Dr. J. GRASHUIS, Prof. Dr. JAC. JANSEN, Dr, R. VAN
SANTEN. G. S. E. VEGTER, en Prof. Dr. J. D. VERLINDE

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de volledige
titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur vermeld wordt, verwijst
deze naar een origineel artikel over dit onderwerp.

BERG, H. A. v. d. (zie JANSEN, Prof. Dr. JAC. en BERG, H. A. v. d.) . 510
BERG, H. A. v. D. (zie JANSEN, Prof. Dr. JAC., DORSSEN, Dr. C. A. v. en

Berichten en Verslagen 58, 67, 116, 151, 152, 237, 282, 285, 286, 287, 316,
317, 319, 320, 353, 354, 366, 367, 368, 415, 416, 417, 419, 420, 421, 470, 471,
473» 494. 501, 55°. 55\'. 552, 597, 598, 635, 668, 673, 674, 695, 725, 780, 821,

855. 856, 885, 887, 906, 907, 909, 916, 940
BERKEMEYER, A. J. A. (zie DIESSEN, P. H. v. en BERKEMEYER, A. J. A.) 263

Besluiten en Wetten..... 67, 70, 283, 318, 359, 497, 668, 760, 785, 853, 906, 952

BEIJERS, Prof. Dr. J. A., BERENDSEN, H. L. en HESSE, Dr. N. G. W.,
De behandeling van verschillende vormen van mastitis met penicilline en

Congressen, 67, 229, 234, 319, 357, 362, 422, 469, 475, 494, 495, 549, 587, 595,

DORSSEN, Dr. C. A. v., Over bacteriologische nomenclatuur en systematiek 731
DORSSEN, Dr. C. A. v., (zie JANSEN, Prof. Dr. JAC., DORSSEN, Dr. C. A. v.,

DORSSEN, Dr. C. A. v., (zie JANSEN, Prof. Dr. JAC., KUNST, Dr. H.,
DORSSEN Dr. C. A. v., BERG, H. A. v. d., ROEPKE, W. J. en THIJE,

JANSEN, Prof. Dr. JAC., KUNST, Dr. H., DORSSEN, Dr. C. A. v.,
BERG, H. A. v. d., ROEPKE, W. J. en THIJE, Prof. J. H. ten, Een

DER, L. H., Brucella abortus infectie van het geslachtsapparaat van stieren 791
KAAY, F. C. v. d., TEUNISSEN, G. H. B. en JANSEN, )., Een oriënterend
onderzoek naar het voorkomen van bacteriën in het genitaal-apparaat van

Kondovaccin (BAKKER) ............................................................................................219

KOOPMANS, Dr. S., Enkele opmerkingen naar aanleiding van het artikel
van Dr. Tervoert c.s. getiteld „Bijdrage tot het electrisch bedwelmen van
slachtdieren en toepassing van het electroshock apparaat EIther voor slacht-
dieren" ........................................................................................................................477

MAAS, J. C. A. v. d. (zie ENDT, Dr. P. J. v. en MAAS, J. C. A. v. d.) 649, 651
Maatschappij voor Diergeneeskunde, 48, 228, 284, 319, 362, 414, 475, 501, 550,

TERPSTRA, Dir. J. I. (zie STEGEN-. A, TH. en TERPSTRA, Dr. J. I.).. 293
TERVOERT, Dr. F. W., GOHEN STUART, Ir. K. en STROES, J. f, Bijdrage
tot het electrisch bedwelmen van slachtdieren en toepassing van het electro-

THIJE, Prof. J. H tf.n. (zie JANSEN, Prof. Dr. JAC., KUNST, DR. H.,
DORSSEN, Dr. C. A. v., BERG, H. A. v. d., ROEPKE, W. J. en

VANDEPLASSCHE, Prof. Dr. M. en PAREDIS, Dr. F., Hoe lang behoudt
stierensperma zijn bevruchtingskracht binnen het geslachtsapparaat van

VERDAM, Dr.\'H. D. (zie OJEMANN, Dr. J. G. en VERDAM, Dr. H. D.) 573
VERLINDE, Prof. Dr. J. D., Congenitale cerebellaire ataxie bij katten in
samenhang met een vermoedelijke virusinfectie bij de moeder gedurende de

Voordracht gehouden op de Algemeene Vergadering van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde te Utrecht op 23 October 1948.

Het was met enige schroom, dat ik de uitnodiging aannam, een inleiding
te houden over het onderwerp „bodem, plant en dier".

Het is een onderwerp, waarover veel is te zeggen, maar waarover in
de literatuur betrekkelijk weinig exacte gegevens bekend zijn. De oorzaak
hiervan is wel hierin te zoeken, dat onderzoek van deze materie veel
experimenteel werk vraagt, dat zich eigenlijk over tientallen van jaren
moet uitstrekken en samenwerking vereist van tal van deskundigen, die
nu ieder voor zich een sterk afgebakend deel van de wetenschap beoefenen.
" Men moet zich voor dit onderwerp dus veel baseren op waarnemingen,
op ervaring, geschiedenis en langs de weg der logische redenering.

Uit den aard der zaak voel ik me geen landbouwdeskundige, wel heb ik
veel met landbouw te maken en heb er veel interesse voor, doch mijn
kennis daaromtrent is eigenlijk te gering. Het was voor mij daarom prettig,
dat een landbouwdeskundige, als de heer Cleveringa genoemd
mag worden, zou spreken over bodem en plant. Hij zou een basis geven,
waarop door mij kon worden voortgebouwd. Hel heeft niet zo mogen zijn.

Ongeveer een week geleden konden we in het Tijdschrift lezen, dat de.
inleiding van de heer Ci.everinga geen doorgang kon vinden. Te elfder
ure heb ik mijn onderwerp dus moeten veranderen. Wanneer ik op enig
gebied dus te kort schiet, dan roep ik bij voorbaat enige clementie in.

In de vorige eeuw heeft men zich beijverd, de waarde van een voeder-
middel uit te drukken in een calorische eenheid. Als zodanig kunnen we
noemen de zetmeelwaarde, de Scandinavische voedereenheid, de netto-
energicwaarden van Armsby enz. Aan het eiwit kende men voor het leven
een zeer grote waarde toe ; het was door geen enkele andere stof te ver-
vangen en daarom werd de waarde van een rantsoen uitgedrukt in eiwit-
gehalte en de calorische eenheid. Volgens onze huidige begrippen is deze
methode van berekening en samenstelling der voederrantsoenen zeer
onvolledig en wordt de kwalitatieve waarde der rantsoenen er zeker niet
door bepaald. Toch heeft men er lange tijd mee gewerkt en ook vrij bevre-
digende uitkomsten mee verkregen, doch deze waren vooral aan het
volgende te danken:

ie. elke streek fokte bepaalde rassen, die aangepast waren aan de bodem
en voeding. In de selectiemethoden werden geen grote veranderingen
aangebracht of voorzover ze geprobeerd werden, liepen ze meestal
op een mislukking uit.
2e. elke streek had een soort eenheidsvoeding voor de grote huisdieren.
De rantsoenberekening had meer betrekking op de kwantiteiten dan
op de aard der voedermiddelen.
3e. bodembewerking en bemesting bleven steeds dezelfde. De organi-
sche bemesting was hoofdzaak.

Op de mineraalarme zandgronden hield men dieren van matige ont-
wikkeling, met fijn skelet en met matig productievermogen, op betere
gronden een zwaarder en grover type met sneller groei- en hoger productie-
eigenschappen. Elke poging op die mineraalarme zandgronden beter vee
te houden, moest mislukken, omdat het voedsel van die gronden niet in
overeenstemming was met de eisen, die het betere vee stelde. De erfelijke
eigenschappen van de dieren konden niet tot ontplooiing komen. Speciaal
de mineralen in het voeder waren als een beperkende factor te beschouwen.

Wanneer we de oorzaken nagaan, welke er toe hebben geleid, dat we
thans op diezelfde zandgronden met stijgend succes het productieve vee
wel kunnen houden, dan danken we dat in de eerste plaats aan het gebruik
van kunstmeststoffen. Ik zeg dat met enige nadruk omdat, wanneer men
wijst op de grote betekenis van organische bemesting, men gauw versleten
wordt voor een tegenstander van kunstmest. Uitdrukkelijk wil ik hier
naar voren brengen, dat vooral aan het gebruik van kunstmest de grote
vooruitgang te danken is, die in vele zandstreken valt te constateren. De
kalktoestand van de bodem is verbeterd, het phosphaat- en kaligehalte
verhoogd, met goede stikstofgiften ook de opbrengst sterk vermeerderd.
Sommige meststoffen als slakkenmeel, chilisalpeter, koperslakkenbloem
brengen ook nog bepaalde sporenelementen in de bodem. Het gras van
onze blijvende weilanden en ook het hooi werden van betere kwaliteit,
vooral wat de mineralensamenstelling betreft.

In de tweede plaats heeft onze vermeerderde kennis van de veevoeding
bijgedragen tot de opkomst van het meer productieve vee in de voorheen
arme zandgebieden. Wanneer in de winter weinig hooi werd gevoederd
zoals meestal in de zandstreken gebruikelijk is, en veel stro en knol- en
wortelgewassen, kon door opname van mineralen in het gemengde kracht-
voeder en door een extra gift van een mineraalmengsel, de behoefte van
een dier gedekt worden. Het gebruik van doelmatig samengestelde meng-
voeders maakte het mogelijk in de praktijk te profiteren van allerlei ont-
dekkingen op het gebied der vitaminen, biologische waarde van eiwitten
enz. Behalve het rekensommetje, eiwit en caloriewaarde. is de kwalitatieve
beoordeling van de voederrantsoenen op de voorgrond gekomen. Ten opzichte van
alle benodigde voedingsstoffen moeten er zoveel mogelijk optimale ver-
houdingen bestaan. Een afwijking van de optimum hoeveelheid van een
bepaalde stof mag niet meer bedragen dan met het aanpassingsvermogen
van het dier nog in overeenstemming is te brengen. Tot het dier rekenen
we hierbij ook de flora en fauna in maag en darm omdat deze alle
te zamen als het ware een eenheid vormen, waarop ik straks nader hoop
terug te komen.

We spreken tegenwoordig van een goed uitgebalanceerd rantsoen en
van een evenwichtig rantsoen d.w.z. een rantsoen dat in alle -onderdelen
in harmonie is met hetgeen het dier vraagt: althans voorzover onze kennis
reikt.

Dank zij dus het gebruik van kunstmeststoffen en verbeterde voeder-
techniek kan het Friese vee b.v. thans met succes gehouden worden op
die gronden waar het vroeger, zelfs 30 jaren geleden nog, kwijnde en
degenereerde, met tal van stoornissen in de voortplanting en ontwikkeling
en veel ziekte. Het Belgische trekpaard, dat vroeger op de mineraalarme
gronden niet te fokken was, tenzij men allerlei beengebreken en andere

uitingen van mineraalgebrek voor lief nam, wordt thans met stijgend
succes aldaar gefokt. Bij geiten worden in de laatste jaren productiecijfers
op zandgronden gehaald tot 2000 liter pér jaar bij een zeer goede gezond-
heidstoestand, terwijl vroeger alle dieren boven 800 liter melkopbrengst
in korte tijd van het aardrijk verdwenen als gevolg van osteomalacie,
osteoporose e.d.

Het grote succes dat in de veefokkerij is behaald dank zij de mogelijkheid
van aanpassing van de voeding aan de door selectie verkregen hogere
productiemogelijkheden, gevoegd bij de enorm verhoogde opbrengst van
wei- en bouwland, heeft het gebruik van kunstmeststoffen buitengewoon
gestimuleerd en tevens de mening doen postvatten, dat we bij het vraag-
stuk bodem, plant en dier met hoofdzakelijk anorgansich-chemische pro-
cessen hebben te doen. Naar mijne mening is een kwaal van deze tijd,
dat men te veel anorganisch-chemisch (dus in ionen als het ware) denkt
en te weinig biologisch en biochemisch. Men stelt zich te veel in op
hetgeen wèl en te weinig op het vele dat momenteel nog niet weten-
schappelijk voldoende is onderzocht. Zelfs de boer, verbonden aan de
grond, dicht bij de bodem staande, verband zoekende tussen alles wat
om hem heen in de natuur geschiedt, een scherp waarnemer, is meer en
meer in anorganisch-chemische richting gedreven.

Een steeds groter gebruik van kunstmest werd gemaakt. De organische
bemesting van het land werd meer en meer verwaarloosd. Als gevolg
daarvan voltrekken zich veranderingen in de bodem welke van invloed
zijn op het leven en de gezondheid van plant en dier. Gedeeltelijk zijn
de veranderingen van eenvoudige aard en betreffen ze de gehaltes aan
anorganische bestanddelen tengevolge van het feit dat men met de gebrui-
kelijke kunstmeststoffen en speciaal met de zuivere kalk-, kali-, phosphor-
en stikstofmeststoffen niet aan de bodem teruggeeft, wat er met één of
meer oogsten aan wordt onttrokken. Vooral aan sporenelementen zal de
bodem verarmen en dit zal aanleiding kunnen geven tot deficiënties bij
plant en dier. Overigens zal een surplus aan kalk, om een voorbeeld te
noemen, in staat zijn bepaalde sporenelementen in de bodem aan de
kringloop te onttrekken.

Dit is b.v. het geval met koper, mangaan en borium. Het gebruik van
onzuivere of men zou ook kunnen zeggen, meer volledige meststoffen,
kan hierin verbetering brengen. Als zodanig is b.v. het gebruik van slakken-
meel, chilisalpeter, koperslakkenbloem, welke behalve het hoofdbestand-
deel, tal van nevenbestanddelen bevatten, van tijd tot tijd noodzakelijk.

Naast deze meer anorganische veranderingen in de bodem voltrekken
zich langzamerhand nog andere, welke van veel ernstiger aard zijn, de
structuur en eigenlijk het leven in de bodem betreffen. Ze houden verband
met hetgeen we in het dagelijks leven bodem-erosie noemen. Het is hier
niet de plaats uitvoerig in te gaan op alle oorzaken van bodem-erosie,
als regen, water en wind, afschuiving door lawinen enz. We zullen ook
niet ingaan op de oorzaken, welke geleid hebben tot het ontstaan van
woestijnen in streken waar voordien intensieve landbouw bestond, evenmin
op de oorzaken welke van landen als Spanje, Griekenland, Italië arme
landbouwstaten hebben gemaakt, terwijl vroeger het tegengestelde bestond.
We willen er alleen op wijzen dat in Amerika millioenen acres vruchtbaar
land hun structuur hebben verloren door een roekeloze bodempolitiek,
er treden daar stofstormen van ongekende omvang op en voorlopig is

elke vorm van landbouw op bedoelde plaatsen onmogelijk gemaakt.
Vooral het eenzijdig gebruik van kunstmest heeft tot deze erosieverschijn-
selen aanleiding gegeven. Door organische bemesting behoudt men beter
kruimelstructuur d.w.z. een betere binding van de grond en groter infiltratie-
mogelijkheid voor water.

Bennett geeft in Soil Science (21 —1926) voor afstroming in % van de
regenval op een kleileemgrond met ruim 8 % helling waarop mais geteeld
wordt: voor onbemest land 15 %,

Hudig heeft in het Landbouwkundig tijdschrift van Augustus 1948 een
goed overzicht gegeven van de betekenis van de organische stof voor de
structuur van de bodem. Daaraan wil ik het volgende ontlenen:

Vroeger hechtte men aan de humus in de grond veel waarde, doch sedert
Liebig dacht men zich de betekenis van de organische mest alleen te
berusten op de asbestanddelen. De waarde werd dan ook uitgemeten
naar het gehalte aan deze bestanddelen. Eigenlijk op grond van jarenlange
practische ervaringen zijn er in diverse landen stemmen opgegaan tegen
deze uitsluitend minerale bemesting, in Engeland is het vooral Howard
geweest, in Duitsland Görbing, in ons land Hudig, Cleveringa, v. Ree-
sema en vele anderen zouden genoemd kunnen worden. Na de geweldige
erosieverschijnselen . in Amerika heeft men daar de Soil-conservation-
service opgericht, die het humusvraagstuk nader gaat bestuderen. In
Engeland doet The Soil Association hetzelfde.

Vooral het werk van Kubiena, die een methode aangaf\', verbeterd door
Redlich, om de grond met behulp van kunsthars onveranderlijk te maken
en dan aan de hand van slijpplaatjes te bestuderen, heeft ons inzicht
in de bouw van de bodem veel verruimd. Het bleek, dat de bodem steeds
zeer heterogeen van bouw is, waarbij echter 3 stofgroepen duidelijk kunnen
worden onderscheiden n.1.:

Onder de kleideeltjes komen voor, die kleven op zandkorrels en niet
onderling, doch ook omgekeerd, verder deeltjes, die helemaal niet kleven.
Ook bij de organische stoffen is hetzelfde waar te nemen. We zullen hierop
niet uitvoerig ingaan.

Wat wij in het dagelijks leven humus noemen, bestaat eigenlijk uit
een anaëroob gevormde stabiele humus en daarnaast uit dynamisch orga-
nisch materiaal dat door levende organismen, bacteriën, schimmels, enz.
wordt aangetast. Scheffer spreekt van Dauerhumus en Nahrhumus.
Waksman noemt de laatste „Soil organic matter". Het is de werkzame
organische stof, welke door de vele microlichamen de gronddeeltjes kan
samenkitten, zodat een kruimelstructuur ontstaat. In een dergelijke bodem
zijn de kationen gebufferd door de adsorptiewerking van de kleideeltjes,
de anionen als eiwitconstituenten van het organisch dood en levend
materiaal. De laatste - buffer wordt echter opgeteerd, wanneer aan de
bodem niet geregeld voldoende organisch materiaal wordt toegevoegd.

Zonder toevoeging verandert de kruimelende, ideale grond volgens Hudig
geleidelijk in grond met beginnende kluitvorming, vervolgens in totaal
verharde grond en tenslotte in iiitgeboerde grond, waarbij alle
delen uit elkaar vallen. Vanwege het kleine poriënvolume (25—30 %)
kan de grond tenslotte weinig regen opnemen, spoelt gemakkelijk weg
en bij droogte gaat de grond verstuiven. ^

De ideale grond met haar kruimelstructuur en groot poriënvolume
laat gemakkelijk het regenwater door, is bestand tegen uitdrogen, is ge-
makkelijk bewerkbaar, draagt beste gewassen, die zelden door ziekte
worden aangetast. Ze is rijk aan bacteriën, schimmels e.d.

Bendixen, Hershberger en Slater hebben een methode uitgewerkt
om de permeabiliteit van de bodem te meten. De verkregen uitkomsten
waren in overeenstemming met de macroscopische beoordeling van diverse
Missourigronden.

Men zou Cleveringa de practicus en klinicus in de bodemkunde kunnen
noemen. Op grond van talrijke waarnemingen bij profielonderzoek deelt
hij de structuur van de gronden in als volgt:

Volgens hem, komen, voorzover het bouwland betreft, in de praktijk
bijna uitsluitend kluit- en bankstructuur voor. Bij ploegen worden holten
geschapen die tijdelijk aëratie toelaten. Bij druk of door regen zakken
deze gronden in elkaar. De grond is dus zeer gevoelig voor uitwendige
invloeden. Hij spreekt van „wankelstructuur" in deze gevallen. Een
fïjnkluiterige wankelstructuur van het bouwland bestaat uit anaerobe
brokstukjes van banken, waarin alle leven is geweken. Deze wordt vaak
verward met de kruimelstructuur waarbij elke kruimel poreus is en rijk
aan leven.

Cleveringa vindt op gezonde kruimelprofielen ook een gezond gewas
zonder hinderlijke onkruiden, op gronden met stofstructuur een dodelijk
ziek gewas met meestal niet te beheersen onkruidplagen. Daartussen hebben
wij allerlei overgangsvormen.

Het gezondblijven van landbouwgewassen op een bodem met een goede
kruimelstructuurlaag en een goed voedingsmilieu zou volgens Cleveringa
te verklaren zijn uit de symbiose met bacteriën en schimmels, die in het
rijk vertakte wortelstelsel binnendringen.

W aksman heelt op het microbiologisch congres te Kopenhagen in 1948
gewezen op de mogelijkheid dat ook in de bodem stoffen gevormd worden
gelijk penicilline en streptomycine, die van invloed kunnen zijn op het
weren van ziekteverwekkers bij de planten. In de bodem kan het antago-
nisme een grote rol spelen. Elke bodembehandeling die gunstig is voor de
ontwikkeling van saprophyten en van speciale groepen van organismen,
begunstigt tevens het vermogen van de laatste, bepaalde ziekteverwekkers
van de planten te onderdrukken. Met organische bemesting was wortelrot

van katoenplant\' en van graan te bedwingen, met groenbemesting de
aard appelschurft.

De antagonistische werking van de microflora in de bodem komt dus op
indirecte wijze tot stand.

Bij bemestingsproeven, welke nu reeds een 4-tal jaren in samenwerking
met Hudig, Leur en de Man worden genomen op de Schothorst is o.a.
het volgende gebleken:

Van een 12-tal percelen weiland, elk groot 32 are worden 4 percelen
steeds bemest met zuivere kunstmest, een 4-tal met kunstmest waarin
ook nevenbestanddelen voorkomen en een 4-tal met organische mest plus
de laatstgenoemde kunstmeststoffen. Het gehalte aan N, K, P en Cu wordt
bij alle 3 genoemde bemestingsmethoden gelijk genomen. We hebben
kunnen opmerken dat door bemesting met zuivere kunstmest:

ie. de bodemstructuur langzamerhand verloren gaat. Cleveringa kon
in het bijzijn van meerdere personen (min of meer terzake deskundigen)
i cm kruimelstructuur aantonen.
2e. de regen dringt slechts over een afstand van 1 cm in de grond en het

weiland wordt daardoor meer vatbaar voor uitdrogen.
3e. de grassen bezitten slechts over een afstand van 1 cm goede zijwortels,
en dan gaat een gedegenereerde penwortel naar de diepte, die hier
en daar nog een zijwortel draagt.
4e. de goede grassen gaan in aantal en ontwikkeling terug. Dit jaar kreeg

zachte dravik de overhand.
5e. het gehalte aan bepaalde onkruiden neemt toe, vooral van paarden-
bloemen. Wanneer deze in bloei staan, wordt het veld daardoor dui-
delijk afgebakend.

Voor percelen met organische bemesting -f- kunstmest met neven-
bestanddelen (o.a. slakkenmeel en chilisalpeter), de organische mest
toegediend in Augustus/September, was de kruimelstructuurlaag 8—9 cm,
ook zover voor regen permeabel en met over deze afstand een goede zijwor-
teling. Hier behielden de goede grassen de overhand en kwamen Veel
minder onkruiden voor. Als bewijs van veel leven in de grond moge ook
dienen, dat de mollen speciaal in deze percelen huisvesten en de grenzen
der percelen weinig overschrijden.

In het algemeen namen de percelen, die kunstmest met nevenbestand-
delen ontvingen, wat de verschijnselen betreft, een middenplaats in. ^l)

Het is de bedoeling deze proeven nog enige jaren voort te zetten, en
dan ook afzonderlijk te beweiden. Chemisch worden telkenjare de gehalten
van het grasbestand en het gewonnen hooi bepaald.

Op een merkwaardige omstandigheid wil ik nog wijzen. Omstreeks
einde Mei—begin Juni viel op te merken, dat de koeien op 1 perceel met
zuivere kunstmest een brede onregelmatige strook langs de slootkant vol-
komen kaal aten terwijl ze het gras op de rest van het perceel weigerden,
waardoor het in de aren was geschoten.

\') Gedurende de correctie kwam ons een interessant artikel van Geoghegan
en Brian (Biochem. J. 43, 5 (1948) ) onder ogen, waarin gewezen werd op het
belang van organisch materiaal in de bodem als grondstof voor de bereiding van
polysacchariden door micro-organismen. Deze polysacchariden bevorderen het
bindend vermogen van de gronddeeltjes.

Het grondonderzoek leerde, dat langs die slootkant een kruimelstructuur-
laag van 15 cm bestond, verklaarbaar, omdat in 1939 de sloot, die propvol
zat, was uitgegraven en met dit humusmateriaal de slootkant was opge-
hoogd. Koeien preferen dus het gras van een bodem, welke rijk is aan
organisch materiaal. Volgens Cleveringa doen de paarden dat nog in
sterkere mate. Inderdaad kon hij me aantonen, dat op plaatsen, waar de
paarden het weiland helemaal kaal eten, de bodemstructuur beter was,
dan waar ze het gras laten staan, d.z. de z.g. paardeplekken, waar ze
meestal ook de faeces deponeren.

De heer Cleveringa was ook zo vriendelijk profielonderzoek te ver-
richten van laag gelegen weiland, zandgrond met leemachtig karakter
en met slechte waterafvoermogelijkheid in de winter. Dit weiland is vanaf
Aug. 1939 tot einde Mei 1940 geïnundeerd geweest (Grebbelinie). Op
advies van de toenmalige landbouwconsulent is dit land in de zomer van
1940 gescheurd en opnieuw ingezaaid. Op mijn verzoek is dit met
een tweetal percelen niet geschied. Deze zijn geëgd en ingezaaid.
Het resultaat is geweest, dat de geploegde percelen slechts in de nazomer
van 1940 een goede opbrengst hebben gegeven, in 1941 een halve opbrengst
en nu in 1948 ongeveer 3/4 van een normale opbrengst geven, terwijl de
beide niet geploegde percelen met een veel lichtere bemesting steeds prima
opbrengsten hebben gegeven, misschien het eerste jaar iets minder en ook
een veel betere botanische samenstelling van het gras bezitten.

Het profielonderzoek door Cleveringa gaf voor het geëgde land
4—5 cm kruimelstructuur met over deze afstand goede zijwortels van
de grassen, voor het geploegde land was practisch geen kruimelstructuur
aanwezig en zij wortels ontbraken practisch geheel. De betreffende consu-
lent die in 1940 adviseerde tot scheuren, was in 1945 zeer sportief te erkennen,
dat zijn inzichten onjuist waren geweest.

ie. We zijn bezig onze Nederlandse bodem uit te boeren door eenzijdig
gebruik van kunstmeststoffen, hetgeen veranderingen teweegbrengt
in de vegetatie, vooral ook van het weiland ziekten van de planten
verergert, de samenstelling der planten kan doen wijzigen en de
opname capaciteit van de dieren kan doen verminderen omdat de
planten minder smakelijk worden.
2e. het scheuren van weiden is niet overal aan te bevelen.
3e. voor de gezondheid van bodem en plant is geregeld toediening van

organische bemesting onontbeerlijk.
4e. alle afvallen van plantaardige en voorzover mogelijk ook van dierlijke
oorsprong dienen na aerobe omzetting aan de bodem te worden terug-
gegeven, en niet zoals thans met meerdere afvallen geschiedt: verbrand
(sommige strosoorten enz.), in de zee gevoerd (afaval van de steden)
of anaëroob omgezet.
5e. aan de compostfabricage dient meer aandacht te worden besteed.

Dat ik aan deze bodemkwestie zoveel aandacht heb geschonken,
vindt zijn reden hierin, dat deze tot gevolg heeft dat de voeding van
het vee in de zomer dreigt steeds meer onevenwichtig te worden en
aanleiding kan geven tot talrijke evenwichtsverstoringen.

Wanneer ik thans Uwe aandacht vraag voor de verhouding bodem/
plant tot het dier, dan zal ik me daarbij hoofdzakelijk beperken tot de
herkauwers en de paarden, omdat deze voor het leeuwenaandeel zijn
aangewezen op het plantaardig voedsel dat van eigen bodem afkomstig is.
Bij varkens en kippen kost het meestal weinig moeite de voeding in even-
wichtige banen te houden, vooral door het gebruik van mengvoeders met
een grote verscheidenheid van ingrediënten, die vaak van diverse landen
afkomstig zijn. Toch is ook bij deze dieren voorzichtigheid geboden bij
gebruik van bepaalde voedermiddelen. Er is b.v. te wijzen op de pullet
disease (blauwe kamziekte) bij een ruim gebruik van tarwe voor jonge
hennen. Sporadisch kwam deze wheat disease ook vroeger in Nederland
voor, in mijn vroegere praktijk reeds vóór 1935, wanneer als gemengd
graan uitsluitend of bijna uitsluitend tarwe werd gebruikt. In de jaar-
verslagen van de C.L.O. controle heb ik daarop wél gewezen. Wat is de
oorzaak, dat deze toxische eigenschap van tarwe steeds meer aan de dag
treedt, zelfs reeds wanneer het gemengde graan voor 30—50 % uit tarwe
bestaat ? De toekomst moet nog leren, in hoeverre hier verband is te zoeken
met de bodem.

De oorzaken die kunnen leiden tot het optreden van bezwaren bij onze
herkauwers en paarden als gevolg van eenzijdige kunstmestbemesting
en verslechtering van bodemstructuur zou ik als volgt willen verdelen:

ie. Door het opteren van de organische buffer in de bodem en het steeds
maar weer verhogen van de kunstmestgiften kunnen in de planten te
grote hoeveelheden nict-afgewerkte verbindingen voorkomen, die
voor de dieren giftig kunnen zijn.
2e. Bij gebruik van uitsluitend kunstmeststoffen, vooral van dezulke,
die geen nevenbestanddelen bevatten, zal de bodem steeds armer
worden aan sporenelementen en bij plant en dier zal men in versneld
tempo met deficiënties te maken krijgen.
3e. Door de grote veranderingen in de botanische samenstelling van het
grasbestand, het terugbrengen van het aantal plantensoorten, vooral
ook op kunstweiden, dreigt de evenwichtigheid van de voeding in de
weide verloren te gaan, met alle gevolgen daaraan verbonden.
4e. Dezelfde plantensoorten veranderen soms geleidelijk van samenstel-
ling, waardoor bezwaren bij de dieren kunnen optreden.
5e. Ziekten van de planten tengevolge van een verkeerd voedingsmilieu
in de bodem kunnen op zichzelf gevaarlijk worden voor het dier en
daarbij komt nog, dat men steeds meer bestrijdingsmiddelen gebruikt,
die de planten giftige eigenschappen kunnen verlenen.
6e. Bij een normale voeding van het dier, vormt de pens- en darmflora
een noodzakelijke tussenschakel, die echter zeer gevoelig is voor grote
veranderingen in het voeder en soms anders reageert dan het clier
zelf, waardoor op indirecte wijze stoornissen bij het dier kunnen
optreden.

Achtereenvolgens hoop ik op de verschillende groepen van ziekte-
oorzaken nader in te gaan en zo mogelijk met enkele voorbeelden te ver-
duidelijken.

1. Wanneer de bufferende werking van de bodem verloren is gegaan
en de planten min of meer moeten groeien in een zoutoplossing, kan men

zich voorstellen dat de toevoer van ionen via het worstelsysteem bij zware
bemesting dermate hoog kan worden, dat de planten de assimilatie niet
kunnen bijhouden. Bekend is b.v. dat overmatige nitraatvoeding kan
leiden tot hoge nitraatgehalten in de planten. Sjollema en Seekles konden
met een zelfde hoeveelheid kaliumnitraat als wel voorkomt in de hoeveel-
heid gras, die door een rund opgenomen wordt op onze welige weiden,
ziekteverschijnselen bij een rund opwekken. Het nitraat wordt in de pens
gereduceerd tot nitriet, dat methaemoglobinaemie tengevolge heeft.
Duidelijke vergiftigingsverschijnselen zijn door Newson (1937), Bradley
en medewerkers (1940), vooral met haverhooi en haverstro opgemerkt.
Het nitraatgehalte varieerde van 3,2 tot 7,3 %, berekend als kaliumnitraat,
terwijl in normale producten slechts sporen voorkomen. Sjollema vond
op sommige weiden 2 % kaliumnitraat in de droge stof. De verschijnselen
zijn versnelde pols en ademhaling, rillen, abnormale gang, soms cyanose
van tong en slijmvliezen, collapsverschijnselen en vaak dood.

Als tegengift wordt methyleenblauw gegeven. Vooral de bladeren van
haver bezitten vaak een hoog gehalte.

Ook ammoniakvergiftiging is bij proeven op het gebied der planten-
physiologie waargenomen. De koolzuurassimilatie is dan niet in staat de
vorming van eiwit bij te houden. Het zou zich kunnen voordoen op grasland
met slechte structuur bij zware NH₄ bemesting en langzame groei. Mogelijk
is, dat ammoniak ook bij onze dieren tot bezwaren aanleiding kan geven,
vooral wanneer de rantsoenen eiwitrijk zijn en weinig koolhydraten be-
vatten.

In het algemeen geven hoge stikstofgiften op weiland met slechte bodem-
structuur aanleiding tot vermagering van het vee, opgetrokken buik,
dorre beharing, diarrheeverschi jnselen e.d. Zelfs met een rationele bij -
voedering van eiwitarme producten als stro, gestoomde aardappelen,
bieten, gedroogde pulp e.d. konden we in meerdere gevallen de verschijn-
selen niet opheffen. Met 5 kg gedroogd gras van dergelijk weiland kregen
we in de winter, hoewel in een volkomen normaal rantsoen opgenomen,
bij enkele koeien kopziekteachtige verschijnselen te zien, vooral schrik-
achtigheid, geen melk, niet eten, versnelde pols.

2. Wanneer veel organisch materiaal aan de bodem wordt terug-
gegeven, zal een geregelde aanvulling van sporenelementen plaats hebben,
enigszins in dezelfde verhouding als er jaarlijks aan wordt onttrokken.
Door uitsluitend te bemesten met kunstmest kunnen deficiënties niet
uitblijven, speciaal wanneer daarin geen of weinig sporenelementen
voorkomen. Bij een slechte bodemstructuur komt men overigens dikwijls
in de verleiding te gaan overkalken, omdat kalk schijnbaar de structuur
verbetert. In de aanvang wezen we er reeds op, dat deze overkalking
bepaalde sporenelementen aan de kringloop onttrekt o.a. koper.

Uit talrijke mededelingen van collegae heb ik de indruk, dat in de
laatste jaren cobaltdeficiëntie veel verspreid in Nederland voorkomt, vooral
in het Oosten van ons land. Niet onwaarschijnlijk is, dat vóór de oorlog
vele ziektegevallen, die men aanzag voor koperdeficiëntie en reageerden
op een behandeling met ruw kopersulfaat, toegeschreven moesten worden
aan cobaltdeficiëntie. Ruw kopersulfaat bevat n.1. ook sporen cobalt. Ook
Brouwer en medewerkers te Wageningen, opperen de waarschijnlijkheid
van deze opvatting. De verschijnselen lijken veel op die welke bij onder-
voeding worden waargenomen. Met 1 of meer mg cobalt per rund per dag,

bij het schaap met o, i mg of meer, treedt snel verbetering op. Eerder
werd aangenomen, dat cobalt alleen voor herkauwers noodzakelijk zou zijn.

Men vermoedt dat cobalt nodig is voor een gezonde pensflora, doch
daaromtrent bestaat nog geen zekerheid. Enige waarschijnlijkheid is te
putten uit de volgende uitkomsten. Intraveneus aangewend, werd door
Keener geen effect bij co-deficiëntie gezien. Ook de verlaagde gehalten
aan nicotinezuur en B6 in het\'bloed van deficiënte schapen (Ray en
medewerkers) zijn met deze hypothese in overeenstemming te brengen.

Volgens recente literatuur is Co ingebouwd in een pas ontdekt B-vita-
mine (B 12); vermoedelijk de meest belangrijke factor in verband met
pernicieuze anaemie.

Cobaltgebrek komt in tal van landen voor, meer nog bij schapen dan
bij runderen. Stewart en Ponsford wijzen op het veelvuldig voorkomen
van worminfecties bij „Pining" (Co-deficiëntie) van schapen en veronder-
stellen dat cobalt de weerstand van de gastheer tegen darmparasieten
verhoogt.

Bij de Coast Disease in Australië en Salt-sick in Florida is zowel koper
als cobalt nodig voor een volledige genezing. Askew adviseert voor
cobaltarme gebieden in Nieuw-Zeeland tot een cobaltbemesting van 8
ounce cobaltsulfaat per acre (ruim ^ kg per ha) om de 2 jaar gegeven.

In het mineraalmengsel voor herkauwers, dat algemeen in een percen-
tage van 2|- % in het gemengde rundveevoeder wordt opgenomen, is
thans 0,02 % cobaltsulfaat (evt. cobaltacetaat) verwerkt. Als genees-
middel geeft men aan kalveren en pinken 10—50 mg cobaltsulfaat per dag.

Het zou me te ver voeren alle deficiënties van sporenelementen de revue
te laten passeren, doch één uitzondering zullen we nog maken n.1. het
jodiumgebrek.

Jodium maakt een bestanddeel uit van het schildklierhormoon thyroxine,
dat de stofwisseling regelt. Wanneer met behulp van methylthiouracil
de vorming van thyroxine wordt afgeremd, verwekt men verschijnselen
als bij jodiumdeficiëntie voorkomen. Bij desbetreffende proeven met
varkens op de Schothorst riep het experimenteel verwekte cretin-type,
door \\ gram methylthiouracil per dier per dag te verstrekken, herinne-
ringen op aan de vroegere praktijk in de Achterhoek, waar dergelijke
typen spontaan bij massa\'s voorkwamen. Ook Dr. v. d. Burg, alsmede de
Inspecteurs van het Varkensstamboek in Gelderland, kwamen tot dezelfde
overtuiging. Wat de boeren in Zelhem, Varsseveld en omgeving lange
jaren als een fout is aangerekend, een verkeerd type te hebben gefokt,
(gestopt kort type met korte ronde hammen, korte benen en te grote neiging
tot vetvorming) blijkt achteraf met grote waarschijnlijkheid te berusten
op jodiumgebrek in bodem en/of drinkwater. Vroeger werden in die
gebieden veel kaalgeboren, zwakke biggen opgemerkt, ook lever-, hijg- of
vetziekte bij biggen, waarschijnlijk een combinatie van ijzer- en jodium-
gebrek, aangeboren zwakte bij veulens en kalveren met kropzwellingen e.d.
Waarschijnlijk zullen in meerdere streken van ons land soortgelijke ver-
schijnselen voorkomen. Verhoging van het jodiumgehalte in het voedsel
zal deze verschijnselen doen verdwijnen en tevens bevruchting en productie
verbeteren. Vóór de oorlog werd aan keukenzout dat in mineraalmengsels
voor onze huisdieren werd opgenomen 0,005 % joodjali toegevoegd.
Plannen zijn aanwezig hiermede weer te beginnen. Voor jodiumarme

3 en 4. In onze vroegere beste weiden hadden we een grote verscheiden-
heid van grassoorten, klavers en kruiden, die in bepaalde verhoudingen
tot elkaar stonden en verschillend reageerden op kleine variaties in be-
mesting, weersgesteldheid e.d. Het dier had uiteindelijk de keuze en kon
eventueel zelf het rantsoen bepalen, wat de verscheidenheid der spijzen
betrof. Elke gras-, klaver- en kruidensoort bezit specifieke eigenschappen,
die we op geen stukken na alle kennen en waarvan we de betekenis niet
moeten onderschatten. Het gras van tijdelijke kunstweiden met enkele
grassoorten blijkt vaak beter voor hooiwinning dan voor beweiding ge-
schikt. De dieren eten er 1 of 2 dagen met graagte van, doch clan ziet
men ze vaak langs de omrastering lopen op zoek naar onkruiden of ver-
ouderde graspollen aan de slootkanten. Van een evenwichtig rantsoen is
geen sprake.

Grassen behoren evenals de meeste granen tot de Gramineeën. Ook bij
de granen zoekt men naar combinaties, die bij onze dieren bepaalde
bezwaren ondervangen, welke met een enkelvoudig product optreden.

In Engeland heeft men de ervaring opgedaan dat zodra de kruidplanten
in de weide zijn verdwenen, de schapen niet meer vet worden. Het zaaien
van onkruiden bracht direct verbetering. Ook wij hechten aan een be-
scheiden percentage klavers en kruiden in het weiland grote waarde.
Meermalen zag ik vergiftigingsverschijnselen bij schapen door nacht-
schude, taxus baccata e.d., speciaal wanneer ze uitbraken uit een slechte
weide zonder kruiden. Waar de dieren beschikken over ruime goede weiden
met gevarieerde botanische samenstelling, worden de giftplanten als regel
gemeden.

Hoe voorzichtig men moet zijn met het terugbrengen van het aantal
plantensoorten, is wel gebleken in VVest-Australië waar een bepaalde klaver-
variëteit (onderaardse klaver) langzamerhand 80 % uitmaakt van het
voederschema voor de schapen en nu aanleiding geeft tot ernstige stoor-
nissen, veel overeenkomende met die welke op te wekken zijn bij lang-
durige behandeling met het vrouwelijk geslachtshormoon „oestradiol".
De onvruchtbaarheid neemt volgens Bennetts, Underwood and Shier
steeds ernstiger vormen aan. De geboorte is vaak moeilijk, prolapsus uteri
veelvuldig voorkomend. Hamels geven melk en vertonen te sterke ont-
wikkeling van accessorische genitaalklieren. Sterke uierontwikkeling en
melkafscheiding treedt op bij ooien die niet gedekt zijn.

Verder is nog te wijzen op het voorkomen-van giftige alkaloïden in enkele
loliumsoorten, blauwzuur in Sudangras en wilde witte klaver om duidelijk
te demonstreren dat diverse planten in het weiland wel als één der com-
ponenten van het voeder gebruikt kunnen worden, doch nimmer als
hoofd voedsel.

Er zijn aanwijzingen, dat in bepaalde gebieden de bezwaren die bij
uitsluitend klavervoeding optreden, toenemen. Meer tympanitis, meer
darmcatarrh en icterus, soms kolderachtige verschijnselen (Bruins), zodat
veehouders die het vee vroeger dag en nacht op de klaverweiden lieten
weiden, daarvan meer en meer moeten terugkomen.

5. Het aantal plantenziekten neemt enorm toe. Voorzover deze ziekten
ook rotting, schimmel, bezetting van de planten met zwammen e.d. tenge-
volge hebben, kan het voederen van aangetaste planten tot ernstige stoor-

nissen bij de dieren aanleiding geven, o.a. kan haemoglobinurie optreden
bij paard en koe. De bestrijding van de plantenziekten is veelal gebaseerd
op het kweken van resistente rassen, o.a. door terug te kruisen met minder
productieve soorten en bovendien op chemische bestrijdingsmiddelen.
De laatste zijn vaak giftig, gaan ten dele in de plant over en kunnen daar-
door gevaarlijk worden voor de dieren. Voorbeelden van gevaarlijke
bestrijdingsmiddelen zijn Ca-arsenaat, koperarsenaat. Ook bestuiving
van een gewas met DDT-poeder kan nog enige tijd gevaar opleveren voor
het consumerende dier.

Naar mijne mening zal voor plantenziektenbestrijding aan het voedings-
milieu van de plant in de bodem meer aandacht moeten worden besteed,
ongeveer op de wijze, als we bij de voeding van de huisdieren in zand-
streken hebben gedaan.

6. De microflora en misschien fauna van de magen, caecum en dikke
darm bezitten grote betekenis voor het leven van de gastheer, niet alleen
vanwege de ruwvezelvertering welke met behulp van deze organismen
plaats vindt, doch ook leveren ze de gastheer talrijke vitaminen o.a. van
het B-comple.x die in het voedsel onvoldoende voorkomen. Uit den aard
der zaak hebben deze processen de grootste betekenis bij de herkauwers,
dank zij de voormagen; de bacteriën-eiwitten, vitaminen e.d. moeten hier
nog de dunne darm passeren waar de absorptie het grootst is. De ont-
ledingsproducten e.a., die in blinde darm en dikke darm gevormd worden,
komen voor een zeer groot deel in de faeces terecht. De faeces vormen een
rijke bron van B-vitaminen en bevatten bovendien een dierlijke eiwit-
factor, waarschijnlijk een pepide, misschien identiek met strepogenine
welke naast plantaardig eiwit van goede kwaliteit nodig is om daarvan
dezelfde werking te krijgen als van dierlijk eiwit. Wanneer vroeger de
kleine aantallen kippen en kloeken met kuikens vrij op het bedrijf konden
rondscharrelen, waren ze veelvuldig op de mesthoop aan te treffen. Aan-
vulling van de rantsoenen met B-vitaminen was in die tijd niet nodig.
Dierlijk eiwit werd vaak niet verstrekt. Onze huidige meer productieve
rassen stellen hogere eisen en worden veelal in afgesloten Vuimten gehouden,
buiten de mesthoop, met het gevolg dat aanvulling van de rantsoenen
met B-vitaminen en dierlijk eiwit noodzakelijk is geworden, vooral voor
kuikens en foktomen. Varkens nemen gistende voedselresten en faeces van
de bodem op waardoor ook bij deze dieren het voedsel meestal in de be-
hoefte aan B-vitaminen kan voorzien. Bij het paard is de omzetting in het
caecum nog van betekenis. Bij de herkauwers heeft een enorme eiwit-
omzetting in de voormagen plaats en wordt op grote schaal bacterieeiwit
gevormd, dat een hoge biologische waarde bezit en als het ware het dierlijk
eiwit van varkens en kippen vervangt. Zelfs stikstofverbindingen, niet-
eiwitten, kunnen door de pensbacteriën worden omgezet in eiwit. De
mate waarin dit geschiedt hangt af van de samenstelling van het voedsel.
De bacteriën moeten voldoende zetmeel beschikbaar hebben voor hun
stofwisseling en het eiwitgehalte mag niet te hoog en niet te veel oplos-
baar zijn. Bij hoge eiwitgehalten van het voeder wordt te veel ammoniak
gevormd, dat giftig kan werken.

Voedermiddelen met hoge eiwitgehalten en een hoog gehalte aan
amiden, b.v. welig gras, geven, wanneer ze uitsluitend gevoederd worden,
zoals in de weide, een minder gunstige eiwitbalans te zien en veel ammo-
niakvorming. De protozoën verorberen bacteriën en leveren ten slotte

ook eiwit aan de gastheer. Naast de B-synthese is ook de synthese van
vitamine K. van betekenis. Voor zeer jonge dieren, waar de pensflora
niet of weinig aanwezig is, moeten biest en melk in de behoefte aan deze
vitaminen voorzien. Het vitamine C uit het voedsel gaat in de pens verloren
doch kan, mits goede rantsoenen worden gegeven, door het dier zelf worden
gesynthetiseerd. Op slechte rantsoenen kan de bevruchting achterwege
blijven door gestoorde G-synthese.

In de laatste jaren treden tal van verschijnselen op bij paarden en
koeien, o.a. ook op kunstmestweiden, die geen twijfel laten, dat de synthese
van B-vitaminen bij deze dieren niet onder alle omstandigheden vol-
doende is om de stofwisselingsprocessen in normale banen te houden.

Rf.td, Huffman en Duncan maken melding van het therapeutisch
effect van gist en pyridoxine (B 6) bij veel voorkomende gevallen van
poikilocytosis, vooral bij kalveren die gehouden werden op onvoldoende
melk pn graan, doch ook bij koeien. Meerdere onderzoekers maken melding
van genezing van ketosis bij melkkoeien in de weide met melasse gist.

Het zij mij vergund te mogen wijzen op het toenemend verschijnsel
bij paarden, dat ze in de weidetijd staart en manen kaalschuren en soms
een sterk uitbreidend eczeem vertonen op rug, lendenen, kruis, ja zelfs
over het gehele lichaam. Menig collega heeft hierbij diverse schurftmiddelen
geprobeerd, andere gaven lotio burowi nadat een parasitair lijden was
uit te sluiten, doch het eczeem bleef aanhouden en verdween pas op stal
door de wintervoeding.

Aan verschillende collegae heb ik geadviseerd de paarden gedroogde
gist te verstrekken. Mijn gedachten gingen uit naar een onvoldoende
B-svnthese. Het resultaat was verrassend. Met 150—200 gram gedroogde
gist per dag was het lijden na 14 dagen praktisch als genezen te beschouwen.
Collega Mulder te Vclp berichtte me zelfs over 12 gevallen die aldus
met gunstig resultaat waren behandeld. De gist moet van goede kwaliteit
zijn. In de oorlogsjaren was dat dikwijls niet het geval.

Uit mijn beschouwingen tot dusverre hebt U kunnen afleiden, dat
van een evenwichtigheid van de voeding in de weide dikwijls geen sprake
is en het steeds moeilijker word^de goede harmonie tussen bodem, plant
en dier te behouden. Aan de gekozen voorbeelden had ik nog meerdere
kunnen toevoegen o.a. betrekking hebbende op zich wrekende overschotten
in de bodem o.a. van fluorium, selenium, molybdeen, doch mijn tijd was
beperkt. Verder heb ik groepen van stoffen zoals hormonen, groei- en
remstoffen in plantaardig voedsel buiten beschouwing gelaten. Aan een
rationele bijvoedering in de weide zullen we niet kunnen ontkomen, doch
ook dat zal tenslotte niet meer baten, wanneer we op de ingeslagen weg
voortgaan. In het algemeen gesproken zal bij een onevenwichtige vee-
voeding de voortplanting het eerst worden gestoord, nog aleer er vaak
van enige achteruitgang in ontwikkeling of productie of ziekte sprake is.
Biologisch redenerende, is het eigenlijk waanzinnig, dat men de bestrijding
van de steriliteit bij hel rundvee, op goede uitzonderingen na, alleen bekijkt
van de kant der parasitaire- en infectieziekten, virusziekten, ziekten door
een onbekend virus enz. Wel verre van het standpunt, alle steriliteit te
kunnen opheffen met een goede voeding, meen ik toch dat een dringende
vereiste is, bij de bestrijding de voeding zo optimaal mogelijk te maken
en het vraagstuk dus van twee kanten te bekijken. Gaarne had ik over
dit vraagstuk meer gezegd, doch ik heb mijn tijd reeds overschreden.

Voordracht gehouden op de Algemene Vergadering van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde te Utrecht op 23 October 1948.

Het voornemen een voordracht van meer algemene aard in de weten-
schappelijke bijeenkomst van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
in te lassen, heeft me op de idee gebracht daarvoor een onderwerp te nemen,
dat vermoedelijk Uw belangstelling zal hebben, omdat het op veterinair
terrein ligt en met onze wording tot dierenarts nauw verband houdt. Wij
allen hebben dat proces ondergaan en zelf heb ik 40 jaar aan die vorming
deelgenomen, eerst 2 jaar als assistent van prof. Wester, daarna bijna
3 jaren als leraar aan de Ned. Indische Veeartsenschool te Buitenzorg en
meer dan 35 jaar aan de onderwijsinrichting te Utrecht op de Biltstraat.
In die jaren zijn mijn gedachten nog al eens over dit onderwerp gegaan
en zijn ze in de loop der tijden niet steeds gelijk gebleven. Maar nooit
heb ik er meer over nagedacht dan na de jaren van de bezetting, toen onze
jongens en meisjes terug kwamen en een geheel andere houding aannamen,
dan waaraan ik voor die tijd gewend was. Ze waren vrijmoediger en meer
zelfvertrouwd in hun optreden, maar ook hadden de manieren, die zij
toonden ten opzichte van hun zoveel oudere docenten, niets meer van die
eerbied, die wij gewend waren de ouderdom toe te dragen. Integendeel
velen hadden niet geleerd of waren vergeten de afstand te bewaren, die wij
meenden in acht te moeten nemen. Wanneer zij met deze manieren en
opvattingen de wereld in zouden gaan, zouden ze voor vele moeilijkheden
komen te staan en dus was het van belang hen, zoveel als mogelijk was,
daarvoor te behoeden. En dat behoorde mede tot de plicht van de docen-
ten, als zij in staat waren daar iets aan te veranderen.

Ik durfde hierover met niemand buiten de faculteit te spreken, omdat
men zo gemakkelijk verkeerde gevolgtrekkingen zou kunnen maken, maar
toen ik in een gesprek met enige hoogleraren van andere faculteiten en van
andere universiteiten dezelfde klachten hoorde, begreep ik, dat mijn ver-
moeden, dat het een algemeen euvel der na-oorlogse tijd was, juist was
en dat het vraagstuk dus* van nog grotere omvang was, dan ik eerst had
gedacht. Het gehele probleem van de opleiding is me toen door het hoofd
gegaan en vooral de rol, die de docent in de opleiding moet spelen, stond
daarbij op de voorgrond. Dat dit niet de enige facet is, die aan dit probleem
te vinden is, is zonder meer duidelijk; men kan het ook bekijken van de
kant van de student en van de zijde van de maatschappij in het algemeen.
Ik zal me beperken tot de plaats, die de docent inneemt.

Oppervlakkig bekeken is het zeer eenvoudig dierenarts te worden. Na
afloop van de H.B.S. B., Gymnasium B. of Middelbare Landbouwschool
laat men zich inschrijven als student in de faculteit der diergeneeskunde
van de Universiteit te Utrecht en na minstens 6 jarige studie wordt dan
het diploma van dierenarts uitgereikt in een niet zeer plechtige zitting.
Nu kan de diergeneeskundige praktijk in de ruimste betekenis van het
woord worden uitgeoefend en kan een goed belegde boterham worden

verdiend. Als alles zo eenvoudig was, zou het ongehoord van me zijn Uwe
belangstelling te vragen, maar er is meer en juist over dat meer zou ik
het nu zo gaarne willen hebben.

In de inleiding heb ik U al gezegd, dat het probleem van veel grotere
omvang en betekenis is, dan men wel denkt en dat het niet alleen ons treft,
maar allen, die aan de opleiding van natuurwetenschappelijke geleerden
medewerken. Herinner ik me niet, dat prof. Kruyt in een voordracht
voor de studenten, eens gezegd heeft, dat een predikant in een dorp de
opmerking had gemaakt, dat als hij eens gezellig wou bridgen of tennissen
hij de medicus opzocht, maar als hij ernstig over algemene sociale en cul-
turele onderwerpen wou spreken hij zich wendde tot de bovenmeester ?
Maar zeer getroffen werd ik door een artikel in The Advancement of
Science van Januari 1948 over the Education of the man of science. The
British Association, die onder de hoge bescherming staat van de koning
van Engeland, heeft aan dit onderwerp een gehele vergadering gewijd en
is, nadat de grootste Britse natuurwetenschappelijke geleerden en onderwijs-
specialisten er hunne krachten aan hadden gegeven tot de conclusie ge-
komen, dat de bespreking de aandacht had gevestigd op een zeer gewichtig
probleem, maar ook, dat het meer kwesties had opgeworpen, dan opge-
lost. Dat er belangen bij betrokken waren van docenten van voorberei-
dende scholen en universiteiten, maar ook van industriële natuurweten-
schappelijke werkers. Er is een noodzaak voor een nauwkeurige studie
en een nauwere beraadslaging tussen al deze partijen. De gehouden bijeen-
komst erkent reeds zijn betekenis, als hij tot verdere bijeenkomsten aanlei-
ding geeft en dan voert tot de oprichting van competente vertegenwoor-
digende lichamen, die de alomvattende problemen bestuderen in de hoop,
dat op deze wijze een weg bewandeld wordt, die leidt tot verbetering
van de opleiding en opvoeding (education) tot voordeel van cle komende
generaties van natuurwetenschappelijke onderzoekers. Uit deze bewoor-
dingen komt wel duidelijk naar voren hoe voornaam en vooraanstaand
het probleem in Engeland wordt beschouwd, maar tevens hoe moeilijk
het is het aan te pakken en tot oplossing te brengen.

Ik zal U hier en daar het oordeel van de Engelse sprekers laten horen.
Ik ondervind daarbij de moeilijkheid U de juiste betekenis van het Engelse
woord „education" te geven. Het woord zegt meer dan onderricht, vak-
onderwijs alleen, het wil gedeeltelijk ook weergeven wat wij opvoeding,
zedelijke en geestelijke ontwikkeling noemen; het te vertalen door educatie
is niet juist, misschien doe ik het beste het te gebruiken als onderwijs en
ontwikkeling en benader dan op deze wijze de betekenis.

Niet alles, wat voor natuurwetenschappelijke werkers in industrie en
maatschappij geldt, kan zonder meer voor dierenartsen toepasselijk wor-
den verklaard. Daarvoor zijn de problemen vaak te verschillend, maar wel
kan worden aangenomen, dat de algemene grondslag van de besprekingen
ook voor ons toepasselijk is. De Nobelprijswinnaar, Sir Henry Dale,
noemde het een waarheid als een koe, dat de natuurwetenschappen steeds
sneller bijdragen zullen leveren tot de beschaving en dat de wereld steeds
grotere behoefte zal krijgen aan mensen, die een natuurwetenschappelijk
beroep uitoefenen. Hierdoor wordt het probleem gesteld, wie het beste
hiervoor geschikt zijn, terwijl tegelijkertijd de vraag aan de orde komt hun
een opleiding te geven en te verzekeren, die niet alleen beantwoordt aan
de technische aspecten van het beroep, maar die hen tevens in staat stelt

hun aandeel in de maatschappij als goede burgers te vervullen en accep-
tabele leden te worden van een beschaafde gemeenschap. Wanneer zij
hierin te kort schieten, zegt Sir Henry Dale, zal met de toename van het
aantal natuurwetenschappelijke geleerden in het totaal van geleerde
mannen over de gehele wereld het niveau van cultuur en daadwerkelijke
burgerschap dalen.

Daarmede is het probleem bepaald, dat ook aan deze voordracht ten
grondslag ligt. Hoe moet de studie worden geregeld, opdat niet alleen vol-
doende vakbekwaamheid wordt verkregen, maar ook de nodige aandacht
wordt besteed aan de vorming van goede burgers, die de hun toekomende
plaats in de maatschappij kunnen innemen. Bij de studie zijn twee groepen
betrokken, de studenten en de docenten; aan de wetenschappelijke training
moeten beide veel aandacht besteden, maar ook mogen beide de maat-
schappelijke vorming niet vergeten. Er zal samenwerking moeten zijn,
maar deze moet zodanig zijn, dat de zelfstandige ontwikkeling van de stu-
dent niet in het gedrang komt. Maar ook moet hij niet ongevoelig zijn voor
de bijdrage, die de docent tot zijn beschikking stelt.

Het is nuttig, dat de hoogleraar weet wie zijn student zullen worden.
Ik ben zo gelukkig geweest enige jaren te mogen aanzitten als gedelegeerde
bij de eindexamens van het gymnasium B voor de natuurwetenschappelijke
vakken en heb zo een indruk kunnen krijgen van verschillende onderwijs-
inrichtingen in ons land, uitsluitend wat de resultaten betreft. Bovendien
heb ik 35 generaties H.B.S.ers en gymnasiasten op mijn collegebanken
zien komen, daarnaast ook nog enkele afgestudeerden van de Middelbare
Landbouwschool. Mijn indruk is, dat ze met voldoende kennis van natuur -
en scheikunde, van plant- en dierkunde de hogeronderwijsinrichting be-
treden. Anders is het met de kennis van het Nederlands en de 3 moderne
talen gesteld. Het gebruik van onze moedertaal, schriftelijk en mondeling,
laat veel te wensen over. Deze klacht wordt niet alleen door mij, maar door
vrijwel ieder geuit, die met hoger onderwijs iets te maken heeft.

Het is voor een examinator vaak een hele toer om uit de woorden, die
op een vraag als antwoord worden gegeven, op te maken wat precies wordt
bedoeld en soms is slechts door de deskundigheid van de examinator uit
te maken wat de candidaat meende te hebben geantwoord. Een brief,
waarmede een student zich wil opgeven voor een examen, heeft, zoals
uit de tekst blijkt, hoofdbrekens gekost en is vaak geschreven in een ge-
wrongen stijl, terwijl, en dat is het ergste, taalfouten geen uitzondering zijn.
Het is ongelooflijk, maar helaas waar. Voorschrijven van een Frans studie-
boek is onbegonnen werk, het wordt op een enkele uitzondering na niet
gekocht. Engels is een taal, die iets meer in aanzien is, maar al lang niet
meer zo, als vlak na de bevrijding. Duitse boeken zijn nog steeds het meeste
gewild. Blijkbaar biedt deze taal de minste moeilijkheden; de naoorlogse
afkeer tegen Duits is bezig te verdwijnen.

Doordat de klachten algemeen zijn vraagt men zich af of de student
daarvan de schuld heeft, of dat de oorzaak van het kwaad niet meer in de
vooropleiding moet worden gezocht. Wanneer men de eis moet stellen, dat
tot de universiteit alleen worden toegelaten cultureel algemeen ontwik-
kelde jonge lieden, dan is het noodzakelijk, dat met inachtneming van het
onderwijsprogramma door samenwerking van leraren van het voorberei-
dende onderwijs en door docenten van de universiteit gezamenlijk wordt
bepaald, welke kennis de studenten mee moeten brengen, niet alleen Om

de colleges aan de faculteit, waarbij ze ingeschreven worden, te kunnen
volgen, maar ook met het oog op de algemene opleiding en opvoeding,
die nodig is om goede burgers te worden, die leiding kunnen geven in de
maatschappij. Mogelijkerwijze krijgen dan literatuur en kunst, muziek
en toneel, geschiedenis en staatswetenschappen een betere beurt dan hun
thans is beschoren.

Dat de universiteit voelt, dat in deze iets gedaan moet worden, toont de
instelling van het studium generale, waarin kennismaking met vakken van
andere faculteiten, philosophie enz. wordt mogelijk gemaakt en waardoor
de algemene ontwikkeling van de student wordt bevorderd, doch de deel-
name is zeer gering en lang niet zo, dat daarvan nu al een invloed ten goede
mag worden verwacht. Het is niet onmogelijk, dat in de toekomst betere
resultaten kunnen worden geboekt, maar voorlopig lijkt het er nog niet
op. Laten we constateren, dat er een stap wordt gedaan en dat de goede
wil er is. Daarnaast kan door onderling overleg tussen de voorbereidende
inrichtingen van onderwijs en de universiteit veel worden gedaan om het
algemene peil van beschaving van de a.s. student te verbeteren. Het stu-
dium generale zou hieraan kunnen aansluiten en er de sluitsteen van
vormen.

Behalve deze samenwerking is er nog een andere, waaraan de aandacht
moet worden besteed. De derde en zeer voorname factor in de vooront-
wikkeling van de student is het gezin, waaruit hij voortkomt. Student
worden is geen privilege meer voor de kinderen van de gegoede stand,
ook minder goed gesitueerden bezoeken thans de hogescholen en terecht.
De graad van beschaving, die van huis uit wordt mede genomen, is zeer
verschillend, de kennis van de meesten is vrijwel gelijk, kan althans vrijwel
gelijk zijn. Hoewel nivellering in het algemeen en terecht een niet zeer ge-
waardeerde klank is in beter ontwikkelde kringen, is nivellering hier toch
wel een kwestie van betekenis. Verhoging van het beschavingspeil van de
bevolking door goed onderwijs, radio, gemakkelijker verkeer en betere
maatschappelijke toestanden heeft in deze een nuttige werking, maar voor
ons doel zou tevens een grotere samenwerking tussen gezin, voorberei-
dende school en universiteit een nuttige rol kunnen spelen.

Ook dit vraagstuk is in de zo even genoemde vergadering van de British
Association ter sprake gekomen. Dr. Eric James, een erkende onderwijs-
specialist, meende verbetering tot stand te kunnen brengen, wanneer de
voorbereidende scholen zich allemaal maar zouden willen richten naar
de beste, die er in Engeland zijn. Maar merkte hij tevens op, de eigenlijke
remedie moet dieper worden gezocht. De studenten missen wat hij noemt
general education. Wij zouden zeggen, algemene culturele ontwikkeling.
Maar weet men eigenlijk wel, vraagt hij, wat dit sociaal, cultureel en geeste-
lijk betekent? Universiteiten en voorbereidende scholen moeten samen
een poging doen deze fundamentele vraag te beantwoorden, zo lang dat
niet is gebeurd, blijven we vaag en kunnen we geen- besluit nemen. De
universitaire docenten moeten zich meer op de hoogte stellen van het
voorbereidende onderwijs, opdat hier een hoge standaard worde gehand-
haafd en de universiteiten geïnspireerde krachten afleveren en opdat
door onderlinge besprekingen en overleg de gemeenschappelijke basis
voor een cultuur worde gevonden, die het geheel van de opleiding ten goede
komt.

dat wat de universiteit krijgt van de voorbereidende scholen de soort
van geleerde bepaalt, die de universiteit geeft aan de wereld. Als de a.s.
student op een voorbereidende school is getraind, waar evenwicht heerst
tussen arts en science, d.i. tussen de A- en B-vakken, kan hij gerust aan de
universiteit worden toegelaten. Onder leraren, die zelf een goede cultuur
hebben, zal hij ook al de beschaving meebrengen, die voor zijn wetenschap-
pelijke studie nodig is. Daarna zal hij aan de wereld worden teruggegeven
als leraar, researchwerker in de industrie, administrateur, arts of wat ook,
gewapend met kennis, die geschraagd wordt door training en educatie.
Interessant was zijn mededeling, dat de universiteit van St. Andrews
tweemaal per jaar week-end-conferenties heeft met vertegenwoordigers
van de voorbereidende scholen over universitaire problemen. Deze ver-
gaderingen kenmerken zich niet alleen door een prettige sfeer, maar strek-
ken vooral tot wederzijds voordeel. Een van de grote problemen, die daar
besproken wordt, is het onderwijs en de opvoeding van de natuurweten-
schappelijke geleerde.

Algemeen is dus wel de klacht, dat er iéts ontbreekt aan de a.s. student,
die de natuurwetenschappelijke richting kiest, dat er door hemzelf en door
zijn docenten aan moet worden gewerkt om in dit gemis te voorzien.
Uit de aard der zaak zijn we minder op de hoogte van de a.s. student
in de A-vakken; kleven aan hem deze euvels niet ? Sir Henry Dale maakt
naar aanleiding hiervan de opmerking, dat wel verlangd kan worden,
dat de natuurwetenschappelijke student zich bekwaamt in kunsten en
literatuur, maar nu de natuurwetenschappen en hare toepassing in de
praktijk des levens mede van grote betekenis zijn geworden en van nog
meer betekenis zullen worden voor het peil van de algemene beschaving,
is de vraag gewettigd of niet van de A-student gevergd moet worden, dat
ook hij daarin een zodanige training krijgt, dat hij tenminste van de alge-
mene principes op de hoogte is. Het mag geen mos meer zijn, dat gemis
aan deze ontwikkeling niet gezien wordt als een gebrek aan opleiding en
ontwikkeling.

Uit het voorgaande zal het duidelijk zijn, dat de tijd aan de universiteit
door te brengen iets anders en vooral iets meer moet betekenen, dan het
leren van de voorbereidende school door- en voortzetten, goede examens
te doen en zo spoedig mogelijk te slagen. Met de toegang tot de universi-
teit beginnen de moeilijkheden pas, niet alleen om dierenarts te worden,
maar vooral om ook een goed burger te worden. De student zelf moet alles
wat in zijn vermogen is aanwenden om dit doel te bereiken, maar moet
eveneens alle medewerking verlenen aan en open staan voor de invloeden,
die van de universiteit en het universitaire milieu uitgaan, de docent
moet niet alleen doceren en practica leiden, maar de student helpen en
voorlichten in zijn strijd een universitaire beschaving deelachtig te worden.
Sir John C. Irving bekende het volmondig hierin te kort te zijn geschoten:
hij had zeer vele jonge mensen in zijn leven wetenschappelijk getraind,
maar slechts weinigen opgevoed.

Het is voor een docent verleidelijk veel te willen zeggen over hetgeen
een student moet doen om zich aan de universiteit voor te bereiden voor
de maatschappij. Ik heb dat vroeger ook gedaan, toen ik mijn reeks voor-
drachten hield over de toekomstige uitoefening der diergeneeskunde. Ik
heb toen vrijwel gezwegen over het aandeel, dat wij daaraan moeten hebben.
De tijd van de bezetting heeft me op andere gedachten gebracht. De univer-

siteit leidt op tot zelfstandig wetenschappelijk onderzoek en tot de ver-
vulling van die ambten, waarvoor een wetenschappelijke oplfeiding ver-
eist is. De hoger onderwijswet schrijft het voor, wij hebben ons daaraan
gehouden, maar hebben we genoeg gedaan ? Hadden we er niet mede
voor moeten zorgen, dat wij de studenten zoveel fierheid en karakter-
vastheid hadden helpen verkrijgen, als bijv. nodig was geweest om als
één man te weigeren de beruchte studentenverklaring te tekenen ? Of ligt
zo iets buiten onze competentie ? De universiteit is een centrum van cul-
tuur en beschaving en niet van wetenschap alleen. Uit dien hoofde moeten
we voor de studenten meer zijn dan leraar alleen, maar moeten wij allen,
voor zover wij daartoe in staat zijn, onze bijdrage leveren tot ontwikkeling,
misschien beter gezegd, tot overdracht van die cultuur en beschaving,
die de a.s. wetenschapsmensen behoeven.

Zo gemakkelijk dit wordt gezegd en zo mooi als dit klinkt, zo moeilijk
is het in de uitvoering. Hoe? Wij mogen de wetenschappelijke training
niet verwaarlozen, integendeel wij moeten er voor zorgen goede dieren-
artsen af te leveren en kunnen dus niet alle aandacht besteden aan de
culturele ontwikkeling van de student. Van ons mag niet worden gevergd
dat wij ons zouden laten verleiden tot het bespreken van onderwerpen bijv.
tot kunst en literatuur behorende, al zullen velen onzer er wel met oordeel
over kunnen praten. In die richting moet het zeker niet worden gezocht.
Dilettantisme is een ziekte, waaraan we niet moeten gaan lijden. Maar in
welke richting dan wel? Ik zou zeggen in ons werk, in onze houding, in
ons voorbeeld. Maar dan is het nog moeilijk, want ook dit kost tijd en
dat is juist een artikel, waaraan we zoveel behoefte hebben en waarvan
we te weinig bezitten. Een van de grootste moeilijkheden, waarmede
we te kampen hebben, is de zich steeds uitbreidende vakwetenschap, die
de a.s. dierenarts moet kennen. Hoeveel malen groter en omvangrijker
zou de stof zijn, die de tegenwoordige veterinaire student krijgt te verwer-
ken en die, welke ik jnoest vergaren 40 jaren geleden ? We hebben de tijd,
waarin het moet geschieden al moeten uitbreiden van 4 tot 6 jaren, maar
nog steeds komen we tijd te kort. En zo\'n veterinair studiejaar is er een
langer dan het gewone universitaire jaar. Wij beginnen direct na de rede
van de rector magnificus, waarbij het rectoraat aan zijn opvolger wordt
overgedragen. Een paar weken worden aan examens besteed en veelal
zijn de colleges in deze tijd al begonnen en we gaan met theoretisch en
practisch onderwijs door tot vrijwel aan de officiële," grote vacantie toe.
De dag wordt benut van 8 tot 5 uur of half zes met tussen 12 en 1 een
pauze van een uur. De Zaterdagmiddag is nog vrij, maar moet voor enkele
studiejaren gebruikt worden voor noodzakelijk uit te voeren werk. En toch
kan er, zoals ik U zo aanstonds zal duidelijk maken, geen uur gemist
worden. Als als norm ook voor een student mag worden aangenomen,
dat hij een 48-urige werkweek heeft, waarvan 30 uur besteed mag worden
aan colleges en practica en 18 uur aan eigen studie, dan zijn die getallen
voor onze studenten in het algemeen 37 en 11. Voorwaar een cijferver-
houding, die tot nadenken moet stemmen, want de tijd voor eigen studie
is te kort en is de tijd van 37 uur voor colleges en practica niet te veel?
De 11 uur, die hem volgens deze vorm voor eigen studie worden gelaten,
zijn te weinig. Wil hij voor zijn examens slagen, dan zullen er meer gebruikt
moeten worden. Deze uren gaan af van de tijd, waarin hij zich voor zijn
vereniging kan geven, aan sport kan gaan doen, naar concert en toneel

of bioscoop kan gaan enz. Zij komen dus ten koste van de tijd, die hij zou
kunnen benutten voor zijn algemene ontwikkeling. De 37 uren onderricht
houden de boog te lang gespannen, het nut van het onderwijs is niet even-
redig aan het aantal uren, dat er aan wordt besteed. De getallen 37 en 11
zijn fout. Men begrijpe mij goed. Ik wil niet, dat de verhouding een zo-
danige wordt, dat de student met zijn vrije tijd geen raad meer weet, dat
lanterfanten in de hand wordt gewerkt, maar ik wil ook niet, dat de ijver
om hem te onderwijzen zo groot wordt, dat de grenzen van het normale
worden overschreden en ik geloof, dat wij daarmede druk bezig zijn.

Wat moet er gedaan worden om hierin verbetering te brengen? Er is
een weg, die heel eenvoudig is, maar ernstig in zijn gevolgen. De studietijd
vetlengen tot 7 of 7\\ jaar. De voordelen zijn niet gering: langere tijd om
de vakken grondig te behandelen en te bestuderen, uitbreiding van de tijd
voor practisch werken, waardoor de stof beter kan bezinken. Dus kans
op (nog) betere dierenartsen! Meer vrije tijd voor ontwikkeling en ont-
spanning en een langer verblijf aan de universiteit, waardoor het universi-
taire milieu beter zijn nuttige invloed kan laten gelden. Dus grotere kans
op goede burgers en leidende figuren in de maatschappij! Maar er staat
één zo groot, betekenisvol nadeel tegenover, dat het alle voordelen met
één slag vernietigt. De student wordt te oud, als hij zijn einddiploma
verwerft. De maatschappij is gediend met jonge mensen, de student moet
niet te lang van de maatschappij leven, maar moet zijn energie en werk-
kracht zo spoedig mogelijk aan de maatschappij ten goede doen komen.
Bovendien moet de studie niet te duur worden; men moet niet afgeschrikt
worden zijn zoon dierenarts te laten worden. Verlenging van de studie-
tijd moet zijn uitgesloten, mag pas in de uiterste nood in aanmerking
komen.

Een twede weg is vereenvoudiging van de studie met weglating van alles,
wat niet meer noodzakelijk is. Ik 15en overtuigd, dat als iedere docent
eens naging wat hij zou kunnen laten vallen, hij met een geringere hoe-
veelheid stof zou kunnen volstaan en toch goede, wetenschappelijk onder-
legde dierenartsen zou helpen vormen. Maar legt dat gewicht in de schaal ?
Toen we pas Veeartsenijkundige Hogeschool waren, zei de toenmalige
secretaris van het College van Curatoren, de heer Tromp van Holst, dat
het mogelijk zou moeten zijn de studie te vereenvoudigen en de studie-
duur te verkorten. Enthousiast als ik in mijn jonge jaren was heb ik dat
idee toen overgenomen en rn de senaat van de Veeartsenijkundige Hoge-
school het voorstel gedaan dit vraagstuk te willen onderzoeken. Ieder van
ons zou nagaan wat hij kon vereenvoudigen en hoeveel uren per week hij
zou kunnen missen. Ik voelde me verplicht het plan te steunen en kwam
met enige goede wil tot de slotsom, dat het met 1 uur anatomie per week
minder ook wel zou gaan. De anderen waren niet zo gelukkig en konden
geen uur missen. Collega wijlen Kroon was zo vriendelijk, omdat hij tijd
te kort kwam, mijn volgens hem blijkbaar overtollig uur te willen over-
nemen. Dat heb ik niet goed gevonden, om armslag te houden voor later.
Vele jaren later heeft Ki.arenbeek ook een poging in deze richting gedaan,
die even weinig succes mocht oogsten. Het is dus overbodig langs deze weg
verbetering te zoeken, er gaat geen uur af.

Een derde voor de hand liggende oplossing zou zijn het bij de behande-
ling der onderscheiden vakken niet te zoeken in de breedte, maar in de
diepte. Het zou beter kunnen zijn één onderwerp grondig te bespreken,

dan alle aan te roeren. Men zou dan even goed veterinair leren denken,
kennis kunnen nemen van de wijze, waarop wetenschap wordt gemaakt
en zich de methoden eigen maken, die worden gebruikt, eventueel in staat
zijn zelf nieuwe methoden van werken en uitleg te, bedenken, Het zou dan
weinig moeite kosten ook andere onderwerpen door eigen studie onder de
knie te krijgen. Wanneer ons vak er een was als physica of chemie, een
fundamenteel vak dus, dan zou deze wijze van onderwijzen en ontwikke-
ling bijbrengen, uitstekend zijn, maar ons vak is een toegepaste wetenschap,
eigenlijk een verzameling van toegepaste wetenschappen en vereist daar-
door juist vaak eerder een brede dan een diepe behandeling. Onze opleiding
is een vakopleiding. Dat betekent niet, dat er geen onderwerpen zijn, die
een diepgaande bespreking vereisen, integendeel zulke zijn er in overvloed,
maar daarnaast zijn er vele, die gemakkelijk te begrijpen en te hanteren
zijn en voor de opleiding tot practische dierenarts juist van de grootste
betekenis en daarom niet veronachtzaamd kunnen worden. Nu zou men
zo kunnen redeneren, dat dergelijke vakken aan de eigen studie worden
overgelaten, terwijl de andere mondeling en soms ook practisch behandeld
moeten worden. Het aantal colleges en practica zou kunnen worden ver-
minderd en de verhouding 37—11 zou gunstiger worden. De ontlasting
komt dan ten bate van de 37, maar de belastig van de 11 wordt groter.
De hoeveelheid stof vermindert er niet door, alleen wordt meer aan de
student overgelaten. Dit is een voor- en een nadeel. Hij wordt gedwongen
zelfstandig te werken en te denken en ontwikkelt zijn zelfvertrouwen.
Dat hierdoor aan zijn culturele ontwikkeling de kans wordt gegeven, die
in de eigen studie is opgesloten, is van niet geringe waarde. Het nadeel is,
dat aan de middelmatige student, en middelmatig zijn helaas velen, een
te grote opdracht wordt gegeven. Hard zou de conclusie zijn deze studenten
dan maar de raad te geven een andere werkkring te zoeken. Dat mag
alleen gedaan worden bij gebleken volkomen ongeschiktheid voor de
studie. Men mag levensgeluk niet vernietigen, wanneer er nog methoden
zijn het te redden. Voor velen is de vakkeuze van zo grote betekenis, dat
gedwongen veranderen vernietigen van een levensideaal wordt. Bovendien
drukt het odium van mislukt student het gehele leven zwaar. Wij zijn toch
allen er op uit zoveel mogelijk gelukkige mensen te maken! Bovendien
kunnen wij deze middelmatige studenten niet missen. De praktijk heeft
bewezen, dat onder hen uitstekende practici schuilen en dat zij als goede
burgers en mannen van aanzien .in hun omgeving hoog gewaardeerd
worden. Zulke mensen mogen we de maatschappij niet onthouden. En
ten slotte ook een hoogleraar kan zich in de beoordeling van de capaciteiten
vergissen.

De hoeveelheid stof kan niet worden verminderd. Deze moeilijkheid
wordt niet alleen door ons gevoeld, maar is algemeen. Sir Henry Dale
zegt er het volgende van: Een van de grootste moeilijkheden, waarmede
de opleider te kampen heeft, is de vraag wat moet de candidaat bijge-
bracht worden, nu alles 4 of 5 maal zo uitgebreid is als 40 jaren geleden.
Wat moet de a.s. arts of bioloog weten van chemie en physica ? Wat
moet gedaan worden om halfweters op die gebieden te voorkomen, die
overal over mee kunnen praten, maar feitelijk niets weten. Te moeilijker
wordt dit nog, omdat gebleken is dat wat vandaag aan de dag nog een
eenvoudig punt van weten is morgen een nieuw gebied van onderzoek
kan zijn en een nieuwe tak van wetenschap kan worden. Misschien kan

grondig bewerken en doorwerken Van een enkel gebied van wetenschap
wel de beste bijdrage blijken te zijn tot de wetenschappelijke opvoeding
van de geleerde van tegenwoordig. Het is moeilijk onder de tegenwoordige,
zich steeds uitbreidende voorwaarden tot een wetenschappelijke opleiding
en opvoeding te adviseren, die ruim en intens genoeg is om mannen op
te leiden, die geleerden zijn en geen pedante schoolvossen.

Het werk van ons docenten is niet alleen onderwijzen, wij zijn ook onder-
zoekers. Wij moeten door ons wetenschappelijk werk bijdragen tot de
vooruitgang van de diergeneeskundige wetenschappen. Ligt hier misschien
een weg om aan de opvoeding van de student tot geleerde een bijdrage
te leveren ? Theoretisch gesproken wel. Hij zou in het onderzoek kunnen
worden ingeschakeld, wanneer hij de daartoe nodige kwaliteiten bezit.
Er zouden dus maar enkele studenten van kunnen profiteren, maar voor
hen is de gelegenheid zo mooi, als er geen tweede te vinden is. Er kan
tussen de leider van het laboratorium en zijn assistenten enerzijds, kortweg
docenten genoemd, en de studenten anderzijds een persoonlijk contact
gelegd worden, waarbij leermeester en leerling elkander aan dezelfde
werktafel ontmoeten, maar nu als twee onderzoekers met hetzelfde doel.
Daar krijgt de student ondervinding en aanmoediging, ontvangt hij raad
en schoolt hij zijn geest. Als partners zegt Irvine pakken zij het probleem
aan en als partners lossen zij de moeilijkheden op. De student wordt ge-
drild in research, maakt zijn proefschrift of enkele publicaties en de docent
kan de gelegenheid benutten enige gapingen in de ontwikkeling aan te
vullen. Hij kan hem aanmoedigen cursussen over eigen onderwerpen en
andere te bezoeken, hem trainen in het onderkennen en definiëren van
wetenschappelijke vraagstukken, met hem overleggen welke methoden
van onderzoek tot oplossing kunnen voeren, hem leren de verkregen resul-
taten critisch te beoordelen. Hij zal hem leren hoe wetenschappelijke
geschriften en rapporten moeten worden geschreven. M.a.w. de jonge
wetenschappelijke werker leert werken en denken, begrijpt wat doorzetten
is, wat met geduld kan worden verkregen. Bescheidenheid wordt hem bijge-
bracht en respect voor het werk van anderen. Zelfvertrouwen zal zich ont-
wikkelen en een beschaafde wijze van mondeling en schriftelijk uitdrukken,
zoals dat op het laboratorium gewoonte is. Al de karaktervormende eigen-
schappen, die van zelfstandig wetenschappelijk onderzoek uitgaan, kan hij
zich eigen maken en zo zal, als de docenten hun taak goed begrijpen,
de man van wetenschap tot een man van de wereld gemaakt worden
(Irvine). Dit alles is uit de aard der zaak alleen weggelegd voor de beste
der studenten, die aanleg tot wetenschappelijk werken en denken in zich
hebben. En zich een dergelijk tijdnemend uitstapje financieel kunnen ver-
oorloven. Ook hij, die aan een dissertatie werkt, kan van al deze voordelen
profiteren. Aanmoediging tot het bewerken van een proefschrift heeft dan
ook meer dan wetenschappelijk nut alleen. De Dr.titel zij er een van
wetenschappelijke en maatschappelijke standing!

De invoering van de coassistentschappen kan in het bovenstaande licht
worden bekeken, al is door de voortdurende wisseling van laboratorium
en docent het contact minder intensief en de opvoedkundige waarde dus
geringer. Het voordeel is evenwel, dat alle studenten, al is het dan maar
weinig, er van kunnen profiteren. Het ware te wensen, dat er een methode
in de coassistentschappen gevonden kon worden, waardoor de opvoe-
dende waarde van het onderwijs en van het werk in de klinieken en labora-

toria nog beter tot haar nut zou kunnen komen. Vooral in de kliniek, bij
het fantoom en op de buitenspraktijk is er een ongezochte gelegenheid voor
de docent zijn paedadogische kwaliteiten te ontplooien. Zij, die zich
Dr. Schimmel nog herinneren, hebben wel eens om hem gelachen, als hij
ons brieven liet schrijven, waarin de eigenaar van een patiënt werd mede-
gedeeld, dat zijn dier was gestorven of genezen, of ons brieven dicteerde.
Zelf gestelde brieven werden aan een critisch onderzoek op taal en stijl
onderzocht en fouten werden uitgelegd en verbeterd. Ook kon hij soms
op college komen met een brief in zijn hand. Meestal was het dan een door
een student of een dierenarts geschreven. De brief werd dan zin voor zin,
soms woord voor woord ontleed. Gewezen werd op de goede en minder
goede kwaliteiten, op de fouten in stijl en etiquette. Toen heb ik vaak
om die poespas gelachen, nu is alles me veel duidelijker dan toen. Schimmel
had de ervaring, die ik nu heb. Hij, de practische paedagoog, leverde ons
een bijdrage tot goed gebruik van de moedertaal in de hoop, dat wij later
goed gestelde brieven zouden schrijven, vooral wanneer het ambtsbrieven
zouden zijn. De manier van doen van Schimmel berustte ook op de erva-
ring, dat een student geneigd is zijn hoogleraren na. te volgen. Wie herin-
nert zich niet de grote invloed van de persoon van Wester. Hij drukte
zijn stempel op de dierenartsen, die het geluk hebben gehad van hem kli-
nisch onderwijs te mogen ontvangen. Een bewijs, dat wij door onze hou-
ding, ons werk, onze voordracht en door onze manieren ongemerkt mede-
werken aan de opvoeding van de student.

Als practisch luisteraar zult U zichzelf afvragen, als dat allemaal zo is,
dat er werkelijk aan de ethische opleiding van de student iets ontbreekt,
waarom zegt gij dan niets omtrent de remedie, want daar komt het ten
slotte op aan en dat zal Uw bedoeling toch ook wel zijn. Ja, dat is ook wel
mijn bedoeling, maar het stellen van de diagnöse is vaak veel gemakkelijker
dan het aanraden van de juiste therapie. Herhaalde malen is er ook op
bijeenkomsten, die door studenten worden georganiseerd, over gesproken;
het is een probleem reeds zo oud, dat, als het gemakkelijk op te lossen was,
zijn oplossing reeds lang zou hebben gevonden. Het wordt door de toename
van het aantal studenten en door de steeds meer zich uitbreidende invloed
van de natuurwetenschappen in het algemeen een vraagstuk, dat een
acuut karakter gaat krijgen en dus steeds dringerder roept om herstel.
Ik heb me afgevraagd of het me zou gaan als de meermalen aangehaalde
vergadering van the British Association, waar men tot de conclusie kwam,
dat er meer vraagstukken waren opgeworpen dan opgelost en dat in vol-
gende bijeenkomsten een studiecommissie zou moeten worden benoemd,
die moest trachten een weg te vinden, die tot verbetering zou voeren. Ver-
wacht U dus van mij dan ook geen radicale therapie, meer dan palliatief zal zij
niet kunnen zijn. Ik zal alleen enkele punten noemen, die de mogelijkheid
inhouden enige verbetering tot stand te kunnen brengen.

Voorop moet staan, dat de student inziet, dat de universiteit hem niet
alleen wetenschap, maar ook die cultuur en beschaving moet bijbrengen,
die alleen de universiteit met hare omgeving kan geven. Hij moet zich
hiervoor open stellen en zijn best doen dit alles deelachtig te worden.
Het is fout de universiteit als een voortgezette H.B.S. of gymnasium te
beschouwen en zich door steeds maar te studeren aan de gunstige invloed
van het universitaire milieu te onttrekken. De student moet aan het volle

studentenleven deelnemen, de voordelen van de grote stad plukken en
zijn tijd tussen studie en ontspanning met overleg regelen. E,r zijn helaas
velen, die zich om financiële redenen moeten beperken en nihilist of spoor-
student worden, maar door het beschikbaar stellen van meer beurzen,
het openen van een studentenhuis en het inrichten van een mensa kan al
aan vele bezwaren worden tegemoet gekomen.

Een tweede vooronderstelling is, dat er tussen de student en de docent
weer een sfeer van vertrouwen moet worden gevormd. De vijandelijke
houding van na de oorlog was funest. De hoogleraar is niet de natuurlijke
vijand en de plaaggeest, die je op een examen kan nemen! Hij wil niets
liever zijn dan de oudere en ervarener vriend, die met raad en daad wil
ter zijde staan en steeds voor de student bereikbaar is. Vele studenten,
die een dergelijke verhouding zouden wensen, moeten hun schroom laten
varen en zullen dan bemerken, dat de hoogleraar veel meer mens is dan
hij dacht. Onder ons zijn er, die door deftigheid en afgepaste manieren
niet direct een toenaderende indruk maken. Zij zullen zich af en toe
van hun toga moeten ontdoen en van hun hoge gedachtenvlucht tot de
aarde terugkeren om mede te helpen aan de zo nodige opvoeding van de
student.

Behalve door de studenten met raad en daad bij te staan, kunnen wij
hen een grote dienst bewijzen door hen te entameren op onze laboratoria
te komen werken, gedachtig aan de woorden van Irvine, dat we op die
wijze mede helpen niet alleen mannen van wetenschap, maar ook mannen
van beschaving te maken. In dezelfde geest is het animeren van studenten
en pas afgestudeerden voor de positie van assistent. Weliswaar zijn de
ruime verdiensten, die jonge dierenartsen reeds kunnen verkrijgen, de groot-
ste drawback gebleken voor het accepteren van deze vroeger zo gewaar-
deerde werkkring, maar het blijft voor mij de vraag of hij, die ook nu
assistent wordt, niet verstandiger doet dan hij, die direct op de grotere
materiële voordelen afgaat. De kans een goed vakman te worden is voor
de assistent zeker niet kleiner dan voor de jonge practicus, de universiteit
en het universitaire milieu hebben langer vat op hem en juist in een tijd,
dat hij de gelegenheid heeft er in volle mate van te profiteren. De ideële
voordelen van het assistentschap maken de kans om een goed dierenarts
te worden in de ruimste zin van het woord groter.

Weer uit dezelfde gezichtshoek bekeken is het bewerken van een proef-
schrift aan te bevelen. Het zelfstandig studeren en onderzoeken, het uit-
werken van gevonden resultaten, het vergelijken van het eigen werk met
dat van voorgangers, het op schrift stellen, d.i. het ordenen van gedachten
en het scherp en juist weergeven ervan is van grote opvoedkundige betekenis.

Wij hebben allen de neiging sceptisch te staan tegenover het pas inge-
voerde studium generale. In hoeverre het woord juist is, wil ik daar laten.
Het heeft de bedoeling de student kennis te laten nemen van de gedachten
en de methoden van andere wetenschappen dan de zijne en hem enigszins
philosophisch te scholen, waardoor zijn gezichtskring wordt verruimd
en de grondslagen, waarmede hij het leven ingaat, worden verbreed. Er
staat bij ons nog steeds te veel op de voorgrond, dat wij er voor moeten zorgen,
dat het vakmanschap, dat wij bijbrengen, er niet door op de achtergrond
geraakt en gegeven het grote tijdgebrek, zit daar zeker een grond van waar-
heid in. Toch moeten we allen er aan medewerken, dat de gelegenheid,
die de studenten hier geboden wordt, ook wordt benut.

Jaren geleden is door een commissie uit de Maatschappij voor dierge-
neeskunde een code ontworpen en ingevoerd, waarin de rechten en plich-
ten van de dierenarts, de onderlinge verhouding en die tot de grote maat-
schappij zijn behandeld. Ook deze code heeft tot doel bij te dragen tot de
vorming van de dierenarts tot een goed burger. Al heel in den beginne
lees ik daarin, dat hoogleraren van de 6de faculteit der Utrechtse universi-
teit zich bereid hebben verklaard enkele colleges aan veterinaire ethiek
te wijden. Het ligt geheel in de lijn van deze voordracht daaraan te herin-
neren en nu in praktijk te brengen wat toen is beloofd. Zeker kan hiervan
een groot nut worden verwacht.

Tenslotte is er nog een idee, dat bij mij opkwam en dat ik hier in discussie
zou willen brengen. N.l. of het niet van belang is, dat niet alleen de leden van
de faculteit, maar ook de Maatschappij voor diergeneeskunde een steentje
zou kunnen bijdragen. Het vraagstuk van de opleiding en de opvoeding van
de student is een zaak van acuut belang geworden. De Maatschappij voor
diergeneeskunde is er mede gebaat, evenals de grote maatschappij, dat
hare leden goede burgers zijn. Mogelijk zou een begin gemaakt
kunnen worden, als er overleg gepleegd zou kunnen worden door faculteit
en algemeen bestuur tezamen, opdat door bestudering een methode ge-
vonden worde, die bijdragen levert tot de culturele opvoeding van de
veterinaire student. Ik heb een idee, dat ook D.S.K. als direct belang-
hebbende hieraan zou kunnen medewerken.

Hierbij zou ik het willen laten. Het spijt me buitengewoon, dat het laatste
gedeelte van mijn voordracht niet positiever kon zijn, dat ik niet in de ge-
legenheid en in staat ben U de weg te wijzen, die tot het gewenste resultaat
leidt, toch hoop ik, dat U allen er Uwe gedachten over wilt laten gaan,
want het probleem is het waard. _%

Als een der twee nog overgebleven leden der Commissie, die in 1936 door de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde belast werd met de opdracht tot het samenstellen van
een Veterinaire Fatsoensleer, en er in 1940 in slaagde aan de Maatschappij ,,De Code
voor den Dierenarts" te kunnen aanbieden, was het vanzelfsprekend met grote belang-
stelling, dat ik op de Algemene Vergadering — Zaterdag 23 October — de voordracht
van Prof. Krediet over „Dierenarts worden" aanhoorde.

Enerzijds stemde het mij ietwat weemoedig, anderzijds gevoelde ik een lichtelijk
ondeugende gewaarwording van voldoening, toen ik bemerkte dat voor de ethica-
problemen, waarmede wij bij het bewerken van de Code geworsteld hebben, door deze
zo ervaren en levenswijze leider en onderwijzer der veterinaire jeugd de oplossing ook
nog niet gevonden was.

Bezien uit veterinair-ethisch oogpunt vertonen de moeilijkheden van het „dierenarts
worden" veel gelijkenis met die van het „dierenarts zijn". Aangezien de laatste toestand
een rechtlijnige voortzetting is van de eerste, is dat vanzelfsprekend. Als de studenten
in hun onderling verkeer leven naar de regel: ieder voor zich en God voor ons allen,
dan moet men zich niet verwonderen, dat door hen, dierenarts geworden zijnde, later
het éne geschil voor, het andere n&, bij de Ereraad aanhangig wordt gemaakt. Zou het
mogelijk zijn, de student doelbewust op te voeden naar de Evangelische uitspraak: doe
aan een ander zo als Gijzelf behandeld zoudt willen worden, dan mag men met reden
hopen dat er dierenartsen hun plaats zullen innemen in de maatschappij, en daar op
eervolle wijze hun taak vervullen, die uit de tijd dat zij „dierenarts werden" het „Een
voor Allen en Allen voor Een" als levensregel overhielden.

In het voorwoord dat wij indertijd aan de Code „ter geleiding" meegaven, kan men
lezen:

Wat in het algemeen onder plicht moet worden verstaan is niet zo gemakkelijk onder
woorden te brengen.

„Plicht is datgene te doen wat ons door wet of moraal is opgelegd en hetgeen ons
krachtens onze stand of om redenen van welvoeglijkheid is voorgeschreven."

Men houdt er zich overigens algemeen van overtuigd dat door elk menselijk hart
een morele plicht wordt aangevoeld, die spontaan aan een ieder regels voorschrijft en
geboden oplegt, zowel omtrent het goede als het kwade. Het bewustzijn van goed en
kwaad zetelt dus in elk normaal mens, en wijst hem als plicht aan om het goede te doen
en het kwade na te laten. Ten stelligste mag dit bewustzijn worden aangenomen bij de
academisch gevormden en het kan daarom overbodig geacht worden, in een Code voor
dierenartsen speciale beschouwingen over ethiek en moraal te houden, waar ook nog
hoogleraren van de zesde faculteit der Utrechtse Universiteit zich bereid hebben ver-
klaard, enkele colleges aan veterinaire ethiek te wijden. Met grote waardering maken
wij daarvan gewag en stellig mogen daarvan goede vruchten worden verwacht.

Ongeveer 15 jaren Centrale Raad en menig intercollegiaal geschil daarbuiten, voor
de oplossing waarvan mijn mening als arbiter verzocht werd, hebben mij doen zien
dat het menselijk hart zeer arglistig is. Want, ontdaan van alle franje, zag ik bijna steeds
op de bodem van elk geschil: egocentriciteit, zelfzucht, onbarmhartigheid, gebrek aan
fatsoen, haat!

^!) Helaas ontbrak voldoende tijd voor gedachtewisseling n.a.v. de voordracht
van Prof. Krediet.

De Heer Rutgers zond deze beschouwing in en de Redactie laat deze nu volgen
op de voordracht van Prof. Krediet.

En het ergste is dat wij het intuïtief beter wéten! Want het is als dat gebed van die
Amerikaanse boer: Heer, help mij als ik het goede wil doen, als ik niet precies weet
wat het góede is — maar help mij bovenal als ik heel precies weet wat het goede is,
maar ik heb er geen lust in om het te dóen!

Deze hoogmoeds-eigenschappen, die aan vrijwel alle conflicten ten grondslag liggen,
zijn van alle mensen, en ik zou zeker niet gaarne durven beweren dat de dierenartsen
daarin uitmunten. Het kan zelfs wel zijn dat zij in andere categorieën nog sterker tot
uiting komen. Dat neemt niet weg dat getracht zal moeten worden, zowel aan de vete-
rinaire student als aan de dierenarts, zodanige begrippen bij te brengen, dat het als
onbehoorlijk wordt beschouwd, en tegen de belangen van de mens in het algemeen,
als individuele belangen tot elke prijs, k tors et a travers, op de voorgrond worden
geplaatst. Door grotere collegialiteit en meer menselijk begrip kan er veel verbetering
komen.

Prof. Krediet zegt in zijn voordracht: Als practisch luisteraar zult U zichzelf afvragen,
als dat allemaal zo is, dat er werkelijk aan de ethische opleiding van de student iets
ontbreekt, waarom zegt Gij dan niets omtrent de remedie, want daar komt het ten
slotte op aan. —

Als vanzelf komt dan de vraag bij mij naar voren: Is het gewenst aan de student,
in het raam van het onderwijsplan, speciale lessen in fatsoensleer, en alles wat daarmede
samenhangt, te geven ?

Ik ben geneigd deze vraag bevestigend te beantwoorden, zou zelfs nog verder willen
gaan. Speciale lessen in karaktervorming en wellevendheid behoorden reeds doel-
bewust gegeven te worden aan de leerlingen van de hoogste klassen der middelbare
scholen, lycea en gymnasia — zoals in enkele gevallen reeds geschiedt. Zeker behoren
zij thuis in het schema van het onderwijs aan de Universiteit. Men mag toch aannemen
dat elke Faculteit steeds wel minstens één hoogleraar rijk is, wiens voorbeeld en woord
de studenten zóveel gezag inboezemt, dat zij uit zijn mond deze précaire aanwijzingen
zullen begeren aan te horen.

Natuurlijk behoren in de eerste plaats deze aanwijzingen ten doel te hebben invloed
uit te oefenen op de geestesgesteldheid, maar daarnevens zal een bewuste opvoeding
in wellevendheid, ordelijkheid, goede omgangsvormen, administratieve vaardigheid,
en alle uiterlijke eigenschappen waardoor een goed academisch gevormd dierenarts
zich behoort te onderscheiden, zeker aan de standing van ons beroep ten goede komen.

En we zullen het hard nodig hebben! Men heeft mij verteld dat wederom een honderd-
tal eerstejaars zich voor de studie in de diergeneeskunde hebben laten inschrijven. In
een nabije toekomst zal zich het aantal dierenartsen wellicht zo ongeveer verdubbelen.
Indien aan deze jonge mensen niet doelbewust geleerd zal worden, dat zij alleen langs
de weg van het „Een voor Allen en Allen voor Een" in staat zullen, zijn zich in het
komende gedrang met succes op de been te houden — indien zij niet zullen vermogen
te leren hun struggle for life te voeren met inachtneming van het „Doe aan Uw Collega
zo als Gijzelf behandeld zoudt willen worden", dan zal het er in de naaste toekomst
met ons beroep slecht uitzien!

We zullen het hard nodig hebben! Is één van deze eerste tot en met zesde jaars stu-
denten ervan op de hoogte, dat nog steeds bij de Overheid van Rijk en Gemeente de
neiging bestaat de dierenarts-academicus financieel een klasse lager te waarderen dan
zijn Collegae-academici van andere faculteiten in gelijke rang?

Indien voor iemand, dan zal het voor de dierenarts nodig zijn zich in het publieke
leven te onderscheiden door onberispelijke levenshouding, innerlijk en uiterlijk! Deze
gedachte worde dagelijks verlevendigd in de Nederlandse dierenarts, in al de scha-
keringen van zijn beroep.

De Faculteit moge zich spoedig beraden in het onderwijsplan voor de veterinaire
student colleges in karaktervorming en fatsoensleer in te voegen, waarop doelbewust
en onomwonden gewezen wordt op de niet te ontberen eigenschappen, zowel innerlijk
als uiterlijk, welke hem als dierenarts zullen hebben te sieren, zal hij het beroep zijner
keuze met voldoening kunnen uitoefenen en zijn plaats als Nederlands burger, overeen-
komstig de standing van zijn wetenschappelijk beroep, kunnen innemen en behouden.

Tot de accessoire geslachtsklieren behoren de vesiculae seminales, de
prostata en de glandulae bulbourethrales.

De vesiculae seminales zijn bij de hengst peervormige dunwandige orgaantjes,
die gelegen zijn in de bekkenholte ter zijde aan de ampullae der zaadleiders,
dorsaal van de vesica urinaria, ventraal van het rectum, terwijl ze naar
caudaal convergeren, (afb. i).

Hun uitmondingsplaats in de urethra is bedekt door de prostata. Ze
zijn 12 tot 15 cm lang, en 4 tot 6 cm dik, men kan er een corpus en een
fundus aan onderscheiden, de laatste is het breedste, en meet 4 tot 6 cm,
terwijl zij niet scherp is afgerond tegen de omgeving, doordat spiervezelen
van haar wand in de omgeving uitstralen. Hoe dichter bij de uitgang, hoe
smaller het corpus wordt, totdat dit tenslotte uitloopt in een dunwandige
ductus secretorius.

De ductus secretorius verenigt zich met het vas deferens, en vormt
tezamen daarmede de ductus ejaculatorius, en deze mondt in de urethra uit
in de colliculus seminales. (afb. 2). De wand van het zaadblaasje
bestaat uit muscularis en mucosa. De fundus is met peritoneum
bedekt. De inhoud bestaat uit een taai, slijmig, gelatineus secretüm, wit
van kleur, en neutraal reagerend.

In tegenstelling met die van de hengst zijn de zaadblaasjes van de stier
gelobd gebouwde orgaantjes (afb. 3), die 12 tot 15 cm lang, 2 tot 4 cm breed,
en 2 tot 3 cm dik zijn bij volwassen dieren.

Bij jonge stieren zijn ze kleiner, de lengte bedraagt 6 tot 8 cm, en de
breedte en dikte 1 tot 2 cm.

Hun gezamenlijk gewicht bedraagt bij een volwassen stier 60 tot 75 g.
Zij reiken soms tot in de buikholte toe. De zaadblaasjes zijn bedekt door
een 2 tot 5 mm dikke kapsel, waarin gladde spiercellen voorkomen. Van
uit deze kapsel gaan schotten, ook voorzien van gladde spiercellen tussen
de grote en kleine kwabben in, waardoor de klier vast aanvoelt, ze voelen
bij oude stieren vaak vaster aan dan bij jonge. De ductus secretorius loopt
midden door de klier en in haar monden de wijde uitvoergangen van de
lobben uit. Het secretum, dat ze afscheiden, is geel van kleur, in geringe
mate opalescerend en kleverig.

Bij de ram is de vorm der zaadblaasjes meer rond ovaal met een lengte
van 3 tot 5 cm, een breedte van 2 tot 2A cm, en een dikte van 1 tot 1.3 cm.

Bij het varken zijn de gelobde zaadblaasjes (afb. 4) zeer groot, ze zijn
12 tot 15 cm lang, 3 tot 8 cm breed, en 3 tot 5 cm dik, ze zijn door bind-
weefsel tot een enkel lichaam verbonden, dat de prostaat, de einden der
ductus deferentes en de uretheren bedekt.

dorsaal van de blaashals. Men kan er aan onderscheiden een lobus dexter
en een lobus sinister, die 8 tot 9 cm lang, en 5 tot 6 cm breed zijn. Deze beide
zijkwabben worden verbonden door de middenkwab, de isthmus pro-
sta tae (2 cm breed en een 0.5 cm dik).

De isthmus prostatae ligt over het begin van de urethra en wordt bedekt
door de musculus urethralis, en de musculus prostaticus en wordt door-
boord door cle ductus deferentes, de ductus ejaculatori en de uterus mas-
culinus. 18—25 ^kleine ductus prostatici monden zijdelings van de colliculus
seminalis in de urethra uit. (Afb. 2).

In de klierholten vinden we de zelfde massa als in de zaadblaasjes en in
de ampullae.

Bij de stier is de prostata (afb. 3) veel kleiner dan bij de hengst, haar
grootste afmeting heeft ze aan de dorsale zijde van de blaashals, waar
ze een dwarsplooi vormt van 4 cm breedte, en 1 tot 1 f cm dikte en lengte.
Dit gedeelte noemt men wel het corpus prostatae. Meer naar caudaal
vormt de prostaat een dunne het bekkenstuk van de urethra dorsaal
bedekkende 12 tot 14 cm lange en dorsaal 1 — ij cm dikke, zijdelings
dunner wordende klierlaag (pars dissiminata), hetgeen bedekt wordt
door de musculus urethralis.

In dit deel vindt men meer glad spierweefsel als klierweefsel. De uit-
voergangen in de urethra liggen in een rij achter elkaar.

Bij de ram en de bok is slechts het pars dissiminata aanwezig, dat bij de
eerste de ventrale vlakte der urethra vrijlaat, en bij de bok in een, de
urethra omgevend corpus cavernosum is gelegen.

De beer heeft een prostaatlichaam (afb. 4) dat 2J cm breed, en 1 cm
dik is, dorsaal aan het begin der urethra ligt en door de zaadblaasjes
wordt bedekt. Het pars dissiminata, dat 4 mm dik is, omgeeft het bekken-
stuk van de urethra en is bedekt door de musculus urethralis.

Bij de reu is de prostaat (afb. 5) betrekkelijk groot, zij omhult de blaas-
hals en het begin van de urehtra. Langs de urethra lopen naar caudaal
kleine klierstukjes (pars dissiminata), aan de ventrale zijde der urethra
ontbreken ze.

De glandulae bulbourethralis liggen dicht bij de uitgang der bekkenholte
aan beide zijden van de urethra, dicht voor de bulbus urethrae.

Het zijn bij de hengst (afb. 1) ovale ongeveer 4 cm lange lichaampjes,
die zijdelings tegen de urethra aanliggen. Iedere klier heeft 6—8 uitvoer-
gangen in de urethra caudaal van de uitvoergangen van de prostata.

Bij de stier (afb. 3) zijn ze klein, hazel- tot walnoot groot (^ 2.8 cm lang
en 1.8 cm dik). Ze zijn het voorste deel van een dikte welke gevormd wordt
door de bulbus urethrae en de daarbij behorende spierlaag, de musculus
bulbo-cavernosus.

Bij de beer zijn het vrij harde 12—13 cm lange organen, die craniaal
smaller worden en op de urethra liggen.

Voor ons zijn ook nog van belang de eindgedeelten van de zaadleiders
de ampullae ductus deferentes. Dit zijn verwijdingen van de ductus
deferentes dorsaal van de blaas gelegen, bij de hengst 23—25 cm lang, en
2 cm dik, bij de stier 12 tot 15 cm lang en 12 tot 15 mm dik. In de ampullae
bevinden zich kliertjes, welke een secretum afscheiden, dat veel over-

eenkomst vertoont met het secretum der zaadblaasjes, het is doorschijnend
geel van kleur.

Bij de beer en de kat ontbreken de ampullae, en bij de hond zijn ze slechts
klein.

De controle der accessoire geslachtsklieren, wat betreft hun grootte,
consistentie enz. kan slechts plaats vinden door een rectaal onderzoek.
Hierbij vindt men op de bodem van de bekkenholte het cylindrische pars
pelvica canalis urogenitalis.

Bij palpatie kan men heel vaak zeer duidelijk contractie van zijn sterke
spierwand waarnemen.

Van de accessoire geslachtsklieren van de stier zijn het eigenlijk slechts
de vesiculae seminales, welke men kan aftasten.

Aan het begin van de pars pelvica canalis urogenitalis ver naar voren
voelt men dorsaal op de urethra een dwarse verhoging, welke gevormd
wordt door het gedeelte van de prostaat (corpus prostatae), dat voor
klinisch onderzoek toegankelijk is.

Onmiddellijk daarvoor voelt men de zaadblazen als twee naar voren
divergerende klieren en in de hoek daartussen treft men de ampullae van
de ductus deferentes aan. (Afb. ja).

Onder normale omstandigheden voelen de zaadblaasjes duidelijk
gelobd aan, zij hebben bij jonge stieren een tamelijk vaste consistentie.
Grootte en consistentie hangen samen met de leeftijd van de stier. Hoe
ouder de stier, hoe groter de zaadblaasjes zijn, en hoe vaster hun con-
sistentie is. Bij het onderzoek moet men letten op grootte, gelobdheid,
consistentie en gevoeligheid voor druk; een zekere graad van gevoeligheid
is physiologisch. Drukt men hard op de normale zaadblaas dan maakt heel
vaak de stier een afwerende beweging met het achterbeen aan dezelfde
zijde van het dier. In de grootte, en in de vastheid van consistentie moet
men er op rekenen, dat er grote individuele verschillen voorkomen.

Het corpus prostatae (afb. 7c) is als een dwarsgeplaatste ovale in de regel
een weinig verheven knobbel te voelen, iets caudaal van de vesiculae
seminalis.

De glandulae bulbourethrales (afb. jf) onttrekken zich aan palpatie, omdat
ze bedekt worden door de musculus bulbo-cavernosus.

Er bestaat een nauw verband tussen de testis en de accessoire geslachts-
klieren. Dit blijkt o.a. hieruit, dat na castratie van het mannelijk dier, de
accessoire geslachtsklieren belangrijk in grootte afnemen. (Afb. 6). Vindt
de castratie op jeugdige leeftijd plaats, dan ontwikkelen zich de accessoire
geslachtsklieren niet.

Het secretum, dat door de testis wordt afgescheiden, is reukeloos, het
is veel taaier en kleveriger dan het secretum, dat geëjaculeerd wordt.
Ook de epidid\'ymis scheidt een secretum af, dat evenals het testis secretum
eiwitarm is.

De spermiën in de testis en in het begin van de epididymis bewegen
niet. In de bijbal worden de spermatozoïden bewaard en rijpen zij. Bij de
ejaculatie voegt zich bij de massa, welke uit de testes en de bijbal komt,
het secretum van de accessoire geslachtsklieren en van de kliertjes van de
ampullae.

De secreta der accessoire geslachtsklieren bevatten stoffen, welke een
gunstige werking hebben op beweging, voeding, levensduur, energie en
bevruchtingsvermogen der spermatozoïden.

Het secretum der prostata heeft een amphotere reactie, het is melk-
achtig van kleur, dun vloeibaar en eiwitrijk, naast lecithinlichaampjes
bevat het spermin, dat de reuk aan het ejaculaat geeft. Dit secretum is
voor de spermatozoïden van zeer veel belang, hierin bewegen zij zich het
levendigste, en zij blijven hierin het langst leven. De prostaat is ongetwijfeld
de belangrijkste accessoire geslachtsklier. Zij ontbreekt dan ook bij geen dei-
zoogdieren, en kan naar men wel meent de functie van alle accessoire
geslachtsklieren overnemen. Neemt men de prostaat weg, dan verdwijnt
de vruchtbaarheid.

Bij het sperma wordt eveneens gevoegd het secretum, dat de kliertjes
van de ampullae produceren, en van de vesiculae seminales, van beide
reageert dit alcalisch en is globulinerijk. Het secretum van de glandulae
bulbourethrales is taai, rijk aan mucine, en heeft een alcalische reactie.

Voor de productie van goed semen, zal het van belang zijn, dat de
accessoire geslachtsklieren een goed secretum leveren, want anders zullen
de spermatozoïden er de nadelige gevolgen van ondervinden.

Een functionele stoornis in een der accessoire geslachtsklieren zou
ernstige gevolgen kunnen hebben voor de spermatozoïden, bijv. bij een
verkeerde functie van de prostata zou het voor kunnen komen, dat de
beweeglijkheid der spermatozoïden en daardoor het bevruchtingsver-
mogen dezer ernstige schade ondervond.

Of er dergelijke functionele fouten voorkomen, weet men niet, omdat
van de physiologie van de accessoire geslachtsklieren nog veel te weinig
bekend is om iets met zekerheid over stoornissen in de functie te kunnen
zeggen. Het normale product der zaadblaasjes en de ampullae kan gemist
worden, dit blijkt wel uit het feit, dat bij reuen de zaadblaasjes ontbreken,
en dat bij de beer geen en bij de reu, slechts kleine ampullae aanwezig zijn.
Zijn ze wel aanwezig, dan mogen ze natuurlijk geen afwijkend secretum
leveren, want dan zou dit een zeer ongunstige invloed op de sperma-
tozoïden kunnen hebben.

Het behoeft ons zeker niet te verwonderen, wanneer bij ontstekings-
processen in de accessoire geslachtsklieren èn door het abnormaal secretum
èn door aanwezige bacteriën het bevruchtingsvermogen der spermato-
zoïden ongunstig kan worden beïnvloed.

Het is reeds lang bekend, dat er in de accessoire geslachtsklieren ziekelijke
veranderingen voorkomen, waardoor bij de dekking ziektestoffen in het
vrouwelijk geslachtsapparaat gebracht konden worden.

Door Wall en Holth werd omstreeks 1910, brucella abortus Bang in de
zaadblaasjes aangetoond, en zij stelden vast, dat koeien bij de dekking
met deze bacil geïnfecteerd werden.

Schegel (1911) beschrijft tuberculeuze ontaarding van beide zaadblaasjes
van de stier.

Williams vond bij een stier een vesiculitis, waarin streptococcen en
brucella abortus Bang werden aangetoond. Ook bij een hengst stelde hij
een zaadblaasontsteking vast, en beschouwde deze als de oorzaak van het
uitblijven der ejaculatie bij dit dier.

- Ook weet men reeds lang, dat de prostata bij dieren ziekelijke veran-
deringen kunnen vertonen, o.a. zijn bekend de hypertrophic van de
prostaat en de purulente prostatitis bij de hond.

Pathologisch-anatomische veranderingen van de glandulae bulboure-
thral komen hoogst zelden voor.

Men heeft wel eens in deze klieren een cyste gevonden, doordat de
afvoer van het secretum tengevolge van verstopping van de afvoerkanaaltjes
was belemmerd.

De laatste jaren is men weer meer en meer gaan inzien, dat er ver-
schillende ziekten in de accessoire geslachtsorganen van de stier kunnen
voorkomen, die invloed uitoefenen op zijn bevruchtingsvermogen.

Vooral infectieuze veranderingen van de zaadblazen en ook van de
ampullae zijn van belang gebleken voor het bevruchtingsvermogen van
de stier.

Wanneer men constateert bij rectaal onderzoek, dat er een belangrijk
verschil in grootte tussen linker en rechter zaadblaasje bestaat, terwijl
er ook verschil in consistentie is waar te nemen, kan er heel goed een
vesiculitis aanwezig zijn.

Vooral door de onderzoekingen van de Zweed Lagerlöf en door die
van Deense zijde (Bendixen en Blom) is onze kennis omtrent zaadblaas-
aandoeningen de laatste jaren vooruitgegaan.

Van de hand van Lagerlöf, Hedström en Hoflund verscheen in
1942 een zeer lezenswaardig artikel omtrent infectieuze ziekten van de
zaadblaas van de stier als oorzaak van steriliteit en waaraan vele der
volgende gegevens zijn ontleend.

Het was hun niet gelukt een geval te vinden, waarbij door aandoeningen
van prostaat of glandulae bulbourethrales het bevruchtingsvermogen was
afgenomen.

Zij vermelden in hun publicatie, dat het lijden in de regel een chronisch
slepend verloop heeft, en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt weinig
of geheel niet beïnvloedt. Slechts wanneer in acute gevallen het peritoneum
bij het proces werd betrokken, verschenen er verschijnselen van een
peritonitis.

Het dekvermogen ondervindt geen nadelige invloed van de vesiculitis,
ook niet wanneer er pijnlijke processen in de vesiculae voorkomen.

Slechts in de gevallen, dat de dieren lange tijd hoge temperatuur hebben,
kan er impotentia coeundi optreden. Het bevruchtingsvermogen van de stier
wordt zo goed als altijd verminderd bij een ontstekingsproces in een of beide
vesiculae. Soms houdt het geheel op. Zij achten het niet onmogelijk, dat
bij een éénzijdige vesiculitis, waarbij de afvoer van het secreet belemmerd
wordt, het bevruchtingsvermogen van de stier tamelijk goed kan blijven.

Hele lichte gevallen van vesiculitis kunnen genezen, in die gevallen
is de vruchtbaarheid van de stier slechts tijdelijk gestoord.

Zij hebben als oorzaak der zaadblaasontstekingen gevonden strep-
tococcen, bacilles pyogenes, brucella abortus Bang en bacillus tuber-
culosis.

zaadblaasjes meestal normaal aan, soms zijn ze iets vergroot en zijn ze iets
gevoeliger. Bij de sectie vindt men soms geen en soms geringe vergroting
van een der zaadblazen. Bij het histologisch onderzoek blijkt eerst, dat er
een ontstekingsproces aanwezig is.

Sperma : Het ejaculaat is schijnbaar normaal, soms komen er kleine
klontjes in voor. Het aantal spermatozoïden per volume eenheid is meestal
normaal, de beweeglijkheid der spermatozoïden is vaak enigszins ver-
minderd.

Het aantal pathologische spermatozoïden ligt gewoonlijk binnen de
physiologische grenzen, althans wanneer er niet gelijktijdig een orchitis
aanwezig is.

Men moet vaak enkele malen het sperma bacteriologisch onderzoeken,
om de coccen aan te tonen, omdat ze niet in ieder ejaculaat aanwezig zijn.

De koeien, door een dergelijke slier gedekt, worden in groten getale niet drachtig,
en ze krijgen gewoonlijk een geel-witte fluor 2 a 4 dagen na de dekking,
waarbij de mucosa vaginae te rood is.

Soms is er ook een cervicitis aanwezig, met duidelijke zwelling van de
portio. De uterus voelt vrij normaal aan. De koeien zijn tijdelijk steriel.
Worden zc later door een normale stier gedekt, dan worden ze in de regel
spoedig drachtig.

Wanneer de ontsteking tot de zaadblaas beperkt blijft, vindt men
weinig of geen klinische verschijnselen, soms is er een koortsaanval in het
acute stadium, slechts wanneer de ontsteking zich uitbreidt op het peri-
toneum ontstaan er verschijnselen van peritonitis (afb. 8). Vrij spoedig
vindt bij deze ontsteking abcesvorming plaats. Bij rectaal onderzoek
constateert men een vergroting van een of beide zaadblazen. De ontsteking kan
zich tot de testes aan dezelfde zijde uitbreiden. Bij sectie vindt men meer of
minder sterk vergrote zaadblazen. Heel vaak bevindt zich eén abces in
de zaadblaas.

Sperma : Men vindt soms in het ejaculaat pusvlokken. Het aantal sperma-
tozoïden per volume-eenheid kan verlaagd zijn (190.000—300.000 per mm³)

Door een goed bacteriologisch onderzoek kan men de bacillus pyogenes
in het sperma aantonen.

De koeien, welke door een dergelijke stier gedekt worden, kunnen
normaal drachtig worden. In deze gevallen vermoedt men, dat de secreet-
afvoer van de aangetaste zaadblaas vrij spaarzaam is geworden. Is dit niet
het geval, dan neemt het bevruchtingsvermogen aanmerkelijk af. De gedekte
koeien vertonen enkele dagen na het dekken fluor albus, en zij lijden aan
een vaginitis, die zeer hardnekkig is.

In de vruchtvliezen van de koeien, die drachtig waren geworden en
later kalfden, vonden zij de bacillus pyogenes.

Zij wijzen erop, dat Brucella abortus niet alleen bij het vrouwelijk
dier, maar tevens bij het mannelijk dier een speciale affiniteit voor de
genitalia heeft.

In de regel treedt er een acute orchitis op, waardoor het dier algemene
ziekteverschijnselen vertoont (koorts en geen eetlust), naast de verandering
in een der testes. Het i3 ook mogelijk, dat het verloop meer slepend is en
dat een abces als resultaat van de infectie in de epididymis achterblijft.

Hierdoor is het mogelijk, dat de testikel niet meer functionneert, maar
vaak zijn er geen duidelijke symptomen.

Vanuit deze primaire haarden kunnen de ziekteverwekkers de zaad-
leider-ampul en de zaadblazen, gelegen aan dezelfde zijde infecteren.

Het is ook mogelijk, dat het ziekteproces gelijktijdig begint in testis en
zaadblaas, maar er zijn ook gevallen waargenomen, waarbij eerst de zaad-
blaas wordt aangetast, en dat van hieruit testikel en epididymis geïnfec-
teerd werden.

Soms vindt men als ziekteproces in de zaadblaas een kleine goed be-
grensde diepliggende haard, welke met palpatie moeilijk is te vinden.

In andere gevallen ontstaat een vrij groot abces (afb. 9), Waardoor de
gelobdheid verdwijnt, terwijl de zaadblaas van buiten glad en gespannen
aanvoelt, ook kan er een locale peritonitis optreden.

Het spermaonder zoek geeft zeer wisselende resultaten, soms is het sperma
nagenoeg normaal, in andere gevallen vertoont het veel afwijkingen, o.a.
is het dun vloeibaar, iets korrelig, minder goed beweeglijk, en treft men een
betrekkelijk gering aantal spermatozoïden per cm³ aan (500.000 per mm³).

Het aantal morphologisch afwijkende spermatozoïden kan binnen
physiologische grenzen liggen.

Uit het sperma kan, hoewel vaak moeilijk, de abortus bacil gekweekt
worden. In andere gevallen kan deze eerst na de dood uit de ontstoken
zaadblaas geïsoleerd worden.

Bendixf.n en Blom hebben in 1947 één en ander gepubliceerd over de
Brucellose van de stier in verband met de K.I.

Onder 394 stieren vonden zij er 58, die een positieve bloedagglutinatie
vertoonden. Hiervan waren er 30, die tevens een positieve agglutinatie
van de bacil met het spermaplasma gaven.

Bij geen der 28 dieren, die slechts een positieve bloedagglutinatie ver-
toonden, konden klinische veranderingen in het genitaal apparaat of ver-
anderingen in het sperma vastgesteld worden.

Van de 30 dieren die een positieve agglutinatie hadden met het bloed-
serum en het spermaplasma, konden zij bij 15 dieren in cultures of door
caviaenting brucella abortus Bang aantonen. Zij konden bij het post
mortum onderzoek vaststellen, dat de ziekteverwekker aanwezig was in de
zaadblaasjes en de ampullae, de testes of de epididymis. In geen der ge-
vallen vonden zij de bacil in de prostata of in de glandulae bulboure-
thrales.

Zij menen dat de aanwezigheid van agglutinen in het spermaplasma
van diagnostische waarde is, omdat het zeer grote mate van waarschijn-
lijkheid geeft, dat de brucellaprocessen gelocaliseerd zijn in een of meer
delen van het geslachtsapparaat.

Met het chronisch worden van het ontstekingsproces stijgt de kans,
dat het aantal bacillen in het sperma afneemt, en soms zelfs voorgoed.
In andere gevallen verdwenen ze tijdelijk, en verschenen ze later weer.

de testes heel vaak plotseling macroscopische veranderingen in het sperma
optreden.

Hieruit blijkt nog eens, wellicht ten overvloede, van welk belang de
nauwkeurige controle van elk ejaculaat is.

Tuberculeuze afwijkingen in de vesiculae seminales en in de ampullae
zijn een enkele maal waargenomen. De aangetaste delen zijn vergroot en
voelen te hard aan, vaak dekt de stier goed. Men heeft in deze gevallen
soms een dik vloeibaar enigszins klonterig ejaculaat gevonden, waarbij
de beweeglijkheid der spermatozoïden verminderd was. Het aantal sperma-
tozoïden per volume eenheid kan bij de eerste sprong goed zijn, bij de
volgende is ze soms verminderd. Het aantal pathologische spermatozoïden
beweegt zich aan de grens van het toegestane aantal.

Uit een en ander trekken Lagerlöf en zijn medewerkers de conclusie
dat bij sterke afwijkingen in de zaadblazen de diagnose gemakkelijk is
te stellen. Bij lichte aandoeningen is het veel moeilijker en geeft het rectale
onderzoek vaak onvoldoende houvast.

Het bacteriologisch onderzoek van het sperma speelt dan een voorname
rol. Men moet er om denken, dat de vesicula seminalis de zetel kan zijn
van een infectieus proces, zonder dat de ziekteverwekker in het sperma
aangetoond kan worden.

Het sperma kan heel duidelijke afwijkingen vertonen, o.a. ettervlokken.
In andere gevallen zijn de veranderingen minder duidelijk, en moet het
microscopisch onderzoek omtrent de beweeglijkheid der spermatozoïden,
het aantal spermatozoïden en de aanwezigheid van leucocyten en andere
celelementen ons helpen bij het stellen der diagnose.

In het laatste jaar hebben wij gelegenheid gehad een tweetal stieren
te onderzoeken, welke een ontsteking der zaadblazen hadden.

In de kring W. werden twee stieren voor de K.I. gebruikt, genaamd
A.W. en L.W. Omstreeks 20 Juli van het vorig jaar gaf de stier A.W.
plotseling afwijkend sperma. Er kwamen in het sperma duidelijke etter-
vlokken voor. Bij rectaal onderzoek bleken de zaadblaasjes flink vergroot
te zijn.

Ongeveer anderhalve maand later heb ik de stier onderzocht, en kon ik
de afwijkingen van de zaadblaasjes bevestigen. Ze voelden hard aan, de
oppervlakte voelde nog enigszins gelobd aan.

Van 24 Sept. t.m. 7 Oct. was ik in de gelegenheid het sperma van de
± 3-jarige stier enkele malen te onderzoeken. (Tab. 1).

Hierbij bleek mij, dat de deklust bevredigend was. Het volume van het
ejaculaat was afgezien van de eerste maal, toen het 8 cc bedroeg, niet
groot, en de laatste maal was het slechts 11 cc.

De kleur vertoonde meestal geen afwijkingen, ze was lichtgeel of wit,
éénmaal was ze groen. (No. 11). Ook de consistentie van het sperma gaf
geen aanleiding tot bijzondere opmerkingen, het was visceus en vlokken
waren er niet in aanwezig.

De massale beweging was bij de meeste ejaculaten goed, bij No. 9 was
ze wat minder, maar nog ruim voldoende. Van de ejaculaten 2a en 3 was
ze slechts matig, bij de ejaculaten 10 en 11 was ze slecht. De individuele

beweging was bij het ejaculaat No. 11 slecht, bij de overige was ze goed of
heel goed. Het aantal spermatozoïden per cc wisselde sterk. Bij het iste,
iode en i ide ejaculaat was het gering. Bij het 3de en 5de ejaculaat was het
matig, en bij de overige ejaculaten was het goed.

Het aantal morphologisch afwijkende spermatozoïden was bij ejaculaat
No. 1, 2A en 11 aan de hoge kant, en slechts bij het ejaculaat No. 8 te
hoog. (30 %). Men trof in de uitstrijkjes vrij veel leucocyten aan. Bij het
physiölogisch spermaonderzoek bleek de pH éénmaal te hoog te zijn, de
pH-daling werd slechts éénmaal goed (No. 7) gevonden. De stofwisseling
was slechts éénmaal (No. 7) vrij goed, éénmaal matig (No. 9) en éénmaal
heel slecht. De activatie van de stofwisseling door ei-dooier toevoeging
was behoorlijk. Het physiologisch spermaonderzoek gaf veel minder goede
resultaten dan het morphologische.

Tweemaal op 25 Sept. en op 1 Oct. was Dr. van der Hoeden zo vrien-
delijk het sperma bacteriologisch te onderzoeken.

In hoofdzaak werd Pseudomonas aeruginosa (= bacillus pyocyaneus ) aan-
getroffen.

Hieraan is slechts ten dele de hand gehouden. Op 1 7 Dec. was het sperma
slecht van kwaliteit. Op 19 Dec. gaf het dier twee ejaculaten, welke 9 en 7 cc.
groot waren, de beweeglijkheid der spermatozoïden was onvoldoende.

Van 19 t/m 24 Februari hebben wij de stier in onderzoek gehad. De
vesiculae seminales waren nog flink vergroot, maar toch iets kleiner dan
bij het vorig onderzoek. Ze waren nog zeer verhard, de gelobde bouw
was nog duidelijk te onderkennen.

Zes ejaculaten werden aan een meer of minder uitgebreid onderzoek
onderworpen (tab. 1). De libido was weer uitstekend. Het volume der
ejaculaten was veel groter dan bij het vorig onderzoek. De kleur was
doorgaans wit, de consistentie dun.

De massale noch de individuele beweging lieten te wensen over. Het
aantal spermatozoïden per cc was in de regel matig groot, slechts eenmaal
was het ongetwijfeld aan de lage kant. (336 mill.).

Bij het morphologisch onderzoek der spermatozoïden bleek tweemaal
(No. 13 en No. 17) een te groot aantal abnormaal gevormde cellen aan-
wezig te zijn. Bij physiologisch onderzoek bleek, dat de pH aan de hoge
kant was. De pH-daling was slecht, en de stofwisseling eenmaal matig en
eenmaal goed, hetzelfde werd gevonden voor de activatie der stofwisseling
door toevoeging van ei-dooier. Bij het bacceriologisch onderzoek vond
Dr. van der Hoeden vele soorten bacteriën.

Na terugkomst op zijn standplaats is het dier weer goed gaan dekken,
de stier gaf veel en goed sperma.

Men heeft ons de resultaten van de inseminatie met het sperma van
deze stier verschaft, en deze zijn samengebracht in tabel 2. Tot het begin
van zijn ziekte 20-7-47 blijkt het bevruchtingspercentage niet onbe-
vredigend te zijn. Na de eerste K.I. is slechts 38 % der geïnsemineerde
runderen drachtig geworden, maar het eindcijfer na 4 of meer inseminaties
bij de koeien, bedraagt 74 %, hetgeen voor de streek, waar het dier ge-
bruikt werd, als voldoende mag worden aangemerkt.

In de eerste tijd, dat hij de vesiculitis had, en wij hier vaststelden, dat het
sperma slechts aan matige eisen voldeed, en vele bacillen bevatte, was het
bevruchtingspercentage veelal niet minder dan voor zijn ziekte. Het eind-

resultaat overtrof dat van de eerste periode. Na ons tweede onderzoek,
waarbij bleek, dat het sperma zeer vele bacillen bevatte van allerhande
soort, is het bevruchtingspercentage nog toegenomen, en mag het heel goed
genoemd worden. (Tab. 2 io-3-\'48—i-4-\'48).

Vergelijkt men de resultaten verkregen met het gebruik van de gezonde
stier L.W. met die van A.W. in de periode vanaf io-3-\'48 dan verschilt
het eindresultaat van beide weinig, en na de iste en 2de K.I. zijn ze van
A.W. aanmerkelijk beter dan van L.W.

De resultaten van de eerste twee periodes van A.W. blijven achter bij
die van L.W. maar toch niet in zo\'n belangrijke mate.

Uit het bovenstaande mogen wij concluderen, dat het bevruchtings-
vermogen van een stier, welke lijdende is aan een beiderzijdse vesiculitis
veroorzaakt door bacilles pyoceaneus nog zeer bevredigend kan zijn, terwijl
de kwaliteit van het sperma slechts zeer matig is.

De tweede stier (7 jaar oud) welke wij onderzochten had vanaf begin Juli
afwijkingen in het sperma vertoond.

Vanaf Februari nam de controlerende dierenarts waar, (tabel 3) dat het
sperma neiging vertoonde tot agglutinatie, op 10 Juli verschenen er etter-
vlokken in, tevens was de kleur van het sperma afwijkend en in een uit-
strijkje werden coccen gevonden.

Het linker zaadblaasje was belangrijk vergroot, het was hard, de gelobd-
heid was grotendeels verdwenen.

Wij zijn in de gelegenheid geweest, het sperma tussen 9 Sept. 1947 en
30 Oct. 1947 17 maal te onderzoeken.

Het bleek ons, dat het dier een matige libido had, het volume van het
ejaculaat was in de regel matig en bewoog zich tussen 3 a 5 cm³, slechts
tweemaal was het 2 £ cm³.

De kleur was enkele malen te grauw, bij de overige ejaculaten was ze
normaal wit, of lichtgeel. De consistentie was visceus. De beweeglijkheid
der spermatozoïden vertoonden vrij grote afwijkingen. Van de 15 ejaculaten
was de massabeweging 8 maal onvoldoende, 3 maal ontbrak ze zelfs geheel.
Ook de individuele beweeglijkheid was evenzovele malen onvoldoende
of ontbrak geheel.

Het aantal spermatozoïden per cc was in het 13de ejaculaat zeer laag,
bij het 4de, 9de en 12de ejaculaat was het laag. Bij de overige ejaculaten
was het voldoende tot heel goed.

Vooral in het iste, 15de en 17de liet het niets te wensen over. Het aantal
abnormaal gevormde spermatozoïden was op één geval na (no. 7) steeds
te hoog, enkele malen (15de, 16de en 17de ejaculaat) was het zeer hoog.

Ook bij het physiologisch onderzoek traden afwijkingen aan het licht.
De pH was doorgaans aan de hoge kant, eenmaal hoog (7.11) en eenmaal
zeer hoog (7.69). De pHdaling was slecht tot matig, de stofwisseling liet
ook vaak te wensen over, toevoeging van eidooier bij de bepaling der stof-
wisseling gaf 3 maal sterke activatie en 2 maal geringe.

Heel vaak maar niet .altijd werden grote ettervlokken in het sperma
aangetroffen. Tweemaal werd uit het sperma bij bacteriologisch onderzoek
C. pyogenes gekweekt, en bij het post mortum onderzoek kreeg Dr. van
der Hoeden een reincultuur van bacilles pyogenes uit de etter in het ont-
stoken zaadblaasje. Bij het post mortum onderzoek werd de klinische

diagnose van éénzijdige vesiculitis bevestigd, in het linker zaadblaasje
(afb. ii) bevond zich een abces, dat gevuld was met dikke gele etter.

In de aanvang van het lijden, toen geringe afwijkingen van het sperma
werden gevonden, is het semen nog gebruikt voor de K.I. Spoedig daarna
is deze stier niet meer voor de K.I. gebruikt.

In tabel no. 5 zijn de bevruchtingsresultaten van Mrt t/m Juli van de
stieren, die in deze inseminatiekring gehouden werden bijeengebracht.
Met het zaad van de zieke stier (A.N.) werden in Juli nog ruim 30 dieren
geïnsemineerd.

De bevruchtingspercentages van de drie stieren t/m. Juni verschillen op
een enkele uitzondering na, niet veel, maar in Juli zijn die van A.N.,
vooral bij de koeien, die voor de eerste maal geïnsemineerd werden, minder
dan die van de andere stieren. De vruchtbaarheid begon dus af te nemen,
maar het bevruchtingspercentage na de eerste K.I. was zeker niet slecht.

Het schijnt dus dat al komen er pyogenesbacillen in het sperma voor,
het bevruchtingsvermogen hoewel verminderd, toch nog niet geheel ver-
dwenen behoeft te zijn.

Koeien, die met dit zaad geïnsemineerd werden, hebben geen bijzondere
verschijnselen van de zijde van het genitaal apparaat vertoond. Zij hebben
geen fluor albus gekregen.

Na de anatomie en de physiologie der accessoire geslachtsklieren be-
sproken te hebben, behandelt schrijver de literatuur aangaande afwij-
kingen in deze organen. Daarna bespreekt hij twee stieren, waarvan de
ene een beiderzijdse en de andere een éénzijdige vesiculitis had. Bij de eerste
stier werd Ps. aeruginosa en bij de andere de C. pyogenes uit het
sperma gekweekt. De hoedanigheid van het sperma van beide stieren
wordt beschreven. Het semen, waarin Ps. aeruginosa voorkwam, ver-
toonde veel minder afwijkingen dan het zaad, waarin C. pyogenes
aanwezig was.

Het sperma, waarin Ps aeruginosa voorkwam, bleek wat zijn
bevruchtingsvermogen betrof niet veel veranderd te zijn.

Bij de aanvang van de vesiculitis veroorzaakt door C. pyogenes
ging het bevruchtingsvermogen van het sperma achteruit.

The author gives a description of the anatomy and physiology of the accessory sex
organs and a discussion of the literature on divergences in these organs.

Two bulls having respectively a vesiculitis on both sides and on one side are described.
From the semen of the first bull Pseudomonas aeruginosa was cultivated and from
that of the second Corynebacterium pyogenes. The quality of the semen of both bulls
is described. The semen out of which Pseudomonas aeruginosa was cultivated proved
to be much less altered than the semen containing Corynebacterium pyogenes. The
fertilizing power of the first semen (Pseudomonas aeruginosa) was hardly altered.
At the beginning of the vesiculitis caused by Corynebacterium pyogenes the fertilizing
power of the semen decreased.

L\'auteur commence à traiter l\'anatomie et la physiologie des parties génitales acces-
soires; ensuite il discute la littérature sur des anomalies dans ces organes. Il parle de
deux taureaux l\'un des deux ayant une vesiculitis de tous les deux côtés l\'autre ayant
une vesiculitis unilatérale. On a cultivé Pseudomonas aeruginosa du sperme du premier
taureau et Corynebacterium pyogenes du second sperme. L\'auteur décrit la qualité
du sperme des deux taureaux. Le sperme contenant Pseudomonas aeruginosa présentait
des anomalies beaucoup moindres que le sperme contenant Corynebacterium pyogenes.
Il apparut que la puissance de fécondation du sperme contenant Pseudomonas aeruginosa
n\'avait pas beaucoup changé. Au commencement de la vesiculitis causée de Coryne-
bacterium pyogenes la puissance de fécondation du sperme diminua.

Nachdem der Autor die Anatomie und die Physiologie der accessorischen Geschlechts-
teile besprochen hat, behandelt er die Literatur über die Abweichungen in diesen
Organen. Er beschreibt dann zwei Stieren, und zwar einen mit einer Vesiculitis zu
beiden Seiten und einen mit einer einseitigen Vesiculitis. Aus dem Samen des ersten
Stieres wurde Pseudomonas aeruginosa gezüchtet, aus dem zweiten Samen Coryne-
bacterium pyogenes. Die Qualität beider Samen wird behandelt. Der Samen, in dem
Pseudomonas aeruginosa gefunden wurde, zeigte viel weniger Abweichungen als der
Samen mit Corynebacterium pyogenes.

Es stellte sich heraus, dasz das Befruchtungsvermögen des ersten Samens (mit Pseudo-
monas aeruginosa) sich nicht sehr geändert hatte. Beim Anfang der Vesiculitis verursacht
von Corynebacterium pyogenes nahm das Befruchtungsvermögen des Samens ab.

De geslachtsorganen van een jaar oude stier,
welke gelegen zijn in het bekken.
Dorsale positie van de ampullae ductus deferentes.
De oppervlakkige laag van de musculus bulbo-
cavernosus is weggeprepareerd om de glandulae
bulbourethrales zichtbaar te maken.

f. glandula bulbourethralis dextra met diepe
laag van de musculus bulbocavernosus (g).

Uit Blom en Christensen : Studies on pathological
Conditions in the testis epidydimis and accessory
glands in the Bull.

Vesiculitis seminalis dextra door
pyogenes met doorbraak en locale
peritonitis. Geringe vesiculitis sinistra
(kwabben zijn verdwenen).

Vesiculitis seminalis dextra veroorzaakt
door Brucella Abortus met bijna volledige
abcedering. Door het venster in de rechter
zaadblaas ziet men de gefixeerde inhoud
van het abces. Ook de rechter ampulla
is verdikt.

Rechts: Linker zaadblaas, sterk vergroot met abCesholtc gevuld met dikke gele pus.
Rechter zaadblaas iets vergroot. Ampullae normaal.

REDE uitgesproken door de Voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, Dr. Y. M. Kramer, bij de opening van de 94ste
Algemene Vergadering op 23 October 1948 te Utrecht.

Bij de aanvang van deze 94ste vergadering van de Maatschappij van Diergenees-
kunde heet ik U allen van harte welkom. Het verheugt mij, dat weer zo vele leden
van de Maatschappij de dikwijls lange reis er voor over hebben gehad om vandaag hier
tegenwoordig te zijn.

U, mijnheer de Secretaris van het Curatorium van de Rijksuniversiteit te Utrecht heet
ik hartelijk welkom. Wij stellen het zeer op prijs, dat U reeds meermalen blijk gaf van
Uw belangstelling in onze Maatschappij.

Mijnheer de Vertegenwoordiger van de Directeur-Generaal van de Volksgezondheid,
Uw aanwezigheid wordt zeer op prijs gesteld. Het geregeld contact, dat tussen Uw
afdelingen en onze Maatschappij bestaat, wordt hiermede in het bijzonder gemarkeerd.

Mijnheer de voorzitter van de Faculteit der veeartsenijkunde, het verblijdt ons, dat U
onze bijeenkomst bijwoont. Wij zien hierin, dat een goede verhouding tussen Uw Facul-
teit en de Maatschappij ook door U op prijs gesteld wordt.

U, mijnheer de vertegenwoordiger van de Stichting voor de Landbouw zien wij met
voldoening op deze dag hier aanwezig. Ik hoop, dat wij ook in de toekomst op bevre-
digende wijze kunnen samenwerken bij het behartigen van het algemeen belang en dat
van de agrariërs, die U vertegenwoordigt.

Het doet mij een genoegen, U mijnheer de praeses van de D.S.K. een hartelijk woord
van welkom te kunnen toeroepen.

Wij streven er naar, dat er in de toekomst een zeer goede verhouding en een juist
wederzijds begrip zal bestaan tussen de studenten, die U vertegenwoordigt, en de dieren-
artsen.

Bij het begin van deze vergadering herdenken wij in de eerste plaats het feit, dat
Hare Majesteit Koningin Wilhelmina kort geleden haar 50-jarig regeringsjubileum
herdacht en afstand van de troon deed, waarna onze nieuwe Koningin Juliana haar
regeringsperiode begon.

Van deze plaats breng ik gaarne namens U allen dank en hulde aan prinses Wilhelmina
en geef ik gaarne uiting aan ons sterk vertrouwen in Koningin Juliana.

Na machtiging van de Huishoudelijke Algemene Vergadering, die gisteren gehouden
werd, zonden wij telegrammen van hulde aan prinses Wilhelmina en Koningin Juliana.

Ik spreek hierbij de wens uit, dat het aan Koningin Juliana gegeven mag zijn om
nog vele jaren onze Koningin te zijn op de wijze waarop haar koninklijke Moeder dit
voor ons geweest is.

Sinds onze vorige Algemene Vergadering werd het bestaan van onze vereniging
wederom met 30 jaar verlengd.

Gisteren werden in de Huishoudelijke Vergadering belangrijke wijzigingen van de
Statuten en het Huishoudelijk Reglement van de Maatschappij goedgekeurd.

Het is voor iedere vereniging van groot belang, dat haar statuten en haar reglementen
een goed beeld geven van het doel en de werkwijze der vereniging.

Onze statuten zijn thans weer geheel aangepast aan de toestand van de Maatschappij
zoals deze nu is. Het belang van dit besluit moet ik hier nog eens extra onderstrepen.

Daarbij breng ik de hierbij passende dank aan de leden van de commissies die al de
ingevoerde wijzigingen hebben voorgesteld en besproken en daarmee zeer belangrijk
werk voor de Mij. hebben gedaan.

De werkzaamheden van de Maatschappij breiden zich steeds verder uit. Zonder
het permanente secretariaat zou dit niet meer gaan. Sinds korte tijd is dit secretariaat

nu ook gevestigd in Utrecht, waarmee het doel, dat zovele jaren is nagestreefd, nu
eindelijk bereikt is.

Zoals gisteren in de Huishoudelijke Vergadering al is medegedeeld, kan dit doel
alleen bereikt worden door aankoop van een huis op de bekende rijksvoorwaarden
voor de wederopbouw.

De groepering van de leden naar het speciale deel van dë diergeneeskunde dat ze
uitoefenen werd weer met één uitgebreid. Sinds de vorige Algemene Vergadering werd
n.1. het reglement van de groep „Hoofden van Vleeskeuringsdiensten" goedgekeurd.

Nu de maatschappelijke belangen van de leden zoveel meer op de voorgrond komen,
ligt het voor de hand, dat deskundigen op speciale gebieden van ons beroep met elkaar
die belangen willen bespreken. Daarbij mag echter niet vergeten worden, dat de be-
langen van verschillende groepen toch weer nauw samenhangen en dat het zeker niet
in het belang van de dierenartsen in het algemeen is, als de Maatschappij zich te sterk
in diverse groepen zou splitsen. Daarom is het van zoveel belang, dat de onderwerpen,
die in de afdelingen behandeld worden, verdeeld worden over alle terreinen van de
diergeneeskundige werkzaamheden.

De vergaderingen van de afdelingen werden de laatste jaren zodanig in beslag genomen
door allerlei huishoudelijke en maatschappelijke kwesties, dat er voor wetenschappelijke
onderwerpen en besprekingen dikwijls weinig tijd overbleef. Daarom is er bij de reeds
genoemde statuten-wijziging naar gestreefd om allerlei formele en huishoudelijke kwes-
ties zoveel mogelijk te beperken.

Het interne leven van de Maatschappij onderging verder nog enige verandering door
het aanpassen van de werkgebieden van de afdelingen aan de werkgebieden van de
Gezondheidsdiensten.

Het orgaan van de Maatschappij, het tijdschrift voor Diergeneeskunde voldoet nog
steeds niet aan de verwachtingen. De leden schrijven te weinig en het tijdschrift komt
te laat. Wat het laatste betreft zijn kort geleden nog stappen gedaan om tot verbetering
te komen; wat het eerste betreft zijn wij afhankelijk van de activiteit van onze leden.
Het instellen van afdelingscorrespondenten heeft enkele artikelen opgeleverd, maar
nog steeds worden interessante mededelingen, die op bijeenkomsten van dierenartsen
gedaan worden, niet in het tijdschrift geplaatst. Van deze plaats dring ik er nogmaals
op aan om ervaringen van enige betekenis toch in het tijdschrift te vermelden.

Sinds de vorige vergadering ontvielen ons door de dood de leden:
J. M. R. F. Beckers, Vcnlo
Dr. J. H. v. d. Berg, Arnhem
H. M. v. Gasselt, Venlo
G. v. Herwaarden, Mijdrecht
J. M. Knipscheer, Grave
Dr. J. Kok, \'s-Gravenhage
A. F. Reichman, Steenderen
Dr. P. Roodzant, \'s-Gravenhage

In de vorige Algemene Vergadering werd besloten tot oprichting van een monument
voor de gevallen dierenartsen en voor de gevallen studenten. Dit monument is thans
gereed gekomen en geplaatst op het terrein van de Faculteit. Hedenmiddag 1.45 precies
zal dit monument daar onthuld worden.

Een koninklijke onderscheiding werd in het afgelopen jaar verleend aan onze leden:
Dr. C. P. A. Dieben, \'s-Gravenhage
Dr. J. Grashuis, Hoogland

In de comité\'s, die bij deze gelegenheden gevormd werden, was het Hoofdbestuur
vertegenwoordigd.

Eén lid van de Maatschappij moet ik hier speciaal noemen, en wel Prof. ten Thije.
Prof. het verheugt mij, dat ik U thans met deze titel kan aanspreken. De reden waarom
ik U hier speciaal noem is het feit, dat U dezer dagen Uw werkzaamheden voor het
bureau Plaatsvervanging hebt overgedragen aan het secretariaat van de Maatschappij.

U hebt de werkzaamheden voor dat bureau zeer veel jaren vervuld en U hebt aan
de leden van de Maatschappij daarmede zeer grote diensten bewezen. Nu U dit werk,
althans officieel, hebt beëindigd, wil ik U voor het vele werk van al de afgelopen jaren
namens alle leden van de Maatschappij van harte dank zeggen.

Daarbij blijft het echter niet. Toen bekend werd, dat U het bureau voor Plaats-
vervanging zoudt overdoen, hebben wij dat aan de leden bekend gemaakt. Wij wisten
dat U voor Uw bemoeiingen nooit een passende beloning hebt willen hebben.

Nu U weggaat uit deze functie hebben wij gelegenheid om dat enigszins goed te maken.
Onze leden hebben als dank voor het werk dat U voor hun hebt verricht een bedrag
bijeen gebracht, waardoor wij thans in staat zijn U en Uw Vrouw een reis naar Engeland
aan te bieden bij gelegenheid van het congres in het volgend jaar, terwijl U voor het
restant zelf wel iets blijvends wilt aanschaffen.

Ik verzoek U, deze waardering voor het vele werk dat U gedaan hebt nu eens wel te
accepteren en ik hoop dat het U gegeven mag zijn dit cadeau van de Nederlandse Dieren-
artsen nog jaren lang te gebruiken.

In de Algemene Vergadering van verleden jaar werd door de voorzitter reeds mede-
gedeeld, dat de Maatschappij haar medewerking zou verlenen bij het inrichten van een
kamer voor de Faculteit der veeartsenijkunde in het hoofdgebouw van de universiteit.
Aan de leden werd gelegenheid gegeven een bijdrage voor dit doel te geven, en het
Hoofdbestuur kwam tot de conclusie, dat het op de weg van de Maatschappij lag om
voor de faculteitskamer 12 stoelen te geven. Door de tijdsomstandigheden zijn deze
stoelen nog niet klaar en zal het ook nog wel enige tijd duren voor ze klaar zijn. Het
Hoofdbestuur vond het gewenst dit in.deze vergadering mede te delen, onjdat de eigen-
lijke aanbieding nog wel enige tijd op zich zal laten wachten.

Nu ik toch over de Faculteit spreek kom ik nog even terug op de veterinaire-weck,
die in het afgelopen jaar gehouden werd. Nadat ons land zovele jaren afgesloten was
geweest van de ontwikkeling der wetenschap in een groot deel van de wereld, was het
van het grootste belang dat deze achterstand zo snel mogelijk werd ingehaald.

Een veterinaire-week is bijzonder geschikt om de dierenartsen in de praktijk in korten
tijd op de hoogte te brengen van de nieuwste ontwikkelingen der wetenschap.

Wij stellen het dan op hoge prijs dat de Faculteit dit jaar zulk een week georganiseerd
heeft en ik breng haar van deze plaats daarvoor nogmaals dank.

Dat het doel bereikt werd blijkt wel uit het applaus toen een der bezoekers verklaarde:
dat de Faculteit wel buitengewoon goed had aangevoeld wat de dierenarts uit de polder
nodig heeft.

Met zusterverenigingen in het buitenland werden goede relaties onderhouden. Voor
een congres in Engeland kregen we een uitnodiging. Collega Stegenga was bereid ons
daar te vertegenwoordigen. Ik breng hem daar van deze plaats gaarne onze dank voor.

De salarissen van de dierenartsen met ambtelijke functies vroegen dit jaar herhaaldelijk
de aandacht van het Hoofdbestuur. Het aantal ambtelijke dierenartsen is gering t.o.v.
het totaal aantal ambtenaren in ons land. Daardoor is het voor de grote ambtenaren-
organisaties moeilijk om de belangen van deze dierenartsen te kennen, te meer omdat
velen ook niet volledig ambtenaar zijn en omdat in vele gemeenten slechts één ambtelijke
dierenarts bestaat. Daarom is getracht om collectief voor de Maatschappij een plaats
in deze organisatie te verkrijgen, doch bij nader inzien bleek dit toch niet mogelijk te
zijn. Wel is ons welwillende medewerking van deze organisaties toegezegd.

Door verschillende gemeentebesturen is een plaatselijke commissie voor georganiseerd

overleg ingesteld, waarin elke ambtenaar is vertegenwoordigd, ook al zou maar één
lid van een bepaalde organisatie als ambtenaar in dienst zijn.

De bemoeiingen van de Maatschappij met de belangen van de ambtenaren namen
een belangrijk grotere plaats in dan vroeger. Steeds meer gemeentebesturen vragen
bij het vaststellen van een salariswijziging het advies van de M. v. D.

Door steeds weer te wijzen op de achterstand, die de veterinaire ambtenaren, op
het gebied van de salariëring hebben ten aanzien van de medische ambtenaren, kon
in vele gevallen een gunstige invloed worden uitgeoefend. Een en ander nam zelfs een
belangrijk deel van de tijd van de secretaris in beslag, vooral omdat vaak besprekingen
met de gemeentebesturen werden gehouden.

Met de regeringsinstanties, die bij het vaststellen van de ambtenaren-salarissen
betrokken zijn, werden besprekingen gevoerd. Wij hebben hoop, dat deze tot behoorlijke
verbeteringen zullen leiden.

Deze besprekingen waren vooral van zoveel belang omdat salarissen voor gemeente-
lijke functies in vrijwel alle gemeenten gelijkgeschakeld worden met overeenkomstige
functies bij het rijk.

Ook met moeilijkheden van dierenartsen bij vestiging had het Hoofdbestuur herhaal-
delijk bemoeiingen.

De contactcommissie met de Stichting van de Landbouw vergaderde niet zo dikwijls.
Toch werd nauw contact met de leden van deze commissie onderhouden.

Bij de t.b.c.-bestrijding werd in de afgelopen wimter intensief gewerkt. Ondanks
de grote uitbreiding van het aantal deelnemers aan deze bestrijding konden de werk-
zaamheden in het algemeen op tijd worden beëindigd en ik moet er hier de aandacht
op vestigen, dat zeer veel dierenartsen bij deze bestrijding in de afgelopen winter enorm
veel werk verricht hebben; een woord van hulde is daarvoor zeker op zijn plaats.

Jammer dat enkelen deze uitstekende totaal-indruk hebben bedorven, te meer omdat
op die uitzonderingen zo gemakkelijk steeds weer de nadruk wordt gelegd.

Bij het klinisch onderzoek werden ook dit jaar weer grote aantallen dieren met open
tuberculose gevonden. Iedere dierenarts ondervindt hoe gemakkelijk een reagerend
dier open lijder kan worden. Als hij dan ziet, hoe vele veehouders toch deze dieren
tussen de t.b.c.-vrije dieren laten staan, dan is het enigszins te begrijpen, dat op zulke
stallen de animo voor een intensief klinisch onderzoek geringer is dan in stallen waar de
veehouders meer medewerking tonen.

Dit alles heeft er ook toe geleid, dat hoe langer hoe meer de overtuiging veld wint,
dat het voor de t.b.c.-bestrijding van het gootste belang is dat alle reageerders grondig
worden geïsoleerd of in korte tijd uit het bedrijf worden verwijderd, zodat het gevaar
voor nieuwe infecties verdwijnt en de reagerende dieren, voor zover ze niet voor de
slachtbank geschikt zijn, verzameld worden op bedrijven waar toch reeds zeer veel
reageerders voorkomen en waar deze dieren kunnen worden afgemolken en daarna
geslacht. Subsidie-regelingen in het westen van ons land en in enkele andere provincies
werken reeds in die richting.

In het afgelopen jaar werd ook steeds meer duidelijk dat voor het snelle t.b.c.-vrij
maken van het land een behoorlijke financiële prikkel noodzakelijk is.

In een rapport van de t.b.c.-commissie van de Maatschappij werd hierop nog eens
uitdrukkelijk de aandacht gevestigd en door de Stichting van de Landbouw worden
reeds pogingen aangewend om de middelen te verkrijgen die nodig zijn om zulk een
financiële prikkel tot stand te brengen.

Ingevolge het besluit van de vorige Algemene Vergadering werden voor het massa-
werk in de afgelopen winter de beschikbare assistenten toegewezen aan die dierenartsen
die daarvoor, mede naar het oordeel van de directeuren van de Gezondheidsdiensten,
het meest voor in aanmerking kwamen. Geheel bevredigend werkte deze regeling toen
nog niet, omdat verschillende dierenartsen en verschillende assistenten zich niet hielden

aan de indeling van het Hoofdbestuur. Het bestaan van oude afspraken speelde hierbij
een rol en daarom hopen wij, dat voor de komende winter alle ledsn zich volledig aan
de indeling van het Hoofdbestuur zullen houden.

De tarieven die het vorig jaar in overleg met de Stichting werden vastgesteld zijn
in het afgelopen jaar ingevoerd en zullen, daar waar dit nog niet kon, in de komende
winter in alle provincies vrijwel volledig worden ingevoerd.

Er wordt nu met deze tarieven ervaring opgedaan en wij komen daarmede lang-
zamerhand in het stadium waarin moet worden nagegaan in hoeverre verbeteringen
in de opbouw van de tarieven nodig zijn.

Het in werking brengen van het tarief dat zou gelden bij de mond- en klauwzeer-
enting gaf heel wat moeilijkheden. Wij meenden dat het zo eenvoudig was om per
liter entstof de bijdrage die wij toegezegd hadden te innen en ook de Stichting van de
Landbouw meende dat zij kon beschikken over gelden waar zij op gerekend had. In de
practijk bleek dat echter aan beide zijden tegen te vallen.

Daarom is besloten, om eerst de financiële verplichtingen over de afgelopen campagne
te regelen.

Aan de praktizerende dierenartsen is gevraagd om voor zover zij zich aan het tarief
hebben gehouden hun declaraties thans in te zenden om daarnaar de heffing per liter
entstof aan de dierenartsen in rekening te kunnen brengen.

Omdat verschillende afdelingen i.p.v. de vaste bijdragen voor de z.g. kleine boeren
een verhoging van het tarief voor alle dieren invoerden, waardoor uit die provincies
geen declaraties zullen komen, zal het te verrekenen bedrag over de afgelopen campagne
niet zeer groot zijn.

Het principe van de regeling was, de kosten van het enten tegen mond- en klauwzeer
voor jlle veehouders groot en klein gelijk te maken, door de hogere kosten op de kleine
stallen te voldoen uit een fonds van de Stichting van de Landbouw, in welk fonds de
dierenartsen ƒ 1.50 per liter entstof zouden bijdragen. Zolang dat fonds er niet is kan
zulk een regeling niet worden doorgevoerd. Daarom zullen binnenkort besprekingen
over een nieuw tarief voor de komende campagne begonnen worden.

Een ander onderwerp dat dit jaar dikwijls besproken werd en dat ook in het Hoofd-
bestuur herhaaldelijk aan de orde kwam, was de kunstmatige inseminatie; steeds meer
dierenartsen worden daarbij betrokken.

Sinds de vorige Algemene Vergadering werd de verhouding van deze K.I. tot de
Gezondheidsdiensten en tot de dierenartsen geregeld. Daarbij werd het practische
werk opgedragen aan de Gezondheidsdiensten en de praktizerende dierenartsen. De
eisen, die in de verschillende provincies aan deze dierenartsen gesteld worden, lopen
nogal uiteen. Gezien de lang niet altijd geheel verklaarbare teleurstellingen die in de
praktijk voorkomen, is het van groot belang, dat de taak van de dierenarts, en dus ook
zijn verantwoordelijkheid, nauwkeurig wordt vastgelegd.

Ik kom hiermede op de verhouding van de dierenartsen en de Gezondheidsdienst.
Gelukkig kan ik hier zeggen, dat deze verhouding overal goed is. Ik acht dit van groot
belang voor beide partijen en ik hoop dat dit 7.0 zal blijven. Om dat te bereiken is het
van groot belang, dat de Gezondheidsdiensten hun eigen werkzaamheden regelmatig
met de dierenartsen bespreken en dat omtrent de werkzaamheden van de dierenartsen
regelmatig overleg wordt gepleegd en hun taak vooral duidelijk in hun instructie wordt
vermeld.

Omdat een groot deel van het werk in alle provincies gelijk is, zie ik gaarne een alge-
mene instructie met daarnaast aanvullingen voor iedere provincie afzonderlijk. Op
die manier blijft de eenheid bij de bestrijding van ziekten zoveel mogelijk gedemonstreerd,
terwijl plaatselijke afwijkingen blijken uit de- locale aanvullingen.

De Gezondheidsdiensten zullen af en toe voor de noodzakelijkheid komen te staan
om tegen bepaalde dierenartsen strafmaatregelen te treffen, en in de meeste gevallen

zullen de goedwillende dierenartsen het met deze maatregelen eens zijn. Daarom lijkt
het mij zo belangrijk dat het toepassen van zulke strafmaatregelen steeds geschiedt in
nauwe samenwerking tussen Gezondheidsdienst en afdelingsbestuur. Ik hoop dat hiervoor
binnen kort een uniforme gedragslijn kan worden verkregen, doch ik hoop nog meer
dat deze gedragslijn slechts zelden toegepast behoeft te worden.

Een vraagstuk dat ons de laatste tijd steeds meer verontrust is de gang van zaken
bij het gebruik van medicijnen, sera en entstoffen. Van alle kanten worden allerlei
geheimmiddelen aan de eigenaren van dieren aangeprezen tegen prijzen waarvoor
een gewoon geneesmiddel inclusief de kosten van een onderzoek door de dierenarts
gemakkelijk betaald kunnen worden. Hoewel cijfers ontbreken, hebben wij de indruk
dat op deze wijze veel onnodig geld wordt uitgegeven.

Daarbij komt dan nog het grote nadeel, dat vele ziekten te lang blijven bestaan,
omdat de zelf toegepaste middelen niet helpen en ten slotte de dierenarts moet worden
geraadpleegd, herhaaldelijk als het reeds te laat is.

Bij het gebruik van sera en entstoffen komt daar n\'og bij het gevaar dat daaraan
verbonden kan zijn. Er wordt levende abortuscultuur ingespoten bij dieren op boer-
derijen waar nooit besmettelijke abortus is geweest.

Er worden op dergelijke boerderijen herhaaldelijk flesjes met resten van dergelijke
entstoffen aangetroffen, die in de stal rondslingeren en die in het bezit van kinderen
kunnen komen.

Ik vestig er hier uitdrukkelijk de aandacht op, dat hier gevaren dreigen voor de dieren
en gevaren voor de mens, terwijl op het gfcbied van de geneesmiddelen onnodig geld
wordt uitgegeven. Ik meen, dat wij ons dit in ons getroffen land niet kunnen veroorloven
en het is daarom dat ik cr hier zo de aandacht op vestig.

Voor de dierenartsen is dit alles natuurlijk ook van grote betekenis. Ik hoop dan ook,
dat wij er in mogen slagen om in de toekomst voor dit alles een goede oplossing te vinden.
Samenwerking met de georganiseerde landbouw, met de organisaties op het gebied
van de kleine huisdieren en met de handel in geneesmiddelen enz. is daarbij zeker nodig.

Ten slotte is er nog een vraagstuk waarop ik hier en naar buiten uit de aandacht
moet vestigen, n.1. de aanhoudende stroom van studenten voor de veterinaire faculteit.
Toen kort na de bevrijding een groot aantal studenten werd ingeschreven verwonderde
ons dat niet, omdat de laatste jaren van de oorlog geen studenten .waren ingeschreven.
Er was dus een achterstand die ingehaald werd, hetgeen te begrijpen was.

Sinds de bevrijding bleef echter het aantal studenten dat zich liet inschrijven voor
de veterinaire faculteit zeer hoog. Dit is geen inhalen van achterstand meer, maar
het lijkt er op dat voorlopig blijvend een belangrijk groter aantal jonge mensen voor
dierenarts gaat studeren. Ik acht het daarom nodig om van deze plaats toch iets te
zeggen omtrent de mogelijkheden die er voor dit grotere aantal dierenartsen in de toe-
komst zullen zijn.

Het totaal aantal dierenartsen in Nederland en Indonesië bedraagt ruim 900. Als
ieder van deze dierenartsen de pensioengerechtigde leeftijd zou behalen, d.w.z. ongeveer
40 jaar zijn werk zou doen, dan zouden dus per jaar ruim 20 nieuwe dierenartsen nodig
zijn om alle bestaande praktijken en functies in stand te houden. Verschillenden worden
zo oud niet, zodat practisch ongeveerv 25 per jaar nodig waren. Er zijn echter feiten,
waardoor ieder jaar een groter aantal nieuwe dierenartsen nodig is.

De georganiseerde bestrijding van verschillende veeziekten brengt met zich mee,
dat verschillende praktizerende dierenartsen meer werk krijgen, vooral degenen met
de grotere praktijken kunnen dat nu reeds niet meer alleen af, zodat in de toekomst
zeker meer dierenartsen in de praktijk werkzaam kunnen zijn dan tot nu toe het geval
was.

Door de oprichting van de Gezondheidsdiensten zijn reeds een aantal dierenartsen
aan de praktijk onttrokken, in de toekomst wordt dat aantal misschien nog iets groter.
Een schatting van de te verwachten toename in de praktijk en van de te verwachten
nieuwe ambtelijke functies is moeilijk te maken.

Het aantal dierenartsen, dat thans in de prakrijk werkzaam is, bedraagt ruim 500.
Als wij aannemen, dat in de toekomst voor de praktijk en voor nieuwe ambtelijke functies
dit aantal zal verdubbelen, dan zal ieder die hier aanwezig is wel met mij eens zijn,
dat deze toename heel erg ruim genomen is. Wij komen dan aan 900 500 = 1400
dierenartsen in Nederland, hetgeen neer zou komen op een jaarlijkse behoefte van
ongeveer 40 nieuwe dierenartsen.

Als wij er van uitgaan, dat dit zeer ruim genomen is en wij zien dan dat het vorig
jaar ongeveer 90 studenten ingeschreven werden aan de faculteit der veeartsenijkunde,
en dit jaar meer dan 100, dan zal ieder, die zich deze feiten realiseert, het met mij eens
zijn dat een waarschuwend woord hier noodzakelijk is.

Ik hoop dat dit waarschuwend woord zal doordringen tot hen, die omtrent studie-
richting adviezen geven.

Dames en Heren, ik heb U hiermede een overzicht gegeven van een aantal onder-
werpen die voor onze Maatschappij, en gedeeltelijk ook daar buiten, van belang zijn.

Ik wil het hierbij laten en ik open hiermede deze Wetenschappelijke vergadering.

Na dc ochtendvergadering had de onthulling plaats van het monument voor de
dierenartsen en diergeneeskundige studenten, die t.g.v. de oorlog en bezetting zijn
omgekomen.

Om kwart voor 2 waren verschillende nabestaanden, dierenartsen en studenten
op het terrein van de Diergeneeskundige Faculteit bijeen gekomen, om getuige te
zijn van de plechtigheid.

Na een kort woord van inleiding door de voorzitter van de Diergeneeskundige
Faculteit, Prof. Seeki.es, sprak de voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Dr. Y. M. Kramer bet volgende :

Wij zijn hier bijeen voor een plechtigheid, waarvan wij de betekenis alleen goed
kunnen beleven door ons te verplaatsen naar de donkere jaren die achter ons liggen.
Wij denken dan vanzelf aan de collega\'s en vrienden die zo dikwijls met ons dit ver-
trouwde terrein hebben betreden, doch dit nooit meer zullen doen.

Voor deze bijeenkomst zijn in de eerste plaats uitgenodigd familieleden en relaties
van dierenartsen en veterinaire studenten die als slachtoffers van de oorlog vielen. Het
verheugt mij, dat verschillende van hen aan onze uitnodiging gevolg hebben gegeven.

Toen U onze uitnodiging ontving om vandaag deze herdenking mede te maken,
zijn ongetwijfeld oude wonden open gegaan, of laat ik het anders zeggen, herinneringen,
die door de voortgang van het leven meer of minder op zij geschoven waren, zijn weer
duidelijker naar voren gekomen.

Wij hebben ons gerealiseerd, dat dit vandaag weer opnieuw zal gebeuren. Toch
hebben wij U voor deze plechtigheid uitgenodigd omdat U er bij hoort, omdat het hier
gaat om Uw familieleden en ook omdat het dikwijls goed is om herinneringen, ook
droevige herinneringen, weer eens duidelijker naar voren te halen. Vooral als dit gebeurt
door relaties die intensief met deze herinnering mede leven.

Verder is hier uitgenodigd het College van Curatoren van de Rijksuniversiteit van
Utrecht, dat toestemming gaf om het monument, dat wij straks gaan onthullen, op dit
terrein te plaatsen.

Een bijzondere uitnodiging is ook gezonden aan de leden van de Faculteit der Vee-
artsenijkunde, die hier tot zekere hoogte gastheer zijn en die het monument geregeld
zullen* zien staan op het terrein waar zij hun werk verrichten.

Een bijzondere uitnodiging is ook nog gezonden aan de Heer en Mevrouw van Luin,
die het monument voor ons hebben ontworpen en gemaakt.

Tenslotte zijn bij deze plechtigheid aanwezig de leden van de Maatschappij en de
studenten in de veeartsenijkunde.

Toen Churchill in 1940 tot het Engelse volk zei, dat jaren van bloed, zweet en
tranen zouden volgen, realiseerden velen in ons land zich niet, of niet voldoende, dat
dit ook voor ons gold.

Wij herinneren ons de luchtaanvallen op Engeland, de oorlogsverklaring aan Rusland,
de bedreiging van het Suezkanaal, jodenvervolging, verzet en later, toen het aan de
fronten minder goed ging, terugvoering in krijgsgevangenschap, arbeidsinzet, honger
en razzia\'s. De tijd gaat zo snel, dat wij ons de juiste volgorde van al deze gebeurtenissen
haast al niet meer herinneren.

Als wij ons nog eens goed in die tijd verplaatsen, dan denken wij weer aan het massale
binnentrekken van de bezetter, aan de dreun van de marcherende troepen, aan de
geluiden van de zware laarzen van hun schildwachten en patrouilles, aan de overval-
wagens enz. Ik breng U dit alles niet in herinnering om opnieuw haatgevoelens aan te
wakkeren, maar om beter te realiseren de angst en het lijden van hen die het slachtoffer
werden.

Wij hebben dezer dagen uit de officiële cijfers vernomen, dat 124.000 Nederlanders
waarvan 104.000 joden zijn omgekomen, dat in concentratiekampen hier en in
Duitsland ruim 20.000 Nederlanders omkwamen, dat 27.000 tewerkgestelden niet
terugkwamen en dat 16.000 mensen overleden tengevolge van honger en ontbering
tijdens de laatste oorlogswinter.

Reeds tijdens de bezetting werden de namen bekend van collegae die van dit alles
liet slachtoffer werden.

Toen na de bevrijding de verbindingen beter werden en contact met alle delen van
ons land weer mogelijk werd, bleek hoe groot het aantal slachtoffers uit onze kringen
was. Later kwamen daar nog bij de slachtoffers van de bezetting van Indonesië.

Toen het plan geopperd werd, om voor deze gevallen vrienden en collegae een blijvend
gedenkteken op te richten, vond dit direct algemene instemming. Dc giften van een
groot aantal dierenartsen maakten het mogelijk tot verwezenlijking van dit denkbeeld
over te gaan.

De opdracht tot vervaardiging van het monument werd gegeven en het verheugt
mij ten zeerste dat het mogelijk is gebleken, dat dit monument vandaag onthuld kan
worden, omdat vandaag door de Algemene Vergadering van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde zoveel dierenartsen in Utrecht aanwezig zijn, die nu bij deze onthulling
aanwezig kunnen zijn.

Om deze plechtigheid zo eenvoudig mogelijk te houden werd besloten, dat een korte
rede bij deze onthulling door dc Voorzitter van dc Maatschappij zou worden gehouden
en dat de onthulling zelf door de Voorzitter van de Diergeneeskundige Studentenkring
zou geschieden.

Door de leden van het bestuur van de D.S.K. werd daarna de vlag, die het
monument bedekte, weggenomen.

Na de aanvaarding van het monument door de waarnemend president-curator,
Mr. ter Pelkwijk, sprak Dr. Kramer nog het volgende :

Ik meen dat ik op dit ogenblik in de eerste plaats dank moet brengen aan diegenen
die het maken van dit monument mogelijk hebben gemaakt; dat zijn de dierenartsen
en de studenten die daarvoor hun bijdrage hebben gegeven. De spontane wijze waarop
dit gegaan is getuigt van een medeleven en een collegialiteit waar wij trots op mogen zijn.

Ik hoop dat deze collegialiteit ook in de toekomst behouden mag blijven en dat dit
monument daarvan, vooral voor de nieuwe generaties van dierenartsen, een getuigenis
mag zijn.

Toen het Hoofdbestuur aan de ontwerper van dit monument vertelde wat de be-
doeling was, meende deze die bedoeling te moeten weergeven door een lijdende gestalte,
een geslagene, die het ideaal waarvoor dat alles verdragen werd in de vorm van een
embleem doorgeeft aan de overblijvenden en de volgende generaties, uitgebeeld door
een krachtige staande figuur. Om te doen zien dat het hier gaat om dierenartsen en
a.s. dierenartsen, werd als embleem dat van ons beroep genomen. Met deze grond-
gedachte konden wij ons verenigen en ik meen, dat deze in het monument, dat wij
thans voor ons zien, goed tot uitdrukking is gebracht. De inscriptie „Voor hen die vielen
bouwend aan de idealen" zegt met woorden wat door de symboliek wordt uitgedrukt.

Ik wens de Heer en Mevrouw van Luin, de ontwerpers en de makers van dit monu-
ment, daarmede van harte geluk. Het bereiken van volledige overeenstemming over
het monument, vooral over details, ging niet zo vlug als het hier in enkele woorden
gezegd is. U heeft Uw uiterste best moeten doen om alles vandaag klaar te krijgen.
Voor Uw medewerking en voor het werk dat U tot stand gebracht heeft breng ik U
van deze plaats gaarne hartelijk dank.

Dames en Heren, ik hoop dat de gedachte, die in dit monument is uitgebeeld, inder-
daad weergeeft wat U gaarne in dit monument ziet.

Ik hoop dat deze gedachte tot troost mag strekken aan hen die een nabestaande in
de lijdende figuur herkennen.

Ik hoop dat het overgeven van het ideaal voor ons een aansporing mag zijn om datgene
te doen wat de gevallenen bedoeld hebben.

Ik hoop dat de krachtige staande figuur voor ons allen, maar vooral voor de studenten
en de komende generaties van dierenartsen, een aansporing mag zijn om het medeleven
en de saamhorigheid, die in de donkere dagen bewezen werden, ook in de toekomst
voort te zetten.

Ik heb reeds gezegd, dat van het College van Curatoren de toestemming ontvangen
werd om dit monument hier te plaatsen op dit terrein, dat ons allen zo goed bekend is.

Wij zijn daar bijzonder dankbaar voor, omdat het nu op een plaats staat waar de
gevallenen zo dikwijls gepasseerd zijn; waar vele dierenartsen nog wel eens terug komen
en waar de studenten het monument dikwijls zullen zien.

Wij zijn daar bovendien bijzonder dankbaar voor, omdat wij het monument bij
Curatoren in goede handen weten.

Ik draag daarom in het bijzijn van U allen dit monument nu gaarne over aan het
College van Curatoren in de persoon van U mijnheer de Ondervoorzitter.

Nadat door de praeses en een der bestuursleden van de D.S.K., mede namens
de Maatschappij voor Diergeneeskunde een krans was gelegd, difileerden alle
aanwezigen voor het monument.

VERSLAG van de 94ste Algemene Vergadering van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, gehouden op Vrijdag 22 en Zaterdag 23 Oc-
tober 1948 in het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

1. De voorzitter Dr. Y. M. Kramer opent Vrijdagmiddag ruim 2 uur de Huishou-
delijke Vergadering met een kort woord van welkom aan de aanwezige leden.

Na afloop van de vergadering zullen telegrammen van hulde en trouw worden
gezonden naar Koningin Juliana en Prinses Wilhelmina.

Na de Algemene Vergadering van 1947 is door het Hoofdbestuur een woonhuis
aangekocht voor de vestiging van het secretariaat. De secretaris had reeds veel
vergeefse moeite gedaan. Ongeveer een jaar geleden was er gelegenheid tot het
kopen van een huis, dat onder gunstige financieringsvoorwaarden is gebouwd.
Van het onrendabele deel van de bouwsom wordt gedurende 10 jaren 4% rente
uitbetaald door het Rijk ; na deze periode zal dit onrendabele deel worden uit-
betaald.

In het vorige jaar werd critick uitgeoefend, omdat niet voldoende bekendheid
werd gegeven aan de handelingen van het Hoofdbestuur. Daarna zijn regelmatig
mededelingen naar de afdelingen gezonden en in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde geplaatst. Het is gebleken, dat de Afdelingen aan eerstgenoemde mededelingen
over het algemeen weinig aandacht schenken. Het Hoofdbestuur wil juist reacties
op deze mededelingen horen, zodat een geregelde uitwisseling van gedachten
ontstaat tussen het Hoofdbestuur en de Afdelingen.

Het probleem van de lekenhulpkrachten zal opnieuw aan de orde komen De
Gezondheidscommissie voor Dieren heeft zich afgevraagd of het wel economisch
verantwoord is, dat de dierenartsen alle werkzaamheden verrichten, dus ook het
eenvoudige massale routinewerk. Dit probleem zal nu opnieuw in studie genomen
worden, door een gemengde commissie, bestaande uit vertegenwoordigers van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde en de georganiseerde landbouw. Het is nog
niet bekend uit hoeveel leden de commissie zal bestaan, hoeveel dierenartsen zitting
zullen hebben en wie de voorzitter zal zijn. Wat de samenstelling betreft zal
worden gestreefd naar pariteit. Het Algemeen Bestuur heeft candidaten gesteld,
waaruit het Hoofdbestuur de veterinaire leden zal benoemen.

De Voorzitter deelt mee, dat het besluit inzake de assistentie van de studenten
bij de tuberculosebestrijding nu streng gehandhaafd zal worden. Iedere dierenarts
heeft in het Tijdschrift voor Dierengeneeskunde kennis kunnen nemen van de
mededelingen over de regeling. Met jongere jaars-studenten mogen geen afspraken
worden gemaakt.

Prof. de Blieck is tegen deze assistentieregeling, tenzij de studenten onder
leiding van de Dierenarts werken.

De voorzitter zegt, dat blijkens de gehouden enquête onder de dierenartsen en
1 studenten-assistenten uitsluitend assistentie wordt verleend bij de massaverrich-
tingen, zelfstandige praktijkwerkzaamheden werden niet gedaan.

In het afgelopen jaar zijn veel besprekingen gevoerd met verschillende over-
heidsinstanties over de salariëring van ambtelijke dierenartsen. Steeds weer werd
gewezen op de achterstand van laatstgenoemden t.o.v. de medische ambtenaren.
Nu het rapport i.z. de technische herziening van de salarissen gereed is, is algemene
verhoging te verwachten. (Het z.g.n. bezoldigingsbesluit).

In \'s Gravenhage.bestond een ziekenfonds voor dieren, dat enige moeilijkheden
gaf. Daar de voorwaarden, die de Maatschappij heeft gesteld, aanvaard zullen
worden, is te verwachten, dat de moeilijkheden zullen worden opgelost.

Zaterdag 23 October 1.45 uur precies zal de onthulling plaats vinden van het
monument voor gevallen dierenartsen en dierengeneeskundige studenten, die
zijn omgekomen in de bezettingsjaren.

3. Na deze mededelingen van de voorzitter volgen een aantal agendapunten, die alle
betrekking hebben op verkiezingen. Het stembureau wordt samengesteld uit de
Heren : Prof. Krediet, D. Hendrikse en D. A. Oskam.

Prof. J. H. ten Thye wordt bij acclamatie gekozen tot lid van de notulen-
commissie.

4. Bij de verkiezing van een voorzitter van de Maatschappij worden uitgebracht
248 geldige stemmen, waarvan 233 op Dr. Y. M. Kramer en 15 blanco. 2 stemmen
zijn van onwaarde. Dr. Kramer, die hiermee met meerderheid van stemmen is
gekozen, neemt de benoeming aan.

5. Bij de verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur worden 248 geldige stemmen
uitgebracht, waarvan 247 op de Heer H. J. Odé en één blanco. 2 stemmen zijn
ongeldig. De Heer Odé is bereid de benoeming voor één jaar te aanvaarden.

6. Bij de verkiezing van een lid van de Centrale Raad vallen alle 248 uitgebrachte
geldige stemmen op dc Heer H. R. Wicersma.

2 stemmen zijn van onwaarde. De Heer Wicersma zal van de benoeming in
kennis worden gesteld.

7. Bij de verkiezing van een plaatsvervangend lid van de Centrale Raad worden
248 geldige stemmen uitgebracht, waarvan 247 op Prof. J. H. ten Thye en één
blanco. 2 stemmen zijn van onwaarde. Prof. ten Thye verklaart de benoeming
te zullen aannemen.

8. Allereerst komen in behandeling de door de Afdelingen voorgestelde wijzigingen
van het concept-Statuten.

Artikel 2. De Heer L. P. de Vries vraagt zich af, of het tactisch niet beter is,
dat terwille van vele ambtenaren, ook de melk- en vleeshygiëne in dit artikel
worden genoemd.

Prof. de Blieck adviseert dit niet te doen. Zonder hoofdelijke stemming wordt
het advies van het Hoofdbestuur overgenomen om de ideële middelen voor de
materiële te plaatsen, terwijl de verhouding tot de zootechniek uit het Huis-
houdelijk Reglement naar de Statuten is overgebracht.

Artikel 6. Prof. Beijers merkt op, dat volgens het geldige reglement ook leden
der Faculteit gewoon lid kunnen zijn.

Zonder hoofdelijke stemmen wordt het advies van het Hoofdbestuur over-
genomen en kunnen zij, die het diploma dierenarts bezitten of daarmee gelijk-
gesteld zijn, als gewoon lid worden aangenomen.

In Artikel 13 wordt voorgesteld, dat een lid van de Maatschappij slechts stem-
gerechtigd lid van één Afdeling kan zijn.

In Artikel 16» wordt voorgesteld het minimum aantal leden voor een groep weg
te laten, omdat een kleine groep nodig kan zijn.

Daarna kpmen in behandeling de voorgestelde wijzigingen van het Huis-
houdelijk Reglement.

De voorzitter geeft eerst Artikel 15 in bespreking, waarin het gaat om het principe
van de afvaardiging ter Algemene Vergadering. Dc Heer Kranenburg herinnert
namens de Afdeling Zuid-Holland aan de vergaderingen, waarvoor bindende ,
mandaten werden meegegeven, terwijl er onvoldoende kennis van zaken was in
de afdelingsvergaderingen. Met een vrij mandaat is er veel vruchtbaarder dis-
cussie en juister beslissing mogelijk. De afdeling Zuid-Holland wil de afgevaar-
digden benoemen voor elke Algemene Vergadering en niet voor een heel jaar.

De Heer J. den Daas verdedigt namens de Afdeling Gelderland het principe
van de ledenraad. Dit wordt een kern uit de Afdeling, die zich bezig houdt met
de maatschappelijke zaken. Het leven in de Afdeling komt daarmee op hoger plan
te staan.

Di\'. Wagenaar zegt, dat de Afdeling Zeeland de behandeling een jaar wil
opschorten, omdat het voorstel van die Afdeling onvoldoende is behandeld. De
voorzitter is het met dit la\'atste niet eens, het voorstel is aan alle Afdelingen bekend
gemaakt en door verschillende Afdelingen ook grondig behandeld. Op verzoek
van de Heer Roelvink licht de voorzitter het voorstel van de Afdeling Zeeland
toe. Het komt er op neer, dat het programma in de Algemene Vergadering be-
sproken werd, de stemming heeft plaats in de Afdelingen of schriftelijk.

De Heer Hendrickx te Echt zegt, dat de Afdeling Limburg deze werkwijze te
omslachtig vindt.

De Heer Sieswerda onderstreept dit namens de Afdeling Noord-Holland ; een
bezwaar van het voorstel van het Hoofdbestuur is, dat de mening van de minderheid
te weinig tot uiting kan worden gebracht. Hij pleit voor een vrij mandaat van
één afgevaardigde, die ter vergadering ruggespraak houdt met andere leden van
zijn Afdeling.

De Heer A. J. Hibma verklaart zich namens de Afdeling Friesland tegen het
voorstel van het Hoofdbestuur.

De Heer Loman verklaart zich namens de Afdeling Overijssel wel accoord met
het voorstel, maar wil voor minder belangrijke vergaderingen één lid afvaardigen,
die alle stemmen uitbrengt.

Dc Heer Hogen Esch zegt, dat dc Afdeling Groningcn-Drente het bestaande
systeem wil handhaven.

Dr. de Maar wil zowel vertegenwoordiger voor de meerderheid als voor dc
minderheid afvaardigen.

De Voorzitter concludeert uit de discussies, dat alle Afdelingen bijna voor een
vrij mandaat zijn. Het gaat er nu maar om, of men dit aan één of meer afgevaar-
digden wil geven.

Dr. van Santen merkt op, dat verschillende opmerkingen, die zijn gemaakt,
een pleidooi vormen voor de ledenraad.

De Heer Hendrickx te Echt stelt voor dat één of meer afgevaardigden samen
een aantal stemmen kunnen uitbrengen, gelijk aan het aantal leden, dat de
afdelingsvcrgadering bezoekt. Dit voorstel gaat dus uit van de oude toestand ;
elke minderheid kan tot uiting worden gebracht.

De Afdeling Overijsel steunt het voorstel van de Afdeling Limburg. Het voorstel
wordt aangenomen met 27 stemmen tegen van de Afdeling Gelderland.

Hierna verdedigt de Heer Kranenburg het rouleringssysteem bij de verkiezing
van de voorzitter, waarbij de onder-voorzitter na één jaar de aftredende voorzitter
opvolgt. Tegenover de voordelen staat het nadeel, dat een goede voorzitter na
één jaar weer moet aftreden. Hier staat tegenover, dat de Maatschappij in de toekomst
meer en meer op de Secretaris zal moeten drijven.

De Heer Sieswerda doet een tussenvoorstel n.1. een zittingsperiode van drie
jaar en een keer herkiesbaar.

De Heer J. H. Loman spreekt zich in dezelfde geest uit. Na enige discussie wordt
met grote meerderheid besloten, dat de voorzitter voor drie jaar wordt gekozen
en een keer herkiesbaar is ; de leden worden voor vier jaar gekozen en zijn niet
herkiesbaar.

Artikel /. vervalt punt e, betreffende de zootechniek ; dit punt is opgenomen in
de Statuten.

Artikel 4. De Heer A. J. Hibma wil i.z. het candidaat-lidmaatschap de oude
toestand handhaven. Bij meerderheid van stemmen wordt besloten, dat de studenten
reeds na het candidaats-examen candidaat-lid kunnen worden. Het onder 3e
toegevoegde wordt door de Afdeling Noord-Holland weer ingetrokken.

In Artikel 5 wordt voorgesteld, dat voor het verkrijgen van het Erelidmaatschap
en voor het benoemen van een corresponderend lid een voorstel nodig is op de agenda
voor de Algemene Vergadering terwijl 2/3 van de geldige stemmen voor het voorstel
moeten zijn .Dit Artikel wordt aangenomen.

In Artikel 6 wordt de verduidelijking ten aanzien van het eindigen van het
lidmaatschap aangenomen.

Artikel 7 wordt aangenomen, zodat candidaatleden alléén toegang tot de
Algemene Vergadering hebben \'en geen discussierecht.

lil Artikel 8 wordt de bestaande toestand gehandhaafd, zodat gewone leden
zowel in de Afdelingsvergadering als in de Algemene Vergadering stemrecht
hebben. De Secretaris doet mededeling van het voorstel van Prof. de Blieck,
waarbij leden boven 65 jaar geen contributie meer betalen. Het voorstel krijgt echter
geen steun. Besloten wordt tot de toevoeging aan Artikel 10, dat leden, die bij het
begin van het boekjaar ouder zijn dan 65 jaar ten hoogste 50% van de maximum
contributie schuldig zijn.

Artikel 40 wordt aangenomen ; de laatste alinea vervalt; waarin wordt bepaald,
dat de Algemene Vergadering vaststelt, hoe de controle van de geldmiddelen voor
het komende jaar wordt geregeld.

In Artikel 45 wordt voorgesteld, dat het Algemene Bestuur de verantwoordelijkheid
voor een beslissing van het Hoofdbestuur overneemt, wanneer het Hoofdbestuur
dit gewenst acht.

Artikel 48 wordt zo gewijzigd, dat aan de leden en adviserende leden van het
Algemeen Bestuur de gemaakte onkosten worden vergoed. De Afdelingen Noord-
Holland en Zeeland zijn hier tegen. De overige niet genomde Artikelen, die
allerlei redactiewijzigingen bevatten, worden zonder discussie aangenomen.

De voorzitter vraagt of er nog andere opmerkingen zijn over Artikelen van het
Huishoudelijk Reglement. Daar niemand het woord vraagt, is het gewijzigde
H.R. aangenomen. Het Hoofdbestuur krijgt de machtiging de vastgestelde
wijzigingen te redigeren.

9. De Heer Kranenburg zegt, dat de Afdeling Zuid-Holland ook goedkeuring van
het Hoofdbestuur wil, wanneer het ziekenfonds slechts over één stad of provincie
werkt. Dit voorstel wordt aangenomen. Met algemene stemmen wordt het gehele
voorstel daarna aangenomen.

10. De voorzitter deelt één en ander mee inzake de onderhandelingen over de tarieven
voor het pullorumonderzoek en de pokken- en diphterie-enting. De Heer J. H.
Loman wil het tarief van verleden jaar houden, omdat de koppels over het alge-
meen niet groot zijn is een staltarief nodig van 3 gulden. De Heer J. den Daas
wijst er op, dat het vastgestelde tarief alleen kan gelden voor gezonde koppels.
De Heer van Doorn te Deventer wijst er op, dat in Overijsel onvoldoende hulp is
bij de enting.

Op voorstel van de Heer Kranenburg worden de voorgestelde tarieven aan-
genomen, met de restrictie, dat het onderzoek en de enting geldt voor dieren, die
bedrijfsmatig worden gehouden.

De enigszins komische vraag van de heer Dieben, of in Holland leken ook kunnen
enten, wekte de lachlust van de vergadering op.

11. De Heer Kranenburg wijst in de rekening van de Maatschappij op een verschil
van ƒ 2.ooo.— in de rekening van het jaar 1947 en de rekening van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde over bet jaar 1947. De Secretaris verklaart dit verschil. De
rekening geeft een post van inkomsten en uitgaven van ƒ37.813,97.

12. De begroting wordt zonder discussie aangenomen. Aan inkomsten en uitgaven
wordt begroot een bedrag van ƒ41.850,—.

13. De rekening van het Tijdschrift over het jaar 1947 wordt zonder meer goedgekeurd.
Het batig saldo blijkt ƒ 5.091,46 te zijn.

14. De begroting van het Tijdschrift over het jaar 1949 wordt zonder meer goedgekeurd.
Met een post van inkomsten en uitgaven van ƒ 23.300,—.

15. Het Hoofdbestuur krijgt met algemene stemmen de machtiging om zelf te bepalen,
welke lichamen of personen een abonnement op het Tijdschrift mogen hebben.

16. Bij de rondvraag zegt de voorzitter, dat de uitgaven voor het monument en de
stoelen voor de Faculteitskamer voor een gedeelte uit de gewone middelen zullen
moeten worden gedaan.

De vergadering geeft hiervoor machtiging. Het Hoofdbestuur krijgt verder
machtiging om alle wijzigingen aan te brengen nodig voor Kon. goedk.

De voorzitter dankt de leden van de commissie, die de wijzigingen van de
Statuten en het Huishoudelijk Reglement hebben voorbereid. De commissie is
met deze zaak meer dan een jaar bezig geweest. Van de leden der commissie is veel
tijd en inspanning gevraagd. Het is gebleken, dat bij totale wijziging van de Statuten
en het Huishoudelijk Reglement wel heel wat moeilijkheden zijn te verwerken.

De Heer Hogen Esch vraagt of een niet lid van de Maatschappij ook assistentie
kan krijgen.

Prof. ten Thye zegt, dat dit nu nog mogelijk is. De assistentieregeling is in de
eerste plaats in het leven geroepen om het vele werk van alle dierenartsen op tijd
klaar te hebben. Door het aanhoudende tekort aan assistenten trachten nog steeds
collega\'s buiten het Secretariaat oin zich van hulp te voorzien.

De Heer Bakema stelt de positie van de leden-ambtenaren aan de orde in een
vrij uitvoerig betoog. Hij acht het niet juist, dat de betrokken ambtenaar zelf van
de plaatselijke commissie voor georganiseerd overleg deel uitmaakt. De Heer
Bakema zou hier een permanente commissie voor willen zien, bestaande uit leden-
ambtenaren, die goed thuis zijn in de problemen. Helaas moet de discussie van de
Heer Bakema wat bekort worden, tengevolge het late uur. Ten onrechte is mis-
schien de indruk gewekt, dat bij het Hoofdbestuur voor de belangen van de leden-
ambtenaren minder belangstelling bestaat.

De Heer van Doorn uit Deventer vraagt nadere inlichtingen over het verloop
van de onderhandelingen met de stichting voor de landbouw over het zogenaamd
mond- en klauwzeerfonds. De voorzitter licht één en ander toe en zegt daarbij :
dat op ons allen nu een ereschuld rust, om te zorgen, dat de collegae, die zich
aan het vastgestelde tarief hebben gehouden, toch nog de vaste bijdrage ontvangen
voor de kleine bedrijven. De Heer van Doorn wijst dit scherp af en zegt, wanneer
er sprake is van schuld is dit niet aan onze kant, maar bij de Stichting voor de
Landbouw.

Er blijkt een uitgesproken meningsverschil tussen de voorzitter en de Heer van
Doorn, Deventer, wat door de Heer Vegter enigermate wordt opgelost. Deze
wijst er op, dat de Stichting voor de Landbouw aan de gedane toezeggingen niet
kon voldoen, omdat de betrokken ministeries hiertegen bezwaar maakten. In de
streken met een laag bedrijfsgemiddelde hebben de collegae zich aan het tarief
gehouden, maar deze wachten nog steeds op de betaling van de declaraties voor
de kleine stallen. Door een betrekkelijk kleine omslag op het afgeleverde vaccin,
werkt ieder mee om deze onaangename gang van zaken tot een bevredigend eind
te brengen.

Dr. Wagenaar zegt, dat de Afdeling Zeeland in de veronderstelling leefde, dat
de vorming van het fonds geen moeilijkheden gaf, omdat de voorzitter te vroeg
een optimistisch geluid heeft laten horen.

De voorzitter sluit ongeveer half acht de vergadering, nadat de Heer D. Hen-
drikse de voorzitter dank heeft gezegd voor zijn leiding van de langdurige en
soms moeilijke vergadering.

Door de Algemene Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, ge-
houden op 22 October 1948, is onderstaand bindend besluit aangenomen.

Daarna is het aan een referendum onderworpen, waarbij zich meer dan f der uit-
gebrachte geldige stemmen voor aanneming heeft verklaard.

Krachtens het Huishoudelijk Reglement treedt het besluit thans, bij het verschijnen
van deze bekendmaking, in werking.

a. medewerking te verlenen aan ziekenfondsen, indien de Statuten en/of de regle-
menten van die fondsen niet zijn goedgekeurd door het Hoofdbestuur van de Maat-
schappij, in overleg met de betrokken afdeling(en).

b. medewerking te verlenen aan ziekenfondsen, waaraan tevens werkzaam zijn
dierenartsen, niet-leden der Maatschappij voor Diergeneeskunde, tenzij deze schriftelijk
verklaren zich aan alle, door de Maatschappij of één harer afdelingen vastgestelde
bindende besluiten en bepalingen betreffende ziekenfondsen en de daarop bij over-
treding vastgestelde straffen te zullen onderwerpen.

Deze schriftelijke verklaring wordt afgelegd op gezegeld papier; de redactie van deze
verklaring wordt door het hoofdbestuur vastgesteld.

Geen goedkeuring kan worden verleend, indien in de Statuten en/of in de reglementen
van het ziekenfonds niet uitdrukkelijk is vastgesteld, dat het begrip „vrije dierartsen-
keuze" wordt toegepast, zoals dit door de Maatschappij voor Diergeneeskunde is vast-
gesteld. Dit bindend besluit is geldig tot 1 Januari 1954.

In de Algemene Vergadering van 22 October 1948 is de contributie voor het jaar
1949 weer vastgesteld op ƒ 60.—. Dit bedrag kan worden voldaan door storting op giro-
nummer 511606 van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Tot i Maart 1949 bestaat gelegenheid bij het Secretariaat reductie aan te vragen.

Dit geldt voor de leden, die aantonen, dat hun laatst opgelegde bedrag aan inkomsten-
belasting lager was dan ƒ 1500,—, volgens onderstaande tabel:

ƒ 1250,— tot ƒ 1500,—
ƒ 1000,— tot ƒ 1250,—
ƒ 750,— tot ƒ 1000,—
beneden ƒ 750,—

Reductieaanvragen, die na 1 Maart 1949 binnenkomen, kunnen niet meer worden
behandeld.

Met de reductieaanvragen moet tegelijk een afschrift van het opgelegde bedrag aan
inkomstenbelasting worden toegezonden.

Dit afschrift wordt op verzoek door de betrokken ontvanger der belastingen verstrekt.
Daar in de meeste gevallen voor 1 Maart i.d.r. nog geen definitieve aanslag voor de
inkomstenbelasting over het voorafgaande belastingjaar is opgelegd, kan worden uit-
gegaan van de laatst opgelegde voorlopige aanslag.

Blijkt later verschil met de definitieve aanslag, dan zal het te weinig ofte veel betaalde
bedrag aan contributie worden berekend.

Voor leden-ambtenaren geldt het bedrag aan inkomstenbelasting inclusief de loon-
belasting.

Leden ouder dan 65 jaar kunnen ƒ30,— storten, met vermelding van hun geboorte-
datum op de girostrook.

Indien deze leden in aanmerking komen voor reductie (aanslag beneden ƒ 500,—),
kunnen zij eveneens op bovengenoemde wijze een verzoek insturen. De minimum con-
tributie is n.1. ƒ 25,— en is dus lager dan de vastgestelde contributie voor de leden, die
ouder zijn dan 65 jaar.

Een bedrag van ƒ 35,— werd in het ondersteuningsfonds gestort door de Militaire
Veterinaire Vereniging (afd. Militaire Paardenartsen van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde), welke bij besluit van de Commissaris voor niet-commerciële verenigingen
d.d. 21 April 1942 werd ontbonden.

Genoemd bedrag werd in November 1948 van het Nederlands Beheersinstituut —
Bureau Bijzondere Beheren te Rijswijk — terugontvangen.

In aflevering 24 van 15 Dec. (.948, pag. 1016 is abusievelijk vermeld, dat de
ledenvergadering die op 15 Januari in het Pathologisch Instituut wordt gehouden
zal aanvangen half 3.

De voordracht van Ir. O. J. Cleveringa over „De gezondheidsleer van de bodem"
zal half 3 beginnen ; de vergadering echter reeds half 2.

Op verzoek wordt meegedeeld, dat het bestuur van deze vereniging zich voor het
verenigingsjaar 1948—1949 als volgt heeft geconstitueerd:
Mej. J. A. C. Schallenberg Praeses.

C. Th. Knottenbelt heeft zich als practiserend dierenarts gevestigd te Hilversum,
Govert Flincklaan 23, Tel. 9567, Giro 525388.

K. G. van der Wal zet met ingang van 1 Januari 1949 de practijk voort van
J. H. P. Verwey te Gorkum, zijn adres is: Havendijk 86, Gorkum, Tel. 2258.

A. J. A. Berkemeyer, wnd. Directeur van het Openbaar Slachthuis te. Breda is be-
noemd tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst,

Dr. F. C. Kraneveld is benoemd tot gewoon hoogleraar in de Diergeneeskundige
Faculteit aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs te geven in de tropische
hygiëne.

Het artikel van W. ten Hoopen „Ervaringen met de georganiseerde tuberculose-
bestrijding onder het rundvee in Groningen en Drenthe, als Inspecteur van de V.D."
vermeldt als aanvangsdatum van deze bestrijding het jaar 1933. Dit moet zijn 1929.

In de laatste weken van November is te Warschau een door het Europese FAO-bureau
te Rome in samenwerking met het Poolse FAO-comité georganiseerd congres gehouden
over speciaal bij vee optredende ziekten, waaraan vertegenwoordigers van Amerika,
Engeland, Zweden, Noorwegen, Bulgarije, Hongarije en Italië deelnamen. Nederland
was in de persoon van Dr. O. Boscra, bacterioloog aan\' de Rijksseruminrichting te
Rotterdam, vertegenwoordigd.

Het congres werd speciaal in Polen gehouden, teneinde de afgevaardigden van de
Oost-Europese staten in de gelegenheid te stellen kennis te nemen van de tijdens en na
de oorlog in Engeland en Amerika gemaakte vorderingen op veterinair-wetenschappelijk
gebied. Voorts werden op dit congres ook enkele ziekten besproken, die voornamelijk
in Oost-Europese Staten voorkomen, zodat de bezoekers uit de Westelijke staten op
hun beurt van de vorderingen der bestrijding dezer ziekten in Oost-Europa konden
kennis nemen.

Zo behandelde bijvoorbeeld Prof. A. Trawinsky, directeur van het Veterinair Onder-
zoekingsinstituut te Pulawy in Polen de bestrijding van vlekziekte bij varkens, terwijl
Dr. V. Dolecek, directeur van de Veeartsenijkunde Dienst in Tsjecho-Slowakije over
de Teschenerziekte bij varkens sprak. Varkenspest en mastitis bij runderen was het
onderwerp van bespreking van de beide Engelse congressisten, prof. Dalling en prof.
Stableforth, welke laatste tevens het besmettelijk verwerpen der runderen besprak.
De deficiëntieziekten werden behandeld door Dr. R. Allman, een medewerker van de
F.A.O. te Washington.

Van Amerikaanse zijde werden na afloop van de congreszitting een aantal kleuren-
films vertoond, speciaal betrekking hebbend op de bestrijding van veeziekten. Voorts
bezochten de afgevaardigden het Veterinair Onderzoekingsinstituut te Pulawy, waar
een nieuw instituut in aanbouw is, dat 164 laboratoria zal bevatten.

Tenslotte werd op de laatste congresdag een bezoek gebracht aan een runder- en
varkensfokkerij annex stoeterij te Walewyce, die als staatsbedrijf wordt geëxploiteerd.
Een voor Nederlanders interessante bijzonderheid van dit bedrijf, dat gevestigd is in het
door het verblijf van Napoleon bekend geworden oude kasteel van Walewyce, was dat
het rundveefokbedrijf uitsluitend bezet is met Fries-Hollands rundvee.

BESLUIT van g Februari 1948 tot nadere wijziging van
het Koninklijk besluit van 5 Juni 1920, Staatsblad No. 285,
houdende uitvoering van de artikelen 18 en 25 van de Vlees-
keuringswet, Staatsblad rgrg, No. 524.

De navolgende besluiten van de Secretaris-Generaal van het Departement van Sociale
Zaken, waarvan de voorlopige schorsing, bedoeld in artikel 15, eerste lid, van het Besluit
Bezettingsmaatregelen (Staatsblad no. E 93), werd opgeheven bij artikel 1 van Ons
besluit van 25 Maart 1946 (Staatsblad no. G 70), houdende de vaststelling van een rege-
ling betreffende de verbindende kracht van enige bezettingsregelingen betreffende de
vleeskeuring, vervallen:

i°. het besluit van 9 Augustus 1941 (Nederlandse Staatscourant van 28 Augustus 1941,
no. 167) tot wijziging\'van artikel 59 van Ons besluit van 5 Juni 1920 (Staatsblad no. 285)
tot uitvoering van de artikelen 18 en 25 van de Vleeskeuringswet (Staatsblad 1919, no.
Ó24);

2°. het besluit van 6 September 1941 (Nederlandse Staatscourant van 17 September
1941, no. 181 ) tot aanvulling van artikel 61 van Ons besluit van 5 Juni 1920 (Staatsblad
no. 285) tot uitvoering van de artikelen 18 en 25 van de Vleeskeuringswet (Staatsblad
i9\'9> ^no- 5²4);

3⁰. het besluit van 9 Juli 1942 (Nederlandse Staatscourant van 9 Juli 1942, no. 131),
tot wijziging van Ons besluit van 5 Juni 1920 (Staatsblad no. 285) tot uitvoering van de
artikelen 18 en 25 van de Vleeskeuringswet (Staatsblad 1919, no. 524), en tot wijziging
van het keuringsregulatief;

4⁰. het besluit van 5 Juni 1944 (Nederlandse Staatscourant van 11 Juli 1944, no. 133)
tot tijdelijke afwijking van het bepaalde bij Ons besluit van 5 Juni 1920 (Staatsblad
no. 285) tot uitvoering van de artikelen 18 en 25 van de Vleeskeuringswet (Staatsblad
1919 no. 524).

Ons besluit van 5 Juni 1920 (Staatsblad no. 285) tot uitvoering van de artikelen 18 en 25
van de Vleeskeuringswet (Staatsblad 1919, no. 524), zoals dit besluit nader is gewijzigd
en aangevuld, wordt als volgt gewijzigd en aangevuld:

„De slachtdieren worden, na voorafgaande bedwelming, door verbloeding zo snel
mogelijk gedood.

De bepalingen omtrent bedwelming zijn niet van toepassing op slachtdieren, waarvan
het vlees is bestemd voor consumptie door Israëlieten en welke in verband daarmede
bestemd worden voor halssnede volgens de Israëlietische ritus."

Na artikel 10 wordt ingevoegd een nieuw artikel, genummerd 10a en luidende als
volgt:

Het slachten volgens de Israëlietische ritus mag slechts geschieden in door de Minister
aan te wijzen openbare slachthuizen.

Deze aanwijzing vindt plaats op verzoek van de ter plaatse-bevoegde opperrabbijn,
of bij ontstentenis van deze van de bevoegde plaatsvervangend opperrabbijn, van een
erkende Israëlietische gemeente, indien en voor zover in dat verzoek ten genoegen
van de Minister wordt aangetoond, dat er in een bepaald deel van het land, welk deel
ressorteert onder het ambtgebied van de opperrabbijn of plaatsvervangend opperrabbijn
en door het aan te wijzen slachthuis pleegt te worden bediend, behoefte aan vlees van
ritueel geslachte slachtdieren bestaat.

Het slachten volgens de Israëlietische ritus mag slechts geschieden door personen,
die daartoe door een opperrabbijn of plaatsvervangend opperrabbijn, als bedoeld in
het vorige lid, zijn gemachtigd en die daarvan door een schriftelijk bewijs aan de keurings-
veearts hebben doen blijken. Deze personen moeten zich ten aanzien van het aantal
der door hen te doden slachtdieren voegen naar de in verband met de behoefte aan vlees
van ritueel geslachte slachtdieren door de keuringsveearts, hoofd van dienst, te geven
aanwijzingen."

Het bepaalde in 4 en 5 is niet van toepassing ten aanzien van gestorven en in nood
gedode slachtdieren, welke naar het oordeel van de keuringsveearts zonder nader onder-
zoek kunnen worden afgekeurd.

De keuringsveearts moet zich met betrekking tot de in het vorig lid genoemde slacht-
dieren overtuigd hebben, dat geen besmettelijke veeziekte, als bedoeld in artikel 7 der
Veewet, aanwezig is. De keuringsveearts kan deze overtuiging ten aanzien van miltvuur
in het bijzonder bij runderen, schapen en geiten, welke zonder specifieke verschijnselen
plotseling zijn gestorven, slechts verkrijgen, nadat microscopisch bloedonderzoek, dat
in twijfelachtige gevallen langs bacteriologische en/of serologische weg moet worden
aangevuld, heeft plaats gevonden.".

In gevallen, waarin verkoop in het klein onder toezicht als voorwaarde wordt gesteld,
mag het vlees ook door sterilisatie bruikbaar worden gemaakt voor voedsel.".

Na het derde lid van artikel 56 wordt een nieuw lid ingevoegd, luidende:
^,,Het steriliseren van beenderen geschiedt door, nadat de beenderen verkleind zijn
tot stukken, waarvan de afmetingen ten hoogste 10 cm bedragen, deze stukken gedurende
ten minste 2£ uur in open of gesloten ketels met water aan een temperatuur van ten
minste ioo° C. te onderwerpen.".

1. Het vlees wordt verkocht onder toezicht van de keuringsveearts, of van een door
deze aan te wijzen ambtenaar, in stukken van ten hoogste 3 kg; bij verhindering of
ontstentenis van de door de keuringsveearts aangewezen ambtenaar wordt deze ver-
vangen door een door de burgemeester aan te wijzen ambtenaar;

2. burgemeester en wethouders bepalen, waar het vlees verkocht wordt; de inspec-
teur kan een nadere plaats van verkoop, desgewenst in een andere gemeente, aanw ijzen;

3. het vlees wordt rechtstreeks aan verbruikers, binnen drie dagen na de eerste
keuring, verkocht; de keuringsveearts kan deze termijn verlengen met ten hoogste
drie dagen; dit voorschrift is niet van toepassing, wanneer het vlees, onder toezicht
van de keuringsveearts, bewaard wordt in een koelhuis, bij een temperatuur van om-
streeks nul graden Celsius;

4. aan hen, die van vlees- en vleeswarenhandel hun bedrijf maken, wordt niet ver-
kocht;

5. het vlees mag niet in vleeswinkels, bergplaatsen van vlees, slachtplaatsen, vlees-
warenfabrieken en soortgelijke inrichtingen aanwezig zijn, behoudens in het geval,
bedoeld in de laatste zinsnede van het bepaalde onder 3 van dit artikel, en met dien
verstande, dat dit verbod evenmin geldt ten aanzien van een of meer der hiergenoemde
inrichtingen, die door burgemeester en wethouders of de inspecteur voor de verkoop
zijn aangewezen.".

„Onbruikbaarmaking van vlees en vleeswaren geschiedt volgens de daarvoor geldende
wettelijke bepalingen. >

De Minister kan van de bepaling, dat onbruikbaarmaking moet geschieden door
behandeling in een destructor, aan een gemeente tot i Juni 1949 ontheffing verlenen
onder voorwaarde, dat de onbruikbaarmaking zal geschieden door, na verkleinen, het
vlees of de vleeswaren te vermengen met dierlijke olie, kalk, carbol, creoline, saprol of
andere, met goedkeuring van de inspecteur aan te wenden stoffen. De onbruikbaar-
making geschiedt onder toezicht van de keuringsveearts of van de door deze aan te wijzen
ambtenaar; bij verhindering of ontstentenis van de door de keuringsveearts aangewezen
ambtenaar wordt deze vervangen door een door de burgemeester aan te wijzen ambte-
naar.

Indien door overmacht de destructor tijdelijk buiten werking moet worden gesteld,
geeft de burgemeester van elke gemeente, welke daarvan gebruik maakte, hiervan
kennis aan de inspecteur en kan de onbruikbaarmaking geschieden op de wijze, om-
schreven in het vorig lid. De Minister kan in dat geval een termijn bepalen, waarna
de onbruikbaarmaking in een destructor weer zal moeten plaats vinden.

De gemeenten, die van een destructor gebruik maken, dragen te dien aanzien, voor
zover het hen aangaat, zorg voor de naleving van de wettelijke voorschriften, vast-
gesteld ter vermijding van besmetting, waartoe het bedrijf van de destructor aanleiding
zou kunnen geven, alsmede van de voorschriften betreffende het vervoer van voor on-
bruikbaarmaking bestemd vlees en vleeswaren naar de plaats, waar zij zullen worden
onbruikbaar gemaakt.".

Dit besluit treedt in werking met ingang van een door Ons te bepalen dag, die ten
aanzien van de verschillende afdelingen van arrtikel 2 verschillend kan zijn.

Onze Minister van Sociale Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in
het Staatsblad zal worden geplaatst cn waarvan afschrift zal worden gezonden aan de
Raad van State.

De wijziging en aanvulling van het Kon. Besluit van 5 Juni 1920 Stbl. 285 betreffende
het slachten volgens de Israëlietische ritus, vastgelegd in de artikelen 7 en 10a, welke
zijn aangebracht bij Kon. Besluit van 9 Februari 1948, Stbl. I 48 worden met ingang
van i Januari 1949 van kracht.

Met ingang van die datum is het verboden ritueel te slachten elders dan in Openbare
Slachthuizen, welke daartoe zijn aangewezen bij Min. Beschikking van 17 November
1948, zoals deze nadien gewijzigd is, Ned. Stcrt. No. 224, te weten de slachthuizen in
de gemeenten Almelo, Amersfoort, Amsterdam, Arnhem, Deventer, Eindhoven, Enschede,
\'s-Gravenhage, Groningen, \'s-Hertogenbosch, Utrecht, Winterswijk en Zwolle.

Het aantal dieren, dat in deze inrichtingen wekelijks ritueel zal worden geslacht is
beperkt en wordt voor ieder der aangewezen Openbare Slachthuizen afzonderlijk vast-
gesteld.

Gedeputeerde Staten van Friesland maken bekend, dat zij, na ontvangen advies van
de door hun College benoemde beoordelingscommissie, bestaande uit de heren Ir. Hart-
mans, directeur der Zuivelschool te Bolsward, P. Sjollema, directeur van de Gezond-
heidsdienst voor vee ii) Friesland te Leeuwarden en J. Anema, directeur van de zuivel-
fabriek „Freia" te Veenwouden, hebben besloten aan de hierna te noemen schrijvers
van antwoorden op de door hun College in 1946 ter voldoening aan de bepalingen
omtrent het door wijlen dr. L. A. Buma aan de provincie vermaakt legaat voor de land-
bouwkunde uitgeschreven prijsvraag, waarbij werd gevraagd een onderzoek naar en
een uiteenzetting van de mogelijkheden om de kwaliteit van de in Friesland
gewonnen melk te verhogen, als blijk van waardering voor de verrichte arbeid
gratificaties toe te kennen:

1. Dr. Y. M. Kramer te Voorburg, Van Deventerlaan 43, ƒ 500; 2. S. L. Bakker
te Kollum, ƒ 250; 3. Drs. J. Bierma te Leeuwarden, Schrans 57, ƒ 150; 4. K. Schip-
stra te Wageningen, Prins Hendrikweg 18, ƒ 100.

Het werk van Dr. Kramer, dat voornamelijk de technische zijde van het vraagstuk
belicht, zal zeer binnenkort in druk verschijnen; de drie andere antwoorden, welke
meer in het bijzonder de maatregelen behandelen, die voor de boerderij van belang
zijn, worden tot één publicatie verwerkt en daarna gedrukt.

DE BEHANDELING VAN VERSCHILLENDE VORMEN VAN
MASTITIS MET PENICILLINE EN SULPHONE
(4-4\' DIAMINO-DIPHENYLSULPHONE).

Toen in de zomer van 1947 de Kliniek voor Inwendige Ziekten en
Buitenpraktijk de beschikking kreeg over een beperkte hoeveelheid
Amerikaanse en Engelse penicilline, werd besloten deze voornamelijk te-
gebruiken voor de behandeling van streptococcen-mastitis. In verband
met de aanvankelijk geringe hoeveelheden is ons streven er direct op
gericht geweest aan de hand van de gegevens uit de literatuur een doel-
treffende therapie aan te wenden, waarbij geen overdosering plaats heeft
en die toch de bereikbare genezing van 75—80 % bij strept. agalactiae
geeft, zoals die in de literatuur vermeld wordt.

Toen wij in het begin van 1948 ook de beschikking kregen over peni-
cilline en sulphone in zalftuben \'), werden ook deze op hun therapeutische
werking bij strept. mastitis onderzocht.

Onder verwijzing naar de reeds in dit Tijdschrift verschenen artikelen
over penicilline van Dr. Terpstra, Prof. Beijers en Strikwerda, moge
thans eerst iets meer algemeens over penicilline en sulfanilamiden bij de
behandeling van strept. mastitiden volgen.

Stabiliteit : Het wordt spoedig vernietigd door zuren en alkaliën en is
het meest stabiel bij een pH. van 5—7 ; het verliest zijn werkzaamheid
bij verwarming boven lichaamstemperatuur en wordt spoedig vernietigd
bij koken. Daar het vernietigd wordt door enzymen van veel algemeen
voorkomende bacteriën, moet het te gebruiken glaswerk worden gesteri-
liseerd. Verder dient er rekening mede te worden gehouden dat penicilline
wordt vernietigd door zware metalen (koper, kwik, lood), alcoholen
(methyl- en absolute) en oxyderende stoffen (waterstofperoxyde, kalium
permanganaat, e.d.).

Oplosbaarheid, absorptie en uitscheiding : Penicilline is gemakkelijk oplosbaar
in water. Het wordt vlug geabsorbeerd na subcutane of intramusculaire
injectie en bereikt binnen 15 minuten na de injectie zijn hoogste concen-
tratie in het bloed. Bij intraveneuze injectie bereikt het alle lichaamsdelen
binnen enkele minuten. Enkele minuten na de toediening (op welke wijze
ook) begint al de excretie, welke geconcentreerd en snel plaats heeft door
de nieren.

Door spoedige inactivering in een zuur milieu, is penicilline bij toe-
diening per os alleen werkzaam bij hoge dosering (5 X die van de paren-
terale dosis), waarbij dan een voldoend hoge bloedspiegel wordt bereikt.

tegen de vernietigende werking van het maagzuur te beschermen door het
gelijktijdig toedienen van middelen, welke de penicilline mechanisch
beschermen of de maaginhoud neutraliseren.

In gewrichtsvloeistof wordt na intramusculaire injectie spoedig een
spiegel bereikt, welke te vergelijken is met die in het bloed. Op deze wijze
is het dus mogelijk om hydrarthrosis te behandelen.

Theoretisch is het onjuist om penicilline rectaal toe te passen. Abraham,
E. P. and Chain, E. vonden namelijk, dat bepaalde bacteriën een enzym
produceren : penicillinase, dat penicilline snel inactiveert. Verwacht mag
worden, dat in de bacterieflora van het rectum penicillinase producerende
bacteriën voorkomen. Loewe, L., Alture-Werber, E. and Rosenblatt,
P. behandelden toch patiënten met suppositoria, welke hoge penicilline
doses bevatten (tot 1.000.000 eenheden), waarbij zij toch vrij behoorlijke
bloedspiegels verkregen.

Anti-bacteriele werking: Uit de onderzoekingen van de laatste tijd is
gebleken, dat de werking van penicilline bij lagere concentratie bacterio-
statisch is en bij hogere concentratie bactericide.

Wanneer penicilline aanwezig is in concentraties, welke te klein zijn
om de groei van de bacteriën te verhinderen, verandert het nog wel de
morphologie van de bacteriën. De cellen worden groter, de chromosomen
beginnen zich te delen, maar de deling wordt niet voltooid, zodat er
reuzenvormen ontstaan.

In Amerika wordt einde 1945 bepaald, dat het vochtgehalte van peni-
cilline-natrium in kristalvorm slechts 1 % mag bedragen, terwijl het niet
meer dan 25 % werkzaamheid mag verliezen als het gedurende 6 dagen
bij ioo° C. wordt bewaard, De houdbaarheid werd bepaald op 18 maanden.

De gegevens uit de literatuur over dosering en hoeveelheid en aard van
het oplosmiddel zijn wel zeer uiteenlopend. Daar in het begin van de
behandeling met penicilline hieromtrent weinig bekend was, zijn velen
aan de hoge kant gebleven, toen eenmaal gebleken was, dat grote hoeveel-
heden goed werden verdragen.

Zo vinden we opgegeven in een „Leidraad voor het gebruik van
penicilline in de Veeartsenijkunde", uitgegeven door het „Ministery of
the Supply Agriculture in the Agriculture Research Council", dat 20.000
eenheden in ieder aangetast kwartier (tweemaal met een dag tussen-
ruimte) bacteriologische genezing geeft in 80 %.

G. J. H. Mosu gebruikt het Ca-zout van penicilline in tabletvorm
(10.000 eenheden per tablet) en geeft aan, dat oplossen in steriel water
niet nodig is, doch met gekookt leidingwater kan volstaan worden. In
vele gevallen treedt klinische genezing op na 2 infusies van 10.000—
30.000 eenheden in 50—100 cc water per kwartier toegediend, met een
tussenruimte van 24—48 uur ; in sommige gevallen is een 3e en (of) 4e
infusie nodig.

Tegenover deze en andere publicaties van Engelse zijde staan de Ameri-
kaanse, die over het algemeen hogere doseringen aangeven.

Zo geeft O. W. Schalm aan voor dieren met een productie minder
dan 40 pounds per dag : 25.000 eenheden in 50 cc gedestilleerd water
gedurende 4 dagen ; en bij een hogere melkgift 50.000 eenheden in 50—
100 cc gedurende 4 dagen.

Ak lmlhu potrebujgte dlhäie, poSia-
dajte aspon t^äden prod i^plynutlni
vy\'poSiöne,} lehoty o predlzenie.

KedSe styk medzi kniznicami je vybu-
dovan^ na vzâjomnej dóvere © na§&
kni&nica ruÖi za vypoziCané knihy,
ziadame Vós:

b) aby ste nepoëkodz ovali vypoéiöonü
knihu vpisovanim poznémok, pod-
Ciarkovanlm a pöd.

c) aby stc nés upozornili na keâdé
takéto poäkodonie knihy, ktoré
zistite.

De hoeveelheid oplosmiddel moet voldoende zijn om een onmiddellijke
verdeling over een groot gedeelte van het klierweefsel te waarborgen.

Als oplosmiddel wordt gebruikt : gedestilleerd water, physiol. zout-
oplossing, 0,4 % pectine, 10 % dextrose of minerale olie ; bepaald voor-
deel blijkt niet te bestaan.

Zowel het Na-zout als het Ca-zout zijn even werkzaam voor de behan-
deling van streptococcen-mastitis.

Slanetz komt tot de conclusie, dat een infusie van 100.000 eenheden
nodig is bij lichte, chronische gevallen. Grote dosering of meer infusies
van 20.000—100.000 eenheden zijn nodig voor herstel van acute of
chronische mastitis, indien induratie aanwezig is of bij sterk afwijkende
melk.

Eén infusie van 400.000 eenheden geeft uitstekende resultaten en is
volgens hem te prefereren boven het toedienen van verscheidene infusies
met kleinere doses. Eveneens is één infusie van 200.000 eenheden
10 gram sulfamezathine (opgelost in 100 cc steriel water) uitstekend.

Bij chronische mastitisgevallen in de staat Washington zijn 2 X zoo
vaak staphylococcen gevonden dan streptococcen. Mc.Cullock stelt een
behandeling in van 4 X 100.000 eenheden met hoogstens 12 uur tussen-
ruimte.

G. S. Bryan werkt met doses van 100—100.000 eenheden en krijgt in
vele gevallen even goede resultaten met de kleinere doses.

Ook kan de penicillinebehandeling uitgevoerd worden met behulp
van bougies. B. F. Hoerlein komt tot de conclusie dat deze bougies
(50.000 eenheden per bougie) even werkzaam zijn als een oplossing van
50.000 eenheden in 50 cc gedestilleerd water. De behandeling met bougies
wordt 4 x toegepast met een tussentijd van 24 uur.

Barman, D. A. brengt bij koeien lijdende aan streptococcen-mastitis
(strept. agalact.) gedurende 2 dagen om de 12 uur bougies in, welke
25.000 eenheden bevatten. Na 10 dagen blijkt de melk uit alle behandelde
kwartieren steriel te zijn. De penicillinespiegel in de melk is bij deze
methode gunstiger dan bij een andere wijze van toediening.

Bij 12 kwartieren met strept. mastitis spuiten Edwars en Brenlee
gedurende 2 dagen 10.000 eenheden in en zien genezing in 7 gevallen,
verbetering in 4 gevallen, terwijl bij één kwartier geen verbetering wordt
geconstateerd. Deze minder goede resultaten zullen wel toegeschreven
moeten worden aan te lage dosering.

Door Spencer zijn uitgebreide proeven genomen over diverse methoden
van toedienen van penicilline, waarbij hij o.a. tot de volgende conclusies
komt :

a. een emulsie van 10 % water in minerale olie als „drager" van 50.000
eenheden is werkzamer dan een oplossing van 50.000 eenheden
in water, bij intrammamaire infusie;

b. een suspensie van penicilline in „peanutoil" (ol. arachidis) werkt
minder gunstig dan een waterige oplossing ;

c. 3 doseringen elk van 15.000 eenheden in de emulsie van minerale olie
werkt beter dan 3 doseringen van de waterige oplossing ;

d. van 23 kwartieren met strept. mastitis zijn er 5 hersteld na behandeling
met meerdere doseringen van uitsluitend minerale olie ;

e. de uitslag van de behandeling wordt niet beïnvloed door de mate van
ontsteking van de aangetaste kwartieren.

De beste resultaten treden op bij 25.000—100.000 eenheden in 10—50 cc
water na 3 X herhaling.

Bij chronische mastitiden is een behandeling minder gunstig ondanks
het gebruik van grote hoeveelheden penicilline. Indien bij dergelijke
mastitiden de hoeveelheid geproduceerde melk is afgenomen, gebeurt
het herhaaldelijk, dat de kwartieren na penicillinebehandeling geheel
verdrogen.

Ook zou behandeling van droge koeien betere resultaten geven dan
van koeien in volle lactatie (Johnson, S. D. en Fincker, M. G.).

Anderen geven aan, dat 50.000 eenheden in 100 cc steriele phys. NaCL-
oplossing gedurende 3—6 dagen met 24 uur tussenruimte geïnjicieerd bij
strept.mastitis voor 80 % genezing geven, terwijl in sommige gevallen
een intermitterende behandeling effectiever is dan een dagelijkse behan-
deling (Rayappa Reddi).

Watts, P. S. komt tot de conclusie, dat indien slechts één infusie wordt
toegepast, de hoeveelheid penicilline minstens 100.000 eenheden moet
bedragen.

Bij meer infusies mag het tijdsverschil hoogstens 12 uur zijn. Bij 24 uur
tussenruimte moet de dosis niet minder zijn dan 100.000 eenheden. Doses
beneden 15.000 eenheden zijn onwerkzaam.

Walker, J. W. vindt peanutoil met 3 % bijenwas een uitstekend
constituens voor penicilline. De houdbaarheid van de penicilline wordt
er door verlengd, waardoor het langer werkzaam blijft, terwijl het trans-
portmiddel niet irriterend werkt. Bij de behandeling van staphylococcen-
mastitis krijgt hij gunstige resultaten, waarbij hij aan hogere doseringen
de voorkeur geeft (minstens 4 injecties van 50.000 eenheden).

Ook Stults en Foley behandelen infectie met strept.agalact. in een
grote groep melkgevende koeien door intramammaire inspuitingen, waarbij
de penicilline is opgelost in speciale „vasthoudende" stoffen (o.a.
„Penicle", waarvan aard en samenstelling echter niet worden vermeld).
Het blijkt hen, dat penicilline op deze manier nuttiger gebruikt kan
worden, waarbij meestal met één enkele infusie van 100.000 eenheden
kan worden volstaan, daar strept.agalact. gewoonlijk gevoelig is voor
o. i eenheid penicilline per cc, terwijl door gebruik te maken van „penicle"
72 uur na de infusie nog een concentratie aanwezig is van 2-| eenheid
per cc.

Behalve de toediening in de hierboven genoemde transportmiddelen,
wordt penicilline ook in een steriele oliebasis (al of niet gecombineerd
met chemotherapeutica) in tubevorm in de handel gebracht. Na inbrengen
van speciaal op de tube aangebrachte tepelbuisjes, wordt de inhoud van
de tube hierdoor leeggeperst in het tepelkanaal. De hoeveelheden variëren
van 20.000 tot 50.000 eenheden per tube, waarvan gunstige resultaten
worden gemeld. (Filion, R.).

John Francis heeft uitgebreide onderzoekingen gedaan over de phar-
macologie van de sulfonamiden en van het 4-4\' diaminodiphenyl sulphone
bij huisdieren. Uit de grote hoeveelheid der sulfonamiden komen enkele
derivaten naar voren, die een hogere graad van werkzaamheid vertonen
dan sulfanilamide. In de diergeneeskunde zal het dus zeker van betekenis
zijn om die sulfonamiden te gaan gebruiken, van welke na vergelijking
van hun werkzaamheid, dosering en frequentie van toediening de keus door
de prijs zal moeten worden bepaald.

Sulfadiazine, dat b.v. bij de mens de beste bloedspiegels geeft, heeft
bij de grote huisdieren relatief lagere bloedspiegels.

als sulphone verder aangeduid, geeft bij de mens (en verschillende labora-
toriumdieren) methaemoglobinaemie, echter bij koeien niet. Bij deze
dieren is het zelfs minder giftig dan suphanilamide, zodat het bij deze
dieren een zeer goed bruikbaar middel is.

Belangrijker nog is, dat sulphone de enige der sulfonamiden is, hetwelk
aanzienlijk sterker werkzaam is tegen strept.agalac. dan sulfanilamide
(Francis, J., Peters, J. M. and Danies, O. L.).

In het uier ingebracht is het 10—20 keer resistenter dan sulphanilamide.
Verder heeft het \'t voordeel, dat het uierweefsel minder aangetast wordt
dan door andere sulfanilamiden.

Gould, G. N. vindt sulphone het beste sulfonamid-preparaat tegen
streptococceninfecties bij grote huisdieren.

Mc.Ewen, Pizer and Patterson hebben uitgebreide proeven gedaan
bij strept. mastitiden. Zij vinden bij hun onderzoekingen over sulfonimiden,
dat sulphone langzamer geabsorbeerd wordt dan sulphanilamide.

Experimenteel is vastgesteld, dat indien de met sulphone geïnfundeerde
kwartieren niet uitgemolken worden gedurende drie dagen, de eerste
melkmonsters klonters bevatten, welke na enige malen uitmelken ver-
dwijnen. De qualiteit en de kwantiteit van de melk zijn daarna weer
normaal. De absorptie van sulphone opgelost in vloeibare paraffine, is
langzamer dan van die in water.

Een vergelijkende studie waarbij (a) 10—20 g sulphone alleen, (b) 10 g
sulphone 50.000 eenheden penicilline, (c) 100.000 eenheden penicilline,
slechts één keer zijn ingebracht, gaf respectievelijk een genezingspercen-
tage van 78 %—74 % en 58 %.

De combinatie van sulphone met penicilline is als pasta in tubes in de
handel gebracht.

Deze „Udolac" pasta bevat 10 g sulphone met 50.000 eenheden peni-
cilline (calciumzout) in een steriele oliebasis.

Op de tube wordt een tepelbuisje geschroefd, welke in het tepelkanaal
wordt ingebracht. De tube wordt nu leeggedrukt. 2—3 X 24 uur wordt
de koe niet gemolken. Na die tijd wordt de patiënt 5—6 X per dag ge-
molken. De behandeling kan plaats vinden bij koeien die niet meer dan
8—10 liter melk per dag geven.

Herhaling van deze behandeling, indien onvoldoende resultaat wordt
verkregen, kan na 8 dagen geschieden.

Bij droogstaande koeien wordt aangegeven om het preparaat in het
uier te laten en niet uit te melken vóór de koe kalft.

Wel wijst men er op, dat deze therapie niet kan worden toegepast bij
koeien, die veel melk geven en in volle lactatie zijn. De helft van de tube
wordt dan ingebracht en na 24 uur wordt het behandelde kwartier uit-
gemolken. Daarna wordt opnieuw een halve tube ingebracht en wordt
24 uur wederom niet gemolken.

In het algemeen wordt aangenomen, dat door de injecties van peni-
cillineoplossing de mëlkgift niet beïnvloed wordt.

Mc.Cullock injicieert met hoogstens 12 uur tussenruimte viermaal
100.000 eenheden per kwartier en merkt bij deze grote hoeveelheid
penicilline geen enkele klinisch verschijnsel of duidelijke vermindering
van de melkgift.

G. S. Bryan schrijft o.a. „daar penicilline niet irriterend werkt op het
uierweefsel, zijn doseringen mogelijk van 1.000—100.000 eenheden."

Ook S. ƒ. Edwards komt tot de conclusie dat beïnvloeding van de
melkgift niet plaats vindt.

Anderen daarentegen laten zich wat minder positief uit en zo merken
Schalm en Casselbf.rg op : „irritatie, die aan de penicilline zou kunnen
worden toegeschreven, wordt niet opgemerkt," terwijl W. T. S. Thorp
mededeelt : „penicilline-infusie veroorzaakt geen grotere melkgiftafname
dan bij infusie van een even grote hoeveelheid physiologische zoutop-
lossing."

2) graad van absorptie door het kwartier, welke zelfs kan variëren tussen
kwartieren van hetzelfde uier ;

Stevenson infundeert 25.000 eenheden per kwartier bij een koe met
een melkgift van 26 liter per dag ; 12 uur later bevat de „voormelk" 14.0
eenheden penicilline per cc.

Weirether e.a. vinden, dat de eerste 10 uur na de infusie het peni-
cillinepeil snel daalt, doch daarna slechts langzaam, zodat 24 uur na een
infusie nog 0.5 of meer eenheden per cc kunnen worden aangetoond.

Murnane beweert, dat de penicilline-concentratie in het uier in sterke
mate afhankelijk is van de hoeveelheid geproduceerde melk en dat de
mate van absorptie door het uier groter is tijdens volle lactatie, dan in
een later stadium of tijdens het droogstaan.

Schofif.ld vindt, dat de penicilline de melkklier verlaat via de bloed-
stroom, want na een intramammaire infusie kan in het bloed uit de meik-
ader de penicilline in zwakke concentratie worden aangetoond en ver-
schijnt zij eveneens in de urine. Schalm infundeert 20.000 eenheden per
kwartier en bepaalt na 12 uur de concentratie in 20 cc „voormelk",
waarbij hij vindt : 4.95 eenheden per cc bij een dagelijkse melkproductie
van 48—63 lbs. en 14.95 eenheden per cc als de dagproductie 30—35 lbs.
bedraagt (1 lb = 0.45 kg).

Bij niet in lactatie zijnde uiers kan 24 uur na de infusie van 100.000
eenheden nog een behoorlijke concentratie van penicilline worden ver-
wacht.

Verder behandelde hij 261 kwartieren met verschillende concentraties
van penicilline en een variërend aantal infusies met diverse tussenpozen.
Hij komt tot de conclusie, dat de hoeveelheid melk, die geproduceerd
wordt door het in behandeling zijnde kwartier van grotere invloed is op
de doeltreffendheid van de infusies dan de uitbreiding van het beschadigde
weefsel.

Bij 45 koeien spoot Thorp in alle 4 kwartieren penicilline in 5 doseringen,
waarbij hij gebruik maakte van 3 verschillende verdunningen. Na infusie
werd gedurende 8 uur om de 2 uur het penicillingehalte van de melk
bepaald. Dit blijkt afhankelijk te zijn van het stadium van lactatie en van
de mate van induratie van het uierweefsel.

Afhankelijk van het lactatiestadium vindt hij, dat 100 cc of 50 cc oplos-
middel de meest doeltreffende hoeveelheid is.

Bij gebruik van slechts 20 cc worden grote schommelingen in het peni-
cillinegehalte gevonden.

Bij alle droogstaande koeien vindt hij 48 uur na infusie nog penicilline
en na 72 uur kan in 75 % der gevallen nog penicilline worden aangetoond.

Bij onderzoek van de gevoeligheid van streptococcen in vitro komt
hij tot de conclusie, dat strept. agalactiae en dysgalactiae een concentratie
van i eenheid per cc cultuurvloeistof niet kunnen verdragen ; strept.
uberis daarentegen kan tot 200 eenheden per cc verdragen.

Werkwijze. Bij de behandeling van streptococcen- of staphylococcen
mastitiden (en de klinisch verdachte gevallen) wordt als volgt te werk
gegaan :

De voor de behandeling steriel afgenomen monsters worden naar het
laboratorium van Prof. van Oijen gezonden ;

de behandeling geschiedt op ieder willekeurig gedeelte van de dag
vóór de avondmelktijd, waarna het kwartier op de morgenmelktijd
wordt uitgemolken (dus pas minstens 12 uur later).

Bij droogstaande koeien daarentegen wordt pas op het tijdstip van de
volgende infusie gemolken en na de laatste infusie 48 uur later of na het
kalven, indien dit binnen 2 dagen plaats vindt.

Tussen de behandelingen in worden de kwartieren op de normale
melktijden gemolken; ongeveer 5—10 dagen na de laatste infusie met
penicilline worden wederom steriel melkmonsters afgenomen, die aan
bovengenoemd laboratorium opnieuw worden onderzocht.

„Bacterieel genezen" wordt een kwartier pas verklaard, wanneer bij
dit tweede onderzoek cultureel geen bacteriën meer kunnen worden
aangetoond.^

Als oplosmiddel voor de penicilline wordt gebruik gemaakt van steriele
physiologische NaCl-oplossing en wel in zodanige hoeveelheid, dat per
te behandelen kwartier steeds 40 cc wordt ingespoten (dus 25.000, 30.000
of 50.000 eenheden in 40 cc).

Deze oplossing wordt steeds ter plaajse bereid en direct verbruikt.
De dosering, die aanvankelijk is gesteld op 3 maal 30.000 eenheden
per kwartier, toegediend met 24 uur tussenruimte, wordt al spoedig
verlaagd tot 2 maal 25.000 eenheden (met 48 uur tussenruimte) toen
gebleken was, dat deze laatste dosering hetzelfde resultaat opleverde.
De resultaten zijn verwerkt in de hier volgende staten :

Staat I. Overzicht van de gevallen van strept. agalactiae-mastitis,
behandeld met penicilline.

Staat II. Overzicht van de mastitisgevallen veroorzaakt door strept. -
dysgalactiae, eveneens behandeld met penicilline.

Staat III. Overzicht van de met penicilline behandelde gevallen van
mastitis, veroorzaakt door de strept. uberis.

Staat IV. Overzicht van de met penicilline behandelde gevallen van
staphylococcen-mastitis.

Staat V. Overzicht van de streptococcen- en staphylococcen-mastitiden,
behandeld met penicilline sulphone.

Staat VI. Overzicht van de streptococcen- en staphylococcen-mastitiden,
behandeld met sulphone alleen.

Van 37 gevallen genazen er 29 (78,4 %) zowel klinisch
als bacterieel, terwijl bovendien nog 3 alleen klinisch her-
stelden, (29 3 = 32 of 86.8 %).

ie. 10 dagen na de laatste behandeling met penicilline
was de melkgift van deze verse koe weer volkomen
op peil. Macroscopisch waren geen afwijkingen meer
waarneembaar ; het sediment was niet verhoogd. Uit
het linker achterkwartier werden 4 koloniën gekweekt
van gram-positieve coccen en slingers.
Deze stam had op zeer veel punten overeenkomst
met de eigenschappen van str.uberis, doch week daar-
van op andere punten zeer sterk af. Ongeveer
14 dagen na dit onderzoek is het dier gestorven aan
kopziekte. Het ziektebeeld kon dus niet worden
vervolgd.

2e. De melkgift was 10 dagen na de behandeling slechts
de helft van normaal ; 3 kwartieren waren genezen,
ook bacterieel. De melk van het linker voorkwartier
was macroscopisch normaal met een sediment van
0.2 en in het Grampreparaat kwamen geen bacteriën
voor ; op serumagar echter na 1 dag groei van witte
koloniën, die op selectiefbodems en na inzetten van
de bonte rij, gedifferentieerd werden als str. dys-
galactiae.

Spoedig hierna werd het dier voor „eerlijk" verkocht.
De verkoper heeft geen klachten vernomen.

3e. De melkgift was practisch normaal geworden, macro-
scopisch viel niets op de melk aan te merken, sediment
o\'. i en 0.2, doch het Gram-praeparaat gaf een staal-
kaart van micro-organismen te zien : Gram-positieve
en -negatieve coccen en staafjes, slingertjes, grote en
kleine hoopjes, etc. Uit de selectiefbodems en bonte
rijen bleek, dat er sprake was van een bacterie, die
zowel een melkzuurbacterie als een str.uberis kon zijn.
Er zijn geen klachten meer van de eigenaar vernomen.

Van de 5 overgebleven gevallen, die noch klinisch, nóch
bacterieel genazen, werden er 3 drooggespoten.

De 2 andere gevallen werden verder behandeld door
enkele weken lang vaak uit te melken. Hoewel de melkgift
nog maar gering was, bleken beide gevallen bij een controle-
onderzoek na 3 maanden ook bacterieel te zijn genezen.

Hoewel het aantal van 37 gevallen niet al te groot is,
menen wij toch te mogen opmerken, dat bij de behandeling
met penicilline van mastitiden, veroorzaakt door str.-
agalactiae, in ongeveer 80 % der gevallen op een volkomen
herstel kan worden gerekend.

Bij droogstaande koeien en dieren in het begin van de
lactatie-periode ingespoten komt de melkgift meestal
weer op normaal peil.

Bij oudmelkse koeien en in die gevallen waarbij reeds
induratie van het uier is opgetreden, blijft de hoeveelheid
geproduceerde melk beneden het normale, waarbij niet
zelden het behandelde kwartier geheel verdroogt.

Van 8 gevallen waren er 5 (62-| %) zowel klinisch als
bacterieel genezen na penicillinebehandeling, terwijl de
3 andere gevallen klinisch eveneens herstelden. Deze 3
gevallen verliepen als volgt :

ie. 10 dagen na de laatste behandeling was de melkgift
van het behandelde kwartier gelijk aan die van de
overige kwartieren. Macroscopisch vertoonde de melk
geen afwijkingen. In cultures werden staphylococcen
aangetoond.

Drie maanden later werd het dier nogmaals onder-
zocht : melkgift was goed gebleven, macroscopisch
was de melk volkomen normaal. De cultures gaven
echter groei van strept. agalactiae.

2e. geeft nog maar de helft van de normale hoeveelheid
melk, die macroscopisch geen afwijkingen vertoont ;
10 dagen na de laatste infusie met penicilline werd
nog steeds strept. dysgalactiae gekweekt. Uit het
melkmonster, dat 3 maanden hierna werd afgenomen
werden staphylococcen gekweekt (de melk werd
steeds zonder bezwaar voor de kaasbereiding gebruikt).
3e. na nogmaals met 50.000 eenheden ineens te zijn be-
handeld werd na langdurig vaak uitmelken genezing
verkregen.

De resultaten bij de behandeling met penicilline van 8
mastitisgevallen veroorzaakt door strept.dysgalactiae, wet-
tigen de bewering, dat ook in deze gevallen met penicilline
een behoorlijk succes is te bereiken.

Hoewel slechts 3 mastitiden, veroorzaakt door str.uberis,
werden behandeld, mag uit het feit, dat geen enkel geval
na 10 dagen bacterieel genezen was, toch zeker worden
opgemaakt, dat penicilline bij dit micro-organisme minder
goede resultaten geeft.

Twee gevallen waren klinisch echter wèl genezen en
herstelden ook bacterieel na langdurig vaak uitmelken.

Het derde geval verliep als volgt : op 14 en 16 Juni werd
het kwartier behandeld met 25.000 eenheden penicilline ;

melk was sterk afwijkend. Uit het monster van 26 Juni
(bestaande uit serum en bloederig secretum) werd nog
str. uberis gekweekt.

Op 8 Juli werd in het kwartier 200.000 eenheden peni-
cilline 10 gram sulfamezathine ingespoten. In het melk-
monster van 8 Juli bleek cultureel de str. uberis nog steeds
aanwezig te zijn. Op 21 Sept. bleek het kwartier practisch
verdroogd te zijn. De cultures bleven toen steriel.

STAAT III:

						Aantal	Resultaat
Datum		Rund	Bact. soort	Lactatie	Dosering penic.			OPMERKINGEN
	kwartieren	klinisch	bacterieel
14- 6-48	S. te	A.	str. uberis	in lact.	2 X 25.000 met 48 uur tussenruimte	een	niet gen.	niet gen.	nog str. uberis aanwezig, op 8 Juli 200.000 eenheden penicil- line 4- 10 g sulfamezathine; na 10 dagen nog groei van str. uberis; op 21-9 kwartier bijna verdroogd,thans echter blijven de cultures steriel.
11- 8-48	v. D.	te V.	id.	id.	id. id.	een	genezen	id.	bij eerste melkonderzoek geen bacteriegroei gevonden, na penicillinebehandeling str. uberis aangetoond; hersteld na langdurig vaak uitmelken en later geen klachten meer vernomen.
17- 8-48	S. te	O.	id.	id.	id. id.	een	id.	niet gen.	na penicillinebehandeling nog groei van str. uberis; hersteld na langdurig vaak uitmelken.

Van 8 staphylococcen-mastitiden kwam het slechts in
2 gevallen tot zowel klinisch als bacterieel herstel, maar in
beide gevallen was de melkgift aanzienlijk gedaald.

Eén geval verliep merkwaardig : nadat tweemaal melk-
onderzoek was verricht met negatief resultaat werd toch,
op grond van het klinisch beeld, een behandeling met
penicilline ingesteld. Uit een monster, dat 10 dagen na
deze behandeling werd afgenomen, werden staphylococcen

Van de 5 overige gevallen verdroogden de aangetaste
kwartieren bij 2 dieren ; 2 koeien werden opgeruimd en
in het vijfde geval zijn beide kwartieren drooggespoten,
toen vaak uitmelken geen afdoende verbetering gaf.

Bij de behandeling van staphylococcen-mastitis met
penicilline mogen dus geen grote verwachtingen worden
gekoesterd wat betreft algeheel herstel.

						Aantal	Resultaat
r»	Rund	Bact. soort	Lactatie	Dosering penic.			OPMERKINGEN
		kwartieren	klinisch	bacterieel
16-	9-47	v. E. te M.	staphyloc.	in lact.	3 X 30.000 met 24 uur tussenruimte	vier	genezen	genezen	melkgift aanzienlijk gedaald.
5-	3-48	O. te de M.	staphyloc. str. pyog.	id.	2 X 25.000 met 48 uur tussenruimte	vier	niet gen.	niet gen.	koe is opgeruimd.
16-	4-48	v. d. W. te Z.	staphyloc.	id.	2x35.000 id.	twee	id.	id.	na penicilline behandeling wel wat verbeterd, toen vaak uitmelken geen afdoende verbetering gaf, beide kwartieren drooggezet.
25-	6-48	Gr. te H.	id.	id.	2x50.000 id.	een	id.	id.	kwartier is meer en meèr verdroogd; koe is driespeen ge- worden.
I-	7-48	L. te W.	id.	id.	. id. id.	twee	id.	id.	grote harde knobbels in het uier, na penicillinebehandeling veel verbeterd; na 3 weken is heftige recidieve opgetreden, waarna koe verkocht is; melkonderzoek op tbc-bacillen was negatief..
28-	7-48	Wed. O. te J.	id.	id.	2x25.000 id.	een	genezen	genezen	behandelde kwartier is aanmerkelijkin melkgift achtergebleven
4-	8-48	O. te O.	id.	id.	2x50.000 id.	twee	id.	niet gen.	deze koe was lijdende aan een acute mastitis; bij ie en 2e melkonderzoek konden geen bacteriën worden aangetoond, toch behandeling met penicilline ingesteld, waarna uit de melk staphylococcen werden gekweekt.
7-	8-48	de W. te O.	staphyloc. str. uberis	id.	2x35.000 id.	een	niet gen.	niet gen.	kwartier is verdroogd.

De melkmonsters zijn genomen 4 dagen na het inbrengen
van de penic. 4- sulphone. In 2 gevallen van mastitis,
veroorzaakt door str. agalactiae, blijkt dat het behandelde
kwartier niet genezen is. Een met penicilline voortgezette
behandeling (25.000 eenheden 2 X ingebracht) geeft
daarna genezing.

In 2 gevallen van staphyloc. mastitis (1 bij een droog-
staande koe) zijn de resultaten ongunstig.

Bij de droogstaande koe zijn beide behandelde kwartieren
niet in lactatie gekomen.

Datum	Rund	Bact. soort	Lactatie	Preparaat	Aantal	Resultaat	OPMERKINGEN
kwartieren	klinisch	bacterieel
19- 3-48	K. te O.	str.agalact.	in lact.	penic sulph.	drie	genezen	ten dele	een kwartier na 4 dagen nog str. agalact., beide andere genezen.
20- 3-48	H. te de M.	staphyloc.	droog	id.	twee	niet gen.	niet gen.	kwartieren zijn droog gebleven.
26- 3-48	B. te H.	str.agalact.	in lact.	id.	een	genezen	genezen	melkhoeveelheid gelijk gebleven.
26- 3-48	L. te A.	id.	droog	id.	vier	id.	id.	normale melkgift bij het kalven.
8- 4-48	Wed. S. te J.	id.	in lact.	id.	een	id.	id.	melkgift wat verminderd.
8- 4-48	L. te VI.	id.	id.	id.	een	id.	id.	geheel hersteld.
12- 4-48	L. te VI.	id.	id.	id.	twee	id.	ten dele	i kwartier niet genezen, later droog geworden.
12- 5-48	Inst. Zoöt.	id.	id.	id.	vier	id.	genezen	geheel hersteld.
11- 6-48	Wed. L. te VI.	staphyloc.	id.	id.	een	id.	niet gen.	staphyloc. nog aanwezig.

De melkmonsters zijn genomen 4 dagen na het inbrengen
van de sulphone. In 2 gevallen van mastitis, veroorzaakt
door str.agalact. is geen herstel opgetreden. 1 werd voor
de 2e maal met sulphone behandeld zonder resultaat. Dit
kwartier is toen drooggezet. Het 2e geval werd met peni-
cilline verder behandeld en is genezen. 1 geval van mastitis
veroorzaakt door staphylococcen (patiënt had na het
kalven direct een hard, pijnlijk kwartier en was ernstig ziek).
co Inwendig werd sulfanilamide gegeven, de algemene toestand
verbeterde snel. Het betrokken kwartier is geheel verdroogd.

Datum	Rund	Bact. soort	Lactatie	Preparaat	Aantal	Resultaat	OPMERKINGEN
kwartieren	klinisch	bacterieel
24- 6-48	Gr. te H.	str.agalact.	in lact.	sulphone	twee	genezen	genezen	geheel hersteld.
24- 6-48	Gr. te H.	staphyloc.	id.	id.	een	id.	id.	geheel hersteld.
24- 6-48	L. te VI.	str.agalact.	id.	id.	een	id.	id.	geheel hersteld.
25- 6-48	v. O. te O.	id.	id.	id.	een	id.	id.	geheel hersteld.
i- 7-48	VI. te J.	id.	id.	id.	een	id.	id.	geheel hersteld.
2- 8-48	O. te O. R.	staphyloc.	id.	id.	een	id.	id.	geheel hersteld.
		str.agalact.	id.	id.	een	id.	id.	geheel hersteld.
4- 8-48	O. te O. R.	str.agalact.	id.	id.	een	id.	id.	geheel hersteld.
4- 8-48	Gr. te H.	id.	id.	id.	een (2X)	id.	niet gen.	niet hersteld (kwartier drooggezet).
4- 8-48	B. te O. R.	staphyloc.	id.	id.	een	niet gen.	niet gen.	kwartier verdroogd; inwendig sulfanilamide.
10- 8-48	Br. te Gr.	str.agalact.	id.	id.	twee	genezen	niet gen.	met penicilline verder behandeld.

Vergelijkt men de resultaten der beide groepen (penic.
sulphone en sulphone met elkaar, dan zijn procents-
gewijs de resultaten van de met penic. sulphone be-
handelde gevallen gunstiger (bij mastitiden veroorzaakt
door str. agalact.). Een ernstig nadeel van deze „zalftubes"
is, dat in het warme jaargetijde het sulphone uitzakt en
als een dikke brij onder in de tube achter blijft. Het zal
noodzakelijk zijn voor de producenten, om een transport-
middel te vinden, waarbij het sulphone in suspensie blijft.

Uit de door ons behandelde gevallen van mastitis kan de slotconclusie
aldus worden geformuleerd :

een dosering van 25.000 eenheden penicilline per te behandelen kwartier
toegediend met een tussenruimte van 48 uur, geeft in de behandeling van
mastitiden, veroorzaakt door str. agalact. in 80% van de gevallen genezing.

bij dezelfde behandeling van mastitiden veroorzaakt door str. dys-
galactiae zijn de resultaten gunstig ;

bij mastitiden veroorzaakt door str. uberis, werkt penicilline in de door
ons gebruikte dosering niet gunstig. Daar het aantal gevallen te klein is
geweest om een definitieve uitspraak te doen, zal het noodzakelijk zijn
om de proeven voort te zetten en bij deze mastitiden hogere doseringen
toe te passen;

bij de door ons behandelde gevallen van staphyloc. mastitiden, zijn de
resultaten der penicilline-behandeling, ondanks een variatie in de dosering
van 25—50.000 eenheden met 24—48 uur tussenruimte, beslist ongunstig
te noemen.

Ten slotte spreken wij onze grote dank uit aan Prof. v. Oijen en Dr.
Wille ms voor het vele werk, dat zij verricht hebben om in de door ons
hun toegezonden melkmonsters de differentiatie der verschillende bacterie-
soorten te bepalen.

Nu thans het penicilline (sinds eind October 1948) vrij is te verkrijgen
en ook de prijs belangrijk is gedaald, is een gebruik ervan op grote schaal
te verwachten bij de behandeling van streptococcen-mastitis. Te hopen
is, dat de dierenartsen goed voor ogen houden, dat eerst door bacterio-
scopisch resp. bacteriologisch onderzoek der melk vastgesteld moet worden,
dat met zekerheid een streptococcen-mastitis in het spel is, alvorens men
penicilline toepast. Het is niet zo, dat men zeggen kan : „baat het niet,
dan schaadt het niet". Iedere uierinfusie met een stof, die niet dodend
werkt op de veroorzakende bacteriën, is wel degelijk schadelijk en ver-
ergert de mastitis. Als men bv. entozon inbrengt bij een staphylococcen-
mastitis, om het kwartier te genezen of droog te maken, dan kan men het
dier ernstig ziek maken.

De mastitis-behandeling dient onder alle omstandigheden in handen
van de dierenarts te blijven. Dat deze steeds onder streng aseptische
cantelen moet geschieden, spreekt vanzelf.

In „The Veterinary Record" van 31 Juli 1948 kan men lezen, dat men
in Engeland in verschillende tuberculose-vrije stallen gevallen van primaire
uiertuberculose heeft gevonden, die toegeschreven moeten worden aan
een voorafgegane mastitis-behandeling door infusie (1943: 22 geavllen ;
1944 : 27 gevallen ; 1945 : 20 gevallen ; 1946 : 8 gevallen ; 1947 : 23 ge-
vallen ; 1948 (tot Mei) 28 gevallen.

Meermalen heb ik er op gewezen (en heb ik in de kliniek enige malen
per jaar gelegenheid dit te demonstreren), hoe streptococcen naast
tuberkelbacillen in het zelfde uier kunnen worden gevonden.

Onderzoekt men nu eerst op streptococcen en vindt men deze, dan
is het vergeeflijk, dat men meent de juiste diagnose te hebben gesteld.
Bij de minste verdenking op t.b.c. echter verzuime men toch niet, ook
naar tuberkelbacillen te zoeken!

77 koeien met mastitis werden behandeld met penicilline, penicilline sulphone
of met sulphone alleen.

Van 37 gevallen, veroorzaakt dooi\' streptoc. agalactiae, die behandeld zijn met 3
infusies van 30.000 eenheden penicilline met 24 uur tussenruimte of 2 infusies van

2 X 25.000 eenheden penicilline (48 uur na elkaar), herstelden er 29 klinisch zowel
als bacterieel, terwijl bovendien nog 3 alleen klinisch genazen. In 80 % der gevallen
kan op een volkomen herstel worden gerekend.

Bij dieren in het begin der lactatieperiode was geen invloed op de melkgift merkbaar,
evenals bij droogstaande koeien bij de volgende lactatie.

Bij oud-melkse koeien en in die gevallen, waarbij reeds induratie van de uier is
opgetreden, blijft de hoeveelheid geproduceerde melk beneden het normale, waarbij
niet zelden het behandelde kwartier geheel verdroogt.

Ook bij mastitiden, veroorzaakt door streptoc. dysgalactiae is met penicilline een
behoorlijk succes te bereiken.

Indien de streptoc. uberis de verwekker der mastitis is, geeft een behandeling met
penicilline minder goede resultaten.

Van 8 staphylococcen-mastitiden genazen er slechts twee, zodat van een behandeling
met penicilline hierbij geen grote verwachting mag worden gekoesterd.

Bij mastitiden, veroorzaakt door streptoc. agalactiae werd één groep behandeld met
penicilline sulphone en een tweede groep met sulphone. Vergelijkt men de resultaten
der beide groepen met elkaar, dan zijn procentsgewijze de resultaten van de met peni-
cilline sulphone behandelde gevallen gunstiger dan die met sulphone alleen.

Een ernstig nadeel van deze „zalftube" is, dat in het warme jaargetijde het sulphone
uitzakt en als een dikke brij onder in de tube achterblijft.

De behandeling van koeien met mastitis blijve in handen van de dierenarts, daar
steeds eerst een juiste (bacteriologische) diagnose gemaakt moet worden, zal niet het
penicilline bij andere dan door streptococcen veroorzaakte mastitiden worden gebruikt
hetgeen zelfs nadelige gevolgen kan hebben.

77 cows suffering from mastitis were treated with penicillin, penicillin and sulphone
of with pure sulphone.

Of 37 cases caused by strept. agalactiae which were treated with 3 treat-injections
of 30.000 Units of penicillin every 24 hours, or 2 injections of 2 X 25.000 Units of peni-
cillin (every 48 hours), 29 cases recovered clinically as well as bacteriologically, while

3 more recovered only clinically. In 80 % of the cases perfect recovery may be counted
upon.

No influence was noticeable in the milk-production of recently calved cows neither
in the udders of dry cows.

The quantity of milk produced by cows at the end of the lactation period and in those
cases in which induration has already set in remains below par, while often the treated
quarter dries up entirely.

Also in cases of mastitis caused by streptoc, dysgalactiae, a fair success may be obtained
with penicillin.

If the streptoc. ubcris is the cause of the mastitis treatment with penicillin produces
less good results.

Of 8 cases of staphylococcal mastitis only two recovered so that we must not expect
much of the treatment with penicillin.

In cases of mastitis caused by streptoc. agalactiae one group was treated with peni-
cillin sulphone and a second group with sulphone only. If one compares the results
of both groups one finds that the results of the cases treated with penicillin sulphone
are better.

A serious drawback of this ,,salve-tube" is that in the hot season the sulphone settles
down and remains in the tube as a thick paste.

Loewe, L., Alture-Werber, E. and Rosenblatt, P.: J.A.V.M.A. 18 (1945).
Moser, G. J. H.: Penicillin in the Treatment of mastitis. The Vet. Record, 27 Juli 1946,
No. 30, vol. 58.

Schalm, O. W. and Casselberry, N. H.: Treatment of streptococcus agalactiae in-
fections with intramammary infusions of penicillin. J.A.V.M.A., Dec. 1946.
Slanetz, L. W.: Penicillin therapy in streptococcal mastitis. J.A.V.M.A. 11 (1947).
Mc. Cullock, E. C.: The resistance of chronic staphylococcal mastitis to massive

penicillin therapy. Am. J. Vet. Res., April 1947.
Bryan, C. S. e.a.: The Treatment of acut infect, mastitis in cattle with penicillin. Vet.

Med., Maart 1946, Vol. XLI, No. 3.
Hoerlein, B. F. and Schalm, O. W.: Penicillin infusions and penicillin bougies in the

treatment of chron. mastitis. J.A.V.M.A., Juli 1948.
Barman, D. A.: Canad. J. Comp. Med., 11 (1947) 64.

Edwards, S. J. and Brennlee, A.: Therapeutic treatment of bovine mastitis. The Vet.

Record, 3 Aug. 1946, No. 31, vol. 58.
Spencer, G. R. e.a.: Efficacy of intramammary infusion with penicillin and oilments

on str.mastitis. A.J.V. Res., Oct. 1947.
Johnson, S. D. and Fincker, M. G.: Cornell Vet., 36 (1946) 138—158.
Rayappa Reddi: The Indian Vet. Journ., 24 (1948) 287.
Watts, P. S.: Vet. Record, 59 (1947) 619.
Walker, J. W.: J.A.V.M.A., 108 (1946).

Stults, A. W. and Foley, E. J.: Treatment of str. agalactiae mastitis by single injection

of penicillin in Retaining Vehicles. J.A.V.M.A., Juli 1948.
Filion, R.: Ref. Vet. Bull., Juli 1948, no. 1343, bladz. 311.
John Francis: The Vet. Journal, 103 (1947) 191.
John Francis e.a.: J. of Comp. Path, and Ther., 57 (1947) 162.
Gould, G. N.: Vet. Rec. 55 (1943) 107.
Mc. Ewen, Pizer and Patterson: Vet. Rec. 53 (1941) 429.

J. Vet. Res., April 1947.
Stevenson, W. G.: The concentration of penicillin in foremilk following intramammary
infusion for the treatment of mastitis. Can. J. Comp. Med. and Vet. Sci., 10 (1946) 82.
Weirether, F. J. e.a.: Effect of infused penicillin on the bovine mammary gland.

Proc. Soc. Exper. Biol, and Med., 59 (1945) 282.
Murnane, D.: Austr. Vet. Journ., 21 (1945) 82.

Schofield, F. E.: Canad. J. Conp. Med. and Vet. Sci., 10 (1946) 63.
Ministery of the supply Agriculture in the Agriculture Research Council: Leiddraad
voor het gebruik van penicilline in de Veeartsenijkunde.
The Vet. Record, 27 Juli 1946, no. 30, vol. 58.
Farrag: The action of penicillin in vitro on organismen found in bovine mastitis.

J.A.V.M.A. 112, May 1948.
Bouckaert, J. H.: Penicillin in de praktijk (voordracht). Vlaams Diergeneeskundig
Tijdschrift, 1947, pag. 73—81.

In het artikel van Prof. Dr. Beijers en zijn medewerkers over de be-
handeling van verschillende mastitisvormen met penicilline en sulphone
wordt vermeld, dat het onderzoek van de melk ter determinatie van de
bacteriën op dit laboratorium werd verricht. Daarom verdient het wel-
licht aanbeveling om uiteen te zetten, op welke wijze die soortbepaling
hier wordt uitgevoerd. Zonder te uitvoerig te zijn, is die aldus te beschrijven:

In grote trekken wordt gewerkt naar de gegevens en het schema, die
te vinden zijn in het proefschrift van Dr. A. F. van der Scheer, verbonden
aan de Rijks-Seruminrichting te Rotterdam. (Wageningen 1941). Veel
van de in bedoelde dissertatie aangegeven methoden worden ook hier
toegepast, en enige andere werden geschikt gemaakt door vereenvoudiging,
eventueel uitbreiding, zoals dat voor ons doel het beste uitkwam.

Aanvankelijk werden een aantal oriënterende proeven verricht. Het
bleek toen zeer moeilijk om het nodige materiaal, — vooral de toevoegingen
aan de voedingsbodems ten behoeve van de later te noemen selectief-
bodems en de „bonte rij" baarden veel zorg —, te verkrijgen, doch door
informaties en welwillende medewerking van ons bekende instituten en
laboratoria gelukte het tenslotte om voldoende toegerust te geraken voor
het eigenlijke onderzoek.

Zodra, — gezonden door de Kliniek van Prof. Beijers —, een steriel
gewonnen monster melk (of secretum) aankomt, wordt onmiddellijk een
\\ cc melk op steriele wijze op een schuingestolde kalfsbouillon-paarde-
serum -agarbodem gebracht; door heen en weer bewegen van de buis
wordt deze hoeveelheid melk met de gehele oppervlakte van de voedings-
bodem in aanraking gebracht.

Bestaat het toegezonden materiaal uit secretum (melkserum met etterig
of draderig bezinksel, geel, geelbruin of geelrood gekleurd) dan wordt met
een platina oog een weinig van het bezinksel, eventueel na afschenken van
het serum, op de schuine voedingsbodem afgewreven.

De meestal zeer verse melk (hetgeen veelal blijkt uit het begeleidend
schrijven) wordt daarna zacht verwarmd tot ongeveer 50° C. en daarna
afgekoeld tot kamertemperatuur, waarna 10 cc ervan gedurende 10 minu-
ten met 3000 toeren per minuut in een Thrommsdorff\'s buisje wordt
gecentrifugeerd. Secretum wordt niet gecentrifugeerd. De hoeveelheid
sediment wordt afgelezen, waarna met een platinanaald er een uitstrijkje
op een voorwerpglas van wordt gemaakt en volgens Gram gekleurd voor
een microscopisch onderzoek.

Van secretum wordt rechtstreeks een vlokje verwerkt tot een Gram-
preparaat. In vele gevallen is er microscopisch nu reeds wel enige aan-
duiding : bijvoorbeeld coccen, streptococcen, leucocyten, rode bloed-
cellen, cellen uit de uieracini, enz.

Na 24 uur kweken bij 37⁰ C. vindt de eerste controle van de cultuur-
buizen plaats. In de meeste gevallen is er dan reeds groei te zien, hetzij
dat er macroscopisch afzonderlijke koloniën zichtbaar zijn, die op elkaar
gelijken, hetzij dat er een meer gelijkmatige zeer fijne groei is, terwijl
soms een gemengde groei van meerdere soorten koloniën aanwezig is.
Een echte reincultuur is na de eerste 24 uur slechts zelden te constateren.
Enkele keren zijn er grotere vettig-glanzende koloniën van witgele, gele of
lichtoranje kleur. Wij trachten steeds zeer voorzichtig met een heel dun
platinaoogje één kolonie op te nemen, om opnieuw uit te strijken op een
schuine kalfs-bouillonpaardeserum-agarbodem. Tegelijkertijd wordt dan
wederom een Gram-preparaat ter onderzoek gemaakt. Gelukt het,
— omdat de koloniën te dicht bij elkaar liggen —, niet om één enkele
afzonderlijke kolonie af te nemen, dan wordt een oogje (toch nog zoveel
mogelijk van die ene) kolonie afgespoeld in wat steriele physiologische
NaClopl., waarna van deze sterke verdunning een oogje op één of twee,
eventueel drie, van bovengenoemde schuine buizen wordt geënt. Bij het
aantreffen van bovenbedoelde grote glanzende witte- tot lichtoranje
gekleurde koloniën (sterk vermoeden op staphylococcen!) wordt zo\'n
kolonie op een voorwerpglas in een druppel 3 % waterstofsuperoxyde
gebracht. Is de groei die van staphylococcen, dan volgt onmiddellijk een
duidelijke opbruising door vrijkomen van zuurstof, macroscopisch of met
een loupe te constateren. Wordt de groei van staphylococcen geconstateerd,
dan wordt met de cultuur niet verder doorgegaan, de determinatie is dan
gemaakt, tenzij naast de staphylococcenkoloniën ook andere koloniën
voorkomen, die in vorm en kleur anders zijn : in zo\'n geval is er een sterk
vermoeden op een verontreiniging en wordt getracht door een werkwijze,
zoals hier verder zal worden aangegeven, een determinatie van die andere
koloniën te maken.

In alle gevallen wordt zó lang met het maken van nieuwe culturen
doorgegaan tot wij een reincultuur hebben verkregen, gecontroleerd door
opnieuw een Gram-preparaat en nauwkeurig bekijken met een sterke
loupe. Meestal gelukt het na 2 a 3 maal 24 uur na het ontvangen van het
melkmonster een reincultuur te kweken.

Nu is het zaak deze reincultuur van bacteriën uit de melk te deter-
mineren. Teneinde dat met een vrij grote zekerheid te kunnen doen,
maken wij op dit laboratorium gebruik van een zevental verschillende
voedingsbodems. Ten opzichte van deze „selectiefbodems" gedragen de
mastitis-streptococcen (agalactiae, dysgalactiae, uberis en pyogenes) zich
verschillend.

1. nogmaals een buis schuingestolde kalfsbouillonpaardeserumagar. De
cultuur van de streptoc. agalactiae is daarop in de allermeeste gevallen
sterk dradentrekkend of slijmig, wanneer men haar met een platina-
oogje bewerkt.

De streptoc. dysgalactiae heeft als karakteristieke eigenschap, dat hij
in de agar onder de koloniën een duidelijke troebeling vormt, welke
na afstrijken der kolonie goed te zien is tegen een donkere achtergrond.

2. een buis bouillon (met pepton en NaCl). Dysgalactiae en uberis geven
daarin een gelijkmatige troebeling, terwijl agalactiae en pyogenes de

3. een buis lakmoesmelk, die vrijwel steeds door alle vier streptococcen-
soorten roodgekleurd wordt (doch nog in verschillende nuances),
en waarin agalactiae steeds een sterke stolling geeft, terwijl dysgalactiae
slechts enkele keren een zeer zwakke stolling veroorzaakt met meestal
een wit voetje door reductie, en de beide andere (uberis en pyogenes)
géén stremming geven.

4. gelatine voor steekcultuur. Deze gelatinebuis wordt in een broedstoof
van 22° gezet. Zijn er eventueel nog staphylococcen in de cultuur
aanwezig, dan verraden zij zich in deze kweek, omdat de gelatine
dan vervloeit.

5. natriumhippuraatbouillon. Agalactiae en uberis geven in deze bodem
na ongeveer 3 dagen hydrolyse, die kan worden aangetoond, door
bij i cc cultuur 0..3 cc van een 12 % oplossing van ferrichloride (
perL. 2-J cc sterk HC1.) toe te voegen, waarbij na enkele minuten een
blijvende troebeling ontstaat. Dysgalactiae en uberis hydrolyseren
vrijwel nooit natriumhippuraatbouillon.

6. aesculine-agar, die in schuine stolling wordt geënt met een streep-
cultuur. De aesculine wordt door uberis steeds gehydrolyseerd, en
een hoogst enkele keer ook door pyogenes. De hydrolyse is heel mooi
te constateren onder een ultra-violet licht uitstralende lamp (Philips
Biosol) in een donker vertrek. Bij niet-hydrolyse geeft de aesculineagar
een prachtige fluorescentie, heldergroen, en bij splitsing een donkere
streep op de geënte bodem, soms is de gehele bodem dan bijna zwart.

7. bloedagar in plaatcultuur. Op deze bodem worden met een platinaoog
strepen cultuur gezet ; na 1 a 2 maal 24 uur geeft agalactiae dikwijls
en pyogenes altijd een duidelijke haemolyse, zich demonstrerend in
een lichte, bijna doorzichtige zóne in de plaat, om de gehele streep
heen zichtbaar, doch vooral aan de einden.

In heel veel gevallen is nu eigenlijk reeds door het vaststellen van de
combinatie van de gedragingen van de streptococcen ten aanzien van
deze zeven bodems een determinatie te maken. Het is ons bekend, dat
bijvoorbeeld aan de Rijksseruminrichting, waar collega Dr. Bosgra door
het onderzoek van een groot aantal melkmonsters per jaar een grote
ervaring heeft verkregen, slechts nu en dan een zogenaamde „bonte rij"
wordt ingezet. Op dit laboratorium evenwel wordt gelijktijdig met de rij
van bovengenoemde zeven selectiefbodems ter controle een bonte rij
aangelegd, waarvoor kleine rekjes met agglutinatiebuisjes worden gebruikt
ter besparing van materiaal.

De bonte rij is een reeks van negen koolhydraten opgelost in Difco-
vleesextract, Difco-neopepton, NaCl en paardeserum. Deze stoffen zijn :
saccharose, raffinose, salicine, manniet, sorbiet, trehalose, inuline, amyg-
daline en arbutine, terwijl als kleurindicator broomkresolpurper wordt
gebruikt. Ten aanzien van deze reeks gedragen de streptococcen zich ook
weer verschillend : er zijn er, die zich kenmerken door een zuurvorming
uit de suikeroplossing, waardoor de paarse kleur van de broomkresol-
purper omslaat tot een gele kleur. Tegenover saccharose en raffinose
gedragen alle vier streptococcen zich op gelijke wijze : de raffinose wordt

niet verzuurd, de saecharose integendeel wel. Toch behoren deze beide
suikers in de bonte rij, omdat een eventueel toch nog voorkomende, zich
nog niet gemanifesteerd hebbende staphylococ zich in deze twee oplos-
singen verschillend gedraagt. Uberis vormt in alle suikeroplossingen zuur,
doch nooit in raffinose en een enkele keer niet in sorbiet en in inuline. De
overige streptococcen gedragen zich daarvan afwijkend, zij het wel volgens
een vast schema.

Gemakshalve, is, — en tevens ter demonstratie —, een gekleurd over-
zicht vervaardigd, passend bij een rekje met buisjes, zodat het mogelijk
is in een oogopslag af te lezen.

Deze bespreking zou veel uitvoeriger kunnen zijn gemaakt. Het was
echter het doel om aan te tonen, dat het op deze wijze vrijwel altijd mogelijk
is een determinatie uit te voeren. Er zijn weliswaar wel eens moeilijkheden,
wanneer de groei der bacteriën w^t traag is, zodat, — om een voorbeeld
te noemen —, een agalactiae zich na een dag reeds duidelijk demonstreert
in de bonte rij, doch nog niet op de selectiefbodems, doch het gelukt"
praktisch steeds na vier a vijf dagen een volledige determinatie te kunnen
doen. Dit aantal dagen kan als bezwaar worden aangevoerd, omdat met
de penicilline-behandeling niet kan worden gewacht tot de bacterie is
gedetermineerd. Er zou dan teveel kostbare tijd nutteloos verlopen. Het
komt ons voor, dat er geen beletsel is toch reeds tot de behandeling over
te gaan ; zo spoedig mogelijk kan de determinatie bekend worden, en
mocht deze er een zijn, waarbij geen gunstige behandeling van de penicil-
line is te verwachten, dan is het geldelijk nadeel van de onnut bestede
penicilline nog niet van groot belang, omdat de kostprijs der penicilline
belangrijk lager is geworden.

Dr. v. d. Scheer heeft als verder middel ter determinatie nog een
aantal serologische onderzoekingen, zoals precipitatie- en agglutinatie-
methoden beschreven, en bovendien nog pathogeniteitsinspuitingen bij
muizen, doch om praktische redenen behoeven deze niet te worden toe-
gepast. Zonder deze fijne laboratoriummethodes gelukt de determinatie
vrijwel steeds.

Uit het artikel van Prof. Beijers en zijn medewerkers blijkt, dat door
de beschreven behandeling van de gevallen van mastitis door Streptococcus
agalactiae 78,4 % hersteld zijn, welk cijfer overeenkomt met de gegevens
uit de literatuur.

Bij mastitis, veroorzaakt door Streptococcus dysgalactiae blijkt de
verwachting gewettigd, dat door een penicilline-behandeling een be-
hoorlijk succes te verkrijgen zal zijn, terwijl bij een staphylococcen-
mastitis geen grote verwachtingen mogen worden gekoesterd, wat betreft
algemeen herstel, en ook bij een mastitis door Streptococcus uberis peni-
cilline minder goede resultaten heeft gegeven.

Bij alle, in het artikel genoemde, gevallen is een bacteriologische diagnose
gemaakt.

Aan de hand van bovengenoemde conclusie zal het mogelijk blijken,
een prognose over het herstel te maken, zodra de bacteriologische deter-
minatie bekend is.

Het zal mogelijk blijken, dat elk behoorlijk ingericht laboratorium
van melkcontröle-stations, gezondheidsdiensten en andere instellingen
een determinatie maakt over eventueel voorkomende pathogene strepto-

of staphylococcen uit met spoed toegezonden steriel gewonnen melk of
secretum van een aan mastitis lijdend uier.

Men zal in staat blijken om op wetenschappelijke gronden vast te
stellen of het verantwoord zal zijn een verdere behandeling door middel
van penicilline-injecties uit te voeren.

Een lukrake-behandeling van een mastitis met penicilline, enz. is
ongewenst en zal de goede naam van dit geneesmiddel schade kunnen
berokkenen.

Ten slotte delen wij mede gaarne bereid te zijn desgewenst nadere
inlichtingen te verstrekken over de samenstelling en de bereidingswijze
van de benodigde voedingsbodems en overig materiaal.

Aan het eind der besprekingen geven wij nog een gewijzigde tabel volgens
Van der Scheer.

De cijfers geven aan het percentage positieve stammen bij de in het hoofd van de kolommen genoemde
soorten. Is het cijfer tussen haakjes geplaatst, dan geeft dit aan, dat de positieve reactie weinig voorkomt.

Er wordt beschreven, op welke wijze de determinatie wordt verricht
van de bacteriën, die voorkomen in melk of secretum van aan acute of
chronische mastitis lijdende koeien. Eerst wordt uit het ontvangen materiaal
een reincultuur van de bacteriën gekweekt, waarna wordt overgegaan tot
determinatie door cultuur uit de verkregen reincultuur op zogenaamde
selectiefbodems en bonte rijen. De mastitisverwekkers : streptococcus
agalactiae, dysgalactiae, uberis en pyogenes gedragen zich tegenover
deze speciale voedingsbodems verschillend, zodat het mogelijk is hen te
determineren.

De zogenaamde selectiefbodems zijn : paardeserumkalfsbouillonagar,
bouillon, lakmoesmelk, gelatine, natriumhippuraatbouillon, aesculine-
agar en bloed-agarplaat en de bonte rij : Difco-vleesextract Difco-
neopepton NaCl -f- paardeserum als grondstof met een toevoeging
van één van de koolhydraten: saccharose, raffinose, salicine,
manniet, sorbiet, trehalose, inuline, amygdaline en arbutine met broom-
kresolpurper als indicator. Sommige streptococcen geven in bepaalde van
deze oplossingen zuurvorming, waardoor een kleuromslag naar geel
ontstaat.

Er is een bevredigende overeenstemming tussen de aldus verkregen
bacteriologische determinaties en de klinische bevinding, in het bijzonder
betreffende de mogelijkheid van genezing door penicilline-therapie bij de
verschillende streptococcenstammen, zoals deze door prof. Beijers e.a.
is beschreven.

The writers describe the determination of pathogenic bacteria occurring in milk
or uddersecretum from cases of acute or chronic mastitis in cows. After cultivating pure
cultures from the received materials, the determination is executed by means of selective
media and special solutions of different carbon-hydrates. These special media are:

i. agar-agar with horse-serum and broth of calfsmcat, 2. broth of meat, 3. litmus-milk,
4. gelatin, 5. sodium-hippurate-solution, 6. esculin-agar and 7. horse-blood-agar-plate.

The solutions of carbonhydrates are made in broth containing Difco-meatextract,
Dilco-neopepton, horse-bloodscrum, sodium-chloride. The different carbonhydrates are
saccharose, raffinose, salicin, mannite, sorbite, trehalose, inulin, amygdalin and arbutin,
with bromo-cresol-purpur as indicator.

The different causes of mastitis: Streptococcus agalactiae, dysgalactiae, uberis and
pyogenes react in a specific way with these special media and carbonhydrates. So it
is possible to determinate them.

There is a good correlation between these bacteriological determinations and the
clinical observations made by Prof. Beijers e.a., especially with the results of the peni-
cillin-therapy for the different species of streptococci.

Na wat ik omtrent de door mijn medewerkers, Dr. v. Manen en Dr.
Postma en de overige alhier werkzame keuringsveeartsen en door mij
in onze keuringsdienst gedane waarnemingen betreffende deze ziekte in
jaargang 1948 aflevering 15-16 van dit Tijdschrift meedeelde, kan het
van belang zijn nog de volgende, later gedane waarnemingen daaraan
toe te voegen.

Was tijdens de eerste mededeling de frequentie der hier bij de inlandse
runderen bij de systematisch daarop ingestelde keuring opgespoorde
gevallen zeer gering (1 %, in tegenstelling met bij de Ierse 14-17 %),
later heeft zich vooral het eerste sterk gewijzigd en kwam de aandoening
bij sommige groepen runderen, afkomstig van verschillende inlandse
markten, wel tot 8 % en bij uitzondering nog hoger voor (zie Purmerend
255-29!) Wel schijnen de percentages daarbij sterker te variëren dan bij
de Ierse rundiren. Mogelijk speelt hier o.a. de provincie van herkomst
een rol ; dit zal dan pas bij langer voortgezette statistiek duidelijker uit
kunnen komen. Onderstaande cijfers geven van het bovenstaande een
indruk.

Van 21 September—27 October 1948 werden de tussen haakjes vermelde
aantallen gevallen van skin-lesions bij de aantallen dieren van de ver-
schillende ondervermelde herkomst vastgesteld. Uit Ierland aangevoerde
en hier direct geslachte runderen (meest ossen, minder koeien) : 267(32) —
327(38) — \'26(9) ; eveneens Ierse, doch gedurende een of enkele weken
bij het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut gestalde en voor
mond- en klauwzeer-entingen gebruikte runderen : 2(1) — 3(0) —48(4) —
1(0) — 3(°) — ¹3 (3) — 2(1) — 2(1) — 6(1) — 3(0) — 34(4) — 3(0) —
6(0) - 31(1) - 3(0 - 3(1) ;

markt Amsterdam: 211(8) — 238(16)—6(0) — 161(7) — 7(°)—236(4)
— 4(0);—225(6) — 58(0) — 3(0) — 6(0) — 225(10) —

Het gemiddelde bedraagt dus voor Ierland 10,9 %, Amsterdam 3,4 %,
Schagen 3,2 %, Gouda 5.9 %, Hogeveen 2,2 %, Uithoorn 6,5 %, Leiden
3 %, Leeuwarden 2,9 %, Purmerend 6,9 %, Sneek 7.5 %, Hoorn 5.1 %,
Alkmaar 4,9 %, Nijmegen 2,6 %, Steenwijk 6,4 %, Meppel — %. Voor
Nederland 4,32 % tegenover Ierland 10,9 %.

De grotere frequentie en heftigheid bij het Ierse vee komt ook tot uiting
in de volgende cijfers :

Voor Nederland is het aantal gevallen dat slechts één lidmaat is be-
trokken 87, 2 ledematen 2, 3 ledematen 3 ; voor Ierland respectievelijk
69-12-3 ; dus 7 van de 94 Nederlandse aan meer dan één lidmaat, 15
van de 84 Ierse.

Een bijzonder verschijnsel, waarvoor wij tot heden nog geen verklaring
vonden, is dat de verhouding voorste tot achterste ledematen bij Neder-
lands vee is 81 : 21, bij het Ierse omgekeerd 70 : 136! In ieder geval menen
wij verschil in wijze van onderzoek te moeten uitsluiten als verklaring
hiervoor.

Verder is er in het algemeen een sprekend verschil in aard en omvang
tussen de bij de Ieren en de bij de inlandse runderen aangetroffen afwij-
kingen. Bij de leren zijn deze n.1. als regel heftiger, meer etterig verweekt,
omvangrijker en uitgebreider en zijn de regionaire lymphklieren vaker
aangedaan ; bij de inlandse dieren droger, fungeuzer, rustiger en van
relatief geringere omvang en uitbreiding. Bij beide echter wordt de aan-
doening verreweg het meest aan de poten aangetroffen en is het voor-
komen meer in het dorsale gebied der ledematen veel minder frequent.
Ook voor die gevallen moet o.i. worden aangenomen, dat de infectie,
gezien de enorm veel grotere frequentie van de poot-gevallen, als regel
aan de poot is begonnen. De klinisch waargenomen gevallen van een rij
knobbels in de schouder- of bilstreek, zoals deze in de buitenlandse
literatuur wel worden vermeld, zullen o.i. wel uitzonderings- en als regel
uitbreidingsgevallen van de zeer veel frequentere, doch klinisch als regel
niet opvallende poot-gevallen vormen.

De diagnose levert practisch geen moeilijkheden op. Het telkens terug-
kerende beeld, de plaats en de wijze van verbreiding zijn daarvoor te
typerend. Daaraan doet het feit niet af, dat bij histologisch onderzoek
(waarover door de betreffende onderzoeker t.z.t. nader zal worden bericht)
nu en dan een andere specifieke aard voor een proces werd vastgesteld,
dat hier in analogie makroscopisch voor skin-lesions was gehouden. Het-
zelfde geldt voor de ook hier waargenomen, na de immuniserende mond-
en klauwzeer-injectie nu en dan op de entplaats optredende, sterk op
skin-lesions gelijkende nieuwvormingen.

Het ernstigste en tevens een bijzondere complicatie vertonende geval
werd hier tot dusver bij een Ierse koe aangetroffen en zag er na de slachting
als volgt uit: aan de poot, schenkel en opperarm waren het bindweefsel en de
fascies in de subcutaanstreek tamelijk wel diffuus en in grote uitgebreidheid
chronisch ontstoken en verdikt en hier en daar was de fascie als het ware
door een groot, enigszins kruimelig absces doorbroken. De huid vertoonde
aan de binnenzijde de corresponderende abscesplekken en overigens een
verdikte subcutis. De lgl. axillaris propria vertoonde abscesjes ; de lgl.
cervicalis superficialis en de overige regionaire lymphklieren waren
makroscopisch niet veranderd. Het beeld werd door de collega die de
keuring verrichtte niet ten onrechte vergeleken met een phlegmoon. Het

geheel maakte een chronische indruk. Bij insnijding bleek de chronische
ontsteking zich ook dieper tussen de spieren voort te zetten doch zich,
niettegenstaande de heftigheid en uitgebreidheid, uitsluitend tot het
bindweefsel en de fascies te beperken ; ook in dit zeer ernstige geval van
o.i. ongetwijfeld skin-lesions werden met name in de spieren geen afwij-
kingen waargenomen.

Een bijzondere complicatie voltooide dit afwijkende proces. Een ogen-
schijnlijke „fistelgang" van pink- tot vingerdikte, van onregelmatige dia-
meter en met sterk verdikte bindweefselwand, liep tussen de spieren van de
anconeus-groep door in de richting van het schouderblad en scheen, na
zich enigszins in tweeën te splitsen, te eindigen bij en ogenschijnlijk in de
achterrand daarvan. Na verwijdering van de subscapulaire musculatuur
echter bleek zich ter plaatse op de binnenvlakte van het schouderblad
een kleinehandpalm-grote, vlakke, vrij gladde beenwoekering te hebben
gevormd ; de ,,fistelgang" liep als het ware tussen het schouderblad en de
platte beenwoekering door ; aan de rand van de beenwoekering werden
op enkele plaatsen abscesjes aangetroffen, in aard met die van de skin-
lesions overeenstemmend en de indruk makend met de „fistelgang" ver-
bonden te zijn.

Hoewel het anatomische beeld van het proces in zijn geheel een ogenblik,
bij wie de skin-lesions onbekend zijn, de schijn kon wekken van een primair
beenproces dat met een „fistelgang" naar de subcutis was voortgeschreden
en daar tot een chronische diffuse phlegmoneuze ontsteking in de schenkel-
en opperarmstreek, gepaard met abscesvorming, aanleiding had gegeven,
(dit zou dan wel een zeldzaam en vreemdsooritig proces zijn en de
„fistelgang" ?ou dan in de subcutis eindigen) was er thans voor ons geen
twijfel, dat we hier te doen hadden met een zeer heftige vorm van skin-
lesions, die tot een diffuse phlegmoon-aehtige ontsteking had geleid, met
als complicatie een locale periostitis onder het schouderblad, gepaard
gaande met enkele abscessen en reactieve been-nieuwvorming ; de ogen-
schijnlijke „fistelgang" was hoogstwaarschijnlijk een heftig ontstoken
lymphbaan, geïnfecteerd van de skin-lesions uit, welke onder het schouder-
blad de beschreven reactieve periostitis had veroorzaakt.

Het rund had bovendien een normaal beeld van gegeneraliseerde tuber-
culose ; er was echter makroscopisch geen aanwijzing voor enig verband
met het locale skin-lesions-proces. Het onderzoek van dit geval is uit
wetenschappelijk oogpunt niet voldoende en slechts in practische vorm
geschied en laat velerlei vragen open ; aan de diagnose van de naast elkaar
aanwezige skin-lesions en de algemene tuberculose is echter geen redelijke
twijfel mogelijk.

Naast de betekenis die deze typische infectie (sk.les.) heeft voor de
vleeshygiëne schijnt ze vooral ook van belang te zijn voor de tuberculose-
diagnostiek en zodoende voor de tuberculose-bestrijding, omdat in ver-
schillende landen de ervaring is opgedaan, dat ze zelfstandig, d.w.z. bij
een dier met een negatieve tuberculose-sectie, aanleiding kan geven tot
een positieve tuberculine-reactie en daardoor tot ernstige miswijzing bij
het klinische tuberculose-onderzoek. Dit bezwaar komt dan steeds meer
naar voren alnaarmate de tuberculeuze dieren door de bestrijding zijn
verwijderd ; het aantal reageerders ten gevolge van skin-lesions en zonder
tuberculose neemt dan natuurlijk relatief steeds meer toe en overheerst
tenslotte geheel. Dit zou dan te meer van betekenis worden nu het per-

In dit Tijdschrift vaa 15 Maart 1940 vermeldt prof. Beijers drie gevallen
bij runderen die histologisch voor tuberculose waren verklaard maar
waaraan hij, voornamelijk op grond van de afwijkingen bij de dierproeven,
twijfelde en ze voor skin-lesions hield. Beijers geeft tevens een duidelijk
overzicht van de, vooral Amerikaanse, literatuur over deze ziekte. Met
deze beschrijving stemmen onze \'bevindingen geheel overeen. De drie
door Beijers beschreven inlandse gevallen behoorden alle tot de door
ons voor de zeer uitzonderlijke, heftige en uitgebreide gehoudene. Niette-
min blijkt daaruit dat ook in ons land nu en dan heftige gevallen optreden.

De indruk, dat de skin-lesions niet in alle delen van Amerika hetzelfde
aspect vertoont, klopt met het verschil tussen de Ierse en de Hollandse
gevallen. Dit is overigens voor een infectieziekte niets bijzonders.

Het zal de tuberculose-bestrijders interesseren daarin te lezen dat b.v.
bij 172 van de 195 reageerders die in 1935 op het Prince Edward Island
werden geslacht alleen maar skin-lesions werden gevonden! In Amerika
wordt zoals bekend de tuberculose grondig en radicaal bestreden en is
het gemiddelde % reactiedieren gedaald tot 0,5 %.

Bf.ijers wijst dan ook terecht practici en keuringsveeartsen op deze
„huidknobbels" ; zijn toenmaals door onbekendheid met de grote fre-
quentie der skin-lesions begrijpelijk optimisme dat deze voor de tuber-
culose-bestrijding zo onaangename infectie in ons land waarschijnlijk
sporadisch zou zijn is door onze bevindingen thans echter jammer genoeg
gelogenstraft. Hij sluit deze mogelijkheid zelf trouwens niet uit als hij
waarschuwt, dat het meermalen gebleken is dat een ziekte niet zo
sporadisch is als men meent. Beijers denkt ook bij de Lepra bubalorum
(Lobel) aan skin-lesions.

G. H. Arthur, verbonden aan de School of Veterinay Science, Uni-
versity of Liverpool, beschrijft zelfs in The Veterinary Journal van Febr. \'48,
dat de door hem bij positieve tuberculine-reactie tijdens die reactie regel-
matig waargenomen microscopische bloedafwijkingen in precies dezelfde
vorm aanwezig bleken te zijn bij enige tuberculose-vrije doch met skin-
lesions behepte runderen tijdens de daarbij positief verlopende tuberculine-
reactie. Arthur deed dit bloedonderzoek bij de skin-lesions-gevallen in
de hoop een differentieel-diagnostisch middel te vinden ter onderscheiding
van de echte en de valse positieve tuberculine-reactie, hetgeen echter door
de volkomen overeenstemming ook in het bloedbeeld mislukte. Afgezien
van het mogelijk wetenschappelijk interessante en belangrijke van deze
overeenstemming kan zij dus tevens bijdragen tot bevestiging van de
juistheid van de waarnemingen omtrent het bedriegelijk mee-reageren
op tuberculine van tuberculose-vrije doch met skin-lesions behepte dieren.

Arthur vermeldt tevens, dat ook in Engeland de skin-lesions tegen-
woordig veelvuldiger schijnen te worden aangetroffen dan vroeger. Het
lijkt aanbevelenswaard om ook in ons land bij de tuberculose-bestrijding
in bovengenoemd verband aandacht aan het in de betreffende koppels
vee voorkomen van skin-lesions te besteden, in het bijzonder voor de
dieren waarbij onverwachte miswijzingen daartoe aanleiding geven. In
dit verband is het van belang dat bij het hier bij voor broeien bestemde
niet onthuide ondervoeten van inlandse runderen thans in grotere omvang
uitgevoerde systematische aftasten op subcutane knobbels of woekeringen
gebleken is, dat deze bij serieus onderzoek als regel vrijwel alle op die

Samenvatting (van dit, alsmede van het in de aanvang genoemde
voorgaande artikel).

Van September 1948 af worden deze afwijkingen bij de levend uit Ier-
land ter slachting ingevoerde ossen en koeien vrij regelmatig in tamelijke
frequentie aangetroffen. Hoewel zij bij de inlandse runderen in de aanvang
zeldzaam schenen, bleken zij later ook daarbij geregeld voor te komen,
echter was de frequentie lager en onregelmatiger dan bij de Ieren, welk
laatste feit mogelijk verband houdt met de provincie van herkomst.

De afwijking is bij de Ieren als regel heftiger, weker, omvangrijker en
uitgebreider, bij het Nederlandse vee rustiger en fungeuzer. Op de grotere
heftigheid wijst ook dat bij Ieren veelvuldiger meer ledematen zijn aan-
gedaan dan bij Nederlands vee, n.1. 15 van 84 tegenover 7 van 94. Merk-
waardig is tenslotte, dat de verhouding voorste tot achterste ledematen
bij de Ieren 70 : 136, bij Nederlands vee omgekeerd 81 : 21 bedraagt.
Voor deze tegenstelling is nog geen verklaring gevonden.

De afwijkingen zijn scherp te onderscheiden van het Röckl\'se granuloom
of blastomycose, dat in de spieren zetelt, wat de skin-lesions nimmer doen.
Deze laatste beginnen als regel aan de poten en lopen in verschillende uit-
breiding langs de lymphbanen omhoog.

De in de buitenlandse literatuur vermelde klinische gevallen van
knobbels in de schouder- of bilstreek zijn o.i. als regel te beschouwen als uit-
zonderlijke uitbreidingsgevallen van de zeer veel frequentere poot-gevallen,
welke laatste klinisch als regel niet worden opgemerkt. De regionaire
lymphklicren kunnen zijn aangetast (hoewel niet frequent) en moeten
dus bij ieder geval worden onderzocht. Ook de binnenkant van de huid
der ledematen moet regelmatig worden geïnspecteerd. Grondige opsporing
en verwijdering uit het vlees bij de keuring is noodzakelijk.

Een bijzonder heftig geval vertoonde een Ierse koe, waarbij zich om
grote abscessen heen, die zich aan onder- en bovenarm van het
voorbeen vertoonden, een uitgebreide chronische phlegmoneuze ont-
steking bevond, die ook dieper tussen de spieren doordrong en waarbij
tevens een dikke schijnbare „fistelgang" (waarschijnlijk een ontstoken
lymphbaan) tussen de mm anconeï doorliep, in het periost van het
schouderblad eindigde en daar een chronische beenwoekering met enkele
abscesjes veroorzaakt had. De Igl. axillaris propria bevatte ook enige
abscesjes.

Schrijver memoreert de drie door prof. Beyers in ons land waarge-
nomen, in dit Tijdschrift beschreven gevallen van heftige skin-lesions
(Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Mrt. 1940). en het onderzoek
van G. H. Arthur in the Veterinary Journal, Febr. \'48, en wijst verder
op de betekenis die deze afwijking, behalve voor de vleeshygiëne, tevens
wel bijzonderlijk heeft als oorzaak van mis-wijzende positieve tuberculine-
reacties, hetgeen van reële betekenis is voor de tuberculose-bestrijding.

Summary of contents of this article as well as of the preceding article mentioned
in the beginning.

,,Skin and sulcutaneous lesions (I and II) by R. H. Veenstra, director of the municipal
slaughter-house and meat inspection service of Amsterdam" (for article I vide issue 15—16
volume 1948 of this review).

Skin and subcutaneous lesions have been encountered fairly regularly in passable
frequency in live oxen and cows, imported from Eire for slaughter, since September
1948. Though these defects appeared rarely on inland cattle at first, they afterwards
occurred also on inland cattle continuously, the frequency, however, being lower and
more irregular than in the case of Irish animals; the latter fact may possibly be connected
with the Dutch district of origin.

Up to now the total average figure was 10.9 per cent, for Eire, 4.39 per cent, for
the Netherlands.

The defect is as a rule more virulent, softer, more voluminous, and more extensive
in the case of Irish cattle; with Dutch cattle it is less virulent and more fungous. The
fact that with Irish cattle more limbs are more frequently affected than with Dutch
cattle also points to a greater virulence, viz. 15 out of 84 against 7 out of 94. Finally
it is striking that the ratio between affected fore and hind legs is 70: 136 with the Irish
cattle and inversely 81 : 21 with Dutch cattle. There is still no accounting for this pecu-
liarity.

These lesions are readely distinguishable from Rockl\'s granuloom or blastomycose,
as this resides in the muscles, which skin-lesions never do. The last-mentioned as a
rule start on the legs and spread upwards along the lymphatic vessels.

The clinical cases recorded in foreign veterinary literature as to bumps in the shoulder-
or buttock-region are in our opinion as a rule to be considered as exceptional spreading
from the far more frequent leg cases, which are not so readily observed on clinical
examination. The adjacent lymphatic glands may be affected (though not frequently)
and hence are to be inspected in each individual case. Also the inner side of the skin
of the limbs is to be inspected regularly. Thorough examination and removal from the
flesh on inspection is necessary.

One Irish cow showed a particularly virulent case. Around large subcutaneous
abscesses on lower and upper part of the fore-leg, an extensive chronic phlegmonic
affection was found, which also penetrated deeper between the muscles. A thick „fistula-
duct" (probably an affected lymphatic vessel) passed on between the mm anconei,
ending in the periosteum of the shoulder-blade, which had caused there a chronic
morbid growth in the bony tissue with some small abscesses. The lgl. axillaris propria
also contained some small abscesses.

The writer recalls the three cases of severe skin-lesions observed in his country by
Prof. Beyers and described in this review (Tijdschrift voor Diergcneeskunde issue
March 15 1940), and the investigation of G. H. Arthur reported in the Veterinary
Journal Febr. \'48; furthermore he wishes to draw attention to the importance of these
skin- and subcutaneous lesions, not only from the aspect of meat-hygiene but in particular
as a cause of mis-interpreting positive tuberculin-reaction and as such of real signi-
ficance in the fight against tuberculosis.

Naar aanleiding van dit artikel in het T. v. D. i Dec. 1948 zouden
we ook een nieuw geneesmiddel kunnen proberen, hetwelk in de humane
geneeskunde reeds enige tijd toepassing vindt nl. B.A.L. = British Anti
Luicide (2-3 dimercaptopropanol opgelost in pinda-olie, Mijndersma
den Haag). Dosering 2 mg per kg lichaamsgewicht bij de humane therapie,
intramusculair, eventueel na 3 uur te herhalen.

Deze stof is een glycerine, waarvan 2 OH groepen vervangen zijn door
SH groepen. Deze SH groepen verbinden zich met zware metalen (zoals
Pb, Hg) en bovendien met Arsenicum. Deze verbindingen worden dan
met de urine verwijderd.

Zie hiervoor N.T. v. Geneeskunde het artikel van Prof. Prakke einde
1947 over : „B.A.L. bij As intoxicatie" en het artikel van Urlings en
America April 1948 over : „De behandeling van goudintoxicatie bij
rheumatherapie en haar genezing met B.A.L."

(Uit de afd. Friesland, afd.corr. A. VAN DER SCHAAF).
EEN GEVAL VAN NEURO FIBROMATOSE BIJ HET RUND

Op 28 Mei \'48 werd diergeneeskundige hulp ingeroepen door J. C. S.
te D. voor een koe, welke volgens de eigenaar reeds sedert Maart lijdende
was aan een ademhalingsstoornis.

Het betrof een 12-jarige fokkoe in matige voedingstoestand. De adem-
haling was zeer geforceerd, vooral ook omdat ze zich niet makkelijk wilde
laten krijgen, met sterk buccaal ademen, net als een koe met een pharynx-
verlamming als bij melkzucht. Bij uitwendig en oraal onderzoek van de
pharynx was geen afwijking te vinden, evenmin als in de neusgangen.
Er bestonden geen slikbezwaren.

Rekening houdende met de mogelijkheid van actinomycose achter
in de neusgangen werd KJ, 6 gram per dag gedurende 10 dagen verstrekt.
Geen verbetering. Gedurende de warmere dagen was de ademnood zeer
hevig en ging de koe in voedingstoestand achteruit, waarom ze op 15 Juni
geslacht werd.

Bij sectie werden bij de borstingang en beiderzijds langs de wervelkolom
klierachtige tumoren aangetroffen. Om de ie rib, aan de binnenkant
van het schouderblad, bij de boeg en aan de mediale zijde van de opperarm
waren de verdikkingen meer strengvormig met knoopachtige verdikkingen,
vertakkingen hiervan gingen in de spieren en verdwenen tussen de wervels.
Normale zenuwvlechten werden niet aangetroffen in de aangetaste ge-
bieden.

Het materiaal werd opgezonden naar het laboratorium van de Gezond-
heidsdienst, waar de tumoren werden gediagnostiscerd als neurofibroma
racemosum. De tumoren waren tot polsdik, op doorsnee bevatten zij eigen-
aardige erwt-knikker tot eigrootte doorschijnende barnsteenachtige doch
plastische massa\'s, die waren uit te pellen.

Het merkwaardige van dit geval van neuro fibromatose is het ontbreken
van motorische storingen aan de ledematen terwijl, waarschijnlijk door
druk op cfe N. recurrens wel larynx-verlamming is opgetreden.

Op 4 Augustus 1947 kwam in behandeling een koe, die volgens de
eigenaar achteruit ging in voedingstoestand en bovendien zakte de melk-
gift te snel.

Bij het zien van het dier viel direct een te frequente ademhaling op en
hoorde ik een snurkend geluid. De koe was dor in het haar en was te mager,
vergeleken bij de overige dieren van de koppel.

Temperatuur en pols waren normaal. Auscultatorisch aan de longen
geen afwijkingen. Bij beurtelings sluiten van de neusgaten was geen ver-
schil in snurken merkbaar. Door druk op de larynx in bovenwaartse richting
werd het bijgeluid duidelijker. Langs orale weg werd daarna de keel onder-
zocht. Hierbij viel het eerst op een verdikte ruwe pharynxwand en een sterk
verdikte epiglottis. Larynx aan de bovenkant ook ruw en verdikt aan-
voelend. Inwendig werd nog de larynx met de vinger afgetast, waarbij
geen afwijkingen werden waargenomen. Retropharyngeale klieren waren
niet gezwollen. Het dier had nooit gereageerd op tuberculine en was
opgefokt in een tuberculose vrij bedrijf.

De diagnose luidde : actinomycose. Besloten werd het dier te behandelen
met 10 gram Jodetum kalicum per dag.

Na 2 weken was volgens de eigenaar de algemene toestand iets ver-
beterd, de melkgift iets vermeerderd en meende ik ook een teruggaan
van de keelafwijkingen te kunnen constateren. Later bleef de toestand
stationnair en vooral op warme dagen deed het dier het minder goed ;
het snurkend ademhalen was ook weer duidelijk hoorbaar. Na een be-
handeling van twee maanden was het dier zo ver achteruit gegaan, dat
besloten werd tot slachting.

Bij de vleeskeuring werden uitsluitend afwijkingen gevonden aan pharynx
en larynx. Het preparaat werd ter onderzoek opgezonden naar de Gezond-
heidsdienst voor Vee in Friesland.

Het onderzoek-rapport van het laboratorium vermeldde het volgende :
Larynx van S.S. te T. : Slijmvlies van dorsale en rechter laterale wand
van pharynx ruw en sterk verdikt, epiglottis en dorso-laterale wanden
van de larynx, stembanden inbegrepen, eveneens.

Het slijmvlies leek overal intact, geen ulceraties, bij druk kwamen geen
etterpropjes te voorschijn. Het slijmvlies was op sommige plaatsen 1 cm
dik en de propria was fibreus. Een afkrabsel van een sneevlakte door het
aangetaste weefsel vertoonde geen zandkorreltjes-achtige deeltjes, en
het microscopisch onderzoek hiervan op actinomycose leverde een negatief
resultaat op. In de coupes van gefixeerd materiaal werden echter talrijke
kleine infiltraten aangetroffen, waarin de voor actinomycose typische
mycelium-hoopjes met kolven konden worden aangetoond.

De haardjes lagen verspreid in een dikke laag fibreus bindweefsel, het
slijmvliesepitheel was intact gebleven.

Waarschijnlijk is onder invloed van de joodkali-behandeling de floride
acdnomycose tot rust gekomen. Het reactieve bindweefsel heeft echter de
stembanden van de epiglottis volkomen geïmobiliseerd, waardoor
ademhalingsbezwaren zijn toegenomen. In het vaat- en klierarme bind-
weefsel kon blijkbaar de actinomyces zich handhaven ondanks de vrij
hoge dosering der KJ.

Op 20 Maart 1948 kreeg ik in onderzoek een koe, waarop de eigenaar
al geruime tijd aanmerkingen had. Het dier at te weinig en ondanks de
droogstand en voldoende krachtvoer ging het dier niet vooruit in voedings-
toestand. De laatste dagen had hij opgemerkt, dat de koe speekselde en
een dikke kop had.

Bij inspectie was de stand voor het dier nat; de punt van de tong was
zichtbaar en de linker wang was flink gezwollen. In de mondholte, tussen
wang en kiezen bevond zich een dikke gekauwde prop hooi. Na ver-
wijdering van deze prop bleek het tonglichaam vergroot, was bij betasten
pijnlijk, voelde in de linkerzijde verhard aan en was bij belichting geel-
achtig van kleur.

Behandeling met Joodkali ging moeilijk, daar elke keer voor het ingeven
de mondholte moest worden geledigd en het dier bovendien niet wilde
slikken.

In overleg met de Gezondheidsdienst voor Vee werd besloten het dier
te behandelen met penicilline. In de mediaanlijn, ter hoogte van de vijfde
kies werd een lange canule zover ingestoken, dat deze ongeveer in het
aangetaste weefsel kwam. Ingespoten werden 100.000 E penicilline,
opgelost in 10 cc buffer. De inspuiting werd op vijf achtereenvolgende
dagen herhaald. De zwelling was toen belangrijk afgenomen, voedsel
stagneerde niet meer in de mondholte en pijnlijkheid was verdwenen.
Na twee weken waren geen afwijkingen meer waarneembaar. Tot nu toe
geen recidive, waarvoor dan ook geen gevaar meer bestaat.

Op 20 November j.1. werden te Buitenzorg de faculteiten voor Dier-
geneeskunde en Landbouwwetenschap plechtig geïnstalleerd.

Deze faculteiten werden vanaf de bevrijding langzamerhand opgebouwd;
aan de diergeneeskundige faculteit begonnen de colleges in September
van dit jaar met een vier en dertig-tal Indonesische studenten. Het
onderwijsprogramma van de faculteit voor diergeneeskunde, waarover
ik later een meer uitgebreid overzicht zal geven, is geheel aangepast aan
de behoeften in de tropen. De individuele behandeling van zieke dieren
speelt een minder grote rol dan in Europese landen, aan de kliniek wordt
niet zoveel tijd besteed. Daarvoor in de plaats is uitbreiding van het
onderwijs in parasitaire- en infectieziekten enerzijds en de veeteeltweten-
schap anderzijds gekomen.

Twee studierichtingen zijn mogelijk, nl. die voor dierenarts-hygiënist
en dierenarts-veeteeltkundige. De programma\'s voor deze beide richtingen
zijn natuurlijk verschillend.

Het zijn vooral de collegae Prof. Dr. F. C. Kraneveld en Prof. Dr. J.
Merkens, die hun krachten hebben gegeven voor de opbouw van deze
faculteit. Voor hen in de eerste plaats zal de officiële installatie van de
faculteit een grote voldoening zijn.

Tot juist begrip van de zaak dien ik hier te vermelden dat de federale
Universiteit van Indonesië haar hoofdzetel en enkele faculteiten in Batavia
heeft ; daarnaast een technische faculteit en een voor wis- en natuurkunde
te Bandung ; Landbouw en Diergeneeskunde in Buitenzorg ; een tweede
Medische faculteit (met tandheelkunde) te Soerabaja en tenslotte een
Economische faculteit in Makassar.

Het was nodig geworden om ook de beide faculteiten in Buitenzorg
officieel naar buiten te doen treden, daar bij de faculteit voor Diergenees-
kunde een dissertatie was binnengekomen van de Heer P. Hoekstra,
getiteld : Paardenteelt op het eiland Soemba.

Alvorens tot deze promotie over te gaan diende het bestaan van de
faculteit officieel te worden aangekondigd.

Op 20 November werden toen in een plechtige zitting van de Senaat
de beide faculteiten geïnstalleerd, gevolgd door de promotie van de Heer
Hoekstra.

Het mag als een grote, noodzakelijke vooruitgang worden beschouwd
dat de vroegere Indische Veeartsenschool thans tot faculteit van de
Universiteit van Indonesië is overgegaan. Daarbij is het toe te juichen dat
deze faculteit in dezelfde plaats is gevestigd als de Landbouwfaculteit.

Een nauwe samenwerking is hiervan het gevolg, verschillende docenten
zijn in beide faculteiten werkzaam.

De veeteeltrichting in de diergeneeskundige faculteit profiteert b.v.
van het onderwijs in Economie en Landhuishoudkunde, in Wiskunde,
van docenten der landbouwfaculteit. Omgekeerd zijn ook docenten van
de Diergeneeskundige faculteit in die van de Landbouw werkzaam.

Momenteel huist ook de landbouwfaculteit in de gebouwen van de
voormalige Veeartsenschool. Voor beide faculteiten bestaan uitgebreide
bouwplannen.

Pasundan en vele hoge autoriteiten uit Batavia en Buitenzorg, terwijl
uit het centrum Buitenzorg een groot aantal wetenschappelijke werkers
van de verschillende instituten en proefstations, benevens vertegenwoor-
digers uit de burgerij aanwezig waren.

Door het voorafgaan van deze plechtigheid had de promotie van coll.
Hoekstra ook een bijzonder karakter.

De welverdiende kwalificatie van zijn dissertatie door de President van
de Universiteit met „zeer goed" en van de verdediging met „uitnemend"
droeg er toe bij deze dag tot een zeer bijzondere voor de diergeneeskundige
faculteit te maken en voor de promovendus zeker tot een onvergetelijke.

En zo heeft dan de faculteit te Utrecht een nieuwe zusterfaculteit ge-
kregen. Het streven van allen, daaraan verbonden is er op gericht om
deze faculteit geheel op internationaal peil op te bouwen. Niettegenstaande
alle politieke woelingen werkt daar een groepje mensen rustig voort,
bezield door de gedachte abituriënten te leveren, die op hun gebied leiding
kunnen geven aan de welvaartsdiensten, die de bewoners van dit schone
en rijke land een materieel beter bestaan zullen verschaffen.

Het zal onze plicht zijn hen daarbij zoveel mogelijk te steunen en hun
tevens de zekerheid te geven, dat wij met grote belangstelling niet alleen,
doch ook met medeleven, hun werk volgen.

Op het Congres te Southport van de National Veterinary Medical Association, ge-
houden van 8—14 September, hield Prof. T. Dalli.ng, Directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst in Engeland een inleiding over tuberculine en tuberculinaties. Men vindt
hierover, alsmede over het gesprokene door de beide beantwoorders van de inleider
(Mr. G. H. Arthur, University of Liverpool Veterinary Field Station en Mr. J. Mc-
Willtam Nantwich) een verslag in „The Veterinary Record" van 30 October 1948,
blz. 527 en volgende bladzijden. Ook de algemene discussie is in het verslag opgenomen.
Op enkele van de aangeroerde aangelegenheden moge door middel van dit referaat
de aandacht gevestigd worden.

In Engeland gebruikt men in grote hoeveelheden de P. P. D. tuberculine, bereid
van op synthetische voedingsbodems gegroeide tuberkelbacillen, in welke voedingsbodem
asparagine de enige stikstofbron is, zodat alle proteïne, welke gedurende de groei van
de bacteriën ontstaat en dus ook die in de tuberculine, een product dier bacillen zelf is.
P.P.D. tuberculine bevat het eiwitgedeelte met laag moleculair gewicht 8000 en lager);
het gedeelte met hoog moleculair gewicht is met behulp van trichloorazijnzuur neer-
geslagen. Verder wordt van elke bereide hoeveelheid tuberculine de potentie bepaald
welke men gecorreleerd acht aan de hoeveelheid proteïne in de tuberculine. Dit is
van bijzonder belang, omdat daardoor de resultaten van tuberculinaties in een bepaalde
veestapel of van een bepaald dier gedurende een lange reeks van jaren met elkaar kunnen
worden vergeleken.

Zoals bekend is, wordt in Engeland de (P.P.D.) tuberculine bereid van humane tuber-
kelbacillen; men spreekt dan van „mammalian tuberculine" (dat is dus zoogdiertuber-
culine); men doet dit, omdat de opbrengst aan tuberculine van humane bacillen groter
is dan van bovine. Bijna alle Europese tuberculine wordt tegenwoordig van humane
stammen gemaakt; dit impliceert, dat men het antigene" vermogen, misschien beter het
reactieverwekkend vermogen van de beide tuberculinesoorten ten opzichte van bovine
tuberculose gelijkwaardig acht. Of dit geheel waar is, is nog steeds de vraag.

Hoewel de werkelijke aard van het ontstaan van reacties na inspuiting van tuberculine
in de huid van door de aanwezigheid van tuberculose gesensibiliseerde dieren niet geheel
wordt begrepen is het hoogstwaarschijnlijk dat het phenomeen berust op een tussenactie
tussen de tuberculine (antigeen) en cje sensibiliserende substantie (antilichamen), door
de tuberkelbacillen in het dierlijk lichaam geproduceerd. De aard van deze substantie
is nog niet voldoende geïdentificeerd; wel is het waarschijnlijk dat zij gefixeerd wordt
aan weefselcellen, wellicht lymphocyten. Door de werking van tuberculine op dergelijke
cellen zouden deze gesensibiliseerd worden, waardoor zij in staat zouden zijn toxische
stoffen te vormen, die op haar beurt weer een bepaalde werking zouden uitoefenen
op de plaats waar tuberculine is ingespoten (Lamont, 1947).

Het eerste wat in het gebied der injectie gebeurt, na inspuiting van tuberculine,
is verwijding van capillairen en uittreding van vloeistof en cellen. Lcucocyten, vooral
polymorphkernige, verzamelen zich in het allereerste stadium in het gebied. Later
ziet men vooral mononucleairc lcucocyten. Als de zwelling haar top bereikt heeft, is zij
hard en stevig; daarna, in hét resolutiestadium, krijgt zij een diffuus karakter. In gevallen
van hevige reactie neemt men celdood waar en tenslotte kunnen reuzencellen ver-
schijnen.

Bij de oude tuberculine-soorten werd grote nadruk gelegd op het karakter van de
zwelling; dit was nodig omdat men bij die oude tuberculines rekening moest houden
met de zwelling welke het gevolg was van de locale prikkeling van de aspecifieke, niet
van de tuberkelbacillen afkomstige proteïnen in de tuberculine. Ten einde deze aspeci-
fieke componenten van de zwelling uit te kunnen schakelen hield men zich aan de
latere stadia van de reactie, die, bij een werkelijke positieve reactie, veelal oedeem en
diffusie toonden. Bij de beoordeling van de reacties met de huidige tuberculines behoeft
men noch op het al of niet diffuus zijn van de zwelling, noch op eventuele aanwezigheid
van oedeem te letten.

Voor de moderne tuberculines geldt de volgende beschouwing. De sensibiliteit bij
runderen is van dier tot dier anders; bij hetzelfde dier verandert zij zelfs herhaaldelijk.
De piek van de reactie zal derhalve bij het ene dier op een ander tijdstip bereikt zijn als
bij een ander; op het tijdstip der aflezing kan het stadium van diffusie en oedeem
nog wel niet bereikt zijn. Daarom rekene men iedere zwelling (groter dan 2 mm) als
positief.

Onze kennis over a-specifieke reacties is wat verbeterd. Wel is het nog een moeilijk
onderwerp als men van de voorgeschiedenis van het reagerend vermogen van een vee-
stapel of van een dier niets afweet, doch de introductie van ,,de comparative test", waarbij
gelijktijdig zoogdiertuberculine en aviaire tuberculine wordt ingespoten, is waardevol
gebleken. Op grond van nauwkeurige waarnemingen in de praktijk en op het labora-
torium zijn beoordelingsmaatstaven aangenomen, die thans in vele landen de basis
vormen van de interpretatie van de reacties.

Het is jammer, dat tot heden nog geen tuberculines bereid zijn geworden, die specifiek
zijn voor de verschillende infecties (bovine, aviaire tbc, para tbc, skin lesions). Op grond
van proeven mag men enige hoop koesteren dat het niet geheel onmogelijk is, dergelijke
tuberculines te bereiden; men tracht door physische en chemische middelen (ninhydrine,
chloramine T, fel licht, voorzichtige oxydatie) de verschillende specifieke groepen in
het proteïne te scheiden; het gelukte bijvoorbeeld humane tuberculine zodanig te wijzigen
dat de factor, waardoor de ongewijzigde tuberculine ook reactie gaf ten opzichte van
aviaire infecties, sterk verminderd was, althans bij caviae. Bij runderen was het effect
echter nog teleurstellend.

Vroeger werd in Engeland de „doublé test" gebezigd; met een tussenpoos van enkele
dagen werd 2 maal getuberculinecrd met zoogdiertuberculine (wel te onderscheiden
van de „comparative test", waarbij gelijktijdig 2 soorten tuberculine worden ingespoten).
Aangezien gebleken is, dat de resultaten van de „single-test", waarbij slechts i maal
getuberculineerd wordt (hetzij alleen met zoogdiertuberculine, hetzij met beide tuber-
culinesoorten, als comparative test) zeker niet slechter waren heeft men de „doublé
test" laten varen. Misschien is de hoeveelheid tuberculine die tegenwoordig wordt in-
gespoten, iets te hoog; proeven hierover zijn gaande. Vooral bij de comparative test
moet de hoeveelheid tuberculine, of beter gezegd dc potentie van de tuberculine, zeer
nauwkeurig worden gedoseerd. De beoordeling van de comparative test stelt speciale
eisen; daarom achtte Prof. Dalling het raadzaam bij veestapels, welke voor de eerste
maal onderzocht worden en waar verwacht mag worden, dat een hoog percentage
reactoren aanwezig zullen zijn, zich te beperken tot het bezigen van de single test
met alleen zoogdiertuberculine, dus niet de comparative test toe te passen.

Wat betreft de a-specifieke reacties, moet worden opgemerkt, dat de oorzaak hiervan
bij het post-mortem onderzoek dikwijls moeilijk is te constateren. Dit geldt o.a. voor
aviaire t.b.c. De z.g. „skin lesions" nemen bij de a-specifieke reacties een grote plaats in.
Het is moeilijk te zeggen of deze meer voorkomen dan vroeger of dat er meer aandacht
aan wordt besteed.

Over het bloedbceld gedurende de tuberculinatie zeide Prof. Dalling: in 1929 vond
Bredeck, dat gedurende een positief verlopende subcutaan verrichte tuberculinatie
een verschuiving naar links in het beeld der neutrophyle leucocyten kan worden waar-
genomen, vergezeld van een verlaging van het aantal lymphocyten, en soms van een
verhoging van het aantal monocyten. Hendershott en Johnston onderzochten in 1922
eveneens het bloedbceld bij tuberculinaties en vonden in practisch alle gevallen waarbij
post-mortem tbc werd gevonden, gelijksoortige veranderingen in het bloedbeeld.

In 1946 bestudeerde Arthur het bloedbeeld bij de intradermale tuberculinatie,
bij reactoren en non-reactoren. Bij de laatste vond hij geen significante veranderingen;
bij de reactoren was 12 uur na de injectie het totaal aantal leucocyten duidelijk ver-
meerderd; (flinke vermeerdering van neutrophyle leucocyten, doch vermindering van
lymphocyten). Na 36 uur hadden deze veranderingen reeds weer neiging te verdwijnen.
De myeloïde weefsels schijnen dus bij positieve reactie van het desbetreffende dier
tijdelijk specifiek te worden gestimuleerd. Eosinophylie zag Arthur niet. Helaas moest
Arthur voorts constateren dat de bestudering van het bloedbeeld gedurende de tuber-

culinatie geen waarde heeft voor de differentiaal-diagnose tussen specifieke reacties en
a-specifieke reacties, zoals deze bij skin-lesions aan de dag treden.

G. H. Arthur vestigde, als eerste inleider van de discussie, de aandacht op de grote
economische betekenis van de tuberculosebestrijding, welke vooral gedemonstreerd wordt
door het verschil in productie van een bedrijf vóór en nadat het tuberculosevrij is gewor-
den. Het is zeer gemakkelijk kritiek uit te oefenen op de tuberculinaties; vergeten dient
echter niet te^worden, dat de tuberculose een dynamisch proces is; de allergische toestand
is een functie van het ziekteproces en daarom waarschijnlijk even veranderlijk.

Bij skin-lesions bleek de subeutane tuberculinatie vaak negatief te zijn. Men kan
zich hierop evenwel niet verlaten; van 26 intradermaal positief reagerende runderen
bleken 10 negatief bij subcutaan onderzoek. Van deze 10 werden 4 geslacht, zij hadden
alle tuberculose.

Bij aan skin-lesions lijdende dieren .treedt desensibilisatie door injectie van tuberculine
gemakkelijk op, want vele dieren, welke door skin-lesions positief reageren, reageren
bij heronderzoek binnen een maand niet meer, doch wel weer bij het onderzoek na
6 maanden of een jaar.

Het tuberculinatieverloop bij dieren, welke door skin-lesions aangetast worden,
kan naar Arthur als volgt worden weergegeven:

Tot ongeveer twee jaar tonen zij geen reactie, noch op aviaire noch op zoogdier-
tuberculine.

Later reageren zij alléén positief op aviaire tuberculine; deze positieve reactie kan
i maal of enige malen bij driemaandelijks of zesmaandelijks herhaalde tuberculinaties
gevonden worden.

Daarna verschijnt een dubbele reactie; die op aviaire tuberculine blijft en die op
zoogdiertuberculine ontwikkelt zich geleidelijk; op een gegeven ogenblik zijn beide
reacties ongeveer gelijk.

Vervolgens treedt een stadium in, waarbij de reactie op zoogdiertuberculine over-
weegt, dus die op aviaire teruggaat; zelfs kan deze geheel verdwijnen. In het verdere
verloop kunnen beide reacties belangrijke fluctuaties in intensiteit verkrijgen en tijdelijk
geheel verdwijnen. De graad van allergie is blijkbaar afhankelijk van de mate van
activiteit van de skin lesions. Worden de lesions geheel uitgesneden (hetgeen éénmaal
door Arthur werd gedaan) dan verdwijnen de reacties spoedig; dit ziet men ook bij
verkalken of fibreus worden van de lesions.

Bij runderen met skin-lesions, welke bij herhaalde tuberculinaties typisch blijven
reageren, vindt men vaak ulceratics met actieve ontstekingsverschijnselen in die lesions.
Zeer opmerkelijk is de mededeling, dat bij rundfren met skin-lesions gedurende een
typisch positief verlopende tuberculinatie in de lesions een verhoogde activiteit kan wor-
den waargenomen; is er ulceratie in de haard, dan ziet men vaak onWasting van pus.
Met andere woorden: de focale laesie wordt geactiveerd door de tuberculinatie. Daarom
heeft Arthur het vermoeden dat de zo gemakkelijk voor onderzoek toegankelijke skin
lesions een gunstig object vormen voor de studie van het phenoneem der celveranderingen
in de haard in verband met de tuberculinatie. De pathologie van de skin lesion, vergeleken
met de variaties in de allergie van het desbetreffende dier in de verschillende stadia
der aandoening zou ons ook iets kunnen leren ten aanzien van wat in werkelijk tuber-
culeuze haarden gedurende de tuberculinatie geschiedt.

Arthur gelooft, dat een werkelijk tuberculeuze laesie ook actief moet zijn of recent
heeft moeten zijn, opdat allergie van het lichaam aanwezig is. Als de tuberculeuze haard
actief progressief is, vindt men bijvoorbeeld een sterk positieve intradermale reactie.
Heeft de haard een diffuus karakter gekregen, dan kan de allergie verminderen of geheel
verdwijnen. De grootste positieve reacties werden gezien bij aanwezigheid van sterk
tuberculeus gezwollen lymphklieren, bijv. retropharijngeale lgl bij jonge stierkalveren.
Dit zou in verband gebracht kunnen worden met de grootte van de hoeveelheid anti-
lichamen, voortgebracht door het gestimuleerde lymphoïde weefsel van de klier. Er is
weinig twijfel, dat bij een gegeven dier de allergie spoedig maximaal is na de primaire
injectie. Krijgt de originele infectie een retrogressief karakter, dan wordt de allergie,
en dus ook het vermogen op tuberculine te reageren, gaandeweg geringer.

Dit kwam fraai tot uiting bij herhaalde tubereulinaties van een 9 tal kalveren, welke
met tuberculeuze melk geïnfecteerd waren. Een dezer kalveren gaf op de leeftijd van
2 jaar geheel geen reactie meer; de andere reacties liepen geleidelijk in intensiteit terug.
Een opvallende waarneming was, dat bij alle duidelijk positieve reacties de prescapulaire
klier aan de zijde van de tuberculinatie gedurende de tijd van de reactie een flinke
zwelling toonde.

Wat betreft skin lesions kan men de vraag stellen hoe en wanneer de infectie ontstaat
en of de aandoening besmettelijk is. Het is niet waarschijnlijk dat er een lange incubatie
bij in het spel is, zoals bij de ziekte van Johne, want men ziet zelden allergie bij kalveren.
Evenmin is het waarschijnlijk dat er verband bestaat tussen skin lesions en de ziekte
van Johne; bijv. in een bedrijf met 200 runderen, waar bij 20% der volwassen dieren
skin lesions voorkwamen, werd in 7 jaar slechts 1 X de ziekte van Johne gezien. Ook
mag men niet veronderstellen, dat de tuberculinatie in oorzakelijk verband met de skin
lesions staat; Arthur tuberculineert jonge dieren bijna altijd rechts; doch de gevonden
skin lesions waren gelijkelijk over beide zijden verdeeld. Op soortgelijke gronden mag
men Brucella-entingen als oorzaak uitsluiten. Onvoldoende zekerheid bestaat er over
of skin lesions in niet getuberculineerde veestapels voorkomen, of er verband met de weide
bestaat en dergelijke aangelegenheden. De praktijk levert sterke aanwijzingen, dat de
skin lesions zich ontwikkelen als de tuberculose is uitgeroeid. Vast staat, dat zo lang wij
niet meer weten van de skin lesions dan thans, de interpretatie van positieve reacties
bij de t.b.c. bestrijding in veel gevallen moeilijk zal blijven. Sprekende over de plannen
om voor Engeland een bruikbaar schema op te stellen met het doel op de kortste termijn
uit de tuberculose te geraken, komt Arthur tot de conclusie, dat dit zeer moeilijk is.
Niet alleen moet men in de gebieden waar het reactiepercentage relatief laag is, met
alle kracht aan het werk om tot het vrij maken van die gebieden te geraken, doch ook
moet men de „black areas", de sterk besmette districten, niet vergeten en zoveel mogelijk
doen om daar de voortgang van de ziekte te stuiten. Hierbij dient men in het bijzonder
de aandacht te schenken aan „segregation" (afzondering), voor welk doel de tuber-
culinatie met al haar onvolkomenheden beter houvast biedt dan voor het direct af-
slachten van de reageerders.

De tweede inleider van de discussie, J. McWilliam, bevestigde, dat de tubereulinaties
in de practijk bewezen hebben, voldoende betrouwbaar te zijn om bedrijven t.b.c. vrij
te krijgen en te houden. Hem verontrust echter het verschijnsel van desensibilisatie door
herhaaldelijke tubereulinaties. Bij hertuberculinaties na 30 dagen tonen meerdere dieren
geen reactie, ofschoon zij bij de originele tuberculinatie duidelijk reageerden, terwijl zij
bij het volgend jaarlijks onderzoek weer duidelijk reageren.

Voorts is hij van mening, dat de a-specifieke reacties naar het seizoen variëren;
men vindt deze liet meest nadat het vee in de weide is gebracht; een neiging tot dalen
ziet men als de dieren enige tijd op stal gestaan hebben. De skin-lesions schijnen toe te
nemen, soms ziet men 10 tot 15 % van de volwassen dieren aangetast; zelden ziet men
ze bij jonge dieren. Soms tonen de dieren de lesions te allen tijde; soms verdwijnen
ze, om na de tuberculinatie spoedig terug te komen.

Hoewel de huidmetingen een essentieel bestanddeel van de beoordelingswijze der
tuberculinatie vormen, kunnen zij toch een onjuist beeld geven. Vaak ziet men een
reactie, die op het oog groter schijnt dan een andere, doch die bij meting nauwelijks
groter en zelfs kleiner dan die andere kan zijn. Een dergelijke reactie heeft vaak het
model van een pannekoek of van een knoop, terwijl de andere compacter is. Misschien
is deze laatste het gevolg van een injectie in de diepere lagen.

Dr. H. G. Lamont (Belfast) sprak eerst over de Stormont test, door hem en zijn
medewerkers min of meer toevallig gevonden bij hun proeven over desensibilisatie.
Het viel op, dat een herinjectie van tuberculine in de injectieplaats der tuberculinatie
een veel grotere reactie teweegbracht, dan die der eerste injectie; een zwellingstoename
van meer dan 5 mm betekende een positieve reactie (ook als de originele tuberculinatie
slechts een dubieus resultaat had opgeleverd). Het aantal miswijzingen bij de Stormont
Test zou geringer zijn dan bij de Comparative test. Merkwaardig is dat de verandering

van het bloedbeeld, zoals dat door Arthur is beschreven bij de Stormont test ook veel
intensiever is dan bij de primaire tuberculinatie.

Dr. Lamont herinnerde aan de desensibilisatie, welke direct na het afkalven kan wor-
den aangetroffen; voor de partus reagerende koeien tonen in 50 % gedurende 4 weken
na de partus geen of een verminderde reactie. Nu is het merkwaardig, dat men na
de partus ook een vermeerdering van neutrophyle leucocyten en een vermindering van
lymphocyten waarneemt. Soortgelijke veranderingen in het bloed vindt men ook na
de injectie van andrenaline, na anaphylactische shock, enz., waardoor tevens het rea-
gerend vermogen der desbetreffende dieren vermindert. Het schijnt dat deze desen-
sibilisatie, dus het verminderen van het vermogen op tuberculine te reageren, in verband
staat met de veranderingen van de aantallen witte bloedcellen. Vooral vindt Lamiont
de vermindering van het aantal lymphocyten in dit opzicht zeer suggestief. Gebruik
makend van deze waarneming werd een hoeveelheid bloed van een reagerend rund
verzameld, met citraat gemengd en gecentrifugeerd. Omstreeks 2 cc witte bloedcellen
werden afgepipetteerd en bij caviae ingespoten. In 9 proeven reageerden 3 caviae
positief, 3 dubieus en 3 negatief. Het gelukte dus in een deel der gevallen de sensibiliteit
van het rund door middel van de witte bloedcellen over te doen gaan op caviae. Deze
resultaten geven steun aan de antigeen-antilichaam theorie van de tuberculine-reactie.

Bij de algemene discussie werd o.a. de vraag gesteld waarom in bedrijven waar
waarschijnlijk veel t.b.c. zal voorkomen, volstaan kan worden met de single test en niet
gebruik gemaakt zou behoeven te worden van de comparative test. In de eerste plaats
weet men van te voren niet, of in een veestapel veel t.b.c. zal voorkomen en verder
kan de vraag gesteld worden of men dan wel fair is tegenover de cliënt, immers bij de
single test wordt iedere zwelling als positief gerekend.

Verder werd opgemerkt, dat de comparative test teleur kan stellen als men bij een
rund met een verse aviaire en tegelijkertijd met een oude bovine infectie heeft te maken.

Voorts bleek uit de discussie dat het hertuberculineren van dieren met twijfelachtige
reacties aanleiding geeft tot situaties waarbij het vaak zeer moeilijk is een beslissing te
nemen. Zeer vervelend is, dat een bepaald percentage van de twijfelaars, na hertuber-
rulinatie niet als positief beschouwd, bij het volgend jaarlijks onderzoek weer positief
blijken te zijn. Vooral bij de handel doen dergelijke gevallen zowel de veehouder als
het diergeneeskundig beroep meer schade dan iets anders.

De algemene discussie werd besloten door R. T. Montgomery. Deze vond de hoeveel-
heid tuberculine welke voor de tuberculinatie is voorgeschreven, tamelijk aan de hoge
kant, vooral bij de comparative test. Voorts uitte hij zich, dat hij het niet eens was
met hen, die teleurgesteld zijn in de langzame vorderingen over onze kennis van de
tuberculinaties. Daartoe bedenke men bijvoorbeeld hoe enorm het verschil is tussen
de subcutane tuberculinaties omstreeks de twintiger jaren en de P.P.D. van thans.
Verder sprak hij er over dat men wel zegt, dat er veel te veel valse positieve reacties
worden gevonden. Zij die dit aanvoeren, zullen zich de dagen herinneren, toen de boeren
bijna altijd druk uitoefenden op de dierenartsen, positieve reacties als negatief te ver-
klaren. Vandaag echter heeft de boerengemeenschap het gevaar ingezien, een reagerend
dier in het bedrijf te laten, waardoor zij inzien dat het onoverkomelijk is dat af en toe
een dier wordt opgeruimd, dat niet aan tuberculose lijdende is.

Tenslotte merkte hij op, dat naar zijn mening de skin lesions niet toenemen. Hij
herinnert zich de bijeenkomst te Torquay, waar Glover zijn eerste demonstratie van de
intradermale tuberculinatie gaf. Hij had een geïnfecteerde veestapel en het was in
die veestapel dat Montgomery het eerste geval van skin lesions zag.

In zijn slotwoord zei Prof. Dalling, dat hij het niet prettig zou vinden als men van
de vergadering naar huis zou gaan met de gedachte, dat men met de tuberculine en de
tuberculinaties niet in een beter stadium zou zijn, dan voor enige jaren. Wel is waar
zijn er nog vele valse reacties en zij veroorzaken veel last en moeite, doch mededelingen
als die van Lamont en anderen werpen toch wel een nieuw licht op al deze zaken.

Over een landelijk plan voor de tuberculosebestrijding, kan spreker zeggen, dat
hierover reeds tal van besprekingen gevoerd zijn en dat men kan hopen dat het in

toepassing zal komen, als de geschillen er over, welke bij de belanghebbende partijen
bestaan, uit de weg zullen zijn geruimd. Voorlopig zal moeten worden doorgegaan
met het Attested Herd Schema. Overigens moet men zich over de grote toename in
de laatste tijd verwonderen, hoofdzakelijk door aandrang van de boeren zelf.

Aan de B.C.G. enting dient in een goed bestrijdingsplan geen plaats te worden in-
geruimd.

Kunnen geïnfecteerde dieren genezen? Misschien; soms vindt men bij non reactors
kleine afgekapselde haarden.

De hoeveelheid tuberculine bij de tuberculinatie kan misschien verkleind worden;
evenwel zal het wellicht meer aanbeveling verdienen, de potentie te verlagen.

Dr. Herman Vos geeft (N. T. v. G. n December 1948) in enkele forse lijnen ge-
tekend, een retrospectief beeld van de T.B.C.-bestrijding. Hij begint met te constateren,
dat met voldoening gezegd kan worden, dat er vooruitgang op alle gebieden waar te
nemen valt.

Het aantal gevallen van long-t.b.c. in de open vorm moet, dank zij verbeterde kweek-
methoden aanzienlijk groter worden geacht dan vroeger gedacht is. Hoe vaker men
kweekt, des te kleiner is het aantal gevallen, waarbij geen t.b.c.-bacillen in het sputum
of nuchtere maaginhoud worden gevonden. Griep (T. v. Soc. Geneesk., 3 Juli 1948)
stelt in dit opzicht, en naar het oordeel van referent terecht de vraag of de onderscheiding
van de begrippen open en gesloten t.b.c. op practische gronden nog langer houdbaar
moet worden geacht. Reeds in 1941 heeft dezelfde auteur (Tijdschr. v. Soc. Geneesk.
1941 No. 2) hierop gewezen. Ook wij diergeneeskundigen zullen ons hebben te bezinnen
op dit sleutelvraagpunt. Vos wijst op de machtige betekenis van het Röntgen-onderzoek,
hoewel hij de ongemotiveerde depreciatie van methoden van physisch onderzoek in
hoge mate betreurt. „Over het Meesterschap op dit gebied", aldus de schrijver, „be-
schikken wij geen van allen meer". De Tuberculeuze allergie (wijlen Von Pirquet,
Wolf-Eisner en Calmette!) is voor het Tubcrculosevraagstuk van drieërlei betekenis
geworden, als diagnostisch hulpmiddel, als idem voor de bestudering der epidemiologie,
cn niet het minst als grondslag voor de immunologie. Het is volgens referent noodzakelijk
er in dit opzicht op te wijzen, dat de diergeneeskundige inzichten op dit punt diametraal
verschillen van die op humaanmcdisch gebied. Hoewel ook hier de strijd over het
verband tussen allergie en immuniteit nog niet als afgesloten kan worden beschouwd,
neigt de overgrote meerderheid der auteurs naar een positieve corrclatieopvatting.
In de therapie is de vooruitgang wel zeer manifest. De mestkuur, met als afsluiting
hiervan een negatief sputumonderzoek is — en gelukkig ook — in vergetelheid geraakt.

Kunstmatige Pneumothorax met strengdoorbranding, Thoracoplastiek, Phrenicus-
Alcoholisatie en Phrenicus-Exairesis zijn onmisbare wapenen geworden, waarvan enkele
inmiddels als „klassiek" kunnen worden beschouwd. Extra-pleurale Pneumothorax,
Cavernedrainage, Lobectomie cn Pneumonectomie vormen de nieuwste aanwinsten
in het Therapeutisch arsenaal.

Op deze wijze zijn de Sanatoria getransformeerd van Herstellingsoord in Tuberculose¹Ziekenhuizen.

Wat de toepassing der Antibiotica betreft, meent schrijver, dat er reden voor ge-
rechtvaardigd optimisme is, indien het zou mogen gelukken in de naaste toekomst
producten te kunnen vervaardigen van minder toxisch karakter. In de afgelopen 50 jaar
is de tuberculose-mortaliteit in ons land, met onderbreking gedurende de beide wereld-
oorlogen gedaald van 19 tot 3,71 per 10.000 inwoners. Terecht legt schrijver de nadruk
op de integrerende betekenis van verbeterde voeding en woninghygiëne. Het particuliere
initiatief heeft de grondslag gelegd voor de bestrijding. In 1904 plaatste de Regering,
zij het schoorvoetend, de eerste / 10.000,— op de Rijksbegroting. In 1948 was dit bedrag
gestegen tot 3 millioen gulden; de organisatie der Sanatoria berust tot op de dag van he-

den nog geheel in particuliere handen. In tijden van verstoord economisch evenwicht
kan dit tot grote moeilijkheden leiden. De massale doorlichting en de schermbeeld-
photographie zijn machtige hulpmiddelen, speciaal voor het stellen ener vroegtijdige
diagnose geworden. Massale vaccinatie met B.C.G.-vacfcin van personen met negatieve
Tuberculinereactie moet, gezien de gunstige ervaringen, vooral in Noordelijke landen
opgedaan, in spoedige overweging genomen worden.

Verdere coördinatie tussen de bestrijding van mens en rundvee acht schrijver van de hoogste urgentie.

Aan het slot van deze instructieve beschouwing wijst de kundige auteur op de noodzaak
de bestrijding, nog meer dan tot dusverre het geval is geweest, te verleggen naar de pre-
Ventief-sociale zijde, een wens die referent van harte onderschrijft.

In de inleiding is de wordingsgeschiedenis van de dienst aangegeven. Op 20 September
1946 werd de oprichtingsacte van de dienst, als Stichting, gepasseerd. Het doel en de
middelen der Stichting, de leiding en de samenstelling van het Bestuur, de inrichting
van kantoor- en laboratoriumruimten, etc., zijn vermeld.

In het laboratorium werden 501 ingezonden monsters onderzocht. — Veel aandacht
werd besteed aan de propaganda. Van medische zijde werd grote belangstelling betoond.

De tuberculose-bestrijding werd georganiseerd via de Zuivelfabrieken. Omdat het
onderzoek pas na 1 Januari 1947 kon aanvangen, kon dit in het verslagjaar niet bij alle
deelnemers worden uitgevoerd. Onderzocht zijn 107.141 dieren, dat is meer dan Y₃ van
de rundveestapel. Het reactie-percentage bij de aangesloten fabrieken liep zeer sterk
uiteen. Het schommelde tussen 1.16 % en 34.09 %. Op één bedrijf van 6 dieren bedroeg
het 83.33 % (5 van de 6).

Moeilijkheden werden ondervonden met de onderlinge veefondsen. Dieren, afgekeurd
in het ene fonds, werden weer opgenomen in een ander. Omdat uierziekten bij sommige
fondsen buiten de verzekering vielen, werden koeien met uiertuberculose door deze
niet overgenomen en bleven daardoor soms lang als besmettingsbron bestaan. Bij de
± 450 onderlinge fondsen is heel wat op te knappen.

Met grafieken en cijfers wordt de opbrengst der overgenomen open lijders gedemon-
streerd, terwijl model-formulieren, die bij de opruiming van open lijders werden gebruikt
door de met het onderzoek belaste dierenarts, de marktadministrateur der leverings-
markt en de keuringsambtenaar, zijn afgedrukt.

Aan de bestrijding van andere dierziekten is uiteraard nog niet veel tijd besteed
kunnen worden. Begonnen werd met de opleiding van 25 inseminatoren.

Totaal-indruk van het verslag: er wordt stelselmatig aangepakt in Noord-Brabant.

Inleiding. Op 19 Januari 1948 konden de vertrekken, bestemd voor laboratorium en
administratie, in gebruik worden genomen; op 7 April werd het dienstgebouw officieel
geopend in tegenwoordigheid van een 60-tal genodigden, onder wie de Commissaris der
Koningin.

Het Bestuur bleef ongewijzigd en vergaderde (slechts) tweemaal. Er werd een adjunct-
directeur benoemd, die 1 Juni 1948, dus in het dienstjaar 1948/1949 in functie trad.
Door tegenslag beschikt men nog niet over een analyste.

Voor propaganda werden door de Directeur op 59 plaatsen lezingen gehouden, waarbij
o.a. de film: „De bonte moet er uit", werd gedraaid. Op 17 April 1948 werd het verplicht
stellen der t.b.c. bestrijding aangevraagd en bij Ministeriële Beschikking van 30 Juni
(dus in het nieuwe boekjaar) verkregen.

Het laboratoriumwerk was nog beperkt. Onderzocht op t.b.c. werden 1532 monsters
sputum, 69 monsters melk en 4 monsters uterussecretum. Verder werden 218 monsters
faeces van paarden onderzocht op wormeieren (strongylus en ascarus); 6 X werden or-
ganen onderzocht van gestorven veulens, waaruit 2 X de Shigella equirulis werd ge-
kweekt. Voorts een nageboorte van een paard, 7 kippen en 1 kalkoen.

Op tuberculose werden onderzocht 34.391 runderen van 4176 eigenaren. Hiervan
reageerden 3307 stuks of 9.6 %; 59 open lijders werden opgespoord. Het vorig jaar waren
deze getallen respectievelijk 20.123, 2462, 1809, 9 % en 36. Op Walcheren werden
onderzocht 5231 runderen, waarvan 201 of 3.8 % reageerden, tegen 3192, 525 of 13.2 %
in het voorafgaand jaar. Het besluit, alle reageerders op Walcheren op te ruimen,
kon niet worden gehandhaafd. In overleg met de wnd. Directeur der R.S.I. werd
bij de niet-afgemaakte reageerders de subcutane tuberculinatie toegepast. Bij alle daarop

positief reagerende dieren bleken na slachting vrij ernstige tuberculeuze processen te
bestaan, terwijl bij enkele controles (met een positieve intracutane reactie) geen of
uiterst geringe t.b.c. werd gevonden. Dit gaf aanleiding de dieren, die niet reageerden
op de subcutaan aangewende tuberculine — ongeveer 100 stuks — op de bedrijven
te laten. De toekomst zal moeten leren, of hiermee goed is gedaan.

De steriliteit bij het rundvee op Walcheren, die, ongetwijfeld als gevolg van de herinvoer
van rundvee na de inundatie zich sterk heeft uitgebreid, bleek ten dele te berusten op
trichomonasinfectie.

De studie van de steriliteit bij paarden, voor Zeeland als fokgebied van het koudbloed-
paard van grote betekenis, werd ter hand genomen. Begonnen werd met een oriënterend
onderzoek naar de normale vruchtbaarheid, bij 55 paarden v. d. hengstenvereniging
St. Philipsland. Wel is dit aantal te klein om er goed gefundeerde conclusies op te baseren,
maar de resultaten van het onderzoek wijzen toch in de (ten dele reeds bekende) richting
dat een 3e en 4e dekking nog succes kunnen hebben, dat Mei en Juni betere resultaten
(door weidegang: zon en gras) geven dan Maart en April, dat veulenmerries minder
kans maken op conceptie dan merries, die geen veulen hebben maar wel eerder hebben
geveulend en dat dekkingen 12 dagen of korter na het veulenen weinig kans op succes
hebben, zodat het beter is, de eerste hengstigheid niet te benutten.

Bij Ministerieel Besluit van 15 Sept. 1947 (abusievelijk staat er 1948) werd de tuber-
culosebestrijding onder het rundvee voor Utrecht verplicht gesteld.

Ter voorlichting werden 35 lezingen gehouden, waarvan 10 met films (,,De bonte
moet er uit" en een bijfilm over rattenbestrijding). Verder werd een uitgebreide circulaire
gezonden aan alle veehouders, terwijl, bij persoonlijk bezoek, de veehouders mondeling
werden ingelicht over het verplichte lidmaatschap. Op 1 Mei 1948 waren nog ± 50
veehouders weigerachtig. In het laboratorium werden M.309 onderzoekingen verricht;
hiervan 10.956 sputa, ingezonden in daartoe beschikbaar gestelde monsterflesjes of uit-
gestreken op voorwerpglazen. (De laatste methode had de voorkeur). 5.2% was positief.
Van 99 monsters melk bevatten 9 t.b.c.-bacillen; 80 monsters bloed van run-
deren of paarden, op abortus Bang onderzocht, gaven 46 keer (58 %) een positieve
bevinding.

Tuberculosebestrijding. Het vee van 150 eigenaren kon nog niet in het jaarlijks onderzoek
worden betrokken. Het reactiepercentage was veel hoger dan in het voorafgaand jaar.
Het steeg van 8.9 % tot 17.8 %. Dit was niet alleen het gevolg van de uitbreiding van
de organisatie. Ook op de reeds vroeger aangesloten stallen was het hoger (beter onder-
zoek, betere tuberculine). Er werden 737 open lijders opgeruimd tegen 182 in 1946/47.
De toeslag van ƒ 75.— op iedere open lijder zal bij zo\'n groot aantal niet gehandhaafd
kunnen blijven, niettegenstaande de Provinciale subsidie voor dit doel werd verhoogd
van ƒ 2500.— tot maximaal ƒ 12.500.—.

Een veehouder, die opzettelijk 2 runderen aan het onderzoek onttrok, kreeg ƒ 300.—
boete. Ook voor andere overtredingen werden geldboeten opgelegd.

Het aankopen van vee geschiedde vaak nog zonder voorzorgsmaatregelen: naar
verklaringen werd niet gevraagd. Dit zal in de toekomst met de nieuwe certificaten:
„wit, groenband en rood", beter worden.

Onderzocht werden 118.068 runderen van 7226 eigenaren; 3038 bedrijven (42 %)
waren reactie-vrij.

De runderhorzelbestrijding werd krachtig voortgezet. De medewerking der veehouders
was niet steeds lofwaardig; vooral bij het jongvee ondervond men moeilijkheden door
het in de weide brengen voordat de eerste behandeling had kunnen plaats hebben.
Het liep dan vaak op afgelegen plaatsen, waar hulp om het op te vangen — toch al een
lastig ding — ontbrak. En het is juist het jongvee, dat de meeste wormbuiten herbergt
en dus de grootste kans biedt voor het ontstaan van nieuwe generaties. Gemiddeld werden
bij het jongvee nog ± ¹5 wormbuiten gevonden, tegen het vorig jaar 30. Of, zoals

de schrijver van het verslag stelt, hieruit valt te concluderen, dat de bestrijding, in het
vorig jaar ondernomen, een succes is geweest, moet m.i. nog blijken. Ook zonder be-
strijding zijn er In verband met de wisselende weersomstandigheden grote verschillen
te verwachten. Alleen bij algemeen doorgevoerde behandeling kan men van goede resultaten
verzekerd zijn.

De dienst organiseerde evenals het vorig jaar de enting tegen mond- en klauwzeer, 25.000
stuks werden geënt.

De K.I. genoot grote belangstelling. Verschillende verenigingen werden opgericht.
Voor het komende jaar is deze zaak centraal georganiseerd, d.w.z. alle stieren op één
boerderij, bij de stad Utrecht, onder wetenschappelijke controle van Prof. van der Kaay.
Over steriliteit bij het rund werden lezingen en voordrachten gehouden en vragenlijsten
saamgesteld en verspreid onder veehouders en speciaal onder stierenhouders.

Er is (evenals in vrijwel heel Nederland. Ref.) ten aanzien van deze aangelegenheid
nog heel wat werk te verrichten.

Oproep ter vervulling van de functie van directeur van het „Office Inter-
national des Epizoöties".

In het Bulletin, Tome XXIX", Numéros 7—8 de Juillet-Août komt de volgende
oproep voor:

M. le Directeur de l\'office ayant exprimé le désir d\'être relevé de sa fonction, le poste
de Directeur est mis au concours.

3. Posséder la connaissance pratique du français et, éventuellement, d\'autres langues;

Les postulants sont invités à soumettre leur candidature, avec toutes pièces justicatives
à l\'appui, à l\'Office international des Epizoöties, 12, rue de Prony, à Paris (17e), avant
le 15 mars 1949.

La Direction de l\'Office international des Epizoöties fournira, sur demande, tous
renseignements utiles sur les obligations du Directeur et sur le traitement affecté à sa
fonction.

Radiorede van de Heer E. J. A. A. Quaedvlieg, Directeur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, uitgesproken op Maandag 13 December 1948 van
19.45—20.00 uur over de zender Hilversum I.

Het onderwerp, luisteraars, waarover ik vanavond wilde spreken, bestrijkt een zo
uitgestrekt gebied, dat het mij niet mogelijk is in dit kwartiertje alle bijzonderheden
over de besmettelijke ziekten onder het rundvee en de bestrijding daarvan te vertellen.
Ik zal mij daarom beperken tot een tweetal besmettelijke ziekten, die vooral nu van heel
groot belang zijn, n.l.\'het mond- en klauwzeer en de tuberculose. Er zijn verschillende
ziekten waarvan de bestrijding bij de Veewet verplicht is gesteld.

De veepest en de longziekte der runderen worden eveneens in de Veewet genoemd,
maar zijn sinds de tweede helft van de vorige eeuw in ons land geheel uitgeroeid.

1. trachten om verspreiding van smetstof vanaf het zieke dier of de bïsmette omgeving

2. de gezonde dieren voorbehoedend behandelen, zodat zij, indien zij worden besmet,

Wanneer zich bij het dier verschijnselen voordoen van een der bovengenoemde
ziekten, dan is de eigenaar verplicht daarvan onmiddellijk kennis te geven aan de Burge-
meester. Deze geeft de kennisgeving dan direct door aan de betrokken Inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst, terwijl hij de bij de Wet bepaalde voorlopige maatregelen
ter voorkoming van smetstofverspreiding laat nemen.

Dc Inspecteur, die zelf ter plaatse \'n onderzoek instelt of een onderzoek namens hem
doet instellen, geeft aan, welke maatregelen dienen te worden genomen.

Deze maatregelen bestaan o.a. in het aanbrengen aan de verblijfplaats der besmette
dieren (erf of weide) van een bord, met als opschrift de naam van de ziekte. Dit heeft
niet alleen ten doel anderen te waarschuwen voor het gevaar dat bestaat bij het betreden
van zu\'n besmet terrein, maar heeft ook verschillende gevolgen al naar gelang van
de aard der ziekte. Zo is b.v. bij het voorkomen van mond- en klauwzeer het vervoer
van vee en bepaalde producten van- en naar het besmette erf verboden.

Zoals gezegd, hebben deze politiemaatregelen hoofdzakelijk ten doel de smetstof-
verspreiding tegen te gaan om aldus te voorkomen dat de ziekte wordt overgebracht
op het vee van anderen.

Voor het geval de eigenaar zich weerbarstig zou tonen en zou weigeren dc betredende
voorschriften na te leven, kan in \'t uiterste geval de Burgemeester dc hulp van de sterke
arm inroepen.

Verschillende ziekten, zoals b.v. miltvuur, kwade droes en schurft, heeft men op deze
wijze behoorlijk kunnen beteugelen.

Gedurende de bezetting, toen naast het gebrek aan geneesmiddelen, de maatregelen
als zojuist aangegeven niet behoorlijk werden uitgevoerd of nageleefd, breidde de schurft
zich dan ook op enorme wijze uit.

Tegenwoordig bezitten wij tegen dit lijden echter uitstekende behandelingsmiddelen,
zodat de bestrijding der schapenschurft eigenlijk geen probleem meer vormt.

Bij andere ziekten hadden de aangehaalde politiemaatregelen minder goede resultaten.
Ik behoef slechts de naam mond- en klauwzeer te noemen, en ieder weet hoe men
tot voor een paar jaar feitelijk machteloos stond tegenover-deze plaag.

Een geweldige schrede voorwaarts is bij de bestrijding van het mond- en klauwzeer
gezet door de voorbehoedende inentingen. Wij zijn aan de lage kant wanneer we beweren
dat door de dieren met vaccin in te enten zij voor de tijd van tien maanden onvatbaar
worden gemaakt. Iedere veehouder heeft het derhalve in eigen hand zijn veestapel te
vrijwaren tegen deze ziekte.- Helaas wordt met het doen inenten van het vee veelal
gewacht, totdat de ziekte in de nabijheid weer opduikt. Feitelijk moest het zó zijn,
dat voorbehoedend enten éénmaal per jaar van al het Nederlandse vee verplicht werd
gesteld.

Op het ogenblik wordt dö Nederlandse veestapel weer bedreigd door een mond-
en klauwzeer-epidemie, die in hoofdzaak uit het Zuiden ons land is binnengedrongen.

De beste aanbeveling voor het toepassen van de voorbehoedende enting is wel het feit,
dat de mond- en klauwzeergevallen, die nu in ons land voorkomen, vrijwel uitsluitend
dieren betreffen welke niet zijn ingeënt.

De beste tijd voor de toepassing van de voorbehoedende enting is wel het einde
van de staltijd, waardoor de dieren dan gedurende de gehele weidetijd onvatbaar zijn.
Zij, die het dit jaar niet hebben gedaan, lopen nu het risico de ziekte onder hun vee
te krijgen.

Ongeveer £ van de Nederlandse veestapel is in de loop van dit jaar voorbehoedend
geënt, J niet. Vooral in gemeenten waar zich een geval van mond- en klauwzeer heeft
voorgedaan, stromen nu de aanvragen bij de dierenartsen binnen om met spoed te komen
enten. Al deze aanvragen komen uit het gehele land centraal bij het Staatsveeartsenij-
kundig Onderzoekingsinstituut te Amsterdam, waar ook de entstof wordt bereid.

Hoewel men daar over voldoende entstof beschikt, kan het toch voorkomen, dat
men op een bestelling een paar dagen zal moeten wachten. De stroom van aanvragen
en de voor de expeditie nodig zijnde werkzaamheden kunnen enige stagnatie veroor-
zaken. Er wordt afgeleverd in volgorde van binnenkomende aanvragen.

Zoals ik in het begin al zei, kennen wij naast de z.g. Veewetziekten ook een aantal
andere besmettelijke ziekten. Ik denk hier in de eerste plaats aan de tuberculose bij het
rund.

Met maatregelen zoals die bij de Veewetziekten zijn voorgeschreven, is bij de tuber-
culosebestrijding helaas niets te bereiken.

We beginnen al met de moeilijkheid, dat aan een rund dat door deze ziekte besmet
raakt, aanvankelijk niets te zien is. Pas als de ziekte in een enigszins ver gevorderd
stadium is gekomen, treden er uitwendig waarneembare verschijnselen op.

Toch moet de bestrijding krachtig ter hand worden genomen en uit een economisch
oogpunt voor onze veehouders, maar zeer zeker ook uit een oogpunt van Volksgezond-
heid.

Naast de directe financiële schade, die de eigenaar van besmette dieren door de
tuberculose ondervindt, is het ook uit concurrentieoogpunt met andere landen dus voor
onze export, van vee zowel als van zuivelproducten hoogst noodzakelijk, dat aller
aandacht aan de tuberculosebestrijding wordt geschonken.

Op het gevaar dat de tuberculose oplevert voor de gezondheid van de mens behoef
ik nauwelijks meer te wijzen.

Vooral kinderen zijn gevoelig voor de rundertuberkelbacil en het spelen van kinderen
in stallen waarin runderen lijdende aan z.g. open-tuberculose staan, is uiterst ge-
vaarlijk.

Er zijn op \'t ogenblik in Nederland ongeveer 5000 personen die zijn aangetast door
tuberculose van het rund.

Naast al de ellende voor de betrokkenen wordt het budget van de tuberculosebestrijding
bij de mens daardoor aanmerkelijk belast. Het is m.i. duidelijk, dat alleen reeds uit
dien hoofde financiële steun van die zijde aan de tuberculosebestrijding bij het rundvee
gerechtvaardigd zou zijn.

In alle provincies zijn, naar het voorbeeld van Friesland, Gezondheidsdiensten voor
dieren opgericht, die zich voornamelijk toeleggen op de bestrijding van die ziekten,
die zich bijzonder lenen voor massale bestrijding.

Eén daarvan is de tuberculose. Wanneer een veehouder is aangesloten bij de Ge-
zondheidsdienst heeft dit o.m. tot gevolg, dat de tuberculosebestrijding bij zijn rundvee
wordt uitgevoerd onder leiding van die dienst. In zeven provincies is het thans reeds
verboden vee te houden, indien men niet bij de Gezondheidsdienst is aangesloten.
In 2 andere provincies is de verplichte aansluiting gesteld op 1 Mei 1949 en wij hebben
goede redenen om te verwachten dat ook de 2 overblijvenden spoedig zullen volgen.

Het is duidelijk dat deze maatregelen van het grootste belang zijn voor onze vee-
houderij en onze veehouders moeten goed begrijpen — (en gelukkig doen zij dat ook) —
dat niet alleen het lid zijn van de Gezondheidsdienst hun kan helpen hun toekomst veiliger
te stellen, maar dat zij ook hun volle medewerking zullen moeten verlenen. Helaas is

de strijd tegen de tuberculose r.iet gemakkelijk en heeft men meerdere malen teleur-
stellingen te incasseren.

In het buitenland waar men over voldoende middelen beschikt om alle reactiedieren
op te ruimen — iets wat hier momenteel om meerdere redenen nog niet kan — lag de
zaak wel iets eenvoudiger. Maar Friesland en vele tuberculose-bestrijdingsverenigingen
hebben bewezen, dat ook hier met de ons ten dienste staande middelen succes te be-
reiken valt.

Het principe van de bestrijding berust op het uitzoeken door middel van de tuber-
culinatie, van de dieren welke geïnfecteerd zijn. Geïnfecteerde dieren reageren positief.
Helaas geeft de tuberculinatie niet 100 °₀ zekerheid. Men dient te bedenken dat het
voorkomt, al is het slechts een klein percentage, dat m\'rf-reagerende runderen toch
tuberculose blijken te hebben, terwijl het ook voorkomt dat tuberculosevrije dieren
tijdelijk een positieve reactie vertonen. Dit is een vrij vervelende bijkomstigheid, doch
gewoonlijk zal de deskundige in dergelijke gevallen wel advies kunnen geven hoe te
handelen.

De snelste methode om een veestapel t.b.c.-vrij te maken, is uiteraard het opruimen
van de reageerders. Worden zij voor de slachtbank bestemd, dan worden op sommige
plaatsen daarvoor premies beschikbaar gesteld. Lijders aan open-t.b.c. moeten direct
naar de slachtbank worden verwezen. Reageerders-niet open lijders, welke nog op het
bedrijf blijven, zal men streng moeten isoleren van de overige, nog gezonde dieren.
Helaas is het ondoenlijk alle open lijders te vinden en bovendien kan elke reageerder
ieder ogenblik open lijder worden. Juist daarom is strenge isolatie zo noodzakelijk,
maar jammer genoeg is ook dit niet altijd uitvoerbaar. We moeten beseffen, dat waar
strenge isolatie absoluut onuitvoerbaar is, we in ieder geval moeten trachten haar toch
zoveel mogelijk te benaderen.

Klinisch onderzoek, gepaard aan nauwkeurige observatie van zijn dieren door de
eigenaar, zijn hierbij van het allergrootste belang. Voor elk verdacht dier moet direct
geneeskundig advies worden ingewonnen en vanzelfsprekend worden eventueel gevonden
„open lijders" onmiddellijk opgeruimd.

Bij de aankoop van nieuw vee moeten we de uiterste voorzichtigheid betrachten.
Liefst geen vee aankopen op dc vrije markt, zoveel mogelijk rechtstreeks van t.b.c.vrije
bedrijven of via speciale t.b.c. vrije markten en in het bijzonder erop letten, dat de nieuw-
koop vergezeld is van de bekende verklaringen van t.b.c.vrij zijn.

Tenslotte nog een enkel woord over een paar ziekten, waarvan de veehouder veel
schade ondervindt. Een dezer is het besmettelijk verwerpen. Komt deze ziekte in een
bedrijf voor, dan is de beste bestrijdingswijze het jongvee voorbehoedend te doen inenten
een paar maanden vóór de dekking plaats vindt.

Wanneer wij bedenken, dat er naast de genoemde vele andere ziekten zijn waarmee
de veehouder te kampen kan hebben, dan beseffen wij hoe moeilijk het beroep van
veehouder is en hoeveel voetangels en klemmen hij op zijn weg vindt.

Voor de voedselvoorziening van de steeds toenemende bevolking, zowel van ons
land als van de hele wereld, zal hij de productie van zijn dieren zo hoog mogelijk moeten
opvoeren.

Een zeer voorname factor is daarbij de zorg dat deze opbrengst zo weinig mogelijk
door ziekten ongunstig zal worden beïnvloed.

De Veeartsenijkundige Dienst, die mede tot taak heeft de zorg voor de algemene
gezondheidstoestand van de veestapel, is met al zijn organen gaarne bereid met al
de krachten die hij bezit met de veehouders samen te werken, teneinde dit doel te
verwezenlijken.

REOR GANISATIE VAN DE AFDELING VOLKSGEZONDHEID VAN
HET MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN.

Zoals reeds gebleken is uit de Nota van Wijziging bij de Memorie van Antwoord
van de Minister van Sociale Zaken betreffende de begroting voor 1949, is het de bedoeling

de bestaande Afdeling Volksgezondheid van het Ministerie van Sociale Zaken te splitsen
in twee afdelingen, waarvan de ene de zorg zal hebben voor het nationale werk op
het gebied der Volksgezondheid en de andere voor het internationale werk.

De tegenwoordige Directeur-Generaal van de Volksgezondheid, Dr. C. van den Berg,
zal Directeur-Generaal voor de Internationale Volksgezondheidszaken worden, terwijl
hij als Directeur-Generaal van de Volksgezondheid zal worden opgevolgd door Dr. P.
Muntendam, thans medisch adviseur van Céntraal Beheer te Amsterdam.

Dr. v. d. Berg werd met ingang van i Mei 1936 benoemd tot Directeur-Generaal
van de Volksgezondheid. Hij heeft deze functie bekleed tot 25 Maart 1942, toen hij
door de bezettingsautoriteiten na vele conflicten, voornamelijk op het gebied van het
Ziekenfondswezen, werd ontslagen. De Regering heeft Dr. v. d. Berg in September 1944,
toen hij zich na de bevrijding van het Zuiden van ons land daarheen had begeven,
weer in zijn ambt hersteld en heeft hem tevens tijdelijk belast met de waarneming
van het ambt van Commissaris, belast met het Toezicht op de Ziekenfondsen, welke
functie 1 Januari a.s. wordt opgeheven i.v.m. de instelling van de Ziekenfondsraad.

De laatste jaren heeft Dr. v. n. Berg een belangrijk aandeel gehad in de internationale
werkzaamheden op het gebied van de Volksgezondheid. Hij is bestuurslid van de Wereld-
gezondheidsorganisatie, presideerde in November j.1. de eerste Europese bijeenkomst
op het gebied der Volksgezondheid, waaraan door 17 landen werd deelgenomen, en is
vertegenwoordiger van Nederland zowel in de Permanente Commissie voor de Volks-
gezondheid van de Vijf Mogendheden als van de "Permanente Commissie voor de
Volksgezondheid van de Benelux.

Dr. Muntendam is aanvankelijk van 1925—1931 als huisarts gevestigd geweest in
Hollandscheveld (Drenthe). Vervolgens was hij van 1931—1938 controlerend genees-
kundige bij Centraal Beheer te Groningen en van 1938—1945 geneeskundig inspecteur
van de Volksgezondheid voor de drie noordelijke provincies. Sedert 1945 is hij medisch
adviseur van Centraal Beheer.

Dr. Muntendam is in 1936 gepromoveerd op een proefschrift: Over de sociale betekenis
van Rheumatiek, tevens bijdrage tot de Ziektewetstatistiek.

Hij was privaatdocent in de Sociale Hygiëne aan de Rijksuniversiteit te Groningen
en bijzonder lector in de Sociale Verzekeringsgeneeskunde aan de Gemeentelijke Uni-
versiteit van Amsterdam, terwijl hij in de jaren 1945—1947 een leeropdracht aan de
Rijksuniversiteit te Groningen had om de Hygiëne en de Sociale Hygiëne te doceren.

Dr. Muntendam vervult vele functies op het gebied van de Volksgezondheid, o.a.
is hij voorzitter van de Stichting „Nederlandse Sanatorium-Verzekering", van de
„Nederlandse Vereniging tot Rhcumatiekbestrijding" en van de Vereniging „Kinder-
verzorging-en Opvoeding". Hij is secretaris van het „Congres voor openbare Gezond-
heidsrcgeling" en van de „Nederlandse Vereniging voor Gerontologie". Ook is hij
redacteur van het tijdschrift „Tegen de Tuberculose".

De Nederlandsche Postduivenorganisatie (NEPO) heeft een gezondheidsdienst voor
postduiven gesticht.

Deze stichting is met ingang van 1 Januari 1949 ondergebracht in het Instituut
voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks Universiteit, Biltstraat 168, Utrecht.

Aan deze stichting is verbonden de heer A. Langhout, doctorandus in de veeartsenij-
kunde en een analyste.

De stichting beschikt voorts over eigen fondsen voor wetenschappelijk onderzoek.

Het wetenschappelijk onderzoek geschiedt onder de supervisie van de Hoogleeraar-
Directeur van het Instituut.

Het hoofddoel der stichting is het instellen van een wetenschappelijk onderzoek
naar de in ons land voorkomende duivenziekten.

kunnen zieke en gestorven duiven ingezonden worden. Het onderzoek geschiedt gratis.

Geen inzendingen worden verwacht van op zich zelf staande poliklinische gevallen;
daarentegen wel van alle gevallen van ziekte waarbij aan een algemene ziekteoorzaak
gedacht kan worden, (virus-, bacteriëele-, protozoaire infecties en foutieve voeding).
Men adresseere aan:

INSTITUUT VOOR PARASITAIRE EN INFECTIEZIEKTEN
AFDELING : POSTDUIVEN
BILTSTRAAT 168

Prof. Dr. Jac. Jansen is op zijn huisadres, J. v. Ruisdaelstraat 69, Utrecht, thans
telefonisch aangesloten onder no. 22498.

Bij congenitale tuberculose van het kalf worden meestal alleen ver-
anderingen waargenomen in de portale lymphklieren. Soms worden
hiernaast enkele tuberculeuse haardjes aangetroffen in de lever en andere
organen. In deze gevallen moet een infectie via de vena umbilicalis worden
aangenomen. Lang voortgezette voedering van kalveren met tuberkel-
bacillen bevattende melk veroorzaakt volgens Nieberle vrijwel uitsluitend
tuberculeuse veranderingen in de mesenteriale lymphklieren en niet in
de portale lymphklieren. In het darmkanaal blijven de veranderingen als
regel beperkt tot, alleen microscopisch waarneembare, afwijkingen in de
plaques van Peyer.

Dat de veranderingen in het darmkanaal zelf veel uitgebreider kunnen
zijn bleek ons bij een, volgens opgave, 7 dagen oud kalf, waarvan de
borst- en buikorganen door Dr. D. M. Hoogland te Breukelen werden
ingezonden.

Macroscopisch beeld: De portale en vrijwel alle mesenteriale lymphklieren
zijn sterk vergroot en diffuus ve\'rkaasd, echter niet verweekt of verkalkt.
In de lever worden geen afwijkingen waargenomen. Aan het ileurn kunnen
in de darmwand zeer talrijke, dicht naast elkaar gelegen, tot speldeknop-
grote grijswitte haardjes worden opgemerkt. Na opensnijden blijkt de
wand van het ileum, met uitzondering van de aanhechtingsplaats van het
mesenterium, diffuus verdikt, welke verdikking uitsluitend tot de rnucosa
en submucosa is beperkt. Het darmslijmvlies vertoont hier een onregel-
matige oppervlakte met hier en daar enkele kleine defectjes, terwijl in
de mucosa zeer talrijke, op follikels gelijkende, doffe geelwitte speldeknop-
grote haardjes aanwezig zijn. In het jejunum worden enkele langgerekte,
in de lengterichting van het darmkanaal gelegen, oppervlakkige mucosa-
zweren aangetroffen; op de bodem hiervan heeft zich een geringe hoeveel-
heid gestolde melk vastgezet. De longen zijn gelijkmatig dicht doorzaaid
met tot speldeknopgrote grijze hyaliene haardjes, die soms zijn geconflueerd.
Op de longpleura bevindt zich hier en daar een dun laagje fijnkorrelig
granulatieweefsel.

Microscopisch beeld: In de submucosa van het ileum bevindt zich, vrijwel
diffuus, een uit epithelóïde cellen en lymphocyten opgebouwd ontstekings-
weefsel, dat zeer rijk is aan tuberkelbacillen. Dit weefsel is hier en daar
tussen de klierbuizen van de propria mucosae doorgedrongen, waarbij
plaatselijk onder afstoting van het darmepitheel de oppervlakte van de
mucosa is bereikt. In de submucosa is hier en daar een beginnend verval
aanwezig of een meer uitgebreide verkazing met geringe verkalking.

In de submucosa van het jejunum bevindt zich plaatselijk een uitge-
breide vorming van een, uit epithelóïde cellen en lymphocyten bestaand

granulatieweefsel met beginnend verval. Boven dit, zeer veel tuberkel-
bacillen bevattend, granulatieweefsel is de necrotische mucosa grotendeels
afgestoten.

In de longen bevinden zich talrijke uit epitheloïde cellen, lymphocyten,
enkele reuzencellen van het Langhans\' type en polymorphkernige leuco-
cyten opgebouwde haardjes, waarin de alveolairtekening nog te herkennen
is en beginnende verkazing wordt waargenomen. Ook hier is het proces
rijk aan tuberkelbacillen. De overige organen zijn niet microscopisch
onderzocht.

Als meest opvallende afwijking is bij dit kalf dus een zeer hevige darm-
tuberculose waargenomen. De uitgebreide, vrijwel diffuse localisatie van
dit proces in het ileum, alsmede de plaatselijke veranderingen in hetjejunum,
doen vermoeden, dat het proces zich aanvankelijk heeft ontwikkeld in het
lymphatisch apparaat van het darmkanaal (plaques van Peyer en solitair-
follikels). Van hieruit zijn dan de mesenteriale lymphklieren geïnfecteerd.

In verband met de ervaringen van Nieberle mag worden aange-
nomen, dat het kalf zich per os heeft besmet. De uitgebreidheid van het
proces in het darmkanaal, en de waargenomen verkazing en verkalking,
maken het, in verband met de leeftijd van het dier, onmogelijk, dat de
besmetting na de geboorte kan hebben plaats gevonden. Er moet dus
een intra-uterine orale infectie worden aangenomen, welke alleen mogelijk
is geweest door opname van vruchtwater, dat grote hoeveelheden tuberkel-
bacillen bevatte.

Naast deze orale besmetting zal vermoedelijk, ook een infectie via de
navelvene hebben plaatsgevonden. De aanwezige tuberculose van de
portale lymphklieren zou, in verband met de vermelde experimenten van
Nieberle, door deze infectieweg kunnen worden verklaard.

Het staat vrijwel vast, dat de infectie van het kalf in verband staat met
een tuberculose van de uterus van de moeder. Het is helaas niet mogelijk
gebleken dit moederdier op te sporen.

Beschrijving van een geval van hevige darmtuberculose bij een 7 dagen
oud kalf. Een intra-uterine orale besmetting door opname van tuberkel-
bacillen bevattend vruchtwater wordt aannemelijk gemaakt.

Description of\' a case of serious tuberculosis of the intestines of a 7 days old calf. An
intra-uterine, oral infection by ingestion of tubercle-bacilli-containing amniotic fluid
is supposed.

Dr. A. CLARENBURG (Hoofd Veterinaire Afdeling), Dr. H. H. VINK
(bacterioloog) en W. HUISMAN (Hoofd v. d. Vleeskeuringsdienst te Nijkerk).

In de Amerikaanse en Engelse literatuur is de laatste jaren bij herhaling
melding gemaakt van de aanwezigheid van Salmonella-bacteriën in de
mesenteriale lymphklieren van gezonde varkens. In onderstaande staat,
opgemaakt aan de hand van de in het handboek van Topley en Wilson ^j)
vermelde gevallen, wordt een overzicht gegeven van de gevonden typen
en van de landen, waar deze werden geïsoleerd.

In verband met het belang, dat deze bevindingen voor de epidemiologie
der Salmonella-infecties bij de mens en voor de vleeskeuring kunnen
hebben, werd door ons nagegaan of ook hier te lande Salmonella-bacteriën
in de mesenteriale lymphklieren van gezonde varkens voorkomen. Te dien
einde werd een onderzoek ingesteld bij 503 slachtvarkens, waaraan bij
de keuring tijdens het leven en na de slachting geen afwijkingen waren
waargenomen. De volgende werkwijze werd toegepast:

i i gram lymphklierweefsel werd fijngeknipt en vervolgens gebracht
in een buis tetrathionaatbouillon, gewijzigd volgens Kauffmann. Na
± 20 uur bebroeden bij 37⁰ C. werd een oese van dit vóedingsmedium
uitgestreken op een brillantgroen-phenolrood-agarplaat, welke na een

*) Topley and Wilson\'s Principles of bacteriology and immunity, 3rd edition,
London 1945.

verblijf van i 20 uur bij 37⁰ C. op groei van Salmonella-bacteriën wercl
onderzocht.

Teneinde na te gaan of een eventuele besmetting der mesenteriale
lymphklieren in verband stond met het voorkomen van Salmonella-
bacteriën in de digestie-tractus werd van elk varken tevens een kleine
hoeveelheid faeces onderzocht.

Het resultaat van bovengenoemde onderzoekingen was, dat bij 14 van
de 503 onderzochte varkens (2.78 %) Salmonella-bacteriën in de mesenteriale
lymphklieren werden aangetoond. Het faecesonderzoek leverde bij alle dieren
een negatief resultaat op.

De geïsoleerde Salmonella-stammen bleken tot verschillende typen te
behoren, waarvan hieronder een overzicht volgt.

Het negatieve resultaat van het faecesonderzoek sluit niet uit, dat de
infectie der mesenteriale lymphklieren van uit het darmkanaal heeft plaats
gevonden. Hieromtrent alsmede naar het belang der genoemde bevindingen
voor de volksgezondheid wordt een uitvoerig onderzoek ingesteld.

Van 503 gezonde slachtvarkens werden de mesenteriale lymphklieren
alsmede de faeces op de aanwezigheid van Salmonella-bacteriën onder-
zocht. Het gelukte bij 14 dieren (2.78 %) deze bacteriën in clc mesenteriale
lymphklieren aan te tonen. Het faecesonderzoek verliep in alle gevallen
negatief. De volgende typen Salmonella-bacteriën werden gevonden:

S. typhi murium (7 x), S. dublin (4 x), S. enteritidis (1 x), S. new-
port (1 x) en S. give (1 x).

The mesenteric glands together with the faeces of 503 healthy pigs were examined
on the presenee o^f Salmonellas. In 14 animals (2.78%) Salmoncllas were demon-
strated in the mesenteric glands; the examination of the faeces gave a negative
result. The following Salmonella-types has been found :

S. typhi murium (7 X), S. dublin (4 X), S. enteritidis (1 X), S. newport (1 X)
and S. give (1 X).

Van de Provinciale Gezondheidsdienst voor dieren in Noord-Holland
Directeur: D. REMPT.

Evenals voor alle problemen van onze tijd, die gekenmerkt wordt door
de adembenemende snelheid waarmede allerlei belangrijke gebeurtenissen
elkaar opvolgen, geldt voor het aanpakken van het steriliteitsprobleem van
onze veestapel de stelregel, dat het volmaakte niet de vijand mag zijn
van het goede.

Volmaakt zou zijn, wanneer een voldoend aantal dierenartsen, voedings-
specialisten, bodemkundigen en chemici in samenwerking met een speciaal
daarvoor aangewezen instituut, hun gehele belangstelling, al hun kennen
en kunnen op het ogenblik, dat de tijd er a.h.w. om vraagt, in dienst
konden stellen van de oplossing van het onvruchtbaarheidsvraagstuk.

Het laat zich aanzien, dat een dergelijke wijze van aanpakken voor
de eerstkomende jaren wel tot de vrome wensen zal blijven behoren.

Dit mag echter geen reden zijn om het vraagstuk nu ook maar niet
bij gedeelten aan te vatten.

De gelegenheid tot een gedeeltelijke bestrijding van de onvruchtbaarheid
bij onze huisdieren verschaft ons de mogelijkheid van toepassing van
kunstmatige inseminatie.

In vele opzichten is de tijd rijp voor het toepassen van de K.I. in de
practijk. In één opzicht echter niet: er zijn nog te weinig dierenartsen
om de meest ideale uitvoering mogelijk te maken.

Waar echter voldoende gebleken is, dat met een zeer beperkt aantal
werkelijk belangstellende dierenartsen goede resultaten kunnen worden
bereikt, zou het in alle opzichten onjuist zijn met het toepassen van K.I.
te wachten tot het ogenblik, dat de uitvoering hiervan met het oog op
het steriliteitsvraagstuk als geheel in haar meest ideale vorm kan worden
gegoten.

Zelfs een land als Zwitserland heeft zijn volstrekt afwijzende houding
laten varen en zendt mensen naar het buitenland om zich op de hoogte
te stellen van deze nieuwe bestrijdingsmethode van de infectieuze onvrucht-
baarheidsoorzaken.

Wanneer wij clan ook in Nederland de eisen van onze tijd goed verstaan,
dan zullen wij bij gebrek aan een voldoend aantal deskundigen, hulp-
krachten moeten opleiden. En wel hulpkrachten met een zodanige onder-
grond, dat ze met inzicht en met weinig risico de nodige routinewerk-
zaamheden t.b.v. de K.I. kunnen verrichten.

Bovendien moet bij deze inseminatoren belangstelling zijn gewekt voor
het onvruchtbaarheidsprobleem, zodat ze onder deskundige leiding actief
willen bijdragen tot het verzamelen van alle gegevens en materiaal, welke
voor het oplossen van het steriliteitsvraagstuk van waarde kunnen zijn.

Dit te bereiken is het doel, dat wij ons bij het geven van de cursussen
voor inseminatoren in Noord-Holland voor ogen hebben gesteld.

In de eerste plaats, omdat door middel van deze inseminatoren een
werkelijke behoefte van onze veehouderij gedeeltelijk kan worden be-
vredigd en zeker ook niet in het minst, omdat op deze wijze bij het be-
staande tekort aan boerderijen aan een niet onbelangrijk aan.tal boeren-
zoons de mogelijkheid wordt geopend een eigen toekomst op te bouwen.

Bij de bestudering van het programma van een cursus als deze gingen
wij oorspronkelijk van de gedachte uit, dat de cursisten liefst in het bezit
zouden moeten zijn van een diploma van een R.L.W.S. of L.L.S.

In de practijk is echter gebleken, dat deze eis gerust kan vervallen en
dat in de eerste plaats moet worden gevraagd, dat de leerling practische
ervaring heeft opgedaan in het veehoudersbedrijf en — behalve een
behoorlijk verstand — voldoende wilskracht heeft om de moeilijkheden,
die de vreemde leerstof hem zal geven, te boven te komen.

Werden bij de eerste drie cursussen de theorie en de practische lessen
in het tijdsverloop van één maand gegeven, bij de indeling voor de vierde
cursus werd hierin verandering gebracht.

De cis, om in veertien dagen tijd de gehele leerstof goed onder de knie
te hebben, bleek namelijk voor vele leerlingen te zwaar te zijn.

Voor de laatste cursus, die in September j.1. aanving, werd daarom de
te behandelen stof verdeeld over 14 weken, waarin elke Zaterdagmorgen
2-1 uur les wordt gegeven.

Gezien de grote belangstelling voor deze opleiding werd reeds vroeger
overgegaan tot het afnemen van een vergelijkend schriftelijk examen aan
het einde van de theoretische cursus.

Op grond van de uitslag van dit examen wordt van deze candidaten een
acht-, respectievelijk zestien-tal tot de practische lessen toegelaten.

Zo zullen van de nu in gang zijnde theoretische cursus, die door 26
leerlingen (w.o. enkele toehoorders) wordt gevolgd, 16 candidaten bovendien
een practische opleiding ontvangen van in totaal 25 uren.

Daarvoor worden deze leerlingen ingedeeld in twee groepen van acht.
De leden van elke groep werken gedurende een 6-tal dagen aan hun
practische ontwikkeling, dagen van 4 lesuren, verdeeld over een tijds-
verloop van 2 weken.

Na afloop van deze practische lessen wordt weer een examen afgenomen,
waarna de geslaagde cursisten bij een bestaande vereniging voor K.I.
in de leer worden gedaan.

Zij moeten hier één maand „meelopen" en in die tijd tenminste 40
inseminaties hebben verricht.

Wanneer dat blijkens een verklaring van de toezichthoudende dierenarts
inderdaad het geval is, wordt hun het één jaar geldige diploma van
inseminator uitgereikt.

10. Iets over fokkerij in het algemeen. Stieren-materiaal (N.H., P.- en
R.P.-stiefen)

Al deze onderwerpen vonden hun uitvoerige beschrijving in een ge-
stencild boekje, waaraan een aantal —■ eveneens gestencilde — tekeningen
is toegevoegd.

Met voordeel is bij de samenstelling hiervan gebruik gemaakt van de
oorspronkelijke handleiding van de Friese Gezondheidsdienst, welke in
gedrukte vorm in beperkte circulatie werd gebracht door de Directeur van
de Gelderse Gezondheidsdienst.

Van deze omgewerkte handleiding wordt aan elk der cursisten een
exemplaar verstrekt¹).

De practische lessen van de eerst-gegeven cursus leerden de a.s. insemi-
natoren alle handelingen van stonde af aan op de reeds theoretisch be-
sproken wijze uit te voeren.

Dit systeem werd bij de tweede en volgende cursussen vervangen door
het volgende:

Op de eerste practijkdag vangt elke cursist éénmaal sperma op en
verricht één inseminatie bij een „uitgeslachte" baarmoeder, die op een
tafel is gelegd.

Deze zelfde handeling herhaalt hij aan de cervix van het levende dier.
Daarbij wordt niet gelet op de wijze waarop deze bewerkingen plaats
hebben.

Het spreekt van zelf, dat op deze eerste dag dan ook alles op de meest
bedenkelijke manier geschiedt.

In de loop van de volgende dagen worden echter al deze handgrepen
herhaald en wel steeds meer en meer volgens de voorgeschreven methode.

Bovendien wordt op het Openbaar Slachthuis een aantal runderen
met behulp van het speculum vaginaal geïnspecteerd en wordt op het
laboratorium door elke cursist tenminste één keer — zo mogelijk echter
tweemaal —- het opgevangen sperma met inachtneming van de voor-
geschreven voorzorgen verdund.

Overtuigend is gebleken, clat aan de laatste onderwijsmethode de
voorkeur moet worden gegeven.

De leerlingen zien hierbij eerst het bos (sperma opvangen, insemineren,
het doet er niet toe hoe!) en leren daarna de bomen kennen (juiste uit-
voering van al hun handelingen).

Bij de eerste wijze van opleiden moeten de leerlingen direct zóveel
aandacht aan de bomen besteden, dat het zeer veel moeite kost hun het
bos te leren zien.

Bovendien blijkt steeds weer, dat wanneer de a.s. inseminator eenmaal
de nodige handgrepen heeft verricht op een wijze, waaraan nog alles
ontbreekt, hij in de volgende dagen uiterst actief bezig is zichzelf èn
anderen (critiek!) de methode van werken eigen te maken, die hij bij
de theoretische lessen heeft leren kennen.

Het geven van een practische cursus volgens het nu gebruikte systeem
is dan ook een onverdeeld "genoegen.

Het behoeft echter geen betoog, dat het afsluiten van de theoretische
lessen met een examen, voor het hebben van een voldoende hoeveelheid
parate kennis bij de aanvang van de practische lessen, een noodzakelijke
voorwaarde is.

Moge ten slotte dit overzicht worden besloten met een opgave van het
aantal opgeleide — respectievelijk in opleiding zijnde — inseminatoren,
t.w.:

Dit betekent, dat — naar wij hopen — pp 1 Februari 1949 in totaal
41 inseminatoren in Noord-Holland zullen zijn opgeleid.

In deel 73 van dit tijdschrift (1948) werden door mij de resultaten
gepubliceerd van een onderzoek naar het rode bloedbeeld van het normale,
klinisch gezonde paard en de invloed-van ras, geslacht en leeftijd op de
diverse vastgestelde grootheden uitvoerig gediscussieerd. De behoefte die
er bestaat het erythrocytaire beeld van patiënten te karakteriseren, dwingt
ons immers tot de noodzakelijkheid te beschikken over de z.g. ,,normen".
In de genoemde publicatie zijn deze „normen" vastgesteld voor al die
grootheden die men bij het moderne humane haematologisch onderzoek
gewend is vast te stellen.

In aansluiting aan genoemd onderzoek werd bij een aantal paarden
lijdende aan strongylose bloedonderzoek verricht, waarvan de resultaten
in deze mededeling zijn samengevat.

Het bloed van 16 paarden, waarvoor klinische hulp van de „buiten-
praktijk" werd ingeroepen en waarvan op grond van faecesonderzoek de
diagnose „strongylose" was gesteld, werd door Dr Hesse verzameld en
op dezelfde dag dat het werd opgevangen in het laboratorium onderzocht.
Het betrof hier een aantal jonge dieren (i—2 jaar). Het bloed werd ver-
zameld gedurende de maanden Februari en Maart 1948, toen de betreffende
patiënten in de weide liepen. Per dier werden ongeveer 50 cc bloed ver-
kregen uit de vena jugularis en onstolbaar gemaakt met behulp van 1 mg
heparine. Heparine bleek voor paardebloed een uitnemend anticoagulum,
waarbij geen spoor van hacmolyse optrad.

De bepaling van de diverse haematologische grootheden geschiedde in
hoofdzaak op de wijze die in de eerste publicatie (Romijn, 1948) is
vermeld. Opgemerkt dient te worden dat nu alle bepalingen verricht zijn
met heparine-bloed en dus niet meer het onderscheid tussen oxalaat-bloed
en gedefibrineerd bloed gemaakt behoeft te worden. Overeenkomstig deze
werkwijze zal nu dan ook gesproken worden van plasmaijzer in plaats
van serumijzer.

Bij de bepaling van de gemiddelde diameter van de erythrocyten werd
een andere werkwijze gevolgd nl. in plaats van de directe meting van
200 cellen werd direct de gemiddelde doorsnede bepaald met de erythro-
cytometer van Haden-Hausser (1940). Deze methode is een variant op
de bekende methode van Pijper (1947), waarbij uit de grootte van het
buigingsspectrum de gemiddelde erythrocytdiameter wordt bepaald. Bij
de originele Pijper-methode wordt de afstand van de lichtbron tot het
preparaat constant gehouden en de bijbehorende straal van de spectraal-
ringen gemeten; bij de werkwijze volgens Haden-Hausser wordt deze
afstand gevarieerd en zodanig ingesteld dat de spectraalringen een be-
paalde afmeting hebben.

uitkomsten worden verkregen met droge, in methylalcohol gefixeerde,
ongekleurde uitstrijken, terwijl onder deze omstandigheden het spectrum
tevens een maximum aan lichtsterkte bezit. Voor verdere bijzonderheden
verwijs ik naar een publicatie van Mej. Lokhorst (1948).

Voor de ijking van deze erythrocytometer van Haden-Hausser werd
gebruik gemaakt van twee op de beschreven wijze vervaardigde preparaten
van mensenbloed en paardebloed, waarvan de gemiddelde erythrocyt-
diameter bepaald was door» meting van 500 cellen.

Het plasmaeiwitgehalte dat bij het vorig onderzoek niet bepaald was,
is voor de strongylosedieren wel vastgesteld met behulp van de refracto-
meter van Pulfrich, waarbij met 1 druppel vloeistof kan worden volstaan.

De verkregen resultaten zijn in bijgaande tabel samengevat, samen
met de gemiddelde resultaten van de normale paarden; de strongylose-
paarden zijn genummerd 1 t/m 16. Afwijkingen van de norm zijn vetgedrukt.

Het aantal erythrocyten is wel klein (4.61 X io⁶), doch valt nog binnen
de normale variatiebreedte; dit is niet het geval met het celvolume (haema-
tocrietwaarde), die gedecideerd lager is dan bij normale dieren. In over-
eenstemming hiermede wordt dan ook een zeer laag haemoglobinegehalte
gevonden (8.08 g%), evenals de zuurstofcapaciteit en het ijzergehalte
van het bloed. Opvallend is de aanwezigheid van dikke erythrocyten
(dikte-index 1.15), terwijl de verhouding diameter-dikte zodanig is, dat
dit een grensgeval is tussen normale cellen en spherocytose.

Merkwaardig is de zeer hoge waarde voor de specifieke 0₂-capaciteit;
men zou hierin een physiologische compensatie van de bestaande anaemie
kunnen zien. De haemoglobineconcentratie in de cellen zelf is volkomen
normaal (M.C.H.C. = 33.7). De saturatie-index is 1.00 en ook de kleur-
index en volume-index vallen binnen de physiologische variatiebreedte.
Er is dus hier sprake van een normochrome, normocytaire anaemie.

Er is een duidelijke anaemie en hiervoor gelden dezelfde beschouwingen
als voor patiënt No. 1, dus normocytair en normochroom. Haemoglobine-
gehalte 8.44 g %, samenhangend met een klein celvolume (25 %). De
erythrocyten zijn betrekkelijk klein, doch vallen nog binnen de normale
variatiebreedte.

Uitgesproken anaemie, zowel in Hb-gehalte als in aantal erythrocyten
en celvolume. Toch zijn saturatie-index en volume-index volkomen
normaal, dus een normocytaire, normochrome anaemie.

Bij dit dier is feitelijk geen anaemie aanwezig; het Hb-gehalte (10.75 g %)
is aanzienlijk hoger dan het minimum dat wij voor normale paarden
konden vaststellen. Ofschoon eveneens de haematocrietwaarde volkomen
normaal is konden wij toch afwijkingen aan het erythrocytaire bloedbeeld

vaststellen, in dier voege, dat deze cellen zeer klein zijn (volume-index
0.79). Uit de tabel blijkt dat dit door de geringe diameter veroorzaakt
wordt, niet door de dikte (dikte-index zelfs 1.12). Het rode bloedbeeld
kan dus gekarakteriseerd worden als microcytair-normochroom.

Het bloedbeeld van dit dier komt vrijwel overeen met dat van de
vorige patiënt. Ook een microcytair-normochroom erythrocytair systeem.

Geen echte anaemie, wel uiterst kleine cellen (volume-index 0.74),
dikte der cellen normaal. Evenals bij patiënten 5 en 1 een hoge specifieke
0₂-capaciteit. Normochroom-microcytair bloedbeeld.

Volkomen normaal bloedbeeld; alleen de dikte der cellen is iets groter
dan normaal (dikte-index 1.16). Normocytair-normochroom.

Geen anaemie; volume der erythrocyten normaal doch de diameter
kleiner dan normaal en de dikte groter, dus duidelijke spherocytose,
waarvoor ook bij de patiënt No. 7 aanwijzingen bestaan. Microcytair-
normochroom bloedbeeld, waarbij het begrip microcytair betrekking heeft
op de celdiameter en niet op het M.C.V.

Vrijwel geen afwijkingen in het rode bloedbeeld, alleen een verhoogde
specifieke 0₂-capaciteit en een opvallend laag plasmaijzergehalte van
12 y %. Normocytair-normochroom bloedbeeld.

Evenals bij No. 8 een sterk uitgesproken spherocytose. Hoge specifieke
O_a-capaciteit, lage verzadigings-index, dus hypochroom. Volume-index
volkomen normaal. Microcytair-hypochroom bloedbeeld. Geen anaemie.

Geen anaemie, wel sterk uitgesproken spherocytose; volume der ery-
throcyten normaal, diameter zeer klein. Zeer hoge specifieke O_a-capaciteit.
Microcytair-normochroom bloedbeeld.

Geen anaemie, integendeel een vrij hoog haemoglobinegehalte; ook
duidelijke spherocytose; merkwaardig lage specifieke 0₂-capaclteit.
Microcytair-normochroom rood bloedbeeld.

Duidelijke anaemie, gepaard gaande met laag celvolume, lage 0₂-
capaciteit, bloedijzergehalte en plasmaijzergehalte; geen spherocytose of
abnormaal kleine diameter, dus normocytaire-normochrome anaemie.

Anaemie, vergezeld van laag celvolume, 0₂-capaciteit, bloed- en
plasmaijzergehalte en merkwaardigerwijze van een hoge verzadigings-
index, dus een hyperchrome anaemie. Geen afwijkende celvorm aanwezig,
dus normocytaire-hyperchrome anaemie.

Overzien wij de resultaten, verkregen aan de 16 onderzochte dieren
dan blijkt dat slechts in 5 van de 16 gevallen zich een uitgesproken anaemie
ontwikkeld heeft, indien wij het begrip anaemie baseren op het haemoglo-
binegehalte als zodanig, los van andere erythrocytaire grootheden; immers
bij het normale paard vonden wij als laagste haemoglobinegehalte een
bedrffg van 8.88 g %, overeenkomende met een haematocrietaflezing
van 25.9 %.

In de 5 genoemde gevallen met echte anaemie was ook steeds het cel-
volume kleiner clan 25.9 %, doch het aantal erythrocyten was slechts bij
één van deze dieren kleiner dan normaal en wel bij patiënt No. 3. Dit
wijst reeds op de aanwezigheid van kleine erythrocyten; inderdaad blijkt
bij deze 5 dieren met strongylusanaemie de volume-index steeds kleiner
dan i te zijn, ofschoon niet kleiner dan het laagste bedrag hiervoor bij
normale paarden gevonden (0.86). Hetzelfde kan gezegd worden voor de
diameter der rode bloedcellen; wel kleine cellen, maar geen abnormale
microcyten, dus een normocytaire anaemie, terwijl de verzadigings-index
in 4 van de 5 gevallen volkomen normaal is. De strongylusanaemie is clus
overwegend normocytair-normochroom of normocytair-hyperchroom.

Bij i i van de 16 onderzochte dieren had zich geen anaemie ontwikkeld;
ongetwijfeld hangt deze omstandigheid samen met de graad van worm-
infectie. Soms is het haemoglobinegehalte zelfs vrij hoog (nrs. 6, 12, 13).
Toch zijn ook bij deze patiënten bepaalde afwijkingen in het rode bloed-
beeld aan te tonen, variërend van een geringe aanduiding van dikkere
erythrocyten (No. 7) tot uitgesproken gevallen van spherocytose (nrs. 8,
io, 11, 12, 13 en 14), die alleen tot uiting komen bij een gedetailleerd
bloedonderzoek als in de eerste publicatie beschreven, want daar het
individuele celvolume weinig is verminderd zal de haematocrietwaarde
als zodanig hiervoor geen indicatie kunnen zijn. Van veranderingen in
het serumijzergehalte (plasmaijzergehalte) kan feitelijk niet worden
gesproken; de laagste waarde hiervoor (12 y %) werd aangetroffen bij
een dier (No. 9) waar verder hoegenaamd geen afwijkingen van de norm
konden worden geconstateerd. Ook bij het normale paard blijkt deze
grootheid zeer variabel te zijn. De specifieke 0₂-capaciteit is bij 6 van
de 16 dieren groter dan normaal, bij 7 normaal en bij 3 dieren kleiner
dan normaal. Een samenhang tussen de graad van anaemie en verhoging
van de specifieke O_a-capaciteit kon niet worden geconstateerd.

Voor de klinische diagnose van strongylose kunnen de geconstateerde
afwijkingen in het erythrocytaire bloedbeeld uit den aard der zaak van
geen betekenis zijn; een faecesonderzoek is hiervoor ruimschoots voldoende.

Wel lijkt mij van betekenis een nader verband te zoeken tussen de graad
van infectie en de aard der bloedafwijkingen. Daar men in het algemeen
met een menginfectie te doen zal hebben, kan in het ene geval een over-
heersing van bloedzuigende soorten plaats hebben, in een ander geval niet.

Bij 16 paarden lijdende aan strongylose werd een onderzoek ingesteld
naar het erythrocytaire bloedbeeld. Bij 5 dieren kon van een echte anaemie
worden gesproken, die het karakter van een normocytaire-normochrome
anaemie bezit. Bij de overige dieren was vooral opvallend de aanwezigheid
van kleine, spherische erythrocyten; vaak kan van een echte spherocytose
worden gesproken. Het verdient aanbeveling het verband tussen de graad
van infectie en de aard der afwijkingen in het rode bloedbeeld nader te
onderzoeken.

The red blood picture of sixteen horses suffering from equine strongylidosis has been
examined. In 5 cases a distinct anaemia was developed, of the normocytic, normochro-
mous type. In the 11 other animals characteristic deviations from the normal erythrocyte
form could be detected, especially microcytosis and spherocytosis. It seems to the author
that a further study of the relation of the red blood picture to the grade of infection
with equine strongyles will be desirable.

Haden, R. L. (1940). J. Labor, clin. Med. 25, 399.
Lokhorst, W. (1948). T. Med. Anal. 3, 533.
Pijper, A. (1947). J. Labor, clin. Med. 32, 857.
Romijn, C. (1948). T. Diergeneesk. 73, 333.

Op 9-12-\'48 verscheen op mijn spreekuur een hond (teef) met de klacht
van de eigenaar, dat de buik in omvang toenam ofschoon er van
drachtigheid geen sprake kon zijn.

Anamnese: De hond was vijfjaar oud. Had nooit gejongd. Eetlust goed.
Vandaag voor het eerst een paar maal gebraakt. De buikomvang was
in i twee maanden sterk toegenomen terwijl de hond levendig was ge-
bleven. De laatste loopsheid begon ^ 8-8-\'48 en duurde 3 weken, de
afscheiding was zoals de vorige keren normaal en daarna is geen uit-
vloeiing meer gezien.

Status praesens: Bastaard, ter grootte van boxer, teef, levendig en in
behoorlijke conditie. Het dier maakte de indruk in een vergevorderd
stadium van drachtigheid te zijn.

Bij palpatie werden twee harde onregelmatige zwellingen in de buik
gevoeld, ze waren iets beweegbaar.

Bij doorsnijden van het peritoneum kwam het omentum naar buiten,
bezaaid met kleine knobbeltjes en er was iets roodachtig vocht in de buik.

Sectie: Ovaria zeer sterk vergroot met onregelmatig knobbelig oppervlak
en grote verscheidenheid van kleur, nl. wit, rood, blauwrood en geel.

Het omentum was bezaaid met kleine en grote bruinrode knobbeltjes,
gelegen langs de lymphbanen.

Microscopische pathologie: Dit onderzoek werd verricht door Prof. Dr. W.
P. Plate te Utrecht, waarvoor van deze plaats nogmaals hartelijk dank.

Het microscopische beeld van beide tumoren lijkt zeer veel op dat van
het maligne gedegenereerde papillaire cystoom van de mens. Het is een
typisch adeno-carcinoom. Ook de metastasen in het omentum vertonen
hetzelfde beeld. In milt en nier geen afwijkingen.

Van onze Amerikaanse collega Dr. Ch. Haasjes, die geboren werd
te Staphorst en thans veearts is in Shelby (Michigan), ontvingen wij
onderstaande mededeling over zijn methode van voorkoming van diarrhee
bij kalveren. Verschillende punten zullen onze Nederlandse veeartsen
bekend zijn uit het rapport uitgebracht door Poels over kalverziekten.

If possible the cow should freshen in a clean stall. The calf may remain
with the cow for 12 hours to obtain some of the first milk called colostrum.
Disinfect the navel with Iodine. Keep calves in a clean, warm place free
from moisture and drafts.

At the end of 12 hours the calf is muzzled and all food is withheld for
the next 24 hours. When the fasting period ends, a pint of milk and lime
water warmed to body temperature is fed from a scalded pail. The amount
of milk allowed on the 3rd day, the first regular feeding day, is 6 per cent
of the weight of the calf, using the dam\'s milk. It is divided into 3 feedings,
to each of which is added a pint of lime water. (Lime water must be made
from pure lime and rain water). The mixture is warmed to body tempera-
ture and fed from a scalded pail. A daily increase of a J pint is enough.
Place muzzles on calves to prevent eating bedding and contaminating
material which causes indigestion and a persistent diarrhea.

Medio Juli 1947 verzocht landbouwer De W. te O. mij eens naar
zijn 5-jarige koudbloedmerrie te komen zien, welke in het midden van
de hals een opening vertoonde, waaruit etter vloeide. Het dier hield
volgens eigenaar de hals stijf en was niet trekvast. Ik sloeg hem voor naar
een noodstal te komen, om het zaakje radicaal te behandelen, aangezien
mij uit de anamnese bleek, dat er een fistel ontstaan was vanuit een zich
daar bevindende granaatscherf, aangezien het dier zich in de gevechtszone
bevond in het jaar 1944. Bij mijn onderzoek bevond zich aan de rechter
halszijde (midden) een fistel, en een paar littekens, welke volgens eigenaar
ontstaan waren na opening van abscessen daar ter plaatse door buurt-
collegae ter eliminatie van het vreemde voorwerp. Na desinfectie, ontharen
en anaethaesie werd na sondering de fistel een vingerdiepte gespleten, tegen
de halswervels. Bij langdurige sondering met vinger en kromgebogen sonde,
mocht het mij niet gelukken, het bewuste stuk op te sporen. De fistel sloot zich
geheel, en ik hoorde van het geval niets meer. Drie weken geleden riep
eigenaar mijn hulp weer in daar zich nu voor de boeg een opening bevond
welke etterde en een voelbare dikte aanwezig was, welke blijkbaar zo pijnlijk
was, dat het dier bij het aanzetten in het gareel, terugkwam. Bij palpatie in de
noodstal bevond zich een kindervuistgroot gezwel onderde brachiocephalicus,
welke stuwing veroorzaakte van de vena jugularis en bij druk rijkelijk
etter ontlastte. Bij sondering op 8 cm diepte schuin naar onder mediaal,
ontdekte ik het corpus alienum. Het was dus gezakt van het midden van
de hals tot kort voor de boeg. Na de bekende praeparatieven en 30 cc
novocaine-injectie, achtte ik het doelmatiger de brachio cephalicus in
lengterichting te splijten, om de activiteit dezer spier te sparen. De spier-
snede van een lengte van ^ 8 cm werd door een helper met wondhaken
opengehouden en toen kon ik met de vinger op een 6 cm diepte, het gezwel
voelen. Na opening met de scalpel vloeide rijkelijk etter hieruit en voelde
ik het stuk granaatsplinter in de diepte. Met een Peanse tang moest ik
onder draaiende beweging toch nog het kubusvormige stuk verwijderen.
Hierna volgde sluiting der wonde na inbrenging van een gaasje gedrenkt
in rivanolsolutie. Het dier begon onder het hechten stevig te transpireren
en liet zich bij de zevende en laatste hechting in de broek zakken met
gestrekte voorbenen, en maakte het hoofd kennis met het mijne, door
een flauwte. Na 10 dagen zijn de hechtingen verwijderd en wordt de
wonde verder met 1 % pyoktanninesolutie dagelijks gepenseeld. Naar
mijn overtuiging volgt algehele genezing, hetgeen ook geschied is.

In „Orgaanziekten" van Wester bevinden zich in het hoofdstuk
Rachitis, enkele klassieke beelden welke het zelfs voor de leek niet moeilijk
maken deze te toetsen op het levend dier, om zo de diagnose te stellen. Dat
het in de praktijk niet altijd even makkelijk valt bij wegvallen van deze
symptomen als stijle stand in kogels, welke tevens verdikt zijn, de opge-
bogen smalle rug, het magere coffre, de karakteristieke (als op spelden
lopende) gang, ondervond ik toen ik geroepen werd bij een jaarling oud
veulen, hetwelk in een tamelijk goede voedingstoestand verkeerde. Eigenaar
deelde mij mede, dat het sedert een week moeilijk at, en vooral de toe-
gediende portie haver. Ik liet het wat haver toedienen en zag tot mijn
verbazing, dat het grote lust tot eten had, er wat van opnam om na een
paar kauwbewegingen alles met flink wat speeksel in de voerbak te laten
vallen. Het hoofd werd in de korte poos bij het kauwen gestrekt gehouden
en tevens scheef, zoals paarden vaak doen om uit een ruif wat groter hap
hooi te bemachtigen. Aan droes hoefde ik niet te denken, daar de tempe-
ratuur normaal was, en keelpalpatie noch neusuitvloeiing iets opleverde.
Ook verlamming van tong noch facialis was aanwezig. Tandinspectie
leverde niets op, noch druk op onderkaak. Ik moest bij exclusie toch
rachitis diagnostiseren. Intramusculair injicieerde ik 30 cc Vigantol, als
dieet tarwezemelenslobber met phosphat calcicus. Veertien dagen hierna
waren de verschijnselen volkomen verdwenen tot genoegen van eigenaar
en mijn persoon, aangezien ik hiér met een exclusieve diagnose te
maken had.

Het betreft hier een grote zeug van H. v. d. A. te Albergen. Het dier
heeft voor de 5e keer geworpen en wel 16 levende biggen.

\'s Morgens om 6 uur is de laatste big geboren en nadat de secundinae
afgekomen zijn, wordt enkele uren later de zeug even in de weide gedaan.
Daarna komt het dier weer in het hok en door de eigenaar werden geen
afwijkingen waargenomen, ook geen persen.

Als deze om g uur nog even weer gaat kijken is er een volledige Inversio
et prolapsus uteri aanwezig.

Bij aankomst op de boerderij tref ik een grote uterus aan, waarvan
reponeren is uit te sluiten. Van een noodslachting wordt afgezien, ook al
door de warme weersomstandigheden en wordt beslist over te gaan tot
Amputatio Uteri.

Daartoe wordt de uterus eerst afgespoeld met een koude slappe Cito-
pogeenoplossing en de zeug krijgt 2 maal 5 cc adrenaline J pro mille
subcutaan. Als ligatuur wordt een elastisch Applicaverband gebruikt.
Met plm. 25 cm hiervan wordt een achttal windingen aangelegd om het
Corpus Uteri ongeveer in het midden. Hieroverheen wordt een koordliga-
tuur stevig aangehaald.

Vervolgens wordt nogmaals 5 cc adrenaline gegeven, waarna op plm.
5 cm afstand van de ligatuur de uterus wordt afgesneden.

De eigenaar krijgt opdracht nog enkele keren te irrigeren met een
slappe Citopogeenoplossing.

Het dier geneest zonder dat zich ziekteverschijnselen voordoen. Van
de Shock en de grote onrust, zoals in de literatuur vermeld, deed zich
in dit geval geen enkel verschijnsel voor.

Het betreft hier een zeug van H. E. te Langeveen. Het dier heeft voor
de zevende keer geworpen. Er zijn 13 levende en 2 dode biggen geboren,
en de eerste uren is alles normaal. Ongeveer 9 uur \'s morgens in de laatste
big geboren. Omstreeks 2 uur \'s middags wordt door de eigenaar de
prolaps waargenomen, en mijn hulp ingeroepen.

Het is een grote vrij sterk gestuwde uterus. De mucosa is donker gekleurd
en hier en daar vrij ernstig beschadigd, waardoor al wat bloedingen zijn
opgetreden.

De zeug krijgt 2 maal 5 cc adrenaline en weer wordt de uterus afge-
spoeld met slappe koude citopogeenoplossing. Evenals bij het vorige geval
worden 7 a 8 elastische windingen en een koordligatuur aangelegd. Nog-
maals 5 cc adrenaline, waarna de uterus geamputeerd wordt.

Enkele minuten na de amputatie wordt de ademhaling zeer frequent.
Het dier blijft echter rustig liggen.

Reeds meerdere malen is de techniek van het bacteriologisch onderzoek
ter sprake geweest. Daar de doelstelling niet alleen is om uit te maken
of vlees resp. organen kiemhoudend zijn, maar tevens het opsporen van
eventueel aanwezige vleesvergiftigingsbacteriën, moet de vraag gesteld
worden welke voedingsbodems hiertoe het meest geschikt zijn.

Maakt men uitsluitend gebruik van bouillon en agar, dan zal men in
vele gevallen aan de tweede doelstelling niet kunnen voldoen. Een onder-
zoek van de lever door middel van de genoemde bodems, welk orgaan
men zeer zeker in het onderzoek moet betrekken, heeft weinig zin. Zonder
twijfel is de vloeibare bodem het meest geschikte milieu voor groei van
bacteriën. Organen waaruit een reincultuur is te verwachten, zoals bv.
de milt kan men dus het beste enten in bouillon. Bij eventuele groei kan
men dan later nog altijd een onderzoek instellen naar de aard van de
gekweekte bacteriën. Enten van levermateriaal in bouillon heeft weinig
betekenis, daar in een zeer hoog percentage van de gevallen groei met
gasvorming plaats heeft. Men kan aan de lever ook niet de eis van kiem-
vrijheid stellen. Men dient levermateriaal dus uit te strijken op een vaste
voedingsbodem (Petrischaal). Ter opsporing van eventuele paratyphus-
bacillen, maakt men gewoonlijk gebruik van kleurvoedingsbodems. Ge-
bruik van bepaalde bodems is niet voorgeschreven, zodat ieder naar eigen
smaak een bodem kiest (Endo, Conradi-Drioalski, Gaszner enz.). Sedert
korte tijd zijn in de handel gebracht voedingsbodems in poedervorm van
dc Fa. Difco in Amsterdam, waarvan op zeer eenvoudige wijze voedings-
bodems kunnen worden g maakt, wat vooral voor kleine keuringsdiensten
een groot gemak betekent. Voor het kweken van Salmonellae wordt aan-
gegeven gebruik te maken van SS agar en MacConkey agar. De vraag
deed zich voor welke waarde men aan deze bodems voor ons doel mag
toekennen. Daar wij, wat de lever betreft, voornamelijk te doen hebben
met coli- en eventueel salmonellabacillen, werden door mij onderzoekingen
verricht met een coli en Salmonella Dublin stam. SS platen, MacConkey-
platen en Endo platen (deze laatste bereid volgens recept van het Vet.
Hyg. Instituut te Utrecht) werden geënt met een nagenoeg gelijke hoeveel-
heid coli- en salmonellacultuur. De platen werden een dag te voren in
de broedstoof geplaatst ter uitschakeling van eventuele verontreiniging en
opdat een volkomen droge oppervlakte van de bodems zou worden ver-
kregen. Om een ongeveer gelijke hoeveelheid te enten materiaal te ver-
krijgen, werd zowel van coli als van salmonella een even grote kolonie
met een platina oese afgenomen, deze gebracht in 10 cc bouillon, goed
geschud en i uur in de broedstoof geplaatst om een homogene verdeling
in de bouillon te verkrijgen. Daarna werd op de genoemde platen i oese
van deze bouillon geënt en deze met behulp van een steriele Drigalskispatel
uitgestreken (dus alle platen afzonderlijk met coli of met salmonella).
Er werd dus slechts een gering aantal bacteriën op de platen gebracht.

Na een verblijf van 24 uur in de broedstoof op .37° C. bleken alle platen
te zijn gegroeid, behalve de SS platen die met coli waren geënt (de proeven
werden in duplo gedaan). SS agar werkt dus remmend op de groei van
colibacteriën. Het aantal koloniën op de gegroeide platen was ongeveer
gelijk; de koloniën zowel van coli als van salmonella waren op de Endo-
piaten het grootst; de salmonellakoloniën op de SS platen waren het kleinst.

Hierna werden een serie platen geënt met een oese uit bouillon waarin
een geringe doch gelijke hoeveelheid coli- en salmonellabacteriën waren
gemengd. Telkens werd na het uitspatelen nog een zelfde plaat bestreken
met de gebruikte spatel om een grotere koloniespreiding te verkrijgen.
Op de MacConkey- en Endo-platen waren na 24 uur verblijf in de broed-
stoof koloniën van coli en salmonella gegroeid in ongeveer gelijk aantal.
Op de SS platen (eerste uitspateling) was een reincultuur van salmonella
gegroeid; de SS platen (tweede uitspateling) bleven steriel. Hier werd
dus bevestigd dat de SS agar remmend werkt op colibacteriën.

Ik stelde mij nu de vraag of de SS agar ook remmend werkt op salmo-
nellae en tevens of gewone agar een betere voedingsbodem voor bacteriën
is dan de kleurbodems. Hiertoe werden weer een serie platen geënt, waarbij
nu gewone agar werd ingeschakeld. Om een minimale kans tot groei te
verkrijgen werd geënt met zeer verdunde culturen van coli- en salmonella-
bacteriën. Ter verkrijging van entmateriaal werd een bouillonbuis geënt,
hiervan werd 1 oese in een tweede bouillonbuis gedaan en hiervan weer
i oese in een derde bouillonbuis. De tweede en de derde buis werden
gebruikt voor enting van de platen. Alle platen geënt uit de derde buis
bleven steriel. De platen geënt uit de tweede buis vertoonden allen groei
met uitzondering van de SS platen geënt met coli. Het aantalkoloniën
op de platen was zodanig, dat niet geconcludeerd mag worden, dat agar
een betere voedingsbodem voor bacteriën is dan de kleurbodems; een
remmende werking van de SS agar ook op salmonella bleek uit deze
proeven niet.

Resumerend mag men dus aan de MacConkey-bodem dezelfde waarde
toekennen als aan de gebruikelijke bodems (Endo, Gaszner enz.). Per-
soonlijk vind ik de kleurverschillen bij gebruik van de Endopiaat het
meest sprekend. De SS agar is geschikt voor onderzoek van de lever, echter
niet voor onderzoek van bv. de milt, omdat bij een steriel blijven van deze
bodem niet geconcludeerd mag worden tot kiemvrijheid van dit orgaan.

De begrippen selectieve bodem en electieve bodem worden vaak door
elkaar gebruikt. Naar mijn mening zou men de SS agar tot de electieve
moeten rekenen (eligo = uitkiezen, electieve werking is werking uitsluitend
op bepaalde delen of in bepaalde richting). Platen als Endo, MacConkey
enz. zou men selectief moeten noemen. (Selectio = keuze, selectieve
werking is werking, waarbij verschillende delen scherp van elkaar kunnen
worden onderkend).

Een factor welke hier buiten beschouwing is gelaten is de pH van de
gebruikte bodems. Ongetwijfeld is deze ook van invloed op de groei van
bacteriën. De pH van de SS agar is 7.0, van MacConkey agar ± 7-3-
De gebruikte agar werd bereid van de droge bodem van de I.G. Farben,
welke een vrij hoge pH heeft (± 7.6). De door ons zelf bereide bodems
worden afgesteld op een pH van ± 7.2. Het ware wenselijk de optimum
pH voor verschillende bacteriesoorten te bepalen. Vooral voor het kweken
van vlekziektebacillen, welke vrij kieskeurig zijn, lijkt mij dit van belang.

wirth, Lexikon der praktischen Therapie und Prophylaxe für Tierärzte. Lieferung
5 und 6. Prijs per aflevering sfr. 13.—.

De delen 5 en 6 van deze encyclopaedie voor dierenartsen verschijnen regelmatig.
Verscheen in October 1948 deel 5, deel 6 is eind December in de handel gebracht. Het
eerste gaat van bldz. 597 tot bldz. 756, het laatste van 757—916. Enkele afbeeldingen
verduidelijken de tekst. Voor de beoordeling verwijs ik naar mijn recensie bij het ver-
schijnen der eerste delen.

Dr. W. Gaade : Beginselen der Organisch-Chemische Nomenclatuur. Elsevier
Publishing Company, ine. Amsterdam 1948. XII 224 blz. Ing. ƒ4.90—Geb. ƒ 5.90.

Dit boekje is ontstaan uit een reeks voordrachten, welke de schrijver in 1941 voor het
laboratoriumpersoneel van een belangrijk researchinstituut heeft gehouden. Op zeer
duidelijke wijze, met commentaar en vele voorbeelden worden de nomenclatuurregels,
die in 1930 door c!e Union Internationale de Chimie te Luik zijn aanvaard, behandeld,
en in de appendix worden de in 1947 te Londen voorgestelde aanvullingen besproken.
Ieder hoofdstuk i, voorzien van een aantal oefenvoorbeelden, waardoor de doeltref-
fendheid nog vergroot wordt. Het is natuurlijk niet mogelijk geweest om in een kort
bestek de gehele organische chemie te behandelen, toch vindt men vele belangrijke
groepen van verbindingen besproken, wij noemen : de «ulfanilamiden penicillinesoorten,
geslachtshormonen, sympatomimetica, deuterium- en siliciumverbindingen.

Ongetwijfeld zal dit, ook wat uitvoering betreft keurig verzorgde boekje, van groot
nut zijn voor iedereen, die met organische verbindingen te maken heeft en daarbij op
de hoogte moet zijn van de samenhang tussen naam en formule.

II. Laff.nêtrf. et P. Dedieu. Technique systématique de 1\'inspection des viandes de
boucheries. Deuxième édition 1946, Vigot frêres, Paris, 23 Rue de 1\'Ecole de medicine.
450 bladzijden, ingenaaid 585 francs.

Beide schrijvers zijn „docteur vétérinaire" en bekleden een belangrijke functie op
vleeskeuringsterrein. Dat komt wel uit de wijze van bewerking van dit bock naar voren,
welke in alle opzichten blijkt door ware vakmensen te zijn verricht. Het is, naar mijn
mening terecht, bekroond door de Académie Vétérinaire cn door de Académie de
Médicine. Negen jaren te voren verscheen de eerste druk. In deze, — tweede —, druk
zijn, volgens het voorwoord, vele onderdelen nauwkeuriger en uitgebreider behandeld,
onder andere de keuring bij tuberculose, de pH-bepaling en de „teste H.I.L." van
Névot. Deze „teste H.I.L." wordt door A. Névot in zijn boek „Controle bactériologique
pratique des denrées alimentaires d\'origine animale" sterk naar voren gebracht en is
het codewoord voor het onderzoek op H.S(H), indol (I) en vervloeiing van gelatine
(Liquéfaction). Inderdaad komt ook de keuring bij tuberculose uitvoerig ter sprake.
In Frankrijk wordt blijkbaar nog vastgehouden aan de beoordeling, zoals die in Neder-
land vóór de wijziging van het keuringsregulaticf is 1939 gebruikelijk was. Het nog
geldende „décrét" van 24 Jan. 1934 geeft de vierendeclbeoordeling aan. Nadien is er
blijkbaar geen belangrijke wijziging geweest; in het boek ontbreekt bijvoorbeeld een
beschrijving van de logische redenering over de Pathogenese volgens Nieberle.

Er zijn onderwerpen, die in dit boek zeker wel een meer uitvoerige bespreking ver-
dienen, dan zij ontvangen, o.a. de Cysticercose en de echinococcose, terwijl er andere
zijn, die naar mijn mening wat te uitgebreid zijn behandeld, bijvoorbeeld de pH-
bepaling en enige andere laboratoriummethoden, doch al-met-al lijkt bet mij een goed
boek over de praktische vleeskeuring, dat om zijn gemakkelijk te bevatten voorlichting
aangeschaft en geraadpleegd mag worden door ieder, die op vleeskeuringsgebied werk-
zaam is en die belang stelt in buitenlandse toestanden, voorschriften en maatregelen.
Er zijn 190 verklarende afbeeldingen en foto\'s, die merendeels zeer duidelijk zijn.

C. R. A. Martin, Practical Food Inspection. Third edition — 1947—1948- Uitg.
H. K. Levvis en Co., Ltd., Londen, deel I : Meat-inspection 316 blz. (ie uitg. 1932,
2e 1940, 3e 1947) deel II : Fish, Poultry and othér Foods, 284 blz. (1933, 1940, 1948).
Prijs van beide gebonden ƒ 12.— per stuk.

Dit werk, dat volgens het voorwoord, „geschreven is door een practical -inspector,
is samengesteld voor studerenden en keurmeesters". „Het is gecomprimeerd in eén
praktische vorm, met weglaten van veel ultra-wetenschappelijke details, die beschouwd
mogen worden als teveel voor de dagelijkse behoefte van de keurmeester."

Waren de boeken voor hem geschreven, dan zou een dierenarts het verwonderlijk
vinden, dat aan het einde van elk deel een „glossary of terms", een omschrijving van
een hele rij in dat deel gebruikte wetenschappelijke termen, voorkomt. Men mag van
keuringsveeartsen en gevorderde Studenten veronderstellen, dat, om bij de A te blijven,
woorden als abdomen, adiposa, anatomie en anus, geen nadere uitleg behoeven. Wanneer
men echter bedenkt, dat een „practical inspector" geen keuringsveearts is, doch een
„leek", dan is de aanwezigheid van het aanhangsel verklaard. Volgens de in Engeland
gebruikelijke opsomming van titels, lidmaatschappen en verworven onderscheidingen
onder de naam van de schrijver op het titelblad, blijkt, dat deze geen „veterinary\'sur-
geon", dus eigenlijk een „leek" is. Hieruif kan ook worden geconcludeerd, dat in
Engeland de vleeskeuring veelal in handen van leekcn is. Dit wetende, moet men groot
respect hebben voor de kennis en dc kunde van deze „practical inspector".

Beide delen zijn geïllustreerd met keurige, door dc schrijver ei-genhandig gemaakte
tekeningen (I bevat 138, II 59 illustraties).

Deel I is uitsluitend aan „vlees" gewijd, en is nagenoeg gelijk aan de 2e druk van
1940. In inderdaad beknopte vorm wordt vrijwel alles besproken. Ik mis echter een
overzicht van de laboratoriumwcrkzaamheden (B.O., pH-bepaling enz.). Wellicht
achtte de schrijver zich daartoe niet kundig genoeg.

Het begint met een beetje physiologie en vergelijkende anatomie en eindigt, — via
beschouwingen over slachthuizen en slachttechniek, afwijkingen en een goed hoofdstuk
over parasieten —, bij koeling en bevroren vlees. Inderdaad is een en ander wel erg
gecomprimeerd.

Voor esn keuringsveearts, die ervaring heeft, is het een aardig boek om te bezitten,
en ook voor gevorderde studenten lijkt het mij een waarlijk te begeren eigendom.

De beoordeling blijkt nog wel eens tc verschillen met de Nederlandse opvattingen ;
het hoofdstuk over tuberculose bijvoorbeeld beslaat 37 bladzlijden, maar over de
pathogenese volgens Nieberle wordt daarin in het geheel niet gesproken. Komt dit
door dc wens van de schrijver, alleen maar een „praktisch" boek te willen schrijven?
Opgenomen is het „keuringssysteem", dat aanbevolen wordt door het Ministry of
Health, in de uitgave Memo 62, Food, van 1922, behelzende de „routine-keuring",
en dc „Code of judgment" welke „Code" geen wettelijke bevoegdheid heeft, doch
alleen maar een praktische aanbeveling wil zijn.

Het tweede deel bevat de anatomie en de beschrijving van verschillende soorten
in-consumptie-komende vissen en wild en gevogelte, een bespreking van fruit, groente
en granen, mogelijke infecties ervan met bacteriën en wormen, levensmiddelen in blik
en glas, enz. Het aardige van dit tweede deel vind ik, dat op een beknopte wijze velerlei
dingen over dit grote gebied van consumptieartikelen worden verteld, ook over berei-
ding, fabricage en zo meer. Het hoofdstuk over melk en melkproducten is 59 bladzijden.
Het is zeker niet eenvoudig, om in zo\'n klein bestek toch nog zóveel over deze belangrijke
voedingsmiddelen te geven, dat nog elk onderdeel even besproken kan worden. Het
kan niet anders dan slechts een vogelvlucht-overzicht zijn. Het is trouwens verwonderlijk,
dat een niet-wetenschappelijk man zoveel te vertellen weet over deze zaken.

Ik geloof niet, dat er in dit tweede deel enig voedingsmiddel is vergeten ; de moderne
brood- en banketbakkerij, de bierbrouwerij, dc distilleerderij, kortom elke bereidings-
wijze krijgt zijn deel van de bespreking.

Ik vind, dat door zijn algemeenheid dit tweede deel zich prettig laat lezen ; het bevat
veel, geeft over alles een gezellige bespreking en brengt juist genoeg, zodat dc lezer,
die tevreden wil zijn met een ruim globaal inzicht, in dit boek .voldoening zal vinden.

A. Rouchaix et A. Tapernoux, Lyon. Le lait et ses dérivés. Chimie, bactériologie,
hygiene. 2eéd\'tion, 1948, 35 illustrations. En. Viaor fréres, Rue de 1\'École de Médicine,
Paris (VI) 456 bladzijden, ingenaaid 950 francs.

De eerste uitgave van dit werk dateert van 1943, zodat na 5 jaar een nieuwe nodig
is geworden.

De indeling van het boek komt overeen met talrijke werken over melk : het begint
met een aantal anatomische, histologische en physiologische gtgevens, om verder te
gaan met de samenstelling en de physische gesteldheid van de melk, waarna dan een
heel grote rij onderwerpen een uitvoerige behandeling krijgt. Dit nieuwe werk is nogal
chemisch ingesteld, en ook zódanig ontwikkeld, zodat dan ook talrijke fijnere labora-
toriummethodes uitvoerig worden beschreven. Ook wat de melk-bacteriologie betreft,
geeft het uitgebreide beschouwingen. I Iet is natuurlijk in alle opzichten up-to-date
gemaakt. Het lijkt mij, dat het eigenlijk als studiebaek te uitvoerig is, en dat men goed
zal doen het te beschouwen als een nasla-werk, waarin men over een bepaald onderwerp
goed en nauwkeurig wordt ingelicht, de quintessence krijgt over de zeer talrijke onder-
zoekingen en studies, die gedurende de laatste tientallen jaren over melk-onderwerpen
zijn gedaan, doch waarin men de handicap van tè grote uitvoerigheid ter zijde laat.

Als zodanig lijkt mij het werk buitengewoon geslaagd. Van de ruim 450 bladzijden
zijn er alleen al een kleine 300-, gecomprimeerd bedrukt, aan „melk" gewijd. De rest
bevat de bespreking van de melkproducten. Er zijn 55 illustraties, waarvan cr meerdere
ook in andere boeken voorkomen en die lang niet alle fraai zijn.
v

John Francis. B. Sc., M.R.C.V.S. Bovine tuberculosis, includ\'ng a contrast with
human tuberculosis. Uitg. : Staples Press Limited, Cavendich Place, London W. 1,
1948, 25¹ net, 220 bladzijden, gebonden.

Volgens de aankondiging op het omslag, „is dit monogram met 400 literatuuropgaven,
de eerste poging na vele jaren om in een beknopte vorm een breed opgezet overzicht
te geven over bovine tuberculose. Voor bet eerst wordt een gedetailleerde vergelijking
gemaakt tussen de ziekte bij mens en dier. Speciaal wordt aandacht geschonken aan
Gróót-Britannië : een gekleurd kaartic over het voorkomen van bovine t.b.c. in Enge-
land en Schotland is ter verduidelijking opgenomen. Dit boek is speciaal voor veterinaire
studie geschreven, doch hopelijk iï het ook voor medici van waarde. Aan het slot van
elk hoofdstuk is een overzicht opgenomen."

Het begin van liet bock is aardig, doch verderop boeit het niet altijd even sterk.
Zoals de aankondiging al zegt, is het nogal eenzijdig afgestemd : Engeland, — en
Amerika óók worden breedvoerig behandeld, doch de naam „Holland" komt in het
hele boek niet voor en Denemarken wordt slechts een enkele keer genoemd. (De schrijver
schat de stand aldus : in Engeland zal h 20 % van het vee tuberculeus zijn, in Wales
7J %, in Schotland 14 % en in Groot-Britannic 17- 18 %). Het werk bevat, na een
inleiding over het voorkomen van bov. t.b.c. in een aantal landen, de pathogenese.
Dat is een interessant deel. Over de vleeskeuring bij t.b.c. wordt 5 bladzijden geschreven,
waarbij er dan nog één is over de onvoldoende maatregelen in Engeland. Het hoofdstuk,
dat de t.b.c. van bovine oorsprong bij de mens behandelt, beslaat 6 bladzijden. Naast
de historische gegevens over Vii.i.emin, Theobald Smith, MacFadyan, de Royal
Commission of Tuberculosis e.a., bevat het een overzichtje over de onderzoekingen
van de laatste tijd met als eindconclusie : 5 % van alle aan t.b.c. gestorven personen
van elke leeftijd is het slachtoffer van het bovine type ; bij kinderen, jonger dan 5 jaar,
is dit cijfer 30. Ongeveer 8 % van de rauwe melk en bijna alle 3000 gallon-tanks, waarin
de melk naar de grote steden wordt gebracht, bevat tuberkelbacillen. Het voortreffelijke
proefschrift van Sigurdsson : Studies on the risk of infection with bovine tuberculosis
to the rural population with special reference to pulmonary tuberculosis (1945), wordt
niet genoemd,^hoewel er voor de bewerking van dit boek zéér veel gegevens in te vinden
zouden zijn geweest.

Het boek bevat geen overzicht van eigen werk ; het is een uitgebreid overzicht van
een enorme hoeveelheid literatuurgegevens, die door de auteur zijn uitgezocht en

verwerkt; inderdaad een geweldige arbeid. Ik vind bet daarom jammer, dat door de
dichte druk zonder verduidelijkende spatiëring of alinea-indeling het boek niet erg vlot
gelezen kan worden. Het lijkt mij echter wel, dat het voor de Engelse lezer interessant
zal zijn en dat deze van dit incoveniënt geen hinder zal hebben.

Een aantal tabellen en werkelijk fraaie foto\'s, w.o. gekleurde, zijn tussen de tekst
opgenomen.

De Betekenis van de dierziekten voor de Volksgezondheid. (Verhandelingen van het
Instituut voor Praeventieve geneeskunde no. XII). H. E. Stenfert Kroese\'s Uit-
gevers-Maatschappij N.V. Leiden 1948.

Deze brochure (91 blz.) bevat het verhandelde op een vergadering van 18 Nov. 1947
in genoemd Instituut in de rij der „Praeventieve Geneeskunde-dagen".\' De stof is op
deze vergadering door verschillende sprekers belicht. Dr. J. v. D. Hoeden heeft een
overzicht gegeven van Zoönosen, veroorzaakt door bacteriën en schimmels, Prof. Dr.
J, D. Verlinde behandelde de Virusziekten, Prof. Dr. P. H. van Thiel de Parasitismcn.
Hierna hield Prof. Dr. J. A. Beijers een beschouwing over de bestrijding van enige voor
de mens van belang zijnde dierziekten met in een aanhangsel een overzicht over het
werk van de gezondheidsdiensten voor dieren. Prof. Julius belichtte van medisch
standpunt de plaats van de zoönosen in de maatschappij.

De discussies werden ingeleid door Dr. G. D. Hemmes, E. J. A. A. Quaedvlieg en
Dr. J. Winsser.

Waar dit onderwerp op het ogenblik in hel brandpunt van de belangstelling staat
is het zeer op prijs te stellen de uitspraken van een zo groot aantal deskundigen in het
kort samengevat te zien. Kleine onvolkomenheden blijven er natuurlijk altijd, zo de
fout in het overzicht op blz. 62, waar de malleus abusievelijk onder rund, in plaats van
indc.r paard wordt genoemd. Dergelijke vergissingen zijn vooral jammer, daar dit
boekje bedoeld is voor belangstellenden met zeer verschillende vooropleiding. Immers
zoals Dr. Winsser opmerkte : „Wanneer de arts en de dierenarts de handen ineenslaan
en op gemeenschappelijk terrein samengaan, dan zal de bevordering van de geneeskunde
van mens en dier hierin een krachtige pijler vinden".

De lezing van dit geschriftje zij een ieder, die met deze vraagstukken te maken heeft,
in casu dus alle dierenartsen, warm aanbevolen.

In de inleiding wordt de vraag gesteld, of de dienst in het afgelopen jaar aan de
gekoesterde verwachtingen heeft voldaan.

De daarna opgesomde werkzaamheden : een groot aantal onderzoekingen in het
laboratorium, het inhalen van de achterstand in de administratie, de tuberculose-,
steriliteit-, schurft- en runderhorzelbestrijding en de bemoeiingen met steriliteit en
K.I. geven een duidelijk ja ten antwoord.

Op i April 1948 trad collega B. Stonebrink in dienst als dierenarts-bacterioloog.

De directeur (Dr. Thijn) hield, merendeels op verzoek, in totaal 50 lezingen over
de tuberculose en haar bestrijding, en over steriliteit en K.I. en bovendien 2 radio-
voordrachten over : „wat moeten we met de regaeerders doen" en „de runderhorzel-
bestrijding".

In het laboratorium vonden 3880 onderzoekingen plaats van ingezonden materiaal
van rund, paard, varken, schaap, geit, konijn en hond, van 157 cadavers van kippen,
kuikens, eend en fazant, van 8 culturen en 76 spermamonsters, totaal 4113 onder-
zoekingen.

In een tabel worden de gegevens van de tuberculosebestrijding van dit en het vorig
jaar vergelijkend weergegeven. Getuberculineerd werden 129.635 (126.933) ¹) runderen
van 15441 (14.924Ï bedrijven, 74.9% (83.4%) der bedrijven waren reactie-vrij. Het
reactie-percentage bedroeg 6.96 % (4.44 %).

Een grafiek geeft een overzicht van de t.b.c.-bestrijding vanaf 1934/35. Verder is er
een grafische voorstelling van de verhouding van de vrije tot de niet-vrije bedrijven
der aangesloten verenigingen en een vergelijking van de vrije bedrijven met de toename
van het aantal onderzochte bedrijven. Onderzocht werden 86 % van alle in Drenthe
aanwezige bedrijven, met samen ongeveer 92.6 % van alle aanwezige runderen.

Bij Ministeriële Beschikking van 1 April 1948 werd de t.b.c. bestrijding voor Drenthe
verplicht gesteld.

Overgenomen w-rden 98 open lijders. Om te voorkomen, dat open lijders vóór de
overname in het vrije verkeer werden gebracht, werd in de loop van het jaar besloten,
deze te doen ophalen en centraal te slachten in Assen. De wagen, waarmee het vervoer
geschiedde, werd na afloop daarvan ontsmet.

De K.I. breidde zich uit. Aan het eind van het verslagjaar telde Drenthe 16 ver-
enigingen. Bij 9 daarvan lagen de bevruchtingspercentages tussen 80 % en 92 %,
terwijl bij de overige de aanvankelijke moeilijkheden werden overwonnen, op één
uitzondering na. Bij deze was de medewerking der veehouders onvoldoende en gooide
de inseminator er met de muts naar.

Runderhorzelbestrijding. 49 van de 53 Drentse zuivelfabrieken deden mee aan de ge-
organiseerde bestrijding ; bij 39 daarvan was de bestrijding algemeen. In totaal werden
81.500 runderen behandeld. 3Ö fabrieken gebruikten uitsluitend derrispoeder, bij plm.
54.600 dieren. De resultaten waren gemiddeld goed te noemen.

De zalfmethode werd toegepast door 10 fabrieken bij 13.600 stuks vee. Resultaten
matig tot goed.

De mechanische methode werd door 4 fabrieken aangewend bij plm. 6650 runderen,
3 fabrieken noemden de resultaten goed, één matig.

En ten slotte werd door 5 fabrieken bij plm. 6650 dieren de gemengde methode (derris
en zalf) toegepast. Bij 4 waren de resultaten goed ; cle vijfde gaf geen oordeel op.

De dienst adviseert alle fabrieken in den vervolge derris te gebruiken, omdat dit \'t ge-
makkelijkst is in de toepassing en de beste resultaten heeft. De behandeling moet
minstens 2 maal geschieden en wel in de tweede helft van April en van Mei. (Er waren
zelfs 32 fabrieken, die dit jaar 3 maal met derris lieten behandelen. De daarmee ver-
kregen resultaten waren zeer goed).

Schurftbestrijding. Deze geschiedde door 11 zuivelfabrieken, die over een gasce\'. be-

schikken. Enkele behandelden i maal, andere 2 keer, met een tussentijd van ongeveer
14 dagen. Het S0₂ was bij het begin der campagne moeilijk te verkrijgen. Behandeld
werden 1511 runderen, 209 paarden en 8 andere dieren, met over het algemeen zeer
goed resultaat.

Het verslag geeft een afdruk van het Tuberculose-besluit en geeft aan l»et slot de
balans, de exploitatie-rekening en de begroting voor het volgend jaar.

Hoewel door een achterstand in het verschijnen van de jaarverslagen over voorgaande
jaren ook het verslag 1947 werd vertraagd, kon het toch nog juist in het jaar, waarin
het behoort te verschijnen, worden uitgegeven.

Het is een zeer lezenswaardig boekje, waarin de directeur, collega S. Stuurman, op
de hem eigen prettig leesbare wijze, meerdere belangrijke zaken naar voren brengt.
Zéér interessant o.a. zijn de bijzonderheden, die in het eerste hoofdstuk, de beoordeling
naar kwaliteit van de geleverde melk betreffend, over de veranderde werkwijze Voor
de toepassing van de reductase-proef worden meegedeeld ; er werd namelijk door een
Commissie, die was ingesteld door de Centrale Commissie voor Melkhygiëne, een
methode uitgewerkt, waarbij de invloeden, die dc uitslag van de reductaseproef kunnen
beheersen (atmosferische temperatuur b.v.) zoveel mogelijk voor alle leveranciers gelijk
gemaakt werden. Daaraan vastgeknoopt is een ,,cri-de-cocur" van de schrijver, tegen
het streven van een aantal gezaghebbenden in Nederland om voor het gehele land
één systeem voor melkverbetering en dientengevolge één melkprijs vastgesteld te hebben :
de „melkpolitiek" en „melkprijspolitiek". De volgende hoofdstukken, betreffende
systematische bedrijfsinspectie op de boerderijen, inspectie van melkbussen, vaststellen
van het vetgehalte der door veehouders van standaardisatiebedrijven geleverde melk,
noodzakelijk voor de bepaling dezer melk naar vetgehalte (Gcrbermethode), controle
op het vetgehalte van de melk, afgeleverd door standaardisatiebedrijven, de hygiën\'sche
kwaliteit der door standaardisatiebedrijven afgeleverde melk, het onderzoek van door
melkslijters verkochte melk en karnemelk, en andere belangrijke zaken, zijn alle even
interessant en worden verduidelijkt met tabellen en grafieken.

Ik zou een ieder, die belang stelt in melkhygiënische problemen cn onderzoekingen
willen aanrad n, dit Jaarverslag aan te vragen. Er zijn op elke bladzijde ervan veel
lezenswaardige passages aan te strepen!

Bovine salmonellosis in Midden en West Wales. A survey of bovine salmonel-
losis in Mid and West Wales. H. Field. The Veterinary Journal, October 1948.

Van 620 bloedmonsters, afkomstig van runderen zonder bekende voorgeschiedenis
betreffende infecties, hadden 606 ten opzichte van Salm. Dublin, öf geen H-agglutinatie
óf niet hoger dan 1 : 80, 12 vertoonden een titer 1 : 160, 2 een titer 1 : 320. O-agglu-
tinatie tot een titer 1 : 40 of minder werd bij 591 monsters aangetroffen, 23 hadden een
titer i : 80, 6 titer 1 : 160.

In vergelijking met eenzelfde onderzoek in een bedrijf, waarin infectie onder kalveren
en volwassen koeien was voorgekomen, waren de uitslagen geheel afwijkend. Op de
besmette farm vertoonden van de 23 kalveren 8 een H-agglutinatie 1 : 80 tot 1 : 1280,

2 een O-agglutinatie 1 : 80 en 1 een titer 1 : 640. Onder de volwassen runderen hadden
9 een H-agglutinatie titer 1 : 160 tot 1 : 1280 en 7 O-agglutinaties wisselende van 1 • 320
tot i : 1280.

Van de 26 aangetaste dieren hadden niet minder dan 21 titers overeenkomende met
gezonde normale runderen. Van 1 dier steeg op de 8e. dag der ziekte de H-titer tot
i : 320. In 4 bloedmonsters g\'ng deze niet hoger dan 1 : 160. In 1 tot 1 : 320.

Het verloop van een S. Dublin infectie in volwassen runderen is zo snel en de mor-
taliteit zo hoog, dat het lastig is om dagelijks bloedmonsters van een ziek dier te krijgen
over een periode, die lang genoeg is om daarin een betrouwbaar beeld van de ontwik-
keling der agglutininen samen te stellen. Van een paar runderen is dit wel gedaan en
hiervan is een curve gemaakt, waarvan de bijzonderheden als volgt zijn. Voor de infectie
was de H-titer 1 : 20, O-titer 1 : 10. De eerste 2 dagen der infectie geen stijging,
3.e dag stijging tot resp. 1 : 80 en 1 : 40, welke geleidelijk tot de 8e dag toeneemt tot
rc sp. i : 320 en 1 : 80, de 10e dag 1 : 2560 en 1 : 1280. Hieruit blijkt dat het onderzoek
van bloedmonsters voor de 5e dag der ziekte geen diagnostische waarde heeft, doch
op de 7e en 8e dag afgenomen hogere titers vertoont dan de normale. Verder is stijging
in titer op verschillende data gevonden ook van diagnostische waarde.

Deze zijn vastgesteld bij een volwassen rund, subcutaan geënt met 5 ccm van een
gedode cultuur S. Dublin, waarvan de H- en O-titers voor de vaccinatie resp. 1 : 20
en negatief waren. De 4e. dag na vaccinatie stegen de titers tot resp. 1 : 160 en 1 : 80,
om tot na de 6e. dag gelijk te blijven. De 8e. dag werd een gelijke vaccindosis toegediend
met als gevolg een titerverhoging op de 9e. dag met een top op de 13e. dag resp. voor
H- en O i : 1280 en 1 : 160.

In een tabel geeft de auteur aan de titers van 18 smetstofdragers in perioden van
I—25 maanden na clinisch herstel.

De laagste H-titer was bij 5 dieren 1 : 640, de hoogste O-titer bij 1 dier 1 : 80, bij

3 andere 1 : 160. Van deze lage O-titers correspondeerde er slechts 1 met een lage
H-titer, die van 1 : 80 en 2 van 1 : 160 correspondeerden met H-titer 1 : 1280 en
i : 2560. Het rund met een O-titer 1 : 80 bleek gedurende 25 maanden lang smetstof-
drager te zijn. Vergelijkt men de titers van normale dieren met die van smetstofdragers,
dan blijkt, dat er een grotere afstand is tussen de uitersten in de normale H-titers (1 : 10—
i : 160) dan in de normale O-titers (1 : 10—1 : 40). Bij de smetstofdragers zijn deze
uitersten resp. 1 : 640—1 : 2560 en 1 : 80—1 : 1280. Voor clinische lijders bedragen
zij resp. 1 : 10—1 : 320 en 1 : 10—1 : 160.

In het daarvan opgegeven tabelletje komt duidelijk tot uiting, dat de laagste positieve
H-titergrens voor smetstofdragers is 1 : 320. De normale titer voor O-agglutinatie

komt niet boven i : 40 uit. Klinisch zieke volwassen dieren zijn serologisch van normale
te onderscheiden, als de titer boven deze aangegeven waarden uitkomt. In herstelde
runderen blijft een hoge titer lang bestaan en daarbij is het gebruik van H-antigeen vooral
aangewezen, want dit geeft een duidelijker reactie dan O-antigeen.

Van een groep van 14 kalveren, per os besmet of aan besmetting blootgesteld door
ze bij zieke runderen te laten zuigen, is het bloed onderzocht. De oorspronkelijke
negatieve H-titers stegen tot verschillende hoogten 1 : 160—1 : 1280. Van 5 kalveren
bleef de O-titer negatief, bij 7 steeg deze niet boven 1 : 80, en bij slechts 1 tot 1 : 640.

Een der kalveren kreeg dagelijks S. Dublin cultures in de melk per os in. Tot de 32e
dag bleef het serum normaal reageren. Pas na toediening van 25 ccm gal en darminhoud
van een besmet rund steeg de H-titer tot 1 : 1280, O-titer tot 1 : 80. Ziekteverschijn-
selen vertoonde het dier niet. Vaccinatie van 2 kalveren gaf een H-titcr tot 1 : 2560
op de 6e. dag. De O-agglutinatie bleef na een enkelvoudige vaccinatie met 5 ccm gedode
cultuur negatief.

De serologische reacties van kalveren verschilt van die van volwassen runderen.
Heel jonge kalveren produceren wel Il-agglutininen en geen O-agglutininen. Wat
oudere kalveren gaan zwakke O-agglutinaties vertonen in geval van besmetting. Voor
de diagnostiek van kalverinfecties is dus de H-agglutinatie essentieel. Op welke leeftijd
kalveren O-agglutininen kunnen produceren is nog niet vastgesteld.

Schrijver vermeldt, in verband met de soms geheimzinnige infectiebronnen in be-
drijven, enige bevindingen in dit opzicht. In verschillende gevallen is een smetstofdrager
in een kudde de oorzaak van het optreden der ziekte daarin. Maar ook komt het meer-
malen voor, dat de infectie plaats vindt zonder dat een smetstofdrager is aan te wijzen.
Omgekeerd komt het voor, dat kalveren wel aan een infectie blootstaan zonder ziek te
worden. Het hierboven gemelde geval is er een voorbeeld van.

Herstel na een infectie geeft soms persisterende haarden in inwendige organen,
lvmphklieren, milt, galblaas. 1 )i\' is meer het geval bij volwassen runderen ; ofschoon
zij vele maanden smetstof kunnen uitscheiden, kan de kudde soms onbesmet blijven.
Enige voorbeelden belichten deze mogelijkheid. In faeces kan dc smetstof na 1069
dagen in droge toestand levend blijven. In water kan zij blijkens proeven 87 dagen in
levende toestand gehouden worden. Ratten kunnen smetstofdragers zijn, wat het onder-
zoek van deze dieren in slachthuizen bewees.

Voor de mens is besmet vlees zelden een bron van infectie. Veelmeer dc melk. In de
eerste dagen van de ziekte bij een rund komen bacteriën in het bloed voor en gaan langs
haematogene weg in dc melk over. Volgens schrijver zou dit de voornaamste wijze van
infectie zijn voor de mens. Melkinf\'ectie door gezonde smetstofdragers is niet overtuigend
bewezen en de gegevens hieromtrent zijn niet eensluidend. Standfuss trof de bacterie
aan in urine en melk van 6 uitscheiders in de faeces. Schrijver zelf had onder zijn proef-
dieren een uitscheider in de faeces. Door bepaalde voorzorgsmaatregelen voorkwam
hij infectie der melk van buiten af en toch bleek deze af en toe Salmonella Dublin te
bevatten. Aangezien bij secties op smetstofdragers verricht, de milt als infectiehaard
kon worden aangewezen, zouden bacteriën best met het bloed naar de uier kunnen
worden vervoerd. Ook de intra uterine dood van een vrucht bij een smetstofdrager
moet op deze wijze worden verklaard.

Ondanks een hoog aantal smetstofdragers in West Wales trad geen voedselinfectie
op door deze dieren gedurende de maanden van zijn onderzoek en het is wel van be-
tekenis, dat gedurende 1940—\'45 in heel Engeland en Wales slechts 11 gevallen van
voedselinfectie, te wijten aan S. Dublin, zijn gerapporteerd. Schrijver wijt de meerder-
heid van deze gevallen aan het feit, dat de bacterie in korte tijd in de melk zich kan
vermeerderen en zo een geringe melkbesmetting zeer gevaarlijk maken.

Terwijl de sterftecijfers, met een geringe onderbreking in de oorlogsjaren, een dalende
tendenz vertonen — in cijfers uitgedrukt van 3,2 per 10.000 inwoners in 1936 tot 2,2
idem in 1948 — is de morbiditeit aanzienlijk gestegen ; in hoofdzaak onder invloed van
de zeer ongunstige oorlogs- en naoorlogsomstandigheden.

Terwijl in 1933 47.197 personen voor de eerste maal een consultatiebureau bezochten,
waarbij 10.192 personen aan actieve t.b.c. lijdende werden bevonden, bedroegen deze
cijfers, ontleend aan gegevens van Dr. P. Muntendam in het tijdschrift „Tegen de
tuberculose" 1948 No. 6, in het jaar 1947 resp. 179.164 en 14.633.

In het j,Ziekenhuiswezen" van Augustus 16 No. £> tref ik een rapport over het t.b.c.-
vraagstuk bij de verplegenden en het personeel van ziekenhuizen en sanatoria aan.
In de commissie, welke over dit onderwerp rapporteerde, hadden zitting de Heren
L. Th. Jansen, C. A. Kruik, H. Vos, L. J. Zielstra en J. A. W. Berghauser Pont.

O.m. bleek in twee grote algemene ziekenhuizen, dat in de periode 1933—194? het
aantal gevallen van t.b.c. onder het verplegende personeel verhoudingsgewijze belangrijk
groter was dan onder het niet verplegende personeel. In de periode 1941 —1948 zou
deze verhouding nog ongunstiger zijn geweest.

Het is gebleken, dat de negatief reagerende verplegenden in een ongunstige positie
verkeren ten opzichte van de positief reagerenden. De cijfers variëren in ons land van
4^ : i tot 2:1.

De commissie adviseert, gezien de gunstige uitkomsten in de Scandinavische landen,
tot toepassing van het B.C.G.-vaccin over te gaan bij de negatief reagerenden.

Nuboer (N.T.v.G. 13 November 1948, IV 46) wijdt aan dit actuele onderwerp een
clinische les, waarin ook voor ons Diergeneeskundigen veel leerzaams besloten ligt.

De chirurgische therapie op dit gebied mist tol dusverre een sterk fundament; omtrent
de diepere oorzaak van de genese tast de wetenschap tot op dit ogenblik nog in een on-
doordringbaar duister.

De maagresectie, in dit licht bezien, moet daarom, ondanks de fraaie resultaten
als ene „slechte operatie" beschouwd worden.

Dragstedt heeft zich veel moeite gegeven de betékenis van het maagzuur als even-
tueel aetiologisch element in het licht te stellen. De zuurgraad van het maagsap bij
lijders aan deze kwaal is vaak opmerkelijk hoog. Tot voor korte lijd heeft men een
oorzakelijk verband aangenomen; bij dierproeven echter werd overtuigend aangetoond
dat het onverdunde maagsap peptische eigenschappen vertoonde tegenover ieder levend
weefsel.

Gebleken is daarbij dat de bijmaag van Pawlow, tot dusverre het klassieke voorbeeld
ter bestudering van de maagphysiologic, in verschillend opzicht ongeschikt moet worden
geacht voor dit doel.

In hoofdzaak zal dit te wijten zijn aan het feit dat bij de operatie de zenuwverzorging
niet intact is gehouden. Dragstedt, op het voetspoor van Freumont, paste de volgende
operatiemodus toe, om dit bezwaar te ontgaan : De maag wordt bij cardia en pylorus
doorgesneden en afgesloten en vervolgens tussen eunum en oesophagus een anastomose
aangelegd. De aldus geïsoleerde maag produceert grote hoeveelheden maagsap van hoog
zuurgehalte. Bij een hond van 10—12 kg gewicht kan dit tot 2 liter per dag bedragen.
Een en ander leidt echter tot progressieve hypochlooraemie, tot alcalose en dehydratie.
Grote giften Phys. NaCl-oplossingen echter kan de dood van de proefdieren verhinderen.
In dit geval ontwikkelen zich in de geïsoleerde maag tal van specifieke peptische zweren.
Het maagsap bleek dus, wanneer hoeveelheid en zuurgraad voldoende waren, de maag-
wand zelf te digereren.

Pawlow\'s opvatting, dat de maagmucosa niet zou secerneren, wanneer door het
voedsel teweeggebrachte psychische prikkels geen invloed zouden uitoefenen, is door

proeven van Carlscn w eersproken. Ook bij langdurig vasten wordt voortdurend maag-
sap afgescheiden.

De uitkomst der vagotomie schijnt erop te wijzen, dat psychosomatische prikkels
mede verantwoordelijk kunnen zijn voor de secretorische functie van de N. vagus.

Nuboer komt tot de slotsom, dat de vagotomie een sterk speculatief element in zich
draagt ; volgens hem dient nader overwogen te worden, of in de toekomst bij zweren
van de twaalfvingerige darm voortgegaan moet worden met deze operatie ; bij ulcus
ventriculi meent hij deze met beslistheid te moeten ontraden.

De invloed van een voorbehandeling van de koe op de hoeveelheid melk
(The effect of preparation of the cow on the rate of milking. Vearl R. Smith en
\\V. E. Petersen, Minnesota, in Journal of dairy Science, vol. 31, no. 7, Juli 1948).

Er zijn over dit onderwerp al heel wat onderzoekingen verricht (Zwart, Tgetgel,
Gaines, Iïrüggemann, e.a.). De meeste onderzoekers constateerden een druktoename
na prikkeling van de uier. Bovengenoemde schrijvers hebben nog eens met 6 koeien
proeven genomen om na te gaan, of er inderdaad resultaten bereikt kunnen worden.
Zij stimuleerden de uier door 2 minuten, vóórdat met het melken werd begonnen,
^v gedurende 10 a 15 seconden de uier en de tepels te wassen en te masseren met warm
water van 120—130° F. (66—72⁰ C.). Voordat de tepelhouders van de melkmachine
werden aangelegd, werden uit elk kwartier 2 stralen melk weggemolken. Dezelfde
koeien werden ook onvoorbereid gemolken, dus zonder voorafgaande prikkeling.

Elke melkproef, voorbereid en onvoorbereid, werd 10 keer genomen. De melkmachine
had dubbel-actie en constant vacuum met 15 inch negatieve kwikdruk en 50 pulsaties
per minuut. Zij was aan een weegschaal opgehangen ; elke 10 seconden, vanaf het
ogenblik, dat de laatste tepelhouder was aangebracht, werd de hoeveelheid melk op de
balans afgelezen. Als eindpunt van de controle werd beschouwd dat ogenblik, dat de
melkvloed ophield ; bij vroeger uitgevoerde onderzoekingen was gebleken, dat de
melkvloed constant was tot dicht bij het einde ; tot zóver waren twee opeenvolgende
aflezingen gelijk.

Er werden nog een aantal variaties aangebracht, en telkens weer bleek het resultaat
te zijn, dat een voorbereiding van de uier door middel van bovengenoemde wassing
en massage de hoeveelheid melk verhoogt en de tijd van melken bekort. In een tabel is
dit resultaat duidelijk af te lezen,

Hoe verloopt de achterste longgrens bij het paard ? (Cohn, Er den danske
Lunggegranse hos Kesten rigtig? M.f.d.d. Durlforen 1948—S 647).

De achterste longgrens, zoals die bij het percuteren wordt vastgesteld, wordt in
Denemarken en Zweden niet op dezelfde wijze aangegeven, fn Denemarken ligt zij
verder naar voren ; de Zweedse grens is dezelfde als die welke Marek aangeeft, terwijl
de door Malkmus aangegeven lijn het midden houdt tussen de beide vorige. De schrijver
meent, dat de oorzaak van de verschillende interpretatie is gelegen in het feit, dat men
in Stockholm zacht, doch in Kopenhagen zeer krachtig percuteert. De Deense grens
zou als relatieve lijn wel bruikbaar zijn, maar het is gebleken, dat een verlegging naar
achteren lang niet altijd gepaard gaat met klinisch waarneembare afwijkingen. Het
is daarom gewenst, vast te stellen, waar de grens nu in werkelijkheid is gelegen. Dit is
te meer gewenst, omdat het een verschil uitmaakt of men aan de linker- (Stockholm),
dan wel aan de rechterzijde (Kopenhagen) percuteert. De eerste lijn loopt over de
milt; de Deense grens over de lever. Verder moet men feitelijk spreken van een grens
bij in- en uitademing. In de anatomische noch in de röntgenologische literatuur vindt
men een afdoend antwoord. De schrijver haalt nu Zweedse onderzoekingen aan met
de leverharpoen. Deze wordt gewoonlijk ingestoken op die plaats, waar de lijn van
Marek (dus de Zweedse lijn) de 14e intercostale ruimte snijdt; toevallig ook de plaats
waar het grootste verschil bestaat met de Deense lijn.

Uit 500 proeven met de leverharpoen (Isaksson en Jonsson) aan de rechterzijde
gedaan, is gebleken, dat men bij het insteken op de aangewezen plaats eerst zacht
elastisch weefsel, longweefsel ontmoet. Naar schrijvers mening is dit het bewijs ervan,
dat de Zweedse grens (Marek) de juiste is, dat wil zeggen, dat de lijn vanaf de voor-
laatste intercostaalruimte bij de wervelkolom naar het elleboogsuitsteeksel, niet loopt
over het midden van de 1 ie rib (Denemarken) maar van de 14e rib.

(Lövgren och Norman, Den interna blödningens inverkan pa sankningsreaktionen.
Sk. Vet. T. 1948, S. 353).

Wanneer men bloed vermengt met eigen serum, dan wordt de bezinkingssnelheid
groter ; verdunning met phys. Nacl-opl. geeft geen verandering. Vermindering van
het aantal rode bloedlichaampjes per c.c. heeft als zodanig dus geen invloed. Ook een
verminderd Hb-gehalte geeft geen vergroting der snelheid. Toch ziet men bij anaemie
vaak een grotere bezinkingssnelheid. Hoewel de literatuur niet geheel eensluidend is,
krijgt men wel de indruk, dat de bezinkingssnelheid groter wordt in verband met de
resorbtie van bloed na bloedingen, b.v. maagbloedingen. Bij mensen is deze vergroting
vastgesteld 1 week na het begin der maagbloeding ; statistisch bestond er geen verband
tussen vermindering van het Hb en verhoging van de bezinkingssnelheid. De schrijver
• deed nu proeven op honden. Bij 3 honden werd 1 ƒ5 van de totale hoeveelheid bloed
door aderlating verwijderd (dit is in verhouding van een verlies van 1 1 bij de mens).

De bezinkingssnelheid werd afgelezen na 1, 3 en 24 uur, en werd uitgevoerd met
een calcium-oxalaat-oplossing. Alle dieren kregen anaemie, doch de bezinkingssnelheid
bleef gelijk. Bij 4 honden werd het afgetapte bloed met een sonde in de maag gebracht.
Alle 4 begonnen na enige dagen een hogere bloedbezinkingssnelheid te krijgen, terwijl
toch slechts bij 2 een anaemie bestond. Bloedresörbtie uit het darmkanaal verhoogt
dus de bezinkingssnelheid. Maar welk bloedbestanddeel is daar nu verantwoordelijk
voor ? Bij 4 andere honden, die alle anaemie kregen, werd slechts bloed.rer«m in de maag
gebracht ; verhoogde bezinkingssnelheid was het resultaat. Bij 3 andere honden werden
alleen de bloedlichaampjes ingebracht; hier was het resultaat negatief. Ook f ier bestond
anaemie. De verhoging der bezinkingssnelheid komt niet alleen tot stand bij de resorbtie
van het eigen bloed, maar ook bij paarden- en runder-, dus soortvreemd bloed.

Door electrophorese-onderzoekingen bij de laagste en hoogste waarden der bezin-
kingssnelheid kan nagegaan worden, dat een verhoging der bezinkingssnelheid en van
het globuHne-gehalte van het serum evenredig aan elkaar waren, en dat het hoofd-
zakelijk de globuline-waarde was, die groter was in evenredigheid met de bezinkings-
snelheid.

Kan men het uitzwermen van proteusbacteriën over de voedingsbodem
voorkomen ? (Sompolinsky, Om hindring af proteusbakteriers svarmning ved hjiilp
af immunserum. Sk. V. T. 1948 S. 363).

Proteus vulgaris en Pr. mirabilis hebben de onaangename eigenschap uit te zwermen
over de oppervlakte van vaste voedingsbodems. Bij allerlei bacteriologisch werk heeft
men daar zeer veel last van (Bendixen en Blom b.v. in 15 % der onderzochte sperma-
monsters), doordat zij andere aanwezige bacteriën niet tot ontwikkeling doen komen.
Talrijke methoden zijn daarom geprobeerd, die ten doel hebben om de ontwikkeling
van de proteusbacteriën te remmen. \'Schuback voegde 2 è 3 "/„ proteusserum aan de
voedingsbodem toe om de beweging der ciliën tegen te gaan, doch meende ten onrechte,
dat het voldoende zou zijn dit serum tegen 1, hoogstens 2 i 3 stammen te bereiden;
Beattie gebruikte 4—5 stammen. Het serum moet H-antistoffen bevatten, maar het
is wel gebleken, dat er in de proteusgroep een minstens even groot verschil in antigeen
bestaat als b.v. in de salmonellagroep, zodat men waarschijnlijk tegen een veel groter
aantal stammen zal moeten immuniseren.

Het is de schrijver gebleken, dat agarsubstraat, waaraan 2 % serum of 4—5 % van

geïmmuniseerde konijnen was toegevoegd, het zwermen van de gebruikte stammen
verhinderde. Voor de immunisatie waren 7 stammen gebruikt, en de proteusculturen
waren afkomstig van allerlei diersoorten. Bij 38 % der heterologe stammen trad rem-
ming op. De overige 62 %, d.z. die stammen, welke toch uitzwermden werden nu
gebruikt om het serum te verbeteren.

Dit nieuwe serum werkte remmend op 70 % der in het verdere tijdsverloop geïsoleerde
heterologe stammen. Zo ging men verder met het gevolg dat momenteel het serum
wordt bereid met 35 stammen. Dit serum verhindert de uitzwerming bij 400 vroeger
geïsoleerde stammen, en bij 94 % der later geïsoleerde stammen (ook bij 11 van de 13
humane stammen).

Het bleek, dat de agglutinatietiter van het serum der konijnen ten opzichte van de
afzonderlijke stammen niet verminderd was.

Er is dus evenmin concurrentie tussen de antigenen als in de salmonellagroep. De
titer was altijd < 10-³. De niet-zwermende koloniën gedragen zich geheel als O-vormen.
Ze zijn wit, plat en rond ; opvallend veel R-vormen. Niet altijd is de remming vol-
komen. Bij geselkleuring blijken gesels te ontbreken of rudimentair te zijn geworden
bij de onbeweeglijke, geremde bacteriën. Men kan zeggen, dat de methode specifiek
is en in de dagelijkse praktijk is toe te passen, maar dat voor de bereiding van het serum
een zo groot mogelijk aantal stammen gebruikt moet worden.

Immunisatie tegen Trypanosoma equiperdum. (Bording, Immunisierungs-
versuche gegen Trypanosoma equiperdum. Sk. V. T. 1948. S. 371).

De dourinc heeft zich de laatste jaren in Europa meer en meer uitgebreid. Is het
nu mogelijk, haar behalve door politiemaatregelen ook door preventieve en curatieve
enting te bestrijden ? De schrijver deed 3 proeven met een tweetal vaccins bij muizen,
en met immuunserum, dat bereid was op caviae. Hij kon vaststellen, dat het vaccin
enige werking had, doordat gevaccineerde muizen de onbehandelde enige dagen over-
leefden na kunstmatige infectie, en ook het serum had enige werking.

Twee nieuwe letaalfactoren bij rundvee. (Tuff, To nye lelalfaktorer hos storfe.
Sk. V. T. 1948, S. 379).

In dit artikel beschrijft Tuff uitvoerig een 2-tal erfelijke afwijkingen bij pasgeboren
kalveren. De meeste dezer kalveren werden wel levend geboren, maar stierven spoedig,
doordat ze niet konden staan. De ene bestond uit een aangeboren spiercontractuur der
ledematen, waarbij deze naar achteren waren gestrekt, en ankylose in de gewrichten,
vooral van de achterste ledematen. De beharing was abnormaal kort en dun. Al deze
dieren stamden af van dezelfde stier. Bij de andere groep van 24 kalveren, die er
overigens bij de geboorte normaal uitzagen, waren de achterste ledematen verlamd.
De meeste hadden tevens een aangeboren kramp van de nekspieren, terwijl vele een
voortdurende tremor musculorum vertoonden. Bij 18 bestond een acute keratitis, die
tot blindheid leidde. Bij de geboorte scheen de cornea helder, maar werd in 3 dagen
troebel, en later geheel wit. Ook deze gevallen waren op een gemeenschappelijke stam«
vader (een andere dan bovengenoemde) terug te voeren.

De eerste afwijking berustte waarschijnlijk op een enkelvoudige, rccessieve factor ;
de 2e op een enkelvoudige, recessieve autosomale factor.

Ervaringen en doelstellingen bij de K.I. in Noorwegen. (Gaustad, Noen
erfaringer og oppgaver i arbeitet med den kunstige sedoverföring i Norge. Norsk. V. T.
1948, S. 290).

In 1942—1943 werd in Noorwegen met de k.i. begonnen ; in 1947 werden 10.000
koeien op deze wijze bevrucht. De k.i. wordt uitsluitend door practiserende dierenartsen
verricht; men is niet als in Denemarken, werkzaam in een betrekkelijk kleine omgeving,
maar er zijn zeer grote districten, hetgeen de methode niet goedkoop maakt. Het zeer

nauwe contact tussen de veehouder en de dierenarts maakt, dat het overzicht over de
sexuele gezondheidstoestand van de veestapel, preventief optreden tegen de betreffende
ziekten zeer in de hand werkt, vooral met het oog op steriliteitsbestrijding. Door de
grotere kosten dan elders, zullen vooral de beste dieren uit de beste bedrijven gebruikt
worden, en de k.i. geen algemene toepassing vinden. Daarom bestaat er grote kans op
sterke inteelt en beperkte fokkeuze. Het is dus noodzakelijk dat men zeer nauwkeurig
op de hoogte is met de productie- en constitutionele aanleg der stieren. Ook moet men
ten zeerste er op bedacht zijn, dai de k.i. geen verbreiding van ziekten meebrengt,
inplaats van dat deze er mee bestreden worden. Daarvan zijn voorbeelden gezien.

Er wordt een pleidooi gevoerd voor het nauwkeurig bijhouden van een kartotheek,
ten dienste der fokverenigingen, door de dierenarts.

Trichinellose in Noorwegen. (Iversen, Trikinosens utbredelse og bekjempelse i
Norge. Norsk. V. T. 1948, S. 303).

In 1881 werd trichinellose voor het eerst bij Noorse varkens geconstateerd en in
1882 bij de mens. In 1914 vond men in Oslo trichineuze ratten; er werd daar toen
trichineonderzoek aan het slachthuis ingesteld, doch in 1915 weer opgeheven. In 1939
werden bij een jonge vos darmtrichinen aangetoond ; in 1940 werd van alle onthuide
vossen en minken in het O. des lands het vlees onderzocht, en zoveel mogelijk ook bij
andere dieren. Vooral dieren in gevangenschap bleken aangetast te zijn, maar ook bij
wilde vossen, dassen, bij katten, honden, ratten, varkens en mensen werd de parasiet
gevonden. Van 1941 t/m 1947 is het aantal aangetast gevonden vossencadavers op de
farms gedaald van 7,7 % tot 2,5 % ; het aantal aangetaste bedrijven van 18,1 tot 12,5 %,
hetgeen wel een gevolg is van het advies het vlees niet ongekookt aan de levende vossen
te geven.

Er zijn locale verschillen. Tot 1944 waren 12 % der onderzochte minken aangetast,
daarna\'werden er bij 1108 stuks geen trichinen meer gevonden. 22,4% Der wilde vossen
en 39% der ratten waren trichineus, hetgeen grote moeilijkheden bij de uitvoering van de
bestrijding der trichinellosis mee zal brengen. Katten 17, honden 0,2%. Iiij 3232 lijken van
mensen waren 8 trichineus (Amerika 80 op 400). In 1941 werden in Halden 680 personen
aangetast na het gebruik van snelgerookte varkensworst. In 1943 werden op Storen 5
mensen aangetast op t boerderij door het eten van gezouten varkensvlees, waarin 246
trichinen per g vlees bleken te zitten. Tussen 1939 cn 1947 varieerde het aantal trichineuze
varkens van 1 tot 28. De meeste gevallen (21 der 28 in 1947) werden gevonden aan het
slachthuis in Trondheim ; geen in de N. provincies.

Trichinenonderzoek is zelfs voor huisslachtingen voorgeschreven. Op de pelsdier-
farms worden alle onthuide dieren onderzocht ; bij pos. bevinding wordt het bedrijf
besmet verklaard, en mogen dieren alleen naar elders vervoerd worden met toestemming
van de veterinaire dienst; bij verkoop moet de serologische reactie bij het betreffende
dier negatief zijn. Het bedrijf wordt pas vrij verklaard, als geen der onthuide dieren
meer trichinen bevat cn de levende dieren een negatieve serologische reactie hebben.
In 1943—1946 werden 665 bloedmonsters van pelsdieren onderzocht (23 positief).
Najaar 1947 5 positieve onder 56 bloedmonsters van varkens ; bij de slachting werd de
diagnose bevestigd.

Tegenwoordig mogen cadavers van onthuide dieren alleen vervoerd worden na
2J uur koken ; op besmette bedrijven is ook dit verboden.

Er is voor pelsdierfarms verplichting tot het deelnemen aan de rattenbestrijding,
die algemeen wettelijk verplicht is en 1 maal per jaar onder toezicht van het gouver-
nement plaats heeft. Vossenvoer moet bewaard worden in voor ratten ontoegankelijke
kisten, etensresten idem.

1942—1947 Werd in 148 bloedmonsters van mensen 12 maal een pos. reactie waar-
genomen. Bij i kon sectie gedaan worden en werd de diagnose bevestigd. In 1943 werden
15 bloedmonsters onderzocht, die alle pos. waren en naderhand afkomstig bleken te
zijn van Duitse soldaten, die ijsbeervlees hadden gegeten.

In slachthuiskringen hoort men telkens spreken over de oneerlijke concurrentie van
slachterijen voor binnenlandse export, waarvoor de slachtingen geschieden buiten de
stedelijke abattoirs, terwijl het vlees (en vleeswaren), althan- voor een belangrijk deel,
belanden in de (grote) steden. De abattoirs ontvangen dan hoogstens invoerkeurloon
en geen slacht- en koelhuisrechten.

In nummer 22 van 15 Nov. \'48 van dit Tijdschrift wordt door collega Nieuwenhuys
in zijn artikel : De sociale taak van de vleeshygiënist de uitdrukking oneerlijke concurrentie
ook gebruikt. Waardoor deze concurrentie oneerlijk is, ontgaat mij. Een oneerlijke
concurrent maakt gebruik van oneerlijke, ongeoorloofde middelen. Ik zou wel eens
willen weten, waarin deze dan zouden bestaan.

Naar mijn mening ligt de zaak zo, dat in bovengenoemde particuliere ondernemingen
goedkoper kan worden geslacht dan in een abattoir. Is dat oneerlijk ? Als enig land een
bepaald product goedkoper kan voortbrengen dan Nederland, zodat Nederland op de
wereldmarkt niet tegen dat land kan concurreren, kan die concurrentie moordend zijn,
maar oneerlijk is ze niet. En door dit woord te gebruiken, krenkt men anderen in hun
eer.

BIJDRAGE TOT ELECTRISCH BEDWELMEN VAN SLACHT-
DIEREN EN TOEPASSING ,,ELECTROSHOCK APPARAAT
„ELTHER" VOOR SLACHTDIEREN.

Dr. F. W. TERVOERT, Winterswijk
met medewerking van Ir. K. COHEN STUART en J. STROES t, Hilversum.

Prof. Leduc, Physioloog te Nantes, is de eerste geweest, die in 1902
en later proeven heeft genomen bij dieren met electrische doorstroming.
Hij maakte daarbij gebruik van gelijkstroom van 20—40 Volt spanning,
welke 130—170 maal per seconde werd onderbroken. Leduc heeft deze
onderbroken gelijkstroom ook op zich zelf tweemaal door zijn assistenten
laten toepassen. De stroom werd opgevoerd tot 35 Volt. Hij geraakte in
soporeuze toestand, kon zich niet bewegen en hoorde de omgeving als in
een droomtoestand. Dit is trouwens geen wonder, wanneer wij daarbij
vergelijken de spanning van 52—140 Volt, welke thans wordt gebruikt
om een epileptiform insult te verkrijgen, waarbij volledige bewusteloosheid
optreedt.

Hier zij nog opgemerkt, dat een 130—170 maal per seconde onderbroken
gelijkstroom vrijwel overeenkomt met wisselstroom 50 perioden of 100
wisselingen per seconde.

Prof. M. Muller te München heeft met Ing. A. Weinberger, deelgenoot
van de firma Lotterschmid & Weinberger, de proeven van Leduc
voortgezet om deze bruikbaar te maken voor het bedwelmen van slacht-
dieren. Na drie jaren is het hun in 1927 gelukt een bedwelmingstoestel
voor varkens te ontwerpen met 150 maal per seconde onderbroken gelijk-
stroom bij een spanning van 70 Volt gedurende 10—15 seconden. Volgens
de mededelingen waren de resultaten gunstig. Volledige bewusteloosheid
wordt verkregen op een zelfde wijze als bij epileptische aanvallen. Spier-
bloedingen kwamen niet voor. Muller beschouwt het als een anaemie
van de grote hersenen. Bij kippen en hanen neemt men bij electrisch
•bedwelmen verbleken van de kam en de lellen waar. Bij runderen schijnen
de resultaten niet onverdeeld gunstig. Daar heeft men vermoedelijk te
weinig rekening gehouden, dat de fijne beharing grote weerstand biedt
aan de stroom. Varkens zijn dun behaard bij de oorstreek, waar de tang
wordt opgezet. Daardoor minder weerstand.

De toepassing van het toestel van de Firma Lotterschmid & Wein-
berger heeft zich spoedig over Duitschland en andere landen verbreid,
ook Engeland en Amerika.

Prof. Cerletti en Bini hebben 28 Mei 1938 in de zitting van Accademia
Medica te Rome een mededeling gedaan over electroshock, hetwelk ver-
schenen is in Archivio Generale di Neurologia, Psichiatria en Psicovanalisi
1938 Dl. XIX. Een verkort artikel hiervan, van de hand van Prof. Fuma-
rola verscheen in het Psychiatrisch en Neurologisch Wochenschrift,
hetwelk voor Dr. J. A. J. Barnhoorn, Geneesheer Directeur St. Willi-
brordusstichting, Heilo, aanleiding was zich in verbinding te stellen met

Prof. Fumarola, waardoor hij van de Firma Arcioni te Milaan de vol-
ledige gegevens kreeg over de apparatuur en van Prof. Cerletti en zijn
assistent alle gewenste inlichtingen. Voornoemde Firma heeft het electro-
shock toestel geleverd, hetwelk beschreven is in een artikel van Dr. J. A.
J. Barnhoorn in het N. T. v. G. 27 Januari 1940.

„Mededelingen over de toepassing van de convulsie-therapie door
middel van electroshock".

Deze dient, om vóór het toedienen van de shock de weerstand, uit te
drukken in Ohms, van de schedel en weke delen te meten.

Door de sterke schommelingen, welke in deze weerstand kunnen ont-
staan, is de meting telkenmale nodig. De grootte van de weerstand wordt
mede in aanmerking genomen voor het vaststellen van de spanning (Vol-
tage) in de shockstroomkring.

In deze phase van behandeling wordt een electrische stroom met een
spanning van 80— 130 Volt en 300—600 milli -ampère 1 /1 o tot 2/1 o seconde
door de schedel geleid. Tijdens de doorstroming wordt de spanning niet
veranderd.

Het toestel is voorzien van een milli-ampèremeter voor het meten van
de stroomsterkte, een Voltmeter en een trommel, waarop getallen staan,
die de mate van de schedelweerstand aangeven. Ter weerszijde van het
toestel bevindt zich een snoer, een voor aansluiting van het toestel op de
lichtleiding, een voor aansluiting van het toestel aan de hoofd-electrodes,
welke zich bevinden aan een tangvormige beugel, waarmede de druk
door middel van een getande boog op het hoofd van de patiënt wordt
geregeld. Voor het ondergaan van elke electroshock moet de patiënt nauw-
keurig worden voorbereid, ten einde de weerstand van de schedel zo gering
mogelijk te maken. Vooreerst moeten de haren in de slaapstreek zo kort
mogelijk worden geknipt. Deze plaats moet evenals de electroden goed
bevochtigd zijn. De electroden mogen niet geoxydeerd zijn. Daardoor
één keer de weerstand verhoogd tot 2200 Ohm. Na het toepassen van
blikelectroden heeft zich geen stoornis meer voorgedaan. Voordien werden ♦
zilver-electroden gebruikt. Bij een goede voorbereiding werd een weer-
stand van meer dan 1000 Ohm niet meer waargenomen. De spanning
bij het begin van de kuur werd aanvankelijk bepaald op 80 Volt. Later
werd de beginspanning verhoogd tot 85 Volt of 90 Volt. Steeds werd een
insult opgewekt met minder dan 120 Volt. De waargenomen stroom-
sterkten liepen uiteen tussen 500 milli-ampère en 1100 milli-ampère.
Duidelijk bleek dat beneden 600 milli-ampère, geen insult kon worden
opgewekt. De shock kon doeltreffend worden toegediend met een door-
stromingstijd van 1/10 sec.

Na een tijdsduur van 10 tot 15 minuten na afloop van het insult begon
het bewustzijn in alle gevallen weer terug te keren en spoedig daarna
konden geen restverschijnselen, subjectief noch objectief, meer worden
waargenomen.

van 85—120 Volt gedurende 1/10 seconde, waarmede bewusteloosheid
wordt verkregen van 10—15 minuten.

Deze electroshock-therapie heeft in de psychiatrische inrichting alge-
mene verbreiding gevonden.

Men gebruikt daarna het Siemens apparaat ,,Konvulsator", waarbij
een stroom wordt gebruikt van 200—500 m.A.; de tijden bedragen 0.3—
i sec.

Nu gebruikt men het toestel van Cohen Stuart. Dit doseert het aantal
gebruikte Watt-sec. De waarden bedragen 10.000—50.000 milli-watt;
de tijd 0.3—0.7 sec.

Deze electroshock-apparaten zijn beschreven in Psychiatrisch-Neurolo-
gische bladen, jaargang 1942, door Dr. J. A. J. Barnhoorn en Dr. J. P.
de Smet.

Het onder A vermelde insult verloopt als een insult, zoals bij epilepsie
optreedt. Het bewustzijn is afwezig.

De onder B vermelde absence is een toestand van bewustzijnstoornis,
welke afhankelijk is van de gebruikte energie. Het bewustzijn kan daarbij
volledig afwezig zijn, doch ook gedeeltelijk.

Op 13 Mei 1933 en 19 Maart 1938 heeft Prof. J. Roos een lezing ge-
houden over electrische doorstroming in de vergadering van de Vereniging
van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland. Hij heeft
daarbij gebruikt het toestel van de Firma Lotterschmid & Weinberger.

Volgens de notulen geeft hij niet aan de weerstand in Ohms, de span-
ning in Volts, de stroomsterkte in milli-ampère, de tijd van doorstroming
en de plaats waar de electroden worden aangebracht. Het al of niet be-
wusteloos zijn is van al deze factoren in hoge mate afhankelijk, dus het
verkrijgen van een insult of een absence. Hij vergelijkt de chemische nar-
cose met de electrische doorstroming. Hier zij opgemerkt, dat bij chemische
narcose de gangliencellen in de grote hersenen worden vergiftigd, waar-
door narcose optreedt, gepaard gaande met verslapping van alle spieren.
Bij electrische doorstroming van voldoende energie heeft men een epilepti-
form insult. Het verloopt als een insult, zoals bij epilepsie pleegt op te
treden. Welke werking door de electrische stroom in de hersenen wordt
uitgeoefend, is nog niet wetenschappelijk vastgesteld.

Spreker haalt aan, dat bij electrische ongevallen bij de mens vaak
machteloosheid optreedt, terwijl het bewustzijn niet is gestoord. Dit is
niet met electrisch bedwelmen te vergelijken. De stroom loopt geheel
anders.

De mening, dat hersenanaemie zou optreden, wordt bestreden. Bij
anaemie is het volume van de hersenen verminderd; volgens proeven door
spreker genomen is gebleken, dat het volume van de hersenen bij electrische
doorstroming toeneemt. In The Veterinary Record April 23/1932 geeft
Prof. Sir Leonard Hill, National Institute of Medicina Research, aan:
„Doordat de ademhaling ophoudt ontstaat zuurstofgebrek in de hersenen,
hetwelk dan blijvende bewusteloosheid geeft, onafhankelijk van de stroom."

niet juist. Leduc gebruikte onderbroken gelijkstroom. Dit kan ook niet
anders, daar gelijkstroom bij doorstroming zou branden.

Het gebruik van het eorneareflex als maatstaf voor de bewustzijngraad
wordt door medici a priori nogal bedenkelijk genoemd.

De uitgebreide toepassing van de electrische doorstroming bij de mens
om een epileptiform insult bij de behandelende patiënt te verkrijgen,
waarbij steeds volkomen bewusteloosheid optreedt, geeft aan, dat de
onderzoekingen van Prof. Roos niet volledig juist zijn.

Bij het lezen van zijn betoog krijgt men de indruk, dat zijn oordeel niet
volledig objectief is.

Indertijd heb ik mij door de lezingen van Prof. J. Roos laten weer-
houden de electrische doorstroming bij slachtdieren toe te passen.

Bij Verordening van 31 Juli 1940 moeten warmbloedige dieren bij het
slachten, voordat het bloed begint te vloeien, worden verdoofd.

De bedwelming van warmbloedige dieren geschiedt zodanig, dat het
bewustzijn onmiddellijk wordt opgeheven, hetzij door electrische door-
stroming, hetzij door middel van toestellen, waardoor de grote hersenen
mechanisch worden beledigd, hetzij een door ons toegelaten wijze.

Kopslag, neksteek of nekslag evenals het breken of omdraaien van de
nek is verboden.

Het ritueel slachten was hierdoor niet mogelijk, tenzij het bewustzijn
onmiddellijk wordt opgeheven door electrische doorstroming.

Al heel spoedig stelde de Rabbi en het Joodse Kerkbestuur zich met
mij in verbinding, of ik niet geneigd was het te willen bevorderen, dat het
electrische bedwelmen aan het Gemeente Slachthuis werd ingevoerd, daar
ze na electrische doorstroming, de dieren ritueel wilden slachten. Ik heb
hun meegedeeld, dat ik mijn volle medewerking wilde verlenen, maar dat
ik eerst wilde onderzoeken, op welke wijze zulks het meest praktisch
mogelijk was.

Met de aanleg van de installatie werd zo spoedig mogelijk begonnen,
zodat het begin October 1940 zal zijn geweest, dat ze is gereed gekomen.

De transformator, welke de stroom transformeerde tot het gewenste
aantal Volts, is geplaatst in de machinekamer. Bij elke slachtstand van
een koe is aan de muur een stopcontact, waarin de stekker wordt aange-
bracht, welke met een snoer is verbonden met het doorstromingstoestel.
Naast het stopcontact is een drukcontact aangebracht.

In de kalverslachtplaats is een stopcontact met daarnaast een druk-
contact, dito in de nabijheid van de varkensval.

Zolang het stopcontact niet is ingedrukt, staat geen stroom op het be-
dwelmingstoestel. Zodra men niet meer indrukt, is de stroom weg. Dit is
gedaan om mogelijk gevaar te voorkomen.

zg. koptelefoontoestel, waarvan op pg. 103 van het T. v. D. 1 Febr. 1946,
Afl. 3 een afbeelding staat. De electroden zijn met riemen verbonden en
worden zodanig gegespt, dat de electroden op de slapen van de koe druk-
ken. Alras bleken zich moeilijkheden voor te doen, daar de electroden,
zodra de koe was neergevallen en met de kop in aanraking met de bodem
kwam, niet steeds op de plaats bleef zitten en onvoldoende contact maakten.
De stroom werd onderbroken, dan was er contact, dan weer niet. Eenmaal
is het zelfs voorgekomen, dat een koe weer opstond. Door de verschuiving
van de electroden, had de doorstroming opgehouden te bestaan. Dit werd
zo goed mogelijk verholpen om door middel van touwen de electroden
goed op haar plaats te bevestigen, zodat ze goed op de slapen aandrukken.
Later werd gebruik gemaakt van een korte schaartang met een veer tussen
de armen, terwijl de bevestiging door middel van riemen plaats vond.

Om zeker te zijn van een goede bedwelming, werd de doorstromingstijd
bepaald op 45 seconden, bij een spanning van 70 Volt.

Geleidelijk kwamen klachten van de slagers binnen over verspreide
bloeduitstortingen ter grootte van een ^ tot 1 cm in de spieren in de
omgeving van het dijbeen gelegen. Dit was voor mij aanleiding om na
te gaan wat de oorzaak hiervan zou kunnen zijn.

Allereerst werd deze gezocht in het bedwelmingstoestel. De sponzen,
welke op de electroden waren aangebracht, werden verwijderd en de
electroden van tanden voorzien. Dit was wel een stap in de goede richting,
doch het resultaat was nog niet afdoende.

Daarna heeft de machinist Jan./Febr. 1941 het schaarmodel met lange
armen geconstrueerd, zoals op nevengaande foto 1 pg. 179 afgebeeld. De
electroden bestaan uit twee omgebogen platen, waarvan de opstaande randen
in 4 rijen getand zijn. De electroden konden nu door druk op de armen van
de tang goed vastgezet worden op de slapen, nadat de electroden en de
slapen vooraf goed nat gemaakt waren met water. De tanden van de
electroden komen met de vochtige huid in aanraking. Het haar is geen
beletsel. Door de lengte van de tang kan de helper bij het neervallen
van de koe de kop zonder bezwaar met de tang volgen. De tijd van de
doorstroming werd op de helft gebracht. De tijdsduur werd door lang-
zaam tellen bepaald en van tijd tot tijd met het horloge gecontroleerd.

Hoewel veel beter, kwamen toch zo nu en dan nog bloeduitstortingen
voor in de spieren in de omgeving van het dijbeen.

Toen heb ik een automatisch tijdrelais laten aanbrengen werkend
met een drukknop zittend naast boven vermeld drukcontact. In het daar-
naast zittend stopcontact wordt de stekker van de snoer van het be-
dwelmingstoestel aangebracht. Het rund wordt met een halsketting zo
kort mogelijk aan een ring in de bodem bevestigd. Daardoor krijgt het
rund een met de hals naar beneden gebogen houding en valt gemakkelijker.
Een persoon houdt de koe bij de staart vast; een ander bij een horen, het-
welk niet noodzakelijk is. Men heeft vooraf zorggedragen, dat de slapen
gelegen tussen de driehoek basis oor, buitenooghoek en horen, met omgeving,
goed nat gemaakt worden. Dit gaat het best met behulp van de waterslang
door het water daar langzaam op te laten lopen en goed in te wrijven.
Tevens worden de electroden even in water gedompeld.

Als ieder op zijn post is, wordt het drukcontact, dat naast het stop-
contact zit, ingedrukt. Er staat nog geen stroom op de tang. Nu plaatst
de helper, die de tang in zijn handen houdt, de electroden op de slapen,

zegt ja, de drukknop van het tijdrelais wordt ingedrukt, de stroomkring
is gesloten en gaat 18 seconden, waarop het tijdrelais is afgesteld, door de
schedel van de koe. Het dier valt onmiddellijk op de bodem met een
symmetrische tonische kramptoestand van het hele lichaam, zoals bij een
typische epileptische aanval. De ademhaling houdt op. Na het verstrijken
van de 18 seconden ziet men een ontspanning intreden. De cornearefiex
en de staartreflex, zoals slachters deze wel toepassen om te zien of het
dier dood is, zijn afwezig. Het komt overeen met een epileptiform insult
bij de mens. Het dier is volkomen bewusteloos.

Men moet zorg dragen, dat de voorbehandeling van het vastzetten
en vasthouden van het dier goed wordt uitgevoerd, dat ieder op zijn
post zij, dat de slapen met omgeving goed tot op de huid worden bevoch-
tigd, dat de electroden van de tang worden bevochtigd, dat de electroden
van de tang op de slapen worden aangebracht en er niet achter, dat de
electroden bij het liggend dier niet met de bodem in aanraking komen.
Eerst dan is men zeker, dat de doorstroming goed plaats vindt. Doet men
dit niet, dan heeft men kans een abortief insult te verkrijgen.

Bij deze behandeling hebben we steeds gebruik gemaakt van een wissel-
stroom met een spanning van 70 Volt. Dr. Barnhoorn paste bij zijn
patiënten in een behandelingsperiode van enige weken achtereenvolgens
toe een stroom bij de eerste behandeling van 85 Volt, zo tot het einde
van de behandeling opklimmend tot 120 Volt. Hij paste hogere spanning
toe om geen hinder te ondervinden van de weerstand. Bij onderdosering
treedt namelijk een absence (abortief insult) op. Ten einde bij koeien
zulks te voorkomen, lijkt het mij gewenst een wisselstroom te gebruiken
met een hogere spanning van 70—120 Volt. Met de ter beschikking zijnde
installatie kon de transformator maximaal tot 110 Volt worden ingesteld,
terwijl het tijdrelais ingesteld kon worden van o tot 20 seconden, telkens
met 2 seconden verschil, een lagere tijdsduur dan 2 seconden kan niet
worden ingesteld.

Eerst werd bij 10 koeien een spanning van 110 Volt toegepast. Het
resultaat was zeer gunstig. Het dier valt neer op dezelfde wijze als bij toe-
passing van het schietmasker van Schermer. Daarna zijn gedurende enige
maanden de koeien met electrische doorstroming bedwelmd met een
wisselstroom van 110 Volt, aanvankelijk gedurende 18 seconden. Deze
tijdsduur is geleidelijk bekort tot 12 sec., 8 sec., 6 sec., 4 sec. en 2 sec.

Kalveren en varkens zijn met dezelfde tang en op eenzelfde wijze be-
dwelmd als de koeien, eerst bij een spanning van 70 Volt, later 110 Volt,
eerst met een doorstromingstijd van 12 sec., later als boven aangegeven,
de kalveren liggend op een kalverschraag, de varkens in een varkensval
met wegvallende bodem.

De resultaten bij een spanning van 110 Volt en de respectieve tijds-
duren, ook 2 sec. zijn zeer gunstig. Zodra de stroom is ingeschakeld, trek-
ken de ledematen, sterk gebogen in de gewrichten, zich samen naar het
lichaam toe; de dieren, welke staan vallen neer op dezelfde wijze als bij de
toepassing van het schietmasker, waarna ze op een zijde komen te liggen.
Dit is de eerste phase.

Vervolgens ontspannen zich de ledematen en worden er min of meer
loopbewegingen mee gemaakt, hetwelk de tweede phase is. Daarna zien
we een krampachtig strekken van de ledematen, de derde phase. Af en
toe ziet men onwillekeurige urinelozing, zelden defaecatie van mest.

Nystagmus treedt op. Cornea- en staartreflex zijn afwezig. De dieren zijn
volkomen bewusteloos. Een epileptisch insult, zoals bij de mens wordt be-
oogd, is aanwezig.

Laat men de dieren stilliggen, dan ziet men dat na 3 a 4 minuten het
bewustzijn begint terug te keren. De tijd waarna het bewustzijn terug-
keert, is gebleken niet afhankelijk te zijn van de tijdsduur der doorstroming.
Steeds is een bewusteloosheid van drie minuten aanwezig. De ademhaling,
welke direct met de doorstroming stilstaat, keert na ruim i minuut heel
geleidelijk terug. Zodra het bewustzijn begint terug te keren, nemen de
ogen weer de normale stand aan, eindelijk wordt het hoofd opgericht,
om ten slotte op te staan. Ze maken nog een soporeuse indruk. De adem-
haling is nog versneld. Na 10 tot 15 minuten zijn ze weer vrij normaal.

Wordt direct na de doorstroming de halssnede toegepast, dan vloeit
het bloed grotendeels de eerste minuut af. Dit geschiedt snel en zeer krach-
tig. De oorzaak moet gezocht in verhoogde spiercontracties o.a. van het
hart. Twee minuten na toepassing van de halssnede is het dier dood of
vrijwel dood. Hier zij nog bemerkt, dat de dieren beter uitbloeden dan bij
andere slachtmethoden.

Wordt na de doorstroming het dier ritueel geslacht, dan wordt het
hoofd op zijn horens achterover gebogen, zodat de hals vrij komt te liggen
en de sjochet de halssnede kan toepassen. Voor deze handeling is geen
minuut nodig. De halssnede vindt bij ritueel slachten binnen de eerste
minuut plaats, het bloed vloeit en is binnen de tweede minuut grotendeels
weg. Voor het einde van de derde minuut is het dier dood of vrijwel dood.
Van bewustzijnterugkeer kan bij ritueel slachten na electrisch bedwelmen
geen sprake zijn.

Bij electrische doorstroming bij koeien bij een spanning van 70 Volt
strekken zich bij inschakeling de ledematen, de dieren staan als het ware
op 4 pilaren, vallen neer op een zijde, vaak met afwisselende kramptoe-
stand van de ledematen, welke soms sterk heen en weer worden bewogen.
Meer en meer krijg ik thans de indruk, dat men meermalen te doen heeft
met een absence (abortief insult). De dosering is onvoldoende. Men krijgt
geen volledige shock. De spieren in de omgeving van het dijbeen hebben
in zo\'n geval kans te worden gekneusd, met het gevolg de bekende krenten-
vormig grote bloeduitstortingen veroorzaakt door de sterke en langdurige
tonische krampen der spieren. Het dier is in deze toestand niet steeds
volledig bewusteloos.

Deze onderdosering van de stroom is de oorzaak van de meningsverschil-
len, welke hebben bestaan over het al of niet bewusteloos zijn van het dier.

Frappant is het dan ook te lezen in het Psychiatrisch en Neurologisch
blad, 46e jaargang 1942 pg. 274, dat Sogliani ter vermijding van abortieve
insulten bij de mens werkt met een constante spanning van 110 Volt en
een constante tijd van één seconde. Hij kan hiermede zonder uitzondering
een volledig insult opwekken.

Dit is ook bij slachtdieren het geval gezien de bereikte resultaten met
electrische doorstroming bij een spanning van 110 Volt gedurende
2 seconden.

Bij de mens wordt met een veel kortere tijdsduur gewerkt van 0.1 tot
1 sec. om volledig insult op te wekken. Daardoor heb ik de overtuiging,
dat de tijd van de doorstroming nog meer bekort kan worden. Mogelijk
zal de spanning nog wat opgevoerd kunnen worden. Bij de mens gaat men

met het apparaat van Cerletti en Bini tot 130 Volt met een doorstromings-
tijd van 0.1 seconde.

In de Psychiatrische en Neurologische Bladen 46e jaargang 1942 pg. 261
komt een artikel voor „De Electroshock-Therapie door J. A. J. Barnhoorn
en J. P. de Smet met medewerking van Ir. K. Cohen Stüart te Hilversum.

In dit artikel wordt aangehaald het electroshock toestel van Cerletti
en Bini, geconstrueerd door de Firma Arcioni te Milaan en beschreven
door Dr. Barnhoorn in het T. v. G. Febr. 1940. Het is de methode van de
variabele spanning.

Voorts het door de Firma Siemens geconstrueerd apparaat „Konvul-
sator". Dit is de methode van de variabele stroomsterkte.

Men stelt de vraag welke factor van de electrische stroom aansprakelijk
is voor het opwekken van de shock. Nadere berekeningen toonden aan,
dat de enige maatstaf voor de dosering van de electroshock gevonden wordt
in de totale hoeveelheid toegediende energie, dus spanning x stroom-
sterkte x tijd = watt-seconde. Bij al de proefnemingen door Barnhoorn
en de Smet bleek, dat het optreden van een insult alleen afhankelijk was
van het gebruikte aantal watt-seconden en onafhankelijk van de afzonderlijk
ingestelde stroomsterkte, spanning of tijd; de benodigde waarden varieer-
den bij de verschillende patiënten van 5 tot 20 watt-seconden.

Voor de constructie van een apparaat, dat aan alle redelijke eisen vol-
doet, is deze kennis van eminente betekenis, omdat deze eisen tweeërlei zijn:

a. De door de onderzoeker gewenste energie moet aan de patiënt worden
toegevoerd, zonder dat buiten zijn toedoen een belangrijke over- of
onderdosering kan plaats hebben, in het kort dus: de dosering moet
nauwkeurig gesteld kunnen worden. Hiermde hangt samen:

b. De toegevoerde electrische energie moet onafhankelijk zijn van de
schedelweerstand.

Technisch kan inderdaad aan deze voorwaarde worden voldaan door
een zodanig uitgebalanceerd apparaat, waarbij men kan instellen op
een bepaald wattage, welk wattage wordt geleverd onafhankelijk van
de weerstand. Dit apparaat, waarvan het principe in analogie met en
ter onderscheiding van boven omschreven apparaten wordt aangeduid met
de methode van het variabele wattage, is geconstrueerd door Ir. Cohen Stuart
te Hilversum en wordt door de N.V. Cohen Stuart in de handel gebracht
onder de firmanaam „Elther".

Dit apparaat wordt thans in tal van Psychiatrische inrichtingen in Neder-
land gebruikt. Het wordt ook reeds uitgevoerd naar het buitenland.

Naar aanleiding van voornoemd artikel heb ik mij in het voorjaar 1946
in verbinding gesteld met de geneesheer-directeur J. P. de Smet van de
St. Willibrordus Stichting te Heilo, die mij de toepassing van de electro-
shock-therapie bij de mens met het Elther-Apparaat heeft laten zien,
waarvoor ik hem hier mijn dank betuig. Daardoor ben ik in staat gesteld
geworden de verschijnselen van een insult bij de mens bij het toedienen
van een electroshock zelve waar te nemen ten einde deze beter met die
bij het dier te kunnen vergelijken.

Inmiddels had ik bij het Ingenieursbureau Cohen Stuart N.V. te
Hilversum om nadere inlichtingen gevraagd. De heren Ir. K. Cohen
Stuart en J. Stroes stelden zeer veel belang in de electrische doorstro-
ming bij dieren. Tal van malen zijn ze in Winterswijk geweest om metingen
te verrichten en proeven te nemen. Zeer veel tijd en moeite hebben zij
zich daarvoor gegeven, Stroes offerde er zelfs zijn vacantiedagen voor op.
Hier wil ik vermelden, dat zij dit niet om winstbejag maar uitsluitend
hebben gedaan om de medische wetenschap te dienen. Bijzondere woorden
van dank zij hun daarvoor gebracht.

Volledig heb ik hen op de hoogte gebracht van de door mij bereikte
resultaten. Ik heb hun verzocht in verband met hun metingen een appa-
raat te construeren, waarmee in korgere tijd een grotere hoeveelheid
electrische energie kon worden toegediend, hetwelk door een beduidend
hogere spanning en stroomsterkte zal moeten worden verkregen op soort-
gelijke wijze als het „Elther" shock-apparaat voor de mens. Dit is gelukt.

Door voornoemd Ingenieursbureau werd eerst een proefapparaat ge-
construeerd, hetwelk ingesteld kon worden op het aantal Watt\'s t.w.
17 waarden variërend van 35 Watt tot 230 Watt bij 5 verschillende tijds-
duren van 0.28, 0.56, 0.84, i.!2 en 1.4 seconden, zodat 85 verschillende
hoeveelheden electrische energie uitgedrukt in watt-seconde variërend
van 10 tot 320 watt-seconden konden worden toegediend.

Om een insult te verkrijgen werd gebruikt bij nuchtere kalveren 78 Watt
sec., het apparaat instellen op 139 Watt bij 0.56 sec.; bij varkens 195 Watt
sec., het apparaat instellen op 139 Watt bij 1.4 sec.; bij volwassen runderen
320 Watt sec., het apparaat instellen op 230 Watt bij 1,4 sec. De spanning
is resp. 129 en 167 Volt. Het bleek, dat met minder waarden doch met
hogere electrische energie kon worden volstaan. Het heeft geleid tot de
constructie van het

Het bestaat uit een draagbaar kastje, waarin alle onderdelen zijn inge-
bouwd. Links terzijde beneden wordt met een kabel, welke aan het andere
einde een stekker bevat voor aansluiting op het lichtnet, de electrische
stroom ingeleid. Rechts terzijde bevinden zich twee stopcontacten, welke
door middel van een kabel in verbinding worden gebracht met het be-
dwelmingstoestel, en wel het ene contact met de electroden en het andere
met de knop in het handvat der tqmg.

Op het voorfront van het bedwelmingsapparaat, zie foto 1 en 2 pg. 179,
links boven de inschakelingsknop van de stroom, daar beneden een groen
contrólelicht ten teken dat de stroom op het apparaat staat; links onderaan
de knop voor de tijdsduur der doorstroming 0.5, 1 en 1.5 seconde. In het
midden van het voorfront bevindt zich een knop, waarmede aangegeven
wordt het watt.sec. getal, dat men wenst te gebruiken en hetwelk aflees-
baar is in het betreffende verlichte hokje daarboven. Rechts boven bevindt
zich een rood contrólelampje, dat brandt gedurende de tijd, dat de stroom-
kring gesloten is; daaronder een knop, waarmede de stroomkring gesloten
kan worden.

Als bedwelmingstoestel wordt gebruikt het schaarmodel, waarvan twee
uitvoeringen met verschillende vorm van electroden op de foto zijn aan-
gegeven. De ronde electrode verdient de voorkeur daar deze béter op de
juiste plaats op de slapen kan worden gezet, juist daar waar de afstand
naar de hersenen het kortst is en de weerstand tot een minimum beperkt.
Deze plaats is bij varkens gelegen tussen de buitenooghoeken en de basis
der oren op de helft; bij het nuchtere kalf, schaap en geit dito; bij het vol-
wassen rund, pink en graskalf tussen de buitenooghoeken en de basis van
de horens op de grens van het bovenst 1/3 en onderst 2/3 deel.

Aanvankelijk werden de kalveren op een schraag gelegd, de varkens
in een varkensval geplaatst, volwassen runderen en pinken vastgezet aan
een ring- in de vloer, de slapen en de electroden van de tang goed met
water bevochtigd, en daarna bedwelmd. Geleidelijk is deze manier verlaten
en tot de volgende overgegaan.

De nuchtere kalveren worden door een helper op de arm genomen,
worden met het Elther-apparaat bedwelmd, meteen aan een achterbeen
door middel van een glijketting aan de schuifbaan opgehangen, de hals-
snede toegepast.

De varkens worden in het steekhok met het Elther-apparaat bedwelmd,
met de Jacobsladder opgehaald, gestoken, passeren bloedgang, aflaad-
inrichting, broeibak, ontharingsmachine etc. Opmerkelijk is de grote
rust, welke in het steekhok bij de andere varkens heerst.

De runderen worden geheel vrij in de slachthal staand met het Elther-
apparaat bedwelmd. Alleen de oudere stieren worden met de neusring
aan de ring in de vloer vastgezet. Alleen bij deze stieren worden vanwege
de dikke haarbedekking de slapen goed vochtig gemaakt, bij de andere
slachtdieren koeien, stieren tot 2 jaar, kalveren, varkens, schapen en geiten
gebeurt dit niet meer. De dosering is belangrijk verhoogd, t.w. bij varkens
en kalveren 280 watt-sec. gedurende 1 seconde bij een spanning van 184
Volt en i .53 Ampère, zie tabel; bij grote runderen en paarden 420 watt-
sec. gedurende 1,5 seconde bij een spanning van 184 Volt en 1.53 Ampère.
Het aanbrengen van het bedwelmingstoestel bij het paard levert bij som-
mige bezwaar op, daar ze het hoofd opheffen.

welke men wil toepassen, na het vooraf in verbinding te hebben gebracht
met een stekker in het stopcontact van het lichtnet. Door een knop (links
boven) om te draaien wordt het apparaat ingeschakeld. Er staat nog geen
stroom op de electroden van het bedwelmingstoestel, waarvan nu de elec-
troden op de juiste plaats worden gezet. Door de knop op het handvat
der tang even in te drukken ontstaat, door middel van een laagspannings-
relais op 6 Volt gelijkstroom, contact en automatisch wordt het aantal
Watt-sec., dat men dacht toe te passen, toegediend.

Na doorstroming verkeren de dieren onmiddellijk in een epileptiform
insult. De ogen worden gesloten, de behen samengetrokken; het staande
dier valt met samengetrokken benen; het hoofd wordt naar de hals gebogen;
de ademhaling staat stil; nystagmus bulbi is aanwezig; cornea- en staart-
reflex afwezig. Absolute gevoelloosheid is aanwezig. Na de periode van
samentrekken van de ledematen krijgt het dier soms een periode van loop-
beweging met de ledematen, welke beide perioden kort zijn, om daarna
over te gaan in het strekken van de ledematen, waarbij de spieren der lede-
maten in gespannen toestand verkeren. Wordt dè halssnede toegepast,
dan bloedt het dier zeer snel uit, hetwelk door de ademhaling, welke
inmiddels terugkeert, nog wordt bevorderd. De dieren bloeden beter uit
dan die met het schietmasker worden bedwelmd.

Past men geen halssnede toe, dan komen de dieren allen zonder uit-
zondering weer bij. Na 10 tot 15 minuten zijn ze weer vrij normaal. De
hoge spanning schijnt de hersenen niet nadelig te beïnvloeden.

De voornoemde electrische doorstroming komt volledig overeen met
de electro-shockbehandeling bij de mens, alwaar men 8—20 Watt-sec.
toepast. De hoeveelheid electrische energie, d.i. het aantal Watt-seconden,
hetwelk men bij de mens gebruikt, ligt belangrijk lager, dan bij het dier
wordt toegepast. De oorzaak hiervan is, dat de schedelbouw bij de mens
geheel anders is dan bij de dieren. De slapen bij de mens zijn geheel vlak,
waarop de electroden zeer gemakkelijk zijn aan te brengen. De afstand
tot de hersenen is kort.

Bij de dieren is de plaats waar de electroden op de slapen worden gezet,
ongelijk. Met het oog op de plaatsing is daarom gewenst, dat de electroden
geen grote doorsnede hebben bv. 3^4 cm. Ze moeten wel getand zijn in
verband met het haardek.

De electroden moeten niet op het voorhoofdsbeen en voorhoofdsholte
staan, aangezien daar de weerstand zeer groot is. De juiste plaats is reeds
aangegeven. Het haardek op de slapen bij dieren is veel sterker en dichter
ontwikkeld dan bij de mens. De afstand tot de hersenen is tamelijk lang.

Bij de mens werkt men met drempelwaarde, d.w.z. men gebruikt niet
meer electrische energie dan hoogst nodig is voor het doel, d.i. het ver-
krijgen van een epileptiform insult (shock). Bereikt men het gestelde doel
niet, dan past men de volgende keer een grotere dosis watt-sec. toe.

Bij het dier is het doel steeds zonder uitzondering een epileptiform insult
te krijgen om zeker te zijn, dat het dier bewusteloos is. Daarom werkt
men bij het dier niet met drempelwaarden, maar past direct een hoge
dosis toe, bij het rund en paard 420 watt-sec.; bij \'t graskalf, nuchter kalf,
varken, schaap en geit 280 watt-sec. Met deze dosis zijn in 1948 aan het
Gemeente Slachthuis te Winterswijk bedwelmd 28297 slachtdieren, t.w.
1439 runderen, 39 graskalveren, 19853 nuchtere kalveren, 19 eenhoevige
dieren, 6827 varkens. 72 schapen en 5 geiten.

Het gebruik van het Elther-bedwelmingsapparaat voor slachtdieren
is een waar succes geworden. Men verkrijgt steeds een volledig epilepti-
form insult, terwijl spierbloedingen niet voorkomen, evenmin bloeduit-
stortingen op welke plaats dan ook.

Om de periode van gevoelloosheid, waarin de dieren ha de electroshock-
behandeling verkeren, te verlengen kan met een speciaal door de heren
Ir. Cohen Stuart en Stroes geconstrueerd toestel, na het toedienen van
een shock, direct gelijkstroom toegepast worden in de lengte richting van
het dier, waarbij de bedwelmingstang dient als positieve pool en de nega-
tieve pool in de aars wordt aangebracht. Men gebruikt hierbij een gelijk-
stroom van io—20 Volt bij 100—150 m.Amp. Op deze wijze kan men de
gevoelloosheid bij het dier een willekeurige tijd verlengen. Dit is toegepast
bij runderen en varkens. Zonder dat de dieren iets voelen, is bij varkens
(twee stuks) een vrij grote navelbreuk-operatie toegepast. Dito bij enige
runderen laparotomie en exploratis van de buikholte en daar gelegen
organen; eveneens toepassing van de halssnede.

Houdt de stroom op, dan zijn de dieren direct weer bij. De beide voor-
noemde varkens stonden direct op, liepen rond of er niets was gebeurd,
begonnen dadelijk weer te wroeten in de grond.

Wat de normale bedwelming betreft dient de voorkeur aan de electri-
sche methode te worden gegeven op de volgende gronden:

1. De dosering is nauwkeurig regelbaar. Voor ieder dier kan naar be-
hoefte worden gekozen. Wat de dosering betreft verdient het
aanbeveling met korte tijden te werken. Een tijd van ca. 1 seconde
is voldoende. De spanningen liggen tussen 115—184 Volt. Men passé
evenals bij de clectroshock het systeem van constante wattage toe.
Men is binnen zekere grenzen onafhankelijk van de uitwendige weer-
stand in de uitgangsketen. De weerstanden liggen bij verschillende
dieren weinig uit elkaar. Bij kalveren, varkens en pinken meet men
tijdens de shock 90—100 Ohm, bij andere koeien 120—150 Ohm. Bij
spanningen onder 50 Volt is een weerstandstoename waar te nemen.
Bij doorstroming door het ruggemerg ligt de weerstand in de buurt
van 100 Ohm. De gebruikte gelijkspanningen zijn in dat geval 5—
15 Volt.

2. De bedwelming schijnt bij de electrische methode dieper te zijn. Bij
schieten van varkens komt het voor, dat het schijnbaar dode dier nog
reageert in het broeiwater. Bij de electrische bedwelming komt dit
niet voor, ook niet bij het gieten van heet water in de steekwond, bij
schieten is het daar wel gevoelig. Bij slachtdieren kunnen na bedwel-
ming worden toegepast de snuit-, cornea-, staart- en tussenklauw-
reflex. Bij electrische bedwelming, met 280 watt-sec. bij de kleinere
en 420 watt-sec. bij de grote slachtdieren zijn deze reflexen afwezig;
bij het schieten is de staartreflex steeds aanwezig, de tussenklauwreflex
in sterke mate.

3. Bij toediening van resp. 280 en 420 watt. sec. treedt steeds een epilepti-
form insult op. Bij schieten komt de pen van het maske niet steeds
in de hersenen terecht, nl. bij sommige varkens en grote stieren.

4- Het toedienen van de electro-shock bij slachtdieren gaat minstens
even vlug als het schieten met een masker, bij kalveren en varkens
zelfs beduidend vlugger.

6. Het geeft een enorme besparing, daar de stroom maar weinig kost.
Bij het gebruik van een schietmasker heeft men vrij dure patronen
nodig, welke bovendien nog uit het buitenland moeten worden inge-
voerd (deviezen).

Voor 1940 geschiedde het ritueel slachten op de volgende wijze. De
koeien werden in de slachtplaats geleid en met een touw aan een ring in
de vloer vastgezet, aan de beide voorbenen werd een kluister met een ring
voorzien aangebracht, aan het linker achterbeen boven de koot of boven
het hielbeen een touw of ketting bevestigd, hetwelk door de ringen van
de kluisters werd gehaald, verbonden aan een lier, welke op werd gedraaid,
het touw of ketting spande zich, de dieren vielen neer, het bovenliggend
achterbeen, hetwelk nog steeds vrij was, werd door middel van een touw
aan het bovenliggend voorbeen vastgebonden, de dieren als het ware be-
seffend, dat er uitwendig geweld op hen wordt uitgeoefend, verzetten zich
vaak heftig, daarbij meermalen een gebrul uitstotend, dat soms op 50—■
100 meter afstand te horen is, het touw waarmede de kop aan de
ring in de vloer is bevestigd moet worden losgemaakt om de kop op
de horens te zetten en daarna achterover buigen tot dat het neus-
gedeelte de vloer bereikt en de hals boven komt te liggen, de helper gaat
met zijn knieën op het kingedeelte van de achterovergebogen kop liggen
inmiddels de oren vasthoudend, door het verzet van het dier rukt het de
kop vaak weer los, slaat de kop heen en weer, waarbij de horens soms
afgeslagen worden, de kop wordt weer opnieuw opgezet, soms bij herhaling,
de sjochet of de rabbi moet van de gelegenheid, dat de kop even stilligt
gebruik maken om de halssnede toe te passen, waarbij in één snede de
beide halsslagaderen doorgesneden moeten worden. Beweegt zich het dier
of is de sjochet bang, dat zulks zal gebeuren, dan is er kans op het
mislukken van de snede; een gewone slachter moet zijn mes krijgen om de
halssnede aan te brengen, opdat het dier kan uitbloeden. Het dier is dan
treife.

Het gevaar voor verwonding van de helper tijdens het ritueel snijden
is niet denkbeeldig. Alle voornoemde handelingen geschieden bij het
volle bewustzijn van het betreffende dier, waarvoor ze kwellend en angst-
aanjagend zijn. Dat deze wijze van slachten weerzinwekkend is behoeft
geen nader betoog.

Door de verordeningen van Augustus 1940 moesten alle warmbloedige
dieren worden verdoofd. Het ritueel slachten op voorgenoemde wijze
was daardoor onmogelijk. Al heel spoedig stelde de Rabbi van de Joodse
kerk zich met mij in verbinding, of ik geneigd was om de dieren electrisch
te bedwelmen, waarna ze ritueel konden worden geslacht. De Opper-
rabbijn te Arnhem keurde zulks goed.

Hoewel ik van het bedwelmd zijn in verband met de onderzoekingen
van Prof. J. Roos toentertijd niet overtuigd was en mij er steeds van
had laten weerhouden, heb ik mijn volle medewerking toegezegd.

Begin October 1940 was de installatie gereed. Vanaf die tijd tot heden
31 December 1948 heb ik alle slachtdieren electrisch laten bedwelmen,
ook die, welke niet ritueel werden geslacht. Steeds heb ik getracht deze
wijze van bedwelmen te vervolmaken met het resultaat onder III vermeld.

De N.S.B. slagers hadden voortdurend klachten en wensten, dat de
dieren geschoten zouden worden. Ik heb zulks niet gedaan onderwijl
steeds trachtend de bezwaren, voor zover aanwezig zijnde, weg te nemen.
Onder II is zulks beschreven.

De Nederlandse Israëlietische Gemeente was zeer voldaan over de
electrische bedwelming. Namens de gehele Joodse Gemeente heb ik van
het Kerkbestuur een dankbetuiging ontvangen voor de verleende mede-
werking, ondertekend door de Voorzitter en de Rabbi der gemeente.

Het grote voordeel van het electrisch bedwelmen voor ritueel slachten
is, dat de dieren niet meer gekluisterd behoeven te worden, dat de hals-
snede kan geschieden, nadat de kop achterover is gezet, dat het bewust-
zijn weg is. Nadat het vlees koscher was bevonden, werd het van de rituele
stempelmerken voorzien. In 1940 werden wekelijks ritueel geslacht 17
runderen en 27 kalveren, ten dele bestemd voor de „Eerste Gelderse
koschere Vlees<varenfabriek onder rabbinaal toezicht", welke het als
vlees en vleeswaren verzond naar alle delen des land, waar de Joodse
afnemers bekend waren met de wijze van slachting. Met het oog op de
verdeling van het vlees werden vanaf het begin 1941 alle runderen en kal-
veren na electrische bedwelming ritueel geslacht.

Toen deze methode 1 a 2 maanden in gebruik was, kreeg ik aan het
slachthuis plotseling bezoek van een Opperwachtmeester der marechaussee
en een inspecteur van politie. De N.S.B. slagers hadden een klacht inge-
diend, dat ritueel werd geslacht. Nadat zij in de practijk gezien hadden,
hoe zulks geschiedde, kwamen zij tot de conclusie, dat geheel overeen-
komstig de Wet werd gehandeld en geen termen aanwezig waren om in te
grijpen.

Na de bevrijding op 31 Maart 1945 is het ritueel slachten na electrische
bedwelming weer voortgezet door een Rabbi en enkele Sjochets. Het
daarvan geschikt bevonden vlees werd koscher verklaard en evenals voor-
heen van rituele stempelmerken voorzien.

Voorjaar 1946 stelde mij de Rabbi de vraag, of ik het ook goed zou
vinden de dieren bij het volle bewustzijn als vroeger, ritueel te willen laten
slachten. Ik heb hem medegedeeld, dat indertijd op verzoek van de Rabbi
en de Joodse gemeente te Winterswijk het rituele slachten na electrische
bedwelming was ingevoerd, dat ik daartoe mijn volle medewerking had
verleend met groot gevaar voor mijn eigen persoon, dat de Joodse Ge-
meente te Winterswijk mij een dankbetuiging had gezonden, dat van de
dieren na electrische bedwelming ritueel geslacht, het vlees koscher was
bevonden, van koschere stempelmerken was voorzien en ook als zodanig
werd gebruikt, de orthodoxe Joden incluis, in Winterswijk en alle plaatsen
van Nederland, waar dit vlees heen werd gezonden, dat dit vlees door de
Rabbi\'s, ook hemzelf koscher was verklaard, en van de koschere stempel-
merken was voorzien, dat het vlees koscher is of het is het niet, een tussen-
weg bestaat niet, dat de Joden het reeds jaren koscher hebben verklaard
en als zodanig hebben geconsumeerd tot hun volle tevredenheid, ook de
orthodoxe Joden, dat ik na alles wat was gebeurd, uit dierenbescher-
mingsoogpunt, niet meer van het verzoek, dat de Joden zelve aan de

Gemeente Winterswijk en mij hadden gedaan, kon afwijken, dat ik zulks
niet deed om de Joden onaangenaam te zijn.

Hij deelde mij mede, dat hem dit alles bekend was en mijn standpunt
kon billijken. Nadien heeft hij de slachtdieren, evenals te voren, ritueel
geslacht na electrisch bedwelmen en van koschere stempelmerken voor-
zien. Na zijn vertrek is zulks geschied door een paar Sjochets tot ca. Juni
1946. Sindsdien zijn hier geen dieren ter rituele slachting aangeboden,
terwijl ook geen ritueel vlees wordt ingevoerd.

Met ingang van 1 Januari 1949 zijn enige slachthuizen in Nederland
aangewezen, waar ritueel kan worden geslacht. De Joden hebben in 1940
zelve om het electrisch bedwelmen voor ritueel slachten gevraagd en het
ook na de bevrijding in 1945 en 1946 toegepast.

Laten de Joden in Nederland tonen eert „groot volk" te zijn door te
volharden in de eenmaal ingeslagen weg door de dieren ritueel te slachten
na electrisch bedwelmen.

Dit vlees werd indertijd na koscher te zijn bevonden van rituele stempel-
merken voorzien, als zodanig geconsumeerd, ook door de orthodoxe Joden.

De electrische doorstroming is vervolmaakt, komt thans volledig overeen
met de electro-shocktoediening bij de mens, anatomische veranderingen
treden niet op, zelfs wordt ze als zodanig gebruikt als geneesmethode om
de zenuwzieke mens weer tot het normale terug te brengen. Er is alles
voor en niets tegen, in het bijzonder uit dierenbeschermingsoogpunt ge-
zien. Laat de Joden juist daarom uit eigen beweging er op staan, dat de
dieren niet anders dan na het toedienen van een electro-shock ritueel
worden geslacht. De gehele Nederlandse bevolking en in het bijzonder
de dierenvrienden zullen hun daar zeer dankbaar voor zijn.

Mochten zij daartoe niet kunnen besluiten, dat er dan ten spoedigst
een einde kome aan de dierenkwelling, waarbij deze dieren, bij volle
bewustzijn, met geweld worden neergelegd, zich met kracht daartegen
verzetten, soms zo jammerlijk brullen, dat men ze op 50—100 meter
afstand kan horen, terwijl ten slotte vaak na vele vruchteloze pogingen
het gelukt het hoofd op de horens achterover op de bodem te drukken,
waarna de halssnede bij volle bewustzijn wordt verricht.

Door toedienen van een electro-shock kan aan al deze ellende een vol-
ledig einde komen.

Dat men dan niet drale en de Wet ten spoedigste wijzige, waarbij het
electrisch bedwelmen voor ritueel slachten verplichtend wordt gesteld.

In de geschiedkundige inleiding wordt de eerste electrische doorstroming
met toepassing besproken bij dier en mens ; het bedwelmen van varkens
met het toestel van de fa. Lottersmid en Weinbergee en de shock-therapie
bij de mens.

Door de verordeningen in Augustus 1940 moeten alle warmbloedige
dieren worden bedwelmd, hetzij door electrische doorstroming, hetzij
door toestellen, waarbij de grote hersenen mechanisch worden beledigd.
De Joden konden dus niet meer ritueel slachten. Daarna hebben zij ge-
vraagd na electrische bedwelming ritueel te slachten.

zowel bij de koeien, kalveren als de varkens, schapen en geiten van 1940
tot 1946.

Door samenwerking met de heren Ir. Cohen Stuart en wijlen J. Stroes,
van het ingenieursbureau Cohen Stuart N.V., Vaartweg 66, Hilversum,
Nederland, is na tal van proefnemingen in 1946 en 1947 geconstrueerd
het ,,Electros/lock bedwelmingsapparaat Either voor slachtdieren", waarmede een
bepaalde hoeveelheid electrische energie, dus spanning x stroomsterkte
X tijd = watt-seconden, wordt toegediend met behulp van een bedwel-
mingstoestel. Het Eltherapparaat en het bedwelmingstoestel zijn afgebeeld
pg. i 79. Bij dieren gebruikt men een hoge dosis electrische energie watt-
seconden, om zeker te zijn, dat men een epileptiform insult krijgt en absolute
gevoelloosheid aanwezig is ; bij het rund en het paard 420 watt-sec. ;
bij \'t graskalf, nuchter kalf, varken, schaap en geit 280 watt-sec. Met
deze dosis zijn in 1948 aan het gemeente-slachthuis te Winterswijk be-
dwelmd : 28.297 slachtdieren, t.w. 1439 runderen, 39 graskalveren, 19.853
nuchtere kalveren, 19 eenhoevige dieren, 6827 varkens, 72 schapen en 5
geiten. Het gebruik van het Eltherbedwelmingsapparaat voor slachtdieren
is een waar succes geworden. Men verkrijgt steeds een volledig epilepti-
form insult, terwijl spierbloedingen niet voorkomen, evenmin bloeduit-
stortingen, op welke plaatsen dan ook.

Tenslotte wordt besproken het ritueel slachten na electrisch bedwelmen,
hetwelk op verzoek van de Joden is toegepast vanaf October 1940 tot
Juni 1946, waarna geen dieren meer zijn aangeboden. Met ingang van 1
Januari 1949 zijn enige slachthuizen in Nederland aangewezen, waar
ritueel kan worden geslacht. Een beroep wordt gedaan op de Nederlandse
Joden te tonen een „groot volk" te zijn, door te volharden op de eenmaal
ingeslagen weg de dieren ritueel te slachten na electrisch bedwelmen.
Mochten zij zulks niet doen, dat er dan een wettelijke bepaling kome,
om deze dierenkwelling te voorkomen.

In the historical introduction the first electrical circuiting with application is discussed
in animals and man ; the stunning of pigs with the apparatus of Messrs Lottersmid &
Weinberger, and shocktherapy in man.

By the orders of August 1940 all warm-blooded animals must be stunned, either
by electric circuiting or by apparatuses, through which the cerebrum is mechanically
injured. In conscquence of these orders the Jews could no longer slaughter ritually.
Eventually they petitioned to be allowed to slaughter ritually after electrical stunning.

The practical application of electrical stunning is discussed both in cows, calves, pigs
and goats, from 1940 till 1946.

Through the co-operation of Mr Cohen Stuart, civil engineer, and the late Mr J.
Stroes, of the engineering firm of Cohen Stuart of 66 Vaartweg, Hilversum, the
Netherlands, after much experimenting, the ,,Electro-shock stunning-apparatus Either for
slaughter beasts was constructed in 1946—1947, with which a certain quantity of electric
energy (voltage X strength of current X time = watt seconds) is administered with the
help of a stunning-apparatus and the Elther-apparatus. Pictures are added of the stunning-
apparatus and the Elther-apparatus page 179. In the case of animals a large dose of
electric energy of Watt-seconds is administered to be sure that an epileptiform injury
is caused and absolute insensibility ; with cow and horse 420 watt sec. ; with a grazing
calf, new born calf, pig, sheep and goat 280 watt sec. In 1948, in the municipal abattoir
of Winterswyk, 28.297 slaughter-beasts were stunned i.e. 1439 cows, 39 grazing-calves,
19.853 new-born calves, 19 one-hoofed beasts, 6827 pigs, 72 sheep, and 5 goats. The

use of the Either stunning-apparatus for slaughter-beasts has proved a great success.
It invariably causes a complete epileptiform injusrv, while neither bleeding of the
muscles nor effluxion of blood to the brain occur in any place.

Lastly ritual slaughtering after electric stunning is discussed which, at the petitioning
of the Jews, was practised from October 1940 till June 1946, after which no further
animals have been offered. As from January 1st 1949 some slaughterhouses have been
detailed in the Netherlands in which ritual slaughter can be done. The Netherlands
Jews are appealed to to show themselves ,,a great people" by continuing in the course
once taken, of ritual killing of the beasts after electric stunning. Should they not do zo,
the author hopes that a statutory regulation will be made to precent this torturing of
animals.

Dans l\'introduction historique on examine l\'application de la première circulation
de courant électrique chez les animaux et chez l\'homme ; l\'anesthesie de porcs par
l\'appareil de la maison Lottersmid et Wf.inberger et la thérapeutique par moyen de
chocs chez l\'homme.

En vigueur des arrêts d\'août 1940 tous les animaux à sang chaud doivent être
anesthésiés, soit par un courant electrique, soit par des appareils où la grande cervelle
est lésée de façon mécanique.

Ainsi les Juifs se trouvaient dans l\'impossibilité d\'abattre les animaux de la manière
rituelle.

On continue la discussion avec l\'application pratique de l\'anesthésie électrique,
chez les vaches et les vaux comme chez les porcs, les moutons et les chèvres dans les
anneés 1940 jusqu\'en 1946.

Par collaboration avec monsieur Ir Cohen Stuart et feu monsieur Stroes, du bureau
technique n.v. Cohen Stuart, Vaartweg 66, Hilversum, Nederland, on a construit
après maintes expériences en 1946 et 1947, l\'appareil anesthésiant electro-choc Ellher pour
animaux de boucherie, avec lequel on administre par moyen d\'un appareil anesthésiant
une certaine quantité d\'énergie électrique, donc tension X force du courant X temps =
secondes watt.

L\'appareil Elther et l\'appareil anesthésiant sont représentés, page 179—1.

Chez les animaux on emploi une dose plus grande d\'énergie électrique pour être
certain d\'occasionner une lésion épileptiforme et une insensibilité absolue;

chez le boeuf et le cheval 420 sec. Watt ; chez le veau très jeunes, le porc, le
mouton et la chèvre 280 sec. Watt.

Par moyen de cette dose on a anestésié en 1948 à l\'abattoir municipal de Winterswijk :
28.297 animaux de boucherie, à savoir 1939 boeufs, 39 veaux, 19.853 veaux très jeunes,
19 animaux solipèdes, 6827 porcs, 72 moutons et 5 chèvres.

L\'emploi de l\'appareil anesthésiant Elther pour animaux de boucherie est devenu
un vrai succès.

On Obtient toujours une lésion épileptiforme complète pendant que ni des hémor-
ragies musculaires ni des épanchements de sang se produissent en quelque lieu que ce
soit.

Enfin on discute l\'abattage rituel après anesthésie électrique, qu\'on a applique sur
la demande des Juifs à partir du mois de juin 1946, après lequel on n\'a plus offert
d\'animaux.

A partir du ter Janvier 1949 on a indiqué quelques abbatoirs en Hollande où l\'on
peut tuer de façon rituelle.

On lance un appel aux Juifs Néerlandais de se montrer „un grand peuple" en per-
sévérant de suivre la route frise de tuer les animaux de façon rituelle après anesthésie
électrique.

Au cas où ils ne consentiraient pas à adopter cette manière d\'agir, on émet le désir
qu\'on promulgue un décret-loi qui prévienne cette torture pour les animaux.

In der Einleitung wird die erste elektrische Durchströmung und die Anwendung bei
Tier und Mensch besprochen, nämlich die Betäubung von Schweinen und die
Schocktherapie beim Mensch mit Hilfe des Apparates von der Firma Lottersmid und
Weinbergen.

Auf Grund der Verordnung vom August 1940 müssen alle warmblütigen Tiere vor
dem Schlachten betäubt werden, entweder durch elektrischen Strom oder durch Apparate
mit deren Hilfe das grosze Gehirn mechanisch beeinflusst wird.

Durch vorerwähnte Verordnung wurde das rituelle Schlachten für die jüdische Be-
völkerung unterbunden, sodass diese genötigt waren zu ersuchen rituell zu mögen
schlachten nach vorhergehender elektrischer Betäubung.

Weiterhin wird\'die praktische Anwendung in den Jahren 1940 bis 1946 des elektrischen
Apparates zur Betäubung, sowohl bei Kühen und Kälbern als auch bei Schweinen
Schafen und Ziegen beschrieben.

Durch Zusammenarbeit mit den Herren Ir. Cohen Stuart und dem verstorbenen
I. Stroes vom Ingenieursbüro Cohen Stuart N.V. Vaartweg 66 in Hilversum, Holland,
ist nach ausgebreiteten Untersuchungen in den Jahren 1946 und 1947 der „Electroshok
bedwelmingsapparaat Elther voor slachtdieren" konstruiert, mit welchem eine bestimmte
Strommenge, also Spannung X Stroomsterke X Zeit - watsecunden, zugedient wird.
Sowohl der „Elther-apparat" als auch der Apparat zur Erzeugung der Betäubung
sind abgebildet, Seite 179.

Bei Tieren gebraucht man eine grosze Strommenge um sicher zu sein, dass man
einen „epileptiform insult" erhält und dass eine absolute Gefühllosigkeit erreicht wird ;
so wird für Rinder und Pferde 420 watsecunden und bei Graszkälber, nüchterne Kälber,
Schweine, Schafe und Ziegen 280 watsecunden gebraucht.

Mit vorstehenden Mengen sind im Jahre 1948 im Schlachthaus der Gemeinde Win-
terswijk betäubt :

28.297 Schlachttiere und zwar: 1439 Rinder, 39 Graszkälber, 19.853 nüchterne
Kälber, 19 einhuftige Tiere, 6827 Schweine, 72 Schafe und 5 Ziegen.

Hierbei hat sich gezeigt, dass der Gebrauch des „Elthcrapparates für Schlachttiere"
zu sehr guten Erfolgen geleitet hat.

In jedem Falle wurde ein vollständiger „epileptiform insult", erreicht und sind niemals
Muskclblutungen oder Blutstürze vorgekommen.

Zum Schlusz wird noch rituelles Schlachten nach elektrischer Vorbehandlung be-
sprochen, welche Methode von 1940 bis Juni 1946 zugepasst wurde. Nach diesem
Datum sind hierfür keine Tiere mehr angeboten.

Am 1 Januari 1949 sind einige Schlachthäuser in Holland angewiesen für rituelle
Schlachtungen.

Die niederländische Juden werden angespornt zu zeigen, dass sie „ein grosses Volk"
sind, dadurch, dass sie ausschliesslich rituelle schlachten lassen, nach electrischer
Betäubung.

Für den Fall, dass diese Aufruf ohne Wirkung bleibt, müssen gesetzliche Masznahmen
angestriebt werden.

i. Electroshock Apparaat voor slachtdieren (van rechts gezien) met
Bedwelmingstoestel (rechthoekige electroden).

2. Electroshock Apparaat voor slachtdieren (van links gezien) met
Bedwelmingstoestel (ronde electroden).

Van 14—24 September 1948 werden diverse stations voor K. I. in
Engeland bezocht om een studie te maken van de organisatie en de techniek
van de K. I. in dit land. Het voornaamste doel van de reis was om na
te gaan waar de Engelsen bij de K. I. de zeer goede bevruchtings-
resultaten aan te danken hebben.

Het laatste jaarverslag van de door de Milk Marketing Board georgani-
seerde centra geeft als gemiddelde conceptionrate voor alle stations 64.-4..

Onder Conceptionrate wordt verstaan het percentage dieren dat binnen
drie maanden na de eerste inseminatie niet meer wordt aangeboden.

We kunnen veronderstellen dat dit percentage niet overeenkomt met
de werkelijk drachtige dieren, omdat het niet berust op een systematische
controle van de drachtigheid op het bedrijf; wij zijn echter van mening
dat dit cijfer het werkelijke drachtigheidspercentage dicht nabij komt en wel om
de volgende reden: De boer betaalt bij de eerste inseminatie; komt een
koe terug, clan mag ze nog 2 maal gratis geïnsemineerd worden.

Er wordt in Engeland zeer weinig over bevruchtingsresultaten gesproken,
het spreekt er bijna vanzelf dat de bevruchting een vlot verloop heeft. Waren de
genoemde cijfers geflatteerd, dan zouden er van boerenzijde wel klachten
komen. De boeren vinden het verloop echter zeer bevredigend.

Het is onze ervaring hier te lande, dat de resultaten op papier wel met
de werkelijkheid overeenstemmen zolang de bevruchting goed gaat. Worden
de koeien moeilijk drachtig, dan is de werkelijkheid nog veel ongunstiger
dan de boeken aangeven. Ook op grond van deze ervaring mogen we
aannemen, dat de Engelse cijfers vrij aardig met de werkelijkheid overeen-
stemmen.

Van een station waar men verleden jaar een conceptionrate van 65 %
had, bleek na nauwkeurige controle 57—58 % van de koeien na de ie insemi-
natie op tijd gekalfd te hebben. Conceptionrate 65 % lag dus dicht bij de
waarheid.

De cijfers worden op een zeer onpartijdige manier verzameld. De
M.M.B. krijgt opgave van alle inseminaties, zowel van de ie als van
herinseminaties.

Aangezien de betaling van de inseminatiegelden via de M.M.B. loopt,
mogen we verwachten dat de opgaven van ie en herinseminaties juist zijn.

Uit het jaarverslag van de M.M.B. over de K. I. valt het op, dat de
resultaten op de verschillende centra weinig uiteen lopen. Het beste
centrum had na 1 inseminatie 69 % stil en het slechtste 59 %.

69 % stil na de ie inseminatie (over het gehele jaar gerekend) werd
verkregen in Carmarthen bij ruim 6600 runderen. In het jaarverslag wordt
gemeld dat in dit gebied, de boeren er een rationele bedrijfsvoering en
voeding der runderen op na houden en dat ook juist in die streek de
T.B.C.-bestrijding al ver gevorderd is.

grootste centrum waren in 1947 de maanden Maart en April het slechtst
nl. 61.5 %.

Eén der door ons bezochte stations had het laatste jaar h.i. veel moeilijk-
heden met de bevruchting. Het bevruchtingscijfer na de ie inseminatie
lag permanent plm. 10 % lager dan in 1947. Er kwamen tot 45 % van
de koeien terug na de ie inseminatie. Al is dit cijfer misschien iets geflatteerd,
toch zijn deze resultaten volgens Nederlandse begrippen zeker niet slecht
te noemen.

Aan het bewuste station was men echter buitengewoon ontevreden en
alles werd geprobeerd om de Conceptionrate weer omhoog te krijgen.

Dat de bevruchtingsresultaten van de verschillende stations niet zo erg
uiteenlopen, ligt wel voor de hand, omdat het naar onze maatstaf gerekend,
allemaal grote stations zijn. Eén stier kan bij ons zeer veel invloed hebben
op de resultaten van het geheel. Dit is in Engeland niet mogelijk. Achter-
eenvolgens werden door ons de volgende stations bezocht:

Reading: Proefstation van het Ministerie van Landbouw. Met sub-
centra. 16 stieren van 4 rassen, met 18.000 runderen. Er
zijn 3 dierenartsen en 14 inseminatoren werkzaam.

Cambridge: Is opgericht door de Agricultural school en is thans door
een coöperatie van boeren overgenomen. Er zijn 9 stieren
van 3 rassen voor 6000 runderen. Er zijn 1 dierenarts en

5 verschillende rassen. Eigendom van de M.M.B. Er worden
dit jaar ongeveer 30.000 runderen geïnsemineerd. Op het
hoofd-centrum is 1 dierenarts werkzaam met 18 inseminatoren.

Tarporley: Dit is ook een centrum van de M.M.B. Er staan een 20-tal
stieren van 3 rassen. Geheel nieuwbouw, met een woning
voor de stierhouder en voor de dierenarts-directeur. Sinds
Februari in werking met goede resultaten, hoewel volgens
mededelingen van de directeur, er voorheen grote moeilijk-
heden waren bij natuurlijke dekking.

Welspool: Ook van de M.M.B. Dit jaar voor het eerst zelfstandig,
was eerst een subcentrum van Cheswardine. 20 stieren.

Al deze stations werden bekeken en we hadden tevens gelegenheid met
de inseminatoren rond te gaan om te zien hoe er op de bedrijven gewerkt
wordt. Verder waren we nog een dag de gast bij Joseph Edwards, die
de leiding heeft van de K. I. bij de M.M.B.

Ieder station had stieren van meer dan één ras. Van elk ras echter minstens
3 stieren. De K. I. wordt toegepast voor vrijwel alle rassen n.1. Shorthorn,
Friesian, Ayrshire, Guernsey, Jersey, Hereford, Welshblack en Aberdeen
angus.

De leeftijd der stieren op de stations varieert van 1 tot 11 jaar. De
gemiddelde leeftijd is 3^ jaar. De vruchtbaarheid der stieren zou vanaf
het 6/7 jaar beginnen af te nemen, hoewel dit voor iedere stier natuurlijk
verschillend is.

Het Ministerie van Landbouw schijnt nogal prijs te stellen op kalveren
van stieren van de vleesrassen (Hereford etc.). De inseminaties met sperma
van deze stieren zijn gratis. De staat adviseert om de runderen met slechte
productie te insemineren van een zg. Beefbull. De kalveren blijven dan
als zuigkalveren bij het moederdier lopen en groeien dan buitengewoon
snel, terwijl het vlees van zeer fijne kwaliteit is. De prijzen van deze
kalveren variëren van 8—15 £ (1 £ is plm. ƒ 10.70).

De stieren stonden in boxen, in de weide of gewoon op stal. Sommige
boxen hadden een uitloop van 4 bij 8 meter. De wanden der boxen zijn
van stevige gegalvaniseerde buizen op onderlinge afstanden van 20 cm.
In de hoek van de box was een betonnen voerbak, eveneens omgeven met
stangen. De binnenste buizen van het voergat kunnen buiten de box met
een ketting naar elkaar toegetrokken worden om de stier te vangen. Vóór
de voerbak was een klein deurtje om de slier te pakken. Ruime solide
boxen. Soms hadden de stallen een dak van gegolfde platen zonder zolder.
Er waren er zelfs met een gedeeltelijke open wand. Het leek ons \'s winters
in deze boxen net koud genoeg voor de stier; dit werd echter geen bezwaar
geacht. De strooiïng der stieren geschiedde met stro.

De rantsoenen der slieren varieerden op de verschillende stations. Ook de
binnenstaande stieren kregen soms versgemaaid gras. Gedroogd gras was
ook nogal in gebruik. Verder werd aan het rantsoen der stieren een geringe
hoeveelheid vismeel toegevoegd.

Men had echter niet de indruk dat bij de doorsnee stier met een normale
goede voeding, een nog betere voeding van veel belang was voor de
spermaproductie. De dierenarts van een der grootste stations had weinig
verschil in bevruchting bij de stieren die in de weide" waren of op stal;
volgens hem was de voeding wel belangrijk, maar niet van doorslaggevende
betekenis, als er maar een behoorlijk percentage eiwit gegeven werd.

De stieren dekten over liet algemeen veel minder vaak dan onze K. I. stieren. Men
acht dit in Engeland van groot belang voor een goede bevruchting. Slechts
2 stieren die wij zagen, dekten 3 maal per week (vleesras). Een enkele
dekte 2 maal per week. Verreweg de meeste stieren dekten slechts
1 dag per week of nog minder. Jonge jarige stieren liet men zelfs slechts
i maal per 14 dagen dekken.

Gemiddeld werden in 1947 per stier 1000 koeien geïnsemineerd. Van
één stier bij de M.M.B. werden 2785 runderen geïnsemineerd. Dit was
echter een uitzondering.

Wij zagen verschillende stieren dekken en op één eerste sprong na
werd steeds prachtig sperma gewonnen.

Het is in Engeland mogelijk om de stieren weinig te laten dekken, omdat
de boeren daar niet vragen om sperma van een bepaalde stier, maar van
een bepaald ras. Men heeft daar zeer weinig zg. Nominated inseminations,
d. i. dat er sperma van een speciale stier gevraagd wordt. Voor een ge-
wone ie inseminatie met 2 gratis herdekkingen wordt 25 sh. gevraagd
(d. i. plm. ƒ 13.—). Verlangt de boer sperma van een bepaalde stier, dan
is dat wel mogelijk, maar dit kost dan £ 3, d. i. ƒ 32.—. Geen wonder dat
men niet veel last heeft van het vragen naar een bepaalde stier. Men
hoeft dus niet steeds bruikbaar sperma van elke stier in voorraad te hebben.
Het sperma wordt meestal slechts 2 dagen gebruikt. Een enkele keer ook

wel op de 3e en 4e dag met vrijwel even goede bevruchtingsresultaten.
Op de subcentra wordt hoofdzakelijk gewerkt met sperma van de 2e en 3e
dag. De resultaten op deze subcentra zijn zeker niet minder dan op het hoofd-
centrum. Verzending geschiedt dagelijks per post. In reageerbuizen in
goed verpakte wijdmondse thermosflessen, waarin rubberzakjes bijgepakt
worden met ijs.

Het systeem, om de boeren geen keuze van stier te laten (tenzij er extra
voor betaald wordt), is een van de grote voordelen van de K. I. in Engeland,
tenminste als we de zaak beschouwen uit het oogpunt van de bevruchtings-
resultaten, omdat dit het mogelijk maakt dat de stieren steeds voldoende
rust krijgen.

Voorheen werd reeds door ons op het grote belang van de beperking
van het aantal dekdagen gewezen. We veronderstelden toen dat voor veel
stieren 2 dekdagen per week niet te veel was. In Engeland vindt men
echter 2 maal per week dekken voor de meeste stieren te veel.

De dekkingen vinden plaats in een verplaatsbare dekstal. Meestal wordt
een koe gebruikt, die er geheel aan gewend is geraakt door de stieren te
worden besprongen. Eén dezer runderen, hoewel nooit gekalfd hebbend,
gaf wat melk door stilboestrolinjecties.

Aan de behandeling van het sperma wordt doorgaans niet meer zorg
besteed dan bij ons. Op de meeste stations werd nauwkeurig gewerkt.
De verdunning vindt zo snel mogelijk na opvangen plaats, nadat de
verdunner op een temperatuur van plm. 22 gr. C. gebracht is.

Het onderzoek beperkte zich tot de beoordeling op het oog en een
microscopisch onderzoek op beweging (onverdund en verdund).

Aan een intensieve beweging werd meer waarde gehecht dan aan dikte.
Tellingen werden slechts zelden verricht. We zagen een enkel kleur-
preparaat om morphologische afwijkingen te controleren. Het Tusche
preparaat was er vrijwel onbekend. Ph-bepaling, methyleenblauwproef,
of bromthylmolblauwproef werden niet gebruikt. Dit, omdat men de
ervaring had, dat de meeste proeven maar beperkte waarde hadden voor
de bepaling van het bevruchtend vermogen van sperma.

Op het K. I. -station te Cambridge werd in samenwerking met Dr. Walton
nogal wat researchwerk gedaan op het gebied van spermabeoordeling.

Het sperma wordt direct na opvangen verdund, met een eidooier-citraatbufftr.
Deze buffer heeft een Ph van 6,7. Op enkele stations wordt de laatste tijd
0.3 % sulfanilamide toegevoegd aan de citraatbuffer. Hiermede was echter
nog maar te kort gewerkt om uit te kunnen maken of dit een significante
verbetering zal geven.

De verdunning varieert van 1 : 6 tot 1 : 80. Slechts op één station ver-
dunde men geregeld 50—80 keer. Gemiddeld werd ongeveer 25 keer
verdund. Nergens had men een vermoeden dat een grotere verdunning
nadelig was voor de bevruchting, mits er maar intrauterien geïnsemineerd
wordt. Dus indien de Rectale methode gebruikt wordt.

Deze beweringen konden niet met cijfers bewezen worden, omdat er
nooit meer met specula gewerkt wordt; men was er echter stellig van
overtuigd. Een grens voor grote en kleine verdunningen werd niet aan-
gegeven, doch i : 5 tot i : 15 wordt tot de kleine verdunningen gerekend.

de Rectale methode meer dan 10 % efficiënter was dan de Speculum-methode. Ook
hier geen bewijzen, omdat men er niet aan denkt om met een speculum
te gaan werken.

De Rectale methode is veel handiger, werkt veel sneller en zou minder
kans geven op overbrenging van besmettingen.

Op een middag waren we in de gelegenheid een Cursus voor Inseminatoren
mee te maken. Deze cursussen zijn bijna geheel gewijd aan de practijk.
Er wordt alleen wat theorie gegeven over de anatomie der genitaliën.
Theorie over fokkerij, onvruchtbaarheid etc. werd niet gegeven. Meestal
is het gewoonte de candidaten enkele uteri te laten zien en te laten voelen.
De cursist heeft dan vaak een handdoek om de hand, die de rectumwand
moet voorstellen. De candidaten die wij zagen, hadden de voorbereidingen
aan de hand van uteruspreparaten gemist en begonnen nu onder leiding
van de dierenarts-directeur direct met rectaal exploreren.

Dit rectaal exploreren gaat niet verder dan het opzoeken van de Cervix.
De cervix wordt met de hand omvat en dan wordt getracht met een
glazen pipet of voor training met een metalen staafje, de cervix te passeren.
De oefentijd der inseminatoren is veelal maar een maand. D.w.z. 2 weken
lang enkele middagen oefenen op abattoirs en dan met een gediplomeerd
inseminator op stap. De meeste jongens schijnen de techniek zeer snel
onder de knie te hebben. Men beschouwt ze na 1 maand niet als volleerd,
maar sommigen kunnen dan toch al wel zelfstandig werken. Ze doen
niet anders dan de cervix opzoeken, fixeren en dan insemineren. Ovaria
worden niet betast. Op de bedrijven wordt zeer snel gewerkt. De stofjas
wordt op het eerste bedrijf aangetrokken en pas bij de laatste weer uit-
gedaan. Ter plaatse wordt warm water gevraagd en een handdoek, be-
nevens het nummer van de koe. De gegevens worden niet nader gecon-
troleerd. De cervix opzoeken en fixeren is het werk* van een ogenblik.
De pipet wordt gevuld dwars in de mond gedragen. Pipet door de cervix
brengen en leegdrukken is in ^ 30 seconden gedaan. Snel handen wassen,
laarzen schoonmaken, dekbewijs schrijven en weg.

De rectale inseminatiemethode kan gedaan worden zonder dat iemand
de koe fixeert. I)e koe staat steeds op stal en kan dus zonder hulp geïnsemineerd
worden.

De uitrusting van de inseminator ,,en route" bestaat uit een stofjas,
rubbervoorschot en rubberlaarzen.

Verder een witte kist, waarin een zeer wijdmondse thermoskan met sperma,
i koker voor vuile en 1 voor schone pipetten, zeep, nagelborstel en een
fles ontsmettingsmiddel, dat door het water gedaan wordt. Verder enkele
spuitjes die met een rubberstukje op de pipetten passen. Deze kist is 50
bij 20 bij 35 cm. De overblijvende ruimte in de kist bevat watten, waar-
mede eerst de vulva afgeveegd wordt. De kist wordt aan een draagband
over de schouder gedragen. Tijdens de rit achter in de auto. Motorfietsen
worden practisch niet gebruikt.

Ter plaatse wordt voor iedere inseminatie een soort dekbewijs uit-
geschreven in het zg. Fieldbook in triplo. Hierop staat vermeld naam en
adres van de boer, nummer (en naam) van de stier en de koe, ie of vol-

gende inseminatie. Kosten en wijze van betaling. Handtekening insemi-
nator. Eén exemplaar houdt de boer, één wordt opgestuurd naar het
centraal bureau van de M.M.B. en één blijft in het boek zitten voor het
centrum zelf. Deze dekbewijzen zijn doorlopend genummerd. Iedere
inseminator heeft 2 boeken in gebruik. Eén draagt hij bij zich en één is
op het kantoor van het centrum om de gegevens over te nemen. De volgende
dag wisselen de boeken om. Deze gegevens worden vastgesteld op een
kaartsysteem per bedrijf, een kaartsysteem per inseminator en een kaart-
systeem per stier. De bedrijfskaarten zijn op het centrum.

De kaart per bedrijf geeft van elk dier naam of nummer en de data
en nummers der inseminatie en de gebruikte stier. Deze kaarten geven
dan niet alleen de aantallen opbrekers, maar tevens een indruk van de
tijden dat de dieren teruggekomen zijn.

De Gonceptionrate van de verschillende stieren wisselt nogal. De resul-
taten der verschillende inseminatoren lopen niet veel uit elkaar. Op één
der proefstations was een kaartsysteem in gebruik, dat lijkt op onze insemi-
natiekaarten. Deze kaarten waren echter niet bij de boer, maar centraal.

Op verschillende stations werden grafieken bijgehouden waarop alle
eerste inseminaties en conceptionrate bijgehouden werden na i, 3 en
6 maanden. Resumerend komen wij tot de volgende conclusies:

De bevruchtingsresultaten met de K.I. in Engeland zijn goed. Soms deden zich
moeilijkheden voor, maar de Conceptionrate daalde nooit meer dan 10 %.
De oorzaak van de daling was niet altijd bekend. In één geval trad bij de
stieren een conglomoratie op in het verdunde sperma. In enkele gevallen
kon de daling toegeschreven worden aan een besmette stier.

Als voorlopig ideaal wordt beschouwd, dat 7 van elke 10 geïnsemineerde
runderen van de eerste inseminatie, normaal op tijd kalft; alles wijst erop,
dat dit op verschillende stations binnen niet al te lange tijd bereikt zal
worden.

Voor de goede gemiddelde bevruchtingsresultaten zijn o.i. de volgende
punten van groot belang:

3. Er wordt weinig gesproken over steriliteit bij natuurlijke dekking.
(Bij een station, waar het met de natuurlijke dekking voorheen niet
te best gegaan was, had men toch een goede Conceptionrate (65 %).)

4. Men tobt niet lang met een slechtbevruchtende stier. Deze wordt een
tijd lang stopgezet of wordt verkocht.

5. Het is niet onmogelijk dat de natuurlijke vruchtbaarheid van de
Engelse veestapel vrij gunstig is, omdat er veel gekruist wordt.

De voortdurende zuivere teelt (welke in een niet te grote populatie
tot inteelt leidt) zou de vruchtbaarheid wel eens kunnen verlagen. In
Engeland achtte men dit niet van doorslaggevende betekenis, hoewel de
cijfers wel iets in die richting wijzen, nl.

40 % van alle inseminaties valt in de maanden Januari, Februari, Maart.
De maanden April en Mei gaven een geringe daling van de Conceptionrate,
terwijl Juni, Juli en Augustus boven het jaargemiddelde liggen. In deze
tijd worden in Engeland echter maar een zesde van alle runderen ge-
insemineerd. Eén der stations had juist de Conceptionrate uitgerekend
over de maand Juni en kwam aan 74 % stil na de ie inseminatie.

De goede bevruchtingsresultaten zijn in ieder geval niet het gevolg van
nauwkeuriger behandeling van het sperma, hoewel op de meeste centra
hier ook voldoende aandacht aan besteed wordt. De meeste stieren, die
op het Engelse centrum komen, voldoen wel, doordat ze van te voren
grondig onderzocht zijn, waar geruime tijd mee gemoeid is.

Ook in Engeland kent men de stalsteriliteit. Interessant zijn de
volgende cijfers, die verzameld zijn op ruim 1800 bedrijven met minstens
10 koeien.

1.2 % der bedrijven alle koeien na 1 inseminatie drachtig hadden.
21.3 % der bedrijven 75—100 % der koeien na 1 inseminatie drachtig
hadden.

1.2 % der bedrijven minder dan 25 % der koeien na 1 inseminatie
drachtig hadden.

Onze verenigingen dienen terdege te overwegen of het terwille
van een blijvend goede bevruchting niet beter is om de boeren geen
onbeperkte stierkeuze te laten om te voorkomen dat er te vaak sperma
genomen wordt.

Dit systeem zal mogelijk bij de fokkers niet symphatiek zijn, maar de
georganiseerde K.I. is er o.i. ook in de eerste plaats voor steriliteitsbe-
strijding en voor de veeverbetering .bij beginnende fokkers.

Wij wezen er elders reeds op dat o.i. het succes van de K.I. voor de
veeverbetering op de beste fokbedrijven wel eens tegen kan vallen. Voor
deze is de K.I. speciaal van belang voor de bestrijding en voorkómen
van dekinfecties. Na onze reis naar Engeland zijn wij nog meer belang-
stellend naar de resultaten der Rectale methode in ons land. Wij zullen
bij de beoordeling van deze methode de resultaten met de verschillende
verdunningen behaald in aanmerking moeten nemen.

De K.I. wordt voor driekwart georganiseerd door de M.M.B., d.i. een
grote boerencoöperatie die alle melk der boeren koopt en verkoopt. Verder
is er nog het proefcentrum van het Ministerie en zijn er nog verschillende
centra van de boeren zelf, of wel van particuliere melkinrichtingen, o.a.
Cadbury\'s chocolade, en in Somerset een groot centrum van de Horlick\'s
malted milk cy. waaraan 4 dierenartsen zijn verbonden.

De M.M.B. is van mening, dat de K.I. het best georganiseerd kan worden
door grote stations met een werkingssfeer van 15—30 km. Is er buiten
deze radius veel belangstelling, dan wordt daar een Subcentrum opge-
richt, dat sperma van het hoofdcentrum betrekt.

De hele K.I. is vooraf door de M.M.B „gepland". Men gaat de vee-
dichtheid in een bepaalde streek na, welke van grote betekenis is voor
de stations. Enkele deskundigen buiten de M.M.B., spraken zich niet direct
uit voor de zeer grote stations. Men was bang dat het te duur zou worden
als er te veel hooi op de vork genomen werd. Bovendien vond men het
een nadeel, dat het overzicht te veel verloren gaat en ook het contact met
\' de boeren, als de centra te groot werden. (Waarmee men dan centra met
meer dan 10.000 dieren-bedoelt). In ieder geval werd het wel noodzakelijk
geacht dat er van elk ras minstens 3 liever 4 stieren aanwezig zijn.

Dat de grote stations nogal wat kosten meebrengen staat wel vast. De
inseminatoren, die elk gemiddeld 1500 koeien voor hun rekening nemen,
rijden allen per auto. In de drukke tijd worden afstanden van wel 200 km
per dag afgelegd.

De auto\'s zijn meest eigendom van de M.M.B. Dit is van belang, omdat
de auto\'s schaars zijn en indien de inseminator privé een auto toegewezen
krijgt, zou deze bij het verlaten van de dienst meegenomen kunnen worden,
wat nu niet mogelijk is.

De M.M.B. is eigenaresse van de stieren. Iedere week komen er een
flink aantal aanbiedingen voor K.I.-stieren binnen. Op het bureau van
de M.M.B. wordt dan eerst aan de hand van melklijsten en stamboek-
administratie diverse gegevens van de stier verzameld. Is dit voorlopig
onderzoek bevredigend, dan wordt de stier en zijn familie door een des-
kundige van de M.M.B. bekeken. Wordt de stier K.I. waardig geacht,
dan wordt de stier door deskundigen van het Ministerie onderzocht en
deze moeten de goedkeuring aan de voorlopige koop hechten.

De koop is voorlopig, want de stier moet T.B.C. en Abortus vrij zijn en moet
geschikt sperma leveren voor K.I. Verder moet de Breedinghistory goed zijn.

Omdat er een enkele teleurstelling is geweest met de bevruchting van
een stier bij de K.I., wordt de stier tegenwoordig vaak een half jaar gehuurd
voor plm. £ 50.

Bij het begin van dit halfjaar wordt de koopprijs vastgesteld, die na
verloop van deze proeftijd betaald zal worden als de stier geschikt is voor
K.I. Bij de keuze van de stieren wordt door de M.M.B. bij de melkrassen
extra aandacht besteed aan de melkproductie.

Ongeveer 1 van elke 6 aangeboden stieren, die onderzocht worden, komt
uiteindelijk op een K.I.-station terecht.

Is door de M.M.B. een stier eenmaal gekocht, dan wordt deze niet op
een bepaald centrum geplaatst als het plaatselijk comité der boeren de
stier liever niet wil hebben.

De boer betaalt 25 sh. (ƒ 13.—) voor de inseminatie met gratis 2 her-
dekkingen.

Voor „Nominated insemination" is een bedrag van 3 £ verschuldigd
(ƒ 32.—). Voor het lidmaatschap van een vereniging voor K.I. is jaarlijks
5 sh. verschuldigd of 1 £ voor het leven. Verreweg de meeste boeren
worden lid voor hun leven. Dit bespaart de M.M.B. veel administratie-

kosten en er komt direct een flink bedrag aan geld in kas. Alle onkosten
moeten uit entreegeld en inseminatiegeld bestreden worden.

Het Ministerie van Landbouw heeft zich voor de eerste jaren garant
gesteld voor de verliezen, onder voorwaarde, dat de Rijksbijdragen later
als er eventueel winsten gemaakt worden voor 3/4 weer worden
terugbetaald. De heer Edwards deelde ons mede, dat het afgelopen jaar
reeds een flinke winst was gemaakt. Dit geld zal dienen voor afbetaling
der Rijkssubsidies en voor Landbouwvoorlichting.

De lonen der inseminatoren lopen vanzelfsprekend uiteen; het begin-
salaris ligt ongeveer even hoog als in ons land nl. 220 £ per jaar. De
inseminator kan opklimmen tot 400 £ per jaar. Het zijn meest wel boeren-
zoons, maar er zijn bijvoorbeeld ook nogal wat ex-militairen etc. werkzaam.

Het salaris der Directeur-dierenartsen loopt van 600—1200 £. De
dierenartsen op de stations bemoeien zich alleen met de steriliteitsbehan-
deling in overleg met de practiserende dierenarts. Bovendien wordt ge-
tracht zoveel mogelijk de bedrijven, waar het niet direct vlotten wil,
te bezoeken.

De bouw der centra is niet uniform, omdat men bij enkele centra gebruik
heeft gemaakt van bestaande gebouwen (o.a. renstallen). Er is door de
M.M.B. een bepaald model geprojecteerd, dat nu voor nieuwbouw dienst
doet ¹). De vertrekken voor sterilisatie, laboratorium en administratie zijn
hierbij naast elkaar gelegen, terwijl een kort gangetje met closets, kleedkamer
en wasgelegenheid naar de stierenstalling leidt. Voor in de stierenstal is een
dekstal, de vloer hiervan is van geribbeld beton, waarop stro gelegd wordt
als de stier moet dekken. Het sperma wordt aldus in een stofvrije omgeving
gewonnen. Aan de ene kant van de stierenstal zijn de boxen, terwijl aan
de andere kant gewone standplaatsen gebouwd zijn. Aan de zijkant is
een uitgang naar de voederopslagplaats en garage.

Bij de meeste stations zijn \'s morgens om 10 uur de boodschappen
binnen en rijden de inseminatoren uit. Op een grote wandkaart van de
omgeving worden speldjes met gekleurde knoppen gestoken bij de boer-
derijen waar een inseminatie gevraagd is. Iedere inseminator heeft een
eigen kleur en kan zodoende de boerderijen vinden.

Op het station te Cambridge had men een eigen draadloze inrichting,
waardoor de inseminatoren de gehele dag in verbinding staan met het
centrum. Deze installatie met inbegrip van montage in de 4 auto\'s der
inseminatoren kostte plm. ƒ 7000.— totaal.

Op de andere stations belt de inseminator als hij aan het eind van de
route is even op naar het centrum, of er nog aanvragen zijn.

De Engelse organisatie biedt voor de Engelse omstandigheden grote
voordelen. In ons land zal de boer mogelijk minder gediend zijn van
een zover gaande regeling van bovenaf. Bovendien zouden in ons land
de kosten nog wel eens van betekenis kunnen zijn bij zulke grote stations.
Wij zijn nog niet direct overtuigd, dat het in ons land naar centra moet
met 20 a 30 stieren. In sommige streken was dit misschien goed mogelijk,
maar in het algemeen is het nog niet nodig. Wel zijn wij er meer dan

ooit van overtuigd, dat we minstens 3, liever 4 stieren per ras bij onze ver-
enigingen moeten hebben.

Bovendien moet het aantal dekdagen nog meer beperkt worden, en mogelijk
zullen wij ook in ons land over moeten gaan tot de Rectale methode.

Verder zullen wij veel zorg moeten besteden aan de winning en be-
werking en bewaring van het sperma.

Behalve de bestudering van de K.I. hebben we nog gelegenheid gehad
om enkele andere vermeldenswaardige dingen te zien en te horen.

Dr. Rawson in Cambridge verzamelde met succes eicellen uit uteri van
runderen met een apparaat bestaande uit een dunne rubberslang waarin
drie kanalen. Deze slang wordt in de uterushoorn gebracht en door het ene
kanaal wordt een ballonnetje opgeblazen, wat de hoorn afsluit; door het
tweede kanaal wordt physiologische in de top gespoten en door het derde
kanaaltje wordt de vloeistof weer afgeheveld.

De spoelvloeistof wordt uitgegoten op horlogeglazen en dan micro-
scopisch op eieren onderzocht. Het gelukte niet na een normale tochtigheid,
omdat er dan maar één eicel vrijkomt. Vanaf de 16e dag werden de koeien
daarom ingespoten met plm. 100 eenheden P.M.S., waardoor er meerdere
Graafse blaasjes tegelijk ovuleerden. Het gelukte vrij goed om de eieren bij
deze koeien te verzamelen. Tot nog toe was het niet gelukt om ze in leven
te houden. Het overplaatsen van konijneneieren in de uterus van een
ander konijn, was zeer goed mogelijk. Er werden ons diverse konijnen
getoond, die in een „tweede moeder" gegroeid waren.

Bij een bezoek aan Newmarket, het paardensportcentrum van Engeland,
bleek ons, dat de K.I. bij de Engelse volbloed alleen in incidentele gevallen
wordt toegepast (steriliteit). Er zijn maar 8000 volbloed fokmerries in
Engeland. Zou men hierbij met K.I. beginnen, dan zou er te veel inteelt
plaats vinden. Om inteelt te voorkomen is er bepaald, dat 1 hengst niet
meer dan 40 merries per jaar mag dekken. Eén van de momenteel snelste
Engelse renpaarden is een product van de K.I.

Resumerend kan geconcludeerd worden, dat de kunstmatige inseminatie
in Engeland zeer goede resultaten geeft bij runderen. Uit de snelle toeloop
van leden en het stichten van steeds meer centra door de M.M.B. over
geheel Engeland geprojecteerd, blijkt wel, dat de K.I. in Engeland bij
de veehouders en veefokkers zeer populair is en zonder twijfel zal men
binnen afzienbare tijd hiervan de vruchten plukken.

Rest nog een woord van dank aan de Nederlandse landbouwattaché
in Engeland, Dr. Tj. Bakker, te Londen voor de prachtige voorbereiding
van deze reis.

(Uit het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie der Rijks-
Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. L. SEEKLES).

Reeds enige tientallen jaren is men in Utrecht bezig met het onderzoek
van de aetiologie van grastetanie en paresis puerperalis bij runderen,
waarvan een aantal publicaties van Sjollema, Seekles en medewerkers
over dit onderwerp een duidelijk getuigenis aflegt. Zeer belangrijke resul-
taten zijn in de loop der jaren geboekt, doch nog steeds is men er niet in
geslaagd het wezen van deze beide zeer gecompliceerde runderziekten
afdoende op te helderen, hoewel ook in dit opzicht zeer waardevolle
hypothesen zijn opgesteld. Alvorens ons eigen onderzoek van de laatste
jaren te bespreken, willen wij een korte samenvatting geven van de resul-
taten, die sedert 1929 zijn verkregen.

Gevallen van grastetanie treft men voornamelijk in het voorjaar aan,
wanneer de dieren uit de stal naar de weide zijn gebracht en er ten gevolge
van gunstige weersomstandigheden een sterke groei van het voorjaarsgras
optreedt. Naast deze gevallen van voorjaars-grastetanie kent men ook
gevallen van najaars-grastetanie, die soms optreden, wanneer de dieren
op de z.g. naweide grazen en tenslotte worden ook regelmatig gevallen
gesignaleerd in de stalperiode, de z.g. staltetanie.

Uiteraard heeft men in de eerste plaats gedacht aan een voedselver-
giftiging, daar de meeste gevallen worden opgemerkt in het vroege voor-
jaar, wanneer de dieren grote hoeveelheden gras van een nogal afwijkende
samenstelling consumeren. Een experimenteel onderzoek van de mogelijk-
heid, dat het jonge gras giftig zou zijn, hetzij door het hoge eiwitgehalte
of het hoge nitraatgehalte, hetzij door de aanwezigheid van allergene
stoffen, toonde echter duidelijk aan dat geen dezer factoren afzonderlijk
voor het optreden van grastetanie verantwoordelijk kan worden gesteld
(Seekles en Sjollema, 1932—1933—1935). Wel werden afwijkingen in
de minerale samenstelling van het serum gevonden, die, hoewel minder
ver, in dezelfde richting gingen als die bij grastetanie worden gevonden
en die wij hieronder nader zullen beschouwen.

Een zeer belangrijke ontdekking werd gedaan bij de chemische analyse
van het bloedserum. Het bleek n.1. dat grastetanie-patiënten een matig
verlaagd Ca-gehalte en een zeer sterk verlaagd Mg-gehalte vertoonden.
In de nevenstaande tabel (naar gegevens van Sjollema en Seekles)
worden de verkregen waarden opgegeven. Daarin zijn tevens de getallen
opgenomen, die werden gevonden bij normale dieren en bij kalfziekte-
patiënten, waaruit dus kan worden afgeleid dat ook bij deze, meestal 1 a 2
dagen na de partus optredende ziekte, een daling van het totaal Ca-gehalte
wordt waargenomen en wel in nog sterkere mate dan dit bij grastetanie

het geval is. In tegenstelling tot de sterke daling van het Mg-gehalte bij
grastetanie, treffen we echter hier een geringe stijging van de Mg-
concentratie aan. Daar het bovendien soms voorkomt dat de dierenarts,
op grond van de korte waarneming van het dier, geen zekere diagnose kan
stellen en in het midden moet laten of hij met kalfziekte dan wel grastetanie
te doen heeft, zal het begrijpelijk zijn dat de aandacht der onderzoekers
zich behalve op de grastetanie ook op de kalfziekte richtte. De moeilijkheid
van het stellen van een juiste diagnose moet voor een groot deel wel daar-
aan worden toegeschreven, dat beide ziekten, behalve de typische ver-
schijnselen, vaak ook compensatie-verschijnselen vertonen. Terwijl de
grastetanie primair gekenmerkt is door excitatie en tetanie-verschijnselen,
kan soms, vaak in aansluiting daarop, ook een toestand worden waar-
genomen, die een grote gelijkenis vertoont met de soporeuze toestand,
zoals die bij kalfziekte optreedt, terwijl omgekeerd kalfziekte-patiënten
in enkele gevallen een onrustigheid vertonen, die doet denken aan gras-
tetanie. Voor het stellen van een zekere diagnose is daarom in vele gevallen
een voortdurende observatie van het zieke dier nodig, wat uiteraard in
de meeste gevallen practisch onmogelijk is.

Het ligt voor de hand, waar de concentraties van Mg en Ca zo sterk
verlaagd zijn, de oorzaak van de grastetanie te zoeken in een Ca- of Mg-
deficiëntie van het voedsel, maar deze eenvoudige verklaring kon niet
experimenteel worden bevestigd.

Verder konden Sjollema en Seekles (1931—1933) aantonen, dat
afwijkende minerale verhoudingen in het voedsel van konijnen aanleiding
geven tot een verhoging van de neuromusculaire prikkelbaarheid. Hier
kon echter geen relatie worden aangetoond met de totale gehalten van
Ca, Mg en P in het bloedserum. Uit deze zeer summiere weergave der
in de eerste jaren bereikte resultaten moge duidelijk zijn, dat de Utrechtse
onderzoekers tot de conclusie kwamen, dat een eenvoudige verklaring
voor de pathogenese van de grastetanie niet gegeven kon worden, daar
we hier eigenlijk te maken hebben met een algehele verstoring van het
physiologisch-chemische evenwicht, van het neurovegetatieve systeem,
dat bestaat uit een groot aantal veelsoortige met elkaar samenhangende
factoren, waarin een centrale plaats wordt ingenomen door het autonome
zenuwstelsel (Seekles 1946). In de latere jaren is het onderzoek dan ook
speciaal in deze richting gegaan. Het zou te ver voeren en het past ook
niet in het kader van deze mededeling de verdere uitwerking van deze
hypothese, die door de reeds vroeger gevonden en later nog vervolmaakte

Ca-Mg-therapie wordt versterkt, geheel te volgen. De huidige opvatting,
door Seeklf.s (1937—-1940— 1941 — 1947—-1948) naar voren
gebracht, is deze, dat zowel grastetanie als paresis puerperalis gezien
moeten worden als een verstoring van het physiologisch-chemisch even-
wicht, dit als gevolg van een intestinale intoxicatie bij de grastetanie, van
een hormonale intoxicatie uitgaande van de hypophyse-voorkwab bij de
kalfziekte.

Deze verstoring van het physiologisch-chemische evenwicht wordt
duidelijk weerspiegeld door de afwijkende minerale samenstelling van het
serum, zoals die in de bovenstaande tabel is weergegeven. Wij willen hier
nog speciaal wijzen op de waarde van het Ca/Mg-quotient, dat voor
normale runderen 5,6, bij grastetanie gemiddeld 14,6 en bij paresis puer-
peralis gemiddeld 2 bedraagt. Dit Ca/Mg-quotient vormt dus een belangrijk
biochemisch hulpmiddel voor de onderscheiding van de beide ziekten.
Wij zullen hierop bij de beschouwing van de door ons medegedeelde
getallen nog terugkomen. Seekles en Havinga (1944) onderzochten de
onderlinge verhoudingen tussen eiwit-Ca, complex Ca en Ca-ionen.
Het is vooral van belang de Ca-ionen-concentratie te kennen, maar
helaas is er geen snelle methode om deze te bepalen.

Zoals gezegd, wordt de centrale plaats in het regulerende neurovege-
tatieve stelsel ingenomen door het autonome zenuwstelsel met zijn beide
antagonistisch werkzame componenten, het orthosympathisclie en het
parasympathische systeem. Daar de impuls-overdracht van de para-
sympathische zenuwvezels op de effectoren en die in de sympathische
ganglia van prae- op postganglionnaire vezels volgens vele auteurs plaats
vindt door bemiddeling van acetylcholine, mochten wij verwachten dat
ook factoren, die invloed hebben op de levensduur van deze stof van
belang zouden zijn voor het regulerende systeem en dus voor de even-
wichtstoestand in het lichaam. Dit is dan ook één van de redenen, dat wij
onze aandacht richtten op de cholinesterase-activiteit in het lichaam. De
cholinestcrasen immers zijn de enzymen, die de hydrolyse van het acetyl-
choline tot azijnzuur en choline bewerkstellingen.

Behalve het bovenstaande stimuleerden nog enkele andere punten ons
tot het onderzoek van de cholinesterase-activiteit. In de eerste plaats
wordt door vele onderzoekers aangenomen, dat ook de impuls-overdracht
van zenuw op skeletspier plaats vindt door acetylcholine, zodat een ver-
laagde cholinesterase-activiteit een ophoping van acetylcholine zou kunnen
bevorderen, wat dan leidt tot tetanie-verschijnselen. Intussen wijzen
nieuwere onderzoekingen (Abdon en Bjarkf., 1945) op een ander mecha-
nisme, waarin aan de cholinesterasen veel minder betekenis wordt toe-
gekend. In de tweede plaats wordt in de literatuur een zeer belangrijke
activering van enkele cholinesterasen door tweewaardige kationen be-
schreven, waarbij Ca en Mg op de voorgrond treden. Bij grastetanie zijn
beide, bij kalfziekte alleen de Ca-concentratie sterk verlaagd, althans in
het serum. Op grond daarvan zou men dus een verlaging van de serum-
cholinesterase-activiteit mogen verwachten. Uiteraard zou het zeer sterk
de voorkeur verdienen, de toestand in de synapsen van het centrale,
periphere en autonome zenuwstelsel rechtstreeks te onderzoeken, maar
de geringe afmetingen van deze structuren maken een dergelijk onderzoek

vooralsnog technisch onmogelijk. Wij hebben ons dus noodgedwongen
beperkt tot het onderzoek van bloed, serum en hersenweefsel, in de hoop
daarin een afspiegeling te vinden van de omstandigheden in de synapsen.

Nadat wij in deze inleiding een zeer kort historisch overzicht van de
Utrechtse onderzoekingen en een beknopt exposé van de gedachtengang,
die tot het hier beschreven onderzoek leidde, hebben gegeven, willen wij
nu eerst de methodiek van ons onderzoek en de resultaten van enige oriën-
terende onderzoekingen, die behalve met normale runderen ook met
normale paarden werden gedaan, in hoofdzaken beschrijven.

Voor de meting van de cholinesterase-activiteit in bloed en serum
maakten wij gebruik "van de gasometrische methode volgens Warburg,
welke voor het verrichten van serie-bepalingen uitermate geschikt is.
Deze methode is in velerlei variaties beschreven door Dixon (1936).

Aan een bekende, nauwkeurig afgemeten hoeveelheid bloed of serum
(= enzymoplossing) wordt een gering volume van een geconcentreerde
acetylcholine-HCl-oplossing (= substraatoplossing), waarvan volume en
concentratie eveneens bekend zijn, toegevoegd. Door de splitsing van het
acetylcholine zal azijnzuur vrijkomen, dat uit het in het bloed of scrum
aanwezige bicarbonaat koolzuurgas in vrijheid stelt. Het volume van de
reactie-ruimte wordt constant gehouden en de door middel van een open
manometer gemeten drukverhoging is een maat voor de hoeveelheid
ontwikkeld koolzuurgas en dus voor de hoeveelheid gesplitst acetylcholine.
Een storende factor is de retentie van het koolzuur, waarmede wij bedoelen,
dat niet alle koolzuur inderdaad is gasvorm vrijkomt. Deze retentie is vrij
groot voor bloed, zodat we de voor bloed gemeten cholinesterase-activiteiten
met enig voorbehoud dienen te hanteren. Voor serum is de koolzuur-
retentie echter slechts gering.

Door het gebruik van een zeer geconcentreerde acetylcholine-HCl-
oplossing (n.I. 11 %) kon volstaan worden met de toevoeging van een zeer
geringe hoeveelheid substraat-oplossing (n.1. 0,1 cm³), zodat de reactie
plaats vond in een nagenoeg onverdund milieu, daar de hoeveelheid serum
of bloed, welke gebruikt werd steeds 2 cm³ bedroeg. Dit is theoretisch
van groot belang, omdat rekening moet worden gehouden met de mogelijk-
heid, dat in bloed of serum activerende of remmende stoffen aanwezig
zijn, waarvan de concentratie ongewijzigd dient te blijven. Van de acti-
verende stoffen noemen wij b.v. in de eerste plaats Ca- en Mg-ionen, die
ons speciaal belang inboezemen. De acetylcholine-HCl-concentratie aan
het begin van de metingen was dus steeds circa 0,5 %. Voor de aanvang
van de meting werd door het reactievat enige tijd een gasmengsel, bestaande
uit 95 % stikstof en 5 % koolzuur geleid, zodat de reactie verliep onder
ongeveer physiologische omstandigheden. De pH, gemeten met de glas-
electrode, bleek ongeveer 7,2 te bedragen. Het pH-optimum van het

Voor een gedetailleerde beschrijving : zie K. van Aspejien, Een onderzoek naar
voorkomen en betekenis der Cholinesterasen bij paard en rund. Diss. Utrecht 1948.

enzym is volgens literatuur-gegevens gelegen bij pH 8,4 a 8,5. Doordat
gewerkt werd met onverdund bloed en serum, dit in tegenstelling tot de
in de literatuur beschreven werkwijzen, was het echter nodig de meting
te verrichten bij een temperatuur van 25 a 26° C. Werkt men n.1. bij
hogere temparturen (35°—40° C.), dan is de reactiesnelheid zo groot,
dat een nauwkeurige meting onmogelijk is. De temperatuur was tijdens
de meting zeer constant. De reactievaatjes (er werd steeds gewerkt met
een serie van 6 vaatjes, waarvan er 2 voor controle dienst deden) werden
n.1. in een waterbad gedompeld, dat door middel van een electrische
thermoregulator op de gewenste temperatuur werd gehouden.

Het bloed werd bij de monsterneming altijd gedefibrineerd, dus niet
onstolbaar gemaakt met citraat, oxalaat, fluoride e.d.

Wij zullen hier volstaan met de vermelding van enige bij onze oriën-
terende experimenten verkregen resultaten. Hierbij dient te worden opge-
merkt, dat de methodiek bij deze experimenten meestal in onderdelen
afweek van de hierboven beschrevene. Zo werd in de meeste gevallen
gewerkt met verdund serum of verdund bloed, bij een temperatuur van
ongeveer 37⁰ C. Als verdunningsvloeistof werd dan steeds „bicarbonaat-
Ringer" gebruikt.

W^ranneer bepalingen werden verricht met onverdund runderserum,
dan kon de meting zonder bezwaar enige uren worden voortgezet, omdat
de cholinesterase-activiteit gedurende een dergelijk lange meetperiode
nagenoeg constant bleef. Anders was dit echter, wanneer de activiteit
werd gemeten van onverdund runderbloed. De cholinesterase-activiteit
daarvan is vele malen groter dan die van het serum, maar behalve dit werd
ook waargenomen, dat de reactiesnelheid in korte tijd sterk afneemt en
zelfs vaak binnen een uur nagenoeg tot nul daalt. Bij ons serieonderzoek,
dat wij hierna zullen bespreken, hebben wij steeds de reactiesnelheid
gemeten van >2 tot 19 min. na het begin van de reactie, dus gedurende
7 min. De reactiesnelheid is clan echter al aanzienlijk lager dan in het
begin, zodat de gevonden activiteitswaarden in dit licht moeten worden
bezien. Het was om technische redenen onmogelijk de beginsnelheid van
de reactie te meten.

Behalve met bloed en serum werd ook een aantal bepalingen gedaan
met gehaemolyseerde erythrocyten. De erythrocyten worden daartoe
afgecentrifugeerd en daarna met behulp van een aether-koolzuursneeuw-
mengsel bevroren. Bij ontdooiing trad dan haemolyse op en met deze
„onverdunde erythrocyten-vloeistof" (voortaan kortweg „haem" te
noemen) werd de meting van de cholinesterase-activiteit verricht. Evenals
bij onverdund bloed werd ook hier een afneming van de reactiesnelheid
in verloop van tijd waargenomen.

De gegevens, die voor onverdund bloed en „haem" werden verkregen,
dienen dus ook om deze reden (we noemden reeds de retentie-factor) met
de nodige reserve te worden beschouwd. Voor de gevonden afneming
van de reactiesnelheid bij deze preparaten konden we vooralsnog geen
afdoende verklaring geven. Als factoren, die hierbij een rol spelen, noemen
we vermindering van de substraat-concentratie, remming van de reactie

door het gevormde choline en daling van de pH, hoewel deze laatste
volgens onze metingen slechts gering was.

Proeven met verdunde en onverdunde preparaten toonden aan, dat de
cholinesterase-activiteit in de bloedcellen ongeveer 30 maal zo groot is
als die in het serum. We spreken hier zeer uitdrukkelijk van „activiteit"
en niet van „gehalte". We meten immers de activiteit in het enzympre-
paraat, door te bepalen hoeveel substraat onder bepaalde omstandigheden
in een bepaalde tijd wordt gesplitst. Andere experimenten bewezen
bovendien, dat de cholinesterase, die voorkomt in het serum, niet identiek
is met die in de bloedcellen, zodat het hier ook om deze reden geheel
onjuist is van enzymgehalten te spreken. Er zij met grote nadruk op ge-
wezen, dat bovengenoemde verhouding alleen geldt voor het rund. Bij het
paard zijn de verhoudingen namelijk geheel anders en wordt de grootste
cholinesterase-activiteit juist aangetroffen in het serum. De activiteit in het
serum is hier, volgens onze gegevens, gemiddeld ongeveer 3 maal zo groot
als die van de vormelementen. Bij de mens zijn deze activiteiten in serum-
en cellen ongeveer gelijk.

Uit een 20-tal experimenten met sterk verdund (80 X) paardenserum
bleek duidelijk, dat een zeer aanzienlijke verlaging van de Ca-concentratie
in het reactiemengsel een verlaging van de cholinesterase-activiteit tot
gevolg had. Een tweetal proeven met 20 tot 40 X verdund runderserum
en één proef met 40 X verdunde runderhaem wezen in dezelfde richting,
maar met minder sterk verdund (2 X en 6 X) serum kon dit resultaat
niet gereproduceerd worden. Een vijftal experimenten met verdund paarden-
denserum gaven aanleiding tot de veronderstelling, dat Mg in staat is de
remming door Ca-deficiëntie op te heffen ; intussen is het cijfermateriaal
te gering om deze veronderstelling waar te maken.

Deze andere experimenten hebben echter wel aangetoond, dat aan
de eventuele invloed van het Ca nauwelijks physiologische betekenis kan
worden toegekend, daar de remming steeds pas optrad, wanneer de Ca-
concentratie buitengewoon sterk verlaagd was.

Teneinde hieromtrent meer inzicht te verwerven, werd een 15-tal
experimenten verricht, waarbij eserine als remmende stof werd toegevoegd
of waarbij een tributyrine-emulsie in plaats van acetylcholine als substraat
werd aangeboden, alle met runderbloedpreparaten.

Eserine-concentraties van 1 : io⁵ of hoger bleken de acetylcholine-
splitsing volkomen te remmen, uit welk resultaat met enig voorbehoud
mag worden geconcludeerd, dat door toevoeging van eserine in deze
concentratie de cholinesterase-activiteit geheel wordt vernietigd. Werd
echter een tributyrine-emulsie (5 mg tributyrine per 2 cm³ reactiemengsel)
als substraat gegeven, dan bleek de splitsing hiervan door eserine slechts
gedeeltelijk te worden geremd. De hvdrolyse van tributyrine zal dus voor
een deel moeten worden toegeschreven aan de aanwezigheid van echte
lipasen (niet door eserine geremd), voor een ander deel aan de werk-
zaamheid van de cholinesterasen (wel door eserine geremd).

Op grond van literatuur-gegevens en van onze eigen resultaten, met
„haem" en serum afzonderlijk verkregen, komen wij tot het volgende
beeld, In de bloedlichaampjes is een cholinesterase aanwezig, die zeer
specifiek is en generlei activiteit uitoefent op tributyrine ; het serum bevat
een cholinesterase, die behalve acetylcholine ook tributyrine splitst. Beide
cholinesterasen worden door eserine i : io⁵ volkomen geïnactiveerd.

De lipase-activiteit van het serum kan voor 30 a 40 % worden toege-
schreven aan de niet-specifieke serumcholinesterase.

Omdat het niet altijd mogelijk was, de uit den lande ontvangen bloed-
monsters terstond te verwerken, was het van groot belang te weten, welke
de invloed is van de tijd, die verloopt tussen de monsterneming en de
meting, op de enzymactiviteit. Een aantal experimenten toonden van de
paardenserum-cholinesterase overtuigend aan, dat van een vermindering
van de activiteit door het uitstellen van de meting geen sprake kan zijn.
Serum dat 15 dagen bij kamertemperatuur weid bewaard vertoonde nog
dezelfde activiteit als onmiddellijk na de monsterneming. Ook bij runder-
bloed-preparaten werd nooit een vermindering der werkzaamheid op-
gemerkt, zodat we mogen concluderen, dat de cholinesterasen een grote
stabiliteit bezitten.

Van een groot aantal bloedmonsters afkomstig van normale en zieke
runderen werd de cholinesterase-activiteit bepaald, meestal zowel die
van het serum als die van het totale bloed (gedefibrineerd bloed), in vele
gevallen ook die van de gehaemolyseerde cörpuscula (haem).

Om tot een juiste interpretatie van het verkregen cijfermateriaal te
komen is het van groot belang, dat men een antwoord heeft op de volgende
vragen :

2. Hoe groot is de variatie in de activiteit, bepaald in bloedmonsters,
die van hetzelfde dier op verschillende tijdstippen worden genomen ?

3. Hoe groot is de variatie in de activiteit van bloedmonsters, genomen
bij verschillende dieren, die als normaal mogen worden beschouwd, dus
de normale variatie van het monstermateriaal ?

Om op deze vragen een antwoord te kunnen geven, werden van een
tiental normale runderen, verblijvend op het terrein van de veterinaire
faculteit te Utrecht, één of meer monsters genomen en de enzymactiviteit
bepaald in serum en haem en in 8 gevallen ook in totaalbloed. De
verkregen getallen zijn te vinden in de hierna volgende tabel. Werd van een-
zelfde enzympreparaat meer dan één bepaling verricht, dan wordt het
gemiddelde van de gevonden waarden opgegeven, met daarachter, tussen
haakjes, het aantal waarden, waaruit dat gemiddelde werd afgeleid.
Behalve de activiteitswaarden zijn in de tabel ook opgenomen de haemato-
crietwaarden, d.w.z. het getal, dat aangeeft welk percentage van het

totale volume van het bloed wordt ingenomen door de bloedlichaampjes,
dus vnl. door de erythrocyten. De grote schommelingen hierin zijn op-
vallend. M.i. kunnen deze slechts zeer ten dele worden verklaard door
aan te nemen, dat door gedeeltelijke stolling van het bloed, wat ondanks
alle voorzorgsmaatregelen wel eens voor kan komen, het percentage
erythrocyten in het niet gestolde bloed verlaagd wordt. Heel opvallend
is, dat een lage haematocrietwaarde niet gekoppeld is aan een lage activiteit
van het betrokken bloed, wat toch, gezien de aanzienlijk hogere
activiteit van de bloedlichaampjes, verwacht zou moeten worden. Dat
het gevaarlijk is, dergelijke verwachtingen te koesteren, werd reeds duidelijk
door de reeds eerder vermelde proeven met diverse preparaten van een-
zelfde monster.

Om op de eerste vraag, dus betreffende de nauwkeurigheid van de
methodiek, een antwoord te geven, werden van dezelfde haemolysevloeistof
(dit is dus het preparaat, dat verkregen werd door bevriezing en weer
ontdooiing van de gesedimenteerde bloedlichaampjes) 8 achtereenvolgende
bepalingen verricht, die elk dus een waarde opleveren, die weer het ge-
middelde is van de voor de 4 vaatjes van een proef gevonden getallen.
Achtereenvolgens werden de volgende getallen verkregen : 1670, 1510,
1790, 1770, 1780, 1800, 1680, 1840 met een gemiddelde van 1730. Van

een later genomen monster van hetzelfde dier werd 6 maal de activiteit
van de haemolysevloeistof bepaald, wat de volgende getallen leverde :
1740, 1630, 1720, 1700, 1750, 1770 met een gemiddelde van 1720. We
zien dus een vrij grote overeenstemming tussen de gevonden waarden,
waaruit de conclusie mag worden getrokken, dat de onnauwkeurigheid
van de totale bepaling ten hoogste 15 % van de gemiddelde waarde be-
draagt, maar daar in verreweg de meeste gevallen ver onder blijft. Latere
gegevens, waarbij metingen in duplo of triplo geschiedden, konden deze
conclusie bevestigen. De onnauwkeurigheid van de gasometrische Warburg-
methode is trouwens op zich zelf ten hoogste 10 %, maar ze bleek over het
algemeen ongeveer 5 % te bedragen. Daarbij komen dan dus nog de
onregelmatigheden, die veroorzaakt worden door verschillen in de be-
reiding der preparaten enz. Voor serum en bloed werden ongeveer gelijke
resultaten verkregen, ook hier kan de onnauwkeurigheid van de methode
gering genoemd worden in vergelijking met de afwijkingen, die ontstaan
door andere oorzaken.

De tweede vraag is vanzelfsprekend zeer belangrijk. Van een zevental
koeien werden de activiteiten van haem, serum of bloed bepaald
van monsters, die genomen werden met tussentijden van één of meer
weken. De volgende gegevens werden verkregen.

De variatie is dus blijkens deze getallen gering en we mogen aannemen,
dat de activiteit voor eenzelfde dier over een tijdsverloop van verschillende
weken nagenoeg constant is. Vooral voor het serum, waar de verschillen
tussen de dieren onderling zo aanzienlijk zijn, is dat zeer opvallend.

Dier XI is een normaal rund, dat door Dierenarts J. J. van Dijk te
Oudewater 2 X gemonsterd werd.

Ten slotte komen we dan aan de beantwoording toe van de laatste
vraag, nl. hoe groot zijn de verschillen tussen de verschillende, alle normale,
dieren. De tabel geeft hierop een ondubbelzinnig antwoord. We zien
onmiddellijk, dat de waarden voor bloed en haem in vergelijking
met die voor serum vrij weinig variëren, maar dat er tussen de diverse
sera zeer grote verschillen worden gevonden, alle variërend tussen de
minimumwaarde van 1130 en een maximum van 2560. Voor haem be-
dragen minimum en maximum resp. 1580 en 2070, terwijl voor bloed
worden gevonden resp. de waarden 1490 en 2170. De getallen werden
statistisch verwerkt, waarvan men de resultaten kan vinden in een hierna-
volgende tabel.

Van 19 April tot 11 Juli 1944 en wederom van 1 Mei tot 15 Juni 1946
werden van een zestal dierenartsen regelmatig bloedmonsters ontvangen
van runderen, die leden aan grastetanie of kalfziekte en verder nog van
enkele dieren, die van grastetanie weer genezen waren en van een aantal
dieren, waarbij de verschijnselen wel wezen in de richting van een van
beide ziekten, maar waarbij de diagnose toch zeer onzeker was. Hiervan
werden de volgende gegevens verkregen : de cholinesterase-activiteit van
haem, serum en bloed, de haematocriet-waarde en het Ca-, Mg- en P-
gehalte van het serum in mg %¹). In de tabellen II, III en IV worden
de getallen gegeven, waarbij de activiteit wordt uitgedrukt in het aantal
y\'s acetycholine-HCl, dat in 2 cm³ reactiemengsel wordt gesplitst gedurende
10 min. voor haem, gedurende 7 min. voor bloed en gedurende 120 min.
voor serum. De classificatie der dieren in de verschillende groepen ge-
schiedde geheel op grond van de diagnose, die gesteld werd door de be-
trokken dierenarts.

Uit de in de tabellen opgenomen getallen trekken wij de conclusie,
dat van een verhoging of een verlaging van de cholinesterase-activiteit
bij grastetanie- of kalfziektepatiënten ten opzichte van die bij normale
dieren geen sprake is. Weliswaar liggen de gemiddelden van de waarden
van de cholinesterase-activiteit zowel bij grastetanie als bij melkziekte

1 ) De bepalingen van het Ca-, Mg- en P-gehalte in het serum werden verricht door

RESULTATEN VAN DE STATISTISCHE BEWERKING VAN DE GETALLEN
UIT DE TABELLEN I, II EN IV.

M = gemiddelde van alle waarnemingen,
spreiding = minimumwaarde -— maximumwaarde.

iets hoger dan bij normale dieren,- doch de verschillen zijn, tengevolge
van de grote spreiding van de getallen (er is hoog), in genen dele significant.
Wel opvallend is, dat de standaarddeviatie (ct) van de gevonden reeksen
voor grastctanie- en kalfziektepatiënten veel groter is dan voor normale
dieren, ofwel dat de spreiding der waarden bij de patiënten veel groter is.
Hoewel het mogelijk is, dat deze grotere spreiding moet worden toege-
schreven aan de labiele toestand, waarin de zieke dieren verkeren, waar-
door gemakkelijker waarden kunnen voorkomen, die ver afwijken van het
gemiddelde, mogen we toch niet uit het oog verliezen, dat het verschil ook
verklaard kan worden uit de omstandigheid, dat alle bloedmonsters van
normale dieren werden verkregen op het terrein van de veterinaire faculteit
in Utrecht, terwijl de monsters van zieke dieren steeds uit den lande aan
ons werd,en toegezonden. De geringe spreiding bij de normale dieren zou
dan dus een gevolg kunnen zijn van de uniforme voeding, verzorging enz.

Letten we op de gemeten haematocrietwaarden, dan zien we, dat er
generlei relatie te vinden is tussen het volume-percentage cellen in het
bloed en de cholinesterase-activiteit. Men zou een dergelijke relatie ver-
wachten op grond van het feit, dat de enzymactiviteit in de cellen zeer veel
hoger is dan in het serum. Een aantal oriënterende experimenten, die wij
hier niet vermeld hebben, waarschuwden ons echter, voorzichtig te zijn
met dergelijke verwachtingen, waarbij geen rekening wordt gehouden
met de invloed van de biologische structuren.

Zoals reeds werd meegedeeld geschiedde de classificatie der dieren
geheel op grond van de diagnose, die door de dierenarts werd gesteld.
Men zou de classificatie ook kunnen uitvoeren op grond van de minerale

gehalten in het serum, steunend op de gegevens welke hieromtrent
door Sjollema en Seekles werden verzameld en gepubliceerd. Reeds
bij een vluchtige beschouwing van de tabellen zal het de lezer duidelijk
zijn, dat de classificatie dan vaak geheel anders zou uitvallen. Zo zijn er
verschillende gevallen, waarin de verschijnselen aanleiding gaven tot de
diagnose „grastetanie", maar waarin niet de karakteristieke sterke Mg-
daling werd gevonden, terwijl in enkele gevallen ook de Ca-spiegel niet
verlaagd of daarentegen juist te sterk verlaagd was. Ook bij de kalfziekte-
patiënten werden enige malen Ca- en Mg-waarden bepaald, die sterk
afwijken van de door Sjollema en Seekles opgegeven karakteristieke
waarden. Zo zouden de serum-mineraal-gehalten van de dieren 5,
9, 10, 14 en 22 (7 Mei) van Tabel II (grastetanie-monsters) eerder wijzen
op kalfziekte, terwijl de voor Ca, Mg en P opgegeven waarden van de dieren
3, 6, 7, 18 en 16 (12 Juni) uit dezelfde tabel zeker niet typisch zijn voor
grastetanie. De diagnose kalfziekte wordt in verreweg de meeste gevallen
wel gesteund door de chemische analyse van het serum, alleen bij de dieren
H en M van Tabel IV is dit niet het geval. Deze verschillen tussen de kli-
nische en de chemische diagnose moeten zeker voor een belangrijk deel
worden toegeschreven aan de moeilijkheid van het zuiver stellen van de
klinische diagnose bij korte waarneming van de patiënten, daar de beide
syndromen, behalve de eigenlijke ziektesymptomen, zeer vaak compensatie-
verschijnselen bevatten, waardoor zelfs vaak grastetanie en kalfziekte niet
of slechts door nauwkeurige en uitgebreide Waarneming kunnen worden
onderscheiden. Wordt de classificatie uitgevoerd op grond van de minerale
samenstelling van het serum, dan kan evenmin een direct verband worden
aangegeven tussen de Ca- en Mg-waarden of het Ca/Mg-quotiënt in het
serum en de cholinesterase-activiteit daarvan.

Het is niet zonder meer duidelijk, waardoor deze afwijkende minerale
waarden moeten worden verklaard, behalve dan door de onzekerheid
van de diagnose. In Utrecht (Seekles c.s.) is het reeds sedert jaren ge-
bruikelijk het grastetanie-syndroom nog nader te analyseren, waarbij
dan onderscheiden worden de typische grastetanie-gevallen met de reeds
door Sjollema en Seekles genoteerde minerale afwijkingen en de ge-
vallen, waarbij de mineralen andere afwijkingen vertonen. Deze laatste
gevallen, welke men de atypische noemt, zouden wellicht met grotere fre-
quentie kunnen zijn opgetreden onder invloed van de abnormale voedings-
toestand als gevolg van de oorlogsomstandigheden, maar dit is nog slechts
een hypothese, die een nadere verificatie behoeft. Atypische gevallen zijn
er echter altijd geweest en mogen ook worden verwacht op grond van de
gecompliceerdheid der autonome regulering.

Konden wij hierboven nog geen correlaties ontdekken, die een nader
inzicht kunnen verschaffen in het wezen van grastetanie of melkziekte,
een tweetal gevallen van grastetanie is zo interessant, dat wij ze hieronder
uitvoeriger zullen beschrijven.

Het eerste geval betreft een grastetaniepatiënt uit Noord-Limburg
(Dier 16 in Tabel II). Deze had op 31 Mei 1944 een serumactiviteit van
3190, wat een uitzonderlijk hoge waarde is, terwijl Ca- en Mg-gehalte
resp. waren 7,5 en 0,8 mg %. Op 12 Juni had hetzelfde dier opnieuw
grastetanie en was de serumwaarde 4980, dus nog zéér aanzienlijk gestegen,
terwijl bij een ongeveer gelijk Mg-gehalte als de vorige keer een Ca-
gehalte werd gevonden van 14,2 mg %, een dermate hoog getal als

over het algemeen slechts voorkomt bij ten dode opgeschreven dieren.
Maar op 27 Juni werd opnieuw een monster van hetzelfde dier ontvangen,
dat inmiddels toch genezen was, welk monster een serum-activiteit ver-
toonde van 4450, dus nog steeds abnormaal hoog, terwijl de Ca-concen-
tratie nu 10,0 mg % bedroeg, dus een volkomen normale waarde. De
Mg-concentratie was in dit serum 1,26 mg %. Behalve dus, dat hier zeer
abnormale waarden werden gevonden, zowel voor de cholinesterase-
activiteit van het serum als voor de ionenconcentraties daarin, bleek hier
ook, in tegenstelling tot alle vroeger verkregen gegevens, de serumactiviteit
in het geheel niet constant. De activiteit van bloed was wel constant,
nl. resp. 1600, 1620 en 1650. Het P-gehalte, dat op 31 Mei en 26 Juni
ongeveer 5,5 bedroeg, was op 12 Juni 11,1. Alles wijst dus op een ernstige
verstoring van het evenwicht.

Het tweede geval werd op 2 Mei 1946 aangetroffen in de omgeving
van Utrecht. Het dier vertoonde op deze datum een serumactiviteit van
1590 en een bloedactiviteit van 1430, wat geenszins abnormale waarden
zijn. De minerale samenstelling van het serum wees, in overeenstemming
met de diagnose, op grastetanie; de Ca-concentratie was 4,8 mg %, de
Mg-concentratie 0,7 mg % en de P-waarde 9,6 mg %. Vijf dagen later,
nadat schijnbaar genezing was opgetreden, recidiveerde het dier en nu
werden de volgende waarden gemeten : serumactiviteit 3060, dus zeer
hoog ; activiteit in bloed 2000, ook vrij hoog ; Ca 5,4 mg %; Mg 2,4
% en P 2. We zien bij dit recidiverende dier dus weer een sterke stijging
van de serumactiviteit en tevens van de activiteit van het bloed, terwijl
ook de Mg- en P-concentraties zeer sterke wijzigingen ondergaan. Ook
hier zijn dus alleszins aanwijzingen, dat er een ernstige storing van het
evenwicht is opgetreden.

Toen met de proeven en bepalingen werd begonnen, werd de volgende
werkhypothese opgesteld. In gevallen van grastetanie is het cholinesterase-
gehalte of de cholinesterase-activiteit in de synapsen verlaagd, waardoor
het acetycholine zich kan ophopen aan de zenuwuiteinden, waardoor een
overmatige spierarbeid wordt verricht, met andere woorden er treden
tetanie-verschijnselen op. Uit de proefresultaten is echter wel te zien, dat
althans de waargenomen cholinesterase-activiteit in het bloed geen aan-
wijzing in deze richting oplevert.

Verder was door vroeger onderzoek bekend, dat het Mg-gehalte van het
serum bij grastetanie zeer aanzienlijk verlaagd is. Men zou nu kunnen
veronderstellen, dat het Mg-gehalte weer tot zijn normale niveau wordt
teruggebracht door de sterke spierarbeid. Het is nl. bekend, dat intensieve
spierarbeid het Mg-gehalte van het bloedserum sterk verhoogt. Wanneer nu
bovendien nog aangenomen mag worden, dat het Mg-ion activerend werkt
op de cholinesterase, dan hebben we hier te doen met een zichzelf regu-
lerend systeem. Door de metingen van de cholinesterase-activiteit in bloed
kon niet worden aangetoond, dat dit systeem inderdaad aanwezig is. We
moeten echter niet vergeten dat we te maken hebben met een biologisch
proefonject, waarin allerlei regulaties en aanpassingen, wat typisch biolo-
gische phenomenen zijn, optreden, waardoor de proefresultaten moeilijk
juist kunnen worden geïnterpreteerd. In de literatuur wordt nl. ook heel
vaak een toestand beschreven, waarin het acetylcholine-gehalte verlaagd

is. Na enige tijd ontstaat dan vaak ter compensatie van het tekort aan acetyl-
choline een verlaging van het cholinesterase-gehalte. Op deze wijze zou
dus een hoog acetylcholine-gehalte ook gepaard kunnen gaan met een
hoog enzymgehalte, wat dus juist een tegengestelde toestand is, als hier-
boven werd verondersteld, maar waarin de verandering van de enzym-
activiteit als oorzaak van een veranderd acetylcholine-gehalte werd
aangezien. Bovendien is het niet onmogelijk, dat er na een verstoring van
de evenwichtstoestand in het levend organisme een overcompenssatie
optreedt.

Deze veelheid van factoren kan er oorzaak van zijn, dat de proefresul-
taten onderling zo verschillend zijn.

Daar we onze belangstelling speciaal gericht hadden op grastetanie
en paresis puerperalis, kwam het ons gewenst voor, vooral ook op grond
van de opgaven, die daarover in de literatuur worden gevonden, de
enzymactiviteit te bepalen bij een drachtig rund. Wij geven van dit beperkte
onderzoek hieronder een verslag.

Van een drachtig rund, dat, naar later bleek, op 23 Juli zou kalven,
werden van 25 Mei af ongeveer om de twee weken en van 17 Juli af zelfs
dagelijks bloedmonsters genomen, die werden onderzocht op de cholines-
terase-activiteit van serum en totaalbloed, terwijl bovendien in de meeste
gevallen de Ca-, Mg- en P-concentraties in het bloedserum werden bepaald,
alsmede in enkele gevallen de haematocrietwaarde. Van 1 7 Juli af werd
ook de activiteit bepaald van een preparaat, dat verkregen werd door het
bloed 10 maal te verdunnen met Ringer-oplossing. Zie tabel V.

Over het gehele tijdsverloop zijn de activiteitswaarden dus vrij constant.
Zelfs de getallen, die werden gevonden voor het monster, dat juist vóór
de partus werd afgenomen, hebben geen sterk afwijkende waarde, al is
het getal 1380, dat wordt gevonden voor het met Ringer-oplossing verdunde
bloed (zie de tweede kolom van de tabel) wel vrij laag, vergeleken met de
andere overeenkomstige getallen.

Ook de gehalten aan Ca, Mg en anorg. P in het bloedserum blijken
ongeveer normaal en constant te zijn. Er is dus op grond van deze getallen
geen reden om te concluderen tot een verandering van de cholinesterase-
activiteit onder invloed van sexuele processen, zoals dat door verschillende
auteurs voor de mens en diverse diersoorten werd beschreven.

Op grond van deze éne proef mag uiteraard echter niet tot een volkomen
ontbreken van enig verband tussen de enzymactiviteit en sexuele processen
worden besloten.

Tot nog toe hebben wij ons speciaal beziggehouden met de werkzaamheid
van de cholinesterasen in het bloed en hoewel een goede kennis van de
verhoudingen, die daar bestaan, van belang is, zo stond het toch van de
aanvang van ons onderzoek voor ons vast, dat wij ons niet tot het bloed
zouden dienen te beperken, maar dat het nodig zou zijn ook die organen
te onderzoeken, waarin de cholinesterasen uiteraard de belangrijkste
functie zouden vervullen, n.1. de organen van het zenuwstelsel. Zoals wij
reeds vermeldden, schrijven vele auteurs aan het acetylcholine grote be-
tekenis toe voor de overdracht van de nerveuze impulsen binnen het
centrale zenuwstelsel. Deze opvatting wordt vooral gesteund door de onder-
zoekingen van Nachmansohn (1937-—1938 a), die een paralleliteit vond
tussen de cholinesterase-activiteit van de door hem onderzochte delen
van ruggemerg en hersenen en het aantal daarin aanwezige synapsen.
De cholinesterase-activiteit in menselijke hersenen werd gemeten door
Nachmansohn (1938 b) en door Birkiiauser (1940). Zij vonden beide
over het algemeen hoge waarden. Er zijn echter aanmerlijke verschillen
tussen de verschillende hersendelen.

Daar bij grastetanie een toestand van centrale excitatie bestaat, leek
het ons gewenst, deze en vele andere literatuurgegevens in aanmerking
genomen, de cholinesterase-activiteit in de verschillende hersendelen van
normale runderen en grastetanie-patiënten te onderzoeken. Helaas was
het aantal gevallen, dat wij konden onderzoeken, slechts gering.

Voor het onderzoek van de cholinesterase-activiteit in hersenweefsel is
het uiteraard nodig een methode uit te werken voor de bereiding van de
enzympreparaten, die een onderlinge vergelijking van de proefuitkomsten
en zo mogelijk ook een vergelijking met de resultaten van andere onder-
zoekers mogelijk maakt, terwijl de methode tevens zo eenvoudig en snel
moet zijn, dat serie-onderzoekingen kunnen worden uitgevoerd.

Alle pogingen om het enzym uit het weefsel te extraheren mislukten,
waaruit wij concludeerden dat het enzym buitengewoon sterk aan struc-
tuurelementen van het weefsel is gebonden, althans niet zonder verlies
van zijn biokatalytische werking daarvan los te maken is. Wij hebben er

daarom van afgezien, het enzym te extraheren en werkten met weefsel-
suspensies van een zo grote verdunningsgraad, dat een vrij goede homo-
geniteit kon worden verkregen.

Het procédé, dat tenslotte werd toegepast, was het volgende. De hersenen
werden in hun geheel uit de schedel van het dier genomen en zo nodig,
totdat ze gebruikt werden, in de ijskast bewaard. Dan werd het deel van
de hersenen, waarvan de cholinesterase-activiteit moest worden bepaald,
uitgeprepareerd en met mes en pincet zo fijn mogelijk verdeeld. Van de
dan verkregen „grofkorrelige" brij werd 2 gram nauwkeurig afgewogen
en in een mortier gebracht, ongeveer 1/4 gram zand toegevoegd en daarna
de brij zeer fijn gewreven onder toevoeging van 20 cm³ Ringer-oplossing.
Wij hadden dan de beschikking over een zeer homogene hersensuspensie,
waaraan zo nodig nog meer Ringer-oplossing kon worden toegevoegd,
wanneer een sterkere verdunning gewenst was. Indien minder dan 2 gram
van het te onderzoeken hersendeel beschikbaar was, werd hetzelfde
procédé toegepast met evenredig verminderde hoeveelheden weefsel, zand
en Ringer-oplossing. Daar de weefseldeeltjes spoedig bezinken, werd de
suspensie goed geschud alvorens de voor de bepaling nodige 2 cm³ in het
reactievaatje van het Warburg-toestel werd gebracht. De bepaling
geschiedde dan verder zoals voor serum en bloed reeds beschreven, echter
bij circa 37⁰ C. De verdunningsgraad van het preparaat werd groter
genomen, naarmate de activiteit groter was, echter slechts in zoverre als
dat om practische redenen nodig bleek. De pH van het reactiemengsel
was ongeveer 7,2. Het resultaat van de meting wordt opgegeven als
Nachmansohn-quotiënt (Q.ChE)- Hieronder verstaan we het aantal milli-
grammen acetylcholine, dat door 100 mg weefsel in 60 min. wordt gesplitst
bij een temperatuur van 37⁰ C. We zullen hieronder enkele punten iets
nader bespreken.

Omdat het niet steeds mogelijk was ontvangen hersenmonsters onmid-
dellijk te verwerken en het dus noodzakelijk was de monsters enige tijd
in de ijskast te bewaren, dienden wij er zeker van te zijn, dat daardoor
geen verandering in de activiteit van het enzym optreedt. Wij zagen reeds
vroeger, dat de activiteit van paardenserum over een periode van enkele
weken nagenoeg constant bleef, ook wanneer het serum bij kamertem-
peratuur werd bewaard. Een dergelijke grote stabiliteit nu troffen wij voor
de hersen-cholinesterase niet aan. Een aantal proefjes werd gedaan om
hierover meer quantitatieve gegevens te verkrijgen. Een preparaat van het
cerebellum van een paard bleek 2, 3 en 4 dagen na ontvangst van het
monster een Q.ChE ^te hebben van resp. 15.2, 17.6 en 16.5. Van een op
28 November 1946 ontvangen stel paardehersenen werden uit het cere-
bellum 2 preparaten (verdunning 1 : 130) bereid, die elk op verschillende
tijdstippen op hun activiteit werden onderzocht.

Wij zien, dat de activiteit na 8 dagen nog dezelfde is als die in het begin,
dat er echter na 10 dagen een sterke daling is opgetreden, die zich daarna
nog snel voortzet. Het is dus strikt noodzakelijk, de monsters zo snel
mogelijk, in elk geval binnen een week na ontvangst, geheel af te werken.

Wanneer wij werken met zeer geconcentreerde suspensies, dan blijkt de
activiteit tijdens de njeting vrij sterk af te nemen, waardoor het Q.ChE
dus ook laag wordt, wanneer het wordt berekend uit de getallen, die na
i uur worden gevonden. Zo wordt dan voor het paardecerebellum bij
11 -malige verdunning een Q,ChE 4-7 ^en bij 26-malige verdunning een
Q-ChE ¹¹gevonden, terwijl bij 130-malige verdunning 16.4 wordt
gevonden. Men dient er dus voor te zorgen een zo sterke verdunning te
gebruiken, dat de reactiesnelheid tijdens de meting ongeveer constant
blijft, of zo nodig de beginactiviteit voor de berekening te benutten. Indien
hiermee rekening werd gehouden, dan bleek het Q,ChE onafhankelijk
te zijn van de verdunningsgraad.

Van het grootste belang is, dat de hersensuspensie zo homogeen is, dat
men met verschillende monsters ervan dezelfde uitkomst verkrijgt. Om
na te gaan of dit inderdaad bij de gevolgde methodiek het geval is, werden
een aantal malen 2 gelijkwaardige monsters van eenzelfde sjspensie ver-
geleken. Er werden dan onderlinge verschillen in de activiteit gemeten van
¹ %> \'3 %> o %, 6 %, 5 %, dus gemiddeld een onderling verschil van
5 %, wat dus zeer bevredigend is, vooral wanneer men bedenkt dat deze
proefjes werden gedaan met cerebellumsuspensies, welke het moeilijkste
homogeen zijn te verkrijgen. Latere proeven, waarbij dezelfde suspensie
verschillende malen op cholinesterase-activiteit werd onderzocht, konden
dit resultaat ten volle bevestigen.

Het is dus niet nodig, ter verkrijging van een homogeen preparaat,
de oorspronkelijk verkregen weelselsuspensie door een neteldoekje of
katoenen doekje te filtreren met behulp van de waterstraalluchtpomp,
zoals dit door Birkhauser (1940) en in enkele gevallen aanvankelijk ook
door ons werd toegepast.

Slechts een enkele opmerking hierover. De hydrolytische activiteit van
een runderhersensuspensie (corp. quadrig. ant. 1 : 130) tegenover een
tributyrinesuspensie (conc. 0.43 %) was ongeveer de helft van die tegen-
over acetylcholine (0.5 %). De splitsing van tributyrine werd door
eserine (de concentratie in het reactievat was 1 : io⁵) in het geheel niet
geremd. Wij mogen dus aannemen, dat de cholinesterase, die aanwezig
is in runderhersenen, zeer specifiek is en generlei werkzaamheid heeft
tegenover tributyrine, terwijl een lipase aanwezig is, die de splitsing van
deze stof veroorzaakt.

Een aantal experimenten met hersenweefsel van rund, paard en cavia
toonde duidelijk aan, dat verhoging of verlaging van de Ca en/of Mg-
concentraties in het reactiemengsel generlei invloed heeft op de activiteit

van de hersen-cholinesterase. Volgens Massart en Dufait (1939) maakt
het Ca deel uit van het molecuul van de paardenserum-cholinesterase en
kan door dialyse van het paardenserum daaruit worden losgemaakt,
waardoor het enzym een deel van zijn werkzaamheid verliest. Andere
auteurs konden deze inactivering door dialyse voor andere enzympre-
paraten reproduceren. Wij maten voor een Nucleus caudatus-suspensie
van een rund na dialyse weliswaar een vrij lage activiteit, maar konden
niet, zoals Massart en Dufait beschreven, een vergroting van de activiteit
van het gedialyseerde preparaat verkrijgen door toevoeging van Ca en Mg.
Deze negatieve resultaten geven ons aanleiding tot de conclusie dat de
in de literatuur voor andere preparaten beschreven verhoudingen, niet
zonder meer gelden voor de hersencholinesterase van het rund.

2. Het onderzoek van normale runderen, grastetaniepatiënten en
normale paarden.

In Tabel VI zijn de door ons bepaalde getallen opgenomen, waaronder
ook die van een tweetal normale paarden, benevens de waarden, die door
Nac.hmansoiin en door Birkhauser bij de mens werden gevonden. Wan-
neer wij de getallen nauwkeurig beschouwen, valt ons het volgende op.

a. Er is een grote overeenkomst in de verdeling van de cholinesterase-
activiteit in de hersenen van mens, paard en rund. Er is echter één zeer
in het oog vallende uitzondering, n.1. de getallen voor het cerebellum.
Het Q.ChE ^van het cerebellum is bij de mens ongeveer 8,2, bij het paard
circa 16, maar voor het rund slechts 2,1 bij een slechts geringe spreiding
der waarden.

b. Het Q,ChE ^van de palliale cortex is steecis zeer laag. Overigens
vonden wij de zeer lage waarden speciaal in die hersendelen, die voor-
namelijk bestaan uit associërende vezels (witte substantie, Cornu ammonis,
Centrum semi-ovale, Tractus opticus). De Nucleus caudatus heeft steeds
een zeer hoog Q,ChE-

c. Er is practisch geen verschil tussen de quotiënten van normale
runderen en die van grastetanie-patiënten. Helaas was het aantal beschik-
bare monsters slechts gering, maar de getallen zijn hieromtrent toch vrij
duidelijk.

De hersendelen, die ons speciaal interesseren zijn : de Nucleus caudatus,
de Thalamus, de Corpora quadrigemina en het Cerebellum, omdat daarin
het mechanisme zetelt ter regulering van spiertonus en lichaamsbewegingen
en de Thalamus en de Pons Varoli, omdat hierin de centra gelegen zouden
zijn, die de regeling van de minerale samesntelling van bloed en weefsels
verzorgen. Wij kunnen echter geen relatie ontdekken tussen de uitoefening
van deze functies en het Q.ChE- Helaas is ons niets bekend over de aan-
tallen synapsen in de verschillende hersendelen. De centrale excitatie bij
grastetanie wordt niet weerspiegeld door het Q.ChE-

Door vroegere onderzoekingen van Sjollema, Seekles en anderen is
duidelijk geworden, dat grastetanie en kalfziekte gezien moeten worden
als algehele verstoringen van het physiologisch-chemische evenwicht,
als gevolg van storingen in het regulerende neuro-vegetatieve stelsel. Dit
regulerende stelsel bestaat uit een groot aantal met elkaar samenhangende
factoren, waarbij het autonome zenuwstelsel een centrale plaats inneemt.
Een duidelijke demonstratie van de genoemde evenwichts-verstoring
vinden wij in de minerale samenstelling van het bloedserum. Gezien nu
de betekenis van het acetylcholine voor de impuls-overdracht in het
autonome systeem, mocht aan de cholinesterasen, die het acetylcholine
hydrolyseren, eveneens invloed op het neuro-vegetatieve systeem worden
toegekend. Storingen in de functies van het autonome zenuwstelsel zouden
dus wellicht weerspiegeld worden door de cholinesterase-activiteit van
het bloed.

De tetanie-verschijnselen bij grastetanie doen een verhoogde acetyl-
choline-concentratie in de spieren vermoeden. Dit zou een gevolg kunnen
zijn van een verlaagde cholinesterase-activiteit aan de synapsen. Een
reden te meer om aan de cholinesterase-activiteit in het lichaam een grote
betekenis toe te kennen, is het feit, dat bij grastetanie en kalfziekte de
minerale samenstelling van het bloed en van de weefsels abnormaal is,
speciaal met betrekking tot de Ca- en Mg-concentraties. Het zijn nu
juist deze tweewaardige kationen, waarvan een sterk activerende werking
op de cholinesterasen in de literatuur wordt beschreven.

De centrale excitatie, die bij grastetanie wordt waargenomen, zou even-
eens het gevolg kunnen zijn van een ophoping van acetylcholine, zulks
als gevolg van een verminderde cholinesterase-activiteit in de hersenen.
Daarom werd ook de cholinesterase-activiteit in hersenweefsel onderzocht.
Uiteraard zou het de voorkeur verdienen, de toestand aan de synapsen
zelf te onderzoeken, maar gezien de geringe afmetingen dezer structuren
is dit vooralsnog onmogelijk.

Een aantal oriënterende onderzoekingen, die wij verrichtten om een
helderder inzicht te verkrijgen in de eigenschappen der cholinesterasen
en de verschillen, die tussen de onderscheidene cholinesterasen bestaan,
strekte zich ook uit tot bloed en hersenweefsel van normale paarden.
Uiteraard hebben deze slechts zijdelings betrekking op het onderzoek
van de in de titel genoemde ziekeen.

Wij willen, na deze korte uiteenzetting van de door ons gevolgde ge-
dachtengang, de resultaten puntsgewijze vermelden.

1. De meting der cholinesterase-activiteit werd verricht met behulp
van de manometrische methode van Warburg. De oriënterende bepa-
lingen in bloed en serum werden grotendeels gedaan met verdunde pre-
paraten, het serie-onderzoek van grastetanie- en kalfziekte-patiënten
daarentegen met onverdund bloed en serum, zulks om een eventuele invloed
van de minerale samenstelling of andere begeleidende factoren niet uit te
sluiten.

2. De grootste cholinesterase-activiteit wordt bij paardenbloed in het
serum, bij runderbloed daarentegen juist in de bloedcellen aangetroffen.

3. Aan het calcium kan een geringe activerende werking op de paarden-
serum-cholinesterase worden toegeschreven. Er zijn aanwijzingen, dat
Mg het Ca in deze kan vervangen. De resultaten, die hieromtrent voor
runderbloed werden verkregen zijn minder duidelijk.

4. Physostigmine (eserine) in een concentratie van 1 : io⁵ remt de
cholinesterase-activiteit van runderbloed-preparaten nagenoeg volkomen.

5. De proeven met tributyrine als substraat toonden aan, dat de lipase-
activiteit van runderserum voor ongeveer 1/3 deel kan worden toege-
schreven aan de niet specifieke serum-cholinesterasen. Daarnaast is in
bloedcellen en serum ook een echte lipase aanwezig, die door physostig-
mine in een concentratie van 1 : io⁵ niet wordt geremd.

7. Voor runderen geldt, dat de cholinesterase-activiteit van éénzelfde
dier over een tijdsverloop van verschillende weken nagenoeg constant is.

8. De cholinesterase-activiteiten in het serum van een aantal normale
runderen verschillen onderling zéér aanzienlijk.

9. Van een verhoging of een verlaging van de cholinesterase-activiteit
in het bloedserum bij grastetanie- of kalfziekte-patiënten ten opzichte
van die bij normale dieren blijkt uit onze getallen niets. Wel werd een
aanzienlijk grotere spreiding der getallen gevonden wat misschien wijst
op een grotere labiliteit der zieke dieren.

10. Er werd geen verband gevonden tussen de Ca- en Mg-waarden
of het Ca/Mg-quotiënt van het serum en de cholinesterase-activiteit.

11. Twee recidief-gevallen van grastetanie toonden abnormaal hoge
en in verloop van tijd wisselende activiteiten van cholinesterase in het serum.

12. De invloed van drachtigheid op de cholinesterase-activiteit van
runderbloed en serum, was, in het door ons onderzochte geval, zeer gering
of afwezig.

13. Invloed van Ca en Mg op de activiteit van de hersen-cholinesterase
bij paard en rund kon niet worden aangetoond.

14. Paard en rund vertoonden weinig verschillen, wat betreft de choline-
sterase-activiteit in de verschillende hersendelen. Alleen de waarden
voor het cerebellum waren bij het paard vele malen hoger dan bij het
rund. De onderlinge verschillen tussen de hersendelen waren zeer groot.

15. De hersen-cholinesterase-activiteit van grastetanie-patienten ver-
toonde geen afwijkingen.

1. A short review is given of the investigations of the recent twenty years carried
out in the laboratory for Veterinary Biochemistry of Utrecht University, dealing
with the etiology and pathogenesis of grass-tetany (Iactation-tetany) and paresis
puerperalis (milk-fever) in cattle. From the investigations carried out by Sjollema
and Seekles, evidence has been obtained, that both diseases may be considered
as general disturbances of the biochemical equilibrium, auto-intoxication playing
an important part in the pathogenesis. Much stress was laid on the ano-
malous mineral composition of blood serum in these diseases. As data in literature
revealed a great influence of the concentration of the bivalent cations calcium and mag-
nesium on the cholinesterase activity and as the clinical symptoms of both diseases
pointed to anomalies of muscular and nervous excitability, our attention was drawn
to cholinesterase.

Assuming, that the state of excitability of the nervous system and muscles is ruled
for a great part by the speed of breaking-down of acetylcholine by the enzyme cholin-
esterase, we may ascribe an important role to this enzyme in regulating excitation. The
anomalies of mineral composition of the serum pushed our expectation in this direction.
So we made up our mind to measure the cholinesterase activity in serum and blood
of normal cattle and in cattle suffering from grass-tetany and paresis puerperalis.

2. The determinations were all carried (Jut by means of the Warburg-manometric
method.

The stability of the enzyme proved to be very high in the case of cholinesterase of
horse scrum. The same may hold for cattle blood too. No signs of decrease of
activity were found in any case of the abundant material. Very striking diffe-
rences between horses and cattle were found as to the distribution of cholinesterase
activity in the blood between cells and plasma (serum). Whereas by far the highest
activity in cattle blood was shown to be present in the red cells, horse-serum proved
to be much more active than horse bloodcells.

3. From a rather large number of experiments it is concluded that calcium activates
cholinestcrase, present in horse-serum, and there is some evidence that magnesium
may substitute calcium. The results obtained for cattle blood and serum were less
satisfactory and no conclusion could be drawn with respect to this kind of animals.

4. It was shown, that physostigmine in a concentration of 1 : io⁵ nearly completely
stops the activity of cholinesterase in cattle blood.

Experiments with tributyrine as a substrate showed that the lipase activity of cattle
serum may be ascribed for about 1/3 to the non-specific serum cholinesterase. In blood-
cells and serum a true lipase is present, which is not inhibited by physostigmine (concen-
tration 1 : io⁵). In agreement with data in literature, it was found that bloodcells of
cattle only contain the specific cholinesterase.

5. In normal animals the cholinesterase activity proved to be nearly constant over a
period of several weeks (see the data on page 199). The cholinesterase activities in the
sera of a number of normal animals showed very considerably differences. The differ-
ences, found in blood and blood cells were much smaller than those in serum (see table I
on page 198). No increase or decrease of the cholinesterase activity in animals suffering
from grass-tetany or paresis puerperalis, in comparison with the values found in normal

animals, was found. The results of the determinations of Cholinesterase activity
in cases of grass-tetany are to be found in table II on page 201, those for cases of paresis
puerperalis in table IV on page 202. In a number of cases diagnosis was rather uncertain.
The results in these cases are given in table III on page 202. The results of the statistical
treatment of the data, mentioned in tables II, III and IV may be found on page 203.
From these we see, that, whereas the average-values are about the same, the standard-
deviation (a) in cases of grass-tctany or paresis puerperalis is much greater in com-
parison with normal animals. Anyhow there is no striking difference between the
values of Cholinesterase activity in normal cattle and in animals, suffering from the two
diseases mentioned. Furthermore, no correlation could be established between the
total calcium and magnesium values and the Ca/Mg-ratio of serum and Cholinesterase
activity. So. in general, the correctness of our hypothesis could not be proved.

Two cases of recurrent grass-tetany showed abnormal high chloinesterase activities
in blood serum, which moreover varied a great deal in course of time.

Pregnancy had no or only a very small influence on the Cholinesterase activity of cattle
blood and serum, at least in one case studied by us (table V).

6. Brain-tissue was finely suspended in Ringer-solution (at least 25 parts of Ringer-
solution to 1 part of tissue) and the Cholinesterase activity of this suspension was
determined by means of the Warburg-manometric-method. The most important
results were as follows. The stability of the cholinesterase-preparations from horse
brain was shown to be less than that of the preparations from horse serum. Nevertheless
the activity of a brain-preparation proved to be constant for a period of about one
week. No influence of calcium and magnesium on the activity or Cholinesterase of
brain in horses and cattle could be established. Concerning the cholinesterase-activity
in the different parts of the brain, there are only few differences between horses and
cattle. The results of our determinations in braint tissue are given in the table VI on
page 210. This table shows, that there are considerable differences between the different
parts of the brain as to the Cholinesterase activity. In general the activity of the grey
substance is greater than that of the white matter. This is in full accordance with the
supposition, that Cholinesterase is present and active in the synapses. No deviations
from the normal distribution were found in cases of grass-tetany.

15. Seekles, L. & Havinga, E. (1944) Verzameling voordrachten, gehouden tijdens
de post-univ. cursussen 1941—-1942 en de veterinaire week 1942 ; uitg. Mij. v.
Diergeneesk. Utrecht.

17. Seekles, L. & Sjollema, B. (1933) Arch. wiss. prakt. Tierheilk. 66, 60, 117.

18. Seekles, L. & Sjollema, B. (1935) Arch. wiss. prakt .Tierheilk. 68, 215, 386.

Het is naar aanleiding van herhaaldelijk inkomende verzoeken om
inlichtingen omtrent vaccinaties van runderen tegen Brucella abortus,
dat wij gemeend hebben in het kort hierover iets te moeten mededelen.
Wij brengen hierbij niets nieuws, omdat veel ervan reeds eerder als artikel
of in referatenvorm in dit Tijdschrift is gepubliceerd. Lang niet alle belang-
hebbenden schijnen echter de moeite te nemen deze mededelingen te lezen,
waardoor zij niet die informaties kunnen verlenen, welke cliënten wensen.

Het betreft bijna zonder uitzondering gevallen, welke met zekere
nuances neerkomen op het volgende :

Een eigenaar van een melkbedrijf bemerkt, dat dit geïnfecteerd is met
Brucella Abortus. Meerdere runderen verwerpen en op grond van het
serumonderzoek wordt vastgesteld, dat het inderdaad om besmettelijk
verwerpen handelt. Aangezien zich op dit bedrijf nog meer drachtige
dieren bevinden is de eerste zorg voor de eigenaar op welke wijze hij kan
verhinderen, dat ook bij deze dieren abortus optreedt. Dit te verhinderen
is over het algemeen een ondankbare taak. Immers, de drachtige runderen
bevinden zich niet in de meest geschikte toestand om door middel van
een enting geïmmuniseerd te worden. Deze toch dient te geschieden,
terwijl de dieren niet drachtig zijn. Een vroeger door de Rijksserum-
inrichting toegepaste simultaan-enting van drachtige runderen met een
zogenaamd avirulente abortusentstof en abortusserum heeft niet zodanig
gunstige resultaten opgeleverd, dat deze langer kon worden gehandhaafd.
Een avirulente entstof geeft slechts een gebrekkige immuniteit, terwijl aan
immuunserum geen waarde van betekenis mag worden toegekend. Er
werd dan ook besloten uitsluitend „virulente" entstof af te leveren, die
in feite bereid wordt met behulp van de bekende gemitigeerde ,,Strain 19"
en die toegepast dient te worden bij niet drachtige dieren.

Door de eigenaar van bovengenoemd melkbedrijf werd nagelaten
— om welke redenen dan ook — zijn dieren tijdig te laten enfen en vraagt
nu geholpen te worden.

De „virulente" entstof van de Rijksseruminrichting kan zonder groot
gevaar voor het opwekken van abortus, veroorzaakt door de enting, ook
worden toegepast bij drachtige runderen tot de 6e. maand der drachtigheid.
In ieder geval is het gevaar, dat drachtige runderen tengevolge van deze
enting verwerpen, oneindig veel kleiner dan tengevolge van de op het
bedrijf aanwezige infectie met volvirulente Brucella Abortus. Er dient
echter rekening mee gehouden te worden, dat geënte dieren niet onmid-
dellijk na de enting immuun zijn en dat het niet mogelijk is door een
enting een zich ontwikkelde abortus te verhinderen. Wanneer de infectie
zich reeds heeft genesteld in de drachtige uterus, dan zal de vrucht ver-

worpen worden, onafhankelijk van het feit of het betreffende dier kort
tevoren nog geënt werd of niet.

De Rijksseruminrichting kan in deze gevallen, waarbij gesproken mag
worden van een noodenting, geen enkele verantwoordelijkheid op zich
nemen. De verantwoordelijkheid dient geheel bij de veehouder te berusten,
die nagelaten heeft zijn vee tijdig te laten enten.

In de praktijk echter zijn verschillende gevallen vastgesteld, waarbij
door een enting met zogenaamde virulente abortusentstof, nadat enkele
gevallen van besmettelijk verwerpen onder de drachtige dieren waren
opgetreden, het verschijnsel abortus bij de overige drachtige runderen kon
worden voorkomen.

Geheel afgezien van het verdere verloop der ziekte op dit bedrijf is het
noodzakelijk, dat zo spoedig mogelijk een voorbehoedende enting wordt
toegepast, zodat het volgende seizoen alle drachtige runderen geïmmuni-
seerd zijn. Dus alle pinken en oudere runderen worden in niet drachtige
toestand geïmmuniseerd. De eigenaar kan verder beginnen die dieren op
te ruimen, die een hoge bloedtiter bezitten, omdat juist onder deze de
meeste smetstofverspreiders voorkomen en op deze wijze een begin maken
met de uitroeiing der ziekte op zijn bedrijf.

Als regel is na de beschreven gang van zaken een bedrijf gevrijwaard
voor verdere abortusgevallen.

Er zou overwogen kunnen worden in het vervolg slechts de pinken te
enten. Echter de entstof, zoals die door de Rijksseruminrichting wordt
bereid en ook de entstof, die door andere laboratoria wordt gemaakt,
geeft bij het rund niet een immuniteit, die zo sterk is, dat ze niet door een
hevige infectie met hoogvirulente kiemen kan worden doorbroken. Af en
toe bereiken ons berichten, dat niettegenstaande een lege artis uitgevoerde
enting werd toegepast, toch nog een of meer dieren verwerpen. Het is dan
ook noodzakelijk, dat men naast voorbehoedende entingen ook alle moge-
lijkheden van een infectiebeperking in acht neemt. Zorgeloosheid kan alle
bereikte successen te niet doen.

Daarom dient met nadruk de eigenaar de noodzaak van een aparte
afkalfstal onder het oog te worden gebracht. Hierin worden alle runderen
geplaatst tijdens de baring en daarin gehouden tot alle uitvloeiing ge-
eindigd is. Niet alleen alle z.g. normale geboorten, doch ook en vooral
alle dreigende vroeggeboorten dienen bijtijds in de afkalfstal geïsoleerd
te worden, waarna geen enkel rund deze mag verlaten, zolang nog enige
uitvloeiing bestaat.

Desinfectie van de afkalfstal en grondige vernietiging van geaborteerde
vruchten en nageboorten is een vanzelfsprekende eis. Laat vooral geen
van beide op de mestvaalt gooien, van waar uit verspreiding der kiemen
door honden of katten eventueel andere tussendragers kan plaats hebben.
Ook geaborteerde vruchten en nageboorten in de weide\' dienen vernietigd
te worden en voor zover deze in sloten zijn terechtgekomen daaruit ver-
wijderd en onschadelijk gemaakt te worden. Pas bij toepassing van al deze
maatregelen kan een vaccinatie steeds succes hebben.

Strain ig is een levende doch verzwakte abortusstam, die niettegen-
staande een geringe virulentie een groot immuniserend vermogen bezit.
De voordelen hiervan zijn naast een uitstekende immuniteit, dat na
subcutane enting de kiemen niet met de melk of anderszins worden uit-
gescheiden, zoals zulks wel het geval kan zijn, wanneer met virulente

cultuur zou worden geënt. De tijdelijk positive agglutinatie-reactie van
de melk is een gevolg van de overgang der bloedagglutininen daarin en
niet van een uierinfectie. Er wordt een immuniteit mee opgewekt, welke
de tweede drachtigheidsduur vrij zeker op peil blijft en hoewel afnemend
soms zelfs tot de 5e. of 6e. drachtigheid reikt. Indien gewenst kan men
door een herhaalde enting de duur en de kracht der immuniteit opvoeren.

De beste leeftijd voor de enting is 4—8 maanden, dus bij kalveren. Op
deze leeftijd wordt een uitstekende immuniteit opgewekt, terwijl de
agglutininen spoediger uit het bloed verdwijnen dan bij enting op oudere
leeftijd, hetgeen voordelen biedt bij verkoop onder garantie van vrij te
zijn van Brucella abortusinfectie. Vroeger werd een tweemalige enting
toegepast. De eerste enting werd uitgevoerd met 10 ccm cultuur, terwijl
na 3 weken nogmaals werd geënt, nu met 20 ccm. In de praktijk werd
door vrij veel dierenartsen sedert lange tijd van dit voorschrift afgeweken
en werd de enting uitgevoerd in éénmaal met 20 ccm cultuur. In Dene-
marken gold eveneens het voorschrift van een tweemalige enting en ook
daar werd veelvuldig slechts eenmaal geënt met 20 ccm cultuur. In Enge-
land en Amerika wordt een enkele enting voldoende geacht.

Een en ander was voor de Rijksseruminrichting aanleiding een enquête
in te stellen bij die dierenartsen, waarvan bekend was, dat zij reeds sedert
vele jaren een éénmalige enting uitvoerden. Het resultaat daarvan was,
dat er geen aanleiding bestond verder een tweevoudige enting voor te
schrijven, zodat sedert ruim een jaar geadviseerd wordt in een keer 20 ccm
cultuur in te spuiten.

Stieren ent men liever niet, daar hardnekkige ontstekingen der secun-
daire geslachtsklieren zijn vastgesteld, veroorzaakt door een virulente
infectie, terwijl voldoende zekerheid ontbreekt, dat ook Str. 19 zich niet
in deze organen kan nestelen.

Zoals reeds werd beschreven komen af en toe doorbraken der immuni-
teit voor bij massale infecties met hoogvirulente abortuskiemen. Men
zou kunnen trachten de immuniteit op te voeren door te enten met hoog-
virulente entstof. Op een sterk besmet bedrijf zou deze enting misschien
zonder grote bezwaren kunnen worden uitgevoerd. Op een bedrijf echter
waar de abortus reeds grotendeels of geheel werd bedwongen, maar waar
men wegens gevaar voor besmetting door naburige bedrijven het jongvee
nog ent, zou toepassing van een volvirulente entstof funeste gevolgen
kunnen hebben. Aangezien het bedwingen der infectie een van de belang-
rijkste doeleinden der toekomst is, dat zal moeten worden nagestreefd,
is het invoeren van hoogvirulente entstof niet verantwoord.

Het lijkt ons derhalve juister en wetenschappelijk beter verantwoord
door te trachten het aantal levende kiemen in de abortusentstof, bereid
met Str. 19, op te voeren. Dit zou kunnen geschieden door niet langer
abortusbouillonculturen te bereiden, waarin het maximale kiemcijfer
aan een bepaalde limiet gebonden is, doch suspensies te bereiden van op
een vaste voedingsbodem gegroeide culturen, die practisch in iedere
gewenste concentratie kunnen worden bereid. Het grote bezwaar van deze
werkwijze is echter, dat verontreinigingen tijdens de bereiding heel ge-
makkelijk optreden, zodat grote hoeveelheden vaccin moeten worden
vernietigd, terwijl de aflevering soms geruime tijd moet worden gestaakt.
Experimenten uitgevoerd aan de Rijksseruminrichting tonen aan, dat het
zeer moeilijk is op deze wijze vaccins te bereiden waarvan met zeer grote

zekerheid gezegd kan worden, dat het zuivere culturen zijn, die dus ook
een zekere mate van houdbaarheid bezitten. Ook de ervaringen in het
buitenland opgedaan, bewijzen, dat zulks uitermate moeilijk is, zelfs bij
het uitvoeren van een zeer groot aantal controles in ieder stadium der
bereiding.

Deze moeilijkheden worden voor verreweg het grootste deel vermeden
door de vaccins in bevroren toestand te drogen, waarbij een dosis op elk
gewenst aantal levende kiemen kan worden gestandaardiseerd. Een verder
voordeel van deze werkwijze is, dat de entstof gedurende vrij onbeperkte
tijd kan worden bewaard, hetgeen de bruikbaarheid verhoogt.

Zoals bekend vormt de Str. 19 agglutininen, welke naar het heet in de
loop van één jaar na de enting weer uit het bloed verdwenen zouden
zijn. Hierop kan men niet rekenen, daar ook wel langere tijden zijn vast-
gesteld, waarna ze verdwenen zijn, speciaal wanneer de dieren op oudere
leeftijd geënt zijn.

De invoering van het nieuwere vaccin, bereid met de stam 45/20 van
McEwen, heeft niet veel practisch voordeel gegeven. Een voordeel is,
dat deze stam geen agglutininen vormt, omdat het een rough stam is,
waardoor een positieve bloedtiter bij dieren geënt met deze stam met
zekerheid zonder meer aan een infectie kan worden toegeschreven. Run-
deren, bestemd voor de handel of voor export ondervinden dus geen
bezwaren in dit opzicht. De virulentiegraad van deze stam is hoger dan
die van Str. 19, zodat het gebruik ervan niet ongevaarlijk geacht mag
worden. De verwekte weerstand is echter geringer dan die, welke met
Str. 19 verkregen wordt. Het gebruik van stam 45/20 zal in ons land niet
populair worden.

Op grond van bovengenoemde en andere overwegingen wordt dus in de
toekomst door de Rijksseruminrichting uitsluitend zogenaamde virulente
abortuscultuur afgeleverd, bereid met Str. 19. Avirulente abortusentstof
en abortusserum zullen niet meer worden geleverd. De dosis bedraagt voor
een éénmalige enting 20 ccm cultuur. De enting wordt uitgevoerd op
bedrijven, waar het voorkomen der ziekte bacteriologisch of serologiscli is
vastgesteld en op erven, die zich in de nabijheid van besmette bedrijven
bevinden. In de eerste plaats worden ingeënt pinken (kalveren) op een
leeftijd van 3—6 maanden, terwijl op besmette bedrijven ook oudere niet
drachtige runderen worden geënt. Na de injectie moet minstens 6—8
weken gewacht worden met de dekking. Voor de enting van drachtige run-
deren wordt door de Rijksseruminrichting geen voorschrift gegeven,
omdat in de toekomst de nadruk vooral moet worden gelegd op de praeven-
tieve enting in niet drachtige toestand. Wanneer naast de enting ook
bepaalde hygiënische maatregelen in acht worden genomen, kan het
verschijnsel abortus geheel worden voorkomen, terwijl de doelbewuste
bestrijding ten zeerste gebaat zal zijn met de opruiming van die dieren,
welke een hoge bloedserumagglutinatie-titer bezitten.

In een vorig artikel in dit tijdschriftzijn de eerste practijkproeven
met Kondovaccin tegen vlekziekte in Nederland gedurende het entseizoen
1947 gepubliceerd. De resultaten hiervan in het kort resumerend, komen
deze hierop neer, dat van de 2881 geënte varkens er 61 doorbraak van
immuniteit toonden, dus c.a. 2 %. De indruk werd verkregen, dat geen
entvlekziekte optrad.

De ingespoten dosis vaccin varieerde in 4 van de vijf dierenartsen-
practijken, waar het middel beproefd werd, al naar het lichaamsgewicht
der varkens, tussen 1 en 5 ccm; slechts iri één practijk werden grotere doses
tot 15 ccm toegediend. Van de 2881 geënte varkens werden er 561 tweemaal
gevaccineerd. De immuniteitsdoorbraken beperkten zich tot de slechts één
keer met de kleinere doses behandelde varkens. In verband hiermede
werd geadviseerd bij een volgende proef een hogere dosis in te spuiten.

Gedurende het voorjaar en de zomer 1948 werd het vaccin opnieuw bij
wijze van proef verstrekt aan 18 dierenartsen. Van 17 werd een verslag
ontvangen omtrent de bereikte resultaten.

Telt men het totale aantal na de enting ziek geworden dieren, waarbij
sprake zou kunnen zijn van entvlekziekte, dan wel activering van het
latente stadium, op bij het totale aantal gevallen van immuniteitsdoor-
braak, dan hebben zich dus in het geheel 59 gevallen van vlekziekte
voorgedaan op een aantal van 6361 geënte varkens of c.a. 0,93%. Dit
cijfer is gunstiger dan het overeenkomstige van het jaar tevoren, dat 2 %
bedroeg. Mogelijk kan dit worden toegeschreven aan de grotere dosis
vaccin, die gedurende 1948 is ingespoten.

Complicaties van ernstige aard hebben zich sporadisch voorgedaan.
Van 2 varkens werd gerapporteerd, dat zij wegens endocarditis in nood
moesten worden geslacht.

De dierenarts te Lekkerkerk rapporteerde, dat vlekziekte na de enting
speciaal bij zware varkens werd geconstateerd. Bij deze categorie van
varkens trad de ziekte in 4 % der gevallen op na dubbele en in 15 % der
gevallen na de enkelvoudige enting. Door andere dierenartsen wordt
omtrent het optreden van vlekziekte na enting van speciaal zware varkens
echter niets gerapporteerd.

In het geheel werden 4895 varkens 1 X en 1446 varkens 2 X gevacci-
neerd. Omtrent 20 varkens werden geen gegevens verstrekt. Onder de
2 X gevaccineerde varkens werden van 1446 dieren 8 = 0,55 % ziek,
terwijl van 4895 eenmaal geënte dieren 51 = ± 1,04 % werd aangetast.

Dr. S. Bakker, Practijkproeven met „Kondo"vaccin tegen vlekziekte. T.\' v. Dier-
gen. 1948, deel 73, afl. 8.

genazen. Door enkele dierenartsen werd de inspuiting van penicilline
tevens nodig geacht.

De opinie onder de dierenartsen, die het vaccin in de practijk hebben
beproefd, luidt over het algemeen gunstig, terwijl speciaal ook de gemak-
kelijker applicatie waardering vond.

Toch zal het vaccin langer tijd beproefd dienen te worden alvorens een
definitief oordeel mogelijk is.

Gedurende het vlekziekteseizoen 1948 werden totaal 6361 varkens met
Kondovaccin geënt. De ingespoten dosis varieerde van 3 tot 16 ccm. Van
deze 6361 varkens kregen er 59 vlekziekte 0,93 %). 25 (i 0,39 %)
dezer dieren kregen de ziekte korte tijd na de vaccinatie, zodat hier van
entvlekziekte of van activering van het latente stadium sprake is, terwijl-de
overige 34 (i 0,54 %) over onvoldoende immuniteit beschikten, waar-
door een doorbraak ontstond.

De ingespoten vaccindosis varieerde al naar het lichaamsgewicht van
4 tot 16 ccm per dier. Deze dosis lag hoger dan die gedurende het ent-
seizoen 1947 ingespoten, welke c.a. 4 ccm bedroeg. Mogelijk, dat hieraan
het betere resultaat — in 1948 0,93 %, in 1947 2 % vlekziekte na enting —
valt toe te schrijven. 2 dieren moesten in nood worden geslacht wegens
endocarditis valvularis. Een seruminspuiting had hierbij echter niet plaats
gevonden. De overige zieke dieren genazen na toediening van serum,
dan wel serum gecombineerd met penicilline.

Van de 2 maal gevaccineerde varkens kreeg ^ 0,55 %, van de 1 maal
± 1,04 % vlekziekte.

During the erisypelas-season 1948 in total 6361 pigs were inoculated with Kondo-
vaccine. The dose varied from 3 to 16 milliliter. Of these 6361 pigs 59 contracted
erisypelas 0,93 %). 25 (± 0,39 %) of these animals contracted the disease within
two weeks after the vaccination so that there may be supposed that they either got
vaccination-erisypelas or stayed in the latent stage, during which the disease was
activated by the vaccination. The other 34 pigs 0,54 %) got the disease longer than
3 weeks after the inoculation, which was caused by lack of immunity.

The inoculated dose of vaccine varied from 4 to 16 ml. per pig corresponding to the
bodyweight. This dose was higher than that inoculated during 1947 which amounted
to 4 ml. Possibly the better results — during 1948 o,g3 °₀ erisypelas ; during 1947 2 % —
may be attributed to this higher dose. 2 animals must be slaughtered in consequence
of endocarditis valvularis. They had not been injected with serum. The other sick
animals healed after treatment with serum or serum combined with penicilline.

Of the pigs which were vaccinated twice, 0,55 % contracted the disease, while of the
once vaccinated animals 1,04 % got ill.

The opinion of the practicians, who tried the vaccine, was generally spoken favorable.

Prof. Dr. G. Krediet : Zoogdierintersexualiteit. 2e ongewijzigde druk. Noor-
duyn\'s Wetenschappelijke Reeks no. 7, Gorcum. 1948. 136 blz., 30 fig. ƒ 3.—.

Van de vele in de oorlogsjaren verschenen deeltjes van de door de N.V. Noorduyn
uitgegeven belangrijke serie wetenschappelijke werkjes waren de meeste spoedig na hun
verschijnen reeds weer uitverkocht. Van deze is Krediet\'s boekje een der eerste, dat
een herdruk beleeft. Het geeft op begrijpelijke wijze een uitstekend overzicht van het
moeilijke probleem der intersexualiteit, waarbij na verschillende hoofdstukken over
geslachtsbepaling en over de bouw en ontwikkeling van het mannelijke en vrouwelijke
geslachtsapparaat der zoogdieren het eigenlijke onderwerp behandeld wordt.

Niemand beter dan de schrijver kan ons hier inlichten over het ontstaan der zoog-
diersexen en over de runderkweem In alle hoofdstukken bemerkt men, dat hier iemand
aan het woord is, die zelf veel bijgedragen heeft tot de analyse van deze problemen
en de literatuur hierover beheerst. Ik betreur het slechts, dat aan de tekst geen litera-
tuurlijst werd toegevoegd en dat deze 2e druk een ongewijzigde herdruk is, want juist
in recente tijd zijn er speciaal van Franse zijde (Jost!) verschillende onderzoekingen
gepubliceerd, die nieuw licht werpen op het probleem van de runderkween en op de
vraag, of hierbij embryonale hormonen een rol spelen of niet.

Ulick F. Richardson. Veterinary Protozoologie (1948) 240 blz. Oliver and Boyd.
Edinburg & London. 18/ — net.

De schrijver heeft door het samenstellen van dit overzicht over de Veterinaire
Protozoologie een grote dienst bewezen aan de studenten in de Veeartsenijkunde niet
alleen, doch ook aan alle veeartsen, die op tropisch of subtropisch gebied werkzaam zijn.

Te veel werd tot nog toe in de grote handboeken de Protozoologie van medische of
biologische zijde behandeld, terwijl de enkele kleinere werkjes van Duitse zijde, zoals
E.Jacob: „Parasitische Protozoen in Mensch und Tier" (1941) niet meer verkrijgbaar zijn.

Na een introductie worden 3 hoofdstukken aan de Sporozoa gewijd, 4 aan de Mastigo-
phora, 1 aan de Rhizopoda en Ciliata, terwijl in enige zeer belangrijke hoofdstukken
de chemotherapie en de techniek van het onderzoek der Protozoen is vastgelegd.

Het boek is goed opgezet, doch kan uit dc aard der zaak bij een zo beperkte omvang
niet aan alle verlangens voldoen. Desondanks zijn er enkele punten, welke dc aandacht
trekken.

Bij de behandeling van dc aviaire coccidiose bijv. ontbreekt de vooral in Amerika
toegepaste suifaquinoxaline-therapie, terwijl ook de immunisatieproeven van Swales
met sulfamerazine niet genoemd worden.

Bij de behandeling van Trichomonas foetus wordt de agglutinatietest niet vermeld ;
in aansluiting op de acrillavine-behandeling had het aanbeveling verdiend te wijzen op
bovoflavinezalf, die in de literatuur veelvuldig wordt genoemd.

Niet genoeg wordt de nadruk gelegd op het belang van de kunstmatige inseminatie
en de tegen verspreiding der ziekte te nemen maatregelen.

Bij de trichomoniasis van de duif wordt slechts gezegd, dat met geïnfecteerde koppels
niet gebroed mag worden. De trypaflavine-behandeling van A. Bos wordt niet vermeld,
terwijl de sulfanilamidetherapie van F. C. Kraneveld en Ajjwar Nasoetion in het
algemene hoofdstuk over intestinale flagellaten-infecties is opgenomen.

Bij de tekenbestrijding worden de thans in Afrika gebruikelijke „Gammexane"
dippings niet opgegeven ; een eenvoudige determinatietabel van de belangrijkste teken-
soorten zou een waardevolle aanvulling betekenen.

Dit alles doet echter niets af aan de waarde van het boek, want wie de zeer verspreide
literatuur op protozoölogisch gebied kent, kan de zeer duidelijke samenvattingen op
haar juiste waarde schatten. Het is dan ook te hopen, dat de schrijver mettertijd zal
overgaan tot het schrijven van een meer uitgebreid werk.

Hoewel bekend is, dat bepaalde coli-achtige bacteriën mastitis kunnen veroorzaken,
valt deze oorzaak zo in het niet bij de terecht gevreesde streptococcen en wordt er in
verschillende handboeken slechts oppervlakkig over gesproken. Bratlie¹) beschrijft
nu een stalepidemie waarvoor coliachtige bacteriën als oorzaak worden gevonden.
Deze waren mogelijk virulenter dan gewoonlijk, want er kwam ook veel kalverdiarrhee
op dit bedrijf voor.

De symptomen waren : acute zwelling der aangetaste kwartieren, afwijkende melk
en soms vrij hevige algemene verschijnselen met temp. tot 41.8°. De prognose was
gunstig en de dieren herstelden meestal spoedig. Schrijver meent, dat het machinaal
melken een rol speelde bij het optreden der infectie. De koeien van het Noorse Rode
Veeslag hebben n.1. over het algemeen zeer korte tepels. En er werd een melkmachine
gebruikt waarvan de tepelhouders voorzien waren van een hoge kraag tegen het op-
kruipen. De afstand van de bovenrand van deze kraag tot het beweeglijke deel van de
rubber tepelvoering bedroeg 30 mm, zodat slechts de uiterste punt van de tepels ge-
masseerd werd. Schrijver meent dat dit hyperaemie veroorzaakte welke de invasie der
colibacteriën zou begunstigen.

De tepelhouders waren zwaar geïnfecteerd met coli, hoewel de machine volgens de
fabrieksvoorschriften werd schoongemaakt waarbij zelfs een „sterilisatie" met chloor
behoorde.

Als prophylaxe werden voortaan kraagloze tepelvoeringen gebruikt en werd de
machine grondig gedesinfecteerd. Verder werd een droge schoonmaaktechniek van de
uiers bij het melken ingevoerd, omdat de schrijver meent, dat een vochtige behandeling
de verspreiding van colibacteriën in de hand werkt.

Nadat deze maatregelen genomen waren is het bedrijf reeds gedurende 1 J jaar vrij
van colimastitis gebleven en traden ook geen streptococceninfecties op.

Bepaling van het aantal R.-bloedlichaampjes met behulp van een photo-
electrische Colorimeter.

In 1948 (N.T.v.G. 3 Juli 1948) heeft Jonxis aangetoond, dat het mogelijk is het aantal
rode bloedlichaampjes af te leiden uit de hoeveelheid rood licht (Golflengte 650 m^u,),
die door een zeer verdunde suspensie van rode bloedlichaampjes in een 2j % NaCl-
oplossing wordt doorgelaten.

Hierbij bleven de verschillen in diameter tussen de R.-bloedlichaampjes buiten be-
schouwing.

Schrijver heeft de methode nu omgewerkt in die zin, dat ook bij sterk afwijkende
kleurindex het aantal erythrocyten langs photo-electrische weg bepaald kan worden.

Aan de rubriek „Vraag en Antwoord" van het N.T.v.G. van Zaterdag 8
Januari 1949, bldz. 116, ontlenen wij het volgende :

Vraag I : Wat is de betekenis van een en — Von PiRQUET-reactie op de leeftijd
van 1, 5, 15 en 40 jaar?

Verkort antwoord : Een Pirquet-R. op elke leeftijd betekent dat tevoren een besmetting
heeft plaats gevonden of dat in het lichaam nog levende bacillen aanwezig
zijn. Een reactie is bij duidelijke roodheid na 48 of 72 uur of bij duidelijke
zwelling. De ervaring heeft geleerd, dat de uitslag door niet-ervarenen te
spoedig wordt genoemd. De praeallergische phase wisselt van 6 weken
tot 3 maanden. In de loop der jaren treedt vaak anergie op. Een — reactie
zegt, dat het betrokken individu nooit besmet is geworden. De reactie van

Mantoux-van Balen wijst scherper aan. Vervolgens kan een eventuele
latente allergie geactiveerd worden door een prik met BCG-vaccin. Bij
van meet afslecht verlopende gevallen is een allergie vaak slecht aantoonbaar.
Herhaalde toediening van Tuberculine kan leiden tot z.g. positieve anergie.
Een reactie bij zuigelingen betekent bijna steeds de aanwezigheid van
een actief proces. Bij 5- en 15-jarigen vormt een R. een dringende ver-
wijzing naar een Röntgenonderzoek. Op 40-jarigen leeftijd is een R.
een vrijwel normaal verschijnsel. Sterke reactie maant in dit geval tot voor-
zichtigheid. Ook na BCG-enting ontstaat, zoals ook bij ons bekend is,
Tuberculinegevoeligheid.
Vraag II : Bestaat er verschil in de huidreactie bij aanwending van humane of bovine
Tuberculine ? Is het daarom al dan niet noodzakelijk beide praeparaten te
gebruiken voor diagnostische doeleinden ?
Antwoord: Er bestaat geen essentieel verschil ; beide soorten kunnen bij de mens
gebruikt worden. Een R. met een van beide laat geen conclusie toe over
het type der voorafgegane besmetting. De reden, waarom bij de P. R beide
Tuberculines worden gebruikt spruit voort uit het feit, dat de toxiciteit van
Tuberculine bij langdurig gebruik kan verminderen.

Infectie met Salmonella anatum van het rund in verband met Salmo-
nellose van eenden. (A. Clarenburg and H. H. Vink, Antonie van Leeuwenhoek,
14, 126, 1948).

A. Clarenburg en H. H. Vink beschreven een stam van S. anatum geïsoleerd uiteen
in nood geslacht rund. Uit 13 van de 70 faecesmonsters van eenden van dezelfde boerderij
werd S. anatum geïsoleerd. Zover hun bekend is anatum nog niet eerder bij «fen rund
aangetoond.

Afsluiting in vacuo in ampullen. (O. Bosgra, Antonif. van Leeuwenhoek
Journal of Microbiology and Serology. 13, 165, 1947).

Bosgra geeft een beschrijving hoe aan de Rijksseruminrichting tc Rotterdam am-
pullen in vacuo worden dichtgesmolten, die suspensies van bacteriën en virussen be-
vatten, welke in bevroren staat gedroogd zijn.

(A. Clarenburg, P. C. Droes and A. Charlottf, Ruys, Antonie van Leeuwenhoek
Journal of Microbiology and Serology. 13, 163, 1947).

Door A. Clarenburg, P. C. Droes en A. Charlotte Ruys werd bij een employé
van een melkinrichting te Amsterdam een infectie beschreven met Salmonella manhattan.

Deze species (VI, VIII, d-1,5 . . . .) is tot dusverre alleen in Amerika geïsoleerd, o.a.
uit hoenders en een kalkoen. De patiënt had het laatste jaar geen Amerikaans eipoeder
genuttigd.

Bij een onderzoek van een groot aantal kikvorsen uit verschillende delen van Neder-
land vond Van Thiel, dat een hoog percentage agglutininen in het bloed voorkomt
ten opzichte van verscheiden pathogene en apathogene leptospirae-stammen. Onder
normale omstandigheden scheiden kikvorsen echter geen leptospirae uit met de urine.
Experimentele besmetting gelukte door injecties ; tot 3 dagen na de besmetting werden
de leptospirae in het bloed waargenomen, tot 7 dagen in lever en nieren. De dieren
werden niet ziek. Het gelukte niet de kikvorsen te infecteren door verblijf in een sterk
besmet waterbad. Van Thiel concludeert, dat kikvorsen geen rol spelen in de epide-
mologie van Weil\'se ziekte.

Onderzoekingen over Rabiës. (L. Otten f, Antonie van Leeuwenhoek, 13, 101,
>947)-

In een posthume bijdrage geeft wijlen Prof. Otten een verslag van onderzoekingen
door zijn in 1940 overleden echtgenote Maria J. Otten—van Stockum en hemzelf in
het Instituut Pasteur te Bandoeng verricht betreffende immunisatie tegen rabiës met
levend en gedroogd virus fixe van apenhersenen.

De proeven werden genomen bij konijnen zowel met levend als met door formaline
gedood vaccin. De resultaten waren zeer gunstig.

Het geformoliseerde vaccin in 2 % oplossing klaar voor gebruik nam bij kamer-
temperatuur snel in werking af, daarentegen niet als 10 % suspensie bij 5⁰ C.

Vaccin, verkregen door behandeling met chloroform, dat blijkens controles niet
volledig was gedood, gaf desalniettemin minder goede resultaten dan het formolvaccin,
dat bij meer dan 1000 caviae nooit een virus fixe infectie heeft gegeven.

Wanneer een 10 % suspensie werd gecentrifugeerd, was de werking van de bovenste
vloeistof minder groot dan van de uitgangssuspensie en van het centrifugaat.

Dagelijkse inspuitingen gedurende 14 dagen hadden geen voordeel boven 3-malige
injecties met interval van een week.

De innervatie van de ondervoet bij het paard. (Nilsson, Bidrag till kannedomen
om fotens innervation hos hast. Sk. V.T. 1948. S. 401).

In een zeer uitvoerig artikel worden hierin de . gegevens uit de literatuur en de
resultaten van eigen onderzoekingen vermeld, die betrekking hadden op de innervatie
van de ondervoet bij het paard. Het artikel leent zich uiteraard niet voor een kort referaat,
doch is voorzien van een uitvoerige samenvatting (4 blz.) in het Engels waarin de hoofd-
zaken zijn vermeld.

Torsio ventriculi bij het Rund. (Sjolte, om Torsio ventriculi hos Okse. Mskr. f.
Dyrl. 1948. S. 101).

Door de schrijver werd aan het path.-anatom. instituut in Kopenhagen bij 2 runderen
een torsie van de lebmaag waargenomen. Deze torsie was z.i. secundair, daar tevens
andere veranderingen bestonden n.1. georganiseerde thrombi in de bloedvaten naast
necrose met beginnende demarcatie in de maagwand. In 1 der gevallen bestonden
tevens oudere, diepgaande zweren in groot aantal in de wand ; in het andere geval een
heftige ontsteking van de boekmaag (die zelf niet in de torsie betrokken was). De
schrijver is van oordeel, dat overeenkomstige gevallen uit de literatuur meestal secundair
waren. Beide dieren waren ernstig ziek geweest, en waren na een kort ziekteverloop
gesuccumbeerd.

Penicilline-staafjes bij streptococcen-mastitis. (Römer, Behandling af strepto-
kokinfektioner i Ko-yveret med Penicillinstave. Mbl. f. d.d. Dyrl. foren. 1948. S. 670).

Deze publicatie uit het Deense serumlaboratorium behandelt enkele proefnemingen
met staafjes, die 25.000 int. eenh. penicilline bevatten, bij gevallen van uiermastitis.
Deze stiften zijn vergelijkbaar met de „mastics" van Bryan, doch bevatten veel meer
pen. Ze zijn ingepakt in aluminiumblad, dat bij het inbrengen in het tepelkanaal (na
grondige desinfectie) zich zó ontvouwt, dat de inhoud niet aangeraakt behoeft te worden.

In 2 gevallen met B-haemolytische streptoc. Groep I, (brede zone) waarbij pen.-
oplossingen niet hadden geholpen, en bij welke 7 kwartieren aangetast waren, bleken,
nadat 5 dagen lang dagelijks 1\'staaf was ingebracht, 6 kwartieren vrij te zijn en waren
zij dit, bij maandelijks onderzoek, na 6 maanden nog. 1 kwartier moest na enige dagen
opnieuw 3 dagen lang behandeld worden en bleek toen bij cultuur en katalaseproef
ook genezen.

Op een bedrijf van 14 koeien bleken bij 8 in totaal 14 kwartieren aangetast met
B-haemol. Streptoc. (smalle zone). Op 1 na hadden alle een verhoogd katalasegetal.

Na 4 dagen behandelen, als boven omschreven, bij 10 kwartieren, waren 7 — na £ jaar
nog — vrij ; bij 1 kwartier werd geen resultaat bereikt; bij de 2 andere werden na 3
resp. 6 maanden weer streptococcen gevonden. 4 kwartieren waren intramammair
behandeld met 25.000 I.E. in 10 cm³ steriele physiol. Nacl-opl. ; 3 waren na £ jaar nog
vrij, i was wederom positief na 6 maanden. Het is niet zeker, dat in de wederom positief
geworden gevallen de oude infectie was blijven bestaan daar tezelfdertijd een nieuwe
infectie bij andere koeien in het bedrijf optrad. Meestal was-de verhoging van het kata-
lasegetal verdwenen.

In de praktijk is een regelmatige intramammaire behandeling door de dierenarts te duur.
De schrijver meent, dat toch een goede behandeling in geïnfecteerde bedrijven ver-
kregen kan worden, wanneer na de eerste behandeling aan de eigenaar.— na grondige
voorlichting — enige stiften ter nabehandeling worden verstrekt.

Prolaps van de vesica urinaria en de urethra bij de merrie. Rahbek, Prolaps
of vesica og uretra hos hoppen. Mbl. f. d.d. Dyrl. foren. 1948, S. 677).

Er wordt een geval beschreven van prolapsus van de vesica urinaria bij een merrie,
die verschijnselen vertoonde van kreupelheid aan het achterstel, lijkende op hoef-
bevangenheid, en van algemeen ziek zijn. Er bleek een prolaps van de blaas te bestaan,
waarbij dit orgaan in de vagina werd aangetroffen. De cervix stond open — de aan-
doening was ontstaan in aansluiting aan de partus — en de uterus bevatte 15—20 1
urine. Na epid.-anaesth. met i °/ou procaine-opl. werd de blaas gereponeerd ; de uterus
werd geledigd, gespoeld, daarna werden er 6 amino-acridine-stiften ingebracht.
100.000 I.E. penicilline in 20 g water werden in de blaas gebracht, terwijl 50.000 eenh.
Ovex intramusculair werden geïnjicieerd. De volgende dag 30 g sulfanilamid per os, en
nog 5 maal 10 g in 2 dagen. De genezing ging voorspoedig.

In een ander geval bestond een prolaps van de urethra, ontstaan na een aanval van
koliek, 3 maanden na de partus. Bij het eerste bezoek was er sterke zwelling en necrose.
Therapie operatief door wegname van het necrotische gedeelte, onder poedering der
wondvlakte met sulfanilamid. De genezing verliep voorspoedig.

Encephalitis op een Deense vossenfarm : voorlopige mededeling. (Sompo-
ï.insky, Foxencephalitis paavist in danske ravefarme. Mbl. f. d.d. Dyrl. foren. 1948,
S. 686).

Deze in de U.S.A. bekende virusziekte is nu in Jutland uitgebroken. Op 1 bedrijf
stierven in 2 weken 65 dieren = | van de gehele koppel. De belangrijkste verschijnselen
zijn van nerveuze aard, vooral prikkelbaarheid en krampen, vaak ook blindheid. Later
parese en paralyse, vooral achter. Sterfte peracuut of enkele uren na het optreden der
eerste symptomen. Sectie practisch gesproken negatief. Het veterinar-direktorat treft
voorlopig maatregelen als bij hondenziekte op pelsdierfarms.

Genezing van obstipatie in het rectum. (Jensen, Rectalforstoppelse hos nyfüdt
Föl, helbredet gennem Laparotomi. Mbl. f. d.d. Dyrl. foren. 1948, S. 687).

Een geval van obstipatie in het rectum van een pasgeboren veulen, dat op de gebrui-
kelijke wijzen niet was te beïnvloeden, werd door de schrijver opgeheven door na
laparotomie het rectum te kneden en de faeces naar achteren te drukken. Tevoren was
de hand goed gewassen en gepoederd met sulfanilamid, nadat de buikwond lege artis
was aangebracht. De behandeling duurde 25—30 minuten ; al die tijd verbleef de hand
in de buikholte. Daarna werden de dunne darmen rijkelijk gepoederd met sulfanilamid,
evenals de wondranden. Vervolgens hechten van de buikwand in zijn geheel. De operatie
geschiedde met plaatselijke verdoving. De genezing van het dier geschiedde voorspoedig.

De behandeling van Schoftfistels. (Habacher, Om Behandlingen af Manke-
fistel. Mskr. f. Dyrl. 1948, S. 121).

Dit zeer lezenswaardige artikel is een vertaling van een artikel in de Wiener tier-
arztl. Monatschrift, 1947, Bd. 34, S. 599, en kan dus door belangstellenden nagelezen
worden in laatstgenoemd tijdschrift.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104 Park „Oog in Al" Utrecht. Tel.

Op initiatief van de Gezondheidscommissie voor Dieren is een commissie ingesteld,
die rapport moet uitbrengen over de vraag in hoever het inschakelen van hulpkrachten
bij de massawerkzaamheden van de practiserende dierenartsen wenselijk is.
Door de Gezondheidscommissie voor Dieren zijn aangewezen de Heren:

Na de installatie van de commissie door de voorzitter van de Gezondheidscommissie
voor Dieren, Prof. fr. W. de Jong, werd tot voorzitter benoemd de heer Fl. den Hartog
en tot vice-voorzitter de heer H. K. Koster. Het secretariaat zal worden gevoerd door
de heer L. P. de Vries.

Het Hoofdbestuur heeft Dr. Y. M. Kramer aangewezen als vertegenwoordiger van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde in de Gezondheidscommissie voor Dieren in de
vacature ontstaan door het bedanken van Prof. Dr. G. M. v. d. Plank.

Verschillende collegae hebben verzocht op de hoogte gebracht te worden met de
datum van de inauguratie van Prof. ten Thije.

Daarom wordt thans op deze manier bekend gemaakt, dat Prof. ten Thije zijn inaugu-
rele oratie zal houden op Maandag 14 Maart, 4 uur n.m. precies, in het Groot Auditorium
van de Rijksuniversiteit te Utrecht.

De laatste voordrachten, in de serie over dierenbescherming enz. worden gehouden
op de volgende data:

Onderwerp: Dierenbescherming in het bijzonder bij veevervoer op veemarkten
en in slachterijen.

Onderwerp: De plaats van het kleine huisdier in het leven der eigenaren van
deze dieren en de gedragslijn, die de praetiserende dierenarts
in verband daarmede heeft te volgen.

Het 31e natuur- en geneeskundig congres zal worden gehouden te Groningen op
19, 20 en 21 April 1949.

Verschillende voordrachten en demonstraties worden gehouden en zo mogelijk zullen
excursies worden ondernomen op het gebied van de wis- en natuurkundige, biologische,
geneeskundige, diergeneeskundige en geologisch-geographische wetenschappen.

Zodra het congresprogramma bekend is, zullen nadere bijzonderheden over één en
ander bekend gemaakt worden.

Door het Hoofdbestuur van de Belgische Boerenbond te Leuven is ingesteld een
Gilbert Mullie-Prijs voor Landbouwwetenschap groot 100.000 frank, elke 5 jaar toe
te kennen aan een onderzoeker, die in die periode belangrijk werk heeft verricht in het
belang van de Belgische landbouw. Gelegenheid tot deelname is uitsluitend opengesteld
voor onderzoekers van Belgische nationaliteit.

Genoemde prijs zal voor de eerste maal worden toegekend in de loop van 1949 voor
de vijfjaarlijkse periode van 1944-1948.

Het Hoofdbestuur van de Belgische Boerenbond heeft Prof. Dr. C. Romijn, hoogleraar-
directeur van het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie te Utrecht, uitgenodigd
toe te treden tot de jury, die de toekenning van genoemde prijs heeft te beoordelen.

In 1948 werden 3 vergaderingen gehouden, de eerste op 15 Mei, waarin Dr. Hirsch-
feld als spreker optrad met het onderwerp „Rundveevoeding", de 2 volgende ver-
gaderingen waren gewijd aan maatschappelijke zaken.

Het aantal leden bedroeg op t Jan. \'48 74; door de dood ontvielen ons de collegae
v. Herwaarden en van Doorn, verder verminderde het ledental door bedanken van
coll. Kruimel uit Bilthoven en Dr. Ernst, wegens vertrek naar Indonesië. Als nieuwe
leden traden toe de coll. Tesink en Hesselink, zodat het aantal gewone leden op 31
Dec. \'48 72 bedroeg; bovendien hebben we nog 2 buitengewone leden.

In het bestuur v. d. afd. ontstond wegens genoemd vertrek van Dr. Ernst een vacature
voor het secretariaat ; hierin werd A. A. Hesselink benoemd, in de vergadering van
7 October.

In de vergadering van 15 Mei werd coll. Joling benoemd tot correspondent van
de afdeling, terwijl in de vergadering van 7 October de coll. Wellensiek en M. Hoogen-
boom aangezocht werden voor leden van de contactcommissie met de gezondheids-
diensten ; coll. Hoogenboom kon de benoeming evenwel niet aanvaarden. Zowel de
vergadering van 30 Juni, als van 7 October, waren gewijd aan bespreking over wijzi-
gingen van statuten en huishoudelijk reglement, blijkbaar onderwerpen die de opkomst
niet konden stimuleren.

Het bestuur hoopt in het jaar 1949 meer leden op de vergaderingen te zien verschijnen
en roept hiervoor aller medewerking in.

Besloten werd nauw contact met N. en Z. Holland te onderhouden in verband met
de gezondheidsdiensten.

Brieven v. h. Hoofdbestuur, betreffende het mond- en klauwzeer-enttarief en be-
treffende diphtherie-enting, werden aangehouden tot een spoedig volgende vergadering.

Inplaats van de aftredende penningmeester werd gekozen collega J. Boogaerdt.
Daarna volgde de lezing van Ir. O. J. Cleveringa over „de Gezondheidsleer v. d.
bodem"; deze lezing werd gevolgd door een 25-tal aanwezigen, waaronder enkele gasten
uit andere afdelingen. In deze interessante lezing poneerde Ir. Cleveringa de stelling,
dat de Hollandse bodem voor een groot deel dood is, dit is gekomen doordat men niet
inzag dat er een rijk gevarieerd leven van plantendelen, schimmels en micro-organismen
in de bodem moet bestaan. Een bodem met het juiste harmonische leven levert gezonde
planten en dieren. Dit probleem grijpt volgens spreker zeer ver en heeft zelfs zijn conse-
quenties bij de mond- en klauwzeer- en t.b.c. bestrijding.

De werkzaamheden van de Afdeling Noord-Brabant in het jaar 1948 bleven het
karakter dragen van het Sociaal-economische. Niettegenstaande reeds het vorige jaar
de veronachtzaming van het wetenschappelijke aspect duidelijk naar voren werd ge-
bracht, kwam hierin geen verandering. Het waren steeds weer tarieven-kwesties die tot
langdurige besprekingen op de afdelingsvergaderingen aanleiding gaven en de agenda\'s
dreigden te overladen. Wel zeer duidelijk komt de instelling op het vakverenigingsgebied
van onze maatschappij hierin tot uitdrukking.

Alhoewel de belangrijke betekenis van deze werkwijze niet onderschat kan en mag
worden, is het toch in zekere zin te betreuren, dat onze afdelingsbijeenkomsten voorname-
lijk voor het ambtelijke deel der leden niet meer die belangstelling hebben en het genoe-
gelijke samenzijn teloor gaat door overlading van het programma met besprekingen
uitsluitend het materialistische van het beroep beogend. Voor een trouw lid van de
afdeling is dit zelfs aanleiding geweest om bij het bereiken van de pensioengerechtigde
leeftijd als lid te bedanken en over te gaan naar de Algemene afdeling.

Wil in de toekomst de band tussen practici en ambtelijke dierenartsen een hechte
blijven en wil men de animo tot het bezoeken van vergaderingen opvoeren, dan zullen
zeer zeker de agenda\'s aantrekkelijk gemaakt dienen te worden door het inlassen van
een pauze, waarin de vroeger steeds bestaan hebbende collegiale sfeer weer kan ont-
kiemen en opbloeien, en door het zoeken naar geschikte wetenschappelijke onderwerpen
op de diverse wegen van het veterinaire terrein, die als voordrachten de interesse hebben
van het overgrote meerendeel onzer leden.

Aantal leden: Per 1 Januari 1948 telde de afdeling 61 leden. Wegens vertrek bedankten
als lid 4 leden en wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd één lid. Alhoe-
wel nog verschillende pogingen door het afdelingsbestuur zijn aangewend om dit laatste
lid van inzicht te doen veranderen, is dit niet gelukt.

10 nieuwe leden, waaronder 9 pas-afgestudeerden die hun practische werk in het Bra-
bantse land zochten, traden toe als lid — een aanwinst in quantiteit, die we in geen jaren
mochten boeken. Hieraan zal de achterstand in studiegelegenheid tijdens de oorlogs-
jaren wel niet vreemd zijn. Op 1 Januari 1949 telde onze afdeling dus 66 leden.

6 in Brabant wonende dierenartsen zijn geen lid van de Maatschappij; 2 zijn lid van
de Algemene Afdeling.

Voor de eerste maal in de geschiedenis, die geschreven staat in de Brabantse annalen,
begroeten wij de vrouwelijke collega n.1. Mevr. van de Sande-Peperkamp, die tegelijk
met haar echtgenoot dierenarts Drs. F. van de Sande lid van onze afdeling werd.

In het Bestuur van de Afdeling kwam door de herkiezing van haar Voorzitter geen
wijziging en bleef dit bestaan uit: M. den Hartog, Voorzitter — S. van Dieten, Vice-
voorzitter — J. van Hal, Penningmeester en Dr. A. W. A. Bos, Secretaris.

Vergaderingen\'. Er werden in 1948 drie afdelingsvergaderingen gehouden te Tilburg
en wel op 20 Februari, 11 Juni en 15 October. Door de zeer drukke praktijkwerkzaamheden
in de begin- en eindmaanden van het jaar heeft het bestuur in verband met het te ver-
wachten geringe bezoek de najaars- en voorjaarsvergadering gecombineerd. Zodra
voldoende assistentie aanwezig is, zal de hand aan het reglement worden gehouden en
toch minstens vier bijeenkomsten worden uitgeschreven.

21 leden 4 gasten (waaronder 8 ambtelijke dierenartsen)
20 „ 4 „ ( „ 11 „ „ )

Gemiddeld bezocht dus 27^ % van de 68 leden, waaronder 30 % practici en 55%
der ambtelijke dierenartsen deze bijeenkomsten. Het lijkt mij, dat het medeleven van de
Brabantse dierenartsen met hun vakorg<yiisatie, gezien bovenstaande percentages,
alhoewel niet geheel onbevredigend toch voor verbetering vatbaar is.

Wel moet hierbij in het oog worden gehouden, dat de groep West-Brabant, zoals het
bestuur pas in October ter ore kwam, zeer moeilijk op een Vrijdagmiddag zich weet
vrij te maken. Anderen hebben echter bezwaar tegen het vergaderen op een Zaterdag
of Zondag. Bij wijze van proef heeft het bestuur daarom gemeend de komende vergade-
ringen uit te doen schrijven op een Maandagnamiddag. Wil men terug naar de oude
goede collegiale sfeer met haar gezamenlijke lunches dan zal de Zondag echter de meest
geschikte dag blijken

In de vergadering van 15 October werd door ons lid Joan Kirch een Causerie ge-
houden over zijn reis naar Denemarken, die hem de gelegenheid gaf om speciaal de
dicrziektenbestrijding in dit land weer te geven en de hartelijke collegiale geest van de
Deense collegae te roemen.

Op verzoek van het Bestuur werd door de groep Dierenartsen uit de Westhoek van
Brabant als lid in de contactcommissie benoemd J. H. Wilmink, dierenarts te Klundcrt,
die de plaats van collega Grootenhuis in deze Commissie zal innemen. Collega Groo-
tenhuis, die in verband met zijn werkzaamheden aan de Gezondheidsdienst voor dieren
in de Provincie Zeeland onze afdeling heeft verlaten, zeggen wij dank voor het uitstekende
werk, dat hij als lid van deze Commissie in het belang van zijn medeleden-practici heeft
verricht.

Tot afdelingscorrespondent ter vermelding van praktijkmededelingen in het Tijd-
schrift voor diergeneeskunde werd aangewezen dierenarts P. H. van Diessen uit Breda.

Slechts eenmaal kreeg het afdelingsbestuur de minder prettige taak toebedeeld om
bemiddelend op te treden in een geschil van twee buurtcollega\'s, hetgeen naar
genoegen verliep en éénmaal moest de „vrije dierenartsenkeuze" verdedigd worden.

Ik wil dit jaarverslag niet beëindigen alvorens de buitengewoon prettige samenwerking
te hebben gememoreerd met de Inspectie van de Veeartsenijkundige dienst en van de
volksgezondheid in de beide Brabantse gebieden en met de heer Directeur van de Bra-
bantse Gezondheidsdienst voor dieren, welke instanties door hun bezoek aan de afdelings-
vergaderingen en door hun zeer gewaardeerde adviezen ertoe hebben bijgedragen om
de besprekingen steeds in een vlot tempo te doen verlopen.

Aangezien in 1948 geen bestuursvergaderingen zijn gehouden, was het contact met
mijn medebestuursleden in 1948 e\'higszins losser dan in het jaar 1947. Ik meen toph
ook hun mijn dank niet te mogen onthouden voorzover wij hebben mogen samenwerken
in het belang van onze Brabantse afdeling, voor de gemoedelijke wijze waardoor het
schriftelijke of telefonische contact is gekenmerkt.

Het boekjaar begon met een kassaldo van ƒ 425.58 en eindigde met een saldo van
ƒ 709*36, zodat 1948 ons een vermeerdering van ƒ 283.78 meebraeht.

Tengevolge van het feit, dat de contributie voor de maatschappij de laatste tijd cen-
traal wordt geïnd, was de taak van de penningmeester zeker niet zwaar te noemen,
aangezien over het gehele jaar slechts ƒ 371.75 aan inkomsten binnenkwamen, terwijl
hiertegenover slechts ƒ 87.97 uitgaven werden gedaan.

Van de 66 leden van onze afdeling zijn 3 gepensionneerden, zodat van 63 leden con-
tributie behoorde te zijn ontvangen. Tot op heden werd echter slechts van 50 leden de
contributie geïnd. Van enkelen, welke van woonplaats waren veranderd, was het nieuwe
adres onbekend, terwijl verschillenden de hun gepresenteerde kwitantie retourneerden
met de bemerking „zal gegireerd worden", welke girozendingen echter in het grootste
deel der gevallen later bleken te zijn vergeten.

Degenen, die zich van deze vergeetachtigheid nu bewust zijn, gelieven bij de kwitantie-
aanbieding, welke binnenkort wederom zal plaats vinden, hiermede rekening te houden.

Het voordelig saldo is naar mijn mening evenals het vorige jaar vooral wederom toe
te schrijven aan de spaarzame verzorging van het wetenschappelijk gedeelte van onze
vergaderingen. Ons bestuur moge het denkbeeld in overweging nemen aan de lezingen
en voordrachten op onze bijeenkomsten wat meer aandacht te besteden.

Doch zelfs met het vooruitzicht hierop acht ondergetekende geen contributie-verho-
ging voor onze afdeling noodzakelijk, gezien het voor onze doen vrij belangrijke kassaldo
en ik meen daarom dit summiere financieel overzicht te mogen besluiten met advies de
contributie over 1949 evenals deze over 1948 was, wederom vast te stellen op ƒ 7.50.

De volgende collegae hebben het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde aangevraagd:

Th. v. d. Kooi, Dallaan 4, Baarn
J. H. M. Richter, v. Eeghenlaan 3, Amsterdam-Zuid
A. J. v. Sprundel „Sunny Home" Singel 10, Wijk bij Duurstede
Jhr. Dr. W. Strick van Linschoten, Groot Hertoginnelaan 108,
\'s-Gravenhage.

J. H. Hamers is benoemd tot inspecteur van de veeartsenijkundige dienst tevens
inspecteur van de volksgezondheid, in het district Limburg.

Het kantoor blijft voorlopig gevestigd te Meerssen, Klinkenberg 2, tel. K 4405—326.
Woonhuis: Spekholzerheide, Akerstraat 170, tel. K 4445—2280.
Tegelijkertijd is collega Hamers eervol ontslag verleend als plaatsvervangend
inspecteur van de veeartsenijkundige dienst in het district Limburg.

R. de Boer te Giekerk is benoemd tot tijdelijk rijkskëurmeester in bijzondere dienst
bij de veeartsenijkundige dienst.

J. A. Hagen is met ingang van 1 Februari 1949 in functie getreden als keuringsveearts-
bacterioloog aan het Openbaar Slachthuis te Haarlem.

L. P. de Vries te \'s-Gravenhage is op zijn verzoek eervol ontslag verleend als inspecteur
van de veeartsenijkundige dienst, tevens inspecteur van de volksgezondheid, in algemene
dienst.

J. K. Postma te Mantgum is met ingang van 16 Januari 1949 ontslagen als tijdelijk
plaatsvervangend inspecteur van de veeartsenijkundige dienst in het district Friesland.

Prof. Dr. A. M. Ernst, Pharmacologisch Laboratorium, Kliniek voor Inwendige
ziekten, Diergeneeskundige Faculteit, van Imhoffplein 1, Buitenzorg (Java).

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Jan. 1949, pag. 49 is abusievelijk niet
vermeld, dat collega Dr. H. \'t Hoen te \'s-Gravenhage is onderscheiden met het Officiers-
kruis in de Orde van Oranje-Nassau.

The Object of the International Veterinary Congresses is the advancement of the
science and practice of Veterinary Medicine and Surgery. To this end discussions are
arranged on what are considered to be the most important scientific and practical ques-
tions of the day, with a view to their solution by a mutual interchange of opinions and
personal experience.

As it is considered that the present world food situation is the most important scien-
tific and practical question of the day, the Congress Programme has been based on this
theme. Every morning there will be a plenary session at which a paper will be presented
by some person of world reputation on the veterinary profession\'s contribution to some
aspect of world food production. Sectional meetings will be held in the afternoons.
The programme for these is designed to cover a wide range of subjects, and whatever
the speciality of any member of the Congress he should find papers of direct interest
to him.

Honorary Secretary Dr. W. R. Wooldridge
Honorary Treasurer Mr. G. N. Gould
General Secretary Mr. W. G. R. Oates.
Organizing Scretary Lt.-Col. J. A. Gordon Roberts
to whom all communications should be sent at:

The meetings will take place at the Central Hall, Westminster, and in Church House,
Westminster, London, S.W. i.

The Congress is under the Patronage of His Majesty The King, and it is hoped that
His Royal Highness The Duke of Gloucester, who is the President of the Royal Vete-
rinary College and Hospital of London, will be able to open the Congress.

The first session will take place at 10.00 hours on Monday 8th August 1949, and the
Congress will last until Saturday 13th August inclusive. Registration of members will
take placee at Central Hall on Sunday 7th August from 2 p.m. (14.00 hours) onwards.
Certain social functions will take place on the evening of Sunday 7th August.

A detailed programme showing the times at which the General and Sectional meetings
will take place, giving the names of speakers and titles of papers, will be published in the
Official Programme to be issued later.

Many official and other social functions will be held during the week of the Congress,
at which delegates will be able to meet their confreres from other countries. Details of
these functions will be notified in the Official Programme.

During the week 15th to 20th August visits will be arranged to places of interest te
-veterinarians such as: —• Veterinary Research Stations, Veterinary Colleges, Abattoirs,
Breeding and Racing establishments etc., etc, Ever)\' effort will be made to show, and to
give information about, the latest developments in veterinary research.

Tours will also" be arranged to places of interest and beauty spots in the British Isles.

An exhibition of the latest instruments, appliances, laboratory equipment, drugs,
disinfectants, antiseptics, books etc., etc., will be arranged in premises convenient to
the Central Hall. Admission to members will be free.

Official invitations have been issued by His Majesty\'s Government to Foreign, Com-
monwealth and Colonial Governments, requesting the sending of delegaties to the
Congress. Representation has been invited not only from Government veterinary depart-
ments, but also from Universities, veterinary schools and other interested bodies in
every country.

In countries where there is a National Committee, application from prospective
delegates for membership of the Congress should be sent through the Secretary of the
National Committee. In countries where no National Committee exists, application for
membership should be made direct to the Organizing Secretary, 10, Red Lion Square,
London, W.C. 1. Applications where possible, should be accompanied by a remittance
for the exact amount of the subscription in English Money. Cheques, Money Orders,
etc., should be made payable to the ,,XIV International Veterinary Congress". Names,
titles and addresses should be clearly written, preferably in block letters.

Where, owing to local currency restrictions, it is not possible for the applications
to be accompanied by a remittance, it is requested that arrangements should be made
for payment of the amount of the subscriptions through Embassies or Legations in
London.

Ordinary Members — £\\ (four Pounds) Sterling, which includes Congress badge, enter-
tainments (except Congress dinner for which a charge will be made) and one copy of
the full report of the Congress.

Student Members — £1. 10s. (one pound, ten shillings) Sterling, which includes Congress
badge, and the right to attend meetings but does not confer the right either to speak
or vote, or to receive a copy of the Congress report. The report may, however, be
purchased separately, at a price to be notified later.

Associate Members (wives and families of members) — £\\ (one pound) Sterling, which
includes Congress badge, the right to attend special functions which will be arranged
for them and the use of special accommodation for social purposes.

Messrs. Thomas Cook & Son Limited of Berkeley Street, London, W. 1. and the
associated organisation of Cie Internationale des Wagons-Lits, have been appointed
Travel and Accomodation agents to the Congress. These firms have agencies throughout
the world and prospective members are strongly recommended to get in touch with
one of these agencies without delay. Both, travel facilities from overseas and hotel accom-
modation in London, are extremely over-loaded and early booking is essential. Early
application for bookings for the homeward journey is also essential.

The approximate London Hotel Charges are as follows: —
• High Grade Room only (without bath) from 25s. to 37s. 6d. par day each person

Sesond Class Room only (without bath) from 17 s. to 27s. 6d. per day each person
(These charges are subject to fluctuation and are only given as a guide).

A limited number of very reasonably priced single room will be held available for
members who, owing to the stringent currency regulations in force in their countries,
will have a severely restricted allowance of money to spend in this country. Early appli-
cation for these rooms is available and should be made to the Organizing Secretary.

All other applications for travel and accommodation should be made to the Travel
Agents.

Organizing Secretary, XlVth International Veterinary Congress, 10, Red Lion
Square, Londen, W.C. 1.

Nadere bijzonderheden, eventueel over deviezen, uitwisseling enz. zullen zo spoedig
mogelijk worden medegedeeld.

P.S. In de lijst van leden van het Nationaal Comité, gepubliceerd in een der vorige
nummers van het Tijdschrift, is verzuimd te vermelden:

Dr. A. Clarenburg, Hoofd van de Veterinaire afdeling van het Rijksinstituut voor
de Volksgezondheid te Utrecht.

Met betrekking tot de positie van de rundveestapel kan op grond van de uitkomsten
van de in December j.1. gehouden wintertelling worden opgemerkt, dat de rundveestapel
vergeleken met een jaar geleden in belangrijke mate is toegenomen.

Niet alleen herstelde de rundveestapel zich van de gevolgen der langdurige droogte
in 1947 maar de uitbreiding zette zich ook voort ; zij moet ten dele worden toegeschreven
aan het aanouden van oudere koeien in stede van deze in te leveren. Mede hierdoor steeg
de mclkvcestapel tot een peil, dat sedert 1940 in de maand December nog niet was
bereikt. Ook de varkensstapel is, gelijk mocht worden verwacht, sterk toegenomen,
wat op het aanbod van slachtrijpe varkens in de loop van 1949 van invloed zal blijken
te zijn. Onderstaand overzicht geeft een beeld van de ontwikkeling van de varkensstapel
in het afgelopen jaar. Ook hier vertonen de verschillende rubrieken alle een aanzienlijke
toeneming in vergelijking met December 1947.

Hieronder volgen de meer gedetailleerde gegevens over deze materie zoals ze voor-
komen in het Statistisch Bulletin no. 7, jaargang 1949 van het Centraal Bureau voor de
Statistiek.

IS EEN POSITIEVE REACTIE OP TUBERCULINE ZONDER
MEER EEN KOOPVERNIETIGEND GEBREK?

Het is geen nieuw vraagstuk, waarvoor ik bij de lezers van ons tijdschrift
de aandacht vraag. Integendeel: er is al heel wat over geschreven en nog
meer over gepraat. Dat ik het des niettegenstaande toch weer te voorschijn
breng heeft o.a. zijn reden hierin, dat mij telkens erover advies gevraagd
wordt, waaruit ik besluiten mag, dat de belangrijkheid ervan is toegenomen,
hetgeen uiteraard in verband staat met onze tuberculose bestrijding en
ook wel met onze veranderde inzichten inzake de betekenis van een reactie-
dier. Nu onze tuberculose-bestrijding zoveel intensiever en algemener is
geworden, binnenkort wel voor ons gehele land verplicht zal zijn, heeft
bovenstaande vraag mogelijk een andere beantwoording nodig dan vroeger.

Prof. Wester geeft in zijn boek „Verborgen Gebreken" (1927) te kennen,
dat een positieve reactie volstrekt geen koopvernietigend gebrek is, tenzij
hiervoor garantie is bedongen. „Wanneer deze reactie op zichzelf wel
zou wijzen op een verborgen gebrek in de zin der wet, dan zou de veehandel
onmogelijk worden, omdat er zo\'n groot percentage overigens gezonde
dieren reageren. Het wijst dus op zichzelf volstrekt niet op een gebrek,
dat volgens art. 1540 het dier ongeschikt maakt voor het gebruik waartoe
het bestemd is."

Over deze laatste argumentatie heb ik vroeger wel eens met hem ge-
discussieerd en toen een vergelijking getroffen met cornage. Het cornage-
geluid kan soms zo gering zijn, dat slechts na een zeer zware inspanning,
zoals die van het paard waarschijnlijk nooit zal gevraagd worden bij zijn
gewone werk, het geluid is te horen. Laryngoscopisch vinden we een even
geringe afwijking. Toch geven we een verklaring van koopvernietigend
gebrek af, als de antidatering dat mogelijk maakt. Op mijn vraag dan:
waarom eigenlijk in zo\'n uiterst licht geval? was het antwoord: omdat
de ervaring leert, dat het gebrek op de duur verergeren kan. Waarop
mijn wederwoord dan luidde: „dat kan ook het geval zijn van een gering
tuberculeus proces, waarvan de positieve reactie het gevolg is. Ik geloof
dat we van beide gevallen kunnen zeggen, dat het gebruik op het ogenblik
vari onderzoek niet verminderd of verhinderd behoeft te zijn. Voor beide
geldt ook een waardevermindering, die het dier als handelsobject erdoor
krijgt."

We werden het niet eens met elkaar en zo geloof ik ook, dat velen met
mij van mening zullen zijn, dat momenteel een positieve tuberculine-
reactie wel van meer betekenis wordt geacht dan toen Wester zijn boek
schreef (1927). Men zal zich herinneren, dat in 1923 de afd. Noord-Holland
dezelfde vraag gesteld heeft aan het Hoofdbestuur der Mij. voor Dier-
geneeskunde en dat deze vraag aanleiding is geweest voor het H.B. om
een commissie (voorzitter De Bi.ieck, Beijers rapporteur) te benoemen,
die opdracht kreeg het gehele tuberculose-vraagstuk nog eens weer onder
de loupe te nemen. Het uitgebrachte rapport, dat behandeld is in een
expres hiervoor belegde algemene vergadering en hier en daar toen ge-
wijzigd is, heeft de basis gevormd voor de tuberculose-bestrijding, zoals

wij die thans kennen, totdat een volgend rapport der nóg bestaande
tuberculose-commissie (voorzitter Beijers, secretaris v. Heusden, later
De Haan) in 1939 door de Maatschappij werd aangenomen en er op
enkele punten wijzigingen kwamen. De tbc.-commissie beantwoordde in
1924 de vraag of het positief reageren op tuberculine zonder meer als
redhibitoir gebrek is te beschouwen, ontkennend.

„Het positief reageren op tuberculine zonder meer als redhibitoir
gebrek te beschouwen en langs deze weg te beproeven de distributie van
reactiedieren te keren, zoals men sedert 1 April 1924 in België doet, mits
binnen 9 dagen na de koop vastgesteld, komt der Commissie voor Neder-
land niet mogelijk voor.

Het is de vraag, of het reageren als een verborgen gebrek van genoegzame
betekenis is, de waarde van het dier zodanig vermindert, dat het als
koopvernietigend gebrek beschouwd mag worden. De Commissie ver-
moedt, dat over de vraag zelfde mening van deskundigen niet eensluidend
zal zijn. Gesteld echter, dat de rechter, op grond van deskundig rapport
een positieve reactie als koopvernietigend gebrek aanneemt, dan zou dit
volgens onze Commissie voor de veehandel funeste gevolgen kunnen
hebben. Wij menen, dat van de gelegenheid, een dier wegens positieve
reactie te kunnen teruggeven aan de verkoper, groot misbruik gemaakt
zou worden en aan de tuberculose-bestrijding in geen enkel opzicht ten
goede zou komen. Ook zouden hoogstwaarschijnlijk bedriegelijke hande-
lingen, om een reactie bij de koper te voorkomen, niet uitblijven.

De Commissie acht het veel verkieselijker, dat de koper vooraf garantie
vraagt voor het niet-reageren; dit moet op alle mogelijke manieren be-
vorderd en gepropageerd worden."

Bij de bespreking van het rapport bracht Wester, die zich toen een
voorstander toonde van de aanstelling van aparte tuberculose-consulenten,
die uitsluitend met de bestrijding zouden worden belast, naar voren, dat
niet de tuberculinatie, maar het klinisch onderzoek de basis van de be-
strijding der tuberculose moest vormen en zeide verder: de reactie-dieren
zouden niet zoveel kwaad stichten als het inderdaad slechts reactie-dieren
waren. De ervaring leert echter, dat sommige der zg. reactie-dieren van
het begin af aan in een andere provincie beland, klinisch tuberculeus
blijken te zijn. De verspreiding van gevaarlijke tuberculeuze dieren door
het land kan worden voorkomen, door de deelnemers aan een georgani-
seerde bestrijding te verplichten vóór de verkoop (behalve voor de slacht-
bank natuurlijk) de dieren door de tbc.-consulent op klinische tuberculose te doen
onderzoeken. Is het dier vrij van klinisch aantoonbare tbc., dan moet de
eigenaar vrij zijn het te verkopen zoals ieder zou doen."

Wester was het dus wel eens met de uitspraak van onze commissie,
dat alleen een positieve reactie geen koopvernietigend gebrek is. Maar
we weten thans ook helaas, dat zelfs de beste gespecialiseerde tuberculose-
consulent niet in staat geacht kan worden, met zekerheid klinische tuber-
culose uit te sbnten. Prof. De Blieok antwoordde Prof. Westf.r, dat „door
zijn voorstel sanctie gegeven zou worden aan reagerende dieren, terwijl
de Commissie juist de veehouders er toe wil brengen reagerende dieren
niet te kopen."

In ons land geldt dus nog steeds de regel, dat een positieve tuberculinatie
zonder meer geen koopvernietigend gebrek is. Is het dier verkocht onder
garantie van reactie-vrij te zijn en blijkt het toch te reageren, dan kan

het teruggegeven worden op grond van artt. 1302 en 1303 B.W., dus op
grond van wanprestatie.

Nu is de vraag, die mij telkens door practici wordt gesteld deze: een
koe wordt verkocht, terwijl de koper weet, dat deze reageert (hetzij dat
het een „gaatjes koe" is, hetzij dat de verkoper de positieve reactie heeft
medegedee\'d); zij blijkt reeds kort na de koop te lijden aan klinische
tuberculose, de dierenarts van de koper heeft een verklaring van koop-
vernietigend gebrek afgegeven; ik heb, als dierenarts van verkoper, deze
geadviseerd de koe niet terug te nemen, daar koper wist, dat het dier
reageerde en er dus van een verborgen gebrek geen sprake is. Is deze\'
mijne mening juist ?

Sommigen maken dan nog verschil tussen open lijders (en geven dan
wel een verklaring af) en gesloten lijders (bv. alleen afwijkingen te vinden
aan peritoneum en mesenteriale klieren bij rectaal onderzoek), waarbij
zij geen verklaring geven.

Ik kan dit verschil niet appreciëren; beide gevallen acht ik ernstig
genoeg om tot koopvernietiging te leiden. Wester wijdt aan deze kwestie
in zijn boek ook de nodige aandacht en schrijft het volgende: „Een fokker
verkoopt een uiterlijk gezond schijnende koe aan een veehandelaal en
deelt bij de koop mede, dat het dier heeft gereageerd. Het dier sterft
later aan tbc. Gaat dan de fokker vrij uit ? Deze vraag is niet steeds op
dezelfde wijze te beantwoorden. In het algemeen sta ik op het standpunt,
dat een positieve tuberculinereactie niet insluit het behept zijn met
tuberculose in die mate, dat de gebruikswaarde daardoor is verminderd.
Wanneer iemand dus een „reagerende koe" koopt, heeft hij daarmee m.i.
nog niet afgezien van zijn recht om te worden gevrijwaard voor gebreken,
die hei gebruik van het dier verhinderen of verminderen.

Voor de handel in zg. „afgespoten koeien" is het naar mij voorkomt,
niet van belang ontbloot daarop even de aandacht te vestigen, vooral
ook omdat wel eens van andere zijde is gezegd: hij die een reagerende
koe koopt, weet dat het dier tuberculeus is.

Inderdaad kan dat bv. voor Friesland en de Friese markten een ver-
dedigbaar standpunt zijn, immers wanneer een Friese fokker een reagerende
koe opruimt weet de koper we! waarom de verkoper dat doet, nl. niet
omdat hij meent, dat het een onschuldige zaak is. De koper is dan dus
gewaarschuwd en een Friese veehandelaar weet dat zelf ook inderdaad
wel, dat de reactie in dat geval geen futiliteit is, waarmede hij geen rekening
heeft te houden; de prijs is er naar en hij waagt het er maar op. In andere
provincies, waar de bestrijding van de tuberculose niet zo\'n vlucht heeft
genomen, behoort men deze zaak soms wel eens enigszins anders te
beoordelen.

Overigens geldt dit natuurlijk alleen dan, wanneer er in weerwil van
de positieve reactie, door de koper bij onderzoek niets van tuberculose
is kunnen worden ontdekt, voor zover dat een leek kan doen. Ieder geval
is dus op zichzelf te beoordelen."

Voor zover mij bekend, is nog maar ééns de kwestie onderworpen aan
het oordeel van de Rechtbank en wel aan dat van de Arrondissement^
Rechtbank en in hoger beroep van het Gerechtshof te Leeuwarden. Een
koe was voor tuberculose-vrij verkocht op 15 April 1926, ofschoon de
verkoper wist, dat het dier in 1924/25 positief had gereageerd. De koper
had een tuberculose-vrije stal; bij het jaarlijks onderzoek op 18 December

bleek de koe te reageren; de koper stelde alsnog een eis tot koopvernietiging
in. De Rechtbank ontzegde deze eis op grond van te late instelling der
actie, maar overwoog in haar vonnis ook, dat het niet bewezen was, dat
de koe lijdende was aan tuberculose, want uit eigen wetenschap is het
haar bekend, dat tuberculinatie reactie niet als bewijs kan dienen, dat
de koe lijdende is aan tuberculose in die zin, dat de gezondheidstoestand
nadelig wordt beïnvloed.

Het Hof overwoog, dat tuberculose is een ziekte, welke als zodanig de
gebruikswaarde van een dier vermindert, dat echter van dit begrip het
begrip reageren op tuberculine dient te worden onderscheiden daar dit
laatste zich kan voordoen bij dieren, die overigens volkomen gezond zijn,
gelijk het Hof uit eigen wetenschap bekend is. Appellant heeft ten onrechte
de begrippen tubercu\'ose en tuberculine-reacue vereenzelvigd. Zijn
vordering werd hem daarom ontzegd.

Er« zouden verschillende opmerkingen te maken zijn over deze koop-
kwestie, maar voor onze bespreking is alleen van betekenis het boven-
staande uittreksel.

Reeds op i April 1924 is daar een wettelijke bepaling gemaakt, volgens
welke tuberculose als een koopvernietigend gebrek werd beschouwd, ook
als er geen klinische verschijnselen worden gevonden, maar uitsluitend
een positieve reactie voor melk- en fokdieren, mits binnen 9 dagen vast-
gesteld. Deze bepaling is gemaakt blijkbaar meer ter wille van de tuber-
culosebestrijding dan ten behoeve van de oplossing van koopkwesties.
Het besluit is laatstelijk gewijzigd op 1 April 1936 en luidt als volgt:

Art. i. Wordt beschouwd als koopvernietigend gebrek, wanneer de waarde
van het gekochte of geruilde dier 1000 frcs. overtreft, de tuberculose —
zelfs wanneer ze enkel door reactie door tuberculine is aangeduid — bij
de stier, die voor de teelt aangekocht is; bij de vaars die geen tanden van
volwassene heeft; bij het drachtige rund en bij het rund in melkopbrengst
en als dusdanig aangekocht.

Art. 2. De tuberculineproef, door de deskundige toegepast in uitvoering
van dit besluit moet behelzen de oogtuberculinisering en gezamenlijk met
deze een van de volgende methoden: de intracutane tuberculinisering of
de onderhuidse tuberculinisering. Voor deze laatste moet gebruik gemaakt
worden van een in de endeldarm vastgehechte thermometer.

Art. 3. Een min. besluit zal de kenmerken der reacties aanduiden voor
ieder der toegepaste methoden.

Art. 4. Het tijdperk voor het instellen van rechtsvordering tot koop-
vernietiging is negen dagen, de voor levering bepaalde dag niet inbegrepen.

Art. 5. (bepaalt, dat zowel door koper als verkoper het dier getuber-
culineerd mag worden).

Art. 6. De te gebruiken tuberculine mag enkel door het officieel rijks-
depót worden geleverd. Ze wordt te dien einde kosteloos en alleen aan de
door de staat aangenomen dokters in de veeartsenijkunde afgeleverd.

Ik heb destijds als mijn vermoeden uitgesproken, dat in België misbruik
gemaakt zou worden van deze bepalingen door de veehandel, die een
positieve reactie gemakkelijk zou kunnen gebruiken tot koopvernietiging

bij een koop, die men om andere redenen gaarne teniet gedaan zag (dalende
marktprijs, te geringe melkgift, slecht eten, e.d.). Dit schijnt ook wel het
geval te zijn.

Immers in 1940 zegt de inspecteur uit Gent, Dr. Vandenbergh, in een
voordracht over tbc.bestrijding: ,,de formaliteiten, die dienen nagestreefd
voor de toepassing van het besluit, zijn bekend, zij zijn uiterst eenvoudig
en nochtans wordt vastgesteld dat de kopers van vee zich te weinig be-
roepen op de wet, of als ze het wel doen, dit niet doen zoals bedoeld door
de wet. Te dikwijls wordt het besluit een uitgangspoortje om aankoop te
vernietigen van dieren, die men te duur betaalde of van deze, die bij
aankoop reeds zeer verdacht waren (mager, hoesten, enz.)".

Mede op grond van deze Belgische ervaring kan ik nog steeds geen
voorstander er van zijn de positieve tuberculine-reactie zonder meer als
redhibitoir gebrek te beschouwen. Toch bevredigt de tegenwoordige
toestand ook niet. Ik zou dit voorstel willen doen: wij spreken allen af,
geen verklaring over klinische tuberculose als koopvernietigend gebrek
af te geven van elk rund, waarvan de koper bekend is, dat het gereageerd
heeft, m.a.w. voor een reagerend dier Js een na de koop geconstateerde
klinische tuberculose geen verborgen gebrek.

Als eenmaal door de Rechter in bovenbedoelde zin een beslissing is
genomen, liefst in hoogste instantie, helpt het degenen, die het niet met
mij eens zijn niets meer of zij toch nog een verklaring afgeven, want deze
is dan waardeloos. Een bindende afspraak voor de leden der Maatschappij
voor Diergeneeskunde bv. is dus niet nodig; mijn bedoeling met dit
artikeltje is de mening van de belangstellende collegae te vernemen.

De risico, die de koper neemt bij de koop van een reagerend dier, wordt
nu groter; immers hij krijgt de volledige schade te dragen, als korte tijd
na de koop blijkt, dat de koe in ernstiger mate lijdt aan tuberculose dan
hij dacht op grond van de reactie alleen en zij deswege bv. moet worden
geslacht of sterft. De prijs der reactie-dieren zal er nog meer door dalen,
maar dat is voor de tuberculose-bestrijding geen nadeel te achten.

Ten slotte meen ik, dat de termijn binnen welke een positieve reactie
kan optreden na blootstelling van een rund aan een natuurlijke infectie,
op niet langer dan één maand mag worden gesteld.

Tot nu toe werd aangenomen, dat een pas aangekocht rund niet bij
de koper was geïnfecteerd wanneer binnen 6 weken na de levering een
positieve reactie werd gevonden. In het algemeen zal dat ook wel juist
zijn, maar ik heb enkele negatief reagerende pinken zien reageren 28 dagen
na het plaatsen op een besmette stal. En in de gerechtelijke veeartsenij-
kunde heeft men steeds met mogelijkheden rekening te houden! Dat die
termijn nog korter is bij een kunstmatige infectie, is voor de gerechtelijke
veeartsenijkunde van geen belang, want die komt in de praktijk niet voor.

Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Deel 52, 1 Febr. 1925, waarin tuberculose-rapport,
notulen bijzondere algemene vergadering van 15 November 1924, gewijd aan het
tuberculose-rapport.

Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Deel 66, 1939, afl. 18. (Tuberculose-rapport).
Nederlandsche Jurisprudentie, 1930, pag. 1297.

Het klinisch beeld van het rotkreupel der schapen is goed bekend,
over de aethiologie heerscht echter geen eensgezinde opvatting.

Vele onderzoekers onderscheiden bij het rotkreupel een acuut stadium
in het begin, dat later overgaat in een chronisch stadium.

Het acute stadium begint met een vochtig eczeem van de tusschen-
klauwhuid; de ontstoken huid en naaste omgeving voelt te warm aan ;
het schaap kan tevens iets algemeen ziek zijn, waardoor het te traag of in
het geheel niet de koppel volgt. De aangetaste dieren liggen veel. De
ontsteking van de tusschenklauwhuid breidt zich daarna uit over den
binnenkant van den kroonrand, tast de hoornzoom aan en bereikt de
keratogene membraan van de hoeven. Meestal wordt vooral de achter-
binnenhelft aangetast. In uitgebreide, chronische gevallen geraakt de
geheele keratogene membraan ontstoken. Men krijgt de uitbreiding van
de ontsteking pas goed te zien, als men de ondermijnde hoorn wegsnijdt.
Tijdens het ontstekingsproces gaat de hoornproductie wel door, doch de
gevormde hoorn is te week, te sponzig ; deze hoorn heeft evenals het
ontstekingsvocht volgens velen een typische reuk. In de chronische gevallen
ziet men misvormde, naar buiten uitgezette hoornwanden en losgelaten,
omgekrulde hoorngedeelten.

Het rotkreupel (contagious foot-rot (E.J, piétin des moutons (Fr.),
Moderhinke (D.)) komt over de geheele wereld, uitsluitend bij schapen,
voor. De grovere, sterkere landrassen zouden minder gevoelig zijn dan de
edele wolrassen.

Tot ongeveer 1924 is er steeds strijd geweest over de vraag of het rot-
kreupel al dan niet tot de besmettelijke ziekten gerekend moet worden.
De meeste auteurs waren van meening, dat de ziekte contagieus is, sommige
Engelsche en Fransche schrijvers meenden echter niet van een besmettelijke
ziekte te mogen spreken. Deze onderzoekers dachten, dat uitwendige
omstandigheden, zooals vochtige, natte weiden, de oorzaak zouden kunnen
zijn. Anderen echter vermoedden verwantschap met mond- en klauwzeer.
De eerste gegevens hier te lande zijn verschenen in 1788 als antwoord op
de prijsvraag van de Maatschappij ter bevordering van den Landbouw
te Amsterdam over „een gansch ongewone ziekte der schapen". Het artikel
van collega Dr. D. G. Ubbels „Het rotkreupel der schapen" in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 1923 geeft een goed overzicht van den
toenmaligen stand van zaken. Van zijn literatuurbespreking moge hier
een samenvatting volgen. Op de zoojuist genoemde prijsvraag kwamen
twéé antwoorden binnen, welke een bekroning waardig geacht werden,
n.1. een van den Amsterdamschen schoenmaker Brassart, die, gelijk
Ubbels opmerkt, dus niet bij zijn leest bleef, en een van den med. doet.
C. Terne te Leiden. Brassart beschreef in hoofdzaak de ontsteking van
het klauwzakje en liet het rotkreupel eigenlijk buiten beschouwing. Terne
noemt het rotkreupel een „stinkende ulceratie". Hij acht het nuttig,
„dat het vervoeren van kreupele schapen verboden wierd". In een iets

later verschenen werkje „Bijdragen tot de kennis en genezing van het
rotkreupel der schapen" van A. Bonn wordt slechts een bestudeering van
het klauwzakje behandeld. Op de algemeene vergadering van de Mij.
voor Veeartsenijkunde van 18 September 1880 wordt deze conclusie
voorgesteld : „dat de Vergadering van oordeel is, dat èn de ervaring èn de
proefnemingen nog geen recht geven om een eigenaardige en zelfstandige
ziekte aan te nemen onder de benaming van kwaadaardig klauwzeer of
rotkreupel".

In 1882 betoogt L. Mazure op de Algemeene Vergadering, dat het
rotkreupel een specifieke besmettelijke ziekte is ; ook Janné heeft deze
opvatting.

Van het overzicht over rotkreupel, dat Schimmel in 1888 geeft, merkt
Ubbels m.i. terecht op, dat deze vermoedelijk het rotkreupel zelf onvol-
doende gekend heeft. Schimmel meent bijvoorbeeld, dat rotkreupel
begint met „aphteus klauwzeer". Van de buitenlandsche literatuur ver-
meldt Ubbels de auteur Laubender (1807), volgens wien het geen zelf-
standige ziekte zou zijn. Ribbe (1821) geeft een goede beschrijving van de
symptomen. Zijn meening is, „dass die Krankheit keinesweges blosz von
auszen, sondern aus der ganzen Körpermassa den Füszen zugeführt
wird." Dick (1831) acht het een zeer belangrijke ziekte, hij heeft het over
ongezonde weiden : „They are said to be infected with the disease", doch
toch erkent hij niet, dat er een smetstof moet zijn, alhoewel vele door
hemzelf aangehaalde voorbeelden er wel voor pleiten. De mededeeling
van Youatt in 1845 opent geen nieuwe gezichtspunten. In 1890 bespreekt
Steel de meeningen van voor en tegen besmettelijkheid en geeft als
geneesmethode voetbaden aan (arsenicum in soda-oplossing). Brown
(1892) komt in zijn uitstekend en fraai geïllustreerd artikel tot de slotsom,
dat het rotkreupel een besmettelijke zelfstandige ziekte is. Ubbels zelf
heeft een experimenteel onderzoek verricht, zij het dan van bescheiden
omvang. Hij zegt hierover : „Het is niet mogen gelukken een specifieke
oorzaak voor het lijden te vinden. Voor de zooveelste maal is weer aange-
toond, dat gezonde dieren, bij zieke schapen gebracht, worden aangetast,
terwijl het lijden kunstmatig van het eene schaap op het andere is over te
brengen. Tevens is gebleken, dat het lijden geen of zeer weinig immuniteit
achterlaat". Hij besluii. de bespreking van zijn eigen proeven met : „Volgens
mijne meening is dan ook het rotkreupel een specifieke ziekte, waarvan de
besmettelijkheid boven allen twijfel is verheven".

Hierna behandelt Ubbels uitvoerig de symptomen, de differentieele
diagnose, de behandeling, verspreiding en voorkomen in ons land en
besluit dan met een uitvoerige conclusie en samenvatting.

In Ubbels\' samenvatting lezen we o.a. : „Het zgn. rotkreupel is in enkele
gedeelten van ons land een inheemsche ziekte, en wordt vandaar over
andere gedeelten van het land verspreid.

Heeft men het eenmaal in zijn kudde, dan is het lijden een economisch
zeer schadelijke ziekte, welke zeer hardnekkig is, en waarbij veelal af-
slachten der zieke dieren als het beste middel geacht wordt om de ziekte
kwijt te raken .... vast staat, dat het lijden van het eene dier op het
andere overgaat en eveneens op kunstmatige wijze kan worden over-
gebracht. Spontaan ontstaat de ziekte niet. Om bij eventueele behandeling
afdoende resultaat te verkrijgen is het geven van voetbaden feitelijk
onmisbaar, terwijl van die te gebruiken geneesmiddelen arsenicum een

buitengewoon gunstigen invloed op het genezingsproces bewerkstelligt.
Politiemaatregelen zijn bij de bestrijding zeer gewenscht."

Het literatuuroverzicht van Ubbels is vrij volledig. De literatuur, die
door hem niet besproken werd, levert geen nieuwe inzichten op. Wij
meenen dan ook er mee te mogen volstaan, enkele door Ubbels niet ge-
noemde schrijvers in de literatuuropgave te vermelden.

In 1929 neemt Oppermann als oorzaak van het rotkreupel aan Bac.
necrophorus (thans genoemd volgens de moderne nomenclatuur : Sphero-
phorus necrophorus. Bergey\'s Manual of Determinative Bacteriology, sixth
edit. 1948). Volgens hem zijn stoppelige bodem, harde wegen, stalklauwen
en het mond- en klauwzeer praedisposities voor het rotkreupel.

Blaizot (1929) vond in het zieke weefsel, gelegen in de nabijheid van
het gezonde weefsel, spirochaeten. Deze spirochaeten waren zeer dun,
het aantal windingen was 4 a 5. Volgens Giemsa gekleurd waren ze blauw.
Ze zijn in een zeer groot aantal aanwezig, ze liggen soms in bundels en
strengen bij elkaar. Door een behandeling met novarsenobenzol (60 cc
intraveneus) werd het ontstoken klauwgedeelte droog ; de spirochaeten
verdwenen. Bij sterk aangetaste schapen trad recidieve op, doch door
•herhaalde toediening van novarsenobenzol trad tenslotte genezing op.
Blaizot noemde de spirochaet Treponema podovis.

Howarth (1930) steunt de opvatting van Blaizot; ook hij gelooft
niet aan de necrose bacil als verwekker. Treponema podovis is volgens hem de
oorzaak.

In 1938 publiceerde Beyers in dit tijdschrift een artikel over rotkreupel.
Hij maakt terecht de opmerking, dat sinds het zoo lezenswaardige artikel
van Ubbels in 1923, in ons tijdschrift over deze toch wel belangrijke
schapenziekte vrijwel niets meer medegedeeld werd. Hij bespreekt dan
verder vooral de proeven van Beveridge en besluit met aanwijzingen
voor een doelmatige behandeling n.1.: „Alle overtollige hoorn moet
worden weggenomen, de klauwen worden goed besneden en de hoeven
ontsmet in een bad, bestaande uit 5 a 10 % sulfas cupric. oplossing of
2 % formaline. De schapen moeten minstens een uur in dit bad staan ;
formaline werkt beter dan kopersulfaat." De door Beyers genoemde
proeven van Beveridge werden in 1941 afgesloten ; ze zullen op het einde
van deze literatuurbespreking uitvoerig vermeld worden.

In 1941 bespreekt de Deensche auteur Momberg-Jorgensen het rot-
kreupel. Volgens hem is het een specifiek, besmettelijk klauwlijden, waar-
van de oorzaak nog onbekend is.

ten Hoopen (1942) heeft zich in zijn bespreking beperkt tot de klinische
verschijnselen en de behandeling (creoline).

Hagan schrijft in zijn leerboek over „The infectious diseases of domestic
animals" van 1945, op bladz. 309 : „Act. necrophorus (dit is een der vele namen
voor de necrose-bacil) has long been regarded as the causative agent of
foot-rot in sheep, a contagious disease which causes heavy losses in some
sheep-raising countries. Recently Beveridge working in Australia has challen-
ged this idea and has brought forth convincing evidence that the necrosis
bacillus is not the primary agent." Op bladz. 312 schrijft Hagan :
„Actinomyces nodosus (synonym : Fusiformis nodosus). This organism was
described by Beveridge in 1941. He regards it as the cause of ,,foot-rot\'\'
in sheep." Hierna volgt een bespreking van de proeven van Beveridge.

,,Actinomyces necrophorus has been intimately associated with foot-rot of
sheep. According to Beveridge however, the role of the organisme is
secondary or contributory rather than primary. He describes a new
organism, Fusiformis nodosus (n. sp.) as the primary causative agent of
foot-rot."

In de laatste, in de Engelsche taal gestelde, editie (1946) van het bekende
boek van Hutyra-Marek-Manninger (Special pathology and thera-
peutics of the diseases of domestic animals), welk werk uit 3 banden
bestaat, is in de index de naam „foot-rot" in het geheel niet te ontdekken ;
ook in de inhoud, welke vrijwel alle ziekten opnoemt, is niets over „foot-
rot" te vinden. In deel III evenwel wordt besproken de „contagious
vesiculo-pustular and necrotic dermatitis of sheep and goats (Dermatitis
Vesiculo-pustular Necroticans Ovium et Caprarum)" met als synoniem
titels : „necrobacillosis" en „lip and leg ulceration". De daar beschreven
ziekte is ongetwijfeld identiek met de in ons Tijdschrift in 1924 door
Büchli beschreven peristomatitis der schapen, veroorzaakt door een
filtreerbaar virus. Ook hij wijst er reeds op, dat de zeer typische dermatitis,
zooals die zich voordoet om de mond, soms ook waarneembaar is aan den
kroonrand. Dit gelijkt echter niet op rotkreupel. In 1931 beschreven
Bubberman en Kraneveld een peristomatitis bij schapen in Indië ; zij
achten het mogelijk, dat de door hen waargenomen ziekte dezelfde is als
die beschreven door Büchli ; de oorzaak was een filtreerbaar virus. Zij
namen uitsluitend lipprocessen waar.

In de zoojuist genoemde uitgaaf van v. H-M-M. echter wordt op
bladz. 583 van „the podalic form" der schapenperistomatitis gezegd :
„The podalic form, also known as foot-rot and epizootic panaritium, is
almost as frequent as the labial. Although in the case of the natural
disease there exists no experimental evidence indicating that the podalic
form is due to the same causal factor as the labial form, this assumption
is accepted by Boughton and Hardy and by Laurent, and the podalic
form can be artificially induced by inoculation of material taken from
the lip region (Aynaud)." Uit de verdere beschrijving blijkt niet duidelijk
of met dit „foot-rot" het echte foot-rot bedoeld is. Slaat men echter een
oudere in de Duitsche taal gestelde uitgave er op na (uitgave van 1941,
Erster Band) dan is toch wel degelijk het rotkreupel bedoeld, want er
wordt gesproken van „Moderhinke" (foot-rot). De peristomatitis (en dus
ook de podale vorm ?) zou dus veroorzaakt worden door een filtreerbaar
virus. De zoojuist genoemde Engelsche editie vermeldt echter ook, dat
Murnane met fikraten de podale vorm niet kon opwekken. Wel werden
positieve resultaten verkregen met culturen van de necrose bacil.

Overziet men de literatuur, dan komt men tot de conclusie, dat de
opvattingen over de aethiologie van het rotkreupel chaotisch is. Is er een
virus in het spel, is de necrose bacil al dan niet van beteekenis, is de oor-
zaak een andere bacterie, moet men aan spirillen denken of aan spiro-
chaeten, of aan een combinatie van enkele smetstoffen ?

Wij zullen onze bespreking besluiten met een beschouwing over de
onderzoekingen van de reeds eenige malen genoemde auteur Beveridge.
Beveridge heeft vele uitvoerige experimenten verricht, zijn werk maakt
een zeer serieuzen indruk, welke indruk bevestigd werd in een persoonlijk

onderhoud van een dag, dat wij met hem mochten hebben. Hij heeft zijn
onderzoekingen samengevat in 1941 in een uitgave van de Commonwealth
of Australia, Council for Scientific and Industrial Research. De titel
ervan luidt :\' ,,Foot-rot in sheep. A transmissible disease due to infection
with Fusiformis nodosus (n. sp.). Rotkreupel komt volgens Beveridge het
meest daar voor, waar een goede regenval is ; een weelderige weide is een
belangrijke praedispositie. Misschien kunnen de larven van de bij het
schaap voorkomende Strongyloides papillosus de infectie bevorderen, als zij
de smetstof van buitenaf naar binnen brengen tijdens het doorboren van
de huid. De necrosebacil (door Beveridge steeds genoemd : Fusiformis
necrophorus) en Treponema podovis zijn de verwekkers niet. Op den rand van
het ziekteproces overheerschen in een mengsel van bacteriën : Spirochaeta
penortha en een onbeweeglijke fusiforme bacil ; in mindere mate is aan-
wezig de nieuw ontdekte Fusiformis nodosus. Deze bacil is groot, onbeweeg-
lijk, Gram negatief, strikt anaëroob, voor het kweeken is toevoeging van
10 % paardenserum aan de media noodig.-Met F. nodosus alleen is slechts
zeer mild rotkreupel op te wekken ; met een mengsel van F. nodosus en
Sp. penortha ontstaat echter de typische ziekte. Beveridge drukt zich dan
ook aldus uit, dat F. nodosus is : „the primary causal agent" en Sp. penortha
is zeer waarschijnlijk „a specific, accessory, causal agent".

Door in de droge periode alle aangetaste dieren te verwijderen is de
ziekte uit te roeien. Tot bovenstaande conclusies is Beveridge gekomen
na vele waarnemingen en het verrichten van vele proeven. Allereerst
merkt hij over het voorkomen van de ziekte op, dat het rotkreupel in droge
perioden weinig voorkomt, doch dat de ziekte zich in natte perioden
uitbreidt. De ziekte begint altijd met een milde huidontsteking in de
tusschenklauwspleet. Wanneer in uitstrijkpraeparaten van de ontstoken
huid „F. nodosus en Sp. penortha aangetoond worden, mag men de diagnose
rotkreupel met zekerheid stellen. Altijd zijn van één pootje beide teenen
aangetast ; meestal is meer dan één pootje ziek. Uit een oogpunt van
differentieel diagnose noemt Beveridge „contagious ecthyma" (zeer ver-
moedelijk identiek met de peristomatitis van Büchli) een ziekte, die zich
kenmerkt door een visico-pustuleuze ontsteking om de mond, doch ook
wel om de kroonranden.

In Australië heeft men het meest rotkreupel gedurende warme regenrijke
zomers, op de weligste weiden. Schapen van alle leeftijden kunnen geïnfec-
teerd worden, doch volgens velen zouden dieren van 4 a 12 maanden
oud minder gevoelig zijn. Merino schapen zijn zeer gevoelig. De Engelsche
rassen zijn minder gevoelig, vooral het Romnev Marsh ras zou opmeke-
lijken weerstand hebben. Krijgen schapen van het Romney Marsh ras
de ziekte toch, dan is het verloop even ernstig.

Velen meenen, dat door te groote, aanhoudende vochtigheid een ver-
weeking en maceratie van hoeven en kroonranden ontstaat, waardoor een
eventueele infectie gemakkelijker aanslaat.

Proefondervindelijk werd aangetoond, dat infectieproeven met
Strongyloides papillosus larven veel beter aanslaan dan wanneer men de
smetstof zonder larven tusschen de klauwtjes aanbrengt. Het gelukte
Beverigde de kunstmatige infectie te doen aanslaan door natuurlijk ziekte-
materiaal in te brengen na de huid tusschen de hoefjes van diepe scari-
ficaties voorzien te hebben; van de 107 aldus verrichte infectieproeven
sloegen er 105 aan. Volgens Beveridge zou de natuurlijke infectie ge-

schieden door besmetting van den bodem door zieke pootjes en daarna
van den besmetten bodem op gezonde pootjes.

Waar moet men de smetstof zoeken in den tijd gelegen tusschen twee
ziekteuitbraken ? In droge omgeving gaat de smetstof snel ten onder, in
vochtige omgeving blijft zij langer. Verreweg het belangrijkst is het smet-
stofdrager blijven van het zieke, niet geheel herstelde schaap. Vastgesteld
werd, dat een ziek schaap drie en een half jaar lang andere schapen infec-
teerde. Schijnbaar herstelde schapen, die echter nog kleine ontstekings-
haarden bleken te hebben, veroorzaakten na 5 maanden weer nieuwe
ziektegevallen. Soms houden schijnbaar genezen schapen tusschen de
hoefjes een vochtige, haarlooze plek over, waarin men zeven maanden
lang de smetstof kan aantoonen.

Beveridge heeft ook gedacht aan de mogelijkheid, dat de porte
d\'entrée ergens anders zou kunnen zijn. Hij infecteerde om dit na te gaan
3 schapen in de huid van de rompwand ; er ontstond echter geen rot-
kreupel. Hij stelde verder vast, dat besmette weiden niet langer dan 14
dagen besmet blijven ; niet zoozeer de weiden dus, doch de zieke schapen
onderhouden de ziekte.

Bij de bespreking van het bacteriologisch onderzoek maakt Beveridge
de opmerking, dat Fusiformis necrophorus weliswaar veel bij rotkreupel
voorkomt, doch dat dit nog niets zegt; immers deze bacil wordt in vele
gevallen als secundaire kiem bij ontstoken wonden etc. waargenomen,
en in de tweede plaats is het Beveridge gebleken, dat met een reincultuur
van de necrose-bacil niet het typische rotkreupel op te wekken is. Treponema
podovis komt ook niet in aanmerking om als oorzaak beschouwd te kunnen
worden, daar Beveridge deze kiem slechts in een zeer klein percentage
van de door hem onderzochte gevallen vinden kon. Beveridge heeft ook
naar een (ïltreerbaar virus gezocht, doch met fikraten van infectieus
materiaal heeft hij nimmer rotkreupel kunnen opwekken. Hij zegt :
„No evidence could be obtained that a filterable virus was involved in the
aetiology of foot-rot." Hij maakte uilstrijkjes van materiaal, dat met zorg
genomen was van kort geleden ziek geworden dieren. Men vindt dan
altijd een mengsel van allerlei micro-organismen, doch twee ervan over-
heerschen, n.1. Spirochaeta penortha en een beweeglijke fusiforme bacil, die
wel veel op de necrose-bacil gelijkt, doch deze laatste is onbeweeglijk.

Spirochaeta penortha is vrijwel altijd in groot aantal in versche gevallen te
vinden op de grens van het zieke en gezonde weefsel. Vooral treft men
deze kiem aan in de ontstoken huid tusschen de teenen. Het gelukte, deze
spirochaet in reincultuur te kweeken, doch met de cultuur was rotkreupel
niet op te wekken.

De beweeglijke fusiforme bacil, die ook gekweekt werd, werd eveneens
op pathogeniteit onderzocht. Het gelukte niet rotkreupel te verwekken.
In de gemaakte preparaten van actieve rotkreupellaesies werd bijna steeds
bovendien nog waargenomen een groote, Gram-negatieve bacil, met
verdikte uiteinden ; als naam wordt voorgesteld Fusiformis nodosus. Het
aantal te vinden exemplaren is meestal aan de kleine kant, althans veel
minder dan Sp. penortha en de zoojuist genoemde beweeglijke fusiforme
bacil. Aanvankelijk was het moeilijk F. nodosus in reincultuur te kweeken,
doch het gelukte ; met de cultuur is rotkreupel experimenteel op te wekken,
maar de ziekte heeft dan een mild verloop. Infecteert men echter met een
mengsel van F. nodosus en Sp. penortha dan ontstaat het typische rotkreupel.

Beveridge geeft een uitvoerige beschrijving van F. nodosus. Over de
vorm wordt opgemerkt, dat in het natuurlijke materiaal de uiteinden
gezwollen kunnen zijn, dit ziet men echter niet in culturen. De bacillen
liggen meestal apart, ze zijn onbeweeglijk, hebben geen kapsel, ze vormen
geen sporen, ze zijn Gram-negatief en niet zuurvast. F. nodosus is obligaat
anaëroob ; de voedingsbodems dienen 10 % paardenserum (of paarden-
bloed) te bevatten. Serum of bloed van andere dieren, vooral van het
schaap, is minder geschikt. Toevoeging van o. i % cysteïne-hydrochloride
werkt groei-bevorderend.

Pathogeniteit voor laboratoriumproefdieren kon niet duidelijk aan-
getoond worden. Bij konijnen was een agglutineerend serum te maken
tegen F. nodosus. Toch krijgt men bij rotkreupelschapen geen agglutinatie
als men hun serum samenbrengt met een suspensie van F. nodosus. Beveridge
verklaart dit aldus : ,,This result is not surprising when one considers the
relatively superficial nature of lesions of foot-rot and that in sections
F. nodosus is rarely found near the living tissue."

Beveridge zegt, dat volgens hem de kiem op grond van velerlei eigen-
schappen het beste thuis hoort in het geslacht Fusiformis, alhoewel de
vorm (gezwollen uiteinden) niet met de typische vertegenwoordigers van
dit geslacht overeenkomt.

Beveridge heeft eveneens uitvoerig Sp. penortha onderzocht. Deze spiro-
chaet is strikt anaëroob, de golvingen van het lichaam zijn vaak niet of
moeilijk te zien, vandaar de naam penortha (= bijna recht). Pathogeniteit
kon niet aangetoond worden, als met reinculturen infectieproeven gedaan
werden.

In de derde plaats werd de waargenomen beweeglijke fusiforme bacil
onderzocht ; ook deze was strikt anaëroob en practisch niet pathogeen.

Beveridge bestudeerde bij he. schaap de experimenteele infectie. Het
gevoeligst waren Merinos-schapen ouder dan i jaar. Gelijktijdig werd
één voorpootje en één achterpootje besmet door scarificaties aan te brengen
in de huid tusschen de hoefjes en in de kroonranden. De scarificaties
moeten zoo diep zijn, dat er juist iets bloed te voorschijn komt. In de
gemaakte scarificaties wordt de smetstof gewreven ; na 24 uur wordt dit
nog eens herhaald. De resultaten dezer proeven waren : a. infectie met
F. nodosus alleen veroorzaakt mild rotkreupel; b. infectie met F. nodosus
en Sp. penortha samen veroorzaakt ernstig rotkreupel ; c. Sp. penortha alleen
veroorzaakt geen rotkreupel ; d. de beweeglijke fusiforme bacil heeft waar-
schijnlijk geen invloed op het rotkreupel.

Beveridge komt nu tot de volgende opvatting : rotkreupel ontstaat
door een menginfectie, F. nodosus is de specifieke primaire oorzaak, Sp.
penortha is hoogstwaarschijnlijk een specifieke secundaire oorzaak. De
infectie zou aldus verklaard moeten worden : het ,,invasie"-vermogen
van F. nodosus is gering, de kiem wordt zelden in het levende weefsel ge-
vonden, doch hij vormt een sterk proteolytisch enzym, dit bevordert het
binnendringen van Sp. penorthi en van de beweeglijke fusiforme bacil. Het
rotkreupel zou dus zijn een ,,fuso-spirochaetaal"-ziekte.

Over de bestrijding merkt Beveridge op, dat een goede chirurgische
behandeling het belangrijkste is om tot genezing te komen. Hoe eerder
de behandeling ingesteld wordt, des te grooter is de kans op succes. De
prognose wordt ongunstiger als de lange laminae langs de wanden van
de hoefjes aangetast zijn.

Bij een uitbraak isoleere men direct de zieke dieren. Alle schapen
moeten eens per week, ook de gezonde, (men kan haast wel zeggen vooral
juist ook de gezonde) door een voetbad loopen van 10 % kopersulfaat of
2 % formaline. De aangetaste dieren worden eerst alle chirurgisch be-
handeld. Beveridge maakt hierbij de opmerking, dat men zooveel mogelijk
bloedingen moet voorkomen, doch aan den anderen kant toch alle ont-
stekingshaarden blootlegt. De pootjes worden daarna gedurende 10
seconden in een 30 % kopersulfaat of 10 % formaline-oplossing gehouden
(moet men veel schapen behandelen, dan laat men ze door een voetbad
loopen). De behandeling van de zieke schapen dient om de 2 of 3 dagen
te geschieden. Indien men dit alles goed en regelmatig doet, zijn, volgens
Beveridge, de meeste patiënten binnen 2 weken genezen. Beveridge
onderzocht nog een aantal andere medicamenten, doch ze voldeden niet
zoo goed. Het allerbeste is de formaline-behandeling.

Beveridge heeft tenslotte de immuniteit bestudeerd. Volgens hem
ontstaat er geen duidelijk waarneembare immuniteit; een schaap kan
voor een tweede maal rotkreupel krijgen, soms is dan hei verloop iets
milder dan de eerste maal. Pogingen om te komen tot een voorbehoedende
enting gaven misschien eenig effect, doch Beveridge zegt hieraan toch
geen bijzondere aandacht verder te willen schenken, omdat het volgens
hem zeer waarschijnlijk is, dat men de ziekte door goede controle en
behandeling zal kunnen uitroeien. Beveridge eindigt met het volgende
bestrijdingsschema :

b. dieren, die schijnbaar goed zijn, doch toch onder de hoorn nog ver-
borgen ontstekingshaarden hebben ;

Vooral rubriek b. verdient nauwkeurige aandacht. Deze dieren hebben
in den regel afwijkingen wat betreft hoornvorming en hoefvorm. Zulke
hoefjes moeten voorzichtig bijgesneden worden om eventueele „pockets
of infection" te vinden.

De goedgekeurde dieren moeten aanvankelijk éénmaal per week een
voetbad hebben van 5 a 10 % kopersulfaat of 2 % formaline.

De dieren van de rubrieken a, b en c worden óf gedood óf apart ge-
houden en dan behandeld. Na genezing blijft het dier nog een maand
in observatie, daarna pas kan het als volledig hersteld beschouwd worden
en mag het weer met de normale dieren gezamenlijk weiden. Men beginne
met de bestrijding altijd in het droge seizoen van het jaar.

Samenvattend meenen wij te kunnen zeggen, dat al moge dan het
werk van Beveridge nog niet iedereen overtuigd hebben van de juistheid
van zijn meening over de aetiologie, hij in ieder geval toch een uitstekend
en hoopvol bestrijdingsschema heeft uitgewerkt. Wij meenen goed te doen
aan allen, die met deze ziekte te maken hebben, met klem aan te raden,
de bestrijding volgens Beveridge zeer nauwgezet te voeren ; hopelijk is
dit de methode om het rotkreupel geheel te onderdrukken.

H. Brassart, 1788, Antw. op prijsvraag van de Maatsch. ter bevordering der Land-
bouw.

Ad. Halder, 1856, Radicale genezing van het klauwzeer en rotkreupel der schapen.

James Law, Vet. Journal 1876. Bevindingen en handelingen van het Veeartsenijkundig

Prof. Brown, Contagious foot-rot in sheep. The Vel. Journal 1892.
G. May, Das Schaf.

Hasenkamp, 1908, Beitrag zur Kenntnis der durch den necrose Bazillen verursachten
Erkrankungen bei den Schafen. Diss. Bern.

L. F. D. E. Lourens, Besmettelijke huidontsteking bij geiten, Meded. v. d. Rijksserum-
inrichting, deel i, afl. 1 (1914), pag. 67.

A. van der Laan, Een eigenaardige huid- en monduitslag bij geiten, N.I. BI. v. Diergen.
deel 31 (1919), pag. 457.

Wichera, Münchener Tierärztliche Wochenschrift 1921, S. 1059.
Ubbels, Tijdschr. v. Diergeneeskunde, Bd. 50, pag. 460.
Moussu, 1923, Les maladies du mouton.
Hutyra-Marek, 1923, Bd. 3, S. 592.

C. Dieben, Een eigenaardige huid- en monduitslag bij geiten, N.I. BI. v. Diergenees-
kunde, deel 35 (1923), pag. 331.
M. Aynaud, La Stomatite pustuleuse contagieuse des ovins (Chancre du mouton).

Annales de l\'Institut Pasteur, Tôme 37 (1923) pag. 498.
K. Buchli, Peristomatitis pustulosa contagiosa bij het schaap, Tijdschr. v. Diergeneesk.

Deel 51, (1924), pag. 264 en 328.
Chretien, Recueil de Médecine Vétérinaire d\'Alfort, 1925, Bd. 101, nr. 20.

Chorioptes caprae (Delafonds en Bourgs), N.I. Bl. v. Diergeneesk. Deel 38 (1925),
pag. 177.

D. C. Ubbels, Pseudo-sarcoptesschurft (Camisiaschurft) bij schapen. Tijdschr. v.
Vergel. Geneesk. Deel 1 (1925), pag. 166.

H. R. Seddon en H. G. Belschner, Infectious labial dermatitis or „Scabby Mouth"
in sheep and goats, Veterinary Research Report Departm. of Agriculture New
South Wales No. 5 (1927-28) pag. 36.
Berrar, 1928. D. Tierärztliche Wochenschrift, Juli, S. 469.
Oppermann, 1929. Lehrbuch der Krankheiten des Schafes.
Blaizot, 1929. Vet. Record, I. S. 95.

R. Willems, L\'ecthyma contagieux des lèvres du mouton, Annales de Médecine Vétéri-
naire 74e Année (1929), pag. 454.
H. Hatziolos, Observations sur une épizootie d\'ecthyma contagieux des lèvres, Revue

Générale de Médecine Vétérinaire Tôme 39 (1930), no. 461, pag. 263.
Howarth, 1930, Am. Vet. Med.

J. R. Prakken, Een zeldzame huidaandoening, door besmetting met een aan pokken
verwante schapenziekte (ecthyma contagiosa ovina) veroorzaakt, Nederl. Tijd-
schrift v. Geneesk. deel 75, afl. 24, 1931, II, pag. 3137.
C. Bubberman en F. C. Kraneveld, Veeartsen ij kundige mededeelingen no. 78. Over

een besmettelijke peristomatitis bij schapen. 1931.
A. van Keulen, 1934. De therapie van rotkreupel (referaat aanwezig in de Bibliotheek

v. h. Inst. v. Infectieziekten te Utrecht),
J. N. Koning, 1934, Is rotkreupel een infectieziekte? (referaat aanwezig in de Biblio-
theek v. h. Inst. v. Infectieziekten te Utrecht).
J. A. Beyers, Rotkreupel bij schapen, Tijdschr. v. Diergeneeskunde, 1938, Band 65,
blz. 1044.

P. Koopmans, De aetiologie van rotkreupel (referaat aanwezig in de Bibliotheek v. h.

Inst. v. Infectieziekten, Utrecht).
H. C. Momberg-Jorgensen, Ond artet Klovesyge hos Faar. Maanedsskr. for Dyrlaeger,

Deel 53, Heft 12, 21-10-1941.
R. A. Kelser and H. W. Schoening, Manual of Veterinary Bacteriology, Fourth Edit.
1943-

W. A. Hagan, The infectious diseases of domestic animals with special reference to
Etiology, Diagnosis and Biologic Therapy, 1945.

Na de publicatie over „Herkeuring" in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, jaargang 1946, aflevering 22, werd mij door enige Keuringsveeartsen
verzocht nog eens enige gevallen van herkeuring te beschrijven. Hieraan
kan slechts bezwaarlijk worden voldaan, omdat — zoals ik in vorenbedoelde
publicatie reeds opmerkte — de gevallen van herkeuring niet systematisch
ter kennis van de Vétérinaire Inspectie van de Volksgezondheid worden
gebracht. Voorts volstaan vele Keuringsveeartsen er mede hun keurings-
beslissing, zonder beschrijving van hun bevindingen, ter kennis te brengen
van het betrokken gemeentebestuur.

Wel kan ik over het tijdvak 1 October 194-7 tot 1 December 1948 iets
mededelen inzake 35 gevallen, waarin de betrokken verzekeringsmaat-
schappij geen genoegen nam met de aanvankelijke keuringsbeslissing.

In 16 van deze 35 gevallen is de Keuringsveearts, na de aankondiging
van het voornemen herkeuring aan te vragen en na een onderhoud met
de verzekeringsagent, op zijn eerste beslissing teruggekomen.

Het is in het algemeen een verheugend feit als iemand tracht een fout
te herstellen. Hier is echter verontrustend de veelvuldigheid en het verband
met een onderhoud met de verzekeringsmaatschappij. De indruk wordt
gewekt, dat dikwijls te lichtvaardig een te streng oordeel wordt geveld.
Aanstonds zij vastgesteld, dat de belangen van de Volksgezondheid door
de overdreven strengheid van het oordeel niet in het gedrang komen.

Natuurlijk is het in de eerste plaats de taak van de Keuringsveearts
de Volksgezondheid te beschermen. Maar met inachtneming van deze
taak moet ook aan de economie worden gedacht. Men mag geen uitvoer-
baar onderzoek nalaten, hetwelk zou kunnen bewijzen, dat gevaar voor
de Volksgezondheid niet dreigt of dat het vlees niet als minderwaardig
is te beschouwen.

In vele gevallen werd bij vermeende miliaire tuberculose een histologisch
onderzoek eerst ingesteld nadat van de zijde van de verzekeringsmaat-
schappij verklaard was, dat geen genoegen kon worden genomen met
de keuringsbeslissing. Ook was soms tot afkeuring besloten zonder dat
het gewenste bacteriologisch onderzoek had plaatsgevonden. Zo had
zonder bacteriologisch onderzoek afkeuring plaatsgevonden van een
normaal geslacht rund, waarbij na de slachting metritis (afgestorven
vrucht) en peritonitis werd vastgesteld. Andere afwijkingen werden niet
gezien. Nadat door de verzekeringsmaatschappij op een bacteriologisch
onderzoek was aangedrongen, volgde dit met negatieve uitslag en vond
alsnog verkoop in het klein onder toezicht van het vlees plaats.

Het bleek dat een enkele Keuringsveearts nog in de veronderstelling
leefde, dat bij tuberculose goedgekeurd moest worden onder voorwaarde
van sterilisatie, indien verschijnselen van een verse bloedinfectie niet met
zekerheid kunnen worden uitgesloten. Deze bepaling is niet meer van
kracht. Men moet op de hoogte blijven van de wijzigingen in de wettelijke
voorschriften, welke op de uitvoering van het ambt van Keuringsveearts
betrekking hebben.

Ik moge deze gelegenheid benutten er op te wijzen, dat het nog niet
tot alle Keuringsveeartsen doorgedrongen is dat, voorzover betreft de
afwijkingen genoemd in art. i groep C paragraaf 3 van het keurings-
regulatief, in daarvoor in aanmerking komende gevallen, het V.G.-merk
mag worden aangebracht. In dit verband zij ook gedacht aan het bepaalde
in art. 2 onder V van het K.B. van 9 Februari 1948 tot nadere wijziging
van het K.B. van 5 Juni 1920, Stbl. 285. Daarin is vastgelegd, dat in
gevallen, waarin verkoop in het klein als voorwaarde wordt gesteld, het
vlees ook door sterilisatie bruikbaar voor voedsel mag worden gemaakt.
Oppervlakkig bezien zou men zeggen, dat bij gebruikmaking van deze
bevoegdheid het vlees wel V.G. kan worden gestempeld. Correct is dit
niet, want de keuringsbeslissing was: V.G.T. Te meer is hier aanleiding
correct te handelen, daar de mogelijkheid open is, dat de verzekerings-
maatschappij bij een V.G.T.-stempeling een geringere schadevergoeding
geeft dan bij een V.G.-stempeling.

Onjuist is de uitlating van een Keuringsveearts, bij\'een minderwaardig-
heidsbevinding van het vlees, dat het betreffende slachtdier goedgekeurd
is onder voorwaarde dat het vlees in een vleeswarenfabriek wordt ingeblikt
en dat de verzekering vergoeding moet betalen. Hij moet V.G.T. stempelen
(in gevallen bedoeld in art. 1 groep C paragraaf 3 van het keurings-
regulatief kan V.G.-stempeling plaatsvinden) en toelaten dat het vlees
gesteriliseerd wordt. Met de bestemming van het gesteriliseerde vlees
heeft hij geen bemoeiing.

Even onjuist is het, indien Keuringsveeartsen slachtdieren goedkeuren
onder voorwaarde dat het vlees in een vleeswarenfabriek wordt verwerkt.
Ik ben er volkomen van overtuigd dat de uitspraken van laatstbedoelde
Keuringsveeartsen slechts voortkomen uit het streven het algemeen belang
zoveel mogelijk te dienen. Toch moet naar mijn mening het verbinden
van andere voorwaarden aan de keuringsbeslissing, dan waartoe de
wetgever het recht geeft, ontraden worden, daar het op de duur tot
ongewenste toestanden aanleiding moet geven.

Wanneer wij thans de 19 gevallen nagaan, die van de voornoemde
35 overblijven, kan worden medegedeeld, dat in 10 gevallen de her-
keuringsveearts accoord ging met de uitspraak van de Keuringsveearts,
terwijl in 2 gevallen, na een onderhoud met de Keuringsveearts, de ver-
zekeringsmaatschappij van herkeuring afzag.

Uit het bovenstaande volgt, dat in 7 gevallen de herkeuringsveearts
een ander oordeel had dan de betreffende Keuringsveearts, hoofd van
dienst.

Ofschoon ik, in verband met het in de aanvang van dit artikel mede-
gedeelde, niet kan instaan voor de deugdelijkheid van alle gegevens, welke
met betrekking tot deze gevallen in mijn bezit kwamen, meen ik toch, dat
het nuttig kan zijn iets mede te delen van hetgeen mij terzake bekend werd.

I. Een rund in goede voedingstoestand. Zeer omvangrijke etterige
tuberculeuze processen, in het bijzonder in de borstkas. Geen miliaire
tuberkels of exsudatieve tuberculose als bedoeld in het keuringsregulatief.
Keuringsbeslissing: afgekeurd.

Herkeuringsbeslissing: goedgekeurd onder voorwaarde van sterilisatie.
Vermoedelijk is hierbij gedacht aan de besmetting van het vlees bij het
verwijderen van de tuberculeuze aandoeningen.

II. Een voor V.G.T.-stempeling in aanmerking komend rund werd
afgekeurd omdat in de plaats van slachting geen voldoende aftrek van
V.G.T.-vlees zou zijn.

Afgezien van het feit, dat V.G.T.-vlees ook naar een andere gemeente
ter verkoop kan worden gezonden, had de V.G.T.-stempeling niet achter-
wege mogen worden gelaten, ook al omdat de vergoeding voor V.G.T.-
runderen anders is dan voor afgekeurde runderen.

III. Een wegens open tuberculose geslacht rund was afgekeurd. Geen
ernstige afwijkingen in de skelet-spieren, in het deze omgevende bind-
weefsel of in het vetweefsel. Wel waren er aanwijzingen van een verse
bloedinfectie. Terecht werd het rund bij de herkeuring goedgekeurd
onder voorwaarde van sterilisatie.

IV. Bij een in goede voedingstoestand verkerend rund werd na de
slachting een traumatische pericarditis gezien, welk met weinig weefsel-
veranderingen gepaard ging. Vermoedelijk meende de Keuringsveearts,
dat in alle gevallen van traumatische pericarditis een gunstiger keurings-
beslissing dan verkoop in het klein onder toezicht niet mogelijk is. De
herkeuringsveearts keurde het dier onvoorwaardelijk goed, hetgeen niet
in strijd is met het keuringsregulatief.

V. Een rund was wegens miliaire tuberculose goedgekeurd onder
voorwaarde van sterilisatie. De aard van de tuberculeuze aandoening was
klaarblijkelijk niet goed vastgesteld, want de herkeuringsveearts keurde
het dier onvoorwaardelijk goed. Het trok de aandacht, dat bij de eerste
keuring de lichaamslymphklieren niet waren onderzocht.

VI. Een rund met enteritis en peritonitis was zonder bacteriologisch
vleesonderzoek afgekeurd. Afwijkingen in de skeletspieren werden niet
gezien. Toen aan de herkeuringsveearts bleek, dat de uitslag van het
bacteriologisch onderzoek negatief was, werd het rund, aan de hand van
de desbetreffende voorschriften van het keuringsregulatief, goedgekeurd,
onder voorwaarde van verkoop in het klein onder toezicht.

VII. Een rund met algemene tuberculose. De Keuringsveearts ver-
moedde dat kort geleden een uitzaaiing van tuberkelbacillen had plaats-
gevonden. De herkeuringsveearts kon bij het histologisch onderzoek be-
wijzen voor de juistheid van dit vermoeden niet vinden en keurde het
rund alsnog onvoorwaardelijk goed.

Ook in vétérinaire kringen wordt de wenselijkheid van goedkeuring
onder voorwaarde van verkoop in het klein onder toezicht in twijfel
getrokken. Dit is voor mij aanleiding\' geweest mijn gedachten hierover
op schrift te stellen.

In de 6 November 1948 gehouden vergadering van de vereniging van
Directeuren van gemeentelijke slachthuizen in Nederland heb ik deze
gedachten kenbaar gemaakt. Ik mag niet zeggen, dat de door mij aan
de hand gedane oplossing van het V.G.T.-vraagstuk de algemene instem-
ming had. Echter meen ik wel te mogen vaststellen, dat de behandeling
van dit vraagstuk van waarde is geweest. Derhalve voldoe ik ook gaarne
aan Uw verzoek om dit onderwerp in deze vergadering in te leiden.
Te meer, daar vele leden Uwer vereniging, tengevolge van de eigenaardig-
heden hunner diensten, tegenover het vraagstuk weer anders staan dan
vele leden van de vereniging van Directeuren van gemeentelijke slacht-
huizen. Het is wel de moeite waard het oordeel van een zo groot mogelijk
aantal Keuringsveeartsen te kennen.

Onder Uw leden zijn hoofden van diensten, waarin relatief weinig
noodslachtingen zijn en waarin weinig wrak vee wordt geslacht, waar
dus de afname van V.G.T.-vlees weinig invloed, althans in normale
tijden, uitoefent op de normale vleesverkoop, diensten tevens waar een
afzonderlijke plaats voor verkoop van V.G.T.-vlees bestaat, waar vol-
doende keuringspersoneel voor toezicht ver beschikking is enz., zodat
voor deze diensten aan een wijziging geen behoefte wordt gevoeld. Bij
deze leden is er dus een neiging om in de bestaande toestand te berusten,
indien slechts op eigen dienst wordt gelet. Wil derhalve in het debat,
hetwelk ik zeer op prijs zal stellen, niet spreken als behartiger van de
belangen van Uw dienst, maar als beoordelaar van het vraagstuk in zijn
volle omvang.

Wil men over de strekking van de verkoop in het klein onder toezicht
iets weten, dan moge ik in de eerste plaats verwijzen naar hetgeen daar-
omtrent is medegedeeld op de blz. 197—198 van de „Vleeskeuringswet
en haar Uitvoering" (2e druk) van Mr. L. Lietaert-Peerbolte en
Prof. Dr. H. C. L. E. Beroer. Een en ander wordt toegelicht in de bij-
lagen 3 en 3a van het verslag van de Vétérinair Hoofdinspecteur van
de Volksgezondheid over het jaar 1923.

In deze geschriften wordt vooropgesteld, dat verkoop in het klein onder
toezicht een stelsel vormt, hetwelk zowel uit hygiënisch als uit economisch
oogpunt van betekenis is.

1 Voordracht gehouden in de vergadering van de Vereniging van Directeuren van
keuringsdiensten van Vee en Vlees d.d. 15 Januari 1949.

a. om het lang in circulatie blijven van bepaald vlees te voorkomen
(vrees voor postmortale infectie);

b. omdat dan locale afwijkingen kunnen worden waargenomen, die bij
de normale keuringshandelingen nie„ zijn te ontdekken.

Met betrekking tot het argument onder a genoemd, moet er aan worden
gedacht, dat, indien werkelijk gevaar voor spoedig bederf dreigt, afkeuring
zal behoren te volgen. Inderdaad doen zich echter gevallen voor, waarin
afkeuring niet noodzakelijk is, maar waarin het toch gewenst is, dat het
vlees spoedig wordt toebereid, omdat het in verse toestand spoediger
bederft dan normaal vlees.

In de tweede plaats garandeert een spoedige verkoop nog niet een
spoedige toebereiding.

In de derde plaats zal dan meestal hydrops in het spel zijn en kan de
keuringsbeslissing „sterilisatie" luiden.

In dit verband moet er tevens op worden gewezen, dat er geen enkele
reden is om bij bewaring van afwijkend, maar kiemvrij bevonden, vlees
eerder voor postmortale infectie met vertegenwoordigers der salmonella-
groep te vrezen dan bij bewaring van normaal vlees. Er is dus wel reden
kenbaar te maken, dat bij bepaald vlees spoedige consumptie aangewezen
is, maar het gevaar, dat dreigt, is niet zo groot, dat al die maatregelen
moeten worden getroffen, welke thans aan de verkoop van V.G.T.-vlees
zijn verbonden. Terloops zij opgemerkt, dat de bepaling, dat V.G.T.-vlees
binnen 3 dagen na de eerste keuring moet zijn verkocht, dat deze termijn
met ten hoogste drie dagen kan worden verlengd en dat het vlees onbeperkt
lang in een koelhuis mag worden bewaard, mild is, indien wil worden
bevorderd, dat de verkoop aan consumenten spoedig geschiedt.

Met betrekking tot het onder b genoemde argument kan er op worden
gewezen, dat dit nog geen reden behoeft te zijn tot verkoop op de zg.
vrijbank. De keuringsambtenaar toch kan in bepaalde gevallen het vlees
doen verkleinen en bij normaal-bevinding de delen aan de eigenaar
zonder meer terug geven.

Bovenaangehaalde schrijvers zeggen terecht: „Hij, die goedgekeurd
vlees koopt, en daarvoor de volle prijs betaalt, verlangt volwaardig vlees,
de koper heeft recht te verlangen, dat het, in het vrije verkeer komende
vlees in alle opzichten volwaardig is". Zij zien dus in het V.G.T.-stempelen
van het vlees, ook het geven van een minderwaardigheidscachet aan
het vlees.

Dat aan bepaald vlees een minderwaardigheidscachet moet worden
gegeven beaam ik. Hiermede is echter nog niet gezegd, dat alle thans
terzake van toepassing zijnde voorschriften verantwoord zijn.

Zonder hygiënische overwegingen te kort te doen zou ik willen zeggen,
dat de verkoop op de vrijbank in hoojdzaak om sociaal economische redenen
plaats vindt, namelijk om de koper bekend te maken met het feit, dat
het vlees niet volwaardig is.

Er is wel eens op gewezen, dat de considerans van de Vleeskeuringswet
het geven van andere voorschriften dan die ter wering van vlees en vlees-
waren, die voor de Volksgezondheid schadelijk zijn, niet toelaat. Ik ben
het hier niet mee eens, maar is het zo, dat moet de aanhef der Vlees-

keuringswet worden gewijzigd. Immers een zeer belangrijk percentage
der afkeuringen geschiedt om geheel andere redenen dan vrees voor de
Volksgezondheid.

Ook andere in de Vleeskeuringswet gegeven voorschriften houden geen
verband met de Volksgezondheid, b.v. het op bijzondere wijze merken
van vlees van eenhoevige dieren en geiten. Ook moet in dit verband
gewezen worden op het bepaalde in art. 38 onder 2 van het gewijzigde
K.B. van 5 Juni 1920 S. 285. Hieruit blijkt, dat, in het klein onder toe-
zicht moet worden verkocht vlees, dat, hoewel onschadelijk voor de Volks-
gezondheid — strijd met aanhef Vleeskeuringswet — nochtans zozeer in
deugdelijkheid is verminderd, dat het alleen onder bepaalde voorwaarden
als voedingsmiddel voor de mens in het verkeer kan worden toegelaten.

De tegenstand tegen de verkoop in het klein onder toezicht komt mede
van de zijde van slagers, die van deze instelling concurrentie ondervinden.
Werkelijk is deze concurrentie in deze abnormale tijdsomstandigheden
in sommige gevallen groot. Dit mag echter op zich zelve niet een reden
zijn tot algemene veroordeling van het instituut.

De, in het tweede lid van art. 59 van het K.B. van 5 Juni 1920 S. 285
aan de Inspecteurs gegeven, bevoegdheid kan hier dikwijls uitkomst
brengen.

Ook is een bezwaar, dat in sommige gemeenten een gewone slagerij
als verkoopplaats van V.G.T.-vlees wordt aangewezen. In de praktijk
leidt dit tot ongewenste toestanden. Hier behoef ik zulks niet toe te lichten.

Voorts is te bedenken, dat in sommige diensten de personeelsvoorziening
niet toelaat, dat bij de verkoop een keuringsambtenaar aanwezig is en
dat deze vervangen wordt door een door de Burgemeester aan te wijzen
ambtenaar. Dit vermindert de hygiënische waarde van het systeem.

De ervaring leert, dat een hoog percentage van de wrakke runderen
(d-dieren volgens de keuringsstaten) voorwaardelijk behoort te worden
goedgekeurd. Landelijk is dit percentage 55, over het jaar 1946. De meeste
abattoirgemeenten hebben een hoger percentage. Echter zijn er ook
enkele abattoirgemeenten, die een lager percentage hebben. Dit zou ik
willen toeschrijven aan het feit, dat in die gemeenten weinig ziek vee
uit de omgeving wordr aangevoerd en het wrak vee in hoofdzaak bestaat
uit runderen, welke op de leveringsmarkt in de betreffende abattoir-
gemeenten niet worden geclassificeerd. Ook moet er aan worden gedacht,
dat de ene dienst spoediger overgaat tot de aanduiding ,,wrak" dan de
andere dienst.

Belangrijk lager is echter het percentage in diensten met wrakvee-
slachterijen, welke diensten grote bevolkingscentra niet omvatten noch
in de omgeving daarvan werkzaam zijn. Deze diensten zouden bij de
gebruikelijke toepassing van het keuringsregulatief zoveel V.G.T.-runderen
krijgen, dat zij er geen raad mee zouden weten. Men beoordeelt daar,
in gevallen waarin het vlees in kwaliteit is achteruit gegaan, of het vlees
nog geschikt is voor worstfabr-eken, zo ja, dan wordt onvoorwaardelijk
goedgekeurd indien- werkelijk verzending naar worstfabrieken plaats zal
vinden. Ik stelde vast, dat zelfs in een grote abattoirgemeente,
waarin tevens een vleeswarenfabriek is gevestigd, het percentage V.G.T.-
runderen aanmerkelijk lager was dan normaal.

tussen de spieren en in het bindweefsel schrijft een directeur van een groot
abattoir, bij wien ik overigens geen bijstand vond in mijn streven tot
uniformisering der bedoelde keuringsbeslissingen, het navolgende:

„Het zonder meer goedkeuren van dergelijke dieren is anderzijds ook
weer niet gewenst. Zij werden daarom uitgebeend in zg. „kleine stukken",
waarbij dan het slappe vet zorgvuldig verwijderd werd. Door dit uitbenen
in kleine stukken was het bovendien mogelijk om een beter overzicht
over het vlees te verkrijgen en dit beter te beoordelen. Daar er verder
geen afwijkingen aan het vlees werden aangetroffen, is dit goedgekeurd
en vrijgegeven. Opgemerkt dient te worden, dat het vlees na het verdelen
in kleine stukken meestal ongeschikt is voor verkoop in de slagerswinkel,
zodat het dan ook aan worstmakende slagers wordt toegewezen, die het
in de worst verwerken".

Uit de aard der zaak wil ik het goedkeuren voor worstfabrieken, onder
de van kracht zijnde bepalingen, niet verdedigen; ik volsta met de ver-
melding van het bestaan.

Van de door mij genoemde bezwaren tegen liet systeem, hetwelk in
het dagelijks leven met de naam vrijbank wordt aangeduid, vind ik het
ergste, het feit, dat de uniformiteit in de keuringsbeslissingen wordt
geschaad.

De voorstanders van het vrijbanksvsteem wijzen er op, dat vele van
de vermelde bezwaren kunnen worden ondervangen als sterker wordt
opgetreden tegen handelingen in strijd met de bedoeling der betreffende
wettelijke voorschriften. Van de zijde van de abattoirdirecteuren is er
op gewezen, dat een strengere uitvoering van bedoelde voorschriften de
exploitatie van abattoirs ten goede zal komen. Laat het, zo werd mij
gezegd, op het platteland maar spaak lopen met de verkoop van V.G.T.-
vlees; het wrakke vee zal dan meer in de bevolkingscentra worden ge-
slacht. Oppervlakkig beschouwd lijkt dit logisch. Echter moet in dit
verband ook aan het navolgende worden gedacht. Uit de aard der zaak
bevordert de Inspectie reeds de goede uitvoering der voorschriften inzake
V.G.T. vlees. Het resultaat is nog onbevredigend. Vermoedelijk mede
omdat de aard van de ongewenste toestand plaatselijk niet wettigt die
ingrijpende veranderingen, welke nodig zouden zijn om verbetering te
brengen. Misschien ook, omdat in vele gevallen moeilijk is aan te tonen,
dat een goedkeuring inplaats van een goedkeuring onder voorwaarde van
verkoop in het klein onder toezicht, een plichtsverzuim is.

Hierover kunnen nog vele bespiegelingen worden gehouden; ik meen
deze hier achterwege te kunnen laten en te kunnen volstaan met de vast-
stelling van het feit, dat, ondanks het optreden van de Inspectie, de
toestand overal nog niet ideaal is.

Dit is voor mij aanleiding van een aandrang op strengere uitvoering
van bedoelde voorschriften weinig nuttig effect te verwachten. Maar
wat moet er^ dan gebeuren ?

Sommige raden aan al het vlees, hetwelk thans voor V.G.T.-merking
in aanmerking komt, in te blikken. Wanneer alle blikken dan op bijzondere
wijzej worden gemerkt, heeft j dit systeem veel aantrekkelijks. Enkele
abattoirdirecteuren wezen er op, dat aan de hand van het bepaalde in
het laatste lid van artikel 54 van het laatstelijk bij K.B. van 9 Februari
1948 No. I 48 gewijzigd K.B. van 5 Juni 1920 S. 285 in hun dienst, tot
volle tevredenheid van alle betrokken instanties, reeds sterilisatie plaats

vond van vlees met betrekking waartoe verkoop in het klein onder toe-
zicht was voorgeschreven. Ik juich dit ten zeerste toe, maar het feit dat
deze regeling op een klein gebied op deze wijze goed kan worden geregeld,
is nog niet een bewijs van de deugdelijkheid van een overeenkomstige
landelijke regeling.

Het lijkt mij bezwaarlijk voor te schrijven, dat al het minderwaardig
vlees moet worden ingeblikt. Ten behoeve van de controle zal deze in-
blikking slechts op een beperkt aantal plaatsen kunnen geschieden. Ook
al omdat op deze plaatsen, op een enigszins constante, niet te geringe, toe-
voer moet kunnen worden gerekend. Ik betwijfel of dit met het oog op
het vervoer geen moeilijkheden zou ontmoeten. Niets liever zou ik willen
dan dat bleek dat ik de bezwaren overschatte. Ik mag U echter Uw in-
stemming niet vragen voor een ontwerp-regeling waarvan ik de ver-
wezenlijking niet te voorzien acht.

Ik moet dus komen met een ander plan en meen hieraan te kunnen
voldoen. Het wil mij namelijk voorkomen, dat kan worden volstaan met
het vlees, hetwelk thans V.G.T. gestempeld behoort te worden, van een
bijzonder kenteken te voorzien en te bepalen, dat dit vlees niet voorradig
mag zijn in vleeswinkels, welke niet op een bepaalde wijze zijn aangeduid.

Een bezwaar van dit systeem zie ik duidelijk. Bedoeld vlees kan dan
tot vleeswaar worden verwerkt. Feitelijk zou ook de van dit vlees bereide
vleeswaar op bijzondere wijze moeten worden gemerkt. Dit is practisch
niet uitvoerbaar. Maar is dit zo erg ? Vleeswarenfabrikanten mogen thans
ook minderwaardig vlees, kopvellen, gesteriliseerd vlees enz. in worst
verwerken. En daarbij is minderwaardig „winkelvlees" goed „worstvlees".

Het is goed voorschriften te geven, welke waarborgen, dat de bevolking
bij de koop van goederen niet economisch geschaad wordt. Men kan
echter op dit gebied ook te ver gaan. Daarbij schaadt een te veel aan
voorschriften de goede naleving van de beslist noodzakelijke. Het publiek
heeft ook een vermogen om goede leveranciers te ontdekken.

Nog een bezwaar is er aan de door mij voorgestelde regeling verbonden.
De mogelijkheid is open, dat voor winkelverkoop als minderwaardig te
beschouwen vlees niet terecht komt noch in vleeswarenfabrieken noch in
winkels met een aanduiding dat aldaar ook minderwaardig vlees wordt
verkocht, maar dat dit vlees clandestien wordt afgeleverd aan slagers,
welke bekend staan als verkopers van uitsluitend volwaardig vlees. Ik
geloof echter niet, dat deze fraude omvangrijk zal zijn. De ie klasse slagers
hebben een naam hoog te houden. Op de duur kan deze fraude de
keuringsdienst niet ontgaan. Trouwens deze wijze van fraudering komt
bij het zg. vrijbank-systeem ook voor. Immers V.G.T.-vlees wordt wel
eens in normale slagerijen aangetroffen.

Ik meen goed te doen het door mij behandelde in stellingen samen
te vatten en kom dan tot het navolgende:

II. Het in de eerste stelling vastgelegde behoeft niet een argument te
zijn om aan de keuringsdiensten te onthouden de bemoeiing met
de verkoop van, voor de Volksgezondheid onschadelijk, maar
minderwaardig, vlees.

III. De thans van kracht zijnde bepalingen inzake de verkoop van
bedoeld vlees schaden de uniformiteit van keuringsbeslissingen,
brengen voor de keuringsdiensten niet onbelangrijke uitgaven met
zich mede en schaden het bedrijf van sommige slagers.

IV. De meest gewenste oplossing lijkt aanvankelijk het systeem, waarbij
het vlees, hetwelk thans V.G.T. gestempeld behoort te worden,
van een bijzonder kenteken wordt voorzien, terwijl bepaald wordt,
dat dit vlees niet voorradig mag zijn in vleeswinkels, welke niet
op een bepaalde wijze zijn aangeduid.

Om bij de keuring van varkens met endocarditis verrucosa tot een
spoedige beslissing te kunnen komen strandt men op verschillende moei-
lijkheden: De langzame groei van de vlekziektebacil op de voedings-
bodems, waarop soms pas na enkele dagen — of in het geheel geen —
kolonievorming wordt waargenomen is oorzaak, dat veelal pas na 48 uur
een uitspraak kan worden gedaan. Het direct aantonen van de bacillen
in de organen d.m.v. de gramkleuring leidt ook tot geen practisch resultaat.
Mogelijk, dat na het maken van meerdere uitstrijkjes gram positieve
staafjes zijn aan te tonen, doch veel nut heeft dit niet, daar het onderzoek
tijdrovend is en alleen bacterierijke gevallen tot uiting komen.

Toch is het nemen van een vlugge beslissing — onder vlug dan te ver-
staan binnen 24 uur — van belang, vooral in de zomermaanden of \'s winters
bij de keuring van huisslachtingen op de boerderij.

Het keuringsregulatief geeft bindende voorschriften voor bacteriologisch
onderzoek in geval van vlekziekte bij de varkens, dus ook dan als endo-
carditis verrucosa wordt geconstateerd.

Tot voorwaardelijke goedkeuring onder voorwaarde van sterilisatie
moet worden overgegaan, indien op grond van de uitslag van het bacterio-
logisch onderzoek gebleken is, dat de skeletspieren vlekziektebacillen
bevatten of geacht moeten worden deze te bevatten. Dit laatste is het
geval, indien blijkt, dat o.a. de milt vlekziektekiemen bevat.

Door ons zijn in de periode van 15 November \'48 t/m 17 Januari \'49
op het slachthuis te Breda 15 gevallen van vlekziekte onderzocht, waarbij
endocarditis werd geconstateerd.

Het kan dienstig zijn de bevindingen in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde mede te delen, zonder de pretentie te willen hebben, gelet op de
uitgebreide litteratuur, veel schokkend nieuws te vertellen.

Door ons werd nagegaan of er verband bestaat tussen de aanwezigheid
van vlekziektebacillen in de woekeringen op de kleppen en in de milt en
de tijdsduur, die nodig is om tot deze beslissing te komen.

Aan de hand van de verschillende waargenomen gevallen zullen we
— in het kort — de bevindingen mededelen:

Het varken was op 15 November 1948 als huisslachting geslacht. Bij
de keuring bleek endocarditis verrucosa aanwezig te zijn, benevens
nephritis.

Van de buitenkant, zowel als van het inwendige der woekering werden
gram-preparaten gemaakt. Vlekziektebacillen konden worden aangetoond
in beide gevallen.

Uit de milt werd op agar geënt. Na 24 uur waren nog geen kolonies
waar te nemen. Op steriele wijze werd het stukje miltweefsel uit het buisje

Een grampreparaat van het stukje miltweefsel van de agarcultuur is
positief vlekziekte.

Na 14 uur bebroeding werd van een oese condensvocht een uitstrijkje
gemaakt en gekleurd volgens Gram.

Na 22 uur werd het stukje miltweefsel uit het agarbuisje uitgestreken,
gekleurd en onderzocht. Vlekziektebacillen konden worden aangetoond.

Kolonievorming werd nog niet waargenomen. Op 23 November waren
talrijke, niet confluerende dauwdruppelvorrnige kolonies te zien.

Na 24 uur was het onderzoek van het stukje miltweefsel uit het agar-
buisje, na kleuring volgens Gram, positief.

Onderzoek van de woekeringen, zowel het uitwendige als het inwendige,
positief vlekziekte.

Na 18 uur bebroeding konden vlekziektebacillen aangetoond worden
in het stukje miltweefsel van het agarbuisje.

De grampreparaten van de buitenkant en het inwendige van de woeke-
ringen waren positief.

Het onderzoek van het stukje milt uit de agarcultuur, waarop nog geen
kolonies te zien zijn, was na 16^ uur bebroeding positief. Kolonies werden
eerst na 41 uur waargenomen.

Een oude — en primitieve — methode van onderzoek op vlekziekte
was het plaatsen van de gehele milt in de broedstoof bij-37⁰ C. Na 24 uur
konden soms vlekziektebacillen worden aangetoond.

Een schone, niet steriele reageerbuis, werd in de vlam van een bunsen-
brander, onder draaiende beweging, verhit over een lengte van ongeveer
8 cm, gemeten van de bovenrand. Het buisje werd vervolgens afgesloten
met een kurk. Na afkoeling werd op steriele wijze uit de milt een flink
stukje weefsel in het buisje gebracht en tegen de verhitte en weer afge-
koelde plaats van de wand gekleefd Hierna werd het buisje afgesloten
met de kurk en in de broedstoof geplaatst bij 37⁰ C.

Na 18^ uur bebroeding konden d.m.v. de Gramkleuring vlekziekte-
bacillen worden aangetoond. Verontreiniging werd niet waargenomen.

Enige conclusie hieruit trekken is natuurlijk voorbarig. Toch vraagt
men zich af, waarom de vlekziektebacil wel groeit in het miltweefsel en
zo slecht op agar. Een antwoord hierop is niet moeilijk: Op de eerste
plaats zijn de meeste vlekziektebacillen in het stukje miltweefsel aanwezig.

Op de tweede plaats en deze gedachtengang is vrij speculatief, bestaat
de mogelijkheid, dat in miltweefsel betere voedingsstoffen aanwezig zijn
dan in de agar.

Om een mogelijke bevestiging hiervan te verkrijgen is door ons een
voedingsbodem samengesteld, waarin miltweefsel is verwerkt.

Van verse varkensmilten wordt het vet verwijderd, waarna de milten
in dobbelsteengrote stukjes worden gesneden. 250 gram hiervan worden
met 500 cc water a 2 uur gekookt. Het aftreksel wordt door filtreer-
papier gefiltreerd. Aan het filtraat wordt toegevoegd:

Het geheel wordt met soda-oplossing zwak alcalisch gemaakt t.o.v.
lakmoespapier (de pH was 7.4).

Vervolgens steriliseren 1 uur op 1 io° C., daarna over de buisjes verdelen
(in elk buisje ± 5 cc) en opnieuw steriliseren.

De kleur van deze milt-agar-voedingsbodem is niet te onderkennen
van gewone agar.

Bij de volgende gevallen van vlekziekte is steeds met deze voedings-
bodem gewerkt. Ter vergelijking werd soms ook op gewone agar geënt.
Volgens onze persoonlijke mening voldoet deze miltagar beter dan de
gebruikelijke. Er worden vlugger en meerdere kolonies gevormd. Onze
ervaring is echter nog te kort voor een gefundeerd oordeel.

Afgezien, of er een nieuwe voedingsbodem voor vlekziekte nodig is,
zou het onderzoek hierover aanbeveling verdienen.

Aandacht moet o.a. besteed worden aan de juiste zuurgraad, het toe-
voegen van andere stoffen (bijv. glucose) enz.

Op de miltagar was na 15 uur bebroeding een fijnkorrelig beslag te
zien door gebruik te maken van een loupe (4^ X vergroting).

Bij varken 7 en 9 werden veel draadvormige bacillen geconstateerd,
bij varken 8 slechts enkele draadvormige en veel fijne staafjes.

Na 16 uur bebroeding van het stukje miltweefsel van de miltagarcultuur
een Grampreparaat gemaakt. Vlekziektebacillen konden worden aan-
getoond.

Na 24 uur is, op en om de plaats waar het stukje miltweefsel verwijderd
was, groei waar te nemen.

Zoals gewoonlijk werden Grampreparaten gemaakt van de woekeringen
op de hartkleppen, zonder dat ditmaal vlekziektebacillen konden worden
aangetoond.

Geënt werd uit de milt, lever, vlees en nier, zowel op miltagar als in
glucose-bouillon. Zelfs na 65 uur bebroeding en het maken van veel
grampreparaten konden geen vlekziektebacillen worden aangetoond.

De vraag blijft open, waarom bij zo\'n typisch geval van vlekziekte geen
bacillen werden gevonden. De gebruikte voedingsbodems, kleurstoffen en
de manier van werken waren dezelfde als gewoonlijk. Zouden de bacillen
afgestorven zijn ?

Na 15 uur bebroeding konden in het stukje miltweefsel uit de milt-
agarbuis vlekziektebacillen worden aangetoond.

Het Grampreparaat van de woekeringen gaf veel kleine slanke vlek-
ziektebacillen te zien. Er werden geen draadvormige bacillen gevonden.
Een Grampreparaai van de milt was negatief.

Het onderzoek van het stukje miltweefsel, geënt op miltagar was, na
17 uur bebroeding, positief.

Overgeënt werd op agar en miltagar. In de buisjes van beide voedings-
bodems was geen condensvocht aanwezig.

Na 22 uur verblijf in de broedstoof zijn op de agar geen kolonies waar
te nemen.

Na 46 uur óók op de agar kolonies van vlekziektebacillen. Door middel
van de Gramkleuring konden de bacteriën worden aangetoond.

Door omstandigheden werd het varken eerst de volgende morgen in
onderzoek genomen.

De Grampreparaten van de woekeringen waren positief met draad-
vormige bacillen. Het miltuitstrijkje was negatief.

Na 22 uur konden, d.m.v. de Gramkleuring, in het stukje milt, geënt
op miltagar, veel draadvormige bacillen worden aangetoond.

Na 23 uur bebroeding waren op de miltagar enkele dauwdruppelachtige
kolonies te zien.

De bovenstaande 15 gevallen van endocarditis verrucosa zijn te gering
in aantal om een gefundeerde conclusie te trekken. Toch geven verschil-
lende waarnemingen stof tot overdenken.

Als we varken 11 even buiten beschouwing laten, zien we bij veertien
opeenvolgende gevallen van endocarditis vlekziektebacillen in de milt
voorkomen.

Volgens het keuringsregulatief moeten al deze varkens goedgekeurd
worden onder voorwaarde van sterilisatie.

Rekening houdende met varken 11 zou als conclusie getrokken kunnen
worden: Indien in de woekering vlekziektebacillen zijn aan te tonen,
behoort steeds als gunstigste beslissing sterilisatie te worden genomen.

Wat de methode van onderzoek betreft, moet deze aan bepaalde voor-
waarde voldoen-

2. Bij het bekijken van de voedingsbodems op kolonievorming gebruik
maken van een loupe (4 a 5 X vergroting is voldoende).

3. Steeds, vooral als kolonievorming niet is waar te nemen, een Gram-
preparaat maken van het weefsel.

4. Het gebruik van miltagar is, volgens ons, om een spoediger resultaat
te krijgen, aan te bevelen.

Voor de door ons doorgewerkte literatuur willen we verwijzen naar
de verschillende artikelen die in de jaargangen van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde zijn opgenomen o.a. van Postma, Ten Thijf., Hofstra e.a.

Op 18 November 1948 werd ik in consult geroepen bij een koe van
R. R. te S. Het betreffende dier was reeds enkele maanden niet geheel
in orde, terwijl de voornaamste ziekelijke afwijking voor de eigenaar was,
dat de koe slechts bij kopjesvol tegelijk urineerde.

Bij onderzoek bleek de patiënt te zijn een 2^-jarig rund, dat in Februari
voor het eerst doch overigens normaal had gekalfd. Het dier was dor in
het haar en mager en was volgens de eigenaar sterk achteruit gegaan in
de melkgift. Het dier had geen koorts, hart en ademhaling waren normaal,
terwijl het verdere klinische onderzoek ook geen bijzonderheden opleverde.
Het dier bleek weer drachtig te zijn. De eigenaar werd opgedragen urine
op te vangen en nog dezelfde dag werd een flesje urine gebracht.

Het bleek troebele, vlokkige urine te zijn, waarin zich een slijmig be-
zinksel vormde. Het onderzoek van de urine aan het laboratorium van de
Gezondheidsdienst leverde op 19 Nov. het volgende resultaat op:

Troebele urine met vlokken, eiwit d.m.v. kookproef positief, sediment
bevatte veel erythrocyten en leucocyten; het in Grampreparaat van het
sediment typische hoopjes van de Bac. renalis bovis.

Op grond hiervan werd de diagnose cysto-pyelo-nephritis gesteld en
de prognose niet gunstig beoordeeld.

Daar opruimen gepaard zou gaan met een groot geldelijk verlies, werd
besloten nog een 10 tal dagen het verloop der ziekte aan te zien en werd
een sulfanilamide-therapie ingesteld. Aan de eigenaar werd 200 gram
hiervan ter hand gesteld met het consigne in 7 dagen de gehele hoeveelheid
in te geven. Dit bleek 9 dagen te zijn geworden, waarbij dus per dag
ongeveer 2 X 10 gram in een fles water is verstrekt.

Het dier werd meerdere malen per dag gedrenkt en kreeg \'s ochtends
en \'s avonds tevens karnemelk verstrekt.

In de eerste dagen gaf het dier nog minder melk en kreeg diarrhee.
Na 4 dagen begon de koe echter verschijnselen van beterschap te vertonen,
de melkgift nam toe en het urineren werd minder frequent.

Op 20 Januari werd het dier nogmaals onderzocht. Er werden geen
afwijkingen meer gevonden, het dier was dartel en sprong op stal, at en
dronk normaal en was duidelijk gegroeid. Volgens de eigenaar urineerde
het dier volkomen normaal. In de urine was volgens de mededeling van
het laboratorium van de Gezondheidsdienst op 26 Januari geen eiwit aan-
wezig. In het sediment werden geen cellen aangetoond.

Mij is gebleken, dat door vele collegae Sulfamezathine 16 % alleen
aangewend wordt bij Coccidioses en dat zij onbekend zijn met de uit-
nemende resultaten na toepassing bij kalverdiphterie, \'t zij deze aan-
doening zetelt in \'t wangslijmvlies, harde gehemelte, tong of achterste
deel van de keelwand. Men krijgt in alle gevallen volkomen genezing na
3 tot 4 dagen. De ie dag wordt door mij 45 g, de 2e en 3e dag 15 g ver-
dund met water per os toegediend.

Het komt voor, dat het tussenklauwpanaritium bij \'t rund een be-
smettelijk karakter krijgt. Vooral bii drukte in \'t landbouwbedrijf kan
\'t bezwaren opleveren de dieren onder verband te behandelen met Ol.
Laurin. expressum, \'t geen in de meeste gevallen in 4 dagen tot genezing
voert door afstoting van \'t necrotische stuk tussen de klauwen. Dan geef
ik de ie dag per os 100 g, de 2e ,3e en 4e dag 30 g. Ik zag alle dieren in
8 dagen volkomen herstellen van deze pijnlijke ontsteking.

De indruk wordt gevestigd, dat sulfamezathine snel en sterk inwerkt
op ontstekingen verwekt door de Bac. necrophorus. Wellicht zijn er colle-
gae, welke \'t praeparaat kunnen aanwenden en toetsen bij \'t rotkreupel
der schapen.

Peters deelt mede, dat de sulfamezathim in de gebruikelijke dosering,
0.2 kg, ook bij katten subcutaan goed verdragen wordt.

Collega A. Boogaerdt heeft de ervaring, dat sulfamezathine met succes
gebruikt wordt bij varkens en biggen met endometritis en pneumonie.

Subcutaan ingespoten dosering 0.1 cc per kilo lich. gewicht gebruikt
wordt de 16 % oplossing. Bij runderen kan zoals coll. Hendrik.se reeds
mededeelt het prep. per os gegeven worden bij het tussenklauw-pana-
ritium, zeer goede resultaten worden ook bereikt met een éénmalige
intraveneuze injectie van 200 cc 16 % oplossing, hetgeen overeenkomt
met ongeveer o, 1 cc per kilo lich. gewicht.

Robasfer wordt door mij al enige jaren met succes gebruikt bij de
behandeling en bestrijding van longworminfecties.

Van alle in handboeken aangegeven medicamenten, welke intra-
tracheaal moeten worden ingespoten en welke een uitschakeling van de
parasiet in de longen beogen, heeft niet één mij kunnen bevredigen. Resul-
taten zag ik alleen dan, wanneer gelijktijdig werd opgestald en prima
voeding werd verstrekt.

Van de robasferinjecties, welke subcutaan geschieden, zag ik uit-
stekende resultaten. Vergeleken werd meerdere malen een aantal onbe-
handelde en behandelde dieren uit één koppel, gehouden onder dezelfde
omstandigheden, de uitslag was nimmer twijfelachtig.

Het preparaat bestaat volgens de fabrikant uit een combinatie van de
vroegere Bayer-preparaten aricyl en antimosan waarbij een zekere hoe-
veelheid Cu is gevoegd.

Begin September 1948 werd door M. A. de J. te N. mijn oordeel ge-
vraagd over de voedingstoestand van zijn runderen. De melkproductie
was bevredigend.

Alle runderen verkeerden in een zeer matige voedingstoestand, dor
haarkleed, ook onder het jongvee waren soortgelijke verschijnselen waar
te nemen. Geringe likzuchtverschijnselen.

Hoesten deden de runderen niet, longworm kon worden uitgesloten,
een bloedonderzoek door Prof. Seekles verricht, gaf een aanzienlijke
Cu-verlaging te zien.

De eigenaar deelde mij reeds na twee weken mede dat hij resultaat
van de behandeling meende waar te nemen. Beter komt dit nog tot uit-
drukking in de cijfers welke de melkcontrólê opleverde :

In de Vet. Ree. 4 Oct. 1947 staat een uitgebreid interessant verslag van
de lezing en discussie over de retentio bij het rund.

De meningen lopen zeer ver uiteen, vooral wat de behandeling van dit
lijden betreft.

Een groep collegae kunnen hunne behandeling samenvatten in drie
woorden : „leave it alone", terwijl als uiterste een groep collegae te allen
tijde de secundinae manueel trachten te verwijderen, de uterus met ver-
schillende medicamenten behandelen en verscheidenen tevens hormoon-
injecties (in hoofdzaak stilboestrol) toepassen.

Persoonlijk verwijderde ik de vruchtvliezen onder epiduraal anaesthesie,
van deze handelwijze ben ik de laatste twee jaren teruggekomen, indien
het losmaken van de secundinae slechts met moeite kan gelukken.

De vruchtvliezen worden dan met rust gelaten, in de uterus ontsmettende
staven gebracht en stilboestrol 25 mg intramusculair ingespoten. Na
36—48 uur kunnen dan i. d. r. de secundinae gemakkelijk worden ver-
wijderd en in een aantal gevallen zijn deze reeds losgelaten. Ik meen dus
wel een gunstig effect van deze hormooninjecties te hebben waargenomen.

Aardig is de opmerking in de Vet. Ree. dat runderen welke zoveel
mogelijk onder natuurlijke omstandigheden worden gebracht, waarbij
dus ook het kalf de eerste dagen wordt toegestaan bij het moederdier te
blijven, een vermindering van het aantal gevallen van ret. sec. zou geven.
Hier zouden psychologische factoren wellicht een rol spelen.

Uiteraard moeten om de resultaten te beoordelen, welke behandeling ook
wordt toegepast, de runderen gedurende geruime tijd worden gecon-
troleerd.

Men zou dus een groot aantal dieren onbehandeld moeten laten, deze
controleren op melkgift, voedingstoestand, aantal dagen tot volgende
partus, abortus, volgende graviditeit, volgende steriliteit en deze groep
vergelijken met behandelde dieren en zien of er werkelijke verschillen
bestaan.

Bij mijn weten is een dergelijk onderzoek, op grote schaal althans, nog
niet verricht.

Het lijkt mij de moeite waard, indien ook in ons tijdschrift de ervaringen,
speciaal wat de behandeling betreft, worden uitgewisseld.

Mensch en Huisdier (door Dr. E. J. Slijper, met illustraties van D. van der
Zweep).

Van dit werk verscheen onlangs bij W. J. Thieme en Cie te Zutphen de tweede druk.
Behoeft het nog een aanbeveling ?

Voor hen, die het kennen, is dit zeker overbodig. Dengenen, die van dit uitstekende
boek nog geen kennis hebben genomen, kunnen wij aanraden dit spoedig te doen ; zij
zullen vele uren geboeid worden en hun geest verrijken, want het is voortreffelijk van
inhoud. De titel „Mensch en Huisdier" doet tegenover den zeer rijken inhoud te be-
scheiden aan ; het is een werk van hooge wetenschappelijke standing en — hierin is de
auteur wel zeer bijzonder geslaagd — tevens populair in den edelsten zin van dit woord.

De auteur zegt in zijn voorwoord als toekomstige lezerskring gedacht te hebben aan
studenten in de medicijnen, veeartsenijkunde, biologie en landbouwkunde, aan leeraren
in de plant- en dierkunde, doch vooral ook aan het groote aantal van hen, die een
levendige belangstelling voor vraagstukken van biologischen aard koesteren. Onge-
twijfeld zal deze lezerskring bereikt en bekoord worden. Toen het boek in mijn gezin
kwam, ontstond er bijna iederen avond een kleine onderlinge naijver onder de huis-
genooten, wie het eerst het boek weer verder zou kunnen lezen.

Voortdurend treft ons de groote belezenheid en vooral het vermogen van dezen
geleerde om zijn enorme kennis en eigen ervaringen te verwerken tot fraaie hoofdstukken,
waarin met forsche duidelijke lijnen ons de verschillende groote problemen worden
geschilderd. Voortdurend gevoelt men al lezende hoe hier een geboren docent aan het
woord is en telkens worden wij verrast door fraaie vaak verrassende voorbeelden ter
staving van ontvouwde beschouwingen. Van den omvangrijken inhoud noemen we :
„Over fossilisatie en fossielen" (meen niet, dat dit een „droog" of „star" hoofdstuk is.
Het is alles buitengewoon „levendig" verteld), „De geschiedenis van de aarde", „Het
uitsterven van dieren". Voorts hoofdstukken over al onze belangrijke huisdieren ; over
,,De mensch en de apen", „De geschiedenis van den mensch", „Het gedrag van den
mensch", „De geschiedenis van ons land en zijn bewoners", enz. Gij hoort van slangen,
die drie jaar lang buiten voedsel kunnen ; van pinguins, die bij een vorst van — 70° C.
hun eieren uitbroeden, en dat er overeenkomst bestaat in de wijze, waarop een rund
reageert op het aan de hals bevestigd krijgen van een bel en een mensch begiftigd met
een ridderorde.

Het is ondoenlijk U een juist inzicht te geven van den zeer rijken inhoud. U moet,
als U het nog niet deed, dit werk zelf gaan lezen en er een ander mee verblijden, want
dit werk is uitermate geschikt om Uw vrienden op feestdagen ten geschenke te geven.

Ook den illustrator van der Zweep komt een bijzonder woord van lof toe voor zijn
meer dan 300 fraaie teekeningen ; al is het soms maar een teekening van een schedeltje,
het is een lust de fijne, ijle, vaste omlijningen te zien.

Van begin tot eind worden wij door tekst en afbeelding geboeid. Zeer veel was voor
mij geheel nieuw. Wist gij, dat er alleen al in Zwaben sinds 1700 bijna 3000 mammouth-
skeletten opgegraven zijn? De auteur vertelt U, dat oestervisschers in 13 jaren tijds
2000 mammouthkiezen van de Doggersbank naar boven haalden en hij geeft U er de
verklaring van. Hebt gij er ooit over nagedacht, dat als men den ouderdom van de aarde
vergelijkt met één etmaal, de mensch pas in de laatste 15 seconden ervan bestaat?

Ongetwijfeld zal wel spoedig een derde druk moeten verschijnen. Wellicht kunnen dan
enkele kleine onjuistheden in de taal verbeterd worden (in plaats van de Nederlandsche
overtreffende trap lezen we enkele malen een volgens Engelsch voorbeeld gevormde
overtreffende trap met „meest" (most) ; in vele gevallen had het woord „behalve"
beter gebruikt kunnen worden dan „naast" ; op blz. 134 worden met „Hollanders"
maar ik vermoed „Nederlanders" bedoeld).

Of de laatste alinea van hoofdstuk 20 wel te verdedigen is, meen ik te mogen be-
twijfelen. Er is nog altijd een duidelijk onderscheid in de verschillende bevolkingsgroepen
van ons land en men krijgt zelfs den indruk, dat deze groepen zich dit den laatsten
tijd weer meer bewust worden.

Vermeld moet nog worden, dat het boek besluit met een overzicht van de systema-
tische indeeling van de gewervelde dieren, een literatuuroverzicht voor elk hoofdstuk,
een opgave van de voornaamste binnen- en buitenlandsche musea en een woorden-
register. Het werk, 410 bladzijden groot, is op fraai papier gedrukt en is in linnen ge-
bonden. De prijs bedraagt ƒ 12.50.

Spink, Casta Neda (J.A.M.A. 1948 bldz. 1948) bedienen zich in gevallen van z.g.
resistente brucellosen van een uit streptomyces aureofaciens vervaardigd anabioticum,
Aureomycine genaamd.

Bepaling van de basale temperatuur tijdens de menstruele cyclus en hare
praktische betekenis.

„Het Hormoon", Jaargang XIII Jan. 1949, bevat een artikel van Per Bergman,
medewerker aan de kliniek voor vrouwenziekten te Malmö, waarin door dagelijkse
meting van de lichaamstemperatuur bij de vrouw, het bestaan van een temperatuur-
cyclus kon worden aangetoond, welke in rechtstreeks tijdsverband staat met cyclische
veranderingen, optredende in de functie van het ovarium en de overige geslachtsorganen.
Uit het verloop van de temperatuurscurve kan afgelezen worden, of een bepaalde
cyclus ovulatoir of anovulatoir is. Verder kan uit de curve het vermoedelijke tijdstip der
ovulatie afgeleid worden.

De hormonale processen bij de vrouw in de vruchtbare jaren vertonen een correlatief
verband met cyclische veranderingen in de lichaamstemperatuur.

Een artikel van Harris (J.A.M.A. 23 October 1948), onder de titel „Prediction of
human Ovulation", sluit hierbij aan.

Onder de titel : „A Discovery that opens Africa" vind ik in de „Picture Post" van
15 Januari j.1. de aankondiging van een, in de laboratoria van de Imperial Chemical
Industries in Manchester, gevonden stof, antrycide genaamd. Met behulp van de
toepassing hiervan, zal, zo luidt het bericht, de trypanosomiasis bij het vee in de uit-
gestrekte gebieden van Centraal-Afrika binnen afzienbare tijd kunnen worden uit-
geroeid.

De uitvinding van dit middel is te beschouwen als een gelukkig resultaat van vol-
hardend teamwork, waaraan biologen, veterinairen, chemici en pharmaceuten hunne
medewerking verleenden. In het bijzonder moeten hier twee namen genoemd worden,
respectievelijk Dr. F. H. Scurd, die einde 1948 ongelukkigerwijze bij een treinongeluk
om het leven kwam en de bioloog Dr. D. G. Davey. Beide mannen waren het ook,
die 3 jaren geleden, het anti-malariamiddel „Paludrine" ontdekten.

Antrycide is bij de research naar Paludrine oorspronkelijk als onzuiverheid gevonden.
Het middel wordt subcutaan toegediend en geeft een „immuniteit", (deze term lijkt
referent minder juist gekozen), variërend van 4—7 maanden. De juiste pharmaco-
therapeutische werking is nog niet ontdekt. In de komende Africa-Campaign stelt
men zich in Engeland gouden bergen voor van de toepassing van het middel.

In de koude vleesoorlog met Argentinië kan het mede als stok achter de deur ge-
bruikt worden.

(Römer, Beretning fra en Studierejse til Stor-britannien i Sommeren 1947. Sk. Vet.
T. 1948, S. 467).

Behalve door Ottosen werd door een andere medewerker van het Staatsveeartsenij-
kundig Serumlaboratorium in Kopenhagen een studiereis naar Groot-Brittannië ge-
maakt. Vele derzelfde instituten werden bezocht, zodat vele gegevens op dezelfde
onderwerpen betrekking hebben. Iets dieper werd ingegaan op de onderzoekingen
over mastitis bij runderen op een proefboerderij en in de praktijk. Nadat gedurende

I5i week vóór het melken uier en tepels met Str. agalactiae bevattende melk waren
ingewreven, bleek de vatbaarheid voor infectie toe te nemen met de leeftijd. Alle uiers
werden met 100.000 eenheden penicilline in 10 cc aqua dest. gedurende 5 dagen be-
handeld, terwijl de stal werd gedesinfecteerd met cresol en de koeien bespoten werden
met een chlooroplossing. Daarna bleef het gehele beslag vrij van Str. agal. Vooral
aan huidverwondingen moet aandacht besteed worden. Nu is men ook begonnen in
de praktijk deze methode toe te passen. In een deel der gevallen zijn 120.000 éenh.
penicilline gesuspendeerd in 6 cc ol. arachidis met 4.5 g bijenwas, in een tube van
waaruit het direct in het tepelkanaal wordt overgebracht.

Tegen corynebacterium pyogenes wordt een toxoid gebruikt, waarvan de bereiding
uitvoerig wordt beschreven.

Omtrent „skin lesions" wordt alleen gezegd, dat men de geographische uitbreiding
daarvan nagaat. Volgens deze schrijver zou die ziekte alleen in tbc-vrije bedrijven
voorkomen, hetgeen in tegenspraak is met het rapport van Ottosen en ook met onze
ervaring in het slachthuis.

(Sompolinsky, En enzooti foraarsaget af Clostridium carnis hos Mink. Sk. Vet-
T. 1948. S. 506).

Op een pelsdierfarm in Denemarken stierven binnen enkele maanden 20 minken
aan een peracuut verlopende ziekte, bij de sectie werden septichaemische verschijnselen
en infarctachtige processen in de nieren aangetroffen. Als oorzaak werd bij bact. onder-
zoek aangetroffen Clostridium carnis (klein). Hoogstwaarschijnlijk was de infectie
oraal ontstaan. De bacil wordt uitvoerig beschreven.

Interessant is het in dit verslag te lezen, dat er in 1947 op Zweeds initiatiefin Stock-
holm een vergadering is gehouden om tot een zelfde methodiek te komen bij het
onderzoek van levensmiddelen in de 3 Scandinaafse landen. Er waren hier geen veteri-
nairen uitgenodigd, maar door bemiddeling van de Finse (veterinaire) gedelegeerde
werden zij op deze pogingen attent gemaakt, en werden zij in de landelijke commissies
wel vertegenwoordigd. Deze commissies werden van overheidswege samengesteld. De
veterinaire gedelegeerden zijn nu met elkaar in contact getreden; zij hebben tezamen
vergaderd en een veterinaire commissie gevormd, waarvan de leden elkaar voortdurend
op de hoogte zullen houden van hetgeen voor de betreffende sectie in de verschillende
landen van belang kan zijn. Men wenst, dat er voor de dierenartsen met leidende
functies in de veterinaire levensmiddelencontróle een speciale aanvullende opleiding zal
komen; terwijl een garantie wordt verlangd dat alleen werkelijk geschikte personen
mogen worden aangesteld, uitsluitend door de overheid. Voor alle functionarissen op
dit terrein moet in alle landen een vervolgcursus worden ingesteld, zoals deze aan
de hogeschool in Kopenhagen is ontworpen.

Instructies e.a. voorschriften moeten zoveel mogelijk gelijk zijn en de onderzoekings-
methoden moeten gestandaardiseerd worden.

In de vergadering der Deense vereniging kwam ook nog naar voren de wenselijkheid
om de repressieve winkelcontróle, die in diverse plaatsen zeer verschillend schijnt te
worden uitgevoerd, door uniforme voorschriften zoveel mogelijk gelijk te maken.

(Nilsson, Den laterala patellaluxationen hos föl. Mbl. f. d.d. Dyrl. foren. 1948.
S. 721).

De schrijver neemt op grond van secties bij 90 gevallen van patellaluxatie bij veulens
aan, dat voor deze afwijking een viertal oorzaken zijn aan te wijzen: ie. Zij is een
gevolg van een vlakker worden van de laterale rolkam door kraakbeendefecten als ook
beschrevei) zijn bij osteochondrosis dissecans bij de mens. 2e. Na uitrekking van de
gewrichtskapsel en banden tengevolge van een voorafgaande arthritis met over-
vulling van het gewricht. 3e. Tengevolge van aangeboren verslapping of verkregen
rekking van de mediale patellaband (zelden). 4e. In verband met een aangeboren
afplatting van de laterale rolkam, zonder kraakbeenlaesies (zeer zeldzaam). Behalve
bij de 3e vorm — waarbij men soms resultaat kan krijgen, doch alleen in een zeer vroeg
stadium door de aanhechting van de M. biceps femoris door te snijden, en de mediale
dwarsband in te korten — is de prognose infaust. De prophylaxis is de hoofdzaak.
Fokdieren met deze afwijking in de familie moeten uitgesloten Worden van de fokkerij.
De moeder moet tijdens de drachtigheid rijkelijk Carotine ontvangen. Veel beweging
is voor jonge dieren noodzakelijk.

De schrijver behandelde een geval van torsio uteri bij een merrie, die in de 9e
maand van de drachtigheid koliekverschijnselen vertoonde, die niet ernstig waren,
doch recidiveerden na behandeling. Bij rectale exploratie bleken de craniale randen
der lig. latae gespannen te zijn, vooral links. Er was een belangrijke draaiing naar
links van de drachtige uterus. Repositie gelukte niet en ook rollen van het dier ge-
durende 2 uur had geen effect. De torsie, die 360° bedroeg, kon slechts opgeheven
worden door na een grote buiksnede in de linkerflank manueel de uterus te verplaatsen,
en in de normale ligging terug te brengen. De genezing van de operatiewond ging
voorspoedig; er traden geen complicaties op.

(Nilsson, Om behandlingen av lednara fraktürer paa hund. Mbl. f. d.d. Dyrl. Foren.
1948. S. 749).

Nilsson geeft eerst enkele beschouwingen weer over het wezen der regeneratie na
beenbreuk. Eerst treedt er een stase op van het bloed in arterioli en capillairen, doordat
in het gelaedeerde weefsel histamine en acetylcholine vrij komen. Reeds binnen 24 uur
ontstaat een actieve hyperaemie der omgeving. Dan ontstaat een demineralisatie der
beenuiteinden. Het bindweefsel in de omgeving gaat woekeren. Daarin wordt de
opgeloste kalk afgezet. De aanvankelijk zure weefselreactie wordt na 4 etmalen alkalisch.
De jonge bindweefselcellen scheiden een fosfatase af, die fosfaten vrijmaakt uit de
organische fosforverbindingen in de omgeving. Calciumfosfaat kristalliseert uit. Zo
ontstaat geleidelijk de callus, waarin de beenkanaaltjes zich weer gaan verenigen.

Aan de hand van talrijke Röntgenfoto\'s wordt nu de behandeling van talrijke ver-
schillende fracturen beschreven, waarbij sterk de nadruk wordt gelegd op een zo vroeg-
tijdig mogelijk ingrijpen, daar men anders complicaties moet behandelen. Op ruime
schaal wordt gebruik gemaakt van stiften en schroeven, die worden aangebracht nadat
de gewrichten geopend zijn, terwijl tevens enkele apparaten worden genoemd, aan-
gegeven door de Amerikanen Stader en Schroeder, die dienen voor de repositie
en fixering der beeneinden. Uit de humane chirurgie werd de 3-vleugelige roestvrije
spijker van Smith-Petersen overgenomen.

(Narland, Den gastro-intestinale snylterplage hos satten. Sk. Vet. T. 1948. S. 529).

In het veterinair proefstation voor de schapenteelt te Stavanger is de schrijver tot
de conclusie gekomen, dat het tellen van eieren van maagdarmparasieten in de faeces
hoogst onbetrouwbaar is. Bij 200 schapen kon hij aantonen, dat na de sectie de tel-
methode van Taylor, die uitvoerig wordt beschreven, uitstekende resultaten geeft,
terwijl de aard van de fauna daarbij overzichtelijk wordt gedemonstreerd. (Als regel
heeft men met menginfecties te maken).

Bij 64 lammeren, 21 volwassen schapen en 3 geiten werd vastgesteld, dat de inge-
wandsfauna individueel sterk wisselt in soort en aantal parasieten; het aantal is altijd
veel groter bij dieren, die op kunstweiden hebben gelopen, dan die welke de zomer
op bergweiden verbleven. In dezelfde koppel zijn de lammeren altijd het sterkst aan-
getast. Ondervoeding, besmettelijke gewrichtsaandoeningen, chronische infecties,
deficiëntieziekten e.a. aandoeningen die de weerstand doen verminderen, gaan altijd
gepaard met een toename van het aantal ingewandswormen.

De verhouding van het aantal parasieten tot het aantal eieren per gram faeces is
zeer variabel. Van October—December neemt de vruchtbaarheid blijkbaar af. fn
deze periode werd een verhoudingscijfer van 4 gevonden. Doch zoals gezegd, is dit
cijfer hoogst onbetrouwbaar, omdat het aantal eieren in de faeces niet met zekerheid
vastgesteld kan worden.

De schrijver heeft de indruk gekregen, dat de sterfgevallen en de achteruitgang in
voedingstoestand bij lammeren vaak geen gevolg zijn van de aanwezigheid der para-
sieten, maar dat deze laatste toenemen bij dieren die door andere oorzaken het minder
goed doen. Bij een der zwaarste en gezondste lammeren vond hij echter het hoogste
aantal nematoden (66000).

Behalve een literatuurbespreking vindt men in hel artikel uitgebreide tabellen over
de aangetroffen soorten en aantal parasieten.

De schrijver wenst de tweevoudige controle der veebeslagen te vervangen door één
algemene, streng doorgevoerde controle van 15 à 20 Mei tot 20 Juni. Zoals het nu is,
begint de eerste controle medio April, en dan zijn alle bulten nog niet ontwikkeld.
Men krijgt onvermijdelijk decepties, omdat het vrijwel onmogelijk is, bij de 2e controle
alle dieren te controleren. Zij zijn dan vaak al in de weide, zeker het jongvee, dat het
gevaarlijkst is.

Het blijkt, dat ook in Denemarken nog niet alles is zoals het wezen moet bij de be-
strijding. De onwil bij vele eigenaren is ook daar een veel voorkomend verschijnsel.

De bepaling van phosphatase in het bloedserum bij melkkoeien gedurende
een toestand van hypomagnesiemie.

(Halse, Investigations on serumphosphatase in dairy-cows during hypomagnesemia.
Sk. Vet. T. 1948. S. 567).

Na een bespreking van de wijze waarop het phosphatasegehalte in bloedserum
wordt bepaald, worden een aantal bepalingen weergegeven bij runderen, waarbij
het magnesiumgehalte van het bloed verminderd is. Deze proeven leidden tot de vol-
gende conclusies:

Lage phosphatasewaarden hielden verband met tetanie en parese bij koeien; er
was een positieve correlatie tussen het serummagnesium en phosphatasegehalte ge-
rekend over een geheel seizoen. Toediening van magnesium bij ondervoede en vastende
koeien had weinig invloed op het serumgehalte; bij 2 dieren was bij vermeerderd Mg-
gehalte in de voeding de correlatie negatief. Waarschijnlijk zal de genoemde positieve

correlatie dus wel veroorzaakt zijn door andere voedingsfactoren, die beide quanta
tegelijk beïnvloeden. Dit maakt het ook begrijpelijk, dat tetanie voorkomt in koppels,
in wier voedsel een normaal Mg-gehalte wordt aangetroffen.

(Möller, Om Cl. welchii som Aarsag til en dödelig forlöbende Tarmbetandelse
hos en Hare. Sk. Vet. T. 1948. S. 580).

Bij een gestorven jonge haas, die bij sectie een hevige darmontsteking, sterke zwelling
der parenchymateuze organen en der lymphklieren en kleine necrotische haardjes in
één der bijnieren vertoonde, werd uit de darminhoud, de lever en de milt Cl. welchii ge-
isoleerd, waarvan de eigenschappen in dit artikel uitvoerig worden beschreven.

In Denemarken is deze bacterie als ziekteoorzaak bij dieren niet bekend; in Australië,
N.-Zeeland en vooral Engeland daarentegen wel, met name bij schapen.

(Coleman, South African Scientists seek Remedy for new Cattle Disease. Sk. Vet. T.
1948. S. 587).

In Z.-Afrika is in 1945 onder het rundvee een tot dusver onbekende ziekte opgetreden,
die zich met grote snelheid over de Unie heeft verspreid. De sterfte is gemiddeld 2 %,
doch kan oplopen tot 10 %; de schade is in de eerste plaats een gevolg van het verlies
in vlees en melk en door onbruikbaar worden van de huid. Er treden nl. op de huid
knobbels op. Met de inhoud daarvan kan men de ziekte overbrengen; een zwelling
van de rcgionairc lymphklier treedt daarbij op. Quarantaine had geen succes, bij hogere
temperatuur en in lager streken ziet men de ziekte vooral om zich heen grijpen. Men
vermoedt, dat een insect de overbrenger is. In elk geval geschiedt de infectie niet door
direct contact. Het is nog niet gelukt een virus te kweken.

In India is onlangs over een overeenkomstige ziekte bij geiten gerapporteerd, doch
het gelukte te Onderstepoort nog niet, geiten met lumpy skin diseasc-materiaal te
infecteren.

(Coleman, Scientists\' Fight to Control Brucellosis in South-Africa. Sk. Vet. T. 1948.
S. 590).

In geheel Z.-Afrika komt Brucellose op grote schaal voor; in één der steden gaf
± 5° % ^van de melk een positieve ringprocf.

Vooral Bechuanaland en N.-Transvaal hebben behoefte aan entstof, doch de pro-
ductie is nog geen 12 % van de behoefte, terwijl invoer van entstof alleen voor zeer
waardevolle beslagen in aanmerking komt.

(Sandstedt, De vanligaste svinsjukdomarna i Sverige och aatgarder mot dem.
Norsk. Vet. T. 1948. S. 355).

De varkensziekte die in Zweden de grootste verliezen geeft, is de influenza, ver-
oorzaakt door een filtreerbaar virus. Veel jonge dieren sterven eraan, talloze blijven
in groei achter. Er zijn veel schijnbaar gezonde smetstofdragers. Officiële bestrijding
vindt niet plaats. Het is gelukt de omvang van 1943 tot 1946 terug te brengen op 1/5,
door voorlichting, welke geschiedt door een consulent die geregeld de boerderijen
bezoekt, en allerlei aanwijzingen geeft. Van het gebruik van sera en entstoffen is men
afgestapt, sulfanilamid heeft een goede werking door beïnvloeding van de mede aan-
wezige secundaire infecties. Behalve de influenza komt nog een er veel op gelijkende

ziekte voor, die meestal in een paar dagen geneest, maar toch nogal eens dodelijk verloopt.

Rhinitis infectiosa (welke ziekte vaak familiair voorkomt) wordt als regel tezamen
met influenza waargenomen.

Salmonellose is zeldzaam in Zweden, doch vlekziekte komt veel voor. Men past
geen simultaanenting toe, doch een avirulente entstof, waarmee 200.000 dieren simultaan
geënt zijn, met goed resultaat. Zelfs bij 25.000 biggen van 6—8 weken bleek een immu-
niteit van minstens 3 maanden verkregen te worden; daarna werden 35 biggen ziek,
doch het verloop was licht.

Varker^pest wordt van overheidswege bestreden. Vooral Amerikaans spek zou de
import dezer ziekte in de hand werken. De boeren voeren verder nogal eens afval van
gestorven dieren, zonder het te koken.

Bij de bestrijding van spoelwormen zag men nogal eens sterfgevallen door pheno-
thiazine. Natriumfluorid wordt geprobeerd. Speciale D.D.T.-preparaten werkten goed
tegen schurft, maar mogen bij jonge dieren niet gebruikt worden.

Meer dan de parasitaire en infectieziekten zijn stofwisselingsziekten oorzaak van
sterfte onder de varkens. 35 % van alle geboren varkens sterven voor zij het slacht-
gewicht bereikt hebben. 20 % sterfte bij biggen is al zeer gunstig. Het meest is er een
tekort aan vitamine A. Bij biggen van 2—4 weken ziet men ijzertekort. Kalktekort,
eenzijdige eiwitvoedering, gebrek aan dierlijk eiwit komen ook veel voor.

Bij de ziektebestrijding is het centrale punt de voorbehoeding. Zieke dieren (en
cadavers) zijn alleen goed voor het stellen der diagnose. Men is begonnen met voor-
lichting door vlugschriften — die echter alleen de meest ontwikkelde varkenshouders
bereiken — door het houden van biggendagen, waarbij men de boeren afwisselend
zieke en gezonde dieren laat beoordelen; via landbouwtentoonstellingen, maar vooral
door adviezen van een consulent voor varkensziekten, die meermalen \'s jaars de
stamboekfokbedrijven bezoekt. Vooral wordt de nadruk gelegd op aankoop uit ge-
zonde bedrijven. Nu is men zover, dat de varkenshouders de oude toestand niet meer
terug wensen. Daarom is het nu tijd, om een hogere prijs voor biggen te garanderen,
wanneer het bedrijf is goedgekeurd.

Daartegenover moet de eigenaar zich tot een hoofdgeld voor zeugen en biggen ver-
plichten, en alleen van goedgekeurde, gezonde bedrijven zijn biggen betrekken. Tot
een goed begrip draagt veel bij, dat de slagersorganisatie classificatiebepalingen heeft
opgesteld, terwijl de slachterijen opgave doen van aangetroffen ziekten. Het zou te
wensen zijn, dat deze opgaven ook aan de veterinaire autoriteiten werden verstrekt.

Primair is, dat men de biggenfokkers onder controle krijgt. Bij mestvarkens liggen
de verhoudingen iets eenvoudiger.

Enkele streken (Gotland), waar weinig influenza voorkomt, hebben een invoerverbod
van zieke en verdachte varkens ingesteld.

(Dybinc. 00 Dybing, Undersökelser over eterens resorpsjon og eliminasjon i orga-
nismen. Norsk. Vet. T. 1948. S. 370).

Na kennis genomen te hebben van Widmarks microbepaling van het alcoholgehalte
in de weefsels, hebben de schrijvers met deze methode het aethergehalte van bloed,
hersenweefsel en musculatuur nagegaan door proeven op ratten. De aether diffundeert
zeer snel uit de longalveolen in het slagaderlijke bloed. Vrijwel evenredig daarmee
stijgt ook het gehalte in de hersenen, tot een iets hogere waarde dan in het bloed.
Aanvankelijk is de hoeveelheid in het veneuze bloed veel lager. Spierweefsel neemt
de aether slechts langzaam op.

Bij inademing van aetherdampen met een gehalte van 10 vol. % is het gehalte in
de hersenen na 10 minuten op zijn maximum. Pas na 1 uur inhaleren is in het spier -
depót dezelfde waarde bereikt. Bij een kort- of langdurende inhalatie is de hoeveelheid
in de hersenen gelijk, maar in het laatste geval bevatten de spieren veel meer aether.
Het gevolg is, dat bij het ophouden ener kortdurende inhalatie het gehalte in de
hersenen snel daalt en de verdoving spoedig voorbij is. Bij een langdurige narcose

blijft door afgifte uit de spieren de bloedspiegel en bijgevolg ook die der hersenen hoog
en als gevolg daarvan blijft de bewusteloosheid lang .bestaan.

(Christiansen, Husdyr og Menneske i de bovine Tuberkelbakteriers Livscyklus.
M. f. Dyrl. 1948. S. 145).

Stenius (Finland) heeft het eerst gewezen op tbc-vrije bedrijven, die door mensen
met humane bacillen werden besmet. Plum kon diverse koeien per os met humane en
bovine tuberkelbacillen, afkomstig uit expectoraat van mensen, infecteren. *Tezamen
met Wöldike Nielsen berichtte hij in 1939 over 16 bedrijven, waar 381 van de 610
dieren door aan bovine tbc. lijdende mensen werden besmet. In 1940 deelden dezelfde
schrijvers een aantal gevallen mee van een positieve reactie bij vee tengevolge van
een besmetting met het typus humanus, \'s Schrijvers ervaring bij de tbc-bestrijding
in Jutland omvat ongeveer evenveel gevallen van overdracht van humane als van
bovine tuberkelbacillen op vee, door mensen veroorzaakt (iets meer humane). Slechts
in i geval van humane bacillen werd een erwtgrote haard in een mesenteriaalklier
gevonden bij een kalf; in alle andere gevallen was de sectie negatief. Hertuberculinatie
met aviaire en bovine tbc. gaf steeds een dubieuze reactie. Na 6—12 maanden was de
reactie weer verdwenen. In 1942 publiceerden Madsen c.s. over een onderzoek in
Denemarken, waarbij zij ook wezen op ademhalingsinfec^ies met bovine bacillen bij
mensen in districten met veel rundertbc. Vertoonden 75 % der 14-jarige kinderen
een positieve reactie, in tbc-vrije streken was dit cijfer slechts 15 %, terwijl echter
in de eerste streken het aantal bij doorlichting gevonden longtbc. juist minder was
dan in de laatste. Het aantal gevallen van tbc. adenitis en meningitis plus miliairtbc.
bij kinderen is recht evenredig met het percentage tbc. bij runderen, niet met de ge-
vallen van long-tbc. bij dc mens, zoals bij de overige vormen het geval is. Hierdoor
wordt duidelijk gedemonstreerd, dat slechts een nauwe samenwerking tussen arts en
dierenarts het tuberculose-probleem tot een oplossing kan brengen.

In 1945 promoveerde Jon Sigurdsson op een proefschrift: „Studies 011 the risk of
infection with bovine tuberculosis to the rural population". Op het platteland hadden
40.6 % der onderzochte gevallen bij mensen bovine tbc., in de stad 3.6 %. 60 % der
patiënten, die veel in contact waren met tuberculeuze dieren, hadden bovine-tbc.
Was dit niet het geval, dan was het percentage ongeveer 7. Dc schrijver geeft nog veel
meer interessante cijfers. Het ziekteverloop bij bovine tbc. is bij dc mens hetzelfde
als bij humane tbc.

In 1943 bracht een uit artsen en dierenartsen samengestelde commissie een rapport
uit over hetzelfde vraagstuk, als gevolg waarvan een samenwerking tot stand is ge-
komen die het mogelijk maakte in een groot aantal gevallen de kringloop dier-mens-dier
te verbolgen. De meeste hiervan hadden betrekking op Jutland, het werkgebied van
de schrijver-inspecteur, en worden in zijn artikel besproken.

Het betreft dus gevallen, waarin aan het Seruminstituut bovine tbc. bij mensen
werd gevonden en welke doorgegeven werd aan het veterinar-direktorat, dat daarna
een onderzoek bij de veestapel deed instellen, waar de patiënt eventueel had gewerkt.

Van 1943—1947 betrof dit 204 gevallen. In 42 dezer gevallen kon om verschillende
redenen niet opgespoord worden, waar de patiënt besmet was, terwijl ook niet was
na te gaan of deze de smetstof verder had verbreid; in 106 gevallen was wel de infectie-
bron op te sporen, doch was niet na te gaan of de besmetting verder was gebracht,
hoofdzakelijk omdat de veebeslagen, waarmee de lijder na zijn besmetting in contact
was geweest, niet tbc-vrij waren. Voor de overige (56) gevallen was wel na te gaan,
dat veebeslagen en in mindere mate mensen door de lijder waren geïnfecteerd. Tbc-
vrije beslagen vee zijn een gevoelige indicator voor de aanwezigheid van tbc. bij de
eigenaar of zijn personeel, en bij positieve reactie kan slachting van een reageerder
soms aanwijzing geven over het type bacil. De schrijver deelt deze 56 gevallen in 4
groepen in. Door 42 mensen met bovine tbc. worden van de 1267 dieren op 53 be-
drijven 39.2 % besmet. Tien anderen infecteerden van de 173 runderen op 11 be
drijven 32.4 %.

Ook veel varkens kregen hier tbc., waarvan enkele afgekeurd werden bij de vlees-
keuring. Drie mensen infecteerden veel runderen, maar bovendien waarschijnlijk elk
een ander mens, waarvan i tbc. meningitis en 2 long-tbc. kregen. Vermeld wordt een
15-jarige jongen, die zijn besmetting of in zijn ie levensjaar op \'t bedrijf van zijn vader
of waarschijnlijker op zijn 3e jaar bij een tante had opgedaan, die aan bovine long-tbc.
stierf, en die 23 runderen en 8 varkens had besmet vóór zijn ziekte werd ontdekt.

61.3 % der patiënten waren mannen; 94.5 % was de laatste 5 jaar in de landbouw
werkzaam; 88.7% verzorgde het vee; 11.8% van de 204 gevallen betrof kinderen
beneden 15 jaar. Vooral in de leeftijd van 14 tot 36 jaar wordt de bovine tbc. klinisch
gediagnostiseerd, de meeste tussen 20 en 25 jaar.

Klinisch gesproken (dus zonder controle door sectie)\' was in 60.8 % een aerogene
infectie aan te nemen (alleen long-tbc.); in 24 % was de localisatie extra-pulmonaal
(al of niet in het spijsverteringsapparaat) en een orale besmetting waarschijnlijk.
Ten slotte bestond in 6.4 % tbc. van meer organen. Bij kinderen is de alimentaire weg
de belangrijkste; volwassenen worden vaker door inhalatie in de stal geïnfecteerd
(verhouding long: spijsv.-app. 21.1 : 42.1; resp. 65.4 : 9.1 %). 13.3 % van de tbc-
gevallen bij kinderen van o—6 jaar verliep als miliair-tbc.; 13.3 % had tbc. der
meningen; bij volwassenen kwamen deze vormen tot 1.3 % resp. 1.3 % voor.

Van 67 % van alle mensen met klinisch bovine-tbc. moet worden aangenomen,
dat ze besmet zijn door een veebeslag, dat aan de naaste familie toebehoorde. Er is
enigermate overeenstemming tussen het percentage tbc. bij het vee en dat bij mensen
in hetzelfde district.

(Skaarup Tiiygesen, Corynebacterium pyogenes som aarsag til Ufrugtbarhed hos
Kvag, Mg Dyrl. 1948. S. 197).

Aan de exportslachterij in Vordingborg wordt door de schrijver, in samenwerking
met de leden en hun dierenarts, sedert 2 jaar bij elk slachtdier een onderzoek ingesteld
naar de status der geslachtsorganen, teneinde gegevens te verkrijgen, die voor het
steriliteitsvraagstuk van belang kunnen zijn. Reeds eerder in 1948 publiceerde hij
over pH-bepaling van slijm in het gcnitaalapparaat (zie het betreffende referaat).

Nu wordt speciaal gelet op cervicitis. Bij 700 dieren werd bacteriologisch onderzoek
gedaan, vooral van uterusslijm. Op de duur is gebleken, dat microscopisch onderzoek
en cultuur alleen gedaan behoefden te worden, als de pH er op wees, dat het slijm
niet steriel was. Enting op verschillende soorten voedingsbodems is dan noodzakelijk.
Door toepassing van selectieve bodems is het bv. gelukt bac. pyogenes uit een meng-
flora rein te kweken. Elk onderzocht stel geslachtsorganen wordt beschreven en later
wordt anamnestisch ook de voorgeschiedenis nagegaan.

Bij zijn onderzoek gebruikte Tiiygesen: ie. 5 % bloedlactose-agar met broomcresol
of broomthymolblauw. 2e. Trypsine-caseïneagar met kristalviolet. 3e. Pepsine-caseïne-
agar met pH 6.2 en 6.8. 4e. Serumbouillon voor anaerobe cultuur door overdekking
met paraffine. 5e. Leveragar met methyl-violet. 6e. Natriumtelluritagar.

De schrijver kwam tot het verrassende resultaat, dat bij de gevallen waarin de vr.
genitaliën niet steriel waren, in 91 % bac. pyogenes werd gevonden; soms bij nader
onderzoek enzoötisch in een veebeslag. Bij dieren uit zulke boerderijen werden meestal
ook veel abscessen gevonden en veel gevallen van pyogenes-mastitis. Uit de casuïstiek
blijkt, dat de meeste infecties in het puerperium, vooral bij retentio secundinarum,
plaats vinden.

Bac. pyogenes wordt beschreven en de invloed van de pH op de groei. In een tabel,
omvattende 67 gevallen van pyogenesinfectie, worden alle klinische, culturele e.a.
bijzonderheden vermeld. De schrijver acht het gewenst, dat een studie wordt gemaakt
van groepdifferentiatie bij de bac. pyogenes. Voor de bestrijding der pyogcnesinfecties
beveelt hij het inrichten van een — dagelijks te desinfecteren — box speciaal voor
het afkalven aan, alwaar de koe gedurende het puerperium afgezonderd kan blijven.
Is de cervix eenmaal gesloten, dan zou het gevaar voor infectie voorbij zijn.

Krachtens een in de Nederlandse Staatscourant van 3 Februari 1949 gepubliceerde
beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, zullen
met ingang van 1 Mei a.s. personen, die op laatstgenoemde datum niet zijn aangesloten
bij de „Gezondheidsdienst voor Vee in de provincie Overijssel" te Zwolle, geen runderen
mogen houden. Het verbod geldt niet voor degenen, die runderen houden met het
uitsluitend doel, hiermede handel te drijven.

De strekking van het verbod is successievelijk te geraken tot een doeltreffende organi-
satie ter bestrijding van tuberculose onder het rundvee, waartoe in de toekomst alle
rundvee onder controle zal dienen komen te staan.

Overijssel is de negende provincie, waarvoor thans een dergelijk verbod is vastgesteld.
Voor de provincies Noordbrabant en Limburg, waar dit verbod nog niet van kracht is,
kan het in de nabije toekomst tegemoet worden gezien.

Aangezien de beschikking eerst met ingang van 1 Mei a.s. in werking treedt, hebben
belanghebbenden ruimschoots tijd zich bij de betrokken gezondheidsdienst aan te
sluiten.

AAN DE HEER L. P. DE VRIES EERVOL ONTSLAG VERLEEND ALS
INSPECTEUR VAN DE VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST.

Bij Koninklijk Besluit is aan de Heer L. P. de Vries op zijn verzoek, per 1 Maart a.s.,
eervol ontslag verleend als Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens In-
specteur van de Volksgezondheid in algemene dienst.

De Heer De Vries werd in 1942 aangesteld bij de Veeartsenijkundige Dienst als
Inspecteur in de provincie Friesland. In 1945 werd hij aangewezen als Inspecteur in
algemene dienst van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst, speciaal belast
met de organisatie van de tuberculosebestrijding onder het rundvee.

Op i Maart a.s. zal de Heer De Vries in functie treden als secretaris van de Ge-
zondheidscommissie voor Dieren van de Stichting van de Landbouw.

BESLUIT van 23 September 1948, houdende wijziging van het
Koninklijk Besluit van 23 Februari 1922, Staatsblad
No. 83, ter uitvoering van de artikelen 6, 25, 30, 32
en J7 der Veewet.

In het Koninklijk Besluit van 23 Februari 1922, Staatsblad No. 83, ter uitvoering
van de artikelen 6, 25, 30, 32 en 57 der Veewet, wordt na Titel I ingevoegd een nieuwe
Titel, luidende:

Maatregelen van ontsmetting, welke moeten worden toegepast bij het verlaten van
gebouwen of terreinen, waar een kenteken is geplaatst.

Personen, die gebouwen of terreinen, waar een kenteken is geplaatst, verlaten,
moeten:

a. hun handen en andere lichaamsdelen, voorzover deze verontreinigd zijn, met warm
water en zeep zorgvuldig reinigen, hun kleding en schoeisel, voorzover deze ver-
ontreinigd zijn en niet verwisseld worden, door afborstelen met heet zeepsop van
aanklevend vuil ontdoen en vervolgens bedoelde lichaamsdelen, kleding en schoeisel
met het aanwezige ontsmettingsmiddel ontsmetten;

b. indien zij dieren met zich mede voeren, de hoeven en klauwen daarvan en de huid
dezer dieren, voorzover deze verontreinigd is, zorgvuldig reinigen door borstelen
en wassen en daarna met het aanwezige ontsmettingsmiddel ontsmetten;

c. indien zij voertuigen of andere voorwerpen met zich mede voeren, deze zorgvuldig
reinigen en daarna met het aanwezige ontsmettingsmiddel ontsmetten".

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na die zijner afkondiging.
Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is belast met de uit-
voering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan
afschrift zal worden gezonden aan de Raad van State.

I. aan te wijzen als provincie, waarin het verbod tot het houden van runderen, als
bedoeld in artikel 2 van het Besluit Bestrijding tuberculose onder het rundvee,
geldt, de provincie Overijssel;
II. te bepalen, dat deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse
Staatscourant en in werking treedt met ingang van 1 Mei 1949.

Het Bestuur der V. v. A. A. heeft zich na het overlijden van zijn voorzitter, de heer
G. A. Prins, als volgt geformeerd tot aan de eerstvolgende algemene ledenvergadering.
Jhr. Dr. G. J. Th. Beelaerts van Blokland, arts te Driebergen, voorzitter;
J. J. A. Aghina, arts te Amersfoort, secretaris;
Dr. D. M. Hoogland, dierenarts te Breukelen, penningmeester;
M. Vermooten, tandarts te Utrecht, vice-voorzitter;
H. F. Smith, tandarts te Hilversum, loco-secretaris-penningmeester.

De redactie van het verenigingsorgaan „Arts en Auto" berust bij de heren:
H. A. V. Giesbercer, arts te Zeist;
H. F. Smith, tandarts te Hilversum;

Contributie 1949. In het T. v. D. van 1 Jan. \'49, pag. 64, is mededeling gedaan
van de contributieregeling 1949. Over de contributies, die per 1 Mei a.s. nog niet zijn
voldaan, zal worden beschikt per postkwitantie. In genoemde mededeling is er op
gewezen, dat leden, ouder dan 65 jaar, f 30.— kunnen storten, met vermelding van
hun geboortedatum op de girostrook. Vermoedelijk hebben alle leden, die hiervoor
in aanmerking komen, hieraan nog niet voldaan. Na 1 Mei zou, door gebrek aan ge-
gevens betreffende leeftijd, een kwitantie aangeboden worden voor ƒ60.—, wat onnodig
de administratie bemoeilijkt. Deze leden worden daarom eveneens dringend verzocht
de halve contributie ad ƒ 30.—, voor 1 Mei a.s. over te schrijven.

Het ligt in de bedoeling van de redactie van het Diergeneeskundig Jaarboekje om
regelmatig in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde veranderingen, welke op een of
andere wijze ter kennis komen van de redactie, te publiceren.

Aldus handelend, kan een ieder, die daaraan behoefte gevoelt, zijn jaarboekje op
peil houden. Het spreekt echter vanzelf, dat voor deze gang van zaken, de medewerking
van alle dierenartsen niet alleen gewenst, doch noodzakelijk is.

Want niet zodra is een jaarboekje verschenen, of mutaties blijken reeds te hebben
plaatsgevonden.

De geheel nieuwe opzet is mede oorzaak geweest, dat uit de tot op heden binnen-
gekomen kaarten is gebleken, dat de redactiecommissie op enkele plaatsen is te kort
geschoten, voor welke tekortkomingen zij bij deze haar verontschuldigingen aanbiedt.

Op pag. 40 onderaan te lezen Prof. Dr. J. H. Hartog in plaats van Prof. Dr. J. H.
den Hartog (tweemaal).

Op pag. 72 moet achter de naam van J. Kraak te Lisse na vermelding van diens
gironummer een P geplaatst worden.

Op pag. 79 moet achter de naam van Dr. J. L. Postema te Purmerend na vermelding
van diens gironummer h.k. geplaatst worden.

Op pag. 83 moet achter de naam van T. D. Siglino in plaats van „pennm." gelezen
worden: Maj. p.a. b.d.; oud leraar K.M.A.; ondervoorz.

Op pag. 92 is achter de naam van Dr. S. G. Zwart te \'s-Gravenhage aan het einde
van diens vermeldenswaardigheden weggevallen O.O.N.

Bovendien zijn de volgende vermeldenswaardige mutaties na het verschijnen van
het jaarboekje bekend geworden:

Op pag. 24 moet de naam van A. Hoogendoorn te Ouderkerk aan de IJssel ver-
vangen worden door die van A. Boogaerdt, Nieuwveen.

Op pag. 39 onder Dir. D. Rempt, Alkmaar te lezen Kantooradres: Kamer 85, Land-
bouwhuis, Tel. 5197. Laboratoriumadres: Landbouwhuis Alkmaar, Tel. 5180.

Op pag. 53 achter de naam van Dr. J. A. de Bas te \'s-Gravenhage het tel.no. te
wijzigen in 554105.

Op pag. 53 achter de naam van F. J. ter Beek moet, de vermelding van het
telefoonnummer, worden tussengevoegd gr. 137763.

Op pag. 61 moet achter de naam van J. Eshuis te Enschede na de aanduiding P.
worden ingelast „plv. I."

Op pag. 66 achter de naam van H. Hendriks te Amstenrade het tel.no. te wijzigen
in K 4492—229.

Op pag. 66 achter de naam van D. Hendrikse te Groot Ammers te schrappen:
„lid centr. com. v. toez. o/d uitv. v/d K.I."

Op pag. 66 achter de naam van R. P. Hendrikse te Groot Ammers als tel.no. te
lezen 58 §.

Op pag. 74 achter de naam van Dr. W. Luxwolda te lezen Hilversum, Rossinilaan 9;
tel. 6173; gr. 98202; oud dir. ab. Enschede; vet. adv. Centr. Bur. Sl.veeverz.

Op pag. 78 achter de naam van H. F. Paul te Spijkenisse in plaats van Kerkweg 170ƒ
te lezen Karei Doormanstraat 3.

Op pag. 79 achter de naam van Dr. C. Postma te Amsterdam als tel.no. in te
lassen K 2900—53359.

Op pag. 80 moet achter de naam van Dr. J. Rinses te Zaandam, n& „Zaanstreek",
worden tussengevoegd „plv. I."

Op pag. 86 achter de naam van J. Tesink te Kockengen het tel.no. te wijzigen in 28.

Op pag. 88 moet achter de naam van M. Visser te Woudenberg als tel.no. gelezen
worden K 3498—210.

Op pag. 89 achter de naam van D. B. Wagenaar als adres te vermelden Oegstgeest,
L. de Colignvlaan 8; tel. 26573.

Op pag. 94 als verlofadres te vermelden achter de naam van S. F. Seyffers, In-
specteur B.V.D., Biesboschstraat 29 II, Amsterdam Z.

Evenals in het verslag over het vorige jaar werd vastgesteld, dat het wetenschappelijk
deel van het werk van de afdeling in het gedrang is gekomen, door de vele maatschap-
pelijke zaken, welke de aandacht vragen, valt dit bij het beschouwen van het afgelopen
verenigingsjaar wederom op. De vraag rijst of het niet tijd wordt, afdoende maatregelen
te nemen, teneinde de mogelijkheid te scheppen aan deze wanverhouding een einde
te maken.

Het is allerminst de bedoeling het belang van de maatschappelijke kwesties te ver-
kleinen, integendeel, maar het gevaar dreigt dat dit werk op den duur de hoofdzaak
zal worden en dat kan toch nooit het doel van de Maatschappij van Diergeneeskunde
zijn, welke nog slechts enkele jaren geleden een zuiver wetenschappelijke vereniging was.

Aantal leden. Het verslag 1947 geeft aan, dat de afdeling per 1 Januari 1948
71 leden had. In de loop van het jaar bleek echter een lid bedankt te hebben als lid
van de Maatschappij van Diergeneeskunde, zodat het aantal in feite 70 was bij het
begin van het verslagjaar.

Door het overlijden van collega F. M. de Leur, verloor de afdeling niet alleen de
nestor, maar ook een collega die vele verdiensten voor de afdelingen voor de veterinaire
stand heeft gehad. Wegens bedanken voor het lidmaatschap van de M. v. D. eindigde
het afdelingslidmaatschap voor 2 leden en omdat 3 nieuwe leden toetraden, bedraagt
het aantal leden per 1 Januari 1949: 70.

Bestuur. Gedurende het verslagjaar onderging de samenstelling geen verandering
en bleef het bestuur bestaan uit J. T. Heeg, Voorzitter, F. J. A. Bruins, Secretaris,
A. M. Frens, Penningmeester, J. Hovenier, Ondervoorzitter. De afgevaardigde in
het H.B., J. Spruyt, werd als zodanig herkozen.

Commissies e.d. De Contact-Commissie voor de Prov. Gezondheidsdienst voor
Dieren, werd uitgebreid en zal in het vervolg bestaan uit het afdelingsbestuur met
de collega\'s J. Stapel en A. Kruiswijk. In de loop van het verslagjaar dreigde het
contact met de P.G.D. onbevredigd te zullen worden, doch een nieuwe regeling nam
de bezwaren, welke de oude bezat, geheel weg. Verschillende malen werd met de
Directeur van de P.G.D. vergaderd, terwijl aan het eind van het jaar contact werd
opgenomen met de Bond van Coöp. Verenigingen voor K.I. in Noordholland.

Vergaderingen. Dit jaar werden slechts 3 vergaderingen gehouden en wel op
13 Maart te Amsterdam, op 26 Juni te Alkmaar en op 9 October te Amsterdam; deze
vergaderingen werden bezocht respectievelijk door 33 leden en 1 gast; 27 leden;
35 leden.

Van de onderwerpen, welke aan de orde kwamen, nam als van ouds de t.b.c."be-
strijding de voornaamste plaats in. Daarnaast de Kunstmatige Inseminatie, tarieven
bij de georganiseerde en niet georganiseerde dierziektenbestrijding, alsmede nieuwe
Statuten en Huishoudelijk Reglement voor de M. v. D.

Voordrachten. Prof. Dr. G. M. v. d. Plank hield een causerie over zijn Indrukken
van een reis naar Amerika en Dr. O. Bosgra over mastitis-vaccin en penicillinebe-
handeling.

Contact met H.B. en zusterafdelingen. De alg. secretaris bezocht regelmatig
onze vergaderingen. Met de afd. Zuidholland had regelmatig contact plaats, al was
het niet mogelijk, dat de beide afdelingen zich op alle afdelingsvergaderingen konden
doen vertegenwoordigen.

Vertegenwoordigingen. Het bestuur was vertegenwoordigd op de begrafenis van
coll. De Leur, evenals bij de onthulling van het monument voor de in de oorlog en
bezetting gevallen collega\'s in Utrecht. Bij verschillende jubilea als dierenarts gaf het
bestuur blijk van zijn belangstelling. Voor jubilea enz. werd door het bestuur een fonds
gesticht, waarvoor een bepaalde bijdrage van de vrijwillig daarbij aangesloten leden
wordt gevraagd.

Evenals andere jaren bleven na de vergaderingen in Amsterdam meerdere leden
bijeen voor het gemeenschappelijk diner, terwijl ook in Alkmaar in dit opzicht succes
werd geboekt. Hoewel bleek, dat er nog wel enige uitbreiding en mogelijk ook wijziging
in het werk van de afd. tot stand kan worden gebracht, getuigt het jaar 1948 van een
opgewekt verenigingsleven. Moge het aangevangen jaar in dat opzicht zeker niet
achterstaan bij het voorgaande.

Besloten werd het Hoofdbestuur te verzoeken, een commissie te benoemen, ter nadere
bestudering van de diphterie-enting en tevens het H.B. te vragen, in verband met
de Benelux, nader contact met de Belgische veterinaire vereniging te zoeken.

Omdat Utrecht een hoog stalgemiddelde heeft kon onze afdeling accoord gaan
met het voorgestelde M.k.zeer-enttarief.

Daarna werden de specifieke tuberculinereacties besproken, voorgelicht door de
directeur van de R.S.I. en van de gezondheidsdienst. Bij de grote uitbreiding van het
aantal reageerders, moet toch steeds bedacht worden, dat veel open lijders opgeruimd
zijn, die dus hun kwaad reeds gedaan hebben, terwijl van isolatie der reageerders
veel te weinig terecht komt.

Collega Joling besprak enkele organisatorische kwesties en daarna in het kort
abortusbestrijding door melkonderzoek.

Na een geanimeerde rondvraag sloot de voorzitter deze, door 28 collegae bezochte,
vergadering.

De Faculteit nodigt de afdeling uit tot het bijwonen van de vroeger aangekondigde
voordrachten:

Gedurende het gehele jaar 1948 was de Centrale Raad, die bij besluit van de Alge-
mene Vergadering van 22 October 1948 zal worden omgedoopt tot Ereraad, van
constante samenstelling, nl.:

De secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Dr. W. A. de Haan,
woonde alle zittingen bij en verrichtte vele administratieve werkzaamheden, o.m. het
notuleren der vergadering voor het secretariaat.

a. afscheid van collega M. den Hartog, die tot lid van het Hoofdbestuur is benoemd;

c. bespreking ter kennis gekomen onjuiste handelingen van een collega, die echter
niet tot een behandeling leidden daar de tweede erbij betrokken collega geen
klacht wenste in te zenden.

a. behandeling van een klacht van een collega tegen een tweede collega. Een der
collegae bleek accoord te zijn gegaan met circulaires van een Zuivelfabriek aan
de veehouders, waarin, bij géén antwoord, hij de dierenarts zou zijn die de
massaverrichtingen ten behoeve der georganiseerde ziektebestrijding zou uitvoeren.
Er bleek uit de tekst van deze circulaires niet voldoende, dat de praktiserend
dierenarts deze massaverrichtingen behoorde te verrichten. Van deze ongewenste
omstandigheid waren voor een groot deel de wederzijdse bezwaren het gevolg.

b. eerste behandeling van een klacht van de weduwe van een overleden collega
tegen de collega, die de praktijk waarnam c.q. tijdelijk overnam en later patiënten
aannam uit de hem bekend geworden praktijk bij vooraf geconditionneerde
vestiging in de plaats van de praktijk van de overleden echtgenoot van ge-
noemde weduwe.

a. bepalen van het definitief standpunt, betreffende de praktijkovername en be-
kendmaking hiervan (in het Tijdschrift);

b. uitvoerige bespreking van ontwerp Statuten en Huishoudelijk Reglement ter
advisering aan het Hoofdbestuur.

a. behandeling klachten van een collega tegen een collega, die zich niet aan de
vrije dierenartsenkeuze zou houden en gemaakte tariefovereenkomsten overtrad.
Een en ander staat in verband met de kwestie genoemd in sub a van de zitting
van 17 April;

b. verdere behandeling klacht genoemd sub b van de zitting van 17 April en eerste
behandeling klacht van de daarin genoemde collega tegen de genoemde weduwe
wegens laster enz.;

c. behandeling van een klacht van een collega tegen een tweede collega, die een
patiënt onjuist zou hebben behandeld. Wegens zeer onvoldoende motivering
werd deze klacht afgewezen;

d. eerste behandeling klacht van de weduwe van een overleden collega tegen een
tweede collega, die zich ten aanzien van de overname onjuist zou hebben ge-
dragen en van een klacht van de tweede collega tegen de genoemde weduwe
wegens laster en aantasten van eer en goede naam.

a. behandeling gerezen kwestie aangaande het houden van een spreekuur in een
plaats waar een of meer collegae zijn gevestigd. Aangezien geen klacht is inge-
diend geeft de Centrale Raad schriftelijk zijn mening over dit speciale geval
te kennen;

b. afdoening kwesties genoemd onder a van 17 April en a van 18 September, die
door de bemoeienis o.m. van de Gezondheidsdienst grotendeels ten goede worden
opgelost;

c. vaststelling van de beslissing aangaande de klachten onder d van de zitting van
18 Sept. genoemd;

d. verdere bespreking klacht genoemd onder b van 17 April en verdere behandeling
klacht van de daarin bedoelde collega tegen de bedoelde weduwe.

Zeer uitvoerig moest de Centrale Raad zich wederom bezig houden met gerezen
kwesties, die grotendeels voorkomen hadden kunnen worden indien direct bij praktijk-
overname een goed contract was getekend.

Met klem dringt de Centrale Raad erop aan dit steeds te doen en indien nodig het
concept ter inzage aan de Centrale Raad te zenden. Tevens dringt de Centrale Raad erop
aan met assistenten of waarnemers vooraf een deugdelijke afspraak over honorering
enz. te maken.

Ondanks de zeer langdurige vergaderingen bleef dezelfde prettige sfeer heersen,
die de vergaderingen van de Centrale Raad steeds kenmerkt.

De volgende collegae hebben zich opgegeven voor het lidmaatschap van de M. v. D.:
H. Felix, Utrecht.

Een voor ons land wel zeer ongewone vorm van vergiftiging bij paarden
is voor mij aanleiding het volgende mede te delen.

Omstreeks Kerstmis 1948 kwam collega Mulder uit Velp op ons
laboratorium met een deel van een paardenlong, waarin een ichoreuze
haard aanwezig was. Hoewel in het betreffende deel de absolute zekerheid
niet kon worden verkregen, meende ik toch vooral aan een slikpneumonie
te moeten denken. De mededeling echter, dat gedurende ruim een jaar
meerdere paarden gestorven of in nood geslacht waren, nadat verschijnselen
van pharyngitis waren vastgesteld, met daarop volgende pneumonie,
scheen hiermede moeilijk in overeenstemming te brengen. Daartegenover
echter stond de mededeling, dat de veehouders hadden gevraagd, of het
niet mogelijk was, dat dampen uit een fabriek der Metallurgische Bedrijven,
nl. uit de zg. tinfabriek, de ziekteverschijnselen veroorzaakten. In dat
geval zouden de dampen als algemene oorzaak van het verslikken moeten
worden beschouwd, m.a.w. een verlamming moeten veroorzaken met name
van het slikapparaat. Daarna bleek, dat door collega Mulder meerdere
verschijnselen bij paarden in de omgeving van de tinfabriek waren ge-
constateerd, welke als een bevestiging van dit standpunt moesten worden
beschouwd. Ook collega Majoewski, die voordien eens terloops had
medegedeeld, dat hij paarden had aangetroffen met verschijnselen van
pharyngo-laryngitis en met pneumonie kon mij bij verdere navraag
dergelijke aanvullende mededelingen doen.

Het bleek nl. dat de meeste paarden in het eerste stadium van de ziekte
neusuitvloeiing hadden gehad bestaande uit een groene grasbrij. Niet
altijd trad hoesten daarbij op de voorgrond. De lymphklieren waren nooit
gezwollen, zoals wij anders gewend zijn aan te treffen bij droes. Ver-
schillende paarden hadden verschijnselen van cornage en eveneens waren
er verscheidene in nood geslacht, omdat ze niet meer konden staan. Vooral
de cornage en tevens de slikbezwaren waren aanleiding in de literatuur
na te slaan, hetgeen omtrent vagusparalyse\' bekend is en daarbij bleek,
dat chronische loodvergiftiging door rook van smeltovens bij paarden
cornage, slikpneumonie en verstikkingsdood tengevolge kunnen hebben,
althans volgens Hutyra-Marek-Manninger en volgens Fröhner.

De volgende dag zag ik met collega Mulder een enter, welke verdacht
werd van een soortgelijke vergiftiging en sinds een paar dagen in be-
handeling was. Het dier was loom, had een iets versnelde ademhaling,
een sterk versnelde pols en een subfebriele temperatuur. De gang was
enigszins slepend (paraese der extensoren ?) en aan de achterhand werd
een lichte ataxie waargenomen. Er werd een bloeduitstrijkje gemaakt.
Ik ben van mening, dat ook practici zich hierin moeten bekwamen; het
is een waardevol diagnosticum, dat in vele moeilijke gevallen van grote
waarde zal blijken te zijn. Ook in dit geval bleek zulks. Hoewel het paard

geen verschijnselen had, die een belangrijk ontstekingsproces konden doen
vermoeden, had het witte bloedbeeld een toxisch karakter, zoals zelden
schijnt te worden waargenomen. Eosinophiele leucocyten ontbraken geheel,
segmentkernige neutrophiele waren zeer weinig aanwezig, nl. 3 %, staaf-
kernige 6 %, meer echter jonge staven en vooral jeugdcellen (resp. 6 en
16 %); lymphocyten 60 % en monocyten 16 %. Dus op zich zelf een
ernstig beeld met verregaande verschuiving in het neutrophiele beeld
naar links. Doch er waren bijna geen leucocyten, welke geen sterke toxische
veranderingen vertoonden; in het bijzonder in het protoplasma. (Veelal
blauwe grove punctering, doch ook rode fijnere korrels). De lymphocyten
hadden in het algemeen te blauw protoplasma, dat soms zeer frappant
was. Door het bloedbeeld werd het accent gelegd op vergiftiging. Ik
zond het preparaat naar onze haematoloog, collega Thijn, omdat ik het
een zeer interessant beeld vond, doch tevens in de hoop, dat hij tot een
nadere conclusie zou kunnen komen omtrent de aard der vergiftiging.
Hij deelde mij mede, dat hij geen verschijnselen van loodvergiftiging had
kunnen vaststellen, aangezien blauwe punctering der rode bloedcellen,
zoals bij de mens wordt beschreven, niet aanwezig was, doch dat het
witte bloedbeeld toxische veranderingen vertoonde in een mate, zoals hij
deze voordien nog nooit had waargenomen.

De 2e dag na ons onderzoek vond de eigenaar het paard dood in de stal.
We troffen het dier in een hoek van de stal aan op de rechterzijde met
de borst tegen de ene wand, de rug tegen de loodrecht daarop staande
buitenmuur. Het hoofd hing aan de in de hoek omhoog staande hals
naar ons toegekeerd. Tekenen van verzet of doodstrijd waren vrijwel niet
waarneembaar, hoewel het scheen dat het dier zich had „vastgegooid".
De sectie kon pas een dag later plaats vinden, aangezien het Zondag was.
Het cadaver verkeerde in sterk rottende toestand. Bij het verwijderen
van de huid werden uitgebreide subcutane bloedingen aangetroffen,
rechts boven langs de rug van de schoft tot op het kruis; de bloedingen
iiepen tot diep tussen de spieren en in de buikholte was veel bloederig
vocht, terwijl het middenrif rechts alsmede de rechter M.psoas sterk
doorbloed waren. De zeer rottende toestand van het cadaver maakte
de sectie bezwaarlijk. Wij konden vaststellen, dat voor in de mond geen
voedsel aanwezig was. In de keel echter werd een sterke groene verkleuring
waargenomen, evenals in de trachea tot even voorbij de bifurcatie. Er
werd geconcludeerd, dat het dier, sterk paretisch, met een zware slag
tegen de muur was gevallen, waarna wellicht een verstikking is gevolgd,
doch niet direct, gezien de bloedingen. Een slikpneumonie werd niet met
zekerheid vastgesteld.

Een deel van de lever werd naar de Rijksseruminrichting gezonden.
Gaarne had ik daarbij urine en cerebrospinaalvocht toegezonden, doch
de blaas was leeg en het hoofd van het paard was bij mijn komst reeds
verwijderd. Het onderzoek van de lever op lood had geen resultaat.

Tevens zond ik planten uit de weide, waar het paard en ook een ander
paard, dat gestorven was, gelopen had, voor onderzoek in, met het verzoek
ook op andere vergiften te onderzoeken. Het was mij inmiddels bekend,
dat lood en tinertsen in genoemde fabriek werden verwerkt en dat daarbij
arsenicum vrij kon komen. Op de planten werden inderdaad sporen van
arsenicum gevonden. In water uit de sloot kon geen lood worden aange-
toond, doch denkende aan minder oplosbare verbindingen, werd bezinksel

onder uit de sloot verzameld. Het bevatte arsenicum, evenals lekwater,
uit de fabriek afkomstig, dat in de bedoelde sloot uitliep.

Inmiddels ontving ik begin Januari telefonisch bericht van collega
Majoewski, dat hij stellig wederom een soortgelijk geval had met een
paard van een voerman. Het paard had tot voor Kerstmis in het kennelijk
gevaarlijke gebied gelopen en was nu \'s middags ziek geworden, waarbij
een eenzijdige pneumonie werd vastgesteld. Enige uren later, toen ik
tevens aanwezig was, bleek dat het dier onmogelijk meer kon staan. Bij
navraag bleek, dat het reeds langere tijd neusuitvloeiing had vertoond,
ook reeds toen het dier uit de wei werd gehaald. Het paard werd direct
naar het slachthuis vervoerd en na de slachting werd gezorgd, dat lever,
een volledig gevulde urineblaas en ongeveer 300 cc cerebrosinaalvocht
kon worden verkregen voor onderzoek. Er werd een zeer overtuigende
eenzijdige slikpneumonie vastgesteld met kleine groene partikeltjes in de
trachea, bronchi en broncheoli, alsmede groen gekleurde haardjes en
haarden, verspreid over de rechter long.

In de urine stelde de Rijksseruminrichting arsenicum vast, alsmede in
het hooi, dat het paard op stal had ontvangen, welk hooi eveneens uit
het gevaarlijke gebied afkomstig was. Lood werd niet gevonden, ook niet
in het cerebrospinaalvocht en evenmin in de vorm van een schaduw op de
Röntgenfoto van pijpbeen en kootbeen van het paard.

Wij hebben hier clus de typische verschijnselen gezien, zoals deze worden
beschreven bij een chronische loodvergiftiging. Zij worden echter blijkbaar
door het bijproduct arsenicum veroorzaakt. Het is logisch, dat deze ver-
schijnselen bij paarden, die werken bij loodsmelterijen, aan lood werden
toegeschreven, doch althans in dit geval, is dit onjuist.

Tin en loodertsen geven als bijproduct het zg. vliegstof, dat uit de
schoorstenen kan vervliegen en bij lage zwakke wind en vooral bij mistig
weer betrekkelijk spoedig neervalt.

In de fabrieken is een reinigingsapparaat, dat het vliegstof afzuigt,
zodat het niet verloren gaat, want dit vliegstof is de grondstof waaruit
in de wereldbehoefte aan arsenicum wordt voorzien. Het bleek ook veel
arsenicum te bevatten. De veehouders zagen meermalen vliegstof op hun
weide neerkomen, zodat de klompen wit werden wanneer zij door het
gras liepen. Daarbij werd de stilstaande sloot besmet door de lucht die
arsenicum bevatte en door water van de fabriek.

Runderen werden niet werkelijk ziek, maar zij gaven wel vaak minder
melk en kregen een afwijkende haarkleur. Vaak hielden zij zich slecht.

Een-en-twintig paarden stierven in ruim één jaar tijds of werden in
nood geslacht. Vijf paarden stierven niet, doch bleven minderwaardig,
van twee paarden is de afloop niet bekend.

De acute vorm van arsenicumvergiftiging geeft vooral gastro-intestinale
verschijnselen, doch bij deze paarden werd dit weinig gezien. Enkele
hebben koliek gehad. De meeste lieten verschijnselen zien van de subacute
tot chronische vergiftiging. Collega Majoewski had bij meerdere paarden
vooral een typische zweetkrans om de hals waargenomen, hetgeen door
collega Mulder eveneens werd gezien en ook bij het laatste in nood
geslachte paard aanwezig was. Overigens werden in het algemeen symp-
tomen geconstateerd van het zenuwstelsel in de vorm van verlammingen,
die ten slotte veelal de fatale slikpneumonie tengevolge hadden. Toch
waren die dieren vaak dan reeds in hoge mate paretisch. Zo werd collega

Mulder bij een paard ontboden, omdat het dier niet kon opstaan. Het
had wederom de uitvloeiing van grasbrij uit de neus en na de slachting,
waartoe terstond werd overgegaan, was de necrotiserende pneumonie
reeds aanwezig. Ook schijnen gevallen voor te komen, waarbij vrijwel
uitsluitend cornage wordt waargenomen.

Het lijkt vreemd, dat de runderen geen ernstige gevolgen hebben onder-
vonden van arsenicum, doch afgezien van het verschil in spijsverterings-
organen is zulks toch verklaarbaar. De meeste gevallen werden in herfst
en winter gezien en in het algemeen liepen runderen op langer gras, dat
in kortere tijd groeit, althans niet zo lang staat. Zo zal het kortere gras
vooral later in het jaar, vliegstof bevatten, dat gedurende de langere tijd
er op is neergestoven en dus een grotere dosis vormt, daarenboven op een
geringere hoeveelheid voedsel. Van grote betekenis kan ook zijn, dat de
paarden het gras dichter bij de grond afbijten.

Aan de gemeentebesturen der betreffende gemeenten werd mededeling
gedaan van de vergiftigingsgevallen en gewezen op de omstandigheid,
dat chronische arsenicumvergiftigingen bij de mens vaak moeilijk worden
onderkend. Thans heeft de Inspecteur voor Volksgezondheid, belast met
de zorg voor water, bodem en lucht, de zaak in handen.

Beschreven wordt chronische vergiftiging van 28 paarden over een
tijdvak van ruim een jaar. Verschijnselen van slikbezwaren, slikpneu-
monieën en verlammingen treden op de voorgrond. Arsenicum uit het
vliegstof van een metallurgische fabriek wordt als oorzaak aangegeven en
niet lood, zoals in de literatuur wordt beschreven.

A description is givcn of chronic poisoning of 28 horses in good one year. Diffi-
culties to swallow, pneumonia by swallowing the wrong way and paralyses were seen
especially. Arsenic in the powder from the chimncy of a metallurgie factory is given
as the cause and not lead as is descripted in the literaturc.

L\'auteur décrit une intoxication chronique chez 28 chevaux en plus d\'un an. Les
symptômes essentielles sont régurgiter, pneumonie par ingurgiter et paralysies. L\'auteur
indique, que l\'arsenic dans la poudre quittant la cheminée d\'un fabrique métallur-
gique est la cause de l\'intoxication et non le plomb, comme on trouve généralement
décrit.

Es wird eine Beschreibung gegeben einer Vergiftigung bei 28 Pferde in ein Zeit-
raum von einen groszen Jahr. Hauptsächlich wurden als symptomen Verschlucken,
Schluckpneumoniën und Paralyses gesehen. Als Ursache wird angegeben das Arsen
aus dem Flugstaub einer metallurgischer Fabrik und nicht das Blei, wie sonst beschrie-
ben wurde.

Vibrio fetusinfecties, als oorzaak van abortus bij het rund, werden reeds
jaren geleden door Sjollema in de provincie Friesland opgemerkt. Pas
na de oorlog werden ze ook in het Oosten, Westen en Zuiden van ons land
aangetoond, zoals bleek uit het onderzoek van aan de Rijksseruminrichting
opgezonden runderfoeti en secundinae.

Gedurende de oorlogsjaren viel het een onzer op, naar aanleiding
van een door hem ingestelde enquête, dat gevallen van vibrio abortus bij
het rund in de provincie Friesland vrijwel steeds voorkwamen op bedrijven,
waar enige tijd geleden het ziektebeeld der enzoötische steriliteit had
geheerst. Als gevolg hiervan opperde hij de mening, dat er een aetiologisch
verband zou bestaan tussen de vibrio-abortus en de enzoötische steriliteit.

Deze enzoötische steriliteit, die o.a. door Veenbaas, Sjollema en
Ter Borg werd beschreven, wordt, zoals bekend, in ons land als één der
voornaamste steriliteitsproblemen beschouwd.

Het is dan ook duidelijk, dat bovengenoemde waarneming door ons
dankbaar is aangegrepen als een uitgangspunt voor nader onderzoek.

In de eerste plaats werd getracht door middel van een agglutinatie-
reactie een verband tussen beide ziektebeelden aan te tonen.

Een vibriostam wordt geënt in buisjes met 0.3 % agar en daarna bebroed
bij een temperatuur van 37° C., in een omgeving, waar de atmosferische
spanning ± 20 % gereduceerd is en 10 % van de lucht vervangen door C0₂.

Na 4 dagen is de cultuur dan uitgegroeid tot een wit beslag, dat zich
op en vlak onder het agaroppervlak bevindt. Deze groeilaag wordt na
vermenging met een weinig bouillon met behulp van een pipet opgezogen
en in een buisje bouillon gesuspendeerd.

Na uitzakken der grove agardeeltjes wordt de verkregen vibriosuspensie
gebruikt als het uitgangsmateriaal, waarmede bloedagarbodems worden
beent voor de bereiding van het antigeen.

Deze bloedagarbodems worden onder dezelfde condities gekweekt als
de agarbuisjes. Na 4 dagen wordt de verkregen cultuur na voorafgaande
microscopische controle op reinheid afgeschud met 0.2 % formolphysio-
logische. De bacteriemassa wordt nu enige keren zwak gecentrifugeerd
ter verwijdering der rode bloedlichaampjes, en daarna door toevoeging
van physiologische keukenzoutoplossing en navolgend krachtig centri-
fugeren tweemaal gewassen, waarna het centrifugaat in iets formolphysio-
logische wordt opgeschud met behulp van een electrisch gedreven roer-
apparaat en weggezet in de koelkast.

Voor het uitvoeren der agglutinatiereactie wordt het antigeen verdund
met physiologische keukenzout tot de dikte overeenkomt met het ie—2e
buisje van MacFarland.

Het bleek al spoedig, dat het vibrio-antigeen door het bloedserum dei-
runderen, die ten gevolge van vibrio fetus hadden geaborteerd, vaak werd
geagglutineerd, soms zelfs bij hoge serumverdunning (1 : 1000—1 : 5000),
maar dat daarnaast ook enkele sera niet werden geagglutineerd. Bovendien
reageerde van de andere koeien, van hetzelfde bedrijf, die niet geabor-
teerd hadden, doch welke wel of niet door de verdachte stier waren gedekt,
het bloedserum tegenover het vibrio-antigeen soms wel positief, zij het
ook in het algemeen in matig sterke verdunning (1 : 100—200—400).

Een oorzakelijk verband tussen enzoötische steriliteit en de vibrio-
abortus kon op deze wijze dus niet worden aangetoond.

Gedachtig aan het feit echter, dat het agens der enzoötische steriliteit
via het genitaalapparaat van het rund binnendringt, werd de mogelijkheid
overwogen, dat reactieproducten der vibrio\'s — in dit geval agglutininen —
in de eerste plaats in het genitaalapparaat gevormd zouden kunnen worden
om pas secundair in de bloedbaan te verschijnen.

Voedsel tot deze gedachte gaven ook de waarnemingen van Pierce.
Pierce toch, werkend met trichomonaden, zag, dat in het verloop van
een infectie met deze protozo in het vaginaalsecretum agglutininen meer
en vlugger waren aan te tonen, dan in de bloedbaan. Hij toonde dit aan
door middel van een oude, door Fleming gebruikte methode bij diens
onderzoek naar het voorkomen van lyzosyme in de vagina.

Hierbij wordt bv. 1 ccm vaginaalsecretum verdund met 4 of 9 ccm
physiologische NaCl en ten slotte gemengd met agar van ± 6o° C., in
een petrischaal uitgegoten. Na stolling wordt het oppervlak met een
oplossing van physiologische NaCl overgoten, waarin na verloop van tijd
het lyzosyme of de trichomonaden-agglutininen zijn aan te tonen, doordat
zij hierin door diffusie terecht zijn gekomen.

Uit bovengenoemde overweging hebben wij daarom getracht met
behulp van deze techniek vibrio-agglutininen in het vaginaalsecretum
als volgt aan te tonen.

\\ ccm vaginaalsecretum wordt gelijkmatig vermengd met 1 i ccm
physiologische NaCl met behulp van een zg. „Griffith tube". Deze hoe-
veelheid wordt gevoegd bij 2 ccm agar, waarna gelegenheid wordt gegeven
deze massa in een dunne laag te doen stollen.

Na stolling wordt het oppervlak overgoten met 4 ccm physiologische
en het geheel 4 uur bij 37⁰ C. gelaten. Daarna wordt de bovenstaande
vloeistof afgegoten en in dalende hoeveelheid tegenover het vibrio-antigeen
geagglutineerd.

Van runderen, welke tengevolge van vibrio fetus geaborteerd hadden,
en van runderen, die meer dan 4 weken tevoren gedekt waren door de
stier, die verdacht was de enzoötische steriliteit over te brengen, reageerde
het vaginaalsecretum tegenover het vibrio-antigeen in de meerderheid
der gevallen positief, en wel vaak in hoge verdunning (bv. 1 : 1000),
terwijl het bloedserum over het algemeen, of veel lagere, of een negatieve
agglutinatie te zien gaf.

Vaginaalsecretum van runderen, die in het geheel niet waren gedekt,
of welke gedekt waren door een niet verdachte stier, reageerde negatief.

Deze resultaten suggereren dus wel in hoge mate, dat naast de runderen,
die aborteerden tengevolge van een vibrio-infectie, ook die dieren, die
niet aborteerden, doch wel door dezelfde stier waren gedekt, een vibrio-
infectie doormaakten, waarmede de juistheid van deze in de aanvang
genoemde opvatting over de aetiologie der enzoötische steriliteit steeds
meer aan waarschijnlijkheid wint.

Het mag bovendien zeker geacht worden, dat deze vibrio-infectie bij
de dekking door de stier wordt overgebracht. Het gelukte nl. bij een
stier, die verdacht werd het agens der enzoötische steriliteit over te brengen,
vibrio fetus regelmatig uit het sperma te kweken.

Omgekeerd zou dit dus kunnen betekenen, dat wij in het aantonen van
een vibrio-infectie in het genitaalapparaat van stier of rund een middel
in handen hebben, waarmee de enzoötische steriliteit vlugger en op deug-
delijker gronden is te diagnostiseren, dan dit tot heden het geval is.

Voor een diagnostische methode komt in de eerste plaats in aanmerking
het aantonen van de vibrio\'s in het sperma. Het zal echter nog moeten
blijken of dit in de praktijk voldoende kans op succes biedt.

Voorlopig lijkt het gemotiveerd op bedrijven, waar klachten met be-
trekking tot het drachtig worden der runderen bestaan, bij het stellen
der diagnose enzoötische steriliteit de agglutinatie van het schedeslijm
van verschillende dieren te hulp te roepen.

Wij weten nog wel niet met zekerheid, of niet besmette dieren nooit
een positieve vibrio-agglutinatie van het schedeslijm zullen vertonen en
begrijpen evenmin de oorzaken, waardoor een besmet dier niet steeds
een positieve reactie vertoont, doch het is wel gebleken, dat het verschil
in reactie tussen verdachte en niet-verdachte runderen voldoende groot
is om hieraan in de practijk de volle aandacht te schenken.

Zo werd bv. bij 37 verdachte runderen in 65 % der gevallen een positieve
agglutinatiereactie verkregen, terwijl deze bij 25 niet-verdachte dieren
geheel negatief verliep.

Wij hebben gemeend, dat het om verschillende redenen van nut zou
kunnen zijn, indien reeds thans o.a. de gezondheidsdiensten in de ge-
legenheid zouden worden gesteld deze reactie op haar deugdelijkheid en
tekortkomingen voor de praktijk te beproeven.

Ter voorbereiding van de agglutinatiereactie in de practijk is daarom
de houdbaarheid van het vibrio-antigeen nader getest op de volgende wijze :

Twee partijen vibrio-antigeen werden in verschillende porties verdeeld
en gedurende 2 maanden bewaard bij temperaturen van 4⁰ C. en 37⁰ C.,
terwijl tevens de invloed van het licht bij kamertemperatuur werd nagegaan.

De verschillende porties vibrio-antigeen werden met tussenpozen van
i en 2 maanden geagglutineerd tegenover een gedroogd en in vacuo
bewaard vibrioserum, dat bereid was door konijnen meerdere malen met
levende vibrio\'s parenteraal te infecteren.

Na 2 maanden bewaring kon bij geen der antigeenmonsters een ver-
andering in de agglutinabiliteit worden opgemerkt; het lijkt dus voldoende
stabiel om onder practijkomstandigheden te worden gebruikt.

Bij een onderzoek, verricht aan de Gezondheidsdienst voor Vee in
Friesland, is gebleken, dat vibrio-abortus vrijwel steeds optreedt op be-
drijven, waar de enzoötische steriliteit heerst.

Op grond van dit gegeven werden monsters vaginaalslijm van 62 koeien
onderzocht, welke ten dele gedekt waren door een stier, die met het agens
der enzoötische steriliteit besmet was; de rest van de dieren was niet of
door een niet-verdachte stier gedekt.

Dit vaginaalslijm werd op de aanwezigheid van vibrio-agglutininen
onderzocht op een wijze, zoals door Pierce in practijk gebracht is voor
de trichomonas-diagnostiek.

65 % van de slijmmonsters van de 37 verdachte dieren gaf een duidelijke
agglutinatie. Bij de 25 monsters van niet-verdachte dieren was de agglu-
tinatie steeds negatief.

Deze bevindingen geven steun aan de veronderstelling, dat het beeld
der enzoötische steriliteit in vele gevallen berust op een infectie met
vibrio fetus.

During a research, done at the Veterinary Health Service in the province of
Frisia, it was evidenced that Vibrio abortus in cattle practically always occurs on
farms, where enzootic sterility prevails.

In account of this data, samples of vaginal secretion of 62 cows of which a
number had been inseminated by a bull, which had been infected with the agens
of the enzootic sterility, were investigated. This vaginal secretion was determinated
on the presence of Vibrio agglutinins, in a manner as is brought into practice for
Trichomonas diagnostics by 1\'ierce.

65% of the secretion samples of the suspected 37 animals gave rise to a distinct
agglutination.

With the 25 samples of the not-suspected animals, the agglutinations were always
negative.

These results, give support to the prcsuppostion, that the picture of the enzootic
sterillity in many cases comply with an infection with Vibrio fetus.

De Fokvereniging Harencarspel besloot in de winter van 1947—1948
in arren moede over te gaan tot kunstmatige inseminatie, aangezien het
in de twee laatste jaren hoe langer hoe moeilijker werd de koeien drachtig
te krijgen. Het drachtigheidspercentage bedroeg nl. ^ 40 %.

Het betrof in dit geval bijna uitsluitend kleine bedrijven, die zelf geen
stier konden houden en dus aangewezen waren op het gemeenschappelijk
gebruik van dekstieren, die alle in een minimum van tijd geïnfecteerd
bleken te worden.

Behalve de runderen van het eigen bedrijf, werden ook de aangekochte
koeien niet bevrucht. Meerdere bedrijven konden in de voorgaande jaren
practisch geen rund bij natuurlijke dekking drachtig krijgen.

Aan de niet-drachtige runderen waren in 1947 weinig of geen afwijkingen
te zien. Geen uitvloei. Geen verschijnselen van trichomoniasis. Wel werden
verschillende dieren op onregelmatige tijdstippen bronstig.

Door de Vereniging voor K. I. werd toen aangekocht de stier O.A.A.
Bij herhaald onderzoek bleek de dikte van het sperma steeds voldoende
te zijn. Het aantal afwijkende spermatozoïden was steeds binnen de
grenzen van het normale. De wolkenvorming en de individuele bewegelijk-
heid lieten niets te wensen over. Bij bacteriologisch onderzoek werd echter
in de eerste maand Ps. aeruginosa in het sperma aangetoond.

Toch werd tot het gebruik voor kunstmatige inseminatie overgegaan.
De gebruikte spermaverdunning bedroeg in de regel 1 : 4. Aangezien
er zeer veel onvruchtbaarheid op de stallen heerste werd met 500 koeien
begonnen.

In de grafiek zijn weergegeven de percentages van de geïnsemineerde
runderen, die na 3 weken niet voor her-inseminatie werden aangeboden
en wel over het tijdvak 6 Maart 1948 tot 4 September 1948. Op die datum
werd de stier rust gegeven, omdat bijna alle runderen drachtig waren
geworden.

De slechte resultaten van 6 Maart tot 10 April zijn te wijten aan de
bestaande infecties bij de runderen. In die tijd werden veel dieren ge-
weigerd omdat ze de laatste maanden nog door een stier gedekt waren.

Vanaf 17 April tot 22 Mei waren de resultaten aanmerkelijk beter.
De geïnsemineerde koeien van die periode waren de laatste maanden
niet gedekt of hadden normaal gekalfd.

Dat de curve een zo sterke schommeling vertoont, staat in verband met
het kleine aantal der geïnsemineerde koeien.

Vanaf 22 Mei werd het aantal wekelijks ter inseminatie aangeboden
runderen veel groter, waardoor de grootte der schommelingen in het
percentage niet-terugkomende dieren afneemt.

mijn mening staat deze daling in verband met het gebruik van de zg.
isotonische buffer. Tot 15 Mei is gebruik gemaakt van „buffer 300". Ook
de ondeugdelijke „buffer 300" is gebruikt, zonder dat de resultaten hier-
door nadelig werden beïnvloed. Bij gebruik van de zg. isotonische buffer-
oplossing zien wij tot 10 Juni een geringe daling van het percentage.
Toch blijven de percentages nog boven de 60 %.

De spermata van de andere stieren op het station reageerden veel
ongunstiger op de isotonische oplossing. Ze stierven nl. veel te snel af.

Van de stier O.A.A. bleef het sperma in verdunde toestand 4 dagen
in leven. Bij hernieuwd gebruik van „buffer 300" zien we weer een stijging
in de lijn, welke echter na 14 Augustus wel iets geflatteerd is, omdat
enkele runderen, die terug kwamen niet opnieuw geïnsemineerd werden,
in verband met de ongunstige kalfdatum.

Op 15 October 1948 is op alle bedrijven een onderzoek ingesteld naar
het aantal drachtige runderen. Daarbij bleek, dat van de geïnsemineerde
571 runderen er 513 drachtig waren (= rond 90%).

Zeer weinig dieren waren op onregelmatige tijdstippen bronstig ge-
worden en thans op 28 November hebben de eerste dieren normaal op
tijd gekalfd.

Behalve bovengenoemde stier O.A.A. beschikt het K.I.-station nog
over een tweede stier, welke ook steeds Ps. aeruginosa met het sperma
meegeeft. Ook hiervan is het eindresultaat der bevruchting voldoende,
in elk geval zeker niet slechter dan die van andere stieren, die eveneens
op het station stonden, ook voor de K.I. werden gebruikt doch waarbij
nooit Ps. aeruginosa in het sperma werd gevonden.

De curve van deze tweede stier met Ps. aeruginosa in het sperma, vertoont
echter in Juni een ongunstiger beeld, hetgeen waarschijnlijk te wijten is
aan het gebruik van de isotonische bufferoplossing. Het sperma stierf nl.
snel af. Hierdoor moest de stier meermalen per week dekken, met het
gevolg, dat ook daardoor de resultaten ongunstig werden beïnvloed.

Ook met deze stier werden bij gebruik van „buffer 300" en beperking
van het aantal dekkingen zeer bevredigende resultaten bereikt. In totaal
werden 85 % der behandelde dieren drachtig.

Boven beschreven ervaringen hebben mij dan ook de overtuiging ge-
geven, dat de aanwezigheid van Ps. aeruginosa in het sperma géén
nadelige invloed op de bevruchtingsresultaten heeft en dat er geen bezwaar
tegen bestaat een stier, die Ps. aeruginosa met het sperma uitscheidt,
voor de K.I. te gebruiken.

betreffende hei driemaandelijkse tijdvak van 6 stf 19.4/ tot —Ajf ------- 19 \'tS

Wanneer het drachtigheidspercentage beneden de 50°/₀ komt, dient
men onmiddellijk de Gezondheidsdienst te waarschuwen!

betreffende het driemaandelijkse tijdvak van \'C* 19 tot 9 ^tyufi.. ....... 19 V/

Wanneer het drachtigheidspercentage beneden de 50 ° ₀ komt, dient
men onmiddellijk de Gezondheidsdienst te waarschuwen!

NAAR AANLEIDING VAN Dr. Y. M. KRAMER\'S ANTWOORD
OP EEN PRIJSVRAAG, UITGESCHREVEN DOOR
GEDEPUTEERDE STATEN VAN FRIESLAND.

In Juni 1946 schreven Gedeputeerde Staten van Friesland, ter vol-
doening aan de bepalingen omtrent het door wijlen Dr. L. A. Buma aan
de provincie Friesland vermaakt legaat voor de landbouwkunde, de
volgende prijsvraag uit:

a. Gevraagd wordt een onderzoek naar en een uiteenzetting van de
mogelijkheden om de kwaliteit van de in Friesland gewonnen melk te ver-
hogen, waarbij dient te worden uiteengezet:

2. welke maatregelen daartoe op de boerderij ten aanzien van de bedrijfs-
voering en het melken dienen te worden getroffen;

3. of, en zo ja, in welke mate de productiekosten van de melk ten gevolge
van de maatregelen tot verbetering van de kwaliteit een verhoging
zullen ondergaan;

4. in hoeverre een verhoging van de productiekosten verantwoord is in
verband met de prijzen en afzetmogelijkheden, inzonderheid op de
buitenlandse markten van luxe kaassoorten.

Algemeen wordt aangenomen, dat bij de zuivelproductie dient te
worden gestreefd naar het voortbrengen van producten, in het bijzonder
kaassoorten, van de hoogste kwaliteit. Daartoe dient de beschikking te
worden verkregen over melk van eerste kwaliteit.

In December j.1. maakten Gedep. Staten bekend, dat zij aan de schrijvers
van vier ingekomen antwoorden een gratificatie hadden toegekend. Van
deze antwoorden was blijkbaar dat van Dr. Y. M. Kramer te Voorburg
verreweg het beste, want het bedrag zijner gratificatie is even groot als dat
van de drie andere inzenders tezamen.

Omtrent deze laatste inzendingen zeggen Gedeputeerden dan ook, dat
zij in het bijzonder de maatregelen op de boerderij behandelen.

Daar ik deze verhandelingen niet gelezen heb (zij zullen, aldus Gedepu-
teerden, tot één publicatie verwerkt en gedrukt worden) is het uitgesloten
daarover een oordeel te vellen. Evenwel zou men kunnen opmerken, dat
er langzamerhand èn in de Nederlandse taal en in andere talen zoveel
publicaties verschenen zijn over de maatregelen die op de boerderij te
nemen zijn ter verkrijging van goede melk, dat de behoefte aan een nieuw
geschrift hierover niet bijster groot is.

Het komt mij ook voor, dat het leggen van de climax bij het tweede
vraagpunt niet in de bedoeling zal hebben gelegen van de vraagstellers.

Over de verschillende maatregelen die men ter boerderij kan nemen
ter verbetering van de melk bestaat m.i. zeer weinig meningsverschil.
Maar wel bestaat er het vraagstuk : gegeven het feit dat met eenvoudige
maatregelen op de boerderij grote verbetering in de melk te brengen is,
hoe komt men dan tot algemene toepassing van deze maatregelen in een

gehele provincie of in geheel Nederland. Met name de laatste en ruimste
vraag is thans een brandend probleem.

Het kan geen verwondering baren dat collega Kramer, „nourri dans
le Sérail", het onderwerp dat de andere inzenders tot hoofdthema van hun
geschrift maakten, betrekkelijk kort afdoet. Nog niet een vijfde deel van
zijn verhandeling is daaraan gewijd.

Daarentegen gaat Kramer, na er op gewezen te hebben dat men door
onderwijs, voorlichting, melkerscursussen e.d. niet tot voldoende mate
van verbetering geraakt, lijnrecht af op de melkverbetering over een breed
front en ziet (m.i. zeer terecht) slechts één groot stimulans : ,,Algemene
verbetering alléén door beloning van goede prestatie".

M.a.w. geef een hogere beloning naar mate de melkwinning en de
resultaten van het melkonderzoek beter zijn. En hij vervolgt :

„Daardoor worden niet alleen degenen geprikkeld tot betere melk-
winning, die hieraan tot nu toe geen of onvoldoende aandacht schonken,
doch hiermede verkrijgen ook zij hun beloning, die de lessen van genoten
onderwijs en voorlichting practisch toepassend, reeds goedwillend de
nodige aandacht aan de melkwinning schonken. Bovendien krijgen degenen
die door de slechte kwaliteit van hun melk de mengmelk ongeschikt maken
voor het bereiden van prima producten op deze wijze hun alleszins ver-
diende straf."

Daarna wijst Kramer op de resultaten der betaling naar kwaliteit in
Denemarken en Zweden. Hij vestigt tevens de aandacht op de resultaten
in Denemarken, verkregen bij de t.b.c.- en abortusbestrijding, toen men
t.b.c.-vrije bedrijven ging belonen (daarentegen boete oplegde indien
succes der bestrijding uitbleef) en ook beloningen toekende aan succesvolle
abortusbestrijders. Tevens wijst hij erop dat toen destijds de veehouderij-
centrale extra kalverschetsen toekende aan deelnemers van de t.b.c.-
bestrijding, een buitengewone stijging van het aantal bestrijders volgde;
hoe talrijke t.b.c.-vrije bedrijven ontstonden, toen men in een bepaald
jaar het „vrijmaken" stimuleerde door een hogere vergoeding bij overname
van reactiedieren.

Ziet, zegt hij, naar de geweldige resultaten in Friesland verkregen,
door het betalen der melk naar vetgehalte, in wezen toch ook een betaling
naar kwaliteit, zij het dan geen hygiënische.

Vanzelfsprekend wijst Kramer op de resultaten in West Nederland
bereikt sedert 1933, toen men de betaling der melk naar kwaliteit ver-
plichtend stelde (Consumptiemelkregeling van 1933). Het mag als bekend
worden ondersteld, dat de melkcontrölestations in A\'dam, Rotterdam,
Den Haag en Utrecht toen werden ingeschakeld als neutrale kwaliteits-
bepalende instellingen.

Het zal de lezers van ons tijdschrift misschien niet bekend zijn en ik
moge het daarom hier mededelen, dat men het in de kringen der melk-
en zuivelindustrie er wel over eens is, dat betaling der melk naar hygi-
ënische kwaliteit, hetzij deze melk voor consumptie is bestemd ofwel grond-
stof vormt voor de zuivelindustrie, noodzakelijk wordt. Dat ook de
coöperatieve zuivelindustrie dit erkent stemt tot verheugenis. Bij haar
toch — en dit kan men steeds van die zijde beluisteren — bestaat de
éénheid „boer-fabriek" en niet het dualisme van producent en melk-
inkopende fabrikant. Indien dus de Coöp. Nederl. Zuivelbond het ver-

langen naar kwaliteitsbetaling uit, dan moet aangenomen worden dat
dit de stem is van duizenden boeren, tezamen exploiterende honderden
zuivelfabrieken of melkinrichtingen.

De meerderheid der melkproducenten begeert derhalve de genoemde
betalingswijze. Ogenschijnlijk is men het in Nederland dus roerend over
deze zaak eens en staat feitelijk niets de algemene invoering in de praktijk
in de weg. Immers ook de Overheid is sterk voor deze zaak geporteerd en
heeft zelfs toegezegd deze zaak een wettelijke basis te willen geven.

Ook hier bedriegt de schijn, want de belanghebbenden mogen dan het
principe aanhangen, verder zijn zij het zo volmaakt mogelijk oneens. Het
grote twistpunt is : wie moet de kwaliteit vaststellen ?

De coöperatoren zeggen : wijzelf, d.i. de coöp. fabriek, d.i. tenslotte de
boer. Alles in eigen hand, is de leus ; de boer controleert zich zélf, want de
boer is de fabriek en de fabriek is de boer.

Daartegenover staat de mening van velen — ook van vele niet coöp.
zuivelfabrieken en melkinrichtingen -- die het vanzelfsprekend achten
dat de kwaliteitsvaststelling in handen van neutrale lichamen behoort te
berusten. Instellingen als de bestaande melkcontrölestations in W. Neder-
land bijv., die alle een afd. kwaliteitsvaststelling der door veehouders ge-
leverde melk bezitten. Kramer neemt het standpunt in dat het „voor
alle zuivelfabrieken van het grootste belang is, dat het bepalen van de
melkkwaliteit onafhankelijk van de fabriek geschiedt".

ie. De veehouder kan de kwaliteitsklasse niet zelf aan de melk waar-
nemen. Daarom is het nodig dat degene, die deze vaststelt geen enkel
belang heeft bij de gevonden resultaten.
2e. Achteraf is geen controlerend toezicht hierop mogelijk. Slechts als de
toeziende instantie bij monsterneming, onderzoek enz. aanwezig is,
zal zij kunnen nagaan of een juiste werkwijze gevolgd werd. Maar
dan kan het onderzoek evengoed door de toeziende instantie zelf
verricht worden.

3e. Uniformiteit voor de gehele provincie is naast objectiviteit onont-
beerlijk.

4e. Deze materie verlangt een rustige sfeer. (Hier doelt Kramer op de
onrust die onvermijdelijk ontstaat als fabrieken als \'t ware elkaar
bestrijden door bij de kwaliteitsvaststelling niet het volle pond te
eisen).

Kramer zegt het kort en bondig (dat is trouwens kenmerk van de gehele
tekst), maar m.i. zullen zijn motiveringen toch wel indruk maken, ook in
de kringen die hun hart verpand hebben aan de opvattingen die de coöp.
zuivelwereld in de laatste tijd doet horen.

De financiering van het stelsel denkt Kramer zich aldus, dat een deel van
het melkgeld besteed moet worden voor beloning van goede melk. Hij acht
het \'t beste dat alle fabrieken (bijv. in de provincie Friesland) een vast
bedrag per kg melk afdragen aan een centrale kas, welke de kwaliteits-
beloningen uitkeert. Er ontstaat aldus een hygiënefonds. Eventuele over-
schotten in dit fonds zouden kunnen dienen als reserve of in mindering

kunnen komen van de bijdragen van het volgend jaar. Een financiering
per fabriek wordt door Kramer ontraden.

Hier is Kramer wel zeer kort in de formulering van zijn gedachten ;
m.i. had hij hier wat uitvoeriger kunnen zijn, omdat menige minder inge-
wijde lezer niet direct de tekst van pag. 17 zal begrijpen.

Onder het hoofdstuk „uitvoering" schetst Kramer hoe hij zich voorstelt
alle melk van de gehele provincie te kunnen controleren op kwaliteit,
waarbij dan de controle geschiedt door personeel van een controledienst
los van de fabrieken.

Zijn slotzin is hier zeer belangrijk : „Als de melkproductie in Friesland
600 millioen kg bedraagt (per jaar), dan is 4 ct. per 100 kg hoogstwaar-
schijnlijk voldoende voor de kosten van het instituut met de bovenom-
schreven werkzaamheden".

Dit zal vermoedelijk een harde noot zijn voor de tegenstanders van
Kramer\'s zienswijze.

Naast principiële bezwaren zijn n.1. van coöperatieve zijde, vooral door
de hr. Geluk, Secretaris van de F.N.Z., financiële bezwaren geuit tegen
hygiënische melkcontróle door aparte neutrale instanties. Deze zouden zo
duur zijn, werd steeds beweerd.

In mijn jaarverslag over 1945 heb ik reeds getracht dit tegen te spreken,
maar steeds weer verneemt men het oude geluid. De hr. Geluk, die
precies kon weten (door zijn bestuursfunctie in het Bedrijfschap voor
Zuivel) welke kosten de vaststelling der kwaliteit door contrólestations
meebrengen, ging zelfs zover dat hij in een vergadering van de Groningse
Zuivelbond het melkcontrólestation te Gorinchem als voorbeeld van
„duur zijn" aanhaalde. Dit voorbeeld was niet erg gelukkig gekozen,
want de genoemde kleine controle-instelling is in de laatste jaren ontstaan,
als instelling van de Goöperatieve Zuid-Hollandse Zuivelbond, en werd
als het ware met kunst en vliegwerk ingeperst tussen de reeds bestaande
4 contr. stations. De protesten van deze instellingen, die een deel van het
arbeidsterrein aan „Gorinchem" moesten overdragen, werden genegeerd.
Ook hun waarschuwing, dat dit te kleine station zeer duur zou werken,
maakte geen indruk. Het ligt natuurlijk voor de hand dat deze nutteloze
versplintering, van coöperatieve zijde nu eenmaal doorgedreven, tot een
dure exploitatie van de nieuwe instelling en tot minder efficiënte werk-
wijze van de stations moest leiden, die hun werkgebied zagen ingeperkt.
Maar in de bedoelde vergadering te Groningen werden de totale kosten
van de G\'se begroting naar voren gebracht, waarbij verzuimd werd
de werkelijke kosten voor kwaliteitscontrole daaruit los te maken.

Het lijkt me niet twijfelachtig of Kramer\'s argumenten, alsmede zijn
„4 ct. per 100 kg", zullen in het coöperatieve kamp en naar ik hoop ook
in Friesland, vanouds het bolwerk der F.N.Z., indruk maken. Waar ik mij
moeilijk een objectieve en stipt uniforme kwaliteitsvaststelling kan voor-
stellen, verricht door de zuivelfabrieken, heb ik mij dikwijls afgevraagd
of nu werkelijk de coöp. boeren (en ook fabrieksdirecteuren) gelijkelijk
over deze zaak denken als de voormannen, wier geluid wij wel vernamen.
Ik betwijfel dit en als ik mis ben zou ik zulks ten zeerste bejammeren, want
naar mijn mening mag algemene betaling naar kwaliteit geen avontuur
worden. Is het vertrouwen eenmaal geschokt door verkeerde uitvoering
(en deze lijkt mij onvermijdelijk indien de melkbeoordeling aan enkele
honderden fabrieken wordt opgedragen), dan zal het uiterst moeilijk,

misschien voorlopig wel onmogelijk zijn op een stelsel over te schakelen
waarbij een volkomen onafhankelijke en niet belanghebbende beoorde-
lingsinstantie in het midden staat. De coöperatieve zuivelorganisaties
hebben op het gebied van betaling van melk naar kwaliteit weinig
ervaring. In ieder geval lang niet die ervaring die de West-Nederlandse
Melkcontrólestations in de loop van 15 jaar verkregen hebben. Naar mijn
vaste overtuiging onderschatten zij de uitvoeringsmoeilijkheden, die zich
zullen voordoen, wanneer men de melkcontröle laat verrichten door
honderden fabriekslaboratoria die nagenoeg geen voeling met elkaar hebben.
Van uniformiteit zal geen sprake zijn en zonder deze kan de zaak niet slagen.

Zelfs in W. Nederland, waar thans 5 contrólestations deze arbeid ver-
richten, kost het grote moeite steeds op geheel uniforme wijze te werken.
Een overkoepelingscommissie (de Centrale Commissie voor Melkhygiëne)
is hiervoor onmisbaar evenals voortdurend contact der directies der
contrólestations. Toch menen nog steeds tal van veehouders, dat het éne
station anders (soepeler of strenger) beoordeelt dan het andere.

In feite is dit niet het geval, doch juist op dit terrein is de veehouder
uiterst gevoelig en prikkelbaar. Het is daarom gebiedende noodzaak, dat
de kwaliteitsbeoordeling omgeven wordt met alle waarborgen die maar
te geven zijn, opdat de kritiek over geen werkelijke argumenten kan be-
schikken. Deze waarborgen zullen onmogelijk gegeven kunnen worden
indien de zaak aan veel te veel handen wordt toevertrouwd. Men vergete
toch niet dat hij, die de kwaliteit vaststelt, d.w.z. in feite beslist over het
bedrag dat de boer per kg melk ontvangt, moeilijk populair kan zijn bij
een groot deel der boeren. In welk een positie brengt men de fabrieks-
directeur, aangesteld door de boeren, indien hij de weinig populaire
kwaliteitsbeoordeling zal moeten uitvoeren.

„Voor alle fabrieken en alle ander instanties die de veehouders helpen
,,en voorlichting geven, bestaat de prikkel om hulp en voorlichting zo
„intensief mogelijk te doen zijn. ^l)

Deze en de drie volgende alinea\'s zijn zodanig dat zij misverstand kunnen
wekken, immers, oppervlakkig beschouwd, zou men er uit kunnen lezen dat Kr. wèl
de kwaliteitsvaststelling, maar niét de voorlichting der veehouders aan neutrale
controlediensten wil toevertrouwen.

Men vergete echter niet dat Gedeputeerden het vraagstuk tot Friesland beperkten.
Kr. gaf derhalve een zo eenvoudig mogelijk stelsel aan, aansluitend bij Friese toestanden.
Hierbij heeft hem ongetwijfeld voor ogen gestaan dat Friesland talrijke zuivelcoöperaties
bezit, die zich reeds lang op voorlichtend terrein verdienstelijk maakten evenals bepaalde
niet coöperatieve fabrieken.

Deze toestand nu is geheel verschillend van die in vele andere gewesten en met name
in tegenstelling met de toestand in West-Nederland. Bij mijn weten heeft zich daar
nagenoeg geen enkele fabriek op dit terrein bewogen. Vandaar dat deze materie de
eerste taak werd der melkcontrólestations, toen deze ontstonden. Daaruit is later gegroeid
o.m. een stelsel van periodieke bedrijfsbeoordeling (uit een oogpunt van melkhygiëne),
dat de basis vormt van een premiestelsel, geheel te beschouwen als een belangrijk verleng-
stuk van de betaling naar kwaliteit.

De melkcontrólestations achten dit Onderdeel zeker even belangrijk als de vaststelling
der melkkwaliteit in engeren zin. Ook Kr. deelt deze mening en had m.i. duidelijker
kunnen doen uitkomen, dat het melkgeld moet afhangen van laboratorium-kwaliteit
en bedrijfstoestand.

Het zou derhalve volkomen onjuist zijn indien men zou concluderen: „Kr. meent dat
de voorlichting niet bij de melkcontrólediensten thuis hoort."

,,De fabrieken hebben er groot belang bij om hun leveranciers of leden
„te helpen zoveel mogelijk uit het fonds terug te krijgen. Dit past toch veel
„beter bij de verhouding van de fabriek tot de veehouder dan het vast-
stellen en berichten van afwijkingen in de melk, dat altijd iets politioneels
„heeft."

Kramer kan zich zelfs voorstellen, dat de mate waarin fabrieken hulp
en voorlichting verstrekken, een zekere gezonde concurrentiefactor gaat
vormen. De veehouder zou zich \'t meest aangetrokken kunnen voelen tot
de fabriek die op dit terrein het meest actief is.

Daarentegen moet de kwaliteitsvaststelling er juist voor behoed worden,
dat zij tot een (unfair) concurrentie-object verlaagd wordt. Ik laat thans
het laatste korte hoofdstuk volgen dat Kramer als opschrift gaf:

„Uit het voorgaande is reeds gebleken, dat voor werkelijke verbetering
van de melkwinning nodig is, dat alle veehouders er aan meedoen en dat
in de gehele provincie dezelfde eisen worden gesteld, dat dus alle zuivel-
fabrieken aan dit stelsel meedoen.

Het eenvoudigste zou zijn als de georganiseerde veehouderij samen met
de gehele zuivelindustrie vrijwillig een melkverbeteringsinstituut zou
oprichten met storting van een bepaald bedrag per kg ontvangen melk
(bijv. 0,5 cent), in een hygiënefonds voor het uitbetalen van de premies
voor goede melk.

Vanwege het grote belang dat de zuivelindustrie heeft bij goede melk,
zal in het bestuur van dat instituut naast de veehouderij ook deze industrie
behoorlijk vertegenwoordigd moeten zijn.

Aan de grenzen van de provincie zijn dan zeker maatregelen nodig,
opdat veehouders zich niet aan deze regeling kunnen onttrekken door hun
melk buiten de provincie te gaan leveren.

Als algemene vrijwillige deelneming aan het melkverbeteringsinstituut
niet te bereiken is, zou de overheid door middel van een wettelijke regeling
deelneming verplichtend kunnen stellen, of aan deelneming belangrijke
voordelen kunnen verbinden. Hiervoor is slechts nodig een verplichting
voor de zuivelfabrieken om in een aan te wijzen gewest een bedrag per kg
melk te storten bij een melkverbeteringsinstituut dat voldoet aan eisen
door de Overheid gesteld, welk instituut jaarlijks deze bijdrage vaststelt.
Hierbij zullen dan tevens maatregelen voor de grensgebieden moeten
worden opgenomen.

Omdat hogere prijzen voor zuivelproducten van hogere kwaliteit, als
gevolg van betere melkwinning aan de veehouders ten goede komen is de
financiering van de melkverbetering in de eerste plaats hun taak, via de
zuivelfabrieken.

Verbetering van de kwaliteit der zuivelproducten komt echter ook ten
goede aan de consument in het binnenland en als het doel bereikt wordt
ook aan de export en de naam van de zuivelproducten in het buitenland.
Hierbij is zeker de gehele gemeenschap gebaat. Daarom is het ook billijk
dat de gemeenschap financiële steun aan de melkverbetering geeft.

Door deze afhankelijk te stellen van de bedragen die de veehouders via
de fabrieken voor de verbetering besteden is waarschijnlijk vrijwillig

De waardering van Kramer\'s geschrift door beoordelingscommissie
en Gedeputeerde Staten verheugt mij ten zeerste.

Het valt niet te ontkennen, dat op het gebied der melkverbetering in
Nederland verreweg de meeste practische arbeid is verricht onder in
hoofdzaak diergeneeskundige leiding. Eerst het moeilijke beginwerk
vóór 1933, dat ik thans wel in alle bescheidenheid pioniersarbeid mag
noemen. Daarna heeft zich in W. Nederland een stelsel van melkver-
betering ontwikkeld, o.m. omvattende betaling van melk naar kwaliteit,
hetwelk mede geleid heeft tot een voorheen nooit gekende activiteit op het
gebied der t.b.c.bestrijding onder het rundvee.

Er is in W. Nederland iets tot stand gebracht dat buitenlanders tot
ons trekt, die de gevolgde werkwijze komen bestuderen.

In Nederland zelf echter is er maar zeer matige waardering voor deze
arbeid in bepaalde kringen. Helaas zijn het vertegenwoordigers juist dezer
kringen, die de doorslag geven bij de beslissing of gelden uit de kas van het
Bedrijfschap voor Zuivel beschikbaar zullen blijven voor doorvoering van
het gevolgde verbeteringssysteem, dat zij bovendien levenskracht hebben
afgetapt door de zo nodige vergroting der kwaliteitstoeslagen- en kortingen
met hun veto te treffen. Het is een wonderlijke toestand, dat de zuivel-
bereidende districten zeggenschap hebben over de maatregelen die in het
melkdrinkende district van W. Nederland millioen consumenten)

getroffen zullen worden. Betreurenswaardig is het, dat zij, althans nu nog,
zelfs de macht hebben het met moeite opgebouwde ten val te brengen en
daarmede reeds een aanvang hebben gemaakt.

Kramer\'s kort en bondig betoog kan groot nut afwerpen, indien het in
handen komt van zoveel mogelijk personen, verenigingen en instanties
die geacht kunnen worden voor deze materie belangstelling te hebben.
Zijn rustige uiteenzetting mist ieder polemisch element en zal velen, die
over deze zaak reeds nagedacht hebben, een wegwijzer kunnen zijn. De
oplossing is zo eenvoudig !

De coöperatieve voormannen zal hij wel niet bekeren, maar wellicht
maakt zijn betoog indruk op de practici in het coöp.kamp, die de
zaak moeten uitvoeren.

In de kringen der particuliere zuivelindustrie en melkinrichtingen zal
men in het algemeen met Kramer\'s denkbeelden accoord gaan.

Men heeft van verschillende zijden wel eens betoogd, dat de melk-
contrölestations te lijdzaam staan tegenover de vele aanvallen die zij van
verschillende zijden steeds te doorstaan hadden. „Gij verweert U te
weinig," was dan de opmerking.

Deze aanvallen echter geschieden meest in lichamen of vergaderingen
waar de aangevallenen zelf geen stem kunnen laten horen. In de jaarver-
slagen van het Melkcontrölestation „Utrecht" over 1945, \'46 en \'47 zal
de aandachtige lezer reeds gestuit zijn op enkele verweersuitingen, speciaal
in het laatstgenoemde. Veel meer kan echter uit gaan van een brochure
als thans door Kramer uitgegeven.

Omtrent de tetanus in Nederland is weinig bekend, wat de morbiditeit bij de mens
betreft. In 1925 wees Aldershoff op de vele sterfgevallen van tetanus in het eerste
levensjaar.

Hemmes heeft na schifting der statistische gegevens de beschikking gekregen over
de gegevens van 627 patiënten, die in de periode 1935—\'47 aan tetanus zijn gestorven
(145 vrouwen en 482 mannen). 1941 had de laagste mortaliteit, 1944 de hoogste. De
ziekte komt op alle leeftijden voor; 106 kinderen overleden aan naveltetanus. Deze is
steeds gedaald sedert er betere verloskundige hulp is gekomen (in 1909 werden per
100.000 kinderen er 4500 zonder deskundige hulp geboren, in 1940 slechts 50).

In de provincie Groningen kwamen de meeste gevallen van naveltetanus voor (in
Groningen 1 op 6200 kinderen, in Zuid-Holland 1 op 9700 kinderen). Aardappel-
rooien is niet de waarschijnlijke oorzaak, want in het voorjaar kwam evenveel tetanus
voor als in het najaar.

De hoogste sterfgevallen komen voor in de landbouwgebieden op de kleigronden.
In de steden komt veel minder tetanus voor dan op het platteland.

In het Westland, waar zoveel paardemest wordt gebruikt, kwamen slechts twee ge-
vallen van tetanus voor.

Op 10 millioen Amerikaanse soldaten, die verplicht gevaccineerd werden, kwamen
12 gevallen van tetanus voor, waarvan 6 bij niet gevaccineerden.

H. I. Field (Vet. Investigation Departm. Cardiff) heeft in de jaren 1946 en \'47 op
70 boerderijen in West-Wales salmonellose bij koeien geconstateerd; op 67 hiervan
betrof het dieren boven het jaar. Op 66 boerderijen werd S. dublin en op 4 S. typhi
murium gevonden.

Op 50 boerderijen was slechts 1 dier aangetast. Mortaliteit bedroeg ^ 70 %. De
bacteriologen verwijs ik naar het artikel zelf. De klinische verschijnselen komen over-
een met die ik beschreven heb in mijn artikeltje op bladz. 85 en vervolgens van dit
Tijdschrift van 1948. Ik wil alleen hier vermelden hetgeen schrijver opmerkt over het
verband tussen rundersalmonellose en voedselvergiftiging bij de mens. Vleesvergif-
tiging lijkt hem zeer onwaarschijnlijk ,,it seems improbable that such an animal would
be passed for human consumption at subsequent meat inspection". Mij dunkt, dat de
ervaring toch wel anders leert.

Wel haalt Field een rapport van Scott uit 1936 aan, waaruit blijkt, dat de methode
van vleeskeuring in Engeland niet de smetstofdragers kan opsporen, maar hij conclu-
deert uit een studie van de openbare gezondheidsdienst in Engeland, dat in de meer-
derheid der gevallen een uitbreken ener voedselvergiftiging, waarvan de oorzaak bij
het rund wordt gezocht, het de besmette melk is, die de schuld draagt.

Gedurende het eerste stadium is de salmonella in het bloed aanwezig en ipso facto
in de melk. Is het ipso facto hier wel gerechtvaardigd ? Later als er enteritis-symptomen
optreden, kan ook de melk door de feaces besmet worden.

De oorzaak van de besmetting der gezonde melk bij smetstofdragers is niet zo dui-
delijk. Standfuss (1932) en ook Clarenburg (1931) menen, dat hoewel de melk door

tic faeces verontreinigd kan worden, er toch ook een infectie van de uier aanwezig is.

I?ij sectie vindt men soms de milt als focus van infectie. De mogelijkheid bestaat,
dat van hier uit de bacteriën in de bloedstroom en in de melk geraken.

Niettegenstaande de hoge frequentie van klinische gevallen en smetstofdragers onder
het rundvee van West-Wales gedurende \'46 en \'47, is toch geen voedselvergiftiging
bij de mensen geconstateerd. Opmerkelijk is dat gedurende de jaren 1944—\'45 slechts
11 gevallen van infectie met S.dublin in heel Engeland en Wales zijn gevonden. Sal-
monella ontwikkelt zich zeer snel in de melk bij hogere temperatuur. Het vermoeden
wordt uitgesproken, dat tijdens de zomermaanden melk daarom gevaarlijk wordt,
als niet gezorgd wordt voor een hygiënische melkwinning en behoorlijke afkoeling.

Experimenten op vrijwilligers hebben aangetoond, dat 2000—4000 millioen S.typhi
murium per os opgenomen, niet anders dan een lichte diarrhee veroorzaakten.

Mej. Dr. Stoppelman uit Groningen Kinderkliniek heeft nagegaan de invloed van
caronamide (4 carboxyphenylmethaansulfonanilide) op het penicillinegehalte van het
bloed. Op verschillende wijzen heeft men er al naar gestreefd om het penicillinegehalte
in het bloed zo lang mogelijk op peil te houden. Men kan dit doen door de resorbtie
te vertragen en ten tweede door de uitscheiding tegen te gaan. Een vertraagde resorbtie
krijgt men b.v. door penicilline op te nemen in een mengsel van olie en was, of het tege-
lijk met adrenaline in te spuiten, of een ijsblaas te leggen op de injectieplaats. Ook heeft
men een vertraagde resorbtie gezien van het procaïnezout van penicilline.

Teneinde de uitscheiding van het penicilline tegen te gaan heeft men tegelijk para-
aminohippuurzuur ingespoten, dat langs de niertubuli wordt uitgescheiden. Inderdaad
kan men daarmede hogere bloedconcentraties bereiken. Caronamide bleek volgens
verschillende onderzoekers even zo en nog beter te werken. Mej. Stoppelman heeft
dit gecontroleerd bij 16 zuigelingen en komt tot de conclusie, dat inderdaad het peni-
cillinegehalte van het bloed kan worden vergroot en op een bepaald niveau gehand-
haafd. Er waren echter individuele verschillen.

Zij zal nog verder onderzoeken of de resultaten beter worden als zij gebruik maakt
van slecht resorbeerbare penicillinc-preparaten en tegelijk caronamide.

Lopes Cardoza komt in een ingezonden stuk in het Tijdschrift voor Geneeskunde
vari i Jan. 1949 op tegen de mening, dat adrenaline de resorbtie van penicilline zou
vertragen en ook, dat het onjuist is te denken, dat het inspuiten van penicilline dat
eerst in het eigen bloed van de patiënt wordt opgelost, de resorbtie verlangzaamt, het-
geen is beweerd.

Het ijzerzout van penicilline, door H. Isler. Schweizerischc Medizinische Wochen-
schrift, 1948, bladz. 1202.

De snelle uitscheiding van penicilline langs de nieren en de daardoor nodige dik-
wijls herhaalde inspuitingen maken de toepassing van penicilline lastig voor de patiënt.
Men heeft getracht de uitscheiding te vertragen door de viscositeit van het vehikel
te verhogen (olie- en wassuspensie) of door derivaten van penicilline te zoeken, die
minder in water oplosbaar zijn (penicillinaat van procaine). Schr. heeft zich bezig
gehouden met de studie van ferri-penicillinaat. Dit zout is zeer bestendig, actief in
vitro en in vivo. In het dierexperiment evenwaardig aan penicilline, lipophiel en daarom
in oliesuspensie krachtiger dan penicilline. Klinische waarnemingen bevestigen de
dierproeven, waarbij de vertraagde uitscheiding bleek. Deze is niet constant, maar
dat is ze evenmin bij de olie-wasemulsie van Romansky. Daar vond men op een be-
paald uur na de inspuitingen urineconcentraties, die van 1 —10 verschilden.

Gevallen van gonorrhoe, behandeld met een enkele inspuiting van de betrekkelijk
zwakke dosis van 100.000 E. gaven een genezingspercentage van 95.65.

De betekenis van het electronen-microscoop voor de bestudering der wer-
king van antibiotica.

Werner en Kellenberger wijzen er op hoe de laatste tien jaren het electronen-
microscoop ons nader heeft ingelicht over de morphologie van de bacteriën. We hebben
een idee gekregen over de bouw der bacteriecel, een cyto plasma membraan leren ken-
nen, interne structuren, de wijze van aanhechting van flagellata etc.

Maar ook moest het interessant zijn na te gaan hoe anti-bacterieel werkzame stoffen
inwerken op de bacterie. Zo is reeds bestudeerd de werking van antilichamen uit ko-
nijnen, antiserum op Eberthella typhosa, de oplossing van bacteriën door bacterio-
phagen, de verdikking van de kapsel van pneumococcen onder de invloed van anti-
serum.

Schrijvers hebben gecontroleerd hoe de inwerking van antibiotica op bacteriën
onder het electronen-microscoop is te vervolgen. Een dergelijk onderzoek behoeft niet
alleen wetenschappelijke betekenis te hebben, maar kan ook practische waarde krijgen.
Immers mogelijk stelt het ons in staat, met grote nauwkeurigheid en snel in te lichten
over de werkzaamheid van een antibioticum op een bepaalde bacterie.

Er hebben reeds enkele dergelijke onderzoekingen plaats gehad, o.a. over de inwer-
king van penicilline op Cl. Welchii, van tyrothricine op Bac. cereus en op streptococcen.

Werner en Kellenberger hebben de inwerking op Bac. subtilis nagegaan van strep-
tomycine. Zij kozen juist deze bacil, omdat deze zeer gevoelig is voor streptomycine,
gemakkelijk te kweken is, enz. De bacillen hebben een homogeen cytoplasma dat
omgeven is door een goed ontwikkelde celmembraan.

Dit omhulsel omsluit nauw het cytoplasma zolang de cultuur jong is. In andere cul-
turen trekt het cytoplasma zich iets terug en gaat de membraan zich wat plooien.
In nog oudere culturen verschijnen de sporen, die volimineus zijn.

Aan de culturen is toegevoegd in verschillende concentratie streptomycine (25-,
100-, 500- en 1000 eenheden per cm³). Om duidelijke inwerking te zien moesten hogere
concentraties dan 50 eenheden per cm³ worden genomen.

De morphologische veranderingen aan de bacteriën gaan zeer snel; reeds na een paar
uur ziet men practisch geen normale bacil meer.

3. uitstromen van het cytoplasma uit de celmembraan, die leeg achterblijft en vaak
in stukken uiteenvalt.

Verder hebben schrijvers onderzocht de werking van een ontsmettingsmiddel (mu-
thiolaat acthylmercurithiosalicylzurc natron), dat vele grovere en minder speci-
fieke vernietiging van de bacil veroorzaakt.

Cytoplasmatische lichaampjes in het centrale zenuwstelsel bij boosaar-
dige catarrhaalkoorts.

(Stenius, Naagot om frekvensen av acidofila cytoplasmatiska inklusioners före-
komst och dessas morfologiska förhaallanden i det centrala nerv-systemet hos nöt
med elakartad katarralfeber. Finsk Vet. 1948. S. 175).

Bij 18 gevallen van boosaardige catarrhaalkoorts zag Stenius in 50 % celinsluit-
sels in het centrale zenuwstelsel. Hij brengt deze in verband met de ziekte, temeer
omdat hij overeenkomstige lichaampjes zag bij een experimenteel geïnfecteerd rund.
Tot nu toe zag hij ze alleen in de glossopharyngeus-vagus-kern.

Voorlopig durft de schrijver er nog geen oordeel over uit te spreken, of men met
virusbestanddelen dan wel met celreacties te maken heeft, maar hij wijst toch op de

gelijkenis met virus-lichaampjes, zoals die bij vaccin voorkomen, en op de geringe
variatie in grootte en de teerheid der membranen, die typisch zouden zijn voor virus-
elementen.

Waarschijnlijk komen de insluitsels vooral voor in sub-acute ziektegevallen; niet bij
peracute en acute. Chronische gevallen zijn niet onderzocht. Misschien heeft ook de
behandeling met ichthargan en penicilline de vorming geremd.

(Wiidik, Colitis coccidiosa beim Rind in Finland. Finsk Vet. Tidskr. 1948. S. 181).

In verschillende streken in Finland komt coccidiose veel voor bij runderen in de
vorm van een colitis infectiosa. Bij het volwassen dier is het verloop uiterst gunstig.
De schrijver meent de verklaring daarvan te hebben gevonden in het feit, dat tot nu
toe uitsluitend Eimeria Smithi in Finland is waargenomen. Bij kalveren is het verloop
veel ongunstiger, nogal eens letaal. Veel dieren blijken latent geïnfecteerd te zijn;
van 50 op het abattoir te Lahti geslachte kalveren van 4—12 maanden waren 18%
geïnfecteerd. Therapeutisch werkte 1 g ichthargan 2 maal per dag in 500 cc H.O of
lijnzaad-slobber uitstekend in 1 k 2 dagen. Bijna even goed was Arseentrioxyde, 1 1
—1,5 1 i maal per dag om de andere dag tezamen met neutrale zouten, in totaal
2—3 doses. Kalveren 0,1—0,3 1 per dag, om de andere dag gegeven, in totaal 2 doses.
50—150 g phenothiazine had geen effect.

(Stenius, Bidrag til fraagan om hastens tuberkulin-allergi. Finsk Vet. 1948. S. 219).

Enige jaren geleden publiceerde de schrijver bevindingen bij tuberculinatie van
paarden, waarbij 47,3 % positieve reacties werden aangetroffen, zonder dat zij ooit
met bovine of aviaire smetstof in aanraking waren geweest.

In het algemeen waren de bevindingen met aviaire, bovine humane (alt-tuber-
külin) en synthetische tuberculine gelijk. Maar gewone bouillon gaf in sommige ge-
vallen ook tot 80 % positieve reacties. Het gelukte niet om phleine, smegmine en over-
eenkomstige stoffen te bereiden, noch ze te verkrijgen en daarom kon, nu opnieuw
een onderzoek werd ingesteld, slechts gewerkt worden met bovine „alt-tuberkulin",
aviaire id., synthetische tuberculine en controle-bouillon. Het onderzoek werd uitge-
voerd op 2 grote bedrijven; het ene met 164, het andere met 88 paarden. Bij de ver-
werking der cijfers vond groepering plaats al naar de huiddikte 1—2 mm, 2—4 mm
of meer dan 4 mm was toegenomen (de tuberculinatie geschiedde intracutaan).

Wordt elke toename boven 2 mm als maatstaf voor een positieve reactie genomen
(beoordeling na 48 en 72 uur), dan reageerden 43—61 % (al naar de tuberculine)
positief, terwijl er toch geen enkele kans op besmetting was geweest. Bij een grens van
i mm was het cijfer 90—94%, bij 4 mm en meer 11—33%. Bouillon gaf reactie,
al naar de grens, van 60, 19 en 2 %.

Aviaire tuberculine gaf evenals in Zweden en Denemarken de meeste reacties (33,
28, 33), terwijl mijlen in de omgeving geen tbc. bij kippen voorkwam. Er was een
zeer groot verschil op de 2 bedrijven onderling (bovine tuberculine 41, 43, 16 % en
63, 13, ¹ %; synt. tub. 39, 35, 26 en 49 ,19, 3% av. tub. 29, 29, 4! en 40, 26,
18 %; bouillon 71, 27, 1, en 40, r, 2 %). De cijfers betreffen bedrijven die vlak bij
elkaar lagen.

De toename in maat is het grootst bij aviaire tuberculine en daarbij vooral op de
3e dag. In het algemeen echter is er omtrent het tijdstip, waarop de reacties optreden,
niets te voorspellen.

Op 3 andere bedrijven, met resp. 24, 15 en 8 paarden, die nimmer in contact
kwamen met tuberculeuze runderen, vogels of mensen, werden de proeven herhaald
met inheems alt-tuberkulin (²/₃ bovine, ¹/₃ humane), een uit Weybridge afkomstige
maminalian P.P.D. en Avian P.P.D. tuberculine en met contrólebouillon van kalfs-

vlees. Nu gaf de aviaire niet steeds de meeste en sterkste reacties, maar wel nog was
de 3e dag de beste voor de beoordeling. Op het ene bedrijf zijn de aviaire reacties soms
hoog, op het er naast gelegen bedrijf niet. Gewone bouillon geeft even vaak en even
heftige reactie als de Engelse zoogdiertuberculine. Waarschijnlijk hebben bij het paard
de endotoxinen of bacterie-eiwitten uit de tuberculine geen specifieke allergische wer-
king. De 2e dag was de reactie het sterkst.

Bij een paard, waarbij een gezwel histologisch als tbc. was gediagnostiseerd, gaf
bouillon niet zo\'n sterke reactie als de tuberculines; de aviaire reactie was ook niet zo
goed. De reacties met synthetische tuberculine waren ook niet zo groot als die met
alt-tuberkulin.

(Österholm, Försök med penicillin vid behandling av streptokockmastiter hos
kor. Finsk Vet. Tidskr. 1948. S. 255).

In Helsinki wordt de van buiten aangevoerde melk 2 maal per week bemonsterd
en microscopisch en bacteriologisch onderzocht. Tevens worden proeven genomen
met verschillende middelen tegen streptococcen-mastitis, die in het buitenland gun-
stig beoordeeld werden (acridine-, sulfonpreparaten, zysternal). De resultaten waren
niet schitterend. Het laatste middel gaf slechts in 50 % genezing. Na de oorlog bleek
het aantal gevallen, waarschijnlijk door afslachting, sterk afgenomen te zijn.

In 1946 werd met penicilline begonnen; er werden op 14 boerderijen 114 koeien
met 203 geïnfecteerde kwartieren behandeld. Bij elk dier werden steeds alle 4 kwar-
tieren behandeld wegens de mogelijkheid van latente infecties.

Per speen werden 25.000 eenh. pen. geïnjiciëerd in 50 cc aq. dest. Steeds werden
2. injecties verricht met 12, 24 of 48 uur tussenruimte. 5 — 6 dagen na de 2e injectie
werd de melk gecontroleerd, en zo nodig de uier opnieuw behandeld, (herbehan-
deling). In 79% der gevallen waren de. dieren na de eerste behandeling genezen;
na de herbehandeling was dit in 89,4 % het geval. Recidive trad binnen het jaar op
bij 7 %. Het beste is een tussenpoos van 12—24 uur tussen ie en 2e injectie.

Melk van aldus behandelde dieren was nog na 2 maal 24 uur bactericide ten op-
zichte van grampos. coccen; de bactericide werking hield op na 4—5 dagen. Tegen-
over gramneg. staven was de bactcricidie nihil.

De behandeling kon, zonder schade, op elk tijdstip der lactatieperiode ingesteld
worden. Het is noodzakelijk, dat ^ jaar lang 1 maal per maand de melk wordt ge-
controleerd. Hygiënische maatregelen (isolatie, laatst melken, desinfectie met chlo-
ramine) blijven noodzakelijk.

(Von Hellens, Försakring enbart mot kastrationsrisk. Finsk Vet. Tidskr. 1948.
S. 324).

Risico\'s als gevolg van castratie bij hengsten, stieren, rammen en beren worden
uitbetaald als onderdeel van meer gecompliceerde verzekeringsvormen, wanneer de
operatie is geschied door geëxamineerde dierenartsen. Er is op aangedrongen, dit
risico ook afzonderlijk te verzekeren. Dit kan nu tegen een premie van 1 i % der ver-
zekerde waarde. De schade varieerde van 1942 tot 1947 van 0,5 tot 1,08 %. Sepsis,
peritonitis en prolapsus der darmen waren met 22, 22 en 35,5.% de meest voorkomende
indicaties voor uitbetaling.

De schrijver bespreekt de bouw van verschillende pezen in verband met de functie
die de bijbehorende spier bij de locomotie vervult. Naarmate het gehalte aan onge-

vormd bindweefsel groter is, is de bloedvoorziening beter, de weefselreactie sterker en
daarmee de prognose gunstiger. Oppervlakkige aandoeningen genezen beter. De
differentieeldiagnostiek tussen oppervlakkige en diepe aandoeningen wordt behandeld.
De prognose wordt ongunstiger als de aandoening gelegen is op plekken, waar de pezen
aan sterke druk bloot staan en in de peesscheden. Bij de behandeling van aangeboren
peesverkortingen toont de schrijver zich een vijand van peesdoorsnijding. Bij acute
aandoeningen is afkoeling langer dan 4 a 5 uur overbodig. Priesnitzverbanden hebben
alleen de eerste 14 dagen betekenis. Perforerend branden bij chronische aandoeningen
is absoluut gecontraïndiceerd. Dit zijn wel de meest sprekende gegevens uit het zeer
uitvoerige en zeer gedetailleerde artikel.

(Westermarck, Naagra etiologiska och terapeutiska rön vid behandling av böld-
sjuka hos iller. Finsk Vet. T. 1948. S. 371.).

Bij kleine pelsdieren komt herhaaldelijk een sterke zwelling, vaak met abcesvorming,
der retropharyngeale of submaxillaire lymphklieren voor. Meestal zijn staphylococcen
de oorzaak, die zijn ingedrongen via laesies in de mondholte, die o.a. kunnen ontstaan
door beensplinters, visgraten, en dergelijke. De schrijver zag deze ziekte massaal op-
treden op een farm met 400 dieren, doch kon de oorzaak van het frequente voorkomen
niet ophelderen. Hij kon de sterfte (door sepsis) tot staan brengen door penicilline-
toediening (5000—10.000 eenheden per dag in olie of water gedurende 4 dagen).
Dit gelukte, doch er bleven soms nog wel een jaar lang fistulae achter. Het bleek nodig
naast de injectie ook de pus uit de abcessen af te tappen en deze daarna te vullen met
5 cc 4 % sulfamethyltiazolammoniumoplossing met Ph 7,3—7,8. Dan genezen zelfs
zeer ernstige gevallen in korte tijd.

Erfelijkheid van een aantal aandoeningen van gewrichten, beenderen en
banden bij paarden.

(Tuff, Arveforhold vcd en del lidelser i taaens ledd, knokler og bandapparat hos
hesten. Norsk Vet. T. 1948. S. 385).

Het schijnt, dat in Noorwegen verschillende aandoeningen der ledematen een grote
uitbreiding hebben gekregen. Hierbij kan de fokkerij een rol gespeeld hebben. De
schrijver noemt verschillende ziekten en de mogelijkheid van overerving daarvan.
Volgens hem is volhoef met slechte kwaliteit van de hoorn meestal erfelijk (1 enkele,
recessieve factor). Vocht en zware voeding hebben geen invloed. Hoewel daarover
nog geen zekerheid bestaat, zijn er aanwijzingen, dat ook dc verbening der hoefkraak-
beenderen erfelijk is. Aangeboren verkorting der buigpezen van de ondervoet (stelt-
voet) erft waarschijnlijk over met dominantie.

Beennieuwvormingen (overhoef, spat e.a.) zijn niet erfelijk in de eigenlijke zin. Erfe-
lijke eigenschappen, zoals beenstand, kunnen echter wel praedisponerend werken;
echter spelen een gestoorde minerale stofwisseling bij verhoogde groeisnelheid mis-
schien ook een rol. Bij de mens zijn er aanwijzingen, dat rhachitis erfelijk is, en ook
van dieren wordt dit aangenomen. De schrijver acht het daarom noodzakelijk bij paar-
den een systematisch onderzoek in te stellen naar het familiair voorkomen van been-
gebreken en naar de aanwezigheid bij dekhengsten. Maar tevens moet op uitgebreide
schaal de voeding nagagaan worden.

(Ingram and Hauge, Bacteria in the flesh of Norwegian fin whales. Norsk Vet. T.
1948. S. 297).

Bij 2 walvissen, die na de dood verbloed werden en waarna de buik geopend was,
werd aangetoond, dat 24 uur na de dood reeds zeer talrijke bacteriën overal in het
vlees voorkomen. Deze bacteriën konden om verschillende redenen niet van buiten

af ingedrongen zijn, doch moesten uit de darmen afkomstig zijn. Het aantal was zo
groot, dat rotting spoedig te verwachten was. De vaak waargenomen gasvorming in
het vlees is identiek met rotting.

Anderen vonden geen bacteriën, maar daarbij konden de dieren korter tijd na de
dood onderzocht worden. Rotting zou pas aan de dag treden bij een gehalte van 10"
bact. per gram.

Door het lang warm blijven van het cadaver gaat de vermenigvuldiging der bac-
teriën buitengewoon snel.

(Skjerven, Sulphamezathine mot coccidiose hos kyllinger. Norsk Vet. T. 1948, S. 412).

Sulfamezathine (0,2 % in het drinkwater; of S. toegediend in poedervorm), zijn
blijkens de ervaringen van de schrijver op een bedrijf met 1000 hoogstens 1 maand
oude kuikens, waarvan 400 in 5—6 weken stierven, in staat de ziekte onmiddellijk tot
stilstand te brengen en vele zieke dieren te genezen. De dosis kan zonder bezwaar
nog verhoogd worden, daar pas bij veel hogere dosis toxische verschijnselen optreden.

Bij 2 van Spitsbergen afkomstige ijsbeerhuiden werden in Trondheim in nog aan-
wezige vleesresten trichinen gevonden, waarvan de kapsels, evenals bij de kat, een
enigszins ronde bouw vertoonden. In Tromsö werden bij 6 van 7 huiden eveneens trichi-
nen aangetoond. In de arctische zóne blijkt dus trichinellose voor te komen. Zoals
te verwachten was, werden in walvisvleesmonsters deze parasieten niet gevonden.

(Alström, Enzoötisch polymyosit i Skaraborgs lan vaaren 1946 och i samband
darmed gjorda iakttagelser. Sk. Vet. T. 1948, S. 593).

In de Zweedse provincie Westergotland is bij paarden een polymyositis, waarbij
de spieren wasachtig gedegenereerd zijn, enzoötisch opgetreden. In andere delen van
het land kwamen slechts sporadische gevallen voor. Totaal werden in 1946 500 dieren
ziek; letaliteit ^ 33 %. De aandoening kwam het meest in laag gelegen streken voor,
vooral langs riviertjes en meren; in hoger gelegen gebieden vooral bij slechte drainage-
van de bodem. De frequentie is groot in regenachtige jaren, als de gewassen overvloedig
gegroeid zijn, doch het gehalte aan mineralen en N-vrije extractiefstoffen laag is. Op
kalkhoudende bodem is de aandoening zeldzaam. Er schijnt verband te zijn met de
zuurgraad van de bodem. Toch is het gewaagd om te spreken van een deficiëntie-ziekte,
daar de localisatic der ziekte niet direct samengaat met de deficiëntie-ziekten bij andere
dieren. Er schijnt een omgekeerde relatie te zijn met het voorkomen van paralytische
haemoglobinaemie.

Spierbeweging na rust schijnt de aandoening tot ontplooiing te brengen. Paralytische
haemoglobinaemie komt vooral voor bij weldoorvoede dieren en begint meestal zeer
kort na de aanvang van de arbeid, terwijl bij polymyositis de verschijnselen meestal
na enige dagen optreden bij dieren van middelmatige tot slechte voedingstoestand.

Als 3e vorm van wasachtige degeneratie van spieren kent men de myositis van de
kauwspieren, waarbij meestal de lever vettig geïnfiltreerd is; deze ziekte komt ook op
stal voor en wordt beschouwd als een deficiëntieziekte.

Bij proefdieren op vitamine-E-vrij dieet ontstaat ook dystrophie der spieren. Wan-
neer door het doorsnijden van zenuwen of pezen de beweging der spieren onmogelijk
wordt gemaakt, blijft de dystrophie uit. In dit verband is het van belang, dat polymy-
ositis nooit is waargenomen bij koeien in lactatie, wel bij kalveren en pinken. Het is
van belang, dat een biochemisch onderzoek naar het verband tussen de gesignaleerde
verschijnselen wordt ingesteld. Het voorkomen bij verschillende diersoorten pleit naast
andere verschijnselen voor een voedingsoorzaak.

(Olsson, Forsök med kobolt — tillskott aat nöt kreatur i besattningar med bestaaende
bristsjukdomsbesvar av skravelsjukenatur, Skand. Vet. T. 1948, S. 625).

Tijdens een onderzoek naar het voorkomen van deficiëntieziekten in het district
Dalarna in Zweden, deed de schrijver bij voedingsproeven in gevallen van acetonae-
mieachtige ziekten bij runderen zeer goede ervaringen op met toevoeging van kobalt
aan het rantsoen. Prophylactisch was de dosis 1,5—1,8 mg Co per dag bij jonge en 3,5
mg bij volwassen dieren. Ook therapeutisch werkte deze dosis wel, maar de schrijver
ging tot 10 mg bij jonge en 20 mg bij volwassen dieren.

Het hooi op de betreffende boerderijen had normaal P-, een laag calciumgehalte
en een kobaltgehalte van 0,08—0,096 mg % Co.

Het Co werd toegevoegd aan gedroogde gist. Geen melasse, fosfaat of koper werd
gegeven.

Behalve bij de beschreven proeven werd kobalt nog in 75 gevallen van aceto-
naemie toegepast. 72 dieren genazen. Het zou wenselijk zijn, het gehalte van kobalt
in verschillende kobaltzouten voor de dosering te kennen.

(Nillson, Om sambandet mcllan dermatoser och sexual-endokrina rubbningar
hos tik. Sk. V. T. 1948. S. 643).

De schrijver behandelde van 1944—1946 150 teven die leden aan dermatosen, welke
werden toegeschreven aan hormonale storingen der sexuele stofwisseling, met het
oestradiolpreparaat „follidrin". Het ging om gevallen van pruritis, prurigo, urticaria,
eczeem, alopeeie en otitis externa, die kennelijk optraden in verband met de sexuele
cyclus. De dosis varieerde van 1000—20.000 I.E. follidrin intramusculair om de andere
dag, 2—5 keer in totaal. In 90 % werd een gunstig effect bereikt in 1—30 dagen. Als
intoxicatieverschijnsel werden bij kleine rassen metrochagie en haemorrhagische dia-
these waargenomen. Het beste resultaat werd verkregen bij aandoeningen, die optraden
gedurende de loopsheid.

Bij 30 normale en 30 aangetaste dieren werd het oestrongehalte in de urine^ kwan-
titatief bepaald. Er bestond enige correlatie tussen de dermatose en een geringe oestron-
uitscheiding, doch de schrijver meent op grond van enkele proeven, dat de geneigdheid
tot huidaandoeningen meer gelegen is iri een ev<m wichtsstoornis tussen oestradiol en
progesteron-productie dan in een tekort aan oestron.

(Sompolinsky Smitsom, Hjernebetandelsc hos rav og hund. Medl. bl. f. d. d. Dyrl.
foren. 1948. S. 775).

Bevat een uitgebreid literatuuroverzicht over de infectieuze encephalitis bij vossen
en honden, (fox encephalitis), naar aanleiding van het — voor de eerste maal — op-
treden dezer ziekte op pelsdierfarms in Denemarken, waarover later uitvoerig zal wor-
den bericht. Deze literatuur is vrijwel uitsluitend Amerikaans en wel voornamelijk
verschenen in de Am. Journ. of Hyg. 12 t \'m 29 van de hand van Green en daarin
dus voor alle lezers toegankelijk.

In Noorwegen, Zweden en Denemarken is beschreven een Hepatitis contagiosa
canis bij honden, die veel overeenkomst met de encephalitis infectiosa heeft.

(Jensen, om veterinarretslige synspunkter. Medl. bl. f. d. d. Dyrl. foren 1948. S. 785).

Bevat een aantal opmerkingen over dc grondslagen waarvan men moet uitgaan
bij het opstellen van attesten en over de antidatering, doch bevat geen mededelingen,
die voor onze lezers van belang zijn.

Dc groeiende internationale samenwerking op veterinair-wetenschappelijk gebied
kwam o.a. tot uiting in het in November 1948 te Warschau gehouden F.A.O.-congres
voor „Animal Diseases", waar vele landen vertegenwoordigd waren. Doch ook elders
is soms een interessante ontwikkeling waar te nemen. Een voorbeeld vormt de gang
van zaken met betrekking tot de bestrijding van het mond- en klauwzeer in Mexico,
het daarmee samenhangende research-werk in de Verenigde Staten en de rol, welke
het Nederlands research-instituut op dit gebied, het Staatsveeartsenijkundig Onder-
zoekingsinstituut te Amsterdam, hierbij speelt.

Het uitbreken van een grote mond- en klauwzeer-epizoötie in Mexico in het jaar
1947, welke onder de veehouders in de V.S. onrust veroorzaakte in verband met het
besmettingsgevaar voor de veestapel aldaar, bracht de regering van de V.S. ertoe
zich actief met de bestrijding in Mexico bezig te houden en het onderzoekingswerk
op dit gebied aan te vatten.

Volgens een met de Mexicaanse regering gesloten overeenkomst heeft de Ameri-
kaanse regering indertijd de bestrijding van de ziekte in Mexico op zich genomen in
samenwerking met de Mexicaanse autoriteiten. Met het toezicht op de uitvoering van
de maatregelen werd een gemengd Mexicaans-Amerikaanse Commissie belast. Aan-
vankelijk had de bestrijding ook door de plaatselijke moeilijkheden echter zeer weinig
succes. De gevolgde methode, n.1. het afslachten van het besmette vee op grote schaal,
stuitte op steeds groter weerstand van de Mexicaanse bevolking, mede, omdat de
vergoedingsregeling te wensen overliet.

Onze landgenoot, Dr. Frenkel, Directeur van het Staatsveeartsenijkundig Onder-
zoekingsinstituut, die in 1947 een studiereis naar de Verenigde Staten maakte, heeft
bij deze gelegenheid desgevraagd de veterinaire autoriteiten aldaar geadviseerd, naast
de gevolgde methode van afslachting ook een ruime toepassing aan de vaccinatie van
het gezonde niet-verdachte vee te geven. Hij achtte het aanbevelenswaardig, zolang
er omtrent het type der heersende smetstof niets naders bekend was, vaccin te laten
bereiden met de smetstof welke in Mexico werd aangetroffen.

Dit advies is\' door het Bureau of Animal Industry — een afdeling van het Mini-
sterie van Landbouw aanvaarc^ hetgeen als gevolg had, dat aan enige Europese
laboratoria de productie van vaccin werd verzocht waarin Mexicaans virus verwerkt
werd.

In 1948 begaf Dr. Frenkei. zich andermaal naar dc Verenigde Staten, thans op
uitnodiging van het Ministerie van Landbouw aldaar, teneinde besprekingen te voeren
over de te volgen gedragslijn in Mexico en tevens teneinde van gedachten te wisselen
aangaande toekomstige samenwerking met betrekking tot research over mond- en
klauwzeer.

Tevens was aan dit bezoek een excursie naar Mexico verbonden, teneinde een indruk
te verkrijgen van dc locale omstandigheden en de installaties welke men bezig was
in Mexico-City op te richten voor de productie van vaccin tegen mond- en klauwzeer.

Het dreigende besmettingsgevaar had in de V.S. mede tot gevolg, dat meer aan-
dacht aan het onderzoek naar de bestrijdingsmethoden wordt besteed. Daar het werken
met virus in de V.S. echter verboden is, kon het onderzoek in deze richting geen grote
opgang maken. Er zijn echter plannen ontworpen voor een groot Veterinair Onder-
zoekingsinstituut op het Prudence-Island in de staat Rhode Island. In deze geïsoleerde
omgeving zal het werken met virus wel mogelijk zijn en het onderzoek voortgang
kunnen maken.

Doch in afwachting van het gereedkomen van dit Instituut zijn de Amerikaanse
onderzoekers hun licht gaan opsteken bij hun collega\'s overzee. Dank zij de in ver-
gelijking met de andere vaccins zeer goede resultaten van het Nederlandse product,
hetgeen een bestelling voor 500.000 vaccin-doses van Amerikaanse zijde opleverde

en de uitstekende indruk welke de Nederlandse arbeid op dit gebied in het algemeen
op de Amerikanen maakte, werd daarbij vooral ook de hulp der Nederlandse onder-
zoekers ingeroepen. Het Amerikaanse Ministerie van Landbouw verzocht enige Ameri-
kaanse deskundigen voor ongeveer een jaar in het Amsterdamse instituut tewerk te
kunnen stellen, teneinde vertrouwd te geraken met de aldaar toegepaste methoden
van vaccin-bereiding. Ook het Deense Veeartsenijkundig Instituut te Lindholm ont-
ving een dergelijk verzoek.

Dit plan is voor wat Amsterdam betreft sedert enige tijd verwezenlijkt, zodat mo-
menteel een vertegenwoordiger van het Bureau of Animal Industry van het Ameri-
kaanse Ministerie van Landbouw en een professor van de veterinaire faculteit van
,,East-Lancing College Michigan" werkzaam zijn. Voorts zal er waarschijnlijk bin-
nenkort nog een derde Amerikaanse bezoeker te Amsterdam arriveren om de methode
van vaccin-bereiding door middel van ultra-violette bestraling van het virus met
behulp van de nieuwste Amerikaanse instrumenten te vervolmaken.

Zoals bekend, berust de nieuwe Nederlandse methode van vaccinbereiding, die
door Dr. Frenkel ontwikkeld is, op weefselcultuur. Zij zal het gebruik van levende
dieren overbodig maken, als in de nodige outillage voorzien is. Het zal misschien
binnen enkele jaren mogelijk zijn de vaccin-winning op deze wijze ook op grote schaal
te doen plaats hebben. Thans worden nog grote hoeveelheden van het vaccin te Rot-
terdam bereid uit virus verkregen door besmetting van levende dieren, waartoe speciaal
Iers vee wordt aangevoerd. In Ierland kent men n.1. het mond- en klauwzeer niet,
zodat de vandaar afkomstige „gevoelige" runderen goed materiaal voor de vaccin-
bereiding opleveren.

De laatste tijd worden verschillende ondeugdelijke sera en entstoffen, waarvan de
herkomst dikwijls niet is na te gaan, tegen zeer hoge prijzen aan veehouders te koop
aangeboden.

De Rijksseruminrichting te Rotterdam heeft dergelijke producten op hun werk-
zaamheid onderzocht. Een z.g. vlekziekteserum, dat onder de naam „F\'adoga" in
de handel wordt gebracht, werd op een aantal duiven beproefd. Generlei beschuttende
werking van dit serum tegen vlekziekte kon echter worden aangetoond. Van een ander
vlekziekteserum, dat volgens het etiket uit Gembloux (België) afkomstig zou zijn, was
de werkzaamheid onvoldoende.

Voorts ontving de Rijksseruminrichting nog een product, dat als vaccin tegen borst-
ziekte der varkens werd verkocht. Een veehouder had er enige varkens mee inge-
spoten, die daarna spoedig onder vergiftigingsverschijnselen stierven. De flesjes be-
vatten een heldere geelbruine vloeistof. Het etiket luidde: „Vaccin tegen borstziekte
der varkens, genezend en voorbehoedend", en was over een ander etiket geplakt,
waarop „Reizvaccin E 104" stond vermeld. Proeven toonden aan, dat zich geen
giftige bestanddelen in dit z.g. vaccin bevonden. Voorts was het preparaat steriel,
bevatte dus geen bacteriën, zodat men mag aannemen, dat het niet de minste genezende
of voorbehoedende werkzaamheid heeft. De doodsoorzaak der varkens kan dus ook
niet aan dit „vaccin" worden toegeschreven.

Een flesje abortuscultuur voor immunisatie tegen het besmettelijk verwerpen der
runderen was van een drogist betrokken. De herkomst van deze entstof kon niet verder
worden nagegaan. Abortuscultuur moet niet alleen een reincultuur van levende abor-
tuskiemen bevatten, doch deze kiemen moeten tevens in groot aantal aanwezig zijn.
Het bewuste flesje entstof bevatte inderdaad een reincultuur van abortuskiemen. Echter
bij telling bleek het aantal levende kiemen slechts 10.000 per ccm te bedragen, terwijl
de abortuscultuur, die de Rijksseruminrichting maakt, ca. 500.000.000 levende bacte-
riën per ccm bevat, \'.derhalve 50.000 maal zoveel levende kiemen als dit monster „dro-
gistenentstof". Enige waarde voor voorbehoedende enting heeft dit laatste vaccin dan
ook in het geheel niet. De Directeur der Rijksseruminrichting raadt dan ook aan der-
gelijke waardeloze rommel niet te kopen.

Het bepaalde onder I van de beschikking van de Minister van Economische Zaken
van 31 Januari 1940, No. 1084, afdeling III, Directie van de Landbouw, Nederlandse
Staatscourant 1940, No. 24, wordt ingetrokken.

Deze beschikking zal worden gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant en treedt
in werking met ingang van de dag, volgende, op die harer publicatie.

Het Instituut voor Infectieziekten ziet zich genoodzaakt — wil het
zijn taak researchwerk te verrichten en onderwijs te geven goed ver-
vullen — niet langer de gelegenheid te geven tot het inzenden van
materiaal voor onderzoek. Ook de beperkte personeelsbezetting en het
verlaagde budget van het Instituut laten het doen van routine-ondzrzoek
voor de practijk niet langer toe. Wij moeten daarom de collegae ver-
zoeken, ons, met ingang van heden, geen materiaal meer te zenden,
waarvan men zelf de diagnose zou hebben kunnen stellen.

Het Instituut zal echter wel zeer gaarne bereid zijn bijzondere gevallen
van ziekten, van alle diersoorten, waarvan vermoed wordt, dat het
infectieziekten betreft, te onderzoeken; bij voorkeur zal het Instituut
dan inzendingen van levend materiaal verwachten. Voorts is het Instituut
in dergelijke gevallen bereid, zonder dat dit voor den aanvrager kosten
meebrengt, zoo noodig een onderzoek ter plaatse in te stellen. In al
deze gevallen wordt echter schriftelijk of telefonisch overleg vooraf
verlangd.

Secr. Dr. VV. A. de Haan, Lessinglaan 104 (Park ,,Oog in Al"), Telef. K 3400—11413,
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Dit jaar zal de Universiteitsdag worden gehouden in aansluiting op de Dies Natalis.

\'s Morgens 10.30 uur wordt in de Stadsschouwburg een bijeenkomst gehouden,
te organiseren door het College van Vertegenwoordiging. Als spreker zal optreden
Prof. Dr. H. Freudenthal.

Te 14 uur houdt de rector-magnificus, Prof. Dr. H. Wagenvoort, een rede ter
herdenking van de Dies Natalis in de Aula van de Rijksuniversiteit.

Vrijdag 25 Maart wordt, de Universiteitsdag geopend met een algemene bijeenkomst
in de Domkerk. Na een welkomstwoord door de rector-magnificus, zal Prof. Dr. M.
van Rhijn spreken over: „Sol Iustitiae Illustra Nos".

\'s Middags worden door de verschillende Faculteiten sectievergaderingen gehouden.

De sectievergadering van de Veeartsenijkundige Faculteit zal aanvangen
te 14 uur precies in de Collegezaal van de Heelkundige Kliniek, Biltstraat 172 te
Utrecht. Dr. H. S. Frenkel zal spreken over: ..Het kweken van mond- en klauwzeer-
virus" (met film).

Het is ook voor de dierenartsen van belang, dat zij hun plaats in hel gehele universi-
taire leven weten in te nemen. De collegae worden dan ook verzocht zo veel mogelijk
van hun belangstelling blijk te geven.

In aansluiting op het XlVe Internationale Veeartsenijkundige Congres, dat gehouden
zal worden te Londen van 8 tot 13 Augustus a.s., houdt de „National Veterinary
Association of Great Britain & Ireland" haarjaarlijkse Congres van 12 t.m. 15 Augustus.

Op 12 Augustus en waarschijnlijk ook op 13 Augustus zullen voordrachten en dis-
cussies worden gehouden. Zondag 14 Augustus zal worden gevuld met excursies naar
belangwekkende plaatsen in Londen. Op de 15e Augustus zullen demonstraties worden
gegeven in het ,,Royal Veterinary College" te Londen, met medewerking van leiding
en personeel van dat Instituut.

Die collegae, die dit congres willen bijwonen en een lezing kunnen houden of een
technische demonstratie kunnen geven, speciaal op het gebied van de kleine huisdieren,
worden verzocht zich zo spoedig mogelijk met het Secretariaat van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde in verbinding te stellen.

De candidaat-leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde worden er op
opmerkzaam gemaakt, dat zij het Diergeneeskundig .Jaarboekje 1949 kunnen verkrijgen
voor een gereduceerde prijs van ƒ 2.50. De Jaarboekjes kunnen worden aangevraagd
bij de secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Dr. W. A. de Haan,
Lessinglaan 104. Utrecht.

Ongeveer half drie opent de Voorzitter de vergadering en heet de algemene Secretaris
hartelijk welkom. De afgevaardigde van de afdeling Zuid-Holland is door ziekte ver-
hinderd de vergadering bij te wonen.

Het overlijden van collega F. M. de Leur te Hoorn, wordt met enige passende
woorden herdacht, terwijl de vergadering zijn nagedachtenis eert met het in acht nemen
van enige ogenblikken stilte.

In afwijking van het besluit van de vorige vergadering, zal het bestuur contact op-
nemen met de Prov. Veehouderij Commissie. Bij eventuele bespreking van de tarieven

voor mond- en klauwzeerenting zal het bestuur de daarvoor door het H.B. gegeven
richtlijnen volgen.

In de Contact-Commissie van de afdelingen Utrecht, Zuid- en Noord-Holland worden
aangewezen de collegae J. Stapel, J. Spruyt en J. T. Heeg, nadat collega Kruiswijk
zich hiervoor heeft teruggetrokken. —

De notulen van de vorige vergadering, alsmede het jaarverslag van Secretaris en
Penningmeester, worden aangenomen. De contributie voor 1949 wordt bepaald op
f 5.—, waarbij de Voorzitter de leden opwekt lid te worden van het Jubileum- en
Herdenkingsfonds.

Bij de bestuursverkiezing wordt in plaats van collega Heeg, die niet herkiesbaar is,
tot Voorzitter gekozen Dr. H. H. Scholten te Aerdenhout.

Collega C. v. D. Berg te Oude Wetering wordt met algemene stemmen als lid van
de afdeling toegelaten. Een afspraak met de Bond van Coöp. Ver. voor K. I. in Noord-
Holland, betreffende de tarieven voor K. I., wordt met algemene stemmen aangenomen.

Daarna houdt collega Dr. J. Rinses een „Praatje over de Veterinaire Dienst in de
Nederlandse Antillen".

Allereerst geeft spreker enige aardrijkskundige gegevens en enkele cijfers betreffende
de sterkte van de veestapel op Cura$ao en Aruba en daarna een overzicht van de
omvangrijke taak van de gouvernementsveearts der Nederlandse Antillen.

Zich bepalend tot het gedeelte van de taak, dat betrekking heeft op de wering en
bestrijding van besmettelijke- en parasitaire ziekten onder het vee en andere dieren,
geeft spreker zijn waarnemingen betrekking hebbende op een verblijf van ruim
5 maanden.

Hondenziekte, varkenspest en tetanus komen zeer veel voor, tuberculose werd aan-
getroffen bij buitenlands slachtvee en bij vee van Cura^ao, terwijl mond- en klauwzeer
éénmaal geconstateerd Werd bij een slachtrund uit Columbia.

Slechts éénmaal werd trypanosomiasis aangetoond,. andere tropische ziekten geen
enkele maal.

Carpatten (teken) kunnen voor dieren (honden) ware plaaggeesten zijn; wonden
worden niet zelden tot broedplaatsen van maden.

Bij invoer van dieren moet een bewijs van gezondheid worden overgelegd. Voor
rundvee en varkens waren deze meestal in orde, voor honden echter soms beneden peil.

Spreker meent, dat er minstens 4 dierenartsen in de Nederlandse Antillen nodig
zijn, en wel op Curagao 1 voor de praktijk en 1 voor Keuringsdienst en Slachthuis,
i op Aruba voor beide functies en 1 op St. Maarten, die de leiding krijgt van de
veeteelt op alle 6 eilanden en de praktijk en keuring op de M.E.S.-eilanden. Verder
zijn hulpkrachten, zoals keurmeesters, analysten en melkcontroleurs, nodig.

Met de opmerking, dat slechts flinke dierenartsen voldoende voor hun bijzondere
taak voorbereid, dienen te worden uitgezonden, besluit spreker zijn causerie.

Na een geanimeerde rondvraag en nadat de scheidende Voorzitter, namens bestuur
en namens de leden hartelijke woorden van dank zijn gebracht wordt de vergadering
gesloten.

Per i Januari 1948 bedroeg het kassaldo j 294,60. Aan contributie werd ontvangen
een bedrag van ƒ 362,50\'; aan andere inkomsten ƒ 15,75.

Naast de gewone afdelingskas werd een Jubileum- en Herdenkingsfonds gesticht,
waaruit de onkosten kunnen worden bestreden voor blijken van belangstelling bij
jubilea, overlijden, enz. van afdelingsleden.

De aansluiting is geheel vrijwillig en de contributie bedraagt ƒ 3,— per jaar. Reeds
23 collegae sloten zich hierbij aan, zodat een bedrag van f 69,— werd ontvangen.
Daar de afdeling voor dit doel een bedrag van ƒ 126,50 had uitgegeven, werd besloten
voor dit iaar het gehele bedrag in de afdelingskas te storten.

Ondanks dit, overtroffen de uitgaven dit jaar de inkomsten met f 34,77, zodat het
kassaldo per 1 Jan. 1949 was ƒ 259,83.

Voorlopig werd verhoging van de afdelingscontributie, zijnde ƒ 5,- per jaar, niet
nodig geacht, vooral wanneer nog veel meer leden zich aansluiten bij het Jubileum-
en Herdenkingsfonds.

Door het Hoofdbestuur werden de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

N. J. Bouwman
B. ter Haar
Th. v. d. Kooi
J. H. M. Richter
A. J. v. Sprundel
Jhr. Dr. W. Strick

Met ingang van 1 Maart 1949 is collega L. P. de Vries door de Stichting van
de I.andbouw benoemd tot Secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren.
Het bureau is gevestigd Raamweg 25 te \'s-Gravenhagc, telefoon 183510. Zijn huis-
adres blijft ongewijzigd: Waalsdorperweg 102, telefoon 775764.

Collega Dr. H. H. Scholten te Aerdenhout is tot voorzitter van de afd.
N.-Holland gekozen, in de plaats van collega J. T. Heeg, Halfweg.

In mijn artikel „Het toezicht op Vlees, melk en gevogelte in Denemarken, T. van
Diergen. 73, blz. 622 e.v.", wordt op blz. 628 en 629 een beschrijving gegeven van
de ketels in de destructor te Ortved bij Ringsted, meer speciaal van de wijze waarop
de vulling der ketels plaats heeft en van de wijze van afsluiting, waardoor opening der
ketels slechts mogelijk is, nadat in de hals een temperatuur van 140° C is bereikt. Het
is mij onlangs gebleken, dat deze beschrijving onjuist is. Mijn bezoek aan de destruc-
tor had niet ten doel een diepgaande technische studie te maken, zodat een en ander
op dat moment niet ter sprake kwam. Na afloop van het bezoek werd mij een afdruk
verstrekt van een artikel van de veterinaire inspecteur Andersen in het Maanedsskrift
for Dyrlager Bd. 49 waarin genoemde beschrijving voorkwam als zijnde ter plaatse
aanwezig. Het feit leek mij belangrijk genoeg om er een uitvoerige beschrijving van te
geven, doch nu is gebleken, dat wel plannen in die richting hebben bestaan, doch deze
niet tot uitvoering zijn gekomen. Deze fout zij hierbij dus hersteld.

Reeds enkele tientallen jaren is getracht het melkonderzoek te betrekken
in de abortus Bang-bestrijding. De voornaamste beweegredenen van
diverse onderzoekers waren de volgende:

ie. melkmonsters kunnen worden genomen door een leek, dus de
monstername is veel minder kostbaar in de uitvoering;

2e. melkmonsters worden voor het bepalen van het vetgehalte der
melk vaak reeds periodiek centraal verzameld, waardoor een mas-
sale toepassing van het onderzoek zeer wordt vergemakkelijkt;

3e. de koeien behoeven niet te worden gepuncteerd, hetgeen bij massaal
onderzoek nogal tijdrovend is, terwijl hierbij ook, zij het een geringe,
kans is op complicaties, zoals phlebitis en haematoomvorming;

4e. de rust in de stal wordt niet verstoord, zodat de melkgift niet nadelig
wordt beïnvloed door de monstername;

5e. de te onderzoeken runderen worden niet schrikachtig. Dit laatste
is vooral van betekenis daar periodiek herhaalde onderzoekingen
en entingen, zoals tuberculinaties en bloedonderzoek, enting tegen
mond- en klauwzeer vaak een zodanige indruk op het vee maken,
dat de veehouder hierdoor bezwaren te berde brengt tegen de
toepassing van deze onderzoekingsmethoden.

Aanvankelijk werd vooral aandacht besteed aan het serologisch onder-
zoek van de melk, hierbij bleek dat in de melkwei inderdaad agglutininen
aanwezig waren, doch dat de titer vaak niet meer dan écn tiende was van
die van de bloedwei, terwijl ook aspecifieke agglutinaties tengevolge
van de lage verdunningen, die moeten worden ingesteld, voorkomen.
Een bezwaar van de „langzaam-agglutinatie" met melkserum is de be-
werkelijke techniek, die moet worden toegepast om heldere wei te ver-
krijgen.

Het percentage positieve reacties bij geïnfecteerde koeien is verder te
laag, waardoor deze methode geen goede maatstaf is voor toepassing bij
de bestrijding van de abortus, waarbij het aankomt op een separatie van
de reactiedieren en de abortus-vrije runderen.

Reeds in 1932 zijn op ons laboratorium door een onzer proeven genomen
betreffende de melkserumagglutinatie. Wanneer deze agglutinatie per
kwartiermonster werd uitgevoerd en men de agglutinatie in de verdunning
1 op 20 als positief aanmerkte, werden van 57 dieren met positieve bloed-
serum-agglutinaties (titer 1:100 en hoger) er 51 met de melkserum-
agglutinatie uitgehaald. Zou één monster melk per koe genomen zijn dan
waren slechts 36 van de 57 als positief aangemerkt.

Van deze 57 dieren bleken 21 dieren abortusbacteriën met de melk
uit te scheiden, in totaal met 40 kwartieren (kweekproef). Van deze kwar-
tieren gaf in 6 gevallen het melkserum geen agglutinatie in de verdunning
1:20.

Deze resultaten komen wel ongeveer overeen met een onderzoek van
H. B. Morrison en F. E. Hull in 1937, waarbij 51 % der dieren met
een positieve bloedserumreactie een negatieve reactie gaf bij de melk-
serumproef.

Hoewel ons onderzoek niet overtuigend in deze richting wees, wordt
door anderen wel aangenomen dat er bij een duidelijk positieve melk-
serumreactie een uierinfectie bestaat. Pröscholdt acht dit aanwezig bij
een agglutinatie in de 1 op 80, Zeller in de 1 op 50 verdunning. (Zoals
bekend zijn vergelijkingen van agglutinatietiters bij verschillende onder-
zoekers niet mogelijk, daar de techniek der agglutinatieproef bij de ver-
schillende onderzoekers zeer verschillend is en juist de techniek eeri belang-
rijke factor is bij de bepaling van de agglutinatietiter).

Door Diernhofer en Rajth is in 1947 experimenteel nagegaan op
welke wijze de agglutininen in de melk ontstaan. Hij toonde aan dat het
gehalte aan agglutininen in de melk dat van het bloed vele malen kon
overschrijden, indien een kwartier kunstmatig werd geïnfecteerd of met
gedode Brucellacultuur werd ingespoten, tevens verschenen bij een op
dergelijke wijze behandeld dier agglutininen in het bloed en in de melk
van de niet-behandelde kwartieren. Hij trekt hieruit de conclusie, dat een
belangrijk deel der melkagglutininen locaal in de uier kunnen worden
gevormd, dat daarnaast ook agglutininen uit het bloed passief in de melk
kunnen overgaan, vooral was dit het geval wanneer de transsudatie tenge-
volge van ontsteking was verhoogd.

Bij de melkserumagglutinatie wordt geen rekening gehouden met de
mogelijkheid, dat een aanzienlijk deel der agglutininen wordt neergeslagen
met de uitvlokking van de caseïne door het lebferment.

In 1934 bleek het een onzer dat de agglutinatieproef ook kon worden
uitgevoerd met ondermelk en wel op dezelfde wijze als bij de „snelaggluti-
natiemethode" met bloedserum, dus met een zeer dik antigeen. Ook deze
methode bleek toen echter niet gevoelig genoeg te zijn.

Hermann heeft de reactie uitgevoerd met ondermelk en een speciaal
geklèurd antigeen in agglutinatiebuisjes. Bij aanwezigheid van agglutininen
in de ondermelk zonk het gekleurde samengeklonterde antigeen in korte
tijd op de bodem.

Het bezwaar van deze methode blijft het ontromen van ieder monster,
waardoor massaal onderzoek niet eenvoudig uitvoerbaar is.

G. Fleishauer heeft deze agglutinatiereactie gewijzigd in een ring-
reactie, waarbij de uitgevlokte gekleurde abortus-bacteriën dus niet meer
bezonken doch werden geadsorbeerd aan de vetbolletjes van de room en
dientengevolge de positieve reactie werd gekenmerkt door een kleuring
van de roomlaag, die zich in een agglutinatiebuis met 1 cc melk vormt
na een verblijf van ongeveer een half uur in de broedstoof bij 37⁰ C.
Fleishauer meende, dat de A.B.R. (abortus-Bang-ringproef) in betrouw-
baarheid, wat betreft de vaststelling van smetstofdragers, overeenkwam
met de snelagglutinatie met bloedserum.

De onderzoekingen door ons hierover in 1940 en 1941 op kleine schaal
verricht met kwartiermonsters gaven ons de indruk dat deze methode

inderdaad een groot deel der smetstofdragers aanwees, al werden één
enkele maal nog bacteriën uit melk gekweekt, die geen reactie met de
A.B.R. gaf en een andere maal uit melk, die een zeer zwakke reactie gaf.
De indruk was echter dat de diagnostiek op deze wijze nog ten achter
stond bij die, verkregen met de agglutinatieproef met bloedserum.

In de oorlogsjaren heeft men echter in Zweden en Denemarken de door
Fleishauer aangegeven methode uitgewerkt en verbeterd. Het is daar
gelukt het antigeen te verbeteren, zodanig dat de proef geschikt werd
voor massaal onderzoek en ingeschakeld kon worden bij de bestrijding
der Abortus Bang.

In Denemarken is daarbij de A.B.R. als volgt ingeschakeld. Bij de
zuivelfabrieken, die zich bij de abortusbestrijding hebben aangesloten,
worden eens per 3 maanden van elk bedrijf een of meer melkmonsters
(uit iedere kan een monster) genomen en onderzocht. Zijn de uitslagen
van dit onderzoek steeds negatief, dan worden na het 3e melkonderzoek
bloedmonsters van alle runderen genomen. Wordt ook hierbij geen reactie
gevonden, dan wordt het bedrijf als abortus-vrij geregistreerd. Het bedrijf
blijft dit zolang het melkonderzoek een gunstige uitslag geeft. Geeft het
melkonderzoek een dubieuze of positieve uitslag dan wordt zo spoedig
mogelijk een melk- en bloedonderzoek toegepast. Pas wanneer deze beide
onderzoekingen een gunstige uitslag geven blijft het bedrijf geregistreerd.
Is het tegendeel het geval, dan moeten eerst weer 3 opeenvolgende meik-
ond er zoekingen plus een bloedonderzoek een gunstige uitslag hebben
gegeven, voordat het bedrijf opnieuw kan worden geregistreerd.

Door M. J. Christiansen is onlangs het resultaat medegedeeld van
de resultaten der toepassing van de ringreactie bij de abortusbestrijding in
Denemarken.

Hij vond bij individuele toepassing van de A.B.R. en de bloedserum-
agglutinatie een overeenstemming van 84,3 %.

Bij het in beschouwing nemen van de gehele bedrijven was de over-
eenkomst veel groter n.1. 93,4 %. De voornaamste oorzaak van het niet-
kloppen der beide onderzoekingsmethoden meende Christiansen te
hebben gevonden in onvoldoende nauwkeurigheid bij het merken der
melkmonsters en agglutinatiebuisjes.

In de loop van 1948 werden aan het laboratorium van de Gezondheids-
dienst voor Vee in Friesland, te Leeuwarden een groot aantal melkmonsters
onderzocht door middel van de abortus-Bang-ringreactie. In vervolg
op hetgeen hieromtrent in het jaarverslag van de Gezondheidsdienst is
vermeld, kan nog het volgende worden meegedeeld.

De Deense techniek voor de bereiding van het antigeen werd toegepast.
In Denemarken zijn 2 soorten antigeen gebruikt. Aanvankelijk werd
gebruik gemaakt van het antigeen volgens Axel Thomsen, later wordt
meer een enigszins gewijzigd antigeen, op het laboratorium van Prof.
Jepsen, door diens medewerker Dr. Bruhn bereid, gebruikt.

Het antigeen van Axel Thomsen moest worden bereid met een aparte
Brucella-stam, die een ,,rough" karakter heeft. Voor de bereiding werd
hier niet deze stam gebruikt, omdat een goede homogenisatie van het
antigeen met de beperkte hulpmiddelen niet mogelijk bleek en dien-
tengevolge de bacteriënmassa altijd een sterke neiging tot bezinken behield.
Gebruikt werd een eigen Brucella-stam L, welke zeer gemakkelijk „smooth"

kan worden gehouden en een grote opbrengst geeft bij de groei op de eerder
beschreven ,,Poviet"-agarbodem.

Bij de bereiding van het antigeen volgens Bruhn werd eveneens deze
stam gebruikt.

Daar bij de bereiding van antigeen volgens Thomsen niet de voor-
geschreven Brucella-stam werd gebruikt, zijn de resultaten te Leeuwarden
niet zonder meer te vergelijken met de Deense, bovendien werd als voedings-
bodem niet gebruikt de gewone zure glucose-glycerine agar maar „Poviet"-
agar.

De ring was bij het antigeen volgens Axel Thomsen duidelijk paars
gekleurd, bij dat volgens Bruhn iets blauwer. Bij beide was de ondermelk
volkomen ontkleurd, indien de reactie volkomen positief was. Het kwam
herhaaldelijk voor, dat de ontkleuring niet volkomen was en de ring
overeenkomstig minder intensief gekleurd. De intensiteit van de kleur
der ring en de ontkleuring der ondermelk werd aangeduid met i, 2,
3 en 4, waarbij 1 betekent een juist zichtbare ring en 4 volkomen
ontkleuring der ondermelk en intense kleuring der roomlaag.

Melk die een reactie gaf van 4 kan bij gebruik van het antigeen volgens
Thomsen 16 X verdund worden met reactie-vrije melk, bij gebruik van het
antigeen volgens Bruhn was een verdunning tot 128 maal mogelijk om toch
nog een positieve reactie te geven. Bij het verdunnen bleef de reactie
practisc.h even intensief tot de grens van verdunning bereikt was, slechts
in de laatste 2 verdunningen (1:64 en 1:128) was de reactie incompleet.

In de praktijk zal het dus over het algemeen voldoende zijn om meng-
melkmonsters (b.v. een monster uit iedere kan) te nemen, zeer zeker
zal dit het geval kunnen zijn met het antigeen volgens Bruhn.

Door ons is echter in eerste instantie aandacht geschonken aan het
individuele melkmonster-onderzoek, teneinde een beter inzicht in de
waarde van het melkonderzoek te krijgen. Hoewel dit onderzoek betrek-
king heeft op de bedrijven van 6 zuivelfabrieken, waarbij 2 maal dit onder-
zoek met ongeveer 4—5 maanden tussenruimte is toegepast, worden
hier slechts de resultaten van 2 fabrieken iets uitvoeriger vermeld, omdat
hierbij vrij veel bedrijven waren waarvan het bloedonderzoek bekend was.

Volgens deze gegevens zouden ongeveer de helft der bedrijven geheel
vrij zijn van abortus, in 20 % zit slechts één reactiedier, terwijl dus onge-

veer 30 % zeker besmet zijn met brucellosis. Het aantal positieve reacties
bij de A.B.R. is 8,3 % over het totaal aantal onderzochte dieren.

Van een aantal bedrijven waren gegevens beschikbaar omtrent het
serologisch bloedonderzoek op abortus, dat éénmaal \'s jaars wordt ver-
richt, zodat een vergelijking kan worden gemaakt op vrij grote schaal
tussen de resultaten van het bloedonderzoek en het melkonderzoek.

De resultaten van het bloedserumonderzoek en de A.B.R. waren niet
volkomen overeenstemmend, de voornaamste oorzaak van de verschillende
uitkomsten bleek te worden gevormd door het tijdsverschil in de monster-
name. Over het algemeen varieerde dit van 4 tot 9 maanden. Daarom
werden zoveel mogelijk de runderen, waarbij een verschillend resultaat
was geboekt tussen het serologisch bloedonderzoek en de A.B.R. nogmaals
simultaan op beide manieren onderzocht.

Hieruit blijkt dat de verschillen in uitkomsten bij het massale onderzoek
voornamelijk zijn toe te schrijven aan het feit dat bloedmonsters gedurende
de stalperiode en de melkmonsters in de weide waren genomen. In de
tussentijd had op enkele stallen uitbreiding der infectie plaats gevonden.

In de 2e plaats schijnt het serologisch bloedonderzoek in sommige
gevallen eerder een positief resultaat te geven dan de A.B.R. (vgl. Martha 13
en volgende dieren).

Ten derde zijn er aanwijzingen, dat de dieren die reeds jaren geleden
geïnfecteerd zijn hun agglutininen uit het bloed soms geheel of grotendeels
verliezen, terwijl die in de melk in dezelfde mate als aanvankelijk blijven
bestaan.

De 4e categorie fouten moet gezocht ^worden in aspecifieke bindingen
van antigeen bij de A.B.R. door veranderde samenstelling van de melk,
zoals dit b.v. bij streptococcen-mastitis het geval is.

In de 5e plaats zijn bij massale onderzoekingen altijd fouten mogelijk
door onjuiste notities.

Bij de 4 andere fabrieken werden overeenkomstige uitkomsten ver-
kregen. Hierbij werden van de 402 bedrijven 230 zonder reacties gevonden.
Bij de 6 onderzochte fabrieken werden derhalve van de 579 bedrijven

er 318 of ongeveer 55 % zonder A.B.Ring-reacties bevonden. Dit onder-
zoek had betrekking op ongeveer 8650 melkgevende runderen, van welke
runderen 833 of 9.6 % een positieve A.B.R. gaven.

Door Diernhofer en Raitii is reeds aangetoond, dat een uierinfectie
met gedode cultuur aanleiding gaf tot een hoog agglutininengehalte van
het melkserum, en dat zelfs agglutininen in het bloed verschenen. De
vraag bleef hoe de A.B.R. zou uitvallen bij koeien die subcutaan waren
gevaccineerd met levende of dode cultuur en (of) eventueel de praemuni-
satie van de jonge kalveren storend zou kunnen werken bij het toepassen
van de A.B.R. Wat de laatste vraag betreft, kan zonder verder onderzoek
reeds uit de resultaten van het massale onderzoek worden geconcludeerd,
dat de inenting van kalveren tot de leeftijd van 10 maanden later geen
invloed had op de reactie van de melk. Meerdere bedrijven, waarvan
reeds jarenlang de kalveren werden gepraemuniseerd met abort.uscultuur,
bleken volkomen negatief te zijn bij de A.B.R.

Wij waren in de gelegenheid na te gaan, wat de invloed bij dieren in
lactatie was van de inspuiting van str. 19 en formolvaccin bereid uit een
mengsel van cultuur van verschillende abortusstammen, die was gedood
door de toevoeging van 1 °/₀₀ formaline.

Op een vers besmette stal werden hiertoe de koeien, die minder dan
6 maanden drachtig waren, ingespoten met 3000 millioen levende kiemen

van str. 19 of met 2 X 15000 millioenen gedode kiemen met een tussentijd
van i maand.

Tabel IV geeft de resultaten weer van deze proef, waarbij een zuivel-
fabriek haar medewerking verleende door de melkmonsters van de behan-
delde koeien om de 14 dagen te onzer beschikking te stellen.

Hieruit blijkt dat zowel de enting met str. 19 als met formol-vaccin
aanleiding geven tot de aanwezigheid van agglutininen in de melk.

Met strain 19 waren van de 7 dieren, die voor de enting negatief waren,
reeds 1 maand na de enting weer drie dieren negatief met de A.B.R. Van
de 8 koeien, die met formolvaccin waren geënt, was 1 maand na de enting
slechts een dier negatief geworden. Door de 2e enting 1 maand na de
eerste werd de A.B.R. weer opgevoerd tot maximale hoogte. Verder
onderzoek leverde geen resultaten meer op, doordat de koeien werden
droog gezet.

Conclusie: De abortus-Bang-ringreactie is geschikt voor toepassing bij
de massale bestrijding van de bruc.ellosis onder de melkgevende koeien.
Ze geeft een voldoende betrouwbare inlichting over de stand der Brucella-
infectie in het betrokken bedrijf. Door onderzoek van de dieren individueel
krijgt men een beter inzicht in de omvang der infectie dan door toepassing
van de proef op de mengmelk.

De monstername dient te geschieden gedurende de zomermaanden en
de herfst, doordat in de winter en het voorjaar te veel koeien droog staan
of geen normale melk geven (biest).

geen speciale opleiding. Het antigeen dient geregeld gecontroleerd te
worden op gevoeligheid door parallel-onderzoek met dat van het bloed-
serum.

Het is niet mogelijk om pas-geïnfecteerde dieren door middel van de
A.B.R. tijdig te onderkennen, doordat de verse infecties veelal juist op-
treden bij dieren, die nog geen melk produceren, zoals drachtige vaarzen
of droogstaande koeien. In nieuw geïnfecteerde stallen geeft de A.B.R.
geen voldoende inlichting over de uitbreiding der infectie. Dit is trouwens
ook het geval met het onderzoek van het bloedserum.

De enting van kalveren met abortuscultuur veroorzaakt in het algemeen
later geen positieve melkreacties. Bij melkgevende vaarzen, die laat
geënt zijn, b.v. op de leeftijd van i jaar en dientengevolge een zwak-
positieve reactie of dubieuze reactie vertonen bij het bloedonderzoek,
kan het verrichten van de A.B.R. zijn nut hebben om te beslissen of de
reactie een gevolg is van een infectie dan wel van de enting.

Bij melkgevende koeien geeft de enting met levende cultuur van str. 19
of met door formaline gedode cultuur aanleiding tot de verschijning van
agglutininen in de melk. De aanwezigheid van agglutininen in de melk
behoeft dus niet te berusten op een infectie en zeker niet op een uier-
infectie. Vooral bij de enting met str. 19 schijnt de productie van aggluti-
ninen slechts gedurende enkele maanden aan te houden.

Bij massale toepassing van de A.B.R. kan de inschakeling van de zuivel-
fabriek veel nut afwerpen, doordat betrouwbare monsternemers reeds
aan de fabriek werkzaam zijn ten behoeve van de vetcontröle. Men moet
hierbij echter bedenken dat het bij de A.B.R. proef van de grootste betekenis
is om accuraat te werken. Vergissingen zijn heel goed mogelijk, doordat
de monsters meestal door verschillende handen gaan.

Gedurende 1948 werd aan het laboratorium van de Gezondheidsdienst
voor vee in Friesland op vrij uitgebreide schaal nagegaan of het van Deense
zijde aangegeven melkonderzoek op Brucella agglutininen, de z.g. A.B.R.,
geschikt was voor practische toepassing bij een massale bestrijding van de
infectieuze abortus onder het rundvee.

Met het antigeen volgens Bruhn waren de verkregen resultaten zeer
bevredigend te noemen. Naast het antigeen volgens Bruhn werd ook dat
volgens Axel Thomsen geprobeerd. Het eerste bleek echter aanzienlijk
gevoeliger dan het laatste en gaf nog een positieve reactie, wanneer melk
van een reactiedier 64 tot 128 X verdund werd met abortus-vrije melk.

De benodigde hoeveelheid „smooth" cultuur kon op eenvoudige wijze
worden verkregen door een goed groeiende aërobe stam gedurende 3 dagen
te kweken op ,,Poviet-agar" in Petrischalen.

Van een 6-tal zuivelfabrieken werden individuele melkmonsters ver-
kregen van alle bedrijven, die waren aangesloten bij de melk-contróle-
dienst. Hierbij bleek dat het gemiddelde reactie-percentage ^ ¹⁰ %
bedroeg, van de 579 onderzochte bedrijven bleken 318 geheel vrij van
positieve A.B.R.-reacties.

Bij bijna 20 % der bedrijven werd slechts één melkgevende koe met een
positieve reactie aangetroffen, terwijl bijna 30 % zeker besmet met brucel-
losis bleek te zijn.

jaren jaarlijks een algemeen bloedonderzoek was ingesteld, konden van een
vrij groot aantal runderen de uitslagen van het bloedonderzoek, gedurende
de voorgaande winterstaltijd vastgesteld, worden vergeleken met de uit-
slagen der A.B.-Ring-reacties in de zomer van 1948.

Dit onderzoek betrof 664 melkgevende koeien, hiervan waren 612 (92 %)
zowel negatief bij het melk- als het bloedonderzoek, 12 koeien hadden
wel een positieve A.B.R., terwijl het voorgaande bloedonderzoek negatief
was uitgevallen. Van 18 dieren die een serumagglutinatie van 1:200 en
hoger hadden gegeven bleken er 8 een negatieve A.B.R. te vertonen.
Bij 22 koeien met een twijfelachtig positieve agglutinatiereactie (1:50 tot
1:100) van het bloedserum waren slechts 4 met een positieve A.B.R.
Hieruit zou volgen, dat het melkonderzoek minder gevoelig is dan het
bloedonderzoek. Deze veronderstelling bleek bij een nader ingesteld
onderzoek van de dieren, waarbij niet-overeenstemmende resultaten
waren verkregen, niet juist te zijn.

Van de 12 dieren met een positieve ringreactie en een voorgaande
negatieve bloedreactie, konden 11 koeien heronderzocht worden. Hierbij
bleek, dat 7 dieren ruim een halfjaar na het eerste bloedonderzoek ook
serologisch een agglutinatiereactie gaven van minstens 1:200, terwijl tevens
de A.B.R. positief was; 1 dier gaf een agglutinatie van 1:100 en 1 dier een
reactie van 1:20 (negatief), wegens droogstaan kon hiervan geen melk
worden verkregen. Bij 1 koe uit een abortus-vrij bedrijf werd weer een
positieve ringreactie en een negatieve serumreactie verkregen. Dit dier
bleek te Jijden aan een chronische streptococcen-mastitis, hetgeen door
de eigenaar niet was opgemerkt. Bij 1 koe waren bij het herhaalde bloed-
en melkonderzoek beide reacties negatief.

Van 7 dieren, die een serumagglutinatiereactie van 1:200 hadden
gegeven en een negatieve ringreactie bleken bij 6 het gelijktijdig ingestelde
bloed- en melkonderzoek overeenkomstige positieve resultaten te geven,
bij i dier (op een besmet bedrijf) viel de A.B.R. negatief uit, terwijl de
serumagglutinatie positief was in de verdunning van 1:50.

Het falen van het eerste melkonderzoek werd toegeschreven aan de
vrij recente besmetting.

Bij 3 dieren, waarbij een duidelijk positieve A.B.R. en een negatieve
of twijfelachtige serumagglutinatiereactie was vastgesteld, bleken de
resultaten van het simultane herhaalde onderzoek overeenkomstige resul-
taten te geven, dit waren koeien die vorige jaren wel een positieve aggluti-
natiereactie hadden gegeven („ceased reactors"). Praemunisatie met
abortuscultuur van str. 19 en vaccinatie met geformoliseerde virulente
cultuur bleek, zij het gedurende een vrij korte periode, ook een positieve
A.B.R. te veroorzaken. De praemunisatie van oudere kalveren kan nog
wel eens oorzaak zijn van lage serumagglutinatiereacties, doch werkt
niet storend bij het melkonderzoek.

Bij herhaling van het melkonderzoek bleken de resultaten bij sommige
fabrieken zeer geringe verschillen te geven in de uitkomsten, bij andere
fabrieken waren de resultaten minder gunstig. De niet-overeenstemmende
uitkomsten werden voornamelijk toegeschreven aan fouten, die worden
gemaakt bij het merken van de monsters.

The abortion Bang ring-reaction, A.B.R., originally described by Hermann and
Fleischhauer and afterwards improved by different Danish veterinary bacteriologists

has been performed on a rather large scale during 1948 in the laboratory of the hygienic
service for cattle in Friesland.

It was proved that the reaction was fit for practical use in the combat against brucel-
losis in adult female cattle.

Especially with the antigen, made according to the formule of Bruhn, the results
were very satisfactory. With this antigen a positive result could be obtained when milk
from an infected cow had been diluted up to 64 or 128 times with abortion free milk.

The required mass of Bang\'s bacilli was obtained by culturing a well growing smooth
strain of Brucella on ,,Poviet"-agarmedium on plates.

The specimens of milk of individuel cows were delivered by 6 dairy-factories from
farms associated with the milk- and butterfat-control service. Nearly 10 % of the
specimens gave a positive A.B.R. Of 569 farms with 8650 cows in lactation, 318 were
totally free of positive reactions. Nearly 20 % of the farms had one cow only with a
positive A.B.R., on nearly in 30 % an infection with brucellosis existed surely.

From about 300 farms\' in Friesland specimens of blood were obtained yearly from
all grown-up cattle, so a comparison could be made between the results of the serum-
agglutination-test and the A.B.R. in 664 cows. 612 of these were negative\'with both tests,
12 cows gave a positive A.B.R., while the former blood-tests had negative results. Of 18
animals with a serum-agglutination-test in a dilution of 1 : 200, 8 gave a negative A.B.R.

Of 22 cows with a weak positive serum-agglutination-test, only 2 gave a positive A.B.R.

By a repeated investigation of the animals with dissimilar results of the milk- and
blood-test it was proved that the conclusion: the A.B.R. is less sensible than the blood-
test was incorrect.

Of the 12 animals with a positive A.B.R. and a former negative blood-test 11 cows
could be tested simultaneously. 7 of these gave according positive milk- and blood-
tests, 1 had a positive A.B.R. and a serum-agglutination-test in a dilution of 1 : 100,
of 2 animals the results of the serum-agglutination-tests were negative, one of those
cows was not in lactation, the other again had a positive A.B.R. It was proved that this
animal had a chronic streptococcal mastitis. 1 cow gave simultaneously negative results
with both tests.

Of 7 animals with a positive blood-test and a negative A.B.R. 6 simultaneously had
according positive reactions, 1 cow in an infected farm had a negative A.B.R. and a
serum-agglutination test in a dilution of 1 : 50.

The failing of the first made A.B.R. was imputed to the recent infection of the animals.

Of 3 cows the A.B.R. was positive and the blood-test negative or dubiously positive,
those animals formerly had given positive reactions with the serum-agglutination-test
(„ceased reactors").

It was shown that vaccination with living culture of strain 19 or formalinised culture
of virulent Brucella-strains caused a positive A.B.R. during some weeks. After vaccination
with a dead vaccin of virulent strains the A.B.R. gave positive results during a longer time.

The praemunisation with living culture during calfhood does not cause positive
ring-tests afterwards.

Dissimilar results of repeated ring-tests many times are caused by mistakes in the
marking of the specimens of milk.

H. B. Morrison en F. E. Hull. Bull. Ky. agric. Exp. Station 369 p. 43.
O. Proscholdt, Deutsche Tierartzlichte Wochenschrift 1932 p. 673.
H. Zeller, Archiv f. Tierheilkunde 49, 1922, p. 65.

In 1926 beschreef Kraneveld een nog onbekende ziekte bij kippen
op Java. Deze ziekte, die niet identiek met vogelpest bleek te zijn, werd
pseudovogelpest genoemd. Zijn vondst werd door anderen bevestigd; de
thans in de internationale literatuur meest gebruikelijke naam is ,,New-
castle disease", („ncd").

Deze ziekte, die in vele landen groote economische schade veroorzaakt,
kwam gelukkig tot voor kort in ons land niet voor. Onlangs hebben wij
„Newcastle-disease" kunnen vaststellen. De ziekte-uitbraak heeft zich als
volgt voorgedaan.

Een groothandelaar in vogels en andere dieren ontving eind Februari
1949 uit Calcutta 50 fazanten (Lophophorus impeyanus, dit is de zgn. glans-
fazant, die inheemsch is in het Himalayagebied). Deze vogels maakten
de reis per vliegtuig; na een tocht van 4 dagen kwamen zij op Schiphol
aan. Bij aankomst bleken 26 fazanten gestorven te zijn. De doode en nog
levende dieren werden van Schiphol naar de stallen van den handelaar
per auto overgebracht. Op den tweeden dag na aankomst waren nog slechts

4 fazanten in leven. De eigenaar heeft toen twee van te voren reeds in zijn
stallen aanwezige boschfazanten bij die 4 nog levende geplaatst; het resul-
taat was, dat alle zes vogels stierven. Het langste ziekteverloop is slechts

5 dagen geweest. Van de gestorven geïmporteerde fazanten werden ons
via den plaatselijken veearts twee voor onderzoek toegezonden.

Daar direct aan een besmettelijke ziekte gedacht was, had men alle
manden en kratten van bamboe en ook de gestorven vogels verbrand.
De ruimte, waar de vogels ondergebracht waren, een uit steen en gewapend
beton opgetrokken kelder, werd eerst met lysol en daarna op ons advies
met 10 % natronloog ontsmet. De fazanten zijn na aankomst niet met
andere vogels in aanraking geweest; doch de kelder staat via trappen in
verbinding met boven de kelder gelegen ruimten, waar duizenden vogels
ondergebracht zijn, o.a. kanaries, papegaaien, kakatoes, fazanten, struis-
vogels, flamingo\'s, enz. Onder deze vogels is tot heden (14 Maart) echter
geen ziekte opgetreden.

Van de ziekteverschijnselen wist men weinig of niets mede te deelen;
de dieren werden zeer snel ziek, waarop de dood spoedig intrad.

De twee ontvangen doode vrouwelijke fazanten bleken in een matigen
voedingstoestand te verkeeren. Aan de respiratietractus werden geen

macroscopisch zichtbare veranderingen waargenomen, behalve dat een
der fazanten geleden bleek te hebben aan geringe aspergillosis van de
luchtzakken. Het digestieapparaat was ledig, de darmmucosa was iets
ontstoken (geringe catarrhale enteritis). Behalve enkele Heterakiswormpjes
in de coeca werden geen darmparasieten gevonden. Het bacterioscopisch
onderzoek van het bloed en eveneens het cultureel onderzoek van de
organen verliep geheel negatief (geen der voedingsbodems, serumbouillon,
serumagar en leverbouillon gaf na enting uit hart, lever en milt, groei
te zien). Deze negatieve resultaten deden dus vermoeden, dat het wel geen
bacterieele infectieziekte zou zijn.

Hierna werd een dierexperimenteel onderzoek ingesteld. Met een
suspensie van hartebloed, milt- en levermateriaal werden intraveneus
besmet: i kip, 2 duiven, 1 eend en 1 konijn. De eend en het konijn zijn
tot heden gezond gebleven. De kip stierf na 4 dagen zonder vooraf duidelijke
symptomen te hebben gehad. Een der twee duiven kreeg op de 5e dag
rolbewegingen en stierf den dag daarna. De andere duif stierf op den 6en dag
zonder typische symptomen vooraf te hebben gehad.

Van een der duiven (n.1. de duif, die rolbewegingen had gehad) werden
twee kippen intramusculair besmet met lever- en niersuspensie en bloed.
Beide kippen stierven na 5 dagen. Op de injectieplaats was oedeem waar-
neembaar, haemorrhagische enteritis werd vastgesteld. Op het hart waren
enkele petechiën zichtbaar.

Het ingestelde bacteriologisch onderzoek van deze twee kippen verliep
geheel negatief. Op grond van deze dierproeven mocht een virusinfectie
vermoed worden.

Van de eerste gestorven proefkip werd bloed gebracht in de allantois-
zak van bebroede kippeneieren; deze proef (a) verliep verder negatief.
Na 2 dagen werden geen veranderingen in het ei gezien en ook de Hirst-
reactie met de allantoisvloeistof viel negatief uit.

(Onder de Hirst-reactie verstaat men het volgende: sommige virussen,
onder andere het ,,ncd"-virus en ook het hoenderpest-virus, veroorzaken
als ze samengebracht worden met een suspensie van kippenerythrocyten
uitvlokking, agglutinatie, van deze erythrocyten. Verwacht men dus een
virus in een of andere vloeistof, dan geeft de Hirst-reactie hierover een
aanduiding. Men bedenke echter wel, dat niet alle virussen een Hirst-
reactie geven).

Van de proefduif, die het langst geleefd had, werd bloed genomen en
eveneens gebracht in de chorio-allantoiszak van bebroede kippeneieren
(proef b). Ook van deze proef verliep de Hirst-reactie na 2 dagen negatief,
doch het hersenmateriaal van deze duif sloeg op eieren aan (proef c),
want na 2 dagen was de Hirst-reactie positief. Van de allantoisvloeistof
werd 5 cc intraveneus ingespoten bij een kip; dit veroorzaakte na 3 dagen
reeds den dood. Van de reeks geënte eieren van proef b werd een tweede
eipassage verkregen; ook hiervan viel de Hirst-reactie positief uit. Na het
plaatsen van deze positieve agglutinatie gedurende enkele uren bij 37⁰ G.
en evenzoo na één nacht staan bij kamertemperatuur verdween de aggluti-
natie weer, hetgeen typeerend is voor het Newcastle disease virus.

Het afdoende bewijs tenslotte voor de diagnose Newcastle disease was
de inhibitie test met bekend ,,ncd" serum van een konijn. Voegt men bij
elkaar kippenerythrocyten, normaal konijnenserum en „ncd" virus
(dus b.v. virus gegroeid in het vocht van de allantoiszak) dan krijgt men
agglutinatie van de erythrocyten (= Hirst reactie). Doet men hetzelfde
doch met anti,,ncd" serum van het konijn in plaats van normaal serum,
dan wordt de agglutinatie verhinderd (vandaar de naam „inhibitietesf").
Ziet men dus, dat een bekend ,,ncd"-antiserum in staat is deze agglutinatie
te voorkomen, dan moet het te onderzoeken virus, aanwezig in de allantois.
vloeistof, ,,ncd"-virus zijn. Inderdaad bleek uit onze proeven dat bekend
,,ncd" konijnenserum agglutinatie voorkwam; het virus moest dus ,,ncd"
virus zijn. Ter controle werd een inhibitietest verricht met antivogelpest-
serum van een konijn, waarna wel agglutinatie van de erythrocyten optrad.
Het te onderzoeken virus werd dus niet beïnvloed door het hoenderpest-
serum, het kon dus geen hoenderpestvirus zijn.

Van de cluif, waarvan het hersenmateriaal op eieren aansloeg, was nog
een kip intramusculair ingespoten, die na 5 dagen stierf aan de ziekte.

Van bovengenoemde proefduif werd dus het virus geïsoleerd zoowel
uit het bloed als uit de hersenen.

Op grond van het bovenstaande kan met zekerheid de diagnose „New-
castle disease" gesteld worden.

Zoodra de diagnose gesteld was, hebben wij ons gehaast den Veeartsenij -
kundigen Dienst er mede in kennis te stellen, die direct de noodige veilig-
heidsmaatregelen trof. Er bestaat gegronde hoop, daar alle fazanten
gestorven en vernietigd zijn en geen direct contact met andere vogels
heeft plaats gehad, dat ons land voor deze ernstige ziekte gespaard zal-
blijven.

Wel toont dit geval overduidelijk aan, dat de wettelijke bescherming
van onze pluimveestapel onvoldoende is. Op het onlangs in Barneveld
gehouden zeer belangrijke pluimveecongres heeft een onzer (J) nog
gewaarschuwd tegen de gevaren, die er dreigen, doordat de wettelijke
maatregelen tegen vogelziekten niet afdoende zijn.

De pluimveewet van 1922, welke wet officieel heet „wet tot wering van
besmettelijke pluimveeziekten" neemt, zooals de naam zegt, alleen maat-
regelen om pluimveeziekten te weren (m.a.w. besmetting van het buiten-
land uit, wil men voorkomen); de wet bemoeit zich echter in het geheel
niet met de bestrijding. Dit laatste, wat ook terdege een beschouwing
waard zou zijn, zullen we thans buiten bespreking laten, en ons bepalen
tot de „wering".

Tot 19 Mei 1948 toe was een „Beschikking" betreffende de pluimveewet
van kracht, welke beschikking het mogelijk maakte toch allerlei pluimvee
in te voeren (bij voorbeeld invoer van hoenders, eenden, ganzen en kal-
koenen voor „tentoonstellingen, diergaarden, kijkspellen en dergelijke";
voorts ook dieren van bijzondere fokwaarde). Hierin school natuurlijk
een groot gevaar en iedereen zal het dan ook zeer gewaardeerd hebben,
dat de Veeartsenij kundige Dienst bereikt heeft, dat de Minister van Land-
bouw, Visscherij en Voedselvoorziening deze gevaarlijke beschikking heeft
ingetrokken en 19 Mei 1948 de in- en doorvoer heeft verboden. Doch dit
verbod geldt alleen maar voor hoenders, eenden, ganzen en kalkoenen.

In het geval, dat zich thans heeft voorgedaan, kan men gaan twisten over
de vraag of een fazant al dan niet valt onder het begrip „hoenders", zooals
de wetgever dit gebruikt. Tot de hoenderachtigen behooren behalve de
kip nog een aantal andere vogelsoorten, o.a. de fazant en de kalkoen.
Gezien het feit, dat de wetgever spreekt van „hoenders" en daarna apart
nog de „kalkoenen" noemt, zal het in- en doorvoer verbod dus wel niet
bedoeld zijn voor fazanten. De conclusie ligt voor de hand; men verandere
de pluimvee wet in een vogelwet; immers het gaat om de gevaarlijkheid van
een „smetstof", onverschillig of die smetstof nu in hoenders, eenden,
ganzen en kalkoenen dan wel in andere vogels aanwezig is, welke andere
vogels, over onze grens gekomen met smetstoffen, onze pluimvee bedrijven
zouden kunnen aantasten. Dit gevaar is thans groot, men denke aan
import door dierenhandelaars, dierenparken en aan eigenaars van jacht-
terreinen; de laatsten geven zelfs de geïmporteerde dieren onbeperkte
vrijheid en dus ook onbeperkte besmettingskansen.

Voor het eerst in Nederland werd Newcastle disease gezien bij 50 fazan-
ten, die per vliegtuig uit Calcutta aankwamen. Bij het uitladen waren
26 dieren dood, de overige 24 stierven kort daarop. Het Newcastle disease
virus werd geïsoleerd (kweeken op eieren) en nauwkeurig gedetermineerd
(Hirst test en inhibitie test). De ziekte-uitbraak werd oogenblikkelijk
uitgeroeid (verbranding, ontsmetting). Geen verdere besmettingvond plaats.

In the Netherlands Newcastle disease was found for the first time in 50 pheasants
coming from Calcutta by airplane. 26 Birds arrived dead; the other pheasants died
shortly afterwards. The disease was stamped out immediately (burning, dcsinfection).
Newcastle disease virus was isolated (egg cultivation) and accurately identified (Hirst
test and inhibition test). No spreading of the infection was observed; the Netherlands
are therefore as free of the disease as before.

Voor zoover zulks uit voorgaande mededeeling niet voldoende duidelijk mocht
zijn, moge ik met nadruk erop wijzen, dat de bevindingen betrekking hebben op
een zending fazanten, die vergezeld van een veterinaire gezondheidsverklaring per
K.L.M. uit Calcutta in Nederland werd geïmporteerd.

Alle cadavers, manden, verpakkingsmateriaal etc. zijn onmiddellijk verbrand,
terwijl de transportmiddelen en verblijfplaatsen grondig werden ontsmet.

Tot heden heeft zich verder geen enkel geval meer voorgedaan, zoodat de
gegronde hoop bestaat, dat de invasie in de kiem is gesmoord en kan worden
vastgesteld, dat Nederland nog steeds vrij is van deze gevreesde ziekte.

(Stichting Gezondheidsdienst voor Dieren in Drenthe
Directeur: Dr. J. W. THIJN).

Voor zover wij dat konden nagaan, was deze ziekte nog niet in ons
land geconstateerd. Nu wij evenwel enkele gevallen in Drenthe ontdekten,
leek het ons gewenst hiervan melding te maken. Veel uitbreiding heeft de
ziekte inmiddels niet gekregen, hoewel de mortaliteit per bedrijf nogal
verontrustend is.

Matzke (i) beschreef in 1942 het voorkomen van zgn. Eierherzen bij
kippen in Hannover. Het betrof hier 21 gevallen, waarvan 5 uit één bedrijf.
Meest waren Witte Leghorns aangetast. Macroscopisch vond hij een sterk
vergroot en bleek hart, met verdikte hartspier, vooral links. De punt van
het hart was soms zelfs ingedeukt. Microscopisch was een vettige degene-
ratie te zien met streepvormige en haardvormige celinfiltraties, bestaande
uit lymphocyten, plasmacellen en histiocyten. Bij bacteriologisch onderzoek
vond hij in het ovarium van een der dieren Salmonella pullorum. Bij de
rest der dieren kon geen micro-organisme gekweekt worden.

Blaxland en Markson (2) zagen verschillende gevallen in Engeland,
vooral in de maanden Januari, Februari en Maart. Als symptomen be-
schrijven zij een plotselinge dood, voornamelijk tijdens het voeren. Vlak
voor de dood fladderen de dieren nog even met de vleugels. Enkele dieren
vertoonden dan iets verschrompelde kammen. Bij sectie hetzelfde beeld
als bij (1), daarbij wordt nog genoemd: oedeem in de longen, soms een
sero-gelatineus vocht om hart en lever. Lever en nier acute, passieve
hyperaemie, de kleur van deze organen is donker. Van de ingezonden
cadavers verkeerden 69% in goede voedingstoestand. Bij 32% zag men
verstopping van krop en spiermaag, bij 78% was het ovarium inactief.
Als vermoedelijke oorzaken noemen zij erfelijke aanleg en voeding. Als
naam gebruiken zij ,,Toxic heart degeneration".

WiLSON (3) vond in 1942 in Schotland de eerste massale uitbraken.
De gevallen kwamen voor van Januari tot April met een top in Februari.
Practisch alle dieren waren in goede conditie. Bijna geen symptomen
voor de dood. Meestal vielen de doden tijdens de voedering. Slechts bij
uitzondering waren de dieren 1 a 2 weken voor de dood niet in conditie.
Vaak zag men verstopping van krop en spiermaag.

In één geval vond hij een gewicht van het hart van 26 gram, terwijl
bij normale dieren van dezelfde leeftijd de harten 10 a 12 gram wogen.
Bij jonge dieren was de hypertrophie nog meer uitgesproken. Een kuiken
van 69 dagen had een hart, dat 7,3 gram woog, terwijl het hart van even-
oude dieren slechts 2 gram woog. De ziekte werd zelfs gezien bij kuikens
van 4 tot 6 dagen. Ook hanen leden er aan. De schrijver denkt aan een
erfelijke aanleg als oorzaak.

Luke (4) zag de ziekte in Noord-Ierland. De mortaliteit in de aange-
taste koppels was ong. 15%. In 1946 trad de ziekte op van Juni tot Novem-
ber, in 1947 van Mei tot November. Dit is dus in afwijking met de vorige
auteurs.

De schrijver heeft getracht met 10% suspensies van hartspier en van
miltweefsel de ziekte over te brengen op 6-weekse, 7-daagse en 1-dags
kuikens. Dit is niet gelukt.

Ook met de therapie heeft hij enkele proeven genomen. In de eerste
plaats werd getracht, de vaak voorkomende verstopping te behandelen
door de dieren te laten vasten en Mg S0₄ te geven. Bij deze koppels was
de sterfte 14.4%. Andere koppels kregen een in water oplosbaar derivaat
van sulfathiazole zgn. soluthiazole. De sterfte was hier 12.1%, Een derde
groep werd behandeld met sulfamezathine. Hier was de sterfte 16.5%.
Bij de onbehandelde controles stierf 20.1%.

De resultaten zijn dus niet overweldigend en de aantallen behandelde
dieren zijn niet zo groot, dat we hier al een conclusie kunnen trekken.

In Denemarken kwam de ziekte reeds jaren voor volgens de berichten
van Adsersen (5). In het tijdperk van 1936 tot 1947 zag men op 25.400
secties 574 gevallen van het bovenbeschreven ziektebeeld, d.i. 2.26%.
In de eerste 2 a 3 maanden van het jaar zag men de meeste gevallen.
Voornamelijk bij Brown Leghorn (Patrijs?) in het eerste levensjaar.

De dieren sterven meest tijdens vliegen naar zitstokken of voederbak,
dus na enige inspanning. Histologisch vond men vettige degeneratie,
zelden ontsteking of celinfiltratie.

In de literatuur wordt verder nog melding gemaakt van het voor-
komen in Nieuw-Zeeland is 1941. (Fischel (7)). Het origineel van dit
artikel konden wij niet in ons bezit krijgen.

Ter besparing van plaatsruimte zullen wij de sectieverslagen niet afzon-
derlijk opnoemen. Zij komen in alle punten overeen met de in de literatuur
vermelde gevallen. Ook wij vonden hier min of meer vergrote en bleke
harten, oedeem van longen en in de buikholte, sero-gelatineus vocht op
lever en hartezakje. Vaak krop- en spiermaagverstopping. Lever en nier
donker van kleur en kleiner clan normaal. Practisch alle kippen waren
in goede voedingstoestand. Soms een geringe darmontsteking in het begin
van de dunne darm. Bij al onze dieren was het ovarium inactief. Het
bacteriologisch onderzoek leverde bij de verse cadavers niets op, bij de
oudere cadavers soms Bacillus subtilis en Grampositieve, plompe staven,
die niet verder werden gedetermineerd.

De hartaandoening lijkt enigszins op die bij Listerellosis (6). Het verschil
is, dat bij laatstgenoemde ziekte de lichte verkleuring van het hart meer
plaatselijk is en scherp omschreven, terwijl bij „round heart disease"
het hart over de gehele oppervlakte egaal verkleurd is.

Thans geven wij een beschrijving van het verloop van de ziekte in de
bedrijven, waarvan wij materiaal ter onderzoek ontvingen.

1. Op 11 Dec. 1948 ontvingen wij ter sectie twee W.L. kippen uit
het bedrijf van H. S. te E. Volgens de anamnese was een 8-tal kippen
reeds gestorven zonder veel verschijnselen. Bij een later onderzoek bleek,
dat op het bedrijf oorspronkelijk aanwezig waren 180 W.L. kippen waarvan

ioo overjarigen. Van de jonge hennen waren in totaal 20 gestorven. Ze
vertoonden een paar dagen van tevoren blauwe kampunten. Bij ver-
schillende dieren had de eigenaar gezien, dat ze dood vielen tijdens de
voedering. De dieren waren ingeënt tegen pokken en diptherie. Een enkele
had geleden aan coryza. Hiervan geen doden. Op ons aanraden was het
rantsoen een paar dagen verminderd. De leg was toen teruggelopen van
60—70 eieren per dag tot 30 per dag. Doden kwamen daarna niet meer
voor.

De jonge hennen waren als een-dags kuikens geleverd door een fokbedrijf
van G. te R. Het voeder was een eigen mengsel van de naburige coöp.
aankoopvereniging.

Bij ons bezoek op 12 Februari 1949 was de toestand der kippen goed,
behoudens een vuil en te stroef verenkleed.

2. Op 15 Januari 1949 werden 2 kippen ingezonden door R. O. te D.
Binnen 1 week 15 doden, zeer acuut, zowel bij oude als bij jonge hennen.

Bij ons bezoek op 29 Januari 1949 (samen met de Rijkspluimveeconsulent
Ir. J. Hoogendoorn en zijn assistent Dijkstra en de collega\'s Roepke
en van Zwol) bleek, dat oorspronkelijk aanwezig waren geweest 150
W.L. kippen, waarvan 75 overjarigen en 75 jonge hennen. Het legper-
centage was omstreeks Kerstmis 1948 ong. 80%. De leg viel in de daarop
volgende weken op 40%. Aanvankelijk trad de ziekte alleen op bij jonge
hennen, later ook bij overjarige. Op 29 Januari 1949 waren er ong. 50
doden, 40 hiervan waren jonge hennen.

Op 17 Januari 1949 had Ir. Hoogendoorn 16 dieren uitgezocht, die
kennelijk ziek waren. Deze waren in een afzonderlijk hok gebracht. Ze
vertoonden allemaal blauwe kampunten, zaten ineengedoken te treuren
en aten vrijwel niet. Van deze groep waren er later nog enkele doodgegaan,
waarbij collega H. S. v. Zwol de diagnose „round heart disease" kon
stellen. In de hokken van de oudere dieren waren nog 5 hennen, die kenne-
lijk ziek waren, bij de jonge hennen ong. 12.

Ook hier was getracht met vasten iets te bereiken, zonder aanwijsbaar
resultaat. De jonge kuikens waren afkomstig van O. I. te E. Het voeder
werd betrokken van een handelsfirma.

Door collega Roepke werden enkele zieke dieren meegenomen, die bij
sectie het bekende beeld opleverden.

Op 17 Februari 1949 waren alle kippen, die in het afzonderlijke hok
werden gehouden, gestorven. Van de zieke kippen in de hokken waren er
nog 2 gestorven. De anderen zagen er normaal uit.

Het verloop van de ziekte in deze koppel week af van dat, beschreven
in de literatuur. Hoewel aanvankelijk vele doden vielen zonder veel voor-
verschijnselen, waren er later meerdere dieren, die al meer dan 14 dagen
ziek waren, voordat ze stierven. Wel kan worden opgemerkt, dat de morta-
liteit in deze koppel het grootst was van alle dieren, die wij onder ogen
hebben gehad.

3. Op 15 Januari 1949 ontvingen wij een kip van H. V. te V. De kippen-
stapel bestond uit W.L., R.I.R. en Barnevelders, waarvan 15 overjarigen
en 65 jongen. De dieren waren meest bij boeren in de omtrek gekocht.
Alle geënt tegen pokken en diphterie. In de herfst vrij veel coryza. Hiervan
geen doden. Van half December tot half Januari stierven 8 W.L. overjarige
hennen, 1 R.I.R. hen jong en R.I.R. haan jong. Practisch geen voor-
verschijnselen. De eigenaar had de haan 4 uren voor z\'n dood nog zien

treden. Drie kippen stierven plotseling tijdens het voeren, de anderen
werden \'s morgens dood gevonden. Tijdens de zi?kte was het legpercentage
niet verminderd. Als therapie was 3 dagen lang sulfamezathine door
het drinkwater vermengd. De kippen raakten totaal van de leg, maar
doden kwamen er toen niet meer.

4. 18 Januari 1949 twee W.L. kippen van Gebr. N. te E. Op het
bedrijf waren aanwezig 35 overjarigen en 55 jonge hennen. In de periode
van half December 1948 tot half Januari 1949 gingen 10 jonge hennen
dood onder verschijnselen van traag worden en zwarte punten op de
kammen. Dan plotseling dood. De dieren waren geënt tegen pokken en
diphterie. Geen coryza gezien. De jonge hennen waren betrokken als
ééndags kuikens van K. te Z.

5. Op 20 Januari 1949 kwam een W.L. hen van H. P. te E. binnen.
Aanvankelijk waren er 16 W.L. hennen, alle jong. Hiervan 9 doodgegaan
in i maand tijd, onder de bekende verschijnselen. De leg van de over-
blijvende kippen was goed. De dieren waren in de zomer van 1948 geënt
tegen pokken en diphterie. In de herfst van 1948 veel coryza. Hiervan
geen doden. De hennen waren als ééndags kuikens gekocht van F. B. te K.

6. Op 20 Januari 1949 werden op het laboratorium ontvangen de
organen van een kip van J. F. te W. Het hart bleek de typische vorm te
hebben. Uit de organen konden geen Salmonella\'s en andere micro-
organismen gekweekt worden. Bij ons bezoek op 29 Januari 1949 bleken
van de 31 dieren reeds 8 gestorven te zijn. Door collega H. S. v. Zwol
was enkele malen de diagnose ,,round herat disease" gesteld. Ook was een
keer leucose geconstateerd. Ook een haan was gestorven. De jonge hennen
waren afkomstig van Z. te N., het voeder van een handelsfirma.

7. Op 27 Januari 1949 ontvingen wij een W.L. hen van H. H. te B.
Anamnese: zo goed, zo dood. Bij ons bezoek op 12 Februari 1949 waren
er van de 45 kippen (11 jonge hennen 4" 20 overjarigen 19 oudere
hennen) in de loop van een week al 10 gestorven. Hiervan 2 jonge en 8
oudere dieren. Meestal vond men de dieren \'s morgens vroeg dood, ook
tijdens het voeren stierven er enkele. Het voeder was afkomstig van een
handelsfirma, de jonge hennen van D. te G. Behoudens een ruw en iets
vuil verenkleed konden wij niets bijzonders aan de dieren ontdekken.

8. Een W.L. kip van G. G. te T. Het dier was plotseling dood gevallen.
Het is bij dit ene dier gebleven. De rest van de koppel zag er bij een later
onderzoek goed uit.

Op 8 verspreid liggende kippenstapels in de prov. Drenthe werd in
December 1948, Januari 1949 en Februari 1949 een acute ziekte bij kippen
geconstateerd, met een gemiddelde mortaliteit van meer dan 20%. De
verschijnselen kwamen nauwkeurig overeen met die, in de literatuur ver-
meld onder de benamingen „Round heart disease", „Toxic heart degene-
ration" of „Eierherzen". Slechts in een der onderzochte kippenstapels
werd een meer chronisch verloop gezien. Het sterftecijfer was hier ook
het hoogst (40%).

Tussen de verschillende koppels bestond geen verband door aan- of
verkoop van kippen, en persoonlijk verkeer tussen de eigenaars onderling
of d.m.v. derden.

Genetisch kon geen enkel verband tussen de koppels aangetoond worden.
Het verstrekte voeder was bij alle koppels ongelijk. Ook de voeder-
methoden vertoonden niet veel overeenkomst.

Pogingen tot genezing door het laten vasten en het geven van sulfa -
mezathine door het drinkwater hadden geen aanwijsbaar resultaat. Na 3
dagen sulfamezathine was de leg sterk achteruit gegaan.

In eight poultry flocks in the Province of Drenthe (Netherlands) an acute disease
occurred in the months of December 1948, January and February 1949.

The symptoms and post mortum findings were exactly the same as have been described
in New-Zealand, N. Ireland, Scotland, England, Denmark and Germany under the
names: „Round heart disease", Toxic heart degeneration, „Eierherzen".

The mortality rate averaged over 20 %. In one flock the course of the disease was
more chronic and extended over 2—3 weeks. These animals were sleepy and listless,
had ruffled feathers, cyanotic combs and lack of appetite. In some cases the diagnosis
could be secured by post mortum examination. The mortality in this flock was over
40 %. A specific bacterial agent could not be isolated.

No conformity consisted between the different flocks as regards methods of feeding
and management, genetical origin, sex and strain (most animals were White Leghorn,
some Red Island Red or Barnevelder).

In most cases pullets were attacked. The farmers had not bought new stock or visited
other poultry farms, where disease prevailed.

In some cases sulfamezathine had been given into the drinking water, in others the
animals were forced to fast during some days.
Results of these treatments could not be observed.

Wilson, J. E. VIII Worlds Poultry Congress Copenhagen, Off. Report, 1948, 697.
Luke, D. VIII Worlds Poultry Congress Copenhagen 1948, 692, (Off. rep. vol. I.).
Adsersen, V. VIII Worlds Poultry Congress. Official Report Vol. I. Copenhagen
1948, 701.

Biester, H. E. en de Vries, L. Diseases of Poultry, Iowa 1945, 325.
Fischel, W. G. Austr. Vet. Journ. 22, 144. (alleen uittreksel gezien).

Een vaccin, dat enkele jaren geleden de aandacht vroeg van de Rijks-
seruminrichting, is het crystalvioletvaccin tegen de varkenspest. Bij de
bereiding hiervan wordt uitgegaan van virushoudend bloed van varkens,
dat tijdens het hoogtepunt der ziekte — meestal op de 6e—8e dag na de
kunstmatige infectie — onder aseptische voorwaarden wordt gewonnen
en gedefibrineerd.

In overeenstemming met de voorschriften, zoals deze door Cole, Mc
Bryde en anderen werden gepubliceerd, wordt het vaccin verder als volgt
verwerkt:

Bij 800 ccm gedefibrineerd bloed wordt 100 ccm van een 0,5% crystal-
violet-oplossing en 100 ccm vaneen 3% oplossing van dibasisch Naphos-
phaat gevoegd, of ook wel wordt 800 ccm gedefibrineerd bloed vermengd
met 200 ccm van een crystalviolet-oplossing (1:400) in ethyleenglycol.

Het geheel wordt 14 dagen bij 37⁰ C. geplaatst en elke dag één of twee-
maal krachtig geschud, waarna het in de koelkast wordt opgeslagen.
Het vaccin wordt daarna onderzocht op steriliteit en pathogeen en immu-
nizerend vermogen.

De onschuld van het vaccin wordt bewezen geacht, als meerdere varkens
van circa 30—40 kg, met 5—10 ccm vaccin subcutaan geïnjicieerd en
in contact gelaten met een ongeënt pestgevoelig varken, geen ziekte-
verschijnselen vertonen.

Over het immunizerend vermogen van een vaccin verschafte men zich
een oordeel, door de voorgaande dieren na een bepaalde tijd — minstens
3 weken — met virulent virus kunstmatig te infecteren.

Op deze wijze werkend zagen de meeste Amerikaanse en Engelse onder-
zoekers prachtige resultaten, welke ook in de practijk voldoende werden
bevestigd.

Doyle vaccineerde o.a. 2322 varkens van verschillende leeftijd in
35 koppels zonder dat één der gevaccineerde dieren, of één der talrijke
contröledieren ziek werd. In bijna 93% van de gevallen bleek zich tevens
een immuniteit ontwikkeld te hebben, welke weerstand bood aan een
hevige natuurlijke of kunstmatige infectie. De duur der immuniteit
bedroeg minstens een jaar.

Andere onderzoekers echter, waaronder vooral ook die van het Europese
vasteland, waren belangrijk minder enthousiast over het chrystalviolet-
vaccin, en zagen naast een onvoldoende immunizerende werking, uit-
braken van varkenspest optreden als gevolg van de vaccinatie.

In de jaren 1946, 1947 en 1948 werden aan de Rijksseruminrichting
eveneens op bescheiden schaal crystalvioletvaccins bereid. Hierbij werd
in hoofdzaak uitgegaan van een Amerikaanse virusstam (stam K), welke
Mc Bryde en Doyle schitterende resultaten had gegeven. Ook aan de
Rijksseruminrichting bleken de vaccins een grote mate aan veiligheid
te bezitten. In controle-experimenten, zowel als in de practijk, werd

nooit opgemerkt, dat de dieren enige last ondervonden van de vaccinatie
en werd nooit een uitbraak van varkenspest geconstateerd, welke als
een gevolg der vaccinatie kon worden opgevat. Veelal betoonden de
practici zich ook tevreden over de immunizerende werking der vaccins.
Slechts éénmaal werd een geval gerapporteerd, waarin varkenspest op
de boerderij optrad ongeveer een maand na de vaccinatie, en waar dus
van een duidelijke immuniteitsdoorbraak kon worden gesproken. Ook
bij de gebruikelijke controles van de verschillende vaccincharges was de
verhoogde weerstand tengevolge van de vaccinaties duidelijk, hoewel
lang niet altijd volledig. Hoge temperaturen gedurende i of meerdere
dagen, of in sommige gevallen zelfs sterfte onder de gevaccineerde dieren
na kunstmatige virusinfecties kwamen voor.

Een poging tot verbetering van de kwaliteit van het vaccin, door uit
te gaan van een Nederlandse virusstam, leverde geen gunstig resultaat op.

Een correspondentie met Doylf. leerde echter, dat ook in Engeland
vaccins, bereid van de virusstam K, gedurende de laatste tijd minder
gunstige werking vertoonden, dan voorheen.

Opgemerkt werd, dat de virusstam K geconserveerd was door middel
van het freeze-drying procédé en in vacuum was bewaard. Doyle meende,
dat deze wijze van bewaring een vermindering van de antigene eigen-
schappen van het virus tengevolge had gehad en prefereerde nu het bewaren
van zijn stammen bij — 70° C. Gedurende de laatste tijd had hij verschil-
lende virusstammen op hun antigeen vermogen onderzocht en was zo
vriendelijk ons die stam op te zenden, welke hem de beste resultaten had
opgeleverd.

Van deze stam bereidden wij 1 vaccincharge; zij verschafte volledige
immuniteit tegenover de homologe en een Hollandse virusstam, zoals
bleek uit een controle-experiment, uitgevoerd een maand na de vacci-
natie.

Hieruit blijkt dus, dat het succes van een crystalvioletvaccin tegen
de varkenspest voor een belangrijk deel staat en valt met de virusstam,
waarvan men uitgaat.

Bij de beoordeling van de verschillende vaccinaties hebben wij ons
echter niet aan de indruk kunnen onttrekken, dat de mate van ontwik-
keling der immuniteit zeker ook samenhangt met de toestand, waarin het
individu tijdens de vaccinatie verkeert.

Het is een bekend feit, dat zogende biggen minder gemakkelijk te
immuniseren zijn dan oudere, en dat seruminjecties tijdens de vaccinatie-
periode de resultaten van het vaccin ongunstig beïnvloeden. Het is ons
echter een enkele keer opgevallen, dat een zelfde vaccin in de ene
koppel een meer hechte immuniteit opwekt, dan in de andere, hoewel
de dieren der verschillende koppels zich ogenschijnlijk in niets onder-
scheiden.

Het is daarom niet onwaarschijnlijk, dat de ongunstige resultaten met
het crystalvioletvaccin bij sommigen, behalve met het antigeen-vermogen
der gebruikte virusstam en fouten in de techniek bij de bereiding ook
samenhangen met de toestand, waarin de verschillende individuen in
bepaalde gebieden verkeren.

matig vlekziekte te bezorgen. Men mag bij zijn infectieproeven uitgaan
van stammen, welke direct uit een acuut geval zijn geïsoleerd, of wel van
stammen, die een hoge virulentie vertonen tegenover proefdieren, zoals
de muis en de duif, het gelukt als regel niet varkens het klinische beeld
van vlekziekte te bezorgen, onverschillig van welke dosis en infectieweg
gebruik wordt gemaak .

Het is in de loop der jaren wel duidelijk geworden, dat schijnbaar zeer
verschillende aspecifieke factoren medewerken tot de ontwikkeling van
het ziektebeeld der vlekziekte bij varkens, zoals wij dit uit de practijk
kennen. (Zie de Moulin. T. v. Diergeneesk. 1947, 271).

Wij hebben getracht na te gaan, of het wel of niet aanslaan van een
vlekziekteinfectie bij het varken samenhangt met een bepaalde gesteldheid
van het endocrine stelsel en hebben hierbij in het bijzonder aandacht
geschonken aan de functie van de schildklier.

Enkele varkens werden daartoe gedurende zekere tijd behandeld met
thyranon en antibazon \'), welke stoffen de schildklierfunctie resp. verhogen
en verlagen. Daarna werd deze dieren, benevens enkele contrólevarkens
5 ccm van een vlekziektecultuur intraveneus toegediend.

Geen der dieren vertoonde hierna echter het klinische beeld van vlek-
ziekte. Een verandering in de gevoeligheid tegenover vlekziektebacteriën
kon op deze wijze dus niet worden vastgesteld.

Doyle merkte op, dat varkens, welke geïmmuniseerd waren ten opzichte
van varkenspest door crystalvioletvaccin en daarna hun immuniteit be-
wezen hadden, doordat zij een navolgende virusinfectie konden verdragen,
regelmatig aan vlekziekte stierven of ernstig ziek werden, indien zij van
te voren intratesticulair of intracerebraal met vlekziektebacteriën werden
geïnfecteerd.

Doyle meent dan ook, dat de immunisatie ten opzichte van varkenspest
de varkens gevoeliger maakt tegenover vlekziekte.

Wij hebben deze proeven van Doyle meer dan eens herhaald, doch
hebben hierbij niet alleen de infectie bewerkstelligd door intracerebrale,
maar ook door subcutane en intraveneuze injectie.

Als proefdieren dienden varkens, welke 3 maanden geleden tegenover
varkenspest geïmmuniseerd en één maand daarna ter controle van de
immuniteit met virus waren besmet. Deze dieren werden evenals enkele
pestgevoelige dieren nu subcutaan en intraveneus geïnfecteerd naet 8 ccm
van een 24 uur vlekziekte-bouilloncultuur.

3 dagen na de infectie vertoonde de huid in de omgeving van de injectie-
plaats der pestimmune dieren het beeld van een erytheem. Deze dieren
lagen veel, vertoonden geringe eetlust en een iets verhoogde temperatuur.
Na 5 dagen was de temperatuur opgelopen tot 41 °C. en waren de bekende
Backsteinblattern over het gehele lichaam duidelijk zichtbaar. In tegen-
stelling hiermede bleven de varkenspestgevoelige contróledieren volkomen
normaal.

De uitbraak van vlekziekte was echter goedaardig, want enkele dagen
daarna waren de dieren, zonder dat ze waren behandeld, volkomen her-
steld.

waarneembare veranderingen. Vlekziektebacteriën konden niet meer
worden gekweekt.

Evenals Doyle hebben wij uit deze waarneming de conclusie menen te
moeten trekken, dat de vaccinatie tegen varkenspest een verhoogde gevoe-
ligheid tegenover vlekziekte onder bepaalde omstandigheid kan bevorderen.

In het licht van deze ervaring heeft men zich aan de Rijksseruminrichting
dan ook op het standpunt gesteld, dat een vaccinatie tegenover varkenspest
slechts dan verantwoord is, als er inderdaad een gerechtvaardigde vrees
bestaat voor het optrden van varkenspest.

De ongevoeligheid van het varken voor een kunstmatige infectie met
vlekziektebacteriën is de oorzaak, dat de waardebepaling van het vlek-
ziektevaccin en serum alleen op proefdieren, zoals duiven en muizen
geschiedt. Een dergelijke controle geeft echter onvoldoende gegevens over
het effect van de te onderzoeken producten bij- het varken, omdat men
redenen heeft te vermoeden, dat het ziekteproces bij het varken in ver-
schillende belangrijke onderdelen markante afwijkingen vertoont met dat
bij de proefdieren.

Een verhoging der gevoeligheid van varkens voor een vlekziekte-infectie
volgens een controleerbare techniek, zou een mogelijkheid kunnen bieden
tot controle van vlekziektevaccin en serum bij varkens.

Op grond hiervan is getracht de beschermende werking van een vlek-
ziekte simultaan-enting als volgt aan te tonen:

Van varkens, welke enige maanden geleden met crystalvioletvaccin
tegenover varkenspest waren geïmmuniseerd en daarna op hun immuniteit
door middel van een virusinjectie werden onderzocht, werd een deel
geënt met | ccm vlekziektecultuur en 15 ccm vlekziekteserum. Na een
maand werden de simultaan geënte dieren en de overige varkenspest-
immune dieren subcutaan of intracerebraal geïnfecteerd met resp. 9 en 1
ccm vlekziektecultuur.

Het resultaat was, dat geen der simultaan geënte dieren na de vlekziekte-
infectie verschijnselen van vlekziekte vertoonde in tegenstelling met de
contróledieren. Het bezwaar was echter, dat niet steeds alle contróledieren
vlekziekte kregen.

Uit deze waarneming werd dan ook de conclusie getrokken, dat het
bij gebruik van een groot aantal varkenspest-immune varkens misschien
mogelijk zal zijn, de waarde van een vaccinatiemethode tegenover vlek-
ziekte te controleren, maar dat deze methode zo kostbaar is, dat zij niet
gemakkelijk voor een geregelde toepassing in aanmerking komt.

De natuurlijke resistentie van het varken voor een infectie met vlek-
ziektebacteriën te verklaren door de neutralisatie van bacteriën of haar
producten door antilichamen is wel niet mogelijk; veeleer is deze resistentie
gemanifesteerd door een totale ongevoeligheid van het individu voor de
ingebrachte vreemde substanties.

In de practijk trachten wij uitbraken van vlekziekte te voorkomen
ofte genezen door vaccinaties of seruminjecties; in het algemeen gesproken
met een aanmerkelijk succes. De resistentieverhoging, welke hierbij wordt
opgewekt, meent men te kunnen verklaren door de vorming of toediening
van antilichamen.

Soms ontkomt men echter niet aan de indruk, dat de pogingen tot het
opwekken van deze z.g. verkregen immuniteit, gepaard kan gaan met de
ontwikkeling van een verhoogde gevoeligheid. Men denke slechts aan de
zogenaamde entvlekziekte, de vlekziekte-endocarditis en arthritis.

De ontwikkeling van dergelijke toestanden heeft men ook bij andere
infectieziekten soms opgemerkt en trachten te verklaren door een reactie
van de antigene substanties met aan de weefselcellen gebonden anti-
lichamen.

Overgevoeligheid zou men kunnen opwekken als bepaalde experimentele
condities met betrekking tot hoeveelheid en wijze van toediening van het
antigeen vervuld waren.

Op grond van deze gedachtengang hebben wij tal van proefnemingen
verricht bij konijn en varken, welke alle ten doel hadden een overgevoelig-
heid tegenover vlekziekte, door injectie van wisselende hoeveelheden
van vlekziekteserum en cultuur, algemeen of locaal, actief of passief, op
te wekken. Slechts eenmaal werd een verhoogde gevoeligheid in het leven
geroepen, en wel als volgt:

6 varkens, waarvan vier 2 weken geleden 13 ccm en twee varkens 5 ccm
vlekziektecultuur subcutaan werden geïnjicieerd, worden intraveneus
10 ccm vlekziekteserum toegediend. Tegelijkertijd ontvangen twee on-
geënte dieren uit dezelfde koppel eveneens 10 ccm serum intraveneus en
twee andere varkens 10 ccm normaal paardenserum intraveneus.

De volgende dag worden alle dieren met- 10 ccm vlekziektecultuur
intraveneus geënt.

3 dagen na deze laatste injectie vertonen de contróledieren, welke 24 uur
te voren met vlekziekteserum zijn ingespoten, het beeld van vlekziekte
in optima forma. De huid is geheel bedekt met het bekende exantheem,
de temperatuur loopt op tot 41⁰ C., de eetlust is verminderd. Na enkele
dagen zijn beide dieren zonder behandeling volkomen hersteld.

In een volgend geval gelukte het echter niet bij eenzelfde proefopzet
vlekziekte op te wekken.

Het enige, wat wij dus uit het voorgaande mogen concluderen, is, dat
varkens soms in een toestand kunnen verkeren, waarbij een intraveneuze
injectie van vlekziekteserum overgevoeligheid schept voor een volgende
vlekziekte-infectie.

Zoals bekend komen allergische ziekten (d.w.z. ziekten, welke berusten
op de aanwezigheid van een antigeen-antilichamenreactie) vooral tot
ontwikkeling onder invloed van bepaalde praedisponerende momenten.

Vrij algemeen wordt aangenomen, dat sommige elementen in het
symptomen-complex van verschillende acute en chronische infectieziekten
gekoppeld zijn aan allergische reacties. Als voorbeelden hiervan worden
veelal genoemd de erythemen, zoals deze in het verloop van verschillende
infectieziekten, als b.v. roodvonk, ontstaan.

Ook bij de vlekziekte van het varken heeft men redenen te vermoeden,
dat een allergische component een belangrijke karakteristiek is van deze
ziekte.

De hoge natuurlijke resistentie van het varken tegenover de vlekziekte-
bacteriën, de aanwezigheid van praedisponerende momenten, welke de
ziekte helpen bevorderen, de verhoging der gevoeligheid, welke somtijds
door specifiek serum kan worden aangetoond, en het optreden van het

karakteristieke exantheem tijdens de ziekte, wijzen onmiskenbaar in deze
richting.

Het crystalvioletvaccin tegen de varkenspest biedt gunstige mogelijk-
heden bij het voorkomen van varkenspest. Voorwaarde hiervoor is
echter, dat men bij de bereiding van het vaccin uitgaat van een
virusstam, welke een voldoende antigeen vermogen bezit.

Een vaccinatie tegen de varkenspest kan onder bepaalde omstandig-
heden een verhoogde gevoelfgheid tegenover vlekziekte bevorderen.

Een intraveneuse injectie van vlekziekteserum kan soms een dergelijke
toestand scheppen.

Het wordt aannemelijk gemaakt, dat in het klinisch beeld der
vlekziekte een allergische component een belangrijke karakteristiek vormt.

Dit boek wil, volgens de inleiding, antwoord geven op de dikwijls gestelde vraag:
„Welke chemische en pharmaceutische producten worden in Nederland vervaardigd
en door wie ?"

Het boek bevat, behalve een lijst van adverteerders en veel advertenties, een alphabe-
tischc lijst van Nederlandse chemische en pharmaceutische fabrikanten die lid van de
Bedrijfsgroep Chemische Industrie zijn, en een eveneens alphabetische lijst van Neder-
landse chemische en pharmaceutische producten. Hiervan is ook de Engelse, Franse en
Duitse naam opgenomen en vaak nog de chemische formule. Producten, die niet in
Nederland gefabriceerd zijn maar hier alleen verhandeld worden, zijn niet opgenomen.

Achterin bevindt zich een register van de producten in \'t Engels, Frans en Duits,
zodat deze gids ook in het buitenland gebruikt kan worden.

Dieren zien en leeren kennen door Dr. A. F. J. Portielje. Een bijdrage tot de
kennis van het driftleven en tot de ontwikkeling van het instinctbegrip.

Bij de Nederlandse Keurboekerij N.V. Amsterdam is verschenen de vierde herziene
en vermeerderde druk van het boek: „Dieren zien en leren kennen", van de bekende
radiospreker, inspecteur van de levende have van het Kon. Zoölog. Genootschap Natura
Artis Magistra, Dr. A. F. J. Portielje.

In dit ruim 500 bladzijden tellende boek verlucht met een groot aantal schitterende
foto\'s van W. F. H. Schut en anderen, is een dierpsycholoog aan het woord die kan
putten uit een ongeveer 40-jarige ervaring in een zoölogische tuin.

Naast zijn overige werk heeft Dr. Portielje zich, dank zij de medewerking van zijn
Directeuren wijlen Dr. C. Kerbert en Dr. A. L. J. Sunier, kunnen wijden aan de
studie van het dierengedrag.

Het resultaat van zijn studie is vastgelegd in dit lijvig boekdeel. Moge het zijn weg
naar de studeerkamers van biologen, artsen, psychologen, maar ook der dierenartsen
vinden.

De rol van alcalische Phosphatase bij de beenvorming na transplantatie
van been. ¹)

Al lang is bekend dat in het dierlijke lichaam een achttiental verschillende enzymen
voorkomt, die phosphorzure esters kunnen splitsen. De rol, die al deze speciale enzymen,
Phospho-esterasen of Phosphatasen genaamd, nu precies spelen is nog niet geheel duide-
lijk. In het bijzonder heeft men bestudeerd de alcalische phosphatase, een enzym, dat
bij een pH van ca 10 phosphaat-ionen afsplitst uit als mono-ester gebonden phosphaat.
Het enzym komt in allerlei weefsels en organen voor zoals lever, milt, nieren, been en
bloed. Volgens Robison (1923) zou het een zeer belangrijke rol spelen bij de been-
vorming. De door het enzym ter plaatse in grote overmaat vrijgemaakte phosphaat-ionen
zouden het aanwezige calcium als calcium doen neerslaan in het toekomstige been-
weefsel.

De laatste tijd is men er in geslaagd de phosphatase in weefselcoupes te kunnen aan-
tonen. (Gomori. In Nederland Ruiter, 1948). Men plaatst gefixeerde coupes in een op-
lossing van calcium-glycerophosphaat. liij de splitsing door de phosphatase slaat Cal-
ciumphosphaat neer, dat wordt zichtbaar gemaakt met zilvernitraat.

De auteurs deden transplantatieproeven bij konijnen. Een stukje van het darmbeen
werd getransplanteerd in het dijbeen. Proefexcisies werden gemaakt op verschillende
tijden, uiteenlopend van een dag tot 120 dagen na de operatie. De voornaamste bevin-
dingen waren de volgende.

De alcalische phosphatase is de eerste 10 dagen afwezig, waarschijnlijk ten gevolge
van de te lage pH ter plaatse, die zoals bekend ook optreedt bij een haematoom om een
fractuur.

Daarna ontwikkelt zich een aanzienlijke enzymactiviteit. Aan de rand van de wond,
zowel aan de zijde van het periost als van het endost komen de osteoblasten opzetten,
beladen met hun alcalische phosphatase. De alcalische phosphatase van het getrans-
planteerde beenstukje zelf schijnt verloren te zijn gegaan. Osteoclasten worden alleen de
eerste paar dagen opgemerkt en schijnen geen rol van betekenis bij de beenafbraak
te spelen.

Nadat het stukje getransplanteerd been geheel omringd is door osteoblasten, dringen
deze in het afstervende transplantaat door en lossen dit op door middel van hun alca-
lische phosphatase. Een klein deel van de osteoblasten ziet men overgaan in osteocyten
Zij verliezen hierbij hun alcalische phosphatase. De rest van de osteoblasten verdwijnen
langzamerhand.

i°. Jong beenweefsel is naar verhouding rijker aan phosphaat dan volwassen been.
Een zekere overmaat aan phosphaat moet dus op een andere wijze gebonden zijn dan
aan calcium.

2°. Onder andere in periostale fibrosarcomen zonder enige beenvorming komen zeer
grote hoeveelheden alcalische phosphatase voor.

Hierom achten McKelvie en Mann het zeer waarschijnlijk, dat de alcalische phos-
phatase meer te maken heeft met de vorming van het fibrocollagene netwerk van het
been, dan met de impregnatie van dit „framework" met calciumzouten.

Manifest worden van actieve t.b.c., korte tijd na doorlichting met negatieve
uitkomst.

Mulder (N. T. v. G. 12 Februari 1949) wijst aan de hand van twee ziektegevallen
op het feit, dat binnen enkele dagen na een contröledoorlichting, gevallen van mani-

1 The role of alkaline phosphatase in osteogenesis after transplantation of bone,
by McKelvie and Mann. Proceedings ot the Staffmeetings of the Mayo Clinic. Volume
23, pag. 449, 1948.

feste t.b.c. zich kunnen openbaren. De doorlichting signaleert helaas geen komende
gebeurtenissen. »

Anderzijds heeft men rekening te houden met het omgekeerde, namelijk paroxysmale
verdwijning van bij doorlichting geconstateerde affecten.

Klein (N. T. v. G. 12 Februari 1949), anaesthesist bij de Gemeenteziekenhuizen
te \'s-Gravenhage, geeft een beschouwing over de techniek van het stilleggen van de
natuurlijke ademhalingsbewegingen in de kringloop van een narcose, met het doel de rust
in het operatieveld te bevorderen.

In de Angelsaksische landen vat men deze techniek samen onder de naam en het
begrip „Controlled Respiration".

Hij verwijst naar de proeven, verricht door Draper, Whitehead en anderen (Anesthe-
siology 1947 blz. 294 en 524). Hun bleek, dat honden, onder penthotalnarcose gebracht,
onder nader beschreven cautelen, 45 minuten in een toestand van apnoea gebracht
konden worden. Bij mensen liggen de verhoudingen veel ongunstiger. Hier treedt al
spoedig een toestand van cyanose en hypoxaemie op. Het blijkt, dat de chemische
invloeden op het ademhalingscentrum niet zó groot zijn, doch dat veeleer reflexen van
diverse aard, tezamen met de stimuleerende C0₂-invloed van het koolzuur, de adem-
haling reguleren; een verschuiving dus naar de neurophysiologische kant.

Ongelimiteerde toepassing dezer techniek acht schrijver in strijd met de regelen van
de physiologie der ademhaling. De nadruk dient te blijven gelegd op een handhaving
van het natuurlijke ademhalingsrhythme gedurende de narcose.

Rogge (N. T. v. G. 12 Februari 1949) is van mening, dat aangeboren homosexualiteit
moet aangenomen worden in een groter percentage dan tot dusverre vermoed is.

Proeven op dieren maken het waarschijnlijk, dat dit berust op een verschil in soort-
hormoonafscheiding. Deze verklaart tevens overigens onbegrijpelijke omslagen in de
soort sexualiteit.

Na inspuiting van 10 cc urine van een zwangere vrouw zijn in de urine van een vol-
wassen manlijke pad spermatozoïden te vinden.

Deze reactie heeft een voor nagenoeg 100 % zekerheid. (J.A.M.A. 1948 11 Septem-
ber; Ref. N. T. v. G. 12 Februari 1949).

Swaab (N. T. v. G. 5 Februari 1949 16) wijst er allereerst op, dat men het begrip
„Aspermie" streng dient te onderscheiden van „Azoöspermie". Bij de laatste afwijking
komt er bij de ejaculatie wel vocht, in hoofdzaak geproduceerd door prostaat en vesiculae
seminales, doch in het semen worden geen spermatozoïden gevonden, bij de Aspermie
ontbreekt elk spoor van ejaculaat.

Swaab beschrijft een geval, waarbij de ejaculatie geen sperma gaf; de urine, post
coitum geloosd bevatte evenwel spermatozoïden. De ejaculatie vond dus plaats in de
blaas, hetgeen veroorzaakt werd door een verslapping van de M. sphincter vesicae.

Aan de Faculteit der Geneeskunde te Batavia promoveerde de Heer J. W. Tesch
op een dissertatie met het volgende onderwerp: „The hygiene Study ward centre at
Batavia".

Wijlen E. Walch is ajs de geestelijke vader te beschouwen van de conceptie, neer-
gelegd en uitgewerkt in dit proefschrift.

Dit bevat een analytisch en experimenteel onderzoek naar de hygiënische omstandig-
heden, aangetroffen in kleine circumscripte gemeenschappen.

Referent vraagt zich af, of ook op veterinair gebied naar deze richting pogingen
ondernomen kunnen worden.

(Bradbury, R. H.: Bovine Sterility, Case History; The North Amer. Vet., Dec. 1948,
Vol. 29, No. 12, pp. 773—777).

In dit artikeltje worden in het kort de ziektegeschiedenissen van 6 wegens „steriliteit"
geslachte koeien beschreven. De sectiebevindingen aan de genitaaltractus, alsmede
de resultaten van het bacteriol. en histol. onderzoek van de uteri worden medegedeeld
en verduidelijkt met opgenomen foto-materiaal. Volgens de schrijver kunnen aandoe-
ningen van het genitaalapparaat aanwezig zijn, ook al doet zich dit bij rectaal en vagi-
naal onderzoek als normaal voor. „Onvoldoende tonus" van de uterus zou wijzen op
een lichte of latente endometritis.

Het doel, dat de schrijver met deze publicatie beoogt, is overigens vnl. gelegen in het
animeren van de practici tot het vastleggen der gegevens (klinische beelden, resultaten
van ev. behandeling, sectie-bevindingen) betreffende de gevallen van steriliteit, welke
zich aan hen voordoen, om zodoende het hunne bij te dragen tot de oplossing van dit
economisch zo belangrijke probleem.

In de rubriek „ Questions and Replies" van boven aangehaald tijdschrift (The N. Am.
Vet., Vol. 29, No. 12, p. 799) wordt gevraagd naar de meest moderne therapie van
genoemde aandoeningen. Als zodanig wordt aangeraden, het aangetaste slijmvlies
te behandelen met 100.000 E. penicilline, opgelost in 10 cc steriele aqua dest. Deze
behandeling kan zo nodig na 48 u. worden herhaald.

(Verslag over het Werkjaar 1948 van het Comité voor Steriliteitsbestrijding, Veeartsenijschool
Gent-, Vlaams Diergen. Tijdschr., Febr. 1949, 18e Jaarg., Nr. 2, pp. 37—45).

Behalve een opsomming van de werkzaamheden van bedoeld Comité (Voorz. Prof.
Dr. J. H. Brouckaert, Secr.: Prof. Dr. M. Van dk Plassche) gedurende het jaar 1948
en het uitstippelen van de plannen voor de toekomst, bevat dit verslag een aantal waarde-
volle „vaststellingen", gedaan op grond van de bestudering van aangeboden klinisch
materiaal en de mededelingen der leden.

1. Onvruchtbare stieren. — Hierbij zou men in \'t algemeen nog te veel denken aan infectie
(Trichomonas foetus of andere). Aandacht wordt daarom gevraagd voor azoö-
spermie of oligospermie, veelal het gevolg van hypoplasia testis, soms ook van een
nog onvoldoende functionneren der spermiogenese bij zeer jonge stieren. Verder
werd in enkele gevallen een soort „spermastase" waargenomen, gevolg van een aan-
doening aan de kop van een der bijballen, een ziektebeeld, dat bij bokken goed
beschreven en bekend is. Tenslotte wordt erop gewezen, dat een niet meer willen
dekken ook gevolg kan zijn van pijnlijke aandoeningen in de achterhand (rachitis,
onvoldoende klauwverzorging, panaritium).

2. Trichomonasinfectie. — Diagnose bij de stier vnl. op grond van het onderzoek van
praeputiumspoelsel. Verder worden enkele behandelingswijzen bij stieren aange-
geven. Bij de toepassing van K.I. zou, op grond van de sperma-verdunning het
aantal ev. geïnsemineerde trichomonaden te gering zijn, om nog een klinisch her-
kenbare infectie te verwekken.

3. Stalsteriliteit. — De door v. D. Burg in het T. v. D. (73, 810) beschreven aandoening
werd een enkele maal bij afzonderlijke dieren, echter zelden op grote schaal in een
bedrijf, geconstateerd. In voorkomende gevallen van stalsteriliteit kon deze:

a. zich beperken tot de pinken, waarbij klinisch hoogstens enkele dieren na dekking

of K.I. een geringe muco-purulente uitvloeiing vertoonden;
h. voorkomen in combinatie met nymphomanie; ook hier geen karakteristieke
ziektebeelden; de oorzaak werd gezocht in een tekort aan bepaalde sporen-
elementen (Mn, Co, Zn, J, Fe en Cu);

c. gepaard gaan met een ernstige purulente ontsteking van vulva, vagina, cervix
en uterus, welke een chronisch verloop aannam; ook zonder dekkingen ging de
aandoening van dier op dier over; de stier vertoonde in \'t algemeen geen afwij-
kingen aan het genitaalapparaat; experimentele overdracht van de infectie
gelukte niet; soms werden streptococcen aangetroffen; de beste behandeling
bleek die, waarbij sulfanilamide in olie in de uterus werd geïnfundeerd (2 X
100 cc van een 15 % emulsie) ;

d. zich voordoen als gevolg van een infectie met Br. abortus Bang; de moeilijkheden
met het drachtig-worden kunnen in deze gevallen soms 1 a 2 jaar lang voortduren.

4. Behandeling van melritis bij runderen. (Wij zouden hier van „endometritis" spreken). —
Gewaarschuwd wordt tegen het gebruik van te geconcentreerde oplossingen bij toe-
passing van de methode-albrechtsen, alsmede tegen te frequente behandeling.
Ook bij de behandeling van vagina en vulva prikkele men de slijmvliezen niet
overdadig!

5. Anaphrodiasie bij zeugen. — Deze zou vnl. berusten op voedingsfouten (tekort aan
goed verteerbaar dierlijk of plantaardig eiwit, ook bij dieren, die overigens zelfs
vet kunnen zijn), alsmede op hormonale stoornissen. Deze laatste kunnen met de
thans beschikbare hormoonpraeparaten veelal doeltreffend worden behandeld.

6. Steriliteit bij merriën. — De oorzaak hiervan ligt hoofdzakelijk in stoornissen in de
functie van het ovarium, zich vnl. uitend in abnormaal lange bronst. Geïndiceerd
is behandeling met luteïniserend hormoon (1000—2000 I.E., intraveneus) op de
tweede tot derde dag van de bronst; de dekking moet dan 24 u. nadien plaatsvinden.
Bij (endo)metritis, al naar de ernst van de aandoening, spoeling met warme physiol.
zoutopl., dan wel locale behandeling met sulfamiden of penicilline in olie of water.

(Uit de afd. Zuidholland, afd. correspondent G. C. de Boer)
HET GEBRUIK VAN PITON BIJ EEN ZEUG.

Op Zondag 22 Februari j.1. des avonds 9 uur wordt mijn hulp ingeroepen door een
veehouder te H. voor een zeug, die die dag gebigd heeft en niets te zuigen heeft.

Bij mijn komst tref ik een volkomen gezonde zeug aan met prachtige uier maar geen
melk. De 10 flinke biggen lopen zoekend om de moeder, zien er verkleumd uit, want
de temperatuur is beneden het vriespunt en de maagjes zijn leeg. De zeug wordt intra-
musculair ingespoten met 40 I.E. piton. In de loop van de nacht begint de melk te
komen en des morgens liggen alle biggen te zuigen.

Op Maandag passeer ik en ga eens kijken. De boer komt me tegemoet en op mijn
vraag, hoe het gaat, is het antwoord: „Mijnheer, je ziet ze groeien" en inderdaad de
inspuiting was ook nu weer een succes. Maandagavond nog alles prachtig. Dinsdag-
morgen liggen alle biggen dood bij de zeug. Hoe is dit mogelijk ?

In de inleiding wordt er op gewezen, dat het groter aantal gekeurde runderen en varkens
geen aanwijzing is van een verbeterde vleespositie. De grote droogte noopte tot af-
slachting, wegens voedselnood, van een groot aantal runderen, terwijl door uitbreiding
van de keuring van de z.g.n. huisslachtingen belangrijk meer varkens werden gekeurd,
waar tegenover echter een aanzienlijke teruggang van de ongekeurde stond.

Hierop volgen de gebruikelijke opgaven van personeel in \'s Rijks dienst, de opleiding
tot en de uitslag der gehouden examens voor hulpkeurmeester. Er wordt op gewezen,
dat in plattelandsgemeenten de keuring der huisslachtingen bij niet-centralisatie te veel
(tijdelijk) personeel vereist.

Bij de pogingen tot het formeren van vol-ambtelijke diensten worden steeds dezelfde
bezwaren ondervonden. Men wil een eigen dienst houden, of bij combinatie centrum-
gemeente worden, of is weerspannig uit vrees voor hogere kosten, dit laatste vooral in
kleine gemeenten, die worden geplaatst voor aansluiting bij een stadsvleeskeurings-
dienst met een kostbaar abattoir. Desondanks gaat het omvormingsproces geleidelijk
door, zo nodig met toepassing van art. 23a der Vleeskeuringswet. De aanvullingen en
wijzigingen van wettelijke voorschriften, de circulaires van de Hoofdinspecteur aan de
Inspecteurs en de regelingen vleeskeuring worden op de gebruikelijke wijze vermeld.

In een der vergaderingen met de Inspecteurs, die werd bijgewoond door de Direc-
teur-Generaal van de Volksgezondheid, den Directeur van het R.I.V. en de medische
inspectie van de V.G. werd het vraagstuk der Salmonellose behandeld. Prof. Beijers
hield een inleiding over de klinische verschijnselen van paratyphus bij paard en rund,
Dr. Clarenburg behandelde de diagnostiek bij het levende en geslachte dier en Dr.
Vink gaf een demonstratie van de nieuwste diagnostiek in het bacteriologisch labora-
torium.

De daarvoor aangewezen Commissie slaagde er nog niet in, een plan op te stellen
ter verkrijging van uniforme keurlonen of althans gedeeltelijke uniformiteit.

Het aantal gekeurde huisslachtingen steeg van 583.229 in 1946 tot 705.703
in 1947, dat der ongekeurde daalde van 346.966 tot 261.891. Op de bekende
gronden, gestaafd door feitenmateriaal, wordt een pleidooi gehouden voor de keuring
van alle huisslachtingen.

Onder de hoofden: onjuiste uitvoering van wettelijke voorschriften, onjuiste invulling
van keuringsstaten en het bijhouden der registers worden geen nieuwe gezichtspunten
naar voren gebracht.

Ook hetgeen wordt gezegd over werkzaamheden der inspecteurs, de keuring voor het
slachten, bedwelming, bacteriologisch vleesonderzoek, de vrijbank en de sterilisatie
bevat geen nieuws.

Belangrijk zijn de mededelingen over vlees- en voedselvergiftigingen. Hier volgen
de voornaamste. In Terneuzen kwamen veel ziektegevallen voor, n.1. 182, terwijl 73 per-
sonen van elders, die in Terneuzen de lunch gebruikten, thuis ziek werden, na het
nuttigen van leverworst van één slager of van plockworst van een andere. Er vielen
geen slachtoffers. Uit de beide worstsoorten werd Salmonella dublin gekweekt door het
R.I.V. De herkomst der besmetting is niet ontdekt.

In Sliedrecht werden ruim 100 personen ziek na het gebruik van leverkaas of berliner
leverworst van eenzelfde slager. In opgezonden materiaal vond het R.I.V. de Salmo-
nella aertrijeke. Herkomst: vermoedelijk van eendeneieren, bij de bereiding gebruikt.

Te Oud-Beijerland kwamen kort na elkaar 2 gevallen van vleesvergiftiging voor.
In het eerste geval kweekte het R.I.V. uit toegezonden vlees Salmonella dublin, in het
laatste uit leverworst en zure zult dezelfde bacil. Geknoei van de inmiddels ontslagen
vrijbankslachter met afgekeurd vlees zal aan deze gevallen waarschijnlijk niet vreemd zijn.

200 militairen in Apeldoorn werden ziek na het eten van rode kool, aardappelen,
gebraden vlees en custardvla. In een monster van het vlees werden geen paratyphus-
bacteriën, noch toxinen van de Bac. botulinus gevonden. Oorzaak der ziekteverschijn-

selen was vermoedelijk beginnend bacterieel bederf door ondoelmatig bewaren van
het gebraden vlees.

Bij de „Rijksopleiding voor gezinshulp" te Teteringen werden enkele meisjes ziek
met op paratyphus wijzende verschijnselen. In öpgezonden materiaal —jus, leverworst,
kalfs- en schapenvlees — kon het R.I.V. geen afwijkingen vinden. Vermoedelijk moet de
ziekte-oorzaak worden gezocht in het gebruik van^tomatenpuree uit een blik van 5 kg,
dat reeds een week open was.

Bij de behandeling van de verschillende gevallen toonde de inspectie een behoorlijke
activiteit. Van tekortkomingen van de keuringsambtenaren is niet gebleken.

De Staten van de vleeskeuring en van de destructie geven geen aanleiding tot be-
schouwingen, evenmin als de daaraan voorafgaande onderwerpen, als processen-verbaal,
onbruikbaarmaking en keuring, al leveren ze statistisch ongetwijfeld belangrijk materiaal
op. Men denke slechts aan de gestorven dieren: aantal, diersoort etc. De cysticercose
blijft constant. Wel zullen er in de buitendiensten finnen over het hoofd worden gezien,
maar daarmee is niet verklaard, waarom er, sedert de invoering der keuring, geen af-
name is ingetreden. Immers een belangrijk percentage der finnen wordt door de abat-
toirs toch geregeld uitgeschakeld. Gelukkig is de Taenia saginata geen gevaarlijke parasiet.

De echinococcose nam toe. Er bleek een haard te bestaan in de Zuidoosthoek van
Gelderland. De inspecteur voor die provincie is ter zake zeer actief geweest. 252 honden,
verdacht gastheer van de T. Echinococcus granulosus te zijn, werden afgemaakt. Hier-
van bleken bij «ectie 116 besmet, hetgeen natuurlijk niet impliceert, dat de andere 136
voorheen geen echinococcen hebben geherbergd. Door de keuring der huisslachtingen
verplicht te stellen, zal het kwaad worden bestreden.

De staat met de gegevens van de tuberculose heeft vooral als vergelijkingsmateriaal
voor de t.b.c.-bestrijding grote waarde.

Een opgave van de keuringsdiensten, en de mutaties van het daarbij werkzame
personeel, van de abattoirs, noodslachtplaatsen, centrale slachtplaatsen, van ingevoerd
vlees (eerste kantoren), van afkeuringen en van ingevoerde vleeswaren besluiten het
verslag.

Een massa belangrijke gegevens, die zich uiteraard niet lenen voor een beknopte
weergave. W. ten Hoopen.

Eerste en tweede Jaarverslag v. d. Provinciale Gezondheidsdienst in
Groningen. (28 Aug. 1946—1 Mei 1947 en 1 Mei 1947—1 Mei 1948).

Het eerste jaarverslag behandelt de voorgeschiedenis van het ontstaan van de dienst,
de oprichting van de Stichting „de Provinciale Gezondheidsdienst voor dieren in Gro-
ningen" op 28 Augustus 1946, de historische dag van Groningen\'s ontzet.

Vervolgens worden vermeld het doel der Stichting, vastgelegd in de Statuten, de
Samenstelling van het Bestuur, enz.

Het eerste jaar beschikte de dienst niet over een eigen gebouw en beperkten de werk-
zaamheden zich tot de t.b.c.-bestrijding, een zevental lezingen van de Directeur en
voorbereidende werkzaamheden.

Aanvankelijk werd bij de t.b.c.-bestrijding de indeling in A. en B. leden, zoals die
had bestaan bij de in 1928 opgerichte Gezondheidsdienst voor vee in de provincie
Groningen, gehandhaafd.

Onderzocht werden in Afd. A (Rijkssysteem) 7081 bedrijven met 59846 dieren; hier-
van reageerden 783 runderen; 6586 bedrijven waren reactie-vrij. In B (Fries systeem)
2003 bedrijven met 28229 runderen, waarvan 3798 reageerden; 1105 van deze bedrijven
waren vrij. Het gemiddelde reactie-percentage van beide systemen samen was 5.20 %.
(De leden van de V.V.Z.M. in de prov. Groningen waren in de dienst opgenomen).

In Augustus 1947 kon in een beschikbaar gekomen perceel de administratie worden
ondergebracht; op 19 October werd het laboratorium in gebruik genomen.

Het verslag bevat mededelingen over vergaderingen, voorlichting, het door aange-
slotenen getekende model-formulier, de personeelsformatie en het laboratorium.

In het laboratorium werden o.m. onderzocht 4046 monsters sputum, waarvan 115
positief; verder baarmoedersecretum, melkmonsters, abscesinhoud etc. Hiervan be-
vatten 11 tubercelbacillen. Van de geseceerde hoenders hadden 11 open t.b.c.

Van de overige talrijke onderzoekingen noem ik die van sperma van stieren, van
derrispoeder, die op paratuberculose, abortus Bang, wormen, Salmonella abortus
equi, op drachtigheid (merrie), veulenziekten, vlekziekte en verschillende pluimvee-
ziekten.

Onderzocht zijn 10305 (9084) *) bedrijven, waarvan vrij 7985 (7691), of 77.5 %
(84.6 %); aantal onderzochte dieren 87315 (88075), aantal reageerders 7194 (4581).
Percentage reactie-dieren 8.23 (5.20).

Stijging van het reactie-percentage is veroorzaakt door het hoge reactie-percentage
bij de nieuw aangeslotenen, door de aankoop van reagerende dieren, ook in vrije be-
drijven en door de betere tuberculine, tezamen met de gewijzigde tuberculinatie (hals-
vlakte).

Er werden 126 open lijders gevonden, in vroegere jaren gemiddeld p.l.m. 20. Inge-
voerd werden witte attesten voor niet-reageerders van vrije bedrijven en rode voor
die uit niet-vrije. Andere „bewijzen" worden waardeloos verklaard.

Op 30 Maart 1948 werd bij Beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening voor de provincies Groningen en Drenthe de t.b.c.-bestrijding
verplicht gesteld.

De gegevens der bestrijding worden gemeentelijk weergegeven. Dit geeft een beter
inzicht dan een opgave per zuivelfabriek, die eveneens is geschied, omdat de zuivel-
fabrieken geen afgesloten rayon hebben.

Veel aandacht is besteed aan de bestrijding van onvruchtbaarheid bij het rundvee.
De enzoötische steriliteit wordt uitvoerig besproken. Dr. ter Borg komt tot de conclusie,
dat wij ons op het standpunt moeten stellen, dat geïnfecteerde stieren moeten worden
afgekeurd voor de K.I.

Een enquête bij particuliere stierhouders en stierenverenigingen, die natuurlijke
dekking toepassen, is gehouden om een inzicht te krijgen in de bereikte resultaten en
voor het leggen van contact.

Voor de verenigingen voor K.I. werden talrijke onderzoekingen verricht. Vooral de
nieuw opgerichte verenigingen hadden tegenslagen. Stieren waren gekocht en in gebruik
genomen zonder voorafgaand onderzoek. Later bleek, dat er geïnfecteerde bij waren
en andere, die sperma van onvoldoende kwaliteit leverden. Ook de outillage was onvol-
doende: geen koelkasten en geen thermosflessen.

Door geregeld spermaonderzoek en verbetering der uitrusting kwam men ten slotte
nog tot een behoorlijk eindresultaat. De resultaten, in 1947 verkregen, zijn verwerkt
in een staat, waarin de gegevens van alle verenigingen, 17 in getal, in 4 groepen ver-
deeld, zijn vastgelegd. Bij de groepen A. en B., samen 10 verenigingen, werd een drachtig-
heidspercentage bereikt van gemiddeld 88.3, hoogste 96.6, laagste 84.3, van een totaal
van 6255 koeien. Bij de groep C, bestaande uit 3 verenigingen, waren de resultaten
onvoldoende door onvoldoende vruchtbaarheid van de stier en/of steriliteit der vrouwe-
lijke dieren. Hierbij werden van 1379 dieren respectievelijk 56.8, 69.5 en 67.4, gemiddeld
65 % drachtig. Bij de D.-groep, 4 verenigingen omvattende, was het helemaal mis.

Uitvoerig worden de moeilijkheden besproken en wordt aangegeven, hoe fouten
in de toekomst moeten worden vermeden.

Begin 1948 werd het toezicht op de K.I. geheel door de dienst aanvaard. De dieren-
artsen zullen toezicht houden op het werk van de inseminatoren en op het instrumenta-
rium, en minstens éénmaal per week het sperma microscopisch onderzoeken.

De runderhorzelbestrijding werd door de dienst georganiseerd. De bestrijding geschiedt
gemeentegewijze, omdat dat het meest oeconomisch is. In een tabel, waarbij de ge-
meenten zijn ingedeeld in 5 groepen, naar gelang van de meer of minder volledige

toepassing der gegeven voorschriften of het geheel afzijdig blijven. In 36 gemeenten
werden van de 82955 aanwezige runderen (hierbij inbegrepen de uiteraard niet-be-
handelde kalveren) 48825, d.i. 59 %, 3 X behandeld, en de resultaten overeenkomstig
het voorschrift medegedeeld. In 4 gemeenten met 4102 runderen werd 3 x behandeld,
geen behoorlijk rapport uitgebracht. 3 gemeenten behandelden 1 of 2 maal en ver-
strekten goede gegevens; van 5764 runderen werden er 3110 behandeld. 8 gemeenten
met samen 8026 runderen behandelden 1 of meermaal, doch zonden geen rapport en
in 6 gemeenten met 8830 stuks had geen georganiseerde bestrijding plaats.

In de uitvoerige toelichting, waarin ook de financiële zijde wordt besproken, wordt
o.a. vermeld, dat in Augustus nog enkele levende larven werden gevonden en op 4 Octo-
ber in Oldehove nog een niet-volwassen exemplaar. Ook werden in vele gemeenten
horzellarven gevonden onder de hals-, rug- en lendenhuid van paarden! In Marum
werden bij 15 paarden horzels aangetroffen, waarvan één met 50 stuks.

Tot slot worden enkele andere ziekten bij rund, paard, varken en hoen besproken,
als paratuberculose, abortus Bang, mastitis, trichostrongylose, abortus equi, veulen-
lahme, onvruchtbaarheid (bij een hengst). Verder drachtigheidsonderzoek bij de
merrie en tuberculose bij kippen.

Aan het verslag zijn toegevoegd een overzicht van de t.b.c.-bestrijding in Denemarken,
het Tuberculosebestrijdingsbesluit en de voorwaarden, gesteld voor het afgeven van
tuberculinatie-bewijzen voor niet-reagerende dieren. Een overzichtelijke gemeente-
kaart van de provincie Groningen, waarop de resultaten der t.b.c.-bestrijding seizoen
i947/\'48, verdient nog speciale vermelding.

4. The Veterinary Profession\'s Contribution to the World\'s Poultry & Egg Supply.

NOTE: One day to be devoted to discussions on clinical subjects of particular interest
to small animal practitioners, will be held in conjunction with the National
Veterinary Medical Association of Great Britain and Ireland.
Films on Veterinary Subjects will be shown during the week.

Zoals uit bovenstaande mededeling blijkt, is het programma voor het Congres thans
vaster omlijnd.

Het lidmaatschap voor het Congres bedraagt 4 Eng. ponden. Men krijgt daarvoor
alle publicaties (dat zijn de voordrachten, lezingen, discussies enz.) in boekvorm.

Als men zich opgeeft als lid van het Congres, betekent dit niet, dat men het Congres
ook moet bezoeken. Wil men dit wel, dan moet men zich daarvoor afzonderlijk opgeven.

Volgens mededeling van de Ned. Bank kan ieder, die Engeland wenst te bezoeken,
daarvoor per dag 3 pond krijgen, met een maximum van 30 pond. Men kan dit bij
iedere bank of reisbureau aanvragen, doch men stelle de aanvraag niet te lang uit.

Overigens wordt dezerzijds gepoogd voor huisvesting, hetzij door uitwisseling, hetzij
op andere wijze te zorgen.

Ondergetekende zal gaarne ten spoedigste opgave ontvangen van hen, die het Congres
wensen te bezoeken, zowel voor het geval men alleen wil gaan, of wel vergezeld van
zijn vrouw, resp. meer gezinsleden. Spoedige opgave is noodzakelijk; men geve op welke
wijze van logeren men het verkieslijks! vindt: hotel; uitwisseling; of nog een andere
wijze wellicht (jeugdherberg). Geheel vrijblijvend zal dan dezerzijds getracht worden
een bevredigende regeling te vinden. Nadere gegevens zullen, nadat zij bekend zijn,
ten spoedigste worden gepubliceerd.

Alle correspondentie over het Congres gelieve men te richten aan het bureau-adres
van ondergetekende, Raamweg 25 te \'s-Gravenhage, Gezondheidscommissie voor
Dieren. Tel. 183516, \'s-Gravenhage.

(Overgedrukt uit de Nederlandse Staatscourant van Maandag 14 Februari 1949, no. 31).

INTREKKING BESCHIKKING
9 Februari 1949 / Afdeling V.D. / No. L 297 Directie van de Landbouw

Gelet op het Koninklijk besluit van 3 Juli 1922 (Staatsblad 427) betreffende de uitvoer
van vee en op het bepaalde onder 2 van B van het Koninklijk besluit van 16 Januari
1940 (Staatsblad 680) betreflende onder meer de in- en doorvoer van vee;

Het bepaalde onder I van de beschikking van de Minister van Economische Zaken
van 31 Januari 1940, no. 1084, afdeling III, Directie van de Landbouw, Nederlandse
Staatscourant 1940, no. 24, wordt ingetrokken.

Deze beschikking zal worden gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant en treedt
in werking met ingang van de dag, volgende op die harer publicatie.

Aan collegae, die voornemens zijn het Kondo-vaccin legen vlekziekte te gebruiken,
wordt medegedeeld, dat dit vaccin in hoeveelheden van 50 ccm. zal worden geleverd.
Behoudens goedkeuring van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
wordt de prijs vastgesteld op ƒ 2,50 per flesje van 50 ccm.

De flesjes moeten koel, litefst in de frigidaire, worden bewaard en onmiddellijk voor
het gebruik goed worden geschud, totdat een homogene vloeistof is verkregen. De in-
houd van een flesje moet binnen 24 uur worden gebruikt.

De beheerders der Prof. Dr. D. A. de JoNg-Stichting geven hierbij kennis, dat zij be-
sloten hebben gelden beschikbaar te stellen teneinde voor rekening der Stichting de uit-
voering mogelijk te maken van een onderzoek, behorend tot het gebied der Vergelijkende
Pathologie in de meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór
14 Mei a.s., onder mededeling van de aard van het te behandelen onderwerp en over-
legging van een kort werkplan, zo mogelijk met eqn begroting der kosten aan te melden
bij de secretaris.

In de op 25 Maart gehouden voltallige vergadering van beheerders werd de rooster
van aftreding vastgesteld en de rekening over 1947 goedgekeurd.

Na ingekomen verzoek van de wnd. Directeur van het Pharmaco-therapeutisch
Laboratorium te Amsterdam werd het benodigde bedrag toegestaan tot aankoop van
een gelijkstroom-voorversterker bij de in bruikleen verstrekte oscillograaf. Met de
oscillograaf blijft dit aanvullend apparaat eigendom der Stichting.

Onderzoekingen, met dit toestel verricht, werden door nu wijlen Dr. J. Freud gepu-
bliceerd in de Arch. Intern, de Pharmacodynamic et de Therapie.

Besloten werd wederom subsidies beschikbaar te stellen voor het verrichten van onder-
zoekingen op het werkterrein der Stichting.

Na gedane oproeping kwamen 7 aanvragen hiervoor binnen, waarvan 3 werden
ingewilligd, t.w. van de H.H. :

1. Prof. Dr. C. Romijn en Prof. Dr. G. H. B. Teunissen voor een onderzoek naar de
grootte van het basaalmetabolisme bij honden met schildklierafwijkingen, mede in ver-
band met de samenhang van schildklier- en huidfunctie (eczemen); te verrichten door
een student in de diergeneeskunde of in de biologie.

Waar deze medewerker niet beschikbaar was, kon aan dit onderzoek in het verslag-
jaar nog geen uitvoering worden gegeven.

2. Arts W. Lammers voor een onderzoek naar de wederzijdse beïnvloeding van curare
en narcotica.

Dit onderzoek werd in het verslagjaar voltooid en zal in de vorm van een proef-
schrift worden gepubliceerd.

3. Dr. A. de Minjer voor een onderzoek naar het glycogeengehalte van de lever
en de gedragingen van dit glycogeen onder verschillende omstandigheden.

In verband met de bestaande schommelingen in de functie van de schildklier met het
jaargetijde dient dit onderzoek over een jaar te worden uitgestrekt.

Tegen het eind van het verslagjaar verzocht Dr. J. van der Hoeden, door vertrek
naar het buitenland, van zijn functie als beheerder te worden ontheven. Als zodanig
werd hij opgevolgd door Prof. Dr. J. D. Verlinde, waarna het bestuur op i Januari
1949 bestond uit de Heren:

Prof. C. F. van Oijen, voorzitter, Dr. J. Groen, Prof. Dr. S. E. de Jongh, Prof. P.
Nieuwenhuijse, Prof. Dr. A. B. Pondman, Prof. Dr. J. D. Verlinde en Dr. H. J. van
Nederveen (Neuhuyskade 61, \'s-Gravenhage), secretaris-penningmeester.

Aan subsidie werd ontvangen: Van de Mij. v. Diergeneeskunde ƒ 250.—, van de
Ned. Ver. v. Microbiologie ƒ 50.—; aan persoonlijke bijdragen ƒ 18.— en aan rente
f 601.58. Totaal ƒ 919.58.

Op het in Juni 1948 gehouden K.I. congres te Milaan hield Dr. Erik Blom van het
Veterinair Rijksserumlaboratorium te Kopenhagen een inleiding over: „Danish expe-
rience on methods of evaluating buil semen".

Inleider haalde toen het geval aan van een door hem onderzochte stier met hypoplasie
van de zaadblaasjes, bij wie in het sperma dezelfde pH-veranderingen werden waar-
genomen als bij een dubbelzijdige vesiculitis. Alle drie ejaculaten van de stier vertoonden
n.1. een uitgesproken hoge pH, zoals uit het onderstaand — van inleider ontvangen —
staatje, blijkt.

In mijn verslag op pagina 1009 van dit tijdschrift werd in dit verband gesproken van
een lage pH.

In een dzz. zeer gewaardeerd schrijven maakte I)r. Bi.om mij op deze onjuistheid
opmerkzaam.

Secr. Or. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, — Park ,,Oog in Al" Utrecht, Tel.
K 3400—11413, Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Januari 1949 pag. 64 is een volledige
mededeling verschenen over de contributieregeling 1949.

In het nummer van 1 Maart 1949 is aan deze regeling herinnerd en tevens is meege-
deeld, dat over de contributies, die per 1 Mei a.s. nog niet voldaan zijn, per kwitantie
beschikt zal worden. Daar nog niet alle leden aan de herhaalde oproep hebben voldaan,
wordt nogmaals dringend verzocht de contributie ad ƒ 60.— (voor leden ouder dan
65 jaar ƒ 30.—) vóór 1 Mei a.s. te gireren op nummer 511606 ten name van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Door vlotte medewerking kan onnodig werk bespaard worden en voorkomt men over-
bodige kosten.

Het programma van dit congres, dat dit jaar te Groningen zal worden gehouden op
19, 20 en 21 April a.s. is eerst één dezer dagen verschenen.
Van het omvangrijke programma worden de volgende punten bekend gemaakt:

In aansluiting hierop om ± 16.30 uur volgt de Huishoudelijke vergadering.
17.15 uur Ontvangst door het gemeentebestuur van Groningen ten stadhuize, Grote
Markt.

20.30 uur Toneelvoorstelling in de stadsschouwburg, Turfsingel 86. Na afloop hiervan
is de studentensociëteit „Mutua Fides", Emmasingel 5, voor deelnemers
opengesteld, echter uitsluitend voor heren.

Eerste vergadering der afdelingen. Des namiddags bezichtiging van tentoonstellingen
en demonstraties in laboratoria, excursies naar fabrieken, verdere bezienswaardigheden.
18.30 uur bitteruur

19.30 uur gemeenschappelijke maaltijd, beide in „Huize Maas", Vismarkt 52.
Donderdag 21 April: Tweede vergadering der afdelingen.

De onderafdeling voor Diergeneeskunde vergadert te 9.00 uur precies in de Keel-,
Neus- en Oorheelkundige Kliniek,Hoofdingang Academisch Ziekenhuis, Ocstersingel 59.

9.00 uur C. Romijn (Utrecht) Stofwisselingsonderzoek bij de kip.
9.30 uur W. J. Roepke (Beekbergen) Deficiëntieziekten bij kuikens.
10.00 uur O. Bosgra (Rotterdam) Mastitis bij het rund en penicillinetherapie.
10.30 uur H. A. Meyling (Utrecht) Bouw en betekenis van het perifere autonome
zenuwstelsel.

11.00 uur J. W. Thijn (Assen) Het morphologisch bloedonderzoek bij tuberculose.
11.30 uur O. Bosgra (Rotterdam) Coagulasereactie en diagnostiek der bovine
staphylococcen.

Men wordt lid van het congres door — onder vermelding van naam, kwaliteit en vol-
ledig adres — de contributie op de postrekening der Vereniging „Het Nederlands
Natuur- en Geneeskundig Congres" te storten ofte doen overschrijven (36711 Amster-
dam-Oost, Linnaeusstraat 58 I). Wie zich na 1 April voor het lidmaatschap opgeeft,
ontvangt congreskaart en programma aan het Congresbureau te Groningen. Daar
worden ook tijdens het congres nieuwe leden aangenomen tegen storting der contributie.

Gewone leden betalen tot wederopzegging en gedurende ten minste twee achtereen-
volgende jaren drie gulden per jaar; zij ontvangen een exemplaar der Handelingen.
Tegen storting van vier gulden kunnen ook belangstellenden alle vergaderingen van dit
congres als tijdelijk lid bijwonen; desgewenst kan men dan tegen betaling van nog drie
gulden een exemplaar der Handelingen ontvangen.

De collegae, die kans zien hun drukke werkzaamheden even te onderbreken, worden
dringend opgewekt het congres geheel of gedeeltelijk bij te wonen, aangezien behalve
diergeneeskundige-, biologische-, geneeskundige- en geologisch-geographische onder-
werpen worden behandeld, is het van groot belang dat ook de dierenartsen dit congres
bijwonen.

Met ingang van 1 Januari 1949 is de naam van de Nederlands-Indische Bladen voor
Diergeneeskunde veranderd in die van „Hemera Zoa". Deze naamsverandering staat
in verband met de stichting van een nieuwe vereniging, die alle dierenartsen in Indonesië
omvat.

De bestaande kring is thans gereorganiseerd tot een officiële kring van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde. Voorzitter is Dr. H. H. Scholten te Aerdenhout en
secretaris-penningmeester G. v. Eck, Hoeverweg 5, Alkmaar.

De vergaderingen hebben plaats elke eerste Vrijdag van de maand, \'s avonds 8.00 uur
in het „Hof van Haarlem" te Alkmaar.

Voor hen, die hun jaarboekje zoveel mogelijk in overeenstemming met de werkelijk-
heid wensen te doen blijven, vermeldt de redactie van deze handwijzer voor de naamlijst
onderstaande mutaties.

Op pag. 55 achter de naam van Prof. Dr. L. de Blieck na vermelding van het tel.no.
in te voegen: (huis), 3347 (laboratorium) van 9—12 en 14—17 uur.

Op pag. 56 achter de naam van J. Bonda het adres en tel. no. te wijzigen in: Ocgst-
geest, Leidse Straatweg 9; tel. 20204.

Op pag. 67 achter de naam van P. J. \'t Hooft I\'.J.zn. te lezen: oud scr. Gezondh.
com. v. Dieren, inplaats van Scr. Gezondh. com. v. Dieren.

Op pag. 71 achter de naam van C. Th. Knottenbelt achter het adres invoegen:
Tel. K. 2950—9567; gr. 525388.

Op pag. 75 na Dr. T. E. Ch. Merens invoegen: Merkens, Prof. Dr. J.; 1916; V-1927;
Groningen, Korreweg 266; Lr. M.L.S.; oud Dir. Ned. Ind. Veeartsenschool; oud Hlr.
Univ. v. Ind. (fac. Diergeneeskunde). Als gevolg van deze invoeging op pag. 75 de
naam van Prof. Merkens op pag. 94 te schrappen.

Op pag. 75 achter de naam van A. W. Middelberg doorslaan A iog en aan het einde
toevoegen: adv. pl. K.I. ver.; cnsl. A.N.W.B.

Op pag. 75 achter de naam van M. A. Moons het adres en tel. no. als volgt te wijzigen:
Hilvarenbeek, Paardenstraat A 526; tel. K4155—306.

Op pag. 76 achter de naam van G. A. R. Nieuhoff 2e regel van onder te lezen Lb.
tgprd inplaats van Lb. trkprd.

Op pag. 77 achter de naam van C. J. Okkerse het adres en tel. no. te wijzigen in:
Julianaplein 3; Tel. 6602; en aan het einde toevoegen: adv. pl. K.I. ver.

Op pag. 79 achter de naam van E. J. A. A. Quaedvlieg te Meerssen het gironummer
te wijzigen in 209445 (Vet. Hoofd Insp. v. d. V. G.) en 119302 (Directie v. d. V.D.)
en toevoegen Lid Commission on Agriculture v.h. F.A.O. comité.

Op pag. 81 achter de naam van W. F. J. van Rooy het adres te wijzigen in: YVilhel-
minapark 33; en toe te voegen: tel. 14106 (huis), 12226 (bur.).

Op pag. 87 achter de naam van C. J. Vermeulen na Hengelo (O) in te lassen: Lan-
sinkweg 31; tel. K 5400—3560; gr. 485342.

Op pag. 89 achter de naam van L. P. de Vries te lezen: tel. 775764 (privé), 183510/19
(bur. Raamweg 25 te \'s-Hage); gr. 83604; Scr. Gezondh. com. v. Dieren van de Stich-
ting voor de Landbouw; oud I.V.D. en -I.V.G.

Op pag. 91 achter de naam van P. C. M. Ypma het tel. no. te wijzigen in K 2208—
2708.

Op pag. g4 te lezen Prof. Dr. P. Hoekstra; promotie Buitenzorg 1948 en in plaats
van g.v.a. (Ind.) te lezen: Hlr. Univ. v. Ind. (fac. Diergeneeskunde), R.O.N.

De lijst van dierenartsen als leraar werkzaam bij het Zoötechnisch onderwijs, zie
pag. 40, blijkt zeer onvolledig te zijn. Inplaats van het vermelde onder A op deze blad-
zijde leze men:

Rijksuniversiteit te Utrecht, Faculteit der Veeartsenijkunde: Prof. Dr. G. M. v. d.
Plank, Hoogleraar.

Middelbare Landbouwschool te Groningen: L. Hofstra, leraar en Prof. Dr. J. Mf,r-
kens, leraar.

R.K. Middelbare Landbouwschool te Roermond: A. Rutgers, leraar en Dr. P. H.
W. Tacken, leraar.

De collegae worden gewezen op het bestaan van een beleggingsfonds voor medici,
waaraan artsen, tandartsen en dierenartsen kunnen deelnemen. Ook kinderen, echtge-
noten van voornoemde artsen, studenten in de geneeskunde, tandheelkunde en dier-
geneeskunde, na hun doctoraal examen, kunnen aan dit fonds deelnemen.

Het fonds stelt zich ten doel medici, die over het algemeen te drukke werkzaamheden
hebben om voldoende tijd te reserveren voor het op de juiste wijze beleggen van hun
liggende gelden, hierbij behulpzaam te zijn.

Het bedrag om toe te treden als deelnemer werd per 15 Januari 1949 vastgesteld op
ƒ 1024.40.

De beheerster is de N.V. Belegging en Beheer Mij. Keizersgracht 706 te Amsterdam.
De bankier is de Nederlandse Handel Mij N.V. te Amsterdam.

Het accountantsbureau Loyens & Volkmaars te Amsterdam bevond de admini-
stratie en het beheer over 1948 volkomen in orde.

Per deelneming werd in 1948 ongeveer ƒ 44.— uitgekeerd, hetgeen dus meer is
dan 4 %.

Voor diegenen, die nog niet gelijk het volledige deelnemerskapitaal kunnen storten
is een regeling getroffen, waardoor zij ieder bedrag kunnen storten in veelvouden van
ƒ 100.—, waarover tot de datum van toetreding 2J % rente wordt vergoed, zodat
nooit geld renteloos behoeft te blijven liggen.

In de raad van Overleg en Toezicht van medici heeft van veterinaire zijde zitting:
Prof. Dr. G. Krediet te Utrecht.

Naar aanleiding van een schrijven van het Hoofdbestuur betreffende de mond- en
klauwzeertarieven, deelt de voorzitter mede dat contact is opgenomen met de Prov.
Veehouderij Commissie. Tot op heden is echter nog geen bericht binnen gekomen.

Naar aanleiding van de grote tegenslagen bij de tuberculosebestrijding brengt de
voorzitter dit onderwerp ter tafel.

Uit de vergadering kwamen stemmen op om het afgeven van attesten in handen te
stellen van een deskundige controlecommissie, in casu de Gezondheidsdienst.

Voorts was men zeer ontevreden over de voorlichting, ook vanwege de Gezondheids-
dienst.

De meerderheid acht isolatie een eerste vereiste. De Dierenarts kan onmogelijk ver-
antwoording dragen voor een stal waar niet geïsoleerd is. Het wordt wenselijk geacht
dat een veehouder die isoleert, voor het vrije gedeelte van zijn veestapel een premie
ontvangt.

Men acht het wenselijk voor de t.b.c.-vrije melk iets meer te geven dan de standaard-
prijs en voor melk van reactiebedrijven iets minder dan de standaardprijs.

2. Om tot isolatie te komen dient er een groot verschil in melkprijs te komen tussen de
melk van vrije en niet vrije bedrijven.

3. De melk van vrije dieren op een niet vrij bedrijf, waar echter wel geïsoleerd wordt,
dient ook die premie te ontvangen.

4. Op een bedrijf waar niet geïsoleerd wordt, worden jaarlijks enkel de nog aanwezige
vrije runderen getuberculineerd. Klinisch onderzoek heeft hier geen doel.

Hierna hield Ir. O. J. Cleveringa zijn lezing over ,,De Gezondheidstoestand van
de bouwgrond en de betekenis hiervan voor plant, dier en mens".

Ir. Cleveringa zegt dat de landbouwwetenschap gefundeerd is op de dode grond.
Hij echter gaat uit van de levende grond, waarvoor nodig is een samengaan van planten-
delen, schimmels en micro-organismen. Indien de grond aan een bepaalde kruimel-
structuur voldoet zal het aantal ziekten zeker afnemen. Een bodem die in biologisch
evenwicht verkeert levert gezonde planten, dieren en mensen.

Ondanks de verschillende, doch zeer talrijke maatschappelijke problemen, werd er

Prof. Dr. J. Verlinde over Poliomyelitis en daarop gelijkende ziektebeelden
bij dieren.

Leden: Het ledenaantal bleef constant. Door overlijden viel het verlies te betreuren
van de collegae Dr. J. Kok en Dr. P. Roodzant. Twee leden werden overgeschre-
ven naar een andere afdeling, terwijl helaas 1 lid wegens wanbetaling geroyeerd
werd. Vijf collegae werden als lid aangenomen. Het aantal leden bleef derhalve 111.

Bestuur: In de samenstelling van het bestuur bestaande uit: D. Hendrikse, Voorz.,
C. Bercsma, Secr., T. Kapteyn, Penningm., J. Kranenburg en A. Hoogendoorn,
kwam in de loop van het jaar verandering.

Wegens ernstige ziekte zag coll. Bergsma zich genoodzaakt te bedanken. In
zijn plaats werd coll. van der Poel gekozen. In de Dec.vergadering werd coll.
Boogaerdt gekozen in de plaats van coll. Hoogendoorn, die aftredend en niet
herkiesbaar was.

Commissies, e.d.\\ Tot correspondent van het T. v. D. werd coll. G. de Boer benoemd.

De contactcommissie vergaderde enige keren met de Directeur van de Prov.
Gezondheidsdienst. In de Oct.vergadering werd besloten, mede op verzoek van
het Hoofdbestuur, dat het Afd. bestuur voortaan tevens als contactcommissie
zou optreden.

Maalsch. onderwerpen: Tal van maatschappelijke onderwerpen werden tevens aan de orde
gesteld, o.a. tarieven Pullorumonderzoek, pokken- en diphterieenting, mond- en
klauwzeertarieven.

Het werkgebied van de afdeling werd vastgesteld. Twee vergaderingen werden
besteed aan de behandeling van de conceptstatuten en huishoudelijk reglement van
de Maatschappij.

Contact H.B. en andere afdelingen: Bijna alle vergaderingen werden bijgewoond door de
Voorzitter van de Maatschappij, wiens adviezen steeds op hoge prijs gesteld werden.

De verhouding met de Afd. N.-Holland was zeer goed te noemen, o.a. zich_
uitend in het zich wederkerig doen vertegenwoordigen op de afdelingsvergaderingen.

De afdeling kan, over het geheel genomen, met voldoening terug zien op een
actief verenigingsjaar.

Gaarne werd echter gezien dat meerdere leden de vergaderingen bezochten.
Vooral de practici moge ik hiertoe opwekken, daar er vaak zeer grote belangen
voor ons allen op het spel staan.

De contributie van de afdeling Zuid-Holland van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde is vastgesteld op ƒ 5.—. Dit bedrag kan worden voldaan door girering op nummer
219310 ten name van de penningmeester van de afdeling Zqid-Holland van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te Noordwijk, de Heer T. Kapteyn. Bij niet-voldoening
voor 1 October a.s. zal over dit bedrag, vermeerderd met de incassokosten, per kwitantie
worden beschikt.

In het kort verslag van de vergadering van de afdeling Noord-Holland op 26 Februari
1949, gepubliceerd in aflevering 6 en 7 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, staat,
dat tetanus „zeer veel" voorkomt in het gebied van de Nederlandse Antillen. Dit moet •
zijn „nogal eens".

Bovendien werd niet vermeld bij de opgave van het aantal dierenartsen dat door de
spreker nodig geacht werd voor bedoeld gebiedsdeel, dat de practicus op Curagao
tevens adjunct-directeur van de keuringsdienst en het slachthuis zou moeten zijn.

In aflevering no. 2 van 15 Januari 1949 is meegedeeld, dat verschillende collegae
op 19 Juni a.s. hun 25 jarig jubileum als dierenarts hopen te gedenken. Voor de hier-
onder vermelde collegae blijkt dit, na nadere informatie bij de faculteit, niet juist te
zijn en is de datum 27 September a.s.:

P. Zegwaard te Andel.
v A.\'J. van Sprundel, Sunny Home, Singel 10, Wijk bij Duurstede.

Door het Hoofdbestuur werden de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

De volgende collegae hebben zich opgegeven voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Collega J. M. v. d. Born te Bemmel is met ingang van de datum, waarop hij zijn
betrekking zal aanvaarden benoemd tot inspecteur van de veeartsenijkundige dienst,
tevens inspecteur van de volksgezondheid bij de dienst, welke in het bijzonder is belast
met het toezicht op de naleving van de vleeskeuringswet 1919, in algemene dienst.

Dr. P. Hoekstra te Buitenzorg is benoemd tot hoogleraar in de veeteelt in de faculteit
der diergeneeskunde te Buitenzorg aan de Universiteit van Indonesië. Dr. Hoekstra
promoveerde in November 1948 aan deze faculteit, op een proefschrift getiteld:
,, Paardenteelt op Soemba".

Het correspondentie-adres van Prof. Dr. F. C. Kraneveld is thans Instituut Tropische
Ziekten, Biltstraat 172 te Utrecht. Tel. 11994.

Het lidmaatschap van de volgende collegae is, door bedanken, per 31 December 1948
geëindigd:

Ik geloof te mogen schrijven, dat de tuberculosebestrijding in ons land
zowel in veterinaire als in landbouwkringen een veelbesproken en veel
omstreden vraagstuk is, dat momenteel in het brandpunt der belang-
stelling staat. Dat zou waarschijnlijk minder het geval zijn, wanneer
alles naar wens ging, maar dat is niet het geval ; de directe belangheb-
benden, de veehouders, zijn ontevreden en dikwijls gedesillusionneerd
en niet minder degenen, die belast zijn met de uitvoering : de dierenartsen.
Het is daarom, dat ik in dit artikel aan een bespreking wil onderwerpen
de vraag of dit pessimisme gerechtvaardigd is en zo ja, welke de oorzaken
kunnen zijn van de teleurstellingen en op welke wijze het mogelijk is,
verbetering te krijgen. Ik schrijf hier mijn eigen gedachten neer, die naar
ik hoop aan waarde winnen, omdat ze grotendeels op eigen waarneming
berusten. Ik zal hier en daar minder aangename op- of aanmerkingen
moeten maken, hetgeen ik niet doe met genoegen, maar. omdat wij vol-
komen eerlijk de kwestie moeten bekijken.

In de eerste plaats vraag ik mij af: is het wel juist wat we overal horen
beweren, dat we in een impasse zijn met de tbc.-bestrijding en dat we niet
vooruitgaan? Ik begin met Friesland. Toen men daar in 1919 begon zag
het er slecht uit met de tuberculose onder het rundvee.

Uit de verslagen van de Friese gezondheidsdienst van 1934, 1939 en
1948 heb ik onderstaand statistiekje gemaakt :

Uit de verslagen van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
ten aanzien van de tuberculosebestrijding met Rijkssteun in geheel
Nederland heb ik deze tabel verkregen :

Voor de Provincie Utrecht haal ik uit de jaarverslagen der Provinciale
Vereniging en later uit die van de Gezondheidsdienst :

En tenslotte de cijfers uit de afdeling de Meern, waar ik persoonlijk in
1934 de tbc.-bestrijding in mijn vrije uren begon.

Ik heb het jaar 1935 gekozen, omdat dit het eerste jaar was, waarin de
provinciale bestrijdingen in de drie westelijke provincies (het latere
C.M.C. -gebied) goed georganiseerd waren en verdere toetreding (Min.
Besluit 12 Nov. 1934) werd stopgezet. Het jaar 1939 als laatste jaar vóór
de oorlog.

1 A.-leden, die Rijkssteun ontvingen cn zich derhalve ook moesten houden aan de
bepalingen, zoals het merken der reactiedieren.

2 ) Oude B.-leden, niet altijd de slechtste bestrijders, want zij kregen geen rijkssteun.

3 ⁸) Nieuwe B.-leden, de nakomers, aangetrokken door de premies van de C.M.C.
(Consumptie-Melk-Centrale) en reeds overtuigd van de komende (indirecte) ver-
plichte bestrijding.

Als men al deze cijfers nu eens nauwkeurig bekijkt is er dan nog wel
reden tot pessimisme, zou ik willen vragen. Heeft Friesland in 29 jaar
geen resultaat bereikt, waar de gezondheidsdienst en allen, die daarbij
werkzaam zijn, trots op kunnen zijn ? En mag zelfs het C.M.C.gebied
met de verkregen verbeteringen niet tevreden zijn ? Ja, het zou veel mooier
zijn als men daar even ver was als in Friesland, maar vergeten we niet hoe
enorm de tuberculose in de westelijke provincies voortgewoekerd was,
hoe weinig over het algemeen de medewerking der veehouders, vooral
in .de eerste jaren, was en op vele plaatsen nog is en dat Friesland twee
maal zo lang al aan het bestrijden is, terwijl de omstandigheden in vele
opzichten (denk alleen maar aan de mogelijkheid tot spuien der reagerende
dieren naar onze omgeving) zoveel gunstiger waren, vooral in het eerste
decennium. Zou het mogelijk geweest zijn in de korte tijd van 15 jaar
(waarin 5 oorlogsjaren) met de beschikbare middelen zoveel betere
resultaten te verkrijgen ? Ik hoop straks deze vraag nader te beantwoorden.

Ik herinner mij, dat ik in 1934 overal in de provincie Utrecht propa-
gandalezingen in de afdelingen der provinciale vereniging heb gehouden
om de veehouders tot aansluiting aan te sporen. Ook, dat ik op mijn eerste
lezing voor de afdelingen De Meern en Vleuten gezegd heb : ,,ik weet
niet, hoe groot het gemiddeld reactiepercentage hier zal zijn, mogelijk
50 % ; wel weet ik, dat wij in staat zullen zijn de tuberculose in tamelijk
korte tijd flink te kunnen terugduwen, maar de uitroeiing zal mogelijk
mijn zoon, niet ik beleven." De Rijksveeteeltconsulent Ir. Swierstra, die
mij als secretaris der Prov. Vereniging vergezelde, was bang, dat ik mij te
pessimistisch uitliet. Toch heb ik nog geen spijt toen niet meer te hebben
beloofd.

Behalve het terugbrengen van het reactiepercentage acht ik een zeer
groot voordeel, dat wij door onze bestrijding verkregen hebben de zoveel
betere gezondheidstoestand op de stallen. Alleen reeds het opsporen der open
lijders (en hoe langer hoe meer in een vroeger stadium ; vraagt maar de
keuringsveeartsen !) acht ik zo\'n weldaad voor volksgezondheid en vee-
houderij, dat alleen reeds om deze reden m.i. al het verrichte werk beloond
is. Reeds enkele jaren na het begin der bestrijding merkten vele veehouders
dit op, waren zij content over de bestrijding, niettegenstaande bij som-
migen van hen het reactiepercentage nog gestegen was! Ook in de kliniek
merk ik op, hoe het mij steeds moeilijker wordt de studenten de verschil-
lende vormen van tuberculose te demonstreren. Dat ik zoals onlangs,
in één week tijds twee koeien met tbc. der Gartnerse gangen en uterustbc.,
waarvan de ene tegelijk nog tbc. van de vulva had, kon laten zien, is een
hoge uitzondering geworden. Hersentuberculose en uiertuberculose zie
ik zeer zelden meer. Ik weet wel, velen kijken met weinig belangstelling
naar de resultaten van het klinisch onderzoek en zien het heil alleen
komen _#van het „spuiten" ; ik denk er anders over.

Zijn er dus aan de ene kant wel redenen tot tevredenheid, anderzijds
moet men bekennen, dat vooral het laatste jaar er een terugslag is ontstaan,
die velen mismoedig maakt en hen doet twijfelen of zij wel ooit de ziekte
de baas zullen worden. Weer anderen hebben met grote teleurstelling
gezien, dat hun vrij gemaakte stallen opnieuw geïnfecteerd zijn en zijn zo
mogelijk nóg meer gedesillusionneerd en ontevreden dan de eersten.
Ik heb hier voor mij liggen een overzicht van het onderzoek van het vee
in het gehele gebied der C.M.C., dat tot 1 Februari \'49 loopt. Hoewel

natuurlijk nog geen definitief oordeel kan worden uitgesproken, toch
spreken de cijfers reeds een taal, die niet kan worden misverstaan. Over
de hele lijn is een verhoging van het reactiepercentage te constateren ;
voor sommige dierenartsen is deze verhoging nog betrekkelijk gering,
maar voor velen enorm, tot 100 % toe. Het aantal vrije stallen is ook
belangrijk verminderd.

Dat er bij de tbc.-bestrijding tegenslagen komen zo nu en dan, zal
niemand verwonderen, maar dat men over de gehele linie een dergelijke
achteruitgang ziet, is niet normaal en moet wel in bijzondere factoren
zijn verklaring hebben. Deze trachten aan te geven en tegelijk nog eens
weer de moeilijkheden die we ondervinden bij de bestrijding onder de
ogen te zien, is het doel van dit artikel.

4. Onvoldoende medewerking van vele veehouders en besliste tegen-
werking van enkelen.

Geen diagnostische allergische reactie is meer bestudeerd dan de tuber-
culine-reactie. Helaas kan ik niet zeggen, dat het ons gemakkelijker wordt
een eindoordeel te vellen als we ons in de zo uitgebreide literatuur ver-
diepen. Onlangs nog heeft Dr. Terpstra een uitvoerig artikel geschreven
over het tuberculine, de bereiding ervan en het wezen der reactie. (T. v. D.,
1948, pag. 797—809), zodat ik hierover niet behoef uit te wijden. Terecht
geeft Terpstra als meest geschikte plaats van injectie het midden der
halsvlakte aan. Ik heb deze steeds aangeraden (T. v. D. 1936, pag. i26g)
sedert wij (1936) de intracutane injectie de voorkeur gaven boven de
ophthalmo-reactie. De staartplooi heb ik om dikwijls vermelde redenen
ongeschikt bevonden en de aldaar uitgevoerde reactie onbetrouwbaar.
De Amerikanen hebben haar echter bij vele millioenen koeien steeds
toegepast en tegelijk de injectie in de vulvahuid. Dat men in Zwitserland
officieel deze plaats van injectie heeft verboden, doet mij veronderstellen,
dat ook anderen het met mij eens waren.

Voor de beoordeling der reactie aan de halsvlakte verwijs ik wederom
naar het artikel van Terpstra, omdat ik het daarmede geheel eens ben.
Een enkele aanvulling slechts. De metingen der huiddikte zijn slechts
onderling vergelijkbaar als zij door dezelfde persoon zijn verricht. Men
went zich van zelf aan met een bepaalde kracht de huidplooi tussen de
schuifmaat te klemmen. Maar deze kracht oefent niet ieder op dezelfde
wijze uit, zodat men gemakkelijk verschillen van 1 mm en meer kan
krijgen. Ook lijkt het mij beter, de toename in huiddikte in percenten
uit te drukken en niet in mm. Immers een toename van huiddikte van
4 mm is bij een dikke huid percentsgewijze een veel mindere zwelling dan
bij een dunne huid. Het is m.i. wel de moeite waard aan een groter mate-
riaal dan waarover ik beschik na te gaan waarop men moet afgaan : op

de absolute of op de relatieve diktetoename. Practische betekenis heeft
het natuurlijk alleen bij niet te duidelijke reacties.

Sjollema (Leeuwarden) maakte mij er eens op attent, dat hij sterkere
reacties zag boven aan de halsvlakte tegen de nek aan en een handbreed
achter het oor. Inderdaad ziet men bij gelijktijdige inspuiting van tuber-
culine daar en op het midden van de hals wat meer zwelling boven. In
het algemeen is de huid aan de bovenkant dikker dan in het midden, het-
geen er misschien op wijzen kan, dat de procentsgewijze diktetoename
bij het beoordelen der reactie doorslaggevend moet zijn.

Is de intracutane reactie betrouwbaarder dan de oogreactie (na sen-
sibilisatie, zoals wij die dus vroeger deden en zoals ze thans nog in grote
delen in Friesland wordt gedaan) ? Naar mijn ervaring is het verschil
niet erg groot. Doch men weet de redenen, waarom men de ophthalmo-
reactie heeft verlaten. De voornaamste was wel, dat de eigenaar door het
spoedig uitwassen van het oog na de instillatie ons om de tuin kon leiden.
Over het algemeen valt dat nogal mede. Ik heb destijds dikwijls geprobeerd
of ik een oogreactie zou kunnen tegenhouden door uitspoelen van het
oog zó kort na de indruppeling als het in de praktijk zou kunnen gebeuren,
maar dit gaat toch vrijwel niet. Ook het wegvegen van de etterprop bij
een reagerend dier hoeft ons bij een goede inspectie, waarbij we letten
op de roodheid van de conjunctiva, de zwelling er van en enige pus tussen
de plooien van het slijmvlies, niet te misleiden.

Onze Indische collegae hebben onbetrouwbare resultaten verkregen
met de oogreactie en haar daarom van 1936 af vervangen door de Engelse
dubbele reactie met Glover\'se synthetische tuberculine.

Ik neem hier een viertal tabellen over uit de Jaarverslagen van de
Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst (B. Verslagen Veeartsenijkundig
Instituut) der jaren 1937 t.m. 1940. Niet zozeer om de uitkomsten der
oogreacties als wel om die der intracutane injectie na te gaan. Men ziet
hieruit, dat het aantal miswijzingen van de oogreactie zeer hoog is, maar de
dubieuze uitslag der intracutane doublé test eveneens niet is te verwaarlozen.

\') Waarvan 4 runderen afkomstig van zwaar besmette bedrijven.
²) >> 2 ,, »» . »> 11 >»

¹) Alleen de laatste simultaan verrichte tuberculinaties zijn bij de vergelijking in
beschouwing genomen.

²) Deze 4 dieren hebben bij een vorige intradermale tuberculinatie alle positief ge-
reageerd.

Alleen de laatste simultaan verrichte tuberculinaties zijn bij de vergelijking in
beschouwing genomen.

\') Alleen de laatste simultaan verrichte tuberculinaties zijn bij de vergelijking in

beschouwing genomen.
²) Waaronder 9, welke tevoren positief of dubieus reageerden, terwijl alle 18 dieren
afkomstig waren van zwaar besmette bedrijven.

¹) Alleen de laatste simultaan verrichte tuberculinaties zijn bij de vergelijking in
beschouwing genomen.

Kan er knoeierij met de intracutane reactie plaats vinden ? Men hoort
zulks nogal eens in veehandelaarskringen, maar ik betwijfel het. Eens
vertelde mij een veehandelaar, dat, als men maar op de injectieplaats
dadelijk mosterd smeerde, de reactie werd verdoezeld. Ik heb er een potje
mosterd aan gewaagd, maar het is mij niet gelukt! Gedachtig aan het
bekende feit, dat men bij een konijn geen conjunctivitis opwekt door het
inbrengen van een prikkelende stof, als men tevoren maar calciumchloride
heeft geïnstilleerd of calcium heeft gegeven parenteraal, heb ik calcium
borogluconaat ingespoten en op de plaats der daardoor ontstane zwelling
tuberculine geïnjiceerd en op een andere plaats. De reactie kwam even
goed als te voren. Meer betekenis heeft een voorafgegane tuberculine-
injectie ; daarover dus iets uitvoeriger. Men weet, dat wij vroeger, toen wij
uitsluitend de thermoreactie toepasten na injectie van\'0.5 gr tuberculine
in 5 cc | % carbol, deze injectie niet te spoedig konden herhalen, want
de koe was minstens een maand ongevoelig geworden (reageerde dus voor
de tweede maal niet meer met temperatuursstijging). De vragen, die mij
dikwijls gesteld worden, zijn deze : Kan men door telkens maar weer intra-
cutaan in te spuiten, een negatief reagerend rund tenslotte toch doen
reageren ? En wordt omgekeerd een positieve reactie door herhaalde
injecties tot een negatieve? Beide heb ik tot voor kort ontkennend beant-
woord. Ik had enkele koeien, die negatief reageerden vele maanden iedere
week ingespoten ; een positieve reactie kwam er niet door. Twee pinken
die ik 28 dagen naast een open lijder op stal had gezet en die toen voor het
eerst gingen reageren, werden dadelijk daarna in een ontsmette box gezet
en hebben daar een jaar gestaan zonder ooit met andere dieren in contact
te komen. Ze werden iedere 14 dagen ingespoten gedurende 8 maanden
en bleven reageren. V. n. Schaaf heeft een andere ervaring opgedaan in
Indië. Ik heb toen van enkele stallen der buitenpraktijk de reageerders
een herinjectie laten geven : op één stal na één week, op 4 andere na 2
weken. De resultaten daarvan ziet men in tabel I. Daar blijkt uit, dat
er in het algemeen bij de 2e tuberculinatie een neiging is tot minder sterke
reactie en dat verscheidene zelfs negatief moeten worden genoemd of
dubieus, nl. 11 negatief en 6 twijfelachtig van de 48 reageerders. Ook dit
lijkt mij nog een opdracht te zijn voor de gezondheidsdiensten om op

grote schaal cijfermateriaal hierover te verkrijgen. Voorlopig zou ik deze
conclusies willen trekken : als na i of 2 weken gehertuberculineerd wordt,
zal een zeker percentage niet of minder reageren van de dieren, die bij
de eerste injectie wel reageerden. Er is dus bedriegerij mogelijk door dieren,
waarvan men gaarne een bewijs wil hebben, dat ze niet reageren, tevoren
eens of meermalen in te spuiten met tuberculine. De eigenaar kan ze door
verschillende dierenartsen laten tuberculineren of hij spuit zelf tuberculine
in. Mij is verzekerd, dat men ook herhaaldelijk van deze mogelijkheid
tot bedrog gebruik maakt. Indertijd is zeer veel werk besteed door de
Commissie, ingesteld door de Mij. voor Diergeneeskunde (de zgn. Kwak-
zalverijcommissie) aan het rapport, dat maatregelen aangaf ter beteugeling
der kwakzalverij. Hierin is ook aangedrongen op een wet op de invoer
en verkoop van sera en vaccins. Al haar werk schijnt tevergeefs te zijn
geweest, want we wachten nu al bijna 20 jaar op deze wet en het is mij niet
bekend, dat er nog te bevoegder plaatse aan gewerkt wordt. Het is dus
mogelijk, dat tuberculine in het bezit komt van leken. De dierenartsen,
voor zover zij althans lid zijn der Mij. voor Diergeneeskunde, zijn door
een bindend besluit gehouden dit te verhinderen, maar de bedrieger weet
wel andere wegen te vinden. Hier wreekt zich wel degelijk het gemis aan
bovenbedoelde wet.

Men weet, dat de „Stormont-test" in Engeland gepropageerd wordt,
zijnde meer betrouwbaar en het aantal dubieuze reacties verminderend.
Hierbij wordt de 7e dag (of dit de beste tijd is, wordt nog nader onder-
zocht) op de eerste injectieplaats aan de hals opnieuw o. 1 cm³ tuberculine
ingespoten. De huid is daar gedurende minstens 7—10 dagen hypersensibel
en de tweede reactie zal dus sterker worden, waardoor een dubieuze reactie
meestal positief wordt. De reactie wordt na 24 en 48 uur afgelezen.

Zij die hierover uitvoeriger willen lezen kunnen dit doen in de Veterinary
Record van 19 Oct. 1946 (Kerr, Lamont en Mc.Girr). Van een reeks

van 300 koeien reageerden 16 koeien negatief op de single intradermaal
en op de single intr. comparative test, maar positief op de Stormont-test.
Een tabel aangevende de resultaten van de single, de single comparative
en de Stormont-test neem ik uit genoemd artikel over. (Zie bladz. 394)
Men kan hieruit zien, dat de Stormont-test verreweg de beste resultaten
gaf. Bij sectie hadden deze dieren alle tuberculose. Zelf heb ik er te weinig
ervaring over om reeds een gefundeerd oordeel uit te spreken, maar ik weet,
dat sommige gezondheidsdiensten er mede bezig zijn.

Tenslotte heb ik nagegaan bij enkele koeien of een voorafgegane sub-
cutane injectie van 0.5 gram tuberculine een intracutane reactie bij een
tuberculeus dier negatief kan maken. Inderdaad blijkt dit het geval te
zijn, maar ook weer niet constant.

Het spreekt van zelf, dat de collegae, die onverwachte positieve reacties
krijgen of een dubieuze nog eens nader willen controleren, gaarne er toe
overgaan om de injectie nog eens te herhalen. Bovenstaande maant tot
voorzichtigheid in het trekken van conclusies. Dan de oogreactie nog eens
geprobeerd ? Hierover heb ik nog geen eigen ervaring, hoop deze dit
seizoen echter nog te verkrijgen. Voor 25 jaren heb ik bewezen aan een
groot aantal niet op de thermoreactie reagerende koeien op modelstallen
(Oud-Bussum, de Faam, Harscamp, Utrecht) en op de stallen van Veen-
huizen, dat een zeer groot aantal (tot 64 %) reageerde op de ophthalmo-
reactie, mits die koeien verscheidene jaren achtereen waren ingespoten
(0.5 cc tuberculine 5 cc %%) carbol. (Zie T. v. D., 1924, pag. 1085).

In de literatuur was daar destijds niets van bekend, en wijlen Dr. Veen-
baas heeft steeds deze waarneming niet kunnen aanvaarden. Verschillende
collegae, als Dr. Lourens, Dr. Staal, Dr. Tap en Ter beek zullen zich
echter nog de zeer sterke oogreacties kunnen herinneren. Of de tegen-
woordige tuberculine, die vrij moet zijn van tuberkelbacillichamen, ook
deze allergie kan veroorzaken weet ik niet, maar het is nodig te controleren
of de oogreactie positief kan zijn bij niet-reagerende koeien, die vele malen
met de huidreactie zijn onderzocht. Terloops zij opgemerkt, dat ik weet,
dat vele collegae zo nu en dan de oogreactie nog eens doen, maar dan
met de voor de huidreactie bestemde tuberculine, omdat ze geen oog-
tuberculine hebben. Dit is niet toelaatbaar. Men dient steeds dan het tuber-
culine voor de oogreactie te gebruiken (ook bij van tbc. verdachte paarden!)

Het laatste woord is nog niet gezegd over de tuberculine-reactie! Een
moeilijkheid blijft ook nog de dubieuze reageerder. Gelukkig is met het
verbeteren der tuberculine der R.S.I. ook het aantal twijfelgevallen
minder geworden. Algemeen bekend is, dat men ze vooral op besmette
stallen vindt; inderdaad vrije stallen geven deze moeilijkheid niet of
zelden.

Over deze dubieuze, resp. aspecifieke reactie is een uitgebreide litera-
tuur. Om in eigen kring te blijven, verwijs ik naar een uitvoerig artikel
van Lobel, v. d. Schaaf en Roza in de Ned. Ind. Bladen voor Dier-
geneeskunde van 1937. Zij wijzen o.a. erop, dat de behoefte aan specifieke
reactie vooral gevoeld wordt naarmate men er meer in geslaagd is de
tuberculose tot een gering percentage terug te brengen, maar moeilijk-
heden met de laatste restanten niet uitblijven. Dubieuze reacties wijzen
in het overgrote deel volgens hen op de aanwezigheid van een tuber-
culeus proces (10 van de 13 gevallen).

leiding geven ; er ontstaat door deze infectie wel een allergische gevoeligheid
voor tuberculine maar geen tuberculose. Ook bij aviaire tuberculose,
paratuberculose en skinlesions kunnen aspecifieke reacties optreden. De
skinlesions, waarvan ik het bestaan in 1940 voor het eerst in ons land aan-
toonde (T. v. D., Deel 67, 1940, p. 275) zijn de laatste tijd in ons Tijd-
schrift meermalen beschreven, zodat ik hier niet verder over behoef uit
te wijden.

Ik demonstreerde een paar gevallen op de jongst gehouden Veterinaire
Week en geef voor hen, die het beeld niet kennen, een goede foto van
één dezer. Men mag de diagnose niet eerder maken, dan nadat men
zuurvaste bacillen heeft gevonden, die niet in cultuur zijn te brengen, niet
pathogeen zijn voor proefdieren, terwijl microscopisch de bouw van tuber-
culeus weefsel wordt gezien. Men mag dus maar niet zo een tumortje of
abscesje voor „huidtuberculose" houden!

Ze komen in drieërlei vorm voor : als harde knobbels in de huid, als
subcutane tumoren en als abscessen met een dikke, reukeloze pus.

Men beweert, dat hoe lager het reactie-percentage wordt, hoe groter
het aantal niet specifieke reacties wordt. Vandaar, dat men bv. in Noor-
wegen en Amerika waar het reactie-percentage beneden | % is gekomen,
er zich zeer voor interesseert. Op het totaal aantal reageerders maakt dan
dat der aspecifieke reactie een belangrijk percentage uit (40 % en hoger),
maar op het totaal aantal dieren is het natuurlijk van relatief geringe
betekenis. In Denemarken, Engeland en hier en daar ook ten onzent
tracht men (thans) door de comparative test — inspuiten van aviaire tuber-
culine tegelijk met op een andere plaats bovine of beter gezegd mammalian
tuberculine — deze aspecifieke reacties op te sporen. Ik hoop erover te
berichten, als ik méér ondervinding dan waarover ik thans nog beschik,
heb gekregen.

Voor zover mijn ervaring strekt moet men niet te gauw aan aspecifieke
reactie denken, maar eerst doodnuchter zoeken naar een bron van bovine
besmetting.

1. Vorig jaar werd een ongekende toename van het aantal reageerders op
een bijna vrij bedrijf van onze buitenpraktijk geconstateerd. Door navraag
bij de eigenaar was geen enkel aanknopingspunt te vinden hoe deze toe-
name te verklaren was, totdat door de verplichte aansluiting ook de
enige koe van de buurman, een rustend landbouwer, werd onderzocht
en deze bleek te lijden aan open longtuberculose. Zij had de gehele zomer
in dezelfde weide met de bewuste koeien gegraasd, hetgeen ons de vee-
houder niet had verteld.

2. Op een bedrijf van 22 stuks groot en klein vee, dat vrij was, rega-
geerden vorig jaar 11 stuks. Tweemaal herhaald sputumonderzoek gaf
een negatief resultaat. Toen werd voor de derde maal sputum opgevangen
en werden hiervan cultures aangelegd. Wij vonden hierdoor één open
lijder ; bij een tweede koe (een vaars), die ik kon aankopen, werd bij sectie
een geringe tuberculose van longen en klieren gevonden.

3. Kortgeleden reageerde op een flinke boerderij, al jaren reactie-vrij,
een groot aantal dieren. Sputumonderzoek negatief. Ook hier zullen we
moeten trachten door telkens herhaald sputumonderzoek eventueel door

I.et op de tumoren op het boeggewricht en de bovenarm en de (fluctuerende) zwelling
aan de beneden-achterzijde van de carpus. Koe is volkomen gezond, reageert op zoog-
dier- en aviaire tuberculine. In de inhoud van het absces een dikke, taaie en reukeloze
pus, waarin vele zuurvaste, ditmaal sterk op paratuberkclbacillen lijkende bacillen,
die niet in cultuur waren te brengen en geen infectie bij caviae en konijnen gaven. Door
intracutane multiple injecties dezer pus aan de halsvlakte van twee gezonde pinken,
kon ik geen skinlesions veroorzaken.

Morphologisch bloedbeeld van deze koe: haem. 9.6 gr. %; erythroc. 6.080.000, witte
bloede. 7.400. Verhouding: staafk. pol. leuc. 6, segm.k. 44, lymph. 44, cos. 4, monoc. 2.

Skinlesions kunnen spontaan verdwijnen. Voorbeeld: Aug. 1948 worden bij een koe
op een vrij bedrijf duidelijk skinlesions geconstateerd. Op 1 Nov. laat ik de koe ter
controle naar de kliniek brengen. Ze reageert op 4 Nov. als volgt: met tuberculine der
R.S.I. wordt de huiddikte na 72 uur van 6—8 mm; met Engelse tuberculine 6—13 mm;
met Deense (Koch) tuberculine 6—13 mm. Op 7 Nov. wordt de reactie herhaald:
R.S.I. tuberculine 6—6 mm; Engelse tuberculine 6—7* mm.

In de etter van de abscesjes kunnen geen zuurvaste bacillen worden gevonden; een
harde knobbel wordt uitgenomen, dat microscopisch de bouw van een tuberkel vertoont
met reuzencellen en epitheloïde cellen, waarin wel veel zuurvaste bacillen (Ten Thye).
Op 24 Febr. j.1. zijn de skinlesions verdwenen en reageert de koe niet. Ik had deze koe
niet laten verwijderen, maar onder aan de stal gezet. De stal is vrij gebleven.

cavia-enting en cultivering, de boosdoenster op te sporen. De comparative-
test wijst op een bovine infectie en niet op aspecifieke reacties. Men
realisere zich wel het werk dat aan een en ander is verbonden!

In Engeland, waar men 25 jaar lang de dubbele test zo goed vond,
zoekt men nu zijn heil in de single test, zoals wij die steeds gedaan hebben,

experimenteert men met de Stormont test en de comparative test (zie
ook : comparison between single and doublé test, Vet. Ree. Vol. 59 pag. 95).

Ook andere zuurvaste bacillen (niet pathogene) kunnen mogelijk enige
reactie geven, gelijk phleïne (uit B. phleï) een reactie kan geven bv. bij
paratuberculose. Experimenten op caviae met allerlei zuurvaste bacillen
vindt men o.a. in the Vet. Journal ig^pag. 131 (Allergie responses of
guinea pigs sensited with various members of the acid fast groups of
organisms).

In het meergenoemde artikel van Kerr c.s. Vet. Ree. 1946 vindt men
aangegeven, dat gedurende ongeveer zes weken na de partus de huid-
reactie, vóór de partus positief, negatief werd of verminderde.

Ik heb dit niet kunnen bevestigen. Ook dat moet op grotere schaal
worden gecontroleerd. Zou het niet alleen het gevolg kunnen zijn van
de voorafgegane injectie ? En dus niets met de partus uit te staan hebben ?
De kwestie is belangrijk genoeg om nader onderzoek te rechtvaardigen,
want tot nu toe houden we met de partus geen rekening (wel vroeger bij
de thermoreactie!).

Ook bleek genoemde onderzoekers, dat een deel der kalveren van tuber-
culeuze moeders een 4 a 6 weken durende huidgevoeligheid voor tuber-
culine bezitten. Ook dit heb ik niet kunnen waarnemen, maar slechts aan
een klein aantal (15) nuchtere kalveren.

Deze kwestie is van minder practisch belang, omdat we toch geen
kalveren beneden de 6 weken tuberculineren.

Tenslotte is wel eens beweerd, dat de mond- en klauwzeerenting en
de inspuiting met abortuscultuur invloed zouden uitoefenen op de uitslag
der tuberculinatie. Deze invloed heb ik niet kunnen bevestigen (maar
wederom op kleine schaal).

Dat B.C.G.vaccin bij runderen een positieve reactie geeft is, vermoed
ik, algemeen bekend. Bij de mens van allerlei leeftijd hebben o.a. Rosenthal
en medewerkers grote ervaring opgedaan (zie Journ. Am. Med. Assoc.,
Dl. 136, No. 2). De reactie wordt binnen een maand positief.

Over de betrouwbaarheid der tuberculinatie is zoveel literatuur, dat
ik slechts enkele en nog wel uit de laatste 12 jaren wil noemen : De Blieck
en Jansen (T. v. D., 1940, bladz. 1011 —1024), die de eenmalige intrader-
male tuberculinatie met zo zuiver mogelijke, hoogwaardige tuberculine
aan de staartplooi aanbevelen, maar hun resultaten niet aan de sectie
hebben gecontroleerd, de rapporten van Plum, Zeller, Glover, \'t Hooft
en Veenbaas, uitgebracht op het 18e Veeartsenijkundig Congres te Zürich
(1938), The Vet. Journal van Maart 1943 (Doyle), The Vet. Record van
1946 pag. 443 (Kerr, e.a.), de dissertatie van Weistanner (Bern, 1937),
het reeds genoemde artikel van Lobel, v. d. Schaaf en Roza in de Ned.
Ind. Bladen en het Schweizer Archiv f. Tierheilkunde van April 1945.

De cijfers die Weistanner heeft gegeven over de betrouwbaarheid der
verschillende tuberculinaties en die getoetst zijn aan de sectie, heb ik
destijds in ons Tijdschrift (1938, bladz. 1053) medegedeeld. Zij hebben
ongetwijfeld er in sterke mate toe bijgedragen om de intracutane methode
bij ons in te voeren en de oogreactie vaarwel te zeggen. Immers :
Weistanner vond 145 positieve reageerders met de subcutane methode
onder een totaal aantal koeien van 288. Bij 4 van deze 145 reageerders werd
geen tuberculose bij sectie gevonden. Van de 143 niet-reageerders hadden

64 koeien werden intracutaan getuberculineerd (1 x). Hiervan rea-
geerden er 43 ; slechts bij één rund kon geen tbc. bij sectie gevonden
worden. De overige 21 niet-reageerders bleken ook bij de obductie tbc.-vrij,
dus o % miswijzing. Op een totaal van 64 dieren dus één miswijzing of
1.56 %. Aan de oogreactie werden 157 dieren onderworpen ; 109 positieve
reageerders ; slechts 100 hiervan hadden tuberculeuze veranderingen.
Van de 48 niet-reageerders bleken er 7 tuberculeus te zijn. Naar beide
zijden dus een miswijzing van samen 10.9 %.

Kunnen deze cijfers ons voluit overtuigen, dat wij zo verkeerd deden
met het vasthouden aan de oogreactie ? M.i. niet.

Ik heb zelf destijds medegewerkt aan de verandering der tuberculinatie-
methode, maar niet op grond van deze cijfers.

Immers ik ben er van overtuigd, dat de oogreactie er veel beter zou zijn
afgekomen als Weistanner de oogreactie had gedaan zoals wij die toe-
pasten, nl. na sensibilisatie. We weten toch allen hoe dikwijls het gebeurt,
dat een koe niet op de eerste maar wel op de tweede indruppeling reageert.

Ten tweede is het aantal met de intracutane methode onderzochte
dieren (64) wel wat klein geweest, om de absolute waarde ervan te beoor-
delen. Maar de resultaten pleitten wel erg voor deze reactie en aan het
gehele onderzoek moet waarde worden toegekend, omdat er secties zijn
gedaan.

Plum bespreekt in zijn rapport de miswijzingen, die de tuberculinatie in
Denemarken geeft bij infectie met humane bacillen en door vogeltuberkel-
bacillen. De eerste is van geringe practische betekenis, de tweede speelt
daar te lande een grote rol. Bij tuberculose door aviaire bacillen is de
reactie met vogeltuberculine duidelijker dan met bovine tuberculine.
Maar de reacties kunnen ook gelijk zijn ; na een half jaar verliezen de
meeste koeien met aviaire tuberculose hun gevoeligheid voor de bovine
tuberculine, terwijl die tegenover vogeltuberculine juist groter wordt.
20% der koeien met bovine tuberculose reageren even sterk op humane
als op bovine tuberculine en 10 % sterker op de humane.

Zeller heeft vooral besproken de beoordeling der intracutane tuber-
culinatie. Als positief is een reactie aan te merken, als de toename der
huiddikte minstens 3 mm is, twijfelachtig is ze bij een toename van —3
mm, terwijl ze negatief is te achten bij een diktetoename der huid van
minder dan mm.

De DoRSET\'se tuberculine geeft minder dubieuze reacties dan de KoCH\'se
en is beter.

Glover wijst er m.i. terecht op, dat er bij de verschillende beoor-
delingen volgens de metingen der huiddikten geen rekening wordt ge-
houden met de andere criteria. Niet de toename der huiddikte is het
voornaamste, maar het karakter der zwelling. Verder heeft Glover
nagegaan of een herhaalde intracutane injectie de gevoeligheid tenslotte
doet verdwijnen.

Dit bleek niet het geval te zijn. Men moet echter niet te gauw een her-
haalde tuberculinatie-injectie geven in de onmiddellijke nabijheid van
een pas voorafgegane. Dezelfde plaats wordt nl. gevoeliger gedurende een
periode van hoogstens 2 weken, daarna ongevoeliger, terwijl na 6 weken
de reactie der huid in de omgeving der inspuiting weer geheel normaal
is (hierop berust de besproken Stormont-test).

\'t Hooft en Veenbaas hebben in hun rapport ten congresse in 1938
de vraag beantwoord : is de tuberculinatie bij de massa-bestrijding als
betrouwbaar te beschouwen of komen inderdaad een percentage mis-
wijzingen van betekenis voor ? Volgens hen is dit laatste niet het geval ;
zeker niet in die zin, dat een groot aantal dieren die niet reageren, toch
tuberculeus blijkt te zijn.

Zij gronden dit antwoord vooral op de ervaring, dat, als op een tbc.-vrij
bedrijf opnieuw tuberculose uitbreekt, dit altijd komt door aankoop van
nieuw vee, invoer van besmet voer, etc.

Ik geloof wel, dat zij hiermede de algemene mening weergaven omtrent
de diagnostische waarde der tuberculinatie : het Bangse systeem met zijn
scheiding in reageerders en niet-reageerders zou ook weinig waarde
hebben, als men niet op de tuberculinatie kon vertrouwen. Dat koeien
met ver voortgeschreden tuberculose niet reageren is een eveneens algemeen
bekend feit, maar over het percentage van deze miswijzingen is men het
helemaal niet eens.

Het bovengenoemde artikel van Doyle in The Vet. Journal is ook aan
deze kwestie gewijd ; deze komt op grond van een onderzoek van 25 run-
deren met klinische tuberculose tot de slotsom, dat, waar slechts één dier
niet reageerde, ook bij klinisch vergevorderde tuberculose, de reactie be-
trouwbaar is.

Mijn ervaring van vele jaren in de kliniek is daarmede helaas in strijd.
Het zal hieronder blijken, dat mijn vertrouwen in de tuberculinatie veel
minder is dan dat van Doyle en anderen, zowel bij voortgeschreden als
bij minder uitgebreide tuberculose. Ik voeg er echter bij, dat ik de laatste
tijd (met de verbetering der tuberculine waarschijnlijk) minder pessimis-
tisch ben. In de latere oorlogsjaren kwamen mij ook van vele practici
klachten ter ore over de tuberculinaties en mede dank zij de medewerking
van collega De Vink, adviseur van de C.M.C. en de heer J. den Boon,
procuratiehouder der C.M.C., heb ik toen op tamelijk uitgebreide schaal
ervaring kunnen opdoen over de werking der destijds bereide tuberculine.
De heer De Vink was reeds bezig met hetzelfde te doen door te achter-
halen secties te controleren aan de gegevens der tuberculinatiestaten van
de C.M.C.

Ik heb mij daarop als taak gesteld, de tuberculinatie te verrichten op
koeien, die willekeurig op de leveringsmarkt werden gekocht, op de
wijze zoals dit in de praktijk gebruikelijk is. Tegelijk werd nagegaan welke
plaats mij voor de injectie het beste beviel en werd bovendien de oog-
reactie gedaan. Een uitvoerig klinisch onderzoek werd tevens verricht.
Als regel ontving ik de koeien in koppels van 12 stuks des Dinsdagmiddags
om 12 uur. Diezelfde middag werd het linker oog ingedruppeld en de
tuberculine ingespoten.

De huiddikte werd om de 24 uur gemeten en de reactie beoordeeld en
dit gedurende 4 dagen na de inspuiting.

Als injectieplaatsen nam ik de linker halsvlakte in het wortelgebied der
boegklier, de huid op de laatste rib en de staartplooi. Des Vrijdags werd
\'s morgens opnieuw ingedruppeld en de reactie zeer nauwkeurig die dag
gevolgd. Des Zaterdagmorgens kwam de heer De Vink indien mogelijk,
om geheel onafhankelijk van mij de huidreactie te controleren. Dat was
dus 3^ etmaal na de inspuiting. Ik stelde daar prijs op, om te zien hoe
groot de subjectieve factor in de beoordeling is. Een klein staatje zou U

als resultaat daarvan kunnen laten zien, dat wij ongeveer 25 reacties niet
op dezelfde wijze beoordeelden.

Helaas heeft de heer de Vink door transportmoeilijkheden niet alle
gevallen kunnen beoordelen. De oogreactie heb ik alleen en samen met
collega Van Raadshooven gecontroleerd. Als tuberculine gebruikte ik
in den beginne alleen die van de Rijksseruminrichting.

Precies een week later werden de koeien geslacht aan het abattoir en
aan een nauwgezet onderzoek op tuberculose onderworpen. Voor hun
medewerking in deze zeg ik gaarne de heren Van der Sloten, de
Graaf, Heere, Nieuwenhuyse en Ten Thije dank. In twijfelgevallen
toch werden de organen naar de sectiezaal gebracht en onderwierp ik mij
gaarne aan het oordeel van coll. Ten Thije.

Op deze wijze zijn 19 koppels van 12 koeien gecontroleerd.
Het onderzoek, begonnen 15 Augustus 1944, moest na enkele weken
worden onderbroken, omdat de Duitsers de koeien gingen vorderen en
sectie daardoor onmogelijk werd. En zonder deze had het absoluut geen
zin. Ik kon er weer mee beginnen op 21 Augustus 1945 waarna het zonder
onderbreking is doorgezet tot 11 December 1945.

In den beginne werd alleen gebruikt het tuberculine van de R.S.I.
(dir. : De Gier), later ben ik tevens het humane tuberculine van het
Centraal Instituut voor de Volksgezondheid toe gaan passen en in de
derde plaats het tuberculine der R.S.I. (dir. : Reeser), gemaakt onder
leiding van collega Post. Voor de oogreactie werd het oculotuberculine
der R.S.I. gebruikt. De resultaten zijn in onderstaande tabel II weerge-
geven.

Uitkomsten van verschillende tuberciilinatie-methoden in 1944/45
getoetst aan de sectiebevinding

Met het oog op de betrekkelijk kleine cijfers heb ik de opgave der miswijzingen,
in percenten uitgedrukt, weggelaten.

Ik vond het meten der dikke huid op die plaats lastig, en vooral dubieuze
reacties waren moeilijk te beoordelen. Het voordeel der eventuele zwelling
van de liesplooiklier krijg ik ook aan de boegklier bij inspuiting aan de hals.

Velen prefereren de staartplooi. Persoonlijk bleef ik ook na dit onderzoek
de halshuid prefereren. Het werkt zindelijk, last van schuren heb ik nooit
gehad, de pijnlijkheid vooral is zeer goed na te gaan en deze mist men
aan de staartplooi. Bovendien heb ik de absolute zekerheid de tuberculine
in de huid te spuiten. Ik betwijfel of deze zekerheid ook bestaat bij de zeer
dunne huid aan de staartplooi. Het iets meerder werk van een kruis te
knippen aan de hals om in het midden daarvan de canule te steken acht
ik voor de praktijk van geen betekenis.

Uit de tabel kunt U zien, dat er bijna geen verschil is in de reactie
met de humane en de bovine tuberculine. Over het algemeen was zelfs
de eerste wat sterker. Mijn ervaring ermede is dus een andere dan die
van Plum, die slechts in 20 % der gevallen een gelijke reactie zag met de
humane, in 10 % een sterkere en voor de rest een mindere. Het zal U
bekend zijn, dat men vroeger meende bovine tuberculose het best met
bovine tuberculine, humane tuberculose met het preparaat bereid uit de
typus humanus te kunnen aantonen. Daarom werd (en wordt nog wel)
de Pirquetse reactie bij de mens met beide preparaten toegepast. Men
weet echter thans, dat deze opvatting niet juist is.

Tegelijk heb ik van de hulp van de C.M.C. gebruik gemaakt om eens
te controleren, hoe lang het duurt, dat een niet-reagerend rund een
positieve reactie krijgt als het blootgesteld wordt aan natuurlijke infectie.
In de literatuur zijn hierover niet zo heel veel gegevens te vinden, het
meest nog van kleine proefdieren en dan nog na een onnatuurlijke infectie,
bv. subcutaan of intraveneus.

Wij zijn gewoon in de gerechtelijke veeartsenijkunde 6 weken te
rekenen als de kortste termijn, waarbinnen een positieve reactie kan
ontstaan. Veenbaas infecteerde destijds een kalf door dit melk te
geven, waarin tuberkelbacillen zaten. Dit kalf reageerde na 7 weken.
In een koppel tuberculose-vrij vee, waarin een open lijder werd
gebracht, reageerden vele dieren na 8 weken (Versl. Friese Gezond-
heidsdienst, 1927/28, pag. 16.

Op één van onze koestallen (Hollandse groepstal), waar plaats is
voor zes runderen, werd op de eerste plaats een pink geplaatst, op
de twede een aan open tuberculose lijdend rund, dat veel hoestte en
welks sputum telkens een matig aantal tuberkelbacillen bevatte en
vervolgens vier andere pinken. Vooraf waren deze pinken, na een
voldoende observatietijd, nauwkeurig op de verschillende tuberculinaties
onderzocht.

Veertien dagen nadat de pinken op de besmette stal waren ge-
plaatst werden ze weer getuberculineerd en vervolgens elke week.
Zodra de dieren bleken te reageren werden ze geslacht en met de
hulp van Prof. ten Thije zeer nauwkeurig geseceerd.

werden, nadat ze positief hadden gereageerd in een schoon gemaakte
box geplaatst en bleven daar, zonder ooit met andere dieren in
aanraking te komen. Ze zijn, zooals boven medegedeeld, gebruikt
. voor telkens (alle 14 dagen) herhaalde injecties en bleven tot hun dood,
8 maanden lang reageren.

Over de diagnostiek der rundertuberculose heb ik in dit tijdschrift
(1924, pag. 1075) indertijd een artikel geschreven, waarnaar ik belang-
stellenden kan verwijzen. Want sedert dien zijn mijn opvattingen niet
gewijzigd. Nog steeds acht ik door physisch onderzoek alléén de diagnose
longtuberculose niet met zekerheid te stellen, maar moet het sputum-
onderzoek de doorslag geven. En waar het bij de tuberculosebestrijding
vooral aankomt op het elimineren van smetstofverspreiders, waarbij het
mij onverschillig laat of de bacillen afkomstig zijn uit een tracheaalzweer
of van een tuberculeuze bronchitis of uit een caverne en niet op het stellen
van een klinische diagnose, moet ik (tot mijn spijt!) het physisch onderzoek
der longen achterstellen bij het bacterioscopisch onderzoek. „Men kan
beter de gehele auscultatie nalaten dan het sputumonderzoek," schreef
ik voor 25 jaar en ik handhaaf dit nog.

Gelukkig zijn wij in deze kwarteeuw wel vooruitgegaan in de methodiek
van het sputumonderzoek. Cultures op geëigende voedingsbodems kunnen
ons nog bacillen doen vinden, waar het microscopisch onderzoek faalt.
Ik verwijs hiervoor o.a. naar de dissertatie van D. Mulder, die in de
afdeling van Prof. v. Oijen en in mijn kliniek is bewerkt. Ook het ver-
krijgen van zuiver sputum is gemakkelijker geworden door de sputum-
vanger van Bech, die in de trachea wordt gebracht (diss. van De Haan
1945) of door middel van de tracheaalcanule. Toch lukt het ons niet om

alle gevallen van longtuberculose door het sputumonderzoek op te sporen.
Het onderscheid tussen open en gesloten tuberculose is niet te handhaven
(zie Schornagel, T. v. D. 1939, p. 344), en is het een feit, dat de ene dag
het onderzoek positief kan zijn, de andere dag negatief. Het blijft dus
altijd nog een kwestie van „geluk."

Een andere reden tot het niet vinden van tbc.-bacillen kan zijn, dat zij
slechts sporadisch in de aangetaste delen aanwezig kunnen zijn. Meer-
malen lukte het mij niet in de faeces zuurvaste bacillen aan te tonen,
niettegenstaande alles er op wees, dat de koe een tuberculeuze enteritis
moest hebben ; ja soms kon ik de zweren rectaal voelen. De sectie leverde
dan ook een uitgebreide darmtuberculose op met een groot aantal ulcera ;
het kostte veel moeite in het afkrabsel van zo\'n zweer een enkele tuberkel-
bacil te vinden. Nog vandaag (8 Febr.) deden we sectie op een koe, waarbij
ik de diagnose : necrotiserende bronchopneumonie aan beide longtoppen
had gesteld. Het sputumonderzoek, vier dagen achter elkaar herhaald
deed geen tuberkelbacillen vinden. Bij sectie was de necrotiserende pneu-
monie er wel, maar daarnevens een uitgebreide tuberculeuze infectie met
vele zweren in trachea en bronchiën. Na lang zoeken konden 4 bacillen
gevonden worden in het preparaat, dat van een uitgekrabd ulcus werd
gemaakt.

Dat onder dergelijke omstandigheden het routine-onderzoek van het
sputum ons in de steek laat, behoeft niet te verwonderen.

Als ik het wel heb, zijn vele collegae (zie o.a. het artikel van Welling,
T. v. D. ,1948, pag. 891) het niet met mij eens en zeggen door auscultatie
meer „open" lijders op te sporen dan door sputumonderzoek. Sommigen
hunner vangen alleen sputum op van die dieren, welke auscultatorisch
afwijkingen vertonen. Nog weer anderen doen zulks alleen van die runderen,
waarvan de eigenaar hem zegt, dat zij wel eens hoesten. Volgens mij is
men verplicht van ieder reagerend rund sputum op te vangen. Gelukkig
wordt het aantal collegae, die dit doen, ook elk jaar groter.

Ik herinner mij nog goed de weerstand, die deze eis van mij 25 jaren
geleden verwekte. Het was toch geen werk, dit bij al die koeien te doen en
men kon toch ook van ieder dier geen sputum krijgen!

Het laatste is waar, en ook dat alle opgevangen slijm geen bruikbaar
materiaal is, maar in het merendeel der gevallen heeft men toch wel
succes. Als men direct ter plaatse het sputum op een voorwerpglaasje
uitstrijkt, heeft men aan enkele speldeknop grote vlokjes ook reeds vol-
doende. Kunnen wij op een stal, waar blijkens een zich uitbreidend
reactiepercentage een open lijder zich moet bevinden, deze niet vinden,
dan roepen wij de afd. van Prof. v. Oijen voor het aanleggen van culturen
te hulp en vaak heeft ons dat resultaat gegeven.

Wordt voldoende getracht sputa en andere secreta te verkrijgen voor
bacteriologisch onderzoek ? Neen! Het wordt reeds veel en veel beter,
maar het is nog niet voldoende. Ik kan dit moeilijk met cijfers nauwkeurig
aantonen, want het is mij natuurlijk niet bekend, wie van de collegae
zelf sputum onderzoekt. Dit laatste acht ik nog steeds verkieslijker dan het
opzenden naar een laboratorium : men behartigt nu eenmaal zijn eigen
belangen het best. Maar bij dit massawerk is dit niet mogelijk en moeten
laboratoria wel worden ingeschakeld. Wel kan ik de wenselijkheid betogen,
om van verdachte dieren waarvan men een negatieve uitslag ontvangt,
nogmaals sputum op te vangen en zich zelf aan het werk te zetten. Ten

slotte moet men kunnen vertrouwen op de nauwgezetheid van het labo-
ratorium, waarheen het materiaal is gezonden.

In het laatste jaarverslag van de Gezondheidsdienst van Utrecht heeft
Joling een tabel gepubliceerd, waarin hij van iedere aan die dienst ver-
bonden collega het aantal monsters sputum vermeldt, dat door deze is
ingezonden. En dan blijkt er een enorm verschil te bestaan in de ijver
om sputum te verzamelen.

In Friesland werden in 1934/35 ^van 21.400 reageerders 8.305 sputum-
monsters ingezonden = ± 39 %, m 1948 van 7.077 reageerders 4.410
monsters = ± 60 %. Nogmaals : ik weet niet hoeveel sputa door de
practici zelf zijn onderzocht maar ik schat dit momenteel bij de grote
drukte van hun praktijken niet hoog.

Daarnaast behoren we voor alles ook klinici te zijn, die verdachte niet-
reagerende dieren nooit verzuimen te onderzoeken en die wel weten, dat
er ook nog andere vormen van tuberculose zijn dan alleen longtuberculose.
En dan komt ons de medewerking van de veehouder zo goed te stade,
als we van hem kunnen horen, hoe er een paar koeien niet drachtig willen
worden, hij bij een andere wel eens iets vuil aan de staart ziet of van nog
weer een andere het uier niet vertrouwt. Bij de minste aanduiding, die ons
op een aandoening van het geslachtsapparaat kan wijzen, verzuime men
nooit een vaginaal en rectaal onderzoek in te stellen. Ik ben er van over-
tuigd dat veel meer uterustbc. voorkomt dan gevonden wordt, zowel door
klinisch onderzoek als aan het abattoir. En wie een dergelijk dier eruit
haalt, heeft een zeer gevaarlijke smetstofverspreider gesignaleerd. Dit
alles vereist veel werk en veel tijd, veel meer dan men thans kan besteden
aan de tbc.bestrijding. Ik kom hierop straks terug.

Ik weet dat velen de grote waarde van het klinisch onderzoek voor de
tbc.bestrijding veel minder hoog aanslaan dan ik en mij ervan verdenken,
dat ik dit op de voorgrond wil stellen. Dit laatste is niet juist : wil men
succes van de bestrijding verwachten, dan moeten alle bekende maat-
regelen en voorzorgen worden genomen, met name de isolatie van de
niet-reagerende dieren, de tuberculose-vrije opfok en het klinisch onder-
zoek. Ik heb boven rn.i. voldoende bewezen, dat dit klinisch onderzoek
verre van volmaakt is ; toch mag dit ons niet verleiden het achterwege te
laten of met minder accuratesse te verrichten. Integendeel men zal het zo
goed mogelijk moeten doen. Dit is alleen reeds vereist uit een oogpunt van volks-
gezondheid en deze te bevorderen is toch ook een reden tot de bestrijding en zeker een
Zwaarwichtige reden.

Ik geef hier een lijstje van de open lijders, die niet, respectievelijk nooit
reageerden bij onze controle ten minste. Dit zijn in totaal 56 van de 437
gevonden open lijders. Dit tabelletje moge hen, die menen alleen op de
reactie te kunnen afgaan, tot voorzichtigheid manen! Men leert er ook
uit, dat men alléén met isolatie er niet komt, ten minste niet in onze om-
geving met hare zware besmetting.

Van 437 open lijders, opgespoord in de buitenpraktijk in de jaren
1938/39 tot heden (Febr. 1949) reageerden de onderstaande dieren nega-
tief op de tuberculinatie. De streepjes geven het aantal keren aan, dat de
tuberculinatie jaarlijks gedaan werd.

Het lijstje spreekt voor zichzelf. Opgemerkt zij nog, dat in het algemeen
het klinisch onderzoek geschiedt in aansluiting aan de tuberculinatie, dus
op dezelfde dag als de controle plaats vindt.

De meeste koeien zijn uit het noordelijk gedeelte van onze buitenpraktijk;
in dit gedeelte ondervinden we over het algemeen de minste medewerking.

Men staat er absoluut onverschillig tegenover de bestrijding (de goeden
natuurlijk niet te na gesproken) ; velen hebben zelfs niet de beleefdheid
aanwezig, laat staan behulpzaam te zijn bij het onderzoek, waarvan zij
tijdig tevoren verwittigd worden.

Uit deze tabel blijkt, dat de tuberculose-bestrijder niet iemand moet
zijn, die slechts let op de reactiedieren. Zijn belangstelling moet zich
uitstrekken over de gehele stal ; zijn speurend oog moet geholpen worden
door de waarnemingen van de eigenaar ; zonder diens volle medewerking
zal elk bestrijdingssysteem falen.

Dat ook anderen niet tevreden zijn over de tuberculinatie bleek mij uit
een bezoek van Dr. Freud uit Palestina, die vroeger een tijd op onze
afdeling heeft vertoefd en thans leider is van de tbc.bestrijding in Israël.
Zijn klacht was de onbetrouwbaarheid der door hem gebruikte tuber-
culine (een synthetisch tuberculine van Evans ; toegepast werd de doublé
test). Vogeltuberculose kwam volgens hem niet voor ; dubieuze reacties
konden daaraan niet worden toegeschreven. Ook het P.P.D. (purified
proteïnfree derivate) beviel hem niet. Cijfers kon hij mij niet geven.
Wanneer een koe werd opgeofferd, omdat ze reageerde en er werd geen
tuberculose gevonden dan was dit een grote strop bij de zeer hoge prijzen
der stamboekkoeien in Israël (4a 5000 gulden).

Tenslotte geef ik hier een tabelletje over het resultaat van de tuber-
culinatie van 300 dieren in Engeland (The Vet. Record, 1946, pag. 451,
reeds eerder aangehaalde artikel van Kerr, Lamont en Mc.Girr). Is er
veel verschil in hun resultaat en het mijne? Maar misschien slaat het meer
in, omdat het uit het buitenland komt.

Zonder de volledige medewerking van de eigenaar is geen succesvolle
bestrijding mogelijk. Dit is in alle toonaarden al lange jaren door velen
gezegd, van wie ik als een der eersten Winkel noem. Ik ben het daarmede
volkomen eens, maar helaas kunnen wij bij een groot aantal veehouders
er niet op rekenen. Voor deze is de gehele strijd tegen de tuberculose een
gedwongen fraaiigheid, waarvan zij het nut niet inzien. Op allerlei wijze
bemerken wij hun gebrek aan belangstelling en medewerking. Zij slaan
onze adviezen in de wind, laten hun reactiedieren kris en kras tussen de
andere runderen staan, ook waar goede of behoorlijke mogelijkheid tot
scheiding bestaat; zij kopen geregeld nieuwe koeien aan, zonder hiervan
kennis te geven, opdat zij dadelijk kunnen worden onderzocht; zij waar-
schuwen niet als zij na het jaarlijks onderzoek verdachte verschijnselen
bij een dier opmerken, enz. Zij zijn in geen enkel opzicht bestrijders. En wat
doen wij, dierenartsen, bij dergelijke mensen voor nuttigs? Niéts! Wij
stellen de status vast, door de tuberculinatie, halen misschien een of twee
open lijders eruit en dan : adieu tot een volgend jaar om hetzelfde te doen
en te constateren, dat er een stuk of acht nieuwe, niet gecontroleerde
dieren zijn gekocht, waarvan er verschillende blijken te reageren, soms
zelfs aan klinische tuberculose lijden en het percentage vrije dieren nog
weer is afgenomen. Een te pessimistische voorstelling ? Voor vele streken
van het land gelukkig blijkbaar wel, maar niet voor mijn gebied en ook niet
voor vele, zo niet de meeste plaatsen in het Westen. Op dergelijke boer-
derijen is alle aan de tbc.bestrijding bestede geld volkomen weggegooid.
Dat vele collegae neiging hebben hier op te houden met de strijd, kan ik
mij volkomen voorstellen. Maar er is ook nog een tuberculose-besluit,
dat de verplichte bestrijding oplegt en de dierenartsen moeten volgens, de
reglementen der Gezondheidsdiensten werken. Enige verantwoordelijkheid

voor het succes der bestrijding bij de geschetste situaties kunnen zij niet
aanvaarden. De Gezondheidsdiensten zullen de taak hebben verandering
erin te brengen. Natuurlijk kunnen zij de niet-medewerkende veehouders
dwingen tot het ten uitvoer brengen der door hen op zich genomen ver-
plichtingen ; zelfs zal het houden van runderen hun verboden kunnen
worden. Of ik veel er van verwacht? Neen! Met niet-willende honden is
het kwaad hazen vangen. M.i. kunnen wij twee wegen bewandelen : wij
kunnen de animo aanwakkeren door hun een direct voordeel te bezorgen
indien zij ten volle gaan medewerken óf wij kunnen deze bedrijven ge-
bruiken als afzetgebied voor de reactiedieren, waar deze bedrijven er
zich toe lenen (afmelkbedrijven). Tuberculinatie is daar uiteraard over-
bodig ; alle dieren worden gemerkt, er wordt klinisch onderzoek gedaan
om de open lijders er zoveel mogelijk uit te halen (en meer dan eens per
jaar) en geen dier van zo\'n bedrijf mag anders dan voor de slachtbank
worden verkocht. In het eerste geval moet het te behalen voordeel direct
merkbaar zijn ; een voordeel in de toekomst heeft voor deze veehouders
geen waarde evenmin als zij zich iets aan zullen trekken van export-
belangen, etc. Hoe dit directe voordeel moet worden verkregen laat ik
aan ter zake kundigen over : subsidies, premies, zoals de C.M.C. deze
geeft of in welke andere vorm ook : steeds zal het geld kosten.

Mag ik er even op wijzen, dat de tuberculosebestrijding in Amerika,
zo rigoreus aangepakt en waarnaar wij zo gaarne verwijzen, dertig jaar
geduurd heeft! Vier millioen reageerders zijn alleen in de staat New York
geslacht. Voor § werd de schade, die de veehouders door het opruimen
leden betaald uit Staats- en Gemeente/inancien. Het reactiepercentage,
dertig jaar geleden 26.6 %, daalde tot J %. De kosten hebben in ge-
noemde staat in die 30 jaar bedragen 250 millioen dollar. (Moore,
Americ. Milkreview, Jan. 1948).

Er zou veel te zeggen zijn over deze financiële kwestie, doch dan zou
ik te veel plaatsruimte aan de redactie moeten vragen. Ik ben het bv.
niet eens met hen, die beweren, dat de tbc.bestrijding in hoofdzaak een
boerenbelang is en dus door de boeren betaald moet worden. Ik meen,
dat er redenen zijn, deze zo\'n algemeen hygiënsich belang te noemen,
dat de gehele gemeenschap voor een groot deel moet medebetalen en dat
een grote bijdrage uit de staatskas of wel van een indirecte belasting
voor de consumenten in de vorm van een verhoogde melkprijs
dus alleszins gewettigd is. Ik zou verder kunnen aantonen, dat we steeds
hebben moeten sukkelen met veel te geringe geldmiddelen, dat de vee-
houderij in het algemeen verre achtergesteld wordt bij de akkerbouw, dat
het juist de veehouderij is, die zo\'n groot aandeel heeft in onze export;
dat de akkerbouw wèl deviezen kan krijgen voor verbetering en intensi-
vering van zijn bedrijven (tractors en andere landbouwmachines), maar
niet de veehouderij (zuivelmachines, e.d.). Ik weet wel, dat indirect een
meer geïntensiveerd akkerbouwbedrijf voor de veehouderij deviezen
spaart, doordat veevoer uit eigen verbouw komt en minder behoeft te
worden ingevoerd, maar dat is voor de toekomst en heeft geen betrekking
op het verleden. Maar mogen meer deskundigen op landbouwpolitiek
terrein dan ik hierover hun licht laten schijnen.

Besliste, opzettelijke tegenwerking ondervinden we gelukkig zelden.
Een enkele maal gebeurt het, dat een koe één of twee jaar van de stal is

verdwenen en dan plotseling weer verschijnt en een open lijder blijkt te
zijn. Ook bedrog met oormerken komt zo nu en dan voor.

IV. Het tekort aan dierenartsen momenteel speelt een grote rol bij de resultaten
der bestrijding.

Dit tekort, dat al jaren bestaat en dat nog vergroot is door de tijdelijke
stopzetting van het onderwijs aan de Veeartsenij kundige Faculteit in de
oorlogstijd zal binnen enige jaren niet meer bestaan. Maar thans hebben
wij er rekening mede te houden. Het heeft gemaakt, dat over het algemeen
de dierenartsen méér werk moesten verzetten dan zij konden, waarbij
zij in de oorlogsjaren nog gehandicapt waren door allerlei voldoend
bekende moeilijkheden, als gebrek aan vervoersmiddelen, instrumenten
en geneesmiddelen. Aan ijver heeft het hun voorwaar niet ontbroken en
niet weinigen hebben zich overwerkt. Gaarne breng ik hulde aan hun
arbeidsprestatie. We kunnen echter niet ontkennen, dat zij te veel werk op hun
schouders hebben genomen en dat ook de tuberculosebestrijding hieronder
moest lijden. Ik mag hierbij niet te veel generaliseren, ben er echter van
overtuigd dat iemand met een behoorlijke praktijk onmogelijk een 8.000
runderen bv. alleen kan controleren.

De laatste jaren voert collega Lubbf.rts aan mijn afdeling de tbc.-
bestrijding uit. Hij heeft daarbij een of twee co-assistenten bij zich en een
geroutineerde knecht ; de administratie wordt grotendeels door de amanu-
ensis gedaan, het sputumonderzoek geschiedt op de afdeling door een eigen
analyste. Niettegenstaande hij dus onder de meest gunstige omstandig-
heden werkt en zich zeer ijverig en nauwgezet van zijn taak kwijt, is hij
toch elke dag van November tot half April van half 9 tot 5 uur bezet met
de tbc.bestrijding. Het aantal te controleren runderen der buitenpraktijk
bedraagt tussen de 10 en 11.000 stuks dit jaar. Des zomers worden de
nieuwkopen (vele!) gecontroleerd, wordt op verdachte stallen een of
meer keren nog weer een onderzoek ingesteld en is hij verder in de cliniek
werkzaam. Maar nu kan \'s winters het gehele onderzoek ook naar behoren
plaats vinden. Van alle reageerders en verdachte niet-reageerders wordt
sputum en zo nodig melk en uterussecretum verzameld ; twijfelachtige
reageerders nogmaals ingespoten, enz. En nog kan het beter!

Wester stelde in 1924 bij de behandeling van het tbc.rapport als eis,
dat tuberculose-consulenten moesten worden aangesteld, die maandelijks
het klinisch onderzoek moesten herhalen. Dit was practisch niet uitvoer-
baar. Maar er is ook een middenweg tussen 12 en 1 X per jaar! Op den
duur als er meer dierenartsen zijn, zal het aantal dieren voor iedere prac-
ticus kleiner en kan het onderzoek intensiever worden. Dit zal geld moeten
kosten, want men kan niet eisen, dat men zoveel werk aan één koe besteedt
voor het thans geldende tarief.

De dierenartsen hebben zich van de hulp van studenten verzekerd ter
assistentie. Als dit oudere jaars waren, waren hiertegen weinig bezwaren
aan te voeren (mits het niet meer dan assistentie was) en dit is ook ge-
schied in overleg tussen faculteit en hoofdbestuur der Maatschappij,
maar helaas hebben sommige dierenartsen, waarschijnlijk wel door nood
gedwongen, buiten genoemde instanties om particulier afspraken gemaakt
met jongere studenten en dat is niet goed en veroordeel ik ten sterkste.

Ik heb het jammer gevonden, dat men overgegaan is in deze jaren
tot de meer algemene bestrijding, in de meeste provinciën zelfs tot de ver-

plichte algemene bestrijding. Naar mij gezegd is, geschiedde zulks op
sterk aandringen van de landbouworganisaties. Als buitenstaander, die
niet te maken heeft met de officiële instanties welke deze zaken organi-
seren, weet ik niet of dit juist is, maar het feit is er. Ik heb steeds gewaar-
schuwd ermede te wachten tot er meer dierenartsen beschikbaar waren
en thans alleen de verplichte bestrijding door te voeren in die gedeelten
van het land, waar reeds bijna alle veehouders aan de bestrijding deel-
namen.

M.i. verschillende. De voornaamste acht ik het onvolwaardige tuber-
culine, dat in het laatste oorlogsjaar is afgeleverd en waardoor een be-
langrijk percentage van de tuberculeuze dieren niet hebben gereageerd.
Pas langzamerhand is het tuberculine beter geworden en ik krijg de
indruk, dat het eerst sedert 1947 beter aan de te stellen eisen voldoet.
Vele reageerders zijn in de jaren 1945 en \'46 daardoor als onverdacht
beschouwd ; de mogelijk toen nog geringe afwijkingen zijn verder voort-
geschreden en vele dier niet-reageerders zijn smètstofuitscheiders ge-
worden. Niet onmogelijk is het dat de slechte zomer van 1947, toen in
vele streken- van het land (en niet het minst in het meest door tuberculose
bezochte district, dat van de C.M.C.) de dieren honger leden en in zeer
slechte voedingstoestand op stal kwamen, dit proces in sterke mate heeft
bevorderd, zoals we toch ook in de oorlogsjaren een sterke toename der
tuberculose onder de mensen hebben gezien. Moge dit jaar (1948) de mor-
taliteit van de tuberculose bij de mens in ons land gelukkig weer een zeer
laag peil hebben bereikt, de morbiditeit is nog zeer hoog. Belangstel-
lenden verwijs ik naar de cijfers, die Dr. Muntendam geeft in het laatste
nummer van jaargang 44 van het Orgaan van de Nederlandse Centrale
Vereniging tot Bestrijding der Tuberculose (Nov./Dec. 1948).

Dr. Muntendam schrijft hierin : „nog gaat de daling in de tuberculose-
sterfte voort, verheugend! Bedroeg de sterfte aan tuberculose van de
ademhalingsorganen in 1936/39 op 10.000 inwoners per jaar 3.2, in 1947
is dit aantal gezakt tot 2.6 na een constante daling sedert de oorlogsjaren
(1940/45), waarin een gemiddelde van 4.8 genoteerd werd. Ernstig worden
we echter gestemd, als wij een blik slaan op de ziektecijfers, die op de
Hoofdinspectie van de Volksgezondheid binnenkomen" enz. En verder :
„sedert de oorlogsjaren dus vrij constant 18.000 tot 20.000 nieuwe lijders
aan een actieve vorm van tuberculose ; meer dan een verdubbeling van
het aantal patiënten, dat vóór de oorlog op de consultatiebureaux bekend
werd." Schrijvende over de toenemende offers, die de gemeenschap
zich ten behoeve van de tuberculeuze medemens zal moeten ge-
troosten, zegt hij : „mogen allen, die hierbij betrokken zijn, zich reali-
seren, dat hier periculum in mora bestaat."

Dit periculum in mora bestaat nu ook bij de bestrijding der runder-
tuberculose. De verleiding is groot, de mortaliteit bij de mens te gaan
vergelijken met de open lijders in de veestapel en het percentage reageerders
met de morbiditeit bij de mens, maar in details gaat deze vergelijking
natuurlijk niet op.

Ook heeft de droogte van de zomer 1947 moeilijkheden opgeleverd
met de drinkwatervoorziening en met de afscheiding der weiden, waar
deze door sloten werd gegeven. De besmettingskansen in de weide zijn
daardoor groter dan normaal geweest.

Verder weten we, dat in de laatste oorlogsjaren het onderzoek slechts
zéér gedeeltelijk heeft plaatsgevonden en dat met name het klinisch onder-
zoek niet aan de vereisten heeft voldaan.

Ik zou zeggen: het toenemend aantal open lijders sedert de oorlog is
daarvan het bewijs.

Een moeilijkheid blijft, dat men uiteraard niet alle veehouders in korte
tijd kan bezoeken. Vele, flink medewerkende mensen voelen het mèt ons
als een groot bezwaar, dat hun vee soms eerst aan het eind van de staltijd
wordt onderzocht. We hebben in de buitenpraktijk steeds de billijkheid
trachten te bewaren door in de kring van de 11 gemeenten om Utrecht,
waar óf geheel óf voor een deel de buitenpraktijk werkzaam is, elk jaar
bij een ander dorp te beginnen, maar een oplossing is dit natuurlijk niet.

Het volgend jaar ben ik van plan het eerst de vrije en bijna vrije be-
drijven van de goede bestrijders te laten onderzoeken en pas daarna de
boerderijen van hen, die het niets kan schelen.

Dit kost echter weer extra tijd en geld vanwege het heen en weer rijden,
terwijl nu streek voor ^streek wordt afgewerkt.

V. De veehandel en de enorme veeverplaatsing in ons land leveren een groot
bezwaar voor een succesvolle bestrijding. Natuurlijk wil ik de veehandel
niet opheffen ; dat zou in de eerste plaats niet gelukken en onverantwoord
zijn, maar hij zal zich moeten bezinnen op de eisen der tuberculose-
bestrijding. Veelal maakt hij de weg, die een koe met certificaat moet
afleggen van de stal van de verkoper naar die van de koper veel te lang
met alle risico van besmetting onderweg daaraan verbonden. Door het
instellen van markten voor tuberculose-vrij vee van tuberculose-vrije
stallen met een controle op het vervoer en het verblijf tussen verkoop op
het bedrijf en verkoop op die markt, kan m.i. de veehandel ingeschakeld
blijven en kunnen de grootste bezwaren van thans worden weggenomen.
Meer deskundigen dan ik zullen deze kwestie moeten oplossen.

Waar moeten we blijven met de reactiedieren, die de veehouders van
de hand willen doen? Een moeilijk vraagstuk, waarvoor men theoretisch
wel een oplossing kan aangeven, maar dat practisch moeilijk blijft, als
men niet op te grote kosten wil stuiten. In de afmelkbedrijven rondom
de grote steden zullen wel een groot aantal zijn onder te brengen, maar ik
vrees lang niet alle. In de vroegere veterinaire gezondheidscommissie,
waarvan de heer Nijsingh destijds voorzitter was, hadden we het mooie
plan opgemaakt, de nieuw aangewonnen landerijen daarvoor te bestemmen,
maar noch de Wieringermeer, noch de Noord-Oost-Polder waren er dol
op blijkbaar! Laat men ernstig overwegen, de boven beschreven niet-
bestrijders te verbieden, gezond-vee te kopen, hen volstoppen met reageer-
ders, opdat zij dan op deze wijze nog nuttig zijn voor de tbc.bestrijding.

Als zodanig zou ik willen noemen de nalatigheid van vele veehouders
om de reageerders te scheiden van de gezonde dieren. Een dwingend
voorschrift bestaat er weliswaar niet; want er staat voorgeschreven
„zoveel mogelijk" en dat is enigszins rekbaar. Ontsmetting der stand-
plaatsen, die de open lijders achterlaten na hun laatste gang naar het

abattoir, heeft niet plaats. Nieuwkopen worden óf niet ófte laat opgegeven,
desinfectie van veewagens waarop open lijders worden vervoerd heeft
misschien hier en daar plaats, zeker niet overal. Open lijders gaan eerst
naar de markt ; dan pas naar het abattoir, enz. Wordt voldoende gecon-
troleerd, dat de afvalproducten van de zuivelfabrieken geen kwaad kunnen
stichten ?

Ik geloof niet, dat het nodig is, dieper op deze punten in te gaan ; zij
zijn al zo vaak besproken. Het niet opvolgen van het isolatie-voorschrift
is wel de ernstigste fout, die de Veehouders kunnen maken. Onze propa-
ganda van al deze jaren voor de isolatie heeft blijkbaar nog niet voldoende
indruk gemaakt.

Wat kunnen we doen om de animo voor de tbc.bestrijding te bevor-
deren ? Ik schreef hierover reeds een en ander boven ten aanzien van de
niet-willenden. Voor de anderen moge ik nog deze opmerkingen maken.

Velen hebben met mij al bij verschillende gelegenheden de beste op-
lossing gevonden, dat de melk van gesaneerde bedrijven een betere prijs
moet opbrengen. Er is op dit gebied ook reeds veel gewerkt en ook veel
gedaan, maar of het verschil in prijs van de melk der tbc.-vrije en niet-
tbc.-vrije bedrijven voldoende is, waag ik te betwijfelen. Ook dit vraagstuk
moet ik aan meer deskundigen overlaten. Ik heb dit onderwerp kort aan-
geroerd op de Praeventieve Geneeskunde-dag, welke onder leiding van
de Directeur Generaal van de Volksgezondheid, Dr. C. van den Berg,
op 18 November 1947 te Leiden is gehouden voor medische en veterinaire
autoriteiten en waar gesproken is over de betekenis der dierziekten voor
de volksgezondheid (zie Verhandelingen van het Instituut voor Praeven-
tieve Geneeskunde, no. 12). Ik heb daar de hulp van de medici ingeroepen,
die meer dan tot nu toe propaganda moeten maken voor melk als volks-
voedsel, waar ons land ver achterstaat in het gebruik van dit toch zo waarde-
volle voedingsmiddel per hoofd der bevolking en overvleugeld wordt door
Zwitserland, Zweden, Denemarken en de Verenigde Staten. En dan moet
die melk aan alle eisen der hygiëne voldoen en niet afkomstig zijn bv.
van stallen met tuberculeus vee.

In Zweden is men eveneens in 1934 met de tbc.bestrijding begonnen,
heeft men propaganda er voor gemaakt, is een Centraal Fonds voor prijs-
regeling gemaakt, dat o.a. in stand wordt gehouden door de douanerechten
bij invoer van margarine en veevoer en het verschil in opbrengst van
consumptiemelk en industriemelk. Alleen van tbc.vrije stallen mag
ongepasteuriseerde melk worden verkocht. In Malmö vond men in 1937,
dat 9 % van alle vormen van tbc. en 3.3 % van longtuberculose van de
mens door bovine tuberkelbacillen werd veroorzaakt.

De bestrijding is in Zweden zeer effectief geweest (zie o.a. Magnusson :
Off. internation. des Epizoöties, Tome XXVI).

Tenslotte zou ik mijn wensen ten aanzien der tbc.bestrijding als volgt
willen uiten :

1. Er wordt geen gestandaardiseerde tuberculine afgeleverd, alvorens
hare werkzaamheid aan een goede controle is onderworpen.

2. Men controlere aan de sectie van een groot aantal dieren, zo reageer-
ders als niet-reageerders, de betrouwbaarheid van onze tuberculinatie.

(Jammer vind ik het, dat de runderen die als reactie-vrij naar België
zouden geëxporteerd worden, maar aan de grens door de Belgische
dierenartsen als reagerend werden bevonden, niet door sectie zijn
gecontroleerd. Mij is tenminste door enkele zeer serieuze collegae,
die met de meeste accuratesse en strengste beoordeling dergelijke dieren
hadden getuberculineerd en zeer verbaasd waren over de positieve
reacties aan de grens, medegedeeld, dat er geen sectie is verricht
om te controleren wie gelijk had. Onze naam is er toch mee gemoeid!
Ben ik onjuist ingelicht, dan zal ik dit wel horen).

3. Staat deze betrouwbaarheid vast, dan wordt het merken der reageer-
ders over het gehele land voorgeschreven. Het niet-merken geeft, zoals
helaas de ervaring leert, tot allerlei knoeierij aanleiding.

4. Experimenten worden genomen over enkele in het buitenland ge-
propageerde tuberculinaties (Stormonttest, comparative test).

5. Over het gehele land worde één uniforme tuberculinatie met één
soort tuberculine voorgeschreven. Men trachte te voorkomen dat
tuberculine in handen van leken kan komen.

6. Het meten der reacties (huiddikte) wordt verplicht, in ieder geval
voor de niet overduidelijke reacties.

7. Er wordt zeer streng de hand gehouden aan het isolatie-voorschrift.
Veehouders, die wel kunnen, maar niet willen isoleren worden op
een of andere wijze behoorlijk gestraft.

8. Van alle reageerders wordt getracht sputum op te vangen, in ieder
geval op die bedrijven waar geïsoleerd wordt en verder in alle op-
zichten medegewerkt wordt.

9. Het onderzoek (ook de tuberculinatie) geschiede in de toekomst
minstens tweemaal per jaar.

10. Open lijders worden direct van de stal naar de slachtplaats vervoerd,
waarvoor het best een afhaaldienst door iedere gezondheidsdienst
wordt ingesteld.

11. De voorschriften omtrent de nieuwkopen worden streng gehandhaafd.
Deze nieuwkopen worden alleen van markten voor tuberculose-vrij
vee betrokken of direct van de vrije stallen.

12. De tuberculose-bestrijding worde krachtig gestimuleerd door een
flinke prijsverhoging voor de melk van gesaneerde bedrijven.

13. Men verknoeie niet langer geld aan de tegenwerkende veehouders;
deze mogen niet anders dan reactie-dieren kopen, dus alleen gemerkte
koeien op stal hebben. Deze worden telkens klinisch onderzocht;
bij verkoop moeten ze naar de slachtbank.

Wat het merken betreft: ik ken de voor- en nadelen ervan, maar acht,
zoals de zaken thans staan, de voordelen groter dan de nadelen. Vroeger
heeft men tegen het merken aangevoerd, dat de vrijwillige bestrijding er
onpopulair door werd ; dit motiefis bij de thans vrijwel reeds overal verplichte
bestrijding vervallen. Is overal de verplichting ingevoerd (in de allernaaste

toekomst zal dat zo zijn), dan betekent dit, dat bij het invoeren van mer-
ken, iedere reageerder in ons land dadelijk kenbaar is, wat vroeger niet
het geval was, toen slechts in sommige gedeelten van het land gemerkt
werd.

Bovendien wordt het aantal miswijzingen kleiner; oudere koeien
kunnen in hun jeugd gereageerd hebben en doen dit nu niet meer niet-
tegenstaande een nog aanwezige tuberculose. Dit bezwaar wordt door
merken ondervangen.

Betreffende punt 5, de uniforme tuberculinatie, merk ik op, dat mogelijk
Friesland hiertegen bezwaren zal hebben, omdat daar nog zoveel de
oogreactie wordt toegepast. Ik begrijp de moeilijkheden voor de Friese
Gezondheidsdienst (druppelaars, andere tarieven), terwijl ik het ook niet
onmogelijk acht, dat bij intracutane injectie koeien zullen reageren, die
thans volgens de oogreactie vrij zijn. Maar het omgekeerde zal ook kunnen
gebeuren. Er zal dus een beetje vervelende overgangstijd zijn. Wil Fries-
land zijn eigen tuberculine blijven gebruiken, dan zal deze gemaakt
kunnen worden alleen onder controle en verantwoordelijkheid der R.S.I.,
want deze moet de enige fabrikante voor ons gehele land zijn. Algehele
uniformiteit lijkt mij het enig juiste standpunt.

VERGELIJKING van verschillende tubercullnes. die tegelijk zijn Ingespoten, nt. tuberoultne der R.S.I., Engelse en Deense, avialre tuberculine der R.S.I. en tub erculine van he

1) Deze koe kwam in Goes met een certificaat, was afkomstig van een t.b.c.-vrij bedrijf, reageerde na aankomst positief, zo ook 3 weken later, kwam daorna bii mij in de kliniek
reageerde toen met verschillende tuberculinatiemethoden niet en bleek bij sectie tuberculose te hebben van de longen (enkele kleine haarden) rail de mediastinale.
hrnnc.hia.lfi en noatulf. klieren fbovine fc.h.e-V _____ ___.. .. _______________

In connection with an investigation into the relationship of duckplague,
a virus found in the Netherlands, with Newcastle disease (ncd) and fowl-
plague (fp) we carried out a literature study and did some experiments
with the intention of forming an opinion as to the possible relationship
between the latter two diseases.

Since Kraneveld\'s first publication in 1926 (1) on the chicken disease
now called ncd, various characteristics of the aetiological agent of
this disease were described which clearly distinguish this virus from the
virus of fp. Notwithstanding this, ncd is often considered to be a variety
of fp. In Hagan ("The infectious diseases of domestic animals", 1945,
page 630) we find after the enumeration of the differences between ncd

disease is produced by a virus which is a variant from fowlplague virus, a
variant which is less pathogenic for chickens."

However Doyle (2) correctly points out that ncd is far more easily
spread by contact infection than fp. It is usually impossible to carry out
a successful contact infection with fp. The mortality resulting from contact
infection with ncd is usually 100 % so that one can hardly speak of less
pathogenic.

In the English edition of Hutyra, Marek, Manninoer, 1946, vol. I,
page 330, we read : "To sum up in our opinion pseudo-fowlpest is aetio-
logically identical with classical fowlpest and only differs in its prolonged
course. However in view of the experimental immuno-biologic results the
possibility arises that there are different types or varieties of the fowlpest
virus which may be mutually transformable. In this case the virus of the
fowlpest might be regarded as a variation similar for example to the virus
of foot- and mouth-disease, and therefore to be included in those forms
of virus in which plurality is assumed."

We agree that plurality occurs in fp but the differences between ncd
and fp are too great than that these diseases could be an example of
plurality. In the case of plurality the two viruses differ only as to antigenic
structure. As long as it has proved impossible to change ncd so that all
other characteristics become identical with those of fp it is not tenable to
call ncd a variety of fp.

1. In about 70 % of birds affected with Newcastle disease respiration is
of a gasping type through the half opened beak. This is not seen in
plague.

2. The period of incubation in Newcastle disease is longer than in plague.
In artificially inoculated birds it is about five days in the former and
only 24 to 48 hours in the latter. Furthermore the period of visible
illness in the former is two to three days or longer, whereas in plague
it is a matter of several hours at most.

3. The lesions in Newcastle disease are even less marked than in plague.
The petechial hemorrhages may occur, but usually they are few in
number and often are wholly absent. A sero-fibrinous exudate is found,
in many cases of plague, in the pericardial sac and sometimes in the
body cavity. This is never found in Newcastle disease.

4. There is a marked difference in the virus potency of the blood in the
two diseases. Whereas that of plague is always highly virulent, as
little as 0.000.001 cc of defibrinated blood being regularly infective
when injected subcutaneously into fowls, in Newcastle disease the
highest potency encountered was 0.000.04 cc and often blood removed
at the height of the disease has failed to infect when inoculated in much
larger doses.

5. Healthy birds placed in cage with a plague-infected bird do not ordi-
narily contract plague from it. Healthy birds placed in contact with a
bird infected with Newcastle disease invariably develop the disease.
Also, birds placed in cages in which Newcastle disease has occurred
within 48 hours usually contract the disease, whereas they seldom do
under the same circumstances when the disease is plague.

6. Finally, and most convincingly, there is no cross immunization between
the two diseases. Only a few birds recover from either of these
diseases, but those that do are immune to the same disease but not
to the other.

Doyle also used the susceptibility of pigeons for ncd as a test for
distinguishing this disease from fp. However we found that a mature
pigeon injected intravenously with 1 m.l. fp allantoic fluiddied after
two days, while a pigeon injected in the same way with ncd died after
three days. In both cases it was possible to demonstrate the presence of
the virus in the blood by eggculture.

The absence of cross immunity between ncd and fp was also demon-
strated by Lush (3) by means of the haemagglutination inhibition test ¹)
Serum of chickens immune to fp inhibits the haemagglutination by fp
but not bij ncd. Ncd-immune-serum inhibits the haemagglutination by
ncd but not by fp.

We were able to affirm these facts by means of sera from rabbits that
had been injected with fp or ncd. The advantage of the use of rabbits
is that it is much easier to procure immune serum from these animals
because they show no clinical symptoms after injection with ncd or fp.
The rabbits were given 3 intravenous injections of 2.5 m.l. of the virus
with 4 day intervals. 5 Days after the last injection the animals were bled
by cardiac puncture. Before use the serum was inactivated by heating
at 56° C. for 30 minutes and then filtered through a collodion membrane.
This filtration was necessary for the cultivation experiments which are
to be described further on.

The haemagglutination titrations were carried out according to the
Salk technique (6).

In a series of ten agglutination tubes twofold virus dilutions were made
ranging from 1 : 10 to 1 : 5000. The virus used was allantoic fluid. Every
tube contained 0,5 m.l. of the diluted virus. To every tube 0.5 m.l. centri-
fuged, washed, chicken red blood cell sediment, diluted 1 : 400 with saline
was added. The tubes were kept at room temperature until all blood cells
had settled. The following table shows the result of the titration means
agglutination :

For the haemagglutination inhibition test serum dilutions were made
in a chicken red blood cell suspension I : 400. Every tube contained
0.5 m.l. serum dilution. To every tube was added 0.5 m.l. fp 1 : 600 or ncd
1 : 300. After allowing the cells to settle at roomtemperature the aggluti-
nation was noted.

Inhibition of the haemagglutination occurs only when serum is mixed
with homologous virus. The above experiments show how suitable rabbit
serum is for these inhibition tests.

We also carried out a neutralization test on eggs with these rabbit sera.
We inoculated o. 1 m.l. of the following mixtures into the allantoic cavity
of eggs which had been incubated for 11 days.

These mixtures were kept for 3 hours at 4⁰ C., to afford the virus an
opportunity for combining with the serum before they were injected into
groups of 5 eggs. After two days at 37⁰ C. the allantoic fluid was harvested
and tested for presence of virus by means of the Hirst test. It appeared
that only the injection of mixtures II and III had resulted in the develop-
ment of virus. The virus is therefore inactivated by homologous serum
only. It proved to be necessary to use undiluted serum and allantoic fluid.
If for instance the mixture of virus and homologous serum was diluted
10 times before inoculation, the virus was able to develop ; this points
to but a weak affinity between virus and antibodies.

We also carried out experiments with some other strains of virus :
namely a strain of "klassische Gefliigelpest" and the Brecia virus (which

Haemagglutination inhibition tests proved the Californian strain and
the Weybridge strain of ncd to be indentical. This was also true of the
Weybridge fp and the "klassische Gefli\'igelpest". The Brecia virus however
was not neutralized by the fp rabbit immune serum. Brecia immune
rabbit serum inhibited only the haemagglutination by the Brecia virus
and not by Weybridge fp, or Weybridge ncd.

Neutralization tests on eggs also showed antigenic differences between
Brecia and Weybridge fp : groups of 5, 11 day eggs were inoculated in
the allantoic cavity with 0.1 m.l. of the following mixtures.

The mixtures were kept at 4⁰ C. for 3 hours prior to inoculation. After
two days the allantoic fluid was harvested and titrated with chicken red
blood cells. The haemagglutination titers were respectively :

These experiments show that Brecia and Weybridge fp were anti-
genically different. We can consider this as a case of plurality of fp.

We should like to add two more differences between ncd and fp to those
mentioned by Hagan.

Burnet (4) observed that the haemagglutination occurring when
redblood cells are brought into contact with ncd disappears if the mixture
is let stand for 24 hours at room temperature or a few hours at 37⁰ C.
The same phenomenon has been observed in influenza virus; the reaction
velocity is however much smaller than in the case of ncd.

It is assumed that the virus destroys the receptors on the erythrocytes
enzymatically after which the virus is set free.

The red blood cells cannot be agglutinated again by ncd but the freed
virus is afterwards able to agglutinate other red bloodcells.

We noted that this disappearance of the haemagglutination through
enzymatic action does not take place with fp either at room temperature
or at 37⁰ C. Red blood cells which have been subjected to contact with
ncd and are therefore not to be agglutinated by this virus can still be
agglutinated by fp.

Burnet and Anderson (7) proved that human red blood cells which
are made insusceptible to agglutination by ncd through prolonged contact
with this virus may be agglutinated by ncd antiserum. We were able to
repeat this experiment with chicken red blood cells and ncd rabbit serum.

Another difference between fp and ncd virus is that the former agglu-
tinates not only duck and chicken erythrocytes but also horse and sheep
red blood cells. Ncd does not agglutinate the erythrocytes of these mam-
mals.

\') This strain of ncd was kindly sent to us by Dr. Oosteen of the Bureau of Animal
Industry Washington.

In this property we found a simple means of distinguishing between
the two viruses after cultivation in eggs. And by this means we were able
to prove that when ncd and fp were inoculated into the same egg both
viruses can develop. The allantoic fluid agglutinates sheep erythrocytes
(fp) and after contact with an excess of the sheep erythrocytes it is still
able to agglutinate chicken red blood cells. At 37⁰ C. this agglutination
disappears (ncd). Rabbit and guinea pig erythrocytes are not agglutinated
either by fp or by ncd.

The Brecia strain differs. This strain agglutinates sheep but not horse
erythrocytes.

It is possible that the haemagglutination of sheep and horse erythrocytes
is not a constant characteristic of fp but is influenced by the method of
cultivation.

It is known that influenza virus that has just been isolated from a
patient agglutinates guinea pig erythrocytes much better than chicken
erytrhocytes, while prolonged cultivation on chicken eggs greatly in-
creases its power of agglutinating chicken erythrocytes.

The fact that ncd does not agglutinate horse and sheep erythrocytes
while fp does, caused us to look up the literature on the pathogenicity of
these viruses for mammals. Before a virus can multiply in a host it must
be attached to susceptible cells. When we had found that some mam-
malian red blood cells possessed receptors for fp but not for ncd we
expected to find that fp has a greater affinity than ncd for mammals.

While mice (8), rats (9), hedgehogs, rhesus monkeys (10) and ferrets
(11) are susceptible to fp, and Doerr and Seidenberg (12) showed that
this virus multiplies rapidly if inoculated intracerebrallv into guinea pigs
and rabbits without causing clinical symptoms, many attempts to infect
mammals with ncd were unsuccessful. A summary of the literature on this
matter is to be found in the Proceedings of the 47th Annual Meeting of
the U.S. Live Stock Sanitary Ass. 1943, page 122 (13).

Insusceptible are horses, cows, donkeys, sheep, pigs, cats, rabbits, guinea
pigs, rats and mice. According to a recent publication by Reagan, Lillie,
Poelma and Bruckner (14) it has proved possible to infect hamsters
intracerebrally with ncd.

This hamster passage reduces the pathogenicity for chickens to such a
degree that the virus can be used for immunization (15). Some cases have
also been described of conjunctivitis in human beings as a result of infec-
tion with ncd (16).

Kraneveld and Nasoetion (17) have done extensive experiments in
passing ncd through mice by intracerebral injection. They found it was
impossible to infect mice through intracerebral injection of chicken brain
virus.

We tried to infect mice by intracerebral injection with allantoic fluid.
We observed that most mice died after a few days, after having had
symptoms of paralysis. Some mice died after two weeks, usually they had
then had paralysis of the hind legs for some time. Some mice recovered
from paralysis. The brains of the dead mice contained ncd virus. This
was proved by egg cultivation and haemagglutination with the allantoic
fluid. We were unable to demonstrate the presence of the virus in the other
organs of the dead mice. A serial passage proved to be impossible. It

happened but once that a second passage resulted in the death of the mice.
As mice tolerate the intracerebral inoculation of normal allantoic fluid
without adverse symptoms, we may assume that the allantoic fluid of eggs
injected with ncd contains a factor which is lethal for mice. We think it
possible that this lethal factor is the virus itself. Henle (18) proved that
influenza virus is lethal for mice on intracerebral of intraperitoneal injec-
tion. Ncd allantoic fluid was easily tolerated by mice on intraperitoneal
injection.

Mice were injected intracerebrally with 0.05 m.l. undiluted ncd allantoic
fluid (titer 1 : 1250). In a second passage the brains of one mouse of the
first passage were ground in 10 m.l. saline; 0.05 m.l. of this suspension
» were injected.

Mice which had been injected subcutaneously with ncd allantoic fluid
proved immune to the intracerebral injection: five mice which had been
injected subcutaneously with 0.5 m.l. ncd allantoic fluid were inoculated
intracerebrally 18 days later with 0.05 m.l. None of these mice succumbed,
while of six control mice, one died after 1 day, one after 5 days and two
after 8 days.

Fowl plague can easily be adapted to mouse brain, and after a few
brain passages it is also possible to infect mice subcutaneously. After death
the virus is demonstrable not only in the brains but also in other organs
and in the blood.

6 mice were inoculated intracerebrally with blood from a chicken
that had died of fp. Two mice died after 7 days, the others survived. 2- of
3 mice injected with a 2nd passage died after 5 days. Of the 6 mice injected
with the 3rd passage, 3 died after 3 days, 2 after 4 days and one survived.

After 7 passages all mice regularly died after 3 days. Death never occurred
within 3 days. 10 mice were injected subcutaneously with a 5th passage
(0.5 m.l. of an emulsion of the brains of one mouse in 10 m.l. saline). Of
these mice 2 died after 3 days, 3 after 4 days, 1 after 5 days, the other 4
which had shown no symptoms on the nth day, were injected intracere-
brally with 0.5 m.l. brain suspension and proved to be immune.

0.2 m.l. brain suspension of the 10th brain passage killed 6 mice on sub-
cutaneous injection after 6, 7, 7, 7, 10 and 10 days.

We also made some experiments on cross immunization in mice and
again arrived at the conclusion that fp and ncd are not related immuno-
logically. Mice which had survived an intracerebral injection of ncd and
mice which had received a subcutaneous injection of ncd are not immune
to a subcutaneous injection of fp. This is shown in the following experiment.

6 mice were injected intracerebrally with 0.05 m.l. ncd allantoic fluid.
4 died within 4 days. The 2 surviving mice had shown no symptoms by
the 10th day. They were then subcutaneously injected with 0.2 m.l. of a
brain suspension of fp (12th brain passage).

They died after 7 days. 3 of 5 control animals died within 10 days.
6 mice were injected subcutaneously with 0.5 m.l. ncd allantoic fluid.
After 10 days they were also injected subcutaneously with 0.2 ml fp (12 th
brain passage). They died after 4, 6, 6, 7 and 12 days, one survived, control
as in the previous experiment.

A subcutaneous injection with fp allantoic fluid immunized mice
against infection with fp virus adapted to mice : 6 mice were injected
subcutaneously with 0.5 m.l. fp allantoic fluid. After 10 days they were in-
jected subcutaneously with 0.2 m.l. fp (12 th brain passage). All mice
survived. Control as in the previous experiments. A subcutaneous injection
with fp allantoic fluid does not immunize mice against intracerebral
injection of ncd allantoic fluid. As we have described above they are
immunized against ncd intracerebral injection by a subcutaneous injection
of ncd allantoic fluid. 10 mice were inoculated subcutaneously with 0.5 m.l.
fp allantoic fluid. After 16 days they were injected intracerebrally with
0.05 m.l. ncd allantoic fluid. They died after 4,6,6,9,9,9 days; 4 survived.

As a result of a study of the literature and experiments done by the
author it is concluded that Newcastle disease and fowl plague are not
related.

8. Doerr, Seidenberg and Whitman: Z. f. Hyg. u. Inf. Kr. 112, 732 (1931).
Jansen and Nieschulz: Tijdschr. v. Diergeneesk. 60, 24.5 (1933).
Collier: Z. f. Hyg. u. Inf. Kr. 113, 75 (1932).

15. Reac.an, Lillie, Hausser and Bruckner: Proc. Soc. Exp. Biol. a. Med. 67, 234
(1948).

16. Burnet: Med. J. Austr. 1943, p. 313.
Anderson: Med. J. Austr. 1946, p. 371.
Shimkin: Brit. J. Ophth. 30, 260 (1946).
Yatom: J. Am. Med. Ass. 132, 169 (1946).

Thans is verschenen de tweede druk van de „Toelichting op de Vleeskeuringswet
St.bl. 1919 No. 524" van de hand van Dr. J. M. van Vloten, Inspecteur van de Volks-
gezondheid.

Het was zo langzamerhand voor hen, die geregeld met de bepalingen van de Vlees-
keuringswet te maken hebben, een zeer moeilijke opgave geworden om in de doolhof
van al of niet geschorste, vervallen, gehandhaafde of opnieuw geldig verklaarde Al-
gemene Maatregelen van Bestuur de weg te vinden.

De eerste druk van deze „Toelichting" was voor hen die de Vleeskeuringswet dikwijls
moesten raadplegen een zeer goede gids. Door de vele wijzigingen was deze eerste
druk echter niet meer bruikbaar. De tweede druk is voor ons allen onontbeerlijk geworden
omdat alle veranderingen die na de bevrijding zijn aangebracht hierin zijn opgenomen.
Het gevolg is dan ook, dat het volume aanzienlijk is toegenomen en is gegroeid tot een
boekwerkje van 60 bladzijden. De groei van deze tweede uitgave is vooral toe te schrijven
aan de grotere plaats die is ingenomen door de verhandelingen over de vleeswaren,
de huisslachtingen, de wijze van slachten, de onbruikbaarmaking en de invoer van vlees
en vleeswaren uit het buitenland. In een zeer overzichtelijke vorm wordt de niet over-
zichtelijke materie aan de lezer voorgelegd en de grote verdienste ervan is, dat het geen
verbeterde uitgave van de Vleeskeuringswet is geworden, doch veel meer een kleine
encyclopedie, waarin niet de artikelen zelf van de Vleeskeuringswet in een dorre opeen-
volging worden behandeld, doch de onderwerpen van de artikelen aan een bespreking
worden onderworpen met alles wat daaraan vastzit.

Aardig is het dan ook om te zien, dat als op de cursus voor opleiding tot het examen
voor Hulpkeurmeester de Vleeskeuringswet wordt behandeld, deze „Toelichting"
•door alle cursisten als bron ijverig wordt gebruikt. Dat de inhoud ervan goed door
hen wordt opgenomen, heb ik bij het vragen- en antwoordenspel steeds ervaren.

Ik raad iedere dierenarts, iedere Hulpkeurmeester en verder iedereen die met de
Vleeskeuringswet te maken heeft in zijn eigen belang aan, zich deze „Toelichting"
aan te schaffen en zich daardoor van een uitstekende wegwijzer te verzekeren.

De uitgave geschiedt door de Uitgevers-Maatschappij „C. Misset" te Doetinchcm.

Secr. Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104 (Park „Oog in Al"). Tel. K 3400—1x413.
Gironummer 511606 t.n. van de Maatschappij voor Diergeneesk. te Utrecht.

De Heren R. Post, P. Sjollema en L. P. de Vries hebben bedankt als lid van de
tuberculosecommissie van de Maatschappij voor Diergeneeskunde. De positie van deze
leden in de commissie was min of meer gedwongen, omdat de Maatschappij zich objec-
tief moet kunnen uitspreken over de gang van zaken bij de tuberculosebestrijding, terwijl
genoemde leden direct betrokken zijn bij de uitvoering zelf.

Deze „dubbele positie" had soms een remmende werking op de besprekingen. Een
en ander heeft tot gevolg gehad, dat in overleg met het Hoofdbestuur deze leden zich
uit de commissie hebben teruggetrokken.

In de eerstvolgende vergadering van het Algemeen Bestuur zal in de vacatures voor-
zien worden.

Het E.N.D.Z., gevestigd te \'s-Gravenhage is thans door de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde erkend, nadat genoemd fonds zich accoord verklaarde met de door de
Maatschappij gestelde voorwaarden inzake vrije dierenartsenkeuze, welstandsgrcns
van de aangesloten leden en tarieven voor de medewerkende dierenartsen.

Op pag. 54 achter de naam van H. van den Bero het adres Emmastraat 11 te wijzigen
in Eekwal 10.

Op pag. 55 achter de naam van J. H. de Boer 1948 het adres te wijzigen in Giessen-
dam, ,,de Wilgen" ; tel. 233 (Neder-Hardinxveld).

Op pag. 57 achter de naam van N. J. Bouwman het adres en tel. No. te wijzigen in
Slootdorp, Kruisstraat.

Op pag. 67 achter de naam van H. Hoiting het adres te wijzigen in Almelo, Nicuw-
straat 169, Tel. 3742.

Op pag. 68 achter de naam van M. Hoogenboom het adres Parellelweg 3 te wijzigen
in Populierenlaan 6.

Op pag. 68 achter de naam van H. M. H. L. Horbach, adres en tel. No. te wijzigen
in Wittem, Sinselbeek 361 A. Als gironummer toevoegen 527478.

Op pag. 71 achter de naam van D. Koiter het adres en tel. No. te wijzigen in Bilt-
hoven, 2e Brandenburgerweg 54.

Op pag. 94 achter de naam van Prof. Dr. J. Merckens het adres te wijzigen in
Groningen, Korreweg 266.

Op pag. 95 achter de naam van A. H. Tigelaar het adres te wijzigen in : Semarang,
Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst, Midden-Java.

Collegae, waarvan de gegevens in het jaarboekje 1949 vermeld, niet meer in over-
eenstemming zijn met de werkelijkheid, worden dringend verzocht plaats gevonden
wijzigingen op te geven aan Dr. J. M. van Vloten, Herengracht 38a, \'s-Gravenhage.
Men gebruike daarvoor bij voorkeur de in het jaarboekje aanwezige kaart.

Het bestuur van De Algemene Nederlandse Pluimveeteelt Vereniging (A.N.P.V.)
recipieerde op 5 April in Esplanade te Utrecht, in verband met het 25-jarig bestaan
van deze vereniging.

Bij deze gelegenheid werd de zilveren A.N.P.V.-Sannes beker uitgereikt aan Prof.
Dr. L. de Blieck.

Deze beker is beschikbaar gesteld door de oud-voorzitter Mr. H. J. VV. Sannes en
bedoeld als een blijvend aandenken voor diegenen, die zich voor de pluimveeteelt in
het algemeen en de A.N.P.V. in het bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt.

Deze eer is aan Prof. de Blieck te beurt gevallen voor het vele wetenschappelijke
werk, dat deze op het gebied van de pluimveeteelt heeft verricht, vooral wat betreft de
bestrijding van de pokken en diphtheric.

De Directeur van het Rijksbureau voor Chemische en Pharmaceutische Producten
maakt bekend, dat de distributie van levertraan met ingang van 7 April 1949 is op-
geheven.

Van bovengenoemde datum af mag levertraan derhalve zonder vergunning worden
gekocht, in ontvangst genomen, verkocht en afgeleverd.

Het voor levertraan tot dusverre geldende be- en verwerkingsverbod is gelijktijdig
komen te vervallen.

De tweede\'ledenvergadering in dit jaar werd op g April j.1. voor een deel gehouden
in het Pathologisch Instituut, daar Prof. J. H. ten Thije een demonstratie zou geven
van pathologisch-anatomischc -preparaten, welke betrekking hebben op de praktische
vleeskeuring.

De belangstelling was zeer groot, hetwelk niet alleen bleek uit het aantal geparkeerde
auto\'s in de nabijheid van Biltstraat 166, maar vooral uit het aantal aanwezigen. Toen
de voorzitter Dr. D. M. Hoogland de vergadering om ruim elf uur opende, kon hij
niet alleen een zeer groot aantal leden verwelkomen, maar ook als gasten : Dr. J. M.
van Vloten, als vertegenwoordiger van de Hoofdinspecteur, Inspecteur Dr. S. G.
Zwart, Dr. W. A. de Haan, secretaris der Mij. v. Diergeneeskunde, Dr. A. Clarenburg
en Dr. H. H. Vink van de Veterinaire afdeling van het Rijksinstituut van de Volks-
gezondheid. In zijn openingswoord liet de voorzitter nogmaals uitkomen, dat zij, die
belast zijn met de uitvoering der Vleeskeuringswet, niet alleen moeten bezitten een
gefundeerde kennis van deze wet, maar omdat de pathologische anatomie eigenlijk
het fundament is voor de praktische vleeskeuring, zij hiermede op de hoogte moeten
blijven, willen zij wetenschappelijke werkers zijn. Daarom verheugde het hem zeer,
dat Prof. ten Thije direct bereid was gevonden deze demonstratie te geven.

Enige uren heeft Prof. ten Thije ons bezig gehouden. Een keur van preparaten,
meest van belang uit vleeskeuringsoogpunt, passeerden de revue. Vooral de uieraan-
doeningen, die niet zo dadelijk als tuberculose waren te onderkennen, vonden grote
belangstelling.

Toen aan het einde van de demonstratie de voorzitter onze hartgrondige dank uit-
sprak, stemden allen hiermede in met een warm applaus. Wij waren allen overtuigd,
dat onze kennis weer eens was opgefrist en aangevuld.

Intussen liet ook de maag haar rechten gelden. Een goede lunch onder gezellige kout
in de Dietse Taveerne liet zich best smaken.

Ongeveer half drie heropende de voorzitter de vergadering in de bovenzaal van de
Dietse Taveerne. Eerst werden de huishoudelijke zaken afgedaan, daarna het punt
„actuele onderwerpen" aan de orde gesteld. Bij dit punt komen altijd de tongen los.
Onze vereniging is nog maar jong, maar als men een lijst zou maken van de onderwerpen,
welke tot dusver in onze vergaderingen zijn besproken, dan zou deze een respectabele
lengte hebben. Ditmaal werd de aandacht gevraagd voor centraal slachten en de nood-
zakelijkheid nu reeds te beginnen met een onderzoek van de slachterijen, of deze wel
aan de gestelde eisen voldoen, Vleesvervoer, Verkoop van Vleeswaren, enz. Uitermate
interressant was de bespreking over de vraag, of men volgens de wet verplicht is de
dieren genoemd in artikel 4 sub c (doodgeboren dieren e.a.) te voorzien van een

afkeuringsstempel. Een afdoend, allen bevredigend, antwoord bleek op deze vraag niet
te geven.

Besloten werd de volgende vergadering in Delft te houden (begin Juli). Collega de
Ronde verklaarde zich bereid te trachten voor onze groep een demonstratie van de
electronenmicroscoop aan de Technische Hogeschool te bewerkstelligen. En ten slotte
verraste collega van Diessen ons met een hartelijke uitnodiging om in September met
de dames een tweedaagse excursie naar Breda te maken, welke invitatie natuurlijk werd
aangenomen.

Om vijf uur sloot de voorzitter de zeer leerzame en geanimeerde vergadering met
een woord van dank aan allen, die medegewerkt hadden aan het slagen hiervan.

Onze eerste bijeenkomst in dit jaar was een gecombineerde vergadering met de afde-
ling Friesland te Olterterp, terwijl ook onze laatste vergadering een gecombineerde was
met genoemde afdeling. Hieruit blijkt de goede samenwerking met deze zuster-afdeling.
De Statutenwijziging der Maatschappij nam dit jaar veel tijd in beslag op onze bijeen-
komsten. Toch werd het wetenschappelijke gedeelte niet verwaarloosd. Als spreker traden
op: Prof. Seekles, prof. Romijn, Dr. Hirschfeld, prof. Beijers, collega Eenink en collega
Thijn.

Collega Steenbergen vierde zijn 50-jarig jubileum als dierenarts. Een 25-jarig jubi-
leum beleefden de collegae C. Eenhoorn, J. A. de Wolf, H. J. Vrielink, W. C.
Monster, J. Nip en F. O. Rentema.

Het vergaderingbezoek mag goed genoemd worden, terwijl ook andere symptomen
wijzen op een opgewekt verenigingsleven. Door vertrek bedankten drie leden, terwijl
collega Kroes ons door de dood ontviel. Vier nieuwe leden traden tot onze afdeling
toe, zodat we thans hebben 69 leden en één erelid. Het bestuur vergaderde viermaal,
terwijl vijf ledenvergaderingen plaatsvonden, waarvan twee gecombineerde met de
afdeling Friesland.

Ik meen te mogen beweren dat het afgelopen jaar een goed verenigingsjaar is ge-
weest.

Met het uitspreken van de wens dat dit ook van het komende jaar gezegd zal kunnen
worden, besluit ik dit verslag.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door :
Dr. A. Bos, Parkweg 41, Maarssen.

W. Huisman te Nijkerk is met ingang van 1 April 1949 tot wederopzegging benoemd
tot \'tijdelijk plaatsvervanger van de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in
het district Gelderland.

Enige leden spraken er hun teleurstelling over uit, dat met geen woord in de Memorie
van Toelichting wordt gerept van bestrijding van rundertuberculose. Is de Minister
bereid schadeloosstelling te geven bij het opruimen van lijders aan open-t.b.c. onder-
scheidenlijk reageerders ?

Men zou gaarne vernemen, wat van Regeringszijde wordt gedaan om het vraagstuk
van de onvruchtbaarheid van vee op te lossen.

De ondergetekende kan de leden die er hun teleurstelling over uitspraken, dat in de
Memorie van Toelichting niet wordt gerept over rundertuberculose en die de vraag
stelden, of de ondergetekende bereid is schadeloosstelling te geven bij het opruimen
van lijders aan open tuberculose, mededelen, dat overeenkomstig de bepalingen van
het Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee deze bestrijding in handen is
gelegd van de na de bevrijding opgerichte Provinciale Gezondheidsdiensten voor
Dieren, volgens door de ondergetekende goedgekeurde reglementen en voorschriften.
Van de toeslag uit het Landbouwegalisaticfonds wordt per 100 kg melk 5 cent inge-
houden, waardoor jaarlijks een bedrag gevormd wordt, dat naar een bepaalde maatstaf
onder de Provinciale Gezondheidsdiensten verdeeld wordt. Uit deze gelden worden
door de Gezondheidsdiensten bedragen beschikbaar gesteld voor tegemoetkoming
aan de veehouders in de schade, veroorzaakt door het vroegtijdig opruimen van aan
open tuberculose lijdende runderen en voor zover mogelijk, ook van reageerders.

Naar aanleiding van de vraag, wat van Regeringszijde wordt gedaan om het vraag-
stuk van de onvruchtbaarheid van vee op te lossen, kan de ondergetekende mededelen,
dat hij de studie van de oorzaken van deze onvruchtbaarheid, welke op velerlei terrein
liggen en grotendeels nog onvoldoende bekend zijn, zoveel mogelijk bevordert. Bij
runderen kan de onvruchtbaarheid voor een gedeelte bestreden worden door Kunst-
matige Inseminatie, welke voor zover deze toepassing vindt door verenigingen van
kleine boeren financieel gesteund wordt, terwijl voorts met betrekking tot toezicht
op de werkwijze bij de organisatie van de kunstmatige inseminatie regelingen zijn
getroffen. In 1947 werden ± 70.000 koeien geïnsemineerd. Dit aantal zal in 1948 de
100.000 overschrijden, terwijl I Jan. 1949 ongeveer 150 verenigingen de kunstmatige
insemenatie zullen toepassen in een omvang, welke varieert van 600 tot 10.000 koeien.
In gebieden met grote steriliteit worden vaak frappante resultaten bereikt.

In Hoornaar b.v. waar het percentage dragende koeien in 1947 niet hoger dan 30 a
40 % lag, wordt dit jaar een drachtigheidspercentage tussen 80 en 90 % verwacht.

Overigens zullen verdere maatregelen door ondergetekende worden overwogen,
indien deze op grond van het resultaat van de bestudering der onvruchtbaarheid
mogelijk blijken, en de wens daartoe door de veehouders wordt gemaakt.

„De opvatting van de Minister, dat de tijd nog niet rijp is om een algemeen verbod
uit te vaardigen om melk te verwerken van op t.b.c. reagerend rundvee, onderschrijf

ik volkomen. Het zal helaas nog wel even duren voor en aleer tot invoering van een
dergelijke maatregel zal kunnen worden overgegaan. Hoe lang dit tijdsbestek zal zijn,
zal in belangrijke mate afhangen van de financiële offers, welke de Overheid zich wil
getroosten om de bestrijding van deze gevreesde ziekte te stimuleren.

Ik merk hierbij op, dat de veehouders en met name diegenen onder hen, onder wier
dieren vrij veel reageerders en enkele open lijders voorkomen, grote bedragen aan de
bestrijding ten koste moeten leggen. De premie die in het algemeen voor opruiming
van open lijders kan worden beschikbaar gesteld, is veel te laag. In de verschillende
provincies loopt zij uiteen van ƒ 25 tot ƒ 75 per dier, waarbij dan in de meeste gevallen
nog een toeslag komt uit de Provinciale kas, welke b.v. in Zuid-Holland neerkomt op
f20.— per dier. Wanneer men nu bedenkt, dat de slachtwaarde van de opgeruimde
dieren veelal honderden guldens lager ligt dan de gebruikswaarde, ligt het voor de
hand, dat vaak ernstige bezwaren rijzen tegen de opgelegde verplichting om de open
lijders uit te stoten. Er zijn mij gevallen bekend van kleine veehouders, die tengevolge
van een en ander in ernstige financiële moeilijkheden kwamen. De Gezondheidsdienst
staat in deze gevallen machteloos, d.w.z. hij kan geen andere hulp bieden dan het
betrachten van enige soepelheid hetgeen vanzelfsprekend op zichzelf volkomen onjuist
is. Wil men de medewerking van de boeren verkrijgen, en voor een goede bestrijding
is deze onontbeerlijk, en wil men snel tot behoorlijke resultaten komen, dan is de enige
oplossing gedurende enige jaren vrij grote bedragen voor de t.b.c.-bestrijding beschik-
baar te stellen. Hierbij valt te bedenken, dat de te voteren bedragen in elk geval in het
niet zinken bij de enorme schade, welke thans in allerlei zin door de t.b.c. wordt ver-
richt.

Ik vertrouw, dat de Minister aanleiding kan vinden om met zijn ambtgenoot van
Sociale Zaken over deze ernstige aangelegenheid in overleg te treden en ik hoop van
harte, dat een goed resultaat van het overleg het gevolg mag zijn."

„Een andere opmerking, die ik zou willen maken, betreft de t.b.c. onder het rundvee.
De bestrijding van de t.b.c. onder het rundvee is uiteraard een groot belang voor de
boeren, een belang voor de rundveestapel, maar ook een groot belang voor de volks-
gezondheid in ons land. Nu zou ik er op willen wijzen, dat hier veel halfheid en vaag-
heid is. De t.b.c.-bestrijding is niet overal verplicht gesteld ; dat is op No. 1. De reactie-
proeven geschieden in de ene provincie door onderhuidse inspuiting in de hals, in de
andere provincie door oogdruppeling en weer in een andere provincie door staartin-
spuiting. Dat heeft tot gevolg, dat men hier cn daar frappante verschillen krijgt. Meer-
malen is het voorgekomen, dat men z.g. reacticvrije dieren gekocht heeft uit Friesland,
waar ze door oogdruppcling waren onderzocht, gekocht met alle certificaten erbij,
terwijl uiteindelijk bleek, wanneer in een andere provincie de proef van de onderhuidse
inspuiting werd toegepast, dat deze dieren niet reactievrij waren. Daarom geloof ik,
dat de huidige wijze van werken zeer problematisch is. Wij moeten geloof ik, komen tot
een algemeen verplicht stellen van de t.b.c.-bestrijding terwijl deze in alle provincies
op dezelfde wijze moet geschieden. Het is een duur en moeilijk werk en dwingt tal van
gevallen de boeren tot inefficiënt werk, omdat men de dieren gescheiden moet houden
in de stal, in de weide enz. Daarom zou ik erop willen aandringen alle aandacht te be-
steden aan de bestrijding van de t.b.c. onder het rundvee en zoveel mogelijk te streven
naar het vinden van een geneesmiddel, zoals wij ook hebben bij de bestrijding van
mond- cn klauwzeer.

Ik zou willen vragen, wat er waar is van de mededeling, dat men met de z.g. schimmel-
methode een heel eind op weg is, althans meent behoorlijke kansen te hebben om in
die richting een oplossing te vinden. Wanneer men het in die richting zou kunnen
vinden, zou dat van uitermate groot belang zijn voor onze veestapel, omdat wij dan niet
genoodzaakt zijn tal van zeer productieve dieren, die niet reactievrij zijn, op te ruimen ;
dit is bovendien in het belang van de volksgezondheid in ons land.

De geachte afgevaardigde, de heren Hartog en van dlr Weyden, hebben enkele
opmerkingen gemaakt over de bestrijding van de tuberculose onder het rundvee. Ik
ben van mening, dat het gewenst is, dat getracht wordt in de komende jaren de tuber-
culose onder het vee zoveel mogelijk achteruit te dringen. Hiervoor zullen zowel van de
zijde van de Overheid als van de kant van het bedrijfsleven, grotere bedragen nodig
zijn. Ik ben dan ook van plan, op dit punt in de naaste toekomst overleg te plegen met
mijn ambtgenoten van Sociale Zaken en van Financiën. Ik acht dit een zeer belangrijk
vraagstuk.

Gaarne zouden wij voorts vernemen, hoe de Minister staat tegenover een wettelijke
verplichting van doorlichting voor alle werknemers in ondernemingen en, zo ja, hoe
de Minister deze denkt te zullen en te kunnen organiseren. De resultaten van een der-
gelijk onderzoek in de bedrijven, waar dit systematisch werd doorgevoerd, wijzen huns
inziens op de behoefte er aan. Ook dienen er maatregelen te worden genomen tegen
patiënten, die een besmettingsgevaar vormen, doch niet bereid zijn zich ter verpleging
te doen opnemen. De hier aan het woord zijnde leden zouden het belangrijk achten,
indien verplichte doorlichting met name zou worden doorgevoerd voor de werknemers
in de veehouderijen en de gemengde bedrijven. Zij vroegen of, het Deense voorbeeld
ten deze geen navolging verdient in ons land, waar aan de bovine besmetting der t.b.c.
steeds groter betekenis wordt toegekend, fn dit verband vestigden deze leden de aan-
dacht van de Minister op de provinciale gezondheidscommissie voor dieren. Deze op
initiatief van de Stichting voor de Landbouw ontstane organisaties verkeren bij haar
steeds toenemende taak in financiële moeilijkheden. Wil de Minister overwegen om even-
tueel in overleg met de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening een
subsidiestelsel te ontwerpen voor deze instellingen welke dagelijks haar nut in de be-
strijding van de t.b.c. als volksziekte meer bewijzen ?

Het vraagstuk van de bestrijding van de bovine-tuberculose en de stimulering van het
werk der provinciale gezondheidscommissies in dit verband, zijn aangelegenheden, die
tot het ambtsgebied van de Minister van Landbouw behoren, zodat het niet op de weg
van ondergetekende ligt voor dergelijke verenigingen een subsidtiestelsel te ontwerpen.
Hij is evenwel bereid, voor zoveel nodig, de aandacht van zijn ambtgenoot op het belang
van deze aangelegenheid te vestigen. Er bestaat reeds een nauw contact en samen-
werking tussen de consultatiebureau* en de gezondheidsdiensten voor dieren in de
provincies, zowel als tussen de Geneeskundige Inspectie van de Volksgezondheid en de
inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst.

1000 Vaststelling van Hoofdstuk XII (Departement van Sociale Zaken) der Rijks-
begroting voor het dienstjaar 1949.

Mijnheer de Voorzitter ! Het standpunt dat de Minister inneemt ten aanzien van
de bestrijding der tuberculose onder het rundvee, heeft mij teleurgesteld.

Immers, de Minister van Landbouw heeft op een vraag van de heer Den Hartog
of hij bereid was deze tuberculose krachtig mee te bestrijden door aan de provinciale
gezondheidsdienst subsidie te verlenen geantwoord, dat hij deze aangelegenheid zeer
belangrijk vond en dat hij daarom gaarne bereid was hierover contact met zijn ambt-
genoot van Sociale Zaken op te nemen.

Nu zegt deze bewindsman, dat deze tuberculosebestrijding van het vee niet onder
zijn Departement ressorteert, maar de zaak belangrijk genoeg vindt om er met zijn
ambtgenoot van Landbouw over te spreken. Maar, Mijnheer de Voorzitter, zo komen
wij niet verder en het gaat hier toch om een zeer belangrijke zaak. Ik wil er dan ook met
kracht bij de Minister op aandringen maatregelen te treffen, die tot een afdoende
oplossing leiden.

Mij kwam ter ore, dat een te leveren hoeveelheid melk aan Duitsland door ons land
niet is doorgegaan, omdat wij niet over een voldoend aantal tuberculosevrije stallen
beschikten. Daarom zou deze leverantie aan Denemarken zijn opgedragen. Indien mijn
inlichtingen juist zijn, moet ik hier toch verklaren, dat ik deze gang van zaken betreur.
Maar afgezien van deze materiële zijde van dit vraagstuk vind ik het voor onze Volks-
gezondheid van het grootste belang, dat deze tuberculosebestrijding onder onze vee-
stapel krachtig wordt voortgezet. Willen echter de gezondheidsdiensten goed, snel en
afdoende hun doel bereiken, dan moet zij gesubsidieerd worden. Ik moge er bij de
Minister op aandringen in samenwerking met zijn ambtgenoot van Landbouw spoedig
een afdoende regeling te treffen.

1000 Vaststelling van Hoofdstuk XII (Departement van Sociale Zaken) der
Rijksbegroting voor het dienstjaar 1949.

Het toepassen van vaccinatie tegen allerlei ziekten bij overigens gezonde dieren
ontmoet bij ons evenzo bezwaren. In het voorlopig verslag wordt in dit verband gewezen
op de provinciale Gezondheidscommissies, welke op initiatief van de Stichting voor de
Landbouw zijn ontstaan, en wordt aan de Minister gevraagd of hij overwegen wil
eventueel in overleg met de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening,
een subsidiestelsel te ontwerpen voor deze instellingen, omdat deze in financiële moeilijk-
heden verkeren. De Heer Zegering Hadders heeft deze vraag zoeven ondersteund en
ook bepleit, aan deze instellingen meer financiële steun te verlenen. De Minister merkt
dienaangaande in de Memorie van Antwoord op, dat deze aangelegenheid niet tot zijn
ambtsgebied behoort, maar dat hij bereid is de aandacht van de Minister van Landbouw,
op het belang van deze aangelegenheid te vestigen. Ofschoon wij niet uitvoerig op deze
kwestie zullen ingaan, omdat zij allereerst bij Landbouw thuisbehoort, zouden wij toch
de Minister willen vragen of hij zijn ambtgenoot van Landbouw wil wijzen op de
omstandigheid, dat de provinciale gezondheidsdiensten hun bevoegdheid te buiten
gaan. Zij eisen toch van de boeren, dat deze een verklaring tekenen, waarbij zij zich
zelf aanmelden als aangeslotenen van de Provinciale Gezondheidsdienst en tevens, dat

zij de voorschriften, betrekking hebbend op de bestrijding der tuberculose onder het
rundvee en van andere dierziekten, nauwgezet in acht zullen nemen.

Dat de Provinciale Gezondheidsdienst, althans die in Zuid-Holland, daarmede zijn
bevoegdheid te buiten gaat, is onlangs gebleken voor het Kantongerecht te Dordrecht,
waar een boer, die geweigerd had een dergelijke verklaring te tekenen, door de Kan-
tonrechter werd vrijgesproken, omdat de Provinciale Gezondheidsdienst niet het recht
heeft te eisen, dat de boeren zullen verklaren, zich te onderwerpen aan de voorschriften
ten aanzien van de bestrijding van andere dierziekten dan tuberculose.

Wij dringen er dan ook sterk bij de Minister op aan, dat hij al zijn invloed bij zijn
ambtgenoot, de Minister van Landbouw, zal aanwenden, dat van de boeren dergelijke
onwettige verklaringen niet langer zullen worden afgeperst en bovendien, dat met
gewetensbezwaren ten aanzien van het vaccineren van overigens gezonde dieren zal
rekening worden gehouden, zodat van werkelijk gewetensbezwaarden niet zal worden
geëist hun vee te onderwerpen aan kunstbewerkingen, waartegen zij principiële be-
zwaren hebben.

Ik wil mij voorts aansluiten bij de opmerkingen, welke door de Heer Zegering
Hadders zijn gemaakt inzake de bestrijding van t.b.c. op het platteland. Ook naar mijn
mening moet er ten deze samenwerking zijn tussen het Departement van deze M\'nistcr
en het Departement van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, omdat wij hier
nu eenmaal te maken hebben met een wederzijdse besmetting van mens en dier, waar-
door regelmatig het gevaar van uitbreiding van de t.b.c. op het platteland aanwezig is.

Daarom is het hoogst noodzakelijk, dat de Minister op dit punt verder gaat dan
waartoe hij blijkens de Memorie van Antwoord bereid is.

1000 Vaststelling van Hoofdstuk XII (Departement van Sociale Zaken) der
Rijksbegroting voor het dienstjaar 1949.

Ik moge naast de aandacht, die de Minister al gewijd heeft aan de a-sociale open
tuberculoselijders, ook aandacht vrag;n voor een infectiebron van een andere orde.
Ik bedoel 11.1. de bovine-infectie, die niet minder gevaarlijk is, integendeel, die een veel
groter gevaar medebreng\', omdat zij nog in zo grote mate voorkomt en omdat de angst
voor dat gevaar eigenlijk nog niet genoeg is doorgedrongen bij degenen, die er als het
ware dagelijks mee omgaan. Wanneer volgens de Hoofdinspecteur van de veterinaire
dienst op het ogenblik circa 5000 lijders aan bovine-tubcrculose in onze sanatoria ver-
pleegd worden, dan moet deze infectiebron toch ook voor sociale zaken, al ligt ze dan
op het agrarisch terrein, een object vormen van intense zorg.

Ik kan dan ook niet meegaan met de mening van de Minister, wanneer hij in de
Memorie van Antwoord zegt, dat deze zorg ligt bij het Departement van Landbouw.
Het Departement van Landbouw zal inderdaad alles moeten doen wat mogelijk is om
de agrarische belangen, die met de zaak ook gemoeid zijn, te behartigen, hetgeen
echter niet wegneemt, dat hier een enorm belang voor de volksgezondheid ligt. Ik zou
de Minister daarom willen vragen, de aandacht, die hij aan deze zijde van de bovine-
infectie heeft te wijden, te willen effectueren door aan de provinciale Gezondheids-
diensten voor Dieren, waarin op zo krachtige wijze tegen dit gevaar wordt gestreden
en waaraan zo belangrijke financiële bijdragen van agrarische zijde Worden beschik-
baar gesteld, steun te verlenen door het toekennen van een Rijksbijdrage.

In verband met de bestrijding van de t.b.c. is nog gewezen op de wenselijkheid om
ook van de zijde van Sociale Zaken contact te houden met de middelen tot bestrijding
van de bovine-infectie. Tot op zekere hoogte geschiedt dit al. Er is overleg gepleegd
tussen de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening en die van Sociale
Zaken. Ik zal niet nalaten naar aanleiding van de gemaakte opmerkingen alsnog te
doen nagaan in hoeverre van de zijde van mijn Departement daaraan een grotere maté
van medewerking kan worden gegeven. Aan de andere kant heeft het naar mijn mening
geen bestrijding gevonden, dat in de eerste plaats de bestrijding van de bovineinfectie
moet ressorteren onder het Departement van Landbouw. De samenwerking, die men
van verschillende kanten wenst en die ik gaarne zal verlenen, zal er, hoop ik toe leiden,
dat de maatregelen, die gewenst zijn om ook de infectie voor mensen tot de geringst
mogelijke proporties terug te brengen, tot stand zullen komen.

Après une interruption de 1.0 années, due à la guerre, l\'Ecole Vétérinaire de Maison
Alfort, en France, mondialement célèbre, reprend brillamment cette année, le cycle
de ses manifestations.

De nouvelles „Journées Vétérinaires" y auront lieu, du Jeudi 9 au Dimanche 12 Juin,
sous la présidence de Monsieur le Professeur Bkessou, Directeur de l\'Ecole.

Le programme établi prévoit un emploi du temps d\'un grand intérêt professionnel,
comprenant: une série de conférences par les professeurs les plus éminents, des projections
de films, des démonstrations de technique nouvelle, des expositions et le tout devant
se terminer par une garden-party, organisée par les Elèves dans le parc de l\'Ecole.

Nous savons que les Vétérinaires Français se préparent "à accueillir cordialement
les délégations étrangères, qui ne manqueront pas d\'y assister, et comptent sur leur
grand nombre à profiter de l\'importance indubitable de ces Journées.

Pour y ajouter un intérêt supplémentaire, une visite de la Normandie et de la Région
Lyonnaise permettra de parcourir les centres les plus importants d\'élevage et de médecine
vétérinaire (insémination artificielle, lutte contre la fièvre aphteuse, etc.).

Partout des réceptions chaleureuses sont prévues pour les participants de la part de leurs
collègues Français qui se réjouissent de cette occasion de resserrer avec eux les leins solides
de confraternité.

Il faut noter que les régions choisies, en raison de ce qu\'elles peuvent offrir d\'attirant
au point de viie vétérinaire, sont aussi d\'un gros intérêt touristique et gastronomique,
cc qui n\'est pas à négliger.

Un circuit de 8 jours au total est prévu, mais il sera réparti avant et après les Journées
de Maison Alfort, de telle sorte que les congressistes qui ne disposeront que d\'un temps
partiel, pourront, à leur gré, choisir l\'une ou l\'autre partie à défaut de profiter de la
totalité.

Les renseignements concernant les inscriptions, les réductions ferroviaires, le pro-
gramme exact et le prix du voyage, les facilités de logements dans Paris pendant les
Journées elles-mêmes, seront envoyés sur demande à tout intéressé qui s\'adressera à
Monsieur le Professeur Vuiixaume, à l\'Ecole Vétérinaire d\'Alfort, (Seine), France.

Uit de Afdeling voor Bacteriologie en Experimentele Pathologie van het
Instituut voor Praeventieve Geneeskunde — Hoofd: Prof. Dr. J. D.
VERLINDE en het Laboratorium voor de Gezondheidsleer der Universiteit
van Amsterdam — Hoofd: Prof. Dr. A. CH. RUYS.

In Augustus 1948 werd ons een duif ter onderzoek aangeboden, die
niet meer in staat was te vliegen en slecht zou eten. Er was geen diarrhee.
Wanneer men het dier, dat geen duidelijk zieke indruk maakte, noch
vermagerd was, op de rug legde, bleef het in dezelfde houding liggen.
Er werd eerst gedacht aan een avitaminose B, doch een met vitaminen
ingestelde behandeling baatte niet. De faeces bevatte vrij veel coccidiën.
Een ingesteld bacteriologisch (faeces) en serologisch (bloedserum) onder-
zoek op salmonellosis verliep negatief. De complementbindingsreactie
(c.b.r.) van het bloedserum t.o.v. psittacosisvirus was echter duidelijk
positief (1 : 320 ). Dit was voor ons een reden, toen het dier plotseling
stierf, om een onderzoek in te stellen naar de aanwezigheid van ornithosis-
(psittacosis) *) virus.

De tijd, dat de psittacosis (Morange, 1895) beschouwd werd als een
salmonellosis (Nocard, 1893), is voorbij. Thans weten wij, dat de ver-
wekker van deze, voor de mens zo gevaarlijke ziekte, een filtreerbaar virus
is, dat, als men de Rickettsiae, zoals thans nog veelal gebruikelijk is, tot
een aparte groep rekent — Rake, in Bergey\'s Manual 1948 rekent de
psittacosis/L.G.V. groep mèt de rickettsiae en de bartonellae tot de Rickett-
siales — behoort tot de groep van de grootste virussoorten. De elementair-
lichaampjes van de vertegenwoordigers van deze virusgroep zijn met
behulp van bepaalde, eenvoudige kleurmethoden (Macchiavello,
Castaneda) duidelijk microscopisch zichtbaar te maken; deze zeer kleine
vormsels, coccoid tot staafvormig, hebben vele namen gekregen: X-bodies
(Coles), Rickettsia psittaci (Lillie), minute bodies (Bedson), Micro-
bacterium multiforme, L.C.L. lichaampjes (Levinthal-Coles-Lillie),
en volgens Bergey\'s Manual 194.8 Miyaganawella psittaci. Het psitta-
cosis-virus maakt, zoals men in het proefdier — de muis is hiervoor zeer
geschikt — heeft kunnen aantonen, een bepaalde ontwikkelingscyclus
door en in een vroeg stadium der besmetting kan men tot 1 micron-grote

*) Meyer onderscheidt het virus, uit papegaaiachtige vogels geïsoleerd, als „psitta-
cosisvirus" van dat, uit andere vogels geïsoleerd en door hem „ornithosisvirus" genoemd.
Het is de vraag of het in het belang van de volksgezondheid is, dit verschil in benaming
te aanvaarden, mede daar de Wet op de Besmettelijke Ziekten alleen „psittacosis" kent.

lichaampjes vinden (Bedson en Bland), die samengesteld zijn uit een
groot aantal elementair lichaampjes, waarin zij dan ook spoedig uiteen-
vallen. Merkwaardig genoeg konden Rivers en Berry deze elementair-
lichaampjes niet aantonen in experimenteel besmette caviae, konijnen en
apen.

De besmetting van de mens geschiedt meestal door inhalatie van de
opgewarrelde („uitschudden der veren"), opgedroogde faeces van de
als huisdier gehouden papegaai, die óf zelf ziekteverschijnselen vertoont,
öf, ofschoon klinisch gezond, toch virusdrager en uitscheider kan zijn.
Het virus rust bij de vogels vooral in de milt, lever en nieren en wordt
met de faeces in de buitenwereld gebracht. De longen zijn bijna nooit
aangetast, i.t.t. de besmette mens, waar de ziekte vaak als een dodelijk
verlopende „atypische pneumonie" met viraemie verloopt. Uit de aard
der zaak doet de psittacosis zich bij de mens meestal voor als een huis-
epidemietje, daar de overgang der ziekte van mens op mens niet zo gemak-
kelijk plaats vindt. De grote epidemieën van besmettingen met het psitta-
cosis-virus bij de mensen — b.v. in i929-\'30-\'3i, 800 gevallen in N.- en
Z.-Amerika en Europa met 20% lethaliteit — moet men dan ook zien
als een opeenhoping van incidentele infecties, uitgaande van een epidemie
onder de vogels en veroorzaakt door min of meer uitzonderlijke, de ver-
spreiding begunstigende, factoren.

Het bleek, dat niet alleen de papegaai drager en verspreider van het
virus was, doch dat men het virusreservoir moest zoeken bij vrijwel alle
papegaai- en parkietachtige vogels, zowel in het wild als in gevangenschap
levend (Meyer: Californië, Fortner en Pfaffenberg: Duitsland, Burnet:
Australië). Veelal is alleen een vergrote milt bij de vogels het teken van
een latente infectie. Het virus veroorzaakt een nestinfectie, de nestvogels
worden besmet, overleven veelal de infectie, blijven drager van het virus
(milt, nieren) en besmetten later, als ze volwassen zijn, weer hun jongen.
Het is a.h.w. een kinderziekte der vogels. Gedurende de pandemie van
1930 was gebleken, dat ook kanaries en vinken in sommige gevallen psitta-
cosis op mensen hadden overgebracht en een uitgebreid onderzoek, o.a.
van Meyer en Eddie, bracht aan het licht, dat talloze vogelsoorten, ook
niet-papegaaiachtigen, in vogelhandels en broederijen, smetstofdrager
waren. Men dacht oorspronkelijk, dat deze vogels besmet waren door de
uit Brazilië en Australië geïmporteerde papegaaiachtige vogels, doch in
1939 beschreef Rasmussen een epidemie van een atypische pneumonie op
de Far-öreilanden, later ook op IJsland gediagnosticeerd, speciaal bij
volwassen vrouwen, die zich op het eind van de zomer bezig hielden met
het plukken en toebereiden van de op die eilanden voorkomende storm-
vogel. Uit deze vogels, zowel als uit bewoners dier eilanden, lijdende aan
een atypische pneumonie, konden Haagen en Maurer een virus isoleren,
dat zeer veel geleek op het psittacosisvirus, terwijl Bedson in het serum
der patiënten complementbindende antilichamen aantoonde.

In 1940 isoleerden Pinkerton en Swank in Amerika uit jonge duiven,
die op een vitamine Bj arm dieet gehouden werden, een virus, dat zich
in al zijn eigenschappen gedroeg als psittacosisvirus, met uitzondering
echter, dat het, intraperitoneaal bij muizen ingespoten, geen ziektever-
schijnselen gaf. Het volgend jaar isoleerde Meyer uit het sputum van
een duivenhouder, lijdende aan een atypische pneumonie, een psittacosis-
achtige virus; van de 33 duiven toonden er ig een complementbinding.

t.o.v. psittacosisvirus en uit 4 van deze duiven kon een virusstara geïso-
leerd worden, die geheel identiek was aan die, welke uit de duivenhouder
zelve geïsoleerd was.

Het bleek niet alleen, dat duiven, zowel in Amerika als in Engeland
een veel belangrijker virusreservoir vormden dan de papegaaiachtige
vogels, doch Meyer kon in 1942 het virus zelfs bij kippen aantonen.
Dalldorf vond het virus bij eenden, Meyer ook bij zeemeeuwen en
geleidelijk aan werd het bij zeer veel vogelsoorten gevonden.

Behalve de smetstof bron, waren er echter ook nog andere verschillen.
Het psittacosisvirus bleek bij intraperitoneale injectie bij de muis virulenter
dan het ornithosisvirus, het psittacosisvirus geeft, intracerebraal bij de
duif geïnjiceerd, als regel geen ziekteverschijnselen, terwijl het ornithosis-
virus juist vaak dodelijk is. Het psittacosisvirus is voor de mens veel ge-
vaarlijker dan het ornithosisvirus, het heeft dan ook niet zelden aanleiding
gegeven tot laboratoriuminfecties, zelfs bij mensen die alleen maar in
het gebouw, waarin met dit virus gewerkt werd, vertoefden. Ook konden
antigene verschillen worden aangetoond. Vormen vogels de voornaamste
en rechtstreekse bron van infectie voor de mens, ook wint de mening veld,
dat interhumane infecties méér voorkomen, dari oorspronkelijk gedacht
werd.

In Engeland vonden Andrewes en Mills het psittacosis- (ornithosis)
virus in 1943 bij duiven, nadat Coles het in 1940 in Z.-Afrika en Pinker-
ton en Swank het in hetzelfde jaar in Amerika bij deze vogels hadden
aangetoond. Andrewes en Mills onderzochten 4 groepen van duiven
met het volgend resultaat:

Groep I: 6 gezonde duiven van een handelaar. Hieruit konden zij
geen virus isoleren.

Groep II: 6 gezonde duiven waarvan de (voor)ouders enige jaren
tevoren uit Amerika geïmporteerd waren. Bij de nestvogels
was een abnormale sterfte geconstateerd. De 6 gezonde
duiven werden gedood. Zij bezaten allen een te grote milt.
Uit al deze duiven kon, via muispassages, het virus geïsoleerd
worden (morphologisch, histologisch, serologisch onderzoek).

Groep III: 9 duiven, pas uit Amerika geïmporteerd. Deze dieren zagen
er armoedig uit, enkele waren tijdens de reis gestorven.
Uit 6 van de 9 duiven, die alleen een vergrote milt vertoonden,
kon het virus geïsoleerd worden.

Groep IV: losvliegende duiven bij een kerk. Veertien dieren, schijnbaar
gezond, werden gedood.

Geen enkele milt was te groot. Uit 1 duif werd een virusstam
geïsoleerd, die ook na herhaalde muispassages, gering viru-
lent was en bleef voor muizen. Uit 5 overige duiven werd
eveneens een agens geïsoleerd, dat, bij afwezigheid van
bacteriële verontreiniging, i.c. geïnfecteerde muizen in 3—23
dagen doodde. Verdere passages gelukten niet.

Hughes nam in Engeland psittacosis (ornithosis) waaF in een groep
oorspr. uit Amerika geïmporteerde duiven. In 1942 vond hij bij dode
duiven die hij ter onderzoek kreeg, soms speldeknopgrote necrotische

haardjes in de lever en bij 3 een dodelijke intraperitoneale bloeding door
ruptuur van een vergrote milt. Bij jonge vogels vond hij dikwijls pericar-
ditis. In 1943 berichtten Andrewes en Mil-ls over de isolatie van orni-
thosisvirus uit duiven, die uit deze „fok" afkomstig waren. Ook gaf het
bloedserum van deze duiven, door Smadel in Amerika onderzocht, een
positieve c.b.r. t.o.v. psittacosisantigeen. Ook kon men de elementaire
lichaampjes vaak reeds in een deppreparaat van het exsudaat van pericard
of peritoneum aantonen!

De ziekteverschijnselen, die de duiven eventueel vertoonden, waren
niet kenmerkend. Vaak werd diarrhee waargenomen, doch dit kan een
complicerende salmonellosis zijn. Jonge dieren vermagerden en ver-
zwakten, oudere dieren werden soms, zonder dat waarneembare ziekte-
verschijnselen vooraf waren gegaan, dood in het hok aangetroffen. Bij
enkele vogels werd opisthotonus waargenomen.

Bij sectie vond Hughes, vooral bij jonge vogels, een (sub)acute ont-
steking van de sereuze membranen, die met een fibrinelaagje bedekt
waren. Bij oudere dieren vindt men meer een vergrote milt, dit verschijnsel
treft men echter vrijwel regelmatig aan bij papegaaiachtige vogels, lijdende
aan of drager van psittacosisvirus. De longen zijn als regel niet aangedaan,
hoewel men toch in deppreparaten soms het virus kan aantonen (Coles).
Soms vindt men ook necrotische haardjes in de lever en het pancreas,
met een infiltratie van rondkernige cellen. Smadel, Wall en Gregg be-
schreven een epidemie van ornithosis bij duiven, waarbij zij acidophiele
kerninsluitsels in de cellen van lever, milt en pancreas vonden. Ook Hughes
vond deze insluitsels in zijn preparaten (bevestigd door Smadel) en Smadel,
Jackson en Harman menen, dat deze duiven (ook) een virus herbergen,
dat niet identiek is met psittacosisvirus en dat zij I.N.I.virus noemden.

Dit virus, dat zij konden scheiden van het psittacosis- (ornithosis) virus,
was alléén pathogeen voor duiven en kon op de chorio-allantoismembraan
van het bebroede kippenei gekweekt worden. Het serum van een der duiven
uit het onderzoek van Hughes bevatte antilichamen tegen dit virus!

Tot de psittacosis-ornithosis virusgroep rekent men, op grond van mor-
phologische, biologische, immunologische en serologische overeenkomst,
alsmede door het gedrag t.o.v. chemotherapeutica en antibiotica, o.a.
het virus van het lymphogranuloma venereum; het meningo-pneumonitis
virus (door Francis en Magill via fretten geïsoleerd uit het keelspoelsel
van mensen, lijdende aan een „influenza-achtig" ziektebeeld), dat ver-
moedelijk identiek is met het ornithosisvirus; het „S.F." virus van Eaton
en zijn medewerkers (geïsoleerd uit het sputum van patiënten, lijdende
aan een atypische pneumonie); het muizenpneumonitisvirus van Nigg,
van Gönnert en dat van De Burgh c.s.; het kattenpneumonievirus
(Baker); het Louisiana pneumonitisvirus; het oorzakelijke agens van de
„insluitsel conjunctivitis"; van het trachoom; alsmede nog verscheidene,
in bepaalde gevallen door enkele onderzoekers geïsoleerde virusstammen,
die niet altijd nader gedefinieerd konden worden. Het is dan ook zoals

Voor isolatie van psittacosis- of ornithosisvirus kan men gebruik maken
van de muis of van het bebroede kippenei. Het virus groeit gemakkelijk
op de chorioallantois membraan (Burnet en Rountree), in de cellen
van de dooierzak (Yanamura en Meyer), de luchtwegen van het embryo
(amnionenting: Burnet en Foley) en na enting in de allantoisholte (soms
voorafgegaan door één dooierzakpassage: De Burgh, Jackson en Wil-
liams). Ook kan men gebruik maken van het voor psittacosisvirus zeer
gevoelige Javaanse rijstvogeltje of van de kanarie.

Een belangrijk hulpmiddel bij het herkennen van de infectie met orni-
thosisvirus is ook het serologisch onderzoek met de complementbindings-
proef, waarbij een, gedeeltelijk gezuiverde en gekookte suspensie van
virushoudend materiaal (muizenmilt of -long, dooierzak of chorioallantois
van het broedei of weefselkweekcultuur), als antigeen wordt gebruikt.

Wij kozen voor virusisolatie de muis als proefdier. Met een suspensie
van lever, milt en nieren, bereid uit de gestorven duif, waarbij ad oculos
geen orgaanveranderingen werden waargenomen, infecteerden wij 5
muizen intracerebraal (A). Na 10 dagen werden 2 dieren gedood en met
een suspensie van hersenen, lever en milt werden 5 muizen intracerebraal
(i.c.) (B) en 5 muizen intraperitoneaal (i.p.) (O) besmet. Deze dieren
bleven gezond, de proef werd hiermee gestaakt. De 3 overige muizen A
werden een maand n:t infectie gedood. De milten waren te groot, doch het
gelukte ons niet, met zekerheid elementairlichaampjes aan te tonen.
De c.b.r. met het bloedserum van deze 3 dieren verricht, viel negatief uit,
weshalve deze isolatieproef stop gezet werd. Bij de eigenaar van de bewuste
duif werden nog 10 andere duiven serologisch onderzocht; bij 2 viel het
onderzoek negatief uit, 7 vertoonden een c.b. titer > 1 : 80 ( )
en bij één dier was de titer 1 : 80 ( )• Wij hebben nog getracht uit een
andere duif van deze eigenaar, die ons werd afgestaan en waarbij geen
c.b. antilichamen in het bloedserum aangetoond konden worden, orni-
thosisvirus te isoleren door middel van muis- en hamster-enting, doch
ook deze proef viel negatief uit. Het is wel opvallend, dat een zo hoog
percentage van deze duiven met een positieve c.b.r. reageerden; de eigenaar
vertelde, dat hij het vorig jaar „Belgische ziekte" onder zijn duiven had
gehad. Hij en zijn huisgenoten hadden geen ziekteverschijnselen vertoond
die in enig verband met de duiven konden worden gebracht.

Bij 2 duiven van een andere eigenaar hadden we meer geluk. Deze dieren
waren ons afgestaan, daar zij „niet helemaal goed" waren; een ingesteld
onderzoek op salmonellosis en darmparasieten viel negatief uit. De sera
van deze dieren vertoonden geen c.b.r. t.o.v. psittacosisvirus. De dieren
werden gedood en als afwijkende bevindingen noteerden wij: bij één duif
milt wat groot, darmen te rood; bij de andere duif geen met het blote oog
waarneembare afwijkingen. Een orgaansuspensie van lever, milt en nieren
van beide dieren tezamen, werd als volgt ingespoten:

5 J^ong^e muizen i.n. ) D_eze dieren zijn na 10 dagen gedood en vanlongen,
3 muizen i.p. ^ hersenen en milten werd één suspensie (p) bereid.

Nr. iAna 4 d. gestorven. Van hersenen, lever, milt en nieren werd één
suspensie bereid, waarmee 4 muizen i.c. i.p. werden besmet. Hiervan

stierf er één na een maand (reeds rot), de 2e werd na ruim een maand
gedood (iets ziek), doch leverde bij sectie geen afwijkingen op. De c.b.r.
van het serum viel negatief uit. De overige 2 werden na ruim 11 maand
gedood (sectie g.a.) en ook hiervan viel de c.b.r. negatief uit. Nr. 2A stierf na
7 dagen. Geen vergrote milt. Met een orgaansuspensie van dit dier werden
5 muizen (B) i.c. i.p. besmet. Twee hiervan waren na 4 dagen dóódziek,
met een suspensie van de hersenen werden 5 muizen i.c. i.p. geïnfecteerd
en met een suspensie van de milten eveneens 5 muizen op dezelfde wijze.
De muizen van deze 2 groepen stierven (indien moribund, dan gedood)
na 4 dagen en zo gelukte het regelmatig muizen te besmetten met sterfte
na 4 dagen. De derde muis van groep B stierf 6 dagen na de besmetting
en ook hier gelukte het passages te krijgen met sterfte 4. dagen na de be-
smetting. De overige 2 muizen van groep B stierven pas na enige weken
en daar de cadavers reeds rot waren, werden deze weggedaan.

Nr. 3, 4 en 5 van de eerste muispassage (A) werden 10 dagen na de
besmetting gedood en de orgaansuspensie (lever, milt, hersenen, nieren)
werd gevoegd bij de orgaansuspensie p (zie boven). Met deze gecom-
bineerde orgaansuspensie werden 5 muizen i.c. i.p. besmet en deze
dieren waren op de 5e dag na de besmetting moribund. Ook nu konden
weer serie passages gemaakt worden met sterfte 4 dagen na besmetting.

Nr. 6 en 7 van de eerste muispassage (A) bleven 2 maanden gezond.
Zij werden gedood en bij sectie werd de milt zeer groot bevonden.

Wij meenden met deze proeven een infectieus agens in handen te hebben,
dat tot de psittacosis-ornithosis virusgroep behoorde, en steunden hierbij
op de gegevens van deze en verder voortgezette proeven:

ie. vertoonde het microscopisch beeld van een deppreparaat, van ver-
schillende organen gemaakt, gekleurd vlgs. Castaneda\'s methode
met „bleu Borrel", een grote overeenkomst met dat, wat men ziet bij
de experimentele psittacosis in muizen: intracellulaire ophopingen
van niet even grote ronde tot coccoide deeltjes, blauw gekleurd, in
tegenstelling tot de cellen en kernen, die door de saffranine rood-
bruin gekleurd zijn.

2e. viel de c.b.r. met het bloedserum van verschillende overlevende muizen
uit onze proeven, t.o.v. psittacosisvirus, positief uit. B.v.:

gebleven) 13 Óctober c.b. titer 1 : 160 (Jr)
Muis 4e passage: besmet 17 Sept. (i.n.); gedood (gezond gebleven)

13 October c.b. titer 1 : 20 (±)
Muis 4e passage: besmet 17 Sept. (i.n.); gedood (gezond gebleven)
13 October c.b. titer 1 : 10 (±)

3e. alle orgaansuspensies, welke wij voor overentingen gebruikten, waren
bacteriologisch steriel (aerobe en soms ook anaerobe cultuur). Het
uitgangspunt: 2 duiven, zij het ook met een negatieve c.b.r. t.o.v.
psittacosisvirus, alsmede het redelijkerwijs kunnen uitsluiten van
infectieziekten, ook van latente aard, bij onze muizenvoorraad, pleitte
eveneens voor een psittacosis- (ornithosis) virus. Toxoplasmosis, bij
duiven in Amerika vrij verspreid, konden wij gemakkelijk uitsluiten.

a) bij intraperitoneale infectie voor muizen meestal niet dodelijk
was, noch ziekteverschijnselen veroorzaakte, zulks in tegenstelling
tot psittacosisvirus.

b) het virus bleek, bij intracerebrale infectie, voor een jonge vol-
wassen duif dodelijk, zulks in tegenstelling tot psittacosisvirus.

c) ofschoon zij, die geregeld met een virus werken, uiteraard aan
gevaar van besmetting zijn blootgesteld, viel een c.b.r. van 4 onzer
negatief uit. Met psittacosisvirus zouden vrij zeker latente, of
misschien zelfs manifeste besmettingen opgetreden zijn.

De c.b.r. is voor de psittacosis-ornithosis-lymphogranuloma venereum
virusgroep een groepsreactie (een antigeen bereid uit longen van i.n.
met ons virus besmette muizen gaf, evenals een door ons gebruikt psittacosis-
antigeen, tot in een verdunning 1:16 een positieve c.b. met een bekend
positief lymphogranuloma venereum serum, doch tussen psittacosis- en
ornithosisvirus bestaan in het algemeen enkele verschillen, als hierboven
vermeld.

Wij mochten dan ook wel aannemen, dat wij — voor het eerst in Neder-
land — uit duiven ornithosisvirus geïsoleerd hadden. Een juiste deter-
minatie van de virusstam kon nog niet uitgevoerd worden.

Het door ons uitsluitend op muizen geïsoleerde ornithosisvirus veroor-
zaakte bij deze dieren na intranasale besmetting, duidelijke longverande-
ringen (hepatisatie, consolidatie) en sterfte na 4 dagen. Zulke longen
bevatten veel elementair lichaampjes en zijn, door hun hoog virusgehalte,
zeer geschikt voor antigeenbereiding. Het gevaar van longpassages in
muizen ligt vooral in het activeren van het bij muizen soms latent aan-
wezige muizenpneumonievirus (Nigg). Dit virus is echter alléén voor de
muis pathogeen bij intranasale besmetting. Vermoedelijk komen er echter
meerdere stammen of varianten van dit virus bij muizen voor, met soms
uiteenlopende eigenschappen. Zo isoleerden de Burgh c.s. uit de longen
van muizen een psittacosisachtig virus, dat ook bij intraperitoneale en
intracerebrale injectie dodelijk voor muizen was.

Ons virus was voor muizen, na i.c. of i.n. besmetting, veelal dodelijk,
slechts enkele dieren overleefden de infectie en vertoonden dan soms,
echter lang niet altijd, een positieve c.b.r. t.o.v. psittacosisantigeen. Bij
i.p. infeÊtie was het virus meestal niet pathogeen, hoewel bekend is, dat
zulke dieren dan virusdrager worden.

Groep F, besmet met hersensuspensie van experimenteel besmette en
aan ornithosis gestorven muizen; groep F₂ id. met suspensie van lever en
milt. Groep E_t en E₂ idem doch van een andere muispassage. Alle dieren
besmet op 30 September.

3 muizen i.p. Hiervan 2 gestorven op 4 Oct. Id. positief. De 3e muis
op 28 October gedood. C.b.r. 1 : 40.

3 muizen i.n. Op 6 resp. 9 Oct. 2 gestorven (longen niet steriel). De 3e
muis op 28 October gedood. C.b.r. 1 : 40.

3 muizen i.p. Op 4 Oct. één gestorven (rot). De 2 overigen op 28 Oct.
gedood. C.b.r. 1 : 40 resp. 1 : 40 ( ).

3 muizen i.p. Op 28 October gedood. C.b.r. van alle 3 1 : 40.
3 muizen i.n. Een gestorven op 8 October (geringe longverand.:
elementair lichaampjes aangetoond).

E₂. 2 muizen i.c. Gestorven op 4 October (ornithosis positief).
3 muizen i.p. Gestorven op 4 October (ornithosis positief).
3 muizen i.n. Merkwaardig genoeg bleven deze muizen gezond!
Op 28 October gedood (geen longverand.) C.b.r. van Nr. 1 mislukt,
van Nr. 2 negatief en van Nr. 3 1 : 40. Door verdere muisentingen
met een suspensie van de vergrote milten van deze dieren kon orni-
thosisvirus aangetoond worden.

Men ziet hieruit i° het enigszins onregelmatig aanslaan der infectie bij
muizen en 2° dat een negatieve c.b.r. niet altijd een waarborg is, dat géén
virus aanwezig is. Ook bij de duiven zagen wij dit.

De gevoeligheid van andere diersoorten voor ons virus werd als volgt
onderzocht:

a) 2 kippen werden om de 4 dagen i.m. en i.p. ingespoten met levend
virus, met het doel een neutraliserend en/of complementbindend anti-
serum te verkrijgen (Hii.leman). Totaal werden 20 injecties gegeven.
De dieren bleven geheel gezond. Helaas konden wij in het serum, na
beëindiging der proef, noch neutraliserende noch complementbindende
antilichamen aantonen.

b) 3 fretten werden i.c. resp. i.p. resp. i.n. besmet met levend virus. Deze
dieren bleven klinisch gezond, slechts de i.c. besmette fret vertoonde
de eerste week wat temperatuurstoppen tot 39.6. Zestien dagen na
de infectie werd van alle dieren serum gewonnen, dat echter helaas
anticomplementair bleek te zijn. De i.n. besmette fret werd gedood.
Aan de longen konden geen veranderingen worden vastgesteld. Bij
de 2 andere fretten zal door muisproeven nog nagegaan worden, of de
dieren misschien virusdrager zijn geworden.

c) i hamster i.n. besmet, stierf na 9 dagen, evenals een, die intracerebraal
besmet werd. Met moeite konden in het mier. preparaat „kolonies"
(intracellulaire ophopingen van elementair lichaampjes) ontdekt
worden. Een hamster, i.p. besmet, bleef klinisch gezond.

d) Een jonge volwassen duif (serum geen c.b.) werd intracerebraal besmet
met virushoudend materiaal en stierf na 4 dagen (ornithosisvirus
microscopisch en met behulp van muisenting aangetoond).

Een jonge volwassen duif (serum geen c.b.) werd intraperitoneaal
besmet met virushoudend materiaal. Dit dier bleef klinisch gezond en
daarom werd dit dier een maand later i.c. besmet met virushoudend mate-

riaal. Acht dagen later was het dier moribund en werd gedood. Het dier
was sterk vermagerd en de veren om de cloaca waren zeer besmeurd met
faeces (diarrhee). Bij sectie werd alleen een zéér grote milt gevonden
(bevatte ornithosisvirus). De c.b.r. van het serum was nu i : 18 ( ).
Vermoedelijk heeft de eerste, i.p. besmetting aanleiding gegeven tot een
latente infectie (grote milt), doch niet tot voldoende weerstand tegen een
i.c. besmetting. Trouwens, de „immuniteit" tegen ornithosis is relatief,
er is een „carrier state" en dit labiele evenwicht tussen virus en organisme
kan door een verlaging der algemene weerstand ten gunste van het virus
verstoord worden. Het is bij muizen wel gelukt, met gedood virus een
betrekkelijke immuniteit op te wekken, dóch muizen die na i.p. vaccinatie
resistent waren tegen i.p. injectie van iooo minimale dodelijke doses levend
virus, stierven toch na i.c. of i.n. besmetting met een veel kleinere hoeveel-
heid virus.

Terwijl bij de mens een hoge titer in het bloedserum als vrijwel bewijzend
kan gelden voor een actieve infectie met een virus der psittacosis/LGV.
groep — een bewijs met meer zekerheid is het stijgen van de titer gedurende
en kort na de ziekte — kan men bij de individuele duif deze betekenis
zelfs aan een zeer hoge titer nauwelijks toekennen. De c.b.r. heeft echter
wel waarde om uit te maken of onder een groep duiven het virus actief
aanwezig is: men vindt in dit geval in de regel, dat ie. een zeer groot
aantal duiven positief en slechts enkele negatief reageren en 2e. dat het
aantal duiven\'met een hoge titer groter is dan in groepen waar de infectie
niet actief is, zoals men uit bijgevoegd schema kan zien. Het bleek ook,

dat er groepen vogels zijn, die allen negatief reageren; deze zijn resp. een
tiental kippen in eigen broedmachine uitgebroed en dus nooit in contact
gekomen met andere vogels; drie en twintig bastaard duiven uit de dieren-
tuin van Artis ¹), die nooit in nauw contact komen met postduiven, zelf
gekweekt uit een geïsoleerde groep van 9 postduiven met lage serumtiters;
een tiental sierduiven uit Leiden.

1 Voor zijn bereidwillige toestemming tot dit onderzoek zijn wij de directeur, Dr.
A. L. J. Sunier, veel dank verschuldigd.

c.b.r.: soms zijn dit jonge duiven, soms enkele jaren oude, steeds echter
zijn de duiven klinisch volkomen gezond.

Het systematisch serologisch onderzoek van duiven is nog nimmer
geschied; de weergegeven resultaten zijn slechts de eerste pogingen om
hier het verband tussen infectie en het voorkomen van antilichamen in
het bloedserum op te lossen. De waarde van het serologisch onderzoek
moge echter nog blijken uit de volgende twee waarnemingen, door een
onzer verricht (D).

Eind 1948 werd serum van een patiënt, lijdende aan virus-pneumonie,
ter onderzoek opgezonden. De titer der c.b.r. was 1/128, en deze steeg in
de loop der maanden tot 1/1024, een voor deze aandoening zeer hoge titer.
Op grond hiervan — virus onderzoek van het sputum was negatief -— werd
een infectie met psittacosisvirus aangenomen en een vijftal (volkomen ge-
zonde) duiven van de patiënt voor onderzoek opgezonden. Hiervan waren
drie serologisch zeer sterk positief (1/128, 1/512, 1/1024), de beide anderen
negatief. Bij sectie bleek een der negatief reagerende duiven een sterk
vergrote milt te hebben (1 X 1 cm), de 4 anderen vertoonden geen afwij-
kingen. Uit de „positieve" zowel als uit de „negatieve" dieren werd zonder
veel moeite een virusstam geïsoleerd, die voor muizen sterker pathogeen
bleek te zijn, dan de eerst door ons uit duiven geïsoleerde (W.) ornithosis-
virusstam (wordt elders uitvoeriger gepubliceerd).

De tweede waarneming betrof een negental duiven, die deel uitmaakten
van een „hok", waarin 3 maanden vóór hun inbeslagname een duif gestor-
ven was, waarna zich bij de duivenhouder een familie-epidemie van „griep"
ontwikkeld had. Alle patiënten vertoonden in hun bloedserum een positieve
c.b.r. t.o.v. psittacosis, zij het in lage titers. Om de serologie der vogels te
kunnen bestuderen, werden de dieren niet gedood voor virusonderzoek,
maar gedurende een jaar in observatie gehouden. De tien jongen die zij
groot brachten, zijn allen na ^ 4 maanden gedood en virologisch en
serologisch onderzocht, echter met negatief resultaat, zodat men mag
aannemen, dat de ouderdieren geen virus meer uitscheiden. Dit vermoeden
vindt bevestiging in het verloop der serologische reacties gedurende de
waarnemingstijd, die, zoals met ziet (tabel II) zoncler uitzondering dalen.

Men moet aannemen, dat het gestorven dier — een „aangevlogen"
vogel — de bron is geweest der besmetting zowel van mensen als van
vogels en dat het virus weinig virulent is geweest, zodat het bij de duiven-
houdersfamilie slechts een lichte, bij de dieren een onopvallende infectie
heeft veroorzaakt (zal elders uitvoeriger gepubliceerd worden).

In ieder geval blijkt uit deze en andere, nog niet gepubliceerde onder-
zoekingen, dat het ornithosisvirus onder de duiven in Nederland zeer
verbreid moet zijn, zij het in een over het algemeen weinig virulente vorm.
Men mag de infectie als regel eerder verwachten bij postduiven — die
door hun reizen nauwer onderling contact hebben — clan bij sierduiven
of in het wild levende vogels.

Wij beschreven hierboven de isolatie van ornithosisvirus uit duiven
in Nederland, en wezen op de waarschijnlijk algemene verbreiding van

dit virus bij duiven over het gehele land. Dat dit virus bij de mens in staat
is een ernstige, zelfs dodelijke atypische pneumonie te verwekken, is bekend
(Meyer, Eddie en Yanamura; Smadel, Wall en Gregg). Ofschoon het
ons niet gelukt is het ornithosisvirus uit lijders aan primaire, atypische
pneumonie te isoleren (sputum), zo menen wij toch, dat er verband gelegd
mag worden tussen de gevallen van viruspneumonie met positieve c.b.r.,
die wij bij enige duivenhouders waarnamen ¹) en het hoge percentage
van hun duiven die een pos. c.b.r. vertoonden. Het gevaar, dat zulke
duiven voor de mens opleveren, moet erkend, doch niet overschat worden.

Bestrijding op grote schaal van deze overwegend latente infectie bij
duiven is een hopeloze zaak. Het radicale recept „abtöten der ganze Bande"
is geen oplossing, daar men uit oorlogservaring weet, hoeveel dieren er
zouden „onderduiken".

Epidemiologisch zou men iets mogen verwachten van een vliegverbod
voor postduiven onder het jaar, wanneer de dieren enerzijds het gevoeligst
voor infectie, anderzijds het besmettelijkst voor hun omgeving zijn; doch
wie iets weet van duivensport, begrijpt, dat ook deze maatregel nooit
toegepast zal kunnen worden.

De enige bestrijdingswijze die kans op succes heeft, is bij duivenhouders
en dierenartsen belangstelling wekken voor deze ziekte en in individuele
hokken de bestrijding ter hand nemen. Deze zal in hoofdzaak moeten
bestaan uit het doden van dieren die öf klinisch ziek zijn, óf waarbij, op
grond van serologisch onderzoek der gehele koppel, een virusverspreiding
waarschijnlijk kan worden geacht, waarbij men dan alleen nog zekerheid
over het uitroeien der infectie kan krijgen door regelmatige serologische
controle, bijvoorbeeld 3 a 4 X gedurende minstens een jaar.

Van vaccinatie van duiven mag men thans nog niets verwachten
(Hughes), doch ook ten aanzien van de mens, die blootgesteld is aan een
voortdurende infectie (duivenhouders), is op dit gebied nog niets bereikt.

Wanneer het zeer kostbare dieren betreft, zou men succes mogen ver-
wachten van een kuur van enkele weken, bestaande uit dagelijkse injecties
met penicilline in hoge dosis (1500 E. per dag), daar van een dergelijke
behandeling bij mensen en proefdieren gunstige resultaten beschreven zijn.

Voor het eerst werd in Nederland psittacosis (ornithosis) virus uit duiven-
geïsoleerd. Enige eigenschappen van deze virusstam werden in het dier-
experiment nagegaan.

Een onderzoek naar complementbindende antilichamen bracht aan
het licht, dat ook in Nederland psittacosis bij duiven zeer verbreid is en
het gevaar er van voor de gezondheid van de mens wordt besproken.

Psittacosis (ornithosis) virus has been isolated from Dutch pigeons lor the first time.
Some characteristics of the virusstrain could be determined in experiments with animals.

Results of the complements fixation test show that psittacosis is widespread in pigeons
in the Netherlands. The threat as to public health is discussed.

Andrewes, C. H. en Mills, K. C.: Psittacosis (ornithosis) virus in English pigeons.

Lancet 1943 biz. 292.
Bedson, S. P.: Discussion on the viruses of the psittacosis-lymphogranuloma group.

Proc. Roy. Soc. Med. 40-1947-662.
Bedson, S. P. and Bland, J. O. W.: Developmental forms of psittacosis virus. Brit. J.

exp. Path. 15-1934-243.
De Blieck, L.: Viruspneumonie bij muizen. Hand. Ned. Nat. Geneesk. Congres Utrecht
1941.

De Buroh, P., Jackson, A. V. and Williams, S. E.: Spontaneous infection of laboratory

mice with a psittacosis like organism. Austr. J. exp. Biol. Med. Sc. 23-1945-107.
Burnet, F. M.: Psittacosis in Australia. Proc. 6th Pacific Sc. Congress V., 1939-349.
Cox, H. R.: Psittacosis, ornithosis and related viruses. Annuals N.Y. Acad. Sc. 48-1947-
393-

Eaton, M. D., Martin, W. P. and Beck, M. D.: The antigenic relationship of the
viruses of meningopneumonitis and lymphogranuloma venereum. J. exp. Med.
75-1942-21.

Gönnert, R.: Weitere Untersuchungen zur Charakterisierung des Bronchopneumonie-

virus des Maus. Medizin und Chemie Bd. IV.
Gönnert, R.: Ueber ein neues, dem Erreger des Lymphogranuloma inguinale ähnliches

Mäusevirus. Klinische Wochenschrift 20-1941-18 Jan.
Gönnert, R.: Die Bronchopneumonie, eine neue Viruskrankheit der Maus. Zbltt. Bakt.
147-1941-161.

Gönnert, R.: Ueber einige Eigenschaften des Bronchopneumonievirus der Maus. Zbltt.
Bakt. 148-1942-331.

of viral agents. J. Inf. Diseases 76-1945-96.
Hornus, J. P.: Psittacose pulmonaire experifhentalc de la souris blanche. Annales de

l\'inst. Pasteur 64-1940-97.
Hughes, D. L.: Ornithosis (psittacosis) in a pigeon flock. J. comp. med. 57-1947-67.
Labzoffsky, N. A.: Ornithosis among „wild" pigeons in Ontario. Canad. J. Publ.
Health 38-1947-187.

Geneesk. 82-1938-5555.
Pinkerton, H. en M\'oragues, V.: Comparative study of meningopneumonitis virus,
psittacosis of pigeon origin and psittacosis of parrot origin. J. exp. Med. 75-1942-575.
Rudd, G. V. en Burnet, F. M.: Intranasal infection of mice with the virus of psittacosis.

Austr. J. exp. Biol. Med. Sc. 19-1941-33.
Williams, S. E.: The growth of psittacosis virus in the allantoic cavity of the developing
egg. Austr. J. exp. Biol. Med. Sc. 22-1944-205.

Biester H. E. and Schwarte, L. H.: Diseases of Poultry. The Iowa State College
Press 1948.

Diagnostical procedures for viral and rickettsial diseases. New York 1948.
Viral and rickettsial infections of man. Philadelphia 1948 (Psittacosis-lymphogranuloma
group by K. F. Meyer).

Prof. Dr. J. A. BEIJERS (afd. inwendige ziekten) en Dr. J. DE VVAEL (afd.
med. vet. chemie, Dir. Prof. Dr. SEEKLES.)

Begin December 1948 vroeg collega Booy uit Krommenie mij in consult
bij een aantal koeien van een veehouder uit Assendelft, die blijkbaar aan
een vergiftiging leden en waarvan de toestand niet verbeterde. Het bleek
mij toen, dat op een stal van 15 runderen er 8 in min of meer ernstige mate
ziek waren.

De eerste verschijnselen waren ongeveer een week geleden begonnen
met vermindering of geheel ophouden van de eetlust, trage ontlasting en
vermindering der melkgift. De dieren waren in goede conditie ongeveer
een maand geleden uit de weide gekomen en sindsdien krachtig gevoerd,
zodat de voedingstoestand thans zeer goed mocht worden geheten. Eén
rund was aan de beterende hand, begon weer wat te eten, had geherkauwd
en toonde normale defaecatie. Eén koe lag comateus ter aarde en was
niet in staat te rijzen. De andere dieren stonden met de kop tegen de muur
gedrukt; sommige deden dit met zo\'n kracht, dat zij de neusgaten bijna
dicht drukten, de ademhaling daardoor zo bemoeilijkten, dat men vreesde,
dat zij zouden stikken. De gehele stal was vervuld met een luid snuivend
in- en exspiratorisch stenosegeruis. De stand van de zieke dieren was
verder zeer merkwaardig; zij brachten de lichaamslast hoofdzakelijk op
het voorstel over (zoals een paard met hoef bevangenheid achter), één
achterbeen was naar voren geplaatst tussen beide voorbenen; het achterstel
balanceerde om het andere achterbeen, ieder ogenblik dreigde het dier
om te vallen. Het was bijna niet mogelijk, de dieren zich ietwat te doen
verplaatsen; toen ik zulks met behulp van drie man toch doorzette, viel
de koe neer. Verder vertoonden de dieren een sterke tremor aan de achter-
hand zowel als aan de schouderspieren. Het klinisch onderzoek werd door
een en ander, vooral doordat de dieren niet van de plaats waren te krijgen,
sterk bemoeilijkt.

De temperatuur was van geen der onderzochte dieren verhoogd, de
pols varieerde van 60—84, de ademhalingsfrequentie was bij sommige
door het neusdichtdrukken laag-normaal. Auscultatie der longen was
uiteraard niet mogelijk. Gaarne had ik een onderzoek ingesteld naar de
Stellreflexen, maar ook dit was natuurlijk niet te doen. De pupillen waren
mogelijk iets te wijd, maar reageerden wel op sterke lichtinval met behulp
van een zaklantaarn. Of de dieren verminderd gezichtsvermogen hadden,
kon ik niet nagaan, verschijnselen van amaurosis door verlamming van
de N. opticus, waren er niet.

Speekselvloed en kauwkrampen bestanden niet, de slijmvliezen waren
iets livide rood; zonder bepaald kolieksymptomen te hebben, gaven de
dieren toch uitingen van pijn te kennen (tandenknarsen, steunen).

De pensbewegingen waren zwak en te gering in aantal; het rectaal
onderzoek leverde niets bijzonders op (slecht gevulde maag en kleverige,

stinkende faeces). Bij één koe, die bij het cathcteriseren in de groep viel,
kon ik slechts een weinig, bloederige urine krijgen, deze bleek een cysto-
pyelo-nephritis te hebben (bij sectie achtte Dr. Zwanenburg deze van
oude datum). Van twee andere koeien was de urine zuur en licht eiwit- en
acetonhoudend (resp. 1.7 en 1.3 gr aceton per liter). In het serum was
- tamelijk veel bilirubine aanwezig (resp. 9 en 8 mg per liter; ter vergelijking:
voor het paard reken ik 11 a 12 mg bilirubine per liter normaal).

De Ca-gehalten van het serum waren iets verlaagd (resp. 8 en 9.3 mg %);
die van anorg. phosphor wat te hoog (6.4 en 8.3 mg %); die van Mg.
hoog-normaal (2.9 en 2.5 mg %).

Het morphologisch bloedonderzoek gaf geen afwijkingen. Hoogstens
kon men tot enige bloedindjkking concluderen.

Uit mijn onderzoek kon ik geen verdere conclusies putten, dan dat de
dieren vergiftigd waren met een zenuwgift, dat tevens een degeneratie
van lever en nieren had veroorzaakt. Wilde men denken aan een mineraal-
vergift, dan kwam alleen lood in aanmerking; voor loodintoxicatie waren
de klinische verschijnselen niet typisch, maar mogelijk werd dit veroorzaakt
door het min of meer chronische der intoxicatie. Verreweg de meeste
loodvergiftigingen, die ik in mijn leven gezien heb, waren toch acute,
veroorzaakt door de eenmalige opname van een toxische resp. letale dosis
van een loodverbinding.

Het voedsel, dat de dieren hadden gebruikt, bestond uit hooi, suikerpulp,
kuilgras, regeringsmeel, blauwmaanzaadmeel en gebroeid cocosmeel.
Het blaauwmaanzaadmeel was in een hoeveelheid van 70 kg aan 13 koeien
in de eerste week na de weideperiode gevoerd, maar daarna niet meer.
De tweede week was 70 kg van het cocosmeel en 50 kg regeringsmeel
gegeven, mogelijk was dit ook in 5 dagen gegeven; de volgende 4 dagen
hadden de dieren nog een restje van het cocosmeel gehad. Toen was de
periode van ziek worden en niet meer eten begonnen; bij de ene koe wat
eerder dan bij de andere.

Anamnestisch was het niet mogelijk uit te maken hoeveel iedere koe
van de verschillende voedsels per dag had gekregen; er werd alleen met
„bakjes" en „schepjes" gewerkt, maar de eigenaar verzekerde mij herhaal-
delijk: „ik heb ze best gevoerd".

Het blauwmaanzaadmeel meende ik als oorzaak te mogen uitsluiten,
immers het morphinegehalte hiervan is gering en het rund is zeer weinig
gevoelig voor opium-alcaloïden. Bovendien wezen de klinische verschijnse-
len niet op een dergelijke vergiftiging. Het hooi, de pulp en het kuilvoer
leken goed; het cocosmeel achtte ik het meest verdacht, het rook sterk
ranzig en enigszins muf. Tot mijn genoegen had collega Rempt, directeur
van de Gezondheidsdienst voor dieren in Noord-Holland, die enige dagen
vóór mij bij het geval was geroepen, het voedsel reeds opgezonden naar
het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht. Ik zelf verzocht aan Prof.
Seekles het cocosmeel op lood te willen onderzoeken. Hierover zal
Dr. de Wael uitvoerig berichten. Ik kan volstaan met te constateren,
dat uit hun onderzoek is komen vast te staan, dat met zekerheid hier van
een loodintoxicatie sprake is geweest.

Gegeven de twijfel, waarin ik bij mijn onderzoek verkeerde, kon ik
noch tegenover de eigenaar een prognose uitspreken, noch collega Booy
een effectieve therapie aangeven. Wel leek mij het geven van sulfasmagne-
sicus of natricus aangewezen, zowel als laxans als eventueel antidotum

tegen lood. Collega Booy had reeds een behoorlijke hoeveelheid sulf.
magnesicus gegeven, maar de dieren hadden daarop niet gedronken;
vermoedelijk is het daaraan te wijten, dat de laxerende werking niet tot
uiting was gekomen. Het geven van grote hoeveelheden water was gemak-
kelijker voor te schrijven dan uit te voeren bij deze dieren, die moeilijk
slikten en verder bijna niet te hanteren waren.

Ik heb geadviseerd in het uiterste geval via een penstrocart het water
in de grote maag te brengen, maar men heeft kans gezien met de fles nog
al wat in te brengen. Hoeveel is mij niet bekend.

Een inspuiting van Mg. en van Mg. en Ca. bij een andere koe gaf geen
enkel resultaat, wat niet verwonderde, toen het serumonderzoek op Ca. en
Mg. bekend werd. Vier koeien zijn gestorven. Dr. Zwanenburg, veterinair
medewerker aan de Prov. Gezondheidsdienst voor dieren, wie ik dank
zeg voor deze mededelingen, berichtte mij, dat de sectiebevindingen zeer
gering waren. Eén koe had, zoals reeds boven geschreven is, een pyelone-
phritis, maar ook de andere drie hadden bloed in de urine en de blaas.
Een ervan had zeker een cystitis, ook waarschijnlijk reeds van ouderen
datum; de nieren van deze koe waren vochtig op sneevlakte. Verder waren
de levers in meerdere of mindere mate gedegenereerd.

Berekenen we de hoeveelheid lood, die de koeien in ruim een week
met zijn vijftienen hebben opgenomen, dan komen we tot een totale
hoeveelheid van minstens 700 gram lood. En dan laat ik het restje cocosmeel
der laatste 4 dagen nog buiten berekening. Natuurlijk kan de hoeveelheid
per koe niet worden berekend, want de dieren hebben niet dezelfde hoeveel-
heden meel opgenomen. Maar in ieder geval is de hoeveelheid lood groot
genoeg geweest, om achteraf verwonderd te zijn, dat niet alle koeien zijn
gestorven. Niet onmogelijk heeft toch het door Booy en later nog eens door
mij toegediende sulfas magnesicus dit tegengehouden. Immers het geven
van sulfaten of zwalvelzuur is nog steeds de beste behandeling. Men stelt
zich voor, dat hierdoor het onoplosbare loodsulfaat wordt gevormd. Of in
werkelijkheid van dit in water onoplosbare zout ook door de verterings-
sappen van maag en darmen toch niet iets tot resorptie kan komen ?

Het is algemeen bekend, dat het rund veel gevoeliger voor lood is dan
het paard, dat meer dan de tienvoudige hoeveelheden kan verdragen.
Precies is de letale dosis bij het rund niet bekend. Immers deze hangt van
verschillende factoren af: de oplosbaarheid van de loodverbinding, de
resorbtie, de algemene toestand van het dier, de vulling van maag en
darmen, e.d. Bovendien moet men rekening houden met de individuele
gevoeligheid. Als toxische dosis bij het rund wordt opgegeven 45 g (gegeven
als loodacetaat, hierin zit ± 25 g lood). Als dodelijke dosis 50—100 g
(± 25—50 g lood).

Bij het paard bedraagt deze 500—750 gram. Vroeger zag ik veel meer
loodintoxicaties dan de laatste tien of vijftien jaren. Het mindere gebruik
van loodwitverven, minder bemesten van het land met stadsvuil reken
ik tot de voornaamste oorzaken van dat verschil. In de oorlogsjaren zag
ik verschillende gevallen, meest met dodelijke afloop, doordat koeien de
merktekens, die de eigenaar met menie op de huid had aangebracht bij
de evacuatie van vee, hadden afgelikt.

Daartegenover staat, dat een nieuwe bron voor vergiftiging in de laatste
tijd ontstaan is door het gebruik van het loodarsenaat in land- en tuinbouw.
We hebben hierin een combinatie van twee zware vergiften; hoe nonchalant

men des niettegenstaande er mee omspringt, heb ik onlangs in mijn arti-
keltje over acute arsenicumvergiftiging beschreven.

Een vergiftiging die grote gelijkenis vertoont met de onze, vond ik
beschreven in het Journal of the Americ. Vet. Med. Ass. van 1943 (vol. 102,
pag. 292). Aan een koppel koeien was voedsel gegeven, dat lood bevatte.
Berekend werd later, dat niet meer dan 4.8 mg lood per kg lichaams-
gewicht was gegeven, nl. gemiddeld per koe 1.65 gram lood per dag.
Toch stierf reeds na 4 dagen een koe en binnen 11 dagen leden 1 7 koeien
aan een typische loodintoxicatie. Twaalf dagen nog na de voedselopname
bleken 2 in leven gebleven koeien lood uit te scheiden met de melk in
hoeveelheden van 2.26 en 0.15 delen op 1 millioen, voldoende om deze
melk ongeschikt te maken voor menselijk gebruik.

In het kort zijn de symptomen van een acute loodintoxicatie: hevige
excitatie als gevolg van prikkeling der zenuwcentra in de grote hersenen;
verlamming der motorische periphere zenuwen, door verlamming der
dwarsgestreepte spieren (bij langer durende intoxicatie degenereren de
zenuwen en worden de zenuwvezelen vervangen door bindweefsel; het
duidelijkst is dit bij de N.recurrens); salivatie; obstipatie; koliek; krampen;
later ataxie, parese, paralyse en coma.

Chronische loodintoxicatie, in sommige mijn- en fabriekscentra in hef
buitenland zeer bekend, komt waarschijnlijk in ons land bij het vee niet
voor. Ons geval zou ik subacuut willen noemen; vandaar dat de anders
zo op de voorgrond tredende symptomen als hevige excitatie tot razernij
en krampen hier ontbroken hebben.

Voor het toxicologisch onderzoek is weer de lever van belang; het lood
is een organodepositorische stof, die met name in de lever, verder in de
nieren, beenderen, het zenuwstelsel en de_f spieren wordt afgezet. In de
literatuur vindt men van een schaap, dat lange tijd (4 maanden) lood-
acetaat (in totaal 164 gram) had gehad, voor genoemde organen de vol-
gende percentages: lever 0.065, ⁿ\'^er 0.047, beenderen 0.032, zenuw-
weefsel 0.018, spierweefsel 0.0084.

Een enkel woord over het bloedonderzoek bij loodvergiftiging van
koeien. Het is een bekend feit, dat bij de mens diagnostische waarde
wordt toegekend aan het onderzoek op basophiele granulaties in de rode
bloedcellen, omdat in de regel deze in een belangrijk percentage der
erythrocyten alsdan worden gevonden. Ook bij vele huisdieren komt dit
verschijnsel voor, maar bij de grote (paard en rund) is mij er niets van
bekend. Voor het paard zal het zeker geen betekenis hebben, aangezien
basophiele granulaties volgens mij onder geen enkele omstandigheid in
het stromend bloed worden aangetroffen. Veenendaal, die in ons Tijd-
schrift van 1935 een kort overzicht geeft van deze kwestie heeft bij éen
Schotse terrier de bloedveranderingen als begeleidend symptoom van de
loodintoxicatie, waaraan dit dier leed, ook kunnen waarnemen.

Hijmans van den Bergh en Grotepass hebben onderzoekingen gedaan
over porphyrinurie bij chronische loodvergiftiging bij de mens. Later zijn
deze voortgezet door De Langen en ten Berg, die er in slaagden een
eenvoudige semi-quantitatieve methode voor de bepaling van het porphy-
rinegehalte der urine te vinden. Zij kan voor routine-onderzoek worden
aangewend bij groepen van mensen, die b.v. in industrieën werken, waarbij
loodvergiftiging mogelijk is. Het onderzoek op porphyrine achten genoemde

onderzoekers van meer belang dan dat van de bloedcellen op basophiele
granulaties.

Therapie: Ik heb hierover boven reeds terloops gesproken. Wanneer
nl. kort na de opname van loodverbindingen sulfaten of zwalvelzuur
worden gegeven, dan zal men ze daarmede in het onoplosbare loodsulfaat
overzetten. Bij meer chronische vergiftigingen meent men met joodkalium
de oplossing en eleminatie van het gedeponeerde lood te kunnen be-
vorderen.

Bij de mens, waar de chronische loodvergiftiging een belangrijke kwestie
is, heeft men waargenomen, dat bij een positieve calciumbalans de depo-
nering van lood wordt bevorderd speciaal in de botten en omgekeerd
maatregelen, die een negatieve calciumbalans veroorzaken, de excretie
bevorderen. Zo is men, ook voor de diagnostiek, er toe gekomen, eerst
verdachte patiënten calcium te geven, zowel per os als parenteraal, om ze
daarna tekort aan Ca. te geven en zuurvormende zouten teneinde een
„ontloding" te krijgen. Tegelijk bepaalt men dat het loodgehalte van de
urine (dit is bij loodintoxicatie hoger dan 0.15 mg per liter).

De laatste tijd is bij de behandeling het B.A.L. (British Anti-Lewisite =
2.3-dimercaptopropanol) in gebruik gekomen. Niet alleen tegen lood, maar
ook bij bismuth-, antimoon-, chroom-, nikkel-, goud- en kwikvergiftiging
zou het een antidotum zijn. Hen, die zich daarvoor interesseren verwijs
ik naar The Journal of the American Medical Association, Vol. 135, 1947,
pag. 835, waar men een uitvoerige bespreking vindt van-een behandelde
patiënt en veel loodbepalingen van diens urine.

De biochemicus, die door de clinicus betrokken wordt bij het onderzoek
naar de oorzaak van bepaalde ziekteverschijnselen — zoals hier het geval
was — tracht uiteraard met de hulpmiddelen die hem ten dienste staan,
inzicht te verwerven in het wezen van de stofwisselingsstoornissen, die
zich bij de patiënten voordoen. Het spreekt wel vanzelf, dat hij, steunende
op zijn ervaring, zich hierbij tevens laat leiden door de gegevens, die de
clinicus en de patholoog-anatoom hem verschaffen en dat hij zal trachten
deze gegevens met die, welke voortvloeien uit het chemisch onderzoek,
te combineren tot een logisch geheel. Daar vergiftigingen van endogene
oorsprong in beginsel niet van elkaar behoeven te verschillen, voor zover het
de clinische en biochemische symptomen en de postmortale bevindingen
betreft, heeft de biochemicus steeds met beide mogelijkheden rekening
te houden.

De afwijkende pH van de urine wijst op een stoornis van de stofwisseling
(acidosis), welke bevinding tevens in overeenstemming is met de verhoogde
hoeveelheid acetonlichamen, welke werd aangetroffen. Deze acetonurie
kan op ongedwongen wijze verder met de waargenomen degeneratie van
de lever in verband worden gebracht. De positieve reacties eiwit en (in één
geval) het zwakke reductievermogen zou in verband kunnen staan met de
bij de sectie gevonden nier-afwijking.

Alhoewel het minerale gehalte van het bloedserum, voor zover het
calcium, anorganische phosphor en magnesium betreft, niet volkomen
normaal is, zijn de waargenomen afwijkingen geheel verschillend van die,
welke men als regel bij paretische toestanden en bij bepaalde gastro-
intestinale stoornissen („staltetanie") bij runderen aantreft. De dishar-
monie van de biochemische en de clinische ziektebeelden wekte dan ook
aanstonds het vermoeden van een vergiftiging van exogene oorsprong.
Hiermede was de aanwijzing voor het bestaan van een verhoogde afbraak
van bloedkleurstof, n.1. het verhoogde bilirubinegehalte, niet in strijd.

Teneinde te onderzoeken of wellicht een vergiftiging met blauwzuur —
gevormd door ontleding van glucosieden van de gevoederde meelsoorten
— in het spel was, werd de bloedkoek van één van de in de tabellen ver-
melde dieren spectroscopisch onderzocht. Blauwzuur bleek afwezig te zijn.

Een. bepaling van het morphinegehalte van het blauwmaanzaadmeel\')
leverde een gehalte van 16 mg in 100 g op. Dit gehalte is zo gering, dat —
mede gezien de geringe gevoeligheid van runderen voor morphine —
hiervan geen schadelijke gevolgen mogen worden verwacht.

a) Qualitatief: ± 5.g cocosmeel werd in een bekerglas gedestrueerd
door te koken met salpeterzuur en zwavelzuur. Telkens werd salpeterzuur
toegevoegd, totdat een heldere vloeistof ontstond. Tenslotte werd de
grootste hoeveelheid zwavelzuur door verhitten verdreven. Het residu
werd in een weinig water opgenomen. Het onoplosbaar deel, dat lood-
sulfaat kan bevatten, werd afgecentrifugeerd, uitgewassen met 10% zwavel-

i) Prof. Dr. J. A. Ch. van Pinxteren was zo welwillend dit onderzoek voor ons uit
te doen voeren. Gaarne brengen wij hem hiervoor onze dank.

zuur en behandeld met een verzadigde oplossing van ammoniumacetaat
(hierin lost loodsulfaat op). In de verkregen oplossing werd zwavelwater-
stof geleid. Het gevormde zwarte neerslag werd na centrifugeren uitge-
wassen met o,i normaal (3,7%) zoutzuur om eventueel gevormd ijzer-
sulfide te verwijderen. Het residu werd opgelost in weinig 10—20% sal-
peterzuur. Het na indampen op een waterbad Verkregen residu werd
opgelost in zeer weinig water. Bij toevoegen van KJ ontstond het zeer
karakteristieke neerslag van loodjodide: groengeel glanzende kristal-
plaatjes, waarvan onder het microscoop de zeshoekige vorm zeer goed is
waar te nemen.

b) Quantitatief: Aangezien de qualitatieve reactie op vrij grote
hoeveelheden lood wees, werd dit quantitatief bepaald volgens de gravime-
trische methode. Inplaats van de natte destructie, die zeer lang duurde,
werd een droge destructiemethode toegepast.

10 g cocosmeel werden in een porceleinen schaal verhit met enkele ml
geconcentreerd zwavelzuur om de aanwezige loodverbindingen in lood-
sulfaat om te zetten. Daarna werd op de vrije vlam verhit tot de organische
stoffen volledig waren verbrand. De as werd nu verhit met 10 ml 37%
zoutzuur. Nadat het zoutzuur grotendeels was verdampt werd 2 ml gecon-
centreerd zwavelzuur toegevoegd. Na indampen werd een breiachtige
massa verkregen. Deze werd zolang verhit tot het meeste zwavelzuur was
verwijderd. Het gevormde loodsulfaat werd nu opgelost door een ver-
zadigde ammoniumacetaat-oplossing toe te voegen\', te neutraliseren met
ammonia, en een half uur op een waterbad te verhitten. Het bleek nu,
dat er zeer veel ijzer aanwezig was. Er ontstond n.1. een grote hoeveelheid
ferri-hydroxide. Aangezien dit gelachtige neerslag loodverbindingen
insluit, werd het, na filtratie en uitwassen met ammoniumacetaat, opgelost
in geconcentreerd zoutzuur. De pH werd met ammonia gebracht op i 1
(lyphan-papier). Zowel in de ammoniumacetaat-oplossing (I) als in de
zoutzure oplossing (II) werd nu zwavelwaterstof geleid. Neerslag I en II
werden afzonderlijk afgefiltreerd en uitgewassen met 0,1 normaal zwavel-
waterstofhoudend zoutzuur.

De filters werden daarna gezamenlijk in een vooraf gewogen porceleinen
kroesje verast. Door toevoegen van 1 ml geconcentreerd salpeterzuur
en i ml geconcentreerd zwavelzuur werd na verhitten op een luchtbad
loodsulfaat verkregen, hetgeen kan worden gewogen.

Er werd gevonden in 2 bepalingen: 0,9 resp. 1,1% lood. Dat wil zeggen:
i kg meel bevatte 10 g lood!

In filtraat II werd bovendien nog het ijzergehalte bepaald, door het
fikraat in te dampen, op te nemen in weinig water en het ijzer met ammonia,
onder toevoeging van een 3 % oplossing van H₂0₂, neer te slaan als
ijzerhydroxide. Dit werd afgefiltreerd en uitgewassen met verdunde ammo-
nia. Daarna werd het in een porceleinen kroes gegloeid en gewogen.

Gevonden werd 6,7 resp. 6,5% ijzer, of wel ± 70 g per kg. Dit zeer
grote ijzergehalte wijst op zichzelf al op sterke verontreiniging.

Er wordt een geval van subacute loodvergiftiging bij runderen be-
schreven door cocosmeel; 8 koeien van de 13 ziek, 4 gestorven. Gevoerd
is aan deze koeien 70 kg cocosmeel in ongeveer een week.

Klinisch onderzoek: verschijnselen, wijzende op een intoxicatie met
een zenuwgift.

Biochemisch onderzoek: urine reageert zuur, bevat een verhoogde
hoeveelheid acetonlichamen.

Deze afwijkingen zijn in overeenstemming met het resultaat van de
sectie (alleen leverdegeneratie).

Chemisch onderzoek van het gevoederde cocosmeel: dit bevat ongeveer
i % lood en bovendien ongeveer 7% ijzer.

A case of subacute lead-intoxication in cattle, caused by coconutmea! is described;
eight cows out of thirteen fell ill, four died; seventy kilograms in about a week have
been fed to them.

Biochemical data: urine with acid reaction, containing a rather large quantity of
acetone bodies, in accordance with degeneration of liver and kidney.

Chemical analysis of the coconutmeal, given to the cattle: lead percentage ca 1%,
iron percentage ca 7%.

Wij kunnen aan bovenstaand geval nog een tweede toevoegen, dat ons
tevens een antwoord heeft gegeven op de vraag hoe in het schadelijk voeder-
meel het lood was terechtgekomen.

Op 9 April j.1. werd ik (B.) in consult geroepen door collega Qualm
uit Vlaardingen voor een mysterieuze ziekte en sterfte onder koeien op
een drietal boerderijen in zijn praktijk. Toen ik er kwam bleken reeds
verscheidene koeien gestorven en was de Rijksseruminrichting met zeer
grote voortvarendheid en grote inspanning bezig geweest de oorzaak op
te sporen. Men was letterlijk tot in de nacht dagen doende geweest naar
alle mogelijke vergiften te zoeken, maar zowel het toxicologisch onderzoek
als het bacteriologisch was op niets uitgelopen. Ook waren er geen aan-
wijzingen gevonden voor een of andere deficiëntie. De sectie op de ge-
storven dieren had evenmin houvast gegeven voor het maken ener diagnose.
Zelf kon ik met Dr. van Endt, directeur van het abattoir te Schiedam,
die eveneens grote interesse voor dit geval toonde, sectie op twee runderen
doen, maar kon behoudens een lichte degeneratie van de lever niets abnor-
maals vinden. Collega van Endt had in de pensmucosa bij sommige
dieren enige rood gekleurde plekken gevonden, die niet van bloedkleurstof
afkomstig waren. Op één boerderij trof ik een zieke en een herstellende

koe aan. De zieke toonde zenuwverschijnselen, sterke tremor, aanvallen
van krampen, was daarbij paretisch en liet zich bij het staan vóór geheel
in de touwen hangen (dwangbeweging ?). Aan de oog- en halsstellreflexen
zag ik geen afwijkingen, er was een lichte pupilverwijding, maar geen
verlamming. Geen laryngeaal stenose geruis. Aan pols, temperatuur en
ademhaling geen afwijkingen. Pensbewegingen waren aanwezig; de faeses
vertoonden behalve een donkere, zwartachtige kleur, geen bijzonders.
De urine was op het oog normaal (bleek later in het laboratorium ook
inderdaad normaal te zijn). De herstellende koe kon ik van stal laten
halen. Ze was normaal, behalve dat de gang enige afwijking vertoonde.
De buigers aan de achterhand trokken zich nl. krampachtig samen, zodat
het dier een beiderzijdse hanentred had. Op een andere boerderij was nog
één koe eveneens aan de beterende hand. Ook deze koe liet, zij het ook in
veel lichtere mate, een spastische gang zien. De tong vond ik te weinig
weerstand bieden bij het uit de mond trekken; bij orale exploratie kon
ik duidelijk een pharynxverlamming constateren. Toch kon het dier wel
drinken, maar dit ging zeer langzaam. Collega Qualm merkte naar aan-
leiding van deze bevinding toen op, dat hij de vorige avond op de derde
boerderij was geroepen voor een koe, die een aardappel in de slokdarm had.
Het was hem toen opgevallen, dat hoewel het dier zelf deze aardappel
niet had kunnen wegkrijgen, hij zonder enige weerstand met de sonde
hem had kunnen wegduwen en bracht deze waarneming in verband met
mijn bevinding bij deze koe, wat mij niet onwaarschijnlijk lijkt. Op deze
derde boerderij ben ik niet geweest, daar waren reeds 6 koeien dood en
was nog alleen een stervende koe te zien, zoals ik hoorde.

Op de klinische bevindingen afgaande meende ik in de eerste plaats
aan loodintoxicatie te moeten denken, maar zoals gezegd, Dr. v. Waveren
deelde mij mede, dat dit niet was gevonden in het voedsel. Het was uit
de anamnese duidelijk dat een bepaald voer, grondnotenmeel, de oorzaak
moest zijn. Dit was „bonloos" verstrekt door een volkomen te goeder
trouw zijnde handelaar, die zijn vrienden een dienst ermede had willen
bewijzen. Dit meel bleek ook inderdaad de oorzaak te zijn der vergiftiging,
want, zoals Dr. df. Wael hieronder mededeelt, was hierin een flinke
hoeveelheid lood aanwezig.

De volgende gegevens zijn mij later door collega Qualm en de candidaat-
dierenarts J. Hoogendam, wiens vader één der slachtoffers was, verstrekt.
Ik breng hun beiden gaarne dank voor hun medewerking in deze.

Deze heeft 200 kg vervoerd in 12 dagen als slobber aan 25 dieren. Dit
is dus ongeveer per dier per~dag 660 gram.

Het aantal patiënten bedroeg 15 stuks gedurende de periode van 1 t/m
7 April 194.9.

Deze veehouder heeft van 17 Maart tot 2 April gemiddeld 440 gram
per dier gevoerd aan 25 dieren.

i April werden 4 dieren ziek. Hiervan zijn er 3 geleverd en 1 welke niet
meer kon opstaan uit nood geslacht op 9 April.

6 April vier ziek geworden waarvan op 7 April één gestorven en 2 uit
nood geslacht.

Op 4 April werd de eerste koe ziek, welke door de hoge melkproductie
iets meer kreeg (160 gr per dag). Na 4 dagen was deze vrijwel hersteld.

Dat de R.S.I. lood, waarnaar ze ook dadelijk een onderzoek heeft inge-
steld, niet vond, is zuiver toeval, zoals blijkt uit de gegevens, die ik later
van de Vlaardingse politie kreeg. Deze heeft nl. de herkomst van het
grondnotenmeel weten op te sporen. Zij kwam tot de ontdekking, dat het
veevoer afkomstig was van het stoomschip „Algiba", dat tegelijk met dit
meel vervoerd had looderts, loodmatten en loodafval. De expediteur had
het „veevoer" (grondnoten, grondnotenschilfers en lijnkoekafval) als
bij elkaar geveegd vuil moeten verwijderen, maar dit als goed veevoer
verkocht.

Het is gelukkig, dat aan de grote activiteit van de Vlaardingse Recherche
het is te danken, dat alle meel achterhaald is kunnen worden en in beslag
genomen is; anders zouden er ongetwijfeld nog vele slachtoffers zijn ge-
vallen.

Maar natuurlijk is er geen homogene menging geweest van het meel
en de looddelen, resp. loodverbindingen, zodat het volkomen begrijpelijk
is, dat in het ene monster lood werd gevonden en in het andere niet.

Bij het zieke dier vond ik geen morphologische afwijkingen in het bloed.
Basophiele granulaties in de rode bloedcellen heb ik niet geconstateerd.
Ik hoop dezer dagen te controleren of ze mogelijk thans te vinden zijn,
aannemende, dat er zich nog lood in het lichaam bevindt en of er misschien
thans een loodzoom in de mond is te ontdekken, wat in het acute stadium
niet het geval was.

Wat betreft het chemisch onderzoek van het tweede geval van lood-
intoxicatie kan het volgende worden opgemprkt.

Het grondnotenmeel werd ongeveer op dezelfde wijze op lood onder-
zocht als in het voorgaande geval. Hierbij werd een flinke hoeveelheid
lood gevonden. Bovendien werd nagegaan, van welke aard de veront-
reiniging met lood was. Daartoe werd het meel enige malen met water
aangeroerd, waarbij telkens de bovenstaande vloeistof werd afgeschonken.
Er bleef een zwaar bestanddeel achter, dat bleek te bestaan uit kleine
korreltjes van mineralen in diverse kleuren. Deze werden gesorteerd en
op lood onderzocht. Het zwarte bestanddeel bleek loodhoudend te zijn,
zodat hiermee was aangetoond, dat er waarschijnlijk sprake was van
verontreiniging met een looderts.

Dit bleek achteraf inderdaad het geval te zijn, zoals hierboven reeds
werd beschreven.

In het jaarverslag van den Gezondheidsdienst voor N.-Holland van
i Mei \'47 tot 30 April \'48, het eerste jaar van de verplichte tuberculinatie
van alle runderen, lezen we, dat het reactiepercentage 16.3% bedroeg,
tegen het vorige jaar 9.4%.

Voor deze stijging worden door den Directeur verschillende oorzaken
opgegeven, als betere tuberculine, overgaan van de staartmethode naar
de hals of ribwand en misschien andere factoren, die wij nog niet kennen.

Ongetwijfeld zijn in dat seizoen vele open lijders gevonden en geëlimi-
neerd, en reageerders verkocht om het bedrijf vrij te maken.

Wanneer men den laatsten tijd de vak-en plaatselijke bladen in N.-Holland
heeft ingezien over de resultaten der tuberculinaties van de afgelopen
winter, dan blijkt daaruit dat het aantal reactiekoeien in verschillende
streken een grote uitbreiding heeft ondergaan. Men hoort vertellen, dat
vooral in de kop van N.-Holland, in Assendelft en ten Z. van het Noordzee-
kanaal het reactiepercentage enorm is gestegen. Nu is het wel zo, dat wan-
neer in een streek enkele stallen een plotselinge uitbreiding hebben ver-
kregen, de gehele streek wordt gedoodverfd met hetzelfde euvel.

Dikwijls wordt het den dierenarts in de schoenen geschoven en krijgt het
vertrouwen, dat men in hem stelt, en in deze provincie zeer groot is, een
knauw. Hij geraakt in een slechte positie en wel tussen wal en schip. Aan
de ene zijde de georganiseerde bestrijding met haar gezondheidsdienst en
haar uitgewerkt bestrijdingsschema en aan de andere zijde de teleur-
gestelde veehouder.

Deze, die door de sprekende en schrijvende t.b.c.-bestrijders veelal te
gunstig wordt ingelicht omtrent de te verwachten resultaten met hun
systeem, wordt ontevreden en dikwijls onverschillig.

Men kan de veehouders in verschillende categorieën onderbrengen.
Vele zijn er, die wanneer zij eenmaal een vrije stal hebben, alles in het
werk stellen om deze stal vrij te houden.

Zij, die uit eigen vee aanfokken en nooit op een markt kopen, gehikt
het gemakkelijk om een vrije stal te houden.

Er zijn er ook, die jaarlijks een paar reageerders hebben, dikwijls, de
in de loop van het jaar op een markt gekochte koeien, welke onmiddellijk
na de tuberculinatie worden opgeruimd, teneinde de melkpremie van de
C.M.C. niet te verliezen.

Maar er zijn er ook velen, waar men nog oude gaatjeskoeien aantreft,
staande tussen het gezonde vee en waar het reactiepercentage 30—50%
bedraagt. Zij slaan alle raadgevingen in de wind en staan onverschillig
tegenover de bestrijdingsmaatregelen.

Onder deze onverschilligen zijn ook veel berustenden. Hun reageerders
zijn in de regel de beste melkkoeien van de stal, en het is hun financieel
onmogelij-k om alle niet vrije dieren ineens op te ruimen. Vooral deze

Een veehouder, had zijn bedrijf reeds enkele jaren vrij. Hij kocht in
1948 twee koeien op de markt, die door de bijgevoegde certificaten vrij
van t.b.c. moesten zijn. Zekerheidshalve liet hij ze dadelijk door zijn
dierenarts onderzoeken. Ze reageerden niet. Bij de herfsttuberculinatie
reageerden op deze stal 40% waaronder de twee aangekochte koeien.
Bij sputumonderzoek waren beide open lijders, de microscopische prepa-
raten van het sputum waren bezaaid met t.b.c.-bacillen.

Ongetwijfeld zijn deze aangekochte koeien vóór ze op de markt kwamen
getuberculineerd, waarna de 2e inspuiting na ± 8 dagen geen reactie gaf.

Aan zo\'n man kan men slechts de raad geven, koop je koeien niet op de
markt maar van vrije bedrijven.

Een andere veehouder, die jaarlijks 4 a 5 nieuwe reageerders heeft,
vertelde mij dat hij voor 25 jaar zijn bedrijf uit 3 stammoeders had opge-
bouwd. Een dezer koeien was aan t.b.c. gestorven. En nu was het merk-
waardige, dat van deze stammoeder, zowat alle kinderen en kleinkinderen
niet als kalf, pink of vaars, maar na het 2e of 3e kalf reageerden.

Ik heb hem het advies gegeven, deze gehele stam uit zijn stal kwijt zien
te geraken. Open lijders had hij de laatste jaren niet gehad.

Meermalen hoorde ik, wanneer ik de reactiekoeien aan de eigenaar
aanwees, dat ook de moeder had gereageerd en was opgeruimd.

Uit mijn eigen ervaring en wat ik ook van andere collega\'s hoorde,
meen ik de voorlopige conclusie te mogen trekken, dat de tuberculinatie
van \'48/49 geen beter beeld zal geven dan die van \'47/49. De officiële
gegevens van de gezondheidsdienst zullen dit al of niet bevestigen.

Wanneer dit bevestigend is, zullen er maatregelen moeten worden
genomen om daarin verbetering te brengen. Zo niet, dan komt N.-Holland
niet uit de tuberculose.

In 1939 werd door de Maatschappij v. Diergeneeskunde een commissie
benoemd, bestaande uit Prof. de Blieck, Prof. Beijers, Dr. Overbeek,
ondergetekende en Ir. v. Eck, de bouwer van de boerderijen in de Wie-
ringermeer. Het werkdoel dezer commissie was, onder meer, om maat-
regelen te beramen om de verbreiding van de t.b.c. onder het rundvee
tegen te gaan. Zij stelden een rapport op voor het Hoofdbestuur, waarin
werd aangegeven, dat isolatie van reageerders een eerste vereiste was.
Door het aanbrengen van een verplaatsbaar schot in boerderijen, die al
het vee in één ruimte moeten onderbrengen (h§t N.-Holl. systeem)
kan men de reageerders van de niet-reageerders afzonderen. In dat
schot is een deur, die slechts opengaat van het gezonde naar het verdachte
vee. Bij een Z.-Hollandse stal moeten 2 deuren worden aangebracht.
Toenmaals was het hout zeer goedkoop en de aanschaffing ervan voor de
veehouder geen grote uitgave. Vandaag is dat wel iets anders.

Toch meen ik, en ook Overbeek heeft er onlangs nog in een artikeltje
in ons tijdschrift op gewezen, dat dit de manier is om het reactiepercentage
naar beneden te krijgen. Ook voor de weidetijd moeten dergelijke maat-
regelen worden genomen.

Wanneer isolatie van reageerders kan worden voorgeschreven, hetzij
door het Veeartsenijkundig Staatstoezicht in de nieuwe tuberculosewet
of de Gezondheidsdienst of in samenwerking van beiden, en er subsidies
kunnen worden verstrekt bij het aanbrengen van dergelijke stalafschei-

dingen, dan geloof ik dat het reactiepercentage in enkele jaren beduidend
zal dalen.

Recapitulerende: wil men succes boeken, dan moet aan het volgende
worden voldaan.

ie. de tuberculine, die de laatste jaren beter is geworden, moet constant
van samenstelling zijn.

3e. collegae moeten weigeren koeien van handelaren, waarvan ze ver-
moeden, dat deze binnen enkele dagen op de markt zullen komen,
in te spuiten.

4e. reageerders moeten voorzien worden van een oormerk, teneinde het
geknoei met kalver- en andere schetsen te voorkomen.

Enkele jaren geleden publiceerde ik in dit Tijdschrift een mededeling
van gunstige inwerking van Stilbeenpreparaten op mammatumoren bij
de hond. Deze ervaringen waren in goede overeenstemming met de bij de
mens verkregen uitkomsten bij behandeling van prostaatcarcinoom. De
gunstige uitkomsten van hormonale behandeling van prostaatcarcinoom
vormde het uitgangspunt voor verdere proeven bij andere carcinoom-
vormen. De literatuur over dit onderwerp is zo omvangrijk, dat het on-
mogelijk is een enigszins volledig overzicht te geven. Samenvattend kunnen
wij echter wel zeggen, dat in een klein aantal gevallen een zeer opvallende,
echter in tijdsduur beperkte verbetering werd gezien. In de meerderheid
der gevallen echter stelde deze therapie teleur. Bij prostaatcarcinoom
zijn de uitkomsten het best, daarnaast werd bij mammacarcinoom resultaat
bereikt, van successen bij andere tumorvormen is mij niets bekend. Alle
onderzoekingen hebben echter dit gemeen, dat wel soms sterke verbetering
optrad, maar dat in geen enkel geval een werkelijke genezing optrad.
Naast stilbeenpreparaten gebruikte men ook dimenformon, manlijk
hormon, progestine en DOCA.

Na mijn eerste publicatie over dit onderwerp ben ik deze behandeling
regelmatig blijven toepassen in al die gevallen, waar om welke reden dan
ook een operatie niet in aanmerking kwam. Blijvende successen werden
alleen bereikt bij de behandeling van papillomatose van het mondslijm-
vlies van de hond met stilbeeninjecties of door toediening van stilbeen-
preparaten per os. Maar ook bij deze indicatie waren de uitkomsten
wisselvallig. Enkele gevallen reageerden niet. Ik gebruikte stilbeenprepa-
raten van verschillend fabrikaat en van verschillende samenstelling, zonder
hierbij de indruk te krijgen, dat het ene preparaat beter werkte dan het
ander. Bij mammatumoren gebruikte ik daarnaast ook manlijk hormon
en Doca en evenals bij de mens werd in een aantal gevallen een duidelijk
resultaat gezien. Een restloze verdwijning van het gezwel zag ik met deze
preparaten echter nooit.

Ik zou op dit onderwerp dan ook niet teruggekomen zijn als ik niet een
preparaat in handen had gekregen, dat in zijn antitumorwerking de
andere stilbeenpreparaten in opvallende wijze overtreft.

Ik denk hierbij aan het Oestromensyl (4,4 dihydroxy a/Jdiaethylstilbeen).
Het komt in de handel in ampullen van 1 en 5 mg. Voor tumorbehandeling
gebruik ik de 5 mg ampullen. Reden om met dit preparaat proeven te
nemen was het feit dat bij papillomatose van het mondslijmvlies in 100%
der behandelde gevallen succes optrad. Op grond van deze uitkomst ben
ik er toe overgegaan de huidtumoren, die wij zo vaak bij jonge honden
aan de ledematen zien optreden en die zoals bekend histologisch vaak een
op sarcoom gelijkend beeld vertonen met dit preparaat te behandelen.

En ook in deze gevallen is het mij tot nu toe steeds gelukt (5 gevallen) de
tumor door subcutane injectie van Oestromensyl aan de halsvlakte, restloos
te laten verdwijnen. In een aantal gevallen kon met één injectie worden
volstaan, in andere gevallen waren twee tot drie injecties noodzakelijk
(ik herhaalde de injectie indien de tumor 14 dagen na de injectie nog niet
verdwenen was). Ook bij enkele ulcererende huidtumoren van oude
honden bereikte ik een overeenkomstig resultaat. Aangemoedigd door
deze successen werden proeven met oestromensyl bij uitgesproken kwaad-
aardige tumoren genomen. Zo spoot ik het in bij een 12-jarige foxterrier
met een mammatumor en een ulcererende tumor in de keel met metastase
in de keellympklieren. De keeltumor verdween volledig, de klier bleef
echter wat groot en hard. De mammatumor werd duidelijk kleiner. Een
jaar na deze behandeling had ik gelegenheid vast te stellen, dat de toestand
ongewijzigd was, nl. geen recidive in de keel, geen groei van de mamma-
tumor en nog steeds een duiveneigrote harde, maar goed verschuifbare
keellymphklier.

Uit de Engelse literatuur weten wij, dat ook anaalkliertumoren bij de
hond door stilbeenpreparaten tot verdwijning gebracht kunnen worden.
Ook bij deze indicatie paste ik het oestromensyl toe en ook hier bereikte
ik een restloos verdwijnen der tumoren.

Op grond van deze ervaringen ben ik van mening, dat oestromensyl
een belangrijk sterkere antineoplasmatische werking bezit bij de hond
als de tot nu toe gebruikte stilbeenpreparaten.

De schrijver verkreeg met oestromensyl (4,4 ⁰ dihydroxy a fi diaethyl-
stilbeen) zeer goede uitkomsten bij de behandeling van verschillende
tumoren bij honden.

In de kleine huisdierchirurgie heeft dè narcose met inspuitbare barbituur-
verbindingen zich de laatste jaren een vaste plaats weten te veroveren.
Zowel als inleiding op een inhalatienarcose als ook als enkelvoudige narcose
worden deze preparaten door vele dierenartsen bij hond zowel als kat
gebruikt. Helaas is een aantal dezer preparaten, die in Duitsland worden
gemaakt, momenteel niet te krijgen en zijn wij dus aangewezen op prepa-
raten van Engels of Amerikaans fabrikaat. Aangezien een der goedbekende
preparaten die door meerdere dierenartsen werd gebruikt het Evipan Na
volgens de pharmacologische literatuur identiek is met het Engelse Hexo-
barbiton, is het begrijpelijk, dat men hier te lande tracht Hexobarbiton
te gebruiken als vervangmiddel voor Evipan Natrium.

Op grond van mijn ervaringen met dit preparaat meen ik hier echter
ernstig tegen te moeten waarschuwen. Hexobarbiton heeft een veel gerin-
gere therapeutische breedte dan Evipan Na, bovendien heeft het een veel
sterkere narcotische werking en tenslotte werkt het zeer sterk op de adem-
haling. Indien met dit preparaat voor narcose wil gebruiken houde men
er dus rekening mede, dat een veel lager dosering dan van Evipan Na
gegeven moet worden en houde men zijn dosering in alle gevallen zo laag
mogelijk. In handen van een geroutineerd narcotiseur per injectionem is
het preparaat bruikbaar, in handen van hem die deze narcosevorm weinig
toepast is dit preparaat beslist gevaarlijk.

Schrijver waarschuwt voor het feit, dat hexobarbiton, dat chemisch
identiek is het Evipan Na, veel sterker werkt dan het laatstgenoemde
preparaat.

Enige tijd geleden kwam ik in het bezit van een Duits werkje over de
Veeartsenijkunde uit het jaar 1795. Het was getiteld:

,,Lehrbegriff der theoretischen und praktischen Thierarzneykunde", geschre-
ven door Dr. Johann Heinrich Jung, Chur-Pfalzbayerischen Hofrat,
und der Staatswirthschaft ordentlichen Lehrer zu Marburg. Het boek
was „umgearbeitet von Dr. Johann David Busch, der Arzney- und Thier-
arzneykunde ordentlichen Lehrer zu Marburg.

Blijkens het voorbericht, dat Busch geeft, werd door hem toentertijd
de veeartsenijkunde in haar gehele omvang gedoceerd en bevat dit werkje
al hetgeen hij over dit wonderlijke vak aan zijn leerlingen op zijn colleges
mededeelde, uitgezonderd de anatomie en geneesmiddelleer, daar hij deze
twee onderwerpen in aparte handboeken nader zal behandelen.

Vooral door het feit dat dus in dit handboek nagenoeg de gehele vee-
artsenijkunde van ruim anderhalve eeuw geleden wordt beschreven,
wordt de inhoud zeer belangrijk voor ons. Men krijgt een indruk over de
toenmalige stand der wetenschap.

Het is dan ook met veel belangstelling en een zekere nieuwsgierigheid,
dat ik van de inhoud heb kennis genomen. Immers vele biologische en
anatomische bijzonderheden en feiten, welke tegenwoordig tot de algemene
ontwikkeling van bijna ieder mens behoren, en waarover niet valt te rede-
twisten, daar zij afdoende zijn onderzocht en bewezen, waren tijdens de
laatste decenniën der 18de eeuw nog grote raadselen. Het is bijzonder
interessant te lezen, wat omtrent verschillende ziekten en afwijkingen
wordt medegedeeld.

Het boek bestaat uit 3 afdelingen. In de eerste afdeling wordt behandeld
de „Gesund theitskunde", welke onderverdeeld is in 3 vakken, n.1.:

b) de „Gesundheitszeichenkunde", te vergelijken met ons tegenwoordige
exterieur,

c) de „Lebensordnung der landwirthschaftlichen Thiere", waarin behan-
deld worden voederleer en veeteelt.

In de tweede afdeling wordt behandeld de ,,Krankheitskunde" of Patho-
logie, met slechts twee onderafdelingen:

Tenslotte worden op de laatste 11 bladzijden nog 53 recepten aange-
geven, waarnaar telkens in de tekst wordt verwezen, en waaronder men
zowel voor inwendig als uitwendig gebruik bestemde geneesmiddelen
aantreft. Het gehele werkje is verder geschreven in de vorm van para-
grafen en is zeer ruim gedrukt, zodat het gemakkelijk leest.

In het onderstaande vindt men van hetgeen over de physiologie wordt
verteld in het kort een weergave.

De schrijver begint met de mededeling, dat elk levend organisme ge-
vormd wordt door vaste en vloeibare delen, en dat de vaste delen moeten
worden beschouwd als „Werkzeuge, welche alle zu dem ihnen angewiesenen
Schöpfungszweck wirken, wobei Bau un Materie von dem Schöpfer von
der allerersten Anlage an bestimmt ist."

Nog extra wordt de nadruk gelegd op de onveranderlijkheid van elk
levend organisme. Waar men blijkbaar al waargenomen had, dat alle
vaste delen van het lichaam niet hetzelfde zijn, vinden wij vermeld, dat
„alle feste Theile des thierischen Körpers zusammen gestezt sind aus vielen
einfachen Theilen. Wenn man die Theilung fortsetzt, kommt man auf
zwei organische Elemente. Das eine ist schmal, lang und rundlich gebildet,
und heiszt Faser-, das andere ist lang, breit und platt und heiszt Plättchen.
Die Zwischenräume von beiden füllt ein halbflüsziger, unförmlicher Stoff.

Dat de phantasie toentertijd nog menigmaal datgene moest aanvullen
en oplossen, wat men niet verder kon uitpluizen en verklaren, blijkt uit
het volgende:

„Auch die Fasern und die Plättchen sind noch theilbar. Wo das anato-
mische Messer aufhören musz, da wirkt die Einbildungskraft mit dem
Verstand gemeinschaftlich fort, und so kommt man endlich auf eine Linie
von unbestimmter Länge, die man nicht mehr theilen kann, und welche
von der Physiologen Elementarfaser genennt wird."

Wat betreft de chemische bestanddelen van het voedsel en van het
dierlijk lichaam, vinden wij vermeld: Alle nährende Substanzen lassen
sich in vier Grundstoffe: Wasser, Oel, Salz und Erde, zerlegen. Hieraus schlieszen
wir mit Recht, dasz auch die Elementarfaser aus diesen vier Grundstoffen
bestehen müssen, weil die verlornen Theile durch die Nahrungsmittel
ersetzt werden. Das Wasser ist der Grund der Flüssigkeit, die Erde der
Festigkeit, das Oel der Biegsamkeit und das Salz bindet Oel, Erde und
Wasser. Auch macht es das Oel, je nach seinem Verhältnis, härter oder
weicher."

Het aanwezig zijn in het lichaam van zowel harde als zachte weefsels,
met allerlei overgangen daartussen (beenderen, spieren, hersenweefsel, enz.)
verklaart men aldus, dat bij elk dezer weefsels de onderlinge verhouding
van de 4 grondsubstanties zou wisselen. In beenderen zou de aarde het
hoofdbestanddeel uitmaken; in het hersenweefsel de olie en water, dat
door het zout zou zijn verhard.

Spierweefsel. Dat het spierweefsel het bewegingselement van het lichaam
vormt, begreep men blijkbaar al heel vroeg. Busch zegt n.1.: „In der
Fleisch- oder Muskelfaser liegt der Grund aller Bewegung. Ohne sie ist

im thierischen Körper keine möglich". Dat een willekeurige spier al naar
believen kan worden samengetrokken of ontspannen, wordt verklaard
door de eigenschap van ,,Reizbarkeit der Muskelfaser". De kracht, welke
de spier tot samentrekking aanzet, heet „Lebenskraft oder die Lebens-
geister. Sie werden im Hirn abgesondert und durch die Nerven alle Werk-
zeuge der Bewegung und Empfindung mitgetheilt."

Iets verder leest men: „Das eigentliche Leben des Thiers gründet sich
auf Bewegung, die Lebensgeister sind die bestimmende Ursache dazu.
Diese werden erzeugt indem sich das Blut, als das Chaos allesdessen, was
im Körper gebracht wird, durch das Hirn bewegt."

Hart en bloedsomloop. De bloedstroming wordt door het hart veroorzaakt.
Dit orgaan kan zich echter zonder toevloed van „lebensgeister" niet
bewegen. Terwijl het hart eensdeels door toevoeging van deze levenskracht
in functie wordt gehouden, wekt het anderdeels door de bloedstroom
weer tevens deze levenskracht op; oorzaak en werking wisselen elkaar hier
dus af. Het lichaam wordt min of meer opgevat als een perpetuum mobile.

Bij de verdere uitwijding over hart en bloedsomloop wordt eerst het
hart behandeld. Medegedeeld wordt de samenstelling van het hart uit
4 delen, die in elkaar opvolgende wijze zich samentrekken en uitzetten.
Sedert Harvey heeft men een vrij nauwkeurige kijk op deze hartswerking.
Bij het bloed wordt vermeld, dat dit bestaat uil 2 delen, nl. het bloedwater
(serum) en de bloedkogeltjes, waarmee men de bloedlichaampjes bedoelt.
Behalve deze bloedkogeltjes bevat ook het bloedwater nog voldoende
bestanddelen. Het zijn deze bestanddelen vooral, die voor de voeding
van de vaste lichaamsdelen, als beenderen, kraakbeen, huid, pezen en
banden, enz. zorgdragen. De spierfibrillen echter zouden meer gevoed
worden door de bloedkorreltjes. Men heeft blijkbaar al enig begrip van de
lymphe en voelt de betekenis van dit vocht voor het gehele lichaam.

Over de oorzaak van de rode kleur van het bloed was men nog niet
ingelicht. Veel is daarover gestreden. Busch is echter van mening dat de
oplossing van dit vraagstuk van geen enkel belang is voor de kennis van het
lichaam. Van veel meer betekenis is het de chemische bestanddelen van
het bloed te kennen. Deze zijn, behalve water, zout, olie en aarde, ook nog
ijzer, phlogiston, lucht en electrische materie.

Voor alle gevoelige en prikkelbare delen van het lichaam geldt de
grondregel: „Wo Reiz ist, da sammlen sich die Säfte, besonders die Lebenskräjte".
Met deze grondregel verklaart men de samentrekking van de verschillende
delen van het hart, als deze met bloed gevuld worden en zich daarna
samentrekken. De driedelige klep van de rechter kamer kan zowel de
verbinding tussen boezem en kamer als de opening van de longslagader
afsluiten. Als de rechter boezem zich samentrekt wordt door deze klep de
longslagader afgesloten; als de rechter kamer zich samentrekt, dan sluit
de klep de opening tussen kamer en boezem af. De halve maanvormige
kleppen beletten alleen het terugvloeien van het bloed. De grote en kleine
circulatie worden verder vrij nauwkeurig beschreven.

Waargenomen was reeds, dat door beweging van het lichaam de bloed-
circulatie toeneemt. Het bloed wrijft dan tevens sterker tegen de wanden
van de arteriën en door deze meerdere wrijving wordt meer warmtestof
ontwikkeld en neemt zodoende ook de lichaamswarmte toe.

Longen. Na het hart en de bloedsomloop vinden de longen een bespreking.
Dit orgaan bestaat uit de 2 „Lungenflügel", welke gevormd worden uit

een sponsig materiaal, bestaande uit een groot aantal cellen (alveolen),
waarin de lucht via de luchtpijp kan komen. In de scheiwand dezer cellen
vindt men vertakkingen van bloedvaten, de arteriën en venae. Door de
lichaamswarmte verdampt het bloed door de wand van de cel in de daarin
aanwezige lucht. Deze lucht verliest dan zijn veerkracht, waardoor de
cellen samenvallen en de lucht met bloeddampen door luchtpijp naar
buiten wordt gedreven. Zijn de longen samengevallen, dan zijn ook alle
bloedvaten samengedrukt en heeft de kleine circulatie opgehouden. Zodra
de longen zich weer gaan uitzetten, worden ook de bloedvaten wijder
en kan het bloed weer toestromen. De ademhaling is daardoor een machtig
middel ter bevordering van de kleine bloedsomloop.

Behalve het uitwasemen van niet te gebruiken vluchtige bestanddelen
van het bloed wordt ook op de afkoeling van het bloed gewezen. Zonder
deze afkoeling zou het bloed door de altijd voortdurende wrijving steeds
warmer worden en daardoor spoedig in rotting of ontsteking overgaan.
Vooral wordt de aandacht gevestigd op de vele ongezonde dampen, welke
in de in te ademen lucht zouden kunnen voorkomen, en die zodoende door
het bloed zouden kunnen worden opgenomen (miasmatische ziekten).

Behalve dat het strottenhoofd voor de ademhaling dient, worden door
dit orgaan ook de verschillende geluiden gemaakt. Men had verder al
enig begrip van de medewerking van ribben en middenrif aan de adem-
haling. Tenslotte wordt nog vermeld en iets uitvoerig stil gestaan bij hei
onwillekeurige van de ademhaling in het algemeen, daar zij ook tijdens de slaap
plaats vindt.

Terwijl bij de mens de wil van de ziel en bij de dieren het instinct als eerste
oorzaak van het opwekken van de „Lebensgeister" worden aangemerkt,
beschouwt men de ophoping van het bloed in de longen als een andere
oorzaak. Doordat het hart en de longen het bloed door het gehele lichaam
stuwen, het afkoelen en op een constante temperatuur houden, krijgen
alle organen niet alleen de voedingsstoffen, maar de secernerende organen
ook de „rohen Stoff" voor de secreta.

Hersenen. Het voornaamste afzonderingsorgaan zijn de hersenen. Deze
bereiden „höchtswahrscheinlich" de „Lebensgeister". Leven en gevoel
worden door de zenuwen, welke de geleiders der levenskracht zijn, door
het gehele lichaam verspreid. Alhoewel men het gehele systeem van
hersenen en zenuwen goed kent (dit wordt nader beschreven in de Zer-
gliederungskunde) wordt toegegeven,\'dat men over de functie van hersenen
en zenuwen nog niets weet. Alleen weet men zeker, dat de hersenen „eine
höchst feine, wahrscheinlich geistige, in manchen Stücken der elektrischen
ähnliche Kraft vom Blut absondert", welke kracht slechts door de hersenen
kan worden vastgehouden en langs de zenuwen kan wegvloeien.

De betekenis van de vele figuren en holten in de hersenen is een groot
raadsel. Heel schuchter wordt vermoed, dat dronkenschap en het elektrische
vuur (?) door de windingen van de hersenen worden voortgebracht.

Het opwekken van de „Lebensgeister" tracht men aldus te verklaren,
dat het bloed „geistig" gist en dan de hersenen deze „geist" afzondert.
Via de baarmoeder zouden van het moederdier deze „Lebensgeister"
op het jonge individu overgaan en dan bij het jonge dier weer verder als
gistingsmiddel werken. Door deze hypothese zou men veel kunnen ver-
klaren. Het pijngevoel wordt aldus verklaard, dat, als de „Lebensgeister"
in een lichaamsdeel aanwezig zijn, elke aanraking met vreemde lichamen,

vooral als daarbij een beschadiging optreedt, op onaangename wijze
gevoeld wordt. Dit gevoel wordt pijn genoemd.

Se- en Fxcreta. Het afzonderen van vochten heeft tweëerlei doel, nl.
a) nuttige sappen uit het bloed halen en aan de organen geven en b) onnut-
tige of schadelijke afzonderen en uit het lichaam verwijderen. Voor de
eerste functie zouden dienen „de edele ingewanden\'\'\'\' en voor de tweede functie
alle klieren.

a) de lymphatische sappen, d.z. zulke, die bij verhitting en bijvoeging
van zuur en alcohol verdikken. Hiertoe behoren de sappen, welke in
de vele holten van het lichaam uitwasemen,

b) hiertoe behoren vochten, die deels uitwasemen, deels door klieren
worden afgezonderd. Deze worden noch door vuur, noch door alcohol
gestremd, zijn voor een deel zeepachtig. Hiertoe behoren zweet, tranen,
speeksel, vocht in de oogbol, urine en sap van de buikspeekselklier.

c) deze soort is slijmig en droogt op tot een korst. Wordt vooral gevormd
in luchtpijp, neus en slokdarm.

Hoe al deze vochten uit het bloed worden gevormd, is een raadsel. Men
begreep wel, dat men door een microscopisch onderzoek verder zou komen,
getuige deze verklaring: „Könnte man den Bau der kleinsten Theile der
Organisation durchschauen, so liesze sich das meiste, vielleicht alles
erklären". Soms wordt het bloed eerst tot het afzonderen van een vocht
voorbereid, zoals b.v. bij de galvorming.

Het secretieproces op zich zelf wordt heel eenvoudig voorgesteld. Het
daarvoor voorbereide bloed stroomt door het betreffende orgaan; dit
neemt nu of door middel van haarvaatjes of door middel van het organisme
zelf alleen die deeltjes van het bloed op, welke het secretieproduct kunnen
vormen. Dit product wordt dan in een of ander reservoir verzameld.

Spijsverteringsorganen. Hel herstel van de verloren gegane stoffen uit het
lichaam kan niet anders dan door voeder- en drankopname worden her-
steld. De planten, die door de dieren als voedsel worden opgenomen,
moeten derhalve ook bestaan uit olieachtige en slijmige delen en „keine
Theile enthalten, die der Organisation des thierichen Körpers schaden
können". Het instinct zou het dier de weg wijzen, wat voor hem nuttig
en te gebruiken is en wat als schadelijk zijnde, niet moet worden opgegeten,
een mening, die men heden ten dage nog dikwerf onder de veehouders
kan aantreffen.

Het kauwproces en de vermenging van het voedsel met speeksel wordt
zeer juist geïnterpreteerd. Over tong en langs de slokdarm komt het voedsel
in de maag. Het verdere verteringsproces wordt vrij aardig beschreven.
De functie van de poortader wordt niet goed begrepen. Heel eenvoudig
staat er maar, dat in een verdieping van de darmen, de poort genaamd,
de poortader uitmondt. Met de milt zit men een beetje verlegen. „Sie ist
bis jetzt noch grösztenteils von problematischem Nutzen".

De galblaas van herkauwers en varken zou door de gevulde maag
gedrukt worden en zodoende gal afgeven, welke gal dan, met de lever
verenigd (?), in het duodenum terecht komt. Bij paard, ezel en muilezel,

waar geen galblaas aanwezig is, blijft de gal in de galgangen staan en
wordt ze van daar uit weggedrukt. Het nut van de gal is onbekend. Wel
wordt beweerd, dat ze door haar zeepachtige eigenschappen de vetten en
waterige delen beter met elkaar zou vermengen.

Verder zou ze door haar scherpte de darmen tot wormachtige beweging
aanzetten en door haar bitterheid de scheiding bewerkstelligen tussen
voedingssappen en faeces.

Melding wordt gemaakt van het pancreas en de Wirsungische gang.
Het sap van deze klier zou alleen voor verdunning van de voedselbrei
dienen. Als tenslotte nog door een geschikte gisting het voedsel voldoende is
toebereid, dan worden door een ontelbaar aantal zuigbuisjes uit de voedsel-
brei de melkachtige voedingssappen opgezogen. Deze lymphe komt ten-
slotte in de grote melkbuis en vandaar via het borstkanaal in het linker
schouderbloedvat.

Komt de voedselbrij in de dikke darmen, dan kan ze niet meer terug
in de dunne darmen door de Baukinische kleppen, en is ze, daar alle
voedselsappen er uit gezogen is, tot een niet te gebruiken massa geworden.
Deze massa wordt nog niet direct uit het lichaam verwijderd, maar ze
schuift langzaam verder naar de endeldarm, waarbij ze tevens in rotting
overgaat. Om het darmkanaal warm en glibberig te houden, ligt vanaf de
maag tot de urineblaas over alles het net.

Nieren. De overal in het lichaam verbruikte delen lossen zich op en
worden in het bloed opgenomen. Ze moeten nu weer worden verwijderd.
Dit geschiedt in de nieren, waar uit deze verbruikte delen urine wordt
geformeerd. Deze verlaat via nierbekken, pisleider en blaas het lichaam.

Zintuigen. Alle dieren hebben hun 5 zintuigelijke bevindingen, n.1.
gevoel, smaak, reuk, gehoor en gezicht.

Het gevoel is het fundament van alle bevindingen. Dit zetelt vooral in
de huid. Behalve uit een vlechtwerk van zenuwvezelen en -knopen bestaat
de huid uit een dicht, cellig weefsel, en is ze met haren bedekt. Behalve
een verdamping van fijne, vluchtige, niet te gebruiken deeltjes, zuigt de
huid ook geuren uit de lucht op.

De smaak zetelt in het tongslijmvlies, waar de door het speeksel opgeloste
zoutdeeltjes van het voedsel een aangename of onaangename smaak
veroorzaken kunnen.

De reuk komt bij inademing in de neusholte tot stand. Bij het inademen
worden de reukbare deeltjes aangezogen.

Door middel van het gehoor wordt de ziel verblijd met de tonen. Zeer
uitvoerig vindt een beschrijving plaats van de constructie van oor, gehoor-
beentjes en het labyrinth.

Het gezicht brengt ons nader in kennis met het aanwezig zijn en de
vorm van ver verwijderde lichamen. Dit vindt plaats door middel van de
ogen. Nog uitgebreider dan het gehoorapparaat wordt de samenstelling
en bouw van het oog behandeld.

Voortplanting. Tot het belangrijkste geheim van de physiologie behoort
de voortplanting. Daartoe is nodig een mannelijk en vrouwelijk dier, die
op het zelfde ogenblik de „libidus sexualis" moeten ondervinden, waarna
pas bevruchting plaats vindt. Het mannelijk zaad wordt gevormd in de
ballen. Dit zaad wordt verzameld en bewaard in de zaadblaasjes, aan
weerszijden van de uitvoergang der testikels gelegen.

Het bij de paring niet gebruikte zaad wordt op onbekende wijze weer
in het bloed opgenomen en geeft zodoende aan het mannelijk dier de meer
mannelijke eigenschappen en „gibt einen wahren Lebensbalsam ab". In be-
paalde jaargetijden wordt het zaad of meer gevormd, of scherper en prikke-
lender, zodat het dier verlangend uitziet naar een bevruchting. Als zich
daartoe de gelegenheid voordoet, zwellen de zaadblaasjes op. Caudaal
van deze, dichter bij de blaashals, scheidt de prostaat een dun sap af,
dat hoogstwaarschijnlijk het dikke zaad verdunt. Daarna komen beide
vloeistoffen uit de z.g. hanenkam, een klein doorboord heuveltje in het
binnenste van de urethra, welke juist op deze tijd door de sterke bloed-
vulling stijf is, te voorschijn en zodoende wordt het zaad in het vrouwelijk
geslachtsorgaan gebracht.

Op het zelfde ogenblik omvatten de twee ,,Muttertrompeten" (fimbria)
de eierstokken en persen het vrouwelijk zaad, of waarschijnlijk een eitje,
daaruit, dat nu door het mannelijk zaad wordt bevochtigd. De kiem is
dus alreeds in het vrouwelijke dier aanwezig. Of het mannelijk zaad zelf,
of slechts een zekere geur daarvan tot deze kiem doordringt en deze dan
levend maakt, is niet nauwkeurig bekend.

„Das Herz des Keims fängt gleich nach dieser Belebung an sich zu bewegen,
und in diesem Zustand wird es der hüpfende Punkt genannt." De kiem groeit
verder, voedt zich met het eiwitachtige sap, dat haar omspoelt en in de
vorm van een klein blaasje rukt het zich los van zijn plaats, kruipt door
middel van een wormachtige beweging door de ,,Muttertrompete" en
komt zo in de baarmoeder en groeit daaraan vast. Het geheel wordt nu,
wegens de grote overeenkomst, het ei genoemd.

De foetale bloedcirculatie wordt vrij nauwkeurig beschreven. De rol
van de ductus Botalli en van het ovale gat blijkt men wel te hebben be-
grepen. Over de partus wordt uitvoerig uitgeweid, terwijl eveneens de
verschijnselen van bronst bij de verschillende dieren zeer goed bekend
blijken te zijn. Tenslotte volgen nog enige gegevens over draagtijd en einde
van de vruchtbaarheid.

In het tweede deel van de ,,Gesundheitskunde" wordt behandeld de „Gesund-
heitszeichenkunde en Schönheitsszeichenkunde", te vergelijken met onze exterieur.

Behalve de kenmerken van goede gezondheid wordt van de verschillende
dieren de ideale, gewenste vorm beschreven. Van alle huisdieren wordt
het paard het uitvoerigst besproken, wat zeer begrijpelijk is, daar enige
eeuwen geleden vrijwel alleen het paard de belangstelling had van hoef-
smeden, stalknechten en dergelijke personen.

In het kort wordt ook nog de afstamming van het paard vermeld en
enkele rassen beschreven. Zo vindt men o.m. aangegeven, dat de Arabier
de voorkeur verdient boven alle andere bekende rassen en dat de overige
rassen zijn verkregen door verbetering met het arabische paard. Over het
Friese paard vindt men aangegeven, dat dit het grootste en het zwaarste
paardenras in Europa is, gekenmerkt door bijzonder sterk behaarde voeten.
Daarna worden ezel en muildier besproken.

Bij het rundvee wordt de os als van meest ideale vorm beschouwd. Hoe
meer een koe in het exterieur de os naderbij komt, des te beter is zij zelf.
In Zwitserland, Friesland, Holstein, Mecklenburg, en Polen, Hongarije en

Jutland zou men het beste vee aantreffen. Tenslotte vinden nog schapen,
geiten en varkens een bespreking.

„Eine Grundregel zur Beurtheilung der Schönheit und Vollkommenheit
aller Thiere ist folgende: Man studire das Ideal der Vollkommenheit einer jeden
Thierart aus, suche dann das wirklich Schöne in jedem einzelnen, und stelle alsdann
alle Schönheiten zusammen. Dieses mache man zum Maasstab, um andere seines

Het derde deel van de ,,Gesundheitskunde" behandelt de „Lebensordnung
der landwirtschaftlichen Thiere". Hierin vindt men aangegeven op welke
wijze het dier verpleegd en gevoed moet worden. Zo bespreekt Busch
allereerst de voorwaarden van de beste stalling voor elke diersoort. Zowel
de runderstal, als paardenstal, varkensstal en de schapenhokken worden
in het kort besproken. Vervolgens vindt men behandeld de teelt en voeder-
leer voor elke diersoort.

In een volgend artikel hoop ik een korte bespreking van de tweede
afdeling van het boek te geven, handelende over de algemene pathologie
en klinische diagnostiek.

Verschillend gehalte aan aminozuren in leguminosen in verband met de
vruchtbaarheid van de bodem. (Science, Oct. 22, 1948, vol. 108).

Kort na de ontvangst van het T. v. D. van 1 -1 -\'49 afl. nr. 1 waarin de voordracht
van Dr. J. Grashuis over „Bodem, plant en dier" las ik in Science een artikel over:

„Verschillend gehalte aan aminozuren in leguminosen in verband met de vrucht-
baarheid van de bodem".

Landbouw — zo begint het artikel houdt zich bezig met voedselsynthesc, het
hoogste doel is steeds geweest de vermeerdering van de productie dat is grotere aantallen
en meer kg per acre.

Wc verwaarlozen de kwaliteit van de voedselproducten en meten de opbrengsten
slechts in bushel\'s en tonnen per acre.

Alle aandacht is gericht op „bulk" productie d.w.z. calorieënleverende stoffen en er
is niet gedacht aan het vermogen om proteïnen te vormen. Voor de vorming van deze
proteïnen is meer nodig dan goed weer. Planten evenals dieren moeten via de bodem
gevoed worden.

Mineralen zijn onontbeerlijk voor de opbouw van complete eiwitten, welke weer
onontbeerlijk zijn voor het dierlijk lichaam.

In recente studies werd Lespedeza verbouwd op 5 ver uit elkaar gelegen proefvelden
met grondtypes overeenkomende met de 5 hoofdtypes van de staat Missouri.

De eiwitkwaliteit van de oogst, de soorten aminozuren werden vastgesteld met behulp
van een nieuwe microbiologische techniek. Het verschil in samenstelling (% v. elk
aminozuur) werd duidelijk aangetoond bij behandelde (waarmee?) en onbehandelde
grond op alle 5 terreinen (meest lagere cijfers voor onbehandeld terrein).

Om uit te vinden welke vruchtbaarheids-elementen een rol speelden bij deze ver-
schillen, werd alfalfa verbouwd op één grondsoort waaraan verschillende sporenelementen
werden toegevoegd: (Ca, Mn, Bo. Co, Cu, Zn.)

De samenstelling der alfalfa hleek vrij sterk gewijzigd wat betreft het gehalte aan de
diverse aminozuren.

Een verkregen landbouwproduct zal dus behalve op quantiteit ook op eiwitsamen-
stelling en aminozuurgehalte getest moeten worden.

Voedingswaarde van silage en gedroogd gras. Nutrition abstracts and re-
views, Vol. 18 No. i July 1949.

Het hoofdartikel, Nutritive value of silage and dried grass door S. J. Watson, University
of Edinburgh, behandelt uitvoerig de beide producten. Samenstelling, biologische
waarde van het eiwit; het gebruik bij verschillende diersoorten wordt uitvoerig be-
schreven.

Schrijver waarschuwt tegen het fijnmalen van gedroogd gras voor koeien. De dieren
nemen er minder van op (althans in droge toestand en onvermengd. In koekjes of in
een meelmengsel dat iets wordt bevochtigd heeft men daarvan geen last. Ref.)

Nieuwe gezichtspunten biedt dit artikel niet, doch het is een goed overzicht van het
gehele gebied, zo belangrijk nu vele landen zijn aangewezen op het voeren van eigen
verbouwde producten.

Hoefbevangenheid zonder knolhoefvorming. (Cu. Oppeliquer. Ueber den
knollenlosen Rehhuf. Schw. Arch Thk. XCI, 29/1949.)

In dit autoreferaat (acad. proefschrift Bern 1947) wordt mededeling gedaan over
gevallen van hoefbevangenheid, waarbij kanteling van het hoefbeen aanwezig is, zonder

dat een knolhoef wordt gevormd. Deze ontstaan volgens den schrijver na een hevige
ontsteking van de gezamenlijke hoeflederhuid en zijn gekenmerkt door een recht verloop
van de hoornwand, door een min of meer duidelijke inzinking aan de kroon, die onder
het haar verborgen kan zijn en door verhoogde versenen met ringvorming. De zool is
verlengd, vlak en vaak gebombeerd. Deze gevallen zijn ernstig en ongeneeslijk.

Studies on nutrition of poultry. 2. Investigations on the effect of vitamin A
deficiency on hatchability and eggproduction. (G. L. McClymont en L. Hart.
Australian Veterinary Journal 24, 1. January 1948.)

In de literatuur bestaan verschillende opvattingen over de invloed van vitamine A
op de broeduitkomsten.

Schrs. zijn van mening, dat hierbij in meerdere gevallen niet voldoende rekening is
gehouden met de invloed van andere vitaminen, b.v. riboflavine en pantotheenzuur.
De onderzoekers die dit wel hebben gedaan vonden dat vit. A-gebrek de eiproductie
wel deed stopzetten en klinische verschijnselen bij de dieren tengevolge had, maar de
broeduitkomsten der eieren niet beïnvloedde.

Eigen experimenten worden beschreven waarin de invloed van een vit. A-deficiënt
rantsoen bij jonge Witte Leghornhennen is nagegaan.

Bij hennen met een lage vit. A-reserve werd geen invloed gevonden op de bevruchting
en broeduitkomsten der eieren of het voorkomen van embryonale afwijkingen.

Wel trad bij de kuikens, afkomstig van deze hennen, een abnormaal hoge sterfte op
vergeleken met die der contróledieren, wanneer met het kuikenvoeder niet direct vol-
doende vit. A werd toegediend.

Na een periode van hoge vit. A-opname staakten de dieren, geplaatst op een A-
deficiënt rantsoen, de eiproductie 11a 120,8 i 26,9 dagen, in meerdere gevallen gevolgd
door de dood in 44,7 ± \'4>3 dagen.

De productie verminderde slechts weinig en alleen gedurende de laatste 4 weken,
voor zij geheel werd stopgezet.

Bij post-mortaal onderzoek der vit. A-deficiënte dieren werden regelmatig „pustulae"
gevonden in keelholte en slokdarm en ophoping van uraten in nieren en ureteren. In
ongeveer de helft der gevallen kwamen uraat-afzettingen voor op het peritoneum,
maar oog- en neusafwijkingen werden weinig gezien. (Histologisch onderzoek van het
neusslijmvlies werd echter niet verricht. R.).

Een korte bespreking van de moderne fractuurbehandeling bij de kleine huisdieren,
waarbij schr. vooral verwijst naar de dissertatie van Legrand (Alfort 1948) over de
onbloedige behandeling met metalen (aluminium) spalken.

Voorts wordt even aangestipt de behandeling met de ,,stader splints" (uitwendige
fixatie mèt bloedige behandeling gecombineerd), waarna schr. uitvoeriger de merg-
nageling bespreekt.

Deze laatste methode heeft vooral nut bij de fractuur van de dijbeenhals, mits deze
niet juxta-epiphysair gelegen is.

De operatieve behandeling wordt beschreven. Bij <Je nabehandeling is het gewenst,
het been te fixeren met een gips- of waterglasverband. Verwijdering van de nagel is
veelal niet nodig.

Ovariaaltumoren bij de hond. (A. van Gheluwe. VI. Diergeneesk. Tijdschrift
17, 1948, 79.)

Ovariaaltumoren zien we weinig bij onze huisdieren, het meest nog bij vogels. Day
maakte melding van gramlosaceltumoren bij jonge merries. Bij het rund is een ovariaal-

tumor zeer zeldzaam, Tailor vond slechts éénmaal bij een oud, geslacht rund een
fibreuze ovariale tumor.

Bij honden zijn wel meer eierstokgezwellen beschreven en Van Gheluwe vermeldt
nu 2 gevallen. Het eerste geval betrof een i o-jarige foxterrier, waarvan de laatste
3 maanden de buik in omvang was toegenomen. Er werd i liter serohaemorrhagisch
vocht afgetapt, doch een nadere diagnose kon niet worden gesteld. Daar 5 dagen later
de buik weer opgezet was, werd tot proeflaparotomie besloten. Beide ovaria, die ver-
groot waren, werden verwijderd, waarna het dier 8 maanden goed bleef. Toen begon
de buik weer op te zetten en in 16 maanden tijds werden 8 puncties verricht. Tenslotte
werd het dier gedood; sectie werd niet verricht.

Het tweede geval betrof een spaniel, 11 jaar oud, met opgezette buik, dyspnoe en
algemeen ziekzijn. Door punctie werd J liter bloederig vocht uit de buik verwijderd.
Korte tijd later werd het dier op verzoek gedood en bij sectic vond men o.a. tumor-
achtige ontaarding van beide ovaria met uitzaaiingen op de kapsel van de lever, het
mediastinum, pleura parietalis en diaphragma.

Microscopisch werden de ovariumgezwellen in beide gevallen gediagnosticeerd als
een granulosacel-carcinoom.

De granulosaceltumor behoort met het arrhenoblastoom en het dysgerminoom tot
de kiemepitheelblastomen (Rob. Mayer) en is al ietsin vrouwelijke richting gedifferen-
tieerd; hij scheidt, althans bij de vrouw, oestron af. Ofschoon de tumor in aanleg goed-
aardig is, degenereert hij vaak carcinomateus. Bij kinderen kan hij de oorzaak zijn van
pubertas praecox.

De granulosacellen kunnen overgaan in corpus luteumcellen en dan progestinc gaan
produceren.

Het spreekt vanzelf, dat de granulosaceltumor bij de vrouw aanleiding geeft tot
stoornissen in de cyclus: metrorrhagien en, bij lutcinisering, pseudo-graviditeit. Helaas
is bij de twee genoemde honden niet gelet op verschijnselen van de geslachtscyclus.
Wel vond schr. bij de sectie van de hond, geval II, een cysteus-glandulaire hypertrophie
van het baarmoederslijmvlies. Over de pathogencse van het vocht in buik- (en borst-)
holte is men het niet eens, hoewel men aanneemt, dat de tumoren zelf het vocht af-
scheiden. Men dient, bij ascites bij de hond. óók aan ovariaaltumoren te denken.

Yearbook 1949 pp I—73, Royal Veterinary and agricultural college, Copenhagen,
Denmark.)

Een onderzoek werd ingesteld naar het voorkomen van parasieten of de eieren hiervan
in de faeces van 100 honden van Kopenhagen en de bevindingen werden vergeleken
met die van Krabbe, die in 1865 hetzelfde deed bij 500 honden. Opvallend was een
sterke afname van de lintwormen: Taenia hydatigena (slachtafval!), T. multiceps (id.)
en Echinococcus granulosus (id.), werden in het geheel niet gevonden; de oorzaak moet
gevonden worden in de veel strengere en hygiënische vleeskeuring heden ten dage.
Diphyliobothrium (zoetwater vissen!) werd geen enkele maal gevonden, doch ook
Krabbe vond deze slechts eenmaal op 500 honden. Ook Dipylidium caninum kwam
nu niet veel voor, i.t.t. 1865 toen Krabbe deze bij bijna de helft der onderzochte honden
vond; betere hygiënische omstandigheden en meer zorg voor de hond hebben hieraan
deel. Taenia pisiformus (konijn, haas!), door Krabbe éénmaal op 500 honden waar-
genomen, werd thans 3 X op 100 honden gevonden. Ook de ascariden (Toxocara canis,
Toxascaris leonina) vertoonden, vergeleken met het materiaal van Krabbe, een toename
van 24 op 35%. Uncinaria stenocephala en Ancylostoma caninum werden thans, even-
min als door Krabbe, waargenomen, hoewel de eerste zeer zeker bij Deense honden
niet zeldzaam is.

Krabbe vermeldt noch trematoden noch coccidiën. Schr. vonden bij hun materiaal
17 X Cryptocotyle lingua, 2 x Cr. concava en 2 X Mesorchis (Syn. Stephanoprora)
denticulatis. Vermoedelijk staat dit in verband met een verhoogde consumptie van
zeevis door de bevolking. In materiaal, uit andere delen van Denemarken toegezonden,

afkomstig van honden, vonden scbr. nog: Uncinaria stenocephala, Taenia hydatigena,
Taenia cervi en, voor het eerst in Denemarken, Mesocestoides lineatus. Voorts van de
trematoden Alaria alata en Pygidiopsis genata.

Van de verschillende species wordt een uitvoerige beschrijving gegeven, verlucht met
fraaie afbeeldingen.

Men onderscheidt thans Toxascaris canis (hond, vos), T. cati (kat, vos) en Toxocara
leonina (hond, kat, vos).

De distributie van Toxascaris en Toxocara bij de hond is in verschillende landen
en streken zeer verschillend. Besproken wordt de morphologie van beide soorten en
hun eieren, alsmede de biologie. De ontwikkelingsgang van Toxascaris is in grote trekken
als die van Ascaris lumbricoides (mens, varken). Larven die in de grote circulatie geraken
kunnen „dood lopen" in verschillende organen, o.a. nier (subcapsulair), doch ze kunnen
zo ook, bij de drachtige teef, de foeti infecteren! Bij Toxocara is het echter regel, dat de
rijping tot volwassen vorm zich geheel in darm en darmwand afspeelt; deze vorm komt
meer in de oudere leeftijdsklasse der honden voor. De volwassen ascariden kunnen de
gastheer aldus benadelen: mechanisch (ileus, darmperforatie) — toxisch — ontrekken
van essentiële vocdselbestanddelen, i.h.b. vitamine C! De eieren zijn zeer resistent.

Ancylostoma caninum komt meer in warmere streken voor, Uncinaria stenocephala
in koudere, doch deze laatste parasiet komt in Scandinavië toch zeer weinig voor bij de
hond (Am. onderzoekers onderscheiden een honden- en een kattenstam). Deze kleine,
dunne wormen worden bij sectie vaak over het hoofd gezien. De eieren bevatten reeds
delingsstadia van de kiem. Morphologie en biologie van de wormen en hun eieren worden
besproken. Infectie is mogelijk direct per os, doch ook via de onbeschadigde huid!
Ongeboren vruchten kunnen, althans door A. caninum, via de bloedstroom besmet
geraken. De parasieten, in groten getale in het jejunum aanwezig, kunnen aanzienlijk
bloedverlies geven; Uncinaria schijnt echter goedaardiger te zijn dan Ancylostoma.
Bij de mens kan de percutane besmetting met deze parasieten (larven) „creepitig erup-
tion" en kleine huidabcesjes veroorzaken; tot volle wasdom komen deze larven echter
nooit bij de mens.

Vervolgens worden besproken de Taenia pisiformis (haas, konijn), T. hydatigena (vee),
de grootste lintworm van de hond (tot 5 m lang!), Taenia cervi (ree), Dipylidium
caninum (Ctenocephalides canis, minder vaak Trichodectcs canis; ook de kattcnvlo
en mensenvlo kunnen tussengastheer zijn) en Mesocestoides lineatus.

Van deze laatste parasiet, die in Oost- en Zuid-Europa bij hond en kat veel voorkomt,
en die als uitzondering bij een Deense hond beschreven wordt, is de levenscyclus nog
niet volledig bekend. Een larvevorm ervan (Tctrathyridium), welke tot 7 cm lang
zijn kan en geëncysteerd of „vrij" voorkomen kan, leeft in de sereuze holten en organen
van muis, rat, sommige vogelsoorten, hagedissen en slangen, ja zelfs in die van z\'n
definitieve gastheer, waar men dan tegelijkertijd in het darmkanaal zelve de volwassen
vorm kan aantreffen!

Van de Trematoden, bij de hond gevonden, worden besproken: Cryptocotyle lingua;
deze parasiet schijnt meer en meer in Europa en N.-Amerika verspreid te geraken,
hoewel de normale levenscyclus aldus is: zeemeeuw faeces met eieren -*■ miracidium
-*■ alikruik, waarin zich de rediën ontwikkelen en waaruit vele cercariën vrij komen, die
in het water rondzwemmen (Rothschii.d nam waar, dat één alikruik wel 7 jaar lang
cercariën „uitscheidde"!) en in de huid van vissen dringen, waar ze, na het afwerpen
van hun staart, encysteren en tot metacercariën worden. Wordt de vis door een zee-
meeuw gegeten, dan ontwikkelt zich daarin de platworm en is de cyclus gesloten; wordt
de vis rauw door een hond of kat gegeten, dan ontwikkelt zich bij die diersoort de lint-
worm, doch de levenscyclus van de lintworm wordt dan als regel beëindigd. Ook
C. concava werd bij Deense honden gevonden, C.jejuna (nog) niet. Pygidiopsis gcneta
bleek voor Denemarken een nieuwe platworm van de hond te zijn. De Mesorchis denti-
culatis, wiens levenscyclus in grote trekken gelijk is aan die van de andere besproken
trematoden van de hond, werd ook voor het eerst voor Denemarken beschreven, evenals
Alaria alata waarvan, in grote trekken, de levensloop aldus schijnt te zijn: ei -*• mira-
cidium -> zoetwaterslak -> sporocysten furcocercariën -> kikker (visjes) —> opge-

geten door muis, rat e.d. -> geëncysteerde metaccrcariën (longen, museulatuur). Als
een carnivoor zo\'n muis of rat eet, besmet hij zich en ontwikkelen zich de volwassen
trematoden. De 3e gastheer (muis, rat) schijnt niet noodzakelijk te zijn.

Van coccidiën, voorkomende bij honden, vermelden schr. het geslacht Isospora;
Eimeria schijnt minder frequent voor te komen. Bij de hond werden gevonden I. rivolta
en I. bigemina. Deasexuele cyclus is: oöcyste bevat 2 sporocysten, elk met 4 sporozoiten
welke in de darmepitheelcellen dringen, zich daar ongeslachtelijk vermenigvuldigen
(merozoiten, schizonten) en zo vele cellen verwoesten. Op zeker tijdstip ontstaan gameto-
cyten waaruit macro- resp. microgameten en gametocyten ontstaan. De macro- en
microgameten komen vrij in het darmlumen, bevruchting vindt plaats waarbij de
macrogameet (zygote) tot oöcyste wordt. — Coccidiosis is vooral een ziekte van pups
en jonge honden die onder slechte hygiënische omstandigheden leven. Sulfamethazinc,
2 X per dag 50 mgr per kg dier, zou therapeutisch van nut kunnen zijn; beter is pro-
phylaxis.

Schr. merken aan het eind van hun uitstekende verhandeling op, dat het materiaal
zeker niet alle „internal" parasieten van de hond heeft omval. Zo vond Olsen Trichuris
vulpis bij de hond, Dirofilaria mitis (hart) werd 3 X- bij geïmporteerde honden be-
schreven, Trichinella spiralis werd in 1906 in het spierweefsel van 6 van 500 onder-
zochte honden gevonden, doch in 1943 bij 2269 honden geen enkele maal.

Voorts memoreren schr. Echinococcus granulosus, Taenia multiceps, Taenia serialis
en Diphyllobothrium latum alsmede Lingualula serrata (een arthropode) en zij geven
toe, zelfs met deze lijst waarschijnlijk nog niet volledig te zijn geweest.

of the buil. (N. O. Christensen. Acta Pathologica et Microbiologica Scandinavica
XXV, 1948, p. 202.)

Bendixen en Blom (1947) toonden aan dat, indien een bruccllalocalisatie in de
geslachtsorganen van de stier aanwezig is, in het zaadplasma agglutininen kunnen
voorkomen tot in een soms veel hogere titer dan die van het bloedserum van hetzelfde
dier, terwijl omgekeerd een stier met een positieve bloedserumtiter nog geen localisatie
van brucellosis in de geslachtsorganen behoeft te hebben. De antilichamen schijnen dus,
bij de ontsteking, plaatselijk gevormd te kunnen worden en schr. onderzocht dit nader.

Bij 16 stieren met een pos. bloedtiter variërend van 1 : 10—1 : 2560, waarbij na
slachten sectie mogelijk was, werd, direct na de dood, de titer bepaald van de secretie-
producten van de ampullae, de zaadblaasjes en (in 3 gevallen), de testes, terwijl ook
histologisch onderzoek verricht werd.

Bij brucellosis van ampullae en/of zaad blaasjes was in het algemeen de titer van het
zaad plasma groter dan die van het blocdplasma; ook het secreet van de aangetaste
ampulla of het aangetaste zaadblaasjc bevatte agglutininen tot in hoge titer. In 2 gevallen
bestond ook orchitis, hierbij was de\' bloedtiter echter hoger dan die van het zaad-
plasma. De tijdsduur, gedurende welke het pathologisch proces bestond, was onge-
twijfeld van invloed op de locale agglutininenproductie en kon, ten dele, sommige onregel-
matige titers verklaren. In het bijzonder meent schrijver een grote rol te moeten toe-
kennen aan de vele plasmacellen in de cellige infiltraties, welke in de onmiddellijke
nabijheid van het klierepitheel liggen.

Ziekte van Aujeszky. G. Fargeat et G. Pérès: ,,La maladie d\'Aujeszky existe-t-elle
dans Ie Rhóne?" Buil. Soc. Sciences Vét. de Lyon 49, 12, (1947).

In het Rhöne-departement namen Fargeat en Pérès een vermoedelijk geval van de
ziekte van Aujeszky waar bij een 5 jaar oude koe, die plotseling de volgende ziekte-
verschijnselen toonde: koliek, heftig likken aan en bijten in het rechter achterbeen,
excitatieaanvallen, temp. 41,5. Het dier werd nog dezelfde dag afgemaakt. Bij de
sectie, 42 (!) uur na de dood, werden, behoudens een lichte congestie van de buikorganen,
de hersenen en de hersenvliezen, geen afwijkingen gevonden. Over een eventueel histo-

logisch onderzoek wordt niets medegedeeld. Het gelukte niet de ziekte experimenteel
bij een konijn, een cavia en een hond op te wekken door intraoculaire, intraperitoneale,
respectievelijk subcutane inspuiting van een gefiltreerde hersensuspensie. Varkens in
dezelfde stal, ofschoon klinisch niet ziek, worden als mogelijke smetstofbron beschouwd.

Vaccinatie tegen de ziekte van Carré met gedroogd aluminiumhydroxyde-
vaccin. P. Goret: „Sur un vaccin contre la maladie de Carré obtenu par dessication
du complexe: virus-hydroxyde d\'aluminium," Buil. Soc. Sciences. Vét. de Lyon 49, 15,
(1947)-

Een vaccin van levend, aan aluminiumhydroxyde geadsorbeerd virus van Carré,
zoals het mond - en klauwzeer-aluminiumhydroxydevaccin, is waardeloos, omdat het virus
van Carré in vochtig milieu snel zijn virulentie verliest. Goret adsorbeerde daarom het
virus, een gecentrifugeerde en door een Seitz K₂ filter gefiltreerde frettenmiltsuspensie,
aan aluminiumhydroxyde en droogde dit complex vanuit de bevroren toestand (methode
Mudd-Flosdorf) . Het droge poeder, in water gesuspendeerd, veroorzaakt bij fretten
geen ziekte, ofschoon het virus zijn virulentie heeft behouden. Het is n.1. mogelijk,
het virus in vitro te eluéren in een 20% oplossing van sal seignette en dit eluaat is wel
virulent. Een dosis van 2 cc vaccin, bevattende 40 mg virulent miltweefsel, verleende
fretten een volledige immuniteit tegen een besmetting met een voor niet-gevaccineerde
fretten dodelijke dosis van 10 mg virulente frettenmilt.

Vaccinatieproeven bij honden zijn genomen onder bijzondere voorzorgsmaatregelen.
Er werden jonge dieren voor gebruikt, wier moeders reeds vóór de geboorte van de
jongen, en daarna met de jongen nog ruim 6 maanden streng werden geïsoleerd. In 4
proefreeksen van totaal 25 honden van 5 J 6 maanden oud, werden 18 dieren gevacci-
neerd met i of 2 cc vaccin (20, resp. 40 mg virus). Twee dezer dieren toonden een voorbij-
gaande temperatuursverhoging. Alle dieren werden na 20—22 dagen besmet, hetzij
door inspuiting van 10 mg virulent virus, hetzij door contact met zieke honden. 16 van
de 18 gevaccineerde honden reageerden niet op de besmetting, de 2 andere met tempe-
ratuursverhoging.

Vaccinatie tegen hondenziekte. P. Goret: „Vaccination du chien contre la
maladie de Carré par un virus adsorbé sur hydroxyde d\'aluminium et desséché". Buil.
Soc. Sciences Vét. de Lyon 49, 30, (1947).

Het vaccin werd daarna aan praktizerende dierenartsen verstrekt en Goret geeft
een verslag van de daarbij verkregen resultaten. Er werd aanbevolen alleen volkomen
gezonde honden van tenminste 3 maanden oud te vaccineren, nadat ze 8 dagen tevoren
een wormkuur hadden ondergaan. Er zou geen bezwaar tegen zijn, ook dieren, die in
het incubatiestadium van de ziekte van Carré verkeerden of zelfs dieren die de eerste
ziekteverschijnselen vertonen, te vaccineren, daar van de vaccinatie soms een cura-
tief effect zou zijn waargenomen. Het is evenwel in het algemeen aan te bevelen, contact
van gevaccineerde met zieke honden gedurende 12—14 dagen te vermijden. Op 1717
gevaccineerde honden was een nauwkeurige controle mogelijk. Op de plaats van in-
spuiting bleef een klein knobbeltje achter, dat evenwel na ongeveer 14 dagen verdween.
In enkele gevallen ontstond een steriel abscesje. 15 honden (0,8%) werden meer of
minder ernstig ziek, gewoonlijk 3—5, soms 12—15 dagen na de vaccinatie. 313 honden
(18,2%) kregen kortere of langere tijd na de vaccinatie toch verschijnselen van de ziekte
van Carré, welke ernstiger vormen aannamen, naarmate de vaccinatie langer geleden
was. De oorzaken van een geringe of kortdurende immuniteit kunnen naar schrijvers
mening o.a. gelegen zijn in een te lange bewaring van het vaccin of bewaring bij te
hoge temperatuur, te geringe dosis, gelijktijdige toediening van immuunserum, vacci-
natie van te jonge dieren, maar vooral in de buitengewoon hoge virulentie van het virus,
dat de laatste jaren de ziekte van Carré veroorzaakt.

Longtuberculose bij een geit. P. Collet: „Tuberculose broncho-pulmonaire chez
un chèvre". Buil. Soc. Sciences Vét. de Lyon, 49, 54, (1947).

Collet meent een toeneming van het aantal gevallen van tuberculose bij geiten
te kunnen waarnemen. Het ziektebeeld is dikwijls onduidelijk en moeilijk te onder-
scheiden van vermineuze bronchopneumonie. Een geval van gemengde tuberculeuze
en vermineuze bronchopneumonie bij een 4-jarige geit wordt medegedeeld. In de
faeces werden talrijke Strongylus-eieren en -larven en in het tracheaalslijm zuurvaste
staafjes aangetoond. De diagnose werd bij de sectie bevestigd. In de longen werden
vermineuze bronchopneumonische, verkaasde tuberculeuze haarden en cavernes en
in de trachea tuberculeuze ulcera gevonden.

Dermatomycoses van dieren, die op de mens kunnen overgaan. J. Gaté, J.
Coudert et L. Chmel: „Fréquence actuelle des dermatomycoses des animaux trans-
mises & 1\'homme". Buil. Soc. Sciences Vét. de Lyon, 49, 73, (1947).

In één jaar tijds werden in een kliniek voor huidziekten 25 gevallen van dermatomy-
cose bij de mens na contactinfectie door dieren waargenomen. De meeste waren infecties
met Ctenomyces mentagrophytes, afkomstig van runderen, enkele van geiten en
paarden.

De werking van tyrothricine op dermatophyten. J. Gaté et J. Coudert: „Action
expérimentale de la tyrothricine sur quelques dermatophytes. Buil. Soc. Sciences Vét.
de Lyon, 50, 48 (1948).

Tyrothricine is een antibioticum, door Dubos geïsoleerd uit Bac. brevis, een spore-
vormende bodembacterie. Het is een ongezuiverd product, dat o.m. twee, ieder voor
zich antibiotisch werkende stoffen, tyrocidine en gramicidine bevat. Het Franse handels-
product is een alcoholische oplossing die 20—25 mg tyrothricine per cc bevat. Gaté en
Coudert onderzochten de werking van tyrothricine in vivo en in vitro. Twee caviae
werden op de geschoren huid van beide flanken besmet met Microsporum audouini,
afkomstig van kinderen. Op de linker fiank van beide dieren, die van de derde, resp.
zevende dag af, driemaal per week werd ingewreven met een alcoholische oplossing,
die i mg tyrothricine per cc bevatte, ontwikkelde zich geen favus, op de rechter, onbe-
handelde flank wel. Eenzelfde effect werd bereikt bij een experimenteel met Tricho-
phyton violaceum besmette cavia. Op cultures van laboratoriumstammen van Micro-
sporum audouini en van Microsporum lanosum had tyrothricine geen groeiremmende
werking. Op voedingsbodems, geënt met sporen, afkomstig van het hoofdhaar van
favus-patiënten, kon wel een tijdelijke groeiremming worden waargenomen. Het falen
van de tyrothricinewerking op cultures moet wellicht worden toegeschreven aan het
feit, dat het antibioticum zijn stabiliteit, en daarmee zijn werkzaamheid, bij aanwezig-
heid van electrolyten verliest.

66 gevallen van favus bij kinderen werden eenmaal per dag locaal behandeld met
tyrothricine, hetzij in alcoholische oplossing, die ook 20% aceton bevatte, hetzij in
vaseline-lanoline-zalf. De concentratie bedroeg 1 mg tyrothricine per cc vloeistof of per
gram zalf. Teneinde het indringend vermogen te verhogen, werd aan het middel 10%
dipropyleenglycol toegevoegd. De behandeling, die werd voortgezet totdat met Wood\'s
licht geen zichtbaar aangetaste haren meer konden worden aangetoond, duurde 7—60
(gemiddeld 24) dagen. De behandeling van 25 gevallen moest op andere wijze onder-
steund worden. Ofschoon niet zelden verwikkelingen zoals eczeem en staphylococcen-
folliculitis als gevolg van de behandeling ontstonden, menen schrijvers dat tyrothricine
een bruikbaar geneesmiddel tegen dermatomycoses bij mens en dier kan zijn.

Penicilline-therapie bij miltvuur. Giraud et Specklin: „Épidémie et épizootie
de charbon bactéridien guéris par la pénicilline associée aux sulfamides". Buil. Soc.
Sciences Vét. de Lyon, 49, 99, (1947).

In een tijdsverloop van 2 a 3 weken kregen achtereenvolgens 6 van de 7 runderen
op een boerderij miltvuur. Deskundige hulp werd pas ingeroepen toen 2 dieren gesuc-

combeerd waren, ter plaatse geslacht en één ervan reeds gedeeltelijk in de maag van de
eigenaar was verdwenen! Giraud en Specklin behandelden de overige dieren met
i injectie van 200.000 en gedurende de daaropvolgende 48 uur om de 3 uur van 50.000
E penicilline. Bovendien werd 1 dier met 180, de overige met 30 cc miltvuurserum
ingespoten, terwijl gedurende 3 dagen 50—60 g sulfamide per dag per os werd toe-
gediend. De dieren herstelden. Twee personen, die bij de slachting van de 2 gestorven
dieren hadden geholpen, kregen miltvuur, de één een carbunkel aan de elleboog met
sterk oedeem en verschijnselen van sepsis, de ander een carbunkel aan de wijsvinger,
zonder algemene reactie. De eerste genas met 160.000 E pencilline en 10 tabletten
thiazomide per dag, de ander met dagelijkse inspuitingen van 5000 E penicilline om de
carbunkel.

Miltvuur in Lyon. P. Goret, P. Collet, L. Joubert et G. Courouble: ,,Une
petite enzootie de fièvre charbonneuse dans la région Lyonnaise. Deux cas de charbon
bactéridien chez la vache traités et guéris par la pénicilline." Bull. Soc. Sciences Vét. de
Lyon, 50, 36, (1948).

Goret, Collet, Joijbert en Courouble behandelden twee runderen met miltvuur
met succes met penicilline. Al naar de ernst van de ziekteverschijnselen en het stadium
waarin met de behandeling werd begonnen, werden per dag 5—7 intraveneuze of
intramusculaire inspuitingen met 200.000—500.000 E gedurende 2 dagen en 1 dag
3"3i5 g^r novarsenobenzol gegeven.

Miltvuur bij eenden. P. Goret, 1\'. Collet, L. Joubert et G. Courouble: „Charbon
bactéridien chez le canard \'. Bull. Soc. Sciences Vét. de Lyon, 50, 42, (1948).

4 en 6 dagen na het slachten van een miltvuurcadaver op het erf van een boerderij
stierven 2 eenden aan miltvuur. De palh.anat. veranderingep bestonden uit congestie
van de buikorganen en een gezwollen milt. In de milt werden weinig, in het bloed veel
miltvuurbacillen aangetoond.

G. Pérès: „Expériences sur lessérums précipitant les protéines musculaires". Bull. Soc.
Sciences Vét. de Lyon, 50, 21, (1948).

Voor de biologische eiwitdifferentiëring bereidde Pérès actieve precipiterende sera
tegen konijneneiwit bij de hond en de kat, tegen katteneiwit bij het konijn. Het gelukte
niet, een precipiterend serum tegen katteneiwit bij de hond te maken. De sera werden
7 dagen na de laatste injectie door hartpunctie verkregen uit dieren, welke driemaal
met 3 dagen tussenpoos waren ingespoten met 6—g cc bovenstaande vloeistof van
gemalen en met 0,1% phenolbevattende zoutoplossing (o,8°ó) gemacereerd vlees.
De bepaling van de precipiterende activiteit van het serum geschiedde door 1 cc antigeen
(maceraat) samen te brengen met 1 cc onverdund, 1 : 10 en 1 : 100 verdund serum.
De reactie werd viermaal afgelezen: onmiddellijk, na een half en 1 uur kamertempera-
tuur en na 1 uur in de broedstoof bij 37⁰ C. te hebben gestaan.

Sous la présidence du Professeur Hermann, Doyen de la Faculté de Médecine de Lyon
et du Professeur Jung, Directeur de l\'Ecole Nationale Vétérinaire de Lyon.

Pr. Gsell, de St-Gall: Microbiologie et expérimentation.
Pr. M. Roch et Dr. R. Roch, de Genève: Etude clinique.

Pr. Tapernoux: L\'approvisionnement d\'un grand centre urbain en lait (rapport).

Pr. Thieulin: Nouvelles modalités et techniques d\'approvisionnement en lait des
centres de consommation.

MM. Lecoq., Chauchard et Mlle Mazoué: Recherche de quelques vitamines peu
connues dans le lait par la méthode chronaximétrique.

Pr. G. Mouriquand et Stupp: Sur la conservation de la vitamine C du lail par le
froid" et autres procédés.

Pr. G. Mouriquand, J. Roi.let, Mme V. Edel et Mlle Chighizola: Lait et chronaxie
vestibulaire (Recherches expérimentales).

Pour tous renseignements et communications s\'adresser au Dr LoÙis-Grollet,
Sécrétaire général, 7, rue Custave-Nadaud, Paris (16e).

Vin d\'Honneur offert par la Municipalité.
Visites, Promenades, Excursion à CIBEINS.
Banquet.

Déclare adhérer aux Illèmes Journées de Pathologie comparée de Langue Française
Je verse la somme de MILLE DEUX CENTS FRANCS montant de ma souscription

Dès réception du bulletin, une fiche sera adressée pour bénéficier des réductions de
chemin de fer français 20%.

La cotisation donnera droit aux comptes-rendus des travaux.
Le BANQUET aura lieu par souscription: Prix: Frs. 1.500.—, tout compris.

Pour les HOTELS à Lyon, s\'adresser au Dr Louis-grollet, 7 rue Gustave Nadaud,
PARIS 16e.

Commissie van overleg inzake de verbetering van de positie van het kleine
boerenbedrijf.

Op 14 April 1949 heeft de installatie plaats gehad van de commissie inzake de ver-
betering van de positie van het kleine boerenbedrijf. In deze commissie zullen vertegen-
woordigers van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening en van
de Stichting van de Landbouw zich beraden over de maatregelen welke binnen het
kader van de beschikbare middelen in het belang van het kleine boerenbedrijf kunnen
worden getroffen.

Vanwege het genoemde Ministerie hebben de heren Ir. C. Staf (voorzitter), Ir. A. T.
Tjallema, Ir. A. W. van de Plassche en Ir. J. van Bueren (secretaris) zitting in de
commissie. De Stichting van de Landbouw heeft de heren Dr. Ir. W. J. Droesen, J. van
der Berg, C. Hey, M. Nagtzaam, Jos. Zegers en Drs. F. Kriellaars als haar ver-
tegenwoordigers aangewezen.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening heeft de commissie doen
instellen met het oog op de wenselijkheid, het vrije bedrijf in de gelegenheid te stellen
zijn wensen met betrekking tot de bovengenoemde maatregelen kenbaar te maken.

In de Staatscourant van 8 April 1949 is gepubliceerd een beschikking van de Minister
van Economische Zaken, houdende een ontheffing van de verboden, gesteld in artikel 4
van het Bedrijfsvergunningenbesluit 1941, ten aanzien van het gaan verhandelen van
levende dieren door welker behandeling het betrokken bedrijf zal gaan behoren tot de
Vakgroep Groothandel in Levende Dieren.

Dit wil zeggen, dat voor het gaan verhandelen van levende (niet voor de consumptie
bestemde) dieren, zowel in nieuw te vestigen als reeds bestaande handelsbedrijven geen
vergunning meer nodig is op grond van artikel 4 van genoemd besluit.

In de mededelingen ten behoeve van de dagelijkse landbouwpractijk, welke in aan-
sluiting op de radiorede van de Heer L. P. de Vries, Inspecteur bij de Veeartsenij-
kundige Dienst, inzake de t.b.c.-bestrijding onder het rundvee op Maandag 11 April j.1. zijn
gedaan, werd nog eens in het bijzonder gewezen op de noodzakelijkheid van een doel-
treffende bestrijding van de rundertuberculose. De maatregelen, welke ten aanzien

hiervan door de Veeartsenijkundige Dienst en de Gezondheidsdiensten worden genomen,
met name de tuberculinatie en het klinisch onderzoek, zullen zonder de medewerking
van de veehouders geen resultaten afwerpen. Door de reagerende dieren uit hun be-
drijven af te stoten of deze van de gezonde dieren te isoleren, zullen de veehouders
hun noodzakelijk aandeel in de bestrijding moeten leveren. De bestrijding is niet gemak-
kelijk; wie het wel gemakkelijk opvat, zal stellig voor grote teleurstellingen komen te
staan.

Ook aan de dahliakwekers werden met betrekking tot de virusziekte, waarmee deze
kwekers in ernstige mate te kampen hebben, enkele nuttige wenken gegeven. Deze
ziekte, mozaïekziekte genoemd, komt in eerste instantie bij de dahlia voor en openbaart
zich in de bladeren van de dahliaplanten, terwijl ook de groei wordt geremd of geheel
achterwege blijft. De mozaïekziekte tast evenwel ook de tabaks- en tomatenplanten aan.
In verband met de maatregelen, welke het buitenland ten aanzien van de import van
de producten van deze gewassen treft, worden voor het seizoen 1948/1949 alleen die
dahlia\'s voor export bestemd, waarvan de partijen te velde zijn goedgekeurd. De dahlia-
kwekers, die aangesloten zijn bij de Nederlandse Dahlia Vereniging, kunnen hierbij
gebruik maken van de controleurs van de keuringsdienst dezer vereniging. In andere
gevallen kan men zich wenden tot de Plantenziektcnkundige Dienst te Wageningen.
Wat de bestrijding van deze ziekte betreft, werd de kwekers er op gewezen zo spoedig
mogelijk een begin te maken met de controle van hun materiaal, in het bijzonder van
de stekken in de kas.

De uitkomsten van de Voorjaarstelling 1949 wijzen op een onverminderde voortgang
van de reeds bij de laatste Wintertelling geconstateerde ontplooiing van de Nederlandse
rundvee- en varkensstapel.

De totale rundveestapel lag 11 pet. hoger dan in Maart 1948, terwijl de uitbreiding
tegenover December 1948 nog ruim 4 pet. bedroeg. Van betekenis voor de verwach-
tingen ten aanzien van de verdere ontwikkeling is vooral de sterke toeneming tegenover
Maart 1948 in de rubriek „drachtig jongvee" (34 pet.).

Opmerkelijk is ook de nu weer geconstateerde gestadige vooruitgang van de melkvee-
stapel, die met 1.415.Q00 stuks een sedert 1940 niet meer gekende hoogte bereikte.
De toeneming van het aantal melk- en kalfkoeien, welke ten opzichte van Maart 1948
10 pet. bedraagt, komt echter voor de helft op rekening van de oudere leeftijdsklasse.
Dit verschijnsel, waarmee vermoedelijk ook de teruggang van het aantal stuks mestvee
verband houdt, vindt ongetwijfeld zijn oorzaak zowel in de aantrekkelijke melkprijs
als in de gunstige weersomstandigheden welke de voederpositie hebben verbeterd.

De varkensstapel nam tegenover het voorjaar 1948 met meer dan de helft toe. Een-
zelfde ontwikkeling vertoonde het aantal biggen. Wat de fokzeugen betreft, werd de
sterke toeneming, welke in December werd geconstateerd, thans weer overtroffen,
waarmee zij nu 80 pet. boven het niveau van Maart 1948 zijn komen te liggen. Het
aantal mestvarkens, dat t.o.v. December j.1. de normale ontwikkeling vertoonde, welke
in hoofdzaak verband houdt met het afgelopen huisslachtingsseizoen, geeft echter ten
opzichte van Maart 1948 eveneens een aanzienlijke stijging te zien (40 pet.).

De Gezondheidsdienst kocht in het eerste boekjaar een gebouw, maar deze koop
sprong weer af in het begin van 1948 in\'verband met de prijsregeling.

De administratie bleef dan ook voor dit jaar ondergebracht bij de Prov. Commissie
voor de Rundveefokkerij, terwijl het laboratorium, dank zij de medewerking van het
gemeentebestuur van Alkmaar, voorlopig gevestigd kon blijven in het gebouw van de
Keuringsdienst voor Waren.

Per 15 Sept. 1947 kwam de Ministeriele Beschikking af, waarbij het onderzoek op
tuberculose verplichtend werd gesteld voor de provincie Noordholland.

164.235 runderen op 12.443 bedrijven met een reactie-percentage van 16.3 (vorige
campagne 9.4%).

136.155 boven 2 jaar met 25.956 reactie-dieren is 19.1 %; 28.080 beneden 2 jaar
met 877 rcactie-diercn is 3.1 %.

Er werden in deze campagne 561 open vormen afgeslacht (vorige campagne 230).
In Februari 1948 werd een speciale ophaaldienst ingevoerd voor de open lijders om
het besmettingsgevaar tot een minimum te beperken. Deze ophaaldienst brengt de
open vormen rechtstreeks naar de daartoe aangewezen slachthuizen. De auto\'s worden
na aankomst op het slachthuis direct ontsmet. Er mogen gelijktijdig geen andere run-
deren worden vervoerd.

Het opruimen van de laatste reageerders werd gestimuleerd, doordien de Gezond-
heidsdienst aan Verenigingen, welke zich geheel vrij maakten, per opgeruimde reagcerder
ƒ 40.— uitkeerde. Individuele veehouders, die hun bedrijf saneerden, kregen ƒ 20.—
vergoeding per verkochte reagcerder. In totaal werd daarvoor uitgekeerd ƒ 30.240.—.

De bijdrage der veehouders bedroeg voor deze campagne ƒ 0.70 per onderzocht rund.

In totaal werd er 1382,2 kg derris afgeleverd en hiermede zijn 38000 runderen ge-
wassen.

In het Noorden verliep de bestrijding vlot, dank zij de medewerking der zuivel-
fabrieken.

De belangstelling voor de K.I. nam geweldig toe. N. Holland gaat de richting uit
van grotere stations.

De Gezondheidsdienst had regelmatig contact met de diverse verenigingen. Er werden
vele stieren onderzocht op geschiktheid voor K.I.

De gegevens over de K.I., afgesloten per 1 Nov. \'47, wijzen op een te groot aantal
inseminaties per drachtige koe (2,5). Sindsdien zijn de uitkomsten evenwel veel ver-
beterd.

Ingezonden 8225 monsters sputum (277 positief), 14 monsters baarmoedcr-secretum
(2 positief), 263 monsters melk (17 positief).

Ingezonden 814 monsters melk. (284 streptococcen, 2 staphylococcen, 7 pyogenes).
Bruc. Abortus Bang.

Er werden geen vibrio foetus aangetoond noch trichomonaden.
Verder nog tal van andere onderzoekingen. Het totaal bedroeg 10.281.
Aan het eind van het verslag vindt U de gegevens van het t.b.c. onderzoek per ver-
eniging, zomede een financieel overzicht.

Ter gelegenheid van de verjaardag van H.M. de Koningin zijn vele Koninklijke
onderscheidingen uitgereikt.

Tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw werd benoemd Dr. H. S. Frenkel
te Amsterdam.

Het Hoofdbestuur wenst hen ook op deze wijze van harte geluk met dit Koninklijk
blijk van waardering en weet als zodanig te spreken namens vele Maatschappijleden.

In de bestaande vacatures bij de Tuberculosecommissie is voorzien door de be-
noeming van:

Op verzoek van de Secretaris van liet Nationale Comité wordt het volgende mee-
gedeeld :

Ten einde het bedrag voor het lidmaatschap van het 14e Internationaal Veeartsenij-
kundig Congres te I.onden te verkrijgen, moet ieder afzonderlijk een formulier invullen,
nl. een „aanvraag ter verkrijging van een invoervergunning, welke vergunning tevens
de mogelijkheid opent tot verrekening". Deze formulieren kunnen worden aangevraagd
aan het adres Raamweg 25, \'s-Gravenhage, voor zover de voorraad strekt en overigens
bij dc Kamer van Koophandel en Fabrieken.

De aanvraag moet gericht worden aan „Boeken Import Bureau te Amsterdam,
Herengracht 124—128", waarbij men Eng. ponden moet aanvragen voor het importeren
van de rapporten van het 14e Internationaal Veeartsenijkundig Congres.

De Directeur-Generaal, Hoofd van de Afdeling Internationale Volksgezondheids-
zaken van het Ministerie van Sociale Zaken vestigt de aandacht op het feit, dat bij de
Wereldgezondheidsorganisatie, gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties,
in 1949 o.a. de vacature moeten worden vervuld van: een diergeneeskundige voor het
verrichten van researchwerk met betrekking tot de ziekten, die van belang zijn voor
mens en dier. Deze zal geen laboratoriumwerk verrichten. Hij zal het contact moeten
onderhouden met internationale en nationale autoriteiten op het gebied der dier-
geneeskunde en in het algemeen als veterinair adviseur van de organisatie moeten op-
treden.

Van deze functionaris wordt verwacht, dat hij in voorkomende gevallen het secreta-
riaat van commissies van deskundigen waarneemt.

Het dienstverband wordt aangegaan voorlopig voor twee jaar, waarvan één jaar
als proeftijd wordt beschouwd.

De Directeur-Generaal voornoemd is bereid aan hen, die belangstelling voor deze
positie hebben, nadere inlichtingen te verschaffen.

Door het Hoofdbestuur werden de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

J. van der Graaf, Tramstraat 29, Eindhoven.
J. E. G. J. Hartgers te Den Ham (O.).

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in aangevraagd door :
F. W. J. Swart, Den Burg.

S. Bant heeft met ingang van £ Mei de praktijk voortgezet van Dr. J. C. Muldf.r
te Stolwijk.

Collega Favejee is 111. i. v. 1 Mei \'49 in dienst getreden als keuringsveearts-
bacterioloog aan het Openbaar Slachthuis tc Amsterdam.

Experimenteel met pseudovogelpestvirus besmette kip. Nr. 139.
5 dagen na de i.m. injectie van het virus.

ENKELE OPMERKINGEN NAAR AANLEIDING VAN HET
ARTIKEL VAN DR. TERVOERT C.S. GETITELD „BIJDRAGE
TOT ELECTRISCH BEDWELMEN VAN SLACHTDIEREN
EN TOEPASSING ELECTROSHOCK APPARAAT
,,ELTHER" VOOR SLACHTDIEREN".

In het nummer van 15 Februari j.1. is van de hand van Dr. Tervoert,
met medewerking van Ir. Cohen Stuart en Stroes, een artikel verschenen
dat de bedoeling heeft het vraagstuk van de electrische bedwelming van
slachtdieren nog eens naar voren te brengen, mede in verband met de
ervaringen die men in latere jaren bij de mens met de electroshock-
therapie heeft verkregen.

Ik kan dit streven niet anders dan toejuichen omdat ik er van overtuigd
(jen, dat er een redelijke kans bestaat om met behulp van deze ervaringen
en de bestudering van de physiologische veranderingen tijdens de electrische
doorstroming of tijdens het toedienen van een electroshock, tot een juister
inzicht in dit probleem te komen. De ontstane veranderingen zullen dan
moeten worden vergeleken met die welke het gevolg zijn van de electrische
doorstroming, welke indertijd door Prof. Roos en mij werd onderzocht.
Immers alleen een combinatie van de klinische en physiologische methoden
van onderzoek kan tenslotte tot een juister inzicht in de veranderingen die
de electrische stroom in het zenuwstelsel en andere delen van het lichaam
teweegbrengt, leiden. Terwijl de mens bij wie deze doorstroming is toege-
past later zijn bevindingen kan mededelen, is het door het dierexperiment
mogelijk de ontstane veranderingen van verschillende physiologische
waarden te bestuderen. Wanneer wij ons op dit standpunt stellen dan is
het zeker alleszins gemotiveerd en toe te juichen wanneer het tot nu toe
zeker niet geheel opgeloste probleem der electrische bedwelming van
slachtdieren weer naar voren wordt gebracht.

Met deze gedachten bezield ben ik dan ook het artikel van I)r. Ter-
voert beginnen te lezen en ik heb er na lezing van de beide eerste blad-
zijden dan ook geen agenblik aan gedacht hierop enige critiek uit te oefenen,
temeer waar door mijn veranderde werkkring verdere bestudering van dit
onderwerp buiten mijn bereik is komen te liggen. Toen ik echter op blz. 163
de bespreking van de onderzoekingen van Prof. Roos onder ogen kreeg,
heb ik gemeend dit niet zonder een rechtzetting van de feiten te mogen
laten passeren, temeer niet waar Prof. Roos helaas zelf niet meer in staat
is zich te verdedigen.

Tot mijn grote verbazing las ik dat de schrijver zijn conclusies ontleent
aan cle notulen van een vergadering waarin Prof. Roos over bedoeld
onderwerp heeft gesproken. En dit zou nog daar aan toe zijn wanneer
de schrijver daaraan niet allerlei tekortkomingen in het onderzoek en ten-
slotte gebrek aan objectiviteit van het oordeel van Prof. Roos ontleent.

Nu heb ik mij met verwondering afgevraagd of Dr. Tervoert zijn con-
clusies inderdaad alleen heeft getrokken uit deze notulen, die blijkbaar

(en uit de aard der zaak) wel een zeer onvolledig en onjuist beeld van onze
onderzoekingen hebben gegeven, of dat schrijver alle publicaties die omtrent
deze materie zijn verschenen met opzet heeft genegeerd. Geen van beide
mogelijkheden kan ik mij eigenlijk voorstellen. De eerste niet omdat men
toch niet mag veronderstellen, dat iemand die een beeld wil geven van het
vraagstuk der electrische bedwelming en hieromtrent een uitgebreid artikel
publiceert, niet op de hoogte zou zijn van de meerdere publicaties afkomstig
uit onze eigen faculteit en die bovendien in het artikel van Barnhoorn &
de Smet, dat door schrijver wordt aangehaald, uitvoerig worden besproken.
Dat ik tenslotte de tweede veronderstelling moeilijk kan aanvaarden,
waaruit ik volkomen gebrek aan objectiviteit zou moeten constateren,
zal zonder meer duidelijk zijn.

Maar hoe is het dan mogelijk dat schrijver beweert dat niet is nagegaan
de weerstand in Ohms, de spanning in Volts, de stroomsterkte in milli-
ampères, de tijd van doorstroming en de plaats waar de electroden zijn
aangebracht ? Zelfs al had schrijver alleen maar kennis genomen van de
i bladzijde lange inleiding van onze eerste mededeling in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde (i) dan zou hij dit niet hebben geschreven en wan-
neer ik hem dan de lezing van dit gehele artikel alsnog mag aanbevelen,
dan zal hij toch wel tot een ander inzicht omtrent deze „tekortkomingen"
moeten komen. Daarna zou ik hem willen verwijzen naar elf latere publi-
caties (2 t/m 12) van de hand van Prof. Roos en gedeeltelijk mede van
schrijver dezes.

Hierdoor zal het dan ook duidelijk worden dat de zinsnede „Spreker
geeft aan dat Leduc gebruik maakt van gelijkstroom. Dit is niet juist.
Leduc gebruikte onderbroken gelijkstroom. Dit kan ook niet anders daar
gelijkstroom zou verbranden." wel wat vreemd aandoet, waar zelfs in de
Inleiding omtrent het aantal wisselingen dat nodig zou zijn, gegevens te
vinden zijn. De terechtwijzing omtrent de verbranding is dus overbodig.
Dat „het gebruik van de corneareflex als maatstaf voor de bewustzijns-
graad door medici a priori nogal bedenkelijk wordt genoemd" kan ik mij
voorstellen. Dat wij het hiermede eens zijn zal na lezing van de onder-
zoekingen omtrent de invloed van sympathische prikkeling op deze reflex
duidelijk zijn.

Zo zou ik nog meerdere punten kunnen opnoemen, maar genoeg. Ten-
slotte was het alleen mijn bedoeling om de volkomen scheve voorstellingen
van de onderzoekingen van Prof. Roos, die hij op zijn bekende uiterst
serieuze wijze verrichtte en door Barnhoorn en de Smet een knap stuk
physiologenwerk werden genoemd, recht te zetten en een volkomen onver-
diende blaam weg te vagen als zou hij eigenlijk maar zeer onvolledig en
oppervlakkig te werk zijn gegaan. Dat door deze onderzoekingen zeker
niet alles is opgelost en dat het niet mogelijk zal zijn een ander inzicht
in deze materie te krijgen, mede dank zij de ervaringen die men bij mense-
lijke patiënten opdoet, zal ongetwijfeld niet beweerd mogen worden. Daar
zou ook Prof. Roos van overtuigd zijn geweest. Wanneer men dit probleem
dan ook weer ter hand zou willen nemen zou dit zeer aanbevelenswaardig
zijn, maar dan moet men niet beginnen met een volkomen onvolledige en
verkeerde voorstelling van de reeds verrichte onderzoekingen. Wil men
hiermede verder gaan dan zal men geheel beslagen ten ijs moeten komen.
Verder zal men vooral niet uit het oog moeten verliezen, dat alle boven-
genoemde onderzoekingen waren gebaseerd op een bepaalde methode met

bepaalde toestellen en een bepaalde manier van doorstromen en dat men
de resultaten hiervan maar niet zonder meer op een andere techniek mag
overbrengen. Helaas heeft deze generalisering in het verleden al meer
aanleiding tot onnodige en onvruchtbare discussies gegeven.

•Laten wij trachten deze zaak met de thans bekend geworden feiten op
een objectieve wijze verder te brengen. Zowel de wetenschap als de praktijk
zullen hier beide mee gebaat zijn. Ik hoop geachte collega Tervoert
dat U het met dit laatste eens kunt zijn. Mocht ik hier en daar iets heftig
in mijn critiek zijn geweest, wil dan bedenken dat ik dit alles schreef om
de nagedachtenis van mijn gewaardeerde leermeester zuiver te houden.

Medio \'48 werd behandeling gevraagd van een 4; 8 jarige D. H. met
bezwaren bij het urineren.

De afwijkingen waren : vaak en moeilijk urineren, soms druppelsgewijs.
De defaecatie gaf geen last; eetlust goed.

Bij onderzoek bleek de conditie behoorlijk te zijn en de pols, temp. en
ademhaling normaal.

Wel werd ter hoogte van de blaasfundus een zwelling gevoeld ter grootte
van een eendenei, min of meer rond, niet ruw aanvoelend (geen steen),
niet of weinig indrukbaar, niet pijnlijk, goed naar achter, boven en onder
verplaatsbaar, naar voren tot over het midden van de buik. Tevens was
aan de tumor een naar achter uitlopend dunner gedeelte te voelen.

Katheterisatie leverde geen resultaten op, de passage was normaal evenals
de urine. »

De eigenaar (een arts) ging accoord met operatief ingrijpen en dit ge-
beurde in een hospitaal ter plaatse door de ziekenhuischirurg en mij.

De narcose bestaande uit 80 mgr morphine intramusculair met locale
anaesthesie voldeed goed.

Na het openen der buikholte was de tumor vlug gelocaliseerd, kastanje-
vormig, eendenei groot, blauwachtig van kleur met veel gekronkelde
(bloed ?) vaten aan de oppervlakte en vastzittend aan een ± 4 cm brede
band die dorso-caudaal verliep.

Ter vermijding van complicaties werd de blaas gevuld met physiol.
NaCl, waarbij geen verband met de tumor aanwezig bleek.

Daar de tumor sterk deed denken aan een grote testikel, bij palpatie
van het scrotum bleek slechts een testikel aanwezig te zijn, werd overgegaan
tot extirpatie na degelijke afsnoering van de streng.

Na ³/₄ jaar is de patiënt in goede conditie en metastasen kunnen niet
.worden vastgesteld, wat overeenstemt met de literatuuropgaven omtrent
maligniteit.

Moeilijk urineren bij een Duitse Herder bleek veroorzaakt te worden
door een carcinomateus ontaarde cryptorchide testikel.

A description is given of a case of difficult micturition by a Seminoma in a
cryptorchid dog. ,

Tot een der meest gevreesde besmettelijke ziekten bij pluimvee, gepaard
gaande met grote sterfte, behoort de pseudovogelpest, ook wel genoemd
Newcastle Disease. De ziekte wordt veroorzaakt door een filtreerbaar
virus. Het sterftecijfer varieert van 50—100 %. De ziekte werd voor de
eerste maal onderkend in 1926 door T. M. Doyle, nabij de streek New-
castle in Engeland, waaraan de ziekte haar — in de Engelsche literatuur
ingeburgerde — naam ontleent. In N.O.I. werd pseudovogelpest uit-
voerig onderzocht door Prof. Dr. F. C. Kraneveld. Hoewel pseudo-
vogelpest in vele landen van Europa, in Azië en in de U.S.A. reeds
meerdere malen werd vastgesteld en daar tienduizenden slachtoffers eiste,
bleef de Nederlandse pluimveehouder tot nu toe voor deze ramp gespaard.

Met het oog op de grote verliezen, die bij het uitbreken der ziekte
onder de pluimveestapel in het buitenland zijn te weeg gebracht, werden
door de Nederlandse Regering, op voordracht van de Veeartsenijkundige
Dienst, wettelijke bepalingen uitgevaardigd t.a.v. de in- en doorvoer
van enkele pluimveesoorten, ten einde de Nederlandse pluimveestapel voor
besmetting te vrijwaren.

Merkwaardig is het in dit verband, dat deze in- en doorvoerbepalingen
alléén hoenders, eenden, ganzen en kalkoenen betreffen, terwijl andere
vogels als fazanten en duiven, van welke bekend is dat zij smetstofdragers
kunnen zijn, niet in de beschikking worden genoemd. Het blijft daardoor
mogelijk, dat particulieren, dierentuinen, reizende circussen e.d., door het
importeren van vogels, de ziekte binnen onze landsgrenzen brengen,
terwijl ook een verbod voor het houden van postduiven-wedvluchten niet
is uitgevaardigd.

Overigens kunnen in het wild levende vogels, als spreeuwen en kraaien
aan pseudovogelpest lijden en een rol spelen bij de verspreiding der
ziekte, zodat ook met de meest strenge wettelijke maatregelen onze pluim-
veestapel niet voor besmetting is te vrijwaren. Het is daarom van groot
belang, dat allen, die op enigerlei wijze met de Nederlandse pluimvee-
houderij als zodanig in contact komen — in het bijzonder de Nederlandse
dierenartsen — voortdurend waakzaam zijn en bij de minste verdenking
van pseudovogelpest hun bevindingen onmiddellijk aan de Veeartsenij-
kundige Inspectie berichten.

Hieronder moge volgen een verslag van een onderzoek van 2 gestorven
fazanten, aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam verricht.

Twee gestorven fazanten worden op 2 Maart 1949 in enkelvoudige
papierverpakking door de Posterijen aan de Rijksseruminrichting bezorgd.
Het begeleidend schrijven meldt het volgende: „Hierbij zenden wij U
2 dode fazanten, welke wij uit het buitenland ontvingen, in totaal 50 stuks,

waarvan hier in 4 a 5 dagen 42 stuks zijn doodgegaan. Wij denken dat
deze dieren reeds lijdende waren aan een ziekte, alhoewel afzender een
veterinaire verklaring er bij heeft gezonden, dat de dieren zonder ziekte
zijn afgezonden. Aangenaam zou het ons zijn van U te mogen vernemen
wat de oorzaak der sterfte is en welke ziekte zij gehad hebben".

Een separaat schrijven van de betrokken collega vraagt om een onder-
zoek naar doodsoorzaak, terwijl na enige dagen telefonisch nog wordt
medegedeeld, dat de fazanten uit Calcutta zijn geïmporteerd.

Na kennis genomen te hebben van deze anamnese, waaruit vooral de
massale plotselinge sterfte treft, worden de volgende pluimveeziekten als
mogelijke doodsoorzaak overwogen: pseudovogelpest, vogelpest, infecti-
euze laryngo tracheïtis bij vogels, infectieuze bronchitis bij vogels, vogel-
cholera en vergiftiging.

Aan de mogelijkheid van andere infectieziekten, zoals b.v. vogelpokken,
die zeker een grote, doch niet zo\'n plotselinge sterfte te zien geven, wordt
minder aandacht besteed.

Na strenge voorzorgs- en isolatiemaatregelen getroffen te hebben, ten
einde verspreiding van een mogelijk gevaarlijk agens tegen te gaan, geven
de cadavers bij uitwendige inspectie het volgende beeld: sterke rigor
mortis, ruw vederkleed, sterk gebogen hals.

Inwendige inspectie: bemoeilijkt door het indrogen der cadavers. Aandui-
dingen van petechiën op het slijmvlies aan de binnenvlakte van het borst-
been en catarrhale enteritis vormen de enige positieve bevindingen. Geen
bloedingen in de klier- of spiermaagmucosa.

Bacteriologisch onderzoek: Bloeduitstrijkjes van hartebloed, gekleurd volgens
Gram en met methyleenblauw, geven bij microscopisch onderzoek geen
bacteriën te zien. Uit hart, lever en milt wordt geënt op agar en 3 %
runderserumagar. Na 3 X 24 uur bebroeden bij 37°C. treedt op één
voedingsbodem groei op (lever). Bij determinatie blijken dit colibacillen
te zijn, vermoedelijk te wijten aan een post-mortale verontreiniging,
zoals die bij ingezonden cadavers frequent voorkomt. De overige voedings-
bodems blijven steriel.

Toxicologisch onderzoek: De maaginhouden der beide cadavers worden
onderzocht op de aanwezigheid van overblijfselen van vergiftige planten als
taxus baccata, juniperus sabinae, zwarte nachtschade, e.d. Een scheikundig
onderzoek heeft plaats naar vluchtige vergiften, in het bijzonder phosphor
en blauwzuur, alkaloïden, oxydatiemiddelen en zware metalen. Het resul-
taat is negatief.

Dierexperimenteel onderzoek: Een emulsie (vervaardigd met behulp van kwarts
en physiologische zoutoplossing) van 2 stukjes lever ter grootte van 1 cm³en de 2 kliermaagmucosae der fazantencadavers dient als basisvloeistof
voor de eerste infectieproeven.

De proefnemingen vinden plaats in een voor dit doel geschikt, geïsoleerd
gelegen gebouwtje, op de terreinen der Rijksseruininrichting. Dit gebouw-
is voorzien van een vestibule, waarin ruimte voor verkleden en desinfectie;
de vloer is bedekt met jute zakken, gedrenkt in licjuor cresoli saponatus.
De proefdierenruimte is gemakkelijk te ontsmetten; de kooien kunnen
goed geïsoleerd van elkander worden opgesteld. De enige sleutel van het
gebouw blijft onder beheer van de bacterioloog, belast met het onderzoek;
de verzorging der proefdieren vindt plaats door één stalknecht; één amanu-
ensis is behulpzaam bij het onderzoek.

Drie gezonde R.I.R. hennen, broed 1948, Nos. 131, 132 en 133, worden
resp. met ¹j_2> ⁱ/_i en ¹/₁₀ ccm. van de basisvloeistof intramusculair geïn-
jicieerd.

Ziekteverschijnselen, die eerst 36 tot 24 uur voor de dood optreden,
bestaan uit: ruw vederkleed, bolzitten, naar beneden gehouden kop en
staart, weigeren van voedsel, verhoogd dorstgevoel, meestal gesloten ogen
met een weinig sereus vocht er in, cyanotisch verkleurde kam. De dieren
sterven meestal met de kop in de drinkwaterbak. Een curve van de tempera-
tuur van kip No. 132 tijdens het experiment laat het volgende beeld zien:

De temperatuurcurves der andere proefkippen stemden hiermede overeen.
Sectie der drie kippen No. 131, 132 en 133 geeft hetzelfde beeld: ruwe
vedertooi, in het bijzonder de dorsale halsveren staan rechtop; sterke

rigor mortis; poten ingetrokken; vleugels stijf om het lichaam gevouwen;
staart naar beneden gericht; hals is zodanig gebogen, dat de snavelpunt op
het borstbeen rust; kopversierselen cyanotisch verkleurd; ogen gesloten,
een weinig sereus vocht onder de oogleden; geringe sereuze neusuitvloeiing;
in de snavel seromuceus vocht; snavelslijmvlies geen afwijkingen; subcutis
van de borst sterk oedemateus; spierweefsel voelt fluweelachtig aan; trachea
zeer geringe vaatinjectie; longen bloedrijk en oedemateus; hart in systole;
op peri- en epicard geen petechiën; slijmvlies binnenvlakte borstbeen
petechiën; lever niet gezwollen, gering gedegenereerd aspect; milt niet
gezwollen, grijze tekening, reactie van het lymphoïde weefsel; oesophagus
geen afwijkingen; krop matig gevuld, geen afwijkingen; kliermaagmucosa,
bij 131 enkele petechiën, bij 132 bloedrijk, bij 133 suggilaties; spiermaag
goed gevuld; spiermaagmucosa enkele petechiën in het voorste maag-
gedeelte; darmen catarrhale enteritis; nieren bloedrijk; geslachtsapparaat
geen afwijkingen; hersenen veneuse vaatinjectie.

Van de laatst gestorven kip No. 133 wordt 24 uur voor de dood door
venapunctie, onder steriele voorzorgsmaatregelen, 2I ccm. bloed afgenomen
Dit bloed blijkt bij bacteriologisch onderzoek steriel; 1 ccm. van dit bloed-
serum wordt bij kip No. 134 intramusculair geïnjicieerd, welke na 4 dagen
onder boven omschreven verschijnselen sterft. Sectie als boven. Bacteriolo-
gisch onderzoek negatief.

Met het oogmerk de mogelijke aanwezigheid van een filtreerbaar
agens (virus) aan te tonen en nogmaals de klinische verschijnselen en het
sectiebeeld te kunnen bestuderen, wordt wederom een dierexperiment
ondernomen.

Lever- en kliermaagmucosa van kip No. 133 dienen ter vervaardiging
van een orgaanemulsie, welke voor de helft door een bacteriefilter (Seitz)
wordt gefiltreerd. Het bacteriologisch onderzoek van het fikraat is negatief.

Onderstaande tabel vermeldt de hoeveelheden geïnjicieerde vloeistof en
het aantal dagen, dat verliep tussen het moment van injectie der vloeistoffen
en de dood der kippen.

De klinische verschijnselen en het sectiebeeld waren dezelfde als bij
de kippen Nos. 131, 132 en 133. Het bacteriologisch onderzoek had in alle
gevallen een negatief resultaat. Hiermede is dierexperimenteel met zeker-
heid de aanwezigheid van een virus aangetoond.

Twee konijnen, subcutaan geïnjicieerd met resp. 1 ccm. gefiltreerde en
i ccm. ongefiltreerde orgaanemulsie, vertoonden geen ziekteverschijnselen.

Hersensubstantie wordt steriel uit cadaver van kip No. 138 genomen
en steriel geëmulgeerd. Deze emulsie 1 : 10 verdund met physiologische
zoutoplossing wordt geënt:

A. volgens de chorio allantois methode in 6 gedurende 11 dagen bebroede
kippeneieren, waarin de embryonen en de vruchtvliezen bij schouwen goed
ontwikkeld blijken te zijn;

B. volgens de allantois methode in 3 gedurende 10 dagen bebroede
soortgelijke eieren.

De handleiding van Beveridge en Burnet over het kweken van virussen
in bebroede kippeneieren dient als leiddraad. De hoeveelheid te enten
vloeistof bedraagt in beide gevallen \'/₂₀ ecm. Nadat de eieren geënt zijn,
worden ze teruggelegd in een geisoleerde broedmachine en regelmatig
geschouwd. Na 24 uur blijken alle embryonen nog in leven; gedurende het
tijdvak van 36 tot 48 uur na de enting sterven de embryonen. De verza-
melde chorio allantois vliezen vertonen typische weefselreacties (pokjes),
zoals tal van virussen te weeg kunnen brengen. De meest in het oog lopende
veranderingen van de gestorven embryonen zijn grote bloedrijkheid van
de hersenen en purperrode kleur, veroorzaakt door bloedingen op de
dorsale en soms op de ventrale lichaamsvlakte. Dit wijst sterk in de richting
van de aanwezigheid van pseudovogelpest virus. Dat de laesies veroor-
zaakt zouden zijn door vogelpest-virus, is niet waarschijnlijk. Dit virus
doodt het kippenembryo binnen 24 uur bij ei-enting volgens de aangegeven
methoden, terwijl de uitgebreide bloedingen op de lichaamsvlakten van
de gestorven embryonen niet optreden.

Allantoisvloeistof van 1 ei, geënt volgens de allantois methode, wordt
verzameld, ten einde een haemagglutinatie test, de z.g. Hirst test, te ver-
richten.

Dit onderzoek is gebaseerd op het vermogen van sommige virussen om
gesuspendeerde kippen erythrocyten te doen agglutineren. Tot deze virus-
sen behoren influenza A en B van mensen, pseudovogelpest virus en
vogelpestvirus van vogels. Andere vogelvirussen, als infectieuse laryngo
tracheitis virus, infectieuse bronchitis virus en pokvirus, bezitten dit ver-
mogen niet.

De test heeft bij het onderhavige onderzoek een positief resultaat. De
virus bevattende allantoisvloeistof geeft in alle verdunningen tot 1 : 640
een duidelijke agglutinatie, terwijl de verdunning 1 : 1280 een twijfel-
achtige tot positieve agglutinatie te zien geeft. De controle is negatief.

Een onderscheid tussen vogelpestvirus en pseudovogelpest virus zou
nog gemakkelijk te maken zijn door het verschil in Ph gevoeligheid der
beide virussen en ook door de haemagglutinatie inhibitietest. Door
bijzondere omstandigheden kon dit onderzoek nog niet worden verricht.

Gezien echter de sectiebevindingen, gekenmerkt door weinig haemorrha-
gische laesies van de cadavers, het verloop der ei-ëntingen waarbij de
kippenembryonen eerst na 36 tot 48 uur stierven en deze embryonen
voor pseudovogelpest typische veranderingen vertoonden, het positieve

resultaat van de Hirst test, mag worden aangenomen, dat pseudovogelpest-
virus de oorzaak is geweest van de sterfte der fazanten.

Nadere gegevens, alsmede een overzicht van de geraadpleegde literatuur,
zullen in een 2e mededeling in dit tijdschrift volgen.

Zij thans reeds vermeld, dat zich geen nieuwe gevallen van pseudo-
vogelpest hebben voorgedaan.

E. Gorter en W. C. de Graaff, Klinische Diagnostiek; 6e druk. Bewerkt door
Prof. Dr. E. Gorter, Dr. J. van der Hoeden, J. van Ormondt en Dr. H. H. de )^\'olff.
Deel II, 1949; H. E. Stenfert Kroese\'s Uitgevers-Mij. N.V., Leiden.

Enkele wijzigingen hebben in het chemische gedeelte plaats gevonden, zoals : een
meer practische methode voor de calciumbepaling in faeces, de opneming van dezelfde
tabel voor de suikerbepaling in lumbaalvocht volgens Hagedorn-Jensen als bij de
bloedsuikerbepaling in het ie deel is aangegeven en het gebruik van een gebufferde
zetmeeloplossing bij de ptyalinebepaling in speeksel.

Nieuw zijn opgenomen de methoden voor de quantitatieve bepaling van organische
zuren, ammoniak en aminozuren in faeces en van hippuurzuur in urine bij de hippuur-
zuur-leverfunctieproef, waarvan reeds sinds jaren algemeen wordt gebruik gemaakt.
Daarnaast zijn ook de mannitol-, diodrast- en para-aminohippuurzuur clearance-
testen genoemd, welke echter hier te lande zelden of nooit als nierfunctieproeven worden
uitgevoerd.

De opneming van de methodiek van de leverpunctie, waaraan zich slechts enkele
specialisten zullen wagen, wijst, naast vele andere beschrijvingen, op de tendens dé
opzet van de door de oorspronkelijke schrijvers bedoelde handleiding voor de onder-
zoekers in de klinisch-chemische en bacteriologische laboratoria te willen wijzigen in
een handboek voor een ruimere kring van gebruikers. Het komt recensent voor dat het
dualistisch karakter, hetwelk het bock hierdoor verkrijgt, niet van voordeel is voor het
gebruik ervan. Of men handhave de oorspronkelijke opzet van de alom gewaardeerde
„Gorter en de Graaff" als laboratoriumboek óf men make er een volledig handboek
van, waarin alle theorie en alle methodiek. Met het oog op de snel opkomende metho-
dieken, gebaseerd op de moderne physische meetmethoden, lijkt hem de handhaving
van de oorspronkelijke opzet het meest aanbevelenswaardig.

Het opgenomen grotere aantal goudsol-curven zal slechts van nut kunnen zijn voor
degene, die de uitslagen der goudsol-reactie moet interpreteren.

Wat het bacteriologische, serologische en parasitologische gedeelte betreft ook hierin
doet zich de tendens tot wijziging sterk gevoelen.

Vele onderdelen zijn opnieuw beschreven, o.a. het onderzoek op paratyphus- en
dysenterie-bacteriën uit faeces (n.b. S. paratyphi A en enkele andere Salmonella-
bacteriën maken de lakmoeswei volgens Seitz niet blauw 11a roodkleuring).

Nieuw opgenomen zijn : coagulase-proeven voor de diagnose van staphylococcen,
de indeling der streptococccn volgens Lancefield en het onderzoek op Toxojilasma en
Listeria monocytogenes in lumbaalvocht. Voorts de fluoresccntic-microscopie bij het
onderzoek naar Mycobactcrium tuberculosis, de kleurmethode volgens Albert voor
Corynebacterium diphtheriae, de huidproef volgens Romer voor de bepaling van de
virulentie van Cb. diphtheriae, het opsporen van tuberkelbacteriën bij het onderzoek
van de mond-, neuskeel- en neusholte en enige aanwijzingen voor de bereiding van
kinkhoestvaccin.

De methode van trachea-spoeling is evenals de reactie van Frey op lymphogranulo-
matosis inguinalis alleen voor de clinicus van belang.

Het opnemen van de tween-80-mcdia volgens Dubos komt recensent voorlopig
overbodig voor, aangezien deze media hun bruikbaarheid nog moeten bewijzen.

Op inconsequente wijze worden de oude en nieuwe benamingen van de verschillende
bacteriesoorten door en vaak naast elkaar gebezigd. Men houde zich hierbij aan de
internationale regel om de geslachtsnamen met een hoofdletter te schrijven en de soort-
namen met een kleine letter, ook al is deze afgeleid vshi een persoonsnaam, bijv. :
Corynebacterium hofmannii en niet corynebacterium Hofmanni, Bacterium ducreyi
of Streptobacterium ducreyi en niet bacterium Ducrey, Borrelia vincentii en niet
borrelia Vincenti.

Overigens kan van deze nieuwe druk niets dan goeds gezegd worden. „Gorter en
de Graaff" is steeds geweest en ook nu nog de betrouwbare handleiding voor de

onderzoeker in het klinische laboratorium. Het gebruik van dit boek, waarvan het
vorige jaar de 6e druk van het ie deel en nu van het 2e deel is verschenen, kan ook
voor de onderzoeker op het diergeneeskundig-klinische laboratorium met warmte
worden aanbevolen.

Het Laboratorium voor kennis der menselijke voedingsmiddelen van dierlijke oor-
sprong ontving de eerste vier nummers van een nieuw, maandelijks verschijnend, Duits
tijdschrift : „Wissenschaft und Praxis fiir Schlachthofwesen, Fleischwirtschaft, Lebens-
mittelhygiëne, Konservierung",- uitgave van het Verlagshaus Sponholz G.m.b.H.,
Frankfort a.M., Neue Mainzer Strasse 14-16, onder redactie van Dr. Helmut Bartels,
Herford.

Bij het doorlezen van deze nummers blijkt, dat in dit nieuwe tijdschrift (per nr. 24
bladzijden, formaat 24 X 34 cm, dus wat groter dan het niet meer verschijnende
„Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiëne") een verscheidenheid van onderwerpen
wordt behandeld op het gebied van vlees en vleeswaren, vis- en vleeskeuring, technische
slachthuisaangelegenheden, melk en melkhygiëne, melkproducten, enz., terwijl aan
boekbesprekingen, referaten, vragenbus en allerlei een ruime plaats is toegekend.

Dit nieuwe tijdschrift is te beschouwen als een uitstekend vervanger van het wel-
bekende „Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiëne", van welk blad in de bibliotheken
van vele abattoirs een hele reeks jaargangen zal kunnen worden aangetroffen. Hij, die
zich voor enig gebied van de levensmiddelenhygiëne interesseert en zich op dit nieuwe
tijdschrift abonneert (3.— D.M. per maand 0.06 D.M. „Zustellungsgebiiln") zal
maandelijks een uitgebreid vaktijdschrift ontvangen, waarin zeer veel te lezen en be-
studeren is.

Voor medewerkers aan laboratoria op melkhygiënisch gebied kan de mededeling
van belang zijn, dat gedurende reeds enige tijd maandelijks verschijnt het tijdschrift
„Die Milchwissenschaft", waarin uitgebreide artikelen voorkomen op het gebied van
de chemie, bacteriologie, physica en machinekennis van de melkwetenschap. FJk
nummer heeft een omvang van ± 40 bladzijden van het formaat 20 X 30 cm. Hoofd-
redacteur is Dr. Fritz Schmitt, uitgever Hans Carl, Nürnberg, Brcite Gasse 58—60,
abonnementsprijs 4.50 D.M. per nummer.

Tenslotte kan nog worden vermeld de aankondiging van dezelfde uitgeverij, dat in
tien afleveringen zal verschijnen het handboek „Manuale lactis", groot 800 bladzijden,
waarvan de eerste twee nummers inmiddels reeds gepubliceerd zijn. Het geheel bedoelt
te zijn een bibliografisch verzamelwerk van alles, wat van de wetenschap over inclk
in de gehele wereldliteratuur tc vinden is, gerangschikt volgens een bepaald systeem,
zodat elke aflevering een afgesloten geheel is en een bepaald onderdeel van de melk-
wetenschap omvat. De prijs is 0.10 D.M. per bladzijde.

Kopergebrek in Australië. The pathogencsis of ,,falling disease". Studies on Cop-
perdcfieiency in Cattle. H. W. Bennetts, A. B. Beck and R. Harley, the Australian
Veterinary Journal deel 24, blz. 237, 1948.

In West Australië komt koperdeficiëntie %-eel voor. De gewone verschijnselen zijn
anaemie, onvruchtbaarheid, afname van de melkproductie, slechte groei en vertraagde
ontwikkeling van jonge dieren. De laatste jaren zag men dieren van deze koppels
sterven aan „falling disease", een acute hartdood.

Bennett en medewerkers hebben dit uitvoerig experimenteel onderzocht door
proelkoeien op weiden met zeer laag kopergehalte in het gras te laten grazen. Electro-
cardiogrammen werden opgenomen, biochemisch en pathologisch-anatomisch onder-
zoek vond plaats. Hun voornaamste bevindingen waren de volgende :

Hartatrophie met voortschrijdende vervanging van de aangetaste myocard-gedeelten
door bindweefsel. Géén afwijkingen in het electrocardiogram. Zeer laag bloedkoper-
gehalte (ca. 0,01 mg %), zeer laag kopergehalte van de lever (beneden 5 mg kg droge
stof, zelfs een geval van 1,4 mg).

Het bijzondere van deze gevallen van kóperdeficiëntie vormt de hartafwijking, die
nergens anders ter wereld bij koperdeficiëntie wordt opgemerkt. De auteurs schrijven
dit toe aan het wel uiterst lage Cu-gehalte in de weideplanten daar ter plaatse.

Therapie van Melkziekte in Engeland. Somc observations 011 Milkfever; A.
Robertson, J. W. Buroess, A. Marr and B. C. C. Milne. Veterinary Record 60,
505, 1948.

De auteurs onderzochten 25 gevallen van melkziekte. Zeven ervan reageerden niet
op subcutane en of intraveneuze injectie van Calciumborogluconaat. Deze herstelden
onmiddellijk na uierinsufflatie. Al deze gevallen onderscheidden zich door een voor
melkziekte abnormaal laag anorganisch Phosphorgehaitc van het bloed. In zes van
deze zeven gevallen steeg dit Phosphorgehalte onmiddellijk\' na de uierinsufflatie. fn
één geval bleef dit laag terwijl de koe reeds opstond.

De auteurs beschouwen de Hypophosphaataemie als de oorzaak van het niet reageren
op de Calciumtherapie.

Een uitvoerige arbeid over de emaille defecten welke men zo vaak bij honden kan
waarnemen. De oorzaak is, volgens de schrijver, vooral gelegen in het optreden van
de ziekte van Carré in het tijdperk van de eerste (melkgebit) resp. de tweede (blijvend
gebit) dentitiü. Rachitis speelt bij de hond aetiologisch slechts een ondergeschikte rol,
i.t.t. bij de mens, waar deze aandoening, die zeer vaak met tetanie gepaard gaat, de
voornaamste oorzaak van emaille defecten is. Bodingbauer meent, dat de ziekte van
Carré, alhoewel misschien niet door rechtstreekse inwerking van het virus, een be-
schadiging geeft van de tandkiem, waardoor zowel de ganoblasten (emaillevoriners)
alsook de odontobiasten (dentincvormers) minderwaardig worden, terwijl bovendien
de daardoor onregelmatig gevormde emaille prisma\'s slecht verkalken.

Daar de ganoblasten na gedane arbeid verdwijnen, zullen de emaille defecten irre-
parabel zijn, de odontobiasten en cementoblasten daarentegen blijven het gehele leven
aanwezig, zodat herstel van dentine en cement mogelijk is. De kernvraag, waarom
juist de ziekte van Carré emaille defecten kan geven, wordt door schrijver niet beant-
woord. De defecten kunnen alleen optreden indien de hond vóór het einde der 4de
levensmaand door de ziekte van. Carré (onafhankelijk van de vorm of de ernst van deze
ziekte, doch wel afhankelijk van de duur ervan) wordt aangetast, daar anders al het

emaille al gevormd is. Erfelijkheid speelt geen rol, tenzij in die gevallen waar rachitis
het aetiologische moment is, immers de aanleg voor rachitis is bij de hond erfelijk ;
zo heeft vooral de Duitse dog een praedispositie voor rachitis.

liij de mens heerst nog steeds strijd of de emaille defecten praedisponeren voor caries.
Bij de hond zijn vooral micro-traumata (bij orthognathen) oorzaak van caries. Grote
emaille defecten kunnen, door het begunstigen van mechanische factoren, bijdragen
tot het optreden van caries.

Prophvlactisch en in het beginstadium ook nog therapeutisch, zou een extract van
embryonale kalfsbeenderen, parenteraal toegediend, waarde hebben.

Die Wurzelseptumleiste (Crista septi intraradicularis s. intra-alveolaris)
und die Wurzelrinnen (Sulci radicularis) —• eine zusätzliche Anlage des
Zahnhalteapparates bei Caniden. J. Bodingbauer, Z. f. Stomatologie, 35 (1948)
blz. 329.

Sehr, wijst op het voorkomen van kleine botlijsten, die over wortelsepta van de 2- of
3-wortelige kiezen bij honden lopen, van de ene (mesiale) alveole naar de andere
(distale) alveole van dezelfde kies ; overeenkomend hiermede vertoont de bijbehorende
kies een tussen de wortels in verlopende groeve. Een horizontale doorsnede door de
kaak laat ons dan ook, vooral in het bereik van de sectorii, de alveolen hartvormig zien
en niet ovaal of rond, zoals bij de mens en de meeste huisdieren. Van de kieswortels
gaan beenvezels (Sharpey) uit naar deze crista en op deze wijze wordt de kies zodanig
in de alveole verankerd, dat extractie van een vastzittende kies bijna steeds gepaard
gaat met verlies van kaakweefsel ; extractie kan dan slechts lege artis geschieden, indien
de kies eerst in twee resp. drie delen (overeenkomstig het aantal wortels) gezaagd is.

Ook bij andere caniden, alsmede bij de feliden, is het beschreven „ophangapparaat"
van de kies goed ontwikkeld en schrijver meent, op grond van theorieën van Bolk,
te mogen aannemen, dat de beschreven botlijsten een herinnering vormen van de
versmelting van het homodonte tweerijige reptilengebit tot de samengestelde gebits-
elementen van het heterodonte zoogdierengebit.

Untersuchungen über Diagnose, Lokalisation, Therapie und Übertragung
von Trichomonas foetus bei Zuchtstieren. Ernst Schneider: Schweizer Archiv
für Tielheilkunde XC Band, 9 Heft, S. 503—524 und 10 Heft S. 543—565.

Het stellen van de diagnose is in de regel bij koeien eenvoudiger dan bij stieren en
daarom moet men bij een besmette koppel in de eerste plaats zijn aandacht aan de
gedekte runderen en pas in de tweede plaats aan de stier besteden.

De volgende verschijnselen kunnen worden waargenomen na het dekken door een
geïnfecteerde stier :

a. Enige uren na de dekking treedt zwelling van de vulva op, met muco-purulente
uitvloeiing, deze verschijnselen verdwijnen na enkele dagen, hoewel er dan nog wel
een vaginitis is te constateren, die bij deze infectie zich vaak tot aan het orificium
externum uitstrekt. De koeien komen steeds weer in de oestrus.

b. Er treedt conceptie op, maar na 6—9 of 12 weken, bij uitzondering later, sterft
de vrucht en wordt geaborteerd. Aanvankelijk is er bij deze runderen ook een
zwelling van de vulva en een geringe vaginitis te zien.

c. Na de zelfde verschijnselen als onder b. vermeld treedt er geen abortus op, maar
ontwikkelt zich een pyometra.

Is de klinische diagnose gesteld, dan behoort deze bevestigd te worden door het aan-
tonen der trichomonaden in vaginaalslijm of pyometra etter.

Deze treden hier niet of slechts in geringe mate op. Soms dekken de stieren niet
meer, in andere gevallen vindt men rode plekjes of knobbeltjes op de penismucosa.

b. Het laten dekken van gezonde koeien door een verdachte stier en vervolgens de
optredende verschijnselen bij de runderen waar te nemen.

c. Het aantonen van trichomonaden door het praeputium met 0.9 % keukenzout-
oplossing te spoelen. Het best kan men dan ongeveer 100 cc spoelvloeistof verzamelen,
waarbij zorg gedragen dient te worden, dat de laatste restanten mede verwijderd
worden. Hierin kan men n.1. de meeste trichomonaden vinden.

Wanneer de spoelvloeistof niet direct onderzocht wordt, moet hieraan 50.000 een-
heden penicilline Worden toegevoegd (op 100 cc) en het geheel met koud water
worden afgekoeld. Het materiaal dient men echter wel dezelfde dag te verwerken.
In het laboratorium wordt het spoelsel gedurende 30 minuten gecentrifugeerd bij
5000 toeren. Een gedeelte van dit centrifugaat wordt microscopisch onderzocht en
van de rest legt men cultures aan.

In een helder spoelsel heeft de schrijver nog nooit trichomonaden kunnen aan-
tonen.

Bij 10 geïnfecteerde stieren is na het slachten een onderzoek ingesteld naar de plaats
van voorkomen. In alle gevallen zijn de trichomonaden alleen aangetoond op de mucosa
van penis en praeputium.

Als beste therapie wordt 200 g Bujarivalzalf (0.725 % acridineverfstof in een in water
oplosbare basis) aangegeven, dat met een zalfspuit in het praeputium gebracht en goed
ingewreven wordt.

Ook een therapie met een spoelvloeistof is mogelijk, als deze sneldodend werkt, de
mucosa niet prikkelt, goed is te verdelen en slijrnoplossend werkt.

Zo doodt bijvoorbeeld Chloramineoplossing 0.3 % de trichomonaden direct in vitro.
Maar in vivo treedt door de sterke prikkeling van het slijmvlies een gunstig milieu op
en vinden we na de behandeling meer trichomonaden dan ervoor.

De prognose is echter zeer dubieus te stellen. De voornaamste factor in de genezing
is nog steeds de dekrust van enige maanden.

Besmetting : Deze sloeg direct aan bij een proefstier, die daarop na 26, 41 en 75 dagen
gezonde koeien infecteerde.

Die Mechanik des Abortus. Max Kostner. Wiener Tierartzl. Mon.schr. Juni
1948. Heft 6, Blz. 263.

Hoe eenvoudiger de bouw van de placenta is, hoe gemakkelijker treedt abortus op.
Juist bij paard en rund met resp. placenta epithelio-chorialis en een placenta syndesmo-
chorialis treedt abortus daarom vaak op.

Schrijver stelt de vraag waar de factoren, welke de abortus veroorzaken, aangrijpen
en welke deze factoren zijn. Hij gaat uit van het standpunt dat bij een normale gravidi-
teit de uterus in een tonisch evenwicht gehouden wordt, en dat dit evenwicht mogelijk
is door het corpus luteumhormoon, dat in de eerste plaats de secretie-phase in het
endometrium onderhoudt, noodzakelijk voor de vorming van de placenta, doch in de
tweede plaats een remmende invloed heeft op de weeën opwekkende factoren t.g.v.
de inwerking van het H.H.L. hormoon, dus de uterus wordt stilgelegd. De werking
van het corpus luteumhormoon wordt zoals bekend spoedig overgenomen door het
zelfde hormoon dat door de placenta gevormd wordt. Bij paarden houdt de werking
van het corpus luteumhormoon reeds in 4e 6de maand op, terwijl bij runderen in de

Cde cn 7de maand van dc dracht histologische veranderingen in het corp. lut. grav.
aan te tonen zijn.

Schrijver concludeert, dat het niet functionneren (paard) en het verminderd func-
tionneren van het corp. lut. (rund) de kans op abortus vanaf de 6de maand van de
dracht vergroot, dit is dus het critieke ogenblik van de dracht.

De voornaamste taak van het progesteron door de placenta gevormd is dus het stil-
leggen van de uterus. Treedt in de productie van deze stoffen een stoornis op, dan kan
abortus hierop volgen ongeacht of dc vrucht leeft of dood is.

Schrijver verklaart het mechanisme van de zgn. „Frühabortus". De vrucht sterft
reeds vrij spoedig (5—6 weken) doch wordt eerst op 8—12 weken geaborteerd, omdat
dc productie van het corp. lut. hormoon door het corp. lut. grav. een rem is voor de
H.H.L. hormoon dat de baarmoeder-contracties tot stand moet brengen. Vermindert
deze werking dan kan abortus volgen.

Bij de „Spatabortus" is van belang na te gaan welke organen de placentairc luteïne
stoffen vormen. Dit zijn volgens schrijver de diplokariocyten in de trophoblast.

Wanneer nu door inwerking van bacteriën, of\'door toxinen uitgaande van voedsel-
stoornissen in de placenta, de verbinding tussen moederdier en vrucht wordt gestoord,
dan wordt de hormonale beïnvloeding van de door de placenta gevormde luteïnestof
sterk verminderd. Dus de rem op het H.H.L. hormoon is vervallen, waarctoor abortus
optreedt. Bij het rund verloopt dit niet zo acuut als bij het paard, omdat het corp. lut.
grav. bij het rund langer doorwerkt.

Het begin van de graviditeit wordt beheerst door het corp. lut. hormoon, het corp.
lut. atrophieert en haar functie wordt overgenomen door de trophoblast. Wanneer er
infecties optreden (b.v. trichomonas foetus e.a.) dan wordt de werking van de trophoblast
uitgeschakeld en verkrijgen de hormonen van de H.H.L. de overhand en er volgt
abortus.

Het te traag of onvoldoende of niet loskomen van de Cervix uteri bij de
partus van runderen en zijn behandeling. 1\'rof. Dr. M. Vandeplassche en
Dr. F. Parkdis, assistent. Vlaams Diergeneeskundig tijdschrift, F\'ebr. 1949.

Vlak voor de partus worden de weefsels van cervix, vagina cn vulva en de brede
bekkenbanden vochtrijker. In sommige gevallen vindt dc ontsluiting van de cervix
niet of in onvoldoende mate plaats en wel in het bijzonder bij een abortus of een ge-
storven vrucht.

Volgens hen treedt slechte ontsluiting van dc cervix bij vaarzen in Belgic herhaal-
delijk op. In dit verband bespreken zij het proces van de normale ontsluiting van de
cervix, en zij menen met wijlen de Snoo, dat in de cervix een speciaal cervixweefsel
voorkomt, dat bij de ontsluiting een belangrijke rol speelt. Zij komen tot de conclusie
dat nog lang niet alles omtrent de factoren, die verantwoordelijk zijn voor de infiltratie
en de ontsluiting van de cervix bekend zijn. Zij bespreken vervolgens de therapie,
noodzakelijk voor een cervix die slecht ontsluit. Zij hebben goede resultaten verkregen
door ocstron bij deze dieren in te spuiten. 24—48 uur na deze therapie konden zij her-
haaldelijk een verslapping van het cervixweefsel constateren.

Naast deze therapie passen zij massage toe van de slecht verstrijkende cervix, terwijl
volgens hen toediening van piton en Ca-gluconaat een gunstige uitwerking op het
ontsluitingsproces zou hebben.

Tenslotte wijzen zij er op dat in de gevallen dat de aangegeven therapie faalt het
verrichten van embryotomie noodzakelijk wordt.

Naar de mening van referent komen er onder de gevallen door schrijvers genoemd,
enige voor, die men kan rangschikken onder de zgn. valse weeën, waarbij met afwachten
hetzelfde resultaat wordt bereikt, als zij menen te moeten toeschrijven aan hun thera-
peutische maatregelen.

Volgens schrijver is de oorzaak van deze ziekte nog niet volledig vastgesteld, hij
waarschuwt de pathogene betekenis niet te overschatten doch ook niet te onderschatten.
Gedurende lange tijd werd de ontsteking van de vagina, later die van de uterus, als
oorzaak voor steriliteit beschouwd. Zijn conclusie is dat een samengaan van beiden als
oorzaak moet aangemerkt worden, zodat hij de volgende behandelingsmethode aan-
geeft :

Eine neue perkutane Methode der Fruchtzerstückelung bei den kleinen
Wiederkäuern, Dr. V. Baxa. Wiener Tierärtzl. Mon.schr. Sept. \'48, Heft 8,
blz. 450.

Schrijver ontwikkelt een eenvoudige methode tot percutane embryotomie, wanneer
bij een kopligging slechts voorbenen in de geboorteweg aanwezig zijn.

Bij aantrekken van de voorbenen exarticuleert hij in het boeggewricht en krijgt
zodoende ruimte om de kop te reponeren. Extractie volgt dan door aan de kop te trekken.

Epiphysari in seiner hormonalen Reizkörper- und antipasmo- dischen
Wirkung bfti Pferden, G. Richter. Wiener Tierärtzl. Mon.schr. Sept. \'48,
Heft 9, blz. ,29.

Het preparaat werd bereid uit de epiphyse van runderen. Het onderzoek strekt zich
uit over 424 paarden, die met dit preparaat behandeld werden. De indicaties voor deze
behandeling zijn hypersexualiteit en myositiden. Het middel zou ook een kramptoestand
op kunnen heffen. Het laatste zou het geval zijn bij spierontstekingen, het eerste zou
een uitschakeling geven van storende invloeden op de geslachtsdrift.

In 117 gevallen van hypersexualiteit werd dit middel bij paarden gebruikt, verdeeld
over de volgende indicaties : stoornissen in de oestrus, (te lang of te heftig) nympho-
manie, onanie van de hengst en nog enkele minder belangrijke afwijkingen.
De genoemde afwijkingen waren van groot belang bij renpaarden.
De therapie gaf in 63 % een goed, in 22 % een matig en in 15 % geen resultaat.
Schrijver heeft enige gevallen waargenomen, waarbij myositiden met hypersexualiteit
samengingen, waarbij de therapie met Epiphysan goede resultaten gaf.

Bij de diagnostiek van de Myositiden maakt de schrijver onderscheid tussen trau-
matische en rheumatische vormen.

93 gevallen van traumatische Myositiden werden behandeld. Bij 86 % werd genezing
binnen een week verkregen, bij 14 % tijdelijk of in het geheel niet. De dosering was
2 injecties van 5 cc Epiphysan (10 cc solutie = 1 gram verse klier).

Bij de rheumatische myositiden maakt schrijver onderscheid tussen de acute en de
chronische vorm.

Van de acute vorm werden 27 gevallen behandeld, de meeste met lumbago, enkele
met Polymyositis. Bij 74 % werd met 2 injecties resultaat bereikt. In 66 gevallen van
chronische vorm van rheumatische myositis werd een behandeling ingesteld, waarbij
de dieren lijdende waren aan lumbago en myositis van de schouderspieren. In 71 %
werd resultaat bereikt met 4 tot 5 injecties, in gemiddeld 25 dagen.

In 7 gevallen van myoglobinaemie werd met epiphysan bij 6 paarden goed resultaat
verkregen.

Volgens de begroting van het Departement van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening is in de loop van 1947 gebleken, dat in ons land de besmettelijke ziekte
Salmonellose bij het rund meer voorkomt dan werd gedacht. Hoewel deze ziekte nog
geen neiging vertoont tot onrustbarende uitbreiding, moet toch rekening worden ge-
houden met het feit, dat dit door bepaalde omstandigheden kan veranderen. Een aantal
van de aangetaste dieren gaat aan het lijden te gronde, een ander aantal herstelt en
blijft dan doorgaans smetstofdrager en smetstofuitscheider met alle gevolgen van dien.

Aangezien deze dieren evenwel geen merkbare ziekteverschijnselen meer vertonen,
is de veehouder doorgaans niet geneigd tot vrijwillige opruiming. Daar de ziekte niet
in de veewet wordt genoemd, kunnen wettelijke maatregelen niet tot opruimen ver-
plichten en kan alleen door overleg en schadevergoeding het doel worden bereikt.
Aangenomen mag worden, dat ongeveer 100 dieren per jaar voor opruiming in aan-
merking zullen komen, waarmede een bedrag van ƒ 50.000 gemoeid zal zijn. Aangezien
de salmonellose van het rund ook gevaarlijk is voor de mens, zal de volksgezondheid
meer gebaat zijn bij de opruiming — volgens de minister van Landbouw —, dan de
veeartsenijkundige dienst. Verwacht wordt dan ook, dat de afdeling Volksgezondheid
van het Ministerie van Sociale Zaken een belangrijk aandeel zal nemen in de uit te
keren schadevergoeding bij op te ruimen dieren en wel tot een bedrag van ƒ 35.000,
zodat voor de veeartsenijkundige dienst overblijft een bedrag van ƒ 15.000.

Als deze begrotingspost wordt goedgekeurd, zal in de toekomst, wanneer bij de
vleeskeuring een dier met Salmonellose wordt aangetroffen, — de aandacht wordt
gevestigd op het proefschrift van collega Rinses —, door de Provinciale Gezondheids-
diensten voor Dieren, met medewerking van de Veeartsenijkundige Dienst, de her-
komst van het geslachte dier en eventueel de smetstof bron kunnen worden opgespoord.
Door het toekennen van een passende schadevergoeding kan daarna door de afdeling
Volksgezondheid van het Ministerie van Sociale Zaken de smetstofverspreider van de
eigenaar worden overgenomen en opgeruimd.

Zij, die zich hebben opgegeven als lid van het Congres, hebben dezerzijds toegezonden
gekregen een formulier, dat ingevuld moet worden ter verkrijging van het bedrag van
4 Eng. ponden, dat nodig is voor de betaling van het officiële rapport van het Congres,
en dat tevens het bedrag is, dat voor het lidmaatschap voor het Congres moet worden
voldaan.

Bovendien moet iedere aanvrager bij het Boeken Import Bureau te Amsterdam nog
een stuk indienen, waaruit blijkt, dat inderdaad 4 Eng. ponden benodigd zijn.

Het is het eenvoudigst, dat door ondergetekende een collectieve aanvraag tot het
genoemde Bureau wordt gericht. Hiervoor zal het nodig zijn, dat de toegezonden for-
mulieren ingevuld en ondertekend aan ondergetekende worden toegezonden. Bovendien
zal het aequivalent in Nederlands geld van de te storten 4 Eng. ponden, (ongeveer
ƒ 45.—) dan op girorekening No. 319427, ten name van de Secretaris van de Gezond-
heidscommissie voor Dieren, Raamweg 25, \'s-Gravenhage dienen te worden gestort.
Na ontvangst van het formulier èn de gelden zal door mij dan de aanvrage afgewerkt
worden.

Ik moge nogmaals allen, die geïnteresseerd zijn in de verslagen van het Congres en
hen, die voornemens zijn het Congres te bezoeken, verzoeken, zich, voorzover zij zulks
nog niet hebben gedaan, onverwijld aan mij op te geven, in ieder geval binnen 4 dagen
na het verschijnen van dit artikeltje.

Door zich op te geven als lid ontvangt men de nieuwste literatuur in de vorm van
op het Congres uitgebrachte rapporten, met de discussie ; het bezoek aan het Congres

biedt een unieke gelegenheid met buitenlandse vakgenoten van de gehele wereld in
contact te komen.

Men gelieve alle correspondentie te richten aan mijn bureau-adres, Raamweg 25
te \'s-Gravenhage. Telefoon 183510—183519.

Ille JOURNÉES DE PATHOLOGIE COMPARÉE
de langue française
à LYON (4—5—6 Juin)

Arrivée à Lyon en fin d\'après-midi, diner, logement.
JOURNÉES DE PATHOLOGIE COMPARÉE

Après-midi visite de Lyon.
Vin d\'honneur offert par la Municipalité.
Dimanche 5 Juin Matinée, conférences.

Après-midi, visites, excursion à l\'F.coIe d\'Agriculture de Cibeins.
Lundi 6 Juin — Matinée, conférences.

Après-midi, visite de l\'Institut Français de fièvre aphteuse.
Mardi 7 Juin Départ en autocar pour Bourg.

Visite du Centre d\'insémination artificielle de l\'Ain.
Visite de l\'Eglise de Brou.
Déjeuner à Nantua.
Après-midi, visite de Genève.

Parcours le long du lac jusqu\'à LYON, puis par le col de Saint-
Cergue, montée jusqu\'aux Rousses.
Mercredi 8 Juin — Départ pour Champagnole et Poligny, visite de l\'École de
laiterie Déjeuner à Dyon.

Retour à Paris dans l\'après-midi, diner, logement.
JOURNÉES VETERINAIRES DE MAISON ALFORT

Après-midi, cérémonie à la Maison de la Chimie, en l\'honneur
du Professeur Ramon.
Samedi 11 Juin Matinée, conférences.

Après-midi, consacrée aux Praticiens.
Dimanche 12 Juin Matinée, conférences.

Lundi 13 Juin — Journée libre. Permettant une excursion à Rambouillet (Ber-
gerie nationale), retour par Versailles et Garches (institut
Pasteur).

Mardi 14 Juin — Départ le matin en car pour Lisieux. Visite de la ville et du
centre d\'insémination artificielle.

Mercredi 15 Juin — Excursion aux plages de Débarquement. Visite de haras privés.

NOTA BENE — Le programme exact des conférences pour ces deux manifesta-
tions est détaillé sur deux prospectus à part, que l\'on peut se
procurer en écrivant à Monsieur le Professeur Vuillaumf.,
École Nationale Vétérinaire — ALFORT (Seine) et pour Lyon :
au Docteur L. Grollet, 7 rue Gustave Nadaud, Paris (16e).
Ces prospectus indiquent également les facilités de circulation
sur les chemins de fer français (réduction de 20 %), ainsi que
le mentant des droits d\'inscriptions aux journées d\'Lyon.
(celles d\'Alfort étant gratuites).

excursion du 13 Juin (déjeuner compris) .... 1.700.—
du 14 Juin au 16 Juin............7.500.—

ces prix sont basés au point de vue excursions sur des groupes de 30 personnes. Ils
comprennent :

le logement et les repas (taxes et services compris),
les boissons ne sont pas comprises.

Les déjeuners du 9 au 13 Juin ne sont pas compris, l\'Ecole d\'Alfort offrant des repas
à des prix modérés pour les congressistes et leur famille.
Les transports de l\'hôtel à Alfort ne sont pas compris.

Bien entendu, les personnes intéressés par l\'un ou l\'autre de ces programmes ne
sont pas obligées de s\'inscrire pour le tout.

Messieurs les Vétérinaires peuvent souscrire à leur choix à tout ou partie de ce pro-
gramme. Nous les prions de bien vouloir préciser leur désir.

Il est bien entendu que les dames sont cordialement invitées à se joindre à leurs
maris et à participer à ces manifestations qui ne manqueront pas de les intéresser.

Le Comité National Vétérinaire pour la Commémoration du 25e anniversaire de la
Découverte des Anatoxines, sous la présidence de M. le professeur Leclainche, membre
de l\'Institut de France, directeur de l\'Office International des Epizooties, a décidé
de fixer au vendredi 10 juin 1949 la cérémonie commémorative, à la Maison de la
Chimie, à Paris, à l\'époque des Journées Vétérinaire d\'Alfort.

Pour donner à cette manifestation tout l\'éclat qu\'elle mérite, une souscription est
ouverte, à laquelle peuvent et doivent participer toutes les collectivités scientifiques ou
professionnelles et tous les membres de la grande famille médicale, tous les amis de
Gaston Ramon, tous les admirateurs et les bénéficiaires de son oeuvre.

Tous les souscripteurs individuels d\'une somme de mille francs recevront un livre
inédit de Gaston Ramon, publié spécialement à l\'occasion de cette manifestation et
portant la signature autographe de l\'auteur.

Pour faciliter la tache des organisateurs et l\'édition rapide de l\'ouvrage, les versements
doivent être effectués dès maintenant au trésorier du Comité:

Dr. Aubry, Vétérinaire, Abattoirs de Lisieux, Compte Chèques Postaux ROUEN 76-58.

Toute la correspondance doit être adressée au secrétaire général : H. Pèan, vétérinaire,
167, rue de Crimée, Paris-ige.

Aanwijzing Provincie. 29 April 1949/afdeling Wetgeving en Juridische Zaken L.
no. 1382/89 P.

Gelet op artikel 2 van het Besluit bestrijding tuberculose onder^v het rundvee van
27 October 1943 (Nederlandse Staatscourant 1943, no. 209) j. het Besluit bezettings-
maatregelen :

I. aan te wijzen als provincie, waarin het verbod tot het houden van runderen, als
bedoeld in artikel 2 van het Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee, geldt :
de provincie Limburg ;

II. te bepalen, dat deze beschikking zal worden bekend gemaakt in de Nederlandse
Staatscourant en in werking treedt met ingang van 1 Mei 1949.

Krachtens een beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
vçorziening is het van 1 Mei 1949 af in Limburg verboden vee te houden, zonder dat
men is aangesloten bij de Gezondheidsdienst voor Vee in de provincie Limburg. Het
verbod geldt niet voor degenen, die runderen houden met het uitsluitend doel hiermede
handel te drijven.

Dc strekking van deze regeling is te geraken tot een doeltreffende organisatiie ter
bestrijding van tuberculose onder het rundvee, waartoe in de toekomst alle rumdvee
onder controle zal dienen komen te staan.

Limburg is thans de op één na laatste provincie, waar een dergelijke regelhng ii
getroffen. Slechts in de provincie Noordbrabant geldt een dergelijk verbod nog niet,
doch dit kan daar binnenkort tegemoet worden gezien.

Radiorede van de heer Ir. H. Verschuyl, Rijksveeteeltconsulent in Algemene
Dienst, uitgesproken op Donderdag 12 Mei 1949 van 19.45—19.55 uur voor de
zender Hilversum I.

De geschiedenis van de veestapel na 1945 vertoont een wel zeer merkwaardig verloop.
Ik bedoel daarmee, dat het mogelijk is gebleken op betrekkelijk korte termijn, dat
wil zeggen 3 a 4 jaren, niet alleen een practisch volledig herstel te bereiken, doch zelfs
vrij grote aantallen beschikbaar te hebben voor export. Een en ander is wel grotendeels
te danken aan het feit, dat zeer belangrijke fokgebieden, zoals Friesland en Noord-
Holland, zo goed als onbeschadigd uit de oorlog kwamen. Bovendien was aan het einde
van de oorlog een jongveestapel aanwezig als nooit tevoren, zodat het herstel spoedig
ter hand kon worden genomen. Reeds in 1946 begon de gedachte aan export vaste
vorm aan te nemen en meerdere oude buitenlandse relaties informeerden belang-
stellend naar de mogelijkheid om wederom uit Nederland fokvee te betrekken. In
verband met onze deviezennood werd zelfs op een zo groot mogelijke export prijs ge-
steld. Maar de basis voor onze veefokkerij moei echter de behoefte van het eigen land
blijven. Want het mag ook weer niet zo zijn, dal die export voor de Nederlandse fokkerij
schadelijke gevolgen kan hebben, bijvoorbeeld tengevolge van grote hoeveelheden
hoogwaardig fokvee.

De export van hoogwaardig fokvee is aantrekkelijk uit een oogpunt van vlagvertoon
en voor de exporteur en voor de fokker, die voor een bijzondere prijs een dier naar het
buitenland afleveren, doch deze export is wat de hoeveelheid aangaat uit een oogpunt
van de deviezenopbrengst van betrekkelijk geringe betekenis. Bovendien zijn er altijd
wel streken in ons land te vinden, waar diezelfde dieren zeer nuttig werk zouden kunnen
doen.

De export van gebruiksvee biedt daarentegen èn uit deviezen-oogpunt èn door het
feit, dat men hiermede het product verkoopt en niet dc machine, veel meer perspectieven.
Als regel gaat een export van gebruiksvee over enkele honderden soms duizenden dieren
en dan is de opbrengst, ook al is de prijs per stuk lager, in totaal aanzienlijk hoger dan
de opbrengst van enkele prima fokdieren voor een zeer hoge prijs.

Het is dan ook een gelukkig verschijnsel, luisteraars, dat dc vee-export zich sterk in
deze richting heeft ontwikkeld, zodat in 1948 de volgende uitvoeren werden bereikt.

Van Stamboekvee 2000 stuks tegen een waarde van bijna 5 millioen gulden en 18.000
stuks gebruiksvee tegen een waarde van 15£ millioen gulden.

Het Stamboekvee ging voor een belangrijk gedeelte overzee, waarbij Zuid-Amerika
een belangrijke afnemer was, doch ook Zuid-Afrika heeft enkele zeer goede dieren
geïmporteerd. Een kleine export werd gerealiseerd naar Egypte, mede door het bezoek
van de heer Anema, Rijksveeteeltconsulent voor Overijssel, aan dat land. Van de
Europese landen koopt Frankrijk met veel zorg en volharding regelmatig vrij grote
aantallen fokvee van zeer goed gehalte. De fokkerij van zwartbont Nederlands vee
gaat in Frankrijk ongetwijfeld een goede toekomst tegemoet. Reeds zijn er meer dan
i millioen zwartbonte dieren in Frankrijk en het fokgebied breidt zich nog voortdurend
uit.

Scandinavië is slechts voor beperkte aantallen hoogwaardige fokstieren aan de markt.

Onze voornaamste afnemer van gebruiksvee is Italië, waarheen ondanks de moeilijk-
heden van de reciprociteits-transacties in 1948 rond 10.000 stuks gebruiksvee werden
geleverd. Behalve de Po-vlakte begint thans ook de omgeving van Rome interesse te
vertonen. Ook hier heeft het zwartbonte vee vaste voet gekregen. Regelmatig wordt
verder ook, zij het kleine aantallen, stamboekvee geïmporteerd.

De volgende belangrijke afnemer van gebruiksvee is België, dat ondanks de fokpolitiek
van het land, welke sterk op zelfvoorziening is gericht, toch een 5000 stuks vee, practisch
alles zwartbont, afnam. Aan het einde van 1948 werd ook een mogelijkheid voor rood-
bont M.R.Y.-vee geopend en deze export is thans in volle gang. Verder werd in het
begin van 1949 de mogelijkheid geopend tot het leveren van 7 a 8000 stuks jongvee en
oudere koeien zowel rood- als zwartbont. Verwacht wordt dat deze dieren in de loop
van de maand Mei geleverd zullen zijn.

Een vrij regelmatige afnemer is Tsjecho-Slowakije, terwijl verder Indonesië, Grie-
kenland, Frans Noord-Afrika, Spanje en Portugal af en toe komen kijken.

In dit jaar is verder de mogelijkheid van export naar Duitsland geopend, dat voor
een bedrag van 1 millioen dollars aan gebruiksvee in het handelsverdrag contracteerde,
naast 2do.ooo dollar Stamboekvee, beide zowel rood- als zwartbont.

Wanneer men deze cijfers en de bestemming van deze vee-export ziet, dan wordt het
duidelijk, dat het fokgebied van zwartbont vee in Europa zich aanmerkelijk uitbreidt.
Geheel West-Europa fokt reeds het zwartbonte veeslag en de verschijnselen wijzen erop,
dat de invloed van dit veeslag in dit gebied steeds groter wordt.

Voor het roodbonte vee liggen goede mogelijkheden in de aangrenzende fokgebieden
in de Belgische Kempen en in Rijnland en Westphalen.

Gaat men na, uit welke streken van Nederland dit vee afkomstig is, dan treden voor
het zwartbonte stamboekvee Friesland en Noord- en Zuidholland sterk op de voorgrond.
Dezelfde provinciën leveren een belangrijk aandeel in de export van gebruiksvee. Ook
de bijdrage van Zeeland is belangrijk. Deze provincie koopt veel jongvee elders om het
aldaar te stieren en te weiden. De exporteurs kopen gaarne deze op de Zeeuwse klei
goed uitgegroeide dieren. De M.R.Y.-fokgebieden langs de Maas en de IJssel hebben
zich geheel van de oorlogsschade hersteld en leveren nu het roodbonte vee.

Een belangrijke factor bij de export van vee, welke haar betekenis volledig heeft
bewezen, is de kwaliteitscontrole bij export. Geen dier verlaat ons land zonder dat het
tevoren voor export is goedgekeurd.

De keuring voor het stamboekvee wordt uitgevoerd door de beide Starnboekver-
enigingen. Voor het gebruiksvee wordt deze keuring verricht door de heer J. P. v. d.
Stoel in opdracht van de Stichting tot bevordering van de Uitvoer van Gebruiksvee.
Behalve voor de eisen aan het exterieur, aan de productie en de afstamming wordt
het buitenland ook een garantie gegeven ten aanzien van de gezondheid van het vee.
Door het Bedrijfschap voor Vee en Vlees is in overleg met de Veeartsenijkundige Dienst
en de organisaties op het gebied van de vee-export als voorwaarde gesteld dal uitsluitend
vee mag worden geëxporteerd dat :

Het is voor de ontwikkeling en het voortbestaan van de vee-export van het grootste
belang dat het buitenland niet alleen naar uiterlijk en afstamming goed vee ontvangt,
doch dat dit vee bovenal gezond is. Teneinde het buitenland deugdelijke waarborgen te
geven, dat aan deze gezondheidseisen is voldaan, wordt voor elk te exporteren dier door
een dierenarts een gezondheidsverklaring voor export afgegeven. Hierop wordt de
uitslag van het t.b.c.-onderzoek en de enting tegen mond- en klauwzeer aangetekend
en door de inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst gefiatteerd. Voor het samen-
stellen van deze gezondheidsverklaringen is het noodzakelijk, dat de dierenarts vol-
doende tijd en gelegenheid heeft het onderzoek te verrichten, want er hangt te veel van
dit onderzoek af om het haastig te laten verlopen. Ondanks het feit, dat de export de
laatste weken is opgelopen tot ± 1000 dieren per week, worden de betrokkenen (vee-

fokkers en exporteurs) dringend verzocht de dierenarts tijdig te waarschuwen. Ook de
Veeartsenijkundige Dienst zal zijnerzijds alles in het werk stellen om de regeling vlot te
doen verlopen.

Deze kwaliteitscontrole heeft er zeker in belangrijke mate toe bijgedragen dat men
practisch weinig klachten over het geëxporteerde vee hoort. De vooruitzichten voor
1949 zijn dan ook gunstig. Er is een onverminderde belangstelling voor het Neder-
landse vee bij de vaste afnemers, terwijl onder de nieuwe kopers Duitsland zich tot een
belangrijke afnemer kan ontwikkelen.

Tenslotte wil ik nog even wijzen op het feit, dat ondanks de droogteperiode van 1947
en de geforceerde uitstoot van vee tengevolge van de schaarste aan voeder, toch in 1948
20.000 stuks vee, grotendeels dragende koeien en vaarzen, konden worden geëxporteerd
zonder dat de veestapel hiervan nadelige gevolgen ondervond. De laatste gegevens van
de Maarttelling wijzen erop, dat deze zomer het vooroorlogse niveau zeer dicht zal
worden benaderd, hetgeen zeer zeker geen kwaad begin voor 1949 mag worden ge-
noemd.

Secr. Dr. \\V. A. de Haan, Lessinglaan 104. — Park „Oog in Al" Utrecht.
Tel. K 3400—11413, Gironummer 511606 van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bij het verschijnen van dit nummer zijn de kwitanties voor de contributie over het
iaar 1949 reeds één keer gepresenteerd. Verleden jaar kwam het vaak voor, dat de kwi-
tantie terugkwam met de mededeling, dat per giro betaald zou worden. Het gireren
werd ook dan nog vergeten, zodat weer een herinnering moest volgen.

Dringend wordt verzocht de aangeboden kwitanties direct te voldoen; door wat
vlotte medewerking kan heel veel onnodig administratief werk voorkomen worden.

De volgende veranderingen hebben sinds het verschijnen van het Jaarboekje 1949
plaats gevonden.

Op pag. 53 achter de naam van G. J. van Arragon als adres te Delft te vermelden
Verwersdijk 75.

Op pag. 53 achter de naam van S. Bant; 1947 te lezen Stolwijk, Bovenkerkseweg 22;
tel. 282; gr. 512663; P.

Op pag. 59 achter de naam van Dr. A. P. Le Coultre het adres te wijzigen in:
Utrecht, Wilhelminapark 14.

Op pag. 72 achter de naam en adres van P. J. N. Koomen als functie te vermelden
dir. ab. (Kerkrade) (met ingang van 1 Mei).

Op pag. 89 achter de naam van Dr. G. Wagenaar het tel. no. te wijzigen
in K. 1100—2330.

Op pag. 89 achter de naam van K. G. van der Wal Gorinchem te vermelden:
Havendijk 86; tel. 2258; Gem. V.; Ir. Chr. L. W. S.

Op pag. 94 achter de naam van Dr. J. A. Kaligis te vermelden: tijdelijk in Neder-
land, adres Utrecht, Mauritsstraat 105; Hoofd-ambtenaar Oost Indonesië.

Centrale commissie van toezicht op de uitoefening der kunstmatige in-
seminatie in Nederland.

De minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening heeft D. Hcndrikse te
Groot-Ammers eervol ontslag verleend als lid van de Centrale commissie van toezicht
op de uitoefening der kunstmatige inseminatie in Nederland, onder dankzegging voor
de in die functie bewezen diensten.

De voornoemde minister heeft als vertegenwoordiger van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde tot lid van bovengenoemde commissie benoemd Dr. W. A. df. Haan te
Utrecht.

De kring Alkmaar deelt mee, dat zij geen officiële voorzitter heeft; de regeling van
de bijeenkomsten blijft berusten bij G. v. Eck te Alkmaar.

Bij het opmaken van het verslag over het afgelopen jaar is wederom een verlies van
een onzer collega\'s te memoreren. Plotseling overleed n.1. Hak van Gasselt. Het
was niet te geloven dat we Hak niet meer zouden zien, nadat we afscheid van hem
genomen hadden in Meerssen, waar practisch alle collegae bij elkaar waren t.g.v. de
benoeming van collega Quaedvlieg als Directeur van de V. A. D.

Steeds was van Gasselt aanwezig op de vergaderingen, waar hij indien nodig met
zijn stereotype kalmte, zijn mening weergaf. We zullen van Gasselt zeer node missen,
maar vooral voor zijn vrouw en vele kinderen is het een groot verlies. Bij de Uitvaart
bleek ook hoe groot de plaats was, die van Gasselt innam, niet alleen in veterinaire
kringen, maar ook in Venlo zelf. Aan het graf werden vele waarderende woorden ge-
sproken, o.a. door collega Quaedvlieg namens de V. A. D., en onze Voorzitter.

Echter kunnen we ook verschillende heugelijke feiten memoreren. In het afgelopen
jaar hadden we vier jubilarissen, n.1. de collegae Kars, Flamand, van Heukelom
en Stals, waarvan de eerste zijn 40-jarig jubileum vierde, en de overige hun 25-jarig.

Verder de benoeming van collega Quaedvlieg als Hoofdinspecteur en Directeur
van de V. A. D. en collega Hamers als Inspecteur v. d. V. A. D. in het district Limburg.

Met Koninginneverjaardag ontvingen collegae Horbach en F. Quaedvlieg een onder-
scheiding.

Doordat collega van Erp toetrad als lid bleef het aantal leden constant n.1. 29.

Het Bestuur onderging dit jaar enige wijziging. Collega M. Tacken en G. Janssen
traden af resp. als ondervoorzitter en secretaris. Van deze plaats onze hartelijke dank
voor het werk verricht als bestuurslid; in het bijzonder van onze oud-secretaris, die op
uitstekende wijze jarenlang het secretariaat gevoerd heeft.

H. Vullinghs, Voorzitter,
A. Hendrickx, ondervoorzitter,
A. Rutgers, secretaris,
H. Stoot, penningmeester,
H. Schreinemakers, lid.

H. Schreinemakers vertegenwoordigde Limburg in het Algemeen Bestuur. A.
Hendrickx bleef lid v. d. taricvencommissie, terwijl de voorzitter en L. Sala zitting
hadden in de Provinciale Contactcommissie. Afgevaardigde naar de Alg. Vergadering
was A. Hendrickx.

Er werden dit jaar drie vergaderingen gehouden, waarvan één practisch geheel be-
steed werd aan besprekingen over de nieuwe Statuten en het Huishoudelijk reglement
der Maatschappij.

Daarnaast eiste het hoofdstuk ..Tarieven" ook een groot deel der vergaderingen op.
Daar dit voor de ambtenaren .,nogal vervelend" was, besloot het Bestuur de Verga-
deringen in het vervolg in tweeën te splitsen n.1. een Algemeen gedeelte en een gedeelte
speciaal voor de „practici".

Aan het wetenschappelijk gedeelte werd practisch niets gedaan. Verschillende leden
zagen gaarne dat ook aan het wetenschappelijk gedeelte meer aandacht besteed zal
worden.

Resumerende kunnen wc zeggen, dat de vergaderingen steeds druk bezocht werden,
dat er echter teveel gepraat werd, speciaal over tarieven en bijna niets over onze weten-
schap.

Mogen wc dan voor het komende jaar de wens uitspreken dat onze vergaderingen
steeds zo druk bezocht mogen worden,dat er wat minder gebabbeld wordt over tarieven,
dat we kans zien de vergaderingen iets aantrekkelijker te maken voor alle collegae,
dat we dit zoeken in het wetenschappelijke. Dat we dat mogen bereiken in ons veer-
tigste jaar is de wens van Uw secretaris :

Het Hoofdbestuur heeft aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, Dr. A. Bos, Parkweg 41, Maarssen.

Collega K. B. M. Koelman heeft met ingang van 1 Mei de praktijk voortgezet van
collega P. J. Koomen te \'s-Hertogenbosch. Het nieuwe adres van collega Koelman-
is Kardinaal van Rossumplein 8, \'s Hcrtogenbosch. Tel. 8095.

Collega J. Drijfhout te Woerden is benoemd tot tijdelijk Rijkskcurmeester in bij-
zondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Het adres van de Provinciale gezondheidsdienst voor dieren in Zuid-Holland is ge-
wijzigd in: Kazernestraat 12 Gouda. Tel. K 1820—4284.

Teneinde een inzicht te krijgen over het voorkomen van het rotkreupel
in ons land en de meeningen die er over verschillende problemen, deze
ziekte betreffende, bestaan, heeft op ons verzoek de Directeur van den
Veeartsenijkundigen Dienst een vragenlijst ter beantwoording gezonden
aan de Inspecteurs van alle districten. Collega Quaedvlieg is niet alleen
zoo welwillend geweest deze enquête uit te voeren, doch hij stelde ons
voorts nog de binnen gekomen rapporten ter beschikking tot verwerking
van een samenvattend verslag. Wij zijn hem en zijn Inspecteurs voor hun
werk ten zeerste erkentelijk.

De meeningen hierover waren nog al verschillend. In de eerste plaats
deelden enkelen mede dat ze geen aanwijzingen hadden opgemerkt die
zouden kunnen wijzen op invloed van de bodem en de plantengroei.
Anderen waren positiever in hun uitspraak, zij antwoordden dat de ziekte
niet afhankelijk is van de bodem; het rotkreupel zou zich voordoen zoowel
op hooggelegen als op laag gelegen gronden; ook de kwaliteit van de bodem
(goed of slecht land) en de plantengroei zouden van geen invloed zijn.

Op kwelders heeft men minder snelle uitbreiding van het rotkreupel
waargenomen; dit moet waarschijnlijk verklaard worden door een gun-
stige werking van het zeewater; in Groningen is opgemerkt, dat na inpol-
dering en ontzilting van de bodem deze remming opgeheven is en het
rotkreupel zich even snel als elders uitbreidt. In overeenstemming hier-
mede is de mededeeling uit Zeeland dat rotkreupel in die provincies
weinig voorkomt bij kuddeschapen die dagelijks op de schorren blijven;
deze schorren worden twee maal per dag overspoeld met zeewater. In
Zeeland werd de indruk verkregen dat drassige weiden op de vette klei
het rotkreupel bevorderen. Op de lichtere gronden langs de Zeeuws-
Belgische grens, waar men uitsluitend minder gecultiveerde schapenrassen
houdt, zou de ziekte niet voorkomen. De meening dat vochtige lage grond
rotkreupel bevordert wordt door nog enkele rapporteurs gedeeld. Het
rapport uit het district Gelderland vermeldt: „Wij zien meer rotkreupel
op de zandgronden dan op de kleigronden; op hooggelegen gronden komt
zoo goed als geen rotkreupel voor, tenzij na aankoop van zieke dieren;
laag gelegen gronden doen de ziekte sneller uitbreiden. Op de slechte
gronden, waartoe heidegrond te rekenen is, komt geen rotkreupel voor,
deze gronden liggen hoog, hierop houdt men heideschapen en hierbij
werd nog nooit rotkreupel geconstateerd". In aansluiting hierop is de
mededeeling uit Groningen—Drenthe van belang: „Het is opgevallen
dat de uitbreiding der ziekte geremd en de genezing bevorderd wordt in-
dien de schapen dagelijks in bloeiende dopheide loopen. Dit zou verklaard
kunnen worden door de mechanische reiniging, doch in struikheide breidt
de ziekte zich op normale wijze uit. Bij dopheide, welke laag is, trappen
de schapen op de bloemen, hetgeen bij de hoogere struikheide niet het ge-

val is. Het verschil in ziekte-uitbreiding zou te verklaren zijn uit het feit,
dat de heidebloemen rijk zijn aan honing, hetwelk, al of niet vermengd
met terpentijn, een goed geneesmiddel is tegen rotkreupel. Op bloeiende
witte klaver, hetgeen eveneens laag en rijk aan honing is, is tot heden
althans voor zoover mij bekend, evenmin rotkreupel waargenomen".
Overigens heeft men de indruk in Groningen verkregen dat het rotkreupel
niet afhankelijk is van de bodemsoort (uitgezonderd dan de kwelders),
wel zou men op lagere gronden meer last hebben van meer voorkomen
van losse klauwen en dit zou, met verhoogde vuilaankleving aan de pootjes,
het rotkreupel kunnen beïnvloeden; ditzelfde geldt voor schapen vertoe-
vende op weilanden verontreinigd door allerlei vuil afkomstig van nabij
gelegen woningen.

Het is moeilijk op grond van het bovenstaande tot een samenvattende
uitspraak te komen. Vergelijkt men de verstrekte gegevens met de mee-
ningen vermeld uit de literatuur dan mag wel aangenomen worden dat
rotkreupel bij minder verfijnde rassen minder voorkomt en dat drooge
bodem gunstiger is dan vochtige bodem; bij dit laatste bedenke men echter
dat zeewater het rotkreupel remt.

Het rapport uit Friesland vermeldt de gunstige invloed van groote droogte
gedurende de zomer; het rotkreupel wordt hierdoor geremd. Ook volgens
de ervaringen in Groningen is droogte een gunstige factor, warm weer met
veel neerslag is ongunstig. In Overijssel is men van meening dat klimaat,
jaargetijde, drooge en natte perioden, warme zomers of koude winter,
geen belangrijke invloed uitoefenen op het voorkomen van rotkreupel;
toch werd wel de indruk gekregen dat in tijden van groote droogte bij
doelmatige behandeling sneller genezing verkregen wordt. Uit Gelder-
land wordt gemeld dat natte perioden ongunstig zijn; als de schapen
door strenge vorst geruimen tijd opgehokt moeten blijven zou het rot-
kreupel zich uitbreiden; het voortdurend bij elkaar moeten vertoeven op
een met mest bevuilde vloer zou ongunstig zijn; ook uit andere districten
werd het \'s winters ophokken als zijnde ongunstig gemeld. Het boven-
staande, nog aangevuld door enkele overeenkomstige mededeelingen uit
de andere districten, geeft clus wel de indruk, evenals de buitenlandsche
literatuur, dat droog weer rotkreupel remt en nat weer rotkreupel doet
uitbreiden. Eenigszins apart staat de mededeeling uit het district Zeeland-
Westelijk Noord-Brabant, dat volgens sommige schepers de ziekte zich
wel zou uitbreiden tijdens groote droogte bij die schapen welke langs
verharde wegen worden geweid. Ons inziens is het mogelijk dat hier wel
kreupelheid door ontstaan kan, maar dat wellicht geen infectieuze fac-
toren hiervan de oorzaak zijn.

Uit Zeeland wordt gemeld dat schapen met Texels bloed vatbaarder
zijn dan andere rassen. Langs de Belgisch-Zeeuwsch-Vlaamsche grens
zijn de schapen meestal niet met Texels bloed vermengd en komt weinig
rotkreupel voor. Men bedenke hierbij echter dat deze schapen op lichtere
grond verblijven wat een factor kan zijn die invloed heeft op het voorkomen
van rotkreupel. Overeenkomstig hiermede is de mededeeling uit Gelder-
land: „Cultuurschapen (Texel) zijn meer vatbaar dan natuurschapen

(heide)". Het rapport uit Overijssel merkt op dat bij zwaardere rassen
vaker minder gave klauwen voorkomen, bovendien zou door de grootere
zwaarte een meer horizontale klauwstand ontstaan met als gevolg een groo-
ter aanrakingsoppervlak met de bodem; al deze omstandigheden met elkaar
zouden de besmettingskansen verhoogen. Uit de andere districten wordt
gemeld dat men geen meening over verschil in rasgevoeligheid heeft
wegens te weinig ervaring of omdat, dit is het geval in Friesland, daar
slechts één ras (Texel) voorkomt. Het rapport van Overijssel geeft een
tegenovergestelde meening, het ras zou van geen invloed zijn.

Alle rapporteurs waren van meening dat het geslacht van geen invloed
zou zijn. Wij meenen goed te doen een nuttige opmerking in het rapport
van Gelderland hier over te nemen: ,,Het geslacht is in Gelderland in
zooverre van invloed dat een zieke ram ons meer zorgen baart. Immers
hier worden de schapen van diverse eigenaren in het najaar bij een ram
gebracht. Heeft deze rotkreupel zonder dat wij het weten dan krijgt na
verloop van tijd een groot aantal van de bijgebrachte schapen rotkreupel.
Rammenhouders nemen geen kreupele schapen ter dekking aan. Is hun
ram kreupel dan nemen ze wel schapen aan".

Ons inziens zou het op grond van het bovenstaande van groot prophy-
lactisch belang kunnen zijn als men verplichte dekvergunningen voor
rammen ging instellen; een dergelijke vergunning zou ieder jaar vlak voor
het dekseizoen verstrekt dienen te worden na voorafgaand onderzoek op
rotkreupel, schurft enz.

Over invloed van leeftijd op de gevoeligheid voor rotkreupel hadden een
aantal rapporteurs te weinig ervaring om een meening uit te spreken;
enkelen van hen meenen dat een dergelijke leeftijdspraedispositie niet
aanwezig is; alleen in Friesland acht men dat jonge lammeren zeer gevoelig
voor rotkreupel zijn en dat het proces sneller voortschrijdt dan bij oudere
dieren.

Samenvattend krijgen wij, als wij ook bedenken wat in de buitenlandsche
literatuur hierover vermeld wordt, dat fijnere rassen gevoeliger zijn dan
de grovere en dat het geslacht van geen invloed is. Wat de leeftijd betreft
is het merkwaardig dat Beveridge de lammeren juist minder gevoelig
acht; hij zegt dat schapen van alle leeftijden geïnfecteerd kunnen worden,
doch dat volgens velen lammeren van 4 a 12 maanden minder gevoelig
zouden zijn. In Groningen werd rotkreupel gezien bij lammeren van slechts
14 dagen oud.

Uit Friesland wordt gerapporteerd dat vermoed mag worden dat be-
smette weiden, na 4 weken zonder schapen te zijn gelaten, bij gezonde
dieren geen aanleiding zouden geven tot een nieuwe rotkreupeluitbraak.
Het toch optreden van rotkreupel zou verklaard moeten worden uit het
feit dat onder de nieuw op het land gebrachte dieren zich onvoldoende
genezen of gering aangetaste dieren bevinden, die de smetstof dus weer
verder verspreiden. In Groningen is de meening hierover ongeveer gelijk-
luidend: „Over het algemeen blijven de weiden m.i. niet lang besmet;
de tijd, dat ze besmet blijven is moeilijk nauwkeurig vast te stellen, doch
wordt op enkele weken geschat. Stallen blijven langer infectieus. Schoon-
maken, ontsmetten en droog houden der hokken is zeer gewenscht. Meestal
is de oorzaak van het opnieuw uitbreken der ziekte te zoeken in een on-

nauwkeurige en niet afdoende behandeling. Bij schapen die dag en nacht
in de weide verblijven komt minder recidieve voor dan bij dieren, die
\'snachts opgehokt worden". De mededeeling van Overijssel wijkt van de
twee vorige af: „Naar mijn meening is het infectieus agens van rotkreupel
resistenter dan men gewoonlijk aanneemt. In de rotkreupel-registers
komen altijd dezelfde namen van schapenhouders voor, jaren lang!
Niettegenstaande meerderen dezer veehouders op een gegeven moment
al hun schapen opruimen en op ons advies de eerste drie maanden geen
nieuwe inkopen, zien we toch voortdurend hun aangiften weer binnen-
komen van nieuwe gevallen". Gelderland heeft weer de eerst genoemde
meening: „Weiden zijn infectieus als er zieke schapen op lopen. Gaan
de schapen er uit, dan is de weide langs natuurlijke weg gauw ontsmet. Ik
vermoed na 4 weken, sneller wanneer de zon veel schijnt en kunstmest
wordt gestrooid. Mest die broeit schijnt de smetstof gauw kwijt te zijn.
Wij adviseren evenwel de mest te gebruiken voor bouwland". Uit de andere
districten wordt geen omschreven meening gegeven op één opvatting na
volgens welke de bodem zoodanig lang besmet zou kunnen blijven dat men
zelfs het rotkreupel als een bodemziekte zou moeten aanmerken; dit rap-
port zegt verder: „Op bepaalde weiden ziet men jaar op jaar de ziekte
optreden, terwijl dit op andere weiden, gelegen in dezelfde streek, dus
waarschijnlijk van eenzelfde structuur, absoluut niet het geval is. Wanneer
gezonde schapen in de eerstgenoemde weiden worden gebracht, zullen
deze dieren na verloop van enige tijd door rotkreupel worden aangetast".
Volgens dit rapport zou minstens één jaar lang een besmet land niet door
schapen beweid mogen worden. Uit het bovenstaande blijkt dat over het
besmet blijven van land nog al verschil van opvatting bestaat. Vooralsnog
zijn wij geneigd, mede op grond van buitenlandsche literatuurgegevens,
de eerste meening (betrekkelijk spoedig afsterven der smetstof) als de waar-
schijnlijk juiste te aanvaarden. In de gevallen welke de schijn wekken van
een lange bodembesmetting zal hoogst vermoedelijk geen nauwkeurige
inspectie der klauwen verricht zijn zoodat dus niet de mogelijkheid van
smetstofdragers in de wei gebracht te hebben (een gevaar waarop enkele
rapporten reeds wezen) met zekerheid uit te sluiten is.

Het klinische beeld wordt in de rapporten op onderling overeenkom-
•stige wijze beschreven. (Wij kunnen hierover verwijzen naar het artikel
over rotkreupel in het T. v. D. bladz. 224 van dit jaar, en de
•daarbij vermelde literatuur). Eén opmerking kan hierover nog gemaakt
worden n.1. naar aanleiding van een mededeeling uit een der rapporten
«over het aangetast geraken van meer dan één pootje: „De ziekte begint
aan één voet. Pas na maanden is een tweede voet aangetast. Zelden worden
4 voeten aangetast, waaruit ik de conclusie trek dat er toch een zekere
immuniteit optreedt, maar dat deze zich blijkbaar langzaam ontwikkelt"-
Wij kochten dezer dagen een koppel schapen aan van elf stuks, hiervan
waren er 4 met rotkreupel aan alle pootjes; wij meenen dan ook, dat men
voorzichtig moet zijn met het denken aan de mogelijkheid van immuni-
teit als één of meer pootjes nog niet ziek zijn. In de literatuur wordt immu-
niteit bij rotkreupel niet waarschijnlijk geacht.

Deze vraag was gebaseerd op de gedachte dat de larven van Strongy-
loides westeri uit paardenfaeces bij een eventueel naar binnen kruipen door
de huid van de schapenvoetjes het binnendringen der rotkreupel-smetstof
zou kunnen bevorderen. Uit geen der districten werd een dergelijke in-
vloed gemeld. In ieder geval komt rotkreupel voor buiten de aanwezig-
heid van paarden om.

Als bijzondere opmerkingen worden nog vermeld: „Indien de kudde
door een goede herder wordt verzorgd, ziet men weinig rotkreupel. Een
dergelijke herder verzorgt de klauwen bij de minste kreupelheid. Men
ziet de ziekte ook veelal bij kuddeschapen die langere tijd op broeierige
mestputten of mestvaalten verblijven. In Noord-Holland heeft men opge-
merkt dat rotkreupel vaak optreedt bij weiden der schapen op stoppelland,
bewerkt met paardenmest, gedacht wordt aan de mogelijkheid van ver-
hoogde infectiekansen door kleine laesies veroorzaakt door de stoppels
en door een ongunstige factor van de aan de pootjes vastplakkende mest.
(Wij vragen ons af of misschien toch ook nog aan de larven van Stron^y-
loides westeri gedacht moet worden.) Enkele rapporteurs deelen een en
ander mee over de behandeling; over de therapie hopen wij binnenkort
een en ander op grond van eigen ervaringen, met 10 % formaline was-
schingen, te kunnen mededeelen.

Het aantal opgegeven dieren lijdende aan rotkreupel van 1900 tot en
met 1947 schommelde tusschen 108 in 1922 en 8026 in 1937; in hoeverre
deze cijfers overeenstemmen met de werkelijke cijfers is moeilijk na te gaan.

In ieder geval blijkt wel dat de ziekte, behalve uit een wetenschappelijk
oogpunt, ook economisch belangrijk genoeg is om er aandacht aan te
schenken. Wij zullen dan ook, in een volgend artikel over het rotkreupel,
in het bijzonder de bestrijding bespreken.

Naar aanleiding van een publicatie van Beveridge over „Footrot in
sheep (zie hiervoor het artikel één onzer (J) in het Tijdschrift v. Dier-
geneeskunde 1949 afl.5) hebben wij gemeend de door Beveridgf. genomen
proeven, speciaal wat de formaline-therapie betreft, te moeten herhalen
met het doel hen op hun waarde voor de diergeneeskundige practijk te
toetsen.

Wij kochten voor deze proeven van een landbouwer in de omgeving
van Utrecht een kudde van 11 schapen, welke in hevige mate lijdende
waren aan rotkreupel.

De eigenaar had de dieren reeds zelf „behandeld" door de aange-
taste hoefjes te dompelen in pure creoline, te besnijden en zelfs met een
gloeiende pook af te branden, edoch zonder enig resultaat.

De meeste dieren van deze kudde gingen kreupel, weidden op de knieën,
lagen zeer veel, waren in slechte conditie en vertoonden dikwijls aan meer-
dere hoefjes tegelijk uitgebreide rotkreupellaesies.

De schapen werden in de stallen van het Instituut in boxen onder
gebracht, waarvan de bodem (cement) bedekt was met een turfmolmbed,
dat één tot twee keer per week ververscht werd.

Na een eerste inspectie, grondige reiniging met water en een harde
borstel en na wegname van losse, ondermijnde en gewoekerde hoorn
werd aan ieder pootje een cijfer toegekend.

Deze cijfers, lopende van o tot en met 5, geven de waardering aan,
van de mate, waarin de hoefjes door het rotkreupel zijn aangetast. Het
cijfer o stelt voor de waarde van een hoefje, waarbij geen gezond weefsel
meer aanwezig is, terwijl het cijfer 5 de waarde aangeeft van een onbe-
rispelijk hoefje. De cijfers 1, 2, 3 en 4 stellen de overgangsstadia tusschen
deze beide uiterste toestanden voor.

Om de week werden de hoefjes geïnspecteerd, zoonodig chirurgisch be-
handeld met wegname van ondermijnde hoorn of gewoekerd weefsel en
opnieuw gewaardeerd.

Hoewel Beveridge aanbeveelt bij de chirurgische behandeling zoo
weinig mogelijk bloeding te veroorzaken, is deze dikwijls niet te voor-
komen, vooral niet bij die hoefjes, welke ernstig in het toongedeelte zijn
aangetast.

Neemt men slechts oppervlakkig de condylomateuze woekeringen weg,
dan gaat veel van het effect van de formalinebehandeling verloren, daar
het aan de oppervlakte gelegen weefsel verhardt en daaronder het proces
rustig voortwoekert. Bij de chirurgische behandeling moet men nauw-
keurig alle afwijkende weefseldelen wegnemen tot op en in de gezonde
lederhuid.

Na iedere chirurgische behandeling en verder om de dag werden alle
pootjes gedurende 10 seconden gedompeld en gespoeld in een 10 %
Solutio formalini. Deze oplossing werd verkregen door 10 delen Solutio
formaldehydi met 90 delen water te vermengen. Solutio formaldehydi
is een waterige oplossing van 33—34 °/₀ formaldehyde (De gewone
handelsformaline bevat 33 a 34 %).

Wij maakten bij het dompelen gebruik van een wijd mondsche weck-
flesch met een inhoud van een \\ liter.

Nadat aanklevend vuil en mest van de hoefjes verwijderd waren werd
door een helper poot voor poot, bij het staande dier, in de oplossing heen
en weer gespoeld.

Deze dompeling en spoeling vergt zeer weinig tijd en kan door de be-
trokken landbouwers zelf verricht worden.

De chirurgische behandeling neemt uit den aard der zaak meer tijd in
beslag, maar is, mits nauwkeurig uitgevoerd, een onmisbaar deel van de
therapie, waar deze mee staat of valt.

Hieronder laten wij volgen de staatjes van de verschillende schapen.
Aangegeven zijn alleen de data, waarop controle en waardering plaats
vond, de tussenliggende data van dompeling en spoeling zijn niet apart
vermeld.

Schaap nr. 308 1. en r.achter, 29-i2-\'48
alle hoefjes ernstig aangetast door rotkreupel.

Zooals uit de tabellen blijkt is door de gecombineerde therapie van
chrirurgisch behandelen en dompelen in 10 % formaline-oplossing in
i a maand volledig herstel van de dieren, lijdende aan rotkreupel, te
bewerkstelligen. Dit geldt zelfs voor dieren waarbij alle hoefjes in ernstige
mate aangetast zijn (zie b.v. schaap nr. 309).

Alhoewel dus de formaline-therapie bij de bestrijding van het rotkreupel
groote voordeelen biedt, is het hier de plaats er op te wijzen dat dezelfde
therapie, doch onvoldoende gecontroleerd, gevaar met zich meebrengt
voor de verspreiding. Door de sterk indrogende werking van de formaline
vormt zich met het eventueel uitgevloeide bloed, mest en bodembestand-
delen een harde korst onder de hoefjes, waardoor het dier ogenschijnlijk
de indruk kan wekken „rad" te zijn. Bij een oppervlakkige controle,
waarbij men de dieren alleen maar ziet lopen en de hoefjes niet meer aan
een nadere inspectie onderwerpt, bestaat dus het gevaar dat men de dieren
voor genezen verklaart, terwijl zij dit allerminst zijn.

Zou men dan dergelijke dieren 2—3 weken aan hun lot overlaten dan
loopt men het gevaar dat kleine rotkreupellaesies in die tijd weer sterk
gewoekerd zijn en al het werk te niet is gedaan, zodat men weer van voren
af aan kan beginnen. Beter is het bij de uiteindelijke inspectie voor het
al of niet genezen verklaren, de hoefjes grondig met een renet te reinigen
van aanklevend vuil en ze daarna met de achterkant van de renet stevig
te bekloppen; geven de dieren bij deze behandeling geen pijn te kennen
dan kan men veilig aannemen dat geen rotkreupellaesies meer aanwezig
zijn.

Op grond van literatuurstudie, eigen ervaringen en bovenstaande
proeven komen wij tot de overtuiging dat het rotkreupel zeer goed te be-
strijden is, zoodat de economische schade tot een minimum te beperken
zal zijn.

a. handhaving der thans geldende veterinaire politiemaatregelen
(strenge controle, zoo noodig strenge straffen bij overtredingen).

c. voor rammen die ter dekking door den eigenaar van andere schapen-
houders worden verhuurd dienen dekvergunningen vereischt te worden
waaruit o.a. blijkt dat deze rammen rotkreupelvrij zijn.

d. indien de weersomstandigheden (b.v. bij zware sneeuwval in den
winter) ophokken noodzakelijk maken, dient dit met zorg door den eige-
naar te geschieden (zachte, zindelijke bodem, niet te veel dieren bij elkaar
in te kleine ruimte).

e. men plaatse niet te veel schapen in een te kleine weide; de weide
mag geen drassige gedeelten en weeke modderige dammen en slootwallen
hebben.

ƒ. de eigenaar dient op gezette tijden de hoefjes te inspecteeren; vooral
tijdens droog zomerweer, daar een dan ingestelde therapie snel tot succes
leidt.

g. reeds bij geringe kreupelheid dient de eigenaar het dier (en alle
andere schapen) na te zien en zoo noodig direct deskundige hulp in te
roepen.

i. contact-infecties voorkomen; besmette landerijen eenigen tijd niet
door schapen laten beweiden.

Past men bovenstaande voorschriften nauwgezet toe, dan zal het rot-
kreupel weinig of geen schade meer kunnen aanrichten.

Uit de afdeling Noord-Holland. Correspondent: Dr. T. S. ZWANENBURG.
ROTKREUPEL BIJ SCHAPEN OP HET EILAND TEXEL

Het z.g. rotkreupel bij het schaap verheugt zich in de laatste jaren in
een grotere belangstelling van de zijde van de dierenartsen dan vroeger.
Ik meende dan ook goed te doen door mijn in de praktijk opgedane er-
varingen in een overzicht vast te leggen.

Op het eiland Texel, waar wij de bakermat vinden van het Texelse
schaap, komt deze besmettelijke ziekte, waarvan de aard der smetstof
nog steeds niet met zekerheid is vastgesteld, regelmatig voor. Het is niet
meer na te gaan wanneer er voor het eerst sprake was van deze ziekte,
doch wij mogen gerust aannemen, dat reeds in het verre verleden het
rotkreupel op Texel voorkwam.

Voor het eiland Texel mag men dus spreken van een typisch inheemse
ziekte, waarvoor het Texelse schaap zeer gevoelig is. Van het optreden
van enige immuniteit bij het schaap is mij nimmer iets gebleken.

Er zijn tijden geweest, dat het rotkreupel op Texel jaar in jaar uit op
zeer uitgebreide schaal voorkwam en dat er bedrijven waren, die er steeds
mee te kampen hadden. Deze bedrijven stonden bij de schapenhouders,
wier schapenstapel vrijwel nimmer was besmet, in een kwade reuk. De
praktijk leert n.1., dat de ziekte dikwijls bij herhaling op dezelfde bedrijven
optreedt.

Jarenlang stond het eiland Texel bij de schapenhouders aan de „vaste-
wal" bekend als een gebied, vanwaar men bij aankoop van lammeren het
rotkreupel gemakkelijk op zijn bedrijf kon binnen halen.

Wanneer dan ook op een bedrijf aan de ,,vaste-wal" rotkreupel werd
geconstateerd en er waren op dat bedrijf Texelse lammeren aangekocht,
dan werd heel dikwijls, ongeacht de tijd waarbinnen deze koop had plaats
gevonden, de oorzaak voor het optreden der ziekte aan de Texelse lammeren
geweten.

Ik beweer niet, dat hiervan nimmer sprake is geweest, doch meen wel
te mogen vaststellen, dat deze blaam zeer dikwijls ten onrechte op de Texelse
schouders werd geschoven. De ziekte komt immers in ons land allerminst
uitsluitend op Texel voor!

Bovendien meen ik te mogen zeggen, dat in ons land de veehouder
zich nergens intensiever met de bestrijding bezig houdt dan op Texel,
met als resultaat, dat het eiland de laatste jaren practisch vrij is van rot-
kreupel.

Het rotkreupel is een ziekte, die zich plotseling kan openbaren en die
zich snel kan uitbreiden. Voor een snelle uitbreiding zijn verschillende
factoren van belang, n.1. het jaargetijde, de aard van de bodem, de weers-
omstandigheden, de leeftijd der dieren, de graad van bezetting van de
bedrijven met het wolvee en de wijze waarop de schapen worden verpleegd.

Gedurende de periode van het lammeren der schapen, d.i. van 21 Maart
tot eind April, worden de lamschapen tegen de tijd, dat de lammeren

worden verwacht, samengebracht op de weiden welke rondom de boerderij
gelegen zijn.

Men krijgt hierdoor in deze tijd een dichtere bezetting van het wolvee
dan vóór dien tijd, wat het optreden van rotkreupel in de hand werkt.

Vervolgens worden deze lamschapen \'s avonds in schuren gebracht om
\'s morgens weer naar buiten gedreven te worden. De bodem van deze
schuren dient vervaardigd te zijn van fijn oud stro, bijv. stro waarmede
bloembollenvelden \'s winters bedekt zijn geweest; dit stro is broos, breekt
gemakkelijk en wordt daardoor kort. Dit is van belang voor de bewegings-
vrijheid der pasgeboren lammeren, terwijl dergelijk kort stro als het oud
is gemakkelijk vocht opneemt, waardoor een droog warm bed verzekerd is.

Turfstrooisel en kaf leveren ook een droge warme bodem, doch voor
de pasgeboren lammeren, die veel slijm rondom neus en mond hebben,
kan dit materiaal gevaar opleveren; turfstrooisel zowel als kaf kleven n.1.
gemakkelijk rondom de neus van de diertjes vast waardoor de kans op
stikken niet denkbeeldig is.

In deze schuren wordt de geboorte der lammeren \'s avonds en \'s nachts
afgewacht; overdag lammeren de schapen buiten.

Wanneer het weer het maar enigszins toelaat, worden de schapen mèt
de lammeren reeds de volgende nacht in de weide gelaten en niet meer
in de schuur ondergebracht.

Een onvoldoende verpleging in de schuren, waarvan de bodem op de
duur doordrenkt geraakt met urine, mest, lochiën en andere veront-
reinigingen, en welke bodem van de aanvang af een broeiproces onder-
gaat, kan worden aangemerkt als één der oorzaken, waardoor de ziekte
in het voorjaar gemakkelijk kan uitbreken.

Wanneer de schapen en lammeren dan dag en nacht buiten blijven,
kan de besmetting toch reeds in de koppel aanwezig zijn wanneer de vee-
houder tijdens het lammeren niet zijn volle aandacht aan zijn. dieren heeft
besteed.

De lammeren worden op een leeftijd van zes weken gemarkt en worden
daartoe — om uitzoeken mogelijk te maken — met de schapen samen
gebracht in een z.g. „nes".

Dit is een in een hoek van de weide door hekken afgesloten ruimte.
De bodem van deze ruimte, die bijna steeds gevormd wordt door de weide-
grond zelf, wordt door het lopen van de schapen en de lammeren al spoedig
tot een vochtige modderige massa, waarop van grasgroei doorgaans geen
sprake meer is, en die een uiterst gevaarlijk moment vormt voor een snelle
uitbreiding van de ziekte. Deze „nessen" zijn n.1. dikwijls echte broed-
plaatsen van smetstof.

Vooruitstrevende veehouders gaan er dan ook toe over de bodem van
de nes te verharden b.v. door in de nes een stenen of betonnen vloer te
leggen. Het nadeel van een betonnen vloer is, dat deze doorgaans te glad
is voor de dieren.

Voor een succesvolle bestrijding is een grondige ontsmetting van de
nessen noodzakelijk en het zal duidelijk zijn, dat dit alléén kan geschieden
wanneer de bodem van steen of van beton is.

Naast deze nessen zijn de „dammen" uiterst gevaarlijk, d.z. de ver-
bindingen tussen twee weilanden.

tijdig door dezelfde koppel schapen en lammeren worden beweid. Men
zet dan eenvoudig de damhekken open.

De bodem van deze dammen is doorgaans erg zacht en niet zelden mod-
derig. De schapen en lammeren passeren de dammen geregeld. De prak-
tijk leert nu, dat deze passages, evenals de nessen, vaak broeinesten van
smetstof zijn.

Een veehouder, die rotkreupel onder zijn schapen heeft, doet dan ook
verstandig om — behalve de nessen — óók de dammen te verplaatsen.
De dieren krijgen dan „frisse grond" onder de voeten.

Het spreekt vanzelf, dat deze maatregel voor de nes niet nodig is,
wanneer een stenen of betonnen vloer is gelegd.

Veehouders, die geen acht slaan op deze noodzakelijke maatregel kunnen
juist door deze nessen en dammen met een chronisch besmet bedrijf te
kampen krijgen.

De praktijk leert, dat de ziekte op hoog gelegen droge weiden veel
minder frequent voorkomt en lang niet zo hardnekkig is, als op laag
gelegen vochtige weiden.

Onder de schapen, die in de duinen worden geweid, komt geen rot-
kreupel voor. Het feit, dat deze dieren steeds op een droge bodem van
fijn duinzand lopen geeft ons hiervan een redelijke verklaring. De hoefjes
van deze schapen zijn steeds schoon. Nimmer vormt zich hier in de tussen-
klauwspleet een korst zand, zoals dit maar al te vaak bij de dieren in de
weiden gebeurt.

Harde droge korsten in de tussenklauwspleet, geven bij het lopen laesies
van de tussenklauwhuid, laesies, die een uitstekende porte d\' entrée
vormen voor de smetstof.

Een oplettende schapenhouder zal dan ook zijn dieren controleren op
het voorkomen van dergelijke harde proppen; uit ervaring weet hij immers,
dat het nalaten hiervan het rotkreupel kan doen optreden.

Op Texel worden de meeste lamschapen na het spenen der lammeren
gemolken; dit melken gaat in de regel tot half September toe door en vindt
plaats in de nessen.

De weken, gedurende welke de melkschapen dagelijks twee keer wor-
den gemolken, zijn voor het optreden van de ziekte als een kritieke periode
te beschouwen.

Aangezien de lammeren en de jaarlingen voor deze melkwinning na-
tuurlijk niet in aanmerking komen, wordt het verklaarbaar, dat de ziekte
het meest optreedt onder de oudere schapen. Dit wil echter niet zeggen,
dat oudere schapen in meerdere mate vatbaar zijn voor het rotkreupel
dan de jongere dieren; alle dieren, jong en oud, zijn naar mijn mening
even vatbaar.

Gedurende een zomer en herfst met veel regenval breidt de ziekte zich
in de regel snel uit, terwijl in een winter met strenge vorst de ziekte in
sterke mate afneemt.

Veehouders, die de hoefjes van hun wolvee nimmer opknappen en vooral
de oudere schapen met verwaarloosde hoefjes laten lopen, werken het
optreden der ziekte in de hand. Door een slechte verpleging van de hoorn-
schoenen treden n.1. scheuren in de hoornwand en in de zool en al spoedig
losse wanden op. Er ontstaan dus ruimten en spleten, waarin de smet-
stof zich gemakkelijk kan ontwikkelen.

Zoals ik reeds opmerkte, openbaart de ziekte zich plotseling en kan
zich verbazend snel uitbreiden.

Iedere schapenhouder zal dan ook bij het waarnemen van een kreupel
schaap in de koppel een onderzoek instellen. In dit onderzoek dient de
gehele koppel betrokken te worden.

De ziekte openbaart zich dus door kreupelen, begint doorgaans aan één
been en breidt zich niet zelden uit tot twee, drie ja alle benen.

Er bestaat geen verschil in gevoeligheid voor de ziekte aan voor- of
achterbenen; in dit verband moet wel worden opgemerkt, dat bij rammen,
die vanaf i October tot Mei op stal worden gehouden, de ziekte altijd
begint aan de achterbenen omdat ze geregeld met de hoeven in mest en urine
verblijven.

Een zeer typisch verschijnsel is het ,,op de knieën liggen". Daarbij ziet
men tijdens het grazen, dat de dieren a.h.w. voortkruipen. Het gevolg
hiervan is, dat de knieën van zieke schapen doorgaans met modder zijn
besmeurd, een verschijnsel, dat bij inspectie van de koppel direkt in de
richting van rotkreupel doet denken.

Bij onderzoek van een ziek dier valt direkt een vochtig exceem van de
tussenklauwhuid op, met roodheid en een stinkend geel beslag. Men
neemt tevens een eigenaardige reuk waar, die doet denken aan die van
bedorven kaas. Daarnaast voelt het hoefje te warm aan.

Deze symptomen: kreupelheid, vochtig exceem van de tussenklauw-
huid, gepaard gaande met roodheid van de huid en een karakteristiek
stinkend beslag, te warm aanvoelen van het hoefje en het kruipen op de
knieën, zijn kenmerkend voor beginnend rotkreupel.

Pas wanneer deze verschijnselen zijn opgetreden, treedt aantasting van
de hoorn op en wel het eerst van het achterste gedeelte van de binnenwand.

De uitbreiding van de ziekte hangt wat de hoornschoen betreft, in de
allereerste plaats af van de toestand waarin deze verkeert. Is er sprake
van verwaarlozing met hoornscheuren en losse wand, met omgekrulde
randen van de zijwanden, dan zal de aantasting der hoorn zich snel ont-
wikkelen en in aansluiting hieraan ook die van de keratogene membraan.
Het klinisch beeld is dan te vergelijken met dat van een paard met straal-
kanker. Aangezien de hoefjes van de lammeren steeds gaaf zijn, treedt
de ziekte bij deze dieren altijd in goedaardige vorm op en beperkt zich
uitsluitend tot een oppervlakkige ontsteking van de tussenklauwhuid met
geringe roodheid en geringe vorming van het bekende stinkende beslag.
De hoorn wordt hier nimmer aangetast en de genezing van lammeren
is dan ook na een éénmalige, hoogstens tweemalige behandeling verze-
kerd. Het besnijden van het hoefje is bij lammeren overbodig. Algemene
ziekteverschijnselen als: veel liggen, niet grazen, niet herkauwen, achter
blijven in de koppel, worden practisch niet waargenomen. Alleen bij ver-
waarloosde gevallen treedt vermagering op.

De praktijk leert, dat oude schapen, die rotkreupel hebben gehad,
in hun laatste levensjaren soms smetstofdrager kunnen blijven, zonder
dat klinisch waarneembare verschijnselen aan de dag treden.

Op Texel werd door mij meerdere malen waargenomen dat bedrijven,
waar nimmer rotkreupel had geheerst, plotseling ernstig besmet werden
door de aankoop van een of meer z.g. „ouwe-mokken", d.z. afgemolken
schapen, die afkomstig waren zijn van bedrijven, waarop één of meerjaren
geleden de ziekte is voorgekomen, en welke bedrijven na de behandeling

der zieke en verdachte dieren gezond waren verklaard en waar sindsdien
ook nimmer meer enig verschijnsel van rotkreupel werd waargenomen.

Met deze mogelijkheid houdt iedere fokker rekening bij de aankoop van
schapen van andere bedrijven.

De differentiaaldiagnose met mond en klauwzeer is gemakkelijk te maken.
Bij deze ziekte treedt n.1. in de allereerste plaats een algemeen ziek-zijn
op, waardoor de schapen gedurende de eerste dagen plat tegen de grond
liggen. De dieren grazen noch herkauwen. Treedt het mond en klauw-
zeer tijdens de lamperiode op, dan neemt men een massale sterfte van de
pasgeboren lammeren waar. Kleine blaartjes op de tong en aan de binnen-
lipvlakten kan men waarnemen, echter lang niet altijd; dit is ook het geval
met blaartjes rondom de kroonranden. Bij het optreden van deze ziekte
ziet men als karakteristiek symptoom een stijve gang aangezien in de regel
alle benen tegelijk worden aangetast. Na enkele weken treedt vaak ont-
schoening op waardoor de dieren wekenlang stijf blijven.

Bij rotkreupel ziet men van al deze verschijnselen niets. Het enige feit,
dat tussen beide ziekten een verband zou kunnen leggen is, dat schapen,
die mond en klauwzeer hebben doorstaan, vatbaarder zijn voor rotkreupel
dan dieren, die gezond gebleven zijn. M.i. moet dit worden toegeschreven
aan de slechte conditie waarin de hoornschoen na mond en klauwzeer
nog maandenlang kan verkeren.

Van enige overeenkomst van het rotkreupel en de peristomatitis pustulosa
contagiosa van het schaap, een ziekte die door Buchli (K. Buchli, Peristomatitis
pustulosa contagiosa bij het schaap. Tijdschr. v. Diergeneesk. Deel 51
(1924), pag 264 en 328) werd beschreven en die op Texel zo nu en dan
voorkomt, is mij nimmer iets gebleken; in het verloop van rotkreupel werd
door mij nimmer een dermatitis rondom de kroon waargenomen.

Er zijn jaren waarin men deze peristomatitis bij het schaap op uitge-
breide schaal op Texel kan waarnemen: De ziekte treedt plotseling op,
kan maandenlang worden waargenomen en verdwijnt weer ongemerkt.

Het duurt dan vaak enkele jaren voordat men er weer kermis mee maakt.
Momenteel is het eiland geheel vrij van deze ziekte, doch in de loop van
de laatste kwart eeuw werd zij vaak door mij onder het wolvee gecon-
stateerd. Bedrijven, die hevig besmet waren met peristomatitis vertoonden
geen enkele vorm van rotkreupel en omgekeerd.

Twemaal werd door mij besmetting van de mens met de peristomatitis
waargenomen; één geval hiervan werd beschreven door Prof. Dr. J. R.
Prakken. (J. R. Prakken: Een zeldzame huidaandoening, door besmet-
ting met een aan pokken verwante schapenziekte (ecthyma contagiosa
orina) veroorzaakt. Nederl. Tijdschr. v. Geneesk., deel 75, afl. 24, 1931,
II, pag. 3137.) Van besmetting van de mens door het rotkreupel was
nimmer sprake.

Deze waarneming pleit er ook voor dat we hier te maken hebben met
twee geheel verschillende ziekten.

Wat de behandeling van het rotkreupel betreft moet worden opgemerkt,
dat het verstandig is de zieke dieren onmiddellijk van de verdachte te scheiden.
Doen zich onder de verdachte schapen weer ziektegevallen voor, dan
moet men deze dieren direkt bij de zieke koppel brengen.

Alle dieren, zieke zowel als verdachte, moeten lege artis besneden worden; d.w.z.
alle losse hoorn moet verwijderd worden, terwijl de gezonde hoorn glooiend

in de keratogene membraan moet overgaan. Bij deze behandeling moeten
bloedingen worden voorkomen.

Alle dieren, zieke zowel als verdachte, moeten een medicamenteuze behandeling
ondergaan. Er kunnen diverse middelen worden aangewend; mij heeft
steeds zeer goed voldaan een vloeistof van de volgende samenstelling:

Sulf. Cupri io %, 250 gram, waarbij 10 gram Ol. Terebint en 5 gram
Acid. aceticum (acetum glaciale).

• De hoefjes van de zieke schapen worden na het besnijden om de andere
dag goed ingesmeerd met een hard kwastje, gedoopt in bovengenoemde
vloeistof. Deze behandeling moet worden voortgezet tot genezing is ver-
kregen.

De verdachte dieren moeten één maal per week worden behandeld.
Wanneer men deze behandeling nauwgezet uitvoert en daarnaast de nessen
ontsmet met een 3 % ige creoline-oplossing, of — wanneer de weide als
bodem fungeert — de nes verplaatst zoals dat eveneens met de dammen
moet geschieden, dan kan men in de regel binnen veertien dagen de koppel
als genezen ter secretarie van zijn Gemeente aangeven. Behalve dat zal
men de dammen van de aangrenzende weiden moeten voorzien van
dubbele hekken, welke op een afstand van 1 meter van elkaar worden
geplaatst, opdat gezonde koppels niet besmet zullen worden door zieke.

Behandeling onder verband is uit den boze; het is omslachtig, kostbaar
en bovendien verkeerd. De behandelde hoefjes zullen onder invloed van
de buitenlucht het snelst genezen.

Voetbaden worden op Texel nimmer toegepast. Het is noodzakelijk de
hoefjes direkt na de chirurgische behandeling krachtig in te smeren, en
dit is bij gebruik van voetbaden niet mogelijk.

Zoals ik reeds opmerkte kan men bij lammeren volstaan met het in-
smeren van de tussenklauwhuid; hiervoor is een 5 %-ige kopersulfaat-
oplossing zeer geschikt.

Treedt de ziekte tijdens de lamperiode op dan moet het stro uit de
schuur worden verwijderd en na ontsmetting der schuur door nieuw
vervangen worden. Het gebruikte stro moet worden verbrand. Muren en
hekken in de schuur moeten met een 3 % creoline-oplossing worden
ontsmet.

Het besnijden en insmeren der dieren dient te geschieden door een
deskundige, die op dit gebied ervaring heeft opgedaan. Hier ligt een taak
voor de Gezondheidsdiensten. Het zou zeer gewenst zijn, dat door deze
Diensten opgeleide personen zich met dit werk gingen belasten. Wanneer
de veehouder de verplichting werd opgelegd van het voorkomen van
rotkreupel onder zijn wolvee tevens aangifte te doen bij de Gezondheids-
dienst zijner provincie, dan zal deze Dienst voortdurend op de hoogte
zijn van de voorkomende gevallen.

De behandeling dezer ziektegevallen zou dan in handen gelegd kunnen
worden van door de Gezondheidsdienst opgeleide personen. De veehouders
zullen een geringe vergoeding per schaap moeten betalen, doch zij zullen
spoedig ervaren dat dit geld goed besteed is.

Het rotkreupel is een ziekte, die belangrijke economische schade ver-
oorzaakt en die alleen met succes te bestrijden is wanneer de chirurgische behande-
ling vakkundig plaats vindt. De dierenartsen missen hiervoor de tijd; de
eigenaars-veehouders verstaan de kunst niet. In de regel gaan de

schapen na een door de eigenaar uitgevoerde behandeling meer achteruit
dan vooruit.

Op Texel werd reeds jaren geleden de bestrijding van het rotkreupel
op een dergelijke leest geschoeid. Er werd een Vereniging tot bestrijding
van ziekten onder het Wolvee opgericht, welke vereniging zich in de eerste
plaats tot doel stelde het rotkreupel te bestrijden. Het Bestuur dezer Ver-
eniging stelde enkele personen aan die op het gebied van de behandeling
van rotkreupel over een jarenlange ervaring beschikten en die zeer handig
waren.

Ieder lid der Vereniging deed naast de verplichte wettelijke aangifte,
aangifte bij de secretaris der Vereniging, welke secretaris dan zorgde voor
de opdracht aan de deskundige om zich naar het bewuste bedrijf te be-
geven en de schapen te behandelen. De veehouders betaalden een gering
bedrag per schaap als contributie. Met deze gelden werd de behandeling
betaald. De bestrijding en behandeling werd voortdurend volgens mijne
voorschriften en onder mijn toezicht verricht.

Het resultaat is geweest, dat sinds jaren op Texel geen chronische ge-
vallen van rotkreupel worden waargenomen en dat besmette bedrijven
snel worden genezen.

Iedere veehouder begrijpt hier zijn belangen en laat zijn schapen behande-
len. Op Texel komt het dan ook nimmer voor, dat schapen met rotkreupel
moeten worden afgeslacht, als zijnde ongeneeslijk.

Wettelijke maatregelen zijn voor een doelmatige bestrijding van het
rotkreupel onmisbaar.

Het kapoeneren, d.i. het castreren van hanen, dat in ons land vroeger
meer gebeurde dan thans, doch b.v. in de Indische Archipel ook nu nog
vrij sterk in zwang schijnt te zijn, heeft tot doel de slachtkwaliteit van de
behandelde mannelijke dieren te verbeteren. Als meest geschikte leeftijd,
waarop hanen gecastreerd kunnen worden, wordt wel genoemd de leef-
tijd, waarop hanen van middelzware rassen nog niet het gewicht van J kg
en hanen van lichte rassen nog niet het gewicht van kg hebben bereikt.
Dit komt er dus op neer dat het beste gecastreerd zou kunnen worden op
een leeftijd van 6 a 7 weken. Een belangrijk punt voor het slagen van de
castratie is dat krachtige, snel-groeiende hanen worden genomen.

Worden bij de castratie de testikels volledig verwijderd, dan valt de
productie van mannelijk hormoon uit. Dit hormoon veroorzaakt bij de
haan o.m. de grotere kopversierselen (kam, kin- en oorlellen) en is op latere
leeftijd aansprakelijk voor het taaier worden van het vlees. Zacht, sappig
en smakelijk vlees wordt daarom vooral verkregen, wanneer gecastreerd
wordt op een leeftijd, waarop de geslachtelijke ontwikkeling nog geen
grote omvang heeft genomen.

Kapoenen zijn te herkennen aan een bleke, kleine, droge, verschrom-
pelde kam en dito kinlellen en aan een meer gestrekte bouw van het dier,
vooral als gevolg van een meer hangende staartdracht. Door het kapoe-
neren worden de hanen rustiger en minder vechtlustig. Ze verliezen na
enige tijd de geslachtsdrift. Ook kraaien ze niet meer. Kapoenen worden
soms wel als kloeken gebruikt.

Het operatief verwijderen van de testikels slaagt niet altijd even goed.
Rekening moet worden gehouden met verliezen door sterfte tijdens en
kort na de behandeling en met de niet geringe kans dat testisweefsel blijft
zitten en regenereert. Uit recente mededelingen van een pluimveehouder,
die het afgelopen jaar bijna 500 hanen castreerde en zo vriendelijk was
ons daarover enkele gegevens te verstrekken, blijkt, dat tijdens de behan-
deling plm. 5 % van de hanen stierf. Wegens het niet voldoende laten
vasten van de dieren zou het percentage in 1948 hoger zijn geweest dan
in voorgaande jaren. Van de behandelde hanen waren 65 a 70 % echte
kapoenen geworden. Bij de overige dieren leek de castratie — deze vond
plaats toen de dieren plm. 3 maanden oud waren — aanvankelijk ook wel
geslaagd, doch na verloop van tijd en vooral toen de dieren zo ongeveer
5 maanden waren, kwamen bij deze dieren de normale haankenmerken
terug. In één dag castreerde één persoon, bijgestaan door één helper,
130—150 hanen.

1 Dr. J. Grashuis, directeur van het Instituut voor Moderne Veevoeding ,,de Schot-
horst", Hoogland, betuig ik op deze plaats gaarne mijn dank voor de opdracht tot
dit onderzoek, voor zijn medewerking bij het implanteren van de diverse implantatie-
tabletten en voor de betoonde belangstelling tijdens het onderzoek.

Het effect van het kapoeneren kan ook chemisch, n.1. door middel van
vrouwelijke hormoonpreparaten, worden bereikt. Subcutane implantatie,
b.v. van tabletten van diaethylstilboestrol, een synthetisch bereid oestro-
geen preparaat, doet hanen na verloop van enige tijd uiterlijk op echte
kapoenen gelijken, terwijl ook de vetaanzet en de smakelijkheid en mals-
heid van het vlees verbeteren. De grotere vetaanzet gaat samen met een
stijging van de vetspiegel van het bloed, een verschijnsel dat ook wordt
waargenomen bij jonge hennen tegen de leg, als gevolg van de werking
van vrouwelijk hormoon.

Het verdwijnen van de uiterlijke haankenmerken na toediening van
oestrogene preparaten is volgens Lippincott en Card i) te wijten aan een
remmende werking, welke een preparaat als b.v. stilboestrol uitoefent op
de hypophyse. Hierdoor zou de secretie van gonadotrope hormonen in
die mate worden verhinderd, dat de testikels öf niet tot normale ont-
wikkeling komen öf ineenschrompelen en geen mannelijk hormoon,
testosteron, meer afscheiden. Verondersteld mag worden, dat direct of
indirect ook de productie van androgene stoffen door de bijnierschors
wordt beïnvloed.

Een ander effect volgens Lippincott en Card is, dat de calciumstof-
wisseling ongunstig wordt beïnvloed en wel in die mate, dat de lange
beenderen broos worden en gemakkelijk breken.

Reeds vóór 1943 heeft Lorenz 2) er op gewezen, dat door implantatie
van diaethylstilboestrolt£vbletten, bij haantjes van 3 weken, niet alleen
meer buikvet wordt gevormd, doch dat ook het spierweefsel vetrijker
wordt. l)e groeisnelheid gedurende de eerste 5 proefweken werd door de
behandeling eveneens gunstig beïnvloed. Na 4 weken bleek van diaethyl-
stilboestroltabletten van 25 mg slechts de helft geresorbeerd.

Opmerkelijk is het verschil in potentie tussen diaethylstilboestrol toe-
gediend per os en door middel van subcutane implantatie van tabletten.
Jaap en Thayer 3) verkregen bij orale toediening van 0.5 mg diaethyl-
stilboestrol per dier per dag bij jonge kuikens geen oestrogeen effect van
betekenis. Daarentegen gaf orale toediening bij cendagskuikens gedurende
16 dagen van 0.6 mg aethinyl-oestradiol per dier per dag een aanmerkelijk
grotere ontwikkeling van de eileider (plm. 15 X zo groot als normaal).
Bij de hoge dosering van 25 mg diaethylstilboestrol per dier per dag ge-
durende 12 dagen, werd bij jonge hennen van 11 weken slechts een iets
grotere toename in lichaamsgewicht verkregen. Het gemiddeld gewicht
van de eileider daarentegen was bij de proefdieren 12 X zo groot als van
de contróledieren. Een toxische werking van diaethylstilboestrol werd
bij deze hoge dosering per os niet waargenomen.

Onderzoekers vonden, dat van de verschillende onderzochte .preparaten
vooral de dimethvl-aether van diaethylstilboestrol bij orale toediening,
een sterke oestrogene werking heeft.

Thayer, Jaap en Penquite 4), wijzen in een vergelijkend onderzoek,
waarbij zij diverse oestrogene preparaten, opgelost in soya-olie, per os
verstrekken, eveneens op de geringe oestrogene werking van diaethyl-
stilboestrol, wanneer dit per os gegeven wordt. Bij een wel zeer abnormaal
hoge dosering van plm. 440 mgr. per kg voeder, gedurende 5 weken,
werd bij oude hanen slechts een geringe kwaliteitsverbetering verkregen.
De sterke oestrogene werking van de dimethvl-aether van diaethyl-
stilboestrol bij orale toediening wordt ook door deze onderzoekers ge-

signaleerd. Ongeacht de leeftijd der dieren scheen plm. 110 mgr per kg
voeder, gedurende 2 weken verstrekt, een optimum te zijn, zowel wat
dosering als wat tijdsduur betreft. Bij alle proefgroepen werd een aan-
merkelijk groter voederverbruik waargenomen (in één groep zelfs 35 %
méér!). Naast een uitstekende groei gaf de dimethylaether van diaethyl-
stilboestrol per os een belangrijke kwaliteitsverbetering als gevolg van een
betere vetaanzet. Zelfs met een rantsoen, dat veel mais bevatte, waren
de bouten bedekt met een zachte laag bleek, geelwit vet en zag het vlees
er uit alsof de dieren met melk gevoederd waren. Toevoeging aan het
rantsoen van 1 % lecithine van soyabonen scheen de oestrogene werking
van het preparaat nog te verhogen.

Voortgezette proeven van Lorenz 5) 6) bevestigden de sterke oestro-
gene werking van diaethylstilboestrol implantatietabletten van 20—25
mgr. Met doseringen per os gedurende 4 weken van 66 en 110 mgr per kg
voeder van diaethylstilboestrol, van diaethylstilboestrol-dimethylaether
en van hexestrol-dimethylaether waren de resultaten niet zo goed. Voor-
al de hoeveelheid buikvet was bij de met implantatietabletten behandelde
W.L. haantjes van 6 weken groter. Volgens Lorenz worden na 2 weken
nog geen optimale resultalten bereikt, ook niet met diaethystilboestrol-
dimethylaether. De vetaanzet werd groter naarmate de behandeling
langer duurt. Na verwijdering van de implantatietabletten nam de
hoeveelheid buikvet weer betrekkelijk snel af. Drie weken na verwijdering
van de tabletten was ruim 55 % van het buikvet weer verdwenen. Deze
teruggang werd merkwaardig genoeg niet gevonden bij het spierweefsel-
vet. De geringe groeiverschillen, welke ten gunste van de met diaethyl-
stilboestrol implantatietabletten behandelde dieren werden gevonden,
bleken ongeveer parallel te lopen met de grotere hoeveelheid aangezet vet.

Overdosering met oestrogene preparaten kan ziekteverschijnselen en
sterfte doen ontstaan tengevolge van lipemia en calcemia. Bij een dosering
van plm. 145 mgr dianisylhexeen (d.i. de dimethylaether van diaethyl-
stilboestrol) per kg voeder, kregen Thayer c.s. 7) bij 13 week oude piep-
kuikens zeer goede slachtkwaliteiten, doch ook traden in de loop van 4
weken gevallen op van lipemia. Maximale resultaten werden door dezelfde
onderzoekers in een latere proef verkregen met een dosering van plm.
90 mgr dianisylhexeen per kg voeder, gedurende 3 weken bij hanen van
17 weken oud. Zeer goed waren ook de resultaten met op batterijen ge-
plaatste hanen van 17 weken, welke gedurende 19 dagen aangemaakt
mestmeel kregen, dat per kg plm 110 mgr dianisylhexeen bevatte. On-
geveer een week na het verstrekken van voeder met dianisylhexeen be-
gon het voederverbruik te stijgen.

Ook Thayer c.s. wijzen er op, dat het verschrompelen van kam en
kinlellen en het bleek worden van deze kopversierselen en van het gezicht
een gevolg is van de onderdrukking van de hormoonproductie van de
achterkwab van de hypophyse door het oestrogene preparaat. Als verdere
kenmerken van hormonaal gekapoeneerde hanen noemen deze onder-
zoekers een grotere, vochtige aarsopening, een grotere afstand tussen de
legbeentjes en een zachte, soepele buik en huid. Behalve het zgn. bleaching
effect, hebben zij ook opgemerkt, dat na gekoeld te zijn, bv. de dijen van
de behandelde hanen niet blauwachtig worden, zoals bij de controle-
dieren. Het optreden van beenbreuk, welke bij de met dianisylhexeen

behandelde dieren nog al optrad, is volgens Thayer e.s. niet zo maar te
verklaren.

Ook Sykf.s c.s. 8) kregen bij orale toediening van plm. i mgr in soya-
olie opgelost diaethylstilboestrol per dier per dag wel enige kwaliteits-
verbetering, doch lang niet als bij gebruik van implantatietabletten.
Toevoeging aan de rantsoenen van galzouten, als natrium taurocholate
en natrium glycocholate, gaf geen verbetering in het effect van de per os
toegediende stilboestrol.

Subcutaan toegepast zag Jaap 9) met kristallijne suspensies van diaethyl-
stilboestrol en van dienestrol veel betere resultaten dan met dianisyl-
hexeen en hexestrol. De eerste twee preparaten gaven een oestrogene wer-
king van voldoende duur, doch met enige sterfte in de eerste twee weken
als gevolg van overdosering. Met tabletten van gesmolten diaethylstilboe-
strol waren er nog al dieren welke niet reageerden.

Sturkie 10) verkreeg met diaethylstilboestroltabletten van 20—25
mgr, in de hals aangebracht, bij hanen van 1jaar goede resultaten wat
verbetering van de boutwaardering betreft. In een andere proef van deze
onderzoeker 11) werden met waterige suspensies van dienestrol en diaethyl-
stilboestrol bij R.I.R. hanen van 7-J-—8| maand, na 38 dagen, gedurende
welke tijd de proefdieren 3 injecties kregen van resp. 25, 25 en 15 mgr,
resultaten verkregen, welke, wat de kwaliteit van de bout, de gewichts-
toename en de hoeveelheid buikvet betreft, niet onderdeden voor die van
gecastreerde hanen. Ook ten aanzien van de smakelijkheid van het witte
vlees werden geen verschillen opgemerkt. Met nadruk wijst Sturkie er
evenwel op, dat hoewel de met oestrogene preparaten behandelde hanen
wel kleinere kopversierselen kregen, de kleur hiervan niet veranderde, ook
niet na een 3e injectie met diaethylstilboestrol.

Reeds vóór 1944 was uit proeven gebleken, dat de schildklierproductie
per 100 gr lichaamsgewicht geleidelijk afneemt naarmate het lichaams-
gewicht toeneemt en het dier ouder wordt. Voorts was waargenomen dat,
wanneer door toediening van extra tyroxine aan kuikens van 12 weken
voorkomen werd, dat de tyroxine-spiegel van het bloed als gewoonlijk
daalde, de proefdieren beslist minder vet werden dan de contróledieren.
Ook was bekend geworden, dat stoffen als thiourea en thiouracil de ty-
roxineproductie remmen en binnen 2 a 3 weken een belangrijk grotere vet-
aanzet in het lichaam kunnen veroorzaken. Door Kempster en Turner 12)
is daarop nagegaan of het verstrekken van thiouracil ook kon leiden
tot verbetering van de slachtkwaliteit van piepkuikens. Hun bleek, dat
een rantsoen met 0.2 % thiouracil de slachtkwaliteit aanmerkelijk ver-
beterde. Werd een dergelijk rantsoen gedurende 16 dagen gegeven, dan
werden groei en voederverbruik niet beïnvloed. Wel werd bij toediening
gedurende 36 dagen een geringere groei verkregen. Bovendien steeg dan de
voederopname en werd het nuttig effect t.a.v. de gewichtstoename kleiner.
Hierbij moet er echter rekening mee gehouden worden, dat voor vetaan-
zet ongeveer 8 X zoveel calorieën nodig zijn als voor een gelijke gewichts-
toename door vleesvorming.

In proeven van Glazener en Jull 13) werd door 0.2 en 0.1 % thiou-
racil de groei bij kuikens van 2—10 weken geremd, vooral met de hoogste
dosering, terwijl het nuttig effect (aantal gr groei/aantal gr voeder) van
het voeder daalde. Door een dagelijkse dosering per os van 30 mgr diaethyl-
stilboestrol per kuiken, werd de groei gedurende de 6e—ge week niet be-

invloed. Thiouracil gaf vooral bij de henkuikens een sterke hypertrophie
van de schildklier te zien. Zowel met thiouracil als met stilboestrol en ook
met o.i % gedroogd schildklierpreparaat waren op een leeftijd van 10
weken de testikels kleiner dan van de contróledieren. In het bijzonder
was dit het geval met de proefdieren welke diaethylstilboestrol kregen.
De kopversierselen werden zowel met thiouracil als met stilboestrol kleiner
en bleek; met gedroogd schildklierpreparaat bleef de kam helder rood.
De dieren, welke dagelijks gedurende 3 weken 30 mgr diaethylstilboe-
strol per os ontvingen, vertoonden op het oog de beste slachtkwaliteit.

In een andere proef van deze onderzoekers gaf plm. 110 mgr diani-
sylhexeen per kg voeder, gedurende 2 weken bij kuikens van 8—10 weken
geen kwaliteitsverbetering van het geslachte product te zien. Wel werden kam
en kinlellen bleek en verschrompelden deze.

Andrews en Schnetzler 14) gaven Barred Plymouth Rock kuikens
van 6 weken gedurende 8 weken rantsoenen, met resp. 0.025, °-°5> O-¹en 0.2 % thiouracil. Met alle proefrantsoenen werd een gewichtstoename
vastgesteld van de schildklier. Deze was het grootst bij de 0.2 % thiou-
racildosering. In één geval was de schildklier zelfs 70 X zo groot als nor-
maal. Ten aanzien van de testikels werden geen wezenlijke gewichtsver-
schillen gevonden.

Onderzoekers vonden tussen contróledieren en proefdieren met 0.2 %
thiouracil een wezenlijk verschil in lichaamstemperatuur. De lichaamstem-
peratuur van de contróledieren was lager dan van de proefdieren (resp.
107.08 °F en 107.30 °F.).

Aan lever en nieren werden geen beschadigingen als gevolg van even-
tuele giftigheid van thiouracil waargenomen. Zowel in bevlezing als in
slachtkwaliteit muntten de proefdieren met 0.2 % thiouracil uit. De aan-
zet van onderhuidsvet was bij de proefdieren aanmerkelijk beter. Bij alle
doseringen was er evenwel een neiging tot geringere groei.

Vermeldenswaard en belangrijk zijn ook de proeven van Andrews en
Bohren 15), waarbij gedurende 6 weken aan 6-weekse Witte Plymouth
Rock haantjes, een rantsoen werd gegeven met 0.2 % thiouracil. Gelijk-
tijdig werden bij een aantal dieren, zowel van de controlegroep als van de
proefgroep, implantatie-tabletten van 13—15 mgr stilboestrol in de hals
aangebracht.

Stilboestrol alleen had geen effect op het gewicht van de thyroïd, echter
wel thiouracil, terwijl de combinatie van beide preparaten een nog groter
effect had. De testikels werden met thiouracil wel iets kleiner, doch het ver-
schil bleek niet wezenlijk. Daarentegen gaven stilboestrol en de combinatie
van beide preparaten testikels waarvan het gewicht ongeveer 1/10 van het
normale was. De kopversierselen waren bij alle proefgroepen wezenlijk
kleiner.

Alle proefgroepen gaven significante kwaliteitsverbeteringen van de
bout. Zowel wat bevlezing als wat slachtkwaliteit betreft, waren de dieren
uit de thiouracil-groep en uit de combinatiegroep nog weer wezenlijk
beter dan die uit de stilboestrolgroep. Van het eetbare gedeelte van de
bout (vers) van de dieren uit de proefgroepen, was het vetgehalte wezen-
lijk hoger, het vochtgehalte wezenlijk lager dan van de dieren uit de con-
trolegroep. De combinatiegroep gaf in dit opzicht nog weer significante
verschillen met de overige proefgroepen. Het eiwitgehalte was van de
dieren uit de combinatiegroep wezenlijk lager dan van de controlegroep.

Van de dieren uit deze twee groepen bedroeg het eiwitgehalte van het
eetbare gedeelte van de verse bout resp. 15.3 en 18.9, het vetgehalte resp.
25.3 en 9.5 en het vochtgehalte resp. 54.3 en 65.8 %.

Thiouracil gaf een wezenlijk minder goede groei, stilboestrol en de com-
binatie van beide preparaten een wezenlijk betere groei. Dank zij de grotere
vetaanzet was het calorisch rendement per 100 cal. voeder bij de dieren
met thiouracil groter dan bij de dieren uit de controlegroep. Het cal.
rendement per 100 cal. voeder bedroeg voor de dieren uit de controlegroep
nl. 12.6 cal. en voor de thiouracil-dieren 20.6 cal. Voor de dieren uit de
stilboestrolgroep en de thiouracil-stilboestrolgroep waren de cijfers resp.
i 7.6 en 22.3.

De bleke, verschrompelde kopversierselen geven de behandelde dieren
een ziekelijk voorkomen. De veranderingen treden op 7—10 dagen na de
behandeling. Proeven van Jaap en Thayer 16) hebben laten zien dat na
toevoeging aan het rantsoen van 10 % bij 45 ⁰ gedroogde koemest, de
kopversierselen van de kapoenen prachtig rood en normaal van grootte
blijven. Dit resultaat wordt ook bereikt wanneer de kopversierselen werden
ingewreven met 0.15 gr zalf met 0.3 mgr methyltestosteron.

Hoewel de resultaten van de verschillende onderzoekers niet altijd
even duidelijk en eensluidend zijn, kan samenvattend uit het voorgaande
o.i. toch in ieder geval geconcludeerd worden dat subcutane implantatie
van diaethylstilboestroltabletten van 20—30 mgr de slachtwaarde van
hanen van uiteenlopende leeftijden aanmerkelijk verbetert. Waarschijnlijk
wordt ook de groei, althans gedurende de eerste 5 weken, er gunstig door
beïnvloed. Per os toegediend is het effect van diaethylstilboestrol echter
gering, zelfs bij hoge doseringen.

Dianisylhexeen geeft daarentegen juist bij orale toediening een opmer-
kelijke, subcutaan toegepast geen of slechts een geringe kwaliteitsverbe-
tering te zien. Wegens het gevaar voor overdosering schijnt een gift van
90—110 mgr dianisylhexeen per kg voeder, gedurende tenminste 2 weken,
verkieselijk.

Afgaande op de eileidertest blijkt ook aethinyloestradiol bij orale toe-
diening een hoge oestrogene werking te hebben.

Verbetering van de slachtwaarde is door verschillende onderzoekers
ook verkregen door toediening per os van een als antischildklierhormoon-
preparaat bekend staande stof als thiouracil. Een dosering gedurende
slechts 16 dagen van 0.2 % thiouracil schijnt de groei en het voederver-
bruik nog niet ongunstig te beïnvloeden. Evenals de oestrogene prepa-
raten veroorzaakt toediening van thiouracil een kleiner en bleek worden
van de kopversierselen. Het gewicht van de testikels wordt door thiou-
racil niet of slechts weinig beïnvloed. Echter treedt met thiouracil een sterke
hypertrophie van de schildklier op.

Op 19 Juli 1948 werden uit een paar honderd, op 20 April 1948 geboren
hanen, 144 stuks uitgezocht en in 6 gelijkwaardige groepen A, B, C, D,
E en F verdeeld. Elke groep bestond uit 12 Noordhollandse Blauwe hanen,
7 Wit Leghornhanen en 5 R.I.R. hanen.

Om te wennen waren de hanen reeds enkele weken vóór 19 J uli op bat-
terijen geplaatst. Daarop zijn zij tot het einde van de proef gebleven. In
elke kooi waren 2 hanen uit eenzelfde groep gezet. De verdeling van
de hanen over de kooien was zó gekozen, dat invloed van de plaats der
kooien op de resultaten van een bepaalde groep, uitgesloten kon worden
geacht.

De preparaten, welke wij in ons onderzoek hebben betrokken, waren
lynoral (aethinyl-oestradiol), menformon (follikelhormoon), diaethyl-
stilboestrol en antibason (methyl-thiouracil). Al deze preparaten werden
ons welwillend ter beschikking gesteld door N.V. Organon te Oss, welke
wij hierbij gaarne nogmaals onze dank betuigen voor haar medewerking.
Ter voorkoming van misverstand willen wij er met nadruk de aandacht
op vestigen, dat genoemde preparaten van N.V. Organon, Oss, op ander
gebied, in het bijzonder op dat van de medische wetenschap, reeds ruime
toepassing vinden en dat uit de resultaten, welke bij onze proeven met deze
preparaten werden verkregen, uiteraard geen conclusies mogen worden
getrokken t.a.v. de werkzaamheid dezer preparaten in ander opzicht.

De verschillende preparaten werden geheel willekeurig aan de groepen
gegeven. Het resultaat was de volgende verdeling:

Op 20 Juli 1948 werden bij elk dier van deze groep 2 lynoral-tabletten
a 500 y in de hals geïmplanteerd. Nadat aan de linkerzijde van de hals,
direct onder de kop, een aantal veertjes waren weggeplukt en de huid
met alcohol was afgewreven, werd in de huid een snede van ongeveer
2 cm gemaakt. Vervolgens werden met een pincet 2 lynoral-tabletten
onder de huid, in de richting van de kop, geschoven. Daarna werd de
wond met een enkele knoophechting gesloten.

Op 21 Juli 1948 werd bij elk dier uit deze groep een diaethylstilboestrol-
tablet a 30 mg geïmplanteerd. De implantatie geschiedde op dezelfde
wijze als bij de dieren uit groep A.

Van 21 Juli 1948 af ontvingen de dieren uit deze groep dagelijks per
os i lynoral-tablet a 50 y.

Van 11 Augustus 1948 af ontvingen de dieren uit deze groep meelvoe-
der, waaraan per kg 1 gr antibason-poeder was toegevoegd.

Van 21 Juli 1948 af ontvingen alle dieren uit deze groep dagelijks
5 dragees a 1 mg menformon (10.000 I.E. per dragée).

De proefis begonnen op 2i Juli 1948 en 25 Augustus 1948 beëindigd.
De proef heeft dus 5 weken geduurd. T.a.v. groep D moge er evenwel
aan herinnerd worden, dat de dieren uit deze groep de eerste 3 weken
volkomen gelijk behandeld en gevoederd werden als de dieren uit de
contróle-groep E. Slechts gedurende de laatste twee proefweken — van
11 Augustus 1948 af — ontvingen de dieren uit groep D meelvoeder met
0.1 % antibason.

Alle groepen zijn op dezelfde wijze en met voeder van dezelfde samen-
stelling, gevoederd. Naast volop meelvoeder ontvingen de dieren in de
namiddag een flinke portie gemengd graan.

Van meelvoeder en gemengd graan waren de procentische samenstel-
lingen als volgt:

Alle dieren konden steeds beschikken over gebroken schelpen en over
vers leidingwater, door middel van een automatische drinkwatervoor-
ziening.

Bij de indeling der groepen op ig Juli, zijn alle dieren individueel ge-
wogen. Hoewel de proef feitelijk op 21 Juli is begonnen, hebben wij het
gemiddeld gewicht der dieren op 19 Juli als aanvangsgewicht genomen.
Daarnaast hebben gedurende de proef individuele wegingen plaats ge-
vonden op 28 Juli, 4 Augustus, 11 Augustus en 18 Augustus, terwijl de
dieren voor het laatst werden gewogen bij het beëindigen van de proef op
25 Augustus.

Bij beoordeling van de individuele gewichten bleek dat van een zestal
dieren de groei niet normaal was en dat de resultaten van bepaalde groepen
door deze dieren ongunstig werden beïnvloed. Wij hebben gemeend
hiermede rekening te moeten houden en hebben daarom bij de berekening
van de gemiddelde gewichten de desbetreffende dieren geëlimineerd.

één dier, dat bij de laatste weging 605 gr lichter woog dan bij de voor-
laatste weging;

één dier, dat bij twee niet opvolgende wegingen een gewichtsiwm;\'rc-
dering vertoonde en aan het einde der proef slechts 120 gr zwaarder woog
dan bij het begin;

één dier, dat bij de voorlaatste weging al geen gewichtstoename meer
vertoonde en bij de laatste weging 200 gr lichter woog;

één dier, waarvan het gewicht zowel na de eerste als na de tweede proef-
week lager was dan het begingewicht en dat aan het einde der proef slechts
150 gr was gegroeid.

Bovendien werd voor nog één dier uit groep C, dat op 9 Augustus was
gestorven, een correctie toegepast. Andere sterfgevallen zijn niet voor-
gekomen.

Een overzicht van de gemiddelde gewichten der dieren op de verschil-
lende weegdata geeft tabel I.

Wat de in deze tabel vermelde begingewichten betreft, zij opgemerkt, dat
aanvankelijk het begingewicht per dier voor alle groepen gelijk was
(i 730 gr). Tengevolge van de hier boven genoemde correcties echter, is het
gemiddeld aanvangsgewicht per dier van de groepen C en E iets hoger
komen te liggen (1745 gr).

Uit de gemiddelde gewichten hebben wij de gemiddelde groei van week
tot week berekend. De uitkomsten hiervan zijn in tabel II opgenomen.
Hierin is ook de gemiddelde gewichtstoename per dier gedurende de gehele proef
vermeld.

Teneinde de verschillen in groei beter te kunnen overzien, hebben wij
in grafiek I de gemiddelde gewichten der dieren op de diverse weegdata
grafisch weergegeven.

Op dezelfde dagen waarop de dieren na 19 Juli zijn gewogen, is door
terugweging van het overgebleven voeder, het voederverbuik per groep
in de voorgaande week bepaald. Hieruit is berekend het gemiddeld voeder-
verbruik per dier per dag. De uitkomsten van deze becijferingen zijn
vermeld in tabel III.

Daags nadat de proef was beëindigd, zijn de dieren per eerste gelegen-
heid naar een slachtplaats verzonden en na aankomst direct geslacht. Na
het slachten, waarbij de dieren waren ontdaan van bloed, veren, kop,
loopbenen, ingewanden, lever, hart, longen en testikels, werden alle bouten
door elkaar in een grote hoop op tafel gelegd en door twee experts op dit
gebied naar slachtkwaliteit gesorteerd in ie, 2e en 3e kwaliteit. Vervol-
gens werden de nummers van de dieren in elke kwaliteitsklasse genoteerd.
Daardoor werd het mogelijk van elke groep (controle- en proefgroepen)
de percentages ie, 2e en 3e kwaliteit te berekenen.

Tijdens het slachten werden per groep de magen, levers en harten
en ook de testikels afzonderlijk gehouden. Magen, levers en harten samen
zijn na het slachten per groep gewogen. Uit het totale gewicht hebben
wij het gemiddeld gewicht van deze organen samen berekend. De testikels
zijn na het slachten, voorzover de gevoeligheid van de balans zulks althans
toeliet, afzonderlijk gewogen. Ook hiervan hebben wij het gemiddelde
berekend. De uitkomsten van al deze becijferingen zijn in tabel IV op-
genomen.

TABEL IV. Overzicht van de percentages ie, 2e en 3e kwaliteit der bouten, van het
gemiddeld gewicht van maag, lever en hart samen en van het gemiddeld
testikelgewicht.

Tijdens de verschillende wegingen welke plaats vonden, werden alle
dieren op het uiterlijk beoordeeld. Reeds na een week kon worden opge-
merkt, dat vrijwel alle hanen uit de diaethylstilboestrolgroep bleke kam-
men en gezichten begonnen te krijgen. Gedurende het verdere verloop
van de proef ging dit bleker worden van de kopversierselen gepaard met
een geleidelijk aan opdrogen van de kammen en kinlellen. Slechts bij drie
hanen uit deze groep werden de kammen niet dor, doch bleven deze groot
en vlezig. Bij een van deze hanen bleef de kam bovendien de rode kleur
behouden; bij de beide andere hanen kregen de kammen een min of meer
gele kleur.

Bij de hanen uit de andere groepen waren er in elke groep slechts 1 a 2
hanen, wier kammen een iets dor voorkomen kregen. l)e kammen van de
overige hanen uit deze groepen bleven groot en vlezig. Wel waren de
kammen in het algemeen lichter van kleur dan normaal en soms ook wat
slap, doch dit verschijnsel moet ongetwijfeld worden toegeschreven aan
de huisvesting op batterijen binnenshuis. Afgezien van de hanen uit de

diaethylstilboestrolgroep, was de bleekheid der kammen overigens het
opvallendst bij de hanen uit de menformongroep.

I n alle groepen kwamen een aantal hanen voor (4—8 stuks) met een
slechte beenstand. Waar dit euvel ook voorkwam onder hanen van de
controlegroep (7 stuks), moet deze afwijking hoogstwaarschijnlijk even-
eens aan de huisvesting (tralie-bodem en weinig ruimte van beweging)
worden toegeschreven.

Ongeacht het gewicht der dieren, doch afgaande op de bevleesdheid
van het borstbeen, voorzover deze uitwendig was te beoordelen, maakten
in volgorde de groepen B, D, A en F de beste indruk. Opvallend waren
de volle, min of meer soepele, buik en de grote, vochtige aarsopening van
de hanen uit de diaethylstilboestrolgroep. Ook de afstand tussen de leg-
beentjes was bij deze hanen groter dan bij de andere hanen.

De buik van de met diaethylstilboestrolimplantatietabletten behandelde
hanen deed sterk denken aan die van een oude, vette legkip. Door het iets
meer laten hangen van de staart leken deze hanen niettemin slanker van
bouw. Hoewel daarop extra acht werd gegeven, hebben wij de hanen
uit deze groep de laatste weken van de proef niet meer horen kraaien.

Bij een beoordeling van de tabellen I en 11 en grafiek I valt onmiddel-
lijk op, dat de hanen uit de diaethylstilboestrolgroep het meeste zijn ge-
groeid. Reeds direct in de ie proefweek loopt deze groep op de anderen uit.
De gemiddelde gewichtstoename van de hanen uit de diaethylstilboestrol-
groep is aan het einde der proef plm. 10 % beter dan van de beste van de
overige groepen (menformongroep) en ruim 20 % groter dan van de con-
trolegroep.

De groepen lynoral-implantatie, antibason en de controlegroep ontlopen
eikaar in groei niet veel. Bij vergelijking van de groei van deze groepen
valt echter op, dat in de laatste proefweek de groei van de controlegroep
geringer is geweest dan van de andere groepen. Hoewel wij hiervoor geen
verklaring hebben, wekt het verloop van de gewichtscurven de indruk, dat
de geringere groei van de controlegroep in de laatste week iets beneden
de normale is gebleven. Zou deze veronderstelling juist zijn, dan zou van
deze groep de totale gemiddelde gewichtstoename per dier dus eigenlijk
iets hoger gesteld moeten worden dan 635 gr, waardoor de drie groepen
lynoral-implantatie, antibason en controlegroep nog dichter bij elkaar
komen te liggen. Niettemin mag uit de gewichtstoename van de dieren
uit de antibasongroep, in vergelijking met de controlegroep, geconcludeerd
worden, dat dit preparaat, gedurende de twee weken, dat het verstrekt
werd, de groei zeker niet ongunstig heeft beïnvloed.

De geringste gewichtstoename vertonen de dieren uit de groep waaraan
lynoral per os werd verstrekt. De geringere gewichtstoename van deze
groep is feitelijk al direct in de ie proefweek ontstaan. Vermoedelijk moet
de slechte groei tijdens het begin van de proef hieraan worden toegeschre-
ven, dat het preparaat lynoral, wanneer het per os wordt toegediend, bij
de dieren aanvankelijk een gevoel van misselijkheid doet ontstaan, waar-
door niet alleen de eetlust geringer wordt, doch waarschijnlijk ook de
vertering van het opgenomen voeder min of meer wordt gestoord. Dit
vermoeden vindt o.i. bevestiging in het geringere voederverbruik van deze
groep in de eerste proefweken (tabel III) en in het minder gunstige ren-
dement van het opgenomen voeder gedurende de ie proefweek, in verge-
lijking met dat der andere groepen.

Van het begin der proef af, is het voederverbruik van groep B (diaethyl-
stilboestrol) steeds hoger geweest dan van de andere groepen. Berekend
over de gehele proefperiode bedraagt het gemiddeld voederverbruik per
• dier per dag, van:

Met behulp van deze getallen en de cijfers van de gemiddelde totale
groei per dier, hebben wij berekend het gemiddeld voederverbruik per
100 gr groei. De uitkomsten hiervan zijn voor:

Uit deze getallen blijkt, dat per 100 gr gewichtstoename de menfor-
mongroep het gunstigste en de groep, waaraan lynoral per os werd toege-
diend, het ongunstigste voederrendement had. De groepen lynoral-im-
plantatie, antibason en de controlegroep doen ook in dit opzicht practisch
weer niet voor elkaar onder.

In het algemeen kan van het voederverbruik per 100 gr gewichtstoe-
name worden gezegd dat het tamelijk hoog is. Niet alleen geldt dit in het
bijzonder voor de lynorai per os groep, doch zeker ook voor de controle-
groep en de lynoralimplantatiegroep, indien daarbij in aanmerking
wordt genomen de geringe vetaanzet bij de hanen uit deze groepen. Onge-
twijfeld speelt hierbij de leeftijd der hanen — toen de proef begon, waren
deze reeds 13 weken oud — een belangrijke rol. Zoals bekend wordt het
rendement van het voeder ongunstiger naarmate de dieren ouder worden.

De goede indruk, welke de hanen uit de diaethylstilboestrolgroep ge-
durende het verloop van de proef reeds maakten, werd bij de kwaliteits-
beoordeling van de bouten meer dan bevestigd. Alle bouten van de dieren
uit deze groep werden in de ie kwaliteitsklasse ingedeeld. Deze bouten
muntten uit door een grote hoeveelheid buikvet en een opmerkelijke vet-
aanzet onder de huid. Ook de kwaliteit der bouten uit de antibasongroep
waren, op enkele uitzonderingen na, zeer goed.

Derde in volgorde was de menformongroep. De kwaliteiten der bouten
uit de overige groepen (lynoral-implantatie, lynoral per os en controle-
groep) waren iets minder goed, met slechts geringe onderlinge verschillen.

Het gemiddeld gewicht van maag, lever en hart samen was eveneens
het hoogste bij de diaethylstilboestrolgroep, met opnieuw de antibason-
groep als goede tweede. Tussen de overige groepen waren er slechts ge-
ringe verschillen. Het grotere gewicht van deze organen in de diaethyl-
stilboestrolgroep en ook in de antibasongroep was voornamelijk te wijten

aan de grotere vetresten, welke na het op de gebruikelijke wijze uitpeilen
van de maag uit het vet, daaraan bleven zitten.

Het gemiddeld testikelgewicht van de dieren uit de groepen A, C, E
en F is practisch hetzelfde. In tabel IV is achter het gemiddelde testikel-
gewicht tussen haakjes aangegeven het laagste en het hoogste testikel-
gewicht in elke groep. Uit deze cijfers blijkt reeds, dat er binnen een be-
paalde groep een grote spreiding is t.a.v. het testikelgewicht en dat de
geringe verschillen in het gemiddeld testikelgewicht van deze vier groepen
van geen betekenis zijn.

Het verschil in gemiddeld testikelgewicht van de controlegroep en de
antibasongroep bedraagt 2.55. We hebben berekend dat dit verschil
wezenlijk is. (m_djf_f = 0.81).

Significant moet uiteraard ook het verschil zijn in gemiddeld testikel-
gewicht van de hanen uit de controlegroep en van die uit de diaethyl-
stilboestrolgroep. De gevoeligheid van de beschikbare balans liet echter
niet toe, dat alle testikels van de diaethylstilboestrolgroep afzonderlijk
nauwkeurig werden gewogen. Slechts van de zes grootste testikels werd
het gewicht afzonderlijk bepaald; de overige testikels uit deze groep zijn
gezamenlijk gewogen. Vermeldenswaard hierbij is nog, dat tijdens het slach-
ten is opgemerkt, dat de 4 grootste testikels uit deze groep toebehoorden
aan twee van de drie hanen met grote kammen. De herkomst van de andere
twee gewogen testikels, welke echter kleiner waren dan bedoelde vier,
is bij het slachten niet genoteerd en kon later ook niet meer worden achter-
haald. Dat dit de testikels geweest zijn van de derde haan met grote kam
uit deze groep is dus niet uitgesloten.

Tenslotte dient nog te worden vermeld, clat tijdens het slachten is
gelet op eventuele restanten van implantatietabletten. Deze werden niet
meer gevonden bij de hanen uit de lynoralimplantatiegroep. De hanen
uit de diaethylstilboèstrolimplantatiegroep hadden daarentegen alle nog
resten van een tablet bij zich. Deze restanten zijn tijdens het slachten ver-
wijderd en later door enige wetenschappelijke medewerkers van N.V.
Organon verder uitgeprepareerd, teneinde de hoeveelheid overgebleven
diaethylstilboestrol te kunnen bepalen. Daarbij bleek, dat van een tablet
van 30 mgr gemiddeld nog iets meer dan 12.5 mgr was overgebleven,
m.a.w. dat in het tijdsverloop van 5 weken nog geen 60 % van het prepa-
raat was geresorbeerd.

te. dat implantatie van één diaethylstilboestroltablet a 30 mgr bij
hanen van 13 weken, gedurende de eerste 5 weken volgende op de implan-
tatie, de groei gunstig beïnvloedt, de slachtkwaliteit der dieren aanmer-
kelijk verbetert, een zeer belangrijke vetaanzet veroorzaakt, de testikels
in sterke mate doet reduceren en de dieren ook overigens het aanzien geeft
van echte kapoenen;

2e. dat toevoeging aan het meelvoeder van o. 1 % antibason (methyl-
thiouracil) gedurende de laatste 2 weken vóór het slachten, bij hanen van
16 weken oud, de slachtkwaliteit verbetert tengevolge van een grotere

vetaanzet, zonder dat de gewichtstoename van het levende dier en het
voederverbruik er ongunstig door worden beïnvloed;

3e. dat toediening van lynoral (aethinyl-oestradiol) in de gebruikte
doseringen, nóch per os, nóch geïmplanteerd, bij hanen van 13 weken oud,
een zichtbare oestrogene werking veroorzaakt; voorzover de dosering van
lynoral bij implantatie betreft, kan nog worden meegedeeld, dat wij na be-
ëindiging van deze proef een aantal nieuwe hanen hebben behandeld
met i, resp. 2 lynoral implantatietabletten a 5 mgr en dat wij bij deze
veel hogere dosering reeds na een week duidelijke verschijnselen ener
oestrogene werking hebben waargenomen;

4e. dat toediening per os van 50.000 I.E. follikelhormoon (menfor-
mon) per dier per dag gedurende 5 weken, bij hanen van 13 weken oud,
geen duidelijk zichtbare oestrogene werking veroorzaakt, doch niettemin
wel enige gunstige invloed schijnt te hebben op de groei en de slacht-
kwaliteit der dieren.

2) Lorenz, F. W., Fattening cockerels by stilboestrol administration. Poultry Sci. 22,
190—191.

3) Jaap, R. George and Thayer, R. H., Oral administration of estrogens in poultry.
Poultry Sci. 23, 249—251.

4) Thayf.r, R. H., Jaap, R. George and Penquitf., R., Fattening chickens by feeding
estrogens. Poultry Sci. 23, 555 (Abstr.).

5) Lorenz, F. W., The fattening action of orally administered synthetic estrogens
as compared with diaethylstilboestrol pellet implants. Poultry Sci. 24, 91—92.

6) Lorenz, F. W., The influence of diaethylstilboestrol on fat deposition and meat
quality in chickens. Poultry Sci. 24, 128—134.

7) Thayer, R. H., Jaap, R. G. and Penquite, R., Fattening chickens by feeding
estrogens. Poultry Sci. 24, 483—495.

8) Sykes, J. F., Davidson, J. A. and Barrett, F. N., The effect of feeding diaethyl-
stilboestrol to cockerels. Poultry Sci. 24, 542—545.

9) Jaap, R. George, The duration of subcutaneously administered estrogens in cocke-
rels. Poultry Sci. 25, 403- -404.

10) Sturkie, Paul D., The effect of estrogens upon the meatquality of old cocks and
hens. Poultry Sci. 25, 365—368.

11) Sturkie, Paui. D., A comparison of the gains in weight, fat deposition and market
quality of estrogen treated cockerels and capons. Poultry Sci. 25, 531—533.

12) Kempster, H. L. and Turner, C. W., The effect of feeding thiouracil on the
fleshing of New Hampshire broilers. Poultry Sci. 24, 94—96.

13) Glazener, Edward, W. and Jull, Morley, A., Effects of thiouracil, desiccated
thyroid and stilboestrol derivates on various glands, bodyweight and dressing
appearance in the chicken. Poultry Sci. 25, 236—241.

14) Andrews, F. N. and Schnetzler, E. E., The influence of thiouracil on growth
and fattening in broilers. Poultry Sci. 25, 124—129.

15) Andrews, F. N. and Bohren, B. B., Influence of thiouracil and stilboestrol on
growth, fattening and feed-efficiency in broilers. Poultry Sci. 26, 447—452.

16) Jaap, R. George and Thayer, R. H., Use of androgens to obtain red comb, face
and wattles in estrogen-fattened chickens. Poultry Sci. 24, 187—188.

Onderzoek naar bederf bij levers. ( Egehöj, Undersögelse af forraadnelse af levere.
Mbl. f. d.d. Dyrl. foren, 1948, S. 803).

De schrijver onderzocht door middel van plaatculturen het bacteriegehalte van runder-
levers gedurende het bewaren. Alle levers werden daartoe na de keuring eerst 24 uur
bewaard bij o—2 °C. en vervolgens bij temperaturen die schommelden tussen 16 en
26 °C., terwijl met onregelmatige tussenpozen, te beginnen bij het verwijderen uit de
koelcel, bacteriologisch onderzoek werd gedaan tot duidelijk organoleptisch bederf
kon worden geconstateerd. De monsters werden in een steriel mortier met zand en
10 cc. steriel water verwreven; van de oplossing werden verdunningen aangelegd
i : 100; i : 1000 enz. 1 cc. werd uitgegoten met gesmolten agar. Telling 11a 18 uur
verblijf bij 35 °C.

Hij dit onderzoek is gebleken, dat in volkomen deugdelijk leverweefsel tot 40.000 bact.
per gram levcrweefsel werden gevonden (direct uit het koelhuis o—1200, al naar de
tijd die was verlopen vóór het brengen vanuit de slachthal naar het koelhuis); bij
70.000—250.000 bact. kon alleen consumptie ter plaatse toegestaan worden na vooraf-
gaande verhitting, terwijl bij 1 ä 2 mill. bact. per gram de levers voor afkeuring in aan-
merking kwamen.

Citroenzuurtoevoeging aan koemelk bij de voeding van pasgeboren biggen
en veulens. (Fabricius of Veirup, Kunstig ernäring of spädgrise og spädfol med ublandet
komälk tilsat cilronsyre (citrolakt), Medl. bl. f. d. d. Dyrl. foren, 1948, S. 813).

Als een toom biggen te groot is, of de zeug onvoldoende of geen zog heeft, of in de
eerste dagen na de geboorte sterft, bevelen de schrijvers aan de biggen groot te brengen
met koemelk, waaraan is toegevoegd citrolakt, d.i. acid. citric. 750, aq. dest. ad 1000 cc.
10 cc. van deze oplossing wordt vermengd met 20 cc. water en onder krachtig roeren
gedruppeld in 1 liter pas afgekoelde verse melk. Daarna verwarming tot 37 °C. en in
de voedertrog gedaan. De eerste paar etmalen vindt elke drie uur toediening plaats,
daarna alleen overdag. Vanaf 6 dagen tot 3e week wordt er bovendien wat ferro-sulfaat
bijgedaan. Misschien zal in de toekomst blijken dat het citroenzuurgehalte nog iets
verminderd kan worden.

Van 7 koppels stierf bij toediening van dit mengsel slechts 1 big, terwijl er op het
ogenblik dat anders het spenen zou hebben plaats gevonden, bjj geen der dieren ook
maar enige achterstand in groei kon worden opgemerkt.

Het betreft slechts een voorlopige mededeling, nu reeds gedaan in verband met de
momenteel zeer hoge prijzen der biggen.

Vervanging van moedermelk bij verschillende diersoorten. (Herlöv-Müller,
Erstatning for Modermälk hos Fol, Grise og Hundehvalpe. Medl. bl. f. d. d. Dyrl. foren, 1949,
S. 41. Löje, Kunstig ernäring af spädgrise og spädföl med ublandet komälk tilsat cilronsyre (Citro-
lakt)i. M. bl. f. d. d. Dyrl. Foren, 1949, S. 41. Riemann, Kunstig Ernäring af Pattegrise.
Med. Bl. f. d. d. Dyrl. Foren, 1949, S. 42).

Herlöv-Müller gebruikt sedert 40 jaar met veel succes bij pasgeboren veulens,
biggen en honden, welker moeder is gestorven of niet voldoende zog heeft, het volgende
mengsel: 2 liter gekookte verse melk, 1 liter gekookt water, 1 liter gezeefd haverafkook-
water, 2 gehele eieren, alles geroerd met 6 eetlepels suiker.

De hoeveelheid is voldoende voor tot 4 weken oude veulens (daarna kan gras bijgevoerd
worden), of voor 14 biggen van 334 weken, totdat zij gevoerd kunnen worden als andere
biggen van een maand oud.

Volgens Löje is het door Veirup c.s. beschreven mengsel niet nieuw. Hijzelf past
het toe sedert 1940, nadat hij in een Amerikaans tijdschrift had gelezen over toevoeging
van citroenzuur bij rundermelk.

De meeste schrijvers bevelen aan om wat room aan de koemelk toe te voegen, om
het in verhouding tot de melk van zeugen te geringe gehalte aan droge stof op peil
te brengen. De methode is goed, doch tijdrovend en alleen te verantwoorden als de
biggenprijzen hoog zijn.

Ook Riemann zegt, dat vele dierenartsen de laatste jaren citroenzuur aan koemelk
toevoegen. De schrijver gebruikt daartoe citrido-tabletten. Hij vindt de door Veirup
aangegeven hoeveelheid citroenzuur en water wel wat hoog. De Ferrosan-fabriek levert
ten behoeve der kindervoeding citridotablettcn, die elk 37 cg citroenzuur bevatten.
Voor biggen kan men 1 tablet in een beetje warm water oplossen en deze oplossing
daarna onder krachtig roeren mengen met 100 gram lichaamswarmc koemelk. Suiker-
toevoeging is niet noodzakelijk. De biggen mogen zoveel hebben als ze willen, groeien
goed en krijgen geen diarrhee. Verder geeft men ze van 3 dagen tot 3 weken dagelijks
1 theelepel 5 % ferrosulfaatoplossing. Gewone citroenzuurtabletten zijn niet zo goed.
Vaak hebben zeugen de eerste dagen te weinig zog. Door direct bovenstaande behande-
ling toe te passen, voorkomt men dat de biggen achterblijven in groei. Deze schrijver
stelt voor om evenals dat bij „The Veterinary Record" is geschied, een vragenrubriek
ten behoeve der practici in het Medlemsblad te openen.

Aftappen en behandeling van kippenbloed. (Thomsen, Udtagning og behandling
af hönseblod-pröver; hometyphusundersogelse. Med. bl. f. d. d. Dvrl. foren, 949, S..16.

Hoewel de pullorum-Kleinse ziekte in Denemarken reeds in belangrijke mate is
teruggedrongen, wordt de bestrijding nodeloos bemoeilijkt, doordat zeer vele dierenartsen
bloedmonsters naar het veterinaire serumlaboratorium opzenden, die totaal ongeschikt
zijn voor onderzoek of bedorven zijn. Daarom wordl de techniek van de bemonstering
nog eens uitvoerig besproken.

Voor de monstername moeten de dieren 5 a ti uur vasten ter voorkoming van lecithine
afscheiding.

Het is van belang, dat het opvangen van het bloed snel verloopt, zodat het bloed
niet ontijdig stolt. Dc genummerde glazen mogen niet uitwendig met bloed bezoedeld
worden. Direct na de monstername wordt het burjc horizontaal gelegd, daar dan
de grootste hoeveelheid serum wordt afgescheiden. Des zomers moet de verzending
zo spoedig en zo snel mogelijk plaais vinden; des winters moet hel monsterglas vóór
het verpakken eerst 6—7 uur in een warme kamer staan, zodat het serum zich goed
kan afscheiden. De verzending moet uiterlijk de volgende dag plaats hebben.

Thomsen schat, dat 150 kippen per uur verwerkt kunnen worden wanneer er twee
vangers en 1 nummeraar helpen. De aftapping moet niet aan anderen worden over-
gelaten. Is de betaling te gering, dan moet men bij acties toch eerst zorgen, dat op het
werk geen aanmerkingen kunnen worden gemaakt.

Spirochaetosis Cuniculi. (Sjoi.te, Spirochalosis cuniculi. Maanedskr. f. Dvrl. i<)4ü,
S. 217).

In het onder bovenstaand hoofd verschenen artikel worden eerst dc hoofdzaken
uit de literatuur besproken, waarbij vooral de aandacht wordt gevestigd op het frequente
voorkomen dezer ziekte in dc Sovjetunie. Daarna worden twee gevallen beschreven
die in Kopenhagen bij de sectic werden waargenomen; de dieren waren uit 2 ver uil
elkaar liggende districten van Denemarken afkomstig. Bij de voormalige eigenaren
bleken bij navraag meer dieren door dezelfde ziekte te zijn aangetast. Over de uit-
gebreidheid daar te lande is nog niets met zekerheid te zeggen, daar er weinig en dan
nog meest jonge konijnen ter sectie komen. Op het ene bedrijf waren in totaal 2 ramme-
laars en i voedster aangetast; de laatste had met de 2 mannetjes geen contact gehad.
In dit bedrijf hadden de dieren behalve veranderingen aan de genitalia ook verlammings-
verschijnselen aan de achterhand. Hierbij bestond necrose in het ruggemerg.

Behandeling van mastitis bij zeugen met penicilline. (Falster, Penicillin-
behandling af mastitis hos söer. Maanedskr. f. Dyrl. 1948, S. 225).

liij varkens komt vooral in het puerperium nogal eens een acute mastitis voor, die
gepaard gaat met ernstige algemene verschijnselen en hoge koorts. Meestal zijn 1—4
klieren aangetast. De melk is meestal geel en bevat zelden vlokken. Het moeilijkst
zijn die gevallen te genezen waarbij de melk waterig is. Meestal zijn de biggen slecht
ontwikkeld. Zij moeten behandeld worden met een subcutane injectie van 2—3 cc.
streptasol of sulfatiazol solubile, gepaard met orale toediening van bismuthmixtuur,
waaraan men 3 a 4 gram quasept of ftalysept per 100 gram heeft toegevoegd. Verder
vaak kunstmatig voeden met een mengsel van rauwe koemelk en kamillethee aa.

liij de zeug injicieert men in het tepelkanaal 3—5 cc. penicilline-oplossing (100.000
eenh. in 20 cc. water). Eerst tepel afwassen met chloorwater, tepelopening opzoeken
bij sterke belichting. Alle kanalen in de tepel moeten een injectie ontvangen. Tepel-
opening afsluiten met een hechtpleister, die na 12 uur wordt verwijderd. De behandeling
wordt na 24 uur herhaald. Vaak vindt genezing na 2 behandelingen plaats; blijft de
temp. hoog, dan wordt nog eens behandeld, en worden alle melkklieren nog eens grondig
onderzocht.

Bij 20 zeugen was de sterfte nihil. Bij waterige melk is het weefsel te sterk veranderd,
maar in de andere gevallen zijn er aanwijzingen dat de klier na de volgende partus
weer zal secerneren.

Torsie van de lebmaag bij het rund. (Emsbo, Torsio abomasi hos kvag. M. f. Dyrl.

Emsbo heeft een vrij grote ervaring omtrent de bovengenoemde aandoening, die het
eerst in Denemarken is beschreven. Hij bestrijdt Sjolte, die een — eerder gerefereerd
artikel over hetzelfde onderwerp heeft geschreven. De afwijking is niet beperkt tot het
puerperium, F., zag haar zelfs bij een stier, een vet kalf en enige nuchtere kalveren.
Volgens Sjolte kwam in zijn geval diepgaande necrose voor in pens en boekmaag,
die ongetwijfeld van oudere datum waren. In een uitvoerige beschouwing loont Emsbo
aan, dat men niel gerechtigd is de beschreven veranderingen zonder meer als van
oudere dalunt te betitelen, omdat ze in zeer korte tijd kunnen ontstaan (thrombose,
embolie, infarcten, ulcera). Over liet algemeen schijnen de argumenten van de schrijver
zo sterk, dat S. niet het recht heeft, op grond van de beschreven verschijnselen de torsie
als secundair te betitelen.

Onderzoekingen over vlees, bloed, melk en vis. (Aasf.r, Noen undersökelser over
kjött, blod, fett og fisk. M. f. Dyrl. 1948, S. 237).

Deze publicatie van de hoogleraar in de voedingsmiddelkeuring, hygiëne en gerechte-
lijke veeartsenijkunde aan de hogeschool te Oslo bevat voor ons weinig nieuws. Zij
heeft hoofdzakelijk betrekking op het onderzoek van stukken vlees naar de diersoort,
op grond van anatomische eigenschappen en met behulp van serologische methoden.
Deze onderzoekingen kregen vooral in de oorlog betekenis in verband met de vele clan-
destiene slachtingen. Om bederf aan te tonen kan men de pH-bepaling gebruiken.

Terecht zegt de schrijver, dat de vloeibare nitrazingeel-indicator, hoewel er vrij
aardige resultaten mee verkregen kunnen worden, te subjectief is, en alleen in geval
van nood gebruikt mag worden. Ook door A. wordt de grens voor beginnend bederf
bij pH 6,2 gesteld, welk cijfer bij walvisvlees meest op de 3e dag wordt bereikt, in enkele
zeer gunstige gevallen iets later.

Met betrekking tot bloed worden vooral het aantonen van bloed en van de soort
er van uitvoerig besproken. Bij de houdbaarheid worden de onderzoekingen van referent
iets uitvoeriger weergegeven, echter onvolledig en deels onjuist geciteerd.

In het hoofdstuk vleeswaren worden vooral de chemische methoden geciteerd, en
hetzelfde is het geval met vis. Waarschijnlijk houdt dit verband met het feit, dat de
repressieve keuring op levensmiddelen, incl. vlees en worst, onder de gezondheidsraad
is ondergebracht, die staat onder leiding van een arts.

Impetigo contagiosa bij biggen. Hjarre, Kontagiös pyodermi hos svin. Sk. Vet.
T. 1948, S. 662).

In het betreffende artikel wordt een beschrijving gegeven van een in Zweden nogal
veel bij jonge varkens in het warme jaargetijde voorkomende huidaandoening, die
veroorzaakt wordt door staphylococcen of streptococcen en die klinisch en morfologisch
veel overeenkomst vertoont met de impetigo bij de mens. Op zichzelf is deze aandoening,
die via huidverwondingen en door luizen experimenteel kan worden overgebracht,
goedaardig, doch zij treedt, zonder causaal verband, vaak op met ernstig verlopende
inwendige ziekten. Zij begint met snel in korstvorm overgaande vesiculae en pustulae,
en heeft vooral haar zetel rondom de ogen, op de buitenzijde der oorschelpen en de
zijden. F.r is enige gelijkenis met varkenspokken en daarop gelijkende aandoeningen,
doch het microscopische beeld is anders.

Methoden ter differentiatie van eiwitten. (Lehnert, Einige Bemerkungen zu der
Verwandtschaftsreaktionen bei der Eiweiss-Differenzierung unter besonderer Berücksichtigung der
Methode vort Satoh. Sk. Vet. T. 1948, S. 683).

In Zweden wordt men nogal eens voor de vraag gesteld, vast te stellen of bloed of
vlees af komstig is van een eland, rendier, ree, hert of rund. In de eerste plaats wordt
bij het onderzoek gebruik gemaakt van de praecipitatie-reactie, waarbij men echter
door de vrij krachtige heterologe reacties soms niet in staat is een definitief oordeel uit
te spreken. Het is de schrijver gebleken, dat men bij verdunning van het specifieke anti-
serum (in verschillende graad), zoals aangegeven door Satoh, waarbij de homologe
reacties het langst blijven bestaan, wel tot een beslissing kan komen, al wordt de nood-
zakelijke waarnemingstijd vrij sterk verlengd. Niet steeds is de uitslag constant, zodat
er nog vrij veel twijfelgevallen overblijven.

Het is de schrijver gebleken, dat de complement bindirigsreactie, uitgevoerd met sera
in verschillende verdunningen, meer specifiek is, en bovendien het voordeel heeft,
dat men ook zwak verontreinigd materiaal en troebele extracten kan gebruiken. Uit
is van belang, omdat men soms met kleine hoeveelheden moet werken, en filtratie
vaak met adsorptie van antigeen door het filter gepaard gaat.

Lehnert beveelt aan, beide methoden ter wederzijdse controle en bevestiging te ge-
bruiken. In verband met individuele verschillen in titer der sera acht hij het verder
gewenst, steeds verschillende anti-sera van elke eiwitsoort te gebruiken; verder moet
het eiwitgehalte in de extracten der te onderzoeken stof ongeveer gelijk zijn.

De schrijver, die beschouwd kan worden als de beste kenner van de veterinaire tand-
heelkunde, verdiept zich in deze publicatie in een critische en vergelijkende beschouwing
van het vraagstuk van de tandretentie. Naast een uitvoerige literatuurstudie worden
vier eigen gevallen bij dieren en één eigen geval bij de mens uitvoerig beschreven en
gedemonstreerd aan de hand van zeer fraaie Róntgenphoto\'s. Tandretentie komt het
veelvuldigst voor bij het paard, waar de haaktanden het veelvuldigst ontbreken (bij
merrie en ruin), dit kan als secundair geslachtskenmerk worden opgevat. Bij de hond
zou een speciale rasdispositie bestaan (nl. Bedlington, ruwharige fox en Boxer zouden
het veelvuldigst deze afwijking vertonen). Evenals bij de mens zijn bij de dieren de
haaktanden het veelvuldigst afwezig. Bij de hond ontbreken ook nog al eens praemo-
laren. Het ontbreken van molaren bij de hond wordt in dit artikel voor de eerste maal
beschreven. Voor een uitvoerig referaat leent zich dit artikel niet, zodat belangstellenden
in dit vraagstuk voor details naar het origineel worden verwezen.

The Relation of Distemper Infection to the Aetiology of Canine Encephalo-
pathies. J. R. M. Innes. The Veterin. Record 1949, 61, p. 73.

Naast een bijzonder belangwekkend en uitvoerig overzicht over de ontwikkelingsgang
van onze kennis van het hondenencephalitis vraagstuk aan de hand van de literatuur,
waarbij ook een aantal weinig bekende publicaties worden besproken geeft de schrijver
een overzicht over zijn eigen bevindingen bij 50 honden. In een aantal gevallen van
hondenziekte met zenuwverschijnselen werden aan de hersenen geen afwijkingen
gevonden. In een aantal van deze gevallen gelukte het echter wel het Carré virus aan
te tonen. Schrijver denkt dat een aantal van deze gevallen door voedselfactoren ver-
oorzaakt zijn. In een tweede groep werden evenmin orgaanafwijkingen gevonden,
geen ontstekingsverschijnselen in de hersenen, maar door de gehele hersenmassa glia-
verdichtingen. In twee typische Carré gevallen bestond een lymphatische meningitis
zonder encephalitis. In de grootste groep van gevallen bestond een gedissimineerde
encephalomyelitis met demyelinisatie.

In een drietal gevallen bestond een sterke vaatproliferatie in corticale en subcorticale
zóne en een sterke gliareactie. Alhoewel een virus kon worden aangetoond, is dit virus
volgens de nieuwste inzichten geen Carré virus (te lange incubatie).

Bij vier oudere honden bestond een pcrivasculaire lymphatische encephalitis met
sclerose. Tenslotte komt schrijver tot een bespreking van het schema van McIntyre c.s.
wat volgens schrijver het meest in overeenstemming is met onze huidige kennis. Ook
de bevindingen van oudere auteurs zijn met dit schema in overeenstemming. Voor
details worden belangstellenden naar het belangwekkende origineel verwezen.

In dit artikel wordt het klinisch beeld van hard pad disease in het kort besproken,
zonder dat hierbij nieuwe gezichtspunten worden geopend. Belangwekkend is slechts
de mededeling, dat schr. therapeutisch goede uitkomsten verkreeg met Pyridoxin
(drie maal daags 20 tot 40 mg), het enige bezwaar van deze therapie is de hoge prijs
van dit preparaat.

Ein Fall von Ostitis fibrosa des Schadels etc. J. Bodingbauer. Wiener Tierartzl.
\'949\' 3⁶» P- ⁶3-

Beschreven wordt een ponyschedel uit het Wecnse museum. De schedel van dit
20 jaar oude dier vertoont een hypostotische porotisch seniele ostitis fibrosa (volgens
de opvattingen van Christeller. een indeling waarmede referent zich niet kan ver-
enigen, aangezien dit schema geen rekening houdt met moderne aetiologische opvat-
tingen).

Aan het gebit vond schrijver cementhypoplasie en caries der kiezen, en glazuur-
hvpoplasie aan de snijtanden, verder sterke vervorming der wortels en verkorting
van het intra-alveolairc tandgedeelte. Irt de literatuur werden tot op heden bij het paard
geen gebitsveranderingen bij ostitis fibrosa beschreven. Alleen bij de kat werd dit gezien
(referent is echter niet overtuigd, dat het bedoelde geval werkelijk ostitis fibrosa was,
verder kan hij er aan toevoegen, dat hijzelf een hondcnschedel bezit, waar een ostitis
fibrosa in de zin van Christei.i.er aanleiding gaf tot veranderingen aan het gebit).

Die Staupe Sehmelzhypoplasien (Staupegebisz) des Hundes.J. Bodingbauer.
Schweizer Archiv Tierheilk. 1949. 91, p. 84.

Schrijver die op het standpunt staat, dat het zg. hondenziektcgebif inderdaad in de
meerderheid der gevallen een gevolg van hondenziektc is (een opvatting waarmede
referent het niet eens is) terwijl daarnaast rachitis een ondergeschikte rol als aetiologische
factor speelt geeft in deze bijdrage naast een uitvoerig literatuuroverzicht een uitvoerige
beschrijving van de veranderingen, die bij microscopisch onderzoek van de veranderde
tand gevonden worden. Het artikel is geïllustreerd met zeer fraaie micro- en macro-
photo\'s. Volgens schrijvers statistiek zou men deze afwijking meer bij herders en dobber-
manpinchers dan bij andere rassen aantreffen, bovendien zag schr. het hondenziekte-
gebit vaker bij de reu dan bij de teef. Omtrent de pathogenese meent schr. dat circulatie

stoornissen aanleiding geven tot beschadiging van ganoblasten en odontoblasten terwijl
daarnaast een gestoorde mineraalstofwisseling tot een onvoldoende verkalking voert.
Het lijden is niet erfelijk. Alleen wanneer het door rachitis is veroorzaakt is het in zekere
zin wel erfelijk aangezien de rachitisdispositie in hoge mate erfelijk is. Omtrent prophylaxe
en therapie zegt schr. ook thans evenals in een enkele jaren geleden verschenen publicatie
over hetzelfde onderwerp, dat parenterale zowel als enterale toediening van Vaduril
gunstig werkt. Therapeutisch komt daarnaast een mechanische behandeling der ver-
anderde elementen in aanmerking.

Docfheid tengevolge van bedwelming door lichtgas. Norman Comben.
Vet. Record 1949, 61, p. 128.

Een hond en twee katten geraakten bedwelmd door lichtgas. Na in de buitenlucht
gebracht te zijn, herstelde het bewustzijn zich. Alle drie patienten bleken echter vol-
komen doof te zijn. Herstel volgde bij alle drie na enkele weken. Een rondvraag bracht
schr. op het spoor van nog 5 dergelijke gevallen. In 2 gevallen herstelde het gehoor
zich niet. Men stelle in deze gevallen de prognose dus enigszins gereserveerd.

Penicillinetoediening continu of met interval. Tompsett, Timpanelli, Gold-
stein en McDermott (J.A.M.A. 1948, 139, p. 555).

Algemeen wordt aanbevolen om bij penicillinetoediening er naar te streven, gedurende
geruime tijd een constante concentratie van het geneesmiddel in het bloed te handhaven.
Aangezien penicilline snel wordt uitgescheiden kan men dit alleen bereiken door vele
malen per dag en ook des nachts in te spuiten. Men heeft getracht het bezwaar van
het grote aantal injecties wat hierdoor nodig is te ondervangen door het geneesmiddel
op te lossen in een medium dat langzame resorptie geeft of ook door toediening van
stoffen, die de uitscheiding remmen.

Tompsett, Timpanei.li, Goldstein en McDermott zijn van oordeel, dat het niet
beuezen is, dat deze continue toevoer van penicilline werkelijk de beste behandelings-
wijze is. Zij zijn van oordeel, dat ervaringen opgedaan met sulfaprrparaten zonder meer
toegepast zijn op de antibiotica, en dat dit tot het geloof geleid heeft, dat de continue-
toevoer ook bij de antibiotica de beste methode is. Aan de hand van de literatuur kan
echter worden aangetoond, dat ook een ander behandelingsschema toegepast kan wor-
den. Tompsett c.s. hebben nu aan een ruim patientenmateriaal getracht het bewijs
te leveren, dat hel ook mogelijk is een ziekte met penicilline even snel en afdoend te
genezen, indien men niet iedere 3 uur inspuit maar slechts 1 of 2 keer daags. Als ziekte
kozen zij pneumococcen pneumonie zonder complicaties. Uit hel uitvoerig overzicht,
waarin de resultaten vergeleken worden blijkt, dal inderdaad de patienten, die slechts
i tot 2 injecties per dag kregen even gunstig reageerden, als patienten die volgens het
klassieke penicillineschema werden behandeld. Speciaal opvallend is het temperatuur-
verloop, dat bij beide methodes volkomen gelijk is.

Uit deze onderzoekingen blijkt dus, dat het inderdaad mogelijk is, infecties met voor
penicilline gevoelige micro-organismen te genezen met een éénmaal per dag toegediende
penicillinedosis. Een frequenter toediening zou volgens Tompsett c.s. alleen nood-
zakelijk zijn bij infecties met kiemen, die weinig gevoelig voor penicilline zijn.

Volgens dit overzicht is de beste wijze om cobalt deficiënties bij huisdieren te be-
strijden, het toevoegen van cobaltzouten aan de voor het weiland gebruikte kunstmest.
Indien men het de dieren als zodanig per os wil geven zou een kleine dosis efficiënter
zijn dan een grote dosis (in verband met onvoldoende resorptie en snelle excretie).
Parenterale toediening van cobalt is zinloos, resorptie vindt alleen plaats vanuit het
maagdarmkanaal. Cobalt zou bij vitaminesynthese in de rundermaag een rol spelen.
Aangezien vitamine B12 (anti anaemisch) cobalt bevat, wordt gedacht dat biggen-
anaemie misschien een cobaltdeficiëntie is. Cobaltsulfaat werkt bij runderen met
ketosis eetlust opwekkend, hoewel het zelf niet antiketogeen werkt. Tenslotte bevat dit
artikel een korte beschrijving van alle vormen van cobaltdeficiëntie, die in verschillende
landen voorkomen.

Bestrijding van Tuberculose onder het rundvee. E. Graub, Über die Bekampjung
der Rindertuberkulose. Schwcizer Archiv Thk. XCI. 15, (1949).

„De veiligste methode om tuberculose in een besmet bedrijf uit te roeien", zo schrijlt hij,
„is het Amerikaanse systeem, „Stamping out" — d.w.z. het doden van alle op tuber-
culine reagerende dieren".

Bij gesaneerde beslagen is rekening te houden met het gevaar van infectie door tuber-
culeus personeel; een met bovine tuberculose besmette eigenaar heeft in 2J jaar tijds
zijn telkens weer met nieuwe, tuberculose-vrije dieren aangevulde veestapel besmet.
„Stamping out" dient overal te worden aangewend, waar voldoende geldmiddelen zijn.

Met het systeem van Ostertag is het in Duitsland niet gelukt tuberculose vrije
bedrijven te vormen. Dit systeem is daar kort voor de 2e wereldoorlog opgegeven.

Schrijver is een voorstander van de methode van Bang; deze is, vergeleken bij het
Amerikaanse systeem, een langzamere maar milde methode. Hiermede heeft men in de
Scandinavische landen en in Zwitserland goede resultaten bereikt. Het scheiden van
reagerende en niet-reagerende dieren is moeilijk; het openlaten van enkele plaatsen
in de stal of het plaatsen van een schot is onvoldoende. Met het poetsen der dieren
kunnen droge partikeltjes van de huid der dieren in de stallucht opgejaagd worden.
Daar de bacillen in de darm niet worden aangetast, is ook de mest (schoenen, stal-
gereedschap!) gevaarlijk. Als er een open lijder is, wordt in korte tijd het gehele ge-
bouwencomplex inclusief de mesthoop infectieus.

Het 2e gedeelte van \'s schrijvers betoog bepleit de noodzakelijkheid van een praeven-
tievc enting tegen tuberculose, aangezien ook tegen tuberculose immuniteit bestaat,
samenhangende met de aanwezigheid van levende tuberkelbacillen in het lichaam.
Reeds Koen en von Behring hebben vijftig jaar geleden bij runderen met humane
bacillen immunisatieproeven gedaan. Verder noemt hij de entstof van Calmette en
Guerin, die echter voor runderen sterk verzwakt is. Griffith en Dall.ing immuniseerden
kalveren met het door Wells in 1937 uit veldmuizen geïsoleerde murine type.

Sinds 1932 zijn door de schrijver proeven genomen met een weinig virulente bovine-
stam, de ,,P"-stam. Hiermede worden pasgeboren kalveren subcutaan geënt. De bacillen
vormen onder de huid een depot in de vorm van een pijnloze knobbel en verspreiden
zich lymphogeen tot de regionaire lymphklicr. Deze enting wordt later herhaald (niet
aangegeven hoeveel maal. Rel.). De bacillen blijven 3 jaar in leven. Dergelijke dieren
bleken zeer resistent te zijn tegen contactinfectie.

Kennelijk bedoelt Prof. Beijers met zijn artikel onder opgemeld opschrift in het num-
mer van i Mei jl. o.m. het inzicht in het vraagstuk te verbeteren en meningsverschillen
zo mogelijk te overbruggen. Ik wil proberen in het onderstaande hiertoe mede bij te
dragen. Het wordt tot mijn spijt hier en daar herhaling.

De door B. over 1935, \'39, \'48 voor Friesland, over \'35, \'39, \'43 voor het gebied der
Rijksbestrijding, over \'35, \'37, \'46 voor Utrecht enz. gegeven cijfers wijzen duidelijk op
aanzienlijke verbetering.

Hierover zijn wij het uiteraard eens. Niet echter, althans dat vermoed ik, over de
vraag: ,,Hoe kwam die verbetering tot stand?"

In afl. 19, jaargang \'48 gaf ik enkele cijfers voor het gebied der Rijksbestrijding, als:

In 1931—\'32 nam het aantal aangeslotenen toe van 7305 tot 7894 met 589. Van deze
waren er bij het eerste onderzoek mogelijk enkele of meerdere vrij. Ook zijn enkele of
meerdere der bedrijven van welke de 314 open lijders in 1931 kwamen in \'31—\'32 vrij
geworden.

Voor\'31 was de Rijksbestrijding nog zodanig in de kinderschoenen dat de gegevens
van toen met betrekking tot vrije bedrijven beter worden verwaarloosd.

Stel dat van de 589 nieuwe bedrijven uit 1931—\'32 100 dadelijk vrij waren en dat
van de erven van welke de 314 open lijders in \'31 afkomstig waren er 50, dank zij die
opruiming, vrij werden in \'32. (In het algemeen kan uiteraard het gunstig effect van het
verwijderen van open lijders eerst op langere termijn blijken) dan kan bij 918 min 150
is 768 der nieuwe vrije bedrijven ifi \'32 het opsporen van open lijders in het geheel
geen invloed hebben gehad.

Ook onderzoek der cijfers over andere perioden leiden regelmatig tot het resultaat:

„Op de vorming van vrije bedrijven kan hel opsporen van kenbaar open lijders hoogstens van be-
scheiden invloed zijn geweest."

Veruit het grootste deel der gecreëerde reactievrije bedrijven zijn dat heel duidelijk
geworden doordat niet alleen de kenbaar open lijders, doch ook de andere reageerders
zijn verwijderd. Wijlen Veenbaas noemde dat: „als de Bangse methode niet volledig
kan worden toegepast dient ze zo goed mogelijk te worden benaderd."

Aanvankelijk ging dat goed. De reageerders met en zonder merk werden gril door
niet-bestrijders gekocht zo tegen een tientje of iets meer onder de markt, l ot de CMC
zich, met medewerking der Rijksleiding, in haar gebied intensief met de bestrijding
ging bemoeien.

De prijs der reageerders daalde snel. De sanering der fokbedrijven werd ernstig
bemoeilijkt.

Daarna de verplichte aansluiting bij de bestrijding voor het centrale Westen, het
gebied dat bij logische opzet zeker het laatst voor verplichte aansluiting in aanmerking
had behoren te komen, behalve uiteraard gedeelten van de Hollanden en misschien
van Utrecht.

Het paard achter de wagen. Voor de benaders van het Bangse systeem werd het weer
moeilijker.

Het lijkt erop dat bij de leidende instanties nimmer is doorgedrongen, dat bij vrij-
willige bestrijding een doorgangshuis naar de slachtbank voor reageerders niet kan
worden gemist. En zeker niet als isolatie op de erven wordt verwaarloosd.

B. acht de tot nog toe verkregen resultaten bevredigend. Ik meen dat Nederland
bij goede leiding al enige jaren vrij had kunnen zijn.

Hieromtrent geeft B. aanwijzingen, waarmede ik mij goed kan verenigen, wat deugd
doet.

De duizenden in de loop der jaren gecreëerde vrije bedrijven bewijzen dat de boeren
wel willen en dat de sanering met zo heel moeilijk is.

Welnu. Maak ze financieel aanlokkelijk, zoals dezerzijds herhaaldelijk is gesuggereerd
en nu ook door B. wordt aanbevolen.

Een hogere prijs voor melk van vrije bedrijven, ev. ook voor die van goed en met
succes geïsoleerde vrije dieren met ev. het uitzicht, dat de melkafzet in het gedrang
komt, als er niet wordt opgeschoten en het zal hard kunnen gaan.

Ten slotte is er een belangrijke maar. De tuberculine geeft te veel miswijzingen,
zoals B. uiteenzet. Ze waren er voorheen ook, echter niet zo bezwarend.

Er is ook erge knoeierij, zoals niet anders is te verwachten, waar iedereen over allerlei
tuberculine of wat zo wordt genoemd kan beschikken.

Ik wijs er nog eens op, dat een goede serum- en entstoflenwet verbetering zou geven.

Wat de export betreft, ook door B. genoemd : het is mis, dat de exporteur de dierenarts
aanwijst. De dienst neme dat in eigen hand.

In het nummer van 1 -1 -\'49 van ons tijdschrift heeft prof. Krediet een artikel ge-
publiceerd onder de titel „Dierenarts worden". Op blz. 16 van dat artikel wordt erover
geklaagd dat de studenten zo\'n gebrekkige kennis van hun moedertaal bezitten. Natuur-
lijk kunnen wij, ouderen daaraan weinig verhelpen. Het enige wat wij kunnen doen
is het geven van een goed voorbeeld. In dit opzicht laat de schrijverij in ons tijdschrift
nogal wat te wensen over.

Zo heeft in het laatste nummer van ons tijdschrift een schrijver het tot 3 maal toe
over het,.restloos" verdwijnen van een gezwel en 1 maal over de therapeutische,.breedte"
van een geneesmiddel. Het is mij niet geheel duidelijk waarom in deze gevallen de goede
Nederlandse woorden moesten worden vermeden.

Gelukkig heeft de betrokkene het niet zo bont gemaakt als in zijn ingezonden stuk
voorkomende op de bladzijden 380 -384 van het tijdschrift van het vorige jaar. Dit
zit vol taal- en stijlfouten. Zo komt er de volgende zin in voor:

„Zij, die alleen gevoelig zijn voor zakelijke argumenten, noemen wij de economische
betekenis van de pelsdieren en het gevogelte, wier ziekten, van deze zijde beschouwd,
zowel bij de dierenarts te plattelande als bij de kleine-huisdicrenpracticus thuishoren."

Dit fraais prijkt nog wel in een pleidooi voor meer waardering van de geneeskunde
der kleine huisdieren.

Weet pleiter wel dat deze waardering ook afhangt van de taal die hij als beoefenaar
van deze geneeskunde schrijft ?

De Benelux Region van The Biometric Society (opgericht te Woods Hole, Massachusets,
U.S.A. op 6 Sept. 1947) zal ter voorbereiding van een Benelux-vertegenwoordiging
naar de 2nd International Biometric Conference (30 Aug. a.s. te Genève) op 2 Juli a.s.
een Benelux-Biomelrische-Dag houden.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104. Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400- i 1413, Gironummer 511606 van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Zoals bekend, wordt door verschillende dierenartsen sinds enige tijd op verzoek
van de fa. Organon medewerking verleend aan het verzamelen van een quantum
bloed van merriën, die door bepaalde hengsten zijn gedekt.

Het Hoofdbestuur acht het gewenst, dat het honorarium, dat de dierenartsen hiervoor
in rekening brengen zoveel mogelijk uniform is.

In verband hiermee wordt de dierenartsen, die bij dit werk betrokken worden, ge-
adviseerd zich te houden aan een tarief van ƒ 7.50 per behandeld dier.

Wanneer de afstand, die afgelegd moet worden, vrij groot is, kan bpvendien een
vergoeding in rekening gebracht worden voor gemaakte verplaatsingskosten.

Van de afdeling Overijssel werd een bedrag van ƒ 50.— ontvangen, bestemd voor
het Ondersteuningsfonds.

Hel Hoofdbestuur wil ook op deze manier de afdeling Overijssel dank zeggen voor
deze gift.

Op verzoek van de secretaris van de V.V.A.A. wordt meegedeeld, dat het Bestuur
der V.V.A.A., bij de Jaarvergadering van 26 Mei j.l. als volgt werd samengesteld:

Jhr. Dr. G. J. Th. Beelaerts van Blokland, arts te Driebergen, voorzitter; J. J. A.
Aghina, arts te Amersfoort, secretaris; Dr. D. M. Hoogland, dierenarts te Breukelen,
penningmeester; M. Vermooten, tandarts te Utrecht, vice-voorzitter; H. F. Smith,
tandarts te Hilversum, loco-secretaris-penningmeester; F.. N. v. d. Bergh, arts te
Amersfoort; H. A. V. Giesberger, arts te Zeist.

Het aantal leden, dat op 1 Jan. 58 bedroeg, vermeerderde met 4 nieuwe leden, terwijl
door vertrek het aantal met 2 en door bedanken met 1 verminderde, zodat het ledental
op i Jan. 1949: 59 bedraagt.

In het Bestuur kwam enige verandering, doordat collega P. Sjoi.lf.ma bedankte als
Bestuurslid en als Afgevaardigde in het Algemeen Bestuur.

Als Bestuurslid werd hij opgevolgd door collega R. Venema, terwijl S. Santema
hem opvolgde als afgevaardigde in het A. B.

In 1948 werden 3 gewone afdelingsvergaderingen gehouden en wel op 28 Mei, 24
Sept. en 23 Dec. De eerste vergadering was geheel gewijd aan maatschappelijke belangen,
op de tweede hield coll. Sjollema een causerie over z\'n reis naar Denemarken, terwijl
op 23 Dec. Dr. Verdam, van Organon, Oss, een lezing hield over hormonen.

Maatschappelijk werd veel tijd besteed aan de door het H.B. voorgestelde Statuten-
en Reglementswijziging.

Verder werd een rapport over salariëring keuringsveeartsen-practici aangeboden.

In combinatie met de afd. Groningen-Drenthe werden 2 wetenschappelijke vergade-
ringen gehouden n.1. op 14 Jan. te Olterterp, waar de Professoren Romijn en Seekles
spraken, elk op zijn gebied, over: Het autonome zenuwstelsel.

en op 18 November te Groningen waar Dr. J. W. Thijn sprak over het morphologisch
bloedonderzoek.

Op 8 Juli vond onze diësviering plaats. Er werd een excursie gehouden naar Meppel
met eigen auto\'s, voor de bezichtiging van de fabriek van Brocapharm, met terug een
rit door de Noord-Oostpolder naar Heerenveen, waar in Hotel Vernimmen het diës-
diner plaats vond. Een zeer geslaagde dag.

Alle vergaderingen werden gevolgd door een gemeenschappelijke maaltijd, waaraan
echter door te weinig collega\'s wordt deelgenomen. Ook dit is een middel om het contact

onderling te verstevigen, evenals het bezoeken van de regelmatig gehouden kring-
vergaderingen. Er kan niet genoeg op gewezen worden, dal onderling contact, zelfs
wanneer dit hoofdzakelijk aan gezelligheid is gewijd, één der beste middeien is, de
goede collegiale verhoudingen in \'t leven te roepen of te bestendigen. Wel kwamen
in 1948 geen klachten in over handelingen, in strijd met deze verhoudingen, maar
wij mogen daarbij niet vergeten, dat de tijdsconjunctuur hierbij een belangrijke rol
speelt. Het is nu de tijd op deze dingen te hameren, opdat straks, mochten slechtere
tijden komen, de goede verhoudingen sterk gefundeerd zijn. Met deze wens besluiten
wij dit 63ste jaarverslag. De secretaris, Santema.

De vergadering wordt bezocht door 25 leden, de voorzitter van het H.B. en 2 af-
gevaardigden van de afd. Groningen-Drenthe. li ij de mededelingen komt eerst ter sprake
de zuivering. De vergadering stelt zich op het algemene standpunt, leden, geschrapt
als politiek delinquent, weer in de gelegenheid te stellen lid te worden van de Maat-
schappij, als alle verdere omstandigheden hiervoor zouden pleiten. Op delicate wijze
dient elk geval op zichzelf te worden beschouwd en behandeld.

Verder wordt besproken de kwestie van het instellen van een veterinaire geneesmidde-
lenconventie. De vergadering meent hier wel enige addertjes onder het gras te ontdekken
en verzoekt het H.H. bij deze procedure vooral rekening te houden met de mening
van de afdelingen.

Het jaarverslag en het financieel verslag van de penningmeester worden beide goed-
gekeurd.

De tongen, waaronder enkele zeer scherpe, kwamen eerst recht los bij de bespreking
van de beschouwing over de tuberculosebestrijding. Publicatie moet volgens de vergade-
ring beslist worden afgewezen, zodat alleen moet worden volstaan met de mededeling
dat de afd. Friesland afwijzend staat tegenover de suggestties in deze beschouwing
naar voren gebracht.

Hierna houden de collegae A. v. d. Schaaf en 1.. v. d. Sluis hun lezing
over Steriliteit bij .1tieren met projectie. Eerstgenoemde behandelt het labora-
toriumonderzoek (path. anatomie en spennaonderzoek) terwijl v. d. Sluis het clinisch
onderzoek voor zijn rekening neemt. De voorzitter zegt beide sprekers dank voor hun
interessante inleiding.

Bij de rondvraag doet de voorzitter mededeeling van het betreurenswaardige feit
dat weer een collega geschrapt is voor exportkeuring wegens frauduleuze handelingen
bij het invullen der verklaringen. Hij waarschuwt hiertegen met klem, hierbij de op-
merking makende, dat het Bestuur in deze gehl-el staat achter de Inspecteur.

Verder komt de voorzitter met een voorstel voor onze dies-viering begin Juli, hetgeen
door de vergadering wordt goedgekeurd.

Tot slot volgt een demonstratie van coll. v. d. Schaaf. Gedemonstreerd worden
enkele kikkerharten van biggen uit één toom en een kikkerhart van een veulen dat
3 dagen heeft geleefd.

Tevens vindt nog demonstratie plaats van enkele testikels van stieren met epidydimis-
degeneraties.

Na sluiting verzamelen een tiental leden met gasten en sprekers zich voor een gemeen-
schappelijke maaltijd. Santema. secretaris.

Beknopt verslag van de Afdelingsvergadering gehouden te Tilburg op
Zaterdag 21 Mei 1949, in restaurant „Modern".

Alhoewel de vergadering was uitgeschreven om half drie in de namiddag kon vanwege
de zeer geringe opkomst (8 leden) de bijeenkomst eerst na drie kwart uur geopend worden.
Ook toen waren nog weinig leden aanwezig, waarover de Voorzitter zijn ontevredenheid
uitte. De aanwezige leden werden welkom geheten, speciaal de Voorzitter van de
Maatschappij Dr. Kramer en de spreker van hedenmiddag Dr. Diemont Jr.

De presentielijst is getekend door 19 leden, terwijl tevens aanwezig zijn Rutgers uit
Roermond, secr. afd. L., het candidaat-lid J. v. n. Graaf, Dr. Diemont en Dr. Kramer.

De notulen van de vorige vergadering, die aan alle leden in extenso zijn toegezonden,
worden zonder bemerking goedgekeurd. Naar aanleiding hiervan wordt de Westgroep
Brabant verzocht een practicus aan te wijzen voor aanvulling van het bestuur in de functie
van tweede secretaris.

Aangaande Cursus Post-Universitair onderwijs wordt besloten deze voorlopig vanwege

de geringe belangstelling niet te doen doorgaan, doch eerst over het onderwerp „Steril -
teit bij het rund" een lezing te doen houden door personeel van de gezondheidsdiens ,
eventueel in samenwerking met collega v. d. Schaaf.

a. Pensioen oud-res. paardenartsen-actie zal worden voortgezet, eventueel in samen-
werking met de vereniging voor oud-strijders en de ver. res. officieren landmachi.

b. Uitnodiging afdeling Noord-Holland. — Het bestuur zal in contact treden met de
secretaris Bruins. Als data voor tegenbezoek worden genoemd 2 en 3 Juni a.s. Kosten
ongeveer 15—20 gld. per persoon. Het bestuur zal nog een circulaire doen uitgaan
voor deelname.

c. Circulaire ,.diergeneesmiddelvoorziening" uitgaande van het H.B. Uitvoering
wordt in het volste vertrouwen overgelaten aan het H.B., de samen te stellen Commissie
en de conventie.

Dierenarts J. van der Graaf te Eindhoven wordt met 18 stemmen voor en 1 sten
blanco aangenomen als lid.

Hierna houdt Dr. Diemont zijn causerie over het onderwerp „Correctie van onwillige
paarden", die met zeer veel interesse wordt gevolgd, waarna de aanwezigen zich ver-
zamelen aan de gezamenlijke maaltijd. Na het diner wordt de circulaire over tuberculose-
bestrijding in bespreking gebracht. Uitvoerig wordt hierover van gedachten gewisselc.
Besloten wordt om zoveel mogelijk aan te dringen op isolatie van besmet vee en gewestelijk
nadere maatregelen uit te werken door de gezondheidsdienst voor hen, die onvoldoend-\'
medewerking verlenen en tevens duidelijk te doen uitkomen, dat hel mindere succes
zeker niet te wijten is aan de activiteit van de dierenartsen.

Het mond- en klauwzeertarief wordt vastgesteld op ƒ 2.50 voor groot vee en ƒ 2.oi
voor klein vee.

De bespreking over het verloop der K.l. en de tarieven wordt aangehouden in verband
met enige moeilijkheden, die gerezen zijn tussen de commissie van toezicht en de K.I.-
vereni gingen.

De belangrijkste agendapunten waren de verslagen van de vergaderingen met de
provinciale veehouderijcommissie en met de contactcommissies van Noord- en Zuid-
I lolland, en verder de ingekomen stukken, waarbij vooral de circulaire van het H.B.
aller aandacht vroeg.

Dr. Kramer, als gast aanwezig, gaf op verzoek van de voorzitter nogmaals een uit-
eenzetting. Principieel waren vrijwel alle leden het met Dr. Kramer eens, alleen vroeg
men zich af of het financieel uitvoerbaar was; ook wilde men het niet laten bij registreren
op stallen der onwillige veehouders.

Prof. Beijers verzocht Dr. Kramer bij de regering aan te dringen op meer financiële
steun, ook mede in verband met de noodzakelijke isolatie der reactiedieren.

Voor de excursie naar „De Schothorst" op Zaterdag 11 Juni gaven zich een 20-tal
leden op. De deelnemers zullen 1.30 n.rn. vertrekken van het terrein van de Faculteit.

Het Hoofdbestuur heeft aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
F. W. J. Swart, Waalderstraat 20, Den Burg (Texel).

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd
door: J. A. J. M. Peters, Steenstraat 39. Oldenzaal.

Collega Peters zet de praktijk voort van collega A. J. M. Paulusse te Oldenzaal.

P. J. M. H. Boots te Breda, die bij beschikking van 23 April 1949 is geschorst in zijn
betrekking van tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst
in het district Zeeland—Westelijk Noord-Brabant, wordt met ingang van 1 September
1949 als zodanig ontslagen.

EEN NIEUWE METHODE TER BEOORDELING VAN DE
BEWEEGLIJKHEID VAN RUNDERSPERMATOZOÏDEN

Zoals bekend wordt momenteel in Nederland bij de beoordeling van de
motiliteit der spermatozoïden gebruik gemaakt van de aanduidingen
,,massale beweeglijkheid" (wolkvorming) en ,,individuele beweeglijkheid", waarbij
men elk dezer heeft onderverdeeld in 4 graden. Deze kwaliteiten worden
uitgedrukt door aan goede en minder goede monsters respectievelijk de
beoordeling , , en toe te kennen.

Gezien het feit dat men blijkbaar niet zo eenvoudig een andere kwali-
teitsbeoordeling heeft kunnen uitwerken die aan de practische eisen
voldoet, heeft genoemde methode zich alom ingeburgerd. Een groot
bezwaar echter van deze methode schuilt in de subjectiviteit, waardoor
vergelijking van spermamonsters, die met betrekking tot genoemde be-
weeglijkheid door verschillende onderzoekers werden beoordeeld, moeilijk-
heden oplevert.

De hier te beschrijven methode is een objectieve en zal dus, mits de proef
steeds onder dezelfde omstandigheden wordt uitgevoerd, vermoedelijk goed
vergelijkbare resultaten kunnen leveren. De maat waarin de beweeglijkheid
der spermatozoïden wordt uitgedrukt is het aantal mm waarover zij zich in een
tijdsbestek van 50 minuten verplaatsen.

De apparatuur is een zeer eenvoudige. Het geheel bestaat uit een
voorwerpglas (voor uitstrijkje) V_r Daarop worden met canadabalsem
reepjes glas gekit, die uit een tweede voorwerpglas V₂ worden gesneden
zodanig, dat de ruimte ABCD wordt uitgespaard. Aldus krijgt men een
ruimte die een lengte heeft AB = 65 mm, een breedte AD = 6 mm en
een hoogte pq = 0.8 mm (dikte van het opgekitte voorwerpglas). Op
een afstand 6 mm van AD wordt een klein stukje metaal of gekleurd
glas gekit op Vj, waardoor van genoemde ruimte een kleinere ruimte
ADEF wordt afgescheiden. De hoogte van dit drempeltje bedraagt 0.5 mm,
de breedte 2 mm. Daarboven blijft dus een spleetvormige ruimte van
0.3 mm vrij. Met behulp van een derde voorwerpglas V₃ kan het geheel
van de buitenlucht worden afgesloten.

Alvorens het apparaat te vullen wordt de bovenvlakte van V₂ terzijde
van DC en AB met vaseline ingevet. Ditzelfde wordt gedaan met de
daarmee overeenkomende delen aan de ondervlakte van V₃, zodat beide
gemakkelijk over elkaar verschuifbaar zijn en tevens vast op elkaar gekleefd
worden.

De ruimte BCEF wordt met buffer (Romijn 400) gevuld met behulp
van een pasteurse pipet, waarna het voorwerpglas V₃ van links naar
rechts over V₂ wordt geschoven, waarbij er voor wordt gezorgd dat de
buffer niet over het drempeltje in de ruimte ADEF komt. Is er te weinig
buffer in de ruimte BCEF aanwezig, wat blijkt doordat er een grote

luchtbel onder V₃ treedt, dan wordt wat meer buffer toegevoegd. Een
teveel aan buffer wordt naar behoefte met een stukje filtreerpapier weg-
gezogen.

Het voorwerpglas V₃ wordt op de genoemde wijze doorgeschoven
totdat de toestand is bereikt zoals deze in fig. 2 is aangegeven. De zeer
kleine opening tussen V₃ en het drempeltje moet eveneens met buffer
gevuld zijn.

Vervolgens wordt eveneens met een pasteurse pipet de ruimte ADEF
met sperma gevuld en V₃ verder doorgeschoven totdat V₁₍ V₂ en V₃elkaar volkomen bedekken. Hierbij treedt dikwijls al een kolom sperma
ter breedte van FE enkele mm over het drempeltje, hetgeen na enige
routine te hebben verkregen tot een minimum kan worden beperkt. Het
beste is dit te voorkomen door zoveel sperma te nemen, dat genoemde
ruimte juist kan worden opgevuld.

Nu wordt het geheel in een broedstoof bij 38 °C. geplaatst. De stand
moet horizontaal zijn; zelfs de geringste afwijking hiervan geeft aanleiding
tot foutieve resultaten.

Na 30 minuten wordt bepaald over welke afstand de spermatozoïden
zich gaande van FE naar rechts hebben verplaatst. Dit geschiedt onder
het microscoop met objectief 10 X. De lengte van de spermakolom, die
eventueel bij het vullen over het drempeltje kwam, dient voor het inzetten
met een lineaal in mm te worden gemeten en na de proef van de gevonden
afstand te worden afgetrokken. De lengte van de afgelegde weg wordt

Met betrekking tot het microscopische beeld zij nog het volgende
vermeld. Gaande van F naar B (nadat het apparaatje gedurende 30 min.
in de broedstoof heeft gestaan) zien wij de dichtheid van het sperma
steeds meer en meer afnemen en daarmee natuurlijk in de eerste plaats
de wolkvorming, aangezien deze een manifestatie is zowel van de dichtheid
van het sperma als van de individuele beweeglijkheid. De steeds ijler
wordende spermamassa houdt in vele gevallen plotseling op waardoor
het in deze gevallen mogelijk is zeer nauwkeurig de grens te bepalen.
In andere gevallen is de overgang meer geleidelijk, waardoor de be-
oordeling wat moeilijker wordt, maar waarbij men desondanks toch wel
een grens kan bepalen. In deze gevallen laat men de slechts enkele zeer
ver uitgezwermde spermatozoïden buiten beschouwing. Komt men bij
een bepaald monster niet tot een resultaat, dan brengt herhaling van de
proef in de meeste gevallen uitkomst.

In tabel I zijn enkele gegevens samengevat, waarbij naast de gangbare
beoordeling de uitkomsten worden gegeven verkregen met de boven
beschreven methode.

Nagegaan werd in hoeverre de breedte van de ruimte ABCD van
invloed was op de proefuitkomsten. Behalve in een apparaat met een
breedte AD = 6 mm werden ook enkele proeven gedaan in apparaten waar
AD resp. 3 mm en 10 mm was. Uit de resultaten blijkt dat de breedte
geen merkbare invloed op de proefresultaten uitoefent (tabel II).

Bij een aantal monsters werd de beweeglijkheid van de spermatozoïden
bepaald direct na afname en nadat de monsters gedurende een aantal
uren bij kamertemperatuur waren bewaard. Deze resultaten zijn in
tabel III samengevat. Er blijkt geen essentiële verandering te zijn op-
getreden.

Ook werd nagegaan de invloed van de spleetwijdte. Hiertoe werd
een aantal proeven gedaan (tabel IV) waarbij de spleetwijdte resp. 0.15

en 0.3 mm was. Hieruit blijkt dat naarmate de spleet nauwer wordt de
verplaatsing minder groot is, waardoor handhaving van één bepaalde
maat — wij nemen hier 0.3 mm — noodzakelijk is.

Beschouwen wij thans nogmaals tabel I en nemen wij de monsters
die met betrekking tot hun individuele beweeglijkheid met een gelijk
aantal -f werden gewaardeerd samen en bepalen wij van elk dezer groepen
de gemiddelde afstand waarover de spermatozoïden zich hebben ver-
plaatst, dan blijken deze gemiddelde waarden voor de groepen > >
en resp. te zijn 4 mm, 16 mm, 19 mm en 20 mm. Deze
opvolging klopt met de waardering in het thans gebezigde systeem.

Men diene er zich van bewust te zijn dat dit louter toeval zijn kan,
daar bij weloverwogen beschouwing moet worden toegegeven, dat de
hier besproken nieuwe beoordelingsmethode een geheel andere is dan
de thans gebruikelijke methode. Immers bij laatstgenoemde methode
wordt met de individuele beweeglijkheid behalve de individuele beweeglijk-

heid in letterlijke zin (snelle beweging, ronddraaiende beweging etc.)
nog veel meer bedoeld een wel of geheel niet bewegen van de afzonderlijke
spermatozoïden.

Men kan zich voorstellen dat het door middel van schatting mogelijk
is te beoordelen welk percentage der spermatozoïden wel en welk percen-
tage niet beweegt, maar om de abnormale beweging tevens in deze pro-
centuele schatting te betrekken lijkt mij gewaagd. Het is dan ook niet
verantwoord met de oude klasseindeling als basis door middel van theo-
retische berekening de gegevens verkregen met de nieuwe methode op
hun betrouwbaarheid te toetsen.

De verplaatsing in mm zoals die hier wordt vastgesteld is afhankelijk
van de individuele activiteit, waarbij men dient te bedenken dat elke
spermatozoïd een veel grotere afstand heeft afgelegd dan overeenkomt
met het punt waarop deze zich op dat moment bevindt. Vanzelfsprekend
blijven de niet-bewegende spermatozoïden bij deze beoordelingswijze
geheel buiten beschouwing. Naast deze methode is het voor de praktijk
dan ook gewenst om met behulp van een telkamer het percentage inactieve
spermatozoïden te bepalen. Het probleem van de verplaatsing der sperma-
tozoïden is zo gecompliceerd, dat dit in deze korte bespreking slechts
terzijde kon worden aangeroerd.

Aangezien het materiaal waarmee de proeven zijn uitgevoerd voor
een niet onbelangrijk deel afkomstig was van patiënten, die ter beoordeling
in de kliniek van Prof. v. d. Kaay waren opgenomen, kon geen gemiddelde
waarde worden vastgesteld waaraan de beweeglijkheid dient te voldoen,
om een spermamonster als goed te kunnen kwalificeren.

Mocht er in de praktijk der K.I. belangstelling bestaan voor de beschre-
ven methode dan dient men natuurlijk in de eerste plaats een dergelijk
gemiddelde vast te stellen, uitgaande van spermamonsters van dieren
die wat bevruchtingspercentage betreft, als goed kunnen worden aan-
gemerkt. De bedoeling van dit artikel was alleen om deze methode onder
de aandacht van belanghebbenden te brengen.

Een nieuwe methode werd beschreven ter bepaling van de individuele
activiteit van spermatozoïden. Gemeten werd de afstand waarover de
spermatozoïden zich per tijdseenheid (30 min.) hebben verplaatst.

A new method has been described to determ the individual activity of buil spermatozoa.
The distance has been measured that they covered in 30 minutes.

Naast mijn werkzaamheden aan de faculteit voor Diergeneeskunde der
Indonesische faculteit heb ik het voorrecht gehad in verschillende delen
van Indonesië van naderbij kennis te maken met de paardenfokkerij,
de veeteelt en in de problemen, welke op dit gebied bestaan, een inzicht
te krijgen. Deze problemen zijn van velerlei aard en liggen op verschillend
terrein. Aangezien het niet mogelijk was om in een half jaar alle gebieden
van dit uitgestrekte land te bezoeken, moet ik mij in dit overzicht de be-
perking opleggen om slechts over datgene wat ik van nabij gezien heb te
berichten.

Dat het mogelijk was om nog zoveel te zien is in de eerste plaats te
danken aan de voortreffelijke verbindingen, door de K.L.M. tot stand
gebracht en de grote medewerking en hulp, die ik van een aantal collegae
bij voortduring mocht ontvangen.

Dank zij het goede vervoer en deze hulp bereisde ik Oost Java, Madoera,
Bali, Soemba en Zuid-Celebes, terwijl van uit Buitenzorg enige malen
de omgeving van Bandoeng werd bezocht.

Wanneer ik dan eerst wil beginnen met hetgeen ik zag op rundveeteeltgebied,
moet ik toch enige algemene beschouwingen vooraf laten gaan.

Een ieder, die met kennis van de West-Europese en Noord-Amerikaanse
veeteelt naar Indonesië komt, staat aanvankelijk enigermate onwennig
tegenover het gebruik, het onderhoud van het vee en de gehele economie
van het bedrijf, dat zozeer verschilt van hetgeen wij uit eigen aanschouwing
en medewerking kennen. De mentaliteit van de boer (tani) veehouder
is zo geheel verschillend, de sociale verhoudingen zijn zó anders, dat men
even moet wennen om allerlei toestanden en maatregelen in de juiste
proporties te beoordelen.

Hoogst belangrijk is b.v. dat bedoelde mentaliteit in het algemeen
medebrengt een minder grote zorg voer eventueel komende slechte tijden.
Hoe belangrijk dit is kan men nagaan, wanneer men zich voorstelt dat
in ons klimaat eens minder zorg zou worden besteed aan het verzamelen
en bewaren van veevoeder. En hoewel zomer en winter hier een groter
contrast vormen, zou toch ook in een land, waar droge tijden soms lang
duren, de veehouderij enorm vooruit kunnen gaan, wanneer een gedeelte
van het overvloedige veevoeder in de natte moesson geconserveerd werd
om in de droge tijd te kunnen worden gevoerd.

Hier en daar wordt hooi gewonnen, de B(urgerlijk) V(eeartsenijkundige)
D(ienst) heeft al voor enige jaren proeven genomen met het inkuilen
van groenvoeder, doch het zal nog even duren alvorens de tani met over-
tuiging deze methoden zal toepassen. Verder is de bedrijfsvoering in de
somtijds zeer kleine bedrijven van de intensieve landbouwgebieden uiter-
mate eenvoudig en wordt niet ver in de toekomst gekeken. Niet dat het
ontbreekt aan intelligentie en overleg, want wanneer men de sawahbouw
aanschouwt, waar ieder perceeltje, soms niet veel groter dan een paar
vierkante meter de nodige hoeveelheid water krijgt, dan bespeurt men pas

hoezeer deze bevolking kan samenwerken om het welslagen van de oogst
te bevorderen.

Met primitieve hulpmiddelen, een bamboekoker hier, een eenvoudig
overstortje daar, weet men een doelmatige irrigatie tot stand te brengen.

Een eeuwenoude traditie heeft deze landbouw in deze omstandigheden
tot een grote mate van perfectionisme opgevoerd.

Al wordt deze oude rijstcultuur geheel door de bevolking uitgeoefend,
toch kan ik niet nalaten ook met bewondering te gewagen van de grotere
kunstwerken ten dienste van de landbouw hier door Europese ingenieurs
aangelegd. Kilometers lange irrigatiekanalen met verdeelsystemen, een
prachtige stuwdam op Zuid-Celebes, zorgen voor aanvoer van grote
hoeveelheden water, die door de dessa-bewoners dan verdeeld worden
over hun landerijen.

Toch kan de eeuwenoude rijstcultuur, evenmin als de jongere veehouderij
naar Westerse economische maatstaven worden gemeten.

De lezer zou kunnen vragen, of dit ook inderdaad nodig is. Deze vraag
beantwoord ik met een volmondig ,,ja" voor zoverre zij de veeteelt betreft
(de landbouwtechnische zijde behoort niet tot mijn terrein). Ja, want in
Indonesië bestaat op het ogenblik het grote probleem om de bevolking
aan voldoende dierlijk eiwit in de voeding te helpen, terwijl op den duur
door rationele veeteeltmethoden een surplus aan producten voor uitvoer
kan ontstaan. Hiervoor is het echter nodig dat geleidelijk de moderne
methoden uit Europa en Amerika worden overgenomen. Het behoeft
geen nader betoog dat de begrippen, welke daaraan ten grondslag liggen
slechts langzaam kunnen doordringen.

Wanneer wij bedenken dat de melkproductiecontróle aan het einde
der vorige eeuw in Denemarken begon en nu, ongeveer 50 jaar later
deze controle in West-Europa nog verre van algemeen is, dan kan riet
worden verwacht dat onder de zoveel moeilijker omstandigheden in In-
donesië moderne maatregelen op veeteeltgebied binnen korte tijd algemeen
in toepassing zullen worden gebracht.

Temeer daar in sommige delen van het uitgestrekte eilandenrijk nog
zeer primitieve toestanden heersen en de tani evenals de Europese boer
geneigd is om een langdurig bestaande werkwijze vast te houden.

Na voldoende voorlichting en de stichting van voorbeeldbedrijfjes (of
bedrijven) in samenwerking met de landbouwvoorlichtingsdienst twifel
ik niet aan tot standkoming van verbeteringen en de bloei van de rundvee-
houderij. Er zijti enkele zeer gunstige factoren aan te wijzen.

i°. de B.V.D. heeft er steeds voor gewaakt om op kleinere eilanden
met een behoorlijk goede rundveeteelt, runderen van andere rassen te
doen importeren.

2°. de ambtenaren van de B.V.D. hebben gelijk gekregen wat betreft
de kruising van het Javarund met de Ongole-Zebu; men is er daar in
geslaagd om een goed type Zebu te fokken dat voor de transportdienst
uitstekend geschikt is. De grading-up, niet alleen met raszuivere stieren,
doch ook met niet zuivere doch „hoog in \'t bloed" staande stieren heeft
succes gehad. Verschillende fokproducten, afkomstig uit Midden-Ja^a,
heb ik kunnen vergelijken met de raszuivere Ongole op Soemba, ik heb
geconstateerd dat de Javaanse nafok buitengewoon goede, typische dieren
leverde. Wel kan de kleinere en sobere Javaanse koe het landbouwwerk

op de Sawah\'s verrichten, doch voor transportdiensten zijn de Ongole\'s
véél beter en worden veel gevraagd.

Ongetwijfeld neemt de grotere Ongole meer voedsel op, doch vooral
in droge streken is het bijna wonderbaarlijk te zien hoe goed de conditie
van de Zebu zelfs gedurende de droogste tijden, als het gras tot hooi
verdort op stengel, nog blijft. Wat nu punt i betreft het volgende.

De beste inheemse rundveerassen zijn: het Madurese vee en het Bali-
vee, terwijl ik daarnaast ook wel als inheems, al zijn ze later ingevoerd,
mag noemen hst Ongole-rund.

Hoewel binnen deze rassen een zekere variabiliteit bestaat, acht ik die
voor de beide eerstgenoemde rassen niet groter dan die in de goede Europese
rassen, terwijl de Ongole zeer uniform is, genetisch ook uniform moet zijn,
daar het grote aantal dieren afkomstig is van beperkte importen uit het
toenmalige Brits-Indië.

De dieren van de drie genoemde rassen zijn bestemd voor trekdienst,
om later als vleesleveranciers te worden verhandeld. Nog te weinig betekenis
wordt vaak gehecht aan de organische mest, die een belangrijk nevenproduct
van de rundveehouderij zou kunnen vormen, doch slechts hier en daar
naar waarde wordt geschat.

De beoordeling, waardering en selectie van de fokdieren in deze rassen
is gemakkelijker dan bij het melkvee, daar het bezit van de eigenschappen
voor vleesvorming gemakkelijker is waar te nemen.

Het is behoorlijk goed te beoordelen aan het extérieur van een dier
of het een goede vleeskoe is, terwijl dit voor de melkproductie nog maar
een précaire geschiedenis genoemd moet worden, zoals hoe langer hoe meer
uit onderzoekingen blijkt.

Phenotypisch zijn dus vrij gemakkelijk de beste dieren uit te zoeken.
Op grond van het feit dat de verschillende physiologische eigenschappen
op een aantal genen berusten (niet één enkel gen) kan aangenomen worden,
dat de phenotypisch goede exemplaren groter kans geven op goede nakome-
lingen dan de slechter uitziende dieren.

Wanneer de ambtenaren van de B.V.D. met hun hulppersoneel er dus
in slagen om de fokkerij met de door hen aangewezen, phenotypisch beste
stieren uit te breiden en het lukraak dekken met willekeurige stieren tegen
te gaan, dan kan de fokkerij betrekkelijk snel vooruitgaan.

Beter ware natuurlijk om de te gebruiken stieren ook op nakomelingen
te keuren, doch dan zou eerst een betrouwbare registratie van een deel
van het fokmateriaal tot stand gebracht moeten worden.

Een derde mogelijkheid is nog om op een bepaald (liefst Gouvernements-)
bedrijf op rationele wijze stieren te fokken en deze in de dessa\'s uit te zetten.
In alle gevallen moet men echter de waarborgen hebben dat de vee-
eigenaren niet de mooie stieren zoveel mogelijk sparen om later een goede
prijs voor een slachtos te verkrijgen en de koeien laten dekken door wille-
keurige stiertjes, die toevallig bij de hand zijn. De voorlichting, door de
B.V.D. te geven, staat hier nog voor een grote taak, waarbij vooral, ook
Indonesisch hulppersoneel een belangrijke rol kan spelen.

De vraag naar Bali-vee is groot. Naast slachtvee voor Soerabaja, Batavia
en andere steden wordt ook fokvee geëxporteerd. Op Zuid-Celebes zagen
wij verschillende goede koppels van dit vee.

De vraag naar Balinees fokvee was tijdens ons bezoek groter dan het
aanbod. Toegezien moet worden (en dit wordt ook gedaan) dat niet te

veel van de beste exemplaren verdwijnen, dat de verkopers niet voor hoge
prijzen zwichten.

Op Bali wordt hier en daar gras gedroogd voor de droge tijd. Ver-
groting van deze hoeveelheid zou een belangrijke vooruitgang betekenen.
Ook voor deze voederconservering zal, in samenwerking met de Iand-
bouwvoorlichtingsdienst intensieve propaganda moeten worden gevoerd.

Het Balirund is de directe nakomeling van de wilde Banteng, wij mogen
aannemen zonder enige inkruising van andere rassen. Een merkwaardigheid
van dit ras is de wisselende haarkleur bij het mannelijk dier. Evenals de
koe heeft ook de stier bij de geboorte een roodbruin haarkleed (met de
typische lichte vlek op de achtervlakte van de dijen). Langzamerhand
wordt echter het haarkleed van het stierkalf donkerder tot bijna zwart toe.
Na castratie van een stier keert echter de roodbruine kleur weer terug.
Kennelijk verandert de haarkleur onder invloed van manlijke geslachts-
hormonen.

Deze dieren zouden uitstekend materiaal leveren voor experimenten
op endocrinologisch gebied. Een tweede bijzonderheid, bij geen ander ras
bekend, is het optreden van kleine witte vlekken (z.g. toeltoel).

Het tweede eiland met een eigen veeras is Madura. Waarschijnlijk is
dit ras ontstaan uit kruising van inheems vee met Zebu\'s. Ook hier een
veestapel die geheel tot één ras gerekend kan worden, al bestaat dan binnen
dit ras nog wel een zekere variabiliteit.

Het type vee op Madura is geheel anders dan dat van Bali. De stieren
hebben een behoorlijk ontwikkelde vetbult op de hals, verder naar voren
geplaatst dan die bij de Zebu\'s en ook enigszins anders van vorm.

De dieren zijn kleiner dan de Balische, doch diep van romp en breed
in verhouding tot de schofthoogte. Voor arbeid en voor de slacht is ook
het Madurese rund zeer geschikt. Er zijn wel eens stemmen opgegaan cm,
teneinde grotere dieren te krijgen, te kruisen met de Ongole. Gelukug
is dit tot nu toe verhinderd. Zou men als proef eens een kruising wilen
beproeven dan behoort dit experiment op een ander eiland onder strmg
toezicht te geschieden.

De Madurees is in het algemeen zeer sterk gehecht aan zijn eigen vee-ras
en emigranten naar Oost-Java namen dan ook het eigen vee mede om let,
vrij zuiver, door te fokken.

De Madurees is een goede veekenner, die zich veel moeite geeft voorde
verzorging van zijn vee, vooral van de stieren, die mede zullen dingen tan
wedstrijden (kerapan). Deze sport is bijzonder geliefd, ook emigranen
organiseren zo spoedig mogelijk in hun nieuwe woonplaatsen de stienn-
rennen. Uitbundig versierde tweespannen, gespannen aan een met (én
uiteinde over de grond slepende boom, waarop een soort halve zitplaits
is gemonteerd, rennen tegen elkaar. De kerapan op Madura is zeer bekeid
en wordt vanuit Oost-Java, vooral Soerabaja, door een grote mengte
mensen bezocht. Ons werd een demonstratie gegeven, waaraan tevens vas
verbonden een behendigheidsproef voor vrouwelijke dieren, de z.g. spiegil-
proef. Van bamboestokken was een poort opgebouwd met 2 doorgangen
naast elkaar. De breedte van iedere doorgang was zó, dat een tweespin
koeien juist kon passeren. Vier spiegels werden opgehangen in een zodange
stand, dat bij het naderen van de poorten iedere koe haar eigen spiegel-
beeld kon zien. De 2 concurrerende tweespannen werden nu door de le-

stuurders naar de poorten gemend, waar de dieren gemakkelijk terug-
schrikken voor hun eigen spiegelbeeld.

Deze behendigheidsproef was interessanter dan de rennen. Ik merk
hierbij nog op dat het op vele plaatsen in Indonesië gewoonte is om met
lange leidsels achter de dieren te lopen en niet om ze, zoals meestal in
Europa, aan de kop te geleiden. Verder hebben de dieren allemaal een
touw door het doorboorde neustussenschot, waaraan de geleidetouwen
zijn bevestigd.

De Kerapan zou in zekere zin een selectie op kracht en snelheid betekenen,
indien er ook konsekwent met de winnaars werd doorgefokt. De stieren
die voor deze spelen worden gebruikt zijn prima in conditie en dragen
de kentekenen van uitstekende opfok.

Wij zullen later zien dat de Madurees ook andere veerassen zeer goed
weet te verzorgen.

Ook op het eiland Madura, dat in de droge tijd zeer dor is, zou het
conserveren van voeder een belangrijke vooruitgang betekenen. Nu moeten
de veehouders in die tijden moeizaam grasresten en bebladerde twijgen
verzamelen om althans iets aan de dieren te kunnen geven. Het beste
en meeste is natuurlijk voor de kerapanstieren bestemd. Plaatselijk is de
kwaliteit van het vee sterk uiteenlopend; in het Westen van het eiland
zagen wij zeer kleine en weinig belovende dieren op een vee-passar.

Verbetering in eigen ras en invoer van voederconservering zou voor het
eiland Madura de bron van inkomsten, die de export van dit vee vormt,
belangrijk rijker kunnen doen vloeien. Voor de oorlog zijn hier proeven
genomen met ensileren van groenvoeder (samenwerking van de B.V.D.
met landbouwvoorlichtingsdienst). Hoewel deze proeven zijn mislukt,
zou een herhaling nu de techniek zoveel beter is en conserveringsmiddelen
van verschillende aard kunnen worden gebezigd, aan te bevelen zijn.

Als derde zuivere ras is het Zebu-ras de Ongole te noemen. Als gebruiks-
dier door vele delen van de archipel verspreid, is het fokgebied het eiland
Soemba, waar het Gouvernementsbedrijf Matawei in de buurt van Wain-
gapoe is gevestigd. De kern voor deze fokkerij werd indertijd naar Soemba
gebracht teneinde van dit eiland uit, vooral manlijk, fokmateriaal naar
andere plaatsen te leveren.

Verschillende Zebu-rassen werden vroeger uit Indië ingevoerd (Hissar,
Gir, Gudjirat) doch de keuze voor ruimere verspreiding werd op de Ongole
gevestigd, de andere typen zijn geleidelijk verdwenen. Als trekdier is de
Ongole uitstekend geschikt; ik heb in Soerabaja herhaaldelijk verwonderd
staan kijken naar spannen Ongole\'s of gekruiste Ongole\'s, die zware
karren met behoorlijke snelheid verplaatsten.

Aan de smalle, ondiepe lichaamsbouw van deze runderen, vrij sterk
afwijkend van de Europese rassen, moet men eerst even wennen. Deze
,d:eren zijn echter bijzonder goed aangepast aan het tropenklimaat en
gedijen uitstekend in de droogste gebieden. Recente onderzoekingen,
ir. Amerika en Zuid-Afrika verricht, tonen aan dat de warmteregulatie
zo goed is door de grote huidplooien, het grote aantal en ook de bouw
van de zweetklieren en de lichte haarkleur (practisch wit) bij een gepigmen-
teerde huid.

wordt gebezigd schijnen er in India matige melkproducenten onder voor
te komen. Er zijn echter andere Zeburassen, die daarvoor beter geschikt
zijn (Sindhi-Sahuwal). In Matawei is het centrale punt van de Ongole-
fokkerij. Van hier uit zijn aan de bevolking van Soemba koppeltjes Ongole\'s
ter beschikking gesteld, onder voorwaarde dat zij in kalveren worden
afbetaald (Soemba contract). Nu grazen grote koppels van deze runderen
in de onafzienbare velden, in de vlakten en op de berghellingen van dit
eiland. Af en toe worden deze dieren opgekraald, voor inspectie door
dierenarts of vee-mantri dan wel om gebrandmerkt te worden. Somtijds
verwilderen dieren uit deze koppels, die met grote moeite weer worden
opgevangen. Van die moeite kan men zich een kleine voorstelling maken
als men opgekraalde dieren wel eens met groot gemak een hoge hindernis
heeft zien nemen.

Het eiland Soemba is voor inkomsten geheel aangewezen op de export,
van paarden en runderen. Voor de verscheping worden de runderen z.g.
Soemba-mak gemaakt, d.w.z. enigermate gedresseerd en gewend aan
geleiden en vastbinden. Toch is het overbrengen (per vlot) en aan boord
hijsen van de stoomboten van de K.P.M. niet een rustig gemakkelijk
karweitje.

Deze veeboten, die regelmatig Soemba aandoen zijn geheel op dit
vervoer ingericht. Het vervoer per boot maakt het verschil in prijs tussen
Soemba en de plaats van bestemming groot; het vervoer is in het uitge-
strekte Indonesië steeds een belangrijk probleem, dat de vleesprijzen in de
steden op Java hoog houdt en waarvoor niet gemakkelijk een oplossing
kan worden gevonden.

De gehele halfwilde fokkerij van de Ongole maakt een uitstekende
indruk door de geringe variabiliteit in het uiterlijk van de dieren.

Naast de nu genoemde rassen in hun oorspronkelijke fokgebieden komen
op andere eilanden exemplaren van deze rassen voor, benevens allerlei
kruisingsproducten.

Daarvan zag ik in de eerste plaats in enkele nederzettingen van Javanen
op Celebes een zuivere fokkerij van het Balinese rund en Ongoles. In
niet ver van elkaar gelegen plaatsen prefereerde de bevolking van de
ene dessa de Ongole, in de andere het Balinese rund!

Waarom ? Evenmin duidelijk als in de grensgebieden van zwartbonten
en roodbonten in Nederland de voorkeur van de ene fokker voor zwart-
en de andere voor roodbont.

Van de beide rassen waren zeer goede exemplaren aanwezig. Ook zagen
wij hier en daar verspreid in andere delen van Celebes goed Bali-vee.
Het Zuidelijk gedeelte van dit eiland (andere delen werden niet bezocht)
maakte de indruk, dat hier nog een groot aantal runderen gehouden zou
kunnen worden, zeer zeker wanneer voederconserveringsmethoden in
gebruik komen.

Op reis door een gedeelte van Oost-Java, speciaal de omgeving van-
Soerabaja (ruim genomen) werden dieren van de genoemde rassen en
allerlei kruisingsproducten gezien. Deze streken hadden in hun veebezit
veel geleden door de bezetting van de Jappen en het bendewezen daarna.
De taak van de ambtenaren van de B.V.D. bestond hier voor een deel
in het treffen van voorzieningen voor de landbouwbedrijven, die soms
niet normaal konden werken door gemis aan vee om de sawah\'s te be-

werken. Het meest interessante op veeteeltgebied was de fokkerij van
melkvee in Grati.

Teneinde dit bedrijf nader te omschrijven dient vooropgesteld te worden
dat het fokken en houden van melkvee op Java geheel iets anders is dan
de veefokkerij, door de bevolking uitgeoefend met de veerassen tot nu toe
vermeld.

In de melkveehouderijen rondom de steden werden n.1. vooral zwart-
bonte Fries-Hollandse en Engelse melkrunderen van Australische herkomst
gehouden.

Vele van de zwartbonte runderen waren afkomstig van de grote fok-
en melkbedrijven rondom Bandoeng, die nu voor een groot deel zijn
vernield (met grote energie zijn enkele eigenaren weer aan de slag gegaan,
hebben verschillende koeien nog, her en der verspreid, bij elkaar gehaald).

Deze bedrijven, opgebouwd uit nafok van uit Nederland geïmporteerde
dieren, voorzagen dus voor een groot deel de melkveehouderijen van koeien.

Deze melkerijen waren voor het grootste deel in handen van Europeanen,
gepensionneerden of mensen uit andere beroepen afkomstig. Bij goede
melkprijzen waren deze bedrijfjes lonend. Aangezien door Indonesiërs geen
of slechts sporadisch melk wordt gebruikt zou voor de oorlog de melkprijs
nauwelijks lonend zijn geweest.

Nu na de oorlog bestond een groot te kort, dat aangevuld moet worden
met vreemde deviezen-vragende importen van gecondenseerde melk in
blik. Het vorige jaar was dan ook, zelfs bij een lage individuele productie
van de koeien, zo\'n bedrijf nog behoorlijk lonend.

Daarbij kom,t dat de melkerijen, die in de buurt van Batavia gelegen zijn,
te midden van grote vruchtentuinen de mest voor deze „boomgaarden"
gebruiken. Bij deze melkerijen zijn nu, na de bezettingstijd, verscheidene
gekruiste zwartbonten, die algemeen de naam dragen van Grati-vee, terecht
gekomen. Of zij ook werkelijk uit Grati afkomstig zijn valt op zijn minst
te betwijfelen.

Nu terugkerend naar het Grati-vee in Oost-Java kan daarover het vol-
gende worden medegedeeld.

Het succes van de Europese zwartbontenfokkers in Indonesië enerzijds
en het feit, dat dit vee wel eens te grof werd gevonden, brachten een
groep Madurezen in de buurt van Grati er toe het aanwezige vee (Java-
en Madura-runderen) te gaan kruisen met geïmporteerde zwartbonten.
De B.V.D. moedigde dit streven aan, nam tot zekere hoogte ook het
initiatief en verstrekte in de twintiger jaren zwartbonte stieren. De laatste
import van jonge stieren (meest uit Hoornaar en omgeving) vond nog plaats
in het jaar 1939. Ruim 20 jonge stieren werden toen aangevoerd.

Deze dieren werden door de bevolking uitstekend verzorgd en groeiden
goed op. Bij ons bezoek in het jaar 1948 waren nog 11 van deze dieren over.
Zij hadden zich prima ontwikkeld, doch hadden op deze leeftijd nog slechts
geringe libido.

Met deze stieren zagen wij een paar honderd nakomelingen, sommigen
van goed type, anderen waaraan nog duidelijk waarneembaar was dat zij
uit een kruising met inheems vee waren voortgekomen. Het geheel maakte
echter een uitstekende indruk, conditie der dieren en verzorging waren
prima. De melkproductie is echter niet hoog.

de melkerijen te Malang en Soerabaja enerzijds en het fokgebied Grati
anderzijds.

Hoogdrachtige koeien gaan van Grati naar de melkerijen, kalven
daar en worden gedurende één of een paar lactaties daar gehouden.
De kalveren gaan dan meestal terug naar Grati, terwijl de oudere dieren
na enige lactaties ook wel daar terugkomen om later nog eens naar de
melkerij te worden verkocht.

Hier is in Indonesië het eerste voorbeeld van melkveefokkerij door de
bevolking. Teneinde de productie te verhogen worden nu enkele stieren
uit productieve families in Nederland aangekocht. Dit is een gebied waar
een rationele teelt van melkvee zal kunnen ontstaan.

Een begin daartoe wordt gemaakt, nl. door de registratie van deze
zwartbonten op de melkerijen. Zonder registratie is verbetering uitgesloten.

Behalve stieren voor Grati is en wordt nog vee uit Nederland ingevoerd
voor andere plaatsen. Met één van deze importen, voor Batavia bestemd,
zijn door de reis of door de acclimatisatie moeilijkheden ontstaan, liggende
op het gebied van de steriliteit. Een infectie is wel aangetoond, doch het
gehele beeld is nog tamelijk duister. Van de fokkerij in Grati zijn, gezien
wat daar reeds is tot stand gebracht, gunstige resultaten te verwachten.

Uit dit overzicht moge blijken dat de rundveehouderij in Indonesië
reeds grote betekenis heeft en nog veel groter betekenis kan krijgen.

Voor een deel zal dit gaan ten koste van het aantal buffels (karbouwen).
De verspreiding van deze diersoort is tamelijk onregelmatig. Terwijl men
in Oost- en Midden-Java vooral runderen ziet, zijn in West-Java weer veel
karbouwen.

Op Celebes en de Kleine Soendaeilanden komen naast de runderen
nog vrij wat buffels voor. Daar waar landbouw- en veehouderij in ont-
wikkeling voortschrijden, zal de buffel worden teruggedrongen, daar het
rund in het algemeen het landbouwwerk sneller kan verrichten door de
vlottere bewegingen en bovendien omdat het niet als de buffel (die een
moerasdier is) midden op de dag een bad erg nodig heeft.

Op vele plaatsen wordt de buffel nog gehouden als kapitaalbezit, dat
de eigenaar in aanzien doet stijgen en als offerdier bij dodenfeesten en
andere plechtigheden. Ook wordt nog wel geploegd met karbouwen,
d.w.z. een koppel karbouwen door de sawah gedreven om op deze wijze
de bodem om te werken. Gespannen voor een primitieve houten ploeg
werken zij, doch langzamer, dan runderen.

Bij feesten en plechtigheden worden soms een groot aantal karbouwen
geofferd. In de Toradja-landen maakten wij de voorbereidingen voor
zo\'n feest mede en zagen enkele bonte karbouwen (die zeldzaam voorkomen,
de kleur is altijd zwartgrijs of éénkleurig wit) welke om hun bijzondere
kleur een hoge waarde vertegenwoordigen; die golden nl. voor n a 14
andere karbouwen. De grootte en spreiding der vlekken bepalen het verschil
in waarde.

Economisch gezien is het houden van buffels als kapitaal-bezit riet
voordelig, doch de gebruiken die de adat voorschrijft zullen wijzigingen
in het houden van buffels niet snel doen geschieden. In West-Java worcen
geregeld buffels geslacht, enkele koppels zag ik aan het abattoir in Bata/ia
aangevoerd worden.

Op deze reis (waar Sumatra dus buiten valt) heb ik voornamelijk tvee
typen buffels gezien. Een grote, grof model, soms met geweldige horens

(spanning 2.50 m en meer) op Soemba en een kleinere, iets fijner gebouwd
dier op Soembawa.

Buffelmelk wordt hier en daar wel gedronken, terwijl wij in Zuid-Celebes
een zeer primitieve „kaasmakerij" bijwoonden.

De buffelmelk wordt gekookt en daarna een plantenextract toegevoegd
dat een lage pH heeft, al roerende slaat dan een groot gedeelte van het
eiwit neer; deze massa wrongel wordt dan licht geperst en als lekkernij
in verschillende vormen (ook als koekje gebakken) genuttigd. Goed persen
en pekelen blijft achterwege, eigenlijke kaas is dit product dus niet; het
is natuurlijk ook maar beperkt houdbaar.

De gehele vervaardiging geschiedt niet regelmatig; de buffel wordt ten
dele uitgemolken, de rest van de melk in het uier wordt door het kalf
genuttigd. Ik kreeg de indruk, dat dit zuivelproduct slechts hier en daar
wordt gemaakt, op deze plaatsen zou misschien op den duur werkelijke
buffelkaas gemaakt kunnen worden.

Voor de oorlog werd mij in Italië door een collega medegedeeld, dat het
houden van de Europese buffel daar voordelig was, i° omdat de buffel
minder gevoelig was voor enkele ziekten en 2° omdat één van de fijnste
kaassoorten uit buffelmelk werd vervaardigd, daarvoor werd een goede prijs
gemaakt.

De smaak van het product op Celebes was goed, misschien zou met
meer moderne hulpmiddelen een houdbare kaassoort vervaardigd kunnen
worden. Het „kapitaal" zou dan ook rentegevend kunnen worden.

Na de runderen en buffels zou ik als belangrijke diersoort in Indonesië
het varken willen noemen. Hoewel de Mohammedanen onder de bevolking
geen varkens houden, doch geit, schaap en kip in de behoefte aan dierlijk
eiwit moeten voorzien, bestond voor de oorlog een vrij grote export van
varkens, o.a • van Celebes en Bali naar Java en Singapore. Na de bezetting
is enige smokkelhandel naar Malakka ontstaan, doch op den duur zal
een regelmatige handel kunnen bijdragen tot het verkrijgen van deviezen.

Het centrum van de varkensfokkerij is het eiland Bali waar men, per
auto rijdend niet alleen zeer voorzichtig moet zijn om de ontelbare honden
op de wegen te omzeilen, doch bovendien ook herhaaldelijk moet remmen
en uitwijken om geen varkentje onder de auto te krijgen!

Daaruit blijkt al, dat de varkens zeer vrij rond lopen en aangewezen
zijn op het zoeken van een deel van hun rantsoen buiten de voerbak!

Het varken op Bali is een kruising tussen de wilde varkens van het
Vittatus type en het geïmporteerde Chinese varken. Dit laatste is een
uitgesproken „spekvarken", klein, kort hoofd, vrij gedrongen lichaam
met slappe ruglijn, niet bijzonder vruchtbaar, donker van kleur.

Op Bali nu heeft men een type verkregen, waarop deze beschrijving
ongeveer past. \\

Vaak een sterk ingezakte rug, de buik haast over de grond slepend,
niet sterk ontwikkelde hammen. Een varken dat gemakkelijk veel spek aan-
zet, veel korter en meer gedrongen is dan de Europese varkens, fijn van
geraamte.

Aangezien dit dier in staat is om een deel van zijn kostje op te zoeken
en toch nog kans ziet om later met wat bijvoer behoorlijk zwaar en vet te
worden is dit voor de primitieve omstandigheden wel een zeer bruikbaar
varken.

Zoals ik reeds mededeelde is de vruchtbaarheid niet groot, maar hoe
zou dit ook kunnen, wanneer als de beste fokbeer beschouwd wordt, een
als enige zoon geboren big.

Een groot aantal varkens (ieder exemplaar in een mand) wordt geregeld
naar Java vervoerd. Op het eiland was kort voor de bezetting een slachterij
opgericht; de Jappen gebruikten de machines op een niet al te deskundige
wijze en voerden het een en ander weg, zodat bij ons bezoek dit bedrijf
nog met grote moeilijkheden te kampen had. Toch was men weer energiek
aan de opbouw begonnen.

Een van de plannen was ook om jonge Bali-varkens op te kweken met
voeder met een hoger gehalte aan dierlijk eiwit, teneinde te onderzoeken
hoe deze dieren zich dan zouden ontwikkelen, alles om te trachten het
slachtproduct te verbeteren.

Hiervan is zeker wel iets te verwachten, doch het zal moeilijk zijn
om ook aan de bevolking meer dierlijk eiwit voor hun varkens te verstrekken.

Het zou verder aanbeveling verdienen om binnen eigen ras het type van
de dieren door selectie te verbeteren en daarbij vooral ook op vruchtbaar-
heid te selecteren.

Met nadruk herhaal ik „binnen eigen ras", omdat kruisingen met
Europese varkens de primitieve „verzorging" waarschijnlijk niet lang
zouden overleven.

Het bestaande ras is zo aangepast aan het milieu dat het buitengewoon
onvoordelig zou zijn om iets anders te proberen wanneer niet eerst het
milieu sterk veranderd zou zijn. De selectie binnen eigen ras moet weer
beginnen met een registratie, althans van een deel der varkensstapel, om
daaruit de fokberen te verkrijgen.

Voorlichting, eventueel waar mogelijk voorbeeld-bedrijven moeten
langzamerhand verbetering brengen.

Behalve het Bali-ras en daarop gelijkende rassen op andere eilanden
komen in Indonesië verscheidene Europese rassen voor. Zowel Yorkshire,
Wessex, Saddle backs erj Tamworth zagen wij boven Bandoeng. Hier
in de bergen is het klimaat voor deze rassen gunstig en in deze omstandig-
heden zijn ze ongetwijfeld meer economisch dan het Bali-varken.

In de omgeving van Makassar werd een bedrijf bezocht, waar kruisingen
van Bali-varken en Groot-Yorkshire werden gefokt. Daar liepen uitstekende
dieren op een zeer slordig bedrijf. Van systematisch kruisen was helaas
geen sprake; toch waren deze dieren van een zodanige kwaliteit dat een
systematische kruising, waarbij de kruisingsproducten gepaard worden
met een beer van één der beide rassen en de nakomelingen daarvan weer met
een beer van het andere ras m.i. wel goede resultaten zou opleveren.

Op verschillende andere plaatsen waren nog wel resten te vinden van
kruisingsproducten van Europese varkensrassen.

Van de schapenhouderij hebben wij niet veel gezien; omstreeks 1930
waren ongeveer een millioen schapen in Indonesië. In West-Java en op
Celebes werden enkele koppeltjes schapen gezien. Het Preangerschaap
en dat op Madura zijn kortstaartig en zetten veel vet aan bij de staart-
basis. Het Donggola schaap op Celebes en het Madurese schaap met lange
staarten behoren tot de vetstaartschapen, die over bijna de gehele lengte
van de staart vet aanzetten.

Het Preangerschaap is uit een kruising van het inheemse schaap met
Australische Merino\'s ontstaan.

Op Soemba zagen wij een koppel goede schapen, iets minder zwaar
dan b.v. Texelaars, spaarzaam bewold (de wol heeft hier weinig waarde)
doch goed van proportie als slachtschapen.

Op Celebes was een kleinere kudde soortgelijke dieren, nog iets kleiner
dan die op Soemba. De exploitatie van een dergelijke koppel geschiedt
zeer primitief. Verkoop vindt niet systematisch plaats, doch de lammeren
blijven in de kudde en wanneer de eigenaar de een of andere aankoop
wil doen verkoopt hij één of meer schapen.

Van pogingen tot verbetering is niet veel te bemerken. Dit in tegen-
stelling tot de geitenfokkerij. Voor de oorlog was men op verschillende
plaatsen reeds ver gevorderd met verbetering door kruising van de kleine
inheemse geit (40—50 cm) met de uit India ingevoerde Etawahbokken
en met de nafok van de Etawahgeiten en bokken.

Deze Etawahgeit is groot, hoogbenig; zij heeft een bijzonder kort
hoofd met sterk gebogen profiellijn en uitzonderlijk lange oren, die tot
beneden de punt van de neus hangen. In eerste instantie hebben de exem-
plaren van dit ras dienst gedaan om kruisingsproducten te verkrijgen,
die uitstekend voor de slacht zijn, belangrijk, meer vlees leveren dan de
inheemse geiten deden. Bovendien worden de Etawah\'s hier en daar voor
melkproductie gehouden. Het is bekend dat dit ras goede melkproducenten
kan leveren.

Jammer dat oorlog en na-oorlogse wilde tijd oorzaak zijn dat nog maar
weinig goede exemplaren van de Etawahgeiten over zijn. Op Madura
was voor de oorlog een uitstekend fokstation voor deze dieren opgericht,
doch hoewel de stallingen zijn gespaard waren de dieren verdwenen.
Coll. Karimoen is er in geslaagd op Madura en in Oost-Java nog enige
goede exemplaren van dit ras op te sporen; deze zijn nu op Madura
in het fokstation. De hoop bestaat om van hieruit straks weer met de ver-
spreiding van de nafok te beginnen.

Bouw van de hokken, inrichting van het bedrijf en de voedervoorziening
waren uitstekend verzorgd.

Voor de vleesvoorziening van de bevolking is het dringend nodig om
het aantal geiten weer uit te breiden en goed fokmateriaal aan de dessa\'s
te bezorgen.

Het fokstation te Madura kan daarvoor niet alleen zorgen, er zullen
noodzakelijk enkele stations bij moeten komen. Een koppeltje, merendeels
gekruiste, geiten op Soemba is daarvoor minder geschikt. Hierbij waren
nog duidelijk sporen te onderkennen van kruising met Kashmirgeiten,
die vroeger ook sporadisch zijn ingevoerd. Gezien het feit dat de bevolking
in het algemeen zeer tevreden is met de Etawah en de kruisingsproducten
hiervan uitstekend voldoen, meen ik dat in Indonesië voorlopig geen andere
rassen dienen te worden ingevoerd. Wanneer men er in zou slagen om stam-
men te fokken die voor een deel uit Etawah, voor een ander deel uit inheems
bloed zijn opgebouwd, dan meen ik dat op de beste wijze in de behoefte
aan geitenvlees (dat veel wordt gegeten) kan worden voorzien. Daar
waar melk wordt gewenst kan men het beste zuivere Etawah\'s fokken.

De kippen, welke men in de dessa\'s ziet, variëren van Europees ras
tot dieren die het meest op vechthoenders gelijken. Zij worden op primitieve
wijze gehouden en zijn voor het grootste deel aangewezen op het opzoeken
van eigen voer. Van het gemiddelde aantal eieren is weinig bekend, doch
dit kan niet groot zijn; de eieren zijn klein.

Toch zijn er „rassen" die bij rationeel voederen een behoorlijk aantal
eieren leggen. Zo slaagde coll. Merkens er voor de oorlog te Buitenzorg
in om uit de Kedoe-kip enkele typen te fokken, waarbij het eier-productie-
type ook een behoorlijk aantal eieren legde.

Dergelijke inheemse rassen zijn natuurlijk volkomen aangepast aan het
klimaat en de primitieve wijze van „verzorging". Vele exemplaren van
ook hier bekende rassen als Australorp, Witte Leghorn, Rhode Island Reds
zijn ingevoerd en zuiver doorgefokt. Deze rassen gedijen en produceren
goed bij de juiste verzorging en in goed klimaat.

Kort geleden werden nog weer hanen van enkele dezer rassen in enkele
dessa\'s rondom Batavia uitgezet.

De gehele pluimveehouderij en fokkerij is momenteel afhankelijk van
de bereiding van een vaccin tegen de pseudo-vogelpest (New Castle
disease). Gehele bedrijven en stapels sterven uit door deze ziekte, die in
Indonesië in een kwaadaardige vorm voorkomt. Voor de oorlog bereidde
collega Kraneveld een vaccin hiertegen, nu was met deze bereiding
een begin gemaakt, doch het wachten is op een massaproductie om goed
fokmateriaal in de dessa\'s en in de fokbedrijven te kunnen verspreiden.
Waar wij ook kwamen, overal werd naar dit vaccin gevraagd. Zodra de
mogelijkheden tot massaentingen zijn verwezenlijkt zal aan het fokken
van genetisch goede dieren de nodige aandacht worden geschonken.

Tenslotte hetgeen wij van de paardenfokkerij zagen. Het aantal paarden
dat voor lichte rijtuigjes (Deelemans) wordt gebruikt is nog groot. In de
steden zien we weliswaar weer vele auto\'s (het aantal is betrekkelijk groot)
en neemt het vervoer per driewieler in sterke mate toe, doch in kleinere
plaatsen geschiedt nog veel personenvervoer per rijtuigje. Vervoer van
grote lasten geschiedt gedeeltelijk door paarden, gedeeltelijk door runderen
(op Java veel Zebu\'s of gekruiste Zebu\'s).

Op Celebes zagen wij vele pikolpaarden die ook elders, meer in de binnen-
landen grote lasten dragen.

Vervolgens wordt het paard als rijdier in de bergen en in de weinig
ontgonnen, wegenarme streken gebruikt. Het leger heeft nog een aantal
draagpaarden voor de bergartillerie.

De kleine paardjes, 1.15—1.20 m, van Soembawa en Bima, de iets
grotere van Flores en de Sandelhouts van Soemba met de gekruiste Sandel-
hout (met Arabier en Australiër) van hetzelfde eiland worden het meest
naar Java uitgevoerd. (De Batak- en andere paarden laat ik buiten
beschouwing, daar Sumatra niet werd bezocht).

Al heel lang draaide in Indonesië alles in de paardenfokkerij om de vraag:
hoe een groter paard te fokken ?

De oorzaak daarvoor moet worden gezocht bij de vraag voor het leger
en die van de rensport. Bovendien was het voornaam een groter paard
te berijden dan andere lieden.

Zo ontstond inderdaad een zekere vraag naar paarden met meer schoft-
hoogte, een vraag, die in beperkte mate nu nog bestaat. Het zijn vooral
de Arabische paardenfokkers en -handelaren, de Aldjoeffri\'s op Soemba, die
het Sandelhoutpaard op Soemba hebben gekruist om aan die vraag te
voldoen.

Inderdaad zijn er nu een aantal paarden op Soemba, die een schoft-
hoogte van 1.30 tot 1.40 m hebben; meestal is duidelijk te zien dat deze
paarden geen echte Sandelhouts»zijn, doch kruisingsproducten. Zij ver-
schillen van de Sandelhouts door minder borstdiepte, lichtere, iets langere
hals, die minder zwaar en gekapt is. Benen en hoeven zijn minder sterk.
Zij missen nog al eens de vaste, zekere gang in slecht terrein, terwijl ook
het uithoudingsvermogen schijnt te zijn achteruitgegaan. De gehele
houding van de echte Sandelhout is veel fraaier, waaraan een hoge staart-
inplanting en staartdracht niet vreemd is.

Hier is dus een zeer gerenommeerd ras als de oude Sandelhout wat zuiver-
heid betreft opgeofferd aan één kenmerk, de schofthoogte. Momenteel
wordt, door de B.V.D., zoveel mogelijk getracht om, waar mogelijk, de
zuivere Sandelhout te bewaren. De omvang van de vraag naar grotere
paarden wordt nl. sterk overdreven. In de grote rijtuigverhuurderijen te
Soerabaja vernamen wij, dat de meest economische paarden de kleinere
waren. Zij konden het geregelde werk best verrichten en waren in onder-
houd en behandeling het voordeligst. Slechts hier en daar werd een groter
paard, vooral als parade-rijpaard gevraagd. Het is echter duidelijk dat
een fokkerij niet gebaseerd kan worden op de geringe vraag naar deze
paarden en de behoefte van het steeds meer gemotoriseerde leger. De
Sandelhout van 1.25 tot 1.30 m zal op de duur blijken voldoende hoog te zijn.

De paardenfokkerij op Soemba is ook een halfwilde fokkerij; evenals
de kudden runderen lopen ook de koppels paarden vrij rond en worden
af en toe eens opgekraald.

Van een geleide fokkerij is weinig sprake en het was te voorzien, dat
kruising met dieren uit andere rassen een wilde kruising zou zijn. Daarbij
kwam het vorig jaar een groot tekort aan hengsten, waardoor het nodig
werd minderwaardige dieren aan het hoofd van verschillende koppels te
plaatsen. Ook paarden- (naast runder-) diefstallen komen vrij frequent
voor en zijn niet bevorderlijk voor de gehele fokkerij. Hoe op den duur
de vraag naar paarden, die vooral uit de grotere steden komt, zal worden,
valt moeilijk te voorzien. Zeer zeker zal het stijgende aantal auto\'s de vraag
naar rijtuigpaarden doen verminderen. Uitbreiding van het paarden-
gebruik in de landbouw en bij het vervoer van zware vrachten is niet
waarschijnlijk. Van de exploitatiekosten van auto\'s zal het voornamelijk
afhangen in welke mate het paard zal worden gebruikt. De kosten van
paardentractie worden in niet te verwaarlozen mate beïnvloed door de
vrachtprijzen van de fokgebieden naar de dichtbevolkte streken.

Tenslotte laat ik hier nog enige cijfers volgen, ontleend aan het jaarverslag
van de B.V.D. (1938). De cijfers der veetelling na de bezetting waren
nog niet bekend.

Totaal aantal runderen in Indonesië ongeveer 4-^ millioen. Daarnaast
ruim 3 millioen buffels en zevenhonderdduizend paarden.

Het aantal dieren van andere soorten is niet vermeld. De veebeweging
is geheel van het Oosten naar het Westen gericht.

De mogelijkheid tot grote uitbreiding van het aantal dieren is gegeven
door geweldige oppervlakten land, geschikt voor groenvoedergewassen.
Die uitbreiding 30U gerealiseerd kunnen worden door de voorlichting op
dit gebied te intensiveren. Dit is volstrekt niets nieuws, zij zou ook reeds
op ruimer schaal zijn geschied, indien de B.V.D. voor de oorlog over meer
personeel zou hebben beschikt.

De voorlichting moet altijd kunnen steunen op de resultaten van experi-
menteel werk en juist daaraan was in dit grote land een sterke behoefte.
Wel werd daarmede een begin gemaakt aan de Indische veeartsenschool,
doch coll. Merkens moest dit nuttige werk afbreken in een tijd van be-
zuiniging. Helaas werd toen dit experimenteel veeteeltkundig werk al
spoedig opgeheven. Wanneer men dan daarnaast het uitgebreide landbouw-
proefstationswezen aanschouwt, dan staat men versteld hoezeer de veeteelt
het slachtoffer is geworden van die bezuinigingsdrang. Trouwens aan de
B.V.D. is toen wel sterk tekort gedaan in personeelsvoorziening.

Het stemt daarom tot tevredenheid dat nu dit gemis wordt ingezien
en de stichting van een veeteeltinstituut tot de mogelijkheden behoort.

Daar dient de kern van de voorlichting op het gebied van teelt en
voeding te zetelen, terwijl meer ambtenaren met hulppersoneel aan de
peripherie dienen te worden geplaatst om de opbrengsten van deze tak
van de welvaartsdiensten te vergroten. De uitvoer, welke voor de oorlog
bestond, kan belangrijk worden uitgebreid, waardoor meer vreemde
deviezen binnenvloeien. De toekomst van Indonesië op dit gebied kan
goed worden!

Over de vraag of het mogelijk is een teef na een ongewenste dekking
voor een zwangerschap te behoeden zijn de meningen thans wel gelijk-
luidend. Algemeen is het bekend, dat het mogelijk is door injectie van
follikelhormoon enkele dagen na de coïtus de nidatie der bevruchte eieren
te voorkomen. Met deze kennis echter hebben wij het vraagstuk nog niet
uitgeput.

In de praktijk n.1. worden nog verdere vragen gesteld en dat is de reden
waarom wij meenden dit onderwerp hier nog eens te moeten behandelen.

Hoewel in de regel gevraagd wordt een zwangerschap te voorkomen,
zo doet zich toch van tijd tot tijd het geval voor, dat de eigenaar er prijs
op zou stellen, dat een door een straathond gedekte teef na ongedaan
maken van deze dekking alsnog door een rasgenoot wordt gedekt. De
vraag is dus of dit inderdaad mogelijk is.

Alvorens onze ervaringen op dit terrein mede te delen, willen wij het
theoretisch beschouwen, uitgaande van de gegevens, die bekend zijn
omtrent de physiologie van de voortplanting van de hond. Indien er na
afloop van de werking van de follikelhormoon-injectie nog ovulatie op-
treedt of nog levende onbevruchte ova in utero aanwezig zijn, kan de
bovengestelde vraag inderdaad bevestigend worden beantwoord.

Volgens de weinige literatuurgegevens (Schmaltz, v. d. Kaay en de
Vink, Kostner) duurt de bronst bij de teef 2 tot 3 weken ; de ovulatie-
periode zou i week duren, d.w.z. dat tussen het vrijkomen van het eerste
ei en van het laatste ei 8 dagen kan verlopen. Bovendien neemt Kostner
aan, dat de werkingsduur van 1 Menformoninjectie van 1 mg (10.000 I.E.)
zes tot acht dagen zou bedragen. Op grond van deze gegevens is het dus
inderdaad mogelijk, indien de ongewenste dekking niet al te laat in de
bronstperiode heeft plaats gehad, de hond, nadat de werking van het
Menformon is afgelopen, opnieuw te dekken met kans op bevruchting.
Alleen zal dan het nest waarschijnlijk klein uitvallen, aangezien alleen
de ova van het einde der ovulatieperiode nog beschikbaar zijn (de levens-
duur van het bevruchte ei in utero bij de hond is ons onbekend, maar is
waarschijnlijk toch vrij beperkt).

Mochten wij dus op grond van bovenstaande theoretische beschou-
wingen een proef aanraden, hierin werden wij nog gesterkt door enige
praktijkwaarnemingen, waarbij gedacht werd aan een sporadisch falen
der Menformonbehandeling, maar waarbij wij op grond van het feit,
dat de jongen geboren werden 10 weken na de oorspronkelijke dekking,
een herdekking na de Menformonbehandeling als oorzaak aannemen.
In overeenstemming hiermede was tevens het feit, dat in deze gevallen
steeds kleine nesten werden geworpen.

Komen wij dan thans tot de bespreking van onze erigen ervaringen met
doelbewuste herdekking na behandeling met Dimenformon. De eerste
maal wilde de eigenaar van een spanielteef, die in het voorjaar loops was,
gaarne een nest in de zomer hebben. Door losbreken van de teef werd

deze op de vijfde dag van de loopsheid door een foxterrier gedekt. Dit werd
ongedaan gemaakt door injecties van respectievelijk i, 5, 5, mg Dimen-
formon op de dekkingsdag en na 2 en 4 dagen. Op de vierde dag werd
tevens 200 I.E. Pregnyl ingespoten teneinde de ovulatie te bevorderen.
Op de dertiende dag der loopsheid volgde dekking door een spanielreu.
Ruim g weken later werd een spanielpup van zuiver ras geboren.

Merkwaardigerwijze betroffen onze volgende 3 gevallen ook weer
spaniels en ook in deze gevallen had de ongewenste dekking steeds plaats
door bastaardfoxterriers respectievelijk op de vijfde tot negende dag van
de loopsheid. In al deze gevallen werd volstaan met injectie van 1 mg
(10.000 I.E.) Dimenformon op de dag der dekking, terwijl opnieuw
gedekt werd 3 tot 5 dagen na deze behandeling door een zuivere spanielreu.
In alle 3 gevallen werden 1 tot 3 zuivere spanielpups geboren.

Op grond van deze ervaringen menen wij dan ook de in de aanvang
van onze publicatie gestelde vraag bevestigend te mogen beantwoorden.
Wij menen echter, dat kans op succes alleen bestaat, indien men zich
nauwkeurig aan ons behandelingsschema houdt. Men moet n.1. rekening
houden met de mogelijkheid dat hogere doses Dimenformon een langduriger
invloed op de uterus hebjjen en zo dus nidatie bij de herdekking onmogelijk
zou kunnen maken. Ook weten wij niet of de stilbeen-preparaten in
gelijke dosering evenlang op het uterusslijmvlies werken als Dimenformon.
Een onzer (Ojemann) kreeg bij een grote serie van ongewenste dekkingen
behandeld met stilbeenpreparaten de indruk, dat de stilbeenwerking
langer aanhoudt dan de Dirnenformonwerking. Tenslotte willen we er
nog op wijzen, dat onze ervaringen het waarschijnlijk maken, dat de
invloed van het Menformon korter duurt dan die, welke Kostner aanneemt.
Wij achten dan ook in de gevallen waar na dekking beslist geen zwanger-
schap gewenst wordt, de herhaalde Dimenformoninjectie (n.1. 3 dagen
en 6 dagen na de coïtus) de betrouwbaarste behandeling.

Op grond van theoretische overwegingen adviseerden de auteurs in
4 gevallen, waar een eigenaar van een door een straathond (foxterrier)
gedekte raszuivere teef (spaniel) er prijs op stelde nog in dezelfde loopsheid
een raszuiver nest te kunnen fokken, tot herdekking na voorafgaande
behandeling van de teef met Dimenformon.

In alle behandelde gevallen werden kleine nesten van uitsluitend ras-
zuivere honden geboren.

Kaay, v. d., F. C. Vink de, L. P. H. J., Untersuchungen über die Wirkung der
gonadotropcn Hormone auf Ovarium und Uterus von Hunden. Arch. für Gyn., 196,
pag. 721, 1939.

Kostner, M., Ovarial Hormon zur Verhinderung der Gravidität, bei der Hündin.
Wien. Tier. Monatschr. 27, pag. 465, 1940.

In enige maanden tijds vond ik tweemaal in een urinesediment van
twee verschillende honden mijten, gelijkend op schurftmijten, doch met
veel langere poten. Het betrof urine van een foxterrierteef, die aan een
chronische nephritis leed, en van een poedelteef, die een acute cystitis
had. De foxterrier was een buitenhond, de poedel een keurig verzorgde
stadshond, eigendom van een arts.

De bevinding van mijten in de urine was natuurlijk toevallig en de
eerste keer wist ik niet goed wat ik ermede aan moest. Toen ik enige
maanden later dezelfde bevinding weer deed bij de poedel en het toeval
wilde, dat het dier eigendom was van een arts (specialist) besprak ik met
hem deze vondst. Hij attendeerde mij op 2 analoge mededelingen uit de
humane praktijk, gedaan door de artsen Kuipers en Buding, resp. vermeld
in het Tijdschrift v. Geneeskunde van 25 Sept. 1948 en 9 October 1948.

Kuipers doet geen mededeling of zijn mijten leefden. Zij werden in
Leiden gedetermineerd als kaasmijten. Buding doet melding van 1
levende mijt.

Het aantal was in beide gevallen vrij groot n.1. 5 en 6 per praeparaatje.
Dat mijten in de faeces van honden worden gevonden is een vrij gewone
bevinding ; in de urine is echter minder alledaags. Ware het niet, dat ik
ze tweemaal vond in gevallen, die op geen enkele manier met elkaar
verband hielden, dan zou ik misschien geen melding hiervan hebben
gemaakt.

De vraag doet zich voor : ,,Hoe komen de mijten in de urinewegen van
de hond." Beide honden waren in huis gehouden. Zij lagen niet op stro
en werden niet in het jachtveld gebruikt.

De tweede vraag is : is er causaal verband tussen de gevonden mijten
en de bestaande afwijkingen. In het geval van de foxterrier bestond een
verouderde nephritis. Ik was niet in de gelegenheid het dier te volgen.
Een week later kreeg ik bericht, dat het dier gestorven was. Sectie werd
niet toegestaan. De poedel had een cystitis. Ik schreef folia uvae ursi voor.
Het dier herstelde snel. Ik heb hier wel aan een oorzakelijk verband ge-
dacht, ofschoon het mij wel wat gewaagd voorkomt. Het gevaar dreigt
hier van het hechten van te veel betekenis aan een bijzondere vondst.

Een schotse terrierteef heeft nu reeds enige jaren periodiek last van een
uitgebreid rugeczeem. Dit breekt steeds uit tegen de tijd, dat het dier
loops zal worden. Regelmatig werd dan een behandeling ingesteld met
zalven, dieet en vitamine B 2. Na ongeveer twee weken was het dier dan
genezen en enige dagen later werd het dier dan normaal loops.

Deze omstandigheden traden met een dergelijke regelmaat op, dat
eigenares en ik zo ongeveer op de kalender konden zien hoe de situatie
was. Maar daarmede waren we er dan nog niet. Immers, 8 a 9 weken
na de loopsheid kwam dan een lactatio spuria met alle daaraan verbonden
verschijnselen. Deze werd dan behandeld met dimenformon in lage
doseringen en verdween ook weer.

Op grond van het bovenstaande ben ik tot de overtuiging gekomen,
dat het eczeem bij deze hond veroorzaakt wordt door hormonale stoffen
en meer speciaal door oestrogene hormonen.

Maar nu kwam de hond enige weken geleden weer in behandeling met
de anamnese : sedert een week drinkt de hond enorm, urineert ook veel
en wordt ton-rond. De eigenares dacht, dat het beest nu wel een nier-
lijden zou hebben.

Het dier, dat inderdaad een gezwollen buik vertoont, is vrij levendig.
Huid volkomen normaal.

Urine : s.g. 1002 — Reactie lakmoes : zwak zuur.
reductie : negatief,
eiwit: negatief.

Ik heb een paar maal bij teven, die door mij behandeld waren met
oestrogene stoffen als dimenformon kunnen waarnemen, dat dan het
s.g. van de urine sterk daalde, tegelijkertijd met een sterk toenemen van
de diurese (polydipsie) (polyurie) — Ik heb daarvan mededeling gedaan
aan Dr. Verdam van de N.V. Organon.

Ik heb dezelfde waarneming ook een keer kunnen doen bij een hevig
loopse teef, die niet behandeld was. Dr. Verdam had een analoge mede-
deling van een behandelde hond na ongewenste dekking.

Tenslotte is het mij ook gelukt bij een oude reu met grote hoeveelheden
dimenformon het s.g. van de urine omlaag te krijgen tot 1006 (voordien
1025) — Waarmede ik maar zeggen wil, dat in sommige gevallen voor mij
vast staat, dat oestrogene stoffen de diurese kunnen bevorderen en een
toestand kunnen opwekken, die lijkt op diabetes insipidus.

Uit de gegevens, die Dr. Verdam mij verstrekte en waarvoor ik hem
zeer dankbaar ben, bleek, dat de literatuur op dit punt zeer tegenstrijdig
is. Men heeft zowel melding gemaakt van diurese-bevorderende als
diurese-remmende werking door oestrogene stoffen. Ik heb deze waar-
neming gedaan bij enkele honden en zou dan ook niet gaarne generaliseren.

Hoe het ook zij, de lezer begrijpt als wij nu weer naar onze Schotse
Terrier terug keren, dat ik bij dit dier onmiddellijk aan deze waar-
nemingen dacht. Ik vroeg dan ook de eigenares hoe het met de loopsheid
stond. Het antwoord luidde : het is volop tijd dat ze loops wordt.

Na drie dagen : het dier drinkt nog ruim 1 liter per dag. Buik ton-rond,
s.g. urine 1005, verder geen abnormale bestanddelen. Behandeling weer
met pregnyl 500 e.h. Na wederom drie dagen : s.g. urine 1010. Het dier
drinkt nog 1 liter per dag. De stelreflexen van de loopsheid zijn nu duidelijk
aanwezig. De injectie met pregnyl wordt herhaald, weer 500 e.h. Na twee
dagen krijg ik bericht, dat het dier loops is geworden en tegelijkertijd
de dorst veel minder en de buikomvang is afgenomen, s.g. van de urine

is een week na aanvang van de loopsheid 1020. De behandeling is nu
gestaakt. Het dier maakt een volkomen normale indruk.

Samenvattend dus bij dit teefje drie stoornissen, waarvan ik aanneem,
dat zij op hormonale basis berusten :

Het ware interessant geweest als de hoeveelheid oestrogene stoffen in
de urine van deze hond had kunnen worden bepaald. Nu blijft de vraag
althans voor i° en 3⁰ : ,,Is er sprake van een teveel of van een te weinig
aan oestrogene stoffen ?" — Ik meen echter wel te mogen veronderstellen,
dat genoemde afwijkingen berusten op een disharmonie van geslachts-
hormonen. Waarschijnlijk is het een kwestie van verhouding van meerdere
hormonen t.o. van elkaar.

In de maand April werd ik op een avond met spoed ontboden door een
veehouder te E. daar één van zijn melkkoeien een hevige bloedneus had.

Bij aankomst ter plaatse vertelde de eigenaar, dat het dier een uur geleden
uit de neus was gaan bloeden. De oorzaak was hem niet bekend. Na een
half uur was de koe gaan liggen en het bloeden was toen opgehouden.
Korte tijd later was het dier weer gaan staan en het bloeden was toen
weer begonnen.

Ik trof een vijfjarige koe aan, staande op de stal. Het hoofd werd dicht
bij de grond gehouden. Uit het linker neusgat liep een straaltje bloed,
vóór de koe lag een grote plas gedeeltelijk gestold bloed. Met een lampje
in het neusgat schijnend, kon worden waargenomen, dat zich geen verwon-
ding dicht bij het neusgat bevond. Het bloed kwam hoger uit de neusgang.
De oogslijmvliezen waren vrij bleek, de pols ruim honderd slagen per
minuut.

Daar de eigenaar verteld had dat het bloeden was opgehouden nadat
de koe was gaan liggen en later weer was begonnen nadat de koe was
gaan staan, blijkbaar dus ten gevolge van de gewijzigde houding van het
hoofd, dacht ik misschien iets te kunnen bereiken door het hoofd hoog
te laten binden met een hoorntouw. Na het omhoogbinden van het hoofd
aan de boven de koeien aanwezige balk, hield inderdaad de bloedstroom
uit het neusgat op, maar aan het telkens slikken van de koe was te bemerken,
dat het bloed naar de keelholte vloeide. Het hoorntouw werd daarna iets
losser gelaten, zodat het hoofd iets minder hoog werd gehouden. Wel kwam
er toen weer bloed uit het neusgat, maar het straaltje was lang niet zo dik
als eerst toen het dier het hoofd bij de grond hield. Spoedig ging het
bloedstraaltje over in druppels en na korte tijd hield ook dit op.

Ik meende reeds door deze eenvoudige wijziging in de houding van het
hoofd de bloeding tot staan te hebben gebracht. Het zich vormend stolsel
in de neusgang was voor de koe echter blijkbaar hinderlijk en plotseling
snoof ze enkele malen sterk. Het stolsel werd hierdoor verwijderd en direct
daarna begon de bloedstroom opnieuw. Enkele keren herhaalde zich deze
gang van zaken. Het werd mij tenslotte duidelijk, dat ik op deze wijze mijn
doel niet zou bereiken. Daar de koe onderhand zeer veel bloed had verloren,
moest er getracht worden op andere wijze een oplossing te vinden.

Daar mij gebleken was dat de bloeding wel spontaan tot staan wilde
komen, maar dat de koe de zaak door het snuiven telkens weer in de war
stuurde, moest ik trachten dit snuiven uit te schakelen. Ik fixeerde het hoofd
zo goed mogelijk, nam een lange windsel van hydrophile gaas en trachtte
eerst met een lange tampontang en later met een vinger zoveel mogelijk
van deze windsel in de neusgang te duwen. Voor het dier was dit een zeer
onaangename bewerking, want het verzette zich zeer hevig. Tenslotte
bereikte ik toch dat er f 4 m van het gaaswindsel in de neusgang was
gepropt. De koe trachtte door snuiven deze gaastampon te verwijderen,

maar toen dit niet gelukte, gaf ze deze pogingen spoedig op. De eerste
paar minuten kwam er bloed uit het andere neusgat. Een directe tamponade
van de aanwezige wond was dus blijkbaar niet verkregen. Spoedig hield dit
echter op en mijn doel, de bloeding op te heffen, was bereikt. Door het
totaal uitschakelen van de luchtstroom in de linker neusgang door middel
van de tamponade, kon het zich vormend stolsel thans rustig sterker worden.

Voor mij bleef daarna alleen de vraag open, hoe lang ik de gaastampon
in de neusgang moest laten zitten. De koe loste deze vraag op eenvoudige
wijze op, doordat het dier de volgende morgen met de tong het eind van
het windsel wist te grijpen en er zolang aan trok tot deze geheel was ver-
wijderd. De bloeding herhaalde zich niet.

Tengevolge van het grote bloedverlies was de melkgift van de koe tijdelijk
verlaagd.

Glutaminezuur, dat oorspronkelijk als anti-epilepticum werd beproefd bleek reeds
spoedig deze eigenschap niet te bezitten, maar wel een activerende werking op de
geestelijke functies uit te oefenen. In proeven met ratten bleek, dat met glutamine
behandelde ratten intelligenter waren dan onbehandelde ratten. Hierop volgden
proeven bij achterlijke kinderen en volgens de eerste publicaties zou inderdaad in
vele gevallen de intelligentie belangrijk zijn verbeterd.

Ensting paste deze therapie toe bij een groep van 12 achterlijke kinderen, acht
werden behandeld, vier dienden als controle. Het resultaat dezer proef was volledig
negatief. Op grond van deze teleurstellende uitkomst staat de schr. ook sceptisch
tegenover de tot nu toe gepubliceerde gevallen van verbetering.

In een casuïstische mededeling wordt de ziektegeschiedenis besproken van een
zwangere vrouw, die wegens een heftig jeukende huidaandoening antihistamine-
preparaten gebruikte. Acht dagen na het begin dezer behandeling in welk tijdsverloop
de patiënte 50 antallergantabletten slikte, ontstond een hevige agranulocytose, die
onder penicilline en pentnucleotide toediening genas. Het antallergan wordt als oor-
zaak der agranulocytose beschouwd. Merkwaardig was de vaststelling, dat het tijdens
de ziekte geboren kind een volkomen normaal bloedbeeld bezat.

De auteur is van mening dat de zgn. kattenziekte op een juiste en tijdig ingestelde
therapie vaak gunstig reageert. Als de beste therapie beschouwt hij de dagelijkse toe-
diening van polyvalent serum, glucoseoplossing parenteraal en penicilline. Hij
illustreert deze opvatting aan een casuïstiek omtrent een drietal gevallen.

Uit een beschrijving van een vlckziekteuitbraak in een varkensmesterij waarbij de
auteur, zowel als de kwakzalverende boer, een ruim gebruik van penicilline maakte,
blijkt duidelijk dat vlekziektescrum nog steeds de enig juiste therapie is en dat de wer-
king van penicilline op zijn gunstigst zeer dubieus is.

(Suurballe, Kastningsbekampelsen efter Retningslinierne i den nye Lov. Medl. bl.
f.d.d. Dyrl. foren. 1949. S. 1 og S. 27).

Het vorige jaar is in Denemarken een nieuwe wet aangenomen op de bestrijding
van het besmettelijk verwerpen. (Brucellose bij rundvee) (Lov. No. 221 af 24 Maj.
1948). Deze wet is op 24 Juli 1948 in werking getreden. Op 3 Augustus 1948 zijn te
harer uitvoering 2 bekendmakingen uitgevaardigd en is aan alle dierenartsen een
circulaire toegezonden ter nadere toelichting. De nieuwe voorschriften gaan er, evenals
die bij de tbc.-bestrijding, van uit, dat de bestrijding in principe een vrijwillige is,
maar zij scheppen de mogelijkheid om onwillige veehouders ten bate van de goed-
willende tot medewerking te verplichten. Door de inspecteur Suurballe werd in een
algemene vergadering onzer zustervereniging een uitgebreide toelichting gegeven,
welke onder bovenstaande titel in het verenigingsblad is afgedrukt. Het is niet mogelijk
om, zelfs in een uitvoerig referaat, de inhoud dezer voorschriften hier in hun geheel

weer te geven. Een studie van de gedetailieerde_i bepalingen zal echter van grote betekenis
zijn. Op het gebied der tbc.-bestrijding heeft Denemarken reeds een grote voorsprong
en het is wel zeker, dat de bovengenoemde wet ook ten aanzien van het besmettelijk
verwerpen de positie van dit land zeer zal versterken.

Paardentransport per schip. (Jensen og Christensen, Hestetransporter pr. Skib.
Medl. bl. f. d.d. Dyrl. foren. 1949. S. 45).

De collega\'s beschrijven een nieuw Deens paardentransportschip, dat volgens zijn
inrichting uitnemend geschikt is voor het doel, wat lang niet van alle Deense veeschepen
gezegd kan worden. Op dat punt zijn onze bevindingen niet altijd bevredigend geweest.

Collectieve overeenkomst inzake de K. I. in Denemarken. (Meddelelse fra
insemineringsudvalget. Medl. bl. f. d.d. Dyrl. foren. 1949. S. 55).

Nadat in het begin van 1948 de onderhandelingen tussen de Deense dierenartsen-
vereniging en de centrale vereniging voor de K.I. waren afgebroken, zijn zij later
hervat en hebben tot overeenstemming geleid. De nieuwe overeenkomst voorziet in
een opzeggingstermijn van 3 maanden en is onmiddellijk in werking getreden.

De dierenartsen hebben erin toegestemd, dat assistenten bij de K.I. worden inge-
schakeld, terwijl de andere partij heeft toegezegd te zullen propageren en ertoe te zullen
medewerken, dat de behandeling van onvruchtbaarheid geheel door de dierenartsen
zal worden verricht.

In de schriftelijke overeenkomst is het sluiten van contracten nader geregeld en in een
aantal bepalingen is de uitvoering van het insemineringswcrk en de honorering vast-
gelegd.

Citroenzuur bij pasgeboren dieren. (Larsen, Citronsyre. Mbl. f.d.d. Dyrl. foren.
1949. S. 64).

De stroom van mededelingen over bovengenoemd onderwerp houdt aan. De schrijver,
die voor het eerst in 1943 over citroenzuurtoediening hoorde door contact met de
humane praktijk, krijgt zeer goede resultaten met 2 Citrido-tablctten (fabr. Ferrosan)
die elk 37 g citroenzuur bevatten, welke hij oploste in zó weinig kokend water als mogelijk
is, waarna hij de oplossing onder kloppen in een kop volle melk druppelt en er daarna
op dezelfde wijze room aan toevoegt, (alleen de eerste tijd na de geboorte). Lauw toe-
dienen om de 2 of 3 uur. Na 10—14 dagen geleidelijk de hoeveelheid citroenzuur ver-
minderen. Op 4 week kunnen de biggen de gewone koemelk krijgen. Toedienen van
het beschreven mengsel overigens alleen zolang de zeug onvoldoende zog heeft.

Baby-pig-disease. (Poulsen, Meddelelser fra Praksis. Mbl. f. d.d. Dyrl. foren.
■949. ^s- ⁶⁶)-

Volgens Amerikaanse onderzoekingen is het glucose-gehalte van bloedserum bij
pasgeboren biggen ± 80 mg %. Krijgen de dieren niet direct na de geboorte melk,
dan daalt dit gehalte snel en treedt een hypoglucaemisch coma op, en wel des te sneller
naarmate de temperatuur van de omgeving lager is. Worden de dieren direct na de
geboorte gezoogd, en moeten zij daarna vasten, dan blijft het coma langer uit. Veel
biggen worden reeds de eerste dag ziek en sterven als de zeug door ziekte geen zog heeft.

Dikwijls kan een glucose-injectie redding brengen. Poulsen zag in een dergelijk
geval succes van 10 cc ener 20 % glucose-oplossing. Alleen de comateuze biggen\'
stierven na een tijdelijke verbetering. Volgens de schrijver is deze therapie beter dan die
met avimin of ultranol calciumborogluconaat.

i dl versgemolken melk 1 eetlepel room (niet bij- Yersey-melk) (onmiddellijk
voor het gebruik toegevoegd) 1 mespunt = 0,4 g citroenzuur (na oplossing in een thee-
lepel water). De eerste keer kregen de biggen een eetlepel en daarna zoveel zij lustten
om de i £ uur. Deze oplossing wordt beter verdragen dan melk, die verdund is met
haverafkooksel, suikerwater en dergelijke.

Het gebruik van de metaaldetector voor het aantonen van vreemde voor-
werpen. (Wamberg, Undersögelser over Metaldetektorens Anvendelighed ved Paavis-
ning af frêmmede Legemer (Metalstykker) i Formaverne hos Kvag. Mbl. f.d.d. Dyrl.
foren. 1949. S. 79).

Met de metaaldetector van de fabriek „Physique et Mecanique S.A., Lausanne",
die in het voorjaar van 1948 in de handel kwam (kostprijs ± ƒ 850) en gebaseerd is
op het principe der landmijnenzoekers, werden door de schrijver aan het Kopenhaagse
abattoir bij 216 slachtrunderen — welke helaas geen klinisch, op traumatische ont-
steking wijzende, verschijnselen vertoonden — proeven genomen om in het lichaam
aanwezige vreemde metalen voorwerpen op te sporen. Slechts 5 maal bestond er geen
overeenstemming tussen de bevindingen vóór en na de slachting, n.1. eenmaal werd
bij de sectie 1/3 gedeelte van de capsule van een melkfles gevonden. In vitro reageerde
het apparaat pas op slechts 8 cm afstand (bij een spijker op 50 cm). In de 4 andere
gevallen waren gesignaleerde voorwerpen waarschijnlijk bij het losmaken der magen
verloren gegaan.

Het apparaat mag niet gebruikt worden in de buurt van metalen (ook gewapend
beton geeft miswijzingen) ; de onderzoeker moet zelfs nagelschaartjes en dergelijke uit
zijn zakken verwijderen.

De schrijver meent, dat bij gevallen verdacht van traumatische gastritis of peritonitis
wel de metalen worden aangetoond, maar niets blijkt omtrent de ligplaats. Bij vage
symptomen van pleuritis of pericarditis is het aantonen van metaal ter plaatse van
grote betekenis en kan men het betreffende dier tijdig laten slachten.

Bij kleine, voor Röntgen-onderzoek toegankelijke, dieren heeft men geen behoefte
aan het apparaat.

(Skaarup Thygesen, Adharence-dannclser i ovarieregionen som aarsag til Sterilitet
hos Kvaget. Maanedsskr. f. Dyrl. Binde 60. S. 261).

Bij een systematisch steriliteitsonderzoek der genitalia van 1614 geslachte vrouwelijke
runderen vond de schi ijver in 142 gevallen adhaesies in de ovariaalstreek. 33 maal
waren zij bilateraal, 77 maal alleen aan de rechter- en 32 maal alleen aan de linkerzijde
aanwezig. 30 dieren met bilaterale adhaesies waren absoluut steriel, terwijl de schrijver
op grond van mededelingen omtrent de reden van slachting tot de conclusie is gekomen,
dat bij de unilaterale gevallen de geschiktheid voor de fokkerij beslist gering is. Thygesen
is van mening, dat iodium-behandeling, endometritis tengevolge van retentio secun-
dinarum of abortus c-.a., en rectale manipulaties een groot aandeel hebben in het ont-
staan der adhaesies.

Bacteriologische Systematiek. (Sompolinsky, Oversigt over de bakteriologiske
og virulogiske systemer. M. f. Dyrl. B.d. 60. S. 277).

Het gehele No. is gewijd aan een kort overzicht over de systematiek der bacteriën,
rickettsiae en vira, zoals deze is gegeven in de 6e druk van Bergey\'s Manual 1948;
voor de niet speciaal op dit gebied geschoolde onderzoekers is deze samenvatting
duidelijk en verhelderend.

■ Destructie van afgekeurd vlees. (Hjllesund, Destruksjonsverk. Norsk Vet. T.
1948. S. 432).

Het is begrijpelijk, dat het in het dunbevolkte, uitgestrekte, bergachtige Noorwegen
nog heel wat moeilijker is dan in ons land om de beste oplossing van het destructie-
probleem te vinden.

Vermoedelijk zullen daar alleen locale regelingen getroffen kunnen worden. Uit de
beschrijving van Hillesund blijkt duidelijk, dat er in Noorwegen soms nog zeer primi-
tieve toestanden heersen op dit gebied. De schrijver geeft een uitvoerige beschrijving
van een moderne droge installatie, die uiteraard voor ons geen nieuws bevat.

Beïnvloedt penicilline het zuren der melk ? (Jörgensen, Syrningsforsög med
màlk fra penicillin behandlede Köer. Mbl. f. d.d. Dyrl. foren. 1949. S. 93).

Naar aanleiding van een mededeling van het Veterinàrdirektorat, dat melk van
koeien, die met penicilline behandeld zijn, de eerste 3 à 4 dagen op de boerderij moet
blijven, omdat anders stoornissen bij de zuivelbereiding zijn te vrezen, of dat de zuivel-
fabriek van tevoren moet worden ingelicht, opdat de melk op andere wijze verwerkt
kan worden, deed de schrijver enige proeven. Hij nam melk uit kwartieren, die drie
maal — met 12 uur tussenruimte -— met 50.000 eenheden P. in 10 cc gedest. water
behandeld waren. 12, 24 en éénmaal 36 uur 11a de behandeling werd de koe uitgemolken,
daarna liet men de melk 12 uur opromen, vervolgens werden monsters uit de roomlaag
en de ondermelk getrokken, die met niet-penicilline houdende room resp. ondermelk
werden verdund (verd. 1 : 10 tot 1 : 100.000). Porties van 10 cc werden gepasteuriseerd,
en na afkoeling vermengd met zuursel (0,02 cc zuursel op 10 cc melk of room) resp.
onvermengd als controle gebruikt. Na 24 uur op 22⁰ C. werd de zuurgraad bepaald.

Bij de melk die 12 uur na het einde der behandeling was genomen was er nog enige
invloed merkbaar, bij die van 24 uur na de behandeling zelfs in de geringste verdunning
niet meer. De remming was het sterkst in de ondermelk (tot verd. 1 : 1000, bij de room
tot I : 10). In de fabriek is de verdunning der room altijd veel sterker, zodat hier geen
gevaar is te vrezen. Maar wel is het mogelijk, dat in de ondermelk die gebruikt wordt
voor het voortkweken van de zuurverwekker, 12 uur na de behandeling de concen-
tratie nog zó hoog is, dat het zuursel te zwak wordt. Dit is natuurlijk zeer gemakkelijk
te voorkomen, zodat de boterproductie ongestoord kan verlopen.

Bij een overeenkomstige proef in vitro (toevoeging van penicilline aan volle melk)
bevatte de ondermelk eveneens de meeste penicilline.

Uit de proeven blijkt niet, hoe hoog men het risico moet aanslaan, dat het rijpings-
proces van kaassoorten, die veel zuur nodig hebben, verstoord wordt, maar ook hier
dreigt hoogstwaarschijnlijk alleen gevaar, als de melk binnen 24 uur na de behandeling
verwerkt wordt.

Om volkomen zeker te zijn, lijkt het de schrijver voldoende om alleen de eerste 3
melktijden de melk op de boerderij te houden.

Voorschriften inzake K.I. bij huisdieren in Noorwegen. (Forskrifter om
kunstig inserninasjon hos husdyr. Skrivelse fra Landbrugsdepartementet av 6 Nov.
1948. Norsk. Vet. T. 1948. S. 474).

Op grond van de wet op de besmettelijke huisdierziekten van 14 Juli 1948 zijn in
Noorwegen enkele bepalingen terzake K.I. vastgesteld.

De gezondheid van de zaadleverende stieren moet staan onder controle van of namens
het veterinàrdirektorat. De verblijven der stieren, de inrichting van het dekstation
en van het laboratorium en de verzameling en behandeling van het sperma, moeten
eveneens onder controle staan en zijn aan een erkenning gebonden. De bij de K.I.
werkzame dierenartsen en degenen, die de inseminatie verrichten, moeten in het bezit
zijn van een autorisatie van het Veterinàrdirektorat, en oefenen hun werk uit volgens
de door deze instelling te geven voorschriften, die bij gebleken behoefte ook van toe-
passing verklaard kunnen worden op andere diersoorten. Voor de zuiver foktechnische
vraagstukken moeten de voorschriften der daarbij betrokken autoriteiten nageleefd
worden.

Overtreding of niet-opvolgen dezer bepalingen worden met boete of hechtenis gestraft.

Op 8 Februari j.1. herdacht de Deense vereniging haar 100 jarig bestaan. De eigenlijke
feestelijkheden vinden in September plaats, maar op de dag zelf werd een gedenkboek
uitgegeven en werden door talrijke autoriteiten en door de Scandinavische zuster-
verenigingen gelukwensen aangeboden.

Een zeer oppervlakkig, voor beroepsgenoten vrijwel waardeloos artikel, dat alle
mogelijke zoönosen opsomt doch b.v. over de Taenia echinococcus zwijgt.

Bij een 2-jarige hond met vage buikklachten werd bij laparotomie een strangulatie
van 2 duodenumlissen door het mesenterium vastgesteld. Twee mesenteriumstrengen
ter potlooddikte werden, na onderbinding, doorgeknipt, waarna de darmgassen uit de
afgesnoerde darmdelen zich onmiddellijk over het verdere gedeelte van het darmkanaal
verdeelden. Het verdere ziekteverloop van het dier was gunstig.

Uit het artikel krijgt men de indruk, dat de hond, ofschoon chirurgisch goed verzorgd,
klinisch onvoldoende onderzocht is en dat men het stellen der diagnose teveel heeft
willen laten afhangen van de bevindingen bij de (proef) laparotomie.

Purified gelatin solution in canine practice. W. N. Konde, J.A.V.M.A. Juni
1948.

Een weinig overtuigend stukje, dat het nut van 5- 8 % gelatineoplossing bij shock
moet aantonen.

Bijdrage tot de studie van de pathogenese der vleesvergiftigingen veroor-
zaakt door Salmonellae. (Geurden, Devos en De Vos, Vlaams Diergeneesk. Tijd-
schr. 1949, blz. 49).

Een beschrijving wordt gegeven van een vleesvergiftiging, veroorzaakt door S. dublin,
welke Salmonella werd gekweekt uit het verdachte kalfsvlees. Het bloedserum van de
patiënten agglutineerde deze bacterie tot in verdunningen van t : 160 en 1 : 320. Het
vlees was afkomstig van tweelingkalveren, welke enkele uren na de geboorte in nood
waren geslacht. In de faeces van het moederdier konden bij twee-malig onderzoek geen
Salmonella-bacteriën worden aangetoond, wel gaf het bloedserum een positieve agglu-
tinatie-reactie met S.dublin. Op het enige bedrijf, dat zich in de onmiddellijke nabijheid
bevond, waren 2 koeien aanwezig, waarvan sedert verscheidene jaren de kalveren
tengevolge van diarrhee stierven. Het bloedserum van deze 2 koeien gaf een positieve
agglutinatie met S. dublin in een verdunning van 1 : 80, terwijl in de faeces van een
hunner S. dublin werd gevonden. Geen der 3 koeien had ooit ziekteverschijnselen
vertoond. Schrs. nemen aan, dat de moeder der tweelingkalveren vanuit de naburige
stal is geïnfecteerd. De kalveren waren reeds bij de geboorte besmet, hetgeen een trans-
placentaire infectie tijdens de drachtigheid veronderstelt.

(Whitten en Fii.mer, I, A photosensitized keratitis in young cattle following the use
of phenothiazine as an anthelmintic. Clare, II, The metabolism of phenothiazine in
ruminants. Clare, Whitten en Filmer, III, Identification of the photosensitizing
agent. Austr. Vet. J. ; 23, 336—344, (1947).

Sinds 1943 zijn in Nieuw Zeeland bij kalveren op talrijke bedrijven vele gevallen
(25—75 % per bedrijf) van keratitis voorgekomen in aansluiting op een behandeling
met phenothiazine, v.n.1. in de zomermaanden. Blijkbaar kwam de aandoening het
meest voor bij minder goed gevoede dieren. Het klinische en het histologische beeld
worden in het artikel beschreven. Experimenteel kon het beeld bij biggen en kalveren
worden opgewekt; echter niet wanneer de ogen tegen de zon werden beschermd.
In een deel van de gevallen was een uur zonlicht, 12 tot 36 uur na het ingeven van
phenothiazine, voldoende om een keratitis te doen ontstaan. Er bleek een directe ver-

houding te bestaan tussen de bjoedconcentratie van phenothiazinederivaten en de mate
van de aantasting van de sclera.

II. Na een overzicht van de phenothiazinederivaten en de daaromtrent bestaande
literatuur te hebben gegeven, deelt Clare mede het vermoeden te hebben, dat
phenothiazine sulphonide hier aetiologisch van belang is, omdat het wel in het bloed
van kalveren, maar niet in dat van schapen kan worden aangetoond.

III. Door gebruik te maken van een booglamp en enkele kleurenfilters en door de
verschillende derivaten intraoculair in te spuiten bleek, dat meerdere derivaten, o.a.
phenothiazinesulphoxide, de keratitis konden opwekken. Alleen dit laatste derivaat
kon bij spontane keratitisgevallen in het betrokken orgaanvocht worden aangetoond.

Bij een schaap, dat phenothiazinesulphoxide per os toegediend gekregen had, kon
experimenteel een éénzijdige keratitis worden verkregen, door slechts één oog bloot
te stellen aan de invloed van het zonlicht.

Met andere photosensibele stoffen kon men experimenteel na injectie in de voorste
oogkamer eveneens keratitis doen ontstaan. Het bleek verder, dat licht met een golf-
lengte tussen 320 en 360 m ^ de phenothiazinesulphoxide „activeerde".

De werking van phenothiazine sulphoxide op Haemonchus contortus, Chabertia ovina
en Oesophagostomurn venulosum.

(YVhitten, The anthelmintic efficiency of phenothiazine sulphoxide against H.
contortus and certain large bowel parasites of shcep. Austr. Vet. J. ; 24, 114 (1948) ).

Het middel, gebruikt in dezelfde dosering als phenothiazine, gaf ongeveer dezelfde
werking als dit laatste anthelminticum. In lagere dosering was de werkzaamheid nihil
of zeer gering. Enkele exemplaren van Trichuris ovis werden eveneens afgedreven.

De werkzaamheid van het phenothiazinederivaat phenothiazinesulphoxide tegen
Oesophagostomurn columbianum bij het schaap.

(Gordon, The anthelmintic efficiency of phenothiazine sulphoxide against O. colum-
bianum in sheep. Austr. Vet. J. ; 24, 335 (1948) ).

Gordon beschrijft de anthclmintische werking van diverse derivaten van phenothia-
zine en geeft daarna een verslag van eigen proeven met het sulphoxide. De dosis was
ongeveer gelijk aan die van phenothiazine, de werkzaamheid t.o.v. 0. columbianum,
nagegaan bij een klein aantal schapen, was eveneens ongeveer gelijk ; het sulphoxide
bleek echter wel sneller te werken.

Het overzicht wordt gegeven in een zeer beknopte vorm en laat zich niet nog eens
comprimeren. Belangstellenden kunnen dit drukwerkje tegen de prijs van 4 s. o d. ver-
krijgen bij de Central Sales Branch, Commonwealth Agricultural Bureaux, Penglais,
Aberytwyth Gr. Brit.

De epidemiologie van parasitaire ziekten, Speciaal van Nematodenin-
fecties bij het schaap. (Gordon, The epidemiology of parasitic diseases, with special
reference to studies with Nematode parasites in sheep ; Austr. Vet. J. ; 24, 17 (1948).

Cordon geeft een overzicht van de infecties en de factoren die de mate van de infectie
beïnvloeden, o.a. voeding, leeftijd, immuniteit, weersomstandigheden en weide-
wisseling.

(Rainy, Equine mortality due to Gastrophilus larvae, Stomach Bots. Austr. Vet. J.;

De schrijver schudt enige gevallen van sterfte bij paarden, tengevolge van een plaat-
selijke peritonitis in de milt-maagstreek in aansluiting op gehele of gedeeltelijke

perforatie van de maagwand door larven van G. equi, uit zijn mouw. De verstrekte
sectiebevindingen zijn te vaag om tot juiste conclusies te komen ; men krijgt de indruk,
dat er wel een verband tussen de Gastrophiluslarven en de directe doodsoorzaak aan-
wezig is. Vermoed zou kunnen worden, dat hier een voor Tasmanië specifieke bacteriële
(secundaire) infectie in het spel is.

Runderhorzelbestrijding in Tsjecho-Slowakije. (Niznansky, Boj proti strecko-
vitosti hovadzieho dobytkas hl\' adiska nirodohospoddrskeho. Casopis Ceskoslovenskych
Veterindru, 4, 73 (1949).

Een uitgebreid overzicht over de tussen 1941 en \'47 verkregen resultaten naast een
berekening van de schade wordt gegeven.

Wie hierin verder belang stelt en de Tsjechische taal machtig is, leze het oorspronke-
lijke artikel.

Genezing van Sarcoptesschurft en Demodicosis bij de hond en van Oto-
dectesschurft bij de kat met gammexane. (Dodson, Gammexane for the treatment
of Sarcoptic and Demodectic Mange in Dogs and Otodectic Mange in Cats) Austr.
Vet. J. ; 23, 358 (1947).

Van de 21 met een éénprocentige suspensie van ruwe gammexane — in vloeibare
paraffine behandelde honden genazen (of werden geacht genezen te zijn) 19 dieren,
terwijl de 4 behandelde katten alle genezen werden.

Twee honden beterden klinisch niet, maar parasieten konden niet meer aangetoond
worden.

Het middel werd gedurende een week om de andere dag met een lapje flink inge-
wreven. Meestal was na de eerste behandeling al een merkbare verbetering ingetreden.
„Enkele dieren waren reeds lange tijd, maar zonder vrucht, door de eigenaars be-
handeld".

Naar aanleiding van de sterfte van een Perzische kat, die eerst gewassen was in lauw-
warm zeepsop en daarna gedipt in een bad met 1 % ongezuiverde gammexane, werd
een proefkat gebaad in een soortgelijke gammexancsuspensie. Toxische verschijnselen
traden niet op, zodat deze kat een week later nogmaals werd behandeld, toen echter
na een voorafgaande wassing in lauwwarm zeepwater.

Deze keer werden toxische verschijnselen waargenomen ; het dier stierf echter niet.
Enkele uren na de wassing werd het dier onrustig, terwijl een half uur daarna het dier
een aanval van razernij kreeg. De rugharen stonden overeind en een sterke salivatie
werd gezien.

In het volgende stadium werd de kat suf en het dier scheen te slapen. Kort daarna
waren de symptomen verdwenen.

Gammexane in paraffineolie (zie het vorige artikel) en als 5 % strooipoeder, het
laatste v.n.1. tegen vlooien en luizen, is ongetwijfeld veel minder toxisch.

Voor het congres zijn de leidende personen in alle onderdelen verzocht een lezing te
houden. Het voorlopige programma volgt hieronder.

De kosten van het lidmaatschap bedragen 4 pond. Opgave kan nog geschieden door
aanmelding bij ondergetekende, Raamweg 25, \'s-Gravenhage, onder storting van een
bedrag van ƒ 45.— op gironummer 319427, ten name van de Secretaris van de Gezond-
heidscommissie voor Dieren. Hiervoor ontvangt men o.a. het volledige verslag van het
congres, met alle lezingen en discussies.

Voor het bezoeken van het congres kan men per dag, gedurende welke men in Enge-
land is, 3 pond ontvangen. Dit bedrag moet ieder, die het congres wenst te bezoeken,
voor zich zelf aanvragen bij de Ned. Bank of bij een andere bankinstelling.

Als men zelf niet voor logies enz. kan zorgen, kan men dit opgeven aan onderge-
tekende ; door middel van het Reisbureau Cook zal getracht worden voor ieder onderdak
te vinden.

Studenten kunnen voor 1 pond 10 shilling lid van het congres worden. Men ontvangt
voor dit bedrag niet het verslag van het congres ; dit zal voor een nader vast te stellen
bedrag kunnen worden verkregen.

Dames kunnen buitengewoon lid van het congres worden, tegen betaling van 1 pond.
Een damescomité is bezig een programma voor de dames op te stellen.

In aansluiting aan het congres houdt de Engelse Maatschappij haar 67e jaarver-
gadering, van 12—15 Augustus 1949. Het programma van de op deze vergadering te
houden lezingen vindt men aan het eind van het hieronder vermelde voorlopige pro-
gramma van het congres.

In conjunction with the „International," the Sixty-seventh Annual General Meeting
and Congress of the National Veterinary Medical Association will be held in London
from August 12th to 15th, 1949. Arrangements for the Congress are well in hand and
the provisional programme of subjects of papers also is published in this issue.

The Veterinary Profession\'s Con-
tribution to the World\'s Meat Supply.
The Veterinary Profession\'s Con-
tribution to the World\'s Meat Supply.
The Veterinarian and the Breeding
and Rearing of Animals.

The Veterinary Profession\'s con-
tribution to the World\'s Poultry and
Egg Supplies.

The Role of Chemotherapy in the
Control of Coccidiosis of Chickens.
Dourine-Epizootiology and Diag-
nostics.

Epidemiological Researches on Piro-
plaSmosis in Western Germany.
The Immune response in Tricho-
moniasis.

Anthelmintics and the Control of
Helminth Diseases of Sheep.
Investigations of Cysticercus bovis
Epizootiology-Resistance of the On-
cospheres.

The developments and pathological
significance of the histiotropic phase
of parasitic nematodes.
Photosensitized Keratitis in Calves
following Drenching with Pheno-
thiazine.

Nutrition in Relation to Nematode
Parasitism in Sheep.
The Epidemiology of Fascioliasis.
Studies on the Life History of Monie-
zia.

Panicum milcaceum L. as a Photo-
sensitizing Agent in Sheep.
Arthropod Parasites.
The Use of Contact Poisons in Veteri-
nary Medicine.

Recent Developments in Insect and
Tick-borne Disease in East Africa.
Lameness in Sheep following Dipping
in Fluids not containing Bacteriosatic
substances.

A study of the Pathogenesis of a
Chronic Streptococcal Mastitis.
Public Enterprises in the Control of
Streptococcal Mastitis in Norway.
Bovine Mastitis.

Bovine Mastitis-Recent Advances in
the Transmission, Diagnosis and Bac-
teriology of the Disease.

Dr. N. D. \'Alessandro
and Dr. D. Viroli
R. J. de C. Talbot
Prof. Dr. O. B. Neira

in Relation to Cheese.
Human Reactors to Brucella abortus
among Slaughter-house Personnel.
Experimental Investigations of the
Incubation of Bovine Brucellosis.
Intradermal Brucellosis Tests in Cattle
with a Non-antigenic Agent.
Contagious Abortion in Cattle.
Brucellosis.

Vaccination against Bovine Brucel-
losis in New Zealand.
Recent Experiences in Brucellosis in
Great Britain.

The Importance of Eradication of
Tuberculosis in Cattle from the
Public Health Aspect.
Control of Tuberculosis in Bovines.

Tuberculosis Immunisation.
Presence of Baccillary Type of Swine,
Tuberculosis in Chile.

Investigations on the Types of Bacilli
in Tuberculosis in Norway.
Active Tuberculosis and Morphologi-
cal Blood Tests.

A. Buxton and H. I. Field Salmonella in Farm Livestock.
Dr. W. R. Hinshaw Salmonellosis- A Veterinary.

Studies on the Antigenic of the Foot-
and-Mouth Disease Virus.
Recent Advances in Research on
Virus of Foot-and-Mouth Disease.
The Cultivation of Foot-and-Mouth
Disease VirUs : Vaccines Prepared
with this Virus.

Equine Infectious Anaemia.
Equine Infectious Anaemia.
Pernicious Anaemia of Equines.
Diagnostic Value of Ferrocyanide
Potassium in Equine Infectious Anae-
mia.

Serum Treatment and Vaccination
against Newcastle Disease.
Is Duck Plague Virus Related to
Fowl Plague or to Newcastle Disease ?
Newcastle Disease.

3- (e) Swine Fever.

Argentine	Dr. S. J. J. Larroux	Control of Swine Fever with Crystal
	Violet Vaccination.
Argentine	Dr. P. J. Schang	Transmission and Prophylaxis of
	Swinepox.
Australia	G. Edgar, L. Hart and	Studies on the Viability of the Virus
	J. T. Hayston	of Swine Fever.
Australia	M. Henry	Swine Fever.
Austria	Dr. J. Michalka	Swine Fever.
France	Dr. Donatien	Swine Fever.
U.K.	T. M. Doyle	Immunisation against Swine Fever.
U.S.A.	Dr. J. D. Ray	Swine Fever (Hog Cholera).

The Control of Rinderpest in Unde-
veloped Countries with Special Re-
ference to the F\'ar East.
The Uses and Limitations of the
Caprinised Virus in the Control of
Rinderpest Among British and Near
Eastern Cattle.

Investigations of Epidemic of Equine
Abortion in Province of Buenos Aires.
Virus Abortion in Mares.
A specific Venereal Disease of Cattle-
Characterised by Epididymitis in Bulls
and Vaginitis in Cows and Heifers.
Lumpy Skin Disease. A New Epizootic
Virus Disease of Bovines in the Union
of South Africa.
Equine Encephalomyelitis.

Plants PQisonous to Livestock.
Porphyrine in Animal Health.
Modes of Action and Occurrence of
Minor Elements in the Animal Body
in Relation to the Problem of Real and
Conditional Deficiencies.
Aetiological Investigations of Nutri-
tional Diseases of Domestic Animals.
Iodinated Proteins.

Copper Deficiency Disease in New
Zealand and the relation thereto of
Dietary Molybdenum.
Hypocupraemic Conditions in Bovines.

Aetiology and Pathogenesis of Puer-
peral Acetonaemia in Ruminants.
The Connection Between Deficiency
Diseases and Disturbances in the
Microflora of the Rumen.
Clinical Aspects of Acetonaemia.
Acetonaemia of Cattle.

Sterility in Cattle, Especially as a
Result of Uterine Infection.
The Influence of Vitamins A and
D upon Sterility.
Contagious Sterility in Cattle.
The Semen in Sterile Boars.
The Complex Nature of Herd Infer-
tility.

Endocrines and Animal Health.
Endocrine Disturbances by Nympho-
mania and Adrenal Virilism in Cows.
Endocrinology and Reproduction in
the Cow.

Nutrition of Herbivora.
The Oestrogenic Effects of Subter-
ranean Clover (Trifolium Subter-
raneum).

Nutrition in Relation to Animal
Health in South Africa.
Plants as Animal Foodstuffs.

Sheep Husbandry.
Hygienic Problems
with Machine Milking.
Animal Bionomic Problems
Africa.
Hygiene.

The Influence of Heredity and
Environment on Sperm Production in
Monozygous Bull Twins.
Heredity Disturbances of Reproduc-
tion in Cattle.

Viability of Bull Semen in the Genital
Tract of the Cow.
Artificial Insemination.
Experiences with Artificial Insemina-
tion in Denmark During Ten Years.

The Function of the Veterinarian in
the Field of Artificial Insemination.
Artificial Insemination in Great Bri-
tain.

Osteosynthesis in Veterinary Surgery.
Traumatic Reticulitis-Its Diagnosis,
its Relief by Operation-Prognosis.
Caesarian Section in the Bovine.
Recent Advances in Veterinary Sur-
gery and Obstetrics.

The Equine Electrocardiogram with
Particular Reference to Certain
Anaesthetic Agents.
Electrocardiographic Examinations in
Dogs with Special Regard to Acute
Myocardial Injuries.
Changes in Equine Electroventriculo-
gram, their Interpretation and Clini-
cal Meaning.

Dr. Poliza and Dr. Marin Mycobacterium tuberculosis in Milk
Products in Buenes Aires.
Botulism in Men and Animals.
The Importance of Technology fo.r
the Control of Food of Animal Origin.
Salmonella in Dehydrated Egg Pro-
ducts and Its Possible Public Health
Significance.

Conception of the Organisation of
Veterinary Science and Service in
Slavonic Countries.
Botulism in Animals in S. Africa.

The Control of Animal Diseases by
Statutory Measures.
The Importance of Up-to-date
Quarantines and Control at Import
and Export of Animals and Animal
Products.

Veterinary Education Especially in
Relation to Tropical and Subtropical
Conditions.

Proposed Subjects to be discussed at the Congress of the National Veterinary Medical
Association of Great Britain and Northern Ireland to be held in conjunction with
the „International."

Canine Distemper and Distemper-like Diseases in the Dog.
Intratracheal Narcosis in Small Animals.

Van Maandag ii t,m Vrijdag 15 Juli 1949 zal het Nederlands Genootschap voor
Landbouwwetenschap, in samenwerking met het Nederlands Instituut voor Land-
bouwkundige Ingenieurs te Wageningen de Veertiende Nederlandse I.andbouwweek
houden.

Evenals in de voorafgaande jaren heeft de Regelingscommissie voor de Landbouw-
weken, met medewerking van verschillende verenigingen en instellingen, voor dit jaar
een programma samengesteld, waarin ruime aandacht wordt geschonken aan de actuele
aspecten van het landbouwbedrijf.

Op Maandag 11 Juli en Dinsdagmorgen 12 Juli zullen voordrachten over aardappel-
vraagstukken gehouden worden (selectie, aardappelziekten en bewaring). Deze aard-
appeldag wordt georganiseerd door de N.A.K.

Dinsdagmiddag 12 Juli en Woensdagmorgen 13 Juli zijn gewijd aan graanstudie-
vraagstukken (veredeling, drogen, voedingswaarde en kwaliteitsonderzoek van meel).
Deze voordrachten worden mede gehouden in het kader van de studiedagen van de
Nederlands-Belgische Vereniging van Graanonderzoekers, welke vereniging hierbij
tevens voor het voetlicht van de Nederlandse landbouw treedt.

Het programma voor de Woensdagmiddag is nog niet bekend. Waarschijnlijk zullen
dan Cultuurtechnische vraagstukken worden behandeld.

De Donderdag, 14 Juli, zal, evenals in de vorige jaren, een zuiveldag zijn. Op deze
dag staan voordrachten over samenvoeging van melk- en zuivelbedrijven, economische
zuivelvraagstukken e.d. op het programma. De Vereniging van Oudleerlingen der
Rijkszuivelschool te Bolsward organiseert deze dag met medewerking van de Algemene
Nederlandse Zuivelbond en de Vereniging voor Zuivelindustrie en Melkhygiëne.

Op de laatste dag volgt een aantal voordrachten voor de veetelers, welke zullen han-
delen over het vraagstuk Steriliteit (erfelijke oorzaken en voeding en infectie als oor-
zaken.) Deze voordrachten zullen staan onder leiding van de Nederlandse Zoötech-
nische Vereniging met medewerking van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Het Centraal Veevoederbureau verzorgt bovendien nog een voordracht over de
behoefte aan mineralen bij het rundvee.

De Landbouwweek zal op Maandag 11 Juli te 14.00 uur geopend en op Vrijdag
15 Juli te 16.30 uur gesloten worden. Alle voordrachten zullen gehouden worden in het
Hulpgebouw van de Landbouwhogeschool, Duivendaal te Wageningen. Volledige
programma\'s met vermelding van de aanvangsuren, sprekers en onderwerpen zullen
eind Juni gereedkomen en verkrijgbaar zijn bij de secretaris van de Regelingscommissie :
Ir. R. P. H. P. van der Schans, Lawickse Allee 20, Wageningen, die tevens inlichtingen
zal verstrekken.

Het is op dringend verzoek der studenten dat ik begonnen ben met hun een hand-
leiding te geven bij hun studie van de inwendige ziekten der grote huisdieren door een
enigszins verkorte weergave mijner colleges over interne ziekten.

Dit dictaat kost mij nogal tijd, omdat ik niets op papier heb, daar ik gewend ben
„uit het hoofd" college te geven. Ik ben thans met het eerste deeltje klaar, dat bestaan
zal uit ± 125 gestencilde pagina\'s. Hierin heb ik behandeld de ziekten van het zenuw-
stelsel, het hart en de uier. Bij het laatste onderwerp heb ik uitvoerig de tepelaan-
doeningen en de\'tepeloperaties behandeld met het oog op het zeer grote belang daarvan
voor de praktijk. In het algemeen heb ik overal de nadruk gelegd op de therapie.

Het verlangen van de studenten vloeit voort uit het feit, dat het boek van Prof. Wester
uitverkocht is en dat andere boeken o.a. het werk van Hutyra, Marek en Manninger
moeilijk te krijgen zijn óf zeer duur (Marek bv. ƒ 115.—). Prof. Wester\'s boek zal ook
niet door de Engelse uitgever, die blijkbaar het copy-right had verkregen, worden
gedrukt.

Mocht er interesse voor dit dictaat bestaan bij de afgestudeerden, dan stel ik het voor
dezen beschikbaar, mits nu opgegeven. Ik vermoed, dat ik de hele stof kan verwerken
in 3 a 4 deeltjes. Elk deel kan om technische redenen niet groter zijn dan maximaal
150 bladzijden. Om te weten hoeveel exemplaren ik ongeveer moet laten stencillen,
dien ik thans reeds opgave te ontvangen en wel binnen 10 dagen na het verschijnen
van dit nummer. Indien men ƒ 9.— stort op mijn gironummer (278790) kan ik.zorgen,
dat men in de loop van de maand Juli in het bezit komt van het eerste gedeelte. Het
tweede deel, dat zal gaan over de aandoeningen van het digestieapparaat (waarbij ik
vooral de kolieken uitvoerig behandel) en de voor de praktijk van belang zijnde ver-
giftigingen, hoop ik in September te kunnen verzenden. De prijs daarvan weet ik nog
niet precies (hangt samen met het aantal pagina\'s), maar zal die van het eerste deel
niet belangrijk overschrijden of geheel daaraan gelijk zijn.

Teneinde een zo snel mogelijke opneming van copy in bet Tijdschrift te bevorderen
verzoekt de Redactie de medewerkers vriendelijk:

I. alle copy (dus zowel artikelen als referaten, ingezonden stukken, berichten,
enz.) rechtstreeks aan de Redactie-secretaris, de heer G. S. E. Vegter te
Holten (O.) te \'zenden. De refereertijdschriften worden echter gaarne terug-
verwacht bij Prof. Dr. J. Jansen, Biltstraat 168, Utrecht.

II. samenvattingen, ook die in vreemde talen, direct aan de artikelen toe te
voegen en hiermede niet te wachten tot de drukproef ontvangen wordt.

Gelet op artikel 6 van het Koninklijk besluit van 29 Juli 1913, zoals dit is gewijzigd
bij Koninklijk besluit van 14 Januari 1926, tot vaststelling van een reglement voor de
Rijksseruminrichting ;

met ingang van 1 Mei 1949 in zijn beschikking van 15 Maart 1947, no. 1556, afdeling
III, Directie van da Landbouw, Nederlandse Staatscourant van 18 Maart 1947, no. 54 :

1. onder „Entstoffen Paard" in plaats van „Miltvuurentstof (iste en 2de) per 6 cm¹ƒ 1,50" te lezen: Avirulente miltvuurentstof per 1 cm³ ƒ0,30;

1 onder „Entstoffen Varkens" toe te voegen : Kondovaccin tegen vlekziekte per 1 cm³ƒ0,05;

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104. Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413, Gironummer 511606 van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het vacantieadres van het Secretariaat is gedurende de periode van 18—29 Juli a.s.
Tetburgstraat 5, Bakkum (N.H.). Tel. Castricum K 2518—590.

Voor dringende aangelegenheden kan men zich telefonisch met genoemd adres in
verbinding stellen, bij voorkeur \'s avonds na 7 uur.

Verschillende collegae hebben een waarnemer aangevraagd om met vacantie te
kunnen gaan. Het aantal waarnemers is nog steeds klein, zodat het niet eens zeker is,
dat aan alle aanvragen voldaan kan worden.

Daarom wordt dringend aangeraden, zoveel mogelijk een oplossing te zoeken door
een regeling te treffen met de buurtcollega\'s.

Wanneer onderlinge praktijkwaarneming absoluut niet mogelijk is, kan uiterlijk
tot 10 Juli a.s. nog een waarnemer aangevraagd worden.

Aan de excursie naar de „Schothorst" op Zaterdag 11 Juni j.1. werd deelgenomen
door twintig collegae.

Dr. Grashuis hield eerst een inleiding over het ontstaan van „de Schothorst" ; dit
loopt parallel met de ontwikkeling van de controle op de mengvoeders en tevens met de
carrière van Dr. Grashuis.

Voor de mengvoedercontröle moesten op grote schaal practijkproeven genomen
worden ; daarvoor heeft het Centraal Bureau deze boerderij van ruim 60 ha aangekocht.

Het bedrijf wordt zodanig geëxploiteerd, dat het door de boer nagevolgd kan worden ;
het is dus geen luxe inrichting.

De inleider propageert de voeding zo juist mogelijk te maken, tegen normale prijs;
door een goed dieet kan menige ziekte voorkomen worden.

Tijdens de inleiding werden we aangenaam verrrast, door het verschijnen van twee
jonge dames Grashuis, die ons thee met koekjes presenteerden. Na de inleiding beant-
woordde Dr. Grashuis de vele vragen die los kwamen.

Hierop werd het bedrijf in ogenschouw genomen, achtereenvolgens de kippen, de
varkens, de kalveren en het melkvee ; ook de inrichting van de stallen genoot aller be-
langstelling.

Onze voorzitter dankte Dr. Grashuis hartelijk voor al hetgeen we deze middag
genoten hadden en sprak de hoop uit dat een blijvend contact gelegd was tussen „de
Schothorst" en onze afdeling.

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande
mutaties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina s van het
boekje steeds worden vermeld.

J. M. van den Born, thans \'s-Gravenhage, Badhuisweg 36; tel. 116005 (Bur.).
Inspecteur V.D. en Inspecteur V.G. i.a.d. (pag. 56).

J. C. Colder, thans Zeist, Oranje Nassaulaan 68 ; tel. K. 3404—2395 (pag. 59).

Dr. J. F. H. L. van Leeuwen, thans Amsterdam (Z.), Biesboschstraat 73, geen tel.
(pag- 73)-

A. J. M. Paulusse, voorheen Oldenzaal, thans Millingen, Heerbaan A 114 (pag. 78).

Dr. H. A. Zwijnenberc tot Directeur van het Openbaar Slachthuis te Enschedé,
(pag. 92).

Met ingang van 1 Mei 1949 is wegens vertrek eervol ontslag verleend aan P. J. N.
Koomen te Kerkrade als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst in het district Oostelijk Noord-Brabant, (pag. 72).

Met ingang van 1 Mei 1949 is wegens vertrek eervol verslag verleend aan C. Favejee
te Amsterdam als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst in het disrtict Zuidelijk Zuid-Holland, (pag. 61).

v. d. Sande werd geboren te Groede in 1872 en is overleden te Bergen op
Zoom, de 29ste Januari 1949. Het veeartsdiploma werd behaald 30 Juli 1900.
Eerste vestiging te Oud-Vossemeer, later in 1905, te Steenbergen, alwaar
hij een zeer uitgebreide en drukke praktijk in de kortst mogelijke tijd
verwierf. Goed vakman, harde zeer harde werker. Hij genoot als veearts
een zeer goede reputatie, waardoor hij ook direct als lid van de Gezond-
heidscommissie werd aangezocht. Overigens was v. d. Sande helemaal
niet gesteld op vertoon en leefde hij geheel en al in en voor zijn praktijk,
sloeg zich vaak onstuimig door de overstelpende drukte heen, leek dan wel
eens een ongemakkelijk mens, maar leverde ondertussen toppraestaties.
Lang hield hij dit vol, ook nog toen een ongeneeslijke ziekte zich had
aangekondigd, die hem eindelijk in 1940 noodzaakte zijn praktijk over
te doen aan een jong collega, en hij zijn rust zou gaan genieten, in een tijd
waarin niet te genieten viel.

Ondanks dat, bleef v. d. Sande vol belangstelling voor de gebeur-
tenissen binnen de Maatschappij, de afbrokkeling en de wederopbouw
daarvan, en toen zijn gezichtsvermogen zeer was geminimalizeerd, heeft
Mevr. v. d. Sande hem telkens en telkens wéér ons Tijdschrift van A—Z
voorgelezen. Het moge Mevr. v. d. Sande en hare kinderen een gefun-\'
deerde troost zijn, dat zij hem tot het laatste moment hebben gegeven,
waartoe zij in staat waren.

Een stralende hemel vertoonde ons een kleurrijke begraafplaats
Westerfeld, waar v. d. Sande op 2 Febr. 1949 aan het hiernamaals werd
toevertrouwd. Voor de familie, de schare collegae en vrienden klonken
zeer aandoenlijk de vertrouwde tonen van ons aloude Absyrtus, die een
trouw lid, trouw bleven bij zijn laatste gang.

De proeven, die hier beschreven zijn, werden verricht op het labora-
torium van de Veterinaire Dienst te Emmen. Ze werden mogelijk gemaakt
door het Oosting Instituut voor Kleinveeteelt te Emmen. Medewerking
erbij verleenden de Heer A. v. d. Kaap en Mej. C. P. Rappard van
voormelde dienst, die op deze plaats daarvoor gaarne dank wordt gebracht.

Deze proeven zijn gedeeltelijk een herhaling — zij het ook in enigszins
gewijzigde vorm — van de proeven van de Blieck, die hij publiceerde
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1942, 69, blz. 204 ; voor een
ander gedeelte zijn ze een voortzetting van deze proeven. Ze hebben
betrekking op de coryza met lange incubatie bij de kip, die volgens de
mededelingen van Nelson (zie voor deze en andere literatuur de Blieck,
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1948, 73, blz. 955), veroorzaakt wordt
door „cocco bacilliform bodies". Deze lichaampjes zijn nog niet geïden-
tificeerd. De genoemde vorm van coryza is het kwaadaardigst. In de
coryza met korte incubatie en lang verloop, ook wel genoemd gemengde
coryza, speelt de verwekker van deze coryza de voornaamste rol. Daarom
is bestrijding ervan wel zeer belangrijk.

Een specifieke bestrijding is nu nog niet mogelijk, terwijl men bij de
coryza met korte incubatie en kort verloop, die veroorzaakt wordt door
Haemophilus gallinarum, al is het ook dikwijls slechts tijdelijk, met
sulfathiazol resultaten verkrijgt (Delaplane en Stuart, 1941, e.a.).
Daarom temeer is het van belang aan de coryza met lange incubatie en
lang verloop aandacht te besteden.

In een gedeelte van de proeven werd neusslijm in de lichamen gebracht.
Hierbij werd neusslijm van jonge gevallen gebruikt. Neusslijm van oude
gevallen, waarin als regel veel begeleidende bacteriën aanwezig zijn,
kan hierdoor complicaties geven naar ons herhaalde malen gebleken is,
zoals ontstekingen, abscessen en zelfs septicaemie. Ook in neusexsudaat
van jonge gevallen kunnen begeleidende bacteriën worden aangetroffen
en zijn complicaties daardoor niet geheel buiten te sluiten. Hierdoor
zowel als door de verdere opzet van de proeven, dienen ze als oriënterende
te worden beschouwd.

Zoals gezegd, werd gebruikt neusexsudaat van jonge gevallen. Dit
neusslijm werd verkregen van jonge gevallen uit een groep, waarin de
smetstof reeds gedurende lange tijd was aangehouden door seriepassage.
Hierdoor was het karakter van deze smetstof goed vastgelegd. Steeds gaf
ze coryza met een lange incubatie en een lang verloop. Haemophilus
gallinarum kon er nooit — hoewel er meerdere malen een onderzoek
naar werd ingesteld — in worden aangetoond.

verdund met physiologische NaCl carbol aangewend in hoeveelheden
en op een wijze, zoals in de tabel nader wordt aangegeven. Het onverdunde
neusslijm was daarbij vers evenals het verdunde. Het verdunde vermengd
met carbol bestond uit hoeveelheden, die i—30 dagen oud waren en die
daarna vermengd werden. Een dag later werd het ingespoten.

Voor de proeven werden gebruikt zeil\' gefokte op gelijke wijze verzorgde
witte leghornhaantjes. Bij de eerste of immunisatiebehandeling waren de
dieren bijna drie maanden oud. Ruim een maand na de iste behandeling
had de tweede of contrólebehandeling plaats, die ook een groep evenoude
nog niet behandelde dieren onderging.

uitvloeiing of andere coryzaverschijnselen hadden. Tussen de iste en 2de
behandeling werden daarbij geen coryzaverschijnselen waargenomen.
De proef werd 156 dagen na de 2de behandeling afgebroken.

Gaan wij deze proeven aan de hand van bovenstaande tabel na, dan
blijken ze veel overeenstemming te hebben met de eerder genoemde
proeven van de Blieck. De Blieck toonde aan, dat door intraveneuze,
intramusculaire en intrabursale applicatie van coryzaexsudaat van coryza
met lange incubatie immuniteit op te wekken was. Het exsudaat verkreeg
hij uit de cella intraorbitalis. Met bursale applicatie werd door hem ook
bedoeld inbrenging in de burza Fabricii. In bovenstaande proeven is
aangetoond, dat ook door subcutane en intraperitoneale toediening
immuniteit te verkrijgen is en wel een volledige.

De intrabursale applicatie gaf ook een zeer geringe immuniteit blijkens
de waargenomen langere incubatieperiode en kortere ziekteduur in
sommige gevallen, maar de immuniteit was toch geringer, dan in de proeven
van de Blieck, die evenwel ook slechts een gedeeltelijke immuniteit te
zien gaven.

Door inwrijven in de huid en de follikels van exsudaat kon geen immuni-
teit verkregen worden. Verdund neusslijin vermengd met carbol
en oud, zoals bij immunisatie met een entstof in de praktijk mogelijk moet
zijn en zoals noodzakelijk is om de carbol in te doen werken, gaf ook
slechts een gedeeltelijke immuniteit. Het zal dus niet mogelijk zijn op deze
wijze de begeleidende bacteriën te elimineren en verontreinigende bac-
teriën buiten te sluiten.

De gewichten waargenomen bij de 2de behandeling duiden erop, dat
de behandelingen die werkelijk immuniteit gaven, een — zij het ook een
geringe — nadelige invloed hebben .op cle dieren.

De gewichten, die werden genoteerd 54 dagen na de 2e behandeling,
op het moment dus, dat vele dieren reeds enige tijd coyrza hadden gehad,
tonen aan, dat de coryza in kwestie een zeer nadelige invloed heeft. Ver-
gelijken wij de dieren van hok I met die van hok IV, dan is er een verschil
in gewicht tussen deze dieren van gemiddeld 340 gram. Dat geeft duidelijk
aan de economische betekenis van dit lijden. Waarbij dan nog komt,
dat de economische betekenis hierdoor nog maar gedeeltelijk blijkt. Ook
de eierproductie, die hier niet in het geding kon worden gebracht, gaat
achteruit. Een goede immunisatie zal dus, in aanmerking nemende ook
de veelvuldigheid van voorkomen van dit lijden, van groot belang zijn.

Door subcutane en intraperitoneale applicatie van neusexsudaat is bij
de coryza met lange incubatie en lang verloop volledige immuniteit op
te wekken. Applicatie in de burza Fabricii geeft bij deze ziekte slechts een
gedeeltelijke immuniteit ; inwrijven in de huid en in de follikels geeft geen
immuniteit. Carbol, %, heft de immuniserende werking van neus-
exsudaat op. Het geeft de indruk, dat het gewicht van de dieren nadelig
wordt beïnvloed door de immunisatie. Zeer nadelig worden de dieren
beïnvloed door de beschreven coryza ; immunisatie tegen deze veelvuldig

By subcutan and intraperitoneal application of nasal exsudate complete immunity
can be brought about in cases of coryza with slow onset and long duration. Application
in the bursa Fabricii only results in partial immunity against this disease; rubbing
in of the skin and the follicles does not give immunity. A carbolic acid solution, $ %,
neutralizes the immunizing action of the nasal exsudate. It would seem that immuniz-
ation affects the weight of the animal imfavourably. The influence of the kind of coryza
described is extremely injurious, so that immunization against this frequent coryza
must be considered of great economic importance.

Par application subcutane et intraperitoneale de l\'exsudation nasale il est possible
de générer de l\'immunité complète chez le coryza à longue incubation et à longs cours.
Application au bursa Fabricii ne donne qu\'immunité partielle chez cette maladie;
Frotter dans la peau et dans les follicles ne donne pas d\'immunité. Le phénol, £ %,
suppresse l\'effet immunisant de l\'exsudation nasale. Il donne l\'impression que l\'immu-
nisation a un effet préjudicieux au poids des animaux. I.es animaux sont très desavan-
tageusement influences par le coryza; alors il faut estimer l\'immunisation contre ce
coryza souvent rencontré, de grande importance économique.

Mittels subcutaner und intraperitonealer Application von Nasensekret ist gegen
Coryza mit langer Inkubation und langem Verlauf vollige Immunität hervorzurufen.
Application in der Bursa Fabricii führt bei dieser Krankheit nur eine teilweise Immu-
nität herbei. Karbolsäure, £ %, hebt die immunisierende Wirkung des Nasensekrets
auf. Es macht den Eindruck dass das Gewicht der Tiere schädlich beeinflusst wird
durch die Immunisation. Sehr schädlich werden die Tiere beeinflusst durch die beschrie-
bene Coryza; also muss Immunisation gegen diese vielfach sich ereignende Coryza
von höchster wirtschaftlicher Bedeutung geschätzt werden.

Bij onze rijksbestrijding wordt in wezen het systeem Ostertag toegepast,
immers het opsporen en elimineren van openlijders is primair. Deze
werkwijze faalt volkomen en dit is in de eerste instantie te wijten aan het
systeem, dat nooit of althans zeer langzaam tot het uiteindelijke doel
zal leiden en niet aan het al of niet medewerken van de veehouder of de
meerdere of mindere inspanning van de dierenarts. Met de tot nu toe
bekende en gevolgde methoden van klinisch onderzoek, inclusief het
meerdere malen per jaar sputumvangen van alle reactiedieren is het
onmogelijk de open-lijders op te sporen.

De veehouders baseren verwachtingen op dit onderzoek, welke niet
gerechtvaardigd zijn.

Als de reactiedieren aan het einde van de stalgoot zijn geplaatst, de
gevonden open-lijder verwijderd, uitsluitend t.b.c.-vrij vee aangekocht,
vrije opfok verzorgd en in de loop van het jaar de dierenarts tijdig is
geattendeerd op waargenomen afwijkingen bij een of meer reactie dieren,
dan denkt de veehouder al het mogelijke te hebben gedaan.

Begrijpelijk is dat de veehouders bij een volgende tuberculinatie spreken
van teleurstellingen, die in wezen geen teleurstellingen zijn doch slechts
volkomen verklaarbare feiten in het bestrijdings-systeem.

Gevolg van een en ander is, dat we steeds meer de medewerking óók
van de goedwillende veehouder verliezen en het is zelfs onbegrijpelijk,
dat er nog veehouders zijn, die de moed nog niet hebben verloren, ondanks
het feit dat hun reactie-percentage in het verloop van twintig jaren is
gestegen van 40 tot 45 of hoger.

Het opruimen van een door lukraak sputumvangen gevonden open-lijder
is in een dergelijk sterk besmet bedrijf zonder isolatie misschien nog ver-
antwoord voor de gezondheid van de veehouder en zijn gezin, uit
bestrijdingsoogpunt is het waardeloos.

Het aankopen van t.b.c.-vrije dieren op een dergelijk bedrijf is geld-
verspilling en heeft tot gevolg, dat reactiedieren worden gemaakt.

Afgezien van de kosten van onderzoek zouden deze veehouders veel
geld hebben bespaard, indien ze niet hadden meegewerkt aan deze vorm
van bestrijding gedurende deze twintig jaren ; terwijl het zonde is van de
subsidie voor een dergelijk bedrijf gegeven.

De gunstige resultaten in Friesland zijn zeker niet te danken aan de
opsporing en eliminering der open-lijders, die volgens de jaarverslagen
meestal beneden de 100 bleven (minder dan jaarlijks uit één praktijk
in het westen), maar meer een gevolg van de volgende feiten :

1. het systeem Bang is hier benaderd; verwijdering der reactiedieren
in haar geheel of in étappes, de beste vorm van isolatie, is veelvuldig
toegepast. De verwijdering in étappes uit de bedrijven kon daar

eerder resultaten opleveren o.a. door de wijze van opstallen waarbij
de besmettingskansen aanzienlijk kleiner zijn dan in het westen.

3. ruime aanfok en uitvoer van vee, waardoor snelle wisseling van de
veestapel in tegenstelling met het Westen met zijn beperkte aanfok
en veeinvoer ;

4. de Friese veehouder zag het grote voordeel voor de afzet van zijn
fokdieren en producten en gaf uit dien hoofde zijn volledige mede-
werking, terwijl b.v. de zelf-kazende veehouder van een t.b.c.-vrij
bedrijf in het Westen slechts de nota van de Gezondheidsdienst
ontving ;

5. aan de t.b.c.-vrije opfok werd de nodige aandacht besteed door
pasteurisatie van de ondermelk ;

6. de grotere zin voor samenwerking in Friesland, welke o.a. in de
coöperatieve zuivelfabrieken reeds vroeg tot uitdrukking kwam.

Onze export van zuivelproducten eist, dat we binnen afzienbare tijd
met onze bestrijding tot resultaten komen, nog afgezien van het grote
belang voor de volksgezondheid.

Voorstanders van het tot nu toe gevolgde systeem verwachten in 50
tot 75 jaar resultaten (welke volgens vele practici in het Westen nog niet
in 500 jaar zullen zijn verkregen).

Wil de bestrijding in het Westen binnen afzienbare tijd tot verantwoorde
resultaten leiden en weer het zonodige vertrouwen bij de veehouders
herwinnen, dan zal het nodig zijn het Bangse systeem in zijn volle omvang
toe te passen.

3. reactie-bedrijven, welke volledige scheiding in stal en in de weide
toepassen, t.b.c.-vrije opfok verzorgen, terwijl alle voorschriften
bij aankoop nauwgezet worden opgevolgd.

De tuberculinatie dient voor groep A zo vroeg mogelijk te geschieden
gevolgd door een zo volledig mogelijk klinisch onderzoek der reactiedieren,
waarbij ook gelet wordt op het reactie-vrije gedeelte van de stal, terwijl
een hertuberculinatie van de reactie-vrije stal en het vrije gedeelte van de
reactiestal na enige tijd nodig zal zijn om de gemaakte fouten in de
isolatie zo goed mogelijk op te vangen.

Onder het klinisch onderzoek zou dan moeten worden verstaan :
inspectie, auscultatie, -onderzoek klieren en uier door palpatie, sputum-
onderzoek van alle reactiedieren en van alle om de een of andere redenen

verdachte dieren, rectaal onderzoek en onderzoek van melk en
vaginaalsecretum, indien daarvoor aanleiding bestaat, eventueel aan-
gevuld met morphologisch bloedonderzoek.

Eerst na al dit werk volgt het onderzoek van groep B. dat beperkt moet
worden tot eenmaal per jaar tuberculinatie van de nog reactie-vrije
dieren ; klinisch onderzoek heeft hier geen zin.

Openlijders, welke hierin voorkomen zullen in het Westen slechts in
zeer bijzondere gevallen besmettingsgevaar voor andere bedrijven op-
leveren.

De beoordeling der tuberculinatie zal bij toepassing van isolatie moeten
zijn „elke zwelling is positief of althans sterk verdacht" ; we maken dan
zonder twijfel de kleinste fout ; metingen kunnen de zaak nog meer ver-
troebelen en kunnen slechts aangewezen zijn voor bedrijven die jarenlang
vrij waren en waar e.v. opgetreden reacties niet te verklaren zijn door
\'fouten in isolatie of aankoop of b.v. humane besmettingen, aangevuld door
toepassing van Stormon-test of comparative-test.

De controle op de isolatie kan geschieden b.v. door stalcontroleurs, die
uit anderen hoofde het bedrijf bezoeken.

Op ruime schaal kan in de practijk worden nagegaan op bedrijven,
waar op andere wijze niet geïsoleerd kan worden of door middel van een
eenvoudige scheiding in de stal aangebracht in de vorm van stroopakken
of verplaatsbare houten wand resultaten verkregen kunnen worden.
Indien mocht blijken dat dit evenmin tot bevredigende resultaten leidt
zouden deze bedrijven zoveel mogelijk de reactiedieren kunnen opnemen
van bedrijven, welke zich r.eactie-vrij maken.

Een flinke toeslag op melk en zuivelproducten voor groep A zal de
beste stimulans zijn, voor groep B. om ook tc gaan isoleren, uit te betalen
i tot 2 maal per jaar. Alle gelden, welke op een of andere wijze beschik-
baar komen worden gebruikt om groep A. te steunen. Voor groep B.
worden geen gelden beschikbaar gesteld.

De torsio cornus uteri sinistra is opgeheven. Duidelijk is de anaemische
snoerring te zien op de plaats waar de uterus getordeerd is geweest.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks
Universiteit te Utrecht. (Dir. Prof. Dr. F. C. v. d. KAAY).

PROLAPSUS CORNUS UTERI DEXTRAE GEPAARD MET
TORSIO CORNUS UTERI SINISTRAE BIJ EEN SCHAAP

Dinsdag 15 Maart \'49 \'s avonds 9.30 u. werd de hulp van de kliniek
ingeroepen voor een schaap met een prolapsus uteri.

Bij aankomst op de boerderij bleek een prolapsus te bestaan van één
der hoornen, waarop de secundinae nog aanwezig waren.

De prolapsus was ontstaan onmiddellijk, nadat een levend lam spontaan
geboren was. De secundinae werden afgepeld, en de hoorn werd afgespoeld
met warme therapogeenoplossing.

Wij merkten op, dat de ingang tot de andere hoorn niet te vinden was,
wel was er een streng te voelen binnen in de geprolabeerde hoorn, vlak
achter de vulva. De prolapsus werd onder sacraal-anaesthesie bij het
achter hoog gehouden schaap gereponeerd. Na repositie bleek, dat de
rechterhoorn geprolabeerd was geweest en door de wand van de gere-
poneerde hoorn was nog een lam te voelen.

Na de repositie was de toegang tot de linkerhoorn te voelen, die echter
veel te nauw was om normaal te kunnen zijn.

Bij palpatie door de wand van de rechterhoorn heen, was er i 10 cm
craniaal van de bifurcatie een gedraaide streng te voelen, die niet anders
kon zijn dan de getordeerde linkerhoorn.

Het schaap werd ter demonstratie meegenomen naar de kliniek en daarna
is het naar het slachthuis getransporteerd.

Dank zij de medewerking van Dr. de Graaf, Directeur van het Gemeente
Slachthuis te Utrecht, mocht de slachting te middernacht worden bij-
gewoond, waardoor het mogelijk was het genitaalapparaat in toto te ver-
wijderen en mee te nemen precies zoals het in de buikholte had gelegen.

Bij openen van de buikholte werd de diagnose inderdaad bevestigd, er
bestond een torsio uteri van de linkerhoorn waarin zich één normaal
ontwikkeld lam bevond (foto 1 en 2).

Prof. ten Thije constateerde bij nader onderzoek, dat de linker uterus-
hoorn 720° naar rechts was getordeerd.

ASPECTEN DER GENEESKUNDE VAN HET KLEINE HUIS-
DIER EN HAAR BETEKENIS VOOR DE MEDISCHE
WETENSCHAP \')

Wij, de beoefenaars der diergeneeskunde in de meest uitgebreide zin,
vormen in zekere zin een bevoorrecht volksdeel. Onze maatschappelijke
positie en ons denken is erop ingesteld, afwijkingen van het normale te
corrigeren. Wij trachten bij ziektetoestanden door onze kennis van de
voorwaarden voor normaal leven, het dier van de oorzaak der ziekte
te bevrijden en het lijden te verzachten, waar dit mogelijk is. Ons werk is
daarbij niet destructief, maar constructief en voor ons zijn daarom van de
talloze ontdekkingen, die de laatste jaren op schier ieder terrein aan ons
oog kaleidoscopisch voorbijtrekken slechts die van werkelijke waarde,
die niet vernietigen, doch de mensheid ten goede dienen. Wij maken
dankbaar gebruik van de voortschrijding der wetenschap, vooral wanneer
de mogelijkheid tot genezing erdoor vergroot wordt.

Het is belangwekkend een ogenblik stil te staan bij de ontwikkelingsgang,
die gedurende de laatste vier decennia op het gebied der geneeskunde
van het kleine huisdier tot stand is gekomen. Het was in het begin van
deze eeuw, dat de veterinaire wetenschap rijp werd om ook volle aan-
dacht te gaan besteden aan de kleine dieren. In verschillende veterinaire
centra werden daartoe docenten aangesteld, die meest met in de aanvang
nog beperkte middelen hun schone taak begonnen. Ik verzoek U met mij
in herinnering terug te gaan tot het jaar 191 1, het tijdstip, waarop in ons
land de voorwaarden werden geschapen tot rustige groei van de nieuwe
en nog zeer weinig betekenende loot aan de veterinaire boom. Het was
in dat jaar, dat het bestuur der toenmalige Veeartsenijschool te Utrecht
onder de goede leiding van de directeur Schimmel het besluit tot het
aanstellen van een afzonderlijke docent voor kleine huisdierziekten nam.
Met de benoeming van Jakob, die zijn opleiding ontving _x in München,
deed men een zeer goede keus en zeker zullen zij, die gedurende de jaren,
dat hij hier leider van de kliniek was, zijn werk van nabij gadesloegen,
beamen, dat zijn naam onverbrekelijk verbonden zal dienen te blijven aan
de fundatie van deze tak van wetenschap en als stichter van de thans
bestaande kliniek, door hem in 1923 betrokken en naar zijn inzichten
gebouwd. Zelf heb ik het voorrecht gehad de beginjaren, althans ten dele,
als assistent te mogen meemaden, om na 1918 in andere functie meer
daadwerkelijk aan het onderzoek te kunnen deelnemen. Jakob was
klinikus met uiterst fijne intuïtie, die zijn patiënten met streng
doorgevoerde systematiek onderzocht en niets over het hoofd placht
te zien. In zijn methoden is hij voor mij vergelijkbaar met zijn
beroemde collega, de internist Pel van de Amsterdamse Universiteit.
Beiden waren meesters in het klinisch onderzoek en oordeel ; ze letten
op de kleinste nuancering, die hun uiterst eenvoudige onderzoektechniek

*) Voordracht voor de vergadering van 28 Mei 1949 te Utrecht van de groep Ge-
neeskunde van het kleine Huisdier.

met inspectie, palpatie, percussie en auscultatie opleverde. Zij bereikten
met deze gegevens, ondersteund door een elementair laboratorium-
onderzoek van urine, faeces, se- en excreta slechts zelden ook van bloed,
voor die tijd fraai gedocumenteerde diagnosen. Het omvangrijke boek
van Jakob over de inwendige ziekten van de hond, verlucht door een
schat van in de kliniek, toentertijd het nu nog voor tropische ziekten in
gebruik zijnde houten gebouwtje, vervaardigde foto\'s, een uitgave, die
tnans helaas verouderd is, blijft steeds een lichtend bewijs van hetgeen
met eenvoudige middelen, doch met harde arbeid en liefde voor het
onderwerp kan worden bereikt.

Sindsdien zijn ca. 30 jaren verlopen en ondertussen heeft het rad van het
wetenschappelijk onderzoek nimmer geheel stil gestaan. Bezinnen we
ons op hetgeen in die jaren in binnen- en buitenland tot stand kon komen,
dan dienen we in bewondering te staan voor de energie en voortvarenheid,
die daaruit getuigt. Het valt niet moeilijk om de verbrede kennis op schier
elk onderdeel vast te stellen. De kleine huisdierchirurgie, voordien nauwelijks
beoefend, werd voor deze diersoorten, vooral hond en kat, geheel opge-
bouwd. De methoden der locale en algemene verdoving, de operatie-
techniek der klinisch verantwoorde operaties, de aseptiek en antiseptiek,
de nabehandeling, het instrumentarium, dat alles werd zorgvuldig nage-
noeg geheel door eigen studie en experiment vastgelegd en uitgebalanceerd.

Een grondig inzicht in pathologisch-anatomische afwijkingen werd verkregen
door het regelmatig onderzoek van gestorven dieren of van operatief
verwijderd weefsel aan het desbetreffende instituut, tot grote steun en
critische beoordeling van de klinische diagnose en ter verbetering der
classificatie van klinisch waargenomen symptomen of afwijkingen. Doch
eveneens tot verrijking van het inzicht in de structuur en locale praedilectie
van de zo veelvuldig voorkomende tumoren. Een belangwekkend onderzoek
in Engeland, gefïnancieerd door particuliere giften en waarover de eerste
mededelingen in 1925 verschenen, heeft geleid tot de causale behandeling
van de ziekte van Carré met entstoffen. De beide onderzoekers de Engelsen
Laidlaw en Dunkin hebben door dit resultaat recht op onze waardering,
want zij hebben het onderzoek van deze ziekte weer op de been geholpen
en in goede banen geleid, maar ook de practici dp middelen gegeven om
op rationeler wijze deze verfoeilijke ziekte te bestrijden. Het aantonen van
de vatbaarheid van de hond voor de classieke Weilse leptospira, gevolgd door
dé ontdekking van de wel haast uitsluitend bij de hond voorkomende
Canicolaleptcspira in 1931, kon in veel gevallen een aanzienlijk betere
differentiële diagnose vooral der interne ziekten, mogelijk maken. Het
nu zo bekende beeld der uraemie is een logisch uitvloeisel van deze studie
der spirochaetosen.

De aetiologie der vreesziekte, een sinds 1928 ook in ons land periodiek
optredende en door de verschijnselen van radeloosheid van het dier
gevreesde afwijking van de hond, is slechts korte tijd geleden door de
Engelse onderzoeker Mellanby met grote zekerheid vastgesteld. Terwijl
ook hier te lande door experimenten reeds lang bekend was, dat hier een
voedselvergiftiging in het spel was en dat het meel uit het hondenbrood
de oorzaak moest zijn, weten we nu, dat door het bleekproces met stikstof-
trichloride een voor de hond neurotoxische stof uit de zetmeelkorrel ont-
staan kan. Het mag als hoogstwaarschijnlijk worden geacht, dat deze

ziekte tot het verleden behoort, al kunnen ook andere oorzaken sporadische
gevallen doen ontstaan.

De röntgenologische diagnostiek heeft een hoogst belangrijke invloed gehad
op de algemene diagnostiek, daar vaak een simpele doorlichting of een foto de
differentiële diagnose op velerlei gebied snel en zeker kan vergemakkelijken.
Vooral door deze onderzoekmethode konden ook beenstoornissen, zowel
traumatisch als systematisch, worden opgespoord en bestudeerd.

De pharmaceutische industrie schafte de gelegenheid op proefdier en daarna
op patiënt, nieuwere preparaten te proberen. Via middelen als de teerolie
zijn we nu gekomen tot snelle bestrijding van scabiës met producten als
benzylbenzoaat en dixanthogeen, waarvan 2—3 inwrijvingen voldoende zijn ;
bovendien tot een bevredigender effect met deze middelen bij de minder
voorkomende, maar veel lastiger te bestrijden jeugdziekte, de demodicosis.
Van de beide middelen is de dixanthogeen allerminst een nieuwe stof;
althans werd reeds vele jaren terug van diergeneeskundige zijde de goede
antiparasitaire werking bij huidziekten van hond en andere dieren ge-
publiceerd en verscheen in München daarover een dissertatie. De stof
heette toen echter Aulin.

Een veel bevredigender therapie van darmparasieten bij carnivoren werd
eveneens verkregen Kamala en arecanoot bij lintworminfectie, santonine
bij spoelworminvasie zijn vrijwel geheel op de achtergrond geraakt, door
vervanging met doeltreffender en gemakkelijker toe te passen middelen ;
slechts zelden zal de arecoline-therapie bij de lintworm enig bezwaar
opleveren ; hetzelfde is het geval bij de spoelwormbestrijding met het zo
vluchtige tetrachlooraethyleen, de oleum Chenopodium en de hexylresorcinol.
Daarnevens is echter de zekerheid der werkzaamheid veel groter dan
van de santonine. Een hoogstbélangrijke vondst is verder de chemothera-
peutische invloed op coccidiën door stoffen uit de sulfanilamidegroep.
Deze protozoën hebben tot heden iedere pharmacotherapeutische aanval
getart. Zij blijken nu te kunnen worden bestreden door sulfapreparaten
met een pyrimidinekern, zoals sulfamezathine. Ofschoon in deze causerie,
waarin door mij voornamelijk de hond betrokken is, de coccidiose een
ondergeschikte rol speelt, daar ze bij carnivoren weinig voorkomt, is de
betekenis van deze stoffen voor de pluimveehouderij groot en is tevens
het feit, dat door de therapie eveneens een zekere immuniteit tegen verdere
besmetting mogelijk is, ook uit studieoogpunt belangwekkend.

Belangrijke vooruitgang is verder in die jaren verkregen op het terrein
der ectoparasitaire bestrijding, zoals van vlo en luis. Het oude persisch
insectenpoeder, het Flores Pyrethri, heeft naast zich gekregen het poeder
van de gemalen wortel van de Indische slingerplant de Derris elliptica en
na de oorlog het Zwitserse product van de Cibafabrieken het D.D.T., het
middel, dat aan de geallieerden onschatbare diensten in de 2de wereld-
oorlog heeft bewezen. Monsters van deze stof waren reeds in 1938 in mijn
bezit, onder de naam Gesarol en Neocid toen ter tijd verspreid. Dit gechloreerd
koolwaterstofproduct is uitgangspunt geworden van een levendig onder-
zoek dezer stoffen, ten einde nog volmaaktere te zoeken. Het gammexaan
is daar één van ; het is het werkzame bestanddeel in Sarcoptan, de emulsie,
welke Nourypharma sinds enige tijd in de handel heeft gebracht.

De bacteriële chemotherapie, ingeluid door de sulfapreparaten, heeft wel vele
verbeteringen in de bestrijding van de meest uiteenlopende, door bacteriën
veroorzaakte aandoeningen gebracht, doch toch ook teleurstellingen.

Dit geldt in de eerste plaats bij de secundaire infectie bij de ziekte van
Carré, een indicatiegebied, waar we hoge verwachtingen van deze pre-
paraten mochten koesteren, doch waarbij de diverse bacteriën zich als
regel niets van zelfs hoge doses aantrekken. Ook bij andere infecties b.v.
van de blaas, is het resultaat zeer wisselend. Ondanks het feit, dat in de
meeste gevallen niet vastgelegd is, met welke smetstof wij te maken\' hebben
en dus geen zekerheid van aantastbaarheid der smetstof door de sulfa-
therapie bestaat, ontkomen we niet aan de indruk, dat deze stoffen een
duidelijker bestrijdingsterrein bij het menselijk organisme aangetroffen
hebben, dan bij het dierlijk. Toegevoegd moet ten slotte nog worden, dat
de hoge prijs dezer middelen een systematisch bestuderen van alle bekende
sulfaverbindingen in de weg staat en dat de mogelijkheid niet denkbeeldig
is, dat een bepaalde verbinding toch nog een zeer bizondere en tevens
gunstige invloed zou kunnen uitoefenen op een of meer ziekteprocessen.

Langzamerhand is er de laatste tijd ook meer tekening gekomen in de
therapeutische waarde van hoogstbelangwekkende stoffen, die eveneens
tot de grote ontdekkingen dezer tijd zijn te rekenen, de hormonen, vitaminen
en biotica. Het is een bewijs van de dynamiek onzer wetenschap en de
ernst, waarmede velen onzer hun taak opvatten, dat ook deze stoffen in de
diergeneeskunde op hun waarde worden geschat, waarbij deze moeilijk
begaanbare wegen voorzichtig zijn en worden bewandeld. Nog veel meer
dan bij andere stoornissen, heeft men bij hormonale stoornissen en
avitaminosen ten minste in de meeste gevallen, de onzekerheid der differen-
tiële diagnostiek, omdat daarbij gewoonlijk geen eenvoudige onderzoek-
methode in kliniek of laboratorium ten dienste staat. De resultaten ener
hormoon- of vitaminetherapie zullen dan ook met strenge kritiek beoordeeld
dienen te worden. Voor zover de biotica betreft, mag uit de reeds ver-
schenen publicaties en eigen toepassingen wel de conclusie worden ge-
trokken, dat de daartoe behorende middelen, waarvan voornamelijk
penicilline toegepast wordt, voor de kleine dieren betekenis hebben, al
zal een uiteindelijk oordeel nog lang niet mogelijk zijn. De toepassing in
gefractionneerde doseringen, noodzakelijk door de snelle passage door het
lichaam, staat de behandeling, evenals in de huisartsenpractijk in de weg ;
de methoden met vertraagde resorptie, waardoor een hoge bloedspiegel
geprolongeerd aanwezig blijft, zijn nog onvoldoende uitgewerkt voor onze
patiënten, evenals het toedienen van één zeer grote dosis per 24 uur,
welke de bacteriën als het ware knock-out doet slaan.

Nog een enkel woord wijd ik aan een geheel andere materie. Reeds
noemde ik enkele malen het gebruik van emulsies in de dermatologie.
Het is niet een misplaatste belangstelling, die wij voor deze toepassings-
vormen mogen hebben, want deze tot nu toe vrijwel niet gebruikte stoffen
hebben eigenschappen, die hun toepassing in vele gevallen doen verkiezen
boven de zalven, linimenten of pasta\'s. Door middel van een emulgerende
stof wordt een emulsie verkregen, waarin het werkzame bestanddeel in
uiterst fijne verdeeldheid homogeen kan worden opgenomen. Voor ons
doel bieden de grootste voordelen de zg. O/W emulsies. Hieronder ver-
staan we substanties, waarbij water de continue phase is en waarin olie-
druppeltjes van minuscule nietigheid de onderbroken phase vertegen-
woordigt ; een voorbeeld hiervan is melk. Deze emulsies voelen zelfs bij
een hoog vetgehalte niet vet aan en zijn met water afwasbaar. Doordat
de continue phase water is, dringt ze ook bij inwrijven gemakkelijk in de

huid, zodat niets op de huid blijft. In de olie opgeloste stoffen komen
tevens in zeer fijne verdeeldheid in de huid, waar een innig contact met
het te genezen weefsel of de te bestrijden parasiet of smetstof wordt ver-
kregen. Deze emulsies door de scabiësbestrijding in gebruik gekomen als
therapeutisch middel, kunnen juist bij de kleine dieren door de zindelijke
toepassing van grote betekenis worden. Het vervaardigen eist enige tech-
nische kennis

Het zou niet moeilijk zijn om met vele andere voorbeelden de be-
tekenis van de vooruitgang der kennis der kleine huisdierengeneeskunde
op overtuigende wijze te illustreren. Ik meen echter nu het oog te moeten
richten op de toekomst. De ontwikkeling onzer wetenschap door mij zo
juist in wel zeer korte trekken geschetst, heeft gedurende de laatste decennia
de therapeut in een aanzienlijk betere positie geplaatst dan zijn collega
van weleer, doordat hem de middelen op menig gebied ten dienste zijn
gekomen, om ziekten op te sporen en doeltreffend te bestrijden. Dit neemt
niet weg, dat er nog een groot gebied braak ligt, dat geheel of gedeeltelijk
op exploratie wacht. Het zou daarom funest zijn, zich blind te staren op
datgene, wat reeds bereikt werd en daarbij de ogen te sluiten voor de
problemen, die dringend om een oplossing vragen. Wij dienen ons boven-
dien bewust te zijn, dat wij vooral in de hond een voor de vergelijkende
geneeskunde zeer interessant dier bezitten, hetgeen het bestuderen van
diens ziekten ook uit andere, dan direct therapeutische overwegingen,
moet stimuleren. Ik wijs als voorbeeld slechts op de grote overeenkomst
tussen de verhouding en ligging der buikorganen bij mens en hond, welke
Axhausen enige jaren reeds geleden inspireerde tot het publiceren van zijn
fraaie werk ter oriëntatie van jonge chirurgen ,,die Uebungen am
menschlichen Leiche und am Hunde". Verder op het voorkomen bij
mens en hond van vele ziekten, die deels door direct gevaar van infectie
voor de mens van betekenis kunnen zijn, deels ook bij de hond een studie-
object kunnen zijneer verkrijging van betrouwbare feiten over de aetiologie,
de ontwikkelingsgang, de aard der afwijkingen, de therapie enz. Juist op
dit terrein liggen de studieproblemen voor het grijpen ; ik geve U slechts
enkele voorbeelden, zonder daar echter op te kunnen ingaan : de vatbaarheid
van de pekingese voor blaassteenvorming ; van de ruwharige fox voor de
ziekte van Recklinghausen ; van de schotse terrier voor symmetrische
sclerodermiën ; van de terrier in het algemeen voor endogeen toxische
dermatosen, begeleid door pruritus ; de aetiologie van deze laatste moeilijk
te bestrijden dermatosen, ev. de invloed van allergenen ; de genese vin de
infectieuze tumoren als papillomen en condylomen der genitaliën; de
prostaathypertrophie onder invloed der castratie ; nog onvoldoende
opgehelderde feiten bij de nephropathieën; de „blacktongue" bij ur^emie
of nephropathie bij leptospiroses en ev. secundair ontstane avitaminose
(nicotinezuur amide) ; been-systeemziekten als de osteofibrosen, de rachitis,
de spondylitis resp. spondylosis deformans, de calcinosis et ecchondrosis
intervertebralis, de osteosarcomen, de Morbus Marie of acropa:hie ;
vooral ook de infectieziekten, met het veelzijdig aspect der virusziekten,
bacteriële infecties, spirochaetosen en protozoaire ziekten.

Na deze summiere opsomming van zeer heterogene onderwerpen zou
ik U willen verzoeken met mij wat langer te verwijlen bij de laatst ver-
melde projecten voor nadere studie, die der infectieziekten. Van mij, voor

wie steeds naast een omvangrijke klinische en pharmacotherapeutische
taak, de infectieproblemen der vergelijkende geneeskunde een grote
magneet zijn geweest, is het niet verwonderlijk, dat ook voor de toekomst
mijn gedachten vooral in deze richting blijven gaan.

Een onuitwisbare indruk heeft in 1916 op mij, de nog jonge dierenarts,
gemaakt de voordracht van Snapper, lange tijd de hoogleraar-internist
aan de medische faculteit te Amsterdam, over de echinococcose aan de
Groninger Universiteit en gehouden te Utrecht voor de Maatschappij
voor Diergeneeskunde. Hij stelde vast, dat het aantal mensen aldaar met
deze ziekte opgenomen, groter was dan in de andere universiteitsklinieken
en dat de patiënten voor een groot deel uit Friesland afkomstig waren.
Hij wees er nadrukkelijk op, dat dit inhield, dat aldaar bij vele honden de
taenia dan eveneens moest voorkomen. Op dit gebied waren feitelijk geen
gegevens bekend ; een tweetal klinici verklaarden, dat ze deze lintworm
nimmer bij de hond hadden aangetroffen. Het onderzoek, op last van de
Veeartsenij kundige Dienst ingesteld, bevestigde de bewering van Snapper ;
bij sectie van honden te Utrecht en te Amsterdam konden eveneens spora-
disch besmettingen worden geconstateerd.

In dit voorbeeld zien wij nog eens nadrukkelijk de nauwe samenhang
tussen onze en de medische wetenschap fraai gedemonstreerd. Doch tevens
van hoe weinig waarde uitspraken kunnen zijn over aangelegenheden,
waar de berichtgever zijn aandacht nimmer ernstig aan heeft gewijd.
Het voorbeeld doet eveneens zien, hoe na een ontdekking van enige
betekenis de interesse van velen wakker kan zijn geroepen, hetgeen de
verdere oplossing van ev. nog bestaande moeilijkheden aanzienlijk helpt
versnellen. Door serieus en systematisch, vooral ook door geduldig en
critisch zoeken wordt dan niet zelden het bestaan van de ziekte ook elders
onderkend, de vatbaarheid van de diersoort voor de smetstof vastgelegd
en langzaam aan het ziekteproces in al zijn bizonderheden beschreven.
Aldus wordt het dan vaak ook mogelijk, voorheen moeilijk te groeperen
ziektesymptomen en -beelden te verklaren, waardoor de differentiële
diagnostiek vergemakkelijkt wordt.

Als voorbeeld van zulk een wetenschappelijk ontwikkelingsproces noem
ik U het vele jaren lange onderzoek der spirochaeten van het type der
leptospiren. Tot de studie der leptospirosen werd ik persoonlijk geïnspireerd
door een zelfstudie betreffende experimentele syphilis, _fnaar aanleiding
van een prijsvraag van een onzer Universiteiten. Deze studie leidde indirect
tot een studie over spirochaeten van het treponema pallida type bij konijnen,
welke de veroorzakers bleken te zijn van de konijnengeslachtsziekte. Ver-
volgens trokken de aandacht een beschrijving van een kennelinfectie in
Engeland veroorzaakt door Weilse leptospiren en spirochaetenvoridsten
in de niercoupen bij honden te Brünn in Tsjechoslowakije.

He: daaruit voortvloeiende leptospirenonderzoek te Utrecht en ge-
durende een jaar te Parijs aan het Institut Pasteur gesteund door serolo-
gische onderzoekingen der bloedmonsters door het Tropisch Laboratorium
te Aristerdam, gaf aanleiding tot het publiceren van rapporten over het
voorkomen van de echte, de klassieke Weilse ziekte bij honden, voerde tot
de ortdekking van de leptospira canicola, gaf de stoot tot nauwkeuriger
bepalng van het azotaemisch-uraemische ziekteproces bij nierinsufficiëntie
of bij extrarenale oorzaken, een ziektebeeld, dat bij beide leptospirosen,
vooral echter bij de canicolainfectie vaak voorkomt, leidde tot de vast-

stelling van de overeenkomst van het klinische beeld van de z.g. Stutt-
garter Hundeseuche, een ziekte van onbekende aetiologie, met dat van de
uraemie en ten slotte tot de uitspraak, dat de eerste naam beter geschrapt
kon worden, daar de hieronder vallende gevallen dienden .te worden
gerangschikt onder de leptospirosen. Het zal U ten slotte niet onbekend
zijn, dat niet alleen gevallen van Canicolaleptospirose bij de hond bekend
zijn, doch dat in de literatuur langzamerhand verschillende infecties bij
de mens zijn gesignaleerd, als gevolg van het feit, dat ze in huiselijk contact
leefden met honden, die, overigens klinisch niet of niet meer ziek, de
leptospiren uit hun nierdepöts geruime tijd met de urine loosden. Terloops
zij nog vermeld, dat Amerika de laatste jaren bezig schijnt deze ziekten
te ontdekken, hetgeen bewijst, dat de Europese vakliteratuur niet vol-
doende door onze collega\'s daar wordt gevolgd.

Ik moet U echter weer terugvoeren naar de sfeer der infectieproblemen,
die op het ogenblik, door het onvolkomene van onze kennis, meer dan
de leptospirosen, onze volle attentie verdienen. Wie onzer stelt geen levendig
belang in het virusprobleem dat, althans voor ons, met als middelpunt de
ziekte van Carré, bestaat ? Dit vraagstuk is langzamerhand wel zo ge-
compliceerd geworden, dat men het een klinicus, die maar een beperkte
tijd voor studie over heeft, niet kwalijk kan nemen, dat hij er geen raad
meer mede weet. Wel weet hij nu, dat hij in de diagnose „hondenziekte"
een vergaarbak moet zien voor een aantal ziekten, die in de eerste plaats
door onderling deels goed te differentiëren virussoorten worden veroor-
zaakt, doch ook nog wel eens door bacteriën in het leven zijn geroepen.
Het is hem echter niet gegund, door het op zich zelf reeds zeer gevarieerde
beeld der echte Carré infectie en door de overigens vaak kleine nuan-
ceringen in het symptomenbeeld met de overige infecties, een scherp te
verdedigen differentiële diagnose te stellen. Dit schept bij de grote versprei-
ding dezer ziekten en de somtijds hoge frequentie der gevallen, een uiterst
moeilijke situatie ; o.m. wordt de beoordeling der waarde van de preven-
tieve entingen onzekerder. Bij het aanraden der specifieke Carré entingen
moet hij de cliënt erop wijzen, dat de enting geen panacée is tegen alle
infecties, doch alleen tegen de meest voorkomende en overigens ook zeer
gevreesde. Bij de beoordeling van een Carré-achtig syndroom, enige tijd
na de preventieve enting dient hij te bedenken, dat in de eerste plaats aan
een andere infectie dan met het\' carré-virus gedacht moet worden,
vooropgesteld, dat de entstof op het ogenblik van de toepassing een vol-
doende virulentie bezat en de enting op de juiste wijze geschiedde. Veelal
zien wij, dat de oorzaak in de eerste plaats door hem wordt toegeschreven
aan een onvoldoende werkzaamheid van de entstof als zodanig, met het
noodlottig gevolg, dat het vertrouwen in de waarde ervan verloren gaat,
hetgeen onherroepelijk een terugslag heeft op de houding tegenover de
cliënt, welke minder zeker dreigt te worden.

De na-oorlogse jaren heeft ons naast de voordien reeds geruime tijd
bestaande en veel toegepaste entmethode volgens de aanwijzingen van
Laidlaw-Dunkin, een relatief grote verscheidenheid in entingen gebracht.

Juist deze grote verscheidenheid der entmethoden, hoe nuttig overigens
ook in ander opzicht, heeft het de dierenarts moeilijk gemaakt, om betrek-
kelijk snel een goed oordeel te vormen. Door de verdeling van de aandacht,
werd per dierenarts daardoor de verkregen ervaring met iedere gebruikte
entstof kleiner. Voor het vestigen van een mening over de directe gevolgen

van de enting, de entreactie dus, zal dit over het algemeen niet hinderen,
maar wel voor het vaststellen van de duur en de intensiteit der preventieve
waarde, want deze kan alleen, in de practijk althans, beoordeeld worden
door een toevallige infectie en nimmer door opzettelijk blootstellen aan
infectiegevaar. Gelukkig verschaft de na-oorlogse literatuur ons waarde-
volle bijdragen, waardoor we worden ingelicht over de ervaringen onzer
angelsaksische collegae en daardoor aanwijzing krijgen voor de zelf te volgen
gedragslijn. Het laat zich aanzien, dat we sceptischer moeten staan tegen-
over de enting met het Green-vaccin, welke ook door Franse collegae kor-
telings zeer critisch werd beoordeeld. Wij zullen overigens steeds moeten
bedenken, dat de beschikbare entstoffen steeds in eigenschappen enige
variabiliteit zullen vertonen, daar ze van proefdieren afkomstig zijn. De
moeilijkheden, waarmede de B. Wellcome-laboratoria na de oorlog bij de
hernieuwde opbouw van hun entsysteem gedurende een paar jaar te kampen
heeft gehad, zijn daarvan het bewijs.

In 1939 verraste collega Verlinde ons met een academisch proefschrift,
waarin hij vele waardevolle gegevens vastlegde van een onderzoek, be-
treffende encephalitis bij de hond, een vergelijkend-pathologische studie naar
de aetiologie van de z.g. post-infectieuze encephalitides. Het vraagstuk
werd van vele kanten belicht, leidde tot de afscheiding van een 2de virus
met neurotropie, het idiopathische virus, terwijl de tekst menige suggestie
voor verdere bestudering behelsde.

Voor de aetiologische classificatie van CARRÉ-achtige verschijnselen,
vooral ook die, welke aan encephalitis kunnen worden toegeschreven,
beschikt men heden over meer dan één onderzoekmethode. Gelet dient
te worden op de verschillen in aard en localisatie der hersenafwijkingen,
vooral op het al of niet optreden van demyelinisatie ; op de aard en loca-
lisatie van ev, gevonden insluitsels in en buiten de cel ; van de vatbaarheid
van proefdieren vooral van de fret ; op kruisimmuniteit; op de resultaten
van de kweek ; op de uitslag van sterologische reacties ; op klinische
gegevens als leeftijd, opvolging en aard der symptomen, enz.

Het zijn vooral onze engelse collegae, die de laatste jaren belang-
wekkende bijdragen voor het virusprobleem hebben geleverd, waarvan
de leergierige hollandse dierenarts in de veterinaire pers, vooral in de
Vet. Record kennis kon nemen. Hij zal echter, zelfs na kennisname van
de poging tot systematische aetiologische indeling der encephalitiden
met vaak carré-achtig aspect van Montgomerie, Macintyre en Trevan,
gepubliceerd in de Vet. Ree. 1948 en waarvan onze groep reeds eerder
kennis kon nemen bij een voordracht van collega Verlinde, slechts tot
de overtuiging komen, dat wij met het onderzoek op de goede weg zijn,
doch dat wij nog ver verwijderd zijn van een goede en snelle klinische
differentiatie en van een rationele therapie, zaken die nu eenmaal het
eerst op het verlanglijstje van een klinicus staan. Het nog braak liggende
en op ontginning wachtende terrein is nog zeer groot, doch tevens voor
bezielde onderzoekers zeer aantrekkelijk, vooral ook omdat de belang-
rijkheid van het probleem voor het vergelijkend onderzoek nog slechts
ten dele kan worden overzien.

Ik wil van de ziekten, die zich om de Carré-diagnose groeperen niet
afstappen, zonder te wijzen op de door de engelsen als afzonderlijke
virusziekte beschouwde ziekte, door hen „hard pad disease", ziekte der
verharde voetzolen, genoemd. Onze Zwitserse collega Margret Scheitlin

zag tijdens een ziekte bij verschillende honden hyperkeratosis en voetzool-
vernieuwing, meestal kort daarop gevolgd door zenuwstoornissen. Gelijk-
tijdig hielden engelse collega\'s, zich bezig met bestudering van een virus,
dat carré-achtige symptomen opwekte, zich tegenover fretten anders
dan het Carré-virus zelf gedroeg en geen kruis-immuniteit met Carré-
virus gaf. Deze beide feiten leidden de afscheiding van de hard pad disease
van de Carré-infectie in. Honden van iedere leeftijd kunnen er door
worden aangetast. De catarrhale verschijnselen zijn als regel gering;
zelden is het secretum van oog of neus duidelijk purulent ; een matige
tonsillitis en wat vergrote cervicale lymphklieren zijn regel. De koorts kan
soms in de aanvang hoog zijn, vertoont niet het diphasisch karakter van
de carré\'se infectie ; niet zelden is de temperatuur gedurende de duur
der ziekte vrijwel niet verhoogd. Diarrhee komt veel voor ; de ademhaling
lijkt op die van pneumonie, maar deze toestand blijkt klinisch en ook
ev. op de sectie niet aanwezig te zijn ; slechts enkele kleine plekjes met
interstitiële pnetfmonie kunnen soms worden aangetoond. Meermalen
wordt een acute hartspierdegeneratie gevonden. Symptomen van encepha-
litis kunnen soms optreden gelijktijdig met de voetzoolafwijking ; soms zijn
convulsies reeds als eerste verschijnselen gezien. De mortaliteit bij de
encephalitis is ca. 90 %. De verharding der voetzolen is een constant en
meest karakteristiek verschijnsel. Er kan een algehele hyperkeratosis
ontstaan, welke ook hard aanvoelt en later afstoot, maar ook kan de ver-
harding schijfvormig zijn. Zelden bestaat pijn, al voelt het weefsel heet
aan. Een enkele keer vindt men dergelijke processen aan de neus. Deze
ziekte, die ons niet bekend is geweest, moet menigeen lokken tot verdere
bestudering ; de plaats, die ze inneemt in het geheel, zal nog nader onder
de loupe moeten worden genomen.

Wij moeten echter afstappen van deze groep van virussmetstoffen, want
ook andere vragen nog onze aandacht. Terloops wil ik wijzen op de
ziekte van Aujeszky, die voor zover bekend, bij de hond in ons land, nimmer
werd beschreven. Het valt echter te betwijfelen of dit eveneens inhoudt,
dat deze ziekte bij deze diersoort niet voorkomt. Voornamelijk de gevallen,
welke men betitelt met automutilatie en waarbij het dier een onbedwingbare
drang tot destructie met de tanden van een bepaald lichaamsdeel b.v.
de staart, heeft, dient de ziekte van Aujeszky als oorzaak bij de differen-
riëring niet te worden verwaarloosd. Dit dringt des te meer, wanneer bij
het dier catarrhale afwijkingen ontbreken.

Met veel meer klem wordt echter in deze tijd onze aandacht gevraagd
voor een ziekte, bekend door de fraaie studie van de zweedse collega
Rubarth ; bedoeld wordt de hepatitis contagiosa canis. Veroorzaakt door
een filtreerbaar virus zijn er aanwijzingen, dat deze ziekte veel meer
voorkomt dan men uit het aantal publicaties zou concluderen. Comple-
mentfixatieproeven met leverweefsel als antigeen bleken in 70 % van
100 honden positief te zijn ; experimentele infectie geschiedt bovendien
zeer moeilijk bij andere, dan in het laboratorium geboren pups. Evenals
bij de canicolainfectie zou dan bij deze ziekte het grootste aantal besmet-
tingen klinisch aan het oog ontsnappen en zou slechts een klein aantal
ernstiger infecties klinische afwijkingen veroorzaken. Overigens is ook het
klinisch beeld lang niet altijd duidelijk. Steeds is er een depressietoestand,
langer of korter tijd koorts ; meest ook hoesten, sereuze conjunctivale
afscheiding, gezwollen en rode tonsillen, anorexie, vomitus, soms eveneens

zenuwstoringen met apathie, convulsies, cerebrale psychische excitatie,
tonisch-clonische krampen, blindheid. De prognose is in vele gevallen dubieus
naar fausta. De behandeling is symptomatisch. Bij sectie worden ge-
woonlijk gevonden een acute hepatitis met enige necrose ; acute splenitis
met grote bloedrijkdom ; basophiele en acidophiele nucleaire insluitsels
in verschillende organen. Rubarth vond deze veranderingen bij materiaal
van 5610 honden over de jaren 1928—1946 en wel bij 119 dieren, waarvan
36 % bij pups. CoFFiN in Amerika beschreef het beeld bij dieren, waar de
diagnose oorspronkelijk „acute tonsillitis" luidde.

Van de overige ziekten, die de laatste tijd betekenis hebben gekregen
en onze belangstelling verdienen, zal ik nog een tweetal nader bezien.
De eerste is een protozoaire ziekte, de toxoplasmose ; de tweede een bac-
teriële infectie, de streptococcose.

Voor de toxoplasmose hebben wij wederom iemand in ons midden, die
door eigen studie en experiment, ons reeds over deze hoogst belangrijke
ziekte heeft ingelicht. In een voortreffelijk overzicht van de literatuur
wijdde Winsser ons in 1948 in de betekenis van deze ziekte voor de ge-
neeskunde in, daarbij de nadruk leggende op het duidelijk zoönotisch
karakter van deze protozoaire infectie. Hij wees op het gevaar van de
infectie, het voorkomen vrijwel over de gehele wereld bij de mens en de
meest uiteenlopende diersoorten en beschreef verder uitvoerig de gevallen
uit de literatuur, waargenomen bij de hond. Daarbij worden we getroffen
door de veelzijdigheid van het ziektebeeld en tevens door de ernst der
infectie, welke meermalen tot de dood voert. Nu deze ziekte ook bij honden
in de landen rondom ons is gesignaleerd en gevallen bij kinderen in ons
land de laatste tijd werden beschreven, dient volle aandacht er aan te
worden gewijd ; ook hier ligt voor ons een waardevol arbeidsterrein.

Ik moge besluiten met de streptococcose, veroorzaakt door verschillende
vertegenwoordigers van de groep der /3-haemolytische streptococcen,
waaronder ook enkele, die voor de mens pathogeniteit bezitten. De infectie
treedt op zowel bij jonge als bij oude honden, heeft een acuut verloop en
begint meest plotseling, terwijl het sterftecijfer hoog is. Klinisch wordt
veelal het beeld gezien van een haemorrhagische diathese, waardoor op
alle lichaamsdelen grotere of kleinere bloedinkjes kunnen ontstaan. Oor-
zaak van de bloedingen worden de bacterietoxinen beschouwd ; deze
veroorzaken de endotheelbeschadiging van de vaatwand. Een vaak voor-
komend verschijnsel is de geelzucht, verklaarbaar door levernecrose,
eveneens gevolg van de inwerking van de toxinen ; hetzelfde geldt voor de
bloedafbraak. De bacteriën kunnen in de meest uiteenlopende ontstekings-
processen worden aangetroffen en tijdens de infectie uit organen worden
gekweekt. De anamnese duidt meestal op een acuut en ernstig lijden,
hoewel karakteristieke verschijnselen kunnen ontbreken. Verwarring met
leptospirosen door de geelzucht en met. uraemie komen voor ; voor
differentiatie is bacteriologisch en ev. serologisch onderzoek nodig. Bij
jonge honden wordt deze infectie eveneens meermalen verward met die
van de ziekte van Carré. Behalve de reeds vermelde verschijnselen zijn
de bewijzen van een ernstige orgaanbeschadiging meer of minder duidelijk
aanwezig : anorexie, apathie, albuminurie ; stomatitis, enteritis en andere
ontstekingsverschijnselen van de slijmvliezen door toxische prikkeling.
Een duidelijke temperatuurverhoging ontbreekt meestal. De prognose is
niet gunstig. Lang niet alle streptococcen dezer groep luisteren naar de

sulfapreparaten en kunnen ook wel weerstand bieden aan een therapie
met antibiotische middelen.

Ook wat deze ziekten betreft, waarvan de gegevens voornamelijk uit
Engeland en na de oorlog tot ons kwamen, beschikken wij voor ons land
nog over weinig exacte feiten, zodat wij nog niet in staat zijn ons een
eigen oordeel te vormen van de betekenis. Wederom is hier het woord aan
hen, die zich er in willen verdiepen.

Hiermede ben ik aan het einde van mijn voordracht gekomen en heb
U enkele aspecten uit het verleden, het heden en voor de toekomst ter
overdenking gebracht. Ik heb daarbij meermalen nadruk gelegd op de
betekenis, die het door ons gekozen onderdeel van onze wetenschap voor
de gehele geneeskunde kan hebben. Mijn betoog heeft echter voornamelijk
ten doel gehad te wijzen op de noodzakelijke vitale drang tot zoeken
naar nieuwe en betere wegen ter oplossing van de nog zo talloos bestaande
problemen, waardoor de kennis omtrent en de genezingskans van ziekten
vergroot kan worden. Een opwekking vooral tot de jongeren onder ons
om hieraan deel te nemen is de diepere betekenis van dit betoog.

DE METAAL-DETECTOR ALS HULPMIDDEL BIJ DE DIAG-
NOSE EN BEHANDELING VAN DE GASTRITIS TRAUMATICA

Door de vriendelijke bemiddeling van de importeur N.V. Engelbert\'s
Automobielhandel te den Haag ben ik in staat gesteld het laatste halfjaar
de metaal-detector op practische bruikbaarheid te toetsen. Speciaal werd
gedacht aan de mogelijkheid de vreemde voorwerpen nader te localiseren.
Immers het is van groot belang iets naders te weten te komen van de
perforatieplaats. Perforaties van de ventrale netmaagwand geven zeer
vaak aanleiding tot locale processen, waarbij een conservatieve therapie
(d.w.z. afwachten en dieet) succes kan opleveren. Perforaties van de voor-
of zijwand van de netmaag kunnen zeer ernstige complicaties opleveren :
doorboring diaphragma met doordringen in pericard eventueel longen,
doordringen in lever. Perforaties van de bovenwand zijn niet door mij
aangetroffen. Om van een operatie succes te verwachten dient in een
vroeg stadium te worden ingegrepen ; zeer speciaal geldt dit voor per-
foraties van voor- en zijwand van de netmaag. Om deze te onderkennen
kan de metaal-detector aanwijzingen geven door de plaats waar het uitslag
geeft. Wordt het metalen voorwerp gelocaliseerd onder de lijn welke de
ellebogen verbindt dan bestaat er ook kans dat de onderste netmaagwand
is geperforeerd en kan eventueel, afhankelijk ook van de ernst van de
verdere klinische verschijnselen, een conservatieve therapie worden
ingesteld. Boven de lijn welke de ellebogen verbindt heeft men meer kans
op perforaties van voor- of zijwand. Uitslagen vóór de zesde, zevende rib
wijzen in de richting van binnendringen in borstholte waarbij de prognose
ongunstig gesteld moet worden. Van grote betekenis is de negatie\\«e uitslag
bij klinisch of door anamnese verdachte dieren waardoor een gastritis
traumatica kan worden uitgesloten. Uiteraard geeft het toestel eveneens
uitslag bij dieren welke metalen voorwerpen in de magen hebben zonder
dat een perforatie heeft plaats gehad. De metaal-detector heeft echter
ongetwijfeld waarde als hulpmiddel naast de klinische gegevens en bloed-
onderzoek. Soms is het noodzakelijk de patiënt, in verband met zijn stand-
plaats buiten de stal te onderzoeken. Ter illustratie dienen enige patiënten.

i5-i-\'49. Vaars, M. J. v. M. te N. sinds 14-1 -\'49 niet eten, lusteloos,
weinig harde faeces. P. 100, T. 40, 5, A. 30. Druk schoft
netmaagstreek , slijmvlies oog rood, buikspanning
verhoogd.

Bloedbeeld : W. 12900-b, 0.5-myel. 0.5-st 3,5-st 12-se 60-ly
23-mono 0,5-één cel. met vacuole in protoplasma. Metaal-
Detector (MD) uitslag onder elleboog streek 8ste en gde rib.

22-2-\'4g. Huidhechtingen verwijderd, algemene toestand uitstekend,
huidspierwond geïnfecteerd, pensfistel ontsfaan.

25-3-\'49. Pensfistel gesloten, granulerende huidwond, algemene toestand
uitstekend.

In het algemeen wordt door mij in plaats van druk in de netmaagstreek
percussie met de vuist toegepast, hetgeen zeer goede resultaten geeft.

P. 80, T. 39.5, A. 50, slijmvliezen rood, buikspanning, verhoogd,
diarrhee, druk schoft (= S) , percussie netmaagstreek
(Pe) .

W. 17000-myel. 1.5-jst 3-st. 57,5, se 18,5-ly 18,5-mono i,
kern en protoplasma degeneratie, vacuolen in protoplasma.
M. D. uitslag, 9 rib elleboog streek diagnose : gastr. traumatica
prognose : zeer dubieus.

16-i-\'49. P. 90, T. 40, A. 50, S Pe , buikspanning normaal.
W. 18900-myel. 0.5-jst 1.5-st 66.5-se 15-ly 16, mono 0,5,
kernpyknose, protoplasma basophilie opgezwollen kernen,
enkele cellen met vacuolen.

17-1-\'49. Operatie, 5 cm lange spijker perforerend fundus netmaag ;
algemene toestand zeer slecht.

20-1-\'49 Laten slachten, sectie: multipele nécrosé, haarden lever,
enteritis, locale pericarditis, gezwollen milt. Voorbeeld van
een zeer ernstige complicatie bij fundus perforatie.

M. 1). uitslag, 9de, 10de rib, onder ellebooglijn.
W. 720O-CO 0,5-myel. 0,5-jst 3-st 0,5-se 31,5-ly 62, 5 mono
1,5, diagnose: gastritus traumatica, perforatie vermoedelijk
fundus netmaag. Conservatieve therapie.

Pg 2, T. 39,6, A 25, buikspanning verhoogd S H—Pc -\\—|-
zeer geringe tympanie.

^I5"3"\'49 .Operatie, 6 cm lange spijker 10 cm beneden slokdarmsleuf
perforerend richting lever.

22-3"\'49. Huidhechtingen weg, wondgenezing per primam, algemene
toestand uitstekend.

^I4"3"\'49- Koe Tk, te N., gedurende 2 dagen steunen, 4 weken geleden
ook „verstopt".

P. 92, A 60, T 39, S j , Pe , buikspanning normaal, geringe
tensie vena jugularis.

i maand geleden i dag na lugol behandeling uterus, tympanie,
niet eten, na 5 dagen hersteld.

P. 88, A 80, T 3g.g, geen tympanie, dun, buikspanning normaal,
stank uit neus S Pe .

W. 8goo, eo 1, myel. 2, jst 4.5, st 2, se 72, ly 18, mono 0,5,
enkele kernen pyknotisch, toxische granulaties protoplasma.
M.D. uitslag tot boven ellebooglijn diagnose: longabces -j- g.v.
perforerend vreemd voorwerp ?

25-2-\'4g. middag. P. 76, T 38,6, A 80, geen stank uit neus, maakt betere
indruk dan \'s morgens.

W. 8400, eo 4, myel. 0,5-jst 2,5-st 1,5, se 77,5-ly 13,5, mono
0,5; 500000 E. penicillin intranausculair en sulfanilamide
100 g dag per os gedurende 3 dagen.

26-2-\'4g. P. 76, A 80, T 38.6, geen stank uit neus, wil wat eten, gestrekte
kophouding, staat pijnlijk.

27-2-\'4g. P. 76, A. 80, T. 38,6, S , Pe , buikspanning normaal.
Operatie : 12 cm gebogen cirkelvormig stuk draad voorwand
netmaag diaphragma doorborend nog 2 cm in netmaag uit-
stekend,

verklevingen, voelen vast aan, proces vermoedelijk 5 weken
oud, direct na operatie A. 30.

28-2-\'4g. P. 76, T. 40,3 A. 40, eetlust aanwezig, penicillen 500000 E.
intramusculair.

7^_3"\'49- Wond per primam, geringe secretie onderste wondhoek,
algemene toestand matig.

Na 10 dagen verkocht eigenaar dier buiten mijn voorkennis, sectie niet
kunnen verrichten.

(Uit de afd. Friesland, afd. correspondent A. v. d. SCHAAF).
EEN SLIKPNEUMONIE MET GUNSTIGE AFLOOP

Op Donderdag 7 April 1.1. kwam de veehouder D. Z. te J. met de volgende
boodschap : Of de veearts direct wou komen, hij had een vaars een fles
azijn ingegeven (dit wordt hier wel meer gedaan, vlak na de dekking) en
nu was hij bang, dat dit in de longen terecht was gekomen).

Aangezien ik zelf ziek was en mijn waarnemer Coll. P. Kleinjan niet
thuis, werd deze patiënt pas enige uren later door hem bezocht. Van te
voren hadden we samen reeds uitgemaakt, dat wanneer de diagnose van
de eigenaar juist was, het voor hem de meest economische oplossing zou
zijn het dier de volgende dag op de veemarkt te L. te verkopen.

Bij zijn bezoek vond coll. K. het volgende : Een heftig kreunend dier,
met erge ademnood. Temp. 39.4, pols niet geteld. Abnormale long-
geruisen, zure lucht uit de neus, geen hoesten. De eigenaar werd gead-
viseerd zoals te voren was uitgemaakt. Er werd dus geen behandeling
ingesteld en de patiënt werd afgeschreven.

Op Dinsdag 12 April kreeg ik telefonisch bericht dat deze veehouder
een zieke koe had. Bij mijn aankomst op de boerderij was ik zeer verbaasd,
bovenbeschreven vaars nog aan te treffen. Dit was de zieke koe, waarvoor
ik was ontboden.

Volgens de eigenaar had het dier na 7 April niet gegeten en zeer weinig
gedronken. Hij wilde graag het dier behandeld zien.

Mijn onderzoek leverde het volgende op : Het dier stond heftig te
kreunen, was pijnlijk bij druk op de borstwand, een zeer pijnlijke korte
hoest die sterk onderdrukt werd. (pijn?).

Temp. : 41.6, pols zeer frequent. Geen stank uit de neus, meer een
zure weeë lucht.

Mijn prognose was infaust, maar op aandringen van de eigenaar werd
toch een behandeling ingesteld en wel :

Intraveneus 200 cc van een 16 % sulfamezathine-oplossing, benevens
200 cc subcutaan aan de voorborst. Hier zou waarschijnlijk een sterke
reactie optreden, maar dit zou misschien tevens zijn nut hebben als
„afleidingstherapie".

Per os werd 250 g sulfanilamide verstrekt, verdeeld over drie dagen.
(Driemaal daags).

Afgesproken werd, het dier weer te bezoeken op Vrijdag 16 April.
Bij dit bezoek herkende ik het dier nauwelijks. Bij liggen werd nog een
licht steunen gehoord, maar bij staan was totaal geen kreunen meer
aanwezig. Het dier at behoorlijk, herkauwde en dronk normaal. Temp.
was 39.6. De hoest was krachtig. Volgens de eigenaar was het dier, enige
uren na de injectie begonnen te drinken en had ook enig voedsel genomen,
en dit was elke dag beter geworden.

Er werd geen verdere behandeling ingesteld. Het dier ging daags in de
wei, des nachts op stal.

Op 4 Mei was ik met coll. K. weer op dezelfde boerderij en zagen we
de vaars in de weide. Het dier was volkomen gezond, hetgeen wel blijkt
uit het feit dat de vorige dag aan de eigenaar ƒ 900.— voor het dier was
geboden.

Een hevige slikpneumonie, opgetreden na het ingeven van azijn
werd met sulfamezathine parenteraal en sulfanilamide per os zonder
rest-verschijnselen genezen.

Choking of vinegar was the cause of a severe pneumonia in a cow. The disease
was succesfully cured by a combined treatment of sulfamezathine intravenuously
and subcutanuouslv followed by the administation of 250 gr. sulfanilamide oraly in
3 days.

Weytlandt wijdt aan dit, door de toepassing van oestrogene stoffen ter mogelijk
herstel, een beschouwing aan dit onderwerp (N. T. v. G. 16 April \'49, II 16).

Het centrale of merggedeelte zou in het bijzonder reageren op oestrogenen, het
periphere of schorsgedeelte niet. De prostaathvpertrophie is te beschouwen als een
adenomateuze ontaarding, welk proces in tegenstelling met de carcinomateuze, begint
in het centrale, voorste of merggedeelte. De maligne ontaarding bepaalt zich in hoofd-
zaak tot het periphere, achterste of schorsgedeelte. Carcinomateuze ontaarding van
een adenoom vindt niet plaats.

Walthard, Moore, Gaynor en Howald hebben in prostaten van overledenen,
die clinisch geen verschijnselen van kanker hadden, vaak kleine knobbels gevonden,
die microscopisch het beeld van kanker vertoonden.

Weytlandt wijst er op, dat patiënten met prostaatcarcinoom vaak in inoperabele
toestand in behandeling komen. (Een algemene klacht bij Carcinoom. Ref.).

Schrijver wijst op het grote belang van het rectale onderzoek, liefst enkele keren
per jaar herhaald.

De uitslag van de bezinkingssnelheid der rode bloedlichaampjes zal mede een be-
langrijke steun voor een tijdige diagnose kunnen geven.

Aan dit vraagstuk wijdt Professor Gaarenstroom, in het N. T. v. G. van 5 Maart
1949, I 10, in een clinische les een leerzame, op de actualiteit gerichte beschouwing.

De beginselen, welke aan een mogelijke therapie ten grondslag liggen zijn van
tweeërlei aard. In de eerste plaats het beletten dat de toxische stof tot werking geraakt,
in de tweede plaats een poging tot mogelijke neutralisatie van het werkzaam principe
van het toxische bestanddeel.

Is het vergift reeds in circulatie, zo zal getracht moeten worden de schadelijke invloed
zoveel als mogelijk is te elimineren. Het vinden van inwendige antidota zal in de aller-
eerste plaats het doel van de pharrnacoloog moeten zijn. Tot de belangrijkste vindingen
van de laatste tijd op het gebied van een inwendige ontgifting moet ongetwijfeld de
vondst genoemd worden van het dimercaptanopropanol, beter bekend onder de naam
B.A.L. (British-Anti-Lewisite), product van de oorlogsresearch ten aanzien van het
vinden van een tegengif tegen arseenhoudende oorlogsgassen. Verwezen wordt naar
de belangrijkste publicaties van Longcope en Luetscher (Journ. Clin. Invest. 1946
No. 25) en die van Eagle en Magnuson (Am. Journ. Syph. 1946 No. 30).

B.A.L. werkt snel, doch kort. De werkiug begint zich na intramusculaire werking
na 10—20 minuten te ontplooien, en duurt enige uren voort.

Herhaalde toediening is daarom noodzakelijk. Als glycoside kan het middel ook
endoveneus toegediend worden.

B.A.L. is ook werkzaam tegenover schadelijke gevolgen van kwik, goud, bismuth,
cadmium en sommige antimoonverbindingen. Tegen het moderne rattenverdelgings-
middel Antu (= naphtyl-Thioureum) is B.A.L. niet werkzaam.

Schrijver wijdt ten slotte enkele opmerkingen naar aanleiding van de steeds wassende
stroom van antihistaminica. waarvan Tourneau de onuitputtelijke schepper is. Wij
noemen de praeparaten: antergan, neoantergan, pyribenzamine, benadryl, antistine,
enz. Al deze stoffen schijnen de werking van het histamine te verzwakken; het schijnt
daarbij dat het histamine van zijn aangrijpingspunt wordt verdrongen.

Een belangwekkende stof op dit terrein vormt verder het Para-aminobenzoëzuur
(PABA). Deze stof verhindert de antibacteriële werking van sulfonamides. Zo ook
schijnt PABA in staat te kunnen zijn novocaïne van zijn aangrijpingspunt te verdringen.
Ten slotte is het ook een tegengif tegen arsenicum.

Schrijver wijst ten slotte op een derde mogelijkheid tot ontgifting, namelijk langs
de weg ener versnelde eliminatie. Dit proces koppelt zich vaak aan die van binding
en verdringing.

Meyler (N. T. v. G. 12 Maart 194.9) wijst op het vrij onschuldige karakter dezer
aandoening, waarbij suiker in de ui ine komt, terwijl het bloedsuikergehalte normaal
of subnormaal is. De aandoening heeft niets te maken met diabetes mellitus en gaat
nooit hierin over.

Een verklaring moet gezocht naar deze richting: glycose in de terug-resorptie wordt
in de niercel omgezet in een andere verbinding, namelijk een phosphorzure ester van
glycose.

De oorzaak van het lijden is niet bekend; bij 10—15 % der normale zwangeren
wordt renale glycosurie vastgesteld, die na de bevalling weer verdwijnt. Het is duidelijk,
dat men hierbij denkt aan hormonale invloeden (bijnier?).

Phloridzine kan bij mens en dier renale glycosurie veroorzaken; dit verschijnsel
berust vermoedelijk ook op een onvoldoende phosphorylering.

Prof. Jongbloed (N. T. v. G. 10 April 1948) wijst er op, dat de vraag naar het
mechanische hart (kunsthart) van zeer actuele betekenis is te achten, in het bijzonder
in verband met de grote vooruitgang, welke de hartchirurgie in het laatste decennium
heeft gerfiaakt. Mogelijkerwijze kan het ook zijn dienst doen bij het door diphterie-
toxine beschadigde hart, zomede in gevallen van schijndood.

De kern van het vraagstuk is: het hart tijdelijk uit te schakelen op een zodanige
wijze, dat het op elk gewild ogenblik zijn taak weer kan hervatten. Voorwaarde hiertoe
is: de coronaria-circulatie moet intact blijven. Kunsthart en kunstlong moeten daarom
als een onverbrekelijk geheel beschouwd worden.

Jongbloed is er nu in geslaagd in een reeks inleidende proeven op honden met
geopende thorax T canules in de venae cavae en de aorta te brengen en de venae cavae
bij het hart dicht te klemmen. Met een daartoe door hem geconstrueerd apparatuur
is het hem mogelijk geworden hart en longen tijdelijk uit te schakelen en hun functie
te laten verrichten door een mechanisch hart en dito long. Overschakeling van beide
systemen op elk gewenst ogenblik is mogelijk.

Jongbloed ontveinst zich niet, dat er in de naaste toekomst nog vele technische
moeilijkheden overwonnen zullen moeten worden, o.m. het probleem van het onstolbaar
gemaakte bloed.

In een tweede artikel (N. T. v. G. 19 Februari 1949) geeft de auteur nadere bijzonder-
heden omtrent een door hem geconstrueerd mechanisch hart-longapparaat, met een
capaciteit, als benodigd voor de mens. Het belangrijkste onderdeel hiervan is een nieuw
type kunstlong, de spiraal-oxygenator.

Bij proeven op honden van ruim 30 kg lichaamsgewicht, bleek dit hart-longstelscl
aan alle verwachtingen te voldoen.

In een nuchter en in critische trant gehouden betoog heeft Prof. Dr. J. F. Nuboer
in de clinische middag der Ver. van Ned. Tuberculoseartsen, gehouden te Utrecht
op 14 Februari 1949, dit vraagstuk aan een beschouwing onderworpen (N. T. v. G.
7 Mei 1949, II 19).

De hooggeleerde spreker wijst allereerst op het feit, dat het wegnemen van long of
longgedeelten gerangschikt dient te worden onder de vorm der „superspecialismes".
De ontwikkeling naar deze richting moet niet zonder voorbehoud aanvaard worden.

Het niet denkbeeldige gevaar dreigt hierbij, dat op dit terrein de chirurgie dreigt te
verstarren in een ongewenst isolement. Onderlinge samenwerking van alle hierbij
betrokken specialistische groeperingen is hierbij een noodzakelijke eis. Deze kan bereikt
worden door de vorming van teams of werkgroepen. (Ook voor ons veterinairen zal
binnen afzienbare tijd de vorming van deze groepen gebiedende eis worden. Referent
denkt hierbij o.m. aan een mogelijke oplossing van het vraagstuk der onvruchtbaarheid
bij rund en paard).

Spreker geraakt tot de volgende slotsom: Bij processen met geringe activiteit kan
in bepaalde gevallen, waarvan de diagnose onder alle daartoe aanwezige voorzorgen gesteld is,
een indicatie tot gehele of partiële lobectomie aanwezig zijn. In het floride stadium
is de operatie in elk geval gecontraindicieerd. Het stadium decrementi is voor de operatie
het meest aangewezen.

Deze behandelingsmethode, die bij ons op de achtergrond is geraakt, is in de
laatste jaren in de humane geneeskunde weer in de belangstelling gekomen, mede door
het werk van Tavernier (Traitement Chirurgical de 1\'Arthrite Sèche de la Hanche-
Masson Paris).

Immink (N. T. v. G. 12 Maart 1948) wijst er op, dat wij omtrent de genese dezer
aandoening nog volkomen in het duister tasten. Het clinisch beeld toont in vele op-
zichten overeenkomst met dat hetwelk bij dieren, in het bijzonder bij paarden gevonden
wordt. Als begunstigende factoren voor het ontstaan noemt schrijver:

Opmerkelijk blijft de pijn bij het begin der beweging (startpijn). Schrijver meent
te moeten aannemen, dat de gewrichten zelve de sedes morbi zijn, hoewel niet uitge-
sloten moet worden of ook niet in de omgevende spieren, pezen en fascics ook pijncentra
ontstaan. Indien referent zich goed herinnert neemt ook Hartog een subchondrale
oorsprong aan.

Mol is in 1948 de eerste chirurg in ons land geweest, die de denervatie als thera-
peutisch wapen gehanteerd heeft; Immink beschrijft indicatie, techniek der operatie
van een twintigtal gevallen voor een aantal chronische afwijkingen van beengewrichten
in gevallen, waarin een conservatieve behandeling gefaald had. Schrijver moest in
een tweetal gevallen de behandeling combineren met een paravertebrale sympaticus-
blokkade volgens Chapciial, d.w.z. een inspuiting van de grensstreng ter hoogte van
de tweede lendewervcl met behulp van 30 cc 1 % novocaïneoplossing. Immink wist\'
bij 13 patiënten een goede, bij 5 patiënten een matige en bij 2 patiënten een onvol-
doende verbetering te bereiken.

Wie nader georiënteerd wenst te worden over de mogelijkheden dezer therapie,
moge ik verwijzen naar het verslag der Nederlandse Ver. voor Heelkunde van de
vergadering van 15 December 1946, waar Dr. C. Chapchal sprak over: ,,De behande-
ling van arthrosis deformans van het heupgewricht".

In de vergadering van de Vereniging van Ned. Tuberculose Artsen van 3 April 1948,
waarvan een beknopt verslag is te vinden in het Ned. T. v. G. van 7 Mei 1949, II 19,
heeft Heynsius van den Berg, op verzoek van het Bestuur, de vorderingen besproken,
welke in de laatste jaren met de B.C.G.-vaccinatie zijn verkregen.

Hij wijst allereerst op de achterstand, welke ons land op dit gebied heeft in te halen.
Deze kan eensdeels verklaard worden uit het feit, dat de B.C.G.-stam, in het bezit

van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid, door de oorlogsomstandigheden afge-
storven is, anderdeels uit het feit, dat tot dusverre er in ons land weinig belangstelling
is gebleken voor deze prophylactische methode. De Gezondheidsraad heeft inmiddels
een commissie ingesteld om een uitbreiding van de toepassing van dit vaccin in Nederland
voor te bereiden.

Het Kopenhaagse Seruminstituut bereidt wekelijks 100.000 injecties van dit vaccin,
afkomstig van een op lage graad van virulentie gehouden B.C.G.-stam, welk aantal
over Denemarken en vele andere landen (in het bijzonder naar de Russische Satelliet-
staten; Ref.) wordt gedistribueerd. Heynsius van den Berg blijft tot op heden de
orale applicatie bij jonggeborenen prefereren. Bij oudere kinderen en volwassenen
moet echter aan een intracutane toediening de voorkeur gegeven worden.

Deze techniek eist echter een bepaalde vaardigheid. Daarbij is het nodig, dat er een
nauwe samenwerking blijft bestaan tussen bereiders van het vaccin en vaccinateurs.

Bij de hoogst interessante discussie, welke zich na de voordracht ontspon, kwamen
enkele markante feiten aan het licht. Dr. De Bloeme stelde de vraag, of een algemene
toepassing in de toekomst het beeld der diagnostische tuberculinereactie niet zal ver-
troebelen. Spreker heeft dit toegegeven, met de opmerking daarbij, dat de allergie
na besmetting met virulent materiaal veel heftiger is. In Denemarken bestaat daarbij
bij verpleegsters met een - Pirquet geen angst voor t.b.c., wijl de in anergische toe-
stand verkerende individuen alle gevaccineerd worden.

Dr. Muntendam wees terecht op de noodzakelijkheid, ook na de vaccinatie de
overige prophylactische maatregelen niet te verwaarlozen.

Dr. Vos Jr. stelde de vraag of inderdaad in Kopenhagen na de toepassing van het
vaccin de morbiditeit gedaald is. De spreker heeft er in zijn antwoord op gewezen,
dat door het massaonderzoek de morbiditeit (aanvankelijk ? Ref.) moet stijgen. De
mortaliteit echter daalt.

Hijmans wees op het tegenovergestelde standpunt, hetwelk Mijers (Am. Review
of Tubcrculosis, Jan. 1948 No. 1) inneemt ten opzichte van de B.C.G.-enting. Hem
werd geantwoord, dat deze auteur in dit opzicht vrijwel alleen staat.

In deze discussie kwam het merkwaardige punt naar voren, dat getwijfeld moet
worden aan de gefixeerde samenstelling en werking van het B.C.G.-vaccin. Dr. Hulscher
stelde de vraag, of het niet onjuist is bij grotere virulentie van het vaccin de dosering
te verminderen. Spreker beaamde dit en merkte daarbij nog op, dat het inderdaad
gewenster zou zijn, „indien men met een virusfixe te maken had".

Deze conclusie geeft te denken en doet herhaald de vraag rijzen, welke risico\'s eraan
verbonden kunnen zijn, indien men, zoals in dit geval, moet werken met middelen,
waarvan men de draag- of slagwijdte niet volkomen in de hand heeft.

Het zij tevens voor ons zelf en voor anderen, die zich geroepen achten de resultaten
van ons werk te beoordelen, een dringend vermaan om bij deze delicate taak de bodem
van de relativiteit in de interpretatie van biologische verschijnselen in acht te blijven
nemen.

Biologie, physiologie, pathologische physiologie en pathologie zijn nu eenmaal niet
te vergelijken met mathesis.

Aan dit interessante onderwerp wijdt Stoppelman in het N. T. v. G. van 12 Maart
1949 een beschouwing.

De werkingsduur van het B.C.G.-vaccin wordt aanwezig geacht, zolang de ge-
enten blijven reageren op de reactie van Mantoux in een verdunning van 1 : 100;
ook hier blijft het bezwaar, dat zuivere vergelijkingen daarom zo moeilijk zijn te treffen,
wijl de verschillen in samenstelling van het onderzochte materiaal, zo groot zijn. Boven-
dien is vaak niet bekend, of de geënten al dan niet in nauw contact zijn geweest met
een besmettingsbron.

Wasz-Hockert beschreef het verloop der enting bij 702 kinderen van verschillende

leeftijden. Een jaar na de intraeutane inspuiting reageerde 7,5 % weer negatief; deze
percentages waren na resp. 2, 4 en 6 jaar 9, 11,3 en 17,5. Ook deze cijfers geven geen
zuiver beeld, wijl aangenomen moet worden, dat bij een gedeelte der kinderen de
immuniteit behouden blijft of versterkt wordt door een licht verlopend proces (Wolil-
tuende vaccination. Ref.).

Wallgren is van mening, dat in elk geval herhaling der reactie nodig is op de leeftijd
van resp. 3, 7, 10, 15 en 20 jaar — Stoppelman\'s referaat is ontleend aan Acta Paedriatica
— Deel 35, 1948 — blz. 88. Zwijnenberg.

Voor ons veterinairen is bij het massaonderzoek en het verzamelen van sputum
,en het hieruit vervaardigen van betrouwbare praeparaten een uiterst ondankbare
opgave. Het wachten is nog steeds op een technisch meer volmaakte en directer tot
het doel voerende methode voor het vangen van betrouwbaar en met kans op redelijk
succes te verwerken materiaal. Het blijft bij ons vaak bepaald tot het zoeken van een
speld in een hooiberg.

Met bijzonder genoegen, en het zij eerlijk gezegd met enige, in wetenschappelijke
zin op te vatten naijver, nam ik hierom kennis van de inhoud van een artikel van
Prof. Dr. W. Bronkhorst en Dr. Kraan, voorkomend in het N. T. v. G. van 23 April
1949, II 17, waarin een methode wordt aangegeven, om uit de bacillendichtbeid van
het praeparaat, onder bepaalde voorwaarden vervaardigd en beoordeeld, een inzicht
te kunnen verkrijgen in het clinisch-morphologisch karakter van het tuberculeuze
longproces. Schrijvers wijzen er daarbij op, dat in de literatuur tot dusverre omtrent
dit belangrijke punt geen enkel \'gegeven te vinden is.

Voor het onderzoek moet gebruikt worden het verse ochtendsputum, d.w.z. de eerste
fluimen, welke bij het zg. „bronchiale ochtendtoilet" worden opgegeven. Uit dit sputum
kieze men de kleine, gele of geelgroene klompjes, schijfjes of draadjes. Sputum, dat een
nacht overslaat, of verzonden wordt, homogeniseert min of meer en is voor het onder-
zoek onbruikbaar. Goed vers sputum behoeft niet geconcentreerd te worden. Het uit-
strijkpraeparaat zij dun en gelijkmatig; te grote dikte geeft onbetrouwbare uitkomsten.
Kleuring vindt plaats volgens Ziehl-Neelsen met picrinezuurnakleuring.

700 x). Bronkhorst komt tot een 5-gradige onderscheiding van 1--1- 5, variërend

Verder bestaat er nog een correlatie tussen de bacillendichtheid en de activiteit
van het caverneuze longproces.

Referent trekt een parallel tussen dit hoogst interessant onderzoek en de status,
waarin wij ons te dezen opzichte bevinden.

Bij de huidige stand van zaken komt in de praktijk der bestrijding het resultaat van
het clinisch longonderzoek toch wel ver achteraan. Hij vraagt zich af, of niet ten
spoedigste overwogen dient te worden, om dieren, welke een reactie vertonen en
daarbij cliijisch (wordt er nog clinisch onderzoek verricht ?) longverschijnselen ver-
tonen, begeleid door negatieve uitslag van het sputumonderzoek, ondanks deze laatste
bevinding, ter slachtbank te doen verwijzen ?

Ook hier zal met een percentage miswijzigingen rekening gehouden dienen te worden,
doch in elk geval in veel mindere mate dan bij het opruimen van zg. reactiedieren
zonder meer.

Deze laatste maatregel zal bovendien door het volgen van deze gedragslijn een meer
reële en aanvaardbare basis verkrijgen. Zwijnenberg.

De Wit (N. T. v. G. 16 April 1949, II 16) onderwierp 2 groepen van 25 volwassenen
en 2 groepen van 40 kinderen, lijdende aan actieve oxyuriasis, aan een vergelijkend
therapeutische behandeling, resp. 2 kuren met 3 weken tussenpoos met behulp van
gentiaanviolet en phenothiazine.

Het laatste vermifuguin is verre te prefereren. De reïnfectiekansen zijn dermate
groot, dat 95 % der behandelden na een jaar weer positief waren.

In een dosering van 50 mg per kg lichaamsgewicht geeft phenothiazine nog licht
toxische verschijnselen, weshalve schrijver adviseert dit middel te reserveren voor
ernstige gevallen van actieve oxyuriasis, waar snel resultaat bereikt moet worden.

Ten slotte ligt de oplossing van het oxyurusvraagstuk meer op hygiënisch dan op
pharmacologisch terrein. Zwijnenberg.

In het N. T. v. G. van 26 Maart 1949 I 13 beschrijft Ten Berg een geval van acti-
nomycose van de pleura. Uit een ontlastingspunctie, waarbij niet minder dan 1500 cc
sterk foetide etter verkregen werd, werd door Dooren Den Jong anaëroob een acti-
nomycoseachtige kolonie gekweekt; de aërobe kweek bleef steriel.

De etter in het grampraeparaat bevatte veel gram staven, die veelal in lange
draden en soms in knoedels bijeen lagen. De etter bevatte daarbij gele korrels. Patiënt
werd behandeld met sulfadiazine (20 cc. \'/i %)• Intrathoracale 6 gram van dezelfde
stof per os, benevens 300.000 eenh. penicilline per 24 uur.

Schrijver geeft vervolgens een literatuurbeschouwing over de tot dusverre behaalde
resultaten met deze gecombineerde behandeling; deze luiden tot dusverre niet een-
stemmig. Anabiotische en chemotherapeutische behandeling sluiten vaak de chirurgische
niet uit. Patiënt genas. Zwijnenberg.

Tromp (N. T. v. G. 2 April 1949 II 14) wijdt aan dit onderwerp, dat voor ons dier-
geneeskundigen in het brandpunt der belangstelling staat, een interessante beschouwing.
In de humane geneeskunde is het een vraag, welke door motieven van moraal en ethiek
wordt beheerst, voor ons staat economie en opportuniteit op de voorgrond. Bij de mens
beweegt dit probleem zich op het gebied van gynaecologen, sexuologen en moraal-
theologen, bij het huisdier behoort dit terrein gereserveerd te worden voor de dierenarts,
onder het strikte voorbehoud, dat deze in staat zal zijn (en blijven) dit biologische
precisiewerk te kunnen beheersen.

Persoonlijk koester ik de overtuiging, dat deze tak van toegepaste wetenschap in handen
moet worden gegeven aan collegae, die, toegerust met zin voor studie en onderzoek,
zich uitsluitend aan deze taak zullen kunnen wijden.

Tromp wijst er op, dat de doelstelling bij mensen geheel verschilt van die welke voor
dieren wordt aangenomen. Bepaaldelijk oneens moet ik het met hem zijn, wanneer hij
opmerkt, dat men in de diergeneeskunde „"met geheel gezonde dieren werkt". Ik acht
het nodig ter verheldering van beider begrip, deze opvatting recht te zetten.

In een groot gedeelte der gevallen toch vindt bij ons een toepassing der kunstmatige
„inseminatie" — ik acht deze uitdrukking beter op zijn plaats dan het woord „bevruch-
ting" — mede plaats op grond van pathologische afwijkingen in het geslachtsapparaat.

Tromp\'s uiteenzetting beweegt zich uiteraard in hoofdzaak op het gebied der ethiek
en aanverwante terreinen. Dat hier veel voetangels en klemmen liggen behoeft geen nader
betoog. Bijzondere nadruk wordt, wat de techniek betreft, gelegd op de noodzakelijkheid
van een met pijnlijke nauwkeurigheid volgehouden asepsis, resp. antisepsis.

Schrijver verdiept zich vervolgens in de verdere problematiek, welke een ingewikkeld
karakter draagt en waarover het laatste woord wel niet gesproken zal zijn. Schrijver
acht voorlopig een wettelijke regeling voor ons land onnodig.

een donor op eugenetische gronden, als ook ter voorkoming van ongewenste hereditaire
mogelijkheden, in het algemeen ontoelaatbaar is te achten. Alleen in zeer bepaalde gevallen,
wanneer de vrouw lichamelijk of geestelijk schade lijdt door het gemis van een kind,
kan dit procédé "in overweging genomen worden. Zwijnenberg.

Dr. J. G. Heijl en Dr. J. H. Bekker hebben in het R.l.V. nagegaan, welke voedings-
bodem alsmede transportvloeistof het meest geschikt zou zijn voor het in leven houden
van de in bloed voorkomende pathogene kiemen gedurende het transport.

Zij hebben proeven genomen met glycosebouillon, Liquoid Roche en Saponine-
bouillon. Glycosebouillon bleek bij deze bacteriologische onderzoekingen over het
algemeen minder geschikt te zijn.

Omtrent Liquoid Roche, welke voedingsbodem in de laatste tijd meer en meer op
de voorgrond kwam, bleken de meningen van verschillende onderzoekers niet allemaal
even gunstig te zijn. Penfold o.a. zag de voordelen van het gebruik van Liquoidvoedings-
bodem in vergelijking met de door hem gebruikte bouillonvoedingsbodem, niet in.

Hoare raadde het gebruik van Liquoid Roche helemaal af naar aanleiding van zijn
ongunstige ervaringen bij het kweken van anaërobe kiemen.

Andere onderzoekers (Sgalitzer, Penfold Elliott e.a.) gaven de voorkeur aan
het gebruik van Saponine-bouillon bij het bloedonderzoek op pathogene kiemen.

Van de 140 monsters bloed, welke Dr. J. G. Heijl en Dr. J. H. Bekker in R.l.V.
hebben onderzocht, met gebruikmaking van Glycosebouillon en Saponinebouillon,
is gebleken dat het kweken met de laatstgenoemde voedingsbodem de beste uitkomsten
bood.

Op dezelfde wijze zijn van de 114 monsters bloed, gelijktijdig gekweekt in Liquoid
Roche en in Saponinebouillon, de Saponinebouillon die de beste resultaten gaf.

Uit de door hen gemaakte tabellen is gebleken, dat voor het kweken van bacteriën,
in het bijzonder voor het cultiveren van Streptococci en pyogene Staphylococci, de
Saponinebouillon de voorkeur verdient boven Glycosebouillon en Liquoid Roche.

Infertility in ewes grazing subterranean clover pastures. (P. G. Schinkel.
The Australian Veterinary Journal 24, 11, 289 (1948).

Schrijver geeft een beschrijving van verminderde vruchtbaarheid die bij rammen
en ooien optreedt wanneer deze op nieuwe weiden grazen met een bepaalde klaversoort
(Trifolium subterrancum). De bronst treedt bij de ooien meest nog wel normaal op,
maar het aantal levend geboren lammeren wordt sterk verlaagd.

De veranderingen blijken irreversibel te zijn. Wanneer de dieren later op „gezond"
land komen treedt geen herstel meer op. Het agens dat deze verschijnselen ten gevolge
heeft is tot nu toe blijkbaar nog niet bekend geworden. de Groot.

De overerving van de haarkleuren bij het rundvee. I. (H. Michels. Vlaams
Diergeneeskundig Tijdschrift 17. 9/10 (\'48) pg. 105).

In dit eerste gedeelte der publicatie wordt een overzicht gegeven van physiologisch-
chemische reacties, die bij het ontstaan der verschillende haar- en huidkleuren volgens
de literatuur een rol zouden spelen. Verder een opsomming met nadere omschrijving
van de verschillende haarkleuren, die bij runderen voor kunnen komen.

Tenslotte wordt aangegeven dat de zelden voorkomende albino-factor recessief is
t.o.v. het bruine pigment. De witte haarkleur van de Shorthorn wordt intermediair
overgeërfd, het wit van het zwartbonte Fries-Hollandse vee wordt recessief ten opzichte
van zwart genoemd (het lijkt ons juister van een recessieve factor voor bonttekening
te spreken. Ref.).

Het wit van het Eng. Parkrund eri het Fjallras is dominant, evenals de witte rugstreep
van het Pinzgauer-rund (en de Hereford. Ref.).

(Niet wordt genoemd de witkop- en blaartekening van de Groninger, die ook dominant
is. Ref.).

Zwart is dominant over rood. Dat bij de uit ons land geïmporteerde Friese dieren
zoveel heteroxygote zwartbonten voorkomen zou volgens de auteur misschien toe-
geschreven kunnen worden aan kruisingen met roodbont IJssel-vee (!). Zwart is dominant
over rood, geel en geelröod van het Alpenvee en het grauw der Jersey, recessief t.o.v.
het bruinzwart der Schotse Hooglanders. de Groot.

Resultaat van combinatie van een verkorting van de melktijd en het met
warm water wassen van de uier; het effect van verlenging van de melktijd.

(F. H. Dodd en A. S. Foot, National Institute for research in diairying, University
of Reading in „The Journal of Dairy Research," Vol. 16, No. i, Januari 1949, blz. 14:
Combined effect of reducing the milking time and washing the udder with hot water;
effect of increasing the milking time).

In dit artikel wordt een verslag gegeven over een proef, waarbij de invloed van het
wassen van de uier met heet (± 49⁰ C.) en koud (± 15 °C.) water is nagegaan en van
verkorting van de melktijd tot 60 % van de normale melkvloed-tijd (tijd verlopende
tussen het ogenblik van het aanbrengen van de tepelbekers van de melkmachine en het
ophouden van de sterkste melkvloed). Bij 20 koeien (17 Shorthorns en 3 Guernsey\'s)
is gedurende een tijdvak van 9 weken een nauwkeurig onderzoek naar de invloed van
genoemde factoren ingesteld. Gebleken is, dat de temperatuur van het water, waarmede
de uier werd gewassen, geen meetbare invloed had op de melkopbrengst of op de tijds-
duur van het melken, noch op de kwaliteit (vet en vetvrije droogrest). Verkorting van
de melktijd had geen enkele voordelige invloed op de snelheid van het „schieten" van
de melk, doch een achteruitgang in de melkopbrengst tot resultaat.

Een andere proef werd gedurende 16 weken met 10 koeien genomen, waarbij dan de
tepelbekers gedurende elke melktijd twee keer zo lang bevestigd bleven als de eigenlijke
melktijd was. Hierbij bleken noch de opbrengst, noch de kwaliteit van de melk of de
snelheid van het melken te worden beïnvloed.

(Ogenschijnlijk zijn de resultaten van deze proefnemingen afwijkend van die, welke
verkregen werden door Smith en Petersen, gerefereerd in het T. v. D. 1 Febr. \'49, Nr. 3,
blz. 156. Deze onderzoekers vonden, dat door een voorbereiding van de uier door middel
van een wassing met warm water en een massage de hoeveelheid melk wordt verhoogd
en de melktijd bekort. Het verschil tussen beide proeven evenwel is, dat laatstgenoemden
naast de wassing met warm water een massage hebben uitgevoerd. Over massage
maken Dodd en Foot in hun artikel geen melding. Ref.). Willems.

Spirochaeten als oorzaak van diarrhee bij honden. (J. E. Graice, Spirochetes
associated with dysentery in dogs. J. A. V. M. Ass. 1948, blz. 247).

De schrijver vond bij 112 honden Borrelia eurygyrata (spirochaeta of treponema
eurygyrata). Bij 71 honden was dit de enige vondst, die voor de diarrhee verantwoordelijk
kon worden gesteld. 22 honden waren gezonde dragers. De spirochaeten kunnen al wor-
den waargenomen in een dun uitstrijkje; ze vallen op door hun intensieve beweging
(draaien om hun as). Met donkerveld belichten zijn ze zeer duidelijk. Sulfonamiden
geven therapeutisch goed resultaat in de lichte gevallen, maar niet in heftig acute en
chronische gevallen. De beste resultaten werden gezien door de combinatie van strep-
tomycine, penicilline en sulfonamiden. Teunissen.

Trichomoniasis bij het rund. (Jaques Euzéby, La Trichomonose des bovins. Buil.
de la Soc. des Sciences Vétérinaires de Lyon, 1948, No. 3, p. 94—106).

Reeds in 1888 werd Trichomonas foetus door Kunstler in Frankrijk aangetoond en
12 jaar later door Mazzanti in Italië. Eerst in 1928 werd opnieuw door Riedmuller
de aandacht op de parasiet gevestigd.

In Frankrijk werd het belang van Trichomonas als ziekteverwekker dikwijls miskend.
Dit is nu echter onjuist en daarom geeft Euzéby een uitvoerige verhandeling over dit
onderwerp, met het doel de aandacht van de practiserende dierenartsen op dit lijden
te vestigen.

Deze verhandeling van Euzéby hier uitvoerig te herhalen is niet nodig, omdat de
Ned. collegae met de verschijnselen van deze ziekte wel bekend zijn. Wat betreft het
microscopisch onderzoek ter vaststelling van de diagnose is het wellicht nuttig hierop
nog de aandacht te vestigen. Het beste tijdstip om het vaginaalslijm op Trichomonaden
te onderzoeken is tussen de ioe en 20e dag volgende op een verdachte coïtus, of twee k
drie dagen voor het optreden van de bronst. Wil men de Trichomonaden levend aan-
treffen, dan is een zo spoedig mogelijk onderzoek van dit materiaal noodzakelijk. Kan
dit niet, dan moeten de uitstrijken met alcohol gefixeerd en gekleurd worden. Voor het
aanleggen van culturen heeft men ook vers materiaal nodig. In het algemeen is het
echter zo, dat wanneer geen levende Trichomonaden microscopisch worden aangetroffen,
de kans van de groei der culturen uiterst gering wordt. Dank zij de penicilline behoeft
men bacteriële verontreiniging van de culturen in bloedbouillon niet meer zo te vrezen.
(Ref.).

Het aantonen van Trichomonaden bij de stier is veel moeilijker. Men mag volgens
Euzéby eerst dan het resultaat van dit onderzoek negatief verklaren, wanneer men
wekelijks een onderzoek instelt en dit gedurende 6 weken herhaalt. De agglutinatie
met serum of met vaginaalslijm wordt door schrijver niet bètrouwbaar geacht, omdat
weinig besmette runderen en vooral de besmette stieren hiermede niet zouden reageren.

Over de waarde van de allergische reactie heersen ook nog tegenstrijdige meningen.
Tricine, bereid uit Trichomonaden, zou volgens Kerz voor dit doel zeer goed bruikbaar
zijn (intradermale reactie).

Wat de behandeling der besmette dieren betreft worden spoelingen met verschillende
middelen aanbevolen, o.a. jodiumoplossing (solution iodoiodurée) 2 p. 1000, Sunoxol
i : 500, chloramine T 5 : IOOO, Gonacrine 1 : 1500 en melkzuur 50 : 1000. De beste
resultaten zouden verkregen worden met de jodiumoplossing en met gonacrine. Bij de
stier kunnen dezelfde middelen gebruikt worden, vooral gonacrine in oplossing of als
zalf (1 : 1000). De behandeling van de stier is dikwijls moeilijk toe te passen en door
de slijmvliesplooien van het praeputium worden de trichomonaden dikwijls niet bereikt.

Euzéby bespreekt verder de prophylactische maatregelen en brengt daarbij vooral
de kunstmatige inseminatie naar voren, omdat hierdoor de besmetting van de stier
door een aangetaste koe voorkomen wordt. Met deze methode kan men echter niet
beletten, dat door een besmette stier de kunstmatig bevruchte koe geïnfecteerd wordt,
aangezien de Trichomonaden zelfs dagenlang in sperma levend kunnen blijven, wanneer
dit in de ijskast bewaard wordt. Om deze reden heeft Bartlette een behandeling
van de stieren aanbevolen met joodkalium en joodnatrium. Joodkalium wordt per os
gegeven in een dosis van 0.08 g per kg, in het geheel 4 maal met 2 dagen tussentijd
en joodkalium intraveneus, in een dosis van o.i g per kg in een oplossing van 1 : 1000.
Hiervan worden 5 injecties om de 2 dagen gegeven. Volgens Bartlett heeft deze
behandeling in 8 van de 10 gevallen een afdoend resultaat gehad.

(Overgedrukt uit de Nederlandse Staatscourant var» Donderdag 19 Mei 1949, No. 97).
MINISTERIE VAN LANDBOUW, VISSERIJ EN VOEDSELVOORZIENING.

WIJZIGING BESCHIKKING RIJKSSERUMINRICHTING, ENZ.
18 Mei 1949 / Afdeling V.D. / No. L 1139
Directie van de Landbouw.
De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;

Gelet op artikel 6 van het Koninklijk besluit van 29 Juli 1913, zoals dit js gewijzigd
bij Koninklijk besluit van 14 Januari 1926, tot vaststelling van een reglement voor de
Rijksseruminrichting;
Heeft goedgevonden:

met ingang van 1 Mei 1949 in zijn beschikking van 15 Maart 1947, no. 1556, afdeling III,
Directie van de Landbouw, Nederlandse Staatscourant van 18 Maart 1947, 110. 54:

1. onder „Entstoffen Paard" in plaats van „Miltvuurentstof (tste en 2de) per 6 cm³f 1.50" te lezen: Avirulente miltvuurentstof per 1 cm⁸ f 0.30;

2. onder „Entstoffen Rund" achter „Abortuscultuur" te doen vervallen: (avirulente
en virulente), en in plaats van „Miltvuurentstof (iste en 2de) per 6 cm³ f 1.50" te lezen:
Avirulente miltvuurentstof per 1 cm³ f 0.30;

3. onder „Entstoffen Varkens" toe te voegen: Kondovaccin tegen vlekziekte per
i cm³ f 0.05;

4. onder „Entstoffen Pluimvee" in plaats van „Pokken-diphtherie-entstof (kip)
(vloeibaar) per 1 cm³ f 0.15" te lezen:

Abortusantigeen (snelle methode) per 1 cm³ f 0.20.
Gekleurd abortusantigeen (ringproef) per 1 cm³ f 0.25.

Sinds Mei 1948 onderging de Nederlandse varkensstapel een sterke uitbreiding,
hetgeen thans blijkt uit de cijfers betreffende de uitkomsten ¹) van de inventarisatie van
land- en tuinbouw, gepubliceerd door het Centraal Bureau voor de Statistiek in zijn
Statistisch Bulletin No. 55.

Blijkens deze gegevens bedroeg in Mei j.1. het totaal aantal varkens (inclusief biggen)
ca. 1.29 millioen stuks of ruim 400.000 dieren méér dan in Mei 1948 (0.87 millioen),
een stijging derhalve van bijna 50 %. Het aantal biggen steeg in deze periode van
251.000 tot 378.000, het aantal mestvarkens van 483.000 tot 678.000 en het aantal
fokzeugen van 134.000 tot 235.000.

Onderstaand overzicht geeft een gespecificeerd beeld van de grootte en samenstelling
van de varkensstapel in de jaren 1939, 1947, \'948 en 1949:

Op uitnodiging van het patronaat Santiago Ramón y Cajal hield Prof. Dr. L. Seekles
in April van dit jaar een aantal voordrachten in het Instituto espanol de fisiologia y
bioquimica in Madrid. Na zijn terugkeer in Nederland bereikte hem de mededeling,
dat hij benoemd is tot corresponderend lid van de Sociedad Veterinaria de Zootecnia
te Madrid.

De redactie is overtuigd namens alle Nederlandse veterinairen te spreken door Prof.
Seekles met deze twee belangrijke onderscheidingen geluk te wensen. Zij ziet hierin
in de eerste plaats een erkenning voor het vele belangrijke wetenschappelijke werk,
dat door Prof. Seeki.es is verricht. Voorts zijn deze onderscheidingen van groot belang
te achten voor de internationale betrekkingen van de Faculteit der Veeartsenijkunde.

Kort verslag van de 17e bijeenkomst van het comité van het Office Inter-
nationale des Epizoöties, welke werd gehouden te Parijs van 16—21 Mei 1949.

Bij de aanvang der buitengewone zitting op 16 Mei waren van de vijftig aangesloten
landen 31 gedelegeerden aanwezig, welk aantal in de loop der eerste twee dagen aan-
groeide tot ruim veertig.

In de vacature van het Presidentschap van het Office werd gekozen de vice-president
Sir Daniël Cabot, Engeland. Tot vice-president werd gekozen Prof. Dr. Manninger,

1 ) In 1939 zijn deze varkens opgenomen in de rubrieken „mestvarkens" volgens
hun gewichtsklasse.

Hongarije, terwijl tot lid van de Administratieve Commissie werd benoemd Dr.
Martinez, Venezuela.

Ter vervulling van de vacature als Directeur van het Office hadden zich aanvankelijk
4 candidaten aangemeld, namelijk:

1\'Institut Pasteur de Paris et des Laboratoires de Jarches.
M. J. Verge, Membre de 1\'Academie de Medecine Professeur de l\'école Nationale
Vétérinaire d\'Alfort.

M. F. de Fontes Pereira de Mello, Directeur Général des Services Vétérinaires à
Lisbonne.

M. A. Richart, Ancien Directeur des Services Vétérinaires de la Seine inférieure.

Door dat de nos. 2 en 4 zich hadden teruggetrokken (blijkbaar omdat de franse
heren elkaar niet wilden beconcurreren) werd de heer Ramon met algemene stemmen
tot Directeur gekozen.

Aan de afgetreden Directeur Prof. E. Leclainche werd als erkenning en hulde
voor zijn grote verdiensten voor het Office het ere-directeurschap aangeboden, bij
welke gelegenheid de pas afgetreden president Prof. Flückiger een beschouwing gaf
over het werk van deze grote geleerde, welke in afschrift hierbij is gevoegd.

Een zeventiental rapporten werden uitgebracht naar aanleiding waarvan uitvoerige
discussies plaats hadden. De behandelde onderwerpen waren:
ie. Immunisatie tegen de vlekziekte.
2e. De varkenspest.
3e. De vogelpest.

besmettelijke geslachtsziekten.
6e. De ziekte van Carré bij de hond en de pelsdieren.

Naar aanleiding van deze rapporten en de daarop aansluitende besprekingen werden
de navolgende resoluticn aangenomen.

La méthode classique d\'immunisation active contre le Rouget du Porc, basée sur
l\'emploi simultané du sérum et des cultures bactériennes virulentes a rendu de grands
services. On lui reproche, toutefois, l\'inconvénient de créer des porteurs de germes
capables de disséminer le contage dans les milieux extérieurs, ainsi d\'ailleurs qu\'il a
été constaté avec d\'autres germes non inactivés; de tels vaccins contribuent le plus
souvent à créer de nouveaux foyers.

Des recherches récentes semblent montrer qu\'il est possible d\'obtenir, dans certaines
conditions, une protection efficace par l\'injection de cultures inactivées. A cet effet
l\'OFFICE recommande aux Laboratoires d\'orienter leurs recherches dans ce sens et
d\'examiner notamment la valeur de vaccins obtenus par l\'action combinée de l\'Hy-
droxyde d\'allumine et du Formol sur des cultures du bacille du Rouget (vaccins adsorbés).

Rappelant les résolutions prises par l\'OFFICE INTERNATIONAL DES EPIZOO-
TIES en 1947 au sujet de la peste porcine.

ie. L\'OFFICE INTERNATIONAL DES EPIZOOTIES émet le voeu que dans
l\'état actuel de nos connaissances les études soient poursuivies en vue de la préparation
d\'un vaccin contenant un virus inactivé et d\'une efficacité reconnue.

2e. L\'OFFICE INTERNATIONAL DES EPIZOOTIES attire de nouveau l\'attention
sur les dangers que peuvent présenter les échanges commerciaux de viandes et prépara-
tions de viandes de porc provenant de régions où sévit la peste porcine, en raison de la
présence possible du virus dans ces produits.

Constatant la multiplication des foyers de peste aviaire dans le monde.
Recommande :

ie. L\'inscription de la peste aviaire parmi les maladies réputées légalement con-
tagieuses.

2e. L\'application de mesures de protection sanitaire sévères à l\'importation des ciseaux
vivants ou morts et des oeufs.

4e. La continuation des opérations de vaccination entreprises dans les pays où la
maladie sévit à l\'état endémique.

5e. La continuation et l\'intensification des recherches relatives à l\'obtention d\'un
vaccin inoffensif et conférant à l\'améloriation des vaccins.

L\'OFFICE INTERNATIONAL DES EPIZOOTIES constate que la Péripneumonie
contagieuse des bovidés constitue pour les territoires tropicaux une des principales
affections du cheptel, dont la perennité est sous la dépendance de 2 facteurs principaux
= la nature même de la maladie et le milieu social où elle évolue, milieu social constitué
par les propriétaires d\'animaux.

Aussi estime-t-il qu\'il y a lieu de mettre en oeuvre les moyens nécessaires pour assurer
d\'abord le contrôle de la maladie, puis son éradication, celle-ci étant le but final à
atteindre.

L\'état social des populations pratiquant l\'élevage ne permettant pas d\'attendre de
l\'application de mesures sanitaires un résultat satisfaisant, il importe avant tout de faire
appel à la prophylaxie médicale, prophylaxie basée à la fois sur la dédection des malades,
porteurs et excréteurs de germes, et sur la vaccination préventive des animaux sains.

Dans la pratique de la brousse, aucun des procédés actuels à la fois de diagnostic et
d\'immunisation ne donnant entière satisfaction, il importe que les recherches soient
dirigées.

primo. en ce qui concerne le diagnostic vers la mise au point d\'un procédé simple
efficace et rapide de détection des porteurs de virus, utilisable en brousse.
secondo. en ce qui concerne la vaccination vers l\'obtention d\'un vaccin conférant
par une intervention unique une immunité solide et durable. Il serait en
outre désirable que ce produit soit doué d\'une résistance suffisante, fonction
des conditions climatiques des pays où il doit être utilisé.

Considérant que l\'insémination artificielle constitue un des moyens prophylactiques
efficaces des maladies transmissibles par le coït.

Considérant d\'autre part que, l\'insuffisance d\'un contrôle médical permanent de la
méthode risquerait de favoriser la propagation des maladies contagieuses.

Recommande que cette méthode soit directement placée sous le contrôle des Services
Vétérinaires.

De volgende bijeenkomst van het Comité zal gehouden worden in Mei 1950. Alsdan
zullen de navolgende onderwerpen aan de orde worden gesteld:

2. De onevenwichtigheden in de voeding en hun invloed op de besmettelijke ziekten.

Tenslotte zij nog vermeld dat, zoals zulks gebruikelijk is geworden, een gedeelte
der vergaderingen werd bijgewoond door de Minister van Landbouw, die namens
de Franse regering allen welkom heette en zijn beste wensen uitsprak voor het welslagen
van de bijeenkomst.

Membre de l\'Institut (Académie des Sciences)
Directeur honoraire du Ministère de l\'Agriculture

Au printemps 1948, Monsieur le Professeur Leclainche exprimait le désir d\'être
relevé de ses fonctions de Directeur de l\'Office international des épizoôties. Il a été
remplacé, lors de la Session des Délégués du 17—22 mai 1949, par M. le Professeur
Ramon, Membre de l\'Institut, Directeur Honoraire de l\'Institut Pasteur. Né le 29
août 1861, diplômé de l\'École Vétérinaire d\'Alfort en 1882, Monsieur Leclainche
exerce la médecine vétérinaire dans l\'Aube, son département d\'origine, pendant quelques
années, engagé dans cette voie par un parent, vétérinaire. Mais, sa vocation est ailleurs.
Il est attiré par l\'enseignement et professe un goût marqué pour la recherche scientifique
et pour la recherche documentaire, du reste étroitement liées l\'une à l\'autre. Son plus
vif désir est d\'être admis dans le Cadre du Corps enseignent d\'Alfort. Un concours
se présente pour un poste de répétiteur, devenu vacant. Il s\'y prépare et 4 ans après
avoir quitté l\'Ecole, il y revient comme répétiteur de pathologie médicale et clinique (1886).

Dans cette chaire, où il ne dispose d\'aucun moyen de se livrer à la recherche expéri-
mentale, il exerce son activité dans les deux domaines qui lui sont accessibles; celui
de l\'observation clinique dans la Cour des hôpitaux, où sa fonction l\'appelle journellement
et celui de la recherche documentaire, à laquelle il consacre le plus clair de ses loisirs.
Dans ce dernier, qu\'il explore avec ardeur, il commence à acquérir cette érudition
qu\'il développera sans cesse et qui sera la source de sa haute culture, facteur important
de sa féconde et heureuse carrière.

Deux ans après ses débuts dans l\'enseignement, il est chargé du „Cours de jurisprudence
commerciale et de médecine légale", rattaché à la Chaire de médecine, dont il devient,
l\'année suivante, le chef des travaux.

Durant cette période, en quelque sorte préliminaire, de contact, d\'abord avec la
clientèle rurale, puis avec l\'enseignement clinique, à la consultation et dans les hôpitaux
d\'une part, et avec la bibliothèque scolaire d\'autre part, il fait une ample moisson
d\'observations et de documents divers dont il tire un judicieux parti:

i°. Sous forme de notes, d\'études ou de mémoires qu\'il publie dans les journaux
vétérinaires ou agricoles de l\'époque: Archives vétérinaires, puis Recueil de médecine
vétérinaire, Bulletin de la Société centrale de médecine vétérinaire, plus tard trans-
formée, grâce à lui, en Académie; Journal de l\'Agriculture, etc. La Société Nationale
d\'Agriculture lui décerne une médaille d\'or pour un travail sur l\'Elevage des veaux
dans le Département de l\'Aube.

2°. Pour rédiger de nombreux articles du „Dictionnaire de médecine vétérinaire\'
de H. Bouley Reynal, ce qui montre en quelle confiante estime le tenaient les dirigeants
de cette importante publication.

Il clôt enfin, la première phase de sa carrière par la rédaction du ,,Précis de pathologie
vétérinaire" (1891) (médecine interne), véritable chef d\'oeuvre que praticiens et élèves
s\'arrachent avec d\'autant plus d\'ardeur qu\'aucun ouvrage de pathologie n\'était paru

depuis plus de 30 ans. Cet excellent petit livre, où s\'affirment non seulement une con-
naissance parfaite des littératures médicales française et étrangère mais aussi des qualités
de rédacteur scientifique et d\'écrivain, est toujours d\'une saisissante actualité.

On était, à cette époque, en plein développement des découvertes pasteuriennes et
Edmond Nocard, un des disciples préférés du génial novateur, avait créé à Alfort un
foyer d\'où rayonnaient les doctrines et les méthodes du Maître.

Monsieur Leclainche s\'était placé dès qu\'il l\'avait pu, sous l\'égide du grand Alforien,
dont il devait devenir l\'élève. Et, dès 1891, il signait avec lui, dans l\'Encyclopédie
d\'flygiène de Rochard, une étude de 120 pages in 8, consacrée aux ,,maladies des animaux
transmissibles à l\'homme".

En cette même année, un événement important se produit: l\'ouverture d\'un Concours
sur épreuves pour la nomination d\'un professeur à la chaire, devenue vacante, de patho-
logie, des maladies contagieuses et de la police sanitaire de l\'École de Toulouse. Monsieur
Leclainche subit le concours avec succès et il est nommé professeur. Disposant à Tou-
louse d\'une chaire et d\'un laboratoire, dont il est le chef, et de moyens de travail utili-
sables à son gré, il peut se consacrer librement à l\'enseignement et à l\'étude des maladies
contagieuses, qui font, désormais, l\'unique objet de ses recherches.

En même temps qu\'il publie le résultat de ses travaux sur certaines d\'entre elles:
morve, tuberculose, actinomycose et botryomycose, septicémies hémorragiques, etc.
dans la Revue vétérinaire de Toulouse et autres périodiques scientifiques, C.R. de la
Société de biologie, Annales de l\'Institut Pasteur, médecine moderne, Revue de la
tuberculose, etc. il accumule les matériaux du traité magistral sur les „Maladies micro-
biennes des animaux" qu\'il rédige en collaboration avec E. Nocard (1895).

Ce traité, d\'emblée classique, est une mise au point remarquablement documentée
de tout ce qui concerne la pathologie des infections ou contagions animales, vues et
étudiées sous l\'angle pasteurien. Rédigé suivant une méthode rigoureuse, en un style
sobre, net et clair, l\'ouvrage connaît un grand succès et est couronné par l\'Académie
des Sciences.

Le traité des ,,Maladies microbiennes des animaux" atteste la maîtrise du jeune professeur
qui, solidement documenté, peut aborder, en connaissance de cause et avec fruit, l\'étude
de diverses zoonoses transmissibles.

Parmi celles-ci, il convient de mettre au premier plan le rouget du porc, la gangrène gazeuse
due au vibrion septique et le charbon symptomatique ou bactérien, auxquels il a consacré
une série de travaux poursuivis inlassablement jusqu\'au but cherché: l\'obtention de
méthodes sûres et immédiatement utilisables de prophylaxie et de traitement. C\'est
ainsi que sont nées la Sérothérapie du rouget et la gangrène septique ; l\'immunisation active contre
le rouget par la méthode simultanée de Lorenz, mais avec le mélange sérum-virus suivi,
10 jours après, d\'une injection de culture virulente; et, à partir de 1900, avec la précieuse
collaboration de H. Vallée, la Sérothérapie et la vaccination contre le charbon bactérien : celle-ci
a fait l\'objet, pour être mise définitivement au point, d\'une longue série de recherches
qui ont duré près de 15 ans et ont abouti à la substitution aux méthodes empiriques
de vaccinations par des produits complexes, impurs, inconstants, de méthodes ration-
nelles, sûres, basées sur l\'utilisation de cultures pures, atténuées de Cl. Chauvaei, seules
ou associées au sérum spécifique (séro-vaccination) ; cette association ayant pour but
d\'éviter, chez les infectés latents, l\'apparition du charbon sous l\'influence de l\'injection
du vaccin.

En même temps qu\'il achève la troisième édition du traité des „Maladies microbiennes
des animaux" et qu\'il poursuit, avec Vallée, les recherches dont il vient d\'être question,
Monsieur Leclainche fonde la „Revue générale de Medécine Vétérinaire" (1903). Il dote
ainsi la presse vétérinaire, Scientifique et Professionnelle, d\'un périodique bimensuel
où seront résumés tous les documents français et étrangers intéressant la médecine
vétérinaire. Tenu régulièrement au courant de toutes les questions d\'ordre scientifique
et pratique par ses articles originaux, ses revues générales et sa revue des publications,
particulièrement soignée, ce journal remarquablement rédigé et d\'une haute tenue,
accorde aussi une place importante dans sa partie consacrée aux informations et aux
intérêts professionnels, à tout ce qui concerne le recrutement des étudiants et l\'enseigne-

ment vétérinaires, en liaison avec la vie et l\'activité présentes, l\'orientation et le devenir
de la profession.

Accueillie avec une grande sympathie par les vétérinaires, la „Revue générale" a par-
faitement rempli son programme, avant et après la première guerre mondiale. Mais,
les difficultés, nées de celle-ci, qui avaient obligé son Directeur à réduire le Journal
à un numéro par mois, ne faisant que s\'accroître, Monsieur Leclainche prend, en 1936,
la décision d\'interrompre sa publication, craignant que l\'entreprise qu\'il avait conçue
et si bien réalisée, ne puisse plus remplir le rôle qu\'il lui avait assigné. C\'est avec de
vifs regrets que les lecteurs de ce périodique ont vu disparaître un organe qui, pendant
33 ans, avait servi avec dignité et désintéressement la profession vétérinaire, dont la
confiance lui avait été rapidement acquise.

Monsieur Leclainche avait été conduit par une continuité de vues et par un remar-
quable esprit de suite de la Sérothérapie donc de la prévention et du traitement de la
gangrène gazeuse, Complication possible des traumatismes, à ceux du charbon sympto-
matique, autre ansérobiose. Mettant ensuite à profit ses constatations antérieures sur
l\'action locale tissulaire bienfaisante qu\'exerce le sérum anti-rouget injecté avec la
culture en stimulant puissamment les réaètions de défense, il aborde, en 1912, avec H.
Vallée, la préparation et la production d\'un sérum spécifiquement actif par ses anti-
corps contre les microbes habituels des suppurations. C\'est le sérum spécifique polyvalent,
dont la multivalence s\'est bientôt augmentée de deux valences supplémentaires apportées
par les anticorps du vibrion septique et du C. perfringens, son associé habituel dans les
suppurations. Un tel sérum a fait très largement ses preuves de 1914 à 1918 dans la
chirurgie de guerre, non seulement dans le traitement local des plaies et des infections
consécutives, mais aussi dans la prévention et dans la thérapeutique générales des
complications septiques des plaies très infectées. Ce sérum a sur les antiseptiques chimiques
même les plus anodins, l\'avantage de réaliser une antiseptie physiologique,
en apportant aux cellules des substances spécifiques d\'origine organique, dans un milieu
essentiellement naturel. Par l\'amélioration qu\'il produit des symptômes locaux et géné-
raux, il a pris rang parmi les moyens dont on dispose pour lutter contre l\'infection.

Vingt années d\'enseignement et de recherches, documentaires et expérimentales,
à la chaire des maladies contagieuses de l\'École de Toulouse avaient permis à Monsieur
Leclainche d\'acquérir une conception nette de la police sanitaire de ces maladies
et de l\'organisation rationnelle des services vétérinaires avec une direction technique
compétente, responsable de l\'impulsion et de l\'orientation à donner à la lutte contre
les épizoôties. C\'est pour réaliser cette conception et la réforme nécessaire de ces services,
maintes fois réclamée par la „Revue générale" que leur Direction au Ministère de l\'Agri-
culture, lui est offerte (1911).

Il ne peut se dérober, mais l\'accession à ce nouveau poste le prive de son laboratoire
de Toulouse. L\'attribution, qui lui est faite ultérieurement de la direction du Labo-
ratoire de recherches (1913) créé à Alfort par Nocard et Roux pour l\'étude de la
fièvre aphteuse vont, heureusement compenser cette perte et lui permettre de poursuivre
ses travaux. Il s\'agit notamment d\'amender les méthodes de vaccination déjà étudiées
et appliquées, de parfaire les techniques, de déterminer toutes les conditions de leur
application de façon à les mettre en état d\'affronter sans défaillance et avec un plein
succès l\'épreuve redoutable de la pratique.

Monsieur Leclainche conserve la direction effective du laboratoire jusqu\'en 1920,
date à laquelle cette direction est confiée à H. Vallée, qui abandonne celle de l\'École
d\'Alfort pour se consacrer entièrement à la recherche, cependant que son maître et
ami adjoignait au départ de M. A. Barrier, à sa fonction de chef des Services Sanitaires,
celle d\'inspecteur général des Écoles vétérinaires, avec le titre de Chef des Services
vétérinaires. Il devient ainsi le chef indiscuté de la profession vétérinaire et jouit tant
auprès de celle-ci qu\'à l\'administration centrale d\'un grand crédit. Il assume cette
double fonction jusqu\'en 1931.

Entre temps, il ajoute à ses nombreux titres de gloire et aux charges qui pèsent sur
lui, la création de „l\'Office international des Epizoôties" dont la direction lui est confiée
(I924)-

On peut affirmer qu\'il a dirigé cette grande maison avec une autorité unanimement
reconnue et mis à son service toutes les ressources de sa puissante personnalité. Ses
rapports annuels sur la situation sanitaire mondiale, ses articles originaux du „Bulletin",
ses études sur la prophylaxie des épizoöties et l\'édification d\'une police sanitaire moderne,
basés sur la constitution d\'effectifs sains, sont des modèles de clarté, où fourmillent
d\'intéressantes idées et suggestions, que leur dispensateur offre à la méditation de tous
les techniciens préoccupés par la lutte contre les maladies contagieuses, qui déciment
plus ou moins les cheptels de leurs pays.

Pendant la période décennale de sa Direction, de très importantes conquêtes ont
été réalisées à la fois dans le domaine scolaire et dans le domaine professionnel grâce
à ses interventions triomphatrices des obstacles ou des difficultés rencontrées,, et que
son autorité et son influence prestigieuses ont rendues décisives. C\'est d\'abord le „Docto-
rat", créé par la loi du 28 mars 1924: doctorat d\'Etat, grade universitaire et titre pro-
fessionnel tout à la fois, dont les vétérinaires français ont salué la création avec enthou-
siasme et reconnaissance, et pour lesquels la légitime appellation de „docteur" déjà
attribuée antérieurement à nombre d\'entre eux, est devenue d\'usage courant: Cette
appellation a conquis sans peine, en effet, droit de cité en France pour le vétérinaire,
venant ainsi heureusement combler le fossé qui séparait, à cet égard, celui-ci du médecin.

La création du doctorat accentuait le caractère d\'Etablissement d\'enseignement
supérieur qu\'on reconnaissait volontiers aux Écoles vétérinaires mais dont aucun texte
officiel ne faisait état jusque là.

C\'est le décret organique du 5 juin 1924, dont l\'institution du doctorat avait motivé
la rédaction en Substitution au décret périmé de 1903, qui, le premier, attribue ce
caractère aux Écoles sous la forme lapidaire d\'une courte définition: ,,Les écoles vétéri-
naires sont des établissements d\'enseignement supérieur, qui fonctionnent sous l\'autorité de Alinistre
de l\'Agriculture

Ce que signifie ce texte, inscrit dans un document officiel véritable charte de l\'en-
seignement vétérinaire, où est fixé le statut des grandes institutions scolaires, ce n\'est
ni plus ni moins que l\'assimilation, dans le cadre de l\'Agriculture, de celles-ci aux
Facultés de l\'Université et tout particulièrement aux Facultés de Médecine, à qui
incombe, du reste, la mission de délivrer le diplôme de docteur-vétérinaire, assimilation
qufe renforce encore, en 1925, la création d\'une agrégation des Écoles vétérinaires, com-
parable à l\'Agrégation des Facultés de Médecine: assimilation qui, moins de 20 ans
après, se traduit d\'une manière plus concrète encore par l\'octroi, sur le plan financier,
d\'un code de traitement identique à celui des cadres de l\'enseignement supérieur
universitaire; assimilation, enfin, réalisée sans aucun changement du régime, si envié,
des Écoles auxquelles a même été conservée leur vieille dénomination gréco-latine,
cependant que, dans nombre de pays étrangers, celle-ci avait cédé le pas à celle de Faculté.

Parmi les nombreuses et importantes réalisations accomplies par Monsieur Leclainche,
il en est une à laquelle il a consacré, vers la fin de sa carrière administrative, son activité
créatrice et ses influentes relations : la construction, à Toulouse, d\'une École vétérinaire moderne
et modèle en remplacement de l\'École existante, dont le déplacement était considéré
depuis longtemps comme inévitable en raison du développement de la ville. En 1929,
les circonstances sont favorables, Monsieur Leclainche obtient les crédits nécessaires
à l\'exécution du programme établi, dont il donne les directives qui peuvent se résumer
dans les points suivants: abandon des pavillons isolés, trop coûteux comme construction
et entretien, groupement en un premier bloc des bâtiments administratifs et d\'habitation
du personnel logé comprenant aussi des services généraux, bibliothèque, musée, amphi-
téâtre d\'honneur; puis des laboratoires et services d\'enseignement, répartis au rez-de-
chaussée et au premier étage avec amphitéâtre de cours aux point d\'articulation des
bâtiments; en un deuxième bloc, des hôpitaux et des installations zoötechniques; enfin,
isolée du reste, la Cité scolaire avec 150 chambres individuelles, réfectoire et cuisines,
salles de réunions et bibliothèque, tout ce qui peut, en un mot, faciliter et agrémenter
la vie intérieure des élèves. Si l\'on ajoute à cela l\'aménagement des jardins, parcs, terrains
de jeux sur les parties non construites des 13 hectares dont on disposait, on se rend
compte de ce que devait être la nouvelle École : un grand et bel établissement, moderne

et modèle tout à la fois. La construction, commencée en 1932, devait être achevée en
1935. En 1939, au moment de la déclaration de guerre, elle l\'était à peine par suite
des retards importants dont on ne peut analyser les causes ici. On pouvait toutefois
avoir l\'espoir de procéder à l\'équipement des bâtiments dans un délai relativement
rapproché. La guerre déclarée, les travaux sont interrompus, l\'École est vide. Le Ministère
de l\'air, désireux de transporter ses laboratoires de recherches et d\'essais aussi loin de
Paris que possible, choisit Toulouse comme lieu de repli. L\'École lui convient parfaite-
ment. Il la réquisitionne et en prend possession, y installe ses divers services et son
personnel qu\'il loge à la Cité. Cette situation ne devait être que provisoire et ne durer
que pendant les hostilités. Mais, chose inattendue, elle devient définitive sur les instances
pressantes et réitérées du Ministère de l\'Air qui a pu apprécier les importants avantages
qu\'offre pour lui un tel Etablissement, à Toulouse, centre d\'aviation et de constructions
aéronautiques important. Le Ministère de l\'Agriculture se laisse fléchir et cède celui-ci
à l\'occupant.

Le projet caressé par Monsieur Leclainche de doter Toulouse d\'une École Vétérinaire
capable de prendre place parmi les plus grands, les plus beaux et les meilleurs établisse-
ments vétérinaires du monde entier, échoue ainsi, en arrivant au port par suite de
divers obstacles et surtout de circonstances nées de la guerre et qui viennent d\'être très
brièvement indiquées. Ce projet n\'en- constitue pas moins un titre de plus à l\'actif de
l\'éminent directeur des Services vétérinaires à qui la connaissance approfondie de
tous les problèmes d\'ordre scolaire et professionnel et la situation exceptionnelle, unique
peut-on dire, dont il jouissait au Ministère de l\'Agriculture en avait permis l\'élaboration
et la réalisation fâcheusement interrompue comme on vient de le voir.

L\'âge de la retraite a sonné (1930). Monsieur Leclainche quitte le Ministère tout
en restant membre de ce „Comité consultatif des épizoöties" dont il est l\'âme depuis
près de 20 ans, qu\'il continuera à éclairer et à vivifier de ses conseils et de ses inter-
ventions toujours pertinentes et à la vice-présidence duquel il sera un jour appelé et
qu\'il assume encore.

La Direction de l\'Office, dont il continue en retraite à assumer la charge, laisse à
cet homme infatigable la possibilité de donner suite à un\' projet chèrement caressé
depuis des années: celui d\'écrire une ,,Histoire de la Médecine vétérinaire" pour l\'édification
de laquelle il avait accumule de très nombreux documents. Ce magnifique et important
ouvrage parait en 1936. C\'est la première fois, peut-on dire, qu\'est offerte aux milieux
professionnels du monde entier, une histoire générale complète sous la forme d\'un
grand volume in -8 de 812 pages, une histoire générale complète où sont retracées
les péripéties de notre art, depuis sçs très lointaines origines jusqu\'à la création, par
Cl. Bourgelat, de l\'enseignement vétérinaire (1763) et jusqu\'aux temps présents.

Pour réaliser cette oeuvre magistrale, à la fois d\'analyse et de synthèse, l\'éminent
Maître s\'est comporté en véritable historien qui sait choisir parmi les matéricux entassés
et interpréter avec toute la sérénité et l\'indépendance d\'esprit désirables, ceux qu\'il
a retenus.

Rédigé en une forme impeccable, cet ouvrage où s\'affirment le beau talent d\'écrivain
de l\'auteur, la hauteur de ses vues, la limpidité et le dynamisme de sa pensée, le tout
personnel et la vigueur de son style, est un monument impérissable élevé en l\'honneur
de la médecine vétérinaire de tous les pays. Il est, en quelque sorte, le couronnement
d\'un édifice solidement bâti par un homme, puissamment organisé, à l\'esprit largement
ouvert, non seulement aux disciplines médicales qu\'il a cultivées avec un rare bonheur,
mais aussi aux disciplines littéraires, historiques et philosophiques.

Membre de l\'Académie des Sciences depuis 1917, il est élu Président en 1935, il
inaugure sa présidence par un remarquable discours sur la Race et le Racisme, sujet de
brûlante actualité. La sobriété de l\'éloquence et la perfection du langage, jointes à la
profondeur de la pensée, appuyée sur les données scientifiques les mieux établies font de
ce morceau de choix un petit chef-d\'oeuvre qui n\'a rien à envier aux meilleurs de ceux
prononcés par ses confrères académiciens en une semblable occurrence. Monsieur
Leclainche est, à la Section d\'Economie rurale de l\'Institut, le digne successeur de ces
deux grands vétérinaires que furent Jean-Baptiste Chauveau, son prédécesseur immédiat,

l\'émule de Cl. Bernard et Henry Bouley son prédécesseur médiat, l\'ardent propagan-
diste de Pasteur.

Monsieur Leci.ainche est membre de nombreuses académies, collèges ou sociétés
françaises et étrangères. Il a été envoyé ou désigné comme Rapporteur ou comme
Délégué à de nombreux Congrès vétérinaires fnternationaux. Ses rapports ou études
sur des sujets divers, concernant les maladies contagieuses, leur prophylaxie médicale
ou sanitaire, l\'enseignement vétérinaire et son adaptation aux exigences de l\'époque,
ont toujours été très remarqués et ses vues souvent mises à profit pour la réalisation des
réformes nécessaires. Le Congrès de Zurich lui a décerné, en 1938, la médaille d\'or des
Congrès Internationaux. Les distinctions honorifiques ne lui ont pas été ménagées.
Il est Grand Officier de la Légion d\'Honneur et titulaire de nombreuses décorations
étrangères.

Ainsi s\'est déroulée la carrière pédagogique, scientifique, administrative et profes-
sionnelle d\'un homme remarquablement organisé et doté d\'un robuste équilibre, physique
et mental, d\'un Maître, dont la vaste culture, les vues souvent originales et toujours
captivantes sur les multiples questions qui faisaient l\'objet de ses préoccupations, jointes
au sens profond des réalités, rendaient l\'enseignement et le commerce des plus inté-
ressants, d\'un Maître enfin qui, grâce à un labeur ininterrompu pendant près de 2/3
de siècle a réalisé une oeuvre grandiose, à laquelle les hommes avertis, les membres
de la profession vétérinaire en particulier, sans distinction d\'origine, sont heureux
de rendre un hommage de vive et sincère admiration et d\'infinie gratitude.

En reconnaissance des immenses services rendus, Monsieur le Professeur Le Leclainche
a été nommé, le 18 mai 1949, Directeur honoraire de l\'Office international des épizoôties.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104. Park „Oog in Al" Utrecht.
Tel K 3400—11413. Gironummer 511606 van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Daar de Maatschappij voor Diergeneeskunde lid is van de Nederlandse Genetische
Vereniging, kunnen collectieve abonnementen genomen worden op „Erfelijkheid in
Practijk", het orgaan van deze vereniging.

Alle leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, die niet persoonlijk lid der
Ned. Genetische Vereniging zijn, kunnen hiervan gebruik maken.

Door vóór 1 Augustus a.s. ƒ I,— te storten op gironummer 511606 van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde met vermelding van het doel van de overschrijving,
ontvangt men de afleveringen van 1 Juli af.

Ingevolge het besluit van de Centrale Raad in zijn vergadering van 19 Maart 1949
wordt de volgende beslissing bekend gemaakt.

De Centrale Raad van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, kennis genomen
hebbende van de ingekomen klacht van het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, d.d. 18 Februari 1949, luidende als volgt:

Aan de Heer Secretaris van de Centrale Raad
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
De Weledelgeleerde Heer A. v. Keulen,
Herengracht 17,
PURMEREND.

Het zal U bekend zijn, dat collega J. K. Postma, te Mantgum, in December 1948
voor de Economische rechter te Leeuwarden terecht stond wegens medeplichtigheid
aan een clandestiene slachting.

Gedurende de rechtszitting is ook in het geding gebracht het afgeven van onjuiste
tuberculinatiecertificaten en mond- en klauwzeerrattesten voor runderen, die voor
export bestemd zijn. Collega Postma heeft voor de rechter verklaard, dat hij in bedoelde
formulieren opzettelijk of op gezag van derden, niet-dierenartsen, onjuiste gegevens
heeft vermeld. Bovendien heeft collega Postma meegedeeld, dat het afgeven van onjuiste
verklaringen algemeen wordt gedaan.

Het hoofdbestuur is van mening, dat door de strafbare handelingen van collega
Postma indirect het aanzien van de diergeneeskundige stand is benadeeld. Door zijn
uitlatingen, die betrekking hebben op de houding van andere dierenartsen, is echter
direct een ernstige blaam op het diergeneeskundig beroep geworpen.

Het Hoofdbestuur vindt hierin voldoende aanleiding bij de Centrale Raad een klacht
tegen collega Postma in te brengen. Indien het mogelijk is, zag het Hoofdbestuur deze
klacht gaarne op korte termijn behandeld.

contra de dierenarts J. K. Postma te Mantgum, welke klacht ter kennis is gebracht
van genoemde dierenarts, die naar aanleiding van bedoelde klacht geen schriftelijk
verweer heeft gesteld

Overwegende, dat de dierenarts J. K. Postma door de rechtbank te Leeuwarden
reeds is veroordeeld wegens onjuiste handelingen ten aanzien van
een slachting en wegens het afgeven van onjuiste verklaringen voor
vee, dat voor export zou worden bestemd, tot zes maanden gevan-
genisstraf, waarvan vier maanden voorwaardelijk met drie jaar
proeftijd en ter beschikkingstelling van het Nederlands Genootschap
voor Reclassering;

Overwegende, dat de dierenarts J. K. Postma erkent, dat hij onder meer ter open-
bare rechtszitting gezegd heeft, dat het onjuist invullen van zogenaam-
de exportverklaringen door de dierenartsen vrij algemeen gedaan
wordt;

Overwegende, dat de dierenarts J. K. Postma meermalen onderzoek van dieren,
bestemd voor export, verrichtte in practijkgebieden van dieren-
artsen in Friesland en Noord-Holland, zonder enig overleg met,
of voorkennis van deze dierenartsen;

Overwegende, dat de dierenarts J. K. Postma op uiterst onverantwoordelijke en
de Nederlandse Dierenarts onwaardige wijze gehandeld heeft door
toe te geven aan de aandrang van veehandelaren om — ten behoeve
van de export naar het buitenland — valse verklaringen af te geven;

Overwegende, dat de dierenarts J. K. Postma zowel door zijn handelingen, als door
zijn uitlatingen in het openbaar, als zouden de dierenartsen vrij
algemeen onjuiste verklaringen, met name ten aanzien van voor
export bestemd vee, afgeven, op de diergeneeskundige stand een
ernstige blaam heeft geworpen;

Overwegende, dat de dierenarts J. K. Postma oncollegiaal handelde, toen hij, zonder
voorkennis of overleg, in de practijk van andere dierenartsen onder-
zoekingen bij vee, bestemd voor export, verrichtte;

2e dat aan de dierenarts J. K. Postma een voorwaardelijke geldboete wordt opgelegd

3e dat de dierenarts K. J. Postma deze geldboete aan het Hoofdbestuur zal moeten

betalen, indien hij zich binnen drie jaar, na dagtekening van deze beslissing aan

4e dat het zich schuldig maken aan een oncollegiale daad door de Centrale Raad
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, c.q. het daarvoor in de plaats getreden

5e dat deze uitspraak zal worden gepubliceerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde;

verstaat de Centrale Raad, dat deze beslissing zal worden ter kennis gebracht van
de klager, het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, en de aange-
klaagde, de dierenarts J. K. Postma te Mantgum.

Aldus gewezen in de vergadering van de Centrale Raad, gehouden op Zaterdag
19 Maart 1949 in de samenstelling:

E. Rutgers, Voorzitter,
A. v. Keulen, Secretaris,
H. J. Hamers, Lid,
H. R. Wigersma, Lid,
P. J. de Jong, Lid.

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande mu-
taties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina\'s van het
boekje steeds worden vermeld.

Het Hoofdbestuur heeft aangenomen als Jid van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde J. A. J. M. Peters, Steenstraat 39, Oldenzaal. (pag. 78).

De Minister van O.K.W. heeft overeenkomstig het nader advies van de Commissie
van Advies, bedoeld in art .5, lid 4, van het Zuiveringsbesluit 1945 het besluit van zijn
ambtsvoorganger van 25 Februari 1946, Afd. H.O. no. 1534 in zoverre gewijzigd, dat
het aan Prof. Dr. A. Klarenbeek gegeven ontslag als hoogleraar aan de Rijksuniver-
siteit te Utrecht wordt geacht eervol te zijn verleend.

J. C. Anderson, voorheen Maarssen, thans Katwijk aan Zee, Parklaan 247; nog geen
tel;. Directeur Diergeneesk. Handelsonderneming Degeha, Lange Haven 55, Schie-
dam (pag. 53).

L. S. B. G. H. Harmsen, Batavia, Inspecteur B.V.D., met verlof in Nederland. Adres:
Voorburg, Oosteinde 30, tel. 778029 (pag 94).

A. L. A. van Rees, g.v.a. met verlof in Nederland, is verhuisd naar Hotel Smit,
Palembang, Indonesië (pag. 80).

P. Feenstra, 1949, Ruinerwold, B 292; tel 225; P. geassocieerd met Dr. H. Jalving
te Ruinerwold (pag. 62).

F. M. H. van Golstein Brouwers, 1949, Bemmel, Dorpsstraat A 164; tel. K 8801
—295; gr. 538546; P; plv.h.k. Eist (pag. 63).

Met ingang van i Juni 1949 op verzoek eervol ontslag verleend aan J. C. Anderson
te Katwijk aan Zee als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst in het district Utrecht (pag. 53).

Met ingang van 1 Juni 1949 op verzoek eervol ontslag verleend aan M. Hoogenboom
te Veenendaal als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst (pag. 68).

Het artikel over bovengenoemd onderwerp van P. H. van Diessen en
A. J. A. Berkemeijer in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde i Maart
1949, Afl. nr. 5, geeft ons aanleiding enkele mededelingen te doen omtrent
onze ervaring.

Vanaf 1 Jan. 1948 tot op heden werden hier 13 gevallen van varkens
met Endocarditis Verrucosa waargenomen. Bij al deze gevallen beginnen
wij ter oriëntatie een direct preparaat van de woekering, èn van de opper-
vlakte èn vanuit de diepte, te maken en dit te kleuren volgens Gram.
Vervolgens stellen wij bacteriologisch vleesonderzoek in. Hiertoe wordt
geënt uit vlees, milt, nier en lever.

In het directe preparaat werd in 3 gevallen de vlekziektebacil aange-
troffen, in de 10 overige gevallen diplo-streptococcen.

Het bacteriologisch vleesonderzoek wees in de 3 vlekziektegevallen een
positief resultaat aan, d.w.z. in alle 3 gevallen werden vlekziekte-bacillen
gekweekt uit vlees en een of meer organen.

In 3 van de 10 overige gevallen werd een positief resultaat verkregen
bij het bacteriologisch vleesonderzoek, d.w.z. in die 3 gevallen werden
diplo-streptococcen steeds gekweekt uit de milt, soms ook uit de nieren.

Bij het bacteriologisch vleesonderzoek hebben wij aan een bijzondere
voedingsbodem, zoals door van Diessen en Berkemeijer beschreven,
geen behoefte gevoeld.

Op grond van onze ervaring, niet alleen in deze 3 gevallen van Endocar-
ditis Verrucosa, maar ook andere vlekziektegevallen, menen wij, dat bij
het bacteriologisch vleesonderzoek enten op agar, bouillon, en glucose-
bouillon zeker tot bevredigend resultaat leidt.

Men dient hierbij in acht te nemen, dat de agar-voedingsbodem van
voldoende condensvocht is voorzien en een juiste zuurgraad heeft. Wij
houden ons daarbij aan een pH van 7.4—7.6. Van ingedroogde agar-
bodems of bodems met onjuiste zuurgraad is geen goed resultaat te ver-
wachten. Wat de glucose-bouillon betreft: Deze wordt bereid zoals aan-
gegeven in Topley and Wilson\'s Principles of Bacteriology and Immunity,
Vol. I, blz. 396 (Third Edition), met 1/10 % Glucose-bouillon. Een hoger
percentage zou remmend werken.

Met deze voedingsbodems hebben wij steeds bevredigend resultaat ge-
boekt. Enige jaren hebben wij ook geënt op voedingsbodems gemaakt van
varkensbouillon. Dit heeft echter geen betere uitkomsten gegeven.

Wat het nemen van een beslissing betreft: Zulks kan met deze voedings-
bodems meestal geschieden binnen 18 a 20 uur, wanneer men van deze
bodems na die tijd een uitstrijkje maakt, waarbij men zorgt dat men wat
van het geënte materiaal meeneemt.

Steeds betrekken wij bij elk bacteriologisch onderzoek ook het vlees.
Daartoe mogen wij verwijzen naar het artikel van Collega K. Hofstra
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1941, deel 68, pag. 960 e.v.

Wat de benaming diplo-streptococcen betreft: Deze komt voor in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1926, deel 53, waar ten Thije schrijft
over streptococcen-infecties en biggensterfte. Om misverstand te voor-
komen merken wij op, dat in onze gevallen, hierboven bedoeld, er sprake
was van biggen en van betrekkelijk jonge varkens. De gewichten van de
levende dieren waren voor de 3 vlekziekte-gevallen resp.: 56, 65 en 95 kg.
Die van de 10 overige gevallen (dus cocceninfecties): 90, 90, 50, 82, 25,
100, 25, 177, 80 en 50.

Ten slotte nog een opmerking: In Topley en Wilson, blz. 396, Vol. I,
wordt gesproken van Rough- en Smooth-vorm der koloniën. Ook wij
hebben beide vormen bij ons bacteriologisch onderzoek aangetroffen, in
geval van vlekziekte.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1939, deel 66, blz. 910 e.v.
wordt door Prof. Dr. L. Seekles geschreven over het gebruik van Indicator-
papier voor de bepaling der pH van Urine, Faeces, Voedingsbodems voor
bacteriologisch onderzoek, Melk, Vlees en Vleesextract.

„Mits bepaalde voorzorgen in acht worden genomen, levert het gebruik
van lyphan-indicator-papier voor het pH-onderzoek van verschillende
producten van biologische aard in de meeste gevallen uitkomsten, welke
voor practische doeleinden voldoende nauwkeurig zijn.

Voor het onderzoek van sommige, in deze verhandeling aangegeven,
vloeistoffen zijn echter verschillende van de thans verkrijgbare lyphan-
soorten niet of minder goed bruikbaar."

Het door Prof. Seekles gebruikte lyphan-papier is, voor zover ons
bekend, thans niet verkrijgbaar. Wel wordt momenteel o.m. aangeboden
een Zwitsers product Oxyphen 5469 en Lyphan 669. Tevens wordt in de
handel gebracht Accutint-indicator-papier no. 90.

Al deze indicator-papieren zouden het onderzoek kunnen vergemak-
kelijken en bespoedigen. Men behoeft slechts het betreffende papier in
het vlees-extract te dompelen en de pH af te lezen. Deze indicators, ons
aangeboden, zouden, wanneer zij voor ons onderzoek deugdelijk waren,
inderdaad een voordeel kunnen betekenen, zowel voor de keuringsveearts-
practicus, die weinig tijd heeft als voor het laboratorium van een groter
abattoir, waar veel onderzoek plaats heeft. De verleiding is groot dergelijke
indicators zonder meer te aanvaarden. Prof. Seekles toont echter in zijn
bovengenoemde publicatie duidelijk aan, dat men goed doet dergelijke
indicators te vergelijken met een bekende, betrouwbare methode, dus
electrometrisch of colorimetrisch (Michaëlis-Walpole). Hieraan denkende
zijn op het laboratorium alhier gedurende ongeveer een jaar steeds de
pH-bepalingen gedaan met de methode Michaëlis-Walpole en daarnaast
met Oxyphen, Lyphan 669 en Accutint-papier. Er is over het resultaat
van dit vergelijkend onderzoek het volgende te berichten:

Het Oxyphen-papier is een strookje, waarop men aantreft een 6-tal
gekleurde banden op witte ondergrond. Deze kleuren lopen van rood,
rose, oranje, geel tot lichtgeel en geven aan resp. een pH 5,4, 5,7, 6,0,
6,3, 6,6, en 6,9.

In het midden bevindt zich, dus tussen de 3 laagste en de 3 hoogste pH
de z.g. „neutrale indicator".

Het Lyphan-indicator-papier 669 is iets dergelijks, ook in het midden
de z.g. „neutrale indicator", daaronder 3 gekleurde banden van licht-
groen tot licht-blauw, daarboven 3 gekleurde banden van licht- tot donker-
blauw, aangevende resp. pH 6,6, 6,9, 7,2, 7,5, 7,8 en 8,1.

Het Accutint-indicator-papier is een rose gekleurd strookje papier,
te vergelijken met het bekende Lakmoes-papier. Hierbij bevindt zich op
het buisje, waarin zich de boekjes met papier bevinden, een gekleurde
schaal, aangevende 6 kleuren, lopend van rood tot geel, resp. pH 5,2,
5,5, 5,9, 6,3, 6,6, 6,9. De bedoeling is de kleurverandering van het Accu-
tint-papier te vergelijken met deze schaal.

Met het Oxyphen-papier werden gedaan 100 bepalingen, waarbij met
de methode Michaëlis-Walpole reeds was bepaald, dat de pH liep van
5,7 tot 6,2. Voorts werden 30 bepalingen gedaan, waarbij de pH liep van
6,3—6,9. Op de gewone wijze werd vleesextract gemaakt en de pH bepaald
volgens de methode Michaëlis-Walpole, terwijl tegelijkertijd van het-
zelfde extract de pH werd bepaald met het te onderzoeken Indicator-
papier en de uitkomsten vervolgens vergeleken.

In het traject pH 5,7—6,2 zeer bevredigend, practisch verschilde het
hier niet van de colorimetrische methode. Echter voor het traject 6,3—6,9
bleken er inderdaad aanzienlijke verschillen met de uitkomst volgens
Michaëlis-Walpole te bestaan. In dit traject bleek het Indicator-papier
bijna steeds 0,2—0,4 lager aan te geven dan de pH volgens Michaëlis-Wal-
pole, dus gaf Michaëlis-Walpole aan een pH 6,6, dan gaf het Oxyphen-
papier aan 6,4. Hoe hoger pH, hoe groter dit verschil, m.a.w. gaf Michaclis-
Walpole aan pH 6,9, dan was Oxyphen 6,6.

Het Lyphan-indicator-papier kon uiteraard slechts worden toegepast
voor de gevallen met pH 6,6—8,1, dus in de 30 gevallen hierboven ge-
noemd. In alle gevallen was het resultaat, dat de „neutrale indicator"
de gele kleur behield, hetgeen derhalve inhield, dat een vergelijking met
de aangegeven schaal onmogelijk was. Het resultaat met dit indicator-
papier leidde dus tot de conclusie: Onbruikbaar voor ons doel.

In 25 gevallen zijn bepalingen verricht met het Accutint-indicator-
papier. Na 25 bepalingen is verder onderzoek met dit indicator-papier
opgegeven, omdat het bleek, dat het voor ons doel volkomen onbruikbaar
was. De verschillen met de uitkomsten volgens de methode Michaëlis-
Walpole en ook met het Oxyphen-indicator-papier waren dermate groot,
dat er geen enkele waarde aan te hechten viel. Een pH 6,3 door de methode
Michaëlis-Walpole aangegeven, bleek door het Accutint-papier te worden
aangegeven met een pH 5,7. Gemiddeld waren de verschillen 0,4—0,6,
soms zelfs 0.7.

Het aantal bepalingen betreft dus 100 resp. 30 gevallen, d.w.z. dieren.
De bepalingen werden verricht bij alle voorkomende slachtdieren. Van
elk dier werd onderzocht het vlees van voor- en achterhand. Doordat van
elk slachtdier 2 verschillende spiergroepen werden onderzocht, is het aantal
op bovenomschreven wijze verrichte pH-bepalingen in feite 2 X 100
en 2 X 30.

Op grond van deze onderzoekingen komt het ons voor, dat wij hieruit
de volgende conclusie mogen trekken:

Voor een practische en tevens betrouwbare methode tot bepaling der
pH van vlees-extract blijft de methode Michaëlis-Walpole aangewezen.

Wil men van indicator-papier gebruik maken ter vergemakkelijking
en bespoediging der werkzaamheden, dan is het vereist dergelijk papier
eerst te toetsen aan een betrouwbare methode.

Wat de in ons laboratorium onderzochte indicator-papieren betreft,
is gebleken, dat slechts het Oxyphen-papier slechts voor het traject pH
5,7—6,2 bruikbaar is, terwijl het Oxyphen-papier voor het traject 6,3—
6,9, het Lyphan-indicator-papier 669 en het Accutint-indicator-papier
no. 90 voor ons doel beslist onbruikbaar is te achten.

Dat het Oxyphen-papier voor het traject pH 6,3—6,9 niet is aan te
bevelen, vindt waarschijnlijk zijn oorzaak in de in die waarden waar te
nemen gele verkleuring. Het is n.1. practisch ondoenlijk de kleurverschillen
in geel duidelijk vast te stellen. Men krijgt steeds de indruk, dat men hiel-
de pH slechts bij benadering kan aflezen. De eiwitfout van dit papier is
vermoedelijk zeer gering (zie art. Seekles), hetgeen in vleesextract met
een hoog eiwitgehalte natuurlijk een grote rol speelt.

Van de correspondent van Zuid-Holland G. C. DE BOER.
Uit het Laboratorium van het Slachthuis te Dordrecht.

De recente publicaties over Salmonellosis in de Nederlandse veterinaire
literatuur, waarin een stijging van het aantal voorkomende gevallen wordt
aangegeven bij runderen en de beschrijving door Lindeboom (i) van een
dodelijk verlopen infectie met Salmonella dublin bij een vrouw in ons
land vormen een der redenen om nog eens de aandacht te vestigen op het
veelvuldig voorkomen van deze ziekte bij het ter slachting aangevoerde
vee. Daarnaast geven een positieve bevinding bij een schaap en een nog
niet eerder gevonden Salmonellatype bij het rund aanleiding tot deze
beschouwing.

De typering van alle gevallen geschiedde door het Nationale Salmonella
Centrum, hetwelk onder leiding van de bacteriologen Clarenburg en
Vink gevestigd is in de Veterinaire Afdeling van het Rijks Instituut voor
de Volksgezondheid te Utrecht.

Van elk geslacht dier, dat op kiemhoudendheid wordt onderzocht,
wordt in ieder geval geënt uit lever, milt en nier. In bepaalde gevallen
worden bovendien nog enkele lichaamslymphklieren (o.a. bij varkens
met urticaria) en musculatuur (o.a. bij nuchtere kalveren; en bij runderen
met pyogene infecties) in het onderzoek betrokken.

Als voedingsbodems worden in eerste instantie gebruikt 2 % bouillon-
agar en bouillon. Nu de toepassing der sulfo-verbindingen steeds meer
in de veterinaire praxis ingang vindt en deze sulfonamides ook in vitro
hun bactericide werking behouden, kan door het toevoegen van 5 mg
para-aminobenzoë zuur aan 100 cc bouillon deze bacteriocide werking
worden tegengegaan. Zelfs schijnt deze concentratie eerder groei bevor-
derend, dan schadelijk te werken. Het verdient dus aanbeveling om deze
stof toe te voegen aan de te gebruiken voedingsbodems. Gezien de erva-
ringen van de Veterinaire afdeling (2) van het Centraal Laboratorium te
Utrecht, waarbij blijkt dat bij het Salmonellaonderzoek de musculatuur
een slechte indicator is voor het aantonen van deze micro-organismen,
beperkt het bacteriologisch onderzoek zich tot de praedilectie-organen:
lever, milt en nier.

Na 24 uur bebroeden op 37⁰ C. worden bij verdenking op Salmonellosis
de cultuurmedica op bacteriegroei gecontroleerd. Indien zich op de agar
kolonies hebben ontwikkeld, speciaal ronde blauwachtig doorschijnende
kolonies zijn zeer verdacht, wordt ter onderkenning van Salmonellosis de
objectglas-agglutinatiemethode met het polyvalente O Salmonellaserum
toegepast. Dit onderzoek op Salmonella-antigeen strekt zich uit over
meerdere kolonies, zodat bij eventuele menginfecties zo weinig mogelijk
miswijzingen voorkomen. Tevens wordt een Grampreparaat gemaakt.

Treedt agglutinatie op, doch blijkt uit het Grampreparaat dat geen rein-
cultuur is verkregen, dan wordt overgeënt op een SS agar- en een Endo-
agarplaat en de groei op deze selectieve bodems na 24 uur beoordeeld.
Zijn er bleke of bleke kolonies met een zwart centrum ontstaan (kolonies
met rood centrum behoren tot de Coliforme groep) op de SS plaat of
kleurloze kolonies op de Endopiaat, dan worden deze nogmaals met het
polyvalente O serum bekeken en bij positief resultaat na overenting op
bouillonagar ter typering naar het Nationale Salmonella Centrum gestuurd.
Bij reincultuur wordt de agarbodem meestal direct opgezonden. Bij bacterie-
groei in de bouillon wordt hieruit een Grampreparaat gemaakt; zijn er
Gramnegatieve staafjes aanwezig, dan wordt met Kovacs-reagens indol-
vorming nagegaan, terwijl tevens, daar de bewegelijkheid in de 24 uur
oude bouilloncultuur moeilijk is na te gaan, de bewegelijkheid wordt
gecontroleerd in een ongeveer 7 uur verse bouilloncultuur. Zo nodig wordt
overgeënt op een bouillon-agarbuis of op een SS plaat.

Ter bevestiging der diagnose op de antigenenstructuur wordt meestal
een biochemisch onderzoek ingesteld (zuur- en gasvorming in glucose,
manniet, maltose, lactose en saccharose). Geen omzetting van lactose,
saccharose en geen indolvorming uit peptonwater geven een sterke ver-
denking op Salmonellosis.

Terwijl het vorig jaar in de vleeskeuringskring Dordrecht bij één kalf
(nuchter), twee graskalveren en twee runderen Salmonella dublin werd
geconstateerd, zijn er in de eerste vijf maanden van dit jaar reeds negen
gevallen waargenomen (5 kalveren, 3 runderen en 1 schaap).
Hoewel het voorkomen van Salmonellosis bij kalveren een normaal ver-
schijnsel is, valt het telkens weer op, dat hoewel van de 5 nuchtere kalveren
er bij 4 (no. 5 had diarrhee) bij de levende keuring geen ziektesymptomen
werden waargenomen er toch na de slachting algemeen septicaemische
verschijnselen (gezwollen lever en milt en petechiën op de nieren) werden
geconstateerd. Uit alle genoemde organen en ook uit de musculatuur werd
Salmonella dublin gekweekt. Ook bij het vijf weken oude kalf, dat klinische
diarrhee had, werd na slachting naast een enteritis een algemene septi-
caemie aangetroffen. Bij de levende keuring had het ene graskalf een ver-
snelde ademhaling en witte faeces en een normale temperatuur; na de
slachting een algemene septicaemie en pleuropneumonie. Het andere
graskalf had een aandoening van het centrale zenuwstelsel (iets suf en
slingerende gang); doch ook een normale temperatuur; na de slachting
werden er macroscopisch geen organische afwijkingen geconstateerd.
Toch gaven beide kalveren uit de lever, milt en nier een flinke groei van
Salmonella. De bevinding bij het laatste kalf doet nog eens duidelijk het
belang van de levende keuring naar voren komen, en geeft tevens aan,
dat ook in alle gevallen van niet-specifieke ziekten zonder koorts de moge-
lijkheid van Paratyphusinfectie bestaat.

Bij navraag aan de oorspronkelijke eigenaar werd medegedeeld, dat dit
dier ongeveer 2 maanden geleden diarrhee had gehad, zodat deze ziekte
hier een chronisch verloop heeft gehad. Drie van de vijf runderen gaven
het normale beeld van een enteritis te zien, terwijl no. 4 een mastitis en
no. 5 bij de levende keuring een versnelde ademhaling vertoonde. Bij

geen der vijf dieren bleek temperatuursverhoging aanwezig te zijn. Bij de
sectie hadden de drie eerstgenoemde dieren een enteritis benevens iets
gezwollen organen; het dier met mastitis had tevens algemeen septicae-
mische symptomen (gezwollen lever en milt, nieren met talrijke petechiën).
Rund no. 5 had een traumatische gastritis, veroorzaakt door een stopnaald
en licht gezwollen lever, die macroscopisch een ietwat gedegenereerd
beeld gaf. Het bacteriologisch onderzoek leverde het volgende resultaat op.

In de eerste vier gevallen gaven zowel agar als bouillon uit lever en milt
een positieve kweek (in 2 gevallen waaronder het rund met mastitis tevens
een groei uit de nier); rund no. 5 gaf uit lever en milt een schaarse groei.
Deze kolonies van rund no. 5 agglutineerden met het polyvalente O serum,
hoewel de indruk was dat de opheldering en het tijdstip van agglutinatie
een heel geringe afwijking te zien gaf, in vergelijking met het dusver ge-
vonden Salmonella dublin type. Een herhaalde enting uit de lever op een
SS plaat gaf slechts één bleke ronde kolonie met zwart centrum met een
positieve agglutinatiereactie. Het biochemisch onderzoek (geen omzetting
van lactose, saccharose, geen indolvorming en sterke bewegelijkheid)
wees ook in de richting van een Salmonella-infectie. Een bouillonagarcul-
tuur, opgezonden naar het Nationale Salmonella Centrum gaf als resultaat
het C type Salmonella Newport (VI VIII, e, h, 1, 2, 3 . . . .). Dit type,
dat immunologisch gerangschikt is in de Suipestifergroep (C) werd volgens
Clarenburg en Vink nog niet eerder bij het rundvee in ons land gecon-
stateerd. Hoewel het polyvalente O serum slechts agglutininen bevat
van de tot dusver in ons land bij slachtdieren gevonden Salmonella bacte-
riën (uit de B groep S typhi murium, S paratyphi B Schottmüller, S abortus
equi; uit de C groep: S cholerae suis en S Muenchen; uit de D groep S
dublin) is de agglutinatiereactie van S. newport met dit serum toch ver-
klaarbaar omdat het O antigeen complex van S Muenchen identiek is
aan dat van S Newport nl. beide VI, VIII. Om na te gaan of bij dit slacht-
dier, hetwelk bij de levende en geslachte keuring slechts geringe afwijkingen
vertoonde, ook Salmonella bacteriën in de musculatuur tc vinden zouden
zijn werd ongeveer 50 gram fijn gesneden vlees afkomstig uit de voor- en
achtervoet van dit rund in een kolfje met tetrathionaatoplossing (Difco)
gebracht en na een verblijf van 12 en 24 uur in de broedstoof respectievelijk
geënt op een bouillonagar-buis en een SS plaat. In beide gevallen gaven
deze voedingsbodems een sterke positieve kweek uit de musculatuur. Dus
ook hier was in analogie met Salmonella dublin bij een positieve bevinding
van de lever de afkeuring van het gehele slachtdier gerechtvaardigd.

Behalve het meermalen determineren van deze bacil bij de mens met
een gastro-enteritis ziekteverloop, is deze bacil volgens Topi.ey and
W ilson (3) in 1938 in Liverpool uit ratten geïsoleerd; in de U.S.A. in
1939 uit kuikens en kalkoenen; in Engeland (1940), Uruguay (1936, 1939)
uit de mesenteriale lymphklieren van normale slachtvarkens. Ook in Neder-
land werd deze bacil één maal geïsoleerd uit de mesenteriale lymphklieren
van een gezond slachtvarken (4). Van der Hoeden beschrijft dat Lovell
het C type Newport bij wilde en als huisdieren levende vleeseters heeft
aangetroffen (5). Van Dorssen (6) beschrijft een geval, waarin Bruce
White en Saroge (1925) dit type isoleerden uit de faeces van een hond,
die bloed en slijm bevatte. Daar de oorspronkelijke eigenaar van het rund

niet kon worden opgespoord kon geen onderzoek naar de primaire bron
van besmetting worden ingesteld.

Medio April werd een schaap als noodslachting ter keuring aangeboden.
De eigenaar vertelde, dat reeds één schaap gestorven was. Het dier was
ernstig ziek, had dunne faeces en de temperatuur was 39,2 (normaal).
Bij de geslachte keuring werd een metritis gevonden, terwijl de darm-
mucosa licht geïnjiceerd bleek te zijn. De organen vertoonden geen zicht-
bare afwijkingen. Het bacteriologisch onderzoek gaf uit de bouillon van
lever, milt en nier groei te zien; tevens vertoonde de bouillonagar uit de
nier een flinke groei; de kolonies van de bouillonagar waren zowel inagglu-
tinabele als agglutinabele van aard. Overenting op een endo-plaat gaf
een onderscheiding in kleurloze agglutinabele en rode inagglutinabele
kolonies. Typering van een bouillonagarcultuur van deze kleurloze
kolonies door het Nationale Salmonella Centrum gaf als resultaat: het
D type dublin. Schoop (7) wijst er op dat betrekkelijk vaak alleen de nier
het orgaan is, waarin de bacteriën voorkomen, terwijl daarentegen Claren-
burg en Vink de lever als praedilectie-orgaan vooraan in de rij zetten.
l)e mogelijkheid bestaat, dat bij dieren met een aandoening van het
urogenitaalapparaat eerder de nier dan de lever in aanmerking komt voor
het aantonen van deze micro-organismen bij het bacteriologisch vlees-
onderzoek.

Het blijkt dat in ons land bij het schaap slechts zelden Paratyphus-
bacteriën worden aangetroffen. Clarenburg en Vink (2) hadden in de
laatste 10 jaar slechts 2 positieve bevindingen, waarbij in het ene geval
het B type typhi murium en in het andere geval het D type dublin de
oorzaak van de infectie was. Ook van der Hoeden (5) geeft aan, dat
Salmonellosis bij het schaap een betrekkelijk zelden voorkomend lijden is,
hoewel ze in Amerika en Duitsland ernstige verliezen te weeg heeft gebracht
in de kudden. Berucht door zijn ernstige gevolgen voor mens en schaap
is de enzoötische gastro-enteritis der schapen geweest, die in 1919 te
Neberruhr heeft geheerst.

Topley and Wilson geven ook aan, dat behalve door S abortus ovis,
die abortus kan veroorzaken, het schaap zelden door het dublin, typhi -
murium en enteritidistype is geïnfecteerd.

Van der Hoeden (5) merkt op, dat alle Salmonellosis der dieren even
zovele bronnen van gevaar voor de mens opleveren, met uitzondering
van de S pullorum en S abortus ovis.

Topley en Wilson geven in Charpter 72 blz. 1592 e.v. enige cijfers
omtrent het voorkomen van Salmonellatypen bij voedselvergiftingen bij
de mens. In deze statistieken nam in Denemarken gedurende de periode
1936—1940 het type dublin de derde plaats in, terwijl in Engeland ge-
durende het tijdvak 1923—1944 dit type op de zevende plaats prijkte.
In Amerika speelt echter dit type een zeer ondergeschikte rol. Wat ons
land betreft, wezen van Manen (8) en Lindeboom (i) op de humane
pathogeniteit van dit type. Dr. Lindeboom eindigt zijn belangwekkende
beschouwing als volgt: „Zulk een ernstig dodelijk verlopende besmetting

moge voor de vleeskeuringsdiensten een aansporing zijn om zich de moeite
te getroosten, waar nodig ook op de aanwezigheid van deze bacterie te
onderzoeken". Een gedachtengang waar we ons volledig bij kunnen aan-
sluiten. Wat betreft de pathogeniteit voor de mens ten aanzien van het
C type Newport geeft Meyer (9) een treffend voorbeeld. Zo bleek dat
door het nuttigen van paardevlees, afkomstig van een ongekeurde nood-
slachting van een paard, dat leed aan pneumonie-diarrhee en icterus
528 personen ernstig ziek werden en er zelfs vier sterfgevallen optraden. Bij
nader onderzoek bleek dit dier geïnfecteerd te zijn met Salmonella Newport.

Lerche en Bartel (10) rapporteerden het opvallend frequent voor-
komen van dit Salmonellatype (2,5 %) in 1941 bij hun onderzoek naar de
identificatie van vleesvergiftigen. In 1942 werden in Duitsland deze bacte-
riën bij de voorkomende vleesvergiftigingen 3 maal gevonden. Volgens
Topley en Wilson (3) is in Engeland Salmonella Newport een der normaal
voorkomende typen bij voedselvergiftigingen. In dit land stond dit type
in de periode 1923—1944 op de vierde plaats (in 1944 zelfs op de tweede).
Ook in Noord-Amerika neemt deze bacterie als oorzaak van voedsel-
vergiftigingen een belangrijke plaats in. Uit deze gegevens blijkt dus vol-
doende de pathogeniteit voor de mens.

Uit epidemiologisch oogpunt en voor het vaststellen van de mate van
frequentie van het voorkomen van de verschillende Salmonellatypen zou
het aanbeveling verdienen, dat door de vleeskeurings- en Gezondheids-
diensten alle gevonden Salmonellabacteriën ter nadere typering naar het
Nationale Salmonella Centrum werden opgezonden. Rest mij nog een
woord van dank aan de Veterinaire afdeling van het Rijks Instituut voor
de Volksgezondheid en aan mijn anlyst Weber.

Beschreven worden enkele gevallen van Salmonella infecties bij slacht-
dieren aan het abattoir te Dordrecht. Van de 14 voorkomende gevallen
in de laatste jaar behoorden 14 tot het D type dublin, (8 kalveren,
5 runderen en 1 schaap) terwijl 1 rund geïnfecteerd bleek te zijn met het
C type Newport. Verder wordt er op gewezen dat beide typen pathogeen
voor de mens kunnen zijn en dat het uit epidemiologisch oogpunt van
belang is, dat van alle positieve bevindingen typebepaling plaats vindt.

1. Geneeskundige Gids 1948 no. 26: Dr. G. A. Lindeboom: Dodelijk verlopen infectie
met Salmonella dublin.

Dr. A. Clarenbi:rg en Dr. H. H. Vink: De betekenis van de lever voor het opsporen
van Paratyphusbacteriën bij het „bacteriologisch vleesonderzoek".

3. Topley and Wilson\'s Principles of bacteriology and immunity 3 rd edition blz. 734:
1592 e.v.

4. T. v. D. 1949 blz. 127. Salmonella Bacteriën in de mesenteriale lvmphklieren van
gezonde varkens door Dr. A. Clarenburg, Dr. H. H. Vink en W. Hlisman.

6. C. A. v. Dorssen: Over de waarde van de preventieve vaccinatie bij Dier-Salmonel-
losen (Acad. Proefschrift) 1936 blz. 113.

8. T. v. D. 1946 blz. 568. Dr. A. v. Manen: Een geval van humane infectie met Bac.
enteritidis Var. dublin.

(Uit de afdeling voor bacteriologie en experimentele pathologie van het Insti-
tuut voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden; Hoofd: Prof. Dr. J. D.

CONGENITALE CEREBELLAIRE ATAXIE BIJ KATTEN IN
SAMENHANG MET EEN VERMOEDELIJKE VIRUSINFECTIE
BIJ DE MOEDER GEDURENDE DE GRAVIDITEIT.

Sedert de mededeling van McAlister Gregg (1941) zijn in de medische
literatuur verscheiden berichten verschenen over aangeboren afwijkingen
als cataract, doofheid, hartgebreken, achterlijkheid, klompvoeten, ge-
spleten verhemelte, glaucoom, als gevolg van Rubella (rubeola, rode hond)
bij de moeder gedurende de eerste drie maanden van de zwangerschap
(zie o.a. Kamerbeek (2) Kamerbeek en van Gilse (3); Van gilse (i)).
Sommige berichten wijzen erop, dat misschien ook enkele andere virus-
soorten beschadigingen van het embryo in de eerste stadia van zijn ont-
wikkeling kunnen veroorzaken, als gevolg waarvan congenitale afwijkingen
kunnen ontstaan. Eén van deze virussoorten is wellicht de verwekker van
één der ziektebeelden, die men in de wandeling kattenziekte pleegt te
noemen.

In de winter 1947/1948 ontvingen wij twee katten, broer en zuster,
ongeveer drie maanden oud. Het waren de enige jongen van deze worp.
Beide toonden, vanaf het ogenblik dat ze gingen lopen, een duidelijke
ataxie. Hoewel er niet op gelet is, of er ook in de eerste levensweken ataxie
bestond, een verschijnsel dat bij pasgeboren katten objectief moeilijk waar-
neembaar is, mag wel worden aangenomen, dat de afwijking reeds bij de
geboorte aanwezig was.

De eigenaar, een arts, vermoedde dat de moeder ongeveer 7 weken voor
de partus, dus in het begin van de graviditeit, geleden had aan „katten-
ziekte". In die tijd waren namelijk verscheiden katten in de buurt aan
deze ziekte bezweken en ook één van zijn eigen dieren was er het slacht-
offer van geworden. De andere kat, de moeder van de twee atactische
dieren is tegelijkertijd ziek geworden, doch herstelde.

Het is mij niet bekend, welke vorm van „kattenziekte" het geweest is,
doch naar de weergave van de verschijnselen te oordelen (niet eten, niet
drinken, obstipatie, af en toe braakneigingen, apathie) lijkt infectieuze
leucopenie (agranulocytose) het meest waarschijnlijk.

De eigenaar meende in dit geval een analogie te zien met de aangeboren
afwijkingen bij kinderen na rubella-infectie van de moeder.

De dieren zijn nog 4, respectievelijk 6 maanden geobserveerd, gedurende
welke tijd de verschijnselen constant bleven. Bij het lopen toonden ze
een dronkemansgang, incoördinatie van de bewegingen: de voorbenen
werden veel te hoog opgetild en te langzaam neergezet, de achterbenen
werden nu eens te ver naar voren, dan weer te ver naar buiten of naar
binnen geplaatst, te sterk gebogen, zodat ze doorzakten of omver vielen;
er was niet de minste regelmaat in de locomotie. De verschijnselen geleken
op die, welke wij eerder bij hypoplasia cerebelli hadden waargenomen.

De katten zijn afgemaakt op een leeftijd van 7, respectievelijk g maanden.
De hersenen waren normaal van vorm, doch de histologische structuur van
het cerebellum toonde een ongewone aanblik. Het meest opvallend was
de ligging van de cellen van Purkinje. Zij waren niet gerangschikt in een
eenlagige rij, maar zij waren onregelmatig door de moleculairlaag ver-
spreid en slechts door hun afmetingen van de in deze laag gelegen korf-
cellen te onderscheiden. (Fig. 1). De korrellaag was te smal en arm aan
cellen. Deze in normale kleine hersenen zo karakteristieke laag was bijna
niet van de aan weerskanten daaraan grenzende moleculairlaag en merg
te onderscheiden. Op sommige plaatsen was de korrellaag vrijwel geheel
afwezig, zodat moleculairlaag en merg ter plaatse aan elkaar grensden
(fig- 2).

Congenitale afwijkingen van het centrale zenuwstelsel zijn bij katten
niet zulke zeldzame verschijnselen. Enige jaren geleden beschreven wij (4)
microgyrie bij 3 en cerebellaire ataxie bij 7 katten. De cerebellaire ataxie
was in 6 gevallen het gevolg van hypoplasie van de kleine hersenen en in
één geval het gevolg van heterotopic van de cellen van Purkinje.

Mogelijk kunnen in sommige gevallen erfelijke factoren een rol spelen,
maar volgens practiserende collega\'s komen zulke congenitale gebreken
gewoonlijk slechts bij de jongen van één worp voor, terwijl daarvoor en
daarna volkomen normale jongen worden geworpen. De beide boven be-
schreven gevallen zouden kunnen wijzen op een verband tussen de gevallen
van aangeboren cerebellaire ataxie bij katten en een virusinfectie van
de moeder gedurende de eerste weken van de graviditeit.

Bij twee katten met congenitale cerebellaire ataxie werd een sterk
afwijkende histologische structuur van de kleine hersenen gevonden, waarbij
het meest opvallende verschijnsel en onregelmatige verspreiding van de
cellen van Purkinje door de moleculairlaag was. Het moederdier zou in de
eerste weken van de graviditeit een virusinfectie, waarschijnlijk infectieu/.e
leucopenic hebben doorgemaakt. Gedacht wordt aan een eventueel ver-
band tussen de afwijkingen en.de ziekte bij het moederdier, analoog aan
de aangeboren afwijkingen bij kinderen na rubella-infectie van de moeder
in de eerste maanden van de zwangerschap.

In two cats with congenital cerebellar ataxia a strongly altered histological structure
of the cerebellum was found. An irregular distribution of the Purkinje cells throughout
the molecular layer was most striking. The mother should have suffered from a virus
infection, probably infectious leucoprnia or agranulocytosis, during the first weeks of
pregnancy. A relation between the alterations and the virus disease of the mother is
suggested, in analogy to congenital defects in children following german measles in the
mother during the first months of pregnancy.

3. E. Kamerbeek cn P. H. G. van Gilse: Maandschr. Kindergencesk. 15, gfi, (1947).

Cellen van Purkinje verspreid door de mole- Cellen van Purkinje verspreid door de mole-
culairlaag; de korrellaag is arm aan cellen; het culairlaag; de scheiding tussen de moleculairlaag,
merg is zeer smal. de zeer celarme korrellaag en het merg is

Normale structuur van de kleine hersenen;
moleculairlaag, korrellaag en merg zijn duidelijk
te onderscheiden; de cellen van Purkinje liggen
in een aaneengesloten rij.

In de tweede helft van 1947 en de eerste helft van 1948 zag ik veel ge-
vallen van papillomatosis oris bij jonge honden, een tiental behandelde ik
met diaethylstilbosterol-injecties. De resultaten waren bij 5 goed, bij 3
onbekend, bij 2 nihil. Deze 2 laatste reageerden wel op colchisine, doch
het grote aantal injecties, dat nodig bleek, acht ik een bezwaar. De zeer
geleidelijke verbetering in deze gevallen maakt een spontane genezing in
dit tijdsverloop niet waarschijnlijk.

Verschil in reactie bij beide geslachten heb ik niet kunnen zien. Het is
mij opgevallen, dat ik nu haast een jaar lang geen gevallen heb gezien.

Bij twee oude honden met papillomatosis cutis zag ik geen effect van
2-3 diaethylstilbosterol-injecties, bij een jonge teef met lactatio abnormalis
verdween een papilloom aan het voorbeen na de eerste dimenformon-
injectie van 10.000 E.

Wirth, Lexikon der praktischen Therapie und Prophylaxe für Tierärzte Lieferung 8
(Schluszlieferung); Urban und Schwarzenberg, Wien, 1949.

Versehenen is het laatste deel van bovengenoemde Lexikon waarin alphabetisch de
ziekten behandeld zijn van Verstopfungen beim Pferd tot Zysten. Bovendien is er
nog een kleine aanvulling, die het voordeel heeft, dat het geheel tot op dit tijdstip is
bijgewerkt. Voordat besloten wordt met een alphabetisch register der verschillende
ziekten, is een lijst ingevoegd, waarop de doseringen der verschillende geneesmiddelen
zijn vermeld en waarin tevens een rubriek zich bevindt, waarin opmerkingen zijn ge-
plaatst, die voor de practicus van betekenis zijn.

Het gehele werk overziende komt men tot de conclusie, dat deze Lexikon een waarde-
volle bijdrage is tot de literatuur, die niet anders dan welkom kan zijn.

Differentiatie en afzondering van tuberkelbacillen op vaste eivoedings-
bodems. A. Devos. (Autoreferaat). Vlaams diergeneeskundig tijdschrift, 4-1949, 18,
P- 73-

I. Differentiatie van de drie typen van tuberkelbacillen op vaste eivoedingsbodems.

Het doel is de morphologische eigenschappen, de gevoeligheid tegenover glycerine

De schrijver gebruikt 4 humane, 3 bovine en 3 aviaire stammen en als voedings-
bodem de eibodem van Petragnani, PetrofF en Geurden (zonder glycerine) en boven-
dien deze drie bodems, waaraan volgens Svanberg i % tuberculine Koch is toege-
voegd.

Controle 45 dagen na de enting. De differentiatie dient in de eerste cultuur te ge-
schieden.

De tuberculine zou èn de groei der 3 typen èn de pigmentvorming bij de humane en
aviaire stammen bevorderen.

Het betreft hier het kweken van tuberkelbacillen uit bacterieel of door schimmels
verontreinigd materiaal door dit met een antiseptisch middel voor te behandelen.
Echter is een dergelijke behandeling niet steeds afdoende. Zo geeft een door de auteur
ingesteld onderzoek met 357 monsters verdachte melk, behandeld volgens de methode
Brandt (zoutzuur, 3,75 %), een verlies, dat varieert tussen 12,75 % ^en 75>² %> ^ver"
oorzaakt door de grote verschillen in reinheid van de melk.

Om deze verliezen kleiner te maken werden Sulfonamiden aan de voedingsbodem
toegevoegd. Naast de gewone sulfanilamide werden nog 8 andere Sulfonamiden, als ook
acridine, chinoleïnederivaten cetavlon en de antibiotica: penicilline, tyrothracine en
streptomycine toegepast.

Verschillende concentraties werden beproefd. In een tabel wordt vermeld een proef
met 18 toegepaste middelen, de antiseptica in een 0,1 % concentratie in de voedings-
bodems verwerkt, de penicilline in een concentratie van 1.000 f.E. op de bodems afge-
druppeld.

Uit de tabel blijkt, dat alleen sulfonilamide, marprontil, Na-propionaat en cetavlon
een goede groei der tuberkelbacillen, tezamen met een remmende werking op de veront-
reinigende micro-organismen, toelieten.

Het beste resultaat werd bereikt met een voedingsbodem, welke bestond uit gewone
Petragnani, waaraan 1 % tuberculine (Koch) 0,1 % sulfonilamide, 0,1 % marprontil
en 0,1 % cetavlon waren toegevoegd.

Vergeleken met gewone Petragnani, geënt met hetzelfde materiaal, behandeld volgens
Brandt (zoutzuur 3,75 %), was de verontreiniging o % tegen 33>3 % ^n het resultaat
der enting 70 % tegen 50 %.

(Aufschluszreiche Zusammenhange zwischen der Höhe der Milehleistung und der
Lebensdauer beim Rind, von Dr. J. Schwieren).

Schrijver betoogt, dat in de laatste decennia de melkproductie van het rund door
teeltkeuze, betere verzorging en voeding, aanzienlijk is verbeterd. Dit geldt dan wel
in de eerste plaats voor stamboekdieren.

Tegen deze productieverhoging is echter dikwijls gewaarschuwd, speciaal van veteri-
naire zijde. Juist deze dieren met hun hoge opbrengsten zouden meer vatbaar zijn voor
verschillende ziekten als t.b.c., abortus-bang infecties enz. en voor storingen in de
vruchtbaarheid. Zahn en Schaper komen echter op grond van hun waarnemingen tot
tegengestelde conclusies.

Om deze kwesties op te lossen heeft schrijver dit zelf nagegaan en wel bij 4000 zwart-
bonte koeien van het „Rheinischcn Verbandes fur Tieflandrinderzucht". De jaarop-
brengst van deze dieren varieert van 3000 kg tot 10900 kg melk. De berekeningen lopen
tot het jaar 1938.

De gemiddelde levensduur van de dieren blijkt met de hogere melkgift te stijgen.
Deze gemiddelde leeftijd stijgt nl. parallel met stijging van de productie van 3000 kg
tot 6000 kg van 6.3 tot 9.3 jaar. Dieren met een productie boven Gooo kg worden niet
meer in de beschouwing opgenomen, aangezien het slechts enkelen betreft. De hoogste
productiecijfers vallen wel tussen de 9 en 1 o-jarige leeftijd. Meer dan de helft der dieren
blijft echter beneden 4000 kg met een gemiddelde leeftijd van ongeveer 7 jaar.

Dus in het algemeen gaan hogere melkgiften hand in hand met hogere leeftijden
en dieren met grote melkgiften worden doorgaans ouder dan dieren met middelmatige
of geringe prestaties.

Opmerking: Dit is m.i. ook te verklaren, doordat dieren, die op jeugdige leeftijd
niet aan de verwachting voldoen, meestal spoedig worden opgeruimd en alleen dieren
met voldoende producties krijgen de gelegenheid om oud te worden. Wil de proef vol-
ledig zijn, dan moet men m.i. alle dieren de kans geven om een hoge leeftijd te bereiken.
Eerst dan zou men eventueel kunnen spreken van een zekere sterkere constitutie bij de
hoog producerende koeien.)

Tevens is door talrijke onderzoekingen bewezen, dat de melkopbrengst vanaf het
eerste kalf tot een leeftijd van 9 k 10 jaar stijgt, om daarna langzaam weer te dalen.
Hoe hoger dus de levensduur, des te hoger ook de gemiddelde opbrengst. Ook dit is
bij de 4000 koeien bekeken.

Van 3—10 jaar stijgt de productie snel, van 10—11 jaar daalt ze duidelijk, om daarna
weer te stijgen en bereikt op 15-jarige leeftijd haar hoogtepunt.

Schrijver concludeert verder, dat de meeste koeien niet ouder dan 7 jaar worden.
Wanneer het zou gelukken deze leeftijd met 2 jaar te verhogen, dan zou dat een aan-
zienlijke verhoging van de melkopbrengst geven. Immers, concludeert hij, deze dieren
zijn er al en produceren tevens. Men behoeft dus minder dieren aan te fokken om het
totaal aantal melkkoeien op peil te houden. En juist deze aanfok kost veel geld, doordat
ze de eerste 3 jaren alleen maar kosten en niet produceren. Daarna produceren ze de
eerste jaren veel minder dan hun oudere collega\'s. Door juiste verzorging en voeding
kan hierin veel worden bereikt. Wij hebben dus nodig koeien, die een hoge leeftijd
bereiken en elk jaar een kalf geven en reeds daardoor stijgende melkopbrengsten leveren.

De vraag of koeien met hogere productie meer vatbaar zijn voor ziekten zal in een
volgend artikel worden beantwoord.

Opmerkingen over veevoeding. Eiwitvergiftiging: een sprookje. Veterinarv Medi-
cine Juli \'48, vol. XLIII 110. 7.

In een artikel, dat handelt over de voedingsproblemen zoals die voorkomen in de
gewone praktijk van alle dag, geeft Peck onder meer de volgende punten in overweging.

Hoe meer wij de voeding nagaan, des te meer worden wij gedwongen te beseffen
hoe nauw deze verbonden is met vele ziekten bij het vee. Denken wij slechts aan de
verminderde weerstand tegen ziekten door eiwit-, vitamine- en minerale tekorten, om
van voortplantingsproblemen nog maar niet te spreken.

Het stellen van een goede diagnose is dan vooral moeilijk als men voldoende kennis
van de voedingsleer mist. Maar al te vaak grijpt de practicus naar het gemakkelijke:
eiwitvergiftiging, als daarvan geen sprake is of kan zijn. Eiwitvergiftiging treedt slechts
zeer zelden op en is experimenteel moeilijk te verkrijgen, getuige de proeven die Huffman
van Michigan State College jaren geleden nam.

Hij wilde weten hoeveel sojameel men veilig aan een koe kon geven. Hij nam daartoe
twee eerste-kalfs koeien en gaf ze 18 pond (Eng.) sojameel per dag per dier, gedurende
vier maanden. De rest van het dieet bestond uit hooi. (Het eiwitgehalte van het sojameel
was 46 %). Er was geen sprake van schadelijke werking, noch van diarrhee.

Ook gaf men een koe 17 pond katoenzaadmeel (met voldoende vit. A supplement)
zonder schadelijke gevolgen.

Huffman weet nóg niet hoeveel sojameel hij kan geven, want hij kon de koeien er
niet toe krijgen meer dan 18 pond per dag op te nemen. Wèl weet hij door dit en andere
experimenten dat de z.g. eiwitvergiftiging een mythe is. En toch stellen dierenartsen,
aldus de auteur, maar al te vaak deze diagnose, waardoor er vaak onenigheid is tussen
de dierenartsen en de veevoederindustrie.

Ook bij varkens is proteïne intoxicatie bij normale, heden ten dage mogelijke, voe-
dering uitgesloten. Robison (Ohio Agr. Exp. Station) voerde vier biggen dertien weken
lang niets anders dan een rantsoen dat 40 % eiwit bevatte. Op een bijeenkomst van 400
dierenartsen werden deze biggen geslacht en getoond en geen der aanwezigen kon enig
bewijs vinden voor eiwitvergiftiging.

Ook vergelijkende proeven met mesten op rantsoenen tussen 9 en 52 % eiwit, werden
door Robison gedaan. De groep met 9 % deed het slecht en die van 40 % het beste
(meer dan één pond gewichtstoename per dag). Zelfs de groep met 52 % deed het goed,
alleen vertoonden de dieren uit deze groep bij sectie wat vergrote nieren.

Peck concludeert (en wij inèt hem) uit deze en andere, zorgvuldig nagegane proeven,
dat de eiwitvergiftiging naar het rijk der fabelen moet worden verwezen. Het andere
uiterste, nl. eiwittekort, komt daarentegen wèl vaak voor. Een dergelijk tekort verlaagt
niet alleen de groei en voedselbenutting, maar het grijpt ook in op de normale weerstand
tegen ziekte.

Amerikaanse medici (Cannon e.a.) vonden bij patiënten die leden aan post-opcratieve
infecties, een eiwitgehalte van 4 % in het bloedserum, terwijl ongeveer 7 % normaal is.
Er wordt gedacht aan de mogelijkheid dat bij eiwittckort de vorming van antilichamen
(die een eiwit „structuur" hebben) wordt geremd.

Peck wijdt vervolgens een kolom aan de tegenstelling tussen dierlijk- en plantaardig
eiwit en concludeert dat dierlijke eiwitten hoogwaardiger zijn dan plantaardige, in dien
verstande dat zij de noodzakelijke vitaminen en mineralen zelf bevatten, terwijl die
bij plantaardige eiwitvoeding moeten worden toegevoegd. En bovendien komt daarbij
nog de „dierlijk-eiwit factor" die, zoals Bird (Beltsville) zegt: „Duidelijk het eiwit meta-
bolisme beïnvloedt". (Deze factor is geen aminozuur, dus in zoverre is de naam fout).
Hij komt in grootste concentratie voor in ingedampte visaftreksels. Verder in vismeel,
levermeel en melkafvalproducten. Bird e.a. isoleerden de factor ook uit koeienmest.
Opmerkelijke resultaten verkreeg hij door toevoeging van deze factor aan een plant-
aardig eiwit-dieet van kuikens. Hij gaat ook door het ei over en beïnvloedt de groei
van het juist uitgebroede kuiken daadwerkelijk.

Wat de voeding van herkauwers betreft, dient men meer te gaan beseffen dat de
pens een groot gistings-of fermentatievat is. Burroughs vond bij koeien met pensfistels,
dat bij opname van koud water het drie uur duurt vóór de temperatuur weer normaal
is. Al die tijd gaan de gistingsbacteriën in „sit-down" staking. Dus: voorverwarmd water
is zeker géén luxe.

Ook de juiste pH is voor dit „gistingsvat" zeer essentieel. Deze wordt o.m. in stand
gehouden doordat een koe in 24 uur in haar speeksel ongeveer 3 ons bicarbonaat uit-

scheidt. Dit systeem werkt uitstekend totdat de mens ingrijpt en het evenwicht verstoort
en een pond van een of ander alkali in de pens brengt. Ook dit veroorzaakt prompt een
,,sit-down" staking der bacteriën en vertraagt de vertering.

Het kan noodzakelijk zijn een koe op deze wijze te behandelen, maar op grond van
bovenstaande dient deze therapie niet gedurende langere tijd te worden voortgezet.
Mogelijk dat een beter inzicht omtrent de bacterieflora in het rumen en vooral over
de voeding daarvan, zal leiden tot een beter begrip van het tympanievraagstuk.

Over de zoutvergiftiging bij varkens schrijvend, verwijst de auteur naar de gegevens
die Vestal e.a. te Purdue verzamelden en waaruit o.m. naar voren komt dat het hun
niet lukte varkens zelfs maar ziek te maken met zout. Ze wilden er eenvoudig niet vol-
doende van opnemen.

Ook hier geldt, evenals bij de eiwitvergiftiging, dat meningen goed zijn, maar dat
feiten gebaseerd op experimentele gegevens, betere gidsen zijn. Maar .... het blijft
moeilijk van mening te veranderen ten aanzien van dingen waarin men jaren lang heeft
geloofd.

Het haemoglobinegehalte in het bloed van normale en met hormonen behan-
delde kalkoenen. (Uit: Am. Journ. Vet. Res. 8:431—436. (1947).

Wolterink e.a. gingen de invloed na van diaethylstilboestrol op het haemoglobine
gehalte bij kalkoenen, na injectie en van de dimethylaether van deze stof na orale
opname.

Het haeinoglobinegehalte werd bepaald volgens Sheard-Sanford. Het normale
gehalte was bij drie variëteiten van kalkoenen (21—28 weken) 13—15 gm per 100 cc.
Inspuiting met grote doses (hoeveel? Ref.) gaf een duidelijke anaemie. Met kleinere
doses trad een lichte anaemie op. Dimethylaether van diaethylstilboestrol tot een
hoeveelheid van o.ox percent van het voer gedurende 29 —31 dagen, deed het haeinoglo-
binegehalte dalen tot drie kwart van de contrólewaarde.

De voornaamste bronnen van provitamine A zijn goed, groen gras en hooi. Colostrum
is een van de rijkste bronnen voor kalveren.

De minimum behoefte aan carotine per dag per kg lichaamsgewicht ligt tussen 26 en 33
microgram. De voornaamste symptomen van vit. A tekort zijn: nachtblindheid, papillair
oedeem, pityriasis, storingen in de voortplanting, pneumonie, verhoogde cerebrospinaal-
druk, subcutaan oedeem en kreupelheid.

Bij de Pekingees en andere rassen met een gedrongen neus wordt vooral, wanneer
de ademhaling versneld is, de passage van de lucht in de neus sterk belemmerd. Dit
wordt bij een deel veroorzaakt door een plooi van de neusschelp uitgaande van het
bovenste kraakbeen, deze plooi werkt als een ventiel, dat sluit bij inspiratie. Door deze
plooi te verwijderen wordt de belemmering opgeheven. Het best is deze operatie in alge-
mene narcose (barbituurzuurpreparaat) te verrichten. De operatieplaats wordt geïnfil-
treerd met een adrenalineoplossing voor de vaatvernauwing. De plooi wordt weggeknipt.

Bij een bond met bloeddiarrhee werd een menginfectie van Trichuris en Balantidium
coli aangetroffen. Door toevoegen van verschillende medicamenten aan monsters van
de faeces bleek in vitro het sulfamezathine-Na het best werkzaam te zijh. Dit werd
intraperitoneaal bij de patiënt ingespoten. Hiernaast werd een symptomatische darm-
behandeling ingesteld.

Rawson gebruikt pyribenzamine. Als indicaties bij de hond noemt hij eczemen,
urticaria, hoesten (asthma), oedemen, conjunctivitis en bestrijding van anaphylaxie.
De dosering bedraagt 25—75 ^mS (\'—4 X daags per os). De dosering bij paarden is
300—800 mg als intraveneuze injectie (langzaam inspuiten). Intraveneuze toediening
bij kleine huisdieren kan shock geven en ook bij grote huisdieren is het gewenst met een
lage dosis te beginnen. Nevenverschijnselen blijven steeds mogelijk. Bij allergische huid-
aandoeningen is het resultaat zeer goed, misschien zelfs, dat het diagnositische waarde
kan hebben.

Bij pruritis vooral kan locale behandeling met pyribenzamine naast de behandeling
per os goede resultaten geven. Bij paard en rund kan de antihistaminetherapie ingesteld
worden bij kreupelheden, voedselvergiftigingen, longoedeem en emphyseem, retentio
secundenarum, diarrhee, urticaria enz. Daar het een symptomatische therapie is, moet
het medicament toegediend worden zolang het dier bloot gesteld is aan het allergeen.

Waarnemingen betreffende bacteriologisch vleesonderzoek. (G. Sai.a, Osser-
vazioni sull\'esame batteriologico delle carni, N. 2, 1949, 48).

Naar aanleiding van systematische onderzoekingen van gal, waarbij o.a. bleek, dat
van 48 kalveren met paratyphus slechts van 13 de gal besmet was, concludeert Sala,
dat het culturele onderzoek van de galblaas onnodig en overbodig is.

Bij noodslachtingen van paarden verdacht van miltvuur, wat zelden voorkomt, gelukte
het bij cultuur op agar en bouillon niet altijd de bacil aan te tonen. Hiervoor heeft
hij meer vertrouwen in subcutane cavia-enting.

Amyloidlever bij varkens. (F. Fabbrovich, Considerazioni su due casi di amiloidosi
epatica in\'suini, La Clinica Veterinaria, LXXII, 35, 1949).

De schrijver beschrijft uitvoerig 2 gevallen van amyloidlever bij varkens, de enige
die hij in bijna 30 jaar waarnam.

Prophylaxis bij S.Abortus Ovis-infectie. (D. Mura, Sulla profilassi dell\'aborto
ovino da Salmonella. La Clinica Veterinaria, LXXII, 37, 1949).

De abortus bij schapen en geiten, die veroorzaakt wordt door S.abortus ovis, werd
door Mura bestreden door enting met een formolvaccin dat 250 millioen kiemen per
cc bevat, waarvan de dieren 3 cc subcutaan ingespoten wordt 15 tot 20 dagen na de
dekking. Een plaatselijke of algemene reactie trad na deze inspuiting niet op. Ook werd
10 cc immumserum ingespoten, al dan niet gecombineerd met vaccin. In totaal werden
3200 dieren uit aangetaste koppels behandeld, 1430 met serum en vaccin, 990 alleen
met serum en 780 alleen met vaccin, alle drie de methoden, volgens schrijver, met succes.
Bij de bereiding van het immuumserum op paarden deed zich de moeilijkheid voor dat
injectie van 1 cc levende bouilloncultuur reeds aanleiding gaf tot ernstige ziekte-

verschijnselen. Dit kan voorkomen worden door 2 X 24 uur te voren een zeer geringe
hoeveelheid (1/50 tot 1/100 cc) intraveneus in te spuiten. In totaal werden de paarden
meerdere malen ingespoten met stijgende doses levende cultuur tot de titer 1/640 a
1/2560 bedroeg.

Diergeneeskunde in Australië. (H. R. Carne, The aims and functions of veteri-
nary science, The Australian Veterinary Journal, 24, 166, 1948).

In Australië zijn per één millioen stuks groot vee (runderen, paarden, schapen, var-
kens) 3 dierenartsen, tegen in Duitsland en Denemarken 150, Frankrijk en Groot-
Brittannië 100, en de U.S.A. 60. Er zijn in totaal ongeveer 400 dierenartsen. Hiervan
zijn de werkkringen als volgt:

Huidinfectie door erysipelothrix bij schapen. (I.. K. Whitten, H. E. Harbour,
W. S. Allan, Cutaneous Erysipelothrix infection in sheep. The Australian Veterinary
Journal, 24, 157, 1949).

In Nieuw-Zeeland treedt na het „dippen" van schapen in insecticide oplossingen
herhaaldelijk een infectie van de huid van de ondervoet op met E.rhusiopathiae („vlek-
ziektebacillen"). Dit gebeurt voornamelijk in dips, waarvan dezelfde vloeistof al enkele
dagen is gebruikt. Experimenteel bleek dat voor het aanslaan van de infectie geringe
beschadigingen van de huid noodzakelijk zijn. Toevoeging van kopersulfaat aan de
dipvloeistof verhindert de ontwikkeling der bacteriën, die daar waarschijnlijk door de
schapen worden ingebracht.

In Nieuw-Zeeland komt het beeld van varkensvlekziekte zoals wij dat kennen zelden
voor; wel veel arthritis, ten gevolge van E.rhusiopathiae bij lammeren en biggen.

Actinobacillose van schapen. (J. T. Hayston, Actinobacillosis in sheep, The
Australian Veterinary Journal, 24, 64, 1949).

Vijfentwintig procent van de rammen van een merinoschaapfokkerij was aangetast
door actinobacillose-infectie. F,r ontstonden abscessen aan kop en hals, waarbij voor
een deel de onderkaken sterk vervormd werden en de dieren verhongerden, doordat
ze niet meer konden eten. Ook wel trad de dood op door grote abscessen, die druk uit-
oefenden op larynx of trachea. Het was opmerkelijk dat voornamelijk de rammen worden
aangetast en bij de ooien een veel minder percentage. De schrijver zocht verband met
het bijvoeren van deze rammen met rijst in de bolster.

Therapie door 5 maal herhaalde intraveneuze injectie met 20 cc van een 10 % waterige
natriumjodidc-oplossing.

Krachtens een in de Staatscourant van 9 Juni 1949 gepubliceerde beschikking van
de Productiecommissaris voor de Veeteelt wordt ontheffing van het verbod vee kunst-
matig te bevruchten, slechts verleend aan rechtspersoonlijkheid bezittende verenigingen.
Het bestuur van een desbetreffende vereniging moet een verzoek om ontheffing van het
verbod schriftelijk indienen bij de Productiecommissaris, onder overlegging van een
door alle bestuursleden ondertekend exemplaar van de statuten en van elk der regle-
menten.

Teneinde ontheffing van het genoemde verbod te verkrijgen respectievelijk te be-
houden, moet de vereniging aan bepaalde, in de beschikking nader omschreven voor-
waarden voldoen.

Deze beschikking, waarbij tevens het tot dusver bestaande „Reglement voor uitvoering
van de kunstmatige inseminatie bij runderen in Nederland" wordt ingetrokken, is sinds
10 Juni 1949 van kracht. Voor nadere bijzonderheden raadplege men genoemde Staats-
courant.

REGLEMENT KUNSTMATIGE INSEMINATIE RUNDVEE 1949
4 Juni 1949 I Afdeling Wetgeving en Juridische No. 1492/61 K.I.

Gelet op artikel 3 van het Bodemproductiebesluit 1939, alsmede op artikel 3 van de
Beschikking Kunstmatige Inseminatie 1946;

Ontheffing van het verbod, gesteld in artikel 2, eerste lid, van de Beschikking Kunst-
matige Inseminatie 1946 (Nederlandse Staatscourant van 15 April 1946, no. 74), wordt
slechts verleend aan rechtspersoonlijkheid bezittende verenigingen op haar verzoek
en met inachtneming van de volgende bepalingen.

1. Verzoeken om ontheffing, als bedoeld in artikel 1, moeten door het bestuur der
vereniging schriftelijk worden ingediend bij de Productiecommissaris voor de veeteelt,
onder overlegging van een door alle bestuursleden ondertekend exemplaar van de statuten
en van elk der reglementen.

2. De Productiecommissaris voor de veeteelt beslist op het verzoek, gehoord de
Provinciale Commissie van Toezicht op de uitvoering van de Kunstmatige Inseminatie,
hierna te noemen: de Provinciale Commissie.

Ten einde ontheffing van het verbod van kunstmatige inseminatie te verkrijgen,
respectievelijk te behouden, moet de vereniging aan de volgende voorwaarden voldoen:

1. De vereniging stelt zich met betrekking tot de technische uitvoering der kunst-
matige inseminatie onder toezicht van de Provinciale Gezondheidsdienst en van de
eventueel door deze dienst, in overleg met de vereniging, met dat toezicht belaste dieren-
artsen.

2. De vereniging draagt zorg, dat van haar werkzaamheden nauwkeurig aantekening
wordt gehouden, met name wat betreft de verrichtingen van de stier, het aantal sprongen,
het aantal inseminaties en de resultaten, alsmede van het aantal behandelde en gewei-
gerde vrouwelijke runderen.

3. De vereniging voert een zodanige registratie van het vee der leden, dat de af-
stamming van de kalveren, die ten gevolge van de kunstmatige inseminatie worden
geboren, te allen tijde kan worden nagegaan, zulks behoudens ontheffing in bijzondere
omstandigheden door de Productiecommissaris voor de veeteelt op voorstel van de
Provinciale Commissie.

4. Het bestuur der vereniging zendt jaarlijks aan de Provinciale Commissie een
verslag van de werkzaamheden der vereniging toe, alsmede een rekening en verant-
woording over het afgelopen jaar.

5. Het bestuur der vereniging is verplicht van zijn handelingen, voor zover deze
van belang zijn voor de kunstmatige inseminatie, verantwoording te doen aan de Pro-
vinciale Commissie en aan deze alle door haar gewenste inlichtingen te verstrekken.

6. Indien de vereniging haar bemoeiingen, behalve tot de kunstmatige inseminatie,
ook tot andere werkzaamheden uitstrekt, dient zij het lidmaatschap of althans de deel-
neming aan de kunstmatige inseminatie mede open te stellen voor hen, die daarop prijs
stellen, doch niet aan de andere werkzaamheden willen deelnemen; met toestemming
van de Productiecommissaris voor de veeteelt kan zij aan deze categorie van personen
bepaalde voorwaarden opleggen.

7. De vereniging moet bij haar statuten of één harer reglementen de volgende
verplichtingen aan haar leden opleggen:

a. hun koeien op productie te doen controleren volgens de voorschriften van de
Centrale Melkcontröledienst. zulks behoudens ontheffing in bijzondere omstandigheden
door de Producticcommissaris voor de veeteelt op voorstel van de Provinciale Commissie;

b. hun koeien en jongvee uitsluitend door een verenigingsstier kunstmatig te laten
bevruchten, zulks behoudens met toestemming der Provinciale Commissie door het
bestuur verleende ontheffing.

8. De vereniging moet in haar statuten of één harer reglementen bepalen, dat
geen besluit van de algemene ledenvergadering met betrekking tot de kunstmatige
inseminatie van kracht is dan na goedkeuring door de Provinciale Commissie.

9. De vereniging draagt zorg, dat met betrekking tot de stieren, welke voor de
kunstmatige inseminatie worden gebruikt, de volgende bepalingen in acht worden
genomen:

a. Zij dienen voorlopig of definitief te zijn ingeschreven in het fries Rundveestam-
boek of het Nederlands Rundveestamboek, respectievelijk met ten minste 73 punten
of b voor algemeen voorkomen.

b. Zij moeten vóór het gebruik door of namens de directeur van de Provinciale
Gezondheidsdienst op bevruchtingsvermogen en geschiktheid voor de kunstmatige
inseminatie worden onderzocht en mogen niet voor kunstmatige inseminatie worden
gebruikt, indien het onderzoek uitwijst of redelijkerwijze aanleiding geeft tot het ver-
moeden, dat zij bij gebruik gevaar zullen opleveren voor de gezondheid van de veestapel.

c. Zij mogen niet meer op de natuurlijke wijze dekken van het ogenblik af, waarop
het onder b bedoelde onderzoek is begonnen.

d. Zij mogen niet in gebruik worden genomen of gehouden als de Provinciale Com-
missie dit verbiedt.

10. De vereniging draagt zorg, dat de stierhouder, waaronder wordt verstaan
degene, die door het bestuur van de vereniging is belast met de verzorging en verpleging
van de verenigingsstier tegen een door het bestuur vast te stellen vergoeding, de stier
een goede verzorging en verpleging geeft in overeenstemming met de dienaangaande
door het bestuur vast te stellen eisen en richtlijnen.

11. Het bestuur der vereniging mag iemand slechts als stierhouder aanwijzen,
respectievelijk handhaven, indien op zijn bedrijf:

b. voldoende mannelijke hulp op de tijdstippen, dat zaad van de verenigingsstier
moet worden opgevangen, aanwezig is;

c. blijkens jaarlijks door de zorg van de vereniging te houden onderzoek van zijn
rundveestapel op tuberculose geen dieren aanwezig zijn, welke op tuberculine reageren.

12. De vereniging stelt één of meer uitvoerders aan, die belast zijn met de technische
uitvoering van de kunstmatige inseminatie; zij mag als zodanig slechts aanstellen per-
sonen, die door of namens de Provinciale Commissie daartoe zijn opgeleid en het daaraan
verbonden diploma hebben verworven.

a. de hem in verband met de kunstmatige inseminatie opgedragen taak te verrichten
volgens een door de Provinciale Commissie ontworpen en door de Centrale Commissie
voor de kunstmatige inseminatie goedgekeurde handleiding;

b. de kunstmatige inseminatie slechts toe te passen bij runderen van leden der ver-
eniging of door haar op de voet van het bepaalde onder 6 tot deelneming aan de kunst-
matige inseminatie toegelaten personen, tenzij zijn hulp wordt ingeroepen door een
naburige vereniging voor kunstmatige inseminatie en de Provinciale Commissie tegen
deze tijdelijke hulpverlening geen bezwaar heeft, of in een speciaal geval het bestuur
der vereniging na goedkeuring van de Provinciale Commissie toestemming heeft ver-
leend tot het inscmineren van runderen van andere, dan de in de aanvang dezer bepaling
beoelde personen;

c. herinseminatie, wanneer deze binnen de normale periode van drie weken na de
vorige inseminatie wordt gevraagd, slechts toe te passen met het zaad van dezelfde stier
als waarmede de vorige inseminatie plaats vond;

d. het bestuur terstond in kennis te stellen van door hem waargenomen of te zijner
kennis gebrachte handelingen, verricht door leden der vereniging of door haar op de
voet van het bepaalde onder 6 tot deelneming aan de kunstmatige inseminatie toegelaten
personen, welke in strijd zijn met de bepalingen van statuten of reglementen;

e. andere, hem eventueel door het bestuur met goedkeuring der Provinciale Com-
missie op te dragen werkzaamheden te verrichten, welke betrekking hebben op de vee-
houderij en de veefokkerij.

14. De vereniging moet in haar statuten of één harer reglementen bepalen, dat,
indien de uitvoerder door het bestuur wordt ontslagen, hem beroep openstaat op de
algemene ledenvergadering of op een ander orgaan der vereniging, bij de statuten of

één der reglementen van de vereniging aan te wijzen. Dit eventuele andere orgaan mag
niet het bestuur zijn.

15. Het bestuur moet ontslag verlenen aan de uitvoerder, indien de Provinciale
Commissie zulks gelast; in dit geval mag hem geen beroep openstaan.

De Provinciale Commissie kan aan de Productiecommissaris voor de veeteelt voor
haar gebied aanvullende voorwaarden, aan ontheffing van het verbod van kunstmatige
inseminatie te verbinden, voorstellen.

a. in bepaalde gevallen aan het verlenen van ontheffing speciale voorwaarden te
verbinden;

b. een verleende ontheffing ongedaan te maken, indien blijkt, dat aan de bepalingen
van dit reglement, aan een voorwaarde, als bedoeld onder a, of aan de bepalingen der
statuten en reglementen van de vereniging, voor zover van belang voor de kunstmatige
inseminatie, niet of niet voldoende de hand wordt gehouden.

Het bestaande Reglement voor de uitvoering van de kunstmatige inseminatie bij
runderen in Nederland wordt ingetrokken.

1. Deze beschikking kan worden aangehaald onder de naam van: Reglement Kunst-
matige Inseminatie Rundvee 1949.

2. Zij zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en treedt in werking
met ingang van de dag, volgende op die harer publicatie.

De collega, in mijn ingezonden stukje van 25-5-\'49 aangeduid als schrijver, heeft
mij erop attent gemaakt dat hij het stuk voorkomende op de bladzijden 380—384 van
ons tijdschrift van het vorige jaar niet geschreven heeft. Voor deze verklaarbare fout
bied ik hem bij deze openlijk mijn verontschuldiging aan.

Met belangstelling nam ik kennis van het artikel van Prof. Jansen en H. A. van den
Berg over formalinebehandeling van het rotkreupel bij schapen (afl. no. 12 van 15
Juni 1949).

Gezegd wordt, dat de behandelde schapen, die in hevige mate lijdende waren aan
rotkreupel, werden gekocht van een boer, die ze zelfs reeds had „behandeld" door de
aangetaste hoefjes te dompelen in pure creoline, te besnijden en zelfs met een gloeiende
pook af te branden, doch zonder enig resultaat.

Als het de bedoeling is van deze zin, de behandeling met pure creoline te veroordelen,
dan is dat niet juist. Immers, de klauwen waren niet naar behoren besneden, zoals blijkt
uit de beschrijving van de toegepaste therapie, waarbij een nauwgezette chirurgische
behandeling aan het formalinebad voorafging en uit de afgedrukte foto\'s.

Had de boer de hoefjes goed besneden, en de pure creoline er met een borstel stevig
ingewreven, dan zouden zijn resultaten ongetwijfeld gunstiger zijn uitgevallen. Honder-
den schapen zijn door toepassing van deze behandeling genezen, zonder recidief.

Ik vermoed, dat dezelfde boer door in plaats van creoline formaline te gebruiken,
evenmin herstel zou hebben verkregen.

Schrijvers wijzen erop, dat het niet voldoende is, slechts oppervlakkig de condylo-
mateuze woekeringen weg te nemen, omdat dan het aan de oppervlakte gelegen weefsel verhardt
en daaronder het proces rustig voortwoekert. Inderdaad! In de praktijk zal dit er echter toe
leiden — de meeste boeren zijn bang voor bloed —- dat bij niet zeer nauwkeurig onder-
zoek menig dier hersteld zal worden verklaard, dat het in werkelijkheid niet is. Bij even-
tuele verkoop, die is te verwachten, zal dit tot verspreiding van het rotkreupel aanleiding
geven.

De ervaring zal dus moeten leren, of de formalinebehandeling, toegepast door de eigenaren,
het resultaat zal opleveren, dat schrijvers zich voorstellen.

Naar mijn mening is het verkregen succes niet in de eerste plaats te danken aan de
formaline, doch aan de chirurgische behandeling. Geschiedt deze goed, dan wordt ook
met pure creoline en andere middelen herstel verkregen. Uitgemaakt kan worden, welke
therapie in de praktijk de voorkeur verdient.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, I.essinglaan 104, Park „Oog in AI", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironummer 511606 van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Vertegenwoordiging van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op het
14e Internationale Veeartsenijkundige Congres te Londen.

Het Algemeen Bestuur heeft Dr. Y. M. Kramer, voorzitter van het Nationale Comité,
aangewezen als vertegenwoordiger van de Maatschappij op het 14e Internationale
Veeartsenijkundige Congres te Londen, dat gehouden wordt van 8—13 Augustus.
Direct na afloop hiervan vertrekt Dr. Kramer naar een Zuivelcongres te Stockholm.
In verband hiermee zal de onder-voorzitter G. S. E. Vegter te Holten, Tel. K 5483—394
van 6—20 Augustus het voorzitterschap waarnemen.

Vertegenwoordiging van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op het
Congres van de National Veterinary Medical Association of Great-Britain
and Ireland.

Het Algemeen Bestuur heeft als vertegenwoordiger van de Maatschappij op het
Congres van de N.V.M.A. of Great Britain and Ireland (12—15 Aug.) aangewezen
Dr. W. A. de Haan. Daar deze eerst privé het Internationale Veeartsenijkundige Congres
zal bijwonen, zullen de meest noodzakelijke werkzaamheden van het Secretariaat van
6—16 Aug. eveneens door collega Vegter waargenomen worden.

Alle correspondentie kan echter naar het bureau van het Secretariaat gezonden
worden.

Voor dringende aanvragen betreffende waarneming of assistentie kan men zich
rechtstreeks met collega Vegter in verbinding stellen.

Bij nadere informatie is gebleken, dat behalve de reeds eerder vermelde dierenartsen,
ook collega J. C. A. Verheul, Bossendijk 4, Oudenbosch, op 5 Augustus zijn 40-jarig
dierenarts-jubileum hoopt te gedenken.

Op verzoek van de Directeur van de Postzegelactie „Vergeet-hen-niet" worden alle
leden opgewekt in het tijdvak van 1 Aug.—30 Sept. a.s. te frankeren met „Vergeet-
hen-niet" postzegels, waarmee veel leed verzacht kan worden in Nederland en Indonesië.

De afdeling vergaderde op Donderdag 14 Juli \'s avonds om 8 uur in Hotel Noord-
Brabant.

Met zeer veel animo werden de ingekomen stukken behandeld, ook onze afdeling
steunt het voorstel van het Hoofdbestuur inzake Hulpkrachten.

Gelukkig was er deze keer wel tijd voor vrije mededelingen en rondvraag. Inlichtingen
werden gevraagd over enttarieven in de provinciale grensgebieden; abortus-entingen
en melkonderzoek op abortus door de gezondheidsdienst kwamen ter sprake; Prof.

Teunissen gaf in overweging aansluiting te zoeken bij de Centrale van Hogere Ambte-
naren; terwijl tot slot Prof. ten Thije de vraag aan de orde stelde of de bruine verkleuring
van het vet van sommige slachtpaarden aanleiding geeft tot koopvernietiging.

In zijn openingswoord heet de Voorzitter, Dr. D. M. Hoogland, in het bijzonder
welkom Dr. van Vloten, als vertegenwoordiger van de Hoofdinspecteur, Dr. Zwart
en de Secretaris der Mij. voor Diergeneeskunde Dr. de Haan. Voorts deelt hij mede,
dat zich wederom enige nieuwe leden hebben aangemeld, zodat het ledental zich nog
steeds in een stijgende lijn beweegt. Maar nog meer verheugend acht hij, dat steeds een
25 a 30-tal leden de vergaderingen bezoekt, zelfs nu er vergaderd werd in een zo excen-
trisch gelegen plaats als Delft.

Bij de behandeling der huishoudelijke zaken, kwam ter sprake, dat met het Hoofd-
bestuur der Maatschappij overeengekomen was, dat in het Tijdschrift geen advertenties
meer zouden worden opgenomen, indien deze een oproep voor een vacante betrekking
bevatten en het aangeboden salaris niet voldoet aan de door de commissie-UBBiNK ge-
geven richtlijnen. In de eerste plaats worden advertenties, die hieraan niet voldoen,
schadelijk geacht voor de stand der dierenartsen en in de tweede plaats kan uit de
weigering tot opname een nuttig contact tussen gemeentebestuur en Maatschappij ont-
staan. De vergadering besluit, dat getracht moet worden ook de verschillende bonden
van ambtenaren tot een zelfde gedragslijn te brengen; een drietal leden, aangesloten
bij de drie verschillende grote organisaties, zal zich hierover verstaan met de bond,
waarbij zij aangesloten zijn.

Bij de vrije mededelingen werd v.n.1. ac keuringsbeslissing bij vergiftiging uitvoerig
besproken. Vooral het geval van nicotine-vergiftiging, waardoor in een half uur tijd
acht runderen stierven, hetgeen door de voorzitter uitvoerig werd behandeld, had aller
belangstelling. Hoewel in de meeste gevallen van vergiftiging de keuringsuitspraak vrij
gunstig kan zijn, bleek uit het chemisch onderzoek van het vlees, verricht aan het Rijks-
instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht, dat bij nicotine grote voorzichtigheid
geboden is.

Tijdens de uitvoerige discussie in aansluiting op deze mededeling werd er op gewezen,
dat grote hoeveelheden sterke vergiften o.a. nicotine, loodarsenaat, enz. vrij in de handel
zijn. Er wordt vaak op de meest nonchalante wijze mee omgesprongen; herkennings-
tekenen ontbreken vaak, terwijl ieder drankje, dat een practicus afgeeft en gif bevat
duidelijk als zodanig moet worden gemerkt. Ongelukken kunnen dan ook niet uitblijven.
De vergadering besloot de Hoofdinspectie op dit euvel te wijzen.

Nadat besloten was, dat de volgende vergadering in de tweede helft van September
zou worden gehouden te Breda (2 dagen) sloot de voorzitter de vergadering en zette
men zich met verschillende gasten aan de lunch. Hierna werd een bezoek gebracht
aan het Laboratorium voor Microphysica van de Technische Hogeschool, waar een
zeer interessante demonstratie van het electronenmicroscoop werd gegeven.

Onze groep kan weer terug zien op een zeer geslaagde vergadering, terwijl de hun
echtgenoten vergezellende dames genoten zullen hebben van de mooie plekjes, waaraan
Delft zo rijk is, en waarheen zij zowel \'s morgens als \'s middags onder deskundige leiding
zijn gebracht.

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina\'s van het boekje
steeds worden vermeld.

H. M. H. L. Horbach; 1948: YYittem, Sinselbeek A 361 is thans telefonisch bereikbaar
onder no. 409 Gulpen (pag. 68).

A. N. Lef.rmakers; 1949; Helvoirt, nader adres ,,de Beuken" A 58a, tel. 256 (voor-
lopig); gr- 537473; ^p (pag- 73)-

A. M. Naaktgeboren, voorheen Halfweg, thans Enschede, Boddenkampstraat 47;
tel. 375 Glanerbrug (tussen 8 en 9 uur); gr. 412737; Dir. Coöp. Ver. voor K. I. te Enschede
(pag. 76).

Dr. M. van Zwieten, voorheen \'s Gravenhage, thans Buitenzorg, Hotel „Salak";
verbonden aan het Veeartsenijkundig Instituut (pag. 92).

D. van den Akkf.r; 1949: tijdelijk adres Utrecht, Willem Arntszkade 78: gr. 455864;
nadere gegevens volgen (pag. 52).

Jhr. P. B. Alberda van Ekenstein; 1949; Ter Apel, Schotlaan 5; tel. 23; gr. 501155
(pag- 52)-

P. Feenstra 1949; Ruinerwold B 292. P. (in associatie met Dr. H. Jalving), (pag. 62).

W. M. Gotink; 1949; Zwolle, Prins Hendrikstraat 22a; dierenarts prov. G. v. D. in
Overijssel (pag. 63).

M. C. J. Priems; 1949; Tilburg, St. Josephstraat 50; tel. nog niet bekend; 1\' (pag. 79).

Met ingang van 1 Juli is benoemd tot Hoofd van de Keuringskring Woerden J. Drijf-
hout, thans keuringsveearts te Woerden (pag. 60).

Met ingang van 1 Juni 1949 is benoemd tot tijdelijk rijkskcurineester in bijz. dienst
Ghr. Mus. te Rhenen (pag. 76).

Met ingang van 1 Juli 1949 zijn benoemd tot plv. Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst in het district Overijssel: H. Nikkels te Tubbergen (pag. 77);

Bij gemeenteraadsbesluit van 3 Juni 1949 is benoemd tot adjunct-directeur aan het
Openbaar Slachthuis te Alkmaar Dr. Th. S. Zwanenburg, thans bacterioloog prov.
G. v. D. in Noord Holland (pag. 92).

Met ingang van 1 Juni 1949 is, wegens vertrek uit het district waarin hij destijds
benoemd is, eervol ontslag verleend aan J. C. Colder te Zeist als plv. Inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst in het district Zuidelijk Zuid-Holland.

1 In Jiolom A: waarden, welke berusten op literatuuruitkomsten van chemische bepalingen.

In kolom B: waarden, welke berusten op literatuuruitkomsten van microbiologische bepalingen en op de colorimetrische bepaling van Horn, Jones en Blum (56).

Uit het Instituut voor Moderne Veevoeding „de Schothorst" te Hoogland
bij Amersfoort onder leiding van Dr. J. GRASHUIS.

Steeds meer komt men tot de overtuiging, dat de eiwitwaarde van onze
voedermiddelen niet door één enkel getal (stikstofgehalte X 6.25) is uit
te drukken en als gevolg hiervan komt, ook voor de praktijk, het belang
van een grondige kennis van de gehalten aan aminozuren steeds duidelijker
naar voren. Enige jaren geleden heeft Block met zijn medewerkers enkele
lijsten samengesteld, waarin de gehalten aan verschillende aminozuren
•van diverse producten werden weergegeven (15, 17, 21)¹), lijsten, welke
ook in ons land veel worden gebruikt.

Een grote verdienste van Block is de door hem gevolgde methode
zijn getallen uit te drukken in grammen van de verschillende aminozuren
per 16 g stikstof dus per 16 X 6.25 = 100 g eiwitachtige stoffen. De be-
doeling van deze werkwijze is, dat men met behulp van deze getallen
en het stikstofgehalte van de producten op eenvoudige manier de aminy-
zuurgehalten in percenten van het product kan berekenen. Stilzwijgend
werd hier aangenomen, dat voor elke grondstof de verhouding tussen
een of ander aminozuur en de totale hoeveelheid stikstof constant is.

Dat deze aanname voor de practische toepassingen in de voedingsleer
verantwoord is, bleek o.a. uit aan gras en aardappelen verricht onderzoek
(87, 90).

Daar de bovengenoemde lijsten reeds enkele jaren oud zijn (er werd
geen literatuur van na 1945 in verwerkt) en daar er niet speciaal de nadruk
op voer de veevoeding belangrijke producten in werd gelegd, leek het ons
gewenst een dergelijke lijst samen te stellen, waarin een aantal, ook voor
Nederland, belangrijke voedermiddelen waren opgenomen. Te meer kwam
dit belang naar voren door het feit, dat juist in de allerlaatste jaren de
techniek van de aminozuurbepalingen zeer is vooruit gegaan. Wij hebben
dan ook ons best gedaan bij de opgave van onze getallen met de meest
recente literatuurgegevens (tot en met Maart 1949) rekening te houden.

In onderstaande tabel zijn de gehalten van een en dertig producten
aan arginine, histidine, lysine, tryptophaan, cystine, methionine, tyrosine,
phenylalanine, threonine, leucine, isoleucine en valine opgenomen.

Uit de aard der zaak heeft het samenstellen van een lijst als hier wordt
gegeven, een subjectieve zijde. Zo zal men bijvoorbeeld voor een bepaald
aminozuur groter waarde toekennen aan cijfers, welke met behulp van
een microbiologische bepalingsmethode zijn verkregen; voor een ander
aminozuur daarentegen meer aan langs chemische weg verkregen getallen.
Ook zal men vaak de uitkomsten uit een of ander laboratorium in waar-
dering hoger of lager aanslaan.

1 De tussen ( ) gegeven cijfers hebben betrekking op de aan het eind van dit artikel
gegeven literatuurlijst.

Teneinde een contrôle van de door ons gegeven waarden mogelijk te
maken, hebben wij daarom achter ieder cijfer tussen () de nummers uit
de literatuurlijst gegeven van de publicaties, welke wij bij het tot stand
komen van het betreffende cijfer ernstig in aanmerking hebben genomen.
Om echter de overzichtelijkheid van onze lijst niet verloren te laten gaan,
hebben wij nooit meer dan 5 literatuurverwijzingen opgenomen, ook niet
in de vele gevallen, dat een groter aantal artikelen, waarin vaak eveneens
zeer reële waarden voorkwamen door ons werd geraadpleegd. Indien
mogelijk hebben wij voor opname in de lijst steeds onze keus doen vallen
op onderzoekingen, welke met behulp van onderling verschillende bepalings-
methoden werden uitgevoerd. Ook hebben wij veelal speciale nadruk
op de meest recente publicaties gelegd.

Vanzelfsprekend hebben wij bij het opstellen van de tabel geen uit-
eindelijk gebruik gemaakt van de in bovengenoemde overzichtstabellen
gegeven cijfers; wel echter in sommige gevallen van in 2 van deze publi-
caties (15, 17) gegeven waarden, welke de resultaten weergaven van door
Block en Bolling zelf uitgevoerde bepalingen („unpublished data").

De nummers van de artikelen, welke resultaten opleverden, die voor
het opstellen van de diverse cijfers op de lijst wel bestudeerd, maar toch
om een of andere reden niet ernstig in aanmerking kwamen, hebben wij
weggelaten; b.v. de tryptophaanbepalingen van Edwards c.s. (33) en de
tyrosinebepalingen van Baumgartkn c.s. (9), welke naar onze mening
vrijwel steeds respectievelijk veel te hoge en veel te lage uitkomsten hebben
gegeven.

Wat dc aminozuren arginine, tryptophaan en tyrosine betreft, hebben
wij naast waarden uit de opgenomen literatuur, in enkele gevallen nog
aan resultaten van op ons Instituut uitgevoerde bepalingen een zekere
waarde toegekend, terwijl, voordat de definitieve cijfers voor gelatine en
caseïne gegeven werden, het overzicht van Chibnall (27) werd bestudeerd.

Hoewel wij al onze eindwaarden tot op één decimaal hebben opgegeven,
spreekt het vanzelf, dat niet aan alle getallen dezelfde nauwkeurigheid
kan worden toegekend. In de eerste plaats is de precisie, waarmee de be-
palingen verricht kunnen worden, niet voor alle aminozuren gelijk; in
de tweede plaats zullen speciaal de cijfers, welke op één enkele literatuur-
waarde berusten, vaak met de nodige voorzichtigheid bekeken moeten
worden.

Zo zal bijvoorbeeld duidelijk zijn, dat veel van de opgegeven gehalten
aan cystine en tyrosine, voor welke aminozuren relatief zeer weinig lite-
ratuuruitkomsten te vinden waren, bij voortschrijden van het onderzoek,
nog wel enige verandering kunnen ondergaan.

Wat het methionine betreft, hebben wij de volgende moeilijkheid gehad.
In de bovengenoemde oudere overzichtstabellen berusten de waarden
voor dit aminozuur vrijwel uitsluitend op resultaten van chemische be-
palingen, welke voornamelijk met behulp van de methode van Mac
Carthy en Sullivan (84) verricht waren. Gedurende de laatste jaren
zijn echter voor methionine vooral microbiologische bepalingen uitgewerkt
en verricht en voor de natuurlijke grondstoffen bleken deze meestal aan-
zienlijk lagere waarden op te leveren.

Wij hebben gemeend voor methionine in onze tabel 2 cijfers op te moeten
geven, en wel :

In kolom A: de waarden, welke berusten op bovengenoemde uitkomsten
van chemische bepalingen;

in kolom B: de waarden, die op resultaten van microbiologisch onderzoek
steunen.

Nu schijnt het momenteel wel duidelijk, dat, wanneer het gaat om een
waardering van het in natuurlijke voedermiddelen aanwezige werkelijke
methionine, de methode van Mac Carthy en Sullivan te hoge uitkomsten
geeft. Belangrijke argumenten voor de meerdere juistheid van de langs
microbiologische weg verkregen resultaten in dit opzicht zijn gelegen in
de volgende publicaties.

Lyman c.s. (83) hebben hun microbiologisch (met behulp van twee
microörganismen) verkregen waarden vergeleken met de cijfers na een
chemische methode, nl. een toepassing van de wijziging van Csonka en
Denton (28) op de methode van Mac Carthy en Sui.livan, en een zeer
goede overeenstemming gevonden.

Horn, Jones en Blum verkregen met hun colorometrische methionine -
bepalingen (56) vrijwel dezelfde waarden als met de microbiologische (57);
ook voor de. eerstgenoemde cijfers (56) hebben wij daarom een plaats
in kolom B ingeruimd.

Daar men kan verwachten, dat mogelijke foutenbronnen voor beide
methoden geheel verschillend zullen zijn, kan men inderdaad de gevonden
overeenstemmingen als een argument voor de juistheid van de hier verkre-
gen uitkomsten opvatten.

Dat een» aantal van de microbiologische waarden iets aan de lage kant
zal liggen, blijkt o.a. uit enkele zeer recente opmerkingen. Zo vonden
Henderson en Snell (49), dat d- methionine in aanwezigheid van het
natuurlijke 1- methionine niet steeds volledig zonder activiteit is; wanneer
in die gevallen het synthetische dl- methionine als standaard is gebruikt,
zullen de zo verkregen waarden iets naar boven gecorrigeerd moeten
worden. Verder bleek uit de ervaring van Kuiken en Lyman (72), dat
een aantal van de door Stokes c.s. (106) verkregen resultaten te laag
moet zijn. Enkele cijfers, welke, t.o.v. andere „microbiologische uitkomsten"
kennelijk te laag zijn geweest, hebben wij voor het samenstellen van de
getallen voor kolom B uit onze tabel daarom laten vervallen. Verder
willen wij wijzen op het feit, dat een aantal resultaten uit de publicatie
van Riesf.n, Schweigert en Elvehjem (97), volgens later verricht onder-
zoek (44) te hoog moet zijn geweest.

Terwijl, zoals in het bovenstaande is uiteengezet, de waarden van
kolom B van de hoeveelheden aanwezig werkelijk methionine vrijwel
zeker een juister beeld geven dan de waarden van kolom A, zijn momenteel
nog zeer sterke argumenten aanwezig om deze laatste kolom voor bereke-
ningen op het gebied vari de veevoeding wel degelijk mede in aanmerking
te nemen. Wanneer men bv. aan de norm van Almquist (4a) voor de
methioninebehoefte van groeiende kuikens tegemoet wil komen en de
waarden uit kolom B als grondslag zou nemen, was de samenstelling van
een opfokvoer niet uit te voeren, wanneer men tenminste niet zijn toevlucht
wil nemen tot een volkomen onmogelijk hoog eiwitgehalte. In dit verband
kan de publicatie van Grau en Almquist (41) zeer belangrijk worden
geacht. Hier werd volgens de methode van Mac Carthy en Sullivan
in een aantal voedermiddelen het methioninegehalte bepaald en bovendien

langs biologische weg met behulp van kuikens. Het resultaat was een zeer
bevredigende overeenstemming.

Een en ander hangt natuurlijk samen met het feit, dat voor een aantal
dieren de „biologische methioninewaarde" van diverse voedermiddelen
aanzienlijk hoger is dan met het werkelijk gehalte aan dit aminozuur
overeenkomt.

Wij willen onze opmerkingen over methionine niet besluiten zonder
erop te wijzen dat er voor de zuivere eiwitten, gelatine, caseïne en lactal-
bumine een behoorlijke overeenstemming bleek te bestaan tussen de resul-
taten van het chemische en het microbiologische onderzoek, zoals trouwens
ook voor het menselijk bloedglobine bleek (76a).

Wanneer wij de verzamelde resultaten voor de diverse producten aan
een nadere korte beschouwing onderwerpen, valt het bij de granen (gerst,
haver, mais, rogge en tarwe) allereerst op, dat zulk een vérgaande gelijkheid
in aminozuursamenstelling van het eiwit bestaat. Dit gelijke beeld kwam
bij de oudere lijsten niet in dezelfde mate naar voren en alles wijst er op,
dat een aantal vermeende verschillen in eiwitsamenstelling indertijd slechts
op onnauwkeurigheden in de toenmalige analysemethoden berust moeten
hebben.

Toch zijn er bij de granen ook enkele duidelijke verschillen, vooral kan
gewezen worden op het hoge argininegehalte bij haver en het lage trypto-
phaangehalte bij mais. Ook het hoge leucinegehalte bij mais is in het oog
lopend.

Verder blijkeji de aminozuursamenstellingen van maiskiememcn tarwe-
kiemen wel buitengewoon veel overeenkomst te vertonen, terwijl de over
het algemeen logische verschillen tussen mais, maisglutenmeel en mais-
kiemcn onderling, als een steun voor de opgegeven cijfers opgevat kunnen
worden.

Van maiskiemen en tarwekiemen vallen vooral ook de hoge arginine-
en lysinecijfers op.

Over de bijproducten der oliebereiding zijn slechts weinig bijzonder-
heden te vermelden; t.o.v. de granen vallen de hoge argininecijfers op.
Voor sesammeel en zonnebloempitmeel stonden slechts weinig literatuur-
gegevens tot onze beschikking; de nauwkeurigheid van de cijfers zal hier-
door ongunstig beïnvloed zijn geweest.

Wat de waarden voor grasmeel betreft, kunnen we het volgende op-
merken. De oudere waarden van de medewerkers van Chibnall (77, 78,
79, g2, 107) hebben wij ontleend aan de berekeningen in zijn boek (26)
en bovendien met de oorspronkelijke literatuur geverifieerd. Van de in
de tabel voor dit product opgenomen literatuurverwijzingen hebben een
aantal betrekking op resultaten van onderzoek aan geïsoleerde graseiwit-
preparaten en op de aminozuursamenstelling van het werkelijk-eiwit -
gedeelte van gras (26, 37, 80, 81, 87), andere daarentegen op het gehele
product (9, 88, 89). Wanneer we de waarden voor arginine, tryptophaan
en tyrosine in Lolium perenne beschouwen (87, 88) dan blijkt, dat deze
waarden uitgedrukt in grammen totaal- aminozuur per 16 g totaal- stikstof
ongeveer 4/5 gedeelte bedragen van de waarden voor in werkelijk- eiwit
gebonden- aminozuur per 16 g werkelijk- eiwitstikstof.

Zonder meer zal het duidelijk zijn, dat voor een beoordeling van de
waarde voor het dier de totale hoeveelheden van de verschillende amino-

zuren van belang zijn en niet slechts die hoeveelheden, welke in het wer-
kelijk-eiwitgedeelte zijn ingebouwd.

De waarden, welke dus met behulp van graseiwitpreparaten zijn ver-
kregen, zullen dus meestal aan de hoge kant zijn in vergelijking met
waarden voor de totale hoeveelheden aminozuren; hiermee hebben wij
zo goed mogelijk rekening gehouden. Hier is dus niet zonder meer van de
verschillende waarden .een gemiddelde genomen. Voor correcties hebben
wij veelal gebruik gemaakt van onze eigen gegevens over het niet-eiwit
stikstofgedeelte in gras.

Daar de waarden van Baumgarten c.s. (9) voor gras in een aantal
gevallen ongetwijfeld aan de hoge kant liggen, hebben wij daar, waar ons
cijfer uitsluitend van zulk een waarde afhing, dit onder voorbehoud tussen
[ ] gegeven.

Voor lucerne kunnen in principe dezelfde opmerkingen als voor gras
gelden. Uit die onderzoekingen, waarin gelijktijdig aminozuurbepalingen
aan geïsoleerd graseiwit en geïsoleerd lucerneeiwit zijn verricht, is wel
gebleken, dat de samenstelling van het werkelijk-eiwitgedeelte van deze
beide producten een zeer vérgaande overeenkomst vertoont. Het kan dan
ook niet verwonderen, dat onze cijfers voor gras en lucerne weinig verschil
te zien geven. Ook hieruit blijkt wel dat de uitsluitend van de publicatie
van Baumgarten c.s. afhangende cijfers bij gras voor methionine (kolom B),
threonine, leucine en isoleucine vrijwel zeker veel te hoog zullen zijn.

Zonder meer is uit de cijfers voor gras en lucerne de wel zeer uitstekende
kwaliteit van het bladeiwit af te leiden.

Ook bij aardappelen hebben we deels te maken met onderzoekingen,
welke aan geïsoleerde eiwitpreparaten zijn verricht (45, 46, 104), terwijl
andere proeven zowel over de totale aminozuursamenstelling als over
de opbouw van het werkelijk-eiwitgedeelte handelen (90, 105).

Gezien het feit, dat bij dit product wel een zeer groot gedeelte van de
stikstof (ongeveer de helft) niet tot het werkelijk-eiwit behoort, was in
sommige gevallen een correctie van de waarden uit de eerste groep van
publicaties moeilijk en werd iets meer rekening met de gegevens uit de tweede
groep van artikelen gehouden. De waarden voor leucine en isoleucine
zijn de resultaten van door Groot (45) aan geïsoleerd aardappeleiwit
verrichte onderzoekingen en worden in onze tabel vanzelfsprekend tussen
[ ] gegeven.

Voor erwten en bonen blijken de resultaten van aan geïsoleerde eiwit-
preparaten verrichte bepalingen slechts weinig hoger te liggen dan die,
welke op de totale hoeveelheden aminozuren betrekking hebben; de
hoeveelheid niet-eiwitstikstof is bij deze producten relatief ook gering.
Speciale correcties hebben wij hier dan ook niet aangebracht. Voor erwten
en bonen valt de grote onderlinge overeenkomst in aminozuursamenstelling

Wat de groep dierlijke producten betreft kan opgemerkt worden, dat we,
daar voor beendermeel niet steeds literatuurwaarden bekend zijn, ook
gelatine in onze lijst hebben opgenomen. Voor die aminozuren, waar voor
beide producten waarden tot onze beschikking stonden, bleek een zeer
grote overeenkomst in aminozuursamenstelling te bestaan; het lijkt dus
voorlopig wel verantwoord om voor cystine, methionine en tyrosine bij
beendermeel van de bij gelatine behorende waarden gebruik te maken.

bumine in onze lijst opgenomen; ook hier bleek een zeer goede overeen-
stemming tussen beide producten te bestaan.

Het is ons een voorrecht Dr. J. Grashuis te kunnen danken voor zijn
belangstelling gedurende deze literatuurstudie.

After a study of the literature, a list is given of the percentages (calculated to 16 g N)
of arginine, histidine, lysine, tryptophane, cystine, methionine, tyrosine, phenylalanine,
threonine, leucine, isoleucine and valine in a number of feeds and proteins, which are
important for animal nutrition.

The products are: 1 barley, II oats, III yellow corn, IV rye, V wheat, VI corn gluten
meal, VII corn germs, VIII wheat germs, IX wheat bran, X peanut meal, XI cottonseed
meal, XII linseed meal, XIII sesame meal, XIV soybean meal, XV sunflowerseed meal,
XVI grass meal, XVII alfalfa meal, XVIII potatoes, XIX peas, XX beans, XXI dried
yeast, XXII tankage, XXIII fish meal, XXIV liver meal, XXV blood meal, XXVI bone
meal, XXVII gelatine, XXYIII skimmilk powder, XXIX casein, XXX dried whey
and XXXI lactalbumine.

The figures I — XXXI have relation to the figures in the list; the figures, given
between ( ) after each percentage to the bibliography.

Only those studies are referred, which resulted, in the composer\'s opinion, in accep-
table values; in no case more than 5 references are given.

Various reasons why certain studies are referred and others are omitted, arc given
and the results are discussed.

For methionine two columns are given: column A, the higher percentages after a
chemical determination, column B, the results after microbiological determinations.
The practical utility of the figures of both columns are fully discussed.

(4) H. J. Almquist, Proteins and amino acids in animal nutrition. F. E. Booth
Company, Inc., San Francisco, 1946.

(5) H.J. Almquist, E. Mecchi, F. H. Kratzer en C. R. Grau, J. Nutrit. 24, 385
(■942).

(7) H. D. Baernstein, J. Biol. Chem. 97, 669 (1932).
(7a) H. D. Baernstein, id. 115, 25 (1936).

(10) E. F. Beach, S. S. Bernstein, O. D. Hoffman, D. M. Teague en I. G. Macy,
J. Biol. Chem. 139. 57 (1941).

(14) H. W. Berkhout, Chemische en enzymatische bepalingen van aminozuren.
Diss. Amsterdam. 1948.

(Bij het samenstellen van onze tabel hebben wij geen gebruik gemaakt van de hier

gegeven overzichtstabellen; wel in enkele gevallen van uitkomsten van door
Block zelf uitgevoerde bepalingen: „unpublished data").

(17) R. J. Block en D. Bolling, The amino acid composition of proteins and foods.
C. C. Thomas. Springfield, 111. 1945 (Second printing 1947). (Bij het samen-
stellen van onze tabel hebben wij geen gebruik gemaakt van de hier gegeven
overzichtstabellen; wel in een aantal gevallen van uitkomsten van door de auteurs
zelf verrichte bepalingen: „unpublished data").

(23) E. Brand, R. J. Block, B. Kassf.ll en G. F. Cahill, J. Biol. Chem. 119, 669
(■937)-

(26) A. C. Chibnall, Protein metabolism in the plant. New Haven, Yale University
press. 1939.

(29) D M. Doty, M. S. Bergdoll, H. A. Nash en A. M. Brunson, Cereal Chem.
23, 199 (1946).

(30) M. S. Dunn, M. N. Camien, S. Shankman en H. Block, J. Biol. Chem. 163,
577 (1946)-

(33) L. E. Edwards, R. R. Sealock, W. W. O\'Donnell, G. R. Bartlett, M. B.
Barclay, R. Tui.ly, R. H. Tybout, J. Box en J. R. Muri.in, J. Nutrit. 32,
597 (1946)-

(43) I. T. Greenhut)¹ B. S. Schweigert en C. A. Elvehjem, J. Biol. Chem. 162,
69 (1946).

(45) E. H. Groot, Arch. Néerl. Physiol, de l\'homme et des animaux. 28, 358 (1946).

(51) S. \\V. Hier, C. E. Graham, R. Freides en D. Klein, j. Biol. Chem. 161, 705

(65) R. Johanson en J. W. H. Lugg, Australian J. Exptl. Biol. Med. Sci. 24, 321
(1946) [ref. Chem. Abstr. 41, 6933].

(66) D. B. Jones, C. E. F. Gersdorf en O. Moeller, J. Biol. Chem. 62, 183 (1924—

(74) K. A. Kuiken, W. H. Norman, C. M. Lyman, F. Hale en L. Blotter, J. Biol.
Chem. 151, 615 (1943).

(76a) A. C. v. d. Linden, De microbiologische aminozuurbepaling, etc. Diss. Amster-
dam 1949.

(83) C. M. Lyman, O. Mosely, B. Butler, S. Wood en F. Hale, J. Biol. Chem.
166, 161 (1946).

(85) L. W. Mc Elroy, D. R. Clandinin, W. Lobay en S. I. Pethybridge, J. Nutrit.
37, 329 (1949).

(89) Th. J. de Man en K. Bos, Mededeling „de Schothorst" Dec. 1947 [de hier
opgegeven gehalten zijn ook bij (90) vermeld].

(96) W. H. Riesen, D. R. Clandinin, C. A. Elvehjem en W. W. Cravens, J. Biol.
Chem. 167, 143 (1947 .

(97) W. H. Riesen, B. S. Schweigert en C. A. Elvehjem, J. Biol. Chem. 165, 347
(1946).

106) J. L. Stokes, M. Gunness, I. M. Dwyer en M. C. Caswell, j. Biol. Chem.
160, 35 (1945).

Van het in 1940 in Londen verschenen boek „The conquest of bacteria" van F.
Sherwood Taylor verscheen een Nederlandsche vertaling, verzorgd door J. Beekman,
bij La Rivière en Voorhoeve te Zwolle. De vertaling stond onder toezicht van een arts.

De titel typeert het boek; de inhoud is namelijk gekenmerkt door een zekere opper-
vlakkige overmoedigheid. Het boek wordt aangeprezen als te zijn een werk in een op de
werkelijkheid ingestelden stijl, die tegelijk overrompelt en bekoort, zoodat ook hij, die
meent voor een werk als dit geen belangstelling te hebben, het aan één stuk door uitleest.
Het is mogelijk, dat door de vertaling veel van den stijl verloren is gegaan; hoe het ook
zij, dit werk, in Nederlandsche vertaling, maakt een vrij stijllooze en slordige indruk.
Bovendien is de inhoud soms onjuist. In de inleiding wordt gezegd, dat de chemo-thcrapie
„een nieuw wapen in het arsenaal van den geneesheer is" tegen „gewone en ernstige
ziekten". De serumtherapie zou wel „iets" tot ziektegenezing hebben bijgedragen, doch
behalve bij diphtherie zou serumtherapie een onzeker hulpmiddel zijn. (De auteur is
zeker op veterinair gebied wel zeer slecht georiënteerd, anders zou hij geweten hebben,
hoe buitengewoon goed vlekziekteserum, miltvuurserum, etc. kunnen werken). De
auteur erkent, dat er toch nog een niet overwonnen bacterie is, n.1. de tuberkelbacil
(de haam staat op verkeerde wijze afgedrukt; trouwens niet één bacterienaam staat
correct afgedrukt). Het is volgens den auteur echter best mogelijk, dat het geneesmiddel
voor t.b.c. „nu reeds op de plank van den organochemicus ligt".

fn de eerste hoofdstukken wordt een en ander verteld over bacteriologische problemen,
ook over de historie der bacteriologie. Antonie van Leeuwenhoek wordt niet genoemd,
Pasteur wel: „Pasteur was een scheikundige". (Pastei r was a chemist). Hij had het
doel „fabrikaten, den handel of de gezondheid te verbeteren." Het aantal onjuistheden
in dit eerste deel is vrij groot. De auteur zegt ook een en ander over vira (hiermede be-
doelt men het meervoud van het Latijnsche woord virus, waarvan in het Latijn geen
meervoud bestaat. Men vindt als zelfgemaakte meervouden vira, viri, virus; het beste
is echter te spreken van virussen). De ontdekker van het bestaan van virussen, Beyerinck,
wordt niet genoemd. De schrijver noemt de virussen: „niet Jiltreerbare vira"; algemeen
gebruikelijk is om ze juist „filtrcerbaar" te noemen. Als veterinair voorbeeld wordt
gegeven de ,,runderlongontsteking met pleuris."

Op bladz. 45 wordt over teken gesproken alsof het insecten zouden zijn (in plaats
van spinachtige dieren).

Ook het deel, dat op zeer gebrekkige wijze den leek iets wil duidelijk maken over
immunitcitsproblemen bevat zeer vele onjuistheden. Soms zijn de onjuistheden ergerlijk,
b.v. het ongunstige oordeel over de B.C.G.-enting gebaseerd op het drama te Lübeck.
(Door een afschuwelijke blunder heeft men te Lübeck kinderen in plaats van B.C.G.
volvirulente tuberkelbacillen toegediend. De gevolgen waren verschrikkelijk, doch dit
heeft immers niets uit te staan met de B.C.G.).

Verderop worden diverse chemische problemen behandeld. Van \'t Hoff wordt bij de
organische chemie niet genoemd. Het aantal namen van Engelsche onderzoekers daaren-
tegen is in dit 200 bladz. tellende boekje vrij groot; het doet dan ook chauvinistisch aan.

Ons wordt gezegd, dat „de synthetische organische scheikunde een geweldige vlucht
heeft genomen en een steeds toenemende vloed van nieuwe samenstellingen op de
wereld heeft uitgestort." Domagh, de ontdekker van het prontosil moest natuurlijk wel
genoemd worden („hij heeft tegen Engeland gevochten".) Over de sulfonamide genees-
middelen (die „hun sporen verdiend hebben") wordt vrij uitvoerig verteld. Dit deel
is wel beter dan de voorafgaande hoofdstukken, doch platvloersche zinsbouw en woord-
keus blijven storen. De schrijver heeft het over ,,de tuberkelbacil, die geweldige moorde-
naar" of over gonorrhoe „een kwaal, die nu juist niet zpo leuk is."

Met een gevoel van teleurstelling leest men het tenslotte uit en de aanvankelijke
ergernis, dat de groote Nederlanders v. Leeuwenhoek, Beyerink en van \'t Hoff niet
genoemd worden, is veranderd in een gevoel van voldoening; hun namen zouden in
een dergelijk slordig werkje misplaatst aandoen. J. J.

„Die Nervenkrankheiten unserer Hunde", Dr. med. E. Frauchiger und Dr.
med. vet. R. Fankhauser, Medizinischer Verlag Hans Huber, Bern, 1949 (184 blz.).

Het is mij bekend, dat in Bern reeds lange tijd een voortreffelijke samenwerking
bestaat tussen de arts-neuroloog Prof. Frauchiger en enige docenten van de Veterinaire
Faculteit der Universiteit. Als één der vruchten van deze samenwerking verscheen in
1941 het belangwekkende, door Prof. Frauchiger en Prof. Hofmann geschreven boek:
„Die Nervenkrankheiten des Rindes". Thans is wederom van de hand van Prof. Frau-
chiger, nu in samenwerking met Dr. Fankhauser, een bock over zenuwziekten van de
hond verschenen.

Het eerste deel van dit boek behandelt in het kort de embryologie, anatomie en topo-
grafische anatomie van het zenuwstelsel van de hond, terwijl uitvoeriger is stilgestaan
bij de neurologische diagnostiek, waarbij de suboccipitaalpunctie en het liquor-onderzoek
niet vergeten zijn. Het tweede deel is gewijd aan de organische ziekten van het zenuw-
stelsel, het derde aan de psychosen.

De beschrijving van de ziektebeelden wordt verduidelijkt door casuïstische medede-
lingen over een aantal der door de schrijvers zelf waargenomen gevallen. De therapie,
voor zover mogelijk, wordt in een afzonderlijk hoofdstukje behandeld. Men moet zich
hiervan evenwel niet te veel voorstellen.

Voor de critische lezer zijn er wel enkele gedeelten, die niet geheel bevredigend
genoemd moeten worden. Zo wijzen de schrijvers er b.v. op, dat de Carré-encephalitis
een verzamelbegrip is, maar de pogingen, het „vielgestaltige Bild" van deze ziekte
uiteen te rafelen, acht ik niet het best geslaagde gedeelte van dit hoofdstuk. Maar over
het geheel genomen is een goed geschreven en prettig leesbaar werkje als dit, uitermate
geschikt om enigszins wegwijs te worden in de neuro- en psychopathologie, die immers
voor de meeste dierenartsen nog grotendeels terra incognita zijn.

Het boek is in de eerste plaats bestemd voor dierenartsen, doch, waar het vergelijkend-
pathologische element, in het bijzonder bij de psychosen, een belangrijke plaats inneemt,
zal het ook bij humaan-ncurologen en physiologen belangstelling ondervinden. Be-
denkelijker vind ik het, dat de schrijvers het boek ook bestemd hebben voor kynologcn.
De veterinaire neurologie staat nog in haar kinderschoenen en wanneer een dergelijk
boek zich tot dierenartsen en leken gezamenlijk richt, vrees ik, dat de leek zich op
neurologisch gebied weldra gelijkwaardig aan de dierenarts zal voelen, en dit is zeker
niet de bedoeling van de schrijvers.

Voor de dierenarts zij het ter bestudering van harte aanbevolen. Ik aarzel niet,
het een belangrijke bijdrage tot de kennis der neuro- en psychopathologie van de hond
te noemen.

(A. Schoechli, Über die Bekämpfung der Rindertuberkulose während der Somme-
rung, Schweizer Archiv für Tierheilkunde, XCI, 186, 1949).

Schrijver behandelt de tuberculosebestrijding gedurende de weidegang op de Zwit-
serse alpenweiden.

In verschillende kantons zijn reageerders van het weiden op deze gemeenschappelijke
weiden uitgesloten. In andere zijn afzonderlijke weiden voor de reageerders aangewezen.
Schrijver betreurt het dat geen onderscheid wordt gemaakt tussen vee van tuberculose-
vrije stallen en negatieve dieren uit niet tuberculosevrije gecontroleerde of uit onge-
controleerde bedrijven.

Teneinde de geringe betrouwbaarheid van het vrij zijn van tuberculose bij een
„Sömmerungsweide" te bewijzen, als deze voor 50 % uit dieren van ongecontroleerde
bedrijven bestaat, die zijn toegelaten op grond van tuberculinatie, werd in 1947 het
zogenaamde tuberculosevrije deel van een der grootste jongveeweiden van Aargau
6 weken na de toelating overgetuberculineerd. Van de 117 dieren bleken er 19 dus
17 % te reageren. Op twee uitzonderingen na waren deze dieren afkomstig van ongecon-
troleerde bedrijven. Voor de goede uitvoering van het eerste onderzoek staat schrijver in.
Hij staat daarom zeer sceptisch tegenover conclusies, getrokken uit eenmaal tuberculi-
neren van vee van besmette of onbekende herkomst.

d. De „YVeidehirt" moet dieren die hij van klinische tuberculose verdenkt afzonderen
en aan de „Kantonstierarzt" melden.

Bij de controle van niet-rcagercnd jongvee in de weide in 1948 C ä 7 weken na het
inscharen waren van de 279 dieren afkomstig van niet tbc-vrije gecontroleerde bedrijven
er 22 die nu wel reageerden. Dit zou wijzen op onvoldoende afscheiding van het ge-
zonde jongvee van het besmette gedeelte van het bedrijf.

De klinische betekenis van de bacillendichtheid in tuberculeus sputum. W. Bronkhorst en J.
K. Kraan, Ned. T. v. Gencesk. dl. 93 II (1949) blz. 1299.

Uitvoerig quantitatief microscopisch sputumonderzoek bij lijders aan longtuberculose
heeft Bronkhorst en Kraan (Ned. T. v. Genecsk. dl. 93 II (1949) blz. 1299) de over-
tuiging gegeven, dat er een zeer enge correlatie bestaat tussen de bacteriedichtheid en
de aard der tuberculeuze longprocessen.

Voor dit quantitatief sputumonderzoek leent zich slechts vers sputum, dat opgegeven
wordt na de nacht.

De door de schrijvers onderscheiden graden van bacteriedichtheid corresponderen in
belangrijke mate met de röntgenologisch waargenomen caverne-grootte. Daarnaast
heeft vanzelfsprekend ook de mate van activiteit van het proces beduidende invloed
op de bacteriedichtheid.

Bij negatief microscopisch onderzoek en positieve kweekproef (cavia- en Löwenstein-
enting worden vrijwel even gevoelig geacht) heeft de patiënt zeer waarschijnlijk een
ulcereus proces.

Bij periodiek onderzoek van patiënten met behulp van clinisch-röntgenologische
waarnemingen en bacterietellingen ondersteunen de hierbij verkregen gegevens elkaar
op zeer gelukkige wijze en krijgt men de meest betrouwbare aanwijzingen omtrent de
richting, waarin de tuberculeuze processen zich ontwikkelen.

The effect of combined therapy with streptomycin, para-amino salicylic acid and promin on the
emergence of streptomycin-resistant strains of tubercle-bacilli. A. Karlson, K. Pfuetze, D.
Carr, W. Feldman and H. Hinshaw. Proc. of the Mayo Clinic. Vol. 24 (1949) p. 85.

Na de waarneming van Youman over de gewenning van humane tuberkelbacteriën
aan streptomycine bij de behandeling van t.b.c-patiënten met dit antibioticum, een be-
vinding, die door anderen kon worden bevestigd, constateerden Middlebrook en
Yegian, dat deze gewenning in vitro veel langzamer verliep wanneer aan het cultuur-
medium diaminodiphenylsulfon werd toegevoegd.

Aan de Mayo Clinic (Proc. of the Mayo Clinic Vol. 24 (1949) p. 85), heeft men deze
laatste bevinding getoetst op haar betekenis voor de genezing der tuberculose met
antibiotica.

Men hoopte door combinatie van streptomycine met enige andere anti-tuberculose-
middelen een vertraging of een uitblijven van de gewenning aan streptomycine te be-
reiken.

Therapiën werden ingesteld bij -14 patiënten met streptomycine 4- acidum para-
amino-salicylicum, al of niet gecombineerd met promin.

Periodiek werd nagegaan door enting op normale eigcelagarvoedingsbodem en op
series eigeelagarvoedingsbodems, waaraan streptomycine in verschillende concentraties
was toegevoegd, of zich tuberkelbacteriën in de sputa bevonden en in welke mate deze
resistent waren tegen streptomycine.

Na 3 maanden voortgezette therapie bleken bij één der patiënten streptomycine-
resistente bacteriën in het sputum aanwezig ; na 6 maanden deed men bij 3 andere
patiënten dezelfde ervaring op.

De vergelijking met de frequentie van gewenning bij behandeling met alleen strep-
tomycine versterkt de schrijvers sterk in het vermoeden, dat de gecombineerde therapie
het optreden van resistente stammen vertraagt.

Studies on bovine tuberculosis in the Australian environment. I. Tuberculins and their usage
intradermally. T. S. Gregory. Austr. Vet. J. vol. 25, (1949) p. 17.

Ten behoeve van zijn Australische collega\'s geeft Gregory (Austr. Vet. J. vol. 25
(1949) p. 17) een beschouwing over de intradermale tuberculinaties bij het rundvee
in de taal-verwante gebieden. In hoofdzaak is aandacht geschonken aan de tuberculines.

Bekend zijn de bezwaren, verbonden aan de oude KocH\'se tuberculine. Naast de
autolyse-producten van de tuberkelbacteriën bevat deze een concentraat van glycerine,
pepton en vleesextract, afkomstig van de gebruikte voedingsbodems, welke op zichzelf
in staat zijn bij t.b.c.-vrije dieren positieve reacties te verwekken. Bovendien is de speci-
fieke potentie van deze tuberculine zeer wisselend als gevolg van de wisselende samen-
stelling der bouillonvoedingsbodem.

Deze beide fouten heeft men goeddeels kunnen verbeteren door als stikstofbron voor
de tuberkelbacteriën uitsluitend te gebruiken een zuiver aminozuur (asparagine) en de
cultuurbodem te vervolmaken door toevoeging van bepaalde hoeveelheden van orga-
nische en anorganische stoffen.

Door Dorset is aan het Bureau of Animal Industry (U.S.A.) een voedingsbodem
samengesteld (B.A.I. medium), welke een optimale groei verzekert van humane tuber-
kelbacteriën. Als bij de KocH\'se tuberculine wordt uit deze samengestelde voedings-
bodems van 8 weken oude bacterieculturen door indampen een tuberculine verkregen
(H.C.S.M.-tuberculine, heat concentrated synthetic medium tuberculin), welke de
bovengenoemde fouten in mindere mate bezit.

Gevaar voor sensibilisatie van t.b.c.-vrije dieren bij herhaalde tuberculinatie is met
deze tuberculine niet te vrezen, daar zij tengevolge van de verhitting der bacterieculturen
en de daarop volgende filtratie slechts in water oplosbare, niet coaguleerbare eiwit-
moleculen van laag moleculair gewicht bevat; deze bezitten geen antigeen-vermogen.

De zeer potente H.C.S.M.-tuberculine wordt o.m. toegepast in U.S.A. en Australië.

Zij geeft een zeer betrouwbare aanwijzing van tuberculeuze dieren; helaas echter gaat
hiermede gepaard een beduidende miswijzing bij t.b.c.-vrije runderen (in de U.S.A.
levert 41 % der positieve reactoren een negatieve autopsie).

In Canada meent men voorlopig om economische redenen vast te moeten houden
aan bovine tuberculine van de samengestelde, bouillonvrije voedingsbodems, die, daar
zij minder potent is dan de humane, minder reacties verwekt bij t.b.c.-vrije dieren, maar
ook bij tuberculeuze. Overigens moet opgemerkt worden, dat deze bovine tuberculine,
althans bij caviae, gesensibiliseerd met bacteriën der groep zuurvasten, juistere aanwij-
zingen geeft voor de ontdekking van bovine infecties.

In Engeland heeft Green, voortbouwend op het werk van Miss Seibert, zich uitermate
veel moeite gegeven de betrouwbaarheid der tuberculines te verhogen.

Hij isoleerde het actieve principe, de tuberculoproteïnen, op chemische wijze uit het
ondefiniëerbare mengsel van autolyse- en stofwisselingsproducten der tuberkelbacteriën
en voedingsbodemrestanten der 8 weken oude culturen (humane bact.). Van deze
tuberculoproteïnen wordt de fractie der laag moleculaire langs physische weg afge-
scheiden en gesuspendeerd in een conserveerbufTer-vloeistof. Dit preparaat is bekend
als P.P.D. tuberculine (pure protein derivative tuberculin). Haar proteïne-concentratie
is een zuivere indicatie voor de potentie; zij is naar wenselijkheid te wijzigen. Deze
chemische standaardisatie van de potentie der P.P.D.-tuberculines is een grote vooruit-
gang bij de andere tuberculines, welke slechts gebrekkig op proefdieren op hun werk-
zaamheid zijn te controleren.

Doch ook met deze gezuiverde tuberculine bleek men niet in staat het percentage
miswijzingen bij de t.b.c.-vrije runderen belangrijk te verlagen. De groep-specifieke
factor bleef haar verwarrende invloed uitoefenen.

Wel is getracht met chemische en physische invloeden deze factor aan te tasten met
behoud der type-specifieke (McGirr), maar de resultaten waren weinig belovend.

Op vrij bevredigende wijze heeft men in Engeland de aanwijzing der tuberculinatie
kunnen verbeteren door tegelijk met de humane P.P.D.-tuberculine een P.P.D.-vogel-
tuberculine toe te passen, Beide tuberculines worden in een vaste concentratie (resp.
3 en 0,8 mgr. proteïne per ccm) in 0,1 ccm. doses in de huid der nek ingespoten. De
groep-specifieke allergie, welke een der oorzaken van miswijzingen is, kan bij de tuber-
culinatie met vogeltuberculine eveneens tot uiting komen waardoor aanwijzingen ver-
kregen worden omtrent de type-specificiteit der humane tuberculine-reactie.

Traitement homéopathique des papillomes bucco pharyngés du Chien par
la teinture de thuya.

In 1948 publiceerde Vittoz een rapport over de gunstige resultaten, die hij verkreeg
bij de behandeling van huidpapillomatose van het rund met Tuja tinctuur in homo-
patische dosering. Naar aanleiding van deze publicatie probeerde Bordet nu deze
therapie bij de mond- en keel-papillomatose van de hond. Deze proeven werden genomen
in de kleine huisdierkiinick te Alfort. In totaal werden 12 honden behandeld. Zonder
uitzondering genazen deze na toediening van het middel gedurende drie dagen. De
dosering bedroeg drie keer daags 11 druppels Tuja D 3. Naar aanleiding van dit succes
werden de proeven voortgezet bij huidpapillomatose van hond en paard. In deze ge-
vallen echter faalde de behandeling volledig.

Paddengif wordt in de Franse geneeskunde als bloedstelpend geneesmiddel gebruikt.
Bossardet en Cazabat onderzochten of dit middel ook bij dieren te gebruiken is. Hiertoe
onderzochten zij eerst de invloed van paddengif op de bloedingstijd na experimentele
verwonding, de invloed op de bloedstolling in vitro en de invloed op h-:t fibrinogeen-
gehalte van het bloed. Zij stelden vast dat na toediening van paddengif de bloedingstijd

verkort, de bloedstolling in vitro versneld en het fibrinogeengehalte verhoogd is en dat
deze veranderingen nog geruimen tijd na de toediening blijven bestaan.

Op grond van deze uitkomsten werd tot klinische toepassing overgegaan. Als indicatie
kozen de auteurs de in Frankrijk veelvuldig voorkomende haemorragische cystitis van het
rund. Hierbij gaven zij minstens 3 mg per 100 kg dier en gemiddeld 5 mg per 100 kg.
Ongeveer 75 % der behandelde dieren genas, 12% verbeterde en de rest reageerde niet.
Niettegenstaande de werking van het gif op de gladde musculatuur traden nooit neven-
werkingen op en met name werd geen abortus bij drachtige runderen gezien. Op de
algemene toestand had het middel tevens een waarneembare gunstige invloed.

Untersuchungen über das Vorkommen der ,,Skin Lesion" beim Schweize-
rischen Braunvieh.

In dit artikel wordt een uitvoerig verslag gegeven van een onderzoek naar het voor-
komen van Skin Lesion bij Zwitserse runderen. De schrijver trof bij ongeveer 6000 onder-
zochte runderen 65 lijders aan Skin Lesion aan. Alle 65 reageerden positief op de
intracutane tuberculinatie.

Een aantal lijders werd tevens subcutaan gctuberculinccrd met negatieve uitslag.
Van de 65 aangetaste dieren werden er 15 geslacht. Bij geen dezer dieren werd tuber-
culose aangetroffen in de organen. Schrijver vraagt zich daarom af of Skin Lesion
misschien niet uitsluitend bij niet tuberculeuze dieren zou voorkomen. Bacteriologisch
werd steeds een zuurvaste bac. gevonden die niet identiek is met dc tuberkelbac. Het
gelukte niet deze bac. te kweken. Ook infectieproeven op cavia en rund mislukten.
Histologisch vertoonden de veranderingen de typische tuberkelstructuur. Schrijver
beschouwt de gevonden bac. als oorzaak der Skin Lesions.

De schrijver, die sinds 1935 runderen voor scherp opereerde ontwikkelde in de loop
der jaren een eigen operatietechniek en een speciaal instrumentarium. Een en ander
wordt zeer uitvoerig beschreven en het instrumentarium duidelijk afgebeeld. Belang-
stellenden wordt aangeraden een en ander in het origineel na te lezen.

Dodelijke vergiftigingen door het gebruik van ondeugdelijk vlees zijn vaak genoeg
beschreven, dodelijke ongevallen door contact met bedorven vlees daarentegen werden
zelden of nooit beschreven. Schrijver vermeldt een dergelijk geval. Bij pogingen om een
schip, geladen met bevroren vlees, dat na aanvaring lek geworden was en waarvan
tevens de koelinstallatie buiten gebruik was geraakt te lossen werden 5 personen gedood
en twee ernstig ziek door inademing van sterk H_LS houdende dampen.

An Inherited Form of Cortical Cerebellar Atrophy in („Daft") Lambs in
Great Britain.

Een uitvoerige klinische en pathologisch-anatomische beschrijving van een erfelijke
direct na de geboorte waarneembare ataxie bij lammeren, fn ernstige gevallen kunnen

de dieren zelfs in het geheel niet staan. Microscopisch werden aan de hersenen geen ver-
anderingen gezien. Met name was er geen sprake van hypoplasie van het cerebellum,
zoals deze bij mens en andere dieren veelvuldig werd beschreven. Microscopisch werd
een degeneratie van cellen van Purkinje en van Golgicellen waargenomen. Deze degene-
ratie was van geval tot geval en ook van plaats tot plaats wisselend in sterkte.

Aan de hand van vernuftig geconstrueerde wasmodellen demonstreert de schrijver
de grove structuur van de paardenkies. Verduidelijkt door vele zeer fraaie niicrophoto\'s
wordt de structuur van de de paardenkies vormende materialen uitvoerig beschreven.
Het cement bevat een kanaalsysteem dat grote gelijkenis vertoont met de Haversche
kanalen in het been. De pulpa is rijker aan lamellen dan de pulpa van andere dieren.

Domestikationsanomalien: Dentitio difficilis (Homo) Retentio des letzten
Molaren (Sus Scrofa).

Een vergelijkend onderzoek van de schedels van het wilde zwijn, het ouderwetse
varken en van sterk gecultiveerde varkens, toont aan, dat bij de eerste twee een grote
retromolaire ruimte bestaat, die bij de laatste ontbreekt en aanleiding kan geven tot
het retineren van de laatste molaar. Deze retentie van M3 komt bij Yorkshire en Berk-
shire varkens inderdaad veel voor. Het verloren gaan van de retromolaire ruimte is een
gevolg van fok op schedelverkorting en van een van het natuurlijke afwijkende voeding.
Volgens schr. zien wij bij de mens een overeenkomstige situatie; ook hier is mede door
onnatuurlijke eetgebruiken een kaakvormwijziging opgetreden, die aanleiding geeft
tot niet of moeilijk doorbreken van de verstandskies.

De schrijver stelde aan de hand van levercoupes van honden, die de laatste jaren
werden geseceerd vast, dat tenminste drie van deze dieren geleden hebben aan hepatitis
contagiosa een feit dat bij de oorspronkelijke sectie over het hoofd werd gezien. Schrijver
is van oordeel dat deze ziekte reeds geruime tijd in Engeland voorkomt maar tot nu toe
en door de klinikus en door de patholoog over het hoofd is gezien. De auteur oppert
tenslotte de mogelijkheid, dat het hepatitisvirus identiek zou zijn met een honden-
encephalitisvirus, dit op grond van de veranderingen die Rubarth zelf in enkele van
zijn gevallen in de hersenen aantrof.

In het Bulletin de L\'Academie Vétérinaire de France, Tome XXII No. 1 Januari 1949,
deelt Mercier zijn bevindingen mede van vaccinatie tegen mond- en klauwzeer met het
vaccin „Belin".

Vele honderden dieren zijn in 1946 door hem gevaccineerd in geïnfecteerde bedrijven.
Mercier injecteerde met monovalent vaccin in twee doses van 10 cc. (De tijd tussen de
iste en 2de injectie wordt niet opgegeven). De resultaten zouden heel goed zijn.

In 1948 gebruikt Mercier het bivalente vaccin in een eenmalige dosis van 50 cc.,
waar hij over tevreden is.

(De publicatie maakt een vage indruk. Zo vermeldt Mercier niet, of de dieren die
vrij zijn gebleven van infectie geen immuniteit bezitten doordat ze reeds eerder ziek zijn
geweest, referent).

Le vaccin de Belin (Complex Vaccino-Aphteux) dans la Vaccination contre
la Fièvre Aphteuse.

In dit artikel, gerefereerd uit het zelfde tijdschrift, kan men kennis nemen van de
ervaringen van Dr. Cortez inzake vaccinatie met het vaccin „Belin".

In December 1947 heerste in de omgeving van Bóne (Algerije), mond- en klauwzeer
in een lichte vorm bij het inlandse vee, ernstig bij uit Frankrijk geïmporteerde koppels.

a. 10 Inlandse dieren die zeer ongevoelig zijn voor infectie worden 1 Januari gevacci-
neerd met 10 cc voor de jonge dieren en 20 cc voor de volwassen exemplaren. Na
veertien dagen wordt deze injectie in de zelfde dosis herhaald; 5 dagen na de 2de
injectie worden de dieren besmet door de mondholten in te wrijven met een doek
gedrenkt in virushoudend materiaal. Na 15 dagen zijn er geen ziektegevallen.

b. Proeven met gevoelige dieren, geïmporteerd uit Frankrijk. De vaccinatie geschiedt
door i X 10 cc in te spuiten.

Een grote zwelling ontstaat op de entplaats. De melkgift is gedurende drie dagen
verminderd van 10-50 %.

128 Dieren worden 15 dagen na de vaccinatie in besmette stallen geplaatst, samen
met gevaccineerde; geen der dieren werd ziek.

11 Gevaccineerde, Franse koeien, worden 10 dagen na de enting in contact gebracht
met zieke dieren. Na 5 dagen breekt mond- en klauwzeer onder de gevaccineerde dieren
uit. Het ziekteverloop is licht; generalisatie trad niet op.

55 Gevaccineerde runderen worden 15 dagen na de vaccinatie in een stal geplaatst,
waarin dieren zijn waar het laatst voorgekomen ziektegeval 3 weken geleden is hersteld.
Na 2 maanden worden 10 dieren ernstig ziek.

Cortez plaatste lig dieren 15 dagen na de vaccinatie bij dieren die juist genezen
waren. Na 6 weken waren alle dieren zeer ernstig aangetast, 50 % der dieren moest ge-
slacht worden.

De auteur komt tot de conclusie dat de immuniteit die verkregen wordt door injectie
van het vaccin Belin onvoldoende is en na ij a 2 maanden geheel verdwenen.

J. Basset bespreekt in een artikel „Vaccins Anti-Aphteux" in het reeds eerder genoemde
tijdschrift de proeven van Dr. Cortez en komt tot de volgende conclusie. ^

Het vaccin Belin bevat een belangrijke hoeveelheid antilichamen. Het is te vergelijken
met een immuunserum; geeft geen actieve immuniteit maar een kortstondige passieve.
Daarom adviseert Belin, dieren die gevaccineerd zijn met zijn vaccin te plaatsen naast
zieke dieren. Het ziekteverloop bij de gevaccineerde dieren is licht en hierdoor ontstaat
een immuniteit, dus niet door de injectie van het vaccin.

(Uit de proeven van Dr. Cortez kan Basset niet tot de conclusie komen dat het
vaccin Belin passief immuniseert. Ref.).

(In 1925 toonde Belin aan dat, wanneer men de huid van een vaars over een bepaalde
oppervlakte ent met vaccine-virus en een andere plaats van de huid ent met mond- en
klauwzeervirus, het verkregen materiaal van de huid die met vaccinevirus is geënt,
dit mond- en klauwzeervirus bevat. Referent).

Journal of the American Veterinary Medical Association. Volume CXIII, Juli 1948,
856.

Op het Prudence eilandje nabij Rhode Island zal het Amerikaanse Onderzoekings-
instituut voor mond- en klauwzeer gevestigd worden. Het eilandje is enige vierkante
mijlen groot en is door diep vaarwater van het vaste land gescheiden.

De bouwkosten worden geraamd op tenminste 25 millioen dollar; de jaarlijkse exploi-
tatie vraagt 2j millioen dollar. 300 Personen zullen er werkzaam zijn.

Journal of the American Veterinary Medical Association. Volume CXIII Nov.
1948, No. 860.\'

De auteur M. R. Clarkson deelt mede dat het mond- en klauwzeer in het middel-
punt der belangstelling staat in de Verenigde Staten. In 1929 was er door import van
vlees uit Zuid-Amerika een mond- en klauwzeerinfectie in Zuid Californië. Spoedig
was de haard uitgeroeid en sedertdien zijn de States vrij van de ziekte. Het gevaar van
het inslepen is door de intensivering van het verkeer (o.a. vliegtuigen) en door vergrote
import uit alle delen der wereld toegenomen.

De mond- en klauwzeeruitbraak in Mexico op een afstand van ± 300 mijlen van de
Amerikaanse grens, heeft Amerika genoodzaakt de bestrijding der ziekte daar te organi-
seren. Door het Bureau of Animal Industry zijn 450 mensen beschikbaar gesteld waar-
onder 80 veterinairen. Mexico stelde eveneens 80 dierenartsen ter beschikking. 1400
Personen zijn belast met de bestrijding.

Eind Juli 1948 waren 370.000 runderen geënt. Aan de laboratoria van Nederland,
Denemarken en Zwitserland is de levering van vaccin gevraagd. Plannen zijn gemaakt
voor een wekelijkse vaccinproductie van 100.000 doses. De runderen die het materiaal
moeten leveren voor het vaccin moeten gekocht worden in niet besmette streken, en ver-
voerd met het benodigde voeder naar de laboratoria in Mexico-City. Het vervoer dient
te geschieden zonder kans op besmetting. Het is voorgekomen dat in één week 4400
vrachtauto\'s, 1500 spoorwagons, 367 boten en 330 vliegtuigen ontsmet moesten worden.
Een strenge controle is ingesteld aan de Amerikaans-Mexicaanse grens. Diverse weten-
schappelijke werkers genieten gastvrijheid in de Europese laboratoria.

Het op te richten laboratorium in de Verenigde Staten zal voorzien worden van air-
conditioning, met sterilisatie van de uittredende lucht.

De schrijver heeft als mening dat alhoewel de omstandigheden critiek zijn, Amerika
vrij kan blijven van mond- en klauwzeer, indien bij ieder verdacht geval direct de streng-
ste maatregelen worden genomen teneinde eventuele verspreiding te voorkomen.

Robert W. Menges geeft in dit artikel, uit , Journal of the American Veterinary
Medical Association", een historische inleiding en een overzicht van het werk van diverse
mond- en klauwzeeronderzoekers. (Löeffler, Frosch, Waldmann, Trautwein,
Vallee, Carré, Frenkel, Pyi. en Galloway).

De auteur beschrijft de mond- en klauwzeer-epizoötieën in Duitsland, Engeland en
Nederland en trekt de volgende conclusies.

In het tijdvak van 1886—1905 zijn cyclische variaties van 3 jaar aanweLig wat be-
treft het optreden van mond- en klauwzeer in Duitsland.

Voor het tijdvak 1877—1926 zouden voor Engeland en Nederland aanwijzingen zijn
dat het optreden van mond- en klauwzeer ook cyclisch is.

Gelet op artikel 5 van het Koninklijk Besluit van 25 April 1922 (Staatsblad No. 219);

Overwegende, dat de tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkun-
dige Dienst J. M. van den Born te Bemmel is benoemd tot Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, tevens Inspecteur van de Volksgezondheid, in algemene dienst;

te rekenen van 15 Juni 1949 aan J. M. van den Born voornoemd, eervol ontslag te
verlenen als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst
in het District Gelderland.

3. de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, Herengracht 38a te \'s-Gravenhage;

9. de Secretaris van de Mij. v. Diergeneeskunde, de Heer Dr. W. A. de Haan, Les-
singlaan 104 te Utrecht.

De Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening,
Voor deze:
De Secretaris-Generaal,
(w.g.) Bonnerman.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan; Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400 — 11413. Gironummer 511606 van de Maatschappij voor Diergeneesk.

Koninklijke goedkeuring van de nieuwe Statuten der Maatschappij voor
Diergeneeskunde:

1948 zijn vastgesteld, zijn bij Koninklijk besluit van 13 Juli 1949 No. 53 goedgekeurd.
Krachtens art. 97 van het gewijzigde Huishoudelijk Reglement zijn de gewijzigde

Statuten en het daarmee in overeenstemming gebrachte Huishoudelijk Reglement
met ingang van 13 Juli j.1. in werking getreden.

De Algemene Vergadering kan dit jaar niet op de gebruikelijke derde Vrijdag en
Zaterdag van October gehouden worden, omdat op die data het Jaarbeursgebouw
niet beschikbaar was.

De data zijn thans vastgesteld op Vrijdag 28 en Zaterdag 29 October a.s. Het pro-
gramma voor deze vergadering ontvangen de leden als losse bijlage van deze af-
levering.

Mocht door een vergissing het programma niet zijn toegevoegd, dan kan dit worden
bericht aan het Secretariaat van de Maatschappij, waarna het alsnog wordt toege-
zonden.

Honorarium voor de tuberculinatie en de mond- en klauwzeervaccinatie
van stamboekrunderen, die bestemd zijn voor de tentoonstelling in
\'s-Hertogenbosch.

Het Nederlandsch Rundveestamboek verlangt voor de runderen, die naar de tentoon-
stelling in Den Bosch gaan, een verklaring, dat deze dieren bij onderzoek in Augustus

1949 niet reageerden op tuberculine en dat deze dieren in die maand geënt zijn tegen
mond- en klauwzeer.

De betrokken veehouders zullen zich daartoe met hun dierenarts in verbinding
stellen.

De kosten voor deze werkzaamheden, te vermelden op de formulieren, worden door
het N.R.S. vergoed. Na overleg met het N.R.S. adviseert het Hoofdbestuur te berekenen:

Als in bijzondere omstandigheden van dit tarief wordt afgeweken, adviseert het
Hoofdbestuur deze omstandigheden duidelijk te vermelden.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Jhr. P. B. Alberda-van Ekenstein, Schotlaan 5, ter Apel (Gr.) (p. 52).
A. N. Leermakers „De Beuken" A 58a, Helvoirt (p. 73).
Th. Wemmers, Koepoortstr. 42, Doesburg (p. 90).

Het lidmaatschap is aangevraagd door de collegae:
P. Plaizier, Meerndijk 138, de Meern (p. 79).
M. C. J. Priems, St. Josephstr. 50, Tilburg (p. 79).
C. F. G. W. v. d. Hurk te Schalkwijk.
Dr. C. Kunst, Statenlaan 55, Den Haag.

Verhuisd: Dr. Aug. Diemont Jr. van Rotterdam naar van Heutszstraat 43, Den
Haag, tel. 722428 (p. 60).

Prof. Dr. G. M. v. d. Plank is benoemd tot corresponderend lid van de Sociedad
Veterinaria de Zoötecnica te Madrid.

Het correspondentie-adres van Prof. v. d. Plank luidt Nassaulaan i, Buitenzorg,
Indonesië.

Uit het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht,
Dir. Dr. W. AEG. TIMMERMAN.

Gedurende de laatste jaren wordt meer en meer het bloed van slacht-
dieren voor de menselijke voeding benut. Hiertoe wordt het bloed bij de
winning opgevangen in een anti-stolmiddel — waarvoor men vrij algemeen
fibrisol gebruikt — en door centrifugeren gescheiden in plasma en z.g.
dikbloed. Omtrent de winning en de houdbaarheid van bloed en bloed-
plasma zij verwezen naar een uitvoerige, recente publicatie van Postma
waarin een literatuuroverzicht is opgenomen.

Het ploedplasma en het dikbloed, waaraan men ter conservering veelal
ammoniak toevoegt, worden in verstuivingsapparaten tot poeder ver-
werkt. Het plasmapoeder gebruikt men als grondstof voor bakkerijproduc-
ten en als bindmiddel voor vleeswaren, het dikbloedpoeder dient voor de
bereiding van worst en pharmaceutische preparaten, alsmede voor tech-
nische doeleinden (lijmstof, glansstof, enz.).

Zowel plasma als dikbloed zijn uitermate aan bederf onderhevig. Het
is derhalve niet te verwonderen, dat naar een geschikt conserveermiddel
is gezocht. In de literatuur ²) wordt hiervoor 0.5 % ammoniak aanbevolen,
welk middel gedurende de door ons genomen proeven zeer werkzaam is
gebleken.

Voor de bereiding van voedingsmiddelen en andere, voor menselijk
gebruik bestemde, producten is het noodzakelijk van deugdelijke, dit is
niet-bedorven, grondstoffen uit te gaan. In verband hiermede werd ons
door de Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, de heer
E. J. A. A. Qüaedvlieo, verzocht, hem een middel aan de hand te doen,
waarmede ondeugdelijk plasma en dikbloed kon worden gedenatureerd.
Als eis moest worden gesteld, dat na het verstuiven de aanwezigheid van
het denatureringsmiddel in het poeder gemakkelijk kon worden gecon-
stateerd.

Wegens rle grote vluchtigheid is ammoniak voor dit doel ongeschikt,
aangezien bij het verstuiven deze stof practisch volledig wordt verwijderd.
Dit werd door ons bij een proefin de practijk vastgesteld, waarbij monsters
plasmapoeder werden onderzocht, welke van niet-geconserveerd en van
met ammoniak\'geconserveerd plasma waren bereid. Het, na destillatie
met magnesiumoxyde, gevonden ammoniakgehalte van het eerstgenoemde
monster bedroeg 0.20 % en van het uit geconserveerd plasma bereide
poeder 0.18 %. Voor dikbloed vonden wij voor deze twee getallen 0.07
resp. o. 12 % en, na poederen in een andere verstuiver, 0.07 resp. 0.20 %.
Deze resultaten zijn in overeenstemming met die van Breidert ³), die in

poeder, bereid van geconserveerd plasma, een gemiddeld restammoniak-
gehalte van 0.12—0.13 % en in poeder van niet-geconserveerd plasma
o. 10—0.25 % vond. De percentages ammoniak in dikbloedpoeder, bereid
van geconserveerd en niet-geconserveerd dikbloed bedragen volgens hem
resp 0.16—0.18 en 0.15—0.16 %.

Een bezwaar tegen het gebruik van ammoniak als conserveermiddel
is het camoufleren van beginnend bederf. Indien n.1. bederf van bloed of
bloedplasma optreedt, gaat dit vaak gepaard met ammoniakvorming,
waardoor het moeilijk kan zijn, uit te maken of men met bedorven dan
wel met geconserveerd materiaal te doen heeft.

Nadat gebleken was, dat ammoniak .als denatureringsmiddel onge-
schikt is, werd als volgende stap getracht phenol voor dit doel te gebruiken.
Hiertoe werden in de practijk verstuivingsproeven ingesteld met plasma
en dikbloed, waaraan 0.5 % phenol was toegevoegd, alvorens tot ver-
stuiven over te gaan. Door destillatie uit zuur milieu, gevolgd door bromo-
metrische titratie van het destillaat, werd zowel zonder als met phenol-
toevoeging van plasma en dikbloed, benevens van hun verstuivingspro-
ducten, het phenolgehalte bepaald.

Overzicht van de resultaten der destillatieproeven, na al of niet toevoegen
van phenol.

Uit de gevonden resultaten (tabel I) blijkt in de eerste plaats, dat bij
het dikbloed van de toegevoegde 0.5 % phenol slechts 0.18 % wordt
teruggevonden. Vermoedelijk wordt het ontbrekende gedeelte door het
eiwit gebonden. In de tweede plaats blijkt van de phenol door het ver-
stuivingsproces ca 80 % te worden verwijderd. Er was dan ook noch aan
het plasmapoeder, noch aan het dikbloedpoeder een geur van phenol
waarneembaar. Bovendien kon in worst, welke met dit plasmapoeder als
bindmiddel was bereid, geen afwijkende smaak worden vastgesteld.

Weliswaar is, door middel van destillatie en bepaling van phenol in het
destillaat, te constateren dat deze stof oorspronkelijk was toegevoegd,
maar de snelle beoordeling van het poeder in de practijk zou ten zeerste
gebaat zijn met de toevoeging van een stof, die onmiddellijk door de geur
waarneembaar is. Vandaar dat wij overgingen naar proefnemingen met

creoline, een min of meer ruw product, waarin naast kresolen ook ronder
vluchtige, sterk riekende bestanddelen voorkomen.

Met dit product werden proeven genomen in de N.V. OBI Verpoeierings-
bedrijf te Emmen, alsmede in de verstuiver van de N.V. Melkproducten-
fabriek „De Bommelerwaard"-te Heusden. De concentraties van de toe-
gevoegde creoline varieerden van o.i tot 0.5 %. Uit reukproeven met het
verstoven product (volbloed-, bloedplasma- en dikbloedpoeder) bleek de
toevoeging van 0.5% creoline een zeer sterke geur te veroorzaken. Een
concentratie van 0.3 % verleende eveneens aan het poeder een sterke
geur. Zelfs 0.2 % was nog duidelijk waarneembaar, terwijl 0.1 % geen
duidelijke afwijking van de geur opleverde. Het gevaar van de toepassing
van een concentratie kleiner dan 0.3 % zetelt in de oproming van de
creoline in de verzameltank, waaruit het vloeibare product in de verstuif-
ruimte wordt gebracht, waardoor het eerst verstoven gedeelte een zwakkere
geur verkrijgt dan de laatste fractie.

Evenals bij de proeven met phenol werd ook met creoline door destil-
latieproeven uit zuur milieu het gehalte aan phenolen bepaald. De resul-
taten van deze bepalingen werden verzameld in tabel II.

Overzicht van de resultaten der destillatieproeven na al of niet toevoegen
van creoline.

Uit deze resultaten kan men berekenen dat, tengevolge van het ver-
stuivingsprocédé bij plasma ca 50 % en bij dikbloed ca 25 % van de
phenolen uit de creoline verdampt. De minder vluchtige, sterk riekende
bestanddelen (ca 88 %) van het denatureringsmiddel geven echter, te-
zamen met de achtergebleven phenolen, aan het poeder een sterke geur,

die de beoordeling van het poeder, als zijnde afkomstig van gedenatureerde
grondstof vergemakkelijkt en die een waarborg biedt tegen het gebruik
van dit verstoven product voor menselijke consumptie. De kostprijs van
het eindproduct wordt bovendien niet merkbaar verhoogd, aangezien
creoline geen kostbare toevoeging genoemd kan worden. Wij menen dan
ook, creoline, in een hoeveelheid van 0.3 % toegevoegd, als denaturerings-
middel voor bedorven of om andere redenen af te keuren bloed, bloed-
plasma of dikbloed ten sterkste te kunnen aanbevelen.

Onderzoekingen werden verricht omtrent de denaturerende werking
van ammoniak, phenol en creoline op bloed, bloedplasma en dikbloed.
Ammoniak bleek als denatureringsmiddel ongeschikt, aangezien deze stof
bij het verstuiven van de genoemde vloeibare producten practisch volledig
wordt verwijderd. Wel bleek ammoniak in een concentratie van 0.5 %
een goed conserveermiddel te zijn. Uit een oogpunt van Volksgezondheid
bestaat tegen deze toevoeging, in verband met het verdwijnen der ammo-
niak bij het verstuiven, geen bezwaar. Phenol in een concentratie van
0.5 % voldeed evenmin als denatureringsmiddel, aangezien bij het ver-
stuivingsproces ± 80 % wordt verwijderd, zodat aan het plasma- noch
aan het dikbloedpoeder een geur van phenol waarneembaar was. Goede
resultaten werden verkregen met creoline. Reeds een concentratie van
0.3 % verleende aan de poedervormige producten een sterk afwijkende
geur.

Voor de in dit artikel vermelde quantitatieve bepalingen, zijn wij dank
verschuldigd aan Mej. M. M. Moons, analyste aan dit Instituut. Aan de
Heer Th. Cuiper, Directeur van de Slagersvakschool te Utrecht betuigen
wij onze dank voor de medewerking bij het bereiden van worst met gedena-
tureerd plasmapoeder. De directies van het O B I Verpoeieringsbedrijf
en de N.V. Melkproducten ,,De Bommelerwaard" te Heusden danken wij
gaarne voor hun verleende medewerking.

Een oeroud probleem voorwaar, maar toch nog steeds nieuw! En
zeker van grote practische betekenis ook voor ons dierenartsen, die o.m.
tot taak hebben de schade welke door ziekten aan de veehouders wordt
toegebracht, zoveel mogelijk te beperken. Dat de schade, door de leverbot
veroorzaakt aan onze rundvee-, schapen- en geitenstapel, zeer groot is,
zal iedereen direct beamen.

We kunnen slechts een schatting maken, die te moeilijker is, omdat
de leverbot het ene jaar veel en veel meer voorkomt dan het andere, af-
hankelijk vooral van regenval en andere klimatologische factoren.

Toch is op grond van enige experimenteel verkregen gegevens, welke
Dr. Doeksen, lid van de hieronder te noemen Commissie kon verzamelen
door te vergelijken de melkopbrengst en het levend gewicht van gezonde
runderen en die van met distomen besmette dieren, alsmede door na te
gaan het aantal geheel of gedeeltelijk afgekeurde levers, zeker een niet
geheel in de lucht hangende schatting te maken.

Dr. Doeksen vond een gemiddelde vermindering der melkgift op vijf
bedrijven van 11.5 % en een gewichtsvermindering van 7 %. Door de
welwillendheid van de directeur van het Centraal Bureau der Stichting
Slachtveeverzekeringen te Utrecht kreeg ik de beschikking over de gegevens
omtrent de geheel of gedeeltelijk afgekeurde levers over het tijdvak van
i juli 1948 tot i ,Jan. 1949, het eerste tijdvak waarin dit is genoteerd van
alle geslachte runderen in ons gehele land. Hieruit is dus een vrijwel
juiste schade-berekening te maken en deze schade is niet mis. Dr. Doeksen
meent voor ons land een schade van ongeveer 24 millioen gulden per jaar
te mogen aannemen; anderen gaan nog hoger. Hoe het ook zij: dit staat
wel vast, dat de leverbot een parasiet is, waartegen met alle beschikbare
middelen de strijd moet worden aangebonden. Uit deze overtuiging is
voortgekomen een Commissie voor het leverbotvraagstuk. In deze com-
missie hebben zitting de vertegenwoordigers, resp. hoofden van die dien-
sten, die bij het vraagstuk betrokken zijn en ook bij machte zijn, de nodige
gelden voor het onderzoek bijeen te brengen.

In een tweede, de werkcommissie, hebben zitting: Dr. Ir. C. K. van
Daai.en, inspecteur van de Landbouw, Dr. Ir. J. Doeksen, Ir. K. Heringa,
Ir. J. Wind, Ir. H. Verschuyl, Mevr. Dr. N. L. Wibaut-Iseiiree Mcens,
D. Swierstra (Inst. voor Parasitologie), R. H. Veenstra (Dir. Abattoir
Amsterdqm), terwijl mij gevraagd is, het voorzitterschap ervan te willen
aannemen. Ik heb dit met aarzeling gedaan, omdat de tijd mij ontbreekt een
beduidend daadwerkelijk aandeel te nemen bij het voorgenomen onderzoek
en dit is toch wel een eerste voorwaarde voor een lid ener normcommissie!
Men meende echter, dat ik een goede trait d\'union kon zijn tussen de
landbouwkundigen, biologen en dierenartsen dezer commissie. En aan
een goede samenwerking is bij dit onderzoek, dat zich over vele jaren zal
moeten uitstrekken, alles gelegen. Ieder blijft op zijn eigen terrein en
krijgt een onderdeel voor zijn rekenking, waarvoor hij specialist is.

Het leverbotvraagstuk raakt de bodemkunde, de weidebouw, de biologie
en de diergeneeskunde. Vele vragen wachten nog op antwoord. Het voor-
naamste is: welke bestrijding is de beste, de gemakkelijkst uitvoerbare,
de goedkoopste?

En zo zullen naast algemene onderzoekingen, als de verspreidings-
mogelijkheden van de leverbot, de mogelijke tussengastheren. de levensduur
van de fasciolacysten onder verschillende omstandigheden, de diagnostiek,
de verspreiding der ziekte over het gehele land, schadevaststelling, en
meer, vooral bestrijdingsproeven worden genomen. De bestrijding kan zijn
een indirecte bestrijding en een directe. Men kan de tussengastheer(en)
te lijf gaan, de leverbot zelf, nagaan welke factoren (voedingstoestand,
sporenelementen, enz.) invloed hebben op de vatbaarheid voor infectie
en men kan het effect bestuderen der verschillende pharmaca ter doding
van de parasiet in schaap en rund (hexachlooraethaan, distol, e.a.).
Tenslotte zullen de proefresultaten op de praktijk moeten worden over-
gebracht. Hierbij is gedacht aan de gezondheidsdiensten voor de diag-
nostiek, de Rijkslandbouw- en Veeteeltconsulenten voor de slakken-
bestrijding, de dierenartsen voor de bestrijding der botten in het dier.

Men ziet hoe nuttig en nodig hier een samenwerking van verschillende
deskundigen is om tot een oplossing te komen. En het probleem is belangrijk
genoeg om met alle kracht naar die oplossing te streven! Zoals boven
reeds gezegd hebben we reeds enige concrete gegevens om een schatting
te maken van de schade, die de leverbot in onze rundvee- en schapen-
houderij aanricht. De laagste schatting is nog altijd 24 milliocn gulden
per jaar!

Doel van deze regelen is, het leverbotvraagstuk nog eens meer onder
de aandacht der collegae en practici te brengen, belangstelling er voor
te wekken en om medewerking van allen te krijgen, als die gevraagd wordt
en waar het te pas komt de cliëntele te overtuigen, dat ook hun mede-
werking absoluut noodzakelijk is en voorzeker in hun eigen belang.

(Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur Prof. Dr. JAC. JANSEN).

In Nederland is een paar maal een besmettelijke virusziekte bij eenden
waargenomen. Deze ziekte werd voor het eerst door Baudet (i) bestu-
deerd. Nieuwe gévallen van waarschijnlijk dezelfde ziekte werden be-
schreven door De Zeeuw (2) en Bos (3). Bij sectie van de eenden werden
vrijwel dezelfde veranderingen gezien als die, welke bij hoenderpest waar-
genomen worden. Na experimenteele infectie is de incubatietijd 4 tot 10
dagen. Het virus bleek alleen voor eenden pathogeen te zijn; wij stelden
vast, dat ganzen ongevoelig zijn voor intraveneuze infectie. Baudet en
De Zeeuw beschouwden de ziekte als een aan eenden aangepaste vorm
van hoenderpest. Bos was van meening, dat het eendenpestvirus een
afzonderlijk virus was. Miessner en \'Berge (4) achtten het eveneens on-
waarschijnlijk, dat het virus, door Baudet beschreven, een vorm van hoen-
derpest was, daar kippen volkomen ongevoelig bleken te zijn en zelfs een
subdurale infectie geen uitwerking had. Deze schrijvers beschreven een
ganzenziekte, waarbij het bloed van de besmette ganzen zoo onschadelijk
was, dat het onmogelijk was andere ganzen ermee te besmetten. Kippen
stierven 36—72 uur na een intramusculaire inspuiting met dit bloed, het
bloed van deze kippen was wel besmettelijk voor ganzen. Voorts is bekend,
dat de pathogeniteit van hoenderpest voor kippen weinig door passage
door andere dieren verandert; het ligt dus niet voor de hand te veronder-
stellen, dat dit in de natuur via de eend wel geschied zou zijn. Kraneveld
en Nasoetion (5) bewezen, dat zelfs na 100 passages door muizenhersenen
de besmettelijkheid van hoenderpest voor kippen slechts weinig vermindert.

Wij hebben de kenmerkende eigenschappen van eendenpest (stam Bos)
met die van hoenderpest en pseudohoenderpest (= pseudopest, = New
castle disease) vergeleken. De door ons intramusculair besmette eenden
lagen na enkele dagen reeds neerslachtig op den grond, de neusgaten
werden nat, er ontstond diarrhee. De dood treedt vrij plotseling in. Men
vindt de gestorven dieren meestal met gedraaide hals op den grond liggen.
De patholoog anatomische veranderingen, die reeds door Baudet, De
Zeeuw en Bos beschreven zijn, zijn dezelfde als die bij hoenderpest en
pseudopest. Het virus wordt gevonden in de organen en in het bloed. Wij
stelden vast, dat eendenpestvirus zijn virulentie gedurende vele jaren
behoudt, als het in vacuum, gedroogd en bij lage temperatuur bewaard
wordt. Het heeft dezelfde incubatietijd als pseudopestvirus. De patho-
geniteit voor de eend zou ook op een nauwere verwantschap met pseudo-
hoenderpest kunnen wijzen, daar eenden heel gemakkelijk experimenteel
met de laatste ziekte geïnfecteerd kunnen worden. Eenden zijn alleen maar
gevoelig voor hoenderpest als dit virus intracerebraal wordt ingespoten (6).
We vonden, dat eenden na intraveneuze inspuiting met allantoisvloeistof
van met pseudohoenderpest besmette eieren, na 7 dagen sterven (verlamde

pooten, natte neusgaten en haemorrhagische enteritis); daarentegen
verdragen eenden een intraveneuze inspuiting van hoenderpestallantois
vloeistof; het serum van deze eenden bevat echter wel antilichamen, die
de hoenderpest-haemagglutinatie remmen.

Tegenover deze geringe overeenkomsten der drie virussen staan de
volgende door ons bewezen verschillen tusschen eendenpest eenerzijds
en hoenderpest en pseudopest anderzijds:

1. Eenden, die immuun zijn voor eendenpest, zijn onveranderd ge-
voelig voor pseudopest.

2. Eenden, die met hoenderpest ingespoten zijn en waarvan het serum
haemagglutinatie-remmende antilichamen (titer i : 1250) bevat, zijn
even gevoelig voor eendenpest als controle-eenden.

3. Na intracerebrale besmetting met eendenpest zijn muizen onver-
anderd gevoelig voor hoenderpest (subcutane inspuiting) en voor pseudo-
pest (intracrebrale inspuiting). (Bos stelde vast, dat muizen niet reageeren
op een intracerebrale inspuiting met eendenpest).

4. Kippen, die met eendenpest zijn ingespoten, zijn niet immuun voor
hoenderpest of pseudopest.

5. Eendenpestimmuunserum voorkomt de haemagglutinatie van hoen-
derpest en pseudopest niet.

(). Eendenpestimmuunserum voorkomt den groei van eendenpest-
virus in eieren, maar niet die van hoenderpest- of pseudopestvirus.

7. Immuunserum van een met hoenderpest of pseudopest ingespoten
konijn voorkomt den groei van eendenpest op eieren niet.

Deze feiten bewijzen, dat eendenpest immunologisch niet met hoender-
pest of pseudopest verwant is.

8. Het is niet mogelijk om eendenpest op kippeneieren te kweeken
door de eieren met bloed van een ziek dier in te spuiten, daarentegen is
dit wel mogelijk in het geval van pseudopest en hoenderpest. Herhaalde
pogingen om eendenpest op de chorioallantois, in de allantoisholte of in
het amnion van kippeneieren te kweeken door te infecteeren met bloed
van een zieke eend, mislukten. Het was echter mogelijk eendeneieren op
de chorioallantois met dit materiaal te besmetten. We gebruikten eenden-
eieren, die 12 dagen bebroed waren. Vier dagen na het inspuiten werden
de vliezen verzameld. De volgende eipassage werd gemaakt met een
suspensie van in bouillon gesuspendeerde fijn gemaakte vliezen. De em-
bryonen stierven na 4 dagen; ze waren haemorrhagisch. Een inspuiting
met cle chorioallantoisvliezen-suspensie van besmette eieren was doodelijk
voor eenden. Na 12 passages over eendeneieren trachtten we verder te
kweeken op kippeneieren. We gebruikten eieren, die gedurende 9 dagen
bebroed waren. Na 3 passages stierven de kippenembryonen ook na 4 tot 5
dagen. Ze waren eveneens zeer haemorrhagisch. De pathogeni-
teit voor eenden verminderde snel in kippeneieren. Na 10 passages over
kippeneieren konden eenden nog geïnfecteerd worden, maar na 20 passages
was de pathogeniteit voor eenden verdwenen. (Intramusculaire inspuiting).
Het feit, dat eenden met dit op kippeneieren gekweekte eendenpestvirus
immuun zijn voor eendenpest, bewijst, dat het virus, dat we aan het
kweeken waren, nog steeds het eendenpestvirus was.

Wij merken naar aanleiding van het bovenstaande op, dat als het niet
gelukt om een virus op kippeneieren te kweeken, dit virus misschien wel
op een andere eisoort te kweeken zou zijn. Voorts blijkt hoe kweeken op

een bepaalde eisoort tot een mitigatie kan voeren, die de bereiding van
een entstof voor actieve immunisatie mogelijk maakt.

Een ander bewijs, dat het door ons op kippeneieren voortgekweekte
virus, waarvan de virulentie gedaald was, toch het eendenpestvirus was,
is dat het serum van eenden, die geïmmuniseerd waren tegen eendenpest
met ander materiaal dan het op kippeneieren gekweekte virus, antilichamen
bevatte, die den groei van het virus op kippeneieren remden. Dit serum
neutraliseerde eveneens virulent eendenpestvirus. Als een mengsel van
virus en immuunserum gedurende 3 uur op 4⁰ C. wordt gehouden en dan
intramusculair bij eenden ingespoten, worden de eenden niet ziek. Ze
worden echter ook niet immuun. Het virus wordt door het serum blijkbaar
dermate geneutraliseerd, dat het niet tot vorming van immuniteit kan
prikkelen.

Eendenpestvirus, dat aan kippeneieren is aangepast, is veel minder
pathogeen voor de embryonen dan pseudopest of hoenderpest. Elfdaagsche
kippeneieren, die op de chorio-allantois met hoenderpest besmet zijn,
sterven na 1 dag, met pseudopest na 2 dagen, en met eendenpest na 4—5
dagen.

Eendenpestvirus kan na aanpassing ook in de allantoisholte van kippen-
eieren gekweekt worden; eieren, die negen dagen van te voren bebroed
zijn, gaan 6—7 dagen na de inspuiting met virus dood. Kippen kunnen
niet geïnfecteerd worden met aan kippeneieren aangepast eendenpest-
virus.

9. Eendenpestvirus agglutineert geen kippen-, eenden-, paarden- of
schapenerythrocyten. We gebruikten physiologische zoutoplossing en
phosphaat en citraatbuffers als verdunningsmiddelen voor deze proeven.
Eendenpestvirus, dat gedurende 30 minuten op 70° C. verhit wordt,
agglutineert ook geen roode bloedcellen van kippen, hetgeen de afwezig-
heid van een thermolabiele remmende stof, zooals die bij muizenpneumonie
voorkomt, bewijst.

Wij hebben ook getracht een zichtbare agglutinatie-reactie te ver-
krijgen tusschen het eendenpestvirus en het eendenpestimmuunserum door
toevoeging van een suspensie van kippenerythrocyten of eendenerythro-
cyten. Het zou n.1. niet onmogelijk zijn, dat de erythrocyten na het virus
geadsorbeerd te hebben daarna onder invloed van het immuunserum zouden
gaan agglutineeren; onze proever verliepen echter negatief.

Eendenpestvirus remt den groei van hoenderpest of pseudopest in eieren
niet. Dit is bewezen door de volgende proef. Kippeneieren werden op de
negende dag ingespoten met eendenpest en op de elfde dag met hoender-
pest of pseudopest. Ze werden na 24 uur geopend. De hoenderpest- en
pseudopestvirussen bleken zich normaal ontwikkeld te hebben. Er werd
geen interferentie waargenomen.

Uit de kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie en het Instituut
voor Infectieziekten van de Rijksuniversiteit te Utrecht.

EEN ORIENTEREND ONDERZOEK NAAR HET VOORKOMEN
VAN BACTERIEN IN HET GENITAAL-APPARAAT VAN DE
STERIELE MERRIE.

Bij de steriliteit van de merrie is het in vele, misschien wel in de meeste
gevallen onmogelijk een diagnose te stellen en daarmee dus de juiste oor-
zaak van de steriliteit vast te stellen en een rationele therapie in te stellen.
In de literatuur is de mogelijkheid naar voren gebracht in hoeverre het
voorkomen van bacteriën in de uterus een oorzaak van steriliteit kon zijn,
zonder dat hierdoor duidelijke afwijkingen werden opgewekt. Deze kwestie
is nog van meer belang daar onder de preventieve maatregelen, die in
Duitsland worden beschreven o.a. voorkomt, dat de uterus geen pathogene
bacteriën mag bevatten ¹).

Eickmann vond in de Rijnprovincie bij slechts 1,4 % van de merries met
vermeerderde of abnormale slijmsecretie, bacteriën in de uterus. In de
dekseizoenen 1944 en 1945 is daarom door ons bij een klein aantal steriele
merries een onderzoek ingesteld naar de aanwezigheid van bacteriën in
het genitaalapparaat en wel in het craniale deel van de vagina, in de
cervix en in de uterus. De monsters uit vagina en cervix werden door middel
van steriele wattenpropjes van de mucosa genomen. De vagina werd met
behulp van het speculum van Polansky-Keller opengespannen. Met een
geflambeerde korentang of een tang volgens Albrechtsen werd met een
steriel wattenpropje wat slijm van de mucosa geveegd. Op dezelfde manier
werd wat slijm uit het cervixlumen genomen. Daar de dieren in de oestrus
verkeerden, was gemakkelijk wat slijm af te strijken van de vaginamucosa
en in de cervix te komen. Het monster uit de uterus werd genomen met
behulp van de katheter en het tracheaalpluimpje, zoals dit door Götze
is aangegeven. (Afd. I).

Het door Götze aangegeven model was voor onze paarden te kort,
daarom werden langere modellen (63 cm) gemaakt. Dc katheier wordt
voor gesloten door een knopje, dat bevestigd is op een mandrijn, die door
de katheter loopt. Dit knopje is met de mandrijn naar voren te verplaatsen,

waardoor het pluimpje, dat op een lange draad is gefixeerd, buiten de
katheter kan worden geschoven en langs de uterusmucosa kan worden
bewogen, waarna het pluimpje weer binnen de katheter wordt gehaald,
het voorste knopje weer tegen de katheter wordt getrokken en bet geheel
gesloten kan worden teruggehaald. Het pluimpje wordt met een steriele
schaar afgeknipt. Het gehele instrument met het pluimpje in de katheter
wordt gesteriliseerd; voor ieder paard werd een ander instrumentarium
gebruikt. Bij het passeren van de katheter door de cervix zal de buitenwand
met slijm en eventueel met bacteriën worden bezoedeld. Bij het uitschuiven
van het pluimpje zou dit hiermee in aanraking kunnen komen. Daar
echter de draad, waarop het pluimpje bevestigd is, opgerold van de leveran-
cier werd ontvangen en werd bewaard, bleef de draad de neiging bewaren
weer te buigen en wel zo dat buiten de katheter geschoven het pluimpje
steeds van de mandrijn en het knopje afboog.

Het bacteriologisch onderzoek van de hierboven vermelde gevallen van
steriliteit bij merries werd verricht in het vierde oorlogsjaar. De omstandig-
heden waren voor het doen van bacteriologisch werk uitermate ongunstig.
Niet steeds kon worden beschikt over gas, evenmin over allerlei nood-
zakelijke ingrediënten. Om deze en dergelijke redenen kon het bacterio-
logisch onderzoek dan ook slechts op gebrekkige wijze worden gedaan.
Indien wij het thans zouden kunnen herhalen, zou uitvoeriger geënt zijn;
wij zouden voor elk geval aerobe en anaerobe kweekmethodes, zowel bij
vaste als bij vloeibare voedingsbodems, toegepast hebben, waarbij zeker
ook bloedhoudende media. Wij hebben in hoofdzaak kunnen werken,
en dit ook gedaan, met leverbouillon, een voor dit doel zeker nog wel
behoorlijk goede voedingsbodem, daar er zeer vele anaerobe en andere
kiemen in willen groeien. De werkwijze was als volgt:

De ontvangen, met materiaal besmette wattenpropjes en pluimpjes
gemerkt vagina (v), cervix (c) en uterus (u) werden elk apart in een buisje
leverbouillon overgebracht en daarna enige dagen bebroed bij 37° C.
Niet steeds werd van elke merrie drie monsters (v, c en u) ontvangen.
In het zo aanstonds te vermelden overzichtstabelletje duidt ,,0" aan,
dat geen materiaal ontvangen werd, ,,—" betekent geen groei, ,, " bete-
kent groei.

In 79 % van de onderzochte gevallen (19 merries) werd geen groei uit
de uterus in leverbouillon verkregen; dit doet o.i. wel zeer sterk vermoeden,
dat de uteri van deze merries bacterievrij waren. Deze 19 merries zullen
dan ook, gezien het feit, dat het sperma rechtstreeks in de uterus terecht-
komt, wel niet aan een specifieke bacteriële infectieziekte hebben geleden.

Van de 5 gevallen, waarbij wel groei uit de uterus in de leverbouillon
ontstond, kan het volgende medegedeeld worden:

Geval 12: uitsluitend groei van Micrococcus aureus. Ook in het cervix-
materiaal werden coccen aangetoond (vaginamateriaal was
niet ontvangen).

Geval 15: In v, c en u werd Escherichia coli aangetoond, in v bovendien
nog Clostridiën.

Geval 16: Er werd-groei verkregen door een apathogene aerobe spore-
vormer (hooibacil).

Geval 21 en 25: De in leverbouillon ontstane groei werd door diverse
omstandigheden niet nader onderzocht.

Uit vagina en cervix van de 30 gevallen werden verschillende micro-
organismen geïsoleerd o.a. Escherichia coli, Micrococcus aureus, Micrococcus
alhus, Streptococcen, Clostridiën, sporogene sporevormers, etc. Ook het
aantonen van een dergelijke verscheidenheid van micro-organismen wijst
voorshands niet op één specifieke bacteriële infectieziekte.

Het bacteriologisch onderzoek van het eerste geval was als negatief te
beschouwen. Van deze merrie werd tevens het bloedserum onderzocht.
Dc agglutinatie t.o.v. Drucella abortus was geheel negatief, die t.o.v. Salmo-
nella abortus-equi tot 1 op 400 dubieus (te beoordelen m.i. als negatief).

De serologische reacties waren: t.o.v. Brucella abortus geheel negatief;
t.o.v. Salmonella abortus-equi 1 op 400 dubieus (te beoordelen m.i. als nega-
tief).

In de gevallen 3 en 4 werden Clostridiën gekweekt (zeer vermoedelijk
te beschouwen als verontreiniging).

Geval 5: In de uterus werden geen kiemen aangetoond. De serolo-
gische reacties waren gelijk aan die van 1 en 2.

Geval 6: In de uterus werden geen kiemen aangetoond. De serolo-
gische reacties verliepen geheel negatief.

Geval 7: Hiervan werd geen uterusmateriaal ontvangen; de sero-
logische reacties verliepen negatief.

In alle gevallen, zeven in totaal, waarin bacteriën in de uterus werden
gevonden, werden ook bacteriën in de cervix gevonden, in twee van deze
gevallen was de vagina echter steriel. Dit zou men toe kunnen schrijven
aan de antibacteriële werking in de vagina en de vraag rijst dan of deze
werking in de cervix en uterus geringer zou zijn tegenover de in deze
gevallen aangetroffen bacteriën dan in de vagina.

Bij 2/3 deel van het aantal gevallen, waarin de uterus steriel was, werden
uit dt cervix wel bacteriën gekweekt, terwijl in ; ƒ3 deel de cervix ook
steriel was. De slechts sluitende cervix van het paard kan geen mecha-
nische belemmering vormen voor de bacteriën om per continuitatum de
uterus te bereiker, de afweerkracht in hei. genitaal-apparaat eventueel
de veranderingen van het milieu moeten hierbij een belangrijke rol spelen.
Bij de dekking, waarbij het sperma de Cervix passeert, kunnen de bacteriën
uit de cervix in de uterus komen, een deel van de bacteriën schijnt daarin
niet verder tot groei te komen, gezien het veel minder grote aantal soorten
van bacteriën gevonden in de uterus dan in cervix. Een betrouwbare
conclusie omtrent deze vraag is uit ons materiaal niet te trekken, daar
het tijdsverloop tussen de dekking en het onderzoek minstens 3 weken
bedroeg; de dieren werden nl. onderzocht, als ze na dekking weer hengstig
werden, als teken van niet te hebben opgenomen. Of deze niet specifieke
bacteriën een oorzaak van steriliteit kunnen zijn, is uit dit onderzoek niet
uit te maken, daar al de hier onderzochte dieren steriel waren. Het lag
daarom in onze bedoeling om ter vergelijking eenzelfde onderzoek in te
stellen bij niet steriele dieren. Dit heeft geen doorgang gevonden vanwege
het steeds moeilijker worden van de omstandigheden, waaronder gewerkt
moest worden en vanwege het gebrek aan medewerking van de kant van de
hengstenhouders.

Vergelijken we de resultaten van het onderzoek naar bacteriën in de
cervix en in de vagina, dan zien we, dat in een derde van het aantal ge-
vallen, waarin de cervix niet steriel was, de vagina dit wel was. Omgekeerd
werden in bijna 1/4 deel van het aantal gevallen, waarin de vagina bacteriën-
groei te zien gaf, in de cervix geen bacteriën gevonden. De overgang
vagina-cervix schijnt dus voor bacteriëngroei niet zo groot te zijn als die
van cervix naar uterus. Ook dit zou bij normale dieren moeten worden
onderzocht. Bij geen van de onderzochte merries werden klinisch afwij-
kingen gevonden, althans niet in die mate, dat klinisch zeker een ont-
stekingsproces kon worden gediagnostiseerd.

Bij enkele dieren werd bij de volgende oestrus na een behandeling van
de uterus met een Lugoloplossing 1 . 500 geen verandering in het voor-
komen van bacteriën in het genitaalapparaat gevonden.

Het aantal van de bacteriologisch onderzochte merries, waarvan mede
in verband met het in toenemende mate wegvoeren van het paarden-
materiaal, de uitslag van de steriliteitsbehandeling bekend is, is te klein
om hieruit de invloed van het al of niet steriel zijn van het genitaalapparaat
op het resultaat ervan te beoordelen.

Samenvattend menen wij te mogen zeggen, dat het onderzoek van de in
totaal 38 onderzochte merries, het moge dan door de omstandigheden vrij
primitief verricht zijn, niet wijst op een enzoötie veroorzaakt door een
bacteriële infectie.

Welke rol de gevonden bacteriën spelen bij de steriliteit van de merrie
laat zich niet vaststellen uit dit voorlopige onderzoek.

The authors performed a bacteriological examination of the genitalia of 38 sterile
mares. The large number of negative results as to the uterus does not point to an enzoötie
disease eaused by a bacterial infection.

Les auteurs ont exécuté une recherche bactériologique de l\'appareil génital de 38
juments infertiles. Les nombreux résultats négatifs concernant l\'utérus n\'indiquent
pas une enzoötie causée d\'une infection bactérielle.

Bei 38 sterile Stuten wurde eine bakteriologische Untersuchung des Genitalapparates
getan. Die grosze Anzahl der negativen Erfolge betreffs des Uterus weist nicht hin auf
eine Enzoötie verursacht von einer bakteriellen Infektion.

VLEESKEURINGSWET S. 1919 no. 524 en DESTRUCTIEBESLUIT 1942,
Editie Schuurman & Jordens, bewerkt door Dr. J. M.
van Vloten en Mr. J. H. Vergracht, 10de druk; N.V.
Uitgevers-Maatschappij W. E. J. Tjeenk Willink, Zwolle,
1949-

Van de literatuur, die dagelijks door hen, die bij de vleeskeuring werkzaam zijn,
wordt geraadpleegd, wordt ,,de Vleeskeuringswet" zeker wel het meest gebruikt. Op
de schrijftafel van de Keuringsveearts ontbreekt de „Editie Schuurman & Jordens"
vrijwel nooit. Vraagt men zich af, welke eisen aan zulk een uitgaaf moeten worden ge-
steld, dan is het antwoord, dat de verzameling van wettelijke voorschriften volledig
en up to date moet zijn. Maar bovendien zij de rangschikking der verschillende ge-
gevens overzichtelijk, zodat het voor ieder gebruiker slechts een ogenblik werk is, zich
over het ter sprake zijnde vraagstuk te oriënteren. En hoeveel waardering wij ook hebben
voor de bewerking van de voorheen verschenen drukken van deze uitgave, de over-
zichtelijkheid liet stellig te wensen over en zelfs zij, die geacht konden worden, behoorlijk
van „de Wet" op de hoogte te zijn, moesten nog weieens lang zoeken, voor zij een
niet elke dag voorkomend vraagstuk tot oplossing konden brengen.

De nieuwe druk, reeds de tiende sinds het in werking treden van de-Wet, heeft hierin
als bij toverslag verandering gebracht. De bewerkers hebben geheel met de traditionele
„chronologische volgorde" van Wet en uitvoeringsbesluiten gebroken en de gehele
materie in 15 Hoofdstukken verwerkt. Wie de inhoud op blz. 3 raadpleegt, vindt daar
in een ogenblik het door hem gezochte onderwerp met vermelding van de bladzijde,
welke hem tot in détails zal inlichten. De allernieuwste besluiten en beschikkingen, tot
i Juli 1949, zijn reeds in de tekst opgenomen.

De bewerkers, collega Dr. J. M. van Vloten en Mr. J. H. Vergracht, hebben
alle eer van hun bijzonder initiatief en hun werk. Zij hebben met de bewerking van deze
nieuwe druk allen, die met deze wet moeten werken — en dat zijn in de eerste plaats
onze collega\'s een grote dienst bewezen en hun taak belangrijk vergemakkelijkt.
Er rijst bij ieder, die dit boekje in handen krijgt, het verlangen, dat alle veterinaire
wetten in deze vorm zouden zijn verschenen en even groot gemak boden.

De nieuwe druk is, als steeds de Editie Schuurman & Jordens, door de N.V. Uit-
gevers-Maatschappij W. E. J. Tjeenk Willink te Zwolle, keurig verzorgd. Een enkel
drukfoutje wordt gaarne vergeven. De prijs bedraagt ƒ 1.75 en is dus voor niemand
een beletsel, zijn oude druk op te ruimen en zich een nieuwe aan te schaffen. Wij zijn
dan ook overtuigd, dit nieuwe, voortreffelijke boekje binnen enkele dagen in handen
te zien van alle keuringsambtenaren en van ieder, die deze Wet meer of minder vaak zal
moeten raadplegen.

De Afdeling Kennis der menselijke voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong ontving
van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ter beoordeling het zojuist
verschenen werk van Horace Thornston, getiteld: Textbook of Meat-Inspection (gebonden,
659 bladz., 256 afbeeldingen, 4 bladzijden kleurenfoto\'s — 16 stuks —, 4 tabellen, uit-
gave Baillière, Tindall and Cox, Henriettastreet, London, 50 shillings).

Blijkens zijn voorwoord vindt Thornston, die dierenarts, hoofd van de veterinaire
dienst in Newcastle-on-Tyne en, blijkens de lange lijst van titels, een bekende autoriteit
in Engeland is, het een verontrustende eigenaardigheid in de Britse wetenschappelijke
literatuur, dat zo verwonderlijk weinig aandacht wordt besteed aan de vleeskeurings-
wetenschap, waardoor in de loop der jaren de beoordeling enigszins empirisch is ge-
bleven en niet de vooruitgang heeft gevolgd, die de wetenschap op dit gebied in andere
landen, — vooral vooroorlogs Duitsland, — maakte. Zich bewust van de behoefte aan
een beknopt boek over vleeskeuring, dat bijgewerkt diende te zijn met de gevonden
wetenschappelijke details der laatste jaren, heeft de schrijver zich aan het werk gezet.

Het mag als bekend worden verondersteld, dat in Engeland de eigenlijke vleeskeuring
veelal in handen is van medici en leken-keurmeesters (zie ook mijn bespreking van het
boek van C. R. A. Martin, Practical Food-inspection), met als noodzakelijk gevolg:
niet altijd veterinair-wetenschappelijke beslissingen. De schrijver tracht nu door de
publicatie van dit wetenschappelijk bewerkte boek verbetering in die ongewenste toe-
stand van empirische beoordeling te verkrijgen. Het is hem gelukt een met zorg samen-
gesteld boek te schrijven, waarvoor wel een omvangrijke arbeid moest worden verricht,
zodat hem zeker is toe te wensen dat hij in zijn streven moge slagen. Hij geeft blijk
uitermate belezen te zijn, althans te beschikken over talrijke aantekeningen. Het is dan
ook wel te betreuren, dat niet wordt vermeld, welke zijn bronnen waren en dat een
literatuurlijst geheel ontbreekt. Evenals in het zojuist genoemde werk van de leek-
keurmeester Martin dat, volgens passende maatstaf gewaardeerd, uitstekend is, wordt,
naast de vleeskeuring, ook de keuring van konijnen, gevogelte en vis behandeld, terwijl
eveneens in enige hoofdstukken het verduurzamen van voedsel wordt besproken. Verge-
lijkt men de inhoud van beide boeken met elkaar, dan is er wel een belangrijk weten-
schappelijk niveau-verschil ten gunste van dit nieuwe werk. De Engelse bij de vlees-
keuring geïnteresseerden hebben een boek ter beschikking gekregen, waarin zij een
schier onuitputtelijke bron van gegevens hebben. Doch ook de niet-Engelse vakman
zal aan het bezit van dit werk veel genoegen beleven: het is een voor het geschetste doel
weloverwogen boek met vele gegevens, prettig leesbaar, met veel heel goede illustraties,
zodat het ook voor een Nederlander waard is te worden aangeschaft, al is de prijs, 50
shillings, mogelijk een bezwaar.

Naast de vele goede hoedanigheden zal de Nederlandse keuringsveearts ook een
aantal tekortkomingen kunnen aanwijzen. Wellicht kunnen deze voor een belangrijk
deel worden gesteld op rekening van het feit, dat het werk zijn eerste druk beleeft; in
een volgende uitgave kunnen dus nodig gebleken verbeteringen en aanvullingen worden
aangebracht. Ref. noemde al het ontbreken van literatuuropgaven. — Verder vond
ref. het hinderlijk, dat in het gehele boek teveel naar Duitsland als voorbeeld wordt
gekeken; over de, toch óók in het buitenland gewaardeerde, Nederlandse wetgeving
wordt geen woord geschreven. Komt dat, omdat de Duitse vleeskeuring al zo lang
geregeld is en er zo enorm veel, (misschien) voor een Engelsman gemakkelijk leesbare,
Duitse publicaties zijn ? —- Het ontbreken van de opsomming van de droge officiële
tekst van de Acts, Orders en Regulations maakt de studie van het boek aangenamer,
maar onjuist is, dat de besprekingen over de keuringen vóór en na het slachten elk slechts
drie bladzijden beslaan en dus wel wat erg kort zijn gehouden. — Ook zal de Neder-
landse keuringsveerarts niet altijd ten volle instemmen met de keuringsuitspraken, die
de schrijver naar voren brengt in de hoofdstukken over pathologie en pathologische
anatomie van de orgaansystemen en bij infectieziekten en zal hij onbevredigd zijn na
het lezen van het hoofdstuk over noodslachtingcn met zijn merkwaardige beschrijving
van een achttiental gevallen. — Terwijl in Engeland bij tuberculose nog de ouderwetse
vierendeelbeoordeling in Memo 62-Food voorschrift is, is de schrijver wèl zo vrij, uit-
voerig in te gaan op de opvattingen van Nieberle en critiek uit te oefenen op de Engelse
bepalingen. Bij uitvliezen blijkt afschroeien evenwel niet gebruikelijk te zijn. — Als
voorlopige proef bij septicaemie wordt nog de niet meer gebruikelijke houdbaarheids-
proef volgens M. Müller aangegeven. ■— Het laboratorium-onderzoek wordt trouwens
toch stiefmoederlijk behandeld: een beschrijving van en over bacteriologisch vlees-
onderzoek c.a. ontbreekt, evenals over de pH-bepaling, die slechts heel even wordt
genoemd. Bij zulke hiaten wordt een flinke literatuuropgave sterk gemist. — Er is een
mooie beschrijving over parasieten, enz. bij slachtdieren, waaraan echter een merk-
waardige uitspraak gekoppeld wordt over het, naar het oordeel van Thornston falen
van het onderzoek op trichinen in Duitsland. Ook hier wreekt zich wel zeer het ontbreken
van literatuuropgaven. De goede tabel over lintwormen op blz. 404 kan gemak geven.

Niettegenstaande dus een aantal tekortkomingen blijft evenwel de eindindruk, dat
dit omvangrijke werk van Thornston een mooi boek is, dat de vleeskeuringsweten-
schap verrijkt met een kostelijke verzameling van gegevens en waarin men met genoegen
leest.

Van Febr. tot Oct. 1948 kwamen bij de patiënten op een diabetes-polikliniek 22 ge-
vallen van hepatitis voor. Bij de mens zijn twee, klinisch gelijke vormen van een gewoon-
lijk met geelzucht gepaard gaande hepatitis bekend, de hepatitis infectiosa en de serum-
hepatitis. Zij worden beide door een virus veroorzaakt, doch er bestaat geen wederkerige
immuniteit. De infectieuze hepatitis ontstaat door orale besmetting en heeft een incu-
batietijd van 20—35 dagen, de serumhepatitis ontstaat door inspuitingen van virus-
bevattend menselijk bloed, serum of plasma of van vaccins, die zulk serum of plasma
bevatten. Het bloed afnemen van de diabetes-patiënten voor de bloedsuikerbepaling
geschiedde na een vingerprik met een vaccinostyle, die na gebruik slechts met een watje
met aether werd afgewreven. Daar het hepatitisvirus zeer resistent is, werd verondersteld
dat de infectie was overgebracht door de onvoldoende gesteriliseerde vaccinostyles.
Uit de literatuur is namelijk bekend, dat serumhepatitis van mens op mens kan worden
overgebracht door onvoldoende gesteriliseerde spuiten en naalden. Na grondige sterili-
satie nam het aantal gevallen van hepatitis in de polikliniek af.

Een geval van leptospirosis canicola. P. Blanksma. Ned. Tijdschr. v. Geneesk.
93, 1704, (1949).

Een 50-jarige schipper werd acuut ziek, met koorts tot 38,5, episclerale vaatinjectie,
hoofd- en spierpijnen. De agglutinatie-lysisreactie op leptospiren was positief: L. ictero-
haemorrhagiae: 31e dag 1 : 500, 37e dag 1 : 10.000, 53c dag 1 : 1000, 141e dag 1 : 100;
L. canicola: zelfde dagen resp. 1 : 500, 1 : 100.000, 1 : 30.000, 1 : 100. In bloed en
urine konden geen leptospiren worden aangetoond. De hond van de patiënt werd als
infectieus beschouwd; agglutinatie-lysistiter: L. canicola 1 : 30.000, L. icterohaemorrha-
giae i : 1000. J. D. Verlinde.

Antibiotica. (Antibiotic Agents; J.A.V.M.A., 114, pp. 194—196 (Apr. \'49).
In dit artikeltje wordt gewezen op het reeds geruime tijd bekende antagonisme tussen
bepaalde soorten van micro-organismen („antibiose"), waarvan de antibiotica de
exponent zijn. Na een korte recapitulatie van de werking van tyrothricine, penicilline
en streptomycine, worden enkele mededelingen gedaan omtrent een aantal sedert kort
geïsoleerde antibiotica, welke o.a. effectief zouden zijn t.o.v. Rickettsiae, bepaalde virus,
Pasteurella en Brucclla melitensis. Een toegevoegde tabel bevat 58 antibiotica, waarvan
de werking in vivo thans meer of minder bekend is.

Wat betreft tyrothricine wordt nog opgemerkt, dat zijn werking op het uierweefsel
matig irriterend is, terwijl onoordeelkundig gebruik ernstige laesies kan teweegbrengen.

Penicilline. Collins, J. H.: The Present Status of Penicillin in Veterinary Medicine (J.A.
V.M.A., 113, pp. 330—333 (Oct. \'48)).

Als basis voor een effectieve werking op verschillende soorten pathogene micro-orga-
nismen, dient bij het paard penicilline in de volgende concentraties in het bloed aanwezig

gevoelige micro-org.: 0,03 E./cc bloed.
Shigella equirilis: 2—4 E./cc ,,
Corynebact. equi: 8—10 E./cc ,,

Als minimum-dosering voor de algemene therapie van acute ziekten, veroorzaakt
door gevoelige micro-org., wordt (op basis van het onderhouden van een concentratie
van 0,03 E./cc in het bloed) aangegeven de parenterale toediening van 4000 E./kg
lich. gew. per dag. Deze toediening moet in evenredige porties om de 3 k 4 uren plaats-

vinden; bij het gebruik van oplossingen in olie of was kan de totale hoeveelheid echter
in i of 2 doses daags worden toegediend.

grote uiers (dagprod. groter dan 20 kg): 200.000—100.000—100.000 E. p. kw. (24 u.
interv.),

middelgrote en kleine uiers (dagprod. kleiner dan 20 kg): 100.000—50.000—50.000 E.

Intratracheale Penicillinspülung beim Pferd. Werner Steck: (Schw. Arch.
f. Tierheilk., 90, pp. 647—655 (Nov. \'48)).

De techniek van toepassing en de hoge dosering, maken de „depótbehandeling" met
penicilline voor de grote huisdieren practisch onmogelijk. Daar echter de sulfanilamide-
therapie van catarrhaal-purulente bronchopneumonie bij het paard (om de andere dag
80—90 g s.a. per neussonde; — een zeker niet te hoge dosering, zelfs wanneer men het
gemiddeld lichaamsgewicht op 450 kg stelt! Ref.) soms onvoldoende resultaat gaf, ook
wanneer een zuivere streptococcen-infectie aan de aandoening ten grondslag lag, werd
getracht, de behandeling te ondersteunen door de toediening van intratracheale injecties
van penicilline. Hiertoe werden gedurende enkele dagen 1 maal daags 100.000—
200.000 E. penicilline toegediend, telkens met in totaal 200 cc steriele physiol. zout-
solutie.

De auteur beschrijft de behandeling als zeer succesvol, voorzover toegepast bij de
bovengen, vorm van broncho-pneumonie, wat met een 7-tal ziektegeschiedenissen wordt
geïllustreerd.

Bepaald negatief was het resultaat bij subacute en chronische bronchiolitis, alsmede
in een geval van purulente pneumonie (zonder bronchitis) met sero-fibrineuze pleuritis.

Bij acute pharingitis en droes kon een verlichting van de symptomen worden opge-
merkt, hoewel het verdere verloop niet beslissend beïnvloed werd.

Treatment of streptococcus agalactiae-Mastitis by Single Injections of
Penicillin In Retaining Vehicles. Stults, A. W. en E. J. Foley: (J.A.V.M.A., 113,
pp. 68—72; ref. Vet. Record, 61, p. 32 (Jan. \'49)).

De „retaining vehicles" bestaan uit een emulsie van minerale olie, water en lanolinc-
derivaten; ze zouden hoger in de uier doordringen dan waterige oplossingen en geven
bovendien de penicilline slechts geleidelijk af.

Schrijvers deelden mede, 12 u. na de infusie van 40 mg tyrothricine duidelijke ont-
steking van de uier te hebben waargenomen; bovendien waren de resultaten met tyro-
thricine minder goed dan die met penicilline. Strikwerda.

Tyrothricine. (Warning on Use of Tyrothricin; J.A.V.M.A., 114, p. 237 (Apr. \'49)).

Gerefereerd wordt een klinische mededeling in de „Archives of Otolaryngology",
waarin beschreven een blijvend uitvallen, resp. een pervertering van smaak en reuk
bij enkele patiënten, intra-nasaal behandeld met tyrothricine. Dit wordt van belang
geacht met het oog op de intranasale toepassing van tyrothricine in de kleine-huisdieren-
praxis. Strikwerda.

Sulfamethazine. (Case, J. D.: The Use of Sulfamethazine in the Treatment of Foot Rot,
Metritis, and Calf Pneumonia; J.A.V.M.A., 113, pp. 348—351 (Oct. \'48)).

De auteur beschrijft een aantal gevallen van panaritium, metritis en kalver-pneumo-
nie, waarbij hij met succes sulfamethazine toepaste.

Panaritium: 1 maal 250 cc van een 25 % oplossing (± 150 mg kg lich. gew.), intra-
veneus toegediend, genas het beginstadium van panaritium binnen 72 u. Metritis (in

aansluiting aan retentio secundinarum) werd binnen een week volkomen genezen door
i i.v. inj. van 250 cc van een 25 % opl.

Kalver-pneumonie (zonder bacteriol. diagnose) werd genezen door orale toediening
van sulfamethazine-tabletten tot een dosis van ^ 300 mg/kg lich. gew. gedurende
3 a 4 dagen.

Voortplanting c.a. Salisbury, G. W.: Some Aspects of Reproductive Efficiency in Catlle
(N. Am. Vet., 30, pp. 20—24 Jan. \'49)).

De invloed van verschillende uitwendige omstandigheden op de vruchtbaarheid bij
het mannelijke en vrouwelijke dier wordt aan een beschouwing onderworpen, waarbij
verwezen wordt naar eerdere publicaties van de auteur op dit gebied. Besproken worden
o.a.: invloed van de voeding (i.h.b. ook de vitamines A en E), het jaargetijde en (ingeval
van K.I.) de graad van sperma-verdunning. Strikwerda.

The minimum spermatozoa required for optimum fertility in artificial
insemination of dairy cattle. Salisbury, G. W.: (Intern. Congr. Milaan, 23—30
Juni \'48; ref. VI. Dierg. Tijdschr., 17, p. 95 (1948)).

Een sperma-verdunning tot 1 op 100 zou geen invloed hebben op de bevruchtings-
resultaten; bij hogere verdunningen nemen deze echter af. Een verdunning van 1 op
100 koint neer op het gebruik van ongeveer 10 mill. spermiën per inseminatie.

Corynebacterium pyogenes in Buil Semen. Hancock, J. L. en W. R. Kelly:
(Vet. Record, 60, pp. 669—670 (Dec. \'48).

Door schrijvers werden in totaal 150 sperma-monsters van tezamen 70 stieren onder-
zocht; 25 van deze stieren bleken, hoewel klinisch volkomen normaal, gedurende kortere
of langere tijd Corynebact. pyogenes in het sperma uit te scheiden. Aangenomen wordt,
dat de infectie plaatsvindt tijdens de natuurlijke dekking en gelocaliseerd is in de urethra,
of zelfs hoger in de genitaal-tractus. De kwaliteit van het sperma was in het algemeen
niet verminderd. De bevruchtingsresultaten kunnen gedrukt worden (vooral bij K.I.)
door infectie van het genitaalapparaat van de koe (purulente cervicitis, pyometra en
salpingitis). Strikwerda.

Studies on Vibrionic Abortion of Sheep. Lindenstruth, R. W., J. B. Ashcraft
en B. Q.. Ward: (J.A.V\'.M.A., 114, pp. 204—205 (Apr. \'49)).

In sommige gedeelten van de V.S. veroorzaakt V\'ibrio foetus, als verwekker van een
besmettelijke abortus, i.h.b. bij schapen, belangrijke economische schade.

Met betrekking tot de transmissie van dit micro-organisme, gingen de schrijvers zijn
weerstand buiten het dierlijk lichaam na. Hiertoe werd een mengsel van 3 V. foetus-
stammen in een „natuurlijk" milieu (hooi, aarde en schapenmest) gedurende een be-
paalde tijd bewaard bij temperaturen van resp. 37°, 20° en 6° C. Bij de laatstgenoemde
temperatuur bleven de micro-org. 2 maal zo lang in leven als bij de beide eerstgenoemde.

Verder werd nagegaan, in welke periode van de drachtigheid de schapen het meest
gevoelig waren voor de infectie. Hiertoe kregen in een groep van 20 dieren telkens 4
stuks gedurende 1, 2, 3 of 4 maanden, resp. de gehele duur van de graviditeit, besmet
hooi en water; in een andere groep, eveneens van 20 dieren, werden telkens 4 stuks resp.
in de ie, 2e, 3e, 4e of 5e maand van de graviditeit intraperitoneaal ingespoten met een
suspensie van levende vibrionen. De orale toediening bleek abortus, resp. geboorte van
dode lammeren tengevolge te hebben, wanneer plaatsgehad gedurende de beide laatste
drachtigheidsmaanden ; bij de\' intraperitoneale toediening was dit het geval, wanneer
deze had plaatsgehad gedurende de 3e tot 5e maand van de drachtigheid.

Uit op één na alle geaborteerde lammeren kon Vibrio foetus worden geïsoleerd,
door kweken uit de inwendige organen op een 10 % bloed-agar onder 10 % C0₂, ge-
durende 36—48 u. Strikwerda.

Pasteurellose bij schapen. (Dolder, W. en M. Leuenbercer: Quelques considérations
sur une gr ave épizootie chez les moutons (pasteurellose); Schw. Arch. f. Tierhk., 90, pp. 656—
661 (Nov. \'48)).

Beschreven wordt een ziekte-uitbraak in twee grote kudden schapen in het Kanton
Genève, waarbij de dieren klinisch diarrhee en verschijnselen van broncho-pneumonie
vertoonden. Als oorzaak werd gevonden een ovale bacil (Pasteurella); het typische
beeld van de „haemorrhagische septicaemie" ontbrak echter. Als praedisponerende
momenten werden beschouwd een sterke parasitaire besmetting (Dicroc. lanceolatum
en Dictiocaulus filaria), alsmede de slechte weersgesteldheid. Een door schrijvers bereid
auto-vaccin scheen een goede beschuttende werking te hebben.

Bestrijding van de Brucellose in Italië. (M. Capobianco, I programmi attuali
di lotta contro la Brucellosi, La Clinica Veterinaria, LXXII, 1, 1949.

In een .zeer uitvoerig, maar helaas niet van een literatuurlijst voorzien overzicht,
bespreekt Capobianco, de Directeur van de Italiaansche veterinaire dienst, de üru-
cella-bestrijding.

In Italië kdhien het meest voor Brucella abortus (dus bovine) en Brucella melitensis,
zeer zelden Brucella suis. Daar, waar de runderen niet samenleven met schapen en
geiten, is Brucella abortus de enige brucelloseverwekker bij het rund; waar wel contact
is met schapen en geiten, wordt de runderabortus veroorzaakt door Brucella melitensis.
Bij schapen en geiten komt alleen de laatste voor. Zeldzame gevallen van abortus bij
varkens worden voor het merendeel veroorzaakt door de Brucella abortus („bovis").
Daar, waar runderen niet samenleven met schapen en geiten, zijn infecties bij de mens
door contact met runderen uitzondering. Daar, waar brucellose bij het rundvee veroor-
zaakt wordt door Brucella melitensis, wordt deze gemakkelijk op een mens overgebracht.
De „melitococcia" van schapen en geiten gaat gemakkelijk op de mens over. Na een
kort overzicht van de diagnostische methoden bespreekt de schrijver uitvoeriger de
sero-agglutinatie en de allergische reactie. Hij doet dit naar aanleiding van de onder-
zoekingen van verscheidene Italiaanse laboratoria. Bij de eerste methode wijst hij op
het verschil in modificatie door het gebruik van verschillende antigenen en verdunnings-
methoden en het bezwaar van het schommelend karakter van de titer, welk bezwaar
minder bij runderen en paarden dan wel bij schapen zich voordoet. De snelmethode
acht hij gelijkwaardig aan de langzame methode. De melkserummethode, die het eerst
door Zammit (1905) bij geiten is toegepast, acht hij een goede diagnostische methode
voor het aantonen van uitscheiders met de melk. In tegenstelling met Veenbaas (1935)
deelt hij mede, dat Mirri (1935) zeer goede resultaten heeft bereikt met de allergische
methode met een volgens zijn voorschrift bereid „Brucellina Mirri", dat intradermaal
wordt toegepast. Bij intrapalpebrale toepassing heeft dit volgens meerdere schrijvers
resultaten gegeven die superieur zouden zijn aan de sero-agglutinatie. Ook met een
volgens Dubois bereid antigeen werden intradermaal goede resultaten geboekt. Een
opthalmoreactie was inferieur aan de agglutinatie en de complement-bindingsreactie.
Bij schapen en geiten, waar de serologische reactie dikwijls onvoldoende is, levert de
allergische methode aanmerkelijk betere resultaten op. Volgens Rossi zou bij varkens
de intradermale reactie en het serologische onderzoek corresponderende resultaten
hebben opgeleverd. Bij de prophylaxis dient te worden uitgegaan van verschillende
maatregelen naar gelang van de diersoort. Hij verdeelt deze maatregelen in controle-
maatregelen en inenting.

Bij de runderen beveelt hij de controlemaatregelen aan voor onbesmette stallen en
stallen waar de infectie niet meer dan 10 k 15 % bedraagt. Het doel is hier contact
van gezonde dieren met infectieus materiaal te vermijden. Hij beveelt daartoe aan
nieuw aangekochte dieren 40 dagen in quarantaine te plaatsen en ze gedurende die tijd
2 X door serumagglutinatie en intradermale reactie te onderzoeken. In de gering
besmette bedrijven dient begonnen te worden de besmette dieren op te ruimen en de
andere een jaar lang maandelijks te onderzoeken. Zijn er meer dieren aangetast (15
^ 3° %) dan dient een scheiding tussen het onbesmette deel en het besmette deel van

een bedrijf te worden ingesteld (stal, weide, apart personeel). Het onbesmette deel wordt
gecontroleerd als voren, het besmette deel geënt en geleidelijk opgeruimd. Jonge dieren
uit het besmette gedeelte kunnen na een isolatie van 3 & 4 maanden, waarin herhaald
onderzoek plaatsvindt, naar het onbesmette deel worden overgebracht. De vaccinatie
bestaat in een tweemalige enting met levende, voor de mens apathogene cultuur, (Sy-
steem Cotton, Buck en Smith, strain 19) bij voorkeur op de leeftijd van 4^5 maanden.
Waar deze maatregelen niet mogelijk zijn, dienen de jonge en niet-drachtige dieren te
worden geënt, en de dieren, die geaborteerd hebben worden geïsoleerd tot zij klinisch
genezen zijn. Bij geiten worden de besmette dieren door de intradermale reactie aange-
wezen; deze worden geslacht. Hiervoor wordt eventueel overheidssteun verleend. Zo
werden bij een geval van besmetting van 76 personen door geitenmelk, 159 van 1159
geiten besmet bevonden. De kudden moeten onder controle blijven. De geiten mogen
niet met runderen en schapen in contact komen.

Bij schapen dient rekening te moeten worden gehouden met het feit, dat deze dieren
gewoonlijk geen drager blijven, doch 5 a 6 maanden na de infectie zich spontaan ge-
reinigd hebben. Daarom moeten hier de uitscheiders worden verwijderd op grond van
de intradermale reactie en verder moeten hygiënische maatregelen worden toegepast.
Voor prophylaxis van de mens zou enting van alle schapen en geiten afdoende zijn.
Bij direct contact moeten hygiënische maatregelen in acht worden genomen en voorat
tegen besmetting met melk worden gewaakt. Ook dient rekening te worden gehouden
met de verspreiding door insecten. C. A. v. Dorssen.

Biologische eigenschappen van Mycobacterium avium. (F. R. Jurada en
A. P. de Fagonda, Sobre algunos caractères biologicos del „Mycobacterium tubercu-
losis avium, 1947, Uitg. Ministerio de Agricultura, Buenos Aires, 53 blz. Franse en
Engelse samenvatting).

Naar aanleiding van de toenemende frequentie der vogeltuberculose, die volgens
de schrijvers samengaat met de uitbreiding der pluimveeteelt in Argentinië, hebben
Jurada en fagonda een onderzoek ingesteld naar de speciale eigenschappen van M.
avium. De vogeltuberculose is in Argentinië het best beschreven in 1930 door Quiroga.
In 1940 publiceerden Mosconi en Pelloni mededelingen over tuberculosis bij duiven.
In 1941 publiceerde Rossi het resultaat van 15000 secties van gevogelte waarbij 8,6 %
tuberculose werd aangetroffen.

De schrijvers bestudeerden 45 stammen, die zij uit organen en beenmerg van kippen
isoleerden op eihoudende media (Loewenstein, Petrargnani, Dorset). Met grote
doses cultuur (1 mg.) konden zij bij intraveneuze injectie bij kippen een septicaemische
ziekte opwekken (Yersintype). Na een geringe dosis (1/10.000 mg.) trad een chronisch
verloop op met veranderingen, zoals in de spontane gevallen. Ook bij konijnen konden
deze infectictypen worden waargenomen, maar minder constant dan bij hoenders.

Een zeldzame localisatie van Salmonella Abortus F.qui. (F. Doregatti, La
Clinica Veterinaria, LXXII, 79, 1949).

Bij 4 hengsten van het Belgisch trekpaardenras beschrijft Doregatti infecties met
Salmonella abortus-equi waarbij aandoeningen van testikel en bijbal worden waarge-
nomen. Bij de pas geïnfecteerde hengsten, die zieke merries gedekt hadden, werden
agglutinatietiters t.o.v. Salmonella abortus-equi waargenomen van 1 : 400 tot 1 : 1000
terwijl deze sera t.o.v. Brucella abortus en van Trypanosoma equiperdum negatieve
complementbindingsreacties gaven. Een normaal paardenserum gaf met hetzelfde
Salmonella-antigeen geen hogere agglutinatietiter dan 1 : 100.

Uit de testikels vanéén der hengsten werd na slachting de bacil gemakkelijk geïsoleerd.
Uit een andere hengst, die reeds twee jaar tevoren was geïnfecteerd en wiens serum een
agglutinatietiter van 1 : 1500 bezat, gelukte de cultuur uit het testikelweefsel en uit
de bijbal niet. Dit dier had een periorchitis, die aanleiding had gegeven tot vergroei-
ingen, waardoor geen ejaculatie meer mogelijk was.

D.D.T. bij de bestrijding van vliegen en muggen. Dr. J. C. M. de Jong en
S. Cseh Fictos. Ervaringen met D.D.T. N. T. v. G. 1947, blz. 2259 en 1948 blz. 3404.

Schrijvers namen waar, dat in een varkensstal, waar D.D.T. poeder 10 % werd toe-
gepast zowel in poedervorm als in emulsie met petroleum of shell-tox gedurende enige
maanden de binnenvliegende insecten werden gedood. In stallen met ruwe wanden en
waar het stof niet wordt weggeveegd is 10 % D.D.T.-talk zeer effectief.

In vertrekken met gladde wand gaf een plafondbespuiting met 200—400 mg D.D.T.
per m² (dit is ongeveer 7—14 cc van een 3 % D.D.T. in kerosine) na 14 dagen nog
een dodende werking. Door 800 mg per m² te verstuiven tegen het plafond bleven de
vertrekken muggenvrij. 100—500 mg D.D.T. per 1 slootwater doodde eveneens de
larven er van, kerosine alleen heeft ook een dodende werking. Sterkere verdunningen van
D.D.T. (5—30 mg D.D.T. per 1) deed de larven na 16 uur sterven en poppen na
40 uur — 120 uur. D.D.T. in poedervorm schijnt de sterkste uitwerking te hebben op
de pas uitgekomen vliegen of muggen. De omyloplossingen laten zich heel gemakkelijk
met een kwast uitstrijken en geven dan goede werking. Vergiftigingsverschijnselen bij
degeen, die met D.D.T. omgaat, zijn niet denkbeeldig. Bij voortzetten van het onderzoek
bleek de schrijver, dat de nawerking tot 14 maanden kan duren met 10% D.D.T.-
poeder. D.D.T. kan men oplossen in aceton, benzol of xylol als stamoplossing, van deze
stamoplossing met kerosine 3 a 5 % oplossing bereiden en hiermee de ruimte bespuiten
(tegen muggen overal, tegen vliegen vooral op lichte plekken). Met deze oplossing
werd een goede werking gedurende 3J—4 maanden gezien.

Op i Januari 1947 is in Finland een wet op de melkcontröle van kracht geworden,
waarin de keuring van alle melk en room verplicht is gesteld in bebouwde kommen
met meer dan 4000 inwoners, terwijl zij op verzoek van het gemeentebestuur ook voor
een kleinere gemeente kan worden voorgeschreven. De controle wordt uitgeoefend onder
leiding van veterinaire instanties, en daarom is het goed er iets langer bij stil te staan,
waartoe de gelegenheid wordt geboden door een verslag (in het Norsk Vet. T.), van een
studiereis van collega Rokte.

Het komt mij gewenst voor het artikel in verkorte vertaling hier te laten volgen,
ook al zullen daarbij uiteraard vele bekende zaken de revue passeren.

De wet werd aangenomen op 19 Juli 1946; op 1 en 5 November van dat jaar werden
uitvoerige voorschriften door de Minister van Landbouw uitgevaardigd.

De gemeentelijke controle wordt uitgeoefend in een gemeentelijk laboratorium, dat
daartoe van de veterinaire afdeling in het Ministerie van Landbouw een autorisatie
heeft ontvangen, evenals haar chef, welke een dierenarts moet zijn. Aanstelling en
salariëring van het personeel geschiedt door de gemeentelijke overheid; zij kan echter
rechten heffen van de producenten, die door de regering worden vastgesteld, de veteri-
naire afdeling en de landbouworganisaties gehoord. Belangrijke vraagstukken op het
gebied der melkcontröle worden ook behandeld in de adviescommissie der veterinaire
afdeling, in welker vergadering vertegenwoordigers van producenten, handelaren en
consumenten moeten worden uitgenodigd. De regering kan voorts bepalen, dat in
gemeenten met verplichte melkcontröle de gezondheids-commissie een adviescommissie
kan instellen en honoreren, die samengesteld is uit vertegenwoordigers der bovenge-
noemde groepen.

De wet is opgebouwd naar het model der melkcontröle in Helsinki. De controle
wordt daar uitgevoerd door de gezondheidscommissie in samenwerking met een particu-
liere organisatie, de Melkcontrölevereniging Helsinki, welke toezicht houdt op de
hygiënische behandeling van de melk op het platteland.

Het melkcontrölestation in Helsinki is een instituut met eigen leiding, laboratoria
en functionarissen. De eerste stadsveterinair is tevens chef van het contrölestation en
eveneens secretaris van de melkcontrölevereniging. De raad van advies van het contröle-
station bestaat uit 9 leden, n.1. 3 van elk der geïnteresseerde partijen. De samenwerking
met de vereniging is geregeld in een contract dat door het stadsbestuur goedgekeurd

is en in grote lijnen bepaalt, dat de stad en de gezondheidscommissie zorgen voor de
controle in de stad met behulp van het station, en dat de vereniging de productieplaatsen
controleert, en daarmee een veterinair consulent belast, die toezicht houdt op de
stalhygiën^ het veebeslag en het melktransport, en bovendien adviseert en voorlichting
geeft aan de veehouders.

Verder regelt het contract de economische kant op grondslag er van, dat de controle
zichzelf moet bedruipen. Het melkcontrôlestation heeft het recht bijdragen van de
leveranciers te vorderen in verhouding van de geleverde hoeveelheden melk; dit is
gemotiveerd, doordat de controle het melkverbruik stimuleert en het station een onpar-
tijdige scheidsrechter is tussen producent en handelaar; kosteloze onderzoekingen worden
in het contrôlestation verricht, terwijl dit instituut consultatief werkzaam is en de
voorlichting en propaganda regelt. De inkomsten worden in een vastgestelde verhou-
ding verdeeld tussen station en vereniging (62 resp. 38 %). De inkomsten der vereniging
bestaan bovendien uit rechten voor stalinspectie, contributies der leden en een staats-
subsidie. Voor monsters die niet aan de eisen voldoen, incasseert de vereniging boete.
De melk wordt naar kwaliteit betaald; daartoe verstrekt het melkcontrôlestation aan
handelaren, aangesloten inrichtingen en producenten met reden omklede gegevens
omtrent de classificatie der melkmonsters en der stallen, en afschriften der controle-
rapporten.

Minstens 2 maal per maand wordt van elke leverancier bij de aflevering aan de
inrichting een melkmonster genomen. Handelaren, winkels, café\'s en restaurants worden
minstens 1 maal per maand (zo nodig vaker) bemonsterd. Hiervoor is geen recht ver-
schuldigd.

Als bij controle op de boerderij de melk ongeschikt wordt bevonden, wordt de afleve-
ring verboden of — in lichtere gevallen — de melk na pasteurisatie gebruikt voor
industriemelk. Omdat er in het productiegebied geen tbc. bij het vee bestaat en de
controle op de melk zo scherp is, wordt de melk in Helsinki \'s winters rauw verkocht,
doch \'s zomers gepasteuriseerd.

Op de bacteriologische afdeling van het melkcontrôlestation wordt het gehele sediment
over een oppervlakte van 2—2J cm uitgestreken en het preparaat met methyleenblauw
gekleurd. Het gezichtsveld wordt vergeleken met een schematisch uitstrijkje met aange-
geven bacteriecijfer, dat ingedeeld is in 4 klassen, n.1. kl. 1 < 1 mill. bact., II 1—5 mill.,
III 5—-20 mill., IV > 20 mill.

Het aantal bact., de aanwezigheid van cellen, fibrine en eventueel mastitisstreptococcen
wordt genoteerd naar de hoeveelheid. De bacterietelling vormt een waardevolle aan-
vulling van de reductaseproef, vooral als deze onbetrouwbaar is op grond van fouten-
bronnen (langdurig schudden bij transporten, sterk roeren, veel cellen). Bij het aantreffen
van typische mastitisstreptococcen wordt een agarcultuur ingesteld.

Atypische kolonies worden bepaald. Als op een boerderij langere tijd cellen en fibrine
vermeerderd zijn, maar geen streptococcen worden aangetroffen, dan worden alle koeien
afzonderlijk bemonsterd. Kleine hoeveelheden cellen en fibrine worden alleen in de
kartotheek opgenomen. Als men twijfelachtige streptococcen had aangetroffen worden
slechts de afzonderlijke bussen bemonsterd. Als dan geen streptococcen worden gevonden,
dan blijft het bedrijf toch voorlopig onder controle.

Als wel meer streptococcen in de bus voorkomen, dan wordt uitgezaaid op de bloedagar-
plaat. Als het een monster van een inrichting op het platteland betrof, dan geschiedt
dit laatste direct, zonder dat eerst een nieuwe proef van de mengmelk wordt genomen.

Als op de bloedplaat str. agalactiae groeit, dan moet de eigenaar een monster van
elk kwartier inzenden; ook wanneer de melk microscopisch veranderd is. Als de melk
macrosc. normaal is, wordt een mengmelkproef van elke koe ingezonden. Deze monsters
worden dan microscopisch onderzocht en het sediment uitgezaaid op agar; komen er
streptococcen in de melk van 1 of meer koeien voor, dan wordt aangifte gedaan aan de
districtsveearts, voor de bestrijding.

Is er verdenking op andere streptococcensoorten of zijn de koloniën afwijkend, dan
wordt de soort nagegaan, door vanaf de bloedplaat uit te zaaien in bouillon, sorbiet,
methyleenblauwmelk en lakmoeswei. Daarna wordt gepraecipiteerd.

i maal per jaar wordt bij elke leverancier de abortus-ringproef in de melk gedaan.

De resultaten van het physisch-chemisch en bacteriologisch onderzoek worden aan
elkaar gehecht, en daarnaar de melk geclassificeerd volgens een door de gezondheids-
commissie opgesteld schema. Als de melk bij herhaling in de laagste klatsen komt,
wordt de boerderij op de zwarte lijst gezet en elke 14 dagen bemonsterd. Hiervan wordt
aan de veehouder en de afnemende inrichting mededeling gedaan, terwijl de melk na
pasteurisatie slechts voor industriemelk mag worden gebruikt.

Om daarmee een goed resultaat te bereiken zijn voorlichting, strafbepalingen en een
economische prikkel nodig.

Volgens de Finse gezondheidswet van 1927 bestaat aangifte-plicht bij de gezondheids-
commissie van het optreden van besmettelijke ziekten bij mensen of dieren op de produc-
tieplaats (bij huisdieren: tbc, abortus, miltvuur, metritis, mastitis, septicaemie). Daar
de fabriek aansprakelijk is voor de verkoop van geïnfecteerde melk bestaan bij vele
fabrieken voorschriften omtrent de aangifteplicht en is boete vastgesteld op overtreding
der contractuele verplichtingen dienaangaande. Artsen, dierenartsen en verpleegsters
kunnen ook aan het melkcontrólestation opgave doen van geconstateerde ziektegevallen
en de veehouder voorlichten. Daarvoor kan een beloning worden toegekend. Zo nodig
onderzoekt het melkcontrólestation gratis melk, water en voeder bij verdenking op
ziekte op de boerderij. De veterinaire consulent geeft een intensieve voorlichting in ver-
band met de aanmeldingsplicht, door adviezen, lezingen, filmvoorstellingen, enz.

Hoewel tbc. bij het rundvee practisch niet voorkomt, moeten de bedrijven volgens
wettelijke bepalingen om de 5 jaar onderzocht worden; modelstallen en stallen die retour-
melk ontvangen, om de 3 jaar. Het onderzoek geschiedt op rijkskosten door de districts-
veeartsen. Enkele gevallen van positieve reactie betreffen meest een infectie met typus
humanus. Ook abortus Bang komt niet in uitgebreide mate voor. In 1946 werden alle
(11740) bedrijven onderzocht; 2,33% reageerden. De melk dier bedrijven wordt ge-
pasteuriseerd en de verspreiding tegengegaan. Ook bij andere ziekten wordt isolatie,
pasteurisatie, verbod van aflevering toegepast. De melk wordt dan bestemd voor industrie-
melk. Gevallen van besmettelijke ziekten en de getroffen maatregelen worden op kaart
gebracht.

Voor de stalcontróle zijn de plaatselijke dierenartsen ingeschakeld, die 1 maal per
jaar in een samenkomst op het contrölestation alle vraagstukken gezamenlijk bespreken.
Zij volgen eerst een korte cursus in melkcontróle, omdat enige hunner ook toezicht
hebben op de verzamelfabriekcn in hun district. Zij staan onder leiding van de consulent.
Elk bedrijf wordt 2 maal per jaar bezocht en de bevindingen per modelkaart naar het
melkcontrólestation gezonden. Hierop zijn alle waar te nemen afwijkingen vermeld;
die welke geconstateerd werden, worden onderstreept. Aan de hand dezer gegevens
worden de bedrijven in 3 klassen ondergebracht. Indeling in de 3e klasse volgt b.v.
als de bussen met buitenwater gereinigd worden, geen uierdoeken worden gebruikt,
de varkens en kippen los in de stal lopen, of bij onvoldoende ventilatie. Bij ontvangst
van de kaart betaalt het melkcontrólestation aan de dierenarts een honorarium uit via
de fabriek, die dit bedrag weer van het melkgeld kan aftrekken, tenzij is bepaald dat de
fabriek deze lasten draagt.

Het melkgeld varieert met de klasse; daarom wordt deze genoteerd in het kaart-
systeem der fabriek met de reden. De resultaten kunnen vergeleken worden met gelijk-
tijdige laboratoriumgegevens. Door diploma\'s, insignes en deurschilden, die alle slechts
i jaar geldig zijn en door financiële voordelen voor de bestgeclassificeerde bedrijven
tracht men de eigenaars tot medewerking te prikkelen.

Veel nadruk wordt gelegd op het stomen der bussen in stoomkasten en het bewaren
der bussen in speciale goed geventileerde ruimten. De meeste emmers zijn half overdekt.
Melkmachines zijn weinig in gebruik; het melkpersoneel bestaat voor het grootste ge-
deelte uit vrouwen. De melkbocht is meestal overdekt en omheind. De melkauto\'s
moeten goedgekeurd zijn voor dit transport en de eigenaar moet er een vergunning
voor hebben.

De gewone consumptiemelk en room worden in de melkzaken los verkocht. Een aantal
grotere firma\'s pasteuriseren de melk op verzoek en verkopen deze in flessen. Modelmelk
moet aan de gebruikelijke eisen voldoen en wordt 2 maal per week onderzocht. Het
aantal bacteriën mag niet hoger zijn dan 75.000 per cc. 2 Maal per week wordt het
carotinegehalte onderzocht.

De leider, Dr. Ehrström, hecht veel waarde aan de stalinspectie, het microscopisch
onderzoek en aan de regelmaat waarmee de controle wordt verricht.

Sedert 27 Mei 1943 wordt de mastitis bij runderen in Finland van overheidswege
bestreden. De veterinaire afdeling van het Ministerie van Landbouw heeft daartoe per
i Maart 1946 een reeks van voorschriften uitgevaardigd.

De bestrijding geschiedt slechts dan op staatskosten, als de afwijking bij klinisch
onderzoek (verricht op nader aangegeven wijze) werd geconstateerd, en in een geauto-
riseerd laboratorium is vastgesteld, dat str. agalactiae of str. pyogenes de oorzaak waren.
Bij verdenking op mastitis moet de dierenarts in bedrijven met minder dan 15 koeien
alle dieren klinisch onderzoeken en moeten melkmonsters van alle genomen worden.
Is het bedrijf groter, dan behoeven niet alle dieren klinisch onderzocht te worden, maar
wel moet dit geschieden bij die dieren, die volgens beschikbare informaties besmet
kunnen zijn, terwijl ook alleen van deze de melk wordt onderzocht.

De resultaten worden vastgelegd in een schema. Worden veranderingen in de melk
geconstateerd, dan worden monsters uit elk kwartier genomen; anders wordt per koe
bemonsterd. De eigenaar neemt die monsters zelf en levert ze in bij een ambtelijk dieren-
arts, die voor de verzending zorg draagt. Is het resultaat positief, dan moet het hele
bedrijf onderzocht worden en wordt alle vee ter plaatse geblokkeerd totdat het klinisch
onderzoek negatief is en er geen streptococcen meer in de melk worden gevonden. Voor
het onderzoek zijn toegelaten het staatsveeartsenijkundig laboratorium en de gemeente-
lijke melkcontrólestations; de laatste nadat gebleken is dat ze daartoe geschikt zijn.
Het onderzoek moet minstens 1 maal per maand geschieden. Het resultaat van het
laboratoriumonderzoek wordt vermeld op een formulier U2, met allerlei bijzonder-
heden over het onderzoek. De melk wordt na onderzoek vrijgegeven of ongeschikt ver-
klaard voor consumptie. Dit formulier gaat in 4-voud naar de dierenarts, doch in 3-voud
bij negatief resultaat, dus als het bedrijf niet besmet wordt verklaard. Wenst de dierenarts
betaling voor het onderzoek, dan voegt hij 1 formulier bij zijn declaratie. Het originele
formulier moet bij een rapport aan de veterinaire afdeling gevoegd worden. Heeft een
dierenarts besmettelijke mastitis geconstateerd, dan licht hij de districtsveearts in door
toezending van de kaart, die hij van het laboratorium heeft gekregen en één van de
afschriften bovendien. Als er bij het routinemelkonderzoek mastitis is vastgesteld, rust
op het melkcontrólestation de verplichting, de districtsveearts in te lichten. Deze ver-
klaart het bedrijf besmet door toezending aan de veehouder van een formulier U3. Dit
houdt in dat de dieren voorlopig geblokkeerd worden, totdat het op staatskosten ver-
richte onderzoek een "negatief resultaat heeft. Tevens neemt de districtsveearts een
beslissing over de behandeling der melk.

Bij de aanwezigheid van str. pyogenes wordt de melk ongeschikt verklaard voor
consumptie; dit geschiedt eveneens bij str. agal. als de melk macrosc. veranderd is of
microse pus in het sediment is aangetoond. In de overige gevallen is pasteurisatie ver-
plicht. Op een besmet verklaard terrein kan onderzoek alleen door de districtsveearts
of een door hem aangewezen dierenarts worden verricht.

De districtsveearts stuurt U2 origineel naar de veterinaire afdeling; hij doet daarop
een voorstel het bedrijf tot de bestrijding toe te laten, wanneer de mogelijkheid van
isolatie aanwezig is en de dieren, waarbij van behandeling geen resultaat te verwachten
is, geslacht worden.

Zieke dieren worden in het algemeen behandeld op kosten van de eigenaar; op
staatskosten alleen, als de financiële toestand dit noodzakelijk maakt.

Hebben verschillende koeien op de boerderij mastitis en is er gevaar voor uitbreiding,
dan kan de districtsveearts aan de veterinaire afdeling voorstellen de dieren op staats-
kosten met autovaccin te behandelen. Grote nadruk wordt ook gelegd op voorlichting
van de eigenaar inzake een zorgvuldig toepassen der bedrijfshygiëne.

De districtsveearts geeft voorschriften omtrent de bestrijding; de behandelende dieren-
arts moet hem op zijn verlangen inlichten over de ingestelde therapie. Hoewel het
artikel schaars is, gaat men meer en meer over tot penicillinebehandeling (100.000 —-
in ernstige gevallen 200.000 — eenheden in 200 cc aq. dest; dus per kwartier 50 cc).

De districtsveearts moet regelmatig het verloop controleren, doch voor reizen moet
hij de toestemming hebben van de veterinaire afdeling. Als de eigenaar de voorschriften
niet opvolgt, zet de veterinaire afdeling de bestrijding op staatskosten stop, doch hand-
haaft de besmetverklaring.

Als er bij 2 onderzoekingen met 3 maanden tussenruimte geen str.uitscheiders meer
worden gevonden en er bij klinisch onderzoek geen blijvende veranderingen in de uier
zijn gevonden, kan de districtsveearts tot opheffing der besmetverklaring adviseren.
Hetzelfde geldt als de ziekte geconstateerd is in een vroeg stadium, de aangetaste dieren
geslacht zijn, en de uier der overige dieren klinisch en bacteriologisch niet afwijkt.

Een koe, die 3-, 2- of 1-speen is geworden of blijvende veranderingen in de uier
vertoont, kan niet als gebruiksdier verkocht worden zonder toestemming van de veteri-
naire afdeling, zelfs al is het bedrijf verder vrijgebleven. De districtsveearts deelt de
eigenaar bij de vrijgave van het bedrijf mee, op welke dieren deze bepaling betrekking
heeft.

Tengevolge van het gebrek aan dierenartsen in Finland zijn deze met werk overladen
en is het moeilijk de bepalingen volledig door te voeren. Men hoopt, dat dit mettertijd
beter zal worden. Er wordt veel vee geslacht en daarbij worden bij voorkeur dieren
met mastitis geleverd.

Wering en bestrijding van besmettelijke vogelziekten ten behoeve van de
pluimveestapel.

,,Ten opzichte van onze waardevolle pluimveestapel — waardevol niet in de laatste
plaats met het oog op onze export — zou het onverantwoord zijn de onveilige toestand
met betrekking tot de wering en de bestrijding van besmettelijke vogelziekten te laten
voortbestaan", aldus Minister Mansholt in zijn Memorie van Toelichting op het bij
de Tweede Kamer ingediende ontwerp van de „Vogelziektenwet".

De Wet van 29 December 1922 tot wering van besmettelijke pluimveeziekten biedt
nl. slechts de mogelijkheid de invoer van pluimvee te verbieden of aan voorwaarden
te binden, niet echter om dergelijke ziekten hier te lande effectief te bestrijden. Boven-
dien zijn er verschillende besmettelijke ziekten van andere vogels dan pluimvee, die
zeer gevaarlijk kunnen zijn voor de pluimveestapel en, bij gebreke van enige wettelijke
bepalingen op dit gebied, een bedreiging betekenen, waartegen ons land niet be-
schermd is.

De ervaring elders heeft b.v. geleerd, dat de pseudo-vogelpest gehele pluimveebedrij-
ven op korte termijn kan doen uitsterven. Andere voor de pluimveestapel gevaarlijke
ziekten zijn vogelpest en cholera.

Zou een dergelijke ziekte in ons land uitbreken, dan zou het Veeartsenijkundig Staats-
toezicht niet die bestrijdingsmaatregelen kunnen nemen, welke nodig zijn, aangezien
een juridische grondslag hiervoor ontbreekt. Een kortgeleden in het Zuiden van ons"
land voorgekomen geval, dat tot dusverre gelukkig goed is afgelopen, heeft de aandacht
op deze leemte gevestigd.

De wettelijke bepalingen dienen te worden aangepast bij de stand van wetenschap
en hygiëne, die in ons land, ook wat de vogels betreft, op een hoog peil staat, en het
bovenaangehaalde geval in het Zuiden van ons land is een waarschuwing geweest,
dat deze aanpassing spoedig tot stand dient te komen.

De „Vogelziektenwet" zal dan ook niet alleen voor pluimvee, rnaar voor alle soorten
vogels gelden. Bovendien zijn ook eieren, vlees en andere van vogels afkomstige producten
onder de werking der nieuwe bepalingen gebracht, daar ook door middel daarvan de
besmetting kan worden overgebracht.

Ten aanzien van de bestrijdingsmaatregelen zullen de daarvoor in aanmerking komende
bepalingen van de Veewet, die betrekking hebben op de bestrijding van besmettelijke
"veeziekten, van overeenkomstige toepassing zijn.

De reeds bij de Voorjaarstelling 1949 geconstateerde uitbreiding van de rundveestapel
:zette zich in Mei j.1., blijkens de thans door het Centraal Bureau voor de Statistiek
gepubliceerde definitieve uitkomsten in het kader van de inventarisatie van land- en
tuinbouw 1949, onverminderd voort.

De totale rundveestapel was n.1. in Mei j.1. 10 pet. groter dan in Mei 1948, terwijl
de uitbreiding ten opzichte van Maart 1949 rond 6 pet. bedroeg. De melkveestapel
geeft sinds Mei 1948 een stijging te zien van ca 9 pet.

Ten aanzien van de toekomstige ontwikkeling zij gewezen op het aantal stuks vrou-
welijk jongvee beneden 1 jaar, dat 461.000 bedroeg of 9 % meer dan in Mei 1948 en
daarmede boven het peil van Mei 1939 steeg. Voorts geeft het drachtig jongvee ten
opzichte van Mei 1948 een sterke uitbreiding te zien (plm. 26 pet).

Onderstaande gegevens geven een gespecificeerd beeld van de grootte en samen-
stelling van de rundveestapel in de jaren 1939, 1947, 1948 en 1949:

Van 3 —10 November a.s. zal te Parijs een voor de veefokkerij belangrijke gebeurtenis
plaats hebben. In die periode organiseert namelijk de Franse Vereniging voor de Fok-
techniek, onder auspiciën van de Europese Federatie voor Zootechniek, een inter-
nationaal zoötechnisch congres, waar zeer vele vooraanstaande deskundigen uit alle
landen ter wereld aan deel zullen nemen.

Dit congres heeft in de eerste plaats een snelle en grootscheepse verbreiding van de
recente resultaten van het foktechnische onderzoek ten doel. Alle deelnemende landen
zijn uitgenodigd rapporten samen te stellen over de meest doeltreffende veevoeders,
het onderzoek naar het ideale melkvee, de toepassing van de kunstmatige inseminatie
en het melkvee, en de coördinatie van het zoötechnische onderzoek tot verbetering
van de rentabiliteit van die dierlijke productie.

Met het oog op de door verschillende oorzaken allerwege toegenomen consumptie
van dierlijke producten en de daaruit voortvloeiende noodzaak om te streven naar
productieverhoging, moet dit congres ook buiten directe vakkringen van grote betekenis,
worden geacht.

Nadere inlichtingen kan men verkrijgen bij het secretariaat van de Nederlandse
Zoötechnische Vereniging, Surinamestraat 24, \'s-Gravenhage.

1. „Met het oog op het belang in economische zin en de eventuele betekenis voor de
volksgezondheid van de virussoorten, die influenza bij varkens kunnen veroor-
zaken, beveelt het 14e Internationale Veeartsenijkundige Congres aan regelingen
te treffen, waardoor de in verschillende landen geïsoleerde virussoorten ter deter-
minatie gezonden kunnen worden naar bepaalde centra, teneinde onderzocht te
worden door middel van de techniek, die gebruikelijk is voor het onderzoek van
stammen van menselijke oorsprong in het Wereld Influenza Centrum".

2. „Het 14e Internationale Veeartsenijkundige Congres neemt er met voldoening
kennis van, dat het Office International des Epizoöties in Parijs op haar agenda
voor de volgende in 1950 te houden bijeenkomst als punt geplaatst heeft de aan-
gelegenheid der niet-specifieke reacties bij de tuberculinatie. Het 14e Internationale
Veeartsenijkundige Congres beveelt aan het vraagstuk der prophylaxis van dierlijke
tuberculose te plaatsen op de agenda van het 15e Internationale Veeartsenijkundige
Congres".

3. „Rekening houdende met de huidige ontwikkeling der wetenschap, waardoor het
mogelijk is geworden de economische verliezen der infectieuze mastitis van het
rund radicaal te beperken, en met het oog op het huidige tekort aan melk en melk-
producten, beveelt het Congres aan, dat alle landen moeten trachten een doel-
matige controle op de genoemde ziekte uit te oefenen".

4. „Met het oog op de ernst van de Brucellosis als economisch vraagstuk en als vraag-
stuk voor de volksgezondheid concludeert het 14e Internationale Veeartsenijkundige
Congres:

(1) dat op alle mogelijke wijzen pogingen moeten worden aangewend om de ziekte
uit te roeien.

(2) dat, alvorens uitroeiing der ziekte door onderzoek en slachting uitvoerbaar is,
de enting aanbevolen moet worden als eerste te nemen stap en dat het systeem
van enting deel moet uitmaken van het uitroeiings-programma. De entstof
dient te worden bereid met inachtneming van dezelfde maatregelen voor de
virulentie en de immuniserende eigenschappen als worden genomen voor het
United States Bureau of Animal Industry Strain ig Vaccine.

(3) dat diagmostische middelen en methodes in ieder land moeten worden ge-
standaardiseerd en dat moet worden overeengekomen een gestandaardiseerde
internationale agglutinatie-methode in te stellen.

(4) dat in het belang van de volksgezondheid moet worden aanbevolen, zolang
de ziekte niet is uitgeroeid, alle melk en melkproducten te pasteuriseren.

(5) voorts, dat internationale coördinatie en uitwisseling van gegevens belangrijk
zijn en dat deze tot stand zouden moeten worden gebracht door de daarvoor
in aanmerking komende internationale organen".

5. „Aangezien vele parasitaire en infectieziekten, waaronder voor de mens gevaar
opleverende, door dierlijke producten, bestemd voor voedsel voor de mens, kunnen
worden verspreid en het eventueel introduceren van dergelijke ziekten in een land
een belemmering kan vormen voor de thans in de gehele wereld zo uiterst nood-
zakelijke maximale productie van voedsel,

concludeert het Congres, dat de veterinaire autoriteiten in alle landen het uiterste
moeten doen om te komen tot een samenwerking, ten einde het verspreiden van
dergelijke ziekten, vooral naar landen, waar zij niet voorkomen, te beletten."

6. „Het 14e Internationale Veeartsenijkundige Congres neemt met voldoening kennis
van de stappen, welke door bepaalde internationale organisaties worden genomen,
ter bestudering van de vraagstukken met betrekking tot het overbrengen van
infectieuze ziekten door het transport van dieren, dierlijke- en plantaardige pro-
ducten en van voorwerpen."

7. „Het 14e Internationale Veeartsenijkundige Congres, zich bewust zijnde van de
grote taak, welke het veterinaire beroep in het wereldbestel kan hebben bij de

bestrijding van ziekten bij melk-, vlees- en eieren producerende huisdieren, spoort
aan tot het direct verstevigen van de internationale organisaties, ten einde te komen
tot de oprichting van een de wereld omvattend actief lichaam, dat in staat is de
regeringen te adviseren voor het nemen van dringende maatregelen, nodig ter
bestrijding van de bedoelde ziekten."

(1) de belangrijkheid van de diergeneeskundige wetenschap en van de toepassing
dezer wetenschap op het gebied van de productie van de veestapel en het
verbeteren van de veestapel,

(2) het nut, dat dierenartsen, in het bijzonder die, welke bij de bovenbedoelde
problemen betrokken zijn, hebben door zich te> verenigen en hun werk te
coördineren, zoals dat in sommige landen met succes wordt gedaan,
beveelt aan

(1) dat de regering van ieder land inrichtingen voor studie en onderzoek op alle
mogelijke wijzen tegemoet dient te komen, opdat de diergeneeskundige weten-
schap zich in dezen ten volle ontplooien kan.

(2) dat in ieder land aandacht dient geschonken te worden aan het oprichten
van verenigingen van dierenartsen en dat dergelijke verenigingen overal
worden" opgericht, waar zulks mogelijk is."

9. „Aangezien in alle landen de moeilijkheden van inefficiënte fokkerij en voort-
brenging van toenemende economische belangrijkheid zijn, omdat zij de in het
land aanwezige mogelijkheid tot het voortbrengen van voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong verlagen en het noodzakelijk is, dat de kennis en kunde van de
dierenarts op uitgebreidere wijze worden gebezigd tot verbetering van de vrucht-
baarheid en ter voorkoming of genezing van de onvruchtbaarheid bij de landbouw-
huisdieren, waardoor tevens een bijdrage geleverd wordt voor het bereiken van de
maximale opbrengst

is het 14e Internationale Veeartsenijkundige Congres, in zitting in Londen in
Augustus bijeen, overtuigd van de noodzakelijkheid verbetering te brengen in en
uitbreiding te geven aan het wetenschappelijk onderzoek van de voortbrenging
en het onderwijs in physiologie en pathologie dier voortbrenging in de veterinaire
scholen van alle landen, ten einde te verzekeren, dat de leden van het diergenees-
kundige beroep ten volle zullen kunnen zijn betrokken in de toepassing van ver-
meerderde en nieuwe kennis bij de fokkerij. Daarom spoort het de regeringen van
alle deelnemende landen aan de nodige maatregelen te nemen ter bevordering
van het beschikbaar stellen van verhoogde bijdragen voor dit belangrijke werk
en tot het doen van het uiterst mogelijke om de kennis en de kunde van de dieren-
artsen te benutten teneinde een grotere bijdrage te leveren tot de voorziening van
de wereld van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong dan thans het geval is."

10. „Dit Congres spoort alle regeringen aan actieve stappen te nemen om te geraken
tot een de gehele wereld omvattend systeem voor controle, resp. bestrijding van
hondsdolheid, onder toepassing van erkend doeltreffende maatregelen, als veteri-
naire sanitaire maatregelen, quarantaine, eliminatie van loslopende honden,
registratie en vastleggen van honden en waar nodig jaarlijkse enting van alle honden
met een haar werkzaamheid bewezen hebbende entstof.

Het Congres beveelt met kracht aan, dat internationale organisaties, vooral die,
welke in betrekking staan tot de United Nations, steun aan de regeringen dienen
te geven en waar nodig technische assistentie."

11. „Het Congres besluit, dat de Permanente Commissie een voorstel moet uitwerken
voor ruime distributie van veterinaire opvoedkundige films in alle landen en dat
zij de regeringen moet verzoeken de nodige bijdragen te verlenen voor het aan-
schaffen van goede sprekende films, aanbevolen door competente veterinaire oplei-
dende autoriteiten."

12. „Opdat het Internationale Veeartsenijkundige Congres in alle landen kan worden
gehouden is besloten, dat van alle deelnemende landen, welke in de Permanente

Commissie zijn vertegenwoordigd een bijdrage mag worden geheven voor een
fonds voor het Congres, door middel waarvan, indien noodzakelijk, de uitgaven
voor de kosten van het drukwerk van het Congres, geheel of ten dele, en die van het
Secretariaat van de Permanente Commissie kunnen worden betaald. Deze bijdrage
van ieder land zal worden vastgesteld naar het aantal gediplomeerde dierenartsen
in dat land.

Het Congresfonds zal worden beheerd door de Permanente Commissie. De Perma-
nente Commissie stelt thans voor, de contributie vast te stellen op sh. i /— of het
equivalent daarvan per jaar voor iedere dierenarts in elk land."

In elk land dient een Permanente Nationale Commissie te worden ingesteld, die
in voortdurende samenwerking met de Organiserende Commissie van het desbe-
treffende land de taak zal uitvoeren, genoemd in deze paragraaf.
De werkwijze van de Nationale Commissie wordt overgelaten aan de vereniging
van dierenartsen in het desbetreffende land.

De Nationale Commissie, ingesteld zijnde, zal evenwel zichzelf van tijd tot tijd
aanvullen en haar samenstelling mededelen aan de Secretaris van de Permanente
Internationale Commissie. De vertegenwoordiger van een land in de Permanente
Internationale Commissie zal worden aangewezen door de Nationale Commissie
van dat land. De Voorzitter van de Nationale Commissie en de vertegenwoordiger
van dat land in de Permanente Internationale Commissie dienen zo mogelijk een
en dezelfde persoon te zijn.

(Dus: een lid in de Permanente Internationale Commissie een land vertegen-
woordigende, zal de voorzitter van de Permanente Nationale Commissie zijn).
De taak van de Nationale Commissie zal zijn propaganda te maken voor het Con-
gres, leden in te schrijven, contributies te innen en deze naar de Organiserende
Commissie over te maken, inlichtingen te verstrekken betreffende de functie, rang
en maatschappelijke positie van de individuele leden van het Congres, vooral van
de officiële vertegenwoordigers van autoriteiten, verenigingen, enz."

Permanente Nationale Commissie van de desbetreffende landen en zullen worden
aangewezen door de hoofd-vergadering van het Congres bij algemene toestemming
of bij meerderheid van stemmen."

Vooruitlopend op de causerie van Prof. J. H. ten Thije op het wetenschappelijke
gedeelte van de Algemene Vergadering, waarvan een verslag zal worden gepubliceerd
in het Tijdschrift en eventuele andere publicaties worden hierboven, in overleg met
de secretaris van het Nationale Comité, collega L. P. de Vries te \'s-Gravcnhage,
de resoluties bekend gemaakt, die in de slotzitting van het Congres, waaraan al
onze Nederlandse deelnemers(sters) de beste en prettigste herinneringen bewaren,
zijn vastgesteld.

hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina\'s van het boekje
steeds worden vermeld.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door:
P. Feenstra, Ruinerwold B 292.
B. S. Postma, Nieuwe Turfkade 27 Bolsward.

Verhuisd van Woerden naar Naaldwijk, Verburchlaan 19, collega J. P. W. Anemaet
(pag- 53)-

B. Bonga, thans Druten, voorlopig adres Hotel de Gouden Leeuw; tel. 19 s; h.k.
(pag. 56).

J. H. Heck, I.B.V.D.; h. Staats Diergen. Dienst van Oost fndonesië; I. Oost Borneo
en Nieuw Guinea; Bur. Min. v. Econ. Zaken; tel. 1044, 1048 en 549, persoonlijk 1163;
telegr.-adres Hdgd Makassar (pag. 94).

Prof. Dr. P. Hoekstra; 1935; Prom. Buitenzorg 1948; Buitenzorg, van Heutszweg 9;
tel. 661 (privé), 557 (bur.); Hlr. Univ. v. Ind. (fac. Diergeneesk.) R. O. N. (pag. 94).

P. J. N. Koomen verhuisd van \'s-Hertogenbosch naar Kerkrade, Hammolenweg 54
(pag. 72).

Prof. Dr. L. G. H. G. van de Pas in Argentinië is lid geworden van de Nat. Academie
(pag- 93)-

C. A. de Visser te \'s-Gravenhage is verhuisd naar Statenlaan 55; gr. te wijzigen in
512094 (pag. 88).

Dr. J. Winsser is thans res. off. v. gezondheid 2e kl., leger nr. 101001006, Veldpost-
kantoor Batavia. Zijn gr.nr. aanvullen met Zeist. (pag. 91).

Dr. H. A. Zwynenberg. De functies achter diens naam te wijzigen in h.k.; dir. ab.;
R.K.V.; plv. I (pag. 92).

Prof. Dr. P. Hoekstra te Buitenzorg verzoekt het vermelde omtrent de Nederlands
Indische Vereniging.voor Diergeneeskunde op pag. 35 als volgt te wijzigen:

Vereniging voor huisdierwetenschap in Indonesië
Perhimpunan ilmu kechewanan di Indonesia

anggauta, voorzitter van de redac-
tie van het verenigingsorgaan
,,Hemera Zoa", p/a Faculteit der
Diergeneeskunde, van Imhoffplein
1, Buitenzorg.

Secretaris der redactie: Prof. Dr. E. J. Slijper, p/a Faculteit der
Diergeneeskunde, van Innoffplein 1, Buitenzorg.

Op het gebied der bacteriologische nomenclatuur en systematiek heerschen vaak nog
chaotische toestanden. Voor één micro-organisme worden soms vele verschillende
namen gebruikt; verschillende determinatiemethoden worden toegepast, hetgeen tot
verwarring en misverstand aanleiding geeft. Den laatsten tijd echter streeft men naar
eenheid door de nomenclatuur en systematiek volgens Bergey te gebruiken. Het is zeer
gewenscht, dat ook de medewerkers aan ons Tijdschrift zich aan deze nieuwe nomen-
clatuur en systematiek houden. Wij mogen daarom onze medewerkers in overweging
geven de theoretische les van Dr. C. A. van Dorssen wel te willen bestudeeren en de
daarin genoemde regelingen in eigen artikels in toepassing te willen brengen.

Gaarne voldoe ik aan het verzoek van de Redactie iets mede te delen
over de tegenwoordige stand van de bacteriologische nomenclatuur en
systematiek.

Op het in Juli 1947 te Kopenhagen gehouden vierde Internationale
Congres voor Microbiologie werd o.a. een bijeenkomst gehouden van het
permanente Internationale Comité voor Bacteriologische Nomenclatuur,
welk Comité een internationale code voor nomenclatuur aanbeval, die
vervolgens op de plenaire zitting van de „International Association of
Microbiologists" werd aangenomen. \')

Deze code is in wetvorm artikelsgewijs neergelegd. De voornaamste
beginselen ervan worden hier weergegeven.

De bacteriologische nomenclatuur omvat bacteriën, verwante organismen
en virussen. Doel is het vastleggen van namen te bevorderen en om namen
die verwarring kunnen geven te vermijden of te verwerpen en om onnodige
naamgeving te voorkomen.

Wat betreft de keuze van namen is vastgesteld, dat de bacteriologische
nomenclatuur afhankelijk is gesteld van de botanische en de protozoölo-
gische. Een naam, die dus reeds aan een plant of een protozoë is gegeven,
kan dus niet meer aan een bacterie worden gegeven. Daarentegen is de
bacteriologische nomenclatuur onafhankelijk van de zoölogische; een
bacterienaam kan dus dezelfde zijn als een diernaam.

De namen worden bij voorkeur ontleend aan het Latijn of aan het
Grieks; ze worden altijd als Latijn behandeld, ook al zijn ze aan een andere
taal ontleend.

Bij de systematiek is uitgegaan van de stelregel, dat ieder individu
behoort tot een species, ieder species tot een genus, ieder genus tot een

familie, iedere familie tot een orde, iedere orde tot een klasse en iedere
klasse tot een divisie.

In sommige families is een onderverdeling in tribus, die meer dan één
genus omvatten. Zo zijn er ook onderklassen, onderorden, enz. In ver-
scheidene species dienen subspecies of variëteiten te worden onderscheiden,
ook wel onderscheidt men bepaalde stammen, groepen, serotypen, varian-
ten, phasen enz.

Ieder van de genoemde groepen heeft een naam en wel de oudste die
in overeenstemming is met de nomenclatuurregels. Alleen op grond van
meerdere feitenkennis of van gebleken strijdigheid met de nomenclatuur-
regels mag een naam worden veranderd.

Bij ieder zulk een taxomonische groep is een nomenclatuurtypus aan-
gegeven (typische vertegenwoordiger); als dit uit de groep verwijderd
wordt, moet de naam van de groep worden veranderd. Zo is bij ieder genus
een bepaalde species als typus aangegeven.

Iedere species dient bij voorkeur als typus te hebben een authentieke
cultuur of anders een specimen of een praeparaat, soms slechts een ge-
publiceerde beschrijving of een afbeelding.

Een naam van een taxomonische groep heeft slechts rechtskracht, als hij
op de juiste wijze is gepubliceerd.

De namen der genera en de subgenera zijn substantiven, die in het
enkelvoud worden geschreven met een hoofdletter. De namen der species
zijn binaire combinaties bestaande uit de naam van het genus gevolgd
door een bijvoeglijk naamwoord. Mocht dit laatste uit meer dan één woord
bestaan, dan moeten deze aanéén geschreven worden, of met een ver-
bindingsteken. Subspecies worden aangegeven door een 2e bijvoeglijk
naamwoord toe te voegen.

Voorbeeld: Klasse Schizomycetes, Orde Eubacteriales, Onderorde Eubac-
teriineae, Familie Enterobacterieeae, Tribus Eschericheae, Genus Escherichia,
Species Escherichia coli, Subspecies Escherichia coli var. acidilactici.

Bij naamgeving moeten moeilijk uit te spreken namen worden vermeden,
evenals namen die moeilijk in een aangename Latijnse vorm zijn te brengen.
Namen van personen kunnen worden gegeven, alleen als dit bekende
personen betreft, die in verband staan met de bacteriologie of de natuur-
wetenschappen. Bij het latiniseren van eigennamen wordt achter een klinker
de uitgang ia toegevoegd, behalve als deze al op a eindigt, dan wordt ea
toegevoegd. Bij een medeklinker wordt de toevoeging ia gevoegd, behalve
achter er, dan alleen a.

Bij het publiceren van een nieuwe naam moet een beschrijving worden
toegevoegd en tevens nauwkeurig het „typus" worden vastgelegd waarop
deze naam betrekking heeft. In de beschrijving moet tevens worden aan-
gegeven de herkomst (eventueel gastheer). Als er een reincultuur is, moet
deze tevens worden gedeponeerd bij een erkende collectie van typeculturen.

Een nieuwe naam moet door de auteur zelf definitief geaccepteerd zijn
en niet alleen „voorgesteld" of alleen incidenteel genoemd of geciteerd als
synoniem.

Publicatie vindt plaats door verkoop of verspreiding van gedrukte tekst
aan het publiek of aan bacteriologische instituten; mededelingen in ver-
gaderingen gelden niet als publicatie.

De datum van publicatie in een werk of tijdschrift, dat in afleveringen
verschijnt, is die van de betrokken aflevering; de datum van ontvangst
van een artikel bij de redactie is niet geldig.

Op overdrukken dient naam en datum van het boekwerk waaruit is
overgedrukt te worden vermeld, en de oorspronkelijke paginering dient
in de overdrukken te worden behouden. Voor prioriteit gelden alleen
publicaties, waarin aan deze eisen is voldaan.

Bij het op accurate wijze citeren van een naam behoort deze te worden
gevolgd door auteursnaam en jaartal. Namen die in strijd zijn met deze
regels moeten worden verworpen. Een publicatie in een illegitieme vorm
is niet geldig voor prioriteit. Voor verdere bijzonderheden zij verwezen
naar de oorspronkelijke mededeling.

Op hetzelfde congres is door Breed, Murray en Parker Hitciiins een
voorlopige mededeling gedaan over classificatie, zoals deze in de nieuwe
door hen geredigeerde druk van Bergey\'s Manual of Determinative
Bacteriology is gebruikt. Deze druk, de 6e, is inmiddels verschenen ¹).
Bij deze indeling wordt uitgegaan van de morphologische culturele, physio-
logische en pathogene eigenschappen der organismen.

Orde I. Eubacteriales (echte bacteriën, niet buigbare cellen, die als ze
bewegelijk zijn, dit doen door middel van flagellen).

Onderorde I. Eubacteriineae (niet vastgehecht, bevatten geen photo-
synthetische elementen).

Onderorde II. Caulobacteriineae (al dan niet gesteelde vastgehechte
bacteriën).

Groep III. Borrelomycetaceae (o.a. de verwekker van de longziekte van
het rund).

Deze indeling poogt dus alle tot deze klasse behorende micro-organismen
te omvatten, zowel de pathogene als de apathogene. Hier bespreken wij
alleen wat van de eigenlijke bacteriën voor ons van belang is.

R. S. Breed, E. G. D. Murray en A. Parker Hitchins „Bergey\'s Manual of
Determinative Bacteriology", 6th Ed., Baltimore 1948.

De onderorde Eubacteriineae, waarin het merendeel der voor ons belang-
rijke bacteriën voorkomt, wordt verdeeld in niet-sporevormers en vormers
van endosporen.

De niet-sporevormers omvatten 12 families, de endosporevormers één
familie, de Bacillaceae.

De niet-sporevormers worden verdeeld naar het al dan niet groeien
op anorganische media, de eerste, de autotrophe (Fam. Nitrobacteriaceae)
zijn voor ons niet van belang.

Deze laatste worden verdeeld op grond van het al of niet assimileren
van stikstof. Stikstof wordt geassimileerd door de wortelknolletjesbacteriën,
familie Rhizobiaceae.

Zij, die geen organische stikstof nodig hebben worden als volgt onder-
scheiden:

a. merendeels gram-positief, geen obligate parasieten, familie Micro-
coccaceae.

1. coccen en staven in ketens, vergisten suikers, geen nitraat-
reductie. Familie Lactobacleriaceae.

2. staafjes, gewoonlijk aerobe, minder actieve vergisting. Familie
Corynebacteriaceae.

a. geen zuur in lakmoesmelk. Familie Achromobacteriaceae.
ft. koolzuur en dikwijls zichtbaar gas (C0₂ en H₂) uit glucose,
reduceren nitraten. Familie Enterobacteriaceae.

2. kleine, gram-negatieve staafjes, groeien gewoonlijk alleen onder
toevoeging van lichaamsvloeistoffen. Familie Parvobacteriaceae.

Verder behoort tot het niet-sporevormende gedeelte der Eubacteriineae
nog de Fam. Bacteriaceae, gramnegatieve en gram-positieve staafjes, die
elders niet te plaatsen zijn; hierbij zijn geen belangrijke vertegenwoordigers.

De navolgende families der Eubacteriineae zullen wij iets uitvoeriger
bespreken.

Dit zijn niet sporenvormende rechte of min of meer spiraalvormige
gebogen staafjes, gewoonlijk bewegelijk door polair geplaatste flagellen,
Gramnegatief, merendeels aerobe.

Spirillum minus, verwekker van de rattenbeetziekte.
Genus Vibrio, kommabacillen.

Vibrio comma, verwekker van de cholera bij de mens.
Vibrio fetus, een verwekker van verwerpen bij rund en schaap.

Coccen, in paren, tetraden paketten of onregelmatige massa\'s. Ge-
woonlijk grampositief. De meeste aerobe.
Genus Micrococcus.

Micrococcus pyogenes var. aureus, oude naam Staphylococcus aureus.
Micrococcus pyogenus var. albus, oude naam Staphylococcus albus.
Micrococcus citreus, oude naam Staphylococcus citreus.
Micrococcus epidermidis, oude naam Staphylococcus epidermidis.

Gram-negatieve coccen, groeien slecht zonder toevoeging van lichaams-
vochten, alle parasitair.
Genus Neisseria.

Lange of korte staven of coccen, die ketens vormen maar nooit tetraden
of paketten, gram positief, vormen uit koolhydraten melkzuur, gelatine
zelden vervloeid, nitraat gereduceerd tot nitriet.
Tribus Streptococceae.
Genus Diplococcus, coccen bij tweeën.
Diplococcus pneumoniae, z.g. pneumococcen.
Genus Streptococcus, coccen in ketens.

Streptococcus pyogenes, de pyogenes Streptococcen van de mens (soms in
rundermastitis).

Gram-positieve, vaak gekorrelde als regel onbewegelijke staafjes, aerobe
of microaerophiel.

C. bovis, saprophyt bij het rund.
C. equi, etterverwekker bij veulens.
Genus Listeria.

Gram-negatieve, rechte staafjes, bewegelijk met peritriche gesels of
onbewegelijk, groeien goed op kunstmatige voedingsbodems. Alle species
vormen zuur of zuur en gas uit glucose. Nitraat gereduceerd tot nitriet.
Tribus Eschericheae, vergist lactose.
Genus Escherichia.

Pigmentvormers, vergisten glucose en lactose met zuur of zuur en gas.
Genus Serratia.

S. typhi-murium, oude naam Breslau of Aertrijckcbacil.
S. enteritidis, z.g. Gärtnerbacil.
Genus Shigella.

Kleine, onbewegelijke of bewegelijke, gram-negatieve staafjes. Het
merendeel groeit het best op voedingsbodems, die lichaamsvochten of
groeibevorderende substanties bevatten. Gelatine gewoonlijk niet vervloeid.
Geen gasvorming bij koolhydraatvergisting. Infecties soms via de intacte
slijmvliezen of de huid. Zijn alle parasitair tot pathogeen voor warm-
bloedige dieren en de mens.
Tribus Pasteurelleae.

Groeit op gewone voedingsbodems, aerobe tot facultatief anaerobe,
bipolaire kleuring, als regel koolhydraatvergisting.

P. multocida, z.g. „ovale bacil", „Bacillus bipolaris septicus" enz.
P. pestis, pestbacil van de mens.

Melk onveranderd of gering zuur, komt voor bij actinomycoseachtige
veranderingen (actinobacillose).
A. lignièresi.
Tribus Brucelleae.

Groeit op gewone voedingsbodems, geen bipolaire kleuring, geen kool-
hvdraatvergisting.
Genus Brucella.

Br. melitensis, verwekker van de Maltakoorts.
Br. abortus, de „bacil van Bang".
Br. suis, varkensabortus.

Br. bronchiseptica, secundaire infectie bij hondenziekte ,,Bacillus bronchi-
septicus".

Tribus Bacteriodeae, zijn obligaat anaerobe, gram-negatief, niet spore-
vormend; darrnbewoners van mens en zoogdieren.

S. necrophorus, de necrosebacil (ook genoemd Fusiformis necrophorus).
Tribus Hemophileae.

Kleine parasitaire vormen. Bij verse isolatie afhankelijk van factoren
uit bloed of plantenweefsel.
Genus Hemophilus.
H. suis, bij varkensinfluenza.
H. gallinarum, bij Coryza van kippen.

Staafjes, die endosporen kunnen vormen, bewegelijk met peritriche gesels
of onbewegelijk, gewoonlijk grampositief, aerobe, miccoaerophile of
anaerobe. De meeste zijn saprophyten uit de bodem.
Genus Bacillus, aerobe, catalase positief.
Bacillus subtilis, saprophyt.
Bacillus anthracis, miltvuur.
Genus Clostridium.

Dit zijn organismen, die lange cellen vertonen met neiging tot vertakking.
Bij de Mycobacteriaceae is het mycelium rudimentair of afwezig. De andere
families hebben een vertakt mycelium en vormen speciale sporen.

Deze orde wordt verdeeld in 3 families, te weten de Mycobacteriaceae,
Actinomycetaceae, Streptomycetacae.

Slanke, rechte of gering gebogen staafjes en draden, onbewegelijk, aerobe,
grampositief, zuurvast.
Genus Mycobacterium.
M. tuberculosis var hominis.
M. tuberculosis var bovis.
M. avium (vogeltuberculosis).
M. paratuberculosis.
M. leprae.

Er wordt een echt mycelium gevormd, dat eerst zonder septa is, later
in kleine staaf- en bolvormige segmenten splitst. Gedeeltelijk zuurvast.
Genus Nocardia.
Obligaat aerobe.

Vegetatief mycelium, valt niet uiteen in bacillaire of cocoide vormen.
Conidien op sporophoren.
Genus Streptomyces.

B. anserina, spirochaete van gans, eend en kip.
B. recurrentis, verwekker febris recurrens mens.
Genus Treponema.

Het zou te ver voeren binnen het bestek van dit artikel ook de Rickettsia\'s
en Virussen te behandelen. Tot een goede voorstelling van zaken diene, dat
hier een keuze gedaan is uit vele duizenden organismen. Zo bevat het genus
Pseudomonas alleen al 148 species.

In Bergey\'s handboek worden deze alle uitvoerig beschreven en worden
tevens synoniemen en literatuur aangegeven.

Voor een goede determinatie is Bergey\'s handboek onmisbaar. De tech-
nieken en recepten, waarmee de diverse eigenschappen worden bestudeerd,
zijn er echter als regel niet nader in vermeld.

Als voorbereiding van de invoering der vleeskeuringswet op i-6-\'22
ontvingen de gemeentebesturen via gedeputeerde staten van de minister
van arbeid een 13~7-³21 gedateerd plan waarin door de veterinaire inspectie
van de volksgezondheid werd aangegeven de wijze waarop de gemeenten
groepsgewijze die wet konden uitvoeren. Dat plan is slechts ten dele
werkelijkheid geworden. De oorzaken van die gedeeltelijke mislukking
zullen hier kortheidshalve niet worden behandeld.

Het is er mij in dit artikel om te doen het resultaat, zoals dat nu na
ruim 25 jaar werken is verkregen, te toetsen aan de eisen van de tegen-
woordige en de toekomende tijd.

Daarbij staat mij in het bijzonder als doel voor ogen mijn beroeps-
genoten, voorzover nodig, op te wekken te voorkomen dat buitenstaanders
zich niet alleen meester maken van de leiding der voorlichting inzake
veterinair werk maar ook ons uit een deel ervan verdringen.

Voor een overzichtelijke behandeling van mijn onderwerp heb ik het in
5 hoofdstukken verdeeld:

Volgens het in 1947 verschenen boekje ,,25 jaar vleeskeuringswet" zijn
er in ons land 321 kringen. Mij beperkend tot Noordholland — in de ver-
wachting dat de toestand daar wel in grote lijnen overeenkomt met die
in de andere provincies — valt het op dat er zo\'n groot yerschil bestaat
in omvang der vleeskeuringskringen. Zo meet de kleinste nog geen 2500 ha.;
de grootste is bijna 20 maal zo groot. Het aantal inwoners vertoont nog
grotere verschillen: de minst bevolkte kring telt nog geen 6000 inwoners;
de meest bevolkte heeft er bijna 150 maal zoveel. Er zijn kringetjes die
het weten te redden met een practiserend veearts als enig ambtenaar;
aan de andere kant is er een kring die volop de beschikking heeft over
deskundig veterinair personeel. Ook de uitrusting geeft allerlei variaties
te zien. Er zijn er die in het bezit zijn van een foetaal lab., andere die
kunnen bogen op een laboratorium waarvan de uitrusting gelijke tred
heeft gehouden met de ontwikkeling der veeartsenij kundige wetenschap.
Er zijn kringen waarin de noodslachtingen in particuliere slachtplaatsjes
plaatsvinden, andere waarin deze slachtingen slechts mogen worden
verricht in overheidsinrichtingen waaraan goede koelruimten zijn ver-
bonden. Er zijn kringen waarin de keuring der bedrijfsslachtingen ten
percele van de slagers geschiedt, andere waarin deze keuring in een open-

baar slachthuis is gecentraliseerd. Ten slotte: er zijn kringen waarin de
huisslachtingen op de boerderij worden gekeurd, andere waarin dit werk
in het openbare slachthuis gebeurt.
Het geheel maakt een grillige indruk.

De titel van dit hoofdstuk is ontleend aan het eerder genoemde boekje
,,25 jaar vleeskeuringswet". Op blz. 6 ervan wordt opgemerkt dat de
indertijd verkregen kringenindeling niet als de ideale toestand kon worden
beschouwd.

Om nu een inzicht te geven in hetgeen m.i. daaronder moet worden
verstaan is het nodig na te gaan welke bemoeiingen de uitvoering van de
vleeskeuringswet met zich meebrengt. Het zijn de volgende:

g. het toezicht op slachterijen, vlees- en vleeswarenwinkels, bewaar-
plaatsen van vlees, vleeswarenfabrieken, vilderijen, penserijen, droge-
rijen, rokerijen, zouterijen van dierlijke stoffen, vetsmelterijen en
inrichtingen tot bewaring en verwerking van bloed of dierlijke afval;

h. het tegengaan van sluikslachtingen en van de handel in het daarvan
afkomstige vlees.

Voor een richtige vervulling van de zo juist omschreven taak dient
de vleeskeuringsdienst te beschikken over:

Wat het personeel betreft zal ik mij beperken tot het veterinaire deel
ervan, waarbij evenwel uitdrukkelijk worde vastgesteld dat voor een
rationele verdeling van het keurwerk gerekend wordt op de hulp van vee-
opzichters, keurmeesters, laboranten, analysten.

Het schema voor de personeelsbezetting van een ideale vleeskeurings-
kring kan als volgt worden weergegeven:

Telkens blijkt weer in de practijk van hoeveel voordeel het onderzoek
van de levende slachtdieren is ter opsporing van allerlei afwijkingen
bij de keuring na het slachten. Wil men ten volle dat voordeel uitbuiten

dan is aanstelling van een goed onderlegd clinicus bij cle vleeskeurings-
dienst onvermijdelijk.

De functie, onder 2 genoemd, is die van de in de hallen werkzame
keuringsveearts. Langzamerhand wint de overtuiging veld dat deze maar
niet even tussen neus en lippen door dé bacteriologie en de histologie
voor zijn rekening kan nemen. Zelfs ben ik van oordeel dat in de practijk
van de vleeskeuring de beide laatstgenoemde vakken door een en dezelfde
persoon niet zo kunnen worden beheerst dat deze op beide gebieden
even zeker van zijn uitspraak is. Verdeling van bedoelde werkzaamheden
over 2 specialisten is m.i. dan ook een vereiste.

Misschien zal de opmerking worden gemaakt dat de histologie best aan
„Utrecht" uitbesteed kan worden. Van dit systeem ben ik geen voorstan-
der, natuurlijk wel voor het uitpluizen van bijzondere gevallen. Het
meer gewone onderzoek dient echter m.i. ter plaatse te geschieden om
de grootst mogelijke animo in het werk te behouden. Voor een deel toch
geldt ook hier: uit het oog, uit het hart.

Het spreekt vanzelf dat ieder der genoemde specialisten een volledige
dagtaak moet hebben.

De ervaring heeft mij geleerd dat, zoals de zaken nu staan, de patholo-
gische anatomie de meeste tijd in beslag neemt en de histologie de minste.

Volgens mijn berekening moest vóór. de oorlog bij de vleeskeurings-
dienst „Zaanstreek" aan de keuring in de hallen per week worden be-
steed 16 uur. Een specialist, als hierboven onder 2 genoemd, heeft dus
in een kring van de omvang van de Zaanse op geen stukken na voldoende
omhanden. Voor dit laatste zou het rekening houdend met een 48-urige
werkweek -— nodig zijn te beschikken over 3 maal zoveel materiaal. Ruw
berekend komt dit hierop neer dat de vereiste kring een gebied zou moeten
beslaan met 3 maal 91500 — 274500 inwoners. Zulks zou betekenen
dat het aantal kringen in ons land zou moeten worden teruggebracht
van 321 tot 35 stuks.

Tot welk aantal komen we nu als de onder 4 genoemde specialist aan
geregeld werk moet worden geholpen ?

Om dit uit te maken heb ik nagegaan hoeveel tijd het histologisch
onderzoek bij de Zaanse vleeskeuringsdienst vordert. Dat is gemiddeld
maar 1 uur per week indien men althans bij die dienst de beschikking
zou hebben over een hulpkracht voor het kant en klaar maken der coupes.
Dat ene uur heeft betrekking op de laatste tijd toen het aantal slachtingen
34 % bedroeg van dat van vóór de oorlog. In gewone omstandigheden
zou er dus afgerond 3 uur per week aan histologie moeten worden gedaan.

Wederom rekening houdend met een 48-urige werkweek is het om een
specialist voor laatstgenoemd vak erop na te houden nodig te beschikken
over het desbetreffend materiaal van een aantal slachtingen dat 16 maal
groter is dan dat van de Zaanstreek. De ideale kring zou dus een gebied
moeten omvatten met 1.464.000 inwoners.

Ongetwijfeld zal de opmerking worden gemaakt dat met het oog op de
werkverschaffing aan zo\'n histoloog toch niet behoeft te worden aange-
stuurd op een kring van het zo pas bedoelde formaat. Immers men kan
de histoloog in gezamenlijke dienst van enige kringen nemen. Dat ge-
deelde gebruik van een functionaris kan door mij niet worden bewonderd.
Afgezien daarvan betekent zo iets een verschuiving van de moeilijkheid.

Hoe toch zullen we — als we het werk van de histoloog als uitgangspunt
laten vervallen — de clinicus aan een dagtaak helpen ? En hoe, indien we
ook deze willen delen, de bacterioloog ?

Wordt er bij al dat schipperen niet vergeten dat het erom ging in hygië-
nisch opzicht een ideale toestand te scheppen ?

Is dit inderdaad het voornemen dan kan ik tot geen andere conclusie
komen dan dat ons kleine landje aan 9.716.000: 1.464.000 = afgerond
7 vleeskeuringskringen genoeg heeft.

Natuurlijk weet ik wel dat de economie in deze een woordje — beter
gezegd: EEN WOORD — meespreekt. Dit weerhoude de veterinaire
hygiënisten niet mede hun stem in het kapittel te laten klinken.

Ten einde dit hoofdstuk niet te lang te maken zal voor de beide andere
hierboven genoemde punten (B en C) met een blote opsomming van
het benodigde worden volstaan.

Voor een zo volmaakt mogelijke uitvoering van de vleeskeuringswet
zijn in elke kring aan gebouwen nodig:

Kantoor, laboratorium, noodslachtplaatsen, vrijbanken, destructor,
slachthuis, huidenzouterij, darmenslijmerij, vetsmelterij, vleeswarenfabriek,
inrichting voor de verwerking van bloed en andere dierlijke afval.

Behalve over vervoermiddelen voor het personeel moet een ideale
vleeskeuringsdienst beschikken over:

Auto\'s voor vervoer van cadavers, noodslachtingen en wrakke dieren;
auto\'s voor vervoer van vlees en vleeswaren.

Op de weg naar de ideale toestand, aangeduid in hoofdstuk II, staan
een menigte staketsels. Deze alle te overzien is mij onmogelijk. Ik moge
ermee volstaan de grootste, althans in mijn oog, nader te bekijken. Het
zijn er een 6-tal:

Voor en tena worden er bedenkingen geuit tegen het verder doorvoeren
der specialisatie.

Voornamelijk op het teloorgaan van het volledige vakmanschap. Men
betreurt het dat de veelzijdige veearts van vroeger uitsterft. Aan respect
voor mijn collega\'s van de oude garde meen ik voor weinigen onder te
doen. Echter, de leden van die garde deden mij soms denken aan Alexander
de Grote, zij het dan ook dat die all-round-veeartsen — men vergeve
mij dit vreemde sierwoord — geen Gordiaanse maar wetenschappelijke
knopen doorhakten. Het voordeel van de specialistische eenzijdigheid
is nu dat laatstbedoelde knopen gemakkelijker ontward kunnen worden
waardoor het inzicht in de vraagstukken van ons vak wordt verdiept.
Daarvoor is onderling contact der eenzijdigen onontbeerlijk. De adjunct

uit het schema van hoofdstuk II is o.m. de aangewezen verbindingsschakel
tussen de 4 specialisten op het terrein der vleeskeuring.

Over het probleem der specialisatie zou een afzonderlijk artikel te
schrijven zijn. Ik moge de behandeling van het onderhavige punt be-
sluiten met de volgende algemene stelling: Indien het specialisme hier
te lande niet op alle mogelijke manieren bevorderd wordt, geraakt ons
volk ten achter bij andere.

Toen in de jaren vóór de laatste wereldoorlog verscheidene slachthuizen
overstroomd werden met ingevoerd varkensvlees uit slachterijen, op tien-
tallen kilometers afstand van die slachthuizen gelegen, was het de gewoonte
van verschillende directeuren van laatstgenoemde inrichtingen tegen
die invoer stelling te nemen o.a. op grond van de omstandigheid dat men
bij het langdurig vervoer van bedoeld vlees in strijd zou komen met de
eisen der hygiëne. Daar was wat van aan omdat dit vlees vaak verladen
werd zonder dat het behoorlijk gekoeld was. Neemt men echter bepaalde
voorzorgen in acht ten aanzien van de koeling dan kan vers vlees, zoals
een jarenlange ervaring o.a. in Amerika heeft geleerd, per auto over af-
standen worden vervoerd waarbij vergeleken die in de 7 Nederlandse
districten van weinig betekenis zijn.

Bij het 3de hierboven genoemde onderwerp (de gem. autonomie) kan ik
haast de verleiding niet weerstaan een oud stokpaardje, nl. rijksuitvoering
der vleeskeuringswet, van stal te halen. Om niet te uitvoerig te worden
zal over dit principiële punt het stilzwijgen worden bewaard.

Bovendien: de bepaling in art. 23a der vleeskeuringswet, waarbij aan
de kroon de bevoegdheid is gegeven gemeenten aan te wijzen, die de
keuringsdienst gezamenlijk moeten regelen, maakt het gemakkelijker
ons doel te bereiken dan wanneer daarvoor de wet in zijn opzet geheel
veranderd zou moeten worden. Bij dit laatste toch is het nodig een kleine
honderd man (de staten-generaal) te overtuigen, terwijl het er nu in
hoofdzaak „slechts" om gaat de betrokken minister van sociale zaken
tot ons standpunt over te halen.

We dienen er nu al rekening mee te houden dat vroeg of laat een be-
windsman zal optreden die genoeg verbeeldingskracht heeft zich in de
geschetste ideale toestand in te denken en ter bereiking daarvan de strijd
met de gemeentelijke autonomisten aandurft. Zaak is voordien van veteri-
naire zijde te zorgen voor het indienen van goed-omlijnde voorstellen.
Anders — het zij nogmaals gememoreerd •— zullen buitenstaanders ons
terzijde schuiven.

Er zijn volgens het diergeneeskundig jaarboekje van 1949 in ons land
82 openbare slachthuizen en 4 coöperatieve; daarnaast vrij wat grote
particuliere slachterijen.

Grenst het nu niet aan waanzin als ideaal te propageren een zeer groot
deel van al die slachtplaatsen als zodanig buiten gebruik te stellen ? Inder-
daad is dit zo. Dat is niet vreemd. Integendeel: het kenmerk van een nog
niet bereikt ideaal is dat het in den beginne een dwaasheid schijnt.

Er staan in het reeds 2-maal door mij vermelde boekje „25 jaar vlees-
keuringswet" over beide groepen van slachtplaatsen, de openbare en de
particuliere, een paar zinneri waaraan ik enkele opmerkingen wil vast-

knopen. Deze zinnen, te vinden op blz. 12 en 13 van het genoemde boekje,
luiden:

„Het openbare slachthuis, de aangewezen plaats voor het slachten der
slachtdieren waarvan het vlees bestemd is voor consumptie in de desbe-
treffende gemeente, wordt langzaam maar zeker leeggepompt en gedegra-
deerd tot openbaar keurlokaal."

„Indien dit een normale evolutie is zal men er zich bij dienen neer te
leggen, hoezeer men deze gang van zaken ook moge betreuren. Het heeft
geen zin tegen de stroom op te roeien. Het is niet alleen inspannend,
doch ook nutteloos."

„Blijkt evenwel, dat het leegpompen der openbare slachthuizen kunst-
matig is, dan dienen deze overheidsinrichtingen, in haar „struggle for
life" de bescherming te genieten waarop zij recht hebben."

In de tweede zin staan de woorden „normale evolutie". Onder „normale"
meen ik hier te moeten verstaan „gewone, gangbare". Let men nu op
andere bedrijven dan is de gang van zaken in ons land geweest dat ver-
schillende soorten bedrijven die voorheen door particulieren werden be-
heerd in handen van de overheid zijn overgegaan. Slaat men een blik
buiten de grenzen van ons land dan zal men bespeuren dat dit proces over
uitgestrekte gebieden verder dan bij ons is voortgeschreden. Het consta-
teren van bedoelde veranderingen in bedrijfsbeheer betekent niet dat
hier partij wordt gekozen tussen de ene of de andere vorm van exploitatie.
Het was er alleen om te doen op bepaalde verschijnselen te wijzen die ons
kunnen helpen bij het vormen van een oordeel over de toekomst van het,
openbare slachthuis. Nu dan, gelet op het verloop der maatschappelijke
evolutie, maak ik mij daarover allerminst ongerust. Wel over wat anders,
nl. over — ik haal hier de woorden aan van onze hoofdinspecteur — de
„struggle for life". Wat een geld, wat een energie zal er verspild worden
voordat die strijd beslecht is. Als, als . . . er tenminste niet tijdig maat-
regelen worden getroffen. De behulpzame hand te bieden bij het treffen
van die maatregelen vormt m.i. een voornaam deel van de taak der veteri-
naire hygiënisten.

Thans is het 5de, het verzet der slagers, aan de orde. Dit is gewoonlijk
gebaseerd op gronden, niet ontleend aan de hygiëne, doch aan de economie.
Dat maakt de behandeling voor mij die leek ben op laatstgenoemd gebied
moeilijk. Ervan buiten kan ik echter niet. Intussen zal geprobeerd worden
mij hierbij zoveel mogelijk op de vlakte te houden.

Dank zij vooral de stichting der openbare slachthuizen heeft zich in
het slagersvak een zekere werkverdeling voltrokken. D.w.z. dat daarin
specialisten zijn verschenen als grossiers, loonslagers, darmenbewerkers,
vleeswinkeliers, bereiders van -vleeswaren. Dit proces van specialisatie
is niet te stuiten. De gewone slagers zullen m.i. dan ook op den duur vlees-
winkeliers worden. Dit zal met zich meebrengen dat de eigen slachtplaats-
jes zullen verdwijnen, zo ook de talloze lokalen waar, ook in kringen met
een abattoir, vleeswaren worden bereid. Nu gaat het er hierbij ook om
of de slagers als middenstanders nog een mate van zelfstandigheid zullen
behouden. Dit zal zeker niet het geval zijn als zij afzakken tot zetbaas
van de particuliere slachterijen. Een andere uitkomst is mogelijk indien
de slagers op het openbare slachthuis blijven aangewezen.

de betrokkenen bepaalde garanties moeten geven, en wel als voornaamste:
rechtstreekse invloed van de slagers op de bedrijven bij de vleeskeurings-
dienst behorende. Dit zal de efficiency in die bedrijven ten goede kunnen
komen. In bijzonderheden daarover wil ik hier niet treden. Wel lijkt het
mij hier de plaats iets te zeggen over de leveranciers van het slachtvee:
de boeren.

Het is mij niet onbekend dat groepen boeren bezig zijn coöperatieve
slachterijen op te richten, van waaruit de steden van vlees zullen worden
voorzien. Het is deze boeren te doen om een soort monopolistische positie
op het gebied van de levering van slachtvee. Nu heeft elk particulier
monopolie de neiging het particuliere belang zwaarder te laten wegen
dan het algemene. Dan moet de overheid ingrijpen. Om nu al dat einde-
loos getwist te voorkomen schijnt mij de oplossing dat de 3 „concurrenten",
de overheid, de slagers en dc boeren, in gezamenlijk overleg de concentratie
der vleeskeuringskringen met alles wat daaraan vastzit regelen.

Het zou mij niet verwonderen als deze of gene lezer bij de laatste zin
als kanttekening „utopie!" zou schrijven. Toch is het door mij geopperde
denkbeeld nog zo gek niet. Om dat duidelijk te maken zal ik een paar
zinnen aanlialen uit het standaardwerk „The American livestock and meat
industry" van de hand van de econoom 11. A. Clemen. Op blz. 17 van
dit boek staan onder het hoofd „Co-operation and the Future" de volgende
mededelingen:

„At the present time the industry enjoys a unique position as the largest
jn value of product in the U.S. The chief feature to be noted as a result
of its rapid expansion over the whole country is the development of co-
operation: first, among packers; second, with producers; and third, with
meat retailers. The entire meat industry in this way has been unified
for more effective work."

De woorden „effective work" nopen mij a.h.w. nog iets op te merken
over de economische kant van het aangesneden onderwerp.

Als één van de lessen, geleerd gedurende de laatste wereldoorlog, is
mij bijgebleven dat bij een goede organisatie in het Zaanse slachthuis
2 maal zoveel slachtingen kunnen plaatsvinden als waarop indertijd bij
de opzet van het slachthuisplan was gerekend. Nu beschuldige men Zaan-
dam in deze niet van overdreven royaliteit. De grootte en de uitrusting
der slachthallen stemmen aldaar overeen met wat elders in ons land op
dit gebied te zien is. De conclusie is daarom niet gewaagd dat in de geza-
menlijke openbare slachthuizen dubbel zoveel kan worden geslacht als
waarop vóór de oorlog gerekend was.

Als één van de lessen, dit jaar geleerd gedurende een bezoek aan een
Amerikaans slachthuis, is mij bijgebleven dat bij een verbetering van
de uitrusting van het Zaanse slachthuis en het overnemen van de daarbij
behorende werkwijze in dat slachthuis 6 maal meer geslacht kan worden
dan vóór de oorlog het geval was. Zulks zal ook wel voor de andere abat-
toirs gelden. Dit overdenkende zal men — i.c. de centrale overheid — zich
wel dubbel en dwars dienen te beraden alvorens toestemming te geven
voor het bouwen van nieuwe slachtplaatsen of het uitbreiden van oude.

wet" is sprake van degradatie van het openbare slachthuis tot openbaar
keurlokaal. Daaraan zit onverbrekelijk een andere degradatie, vast, nl.
van de aan zo\'n slachthuis werkzame keuringsambtenaren tot keurders
van ingevoerd vlees, anders gezegd: tot controleurs van het werk van hun
collega\'s. Dit werk zal op den duur wel geen enkele vakman bevredigen.
Anders wordt het wanneer tengevolge van de concentratie bedoelde
ambtenaren weer ingeschakeld worden bij de volledige keuring. Sommigen
van hen mogen in de ogen van leken dan zijn gedegradeerd, in werkelijk-
heid zijn zij gepromoveerd: immers aangewezen voor het verrichten van
volwaardig werk wat toch ons aller streven moet zijn.

Intussen staat het wel vast dat bij doorvoering der centralisatie een aantal
veeartsen overbodig zal worden. Moeten wij nu uit angst daarvoor het
probleem der concentratie uit de weg gaan? Dat zou onverstandig zijn.
Nogmaals wil ik erop wijzen dat indien wij de moed missen moeilijke
vraagstukken op ons terrein aan te pakken buitenstaanders dit zullen doen.

A.u.b. geen degradatie in deze zin dat men hen tewerk gaat stellen
als keurmeester. Men draagt immers een ingenieur ook niet op het werk
van een chef-monteur of een medicus het werk van een medisch analyst.

We mogen wat anders verwachten, nl. dat de veeartsen komen op die
kennelijk voor veterinairen bestemde plaatsen in de maatschappij welke
thans door andere academici, soms zelfs door niet-academici, zijn inge-
nomen. In ons tijdschrift, dat merendeels door deskundigen wordt gelezen,
behoef ik ten deze geen tekst en uitleg te geven.

De in hoofdstuk II aangeduide toestand zou geen ideale zijn als er
geen legio voordelen aan verbonden waren. Op de voornaamste, althans in
mijn oog, heb ik in dat hoofdstuk gedoeld. Echter lijkt het mij wel dienstig
over enkele andere nog wat te zeggen.

In de eerste plaats dan over de verlichting van de taak van de veterinaire
inspectie van de volksgezondheid. Hoeveel gemakkelijker moet het voor
deze inspectie zijn haar toezicht op de uitvoering der vleeskeuringswet
uit te oefenen wanneer zij terzake te maken heeft met 7 besturen in plaats
van de honderden van nu, misschien zelfs wel zo gemakkelijk dat — het
zij in alle eerbied gezegd — het corps inspecteurs kan worden ingekrompen
tot één enkele man.

Wat die uitvoering betreft hebben de slagers herhaaldelijk aangedrongen
op het verkrijgen van uniforme beslissingen inzake de keuring. Dit ideaal
komt te dichterbij naarmate het aantal kringen kleiner wordt. Dan is er
nog een aangelegenheid waarvoor sinds jaar en dag naar uniformiteit
wordt gestreefd, te weten: voor de keurlonen. De commissie, ingesteld
met het doel die gelijkheid te bereiken, kan eer van haar moeizaam werken
verwachten wanneer dank zij de concentratie der diensten de geldzaken
zoveel overzichtelijker zijn dan nu het geval is. Het woord „geldzaken"
brengt mij als vanzelf op een andere kwestie. De openbare slachthuizen
kunnen tegenwoordig hun positie slechts handhaven door middel van de
invoerkeurlonen. Nu men in het grote bezig is de douanerechten tussen
verschillende landen af te schaffen — herinnert zij aan de Benelux-maat-
regelen — doet het vreemd aan in het eigen land beschermende rechten,
als hoedanig invoerkeurlonen kunnen beschouwd worden, in stand te

houden. M.i. kunnen deze rechten gevoegelijk vervallen indien er maar
7 kringen bestaan.

De vergelijkbaarheid dier kringen is bovendien van dien aard dat men
zonder veel moeite het peil van de ene kring aan dat van de andere kan
eptrekken. Theoretisch is natuurlijk ook het omgekeerde mogelijk. In de
practijk echter zijn wel zodanige voorzieningen te treffen dat bedoeld peil
meer en meer wordt opgevoerd.

Het behoeft wel geen nadere uiteenzetting dat dan ook de administratie
op moderne leest kan worden geschoeid. Dit zal het eenvoudig maken
de statistische gegevens aangaande het aantal slachtingen en de aard der
geconstateerde ziekten tot op de dag bij te houden. Op het nut van dit
laatste, waarbij ook gedacht wordt aan het maken van notities omtrent de
herkomst van het slachtvee, wil ik in het bijzonder de aandacht vestigen
omdat de keuringsstatistiek m.i. een hechtere grondslag vormt voor de
bestrijding van verschillende veeziekten dan het clinisch onderzoek der
practici.

2. Uniformiteit in de uitvoering van de vleeskeuringswet is onbereikbaar
zolang de personeelsbezetting en de voorziening met dienstgebouwen
en vervoermiddelen zozeer uiteenlopen.

3. Wat het veterinaire personeel betreft zijn bij een ideale kring behalve
directeur en adjunct-directeur aan specialisten nodig: clinicus, patho-
loog-anatoom, bacterioloog, histoloog.

4. De grootten der kringen dienen aan de hand van het in 3 gestelde te
worden bepaald.

5. Indien de gegevens van de Zaanse dienst daarvoor als grondslag
worden genomen, dan is de uitkomst dat in ons land plaats is voor
7 vleeskeuringskringen.

6. Naast het laboratorium dient in elk van die kringen als voornaamste
gebouw aanwezig te zijn één slachthuis.

7. Aangezien de capaciteit der bestaande abattoirs ruim voldoende is
voor de verwerking der slachtingen van het voor Nederland bestemde
slachtvee is ernstig beraad geboden alvorens over te gaan tot het
bouwen van nieuwe slachtplaatsen of het uitbreiden van oude.

De ondergetekenden, practiserende dierenartsen,
verontrust door de huidige gang van zaken op schier
elk gebied de practijk betreffende, achten het dringend
gewenst, dat hun belangen behartigd worden alleen
door practici.

Zij zien de oplossing hiervan in een vereniging,
zo mogelijk als sectie van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, zo nodig naast deze maatschappij.

Collegae, die dezelfde mening zijn toegedaan,
worden verzocht, hiervan de eerste ondergetekende
kennis te geven.

Observations on various factors influencing the viability of Brucella Abortus
Strain 19 vaccine. S. W. Rodwell. Austr. Vet. J. 24, 133, 1948.

In 1943 werd in Australië Stam 19 ingevoerd ten einde de verliezen, die de landbouw
leed door besmettelijk verwerpen bij runderen, te reduceren. Er werd voorgeschreven,
dat dit vaccin niet minder dan 10 X io\' levende kiemen moest bevatten bij een dosis
van 6 ccm per dier, omdat het immuniserend vermogen een functie is van het aantal
kiemen, dat per injectie wordt toegediend. Tussen het moment van bereiding van het
vaccin en het gebruik daarvan in de praktijk verloopt een zekere tijd, gedurende welke
het aantal levende kiemen in het vaccin terugloopt.

Dit onderzoek werd opgezet met het doel de factoren, die invloed op het teruglopen
van het kiemcijfer tijdens de bewaring en verzending van het vaccin uitoefenen, te
toetsen en de meest gunstige voorwaarden te bepalen.

Suspensies van Brucella Str. 19 kiemen, bereid met een viertal verschillende vloei-
stoffen, werden in de ijskast geplaatst, waarna telkens na verloop van tijd het aartal
nog in leven zijnde kiemen werd bepaald. Hierbij bleek, dat een met phosphaat gebufferde
keukenzoutoplossing als suspensievloeistof de voorkeur verdiende boven keukenzoutvrije
vloeistoffen. De toevoeging van taptemelk of een klein percentage gelatine gaf weliswaar
een gunstiger resultaat, doch de nadelen van deze gemakkelijk verontreinigde stoffen
werden groter geacht dan de voordelen.

Bevriezen en ontdooien van het vaccin had een zeer sterke daling van het kiemcijfer
tengevolge, n.1. van 98,2 %.

Wat betreft de pH van de met phosphaat gebufferde keukenzoutoplossing, bleken
tussen pH 6,3 en 7,5 geen belangrijke verschillen in de houdbaarheid van de daarin
gesuspendeerde kiemen aanwezig te zijn.

In verband met het feit, dat de pH van de suspensie bij bewaring daalt en een lagere
pH dan 6,3 ongewenst is, werd óf een sterkere phosphaatconcentratie gebruikt óf de
vloeistof op hogere pH, b.v. 6,6 of 6,8, gebufferd.

Bij een onderzoek naar de houdbaarheid van 24, 48 en 72 uur oude culturen, en verder
naar de opbrengst, bleken de resultaten wisselend te zijn om redenen, die niet steeds
konden worden opgespoord. Culturen, die 48 uren gegroeid waren, gaven een voldoend
hoge opbrengst en de kiemen bezaten een voldoende houdbaarheid. De houdbaarheid
van het vaccin werd verder beïnvloed door de stam, die gebruikt werd voor vaccin-
productie.

De flessen vaccin werden gesloten met rubberkapjes, die van 2,72 tot 20.2 % zink-
oxyde bevatten. Deze rubberkapjes oefenden een ongunstige invloed uit op de houd-
baarheid van het vaccin, speciaal wanneer ze voor het gebruik met salpeterzuur waren
gewassen, waarschijnlijk veroorzaakt door afgifte van zink aan de suspensie. De nadelige
invloed van deze rubberkapjes kon worden beperkt door zwarte rubber en geen rode
rubber te gebruiken, ze niet tevoren te wassen in salpeterzuur en de kapjes niet vaker
dan éénmaal te gebruiken.

Rekening houdend met de bovenbeschreven eisen, konden vaccins bereid worden,
die bij bewaring op 4⁰ C. na drie maanden nog minstens 8 X io⁹ per ccm levende kiemen
bevatten.

Bij langere bewaring daalde het kiemcijfer snel. Bij verzending van het vaccin dient
gewaakt te worden tegen te hoge temperaturen. Zo nodig dient het vaccin gekoeld
te worden, waarbij bevriezing moet worden vermeden. Bosgra.

Immunity in cattle vaccinated with Brucella Abortus Strain 19 by the sub-
cutaneous and intracaudal routes during calfhood. M. B. Buddle. Austr. Vet. J.
24, 262, 1948.

In 1942 werd in Nieuw-Zeeland het gebruik van Strain 19 als entstof voor pinken
geïntroduceerd. De dieren werden subcutaan geïmmuniseerd door injectie met 5 ccm
van een suspensie van Str. 19, die per ccm 15 X io^B levende kiemen bevatte.

abortus-gevallen bij runderen, veroorzaakt door een Brucella abortus-infectie, van
12 % tot 3 % daalde.

De opgewekte immuniteit, door de dieren als pink te enten, wordt geacht voldoende
te zijn gedurende 3 opeenvolgende drachtigheidsperioden.

Sedert 1945 wordt de enting tegen Brucellose in de punt van de staart aanbevolen
en het doel van dit onderzoek is uit te maken met welke wijze van immunisalie, intra-
caudaal met 1 ccm of subcutaan met 5 ccm suspensie de beste resultaten konden worden
verkregen. Een 50-tal pinken werden subcutaan geënt en een 46-tal intracaudaal in
het subcutane fibreuse weefsel aan de punt van de staart. Een derde groep van 46 dieren
werden als controle niet geënt. Nadat de dieren 3!—5 maanden drachtig waren, werden
ze kunstmatig met een virulente Brucella Abortus-stam besmet en tevens aan een natuur-
lijke infectie blootgesteld. Daartoe werden 170 X io⁶ kiemen van de stam 544, in 0,1
ccm vloeistof gesuspendeerd, op de conjunctiva gebracht, terwijl de aborterende dieren
niet geïsoleerd werden. Van de contrôledieren, die dus niet geënt waren, aborteerden
55 %A⁷an de intracaudaal geënte dieren aborteerden 36 % en van de subcutaan geënte
dieren aborteerden 25 %.

Bij controles duurde de gemiddelde drachtigheidsperiode 241 dagen, bij de intra-
caudaal geënte 260 dagen en bij de subcutaan geënte 267 dagen.

Door cultureel en biologisch onderzoek van het colostrum en door bepaling van de
agglutinatietiter in het bloedserum, waarbij een titer hoger dan 1 : 100 als bewijs voor
infectie werd opgevat, kon worden vastgesteld, dat van de controlegroep 71 % geïnfec-
teerd was, van de intracaudaal geënte groep 43 % en van de subcutaan geënte groep
35%-

Bij de controles waren 43 % der geboren kalveren levend, bij de intracaudaal geënte
groep 57 % en bij de subcutaan geënte dieren 73 %.

Bij bepaling van de agglutinatietiter 3 weken na de enting bleek deze hoger te zijn bij
de intracaudaal geënte dieren dan bij de subcutaan geënte en respectievelijk te liggen
tussen 100—1600 en 50—800. De hoogte der agglutinatietiter na de enting mag der-
halve niet worden opgevat als een maatstaf voor de door de enting opgewekte immu-
niteit.

Verder werd nog de vermindering der mclkgift na enting van lacterende niet drachtige
runderen bepaald. Deze was 2 dagen na beide entingen het grootst en bedroeg gemiddeld
11a subcutane enting 8,9 % en na intracaudale enting 22,9 %. Gemiddeld over de eerste
7 dagen na de enting waren deze cijfers respectievelijk 4,9 % en 10,5 %. Na 6 tot 7
dagen was de melkgift weer normaal geworden.

Deuxième cas marocain de maladie d\'Aujeszky. P. Remlinger en J. Bailly:
Bull, de l\'académie vétérinaire de France. 22, 173 (1949).

Het eerste geval van de ziekte van Aujeszky in Marokko werd in 1939 door dezelfde
auteurs bij een hond gevonden. Sedertdien werden geen gevallen van deze ziekte ont-
dekt. Het tweede geval werd in Februari van dit jaar ook bij een hond geconstateerd.
De diagnose werd door dierproeven bevestigd. Het virus kon niet worden aangetoond
in de foetus van drie weken, die in de uterus gevonden werden.

Hier heeft men weer een voorbeeld van het plotseling geheel geisoleerd voorkomen
van gevallen van de ziekte van Aujeszky.

Pénicilline et charbon symptomatique du cobaye. P. Rossi: Bull. acad. vét. France
22, 182 (1949).

Caviae werden ingespoten met culturen van Cl. chauvei. Indien zes uur later met
penicillinebehandeling werd begonnen, en deze behandeling 3—4 dagen werd voort-
gezet konden de dieren in leven worden gehouden. De controle caviae stierven na
16—18 uren.

Peste aviaire ou maladie de Newcastle ? H. Jacotot en A. Vallée: Buil. acad. vét.
Franee 22, 186 (1949).

Sedert eind 1948 komen in verschillende delen van Frankrijk ziekte-uitbraken onder
kippen voor met zeer grote mortaliteit. Enkele auteurs spreken van vogelpest, welke
ziekte al vele jaren niet meer in Frankrijk voorkomt. Jacotot en Vallée wijzen er op,
dat men hier waarschijnlijk met Newcastle disease te maken heeft.

Diagnostic de la peste aviaire, variété „maladie de Newcastle" Le Dosseur
en Lissot: Buil. acad. vét. France 22, 189 (1949).

De auteurs beschrijven uitvoerig de verschijnselen die men bij een uitbraak van
Newcastle disease kan waarnemen. Verminderde eetlust, dorst, in elkaar zitten met
opgezette veren, zwart worden van de punten van de kam, moeilijk lopen, blauw-groene
diarrhee, de kippen kunnen niet meer op de zitstokken komen. Als het zover is volgt
al gauw een massale sterfte. Enkele dieren blijven verlamd nog enkele dagen soms zelfs
weken in leven. Sectie: donker violette spieren, puntbloedingen in de kliermaag en
cloaak, darmbloedingen.

De haemagglutinatie inhibitie test of virus neutralisatie met immuunserum op eieren
zijn nodig om het virus van vogelpest te onderscheiden.

The effect of a hormone of the adrenal cortex (17-Hydroxy-ll-dehydro-
corticosterone: compound E) and of pituitary adrenocorticotropic hormone
on rheumatoid arthritis. Hench, P. S., Kendall, E. C., Slocumb, C. H. en Polley,
H. F. Proceedings of the meetings of the Mayo clinic 13 April 1949.

In de zwangerschap en bij geelzucht ziet men vaak een opmerkelijke doch tijdelijke
verbetering van rheumatische arthritis optreden; weliswaar zullen anatomisch vast-
gelegde afwijkingen der weefsels niet of nagenoeg niet veranderen, doch de pathologische
physiologie van deze ziekte is wel degelijk belangrijk in de richting van het normale te
beinvloeden. Er werd gezocht naar een gemeenschappelijke factor in zwangerschap
en bij geelzucht, die verantwoordelijk kon worden geacht voor de verbetering en daar
deze verbetering ook werd waargenomen na algemene narcose en\'of chirurgische in-
grepen, welke beiden de bijnierschors prikkelen, zo werd gedacht aan bijnierschors-
hormonen. Het bleek nu, dat parentcrale toediening van de in de titel genoemde 2
stoffen inderdaad aanzienlijke verbetering gaven van de gcwrichts- en spicrfuncties
zowel als van eetlust, algemeen wel-gevoelen en bloedbezinking. Bij korte toediening
van het preparaat kwamen de klachten al spoedig na het stopzetten der therapie terug,
doch een langere toedieningsduur werd gevolgd door een langere duur van de verbete-
ring; de observatie-tijden waren nog te kort om te spreken van een blijvende verbetering.

Congenital communication between the left ventricle and the right atrium:
co-existing ventricular septal defect and doublé tricuspid orifice. Perry, L. E.,
Burchell, H. B. en Ëdwards, J. E. Proceedings of the meetings of the Mayo Clinic
13 April 1949.

Een meisje van 5 jaar, met een aangeboren hartgebrek, waarvan ze weinig last had,
werd in het ziekenhuis opgenomen wegens koorts, anaemie en algemeen ziek zijn. Uit
het bloed werden vergroenende streptococcen gekweekt. Op de 19e dag van opname
stierf het kind plotseling, tengevolge van een longbloeding. Bij obductie werden de in de
titel genoemde hartafwijkingen vastgesteld. Een korte literatuurbespreking betreffende
de bevindingen aan het hart samen met een bespreking van het eigen geval, besluit
dit artikel.

Intraperitoneal hemorrhage from the coronary vessels of a uterine Ieio-
myoma. Hasskarl, VV. F. Proceedings of the meetings of the Mayo Clinic. 13 April
■949-

Een „acute buik" bij een vrouw van 38 jaar. Bij operatie bleek een haemoperitoneum
aanwezig te zijn tengevolge van ruptuur van een oppervlakkige vene van een uterus-
myoom. Na uterusexstirpatie volgde spoedig algeheel herstel.

L\'Echinococcose primitive ^maladie hydatique) par F. Dévé. (Paris, Masson
et Co 1949).

Prof. Dévé te Rouen heeft van 1901 tot 1948 324 verhandelingen geschreven over
de echinococcose uit welke hij thans bovenvermeld boek heeft samengesteld. Doch naast
zijn eigen onderzoekingen is hier in ook heel wat litteratuur van anderen, ook uit de
Spaans sprekende landen, verwerkt, zodat een geheel is ontstaan dat tot 1948 de stand
van het echinococcosevraagstuk goed weergeeft. Een belangrijk deel is aan de blaasworm-
ziekte van de mens gewijd, waardoor het voor de veterinair aan aantrekkelijkheid wint,
omdat de bestrijdingsmaatregelen, waaraan wij helpen, nu meer relicf krijgen.

Achtereenvolgens worden behandeld de parasitologie, pathologische anatomie,
pathogene, algemene kliniek, diagnose en behandeling en in het tweede deel aethiologie,
geografische verspreiding en prophylaxe.

De T.echinoc. bestaat uit kop en 3 leden en alleen in het stadium van rijpheid heeft
ze 4 leden. Een afbeelding van een coupe van een hondendarm is zeer illustratief voor
de moeilijkheid de parasiet te ontdekken als ze niet in het rijpheidsstadium verkeert.
Alleen het derde lid (2 mm) komt uit het slijmvlies te voorschijn. Het onderzoek doet
men bij voorkeur onder water. Na de dood van de hond ondergaan de parasieten spoedig
veranderingen. Dévé meent dat de taenia hoogstens £ jaar in de hondendarm verblijft,
doch herbesmetting is ten allen tijde mogelijk. Groepsimmuniteit door andere helminthen
wordt mogelijk geacht, ofschoon vaak spontane infecties van T.echinoc. met andere
helminthen worden gezien. De ontvankelijkheid der honden bleek inconstant. Sommige
onderzoekers konden moeilijk oudere honden infecteren, anderen ondervonden hierbij
geen last. Honden van 2 maanden zijn reeds vatbaar.

In 1908 deed Dévé proeven waarbij bleek dat de eieren levensvatbaar bleven bij ec.i
verblijf van minstens 16 d.\'.gen onder water en na 11 dagen drogen in de lucht, waarvan
2 dagen in de volle zon in Mei. Clunies Ross vond, dat ze 3 weken levensvatbaar blijven
in diep water en vochtig zand, 3 weken drogen in de lucht en in de zon en 3 weken ver-
blijven in ondiep water had de dood ten gevolge.

Opname der eieren langs de respiratietractus komt niet voor. Het embryo komt in
duodenum en jejuncm vrij, gaat met behulp van zijn spicula het slijmvlies doorboren en
komt in het daar aanwezige vaatrijke weefsel. De oncospheren kan men 3 uur na de infectie
in de intralobulaire capillairen van de lever vinden, waarmee bewezen is dat de vena
porta de voornaamste zo niet de enige porte d\'entrée is. Later zag Harold Df.w zelfs 2
oncospheren nog in het bezit van enkele kranshaakjes in het bloed van de vena porta.
Niet alle embryonen worden in de lever tegengehouden; het tweede filter zijn nu de
longen doch het blijkt dat bij de mens nog 15 % in de grote circulatie komen.

Bij dieren van dezelfde diersoort is er verschil in vatbaarheid voor de ontwikkeling
van de blaasworm. De groeisnelheid van de blaasworm is afhankelijk van de diersoort,
b.v. na 2 maanden heeft een longcyste bij de eekhoorn een doorsnede van 6 tot 7 mm
en bij het varken van 1 tot 1 J mm. Bij dezelfde diersoort varieert de groeisnelheid naar
het aangetaste orgaan, b.v. bij het varken zijn cysten van de bijnieren bijna dubbel zo
groot als die in de lever en nieren. Bij het varken is de cyste na 40 uur 1 mm, in de derde
maand tot 2 mm en in de vijfde maand 4 tot 5 mm. (Ostertao geeft voor cysten
van 20 weken een grootte op van 1 £—2 cm). Omtrent de leeftijd van grotere cysten
vind ik niets vermeld.

Dochterblazen, eventueel kleindochterblazen zijn een gevolg van ouderdom van de
moederblazen en worden bij de mens alleen gezien bij oude infecties (boven 40 tot 50

jaar). Ze zijn niet een regelmatige phase in de evolutie,van de parasiet, maar een vorm
van weerstand, waarbij de parasiet zich verdedigt tegen biologische, mechanische,
toxische of infectieuse invloeden. Ze komen dus accidenteel voor, tengevolge van een
of andere complicatie. In tegenstelling met de oude opvattingen meent DÉvÉ dat ze
niet een intracuticulaire oorsprong hebben doch uit de scolices voortkomen. Ze zijn een
gevolg van een verdedigingsreactie van blaaswormen, die in hun vitaliteit bedreigd
worden. Oorzaken van het ontstaan der dochterblazen zijn natuurlijke seniliteit van de
moederblaas, verlies van de blaasvloeistof door spontane ruptuur of infectie van de
ruimte rondom de blaas. Bij kinderen en jonge mensen ziet men in 90 % geen dochter-
blazen.

De levensvatbaarheid van de blaasworm is zeer verschillend. Veel gaan vroeg in
involutie, voordat ze fertiel zijn geworden, er worden kalkzouten in afgezet en tenslotte
verkalken ze geheel. Toch kunnen ze bij de mens ook lang actief blijven, wel tot 20 tot
30 jaar en meer. Er is een geval bekend bij een man van 23 jaar waar de univesiculaire
blaas een inhoud van 11 liter had. De univesiculaire blaas groeit betrekkelijk langzaam
en regelmatig. De groei is bij jonge mensen sneller en ook in de longen. Gaat de blaas
in involutie nadat ze fertiel is geworden, dan ontstaan de dochterblazen (multivesicu-
laire). Deze kunnen ook in involutie gaan.

Spontane of door trauma veroorzaakte ruptuur kan optreden, vooral van de univesi-
culaire blazen. Komt de blaasinhoud in de sereuse holten en ook wanneer ruptuur naar
maag, kolon of bronchien plaats heeft dan kan secundaire echinococcose optreden als
de blaasworm fertiel was.

De achterblijvende holte kan met gal gevuld worden en gaan suppureren. Secundaire
echinococcose komt bij volwassenen 2 maal zo vaak voor als bij kinderen.

Verettering zal men vooral bij multivesiculaire cysten kunnen aantreffen; het is
mogelijk dat enige dochterbla\'.en in zo\'n cyste nog levensvatbare scolices bevatten.
Verettering kan met gasvorming (anaerobe) gepaard gaan.

Verkalking vindt men vooral vanaf de leeftijd van 35 tot 40 jaar bij infecties die in
de jeugd zijn tot stand gekomen. Want bij het ontstaan van de gastheerkapsel als reactie
op de parasiet gaan wel de kleine bloedvaten obliterercn, maar niet de muceuse kanalen
als galgangen en bronchien, waardoor in hoofdzaak de infecties der blaaswormen ont-
staan. Door dit proces is ook de evacuatie van de cysten langs gal- en ademhalingswegen
verklaarbaar. De zone direct grenzende aan de gastheerkapsel gaat meer of minder
necrotiseren en daarna verkalken.

Deze verkalking moet men onderscheiden van de verkalking van cysten die in involutie
zijn, zodat dus niet elke verkalking die men bij het doorlichten waarneemt een bewijs
is dat de parasiet dood is. Verkalking in een multivesiculaire cyste van de lever is een
complicatie die ernstige clinische bezwaren geeft en moeilijkheden bij de operatie kan
opleveren.

Gecompliceerde cysten zijn ook gepraedisponeerd tot het ontstaan van migrerende
abscessen. Voornamelijk ziet men dit bij been-echinococcose, doch ook wel bij lever-
cysten. De inhoud van de multivesiculaire cyste, vergezeld van een etterachtig vocht
schrijdt voort in het aangrenzende weefsel. Men heeft deze processen wel zien migreren
langs de psoas tot in de dijstreek.

Tot de leeftijd van 15 jaar van de patiënt zijn de blazen meestal univesiculair en niet
gecompliceerd. Men ziet vaak meerdere blazen bij het kind. Bij het kind komt 7 keer
zo vaak hersenechinococcose voor als bij de volwassene. Longechinococcose ziet men bij
het kind ook vaker dan bij volwassenen. Volgens Dévé zijn 40 % der cysten bij ouderen
vóór het 15e jaar opgelopen¹). De cyste groeit bij kinderen sneller dan bij ouderen.
Suppuratie treedt bij volwassenen 2 maal zo vaak op als bij kinderen. Bij kinderen
heeft men meer gevaar voor ruptuur van de cyste, doordat de lever meer abdominaal
ligt, de gastheerkapsel minder sterk is en het kind door vallen, spelen en stoeien ineer
aan trauma bloot staat.

1 ) In Argentinië en Uruguay komen resp. 26 en 23 % der gevallen voor bij kinderen
beneden 14 jaar.

In ongeveer 1 van de 3 gevallen heeft men bij de mens te doen met meerdere cysten.
Deze meerdere kunnen in hetzelfde orgaan voorkomen doch ook in andere organen.
Zijn meerdere organen aangedaan, dan vindt men in 60 % der gevallen een samengaan
van lever en long en in 20 % van lever en milt. Bij uitzondering vindt men een massale
echinococcose. Secundaire echinococcose, die bij ruptuur van fertiele cysten volgt,
wordt door de weinige klachten die ze geeft, vaak pas op oudere leeftijd ontdekt.

De prophylaxe heeft tot doel in hoofdzaak de mens voor infectie te vrijwaren. Dévé
heeft sedert 1916 een prophylaxe van andere orde gepropageerd n.1. ter bescherming
van de reeds besmette individuen. De omstandigheid dat op jonge leeftijd de meeste
infecties plaats vinden, dat de groei der blaaswormen dan het snelst is, dat complicaties
weinig voorkomen en daardoor de operatie minder gevaarlijk is, dat de kans op ruptuur
door trauma vrij groot is, brengt de noodzaak de ziekte zo vroeg mogelijk te diagnosti-
seren en een behandeling in te stellen, zodat veel leed zal worden voorkomen. In streken
waar de ziekte veel voorkomt wil hij de schoolkinderen systematisch en periodiek door-
lichten; verdachte afwijkingen moeten daarna clinisch en serologisch nader worden
onderzocht. Is de diagnose gesteld, dan moeten ook de overige gezinsleden aan dit
onderzoek worden onderworpen, want de echinococcose is een „maladie familiale",
hetgeen niets bevreemdt door het vaak intieme samenleven van de hond met het gehele
gezin. In onze tijd van massaal doorlichten op tuberculose kan dit onderzoek gemakkelijk
op beide ziekten worden ingesteld. Door dit onderzoek zullen een groot aantal cysten
vroegtijdig worden onderkend al zal men niet alle vinden.

Direct contact met de honden zou veel meer de bron der infecties zijn dan door ver-
ontreinigde groenten (Stawell). Infecties door het drinken van oppervlaktewater schijnt
in landen als Marokko en Algiers nog al voor te komen. In de meeste landen vindt
men de vrouwen meer geïnfecteerd dan de mannen, doordat de eerste meer dc hele
dag in huis in contact met de honden zijn. Kinderen spelen het meest met de honden,
waardoor bij hen dc infectiekans zo heel groot is. Het likken door dc hond acht hij vrij
onschadelijk, echter niet het strelen, omdat dc eieren zo gemakkelijk tussen de haren
blijven hangen. Wel typerend is de echinococcose ,,la maladie des mains sales" genoemd.

Het staat thans wel vast dat de kat geen rol speelt bij dc overbrenging. Bij infectie-
proeven van de kat ziet men wel een klein aantal scolices uitgroeien, doch ze krijgen
hoogstens 2 leden en komen nooit tot rijpheid. In Algerië kan de jakhals en in Australië
de dingo de ziekte op de slachtdieren overbrengen.

Spelen de vliegen een rol bij de overbrenging ? Vliegen zuigen gemakkelijk eieren
tot een grootte van 45 micron op, waaronder de eieren der T.echin. vallen. Ross vond
van 15 onderzochte vliegen, die in de nabijheid van sterk besmette hondenfaeces waren
gebracht, er 3 dragers van onbeschadigde eieren. Toch zal deze wijze van overdracht
gering zijn in vergelijking met de andere.

Interessant zijn ook de anaphylactische verschijnselen die kunnen optreden, vooral
na operaties, variërend van een goedaardige urticaria tot een snel verlopende collaps.
Boteri heeft deze verschijnselen proefondervindelijk kunnen opwekken door injectie
van blaaswormvloeistof. Dévé neemt aan, dat de anaphylaxie ontstaat door resorptie
van minimale hoeveelheden blaaswormvloeistof tijdens de operatie of door doorlating
van vloeistof door de moedermembraan bij multivesiculaire cysten. Doch hij houdt ook
rekening met een directe impregnatie van de vloeistof door een langzame dialyse. De
anaphylactische verschijnselen treden vooral op na een operatie als reeds eerder een
cysteruptuur heeft plaats gevonden.

Op de dialyse van cystevloeistof zou ook de allergische reactie berusten. Volgens
Grana is deze allergie gekarakteriseerd door de positieve reactie van Casani, eosino-
philic boven 5 % en de aanwezigheid van haemolisinen en agglutininen. Fuentes en
Recarte achten allergie en anaphylaxie in wezen nauw aan elkaar verwant. Coutelin
vond dat de intoxicatie veroorzaakt wordt door de excretieproducten van de scolices der
blaaswormen.

Om postoperatieve accidenten te voorkomen moet men steeds algemene narcose
toepassen, vooral als de patiënt sterk gesensibiliseerd is, wat blijkt uit een hevige cuti-
reactie, sterke eosinophilic en positieve agglutinatie.

De intracutane reactie van Casani met blaaswormvloeistof van schapen (die fertiel
moeten zijn) schijnt het meest betrouwbaar te zijn (5 tot 20 % miswijzingen volgens
verschillende auteurs). Ze is in zoverre niet specifiek, dat ze ook positief kan zijn als
men vloeistof van de C.lenuicollis en van de C.pisiformes gebruikt en dat ook de dragers
van T.saginata positief kunnen reageren.

In 77 blz. wordt tenslotte een uitvoerig overzicht gegeven van de gebieden waar de
ziekte voorkomt en van de maatregelen, die ter bestrijding worden genomen. Met
voldoening lezen we hierin dat de in Friesland genomen maatregelen een groot succes
worden geacht.

Methode voor het waarnemen van zweetsecretie. A simple and accurate Method
for Detecting the Secretion of Sweat. M. Wanda en T. Takagaki. Tohoku Journal of
experimental Medicine 49, 284, 1948.

Het deel van de huid, dat men wenst te onderzoeken wordt gepenseeld met een op-
lossing van 2 g Jodium in 100 cc absolute alcohol. Nadat men het heeft laten drogen
wordt het behandelde deel van de huid bedekt met een mengsel van 50—100 g fijn
zetmeelpoeder en 100 cc castorolie.

Indien geen zweetsecretie optreedt zijn de zetmeelkorrels zelfs met een loupe niet
te zien. Bij zweetsecretie ontstaan fijne zwarte puntjes.

Met behulp van deze methode hebben de auteurs een zweetdrijvend effect van Adrena-
line bij de mens ontdekt.

REPORT of the meeting of the Permanent Committee for the International
Veterinary Congresses on May 21, 1949 at 14.30 in one of the chambres
of ,,1\'Office International des Epizooties", 12 rue de Prony, Paris (XVIIe).

1. Annual Report about the activities of the Permanent Committee from May 1948
till May 1949.

Norway. Prof. Dr. Lars Slaosvold, Director Veterinary Service — Oslo.
Poland: Dr. St. Krauss, Director Veterinary Department, Ministry of Agri-

culture — Warschau.
Portugal: Prof. Dr. Joaquim Fiadeiro, President of the Veterinary Medical

3. Discussions about proposals concerning alteration Resolution II Congress Zurich-
Interlaken (Foundation Congress-Fund).

4. Discussion about alteration § 6 line 5 Statutes Permanent Committee (proposals
National Committee for nomination new members Permanent Committee).

5. Discussion about alteration § 7 Congress Bye-Laws (establishing Permanent National
Committee).

6. Designation of new countries for representation on the Permanent Committee
(proposition by the President and the General-Secretary).

7. Proposition of Chili to consider the spanish language as an official congress-language.

from the Bureau of the Permanent Committee:
Messrs. Leclainche (France) — President, Cabot (Great-Britain) — Vice-President,
De Blieck (Holland) — General-Secretary and Treasurer.
Members:

Messrs. Heywood (Australia), Schaffer (Austria), Petersen (Denmark), Wool-
dridge (Great-Britain), Gapobianco (Italy), Hopkirk (New-Zealand), Aaser as
substitute for Slagsvold (Norway), Sanz Eoana (Spain), Aleoren (Sweden), Flueckioer
(Switzerland), Graeub (Switzerland);
Guests:

Messrs. Van Goidsenhoven (Belgium), Stenius (Finland), Browne (Eire), Manninger
(Hungary), Pfaff (Tchecoslovakia), Moiiler, Vice-President (U.S.A.).

Dr. De Blieck, general-Secretary of the Permanent Committee welcomes those
members and guests that are present: he reports, that Prof. Dr. Leclainche has retired
as President of the Permanent Committee for reasons of health and that Dr. Mohler
too has retired, as Vice-President as well as a member of the Permanent Committee
for the U.S.A.

Sir Daniel Cabot, the second Vice-President, was appointed Chairman of the
meeting.

The Chairman thanked Dr. Leclainche for his good services during the long period
when he had been President.

1. Dr. Df. Blieck read his report on the activities of the Permanent Committee and
the financial report since its last meeting (these reports were circulated).

Dr. De Blieck presented a statement of the financial situation of the Permanent
Committee, which was accepted.

For the upkeep of the Secretariat the following countries voluntarily contributed:
Denmark 275.63 dutch guilders

The Chairman thanks Dr. De Blieck for his reports, the contents of which were
approved by the members.

2—6. New proposals having come in after the agenda had already been sent out,
a summary of all new members, that have been proposed, follows here:

Agriculture — Ottawa.
Egypt: Dr. Ahmad Mabrouk Bey, Director Veterinary Service — Giza-Cairo.

Agricultural Ministry — Helsinki.
Italy: Dr. M. Capobianco, Director of Veterinary Service — Rome.

for New-Zealand — London.
Norway: Prof. Dr. Lars Slacsvold, Director Veterinary Service — Oslo.

University — Lissabon.
Turkey: Prof. Dr. S. N. Yalki, Dean of the Veterinary F\'aculty, University -

The majority of these members were proposed by the Veterinary Organizations.
Concerning Canada it should be observed, that the Deputy-Minister of the Department
of Agriculture at Ottawa advised to substitute for Dr. Childs the name of Dr. C. A.
Mitchell, Dominion Animal Pathologist, Department of Agriculture, Dr. Childs being
more appropriate to act as their representative on the Office International des Epizooties.

The Secretary further mentioned, that the Director of Veterinary Services of Israel,
Dr. S. Freund at Tel Aviv, had written asking that a representative from that country
should be included in the Permanent Committee.

Dr. Minett mentioned, that Pakistan will be pleased to become a member of the
Permanent Committee and that the actual representative would be selected later. He
also agreed to investigate the situation concerning India. The Chairman pointed out,
that the rule, laid down for membership of the Permanent Committee reads, that the
Veterinary Organization of the country concerned should make the necessary approach
and should nominate a member.

After discussion the meeting admitted Israel and Pakistan to be included in the list
of countries, represented on the Permanent Committee.

The meeting takes over these proposals. The new members will be proposed for
election at the XlVth International Veterinary Congress.

3 — 4 5. The inquiry, voted at the meeting of May 8th 1948 has resulted in
points 3 — 4 — 5 being accepted with an overwhelming majority.

The resolution of the XHIth International Veterinary Congress at Zurich-Interlaken
in 1938 was amended in this way, that a Congressfund will be formed; the text runs as
follows now:

,,fn order that the International Veterinary Congresses may be held in all countries,
it is resolved, that from all participating countries, which are represented in the Per-
manent Committee, a contribution may be made to a Congressfund, by which, if
necessary, the expenses of the printingcosts of a congress, completely or partly, and of the
Secretariat of the Permanent Committee may be paid.

The contribution by each country will be fixed in comparison with the number of
graduate veterinary surgeons in that country, member of a veterinary Organization.

The Congressfund shall be administered by the Bureau of the Permanent Com-
mittee."

The amount of payment from the different participating countries was discussed on
the lines of a sum proportionate to the number of veterinary surgeons in the country.
It was pointed out that contributions are voluntarily and are made by the veterinary
organisation and not by governments. The sum of about one dutch guilder per veterinary
surgeon was mentioned. No decision was arrived at: the details of this subject are to be
discussed again at the meeting in London.

The practical side of the question will be a matter of further study, the result of which
will be propounded to the Congress.

4. Was unanimously accepted. Henceforth proposals for the nomination of a new
member of the Permanent Committee should be made by the National Committee of
those countries, where a vacancy exists. Indications of the way in which new members
should be nominated, were missing in the Statutes of the Permanent Committee.

5. The establishment of National Committees was discussed. In the past, whenever
a congress was held, special national committees were established in all countries con-
cerned.

The suggestion now is, that each participating country should set up a Permanent
National Committee, the members of which might, of course, be changed from time to
time; the Chairman should be if possible, the member of the International Permanent
Committee.

It was thought, that by such committees a smooth procedure would be effected in
the matter of arrangements for the Congress and membership would be stimulated.

Dr. De liuECK reported that Chili objected to this arrangement; he undertook to
write to Chili on the subject.

7. The question of including Spanish as an official language of the Congress was
discussed. The languages laid down are French, English and German, and the language
of the country in which the Congress is held. It was also explained, that according to
§ 25 of the Congress Bye-Laws a further language may be included if there arc at
least 200 subscribing members of the Congress from the country conccrned, on the
condition that the country pays for interpretations. A point raised in this connection
was the position arising when more than one country was concerned and it was asked if
the 200 subscribing members might be recruited from the various countries speaking
the language in question.

It was dccided that it is now too late to make any arrangements for other language
on the London Congress and that further discussion should be deferred until a later
meeting of the Permanent Committee.

8. The nomination of a new President will take place after the Congress in London,
where the Bureau of the Permanent Committee will be elected out of and by the members.

9. The nomenclature of animal diseases which had been discussed at the last Congress
was referred to. It was resolved that any country which had discussed the subject,
should send its decisions to Dr. Du Toit — Pretoria (South-Africa).

A letter was read from the Permanent National Committee of Sweden, in which the
International Permanent Committee was invited to hold the next Congress in Stockholm.
The invitation had the approval of the Ministry of Agriculture of Sweden.

The Chairman thanked the representative from Sweden for their kind invitation and
said it was the only invitation received up to date. He indicated that it would be dis-
cussed, together with any others which may be received, at the meeting in London.

Dr. Sc.haffer (Austria) raised the question of attendance of members at the visits
to laboratories, abattoirs, etc. during the week following the Congress in August and
enquired if letters could be sent to the Governments of the different countries, saying
how important it was that the delegates should have permission to extend their attendance
at the Congress in London in order to make these visits.

Dr. Wooldridge gave a short talk on the progress of the arrangements for the Congress
in London in August.

It was agreed that the next meeting of the Permanent Committee should take place
in London on Sunday, August 7th at 14.15 hours; the place of the meeting will be
announced later.

No» J 240 WET van 9 Juni 1949, houdende goedkeuring van \'het op 28 April 1947
te Brussel tussen Nederland en België gesloten verdrag betreffende de uit-
oefening der Veeartsenijkunst in de grensgemeenten.

Goedgekeurd wordt het bij deze wet in afdruk gevoegde op 28 April 1947 te Brussel
tussen Nederland en België gesloten verdrag betreffende de uitoefening der Veeartsenij-
kunst in de grensgemeenten, waarvan artikel 4 voorlopig wordt uitgelegd in de zin als
aangegeven in het mede bij deze wet in afdruk gevoegde, bij de uitwisseling der bekrach-
tigingsoorkonden te ondertekenen procesverbaal.

Verdrag tussen Nederland en België inzake de uitoefening der veeartsenij-
kunst in de grensgemeenten.

De Belgische veeartsen, gevestigd in de aan Nederland grenzende Belgische gemeenten
en die aldaar bevoegd zijn de veeartsenijkunst uit te oefenen, zullen het recht hebben
diezelfde kunst in de aan België grenzende Nederlandse gemeenten uit te oefenen, en
wederkerig wordt aan de Nederlandse veeartsen, gevestigd in aan België grenzende
Nederlandse gemeenten, onder dezelfde voorwaarde toegestaan hun kunst uit te oefenen
in de aan Nederland grenzende Belgische gemeenten.

Zij zijn verplicht zich te gedragen naar de wetgeving, welke in het land, waar zij
gebruik maken van het recht hun bij het voorgaand artikel verleend, met betrekking
tot de uitoefening der veeartsenijkunst van kracht is of zal zijn. Zij zijn verplicht zich
eveneens te gedragen naar de administratieve maatregelen in dat land voorgeschreven.

De veeartsen, die zich naar de hierboven bedoelde wettelijke of administratieve
bepalingen niet mochten gedragen, zullen verstoken worden van het voorrecht in artikel 1
omschreven.

De veeartsen, die op de plaats, waar zij gevestigd zijn, bevoegd zijn tot het afleveren
van geneesmiddelen, sera, entstoffen en diagnostische middelen, zullen het recht hebben
die onder inachtneming van het bepaalde bij artikel 2, evenzeer af te leveren in de

grensgemeenten van het andere land ten behoeve van het door hen behandelde vee,
wanneer die geneesmiddelen, sera, entstoffen en diagnostische middelen, niet ter plaatse
verkrijgbaar zijn.

De overeenkomstig de bepalingen van de vorige alinea afgeleverde geneesmiddelen
zullen bij hun invoer aan generlei recht hoegenaamd onderworpen zijn.

De veeartsen van de beide Staten zullen te allen tijde het recht hebben de uit de
uitoefening der veeartsenijkunst in het andere land voor hen voortvloeiende inkomsten,
vrij over de grens naar de gemeente hunner vestiging te brengen.

In de maand Januari van elk jaar zullen de wederzijdse Regeringen elkander een
staat doen toekomen, vermeldende de namen en standplaatsen der veeartsen, die be-
voegd zijn de practijk uit te oefenen in de wederzijdse grensgemeenten.

Dit Verdrag, dat in Franse en Nederlandse tekst is opgesteld, welke beide teksten
authentiek zijn, treedt in de plaats van de Verklaring van 5 Maart 1884.

Het zal worden bekrachtigd en de akten van bekrachtiging zullen zo spoedig mogelij!:
worden uitgewisseld te \'s-Gravenhage.

Het treedt in werking een maand na de uitwisseling der akten van bekrachtiging
en blijft van kracht tot zes maanden na haar opzegging door een der twee Partijen. ¹)

Ter oorkonde waarvan de wederzijdse gevolmachtigden dit Verdrag hebben getekend
en van hun zegels voorzien.

Op het ogenblik, dat wordt overgegaan tot het uitwisselen der bekrachtigingsoor-
konden van het Nederlands-Belgische verdrag, ondertekend te Brussel op 28 April 1947
betreffende de uitoefening der veeartsenijkunde in de grensgemeenten, zijn de Nederlands
en Belgische Regeringen overeengekomen, op de hieronder aangegeven wijze nader te
omschrijven de betekenis, die zij voorlopig wensen te geven aan de bepalingen, vervat
in artikel 4 van het verdrag nopens de uitoefening der veeartsenijkunde.

Derhalve is het wel verstaan, dat zolang als in een van beide landen bepalingen van
kracht blijven nopens de in- of uitvoer van deviezen van een van beide landen, zij, die
zich op bedoeld verdrag kunnen beroepen, de inkomsten, die zij uit hun beroepsbezig-
heden hebben verworven, niet zullen mogen overmaken dan binnen het kader van de
verdragsbepalingen, die op monetair gebied tussen de twee landen van kracht zijn.

Er is de laatste tijd zoveel geschreven over de t.b.c.-bestrijding, dat we ons kunnen
afvragen of het wel nut heeft daar iets aan toe te voegen. Als het was om te constateren,
dat in Oostelijk Groningen na 20 jaren tuberculineren (geen tuberculose bestrijding)
de toestand is als die was voor die 20 jaren: geringe percentage reageerders in kleine
stallen, dan zou ik dit artikel niet geschreven hebben. Evenmin wil ik ingaan op de
circulaire van het Hoofdbestuur aan de Afdelingen, welke we zouden kunnen qualificeren

1 Naar wij zojuist vernomen hebben, zal het Verdrag op 20 September 1949
in werking treden (Red.).

als een dialoog tussen een voorstander van het systeem Ostertag en een voorstander
van het systeem Bang. Immers het zal toch wel in de bedoeling liggen te trachten het
systeem Bang zo goed mogelijk na te volgen.

Dit schrijven zou ik willen zien als een vervolg, de consequentie van hetgeen is ge-
schreven over de teleurstellende resultaten in de t.b.c.-bestrijding. Deze consequentie
is n.m.m. een logisch opgebouwd Nederlands plan van de t.b.c.-bestrijding.

Dr. De Haan wijst er in zijn proefschrift reeds op en Dr. Kramer onderstreepte dit
nog eens nadrukkelijk op de Afd. Vergadering, dat de isolatie-van reagecrders, een
onmisbare schakel in het systeem Bang, niet, of onvoldoende wordt uitgevoerd. Het zou
al te optimistisch zijn te veronderstellen, dat in de eerstkomende jaren alle reageerders
zouden worden geïsoleerd, resp. opgeruimd. De werkelijkheid is deze, dat een zeker
deel der reageerders zal blijven afvloeien van de periferie van Nederland naar het
centrale Holland—Utrecht, ondanks het stelsel van certificaten in driekleurendruk;
m.a.w. de uitzaaiing van smetstofdragers zal blijven doorgaan. De Nederlandse t.b.c.-
bcstrijding moet rekening houden met deze werkelijkheid; moet van deze werkelijkheid
uit opgebouwd worden. De conclusie die wij hier uit kunnen trekken is deze: de Ned.
bestrijding van de runder t.b.c. moet als een veterinair hygiënisch vraagstuk als een
geheel worden gezien; en is dus niet een aangelegenheid van de afzonderlijke gezond-
heidsdiensten.

Als de dakgoot vuil is, maken we eerst het dak schoon. Willen wij Nederland vrij
maken van runder t.b.c., dan moeten wij daarmee aan de periferie van het land beginnen.
Friesland, aan de top van het dak, is indertijd met de bestrijding begonnen als een
provinciale aangelegenheid. Dat allerlei foutjes en tekortkomingen in dc t.b.c.-bestrijding
niet van overwegend belang zijn, bewijst wel het resultaat van de Friese Gezondheids-
dienst, zonder P.P.D. tuberculine en een niet streng doorgevoerd systeem Bang. Een
goed doorgevoerd doch onvolkomen systeem Bang, gepaard aan de gelukkige omstandig-
heid, dal Friesland aan de top van het dak der Ned. bestrijding ligt (m.a.w. minimale
invoer, veel uitvoer) heeft Friesland in de gelegenheid gesteld goede resultaten te be-
halen. Voorjaren terug is nogal critiek op Friesland uitgeoefend omdat deze provincie
de reageerders op de vrije markt bracht. Andere provincies doen dit nu ook. Overzien
we de t.b.c.-bcstr. van Friesland als een onderdeel van de Nederlandse bestrijding,
dan moeten we achteraf Friesland dankbaar zijn, dat deze provincie binnen korte tijd
haar gebied zal hebben vrij gemaakt. De eerstvolgende stap oln het overige Noorden
vrij te maken, wordt er door vergemakkelijkt. Is dit uiteindelijk bereikt, dan zal de
stroom van reageerders uit het Noorden zijn opgedroogd. Voor de rest van de periferie
van het land geldt vermoedelijk hetzelfde: vrij maken voor het centrum des lands.

Dit is m.i. de grondslag waarop de Ned. bestrijding moet worden opgebouwd. De
uitvoering door de prov. gezondheidsdiensten moet aan dit grondschema worden onder-
geschikt gemaakt. Is dit inzicht juist, dan moet in de eerstvolgende jaren alle aandacht
worden besteed aan het vrij maken van de periferie van Nederland, terwijl in centraal
Nederland voorlopig alleen de serieuze bestrijder dient gesteund.

Ik ben mij wel bewust met deze korte beschouwing niet veel nieuws te vertellen.
In 1940 afl. 18 van het T. v. D. bracht ik dezelfde richtlijnen naar voren. Dr. Overbeek
betuigde toen in het Tijdschrift en ook particulier zijn instemming hier mede.

Het zou naïef zijn te veronderstellen, dat, mocht mijn mening juist zijn, dat gebrek
aan systeem een der hoofdoorzaken is van de weinig bevredigende resultaten in de
t.b.c.-bestrijding, geëigende maatregelen zonder meer zouden worden genomen. Som-
mige Gezondheidsdiensten zullen in hun werkzaamheden de pas moeten markeren en
dat is moeilijk, terwijl mogelijk de verhouding van de Gezondheidsdiensten t.a.v. de
centrale leiding herzien zal moeten worden. Het ligt niet op mijn weg daar verder op
in te gaan.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lcssinglaan 10, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400- i 1413. Gironummer 511606 t.n.v. de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Waarneming. Zoals bekend, is het aantal beschikbare dierenartsen nog steeds te klein
om geregeld de verschillende aanvragen te kunnen voldoen. Wanneer het gaat om
vacantiewaarneming kan in de regel nog wel een oplossing gevonden worden, omdat
de betrokken dierenartsen meestal niet aan een bepaalde datum zijn gebonden.

De laatste tijd komt het echter herhaaldelijk voor dat wegens ziekte of een ongeval
plotseling een waarnemer dringend nodig is en niemand beschikbaar is.

Bij de pogingen, die dan gedaan worden om in dergelijke dringende gevallen te voor-
zien, blijkt soms, dat een waarnemend dierenarts werkzaam is bij een collega, zonder
medeweten en toestemming van het secretariaat. Dit is in strijd met het bindend
besluit betreffende waarneming en assistentie.

Dit bindend besluit is wel genomen met het oog op een billijke verdeling gedurende
de tijd, dat de massa-verrichtingen gedaan worden, maar de aandacht wordt er op
gevestigd, dat ook buiten bovenbedoelde periode toestemming gevraagd moet worden.

Iedere collega, die hulp nodig heeft, wordt verzocht dit aan het secretariaat te melden,
ook al is reeds een voorlopige afspraak gemaakt met een waarnemend dierenarts.

In dit verband wordt iedere dierenarts die zich beschikbaar stelt voor waarneming,
verzocht, dit te berichten aan het secretariaat.

Het komt herhaaldelijk voor, dat bij een dringend geval van waarneming, een der
waarnemers telefonisch of telegrafisch opgespoord moet worden.

Wanneer elke collega, die zich als waarnemer beschikbaar stelt, dit aan het secre-
tariaat bericht en ook steeds een bereikbaar adres opgeeft, kan er ook weer een lijstje
aangelegd worden. Het behandelen van een aanvraag behoeft dan heel wat minder
tijd en geld te kosten.

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande muta-
ties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds worden vermeld.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde :

D. van den Akker ; 1949 ; voorheen Utrecht, thans Zierikzee, Varremarkt B 466;
tel. 88; P., geass. met J. S. Hoogstra (pag. 52).

E. Bakema ; voorheen Delfzijl, thans Hoogezand, Zuiderlaan 8; tel. K 5980—915
(privé), K 5980—2315 (bur) ; h.k. ; dir.ab. (pag. 53).

J. E. T. Langeler ; 1946 ; voorheen Brummen, thans Paramaribo (Suriname) ;
g.v.a. (pag. 73).

Th. Wemmers ; voorheen Zaltbommel, thans Doesburg, Koepoortstraat 42 ; tel.
K 8334—4\'3 : S^r- 5334\'4 > P- (pag- 90).

P. Plaizier; 1949; De Meern (Gem. Veldhuizen U.), Meerndijk 138; P. (pag. 79).
B. S. Postma ; 1949 ; Bolsward, Nieuwe Turfkade 27 ; tel. 380 ; P. ass. bij J. Groene-
wold. (pag. 79).

De vele publicaties op het gebied van de t.b.c.-bestrijding in dit tijd-
schrift en in tal van andere bladen zijn voor mij aanleiding geweest de
hierboven genoemde vraag te stellen.

Er is bij de t.b.c.-bestrijding niet de vooruitgang die iedereen graag
wil en daarom wordt gezocht naar oorzaken en naar middelen ter
verbetering.

Omdat maatregelen op een bepaald gebied of in een bepaalde streek
van invloed zijn op de gang van zaken bij andere groepen of in andere
streken, lijkt het mij nodig de t.b.c.-bestrijding als een landelijk geheel
aan een beschouwing te onderwerpen.

Op het ogenblik waarop de veestapels in de verschillende delen van
Nederland, meer of minder lang geleden, voor het eerst op tuberculose
onderzocht werden, was er een beperkt aantal dat direct t.b.c.-vrij was.

Op de vele andere bedrijven kwamen meer of minder reactiedieren voor.
Een deel daarvan, waarschijnlijk slechts een klein deel, kwam spoedig na
het onderzoek op de slachtbank terecht. De overige reactiedieren werden
meer of minder snel verwijderd uit de bedrijven waar zij het eerst waren
aangetoond; een deel er van kwam als gebruiksdier op andere bedrijven,
een ander deel kwam in de afmelkstallen en daaruit vrij snel op de
slachtbank.

Het resultaat van dit alles is geweest, dat de reactiedieren uit de vele
bedrijven, waar zij aanvankelijk aanwezig waren, thans reeds geconcen-
treerd zijn in een veel beperkter aantal boerderijen.

Wat tuberculosebestrijding werd genoemd was voor een belangrijk deel
verplaatsing van de tuberculeuse dieren en slechts bestrijding in de engere
zin van het woord, voor zover deze dieren op de slachtbank terecht kwamen.

Immers alleen daardoor wordt het aantal besmette dieren kleiner. Het
verplaatsen van de besmette dieren is in zoverre bestrijding, dat het interne
besmettingsgevaar verdwijnt op die boerderijen waaruit de reactiedieren
verwijderd zijn.

Het verwijderen van de besmette dieren kon aanvankelijk geschieden
zonder grote financiële offers. Het verwijderen van een waardevol fokdier
was herhaaldelijk een ingrijpend besluit, maar een groot deel van de
reactiedieren kon toch aanvankelijk zonder grote schade worden verwijderd.
Er waren voldoende veehouders die deze dieren opnamen.

Naar mate het aantal t.b.c.-bestrijders toenam verminderde de op-
namemogelijkheid van reageerders en steeg het verschil in prijs tussen
een reageerder en een t.b.c.-vrij dier; in de afgelopen winter tot bedragen
tussen ƒ ioo.— en f 200.—.

Vele veehouders die hun reactiedieren wel wilden opruimen konden
daar niet meer toe overgaan, omdat dit financiële offer voor hen te hoogwas.

De reageerders bleven in de stallen waar zij gevonden waren en veroorzaakten
daar nieuwe besmetting, waardoor het aantal besmette dieren eerder
toenam dan afnam.

Het feit, dat vele afmelkstallen, die vroeger onbewust reageerders
opnamen en na betrekkelijk korte tijd op de slachtbank opruimden, nu
aan de t.b.c.-bestrijding mee gingen doen of mee moesten doen, beperkte
de afzetmogelijkheid van de reageerders nog meer. Aanbod van reageerders
is er wel, maar de vraag er naar wordt steeds kleiner. Het grote prijs-
verschil leidt er zelfs toe, dat t.b.c.-vrije bedrijven weer reageerders aan-
kopen.

Het aantal reactiedieren in Nederland is zo groot, dat dit niet in heel
korte tijd voor de slachtbank kan worden bestemd, terwijl er bovendien
heel veel dieren zijn die vanwege melkproductie, stadium van drachtigheid,
voedingstoestand enz. ongeschikt zijn voor de slachtbank. Het slachten
van de reactiedieren zal dus over een langere tijd moeten worden uit-
gesmeerd.

Als deze dieren ongeïsoleerd blijven op bedrijven waar ook t.b.c.-vrije
dieren zijn, zullen zij herhaaldelijk deze laatsten besmetten en zal het
aantal reageerders dus steeds toenemen.

Het is daarom van het grootste belang dat alle reageerders zo snel
mogelijk verder geconcentreerd worden op een zo klein mogelijk aantal
boerderijen, waar dan uitsluitend reactiedieren aanwezig zijn. Het be-
smettingsgevaar voor t.b.c.-vrije dieren is dan zoveel mogelijk beperkt en
het afslachten kan dan geschieden op de tijdstippen waarop de dieren
geschikt voor de slachtbank zijn.

Ook de bedrijven waar de besmette dieren geconcentreerd zijn zullen
eenmaal t.b.c.-vrij moeten worden. Als daar slachtrijpe dieren vervangen
worden door t.b.c.-vrije, dan zullen deze laatsten spoedig besmet worden
in deze sterk besmette omgeving. Voor deze bedrijven zal het nodig zijn
dat in korte tijd alle dieren worden verwijderd, een deel voor de slachtbank,
een ander deel naar andere boerderijen waar reageerders geconcentreerd
zijn, om na ontsmetting van de boerderij vervangen te worden door
t.b.c.-vrije.

Als deze omwisseling van volledig besmet bedrijf in een volledig t.b.c.-
vrij bedrijf voor de betrokken veehouder financieel aantrekkelijk kan
worden gemaakt, dan zal deze veehouder reageerders gaan aankopen,
dan zal de vraag naar reageerders stijgen, het prijsverschil voor de reageer-
ders kleiner worden, waardoor ten slotte de veehouder, die zijn reageerders
kwijt wil, daartoe weer de mogelijkheid krijgt en de concentratie van de
reactiedieren dus weer verder kan gaan.

De zekerste weg om de Nederlandse veestapel in korte tijd t.b.c.-vrij
te maken is het afslachten van alle reageerders onmiddellijk nadat deze
zijn aangetoond.

Deze radicale methode kan in Nederland niet worden toegepast omdat
het aantal besmette dieren te groot is.

Zolang de besmette dieren op bedrijven, waar ook t.b.c.-vrije dieren
voorkomen, niet geïsoleerd worden gehouden, zullen zij steeds weer
nieuwe dieren besmetten.

Om verdere uitbreiding van de tuberculose te voorkomen is het daarom
absoluut noodzakelijk dat de besmette dieren samengebracht worden op
bedrijven waar besmettingsgevaar voor de omgeving zoveel mogelijk
wordt uitgesloten.

Dit concentreren van de besmette dieren wordt het eenvoudigst ver-
kregen door aan bedrijven waar uitsluitend reactiedieren worden gevonden
een premie te geven. Naar mate op deze bedrijven dieren slachtrijp worden,
zullen zij steeds weer nieuwe reactiedieren blijven aanzuigen. Deze be-
drijven bewijzen aan de tuberculose-bestrijding een zeer grote dienst en
verdienen daardoor een premie, hoe zeer het ook een contradictie lijkt om
deze bedrijven te belonen.

Door het instellen van zulk een premie worden veehouders die tot nu toe
dikwijls de bestrijding tegenwerken, omdat ze geen kans zien hun bedrijven
vrij te krijgen of omdat zij geen vertrouwen in de bestrijding hebben enz.,
vanzelf en missschien zelfs onbewust tot medewerkers.

De veehandel, die tot nu toe wel aanbod van reageerders had, verkrijgt
bij het invoeren van bovengenoemde premies ook afnemers er voor,
waardoor de behoefte om andere wegen te zoeken sterk vermindert.

Door tevens een premie te geven voor het ineens verwijderen van alle
reageerders uit een bedrijf wordt het concentreren ervan nog meer be-
vorderd.

De volledig besmette bedrijven zullen, om ook t.b.c.-vrij te worden,
op een gegeven ogenblik alle dieren uit hun bedrijf moeten verwijderen,
daarna het bedrijf ontsmetten om dan de nodige t.b.c.-vrije dieren aan
te kopen, tenzij zij in staat zijn deze t.b.c.-vrije dieren volledig geïsoleerd
te houden van het steeds kleiner wordende besmette deel van het bedrijf.

Om deze omzetting van volledig besmette bedrijven in vrije stallen
te verkrijgen, zal belangrijke financiële steun nodig zijn, afhankelijk van
het verschil in prijs tussen een reageerder en een t.b.c.-vrij dier.

Primair is het samenbrengen van alle reageerders op een zo klein mogelijk
aantal bedrijven; secundair het omzetten van deze bedrijven in t.b.c.-vrije.

De rundertuberculose is in het algemeen gekarakteriseerd door een
chronisch ziekteverloop, gedurende hetwelk in vele gevallen de
tuberculeuze processen korter of langer tijd in open verbinding met de
buitenwereld staan, zoodat het zieke individu besmettingsgevaar oplevert
voor gezonde individuen. De aangetaste dieren zijn in het algemeen
op te sporen d.m.v. de tuberculinatie. Een verdeeling in besmettel ij ke
en niet besmettelijke runderen is niet te verrichten, immers bij
werkelijke open t.b.c. vindt men na één of enkele malen herhaald
onderzoek in een betrekkelijk groot aantal gevallen toch niet de bacil,
terwijl bij werkelijk gesloten t.b.c. op het moment van het onderzoek,
ditzelfde rund den dag daarop reeds open t.b.c. kan hebben.

Het cardinale punt waar dus de geheele t.b.c. bestrijding
zich naar te richten heeft, is niet het al dan niet open lijder
zijn, doch het al dan niet reageerder zijn.

Bij de t.b.c. bestrijding heeft men daarom in de allereerste plaats te
zorgenvoorde meest perfecte tuberculinatie. Hiervoor is noodig :

b. de beste tuberculinatie techniek (o.a. wat betreft huidplaats en
applicatie modus) ;

Hierop heeft de veterinaire t.b.c. bestrijding in het alge-
meen en de persoonlijke aandacht van iederen betrokken
veearts zich te concentreeren.

In het algemeen is men pas na de tuberculinatie in staat den toestand
op een bedrijf te beoordeelen. Blijkt het bedrijf besmet te zijn, dan is voor
een daadwerkelijke modern wetenschappelijke bestrijding slachting der
reageerders of strenge scheiding, zoowel in opstalling als beweiding, van
positieve en negatieve dieren onontbeerlijk. Doet men dit niet, dan moet
men wel beseffen, dat uitbreiding mogelijk blijft. In dergelijke
gevallen kan uitvoerig klinisch onderzoek, met het doel open lijders op te
sporen en te verwijderen wel eenig nut hebben en over tal van jaren
na veel moeite en kosten tot resultaten leiden, uit een wetenschap-
pelijk oogpunt is deze methode echter te verwerpen. Immers het is
onmogelijk iedere patiënt direct op het moment, dat de t.b.c. open wordt,
te vinden, zoodat men open lijders met gezonde runderen in één stal laat
verblijven en dus uitbreiding in de hand werkt.

eenvoudig, n.1. a. tuberculineeren, b. de positieve dieren afslachten of
hun heele leven lang separeeren.

Door allerlei omstandigheden komt men echter voor kleine en groote
moeilijkheden te staan. Enkele hiervan stel ik mij voor te bespreken. Men
leert ook altijd veel van de moeilijkheden van anderen, vandaar dat ik
over de hierna te noemen punten inlichtingen heb ingewonnen in Enge-
land, Frankrijk, Zwitserland, België, Denemarken, Noor-
wegen en Zweden. Op sommige vragen werd echter niet altijd een
duidelijk antwoord ontvangen.

Vraag i. ,,Is er één instantie, met één bestrijdingspro-
gramma, die in Uw land de t.b.c. bestrijding leidt of zijn er
meerdere verschillende?"

Mijns inziens is één bestrijdingsprogramma, in elk geval per land,
gewenscht. Dit is het geval in alle genoemde landen, behalve Engeland,
waar de t.b.c. bestrijding ,,is carried out by different organisations".

Vraag 2. ,,Is er uniformiteit in de te gebruiken tuber-
culine of worden tuberculinen van verschillend fabrikaat
gebruikt? Worden deze tuberculinen door één controle-
instantie van te voren getest?"

Hierop werden vrij uitéénloopende, soms vage, antwoorden ontvangen.
In Frankrijk wordt door ,,1\'Institut Pasteur" tuberculine bereid, doch
allerlei andere laboratoria maken eveneens tuberculine ; men is van plan
een controle op deze tuberculinefabrikaten in te stellen. In Zwitserland
wordt tuberculine in verschillende Instituten bereid, doch dit alles ge-
schiedt onder controle van het Office Vétérinaire. In Belgi ë wordt uit-
sluitend tuberculine gebruikt, die volgens de oude methode van Koen
bereid is. Ze wordt geleverd door het „Institut Pasteur" en de Rijksuni-
versiteit van Gent ; de veeartsenij kundige dienst, vol vertrouwen in deze
twee inrichtingen, test deze tuberculine niet voor haar gebruik. Dene-
marken staat alleen maar het gebruik toe van de tuberculine bereid en
gecontroleerd door het Rijksinstituut.

In Zweden wordt uitsluitend de daar in het Staatsinstituut bereide
tuberculine gebruikt. De in Engeland gebruikte tuberculine wordt
bereid in de veterinaire laboratoria van het „Ministry of agriculture and
fisheries" te Weybridge. Men bereidt er tuberculine voor zoogdieren
van een humane stam en vogeltuberculine van aviaire stammen. Men
bereidt de tuberculinen als P.P.D. (afkorting van Purified Protein Deri-
vative) met een constant gehalte aan tuberculoproteine. Het product
wordt chemisch en biologisch getest ; de biologische test wordt uitgevoerd
op caviae, die allergisch gemaakt zijn met tuberkelbacillen en tenslotte
wordt een praktijktest verricht op besmet en onbesmet vee.

Hierop kreeg ik de volgende antwoorden : In Engeland wordt de
eenmalige intradermale tuberculinatie (bovine en aviaire) verricht in de
halshuid ; de reactie wordt na 72 uur afgelezen. Men spuit o. 1 cc tuberculine
in (0.1 cc zoogdiertuberculine bevat 0.3 milligram tuberculoproteine,
o. i cc aviaire tuberculine bevat 0.08 milligram tuberculoproteine). Alleen
deze wijze van tuberculineeren wordt toegepast. De tuberculinatie wordt
uitsluitend door gediplomeerde veeartsen uitgevoerd ; het is leeken
nier geoorloofd te tuberculineeren, dit geldt ook voor vete-

rinaire studenten en hulppersoneel. Alleen de Engelsche veearts
verricht de tuberculinatie en leest de reactie af.

De tuberculinatie mag te allen tijde verricht worden ; men heeft hier-
voor in Engeland geen bepaald seizoen. Het onderzoek geschiedt dan
ook zoowel in de weide- als in de stalperiode. Op t.b.c. vrije bedrijven
wordt volstaan met één tuberculinatie per jaar. In besmette bedrijven
wordt zoo noodig de tuberculinatie om de 60 dagen herhaald.

In Frankrijk is een en ander minder uniform voorgeschreven (drie
verschillende tuberculinatiemethoden : staartplooi, halshuid, flank). Men
spuit 0.1 cc viermaal verdunde tuberculine (Koch) in. De tuberculinatie
wordt uitsluitend door veeartsen uitgevoerd en alleen zij lezen de reactie
af (geen sprake dus van studenten, hulpkrachten, enz.). De
tuberculinatie wordt in elk gewenscht seizoen verricht.

In Zwitserland mag alleen maar, volgens de voorschriften, intra-
cutaan aan de schouder getuberculineerd worden ; voor volwassen dieren
gebruikt men 0.2 cc, voor jonge dieren 0.1 cc. Uitsluitend veeartsen
verrichten de tuberculine-injectie, en alleen zij controleeren de reactie.
Ook hier is men niet gebonden aan een bepaald seizoen. De tuberculinatie
in Belgi ë wordt verricht als intradermale reactie (single test) in de hals-
huid, doch ook wordt wel de staartplooi gebruikt. De dosis is 0.2 cc (vier-
maal verdunde ,,alt Tuberkulin").

De reactie wordt verricht en afgelezen uitsluitend door
gediplomeerde veeartsen. Practisch alle tuberculinaties worden op
stal gedurende den geheelen wintertijd uitgevoerd.

Denemarken staat uitsluitend de intradermale test toe, alleen in
dubieuze gevallen wordt een reactie met bovine en aviaire tuberculine
verlangd. De dosis is 0.1 cc ; de injectie wordt verricht in de schoudcrhuid.
Alleen veeartsen mogen de tuberculinatie verrichten;
niemand anders. Een Deensche veearts, die zijn zoon
(student in de veeartsenijkunde!) tuberculinaties had laaten
verrichten, werd onlangs gestraft; de straf bestond in het
moeten betalen van een geldboete. De tuberculinaties mogen te
allen tijde verricht worden ; de meeste bedrijven worden evenwel onder-
zocht in October-November of in Maart-April. Op t.b.c. vrije bedrijven
in t.b.c. vrije districten wordt eens in de drie jaar de tuberculinatie ver-
richt ; in andere districten om de twee jaar. Op besmette bedrijven wordt
meestal twee maal per jaar getuberculineerd. In Noorwegen is de
intradermale methode vrijwel algemeen in gebruik (een enkele maal
wordt nog wel eens de ophthalmoreactie gelijktijdig met de thermoreactie
toegepast). De intradermale reactie wordt meestal verricht in de halshuid.
Aan de eene halsvlakte wordt de tuberculine ingespoten, aan de andere
halsvlakte eenzelfde hoeveelheid glycerinebouillon als controle op even-
tueele onspecifieke reacties. De huid wordt gemeten na 48 uur en na 60
a 72 uur. In vele gevallen gebruikt men bovine en aviaire tuberculine.
Behalve de halshuid wordt ook wel de schouderhuid, soms ook de staart-
plooi gekozen. De tuberculinatie wordt uitsluitend door vee-
artsen verricht.

Men is geheel vrij in het kiezen van het tijdstip der tuberculinatie.
Geïnfecteerde bedrijven worden twee maal per jaar getuberculineerd.

In Zweden is een uniforme tuberculinatiemethode. In het algemeen
wordt de intradermale tuberculinatie (single test) uitgevoerd. Alleen

indien hiervoor een bepaalde reden is, wordt zoowel met zoogdieren- als
met voegltuberculine getuberculineerd. Men gebruikt de halshuid of de
huid achter de schouder; de dosis is o.i cc. De tuberculinatie mag
alleen maar verricht worden door veeartsen. Slechts een enkele
maal wordt hierop een uitzondering gemaakt voor studenten, die bijna
afgestudeerd zijn ; zij mogen bij gelegenheid de reactie verrichten voor
een veterinair, werkende in \'s Rijks dienst.

De meeste tuberculinaties worden gedurende den staltijd verricht. Op
t.b.c. vrije bedrijven wordt éénmaal in twee of meer jaren getuberculineerd
(dit hangt af van het al dan niet t.b.c. vrij zijn van het omringende gebied).
Op besmette bedrijven wordt eenige malen per jaar de reactie verricht.

De maatregelen die genomen worden op besmette bedrijven loopen
zeer uiteen. In Engeland mag een eigenaar met een reactiedier naar
eigen goeddunken handelen ; reageerende koeien worden niet gemerkt.
Het reactiepercentage beslist over het te geven advies. Is dit percentage
laag, dan wordt geadviseerd de reageerende dieren op te ruimen, is het
hoog, dan vervange men de geheele veestapel door een nieuw t.b.c.-vrij
beslag vee. Soms is het mogelijk door scheiding in verschillende stal-
gebouwen geleidelijk aan t.b.c. vrij te komen.

In Zwitserland worden positieve reageerders of geslacht of afgezonderd,
op bedrijven met slechts één stalruimte wordt dan een afschutting gemaakt.
In België kan de eigenaar de reageerders laten slachten en daarvoor een
staatstoelage krijgen, als zijn reactiepercentage niet hooger is dan 10 %.
Op bedrijven met één stal komt van een scheiding meestal niet veel terecht.
Soms wordt een schutting geplaatst ; gewoonlijk worden de positieve
dieren in de eene kant van de stal geplaatst en de negatieve in de andere.
Er wordt intensief gezocht naar open lijders. De positieve reageerders be-
hoeven niet geslacht te worden ; zij worden niet gemerkt.

In Denemarken is de wijze van handelen op besmette bedrijven zeer
sterk afhankelijk van allerlei omstandigheden.

In Noorwegen daarentegen is maar één methode, elke positieve re-
ageerder wordt geslacht. Voor Zweden geldt hetzelfde, wat betreft de
t.b.c. vrije districten. In besmette districten worden de reageerders gemerkt,
ze worden zoo goed mogelijk apart gestald. Soms is geen afscheiding
mogelijk, doch door open lijders op te ruimen is het ook dan wel mogelijk
succes te boeken.

In het algemeen worden in de genoemde landen open lijders geslacht.
Vermeldenswaard evenwel is, dat Denemarken streng is wat betreft de
open uier- en uterus t.b.c. (direct slachten), doch dat dit voor andere
vormen van open t.b.c. niet altijd geldt. Ook in Zweden maakt men
eenig verschil. Dieren met uier- en uterus-t.b.c. moeten direct geslacht
worden, dieren met open longt.b.c. binnen 14 dagen.

Vraag 5. „Werkt iedere practiseerende veearts in zijn
practijk mede aan de tuberculosebestrijding of zijn er aparte
tuberculose-specialisten mede belast?

Welke instantie en welke personen controleeren of de
tuberculosebestrijding op juiste wijze wordt uitgevoerd?"

Wat geschiedt er met veeartsen die de werkzaamheden
voor de tuberculosebestrijding onnauwkeurig verrichten?

De t.b.c. bestrijding wordt in Engeland verricht door veterinaire
inspecteurs van het ministerie van landbouw. In Frankrijk verricht de
practicus de t.b.c. bestrijding in zijn practijkgebied. Voor Zwitserland
geldt dit grootendeels eveneens. Ook in België doet iedere practicus in
zijn rundveepractijk mede aan de t.b.c. bestrijding. Het zelfde geldt voor
Denemarken en Noorwegen. In Zweden doen alle practici mede
aan de tuberculinatie doch het klinisch onderzoek wordt verricht door
specialisten. Wat betreft de controle op de uitvoering der t.b.c. bestrijding
kan het volgende medegedeeld worden. In Engeland zou een inspecteur
belast met de t.b.c. bestrijding, die zijn plichten niet goed zou nakomen,
ontslagen worden. Een boer, die niet meewerkt, loopt kans zijn premie
op de melk te verliezen. De Fransche veearts, die zijn plicht niet goed
doet, kan in lichte gevallen berispt worden, in ernstige gevallen wordt hij
van de t.b.c. bestrijding uitgesloten. Ook de veehouder kan gestraft worden.
In Zwitserland zijn eveneens straffen voor veterinairen en veehouders,
die hun plicht niet doen, mogelijk. Hetzelfde geldt voor België, Dene-
marken, Noorwegen en Zweden.

Vraag 6. „Komen niettegenstaande het verrichten van een
zoo serieus mogelijke t.b.c. bestrijding soms toch wel eens
teleurstellingen voor?

Dit wordt in Engeland nu en dan opgemerkt. De oorzaak is dan vrijwel
steeds, dat een bedrijf van buitenaf besmet geraakt is. In Zwitserland
heeft men slechts sporadisch teleurstellingen (men bedenke hierbij, dat
in Zwitserland alle positieve dieren geslacht of gesepareerd worden. In
Noorwegen heeft men nogal eens teleurstellingen, hetgeen geweten
wordt aan foutieve aanwijzingen door de tuberculinatie. Soms wordt een
t.b.c. patiënt niet aangewezen, omgekeerd wordt bij een positieve reageerder
soms niets gevonden (hierbij bedenke men, dat men in Noorwegen
gebruikt ,,alt. tuberculin Koch, which is tested, but not standardized."
T.b.c. is in Noorwegen geen belangrijke ziekte : „At present we have
16 known infected herds in this country.") In Zweden doen zich slechts
zelden teleurstellingen voor. De oorzaak is dan meestal een open lijder,
die een negatieve tuberculinatie reactie had gegeven. Men vindt dit
dermate belangrijk, dat men sinds 1942 het merken heeft ingevoerd van
dieren ouder dan 2 jaar als zijnde een tuberculeus dier, wanneer meer dan
75 % ^van bedrijf besmet is, ook al was de tuberculinatie negatief.

Vraag 7. „Welk percentage der positief reageerende run-
deren is t.b.c. vrij, welk percentage der negatief reageerende
runderen heeft toch t.b.c.?"

„Tengevolge van overgevoeligheid veroorzaakt door andere oorzaken
dan tuberculosis kunnen sommige runderen reageeren op tuberculine.
Door de twee tuberculinen te gebruiken (zoogdier- en vogeltuberculine)
worden zeer goede resultaten verkregen om de diagnose bovine t.b.c. te
stellen." Men vond in Engeland, dat 97 % der reageerders ook tuber-
culeus bleken te zijn. Bij de doublé test is het verschil in dikte 72 uur na
de injectie van de huid, waar zoogdiertuberculine en van die, waar
aviaire tuberculine was ingespoten, het criterium.

Op grond van het bovenstaande moge ik eenige opmerkingen maken,
mede naar aanleiding van eenige recente publicaties en ook aan de hand
van eigen ervaringen opgedaan in de practijk. Ik was n.1. in 1945 in de
gelegenheid ongeveer 5000 runderen te onderzoeken, waardoor ik mij
dus een indruk kon vormen over de toestanden op de bedrijven, wat betreft
de tuberculosebestrijding.

1. Mijns inziens dient de t.b.c. bestrijding uniform te geschieden.
Uit het voorafgaande blijkt, dat dit ook in de meeste West-Europeesche
landen het geval is. De richtlijnen dienen opgesteld te worden door één
commissie waarin een aantal deskundigen zitting hebben met uitgebreide
ervaring op het gebied van infectieziekten (in het bizonder tuberculose),
allergische reacties, tuberculinebereiding, clinisch onderzoek en van de
practische uitvoering der t.b.c. bestrijding. Slechts in bijkomstigheden die
niet rechtstreeks met de wetenschappelijke t.b.c. bestrijding te maken
hebben (b.v. het vraagstuk der schadeloosstelling bij het opruimen der
dieren) houde men rekening met plaatselijke toestanden.

2. De te gebruiken tuberculine dient van één kwaliteit te zijn, dit geldt
voor alle landen. Voor zoover dit thans te beoordeelen valt, lijkt het
mij toe, dat P.P.D. tuberculine zooals die in YVeybridge wordt gemaakt
en gecontroleerd (zoogdiertuberculine en aviaire tuberculine) verkozen
dient te worden.

3 t/m 7. De tuberculinatietechniek dient overal dezelfde te zijn.
Op grond van onze tegenwoordige kennis en ervaring meen ik, dat de
intradermale reactie toegepast moet worden. Wat de plaats van de
inspuiting betreft, dient op grond van ervaringen in binnen- en buitenland
de halsvlaktehuid (ongeveer op de grens van ie en 2e halsdeel) gekozen
te worden. Men gebruike de eenmalige inspuiting. De tuberculine-injectie
dient met groote zorg te geschieden (kaal knippen van de huid, huid-
desinfectie, injectie nauwkeurig in de huid van precies o. 1 cc met een
naald, waarvan het model uniform voorgeschreven dient te zijn) ; de
reactie dient na 72 uur afgelezen te worden.

In daarvoor in aanmerking komende gevallen wordt de „comparative
test" (zoogdiertuberculine en aviaire tuberculine) uitgevoerd.

De geheele tuberculinatie reactie dient, het is het kern-
punt der t.b.c. bestrijding, uitsluitend door gediplomeerde
veeartsen te geschieden. In de West Europeesche landen is dat ook
uitdrukkelijk voorgeschreven. We vermeldden reeds, dat zelfs een geld-
boete werd opgelegd aan den Deenschen veearts, die zijn zoon, student
in de veeartsenijkunde, tuberculinaties had laten verrichten. Helaas hebben
de oorlogs- en naoorlogsomstandigheden er toe geleid, dat men in Neder-
land het zoo verantwoordelijke en veel nauwgezetheid vereischende werk
der tuberculinatie voor een deel heeft laten verrichten door niet afgestu-
deerde studenten of door leeken. Het heeft de reputatie der tuberculinatie
en dus van de t.b.c. bestrijding geenszins goed gedaan. Bovendien is het
ook uit een algemeen veterinair oogpunt gezien geheel fout: het ver-
richten van een dergel ij ke vrij moeilijke diagnostische
reactie behoort niet tot de competentie van een hulpkracht
of student.

De genoemde West-Europeesche landen zien dat blijkbaar beter in
dan sommige collegae hier. Het argument, dat men handige jongelieden
via een cursus wel degelijk de tuberculinatie techniek zou kunnen bij -

brengen heeft geen beteekenis, men zou ook wel handige drogisten kunnen
africhten tot inenters van kinderen, doch geen enkele medische hygiënist
zal dit principieel kunnen goedkeuren. Dat de leeken- en studenten-hulp
de t.b.c. bestrijding heeft geschaad zal ik wel niet behoeven toe te lichten.
Opgemerkt zij nog, dat het verrichten der intradermale tuberculinatie
aan niet-veeartsen bij de wet verboden is. Overtreders dienen
gestraft te worden.

Bovendien is het om een andere reden noodzakelijk, dat het verrichten
der tuberculinatie door leeken snel en afdoende ophoudt, n.1. wat
betreft onze reputatie t.o.v. het buitenland. Het lijkt mij ongunstig
voor onze nationale reputatie, dat alle landen de t.b.c. bestrijding
lege artis d.m.v. competente veeartsen voeren, terwijl wij alleen dit niet
doen en het voornaamste der t.b.c. bestrijding, de tuberculinatie,
door niet-veeartsen laten doen. Reeds het ,,druppelaar"-systeem was fout.

Na den oorlog is men in ons land, wellicht iets te haastig in tempo,
op groote schaal begonnen met de bestrijding der rundertuberculose.
Gedurende den oorlog is een aantal collegae gestorven of omgekomen,
de Universiteit is een tijdlang gesloten geweest en leverde dus geen vee-
artsen af, direct na den oorlog in Europa eischte het militaire conflict in
Indonesië veterinaire studenten op. Hierdoor is, gezien de veterinair-
hygiënische massa-werkzaamheden, een tekort aan veeartsen ontstaan
en hebben sommigen daardoor de neiging gekregen de hulp van leeken
in te roepen. Mijns inziens dient men deze moeilijkheid anders op te lossen.

In de eerste plaats is het gebrek aan voldoende veterinaire hulp slechts
tijdelijk ; over enkele jaren kan het aantal veeartsen behoorlijk toegenomen
zijn. Zolang men nu niet over voldoende deskundigen beschikt, beperke
men het aantal tuberculinaties. Het is mij bekend, hoe op vele stallen
oude reageerende runderen uitentreuren elk jaar opnieuw maar weer
getuberculineerd worden. Dit is uit een oogpunt van practische t.b.c.
bestrijding overbodig. Voorts heeft het weinig zin op boerderijen met een
zeer hoog reactie percentage, waar de boer niet de geringste moeite
neemt de negatieve dieren af te zonderen, de tuberculinatie uit te voeren.

Tenslotte acht ik het bij te weinig deskundige hulp verantwoord in
bepaalde gebieden, die reeds jaren t.b.c. vrij zijn (ik denk hierbij aan
gebieden van volkomen t.b.c. vrije zuivelfabrieken) de tuberculinatie
om de 2 jaar te verrichten. Langs deze weg make men zich vrij om daar
waar het wel noodig is, met uitsluitend deskundige hulp nauwgezet de
tuberculinatie te verrichten in plaats van overhaast een te massaal onder-
zoek met leeken te doen. Hierbij komt nog — dit is uit het voorafgaande
duidelijk gebleken, — dat het niet noodig is al het t.b.c. bestrijdingswerk
op te laten hoopen in enkele maanden. Er is niets op tegen, zooals dat ook
in andere landen wel geschiedt, om de tuberculinaties over het jaar te ver-
deelen.

Een collega met een groote runderpractijk deelde mij mede dat hij
door een goede verdeeling van zijn werk geen hulp noodig had.

Een open lijder dient direct geslacht te worden. Een positieve reageerder,
waarbij klinisch een longafwijking geconstateerd wordt, beschouwe men
eveneens als open lijder. (De enkele maal, dat het geen t.b.c. zal blijken te
zijn, is een gering bezwaar vergeleken met het laten staan van vele open
longlijders, waarbij het niet gelukt een bacil te vinden). Mijn medewerker
Dr. v. Dorssen nam sputum van een verdachte koe. Het Ziehl-Neelsen

preparaat was negatief; van de 4 met sputum ingespoten caviae bleven
er 3 normaal, slechts 1 kreeg t.b.c. Een dergelijk uitvoerig dierexperiment
is in de practijk niet te verrichten, vandaar mijn advies positieve reageerders
met longafwijking als open lijder te beschouwen.

Theoretisch dient men ook alle positieve reageerders te slachten ; een
deel hiervan is immers open lijder, doch dit werd niet gevonden, een
ander deel wordt open lijder (ook dit wordt lang niet altijd gevonden
en als het al gevonden wordt, vaak te laat) terwijl een laatste deel gesloten
t.b.c. kan blijven. De situatie in ons land is evenwel van dien aard, dat
afslachten niet voorgeschreven kan worden. Men passé dus scheiding van
positieve en negatieve dieren toe. Het is mij gebleken, dat althans in
bepaalde streken, hier bitter weinig van terecht komt. De oorzaken hiervan
zijn : gebrekkig algemeen inzicht van den boer betreffende de t.b.c. be-
strijding : weinig lust om moeite en kosten aan het aanbrengen van scheiding
op stal en in de weide te besteden en een veel te zwakke druk, uit te oefenen
door de veterinaire t.b.c. bestrijdingsinstanties om die scheiding wel door
te voeren. Dat een en ander niet overdreven is, moge ik illustreeren met
enkele door mij in 1945 gemaakte notities :

Bedrijf A: (totaal 62 stuks). Op dit bedrijf met 13 reageerders is de
laatste jaren het aantal positieve gevallen toegenomen.

Het betrof hier een boer, die de beschikking had over twee naast elkaar
gelegen volkomen aparte stallen; een volledige scheiding was hier
zonder eenige moeite mogelijk geweest. De twee beheerders (elke
stal had zijn eigen beheerder) bleken hun positieve en negatieve dieren
niet te kennen ; in elke stal stonden ze willekeurig door elkaar.

Bedrijf B: (totaal 63 runderen). Achttien koeien stonden in een geheel
aparte stal ; hiervan reageerden in 1944 zes dieren positief, in 1945 negen.
De positieve en negatieve koeien stonden willekeurig door elkaar. De
overige 45 dieren bevonden zoch in cén groote gemeenschappelijke stal.
Deze dieren gaven sinds 1943 alle een negatieve reactie op één koe na.
Deze positieve koe heeft in 1943 en 1944 in die overigens negatieve stal
gestaan, toevallig geen schade aanrichtende, want in 1945 was het nog
steeds de eenige positieve. Dit neemt echter niets weg van de volkomen
foutieve situatie ter plaatse. Die ééne positieve koe had reeds in 1943 naar
de besmette groep van 18 overgeplaatst dienen te worden.

Deze twee voorbeelden, ik zou er vele meer kunnen geven, toonen aan,
dat separeeren vaak in het geheel niet geschiedt, terwijl het toch zonder
eenige moeite mogelijk was.

In verband met het probleem „separeeren" is het noodzakelijk, dat
de boer een behoorlijk inzicht over de t.b.c. bestrijding wordt bijgebracht.
Dit inzicht is thans in vele gevallen nihil. Ik zal mijn vele notities hierover
niet alle opsommen, doch mij tot enkele beperken.

Op een besmet bedrijf werd in 1944 een koe aangetroffen, die zeer sterk
verdacht werd lijdende te zijn aan openlongtuberculose. De eigenaar
achtte sputumonderzoek overbodig, hij zou de koe direct laten opruimen.
In 1945 was deze koe echter nog aanwezig, het aantal reageerders was
sterk toegenomen. Deze eigenaar (in zijn buurtschap nogal een autoriteit,
wethouder) had niet de geringste idee over t.b.c. bestrijding ; hij toonde
demonstratief zijn onverschilligheid voor den uitslag der tuberculinatie.
Eén der volwassen zoons verklaarde positieve dieren te verkiezen boven

negatieve, bewerende, dat positieve koeien betere productie-dieren zijn
dan negatieve!

Gebrek aan belangstelling voor de t.b.c. bestrijding bij veehouders is
mij herhaaldelijk gebleken. Een van hen vroeg mij toen ik voor de tuber-
culinatie kwam : „Waar gaat dat nu eigenlijk van uit?" (dit was in 1945).
Op een boerderij met 20 dieren was de tuberculinatie vanéén koe dubieus
uitgevallen. Afgesproken werd de tuberculinatie over een maand te her-
halen. Een maand later bleken de koeien anders geplaatst te zijn. Ik vroeg
den eigenaar mij de dubieuze koe te willen wijzen. Het resultaat was, dat
een verkeerde koe aangewezen werd. (Ik kon dit met zekerheid vast-
stellen, daar ik het oornummer genoteerd had). Dit was dus ook weer een
geval van het niet kennen der dieren en het niet onthouden der reacties,
tenzij het een poging tot misleiding was, want ook dit komt voor, De 5000
tuberculinaties die ik in 1945 uitvoerde, werden alle als intradermale
injectie verricht, waarop één der boeren, die alleen maar de oogreactie
kende, spontaan zei : „Dit is veel beter dan in de oogen, want nu is het
niet weg te vegen". Daarop volgde zonder eenige schaamte een omstandig
verhaal, hoe hij in vroeger jaren meer dan eens zoowel de tuberculine,
direct na de indruppeling, als wel de door de reactie ontstane pus uit de
oogen gespoeld had en er aldus meermalen in geslaagd was zijn veearts
in de aflezing te misleiden. (Dat hijzelf en misschien wel zijn kind het ergste
slachtoffer heeft kunnen zijn, heeft hij nooit ingezien). Ook een vroegere
„druppelaar", thans zelf boer, die jarenlang „gedruppeld" had, deelde
mij mede, zeker te weten, dat dergelijke knoeierijen voorkwamen.

De intradermale reactie heeft onder meer dit voor op de ophthalmore-
actie, dat hierbij misleiding moeilijker is uit te voeren ; de eenmaal inge-
spoten tuberculine is onmogelijk te verwijderen en het ontstaan der
positieve reactie is niet te weren. Wel hoorden wij onlangs beweren, dat
pogingen tot fraude zouden kunnen gelukken door direct na de intrader-
male injectie compressen met bepaalde vloeistoffen aan te brengen Wij
hebben dit hier getracht te doen (o.a. met ammonia, azijn, enz.), doch de
positieve reacties kwamen evengoed te voorschijn. Een poging tot fraude
welke een collega mij mededeelde, was het volgende. De intradermale
injectie was verricht geworden aan de halsvlakte nadat een klein huid-
plekje kaal geknipt was. Tijdens de controle 72 uur later werd opgercerkt,
dat de behulpzame boer zijn koeien wat eigenaardig vasthield, n.L één
hand aan een horen en één hand plat op de hals. Het bleek nu, dit hij
met die laatste hand de reactie bedekte. Iets verderop had hij zelf niiuwe
kale plekjes geknipt, die den controleerenden collega getoond wedden.
Een aantal boeren hebben totaal geen begrip van de beteekenis van
een positieve reactie en van den uitslag van sputumonderzoek. Het
zou te ver voeren hier practijk voorbeelden van te geven.

Het bovenstaande heeft geenszins de bedoeling de reputatie van onze
Nederlandsche veehouders aan te tasten. Integendeel, ik meen te mogen
zeggen, dat velen hun plichten nauwgezet nakomen en ambitieus aan de
t.b.c-bestrijding meewerken, doch het valt niet te ontkennen, dat een deel
van hen of uit onwetendheid of om andere redenen de t.b.c. bestriding
niet goed behartigt. Om dit te veranderen is noodig :

a. dat de voorlichting der veehouders over t.b.c. bestrijding verbeterd
wordt. Dit is mogelijk door het geven van voordrachten door deskun-
digen, het publiceeren van begrijpelijk gestelde artikels in landbouw
bladen en het verstrekken van t.b.c. bestrijdingsvoorschriften met voor
leeken bevattelijke toelichtingen ;

b. het moet mogelijk zijn hun, die de t.b.c. bestrijding, in welken vorm
ook, tegenwerken, straf (geldboete) op te leggen. Laat ons zorgen, dat
het onder a. genoemde zóó goed verricht wordt, dat dit laatste zelden
of nooit behoeft te worden toegepast.

In ons land werken de meeste practici mede aan de t.b.c. bestrijding.
In het algemeen is het zoo, dat ieder bij zijn eigen cliënten de tuber-
culinatie verricht, klinisch onderzoek doet, enz. Mijns inziens kan het niet
anders, of deze toestand moet zoo blijven. Ik ben ervan overtuigd, dat het
overgroote deel der practici met toewijding zijn taak in de t.b.c. bestrijding
verricht. Helaas kan echter niet ontkend worden, dat er enkele practici
zijn, die hun taak niet serieus verrichten ; ernstige gevallen van ergerlijk
plichtsverzuim hebben zich wel eens voorgedaan. Hiertegen dient zeer
streng opgetreden te worden. Men bedenke, dat de schade aangericht
dooréén veearts, die knoeierig zijn werk doet, zich op velerlei wijze doet
gevoelen. In de eerste plaats dupeert zoo iemand zijn cliënten; hierbij
bedenke een dergelijke collega wel ter dege, dat hij te maken heeft met een
ziekte die ook bij den mensch (vooral bij kinderen) zeer noodlottig kan
zijn. Nalatigheid zijnerzijds kan ellende en in het gezin en in de stal
veroorzaken. Een tweede belangrijk punt is, dat de blamage, die hij zich-
zelven op den hals haalt, door buitenstaanders heel gemakkei ij k
generaliseerend overgebracht wordt op het geheele vee-
artsencorps. Ons veeartsencorps verdient dit zeer zeker niet, doch
dergelijke domme, generaliseerende beoordeelingen komen maar al te
gemakkelijk en te vaak voor. De knoeierige practicus geeft hiervoor de
aanleiding. En ten slotte dit : niemand beter dan de serieuze specialist op
het gebied van de infectieziekten in het algemeen en van de tuberculose
in het bijzonder weet hoe moeilijk het soms is, een infectieziekte te be-
strijden. Hij weet uit jarenlange ervaring, hoe grillig de natuur zich soms
aan ons voordoet; hij weet, dat een biologisch diagnostische reactie iets
anders is dan twee maal twee is vier ; hij weet, dat hij soms nog maar heel
weinig weet en dat, niettegenstaande onze meest ernstige inspanning,
teleurstellingen zich kunnen voordoen. En wanneer zich dan zulke teleur-
stellingen voordoen — en natuurlijk doen die zich vooral voor in deze
jaren, nu eigenlijk pas begonnen wordt met t.b.c. bestrijding op groote
schaal in geheel ons land — dan zijn er altijd vele aan de wal staande
stuurlieden, die deze teleurstellende feiten aangrijpen en maar al te
spoedig tot een generaliseerende vernietigende critiek overgaan. Dergelijke
lieden — men vindt ze helaas ook in wetenschappelijke kringen — blijken
dan in den regel geheel blind tezijn voor het vele goede, dat
reeds gepresteerd werd. Vooral dergelijke lieden, die te ondeskundig
zijn om niet-te-voorkomen tegenslagen te kunnen begrijpen,
zijn vaak merkwaardig fel, ook op de fouten, die zeker wel
voorkomen hadden moeten worden. De onserieuze collega
maakt dus, dat door buitenstaanders de geheele t.b.c. bestrijding
in een kwaad daglicht komt te staan.

Het is dan ook noodzakelijk, dat de t.b.c. bestrijding overal in den lande
onder strenge veterinaire controle komt te staan. Iedere veearts dient
nauwgezet zijn taak te verrichten ; is dit niet het geval, dan moet, zoo
noodig zeer streng, ingegrepen worden (tot de straffen dient o.a. te
behooren het uitgeschakeld worden bij het bestrijden van alle infectie-
ziekten. Iemand die onbetrouwbaar is bij t.b.c. bestrijding is dit ook bij de
bestrijding van brucellosis, morbus pullorum, etc.).

Doch ook al wordt de t.b.c. bestrijding uniform perfect geregeld en
uitgevoerd, dan nog zal men nu en dan tegenslagen ondervinden.

In andere landen is dat ook het geval. Men kan er zeker van zijn, dat
teleurstellingen zich nu en dan zullen voordoen, doch laat dit dan juist
een prikkel zijn om, voor zoover wij het wel zelf in onze macht hebben
de t.b.c. bestrijding goed te verrichten. Dan moet de bestrijding van de
rundertuberculose in ons land gelukken.

Uit de laboratoria van het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings-Instituut
te Amsterdam. Directeur Dr. H. S. FRENKEL.

HET AANTONEN VAN COMPLEMENTBINDENDE STOFFEN
TER BEPALING VAN HET INFECTIETYPE IN BLOEDSERUM
VAN IMMUNE RUNDEREN

De snelle typebepaling met behulp van de complementbinding voor
mond- en klauwzeer gelukte tot nu toe alleen bij gebruik van cavia-hoog-
immuunserum. Wij zijn er in geslaagd complementbinding met behulp
van runderserum te verrichten, door het serum niet te verhitten. Deze
methode is snel en typespecifiek. Het is voortaan mogelijk om in de sera
van geënte en reconvalescente runderen typespecifieke antilichamen aan
te tonen zonder gebruik te maken van dierexperimenten. Deze methode
lijkt ons geschikt voor de diagnostiek van andere infectieziekten zoals
bijvoorbeeld tuberculose (Holth), paratuberculose en stomatitis vesicularis.

L\'auteur décrit la réaction de la fixation du complément dans le sérum bovin après
infection avec le virus aphteux.

En omettant l\'inactivation du sérum bovin il est possible de constater des anticorps
spécifiques dans le sérum des animaux convalescents ou vaccinés. Le sérum des
convalescents est utilisable à déterminer le type des souches diverses de la fièvre aph-
teuse. La méthode est récommendée pour la tuberculose (Holth), la para-tuberculose
et la stomatite vesiculaire.

The author describes the complement fixation test with serum of bovines, that have
either passed through foot- and mouthdisease, or have been vaccinated against it. By
leaving out the previous heating of the serum there could be demonstrated specific
antibodies in the serum of vaccinated or convalescent animals.

By using serum of convalescent bovines one can differentiate the various strains of
foot- and mouthdisease. The method is recommended for the investigations of tuber-
culosis (Holth), Johnes disease and vesicular stomatitis.

El autor describe la reacción de la fijación de complemento en el suero bovino despues
de la infección con el virus aftoso. Omiticndo la inactivación del suero bovino es posible
comprobar anticuerpos especificos en el suero de los animales reconvalecientes o
vacunados. EI suero de los convalecientes es utilizable para determinar el tipo de las
diversas ramas de la fiebre aftosa.

El método es recomendado para la tuberculosis (Holth), la paratuberculosis y la
estomatitis vesicular.

H. Holth : Investigations respecting the utility of the complement fixation test as
a diagnostic of tuberculosis in man and animal.

(Skandinavisk Veterinartidskrift for Bakteriologi Patologi samt kött-och mjölkhygien).
1944, bladz. 577.
Amsterdam 12 September 1949.

De Poultry Association of Great Britain heeft een „International Poultry Research
Award" ingesteld als een „Memorial" voor de overleden Tom Newman, die zoveel
voor de pluimveeteelt heeft gedaan.

Deze zal elk jaar toegekend worden voor de meest belangrijke bijdrage inzake pluim-
veeteelt-research werk, dat het voorgaande jaar gepubliceerd werd.

De eerste maal zal de prijs worden uitgereikt voor onderzoekingen gepubliceerd in
het jaar 1948.

Het „Award Comité", hetwelk corresponderende secretariaten zal hebben in de
verschillende landen, waar pluimveeteelt ontwikkeld en van economische betekenis
is, bestaat uit drie leden van de Council of the Association, tezamen met

De secretaris van het Comité is Mr. John R. Harvey, F. C. I. S., F. R. Econ. S.,
Secretaris-generaal Poultry Association of Great Britain, Ltd. Wigton House, 206/212
St. John Street, London E.C.I.

Het Award Comité is in Nederland vertegenwoordigd door een Commissie bestaande
uit de heren :

Dr. W. K. Hirschfeld, Lector aan de Vet. Faculteit der Rijksuniversiteit te Utrecht,

In Augustus 1948 is de prijs toegekend aan Dr. H. R. Bird van het Agricultural
Research Center, Beltsville, Maryland, U.S.A. voor zijn bijdragen tot vermeerdering
• van de kennis in de pluimveewetenschappen, zoals blijkt uit de geciteerde publicaties
hieronder ; in het bizonder voor zijn werk aangaande de ongeïdentificeerde groei-factor
aanwezig in rundermest, vismeel en in sommige andere voedingsmiddelen van dierlijke
oorsprong, en de verhouding van deze groei-factor tot de doeltreffende bruikbaarheid
van plantaardige proteïnen in pluimvee-mengvoeders.

Seasonal variation in hatchability and its relation to an unidentified dietary factor.

Relation of an unidentified dietary factor to the utilization of vegetable protein by
chickens.

Effect of arsenic acid derivatives in stimulating growth of chicks fed certain diets.

Reduced requirement for the unknown growth factor during the later stages of
growth of chickens and turkeys.

„Research" werk op het gebied van ziekte-bestrijding komt ook voor onderscheiding
in aanmerking.

Zij, die voor bekroning in aanmerking wensen te komen, worden verzocht hun werk
te zenden aan bovengenoemde commissie. Adres :

In het Jaarverslag 1948 van de Centrale Commissie van Toezicht op de Uitvoering
van de Kunstmatige Inseminatie in Nederland, dat een dezer dagen het licht heeft
gezien, wordt het een zeer verheugend verschijnsel genoemd, dat de beste stieren voor

de k.i. worden gebruikt. Op de Centrale Keuring in Zutphen bijvoorbeeld waren van
de io zwartbonte stieren, die voor een prijs in aanmerking kwamen, 6 in het bezit van
een k.i.-vereniging. De Commissie trekt de wenselijkheid van de deelneming van k.i.-
stieren aan keuringen evenwel in twijfel, daar het vervoer naar en het staan op de
keuringen blijkbaar min of meer gevaarlijk is voor de vruchtbaarheid. Wil men een
volledig overzicht geven van het k.i.-stieren-materiaal, zonder dat dit enig risico
voor de dieren met zich medebrengt, dan beveelt de Commissie de methode aan, welke
te dien aanzien in Noord-Holland wordt gevolgd, namelijk het samenstellen van een
boekje, waarin alle k.i.-stieren staan vermeld, met opgave van het aantal punten, de
afstamming en de volledige productiecijfers van moeder en grootmoeders.

Op grond van de vrij hoge gemiddelde productiecijfers van de moeders van de in het
N.R.S.- en het F.R.S.-gebied gebruikte k.i.-stieren bestaat de verwachting, dat de
k.i. aanmerkelijk kan bijdragen tot de verhoging van de productiviteit van ons melkvee.
De Commissie noemt de k.i. de democratisering in de rundveefokkerij ; voorheen werden
de topstieren alleen gebruikt voor de beste koeien op de beste bedrijven, terwijl thans,
bijvoorbeeld in de zandstreken in Drenthe en Overijssel, stieren worden gebruikt, die
op de keuring in Leeuwarden herhaaldelijk met een eerste prijs zijn bekroond. Om
zoveel mogelijk profijt te kunnen trekken van de kunstmatige inseminatie dient het
onderzoek op afstammelingen zo goed en zo snel mogelijk te geschieden. Dit kan worden
bevorderd door zorg te dragen voor een foutloze registratie van inseminaties, geboorten
en aangehouden kalveren ; eerst dan kan de fokwaarde van de stieren op bevredigende
wijze worden vastgesteld. Het gewenste effect van het afstammelingen-onderzoek zal
worden verkregen wanneer de leden van de k.i.-verenigingen een algemene melk-
contröle toepassen.

Hoewel de keuring van de k.i.-stieren van zeer veel waarde is voor het welslagen van
de k.i., zijn de resultaten niet in alle opzichten bevredigend, daar het, hoewel bij uit-
zondering, wel voorkomt, dat een goedgekeurde stier in ernstige mate teleurstelt. Vanzelf-
sprekend heeft dit zijn consequenties bij de aankoop van k.i.-stieren, vooral, daar de
k.i.-vereniging blijkbaar hogere prijzen moet betalen voor een stier. De Commissie
acht dit niet bezwaarlijk, althans wanneer de stier heeft bewezen, geschikt te zijn voor
de kunstmatige inseminatie. Om dit te kunnen bereiken, geeft de Commissie de in-
voering in overweging van een regeling, waarbij de stier één keer wordt gekeurd door
de Gezondheidsdienst en daarna een zekere proeftijd doormaakt, alvorens tot aankoop
wordt overgegaan. De Commissie acht het voorts nuttig, te komen tot vaste, nauwkeurig
omschreven condities, welke bij de handel in k.i.-stieren kunnen gelden.

Bij de toepassing van de methoden, welke kunnen worden aangewend voor het
opvangen van het zaad, wijst de Commissie op het nog steeds voorkomende gevaar van
de infecties, welke kunnen ontstaan, indien een koe wordt gebruikt; deze methode
is slechts toelaatbaar bij gezonde dieren, maar ook in dat geval moet een zak of koedek
achter de koe worden gespannen.

De Commissie acht het nog niet mogelijk, zich definitief uit te spreken over de voor-
delen van de ene methode van inseminatie boven de andere, temeer omdat de verge-
lijkende proeven tussen de rectale en de vaginale inseminatie, welke aan de Veeartsenij-
kundige faculteit te Utrecht werden genomen, op grond van het geringe aantal ver-
richte inseminaties, hiervoor geen fundament kunnen vormen. Niettemin mag wel
worden vastgesteld, dat de proeven de indruk geven, dat de rectale methode iets gunstiger
resultaten afwerpt.

Het is reeds duidelijk gebleken, dat de dekinfecties kunnen worden bestreden met de
k.i. Daarnaast komen nu hoe langer hoe duidelijker gevallen van massale onvoldoende
vruchtbaarheid naar voren, waarbij dekinfecties geen rol spelen of tenminste bijzaak
zijn. De k.i.-verenigingen leveren uitstekend materiaal op, voor onderzoek naar de
oorzaken hiervan. De Commissie betreurt het evenwel in dit verband, dat de juiste
samenwerking tussen de verschillende deskundigen er nog steeds niet is.

Het aantal k.i.-verenigingen is in 1948 sterk gestegen, in sommige provincies zelfs
zozeer, dat van een teveel kan worden gesproken, in dien zin, dat de voorkeur moet
worden gegeven aan enkele grotere boven een groot aantal kleine verenigingen in
dezelfde streek.

In Friesland kwamen de eerste combinaties van kleine verenigingen tot stand, met
als gevolg, dat deze de grootste verenigingen in Friesland zijn geworden. Hun be-
vruchtingscijfers lagen vrijwel het hoogst en hun onkostencijfer bijna het laagst van alle
verenigingen in de provincie. Het is wenselijk dat dit voorbeeld ook elders in he\'. land
wordt gevolgd, aangezien de aansluiting van verschillende kleinere verenigingen zowel
tot voordeel van de leden als van de resultaten der k.i. strekt.

Verenigingen in de zandstreken, die, met uitzondering van de niet onbelangrijke
Rijksbijdrage, van het begin af aan op eigen benen hebben moeten staan, verkeien in
moeilijkheden en streven dientengevolge naar een laag kostenniveau. Hoewel begrijpelijk,
mag dit toch niet leiden tot bezuiniging bij de aankoop van stieren ; juist de zandst-eken
zijn gebaat bij het gebruik van stieren met uitnemende reputatie.

Ten aanzien van de kosten der k.i. merkt de Commissie op, dat de cijfers per pro-incie
vermoedelijk weinig waarde hebben, omdat hier niet bekend is in hoeverre bijvooibeeld
de Rijkssubsidie en de steunmaatregelen vanwege zuivelfabrieken in rekeninf zijn
gebracht. Alleen voor Friesland, waar alle verenigingen door het zelfde boekloud-
bureau worden gecontroleerd en de exploitatiekosten nauwkeurig worden bejaald,
geeft het gemiddelde onkostencijfer per koe per jaar, dat ƒ 10.10 bedraagt, enige ;eker-
heid.

In 1948 werden in de verschillende provincies 136 inseminatoren geëxaminetrd ;
hiervan slaagden er 131. De Commissie acht het van belang, dat de cursisten zorgvuldig
worden uitgekozen. Daarnaast dient op de cursus een goede, zij het beperkte, tleore-
tische en practische achtergrond te worden gegeven en verdient het aanbeveliig de
candidaat enkele weken voor de uitreiking van het diploma als volontair bij een hem
daarvoor aangewezen vereniging werkzaam te doen zijn.

De oprichtingssubsidie bedraagt thans voor bedrijven van 1—6 ha ƒ 10.—, vai 6—
10 ha ƒ 5.-— en voor 10—15 ha ƒ 3.— per koe. Bij de uitbreiding vanéén jaar met meer
dan 400 koeien ineens wordt dezelfde subsidie verstrekt. De genoemde subsidies denen
bij de Rijkslandbouwconsulentcn te worden aangevraagd. Volgens de Afdeling Aiker-
en Weidebouw van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening werd
over 1948 in totaal ƒ 110.608,99 aan eerste en tweede jaars premie uitgekeerd De
stalbouwsubsidie, die bij de Rijksveeteeltconsulentcn moet worden aangevraagd, vordt
ongewijzigd gehandhaafd.

Volgens schatting zijn in 1948 ruim 130.000 dieren geïnsemineerd, dat is ong\'veer
9 % van alle dekrijpe runderen in ons land. Het percentage van de geïnsemineerde deren,
dat na de eerste inseminatie drachtig was, namelijk 46.1 % is nog te gering. D< be-
vruchtingsresultaten met_vers sperma zijn doorgaans enige procenten gunstiger dai die
met oud zaad ; dit wijst op de noodzaak van een toenemend gebruik van vers sperma.
Geeft men voorts de leden van de verenigingen geen keuze van stier, zodat men let in
de hand heeft, steeds zaad van de hoogste werkzaamheid te kiezen, dan zal dt de
bevruchtingsresultaten ten goede komen. Meer stieren per vereniging en (of) betere
regeling van de onderlinge hulpverlening kunnen eveneens bijdragen tot het verkrjgen
van betere bevruchtingscijfers. Ook de behandeling van het sperma, o.m. dooi het
gebruik van koelkasten, kan vermoedelijk in vele gevallen nog worden verbeerd.
Niettemin werd, met inbegrip van tweede inseminaties, ca. 83 % drachtig.

Ten aanzien van de fiscale aangelegenheden, welke betrekking hebben op de k.i.-
verenigingen, deelt de Commissie mede, dat besprekingen gaande zijn, de vrijstellngs-
limiet, welke thans een bedrag van ƒ 10.000.— aan bezittingen niet te boven mag }aan,.
te verhogen tot ƒ 25.000.—.

Het Xlle Internationale Zuivelcongres, dat van 15 tot 19 Augustus 1949 te Stockholm
werd gehouden, was ongetwijfeld een zeer belangrijke gebeurtenis in de zuivelwereld.
Het was het eerste congres na de tweede wereldoorlog ; het Xle Zuivelcongres vond in
ig37 te Berlijn plaats. Allerwege voelden de zuiveldeskundigen de behoefte om na een
zo lange tijd van afzonderlijk werken weer eens op een internationaal niveau van ge-
dachten te kunnen wisselen. Er waren dan ook niet minder dan 2038 deelnemers uit
59 verschillende landen, van welke de vertegenwoordigers uit Nieuw-Zeeland, Zuid-
Afrika en Zuid-Amerika wel de verste reis hadden moeten maken. Het aantal deel-
nemers uit Zweden zelf was vanzelfsprekend het grootste, ongeveer 500, dan volgden
Engeland met 249, Denemarken met 226, Noorwegen met 152, Frankrijk met 143 en
Nederland met 98 deelnemers. Vermeld dient nog te worden, dat uit de Verenigde
Staten, waar men vroeger niet actief aan de internationale zuivelcongressen deelnam,
thans 52 deelnemers aanwezig waren, terwijl door Amerikaanse deskundigen vele
rapporten waren ingezonden.

De zuivelwetenschap en de zuiveltechniek zijn zulke uitgebreide gebieden geworden,
dat specialisatie optreedt en de meeste deskundigen specialisten in bepaalde onderdelen
zijn geworden. In overeenstemming daarmede was ook het zuivelcongres in verschil-
lende secties gesplitst, die afzonderlijk vergaderden. Na de algemene openingszitting
werden dan ook slechts drie algemene voordrachten gehouden nl. op 15 Augustus door
Prof. R. Mork uit Oslo over „Sociale en economische aspecten van de handel in melk",
op 17 Augustus door Dr. A. T. R. Mattick uit Shinfield over „Het tegenwoordige
researchwerk op het gebied der zuivelmicrobiologie in Groot-Brittannië" en op 19
Augustus door Prof. Dr. L. Spencer van de Cornell Universiteit over „Hoe in de Ver-
enigde Staten de melkprijzen bepaald worden."

Naast de eigenlijke congreszittingen, die alle in de voormiddagen gehouden werden,
vonden nog vertoningen plaats van films over het zuivelbedrijf uit verschillende landen.
Dit waren over het algemeen zeer geslaagde voorlichtings- en propagandafilms, waar-
tussen de film van de Friese Bond van Coöperatieve Zuivelfabrieken een behoorlijke
indruk maakte.

Voor de ontvangst van het congres te Stockholm hadden de Zweedse autoriteiten
zich alle moeite gegeven. De congreszittingen vonden in het schitterend hiervoor
geoutilleerde rijksdaggebouw plaats. Verder waren er een ontvangst en een door het
Congrcsbestuur aan de deelnemers aangeboden diner in het indrukwekkende stadhuis
van Stockholm, waar ongeveer 1500 personen inéén zaal aanzaten.

De deelnemers waren voorts in de congresweek en daarna in de gelegenheid door
middel van meerdere autobus-excursies nader kennis te maken met de in de omgeving
van Stockholm en ook verder in Zweden gelegen wetenschappelijke instituten op
zuivelgebied en verwante vakken, onderwijs-instellingen, practische bedrijven en-in-
dustriële ondernemingen.

De afzonderlijke secties behandelden het zeer grote aantal ingezonden rapporten.
Zo lagen 67 rapporten op het gebied van de sectie voor melkproductie, melkhygiëne en
melkcontróle. De sectie voor zuivelphysica, zuivelchemie en zuivel-microbiologie
kreeg 120 rapporten te behandelen. De derde sectie, die voor industriële zuiveltechniek
ontving voor het onderdeel bewerkingsprocessen 55 rapporten en voor het onderdeel
machines 14 rapporten. Over de gebouwen handelden in deze sectie voorts 16 rapporten.
Voor de secties economie en handel, zuivelorganisatiewezen en zuivel in de tropen
waren er respectievelijk 44, 32 en 14 rapporten.

Het spreekt vanzelf, dat het uitgesloten was een zo groot aantal rapporten afzonderlijk
te bespreken. Voor iedere sectie waren dan ook enige algemene rapporteurs aange-
wezen, die de nieuwe gezichtspunten, welke in de afzonderlijke rapporten gevonden
werden, in samenvattende overzichten naar voren brachten. En zelfs deze werkwijze
kostte nog zoveel tijd, dat de eigenlijke gedachtenwisseling tussen de deskundigen ook

op de sectie-vergaderingen niet steeds ten volle tot zijn recht kwam. Gelukkig leende
het ruime Zweedse rijksdaggebouw zich ook uitstekend voor het leggen van persoonlijke
contacten en het „en petit comité" bespreken van vraagstukken, die op de zittingen
niet in extenso naar voren kwamen.

In de meeste sectie-vergaderingen werden resoluties opgesteld, die tenslotte in de
plenaire slotzitting op Vrijdag 19 Augustus door het congres werden aangenomen. Het
bestek van dit overzicht laat niet toe alle resoluties volledig te vermelden, zodat wij ons
tot de voornaamste punten moeten beperken.

Vastgesteld werd, dat het wenselijk zou zijn een beknopt overzicht op te stellen over
de mogelijkheden tot voorkoming van de melkgebreken die door seizoens- en andere
oorzaken kunnen optreden en van de mate waarin kaas- en boterkwaliteit op peil ge-
houden kunnen worden door een geschikte voedering en behandeling der melkkoeien,
het een en ander ten behoeve van de practische voorlichtingsdiensten. Verder werd het
wenselijk geacht te komen tot standaardtechnieken voor het reinigen van uier en tepels
vóór het melken en voor het reinigen en desinfecteren van melkmachines en andere
benodigdheden.

In verband met het bovenstaande werd uitbetaling der melk naar samenstelling en
hygiënische kwaliteit van het grootste belang voor producenten, verwerkers en con-
sumenten geacht.

Streptococcenmastitis, bovine tuberculose en abortus-Bang-infectie werden de voor
de zuivelbereiding belangrijkste besmettelijke veeziekten genoemd, waarvan de be-
strijding met alle kracht door de zuivelorganisaties dient te worden ondersteund.
Penicilline is een krachtig wapen tegen eerstgenoemde ziekte, terwijl door goede orga-
nisatorische samenwerking van veehouders en zuivelorganisaties met de veterinaire
diensten de uitroeiing van tuberculose en Bang-infectie bereikbaar geacht moet worden.

Men sprak voorts voorkeur uit voor een uniform systeem voor de registratie der
vakliteratuur. Standaardmethoden voor microbiologische onderzoekingen in melk-
poeder, het standaardiseren van buisleidingen en machine-onderdelen genoten de
aandacht der desbetreffende sectie. Een commissie, welke hiervoor door de inter-
nationale zuivelfederatie zal worden ingesteld, zal de in het Nederlandse rapport van
van der Grijp vervatte voorstellen als uitgangspunt voor deze standaardisatie ge-
bruiken.

Het verder ontwikkelen van systemen voor continue boterbereiding achtte men zeer
belangrijk ; internationale samenwerking zal hierbij goede diensten kunnen bewijzen.
Door middel van een goede organisatie zal het verlies van melk en melkproducten
tot een minimum beperkt moeten worden. Een krachtige propaganda voor het gebruik
van weiproducten zal in dit verband de fabricage hiervan kunnen stimuleren om te
verhinderen, dat waardevolle stoffen, die in minder goed van voedsel voorziene landen
zouden kunnen bijdragen tot de verbetering der volksgezondheid,, verloren gaan.

Alles samengenomen is dit wereldzuivelcongres te Stockholm uitstekend geslaagd
en de deskundigen uit alle landen der wereld hebben een schat van nieuwe ideeën, die
zullen kunnen inspireren tot verdere vervolmaking van het voor alle agrarische landen
zo bij uitstek belangrijke zuivelbedrijf en wat daarmede annex is.

Gelet op het bepaalde in de slotzin van artikel 1 van het Koninklijk besluit van Fe-
bruari 1922, S. 82, ter uitvoering van artikel 3 der Veewet;

I. De beschikking van dc Secretaris-Generaal van het Departement van Landbouw
en Visserij van 6 September 1943, no. 8644, afdeling X, Directie van de Landbouw
(,Nederlandse Staatscourant 1943, no. 173), vervalt.

II. Als wetenschappelijke inrichting, welke ten dienste van de veeartsenijkundige
dienst zal worden gebezigd, wordt aangewezen het Staatsveeartsenijkundig Onder-
zoekingsinstituut te Amsterdam.

III. Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt in werking op de dag, volgende op die harer afkondiging.

No. J 326 BESLUIT van 16 Juli 1949, houdende vaststelling van bepalingen tot wering
en bestrijding van besmettelijke vogelziekte.

1. Tot wering van besmettelijke ziekten van pluimvee kunnen door Onze Minister
dc in- en doorvoer van door hem aangewezen soorten vogels, alsmede van eieren, vlees
en andere producten, afkomstig van die vogels worden verboden of niet dan voorwaar-
delijk worden toegestaan.

2. Het is verboden de vogels en producten, waarvan de in- of doorvoer voorwaardelijk
is toegestaan, in- of door te voeren langs andere clan de door Onze Minister, in overleg
met Onze Minister van Financiën, aangewezen kantoren.

3. Indien de in- of doorvoer is toegestaan onder voorwaarde van voorafgaand onder-
zoek, wordt voor dat onderzoek vergoeding van kosten geheven naar een door Onze
Minister vast te stellen tarief.

1. Tot wering en bestrijding van door Onze Minister aangewezen besmettelijke
ziekten van vogels zijn de artikelen 9, 10, 11, 15 tot en met 32, 35 tot en met 44, 82, 88, 90
en 93 van de Veewet en de krachtens die artikelen vastgestelde bepalingen van overeen-
komstige toepassing.

2. De aanwijzing, ingevolge het eerste lid, kan slechts geschieden, indien de ziekte
een gevaar kan opleveren voor ernstige aantasting van de pluimveestapel.

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum van uitgifte
van het Staatsblad, waarin het is geplaatst.

Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is belast met de uit-
voering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan af-
schrift zal worden gezonden aan de Raad van State.

I. Het bepaalde onder 2°. van de beschikking van de Minister van Landbouw,
Nijverheid en Handel van 14 Juni 1922 (Nederlandse Staatscourant 1922, no. 11 5) tot uit-
voering van artikel 22 der Veewet wordt gelezen als volgt:

2°. De waarschuwingsborden en kentekenen worden door de burgemeester in overleg
met het districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst aan de ingangen van de besmette
stallen, terreinen en weiden aangebracht, en wel zodanig, dat zij duidelijk van de open-
bare weg af zichtbaar zijn.

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag na die der dagtekening
van de Nederlandse Staatscourant, waarin zij is geplaatst.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 10, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironummer 511606 t.n.v. de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Tijdens de a.s. Algemene Vergadering zal ook weer de gebruikelijke reünie plaats
vinden van de dierenartsen met de diergeneeskundige studenten. Met het bestuur van
de D.S.K. zal nog nader overlegd worden op welke manier deze reünie gearrangeerd
zal worden.

In het volgende nummer zullen nog nadere mededelingen volgen omtrent tijd, plaats
enz.

Door verschillende dierenartsen is de vraag gesteld, of het ook mogelijk is voorkeur
op te geven voor een bepaalde student, die zal assisteren gedurende de a.s. tuberculose-
bestrijdingscampagne.

In verband hiermee kan worden meegedeeld, dat zoveel mogelijk rekening gehouden
zal worden met de voorkeur, die de dierenartsen hebben voor de studenten, die ook de
vorige jaren bij deze collegae hebben geassisteerd. Eén en ander zal worden geregeld
in overleg van de Directeuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten met de betrokken
dierenartsen.

Binnen afzienbare tijd zal een speciaal congresnummer verschijnen van „Veterinary
Record", waarin een verslag is opgenomen van het Congres van the National Veterinary
and Mcdical Association of Great Britain and Ireland, dat gehouden werd van 12 t/m
15 Augustus te Londen. Leden van de Maatschappij, die dit nummer willen ontvangen
kunnen hiervoor f. 1.— storten op gironummer 511606 van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, met de vermelding „Congresnummer".

Zodra het nummer verschenen is wordt het via het secretariaat van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde aan de betrokken leden toegezonden.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina\'s van het boekje
steeds worden vermeld.

E. J. S. Bron te Sneek is verhuisd naar Stationsstraat 25. Assistent bij K. Edel vervalt
(pag- 57)-

P. H. van Diessen te Breda. Als hoofdfunctie te lezen dir.ab. en veemarkt (pag. 60).
G. P. G. Dinkelaar van Egmond te Velp. De tel.no. achter diens haam te wijzigen in
K. 8302 - 2324 (privé), K. 8302 - 2023 (bur.). (pag. 60).

J. Frickers te Zaandam is telefonisch aangesloten onder K. 2980 - 2124 (pag. 62)
A. A. Hesselink te Utrecht is telefonisch aangesloten onder K 3400-21602 (pag. 66).
P.H. Kleinjan verhuisd van Barendrecht naar Vlaardingen, Kethelweg 15; P., vait ass.
bij A. J. A. Qualm (pag. 71).

J. E. T. Langeler te Paramaribo, nader adres Pension Loerakker, Keizerstraat 23i>oven
. (pag- 93)-

Prof. Dr. j. Merkens te Groningen, Korreweg 266 is telefonisch aangesloten >nder
K. 5900 - 26154 (P^ag- 75)-

W. Parrée te Bandoeng met verlof in Nederland. Adres: Amsterdam, Milletstriat 26
(pag- 94)-

M. C. J. Priems te Tilburg, St. Josephstraat 50 is telefonisch aangesloten onder 5883.
Gr. 541432 (pag. 79).

C. Sieswerda te de Rijp is verhuisd naar Zuideinde 341 ; tel. 13. Toe te voegm Lr.
L.L.S. Purmerend (pag. 83).

S. W. Snijders te Norg, tel.no. te wijzigen in K. 5928 - 264 (pag. 83).
I. Titus te Utrecht thans Biltstraat 118, tel. 21144 (pag. 86).

F. W. van Ulsen verhuisd van Haaksbergen naar Zwolle, Prins Hendrikstrait 13;
tel. 6457. Toe te voegen Lr. R. L. W. S. Hengelo (O) (pag. 86).

D. R. Vink, 1925, woont thans te Sneek, Dr. Boumaweg 14; tel. 2003; P.ass. bj Dr.
H. Hofstra (pag. 88).

W. J. Nijhof; 1949; Eibergen, Klaashofweg; tel. K. 5454 - 357 (voorlopig); gr. 291263;
P.geass. met H. Piel (pag. 77).

Het bestuur van de Groep Geneeskunde van het Kleine Huisdier is thans als volgt
samengesteld:

In het artikel van Dr. C. A. van Dorssen „Over bacteriologische nomencktuur
en systematiek" (T. v. D. 74, afl. 18 van 15 Sept. 1949) zijn 2 foutjes gesbpen.
Men leze op blz. 734, regel 17 van boven :

Jan Staal werd in 1881 geboren te Dwingelo, waar zijn vader hoofd
der school was. Aanvankelijk bestemd voor het onderwijs — hij doorliep
met succes de Normaalschool — ging hij onmiddellijk na het verkrijgen
der onderwijzersacte naar Utrecht, waar hij in 1907 cum laude het
diploma van dierenarts verwierf. Hierna was hij tot 1909 werkzaam als
assistent aan de Rijksseruminrichting. In datzelfde jaar promoveerde
hij te Bern tot doctor in de veeartsenijkunde opeen proefschrift, getiteld :
„Opsonische Kraft und kurative VVirkung einiger therapeutischen Sera".

Hoewel het hem, getuige dit proefschrift, niet ontbrak aan wetenschap-
pelijke zin, trok zijn hart toch naar de praktijk. Hij vestigde zich in 1909
te Assen, waar hij zich spoedig ontwikkelde tot een uitnemend prakticus
en zich weldra in een zeer uitgebreide praktijk mocht verheugen.Het aantal
dierenartsen was toen in Drenthe — er waren destijds nog uitgestrekte
heidevelden — nog klein; afstanden tot 15 km van de woonplaats waren
normaal.

Behalve voor de praktijk toonde Staal grote belangstelling voor de
warmbloedfokkerij, motor- en andere sporten. Hij werd lid van het be-
stuur, later voorzitter van de afd. Drenthe van het Noord-Nederlandse
Warmbloed Paardenstamboek, van de Motorclub Assen en Omstreken,
van de T.T. en van het Asser sportpark. Hij gaf cursussen in paarden- en
rundveekennis, in hygiène en hoefbeslag, was voorzitter van de Examen-
commissie voor Onderwijzers Hoefbeslag. Ook is hij voorzitter geweest
van de Afd. Groningen-Drenthe van de Mij. voor Diergeneeskunde en
voorzitter van de Zuiveringsraad.

De moeilijke delicate taak, die aan de Zuiveringsraad opgedragen
werd, heeft hij geleid op een wijze, die niet genoeg gewaardeerd kan
worden.

Toen Assen een Openbaar Slachthuis kreeg, werd Staal -— hij was reeds
Hoofd v. d. vleeskeuringsdienst in de kring Assen — Directeur. Hij had het
slachthuis mee helpen bouwen. De praktijk moest hij toen vaarwel zeggen,
maar hij mocht leider blijven van de door hem opgebouwde Gezondheids-
dienst voor vee van de Asser Zuivelfabriek. De regering erkende zijn ver-
diensten door de benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Deze opsomming van functies en werkzaamheden is nog lang niet vol-
ledig, maar ze is voldoende om ieder duidelijk te maken, hoeveel werk
Staal heeft verzet. Hoe hij dit alles kon ? Door zijn taaie energie en grote
vitaliteit, en de steun en zorgzaamheid van zijn vrouw. Het was vaak
diep in de nacht, voor Staal zich ter ruste begaf.

In de bezettingstijd heeft Staal veel gedaan om hen, die in moeilijk-
heden kwamen met raad en daad ter zijde te staan. Zijn temperament
werd hem dan soms wel eens de baas en toen hij op een gegeven moment
werd opgesloten, vreesde ik, dat dit wel eens van lange duur kon zijn. Na
een kleine 14 dagen kwam hij evenwel weer thuis. Dank zij een goedgezinde
bewaker was het contact met zijn gezin — de gezinsband in de huize Staal
was zeer innig — in die tijd niet verbroken.

Hoezeer hij zijn naam ook eer aan deed, ten slotte werd het hem te
machtig. Kwam dit misschien door de kwaal die zich in de herfst van 1948
manifesteerde, maar mogelijk reeds eerder aanwezig was ?

De laatste maanden waren maanden van lijden. Langzaam, haast onmerk-
baar, werd de krachtige figuur gesloopt. De markante persoonlijkheid bleef
echter. Op bezoek was hij tijdens zijn ziekte niet gesteld; slechts voor enkelen
werd een uitzondering gemaakt. Wie met hem praatte over onze maat-
schappij, de gezondheidsdiensten voor vee en de praktijk, had altijd een
aandachtig gehoor. Hij bleef vol belangstelling voor zijn gezin, zijn vrienden
en zijn werk. Zijn werk, dat hij zo node uit handen gaf.

Op 24 September kwam aan het lijden een einde. Groot was de belang-
stelling bij de begrafenis, die op 28 September te Assen plaats had. Bij de
ingang van het kerkhof stond een erewacht van landelijke ruiters opgesteld.
Onder de honderden aanwezigen bevonden zich tal van dierenartsen, die
hun collega en vriend de laatste eer wilden bewijzen, autoriteiten op het
gebied van paardenfokkerij en sport, de burgemeester van Assen en het
bestuur der Asser Zuivelfabriek. Aan de groeve werd het woord gevoerd
door een achttal sprekers, die allen Dr. jan Staal prezen om zijn grote
werkkracht, zijn organiserend talent, hulpvaardigheid en onbaatzuchtig-
heid. Als ze het nog niet hadden geweten, zou het zijn vrouw en kinderen
duidelijk zijn geworden, hoezeer hun man en vader werd gewaardeerd.
Een schat van kransen en bloemstukken dekte het graf.

Met Staal is een der beste vertegenwoordigers van de diergeneeskundige
stand in ons land heengegaan.

Uit de kliniek voor veterinaire verloskunde en gynaecologie
der Rijks Universiteit te Utrecht.

De 21ste Juni 1948 werd ons een vierjarige stier (Adalbert) ter onderzoek
aangeboden, waarbij men de vorige dag een sterke vergroting van het
scrotum had waargenomen. De stier werd uitsluitend voor natuurlijke
dekking gebruikt. Bij verdere navraag vertelde een der eigenaren ons, dat
hij reeds op 10 Juni had gezien, dat het scrotum niet geheel normaal was.

Bij ons onderzoek stelden we vast, dat het scrotum vrij sterk gezwollen
was, de huid was strak gespannen, te rood gekleurd en voelde warm aan.

Het scrotum was asymmetrisch als gevolg van een sterke zwelling van
de linker testis en epididymis (foto 1).

De vesiculae seminalis waren vrij groot en gelobd van bouw, de con-
sistentie was stevig. De ampullae waren niet verdikt en ze waren beide
even groot.

De agglutinatie titer van het bloed t.o.v. Brucella abortus bedroeg op
23/6 i : 400 (v. d. Hoeden).

Het dier vertoonde verder weinig ziekte verschijnselen, het at en dronk
normaal, en de libido was op 22/6 matig.

Van 22 Juni t/m 8 Juli werd 10 maal sperma met behulp van de kunst-
schede verzameld. Het werd morphologisch en bacteriologisch onderzocht.

Uit het spermagram (tabel 1) blijkt, dat de libido van de stier de eerste
dagen matig, later gering was, maar de dekking in de kunstschede kwam
toch zonder erg veel moeite tot stand.

De hoeveelheid sperma, die geloosd werd, was vaak gering (1 cc), soms
slechts enkele druppels. De kleur en de consistentie waren beide afwijkend,
en naderden vaak die van water. Soms waren ze gelijkend op citroenkwast,
soms was de kleur geelachtig.

De beweeglijkheid der spermatozoïden was verdwenen. Het aantal
spermatozoiden per volume eenheid was gering en onder dit geringe aantal
spermatozoïden kwamen slechts enkele normaal gevormde zaadcellen voor.

1 Dit onderzoek werd mogelijk gemaakt dank zij ruime steun van T.N.O. en
de medewerking van de Gezondheidsdienst voor dieren in Zuid Holland.

In Juli 1948 hebben we een onderzzek ingesteld naar de resultaten,
welke bij dekking door deze stier waren verkregen bij koeien van 7
eigenaren.

De mededeling, dat op 10 Juni reeds een afwijking aan het scrotum was
waargenomen, was aanleiding voor ons de dekresultaten in de perioden
van het begin des jaars tot 1 Juni, van 1 Juni tot 10 Juni en van 10 Juni
t/m 21 Juni met elkander te vergelijken en nader te beschouwen,

In dit bedrijf was de stier gestationneerd met twee andere stieren.
Bij de ene (D.A.) bedroeg de bloedagglutinatie t.o.v. Bruc. abortus 1/20 ,
bij de andere (A) 1/40 . Deze beide stieren waren dus ook besmet met
Br. a., maar vertconden zoals later nog zal blijken verder geen afwijkingen.

Uit het overzicht van stal 1 blijkt, dat door Adalbert tot 1 Juni 1948
van dit bedrijf 4 koeien waren gedekt. Twee hiervan hadden een niet
sterke maar toch positieve bloed aggl. t.o.v. Br. a.b.

Zeven andere dieren van dit bedrijf werden gedekt door andere stieren
waarop drachtigheid volgde : vier hiervan hadden een positieve bloed-
agglutinatie t.o.v. Br. a.b.

De eigenaar deelde ons mede, dat op dit bedrijf gedurende ca. 10 jaren
het jongvee en eventueel geaborteerd hebbende dieren gevaccineerd
werden met abortus vaccin. Bij de meeste reagerende dieren was deze
enting reeds te lang geleden om aan te nemen, dat de pos. aggl. t.o.v.
Br. ab. Bang hiervan het gevolg was. Alles wijst er op, dat op deze stal
een infectie met Br. abortus had plaats gehad.

Pietje 9, die door Adalbert werd gedekt, had een bloedagglutinatie
van 1/80 , maar hieruit mag men zeker niet concluderen dat Adalbert
dit dier bij dekking infecteerde, want andere koeien gedekt door stieren,
die zeker geen Br. abortus bacillen in hun sperma hadden, vertoonden
eveneens een, soms nog hogere positieve bloedagglutinatie.

Het is zeer goed mogelijk, dat de koe No. 5, die op 23 Jan. \'48 op
mnd. aborteerde tengevolge van Br. ab. infectie, nadien vele dieren waar-
onder de drie stieren infecteerde.

Hierboven vermeldden wij reeds, dateen der eigenaars op 10 Juni meende
dat het scrotum van Adalbert abnormaal was, en wanneer we dit als juist
aannemen, dan was op 10 Juni het ziekte proces reeds aan de gang.

We zien uit hetstaloverzicht, dat van 6 koeien die voor Juni door Adalbert
één of meermalen werden gedekt, één een bloedagglutinatie van 1/100 -j-
had. Twee koeien werden respectievelijk op 2 en 7 Juni gedekt, één hiervan
had een bloedagglutinatie van 1/100 —.

Vijf koeien werden op of na 10 Juni door Adalbert gedekt, van drie
agglutineerde het bloed 1/100 .

Van vijf koeien van dit bedrijf welke door andere stieren werden gedekt
en na één sprong drachtig werden hadden er drie een veel hogere bloed-
agglutinatie dan die door Adalbert werden gedekt.

Ook op dit bedrijf werden alle dieren reeds gedurende vele jaren in hun
jeugd tegen Br. ab. gevaccineerd.

Deze enting was bij de positief reagerende dieren te lang geleden om
hieraan de reactie toe te schrijven.

Er heeft dus een natuurlijke infectie van dit bedrijf plaats gehad, mis-
schien wel door No. 24 die op 10 Juli \'47 aborteerde.

Adalbert is hier niet de schuldigde van de Br. ab. infectie op dit bedrijf.
De koeien, die later door een andere stier herdekt werden, werden vlot
drachtig.

Door Adalbert werden 9 koeien gedekt, 7 werden voor Juni gedekt,
van één was de bloedagglutinatie 1/50 zw. . Een dier werd op 9 Juni
gedekt en vertoonde geen positieve bloedagglutinatie.

Een koe werd op 21 Juni gedekt enkele uren voordat zij ter behandeling
werd aangeboden, deze had een bloedagglutinatie van 1/400 .

Reeds jaren lang werden op dit bedrijf de pinken voorbehoedend geënt
tegen Br. ab. infectie. De positieve agglutinatie bij genoemde drie koeien
zijn hierop niet terug te brengen.

Zowel onder de koeien gedekt door Adalbert als door andere stieren
kwamen er voor met een positieve bloedagglutinatie, waarschijnlijk is dit
een infectie met Br. ab. geweest, onafhankelijk van Adalbert.

De vrij hoge agglutinatie titer van No. 6, die op 21/6 door Adalbert
werd gedekt, wijst op een infectie door hem tot stand gebracht.

No. 6 werd na 21/6 op tijd tochtig, maar graviditeit bleef uit na dekking
door andere stieren.

Tien runderen werden door Adalbert gedekt. Slechts één koe (no. 13)
had een bloedagglutinatie van 1/50 zw. .

Zes koeien werden door andere stieren gedekt en één hiervan had ook een
bloedagglutinatie van 1/50 zw.

Het komt ons niet waarschijnlijk voor dat de positieve bloedagglutinaties
hierop zijn terug te voeren, maar Adalbert heeft op deze stal ook niet
geïnfecteerd. No. 4 werd na vele herdekkingen door andere stieren eindelijk
drachtig.

Achttien koeien werden door Adalbert gedekt. Koe no. 25 werd op
3 Juni door Adalbert gedekt en werd van deze dekking drachtig, het bloed
agglutineerde Bruc. ab. niet.

Koe no. 26 werd op 11 Juni gedekt, zij werd niet drachtig, vertoonde
ook geen positieve bloedagglutinatie. Ongeveer 3 weken later werd ze door
een andere stier herdekt en volgde graviditeit.

Koe no. 5 werd op 18/6 door Adalbert zonder succes gedekt, maar haar
bloed agglutineerde Br. ab. niet.

Van de koeien, die voor 1 Juni gedekt waren, hadden er vier een positieve
bloedagglutinatie. De infectie der koeien zou plaats gehad kunnen hebben
door koe no. 2, die op 24 October \'47 aborteerde.

Adalbert treft geen schuld, zelfs de koeien door hem op 11/6, 18 6
gedekt, toen hij al ziek was, zijn niet geïnfecteerd.

Drie koeien werden na 10 Juni door Adalbert gedekt, bij geen dezer
volgde hierop graviditeit, maar ook vertoonde geen dezer een positieve
bloedagglutinatie.

Bij No. 15 trad na één dekking door Adema, bij No. 14 na twee dekkingen
door Adema, en bij No. 13 na drie dekkingen door Adema graviditeit op.

Drie runderen werden gedekt door een andere stier en werden drachtig,
geen dezer had een positieve bloedagglutinatie. Twee ervan aborteerden
in Oct. \'48. Reeds in Dec. \'47 was een abortus geval voorgekomen.

De infectie der dieren met Br. ab. is niet het gevolg geweest van dek-
kingen door Adalbert.

Het is niet onwaarschijnlijk dat de infectie op deze stal is uitgegaan van
koe no. 11 die in Dec. \'47 aborteerde.

Geen der koeien op dit bedrijf vertoonde een positieve bloedagglutinatie
ook niet de koeien no. 4 en no. 18 die op 19 Juni door Adalbert werden
gedekt en niet opnamen.

No. 4 werd op 11/7 herdekt door een andere stier, waarop geen gravi-
diteit volgde. De herdekking van no. 18 op 8 Juli had geen graviditeit tot
gevolg. Ook no. 16 werd bij herdekking op 16/7 niet drachtig.

Adalbert had hier niet geïnfecteerd, zelfs niet de koeien die op
19 Juni gedekt werden.

In tabel IX zijn alle dekkingen door Adalbert voor 1 Juni verricht,
samengebracht. Van de 67 dieren welke hij dekte, werden er na één
dekking 37 drachtig (55 %).

Dit resultaat is matig te noemen. De resultaten op de verschillende
stallen liepen vrij veel uiteen.

Hiervan waren er vier, die voor de eerste maal gedekt werden, drie
werden van deze dekking drachtig. Een hiervan had een bloedagglutinatie
van 1/80 . De 4de, die op 1 Juni gedekt was, werd op 16 Juni door een
andere stier herdekt, maar ook nu volgde geen graviditeit.

Drie koeien waren reeds voor 1 Juni respectievelijk één en tweemaal
gedekt door Adalbert. Op de dekkingen van 1 Juni, 2 Juni en 9 Juni volgde
graviditeit.

In totaal werden er dus van de 7 koeien, die gedekt werden in deze
periode 6 drachtig. (86 %). Adalbert was in deze periode zeker geen
slechte stier, niets wijst er op, dat er bij hem aan het genitaal apparaat
iets scheelde.

In tabel XI zijn de 13 koeien bijeengebracht, die door Adalbert in de
periode van 10 t/m 21 Juni zijn gedekt, dus in de periode dat afwijkingen
aan het scrotum waren gezien.

Vijf dezer koeien werden voor de eerste maal gedekt, deze vijf braken op,
en geen dezer had een positieve bloedagglutinatie t.o.v. Br. ab. Zelfs niet
de koe no. 18 van stal 7 die op 19/6 gedekt werd.

Het opbreken zal wel in de eerste plaats toegeschreven moeten worden
aan het ontbrekende bevruchtingsvermogen van het sperma.

Ze werden alle vijf herdekt door een andere stier, drie slechts éénmaal
twee werden er drachtig, een niet. Bij koe no. 26 lag er tussen de datum
waarop Adalbert haar dekte en die waarop de andere stier haar dekte een
periode van 19 dagen, bij nr. 15 bedroeg deze 26 dagen en bij no. 18, 19
dagen. Merkwaardigerwijs werd de koe no. 15 waarbij tussen de beide
bronstperioden een te lange tijd lag (26 dagen) toch direct drachtig bij
de herdekking. Bij de twee koeien, welke enkele malen werden herdekt,
bedroeg de tijd tussen de dekking door Adalbert en een andere stier 19
dagen en 22 dagen, de periodieke cyclus was dus niet verstoord.

De overige 8 koeien waren reeds voor de periode van 10 t/m 21 Juni
een of meermalen door Adalbert gedekt. Op de dekking in deze periode
volgde bij geen dezer graviditeit. Drie vertoonden een pos. bloedagglutinatie
t.o.v. Br. ab., maar slechts bijéén (no. 6 stal III) is het waarschijnlijk dat
deze het gevolg is van de dekking in deze periode.

Na deze dekking werden er vier na één herdekking drachtig. Tussen
de dekking door Adalbert en de herdekking lag bij drie koeien een tijds-
duur van 18—21 dagen, bij een (no. 4 stal II) bedroeg deze 36 dagen.

Twee koeien, no. 6 stal III, en no. 4 stal VII, werden voor de eerste maal
na 19 en 22 dagen herdekt, toen werden ze niet drachtig, maar tenslotte
is na meer dekkingen no. 4 wel en no. 6 niet drachtig geworden.

Van koe no. 5 stal V is slechts bekend dat ze op 27 Oct. werd herdekt,
het resultaat hiervan is onbekend.

Koe no. 13 stal II werd 20 dagen na de dekking door Adalbert tochtig,
na twee herdekkingen was ze drachtig.

Uit een en ander blijkt dus, dat slechts bij twee dezer 13 koeien de
eerste oestrus na de dekking door Adalbert na een abnormale tijd optrad.
Tien van deze 12 koeien werden uiteindelijk drachtig en zes hiervan bij
de eerstvolgende oestrus na de dekking van Adalbert.

Koe no. 6 stal III, die met Br. ab. door Adalbert werd geïnfecteerd,
werd ook na drie herdekkingen niet drachtig, maar alvorens dit toe te
schrijven aan deze infectie bedenke men, dat deze koe ook al reeds drie
maal door Adalbert tevergeefs gedekt was voor 21 Juni.

Uit een en ander menen wij te mogen concluderen, dat het bevruchtings-
vermogen eerst na 10 Juni was verdwenen. Er trad geen bevruchting na
dekken op, zeer waarschijnlijk als gevolg van slechte qualiteit van het
sperma.

Het is zeer onwaarschijnlijk dat meer dan één koe door Adalbert met
Bruc. ab. is geïnfecteerd.

Op 23 Juni werd het bloedserum van Adalbert voor de eerste maal
onderzocht. Er bleken specifieke antistoffen voor Br. Bang aanwezig te

zijn in diagnostisch significante concentraties : agglutinatie titer i : 400,
complementsbindingstiter 1 ; 100, tropinetiter > 10 ¹).

Ook het sperma werd onderzocht. Bij twee opeenvolgende sprongen
was de agglutinatietiter 10 resp. 20. Tropinen konden in het spermavocht
niet worden aangetoond, Overgroeiing der voedingsbodems met proteus
maakte het vinden van Brucella onmogelijk. Twee dagen later bleek het
aantal antistoffen in het sperma te zijn gestegen, een onderzoek op 8 Juli
toonde een nog grotere toename aan. (tabel XII).

Bij een cavia, ingespoten met de gemengde spermamonsters van 23 Juni
werd, zoals bij de sectie na 6 weken bleek, Brucella infectie gevonden
(Bruc. ab. uit de typisch veranderde milt gekweekt). Aan de cavia, bij welke
op 25 Juni het sperma van de eerste sprong werd ingespoten, konden geen
verschijnselen van brucellose worden waargenomen.

Onmiddellijk na de slachting van de stier, op 9 Juli, werd een onderzoek
ingesteld naar de verbreiding der abortus bacteriën over de verschillende
delen van het geslachtsapparaat. De in physiologische zoutoplossing
aseptisch bereide weefselsuspensies werden daartoe op voedingsbodems
uitgezaaid en bij cavia\'s ingebracht.

Br. ab. werd geïsoleerd zowel uit de rechter als uit de linker testis, uit
de inhoud van de rechter ampulla, de linker epididymis en het linker
zaadblaasje en uit de prostaat, daarentegen niet uit de linker ampulla,
de rechter epididymis en het rechter zaadblaasje. Hoewel in het barnsteen-
kleurige heldere vocht der peritesticulair gelegen holtes geen brucella\'s
konden worden gevonden bleek het wel specifieke antistoffen te herbergen
waarvan de concentratie zelfs ver uitging boven die in het bloed.
(Tabel XIII).

Verschillende delen van beide testikels werden direct na het slachten
gefixeerd in Bouin\'se vloeistof en histologisch onderzocht.

Hoewel macroscopisch de rechter testikel er wat grootte en uiterlijk
betreft normaal uitzag, vertoonde het histologisch beeld verregaande
pathologische afwijkingen. De tubuli waren kleiner dan van een normale
testikel en het kiemepitheel was volkomen geatrophieerd. Slechts enkele
spermatogoniën waren basaal nog aanwezig, terwijl het lumen in hoofd-
zaak door het plasma van de cellen van Sertoli opgevuld was. Het histo-
logisch beeld leek geheel op dat van een krvptorche testikel. De oorzaak
is kennelijk in een toxische en eventueel thermische invloed van de linker
testikel te zoeken, aangezien ontstekingsverschijnselen in deze rechter
testikel nog niet aanwezig waren.

1 Agglutinatiereactie in buisjes; antigeenconcentratie : No. 3 Mc Farlandnephelo-
meter.

Complement bindingsreactie quantitatief met afnemende serum-, resp. sperma-
plasma-concentraties (1:5, 15, 20, 60, 100, 300 of i : 10, 20, 40, 80 enz.)
Tropinereactie, (zie T. v. D. 1940, bladz. 963 en Ant. v. L. 1941 blz. 211) 0.1 cc
serum, resp. spermaplasma (onverdund, 1 : 10, 20, 40, enz.) - - 0.2 cc brucella
suspensie (nephelometer-Gates 1 cm) 0.1 ccm gewassen citraat bloed van mens;
£ uur 37⁰; uitstrijk op voorwerpglas, gefixeerd in methylalcohol, 1 min. gekleurd
met toluidineblauw.

De sterk vergrote linker testikel bezat alleen in de streek van het rete
testis nog enkele tubuli, die door hun atrophie van het kiemepitheel het
zelfde beeld vertoonden als de rechter testikel. De rest van de testikel
vertoonde uitgebreide necro-purulente haarden met een sterke leuco-
lympho-histocytaire infiltratie, afgewisseld door oedemateuse exsudatie
met veel fibrine en weinig cellen. Ook waren talrijke amyloide infiltraties
aanwezig. Het oorspronkelijke interstitium was voor een groot deel ver-
vangen door weefsel dat meer door een uitgebreide proliferatie van de
vaatspruiten ontstond dan door het bindweefsel zelf.

De testikel was omgeven door een dikke weefselmassa met talrijke
cavernes er in. De oude tunica albuginea vertoonde een hypertrophie
en hyperplasie van de fibroblasten van het bindweefsel en een uitgebreide
lympho-histocytaire infiltratie. Tussen het weefsel bevonden zich kleinere
en grotere haemorrhagiën en een eiwitneerslag, terwijl de cavernes met
een fibrineus exsudaat gevuld waren, dat bij de punctie als een barnsteen-
gele heldere vloeistof uitvloeide. Het exsudaat bevatte weinig cellen, terwijl
de fibrine korrelig-dradig of lamellair was.

Het histologisch onderzoek van de accessoria wees geen pathologische
veranderingen aan.

Een jonge stier (VV.), die van af Januari 1948 voor de K.I. werd ge-
bruikt, gaf op 4 Oct. \'48 plotseling sperma dat niet deugde, omdat er bij
macroscopisch onderzoek duidelijk kleine vlokjes in te onderkennen
waren. Het dier was toen en ook in de tijd hierna goed gezond, de libido
was en bleef goed. Bij het klinisch onderzoek van het genitaal apparaat
stelden we vast, dat aan de testis en epididymis geen afwijkingen bestonden.
Bij het rectaal onderzoek vonden wij, dat de vesiculae seminalis in geringe
mate vergroot waren. Het linker zaadblaasje vertoonde nog vrijwel de
normale lobbing, de meest craniaal gelegen kwab was te groot, aan het
rechter zaadblaasje ontbrak de lobbing en het voelde veel te hard aan.
Foto 3.

Aan de ampullae, de prostaat en de glandulae bulbo-urethralis konden
geen afwijkingen worden vastgesteld. Deze bevindingen werden bij het
post mortum onderzoek bevestigd, (foto 3).

Uit hel spermagram van deze stier (tabel XIV) dat zich uitstrekt van
27 Sept. t m 25 Nov. zien we dat op 27 en 29 Sept. het dier zaad leverde,
dat aan redelijke eisen voldeed, maar in ejaculaat 167 (29/9) was het
aantal abnormaal gevormde spermatozoïden hoog normaal.

Ejaculaat 168 van 2 Oct. 1948 bevatte weinig spermatozoïden per
volume eenheid, terwijl de beweeglijkheid matig was. Het tweede ejaculaat
van deze dag was goed, al had de massale beweeglijkheid wat beter kunnen
zijn.

De ejaculaten 170 en 171 van 4 Oct. vertoonden zeer duidelijke af-
wijkingen, welke daarin bestonden, dat er vlokjes pus in het sperma voor-
kwamen, en in de uitstrijkjes vonden we vele leucocvten. Het aantal
abnormaal gevormde spermatozoïden van sprong 170 was hoog normaal.

1. de hoeveelheid sperma over het algemeen niet veel scheelde met die
in de voorafgaande maanden ;

2. de kleur wisselde van grijs tot wit, terwijl een enkele maal een meer
groene, een rode of een geelrode werd waargenomen ;

4. de beweeglijkheid soms nog verrassend goed was, in de meeste ge-
vallen was zij minder en veel minder goed en enkele malen ontbrak
de massabeweging ;

5. langzamerhand in vele ejaculaten de ettervlokken veel groter werden,
men zag deze drijven in een sereus vocht ;

6. het aantal spermatozoïden per volume eenheid over het algemeen
vrij goed was, in enkele ejaculaten was het aantal spermatozoïden
heel goed in een enkele vrij laag ;

7. het aantal abnormaal gevormde spermatozoïden afgezien van sprong
183 binnen normale grenzen was gelegen ;

10. de stofwisseling der spermatozoïden op één geval na (No. 187) steeds
goed was ;

11. de activatie der stofwisseling door toevoeging van eidooier in geen der
onderzochte gevallen te wensen overliet.

Door één onzer (zie hieronder) werden in verschillende monsters sperma
Brucella abortus B. in reincultuur aangetoond.

Uit het op 27 October voor het eerst onderzochte sperma van deze
stier werd Br. ab. gekweekt en nog herhaaldelijk hierna werden abortus-
bacteriën met behulp van kweek- en caviaproef uit het sperma geïsoleerd
(29 Oct., 2 Nov., 4 Nov.). Tevens waren steeds specifieke antistoffen in
het sperma zowel als in het bloed te vinden.

Tabel XV geeft een opsomming van de agglutinatie-, complement-
bindings- en tropinetiters, die achtereenvolgens werden aangetroffen.

Er werd dus een hoger gehalte van elke der drie antistoffen in het
sperma aangetroffen dan in het gelijktijdig verkregen bloedserum.

Opvallend is dat de agglutininetiter in de spermamonsters der opeen-
volgende sprongen veel meer wisselde dan de amboceptor- en tropinetiters.

De verschillende samenstelling van het sperma tekende zich dus blijk-
baar veel meer af in het gehalte aan agglutininen dan in dat der andere
antistoffen.

Onmiddellijk na de slachting, op 25 November, werden de verschillende
delen van het geslachtsapparaat onderzocht. Br. abortus werd alleen
aangetroffen in het rechter zaadblaasje, doch niet in het linker zaad-
blaasje, de testis, de prostaat en de regionaire lymphklieren.

In het weefselperssap werd naar de aanwezigheid van specifieke anti-
stoffen gezocht. Tabel XVI geeft weer de hoeveelheid agglutininen, ambo-
ceptoren en tropinen die in deze producten en in het bloed werden aan-
getroffen.

van Bendixen en Christensen ¹), die menen dat de agglutininen in het
sperma ter plaatse, in het ontstoken weefsel worden geproduceerd. Hun
bevindingen ten aanzien van de agglutininen zijn in ons onderzoek uit-
gebreid over de complementbindende antistoffen en de tropinen.

De aan- of afwezigheid naast specifieke antistoffen in het bloed moge
een aanwijzing zijn voor het al dan niet bestaan van een specifiek ont-
stekingsproces (door Br. ab.) in het genitaalapparaat van de stier.

Het histologisch onderzoek van de beide ontstoken vesiculae vertoonde
een uitgebreide necrose van de kliertubuli. Ten gevolge van een sterke
ccllige exsudatie in het interstitium en een rijke induratie van het bind-
weefsel ten koste van het parenchym trad een sterke obliteratie van de
klierlumina op, die in de regel dichtgeknepen waren.

De cellige exsudatie in de lumina was slechts gering. Vooral in de
rechter vesicula waren talrijke kleinere en grotere abscessen ontstaan,
waaruit na punctie veel etter vloeide.

Het histologisch onderzoek van de testikel en de verdere accessoria ver-
toonde geen afwijkingen.

Bij een stier A, die voor natuurlijke dekking gebruikt werd, werd een
eenzijdige vesiculitis veroorzaakt door Brucella abortus geconstateerd.
De resultaten van het onderzoek van het sperma worden vermeld.

Een uitgebreid onderzoek werd ingesteld omtrent het bevruchtend en
infecterend vermogen van het zaad van deze stier.

Uit een en ander bleek, dat het dier slechts korte tijd aan deze orchitis
geleden moest hebben, maar dat gedurende deze tijd het bevruchtings-
vermogen van het zaad verdwenen was. Van 13 in deze tijd gedekte koeien
werd er geen enkele drachtig, al deze koeien werden nadien door andere
stieren herdekt, 10 koeien werden na kortere of langere tijd drachtig.

Slechts één dezer 13 runderen had een bloedagglutinatietiter t.o.v.
Br. ab. Bang van 1 : 400, waarschijnlijk is dit dier door deze stier ge-
ïnfecteerd.

Bij stier A werd Br. abortus herhaaldelijk uit het sperma gekweekt en
post mortem uit de beide testes, de rechter ampulla, de linker epididymis,
het linker zaadblaasje en de prostaat. Het sperma bevatte zowel agglu-
tininen als amboceptoren en tropinen voor Br. In het peritesticulaire
transsudaat waren de antistoftiters veel hoger dan in het bloedserum.

Bij het histologisch onderzoek van de testikel van stier A bleek in de
rechter testikel het kiemepitheel sterk geatrophieerd te zijn ; de linker
vertoonde uitgebreide necro-purulente haarden en een flinke periorchitis.
De accessoria waren normaal.

De stier W. die uitsluitend voor K.I. was en werd gebruikt vertoonde
plotseling pus in het sperma tengevolge van een eenzijdige vesiculitis door
Brucella abortus B. infectie.

Gedurende dit lijden is het sperma 24 X uitgebreid morphologisch
onderzocht en herhaalde malen physiologisch en bacteriologisch. De
resultaten hiervan zijn vermeld.

Het sperma van stier W. bevatte meer specifieke antistoffen (agglu-
tininen, amboceptoren en tropinen) dan het bloedserum. De agglutinatie
titer wisselde bij verschillende achtereenvolgende sprongen waarschijnlijk
in verband met de verschillende samenstelling van het sperma. Br. abortus
werd telkens uit het sperma gekweekt en, — na de slachting — alleen uit
het rechter zaadblaasje. De drie bovengenoemde antistoffen waren alleen
in hoge concentraties aanwezig in het perssap van de beide zaadblaasjes.

Vermoedelijk is het aantonen van antistoffen voor Br. ab. in het sperma
een aanwijzing voor een evidente infectie van het geslachtsapparaat. De
hoge titers die men — in vergelijking met het bloed — in deze gevallen
vaak in het sperma of de aangetaste weefsels aantreft, pleiten mede voor
de wenselijkheid om het onderzoek van sperma op specifieke antistoffen
niet te verwaarlozen.

Het histologisch onderzoek van de vesiculae van stier W. vertoonde
een sterke necrose met talrijke abscessen en een uitgebreide cellige exsu-
datie voornamelijk in het interstitium, terwijl in het klierlumen weinig
exsudaat te vinden was. De andere accessoria en de testikels waren normaal.

In a bull A, used for natural breeding, a unilateral vesiculitis caused by Brucella
abortus, was noted. The results of the examination of the sperm are described. An
extensive study was made of the fertilising and infecting powers of the semen of this
bull. It was evident that the animal had suffered from this orchitis only a short time,
but that during this time the fertilising power of the sperm had disappeared. No one
of 13 cows served by this bull during this time became pregnant. All these cows were
later served by other bulls, and 10 became pregnant after varying periods of time. Only
one of these 13 cows had an agglutination titer of 1 : 400 for Brucella abortus Bang.
This animal had probably been infected by the bull.

Brucella abortus was repeatedly isolated from the sperm of bull A and was found
post mortem in both testicles, the right ampulla, the left epididymis, the left seminal
vesicle and the prostate. The sperm contained agglutinins, amboceptors and tropins
for Brucella. The antibody titers were much higher in the pcritesticular transsudate
than in the bloodserum.

Histological examination of the testicles showed that the germinal epithelium of the
right testicle was extremely atrophied. The left testicle had extensive necro-purulent
foci, and a sizable periorchitis. The accessory glands were normal.

Bull W. was used only for artificial insemination. He suddenly discharged pus with
the sperm, due to a unilateral vesiculitis, caused by a Brucella abortus infection.

During the illness the sperm was examined morphologically 24 times and repeatedly
physiologically and bacteriologically. The results are given.

The sperm of bull W. contained more specific antibodies than the bloodserum. The
agglutination titer changed with various consecutive copulatory acts, probably in
connection with the varying composition of the sperm. Brucella abortus was repeatedly
isolated from the sperm and, after slaughtering, from the right seminal vesicle. The three
above mentioned antibodies were only present in high concentrations in the press
juice of both seminal vesicles.

Probably the presence of antibodies for Brucella abortus in the sperm is a definite
indication of an infection of the genitals. The high titers found in the sperm or in the
affected tissues, in comparison with the blood titers, also urge the desirability of eximi-
ining the sperm for specific antibodies.

Histological examination of the vesicles of bull W. showed a strong necrosis vitlh
numerous abscesses and an extensive cellular exudate, especially in the interstitiimu
While but little exudate was found in the lumen of the gland. The other accesiory
glands and the testicles were normal.

Chez un taureau A., qui était utilisé à la monte naturelle une vésiculite unilatérale
causée par Brucella abortus, fut constatée. Les résultats de l\'examen du sperme sont
mentionnés. La faculté fécondante et infectante du sperme de ce taureau a été soumise
à un examen détaillé. On constata alors que cette bête devait avoir souffert depuis peu
de temps seulement de cette orchite, mais que pendant ce temps-là la faculté fécondante
du sperme avait disparu. Des 13 vaches qui avaient été saillies pendant ce temps, aucune
ne devenait gravide. Toutes ces vaches étaient saillies plus tard par d\'autres taureaux,
dix vaches devinrent gravides après plus ou moins de temps. Ce ne fut qu\'une seule
de ces 13 vaches qui avait un titre d\'agglutination sanguine à l\'égard de Brucella abortus
de 1 : 400; probablement cette bête avait été infectée par ce taureau. Chez le taureau
A. Brucella abortus était cultivé à plusieurs reprises du sperme et post mortem des deux
testicules, de l\'ampulla droite, de l\'épididymis gauche, de la vésicule séminale gauche
et de la prostate. Le sperme contenait des agglutinines aussi bien que des amboceptores
et des tropines, pour Brucella abortus. Dans le transsudate péritcsticulaire les titres des
anticorps étaient beaucoup plus hauts que dans le sérum sanguin. Pendant l\'examen
histologique des testicules du taureau A. il fut constaté que dans le testicule droit l\'épithé-
lium germinatif était fort atrophié. Le testicule gauche montrait de vastes foyers nécro-
purulents et une forte périorchite. Les accessoires étaient normaux.

Le taureau W. qui servait uniquement à l\'insémination artificielle montrait tout à
coup du pus dans le sperme par suite d\'une vésiculite unilatérale causée par une infection
de Brucella abortus.

Pendant cette maladie le sperme a été soumis 24 fois à un examen détaillé morpholo-
gique et à plusieurs reprises à un examen physiologique et bactériologique. Les résultats
de cet examen sont mentionnés.

Le sperme du taureau W. contenait plus d\'anticorps spécifiques (agglutinines, ambo-
ceptores et tropines) que le sérum du sang. Le titre d\'agglutination changeait par
différents sauts successifs, probablement par suite de la composition différente du sperme.
Brucella abortus était cultivé chaque fois du sperme et, après l\'abatage, seulement
de la vésicule séminale droite. Les trois anticorps susmentionnés se trouvaient seulement
fort concentrés dans l\'humeur pressée des deux vésicules séminales.

Probablement le fait qu\'on peut déceler des anticorps pour Brucella abortus dans le
sperme est un indice d\'une infection évidente de l\'organe de la génération. Les hauts titres
— hauts comparés au titre du sang — que l\'on trouve souvent dans ces cas-là dans le
sperme ou les tissus atteints, montrent aussi la nécessité de ne pas négliger l\'examen du
sperme en ce qui concerne les anticorps spécifiques. L\'examen histologique des vésicules
du taureau W. montrait une forte nécrose avec des abcès nombreux et une vaste exsu-
dation cellulaire surtout dans l\'interstitium, tandis que l\'on trouvait peu d\'exsudate
dans le lumen de la glande. Les autres accessoires et les testicles étaient normaux.

Bei einem Bullen A., der für natürliche Deckung gebraucht wurde, wurde eine ein-
seitige Vesiculitis verursacht durch Brucella abortus festgestellt. Die Ergebnisse der
Sperma-Untersuchungen werden mitgeteilt. Eine ausführliche Untersuchung wurde
angestellt über das Befruchtungs- und Infizierungsvermögen des Samens dieses Bullen.
Es stellte sich heraus, dass der Bulle nur seit kurzer Zeit an dieser Orchitis gelitten
haben sollte, dass aber während dieser Zeit das Befruchtingsvermögen des Samens
verschwunden war. Keine der 13 in dieser Zeit gedeckten Kühe wurde trächtig. Diese
Kühe wurden nachher alle von anderen Bullen gedeckt, 10 Kühe wurden nach längerer
oder kürzerer Zeit trächtig. Nur eine dieser 13 Kühe hatte einen Blutagglutinationstiter
für Br. ab. Bang von 1 : 400. Wahrscheinlich ist diese Kuh vom Bullen A. infiziert
worden. Aus dem Samen des Bullen A. wurde öfters Br. abortus gezüchtet; post mortem
gleichfalls aus den beiden Testes, der rechten Ampulla, der linken Epididymis, dem
linken Samenbläschen und der Prostata. Der Samen enthielt sowohl Agglutininen wie
Amboceptoren und Tropinen für Br. Im pcritesticulären Transsudat waren die Anti-
körpertiter viel höher als in dem Blutserum.

Bei der histologischen Untersuchung der Hoden des Bullen A. stellte sich heraus,
dasz im rechten Hoden das Keimepithel eine starke Atrophie zeigte; der rechte Hoden
zeigte ausgedehnte nekrotisch-eitrige Herde und eine bedeutende Periorchitis. Die
akzessorischen Geschlechtsdrüsen waren normal.

Der Bulle W., der ausschliesslich für künstliche Insemination bestimmt war und
dafür gebraucht wurde, hatte plötzlich Eiter in Samen infolge einer einseitigen Vesiculitis
entstanden durch Brucella abortus Infektion. Während dieses Leidens ist der Samen
24 X ausführlich morphologisch untersucht worden und öfters physiologisch und
bakteriologisch.

Die Ergebnisse werden mitgeteilt. Der Samen des Bullen W. enthielt mehr spezifische
Antikörper (Agglutininen, Amboceptoren und Tropinen) als das Blutserum. Der
Agglutinationstiter wechselte bei unterschiedenen auf einander folgenden Sprüngen,
wahrscheinlich im Zusammenhang mit der unterschiedenen Zusammensetzung des
Samens.

Br. abortus wurde jedesmal aus dem Samen gezüchtet und nach dem Schlachten
nur aus dem rechten Samenbläschen. Die drei obengenannten Antikörper befanden
sich nur in hohen Konzentrationen im Pressesaft der beiden Samenbläschen. Vermutlich
deutet das Vorkommen von Antikörper für Br. ab. im Samen hin auf einer evidenten
Infektion der Geschlechtsorgane. Die hohen Titer welche man — im Vergleich mit dem
Blut — in diesen Fällen oft im Samen oder in den angegriffenen Geweben findet, beweisen
ebenso dass es wünschenswert ist die Prüfung des Samens auf spezifische Antikörper
nicht zu vernachlässigen.

Bei der histologischen Untersuchung der Vesiculae des Bullen W. zeigte sich eine
starke Nekrose mit zahlreichen Abscessen und eine ausgedehnte Exsudation von
Zellen hauptsächlich im Interstitium; im Drüsenlumen befand sich dagegen nur wenig
Exsudat. Die anderen akzessorischen Geschlechtsdrüsen und die Testes waren normal.

In het voorjaar van 1948 werd door Collega Hupkes te Gouda onze
aandacht gevestigd op een bedrijf, waar verscheidene runderen „afwij-
kingen aan de kop" zouden vertonen.

Bij nader onderzoek bleek het volgende. In het voorjaar van 1947 had
de eigenaar een koe gekocht. Aanvankelijk gaf dit dier geen aanleiding tot
klachten, doch in de loop van de zomer was tussen de beide onderkaak-
takken een weke zwelling ontstaan, welke allengs was toegenomen en in
het najaar harder en dikker was geworden. Tijdens de stalperiode was
door de inmiddels te hulp geroepen praktizerende collega, op het ver-
moeden van het bestaan van actinomycose, een jood-kalium therapie
ingesteld, echter met weinig resultaat.

Het ziekteverloop kreeg integendeel een min of meer alarmerend
karakter, toen bleek, dat binnen enkele maanden van de 11 in de stal
aanwezige koeien, successievelijk nog 4 runderen door de ziekte werden
aangetast. Al deze dieren vertoonden, evenals bij het eerst geconstateerde
ziektegeval, min of meer harde knobbelige zwellingen, welke vooral gelegen
waren in de keelgang en zich soms in harde strengen langs de kaaktakken
voortzetten. Op sommige plaatsen was de zwelling fluctuerend, voelde
warm aan en bleek bij betasting pijnlijk. Bij enkele dieren waren ter
plaatse ulceraties ontstaan. De omvang van de zwellingen varieerde van
vuist- tot manshoofdgrootte.

Ondanks deze afwijkingen is de mogelijkheid tot voedselopname nor-
maal aanwezig. Er is geen abnormale speekselvloed. Bij inspectie der
mondholte worden geen afwijkingen geconstateerd.

Ter nader onderzoek van de aard der afwijkingen wordt bij de ver-
schillende patiënten de huid geincideerd en een gedeelte van het onder-
liggende abnormale weefsel weggenomen.

Een weinig verweekt materiaal, dat aan enkele weefselstukjes kleeft,
wordt op een voorwerpglas verzameld en ingebed in een druppel glycerine
en onder dekglas microscopisch onderzocht. In dit materiaal bevinden
zich de voor actinomycose typische rozetvormige lichaampjes.

Enting van dit materiaal op serumagar in C0₂ atmosfeer levert na
enkele dagen groei op van enkele koloniën, welke aanvankelijk helder,
later meer ondoorschijnend worden en een diameter van enkele mm
bezitten. Deze koloniën blijken te bestaan uit kortere en langere Gram-
negatieve staafjes, die ook na overenting in bouillon geen actieve beweeg-
lijkheid vertonen. Groei in serumbouillon vindt plaats onder vorming
van een granulair bodembezinksel, terwijl de bouillon slechts weinig
troebel wordt. Bij overenting wordt de groei echter meer diffuus. Binnen
enkele dagen wordt zuur doch geen gas gevormd uit glucose, maltose,
saccharose en manniet. Lakmoesmelk blijft onveranderd.

Deze eigenschappen komen overeen met die, welke worden opgegeven
voor Actinobacillus lignieresi, welke bacterie als de verwekker geldt van
de „actinomycose der zachte weefseldelen" bij het rund.

Het histologisch onderzoek van de weggenomen weefselstukjes brengt
een chronisch purulente ontsteking aan het licht. In de ontstoken gebieden
bevinden zich de voor actinomycose typische straalvormige lichaampjes.

Het boven beschreven geval van actinobacillose trekt in meer dan één
opzicht de aandacht.

De actinobacillose is in ons land bekend als een sporadisch voorkomende
ziekte. Zelden zal men meer dan i of 2 runderen op een bedrijf door de
ziekte aangetast vinden. Van gevallen, waar van de 11 aanwezige runderen
er 5 tegelijkertijd aan de ziekte leden, hoorden wij in ons land nooit. Toch
is een enzoötisch heersen der ziekte elders wel bekend. De Argentijnse
onderzoekers Lionieres en Spitz b.v., de onderzoekers die voor het eerst
de actinobacillus als de oorzaak van de „actinomycose der weke weefsel-
delen" aanwezen, hebben ook hier de aandacht op gevestigd.

Dit voor Europa in het algemeen ongewone karakter der ziekte is mede
de oorzaak geweest, dat hun bacteriologische resultaten aanvankelijk ook
weinig aux serieus werden genomen.

De redenen van een zodanig verschillende uitbreiding der Actino-
bacillus-infecties zijn volmaakt onbekend. Het is echter niet onwaar-
schijnlijk, dat, behalve de kansen van infectie, die in het ene gebied wel
groter zullen zijn dan in het andere, ook de gevoeligheid der individuen
hierbij een doorslaggevende rol speelt.

In het betreffende geval viel het op, dat slechts de dieren van 2—4 jaar
door de ziekte waren aangetast. De 5 aanwezige oudere dieren vertoonden
generlei verschijnselen, hoewel de omstandigheden, die tot een infectie
zouden kunnen leiden, voor alle dieren, ogenschijnlijk steeds dezelfde
waren geweest. Agglutinaties van het bloedserum der verschillende dieren
tegenover een antigeen, bereid van de geïsoleerde actinobacillusstam,
verschaften op dit punt geen beter inzicht. Bij de aangetaste, zowel als de
normale dieren, schommelde de serumtiter tussen 1 : 20—1 : 80.

Een ander punt, waarover men bij het tot stand komen deze4 ziekte
vaak in het onzekere verkeert, is de wijze van haar ontstaan. In de meeste
gevallen treft men de afwijkingen vooral aan in de buurt van de digestie-
tractus. Men stelt zich dan ook gaarne voor, dat de actinobacillus per os
wordt opgenomen en tengevolge van een plaatselijk defect een infectie
tot stand kan brengen, welke zich, zoals bekend, gaarne lymphogeen
verspreidt. In dit geval zou dat dus betekenen, dat de microorganismen
via een slijmvliesdefect in de mond-keelholte zijn binnengedrongen, waarna
zich vermoedelijk via de lymphbanen een locale haard in de regionaire
lymphklieren en omgeving had ontwikkeld.

Hoewel van de aanwezigheid van slijmvliesdefe ctenin de mondholte,
tijdens het onderzoek, geen aanwijzingen verkregen werden, schijnt een
mogelijkheid voor een dergelijke verklaring aanwezig in de uitspraak
van de eigenaar, dat hij gedurende lange tijd stekelig hooi had gevoederd.

Een punt, dat ons in dit ziektegeval naast de bijzondere uitbreiding
in de koppel trof, was het atypisch verloop der ziekte, want hoewel enkele
dieren aanvankelijk in het geheel niet op de K.J. therapie hadden gere-
ageerd, verdwenen de afwijkingen na enkele mafianden vrij plotseling en

nagenoeg gelijktijdig bij de behandelde en niet-behandelde dieren, zonder
een spoor achter te laten.

Door de Gezondheidsdienst in de Provincie Noord-Holland werden wij
in de gelegenheid gesteld een onderzoek te verrichten op een bedrijf, waar
de verschillende runderen verschijnselen van een colpitis vertoonden
in voor ons ongekende omvang en vorm.

Tijdens het onderzoek bevinden zich 17 runderen op stal. Deze werden
in de maanden Juni, Juli en Augustus gedekt en zijn nu (December) alle
op twee na drachtig. Zes dagen geleden viel het de eigenaar op, dat vele
dieren onrustig werden, hetgeen zich o.a. uitte in een onregelmatig liggen
en opstaan. Sommige dieren namen een houding aan, alsof ze wilden
urineren, hetgeen echter meestal niet geschiedde. Urineerde echter een
dier toch, dan ging dit meestal met pijn gepaard, zoals bleek uit het heen
en weer dribbelen en het laag heen en weer schudden van de kop. Het
lozen der urine gaf overigens geen afwijkend beeld.

Bij nader onderzoek blijken de vulvalippen oedemateus gezwollen.
Aanraking is pijnlijk. Het slijmvlies is genecrotiseerd, voornamelijk rondom
de clitoris. In de omgeving zijn sugilaties en petechiën in ruime mate
aanwezig. Het geheel is bedekt met taaie pus. Het inbrengen van een
speculum gaat met pijn gepaard. Het ontstoken gebied strekt zich in geen
geval uit tot het gebied craniaal van het orificium urethrae. Cervix en
vagina vertonen dan ook geen afwijkingen.

14 van de 17 aanwezige koeien vertonen deze afwijkingen in meer of
mindere mate. De drie niet zieke dieren behoren tot de oudst aanwezige.

Van verschillende runderen wordt met behulp van steriele opzuigbuizen
secretum verzameld. Een Gram-kleuring van dit materiaal toont vele
streptococcen, welke vaak in leucocyten gelegen zijn.

Onmiddellijk na aankomst bij de Rijksseruminrichting wordt een
weinig materiaal in het vestibulum van een koe ingewreven. Na twee
dagen is het slijmvlies ter plaatse iets rood geworden en zijn verscheidene
follikels sterk gezwollen. In de loop van de volgende dagen verergert deze
toestand, zodat na 6—8 dagen hetzelfde beeld is ontstaan, als op de boer-
derij werd opgemerkt.

Inmiddels zijn ook, zowel van het oorspronkelijke materiaal als van
dat der proefkoe, cultures aangelegd op bloedagar. Deze voederingsbodems
leveren alle vrijwel een reincultuur van streptococcen.

Deze streptococcen vertonen op de bloedagarplaat een geringe doch
duidelijke haemolyse. Groei bij 10 en 45⁰ C., 6,5 % NaCl en Ph 9,6 vindt
niet plaats. Wel echter in voedingsbodems met 2 % NaCl. Zuur wordt
gevormd uit glucose, lactose, trehalose, raffinose, inuline en manniet. De
coccen weerstaan verder een temperatuur van 6o° C. gedurende 30 minuten
niet.

Deze streptococcen moeten volgens Bergey gerekend worden te behoren
tot de pyogene streptococcen. Het valt echter op, dat de haemolytische
eigenschappen van de betreffende stam minder sterk uitgesproken zijn dan
gewoonlijk bij pyogene streptococcen het geval is.

Met een 24 uur oude serumbouilloncultuur dezer streptococcen wordt
het vestibulum van een koe en een merrie geïnfecteerd, door middel van
een steriele wattenprop ingewreven.

In de loop van de volgende dagen worden geen veranderingen op het
schedeslijmvlies van de merrie waargenomen, wel echter op dat van de
koe, waar de vestibulitis zich vrijwel in dezelfde omvang en intensiteit
ontwikkelt als in het geval, waarbij het exsudaat van een ziek dier werd
ingewreven.

Het is nog niet zo lang geleden, dat de rol van de colpitis bij de steriliteit
en abortus een belangrijk punt van discussie was ; vooral de z.g. colpitis
granulosa heeft zich in dit opzicht in een grote belangstelling mogen ver-
heugen. Langzamerhand is men echter overtuigd geraakt, dat colpitiden
in dit opzicht in het algemeen geen belangrijke betekenis toekomen.

Ook in dit geval interfereerde de colpitis niet met de drachtigheid. In
de loop van enkele weken gingen de ernstige ontstekingsverschijnselen
terug en genazen de dieren, ook die, welke niet behandeld waren, zonder
enig letsel achter te laten.

Het ontstaan van de colpitis moet vaak in verband gebracht worden
met de dekking. Deze infectieomodus is in dit geval echter uitgesloten.\'
De meeste runderen op dit bedrijf waren al maanden lang drachtig en
hadden generlei abnormale verschijnselen te zien gegeven in aansluiting
met de dekking. Bovendien waren geen ziekteverschijnselen bij de koeien
op andere bedrijven waargenomen, welke door dezelfde stier waren gedekt.
Enige dagen, voordat de dieren afwijkingen vertoonden, had de eigenaar
zijn koeien geschoren en gepoetst. Mogelijk zal aan de manipulaties bij
deze behandeling aetiologische betekenis moeten worden toegekend.

In 1938 ontdekte Jayle in het bloed van de mens een eiwit, dat hoofd-
zakelijk voorkomt tijdens infectieuse processen en waarvan de concentratie
in het plasma een aanwijzing is voor de activiteit van het ziekteproces.
Dit eiwit door hem haptoglobine genoemd, kan door middel van een
zeer specifieke reactie aangetoond en quantitatief bepaald worden. Het
kan zich n.1. met haemoglobine verbinden tot een complex, dat de eigen-
schappen van een peroxydase heeft .Dit complex kan dus uit een peroxyde
(i.c. C2H5OOH) zuurstof overdragen op een substraat zoals b.v. KJ.
Er wordt dan vrij jodium gevormd, dat gemakkelijk door titratie bepaald
kan worden. De onder bepaalde standaard-omstandigheden hoeveelheid
vrijgekomen jodium is dan een maat voor de in het onderzochte plasma
aanwezige hoeveelheid haptoglobine, welke wordt uitgedrukt in de zoge-
naamde haptoglobine-index (Hi). Voor bijzonderheden omtrent deze
bepaling raadplege men het desbetreffende artikel van Jayle.

Nadat het organisme de infectie te boven is gekomen, verdwijnt het
haptoglobine, dat volgens Jayle de rol speelt van transportmiddel van
toxische producten in het bloed naar het R.E.S., weer grotendeels uit het
bloed. Normale zuigelingen hebben een Hi : o. Bij normale volwassenen
varieert Hi tussen o en 1. Waarden boven 1,5 zijn een zekere aanwijzing
voor het bestaan van een infectieus proces. In ernstige gevallen kan de
Hi tot 8 a 9 stijgen.

Hoewel de vorming van haptoglobine in het bloed niet specifiek is voor
een bepaalde ziekte, heeft men in Frankrijk de Hi. toch in verschillende
sanatoria reeds met succes ingevoerd als criterium bij het ontslag van
t.b.c. patiënten uit het sanatorium, daar men hier, de ziektegeschiedenis
kennende, andere infecties kan uitsluiten. De Hi. geeft n.1. een betrouw-
.baarder indruk van de activiteit van een tuberculeus proces dan de be-
zinkingssnelheid.

Jayle en zijn medewerkers nu hebben reeds aangetoond, dat hapto-
globine ook bij paarden en honden voorkomt. Zelf hebben wij het ook bij
het schaap en het rund gevonden, zodat het waarschijnlijk wel bij alle
zoogdieren verwacht mag worden. Indien bij het rund nu, evenals bij de
mens, haptoglobine gevormd zou worden in concentraties evenredig met
de uitgebreidheid van de tuberculose, zou hiermede wellicht een waardevol
hulpmiddel gevonden zijn voor de diagnose bij de tuberculosebestrijding
onder het rundvee. Dit zou te meer van belang zijn, waar in ons land
allerwege nog het systeem Ostertag wordt toegepast, waarbij is gebleken,
dat in het merendeel der gevallen sputum vangen en clinisch onderzoek
nooit tot resultaten zal leiden. Helaas is uit de voorlopige proeven ge-
bleken, dat de Hi. bij tuberculose van het rund niet verhoogd is, zodat de
Hi. als diagnosticum hier waardeloos is. Of dit verklaard moet worden
uit verschil in eigenschappen van de bovine tuberkelbacil vergeleken met

de humane, ofwel hiermede, dat het organisme van de koe anders reageert
dan het menselijk organisme op besmetting met de tuberkelbacil, moet
voorlopig in het midden blijven.

Al is dan het doel, dat wij aanvankelijk voor ogen hadden niet ver-
wezenlijkt, het lijkt toch belangwekkend genoeg onze resultaten kort mede
te delen. Voor vergaande conclusies is het aantal onderzochte dieren
(ca. ioo) nog te klein. De Hi. voor het normale rund is vrij laag en varieert
van o tot 0.5. Deze waarden werden gevonden bij 32 koeien uit één stal,
alle reactiedieren, maar overigens gezond. Vier volkomen normale dieren,
met negatieve tuberculinereactie, hadden Hi. 0,10; 0.10 ; 0,10; 0.43.

Bij tuberculeuze dieren vonden wij het volgende : drie openlijders
hadden een Hi. : o.

lympheklieren. Andere ziekten : mastitis. Goedgekeurd.
6214. Longen doorzaaid. Trachea, borstvlies, lever. Retropharyngeale,
bronchiale, mediastinale, mesenteriale lymphe klieren. Afgekeurd.
6220. Enkele haarden in longen, trachea, borstvlies, lever. Retropharyn-
geale, bronchiale, mediastinale lympheklieren. Andere ziekten :
metritis. Voorwaardelijk goedgekeurd.

Twee runderen met clinisch duidelijk te constateren tuberculose (positief
sputum, longafwijkingen, hoesten, slechte voedingstoestand) Hi. : o.
Bij een rund met miliair tuberculose van de longen was eveneens Hi. : o.
Bij verschillende ziekten kan echter ook bij het rund de Hi. stijgen.
Dieren met traumatische gastritis gaven de volgende waarden :

1,48 ; 1,85 ; 1,15 ; 3>5 ; ¹,33 ; \'>²⁸ ; 2,15 ; 0,22 ; 0,33 ; 0,62 ; 1,1 ; 1,3.
Gebleken is dat de lage waarden van 0,22 en 0,33 gelden voor dieren,
waar de ziekte in het beginstadium was.
Multipele abscessen : 2,18 ; 1,43 ; 1,37.
Peritonites met longabsces : 2,18.
Enteritis : 0,82 ; 1,95.
metritis : 0,60.
pneumonie : 0,60.
streptococcen mastitis: 1,03; 2,40.
gonitis: 3,5.

Bij melkziekte werden meestal normale waarden gevonden : 0,0 ; 0,0 ;
o, 15 ; 0,2 ; o, 12 ; 0,20 ; 0,05 ; 2,6. Bij deze laatste koe zal waarschijnlijk
wel een ontstekingsproces bestaan hebben.

Dat, evenals bij de mens, het haptoglo£>ine gehalte stijgt als reactie op
een ontstekingsproces, bleek duidelijk bij de volgende patiënt :

19/3 Hi. 0,15 onderzocht: P 104, T 40, A 40. Buikspanning sterk ver-
hoogd, hard ingedroogde faeces. Schoftdruk -|—|—)-. Percussie
netmaagstreek -|—h • Metaal-detector : uitslag 8ste en 9de rib
tot boven ellebooglijn.

Hoewel alles wees in de richting van gastritis traumatica en de eigenaar
zeer aandrong op een operatie, werd in verband met de lage Hi. nog even
afgewacht.

22/3 Hi. 1,90. Koe geopereerd. Uit de voorwand van de netmaag werd
een 4 cm lange spijker verwijderd, die het diaphragma had aange-
prikt. Locale verkleving met het diaphragma werd vastgesteld. Het
post-operatieve verloop werd gekenmerkt door een langzaam herstel.
Er trad een aanzienlijke necrose van de operatie-wond op.

Dat het haptoglobine bij genezing langzamerhand uit het bloed ver-
dwijnt, bleek ook bij een rund met gonitis (Hi. 3,50), waar na 3 weken
de Hi. tot 1,25 was gedaald.

Een systematisch onderzoek aan een uitgebreid materiaal zal moeten
uitmaken of de bepaling van de Hi. ook voor de veterinaire praktijk van
betekenis kan zijn, zowel als hulpmiddel bij de diagnose als bij de prognose.

Volgens onderzoekingen van Jayle zou de haptoglobine index bij de
mens een objectieve maatstaf vormen voor de aard van tuberculeuze
processen.

Bij het rund vonden wij ook bij zeer uitgebreide, floride processen geen
verhoogd haptoglobine gehalte in het bloed.

Overigens constateerden wij bij het rund een duidelijke paralleliteit
met de verschijnselen bij de mens. Bij beiden een stijging van het hapto-
globine tijdens een infectieus of ontstekings proces, en een daling bij
genezing.

From investigations by Jayle, it would appear that the haptoglobin index in man
forms an objective standard in tubercular processes.

In the cow we did not find, not even in the case of very extensive, florid processes,
a higher percentage of haptoglobin in the blood. We further observed in the cow a dist-
inct parallelity with the symptoms in man. In both an increase of haptoglobin in the
course of an infectious or inflammatory process, and a decrease in case of cure.

M. F. Jayle: Bull. Soc. Chimic. Biol. 38 (1946); uitvoerig gerefereerd door een
van ons in Ned. T. v. Gen. 1949 (ter perse).

Op bladz. 318 van deze jaargang heeft het Instituut een berichtje laten plaatsen dat
wij hieronder nog eenmaal laten volgen :

Het Instituut voor Infectieziekten ziet zich genoodzaakt — wil het zijn taak research-
werk te verrichten en onderwijs te geven goed vervullen — niet langer de gelegenheid
te geven tot het inzenden van materiaal voor onderzoek. Ook de beperkte personeels-
bezetting en het verlaagde budget van het Instituut laten het doen van routine-
onderzoek voor de practijk niet langer toe. Wij moeten daarom de collegae verzoeken,
ons, met ingang van heden, geen materiaal meer te zenden, waarvan men zelf
de diagnose zou hebben kunnen stellen.

Het instituut zal echter wel zeer gaarne bereid zijn bijzondere gevallen van
ziekten, van alle diersoorten, waarvan vermoed wordt, dat het infectieziekten betreft,
te onderzoeken ; bij voorkeur zal het Instituut dan inzendingen van levend materiaal
verwachten. Voorts is het Instituut in dergelijke gevallen bereid, zonder dat dit
voor de aanvrager kosten meebrengt, zoo noodig een onderzoek ter plaatse in te
stellen. In al deze gevallen wordt echter schriftelijk of telefonisch overleg vooraf ver-
langd.

Wij verzoeken onze collegae met nadruk zich aan het bovenstaande te willen
houden. Wij zouden het zoowel voor ons zelf als voor hen jammer vinden indien
ongevraagd ingezonden materiaal zonder onderzocht te zijn vernietigd
zou moeten worden.

Gezien de wenselijkheid tot het treffen van maatregelen ten aanzien van de toepassing
van sera- en entstoffen ten gebruike bij dieren, alsmede het bestuderen en uitwerken
van de daarmede verband houdende vraagstukken heeft de Minister van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening goedgevonden :

A. in te stellen een „Commissie inzake het bestuderen van verschillende vraagstukken
ten aanzien van sera en entstoffen ten gebruike bij dieren ;

1. lid, tevens voorzitter, Prof. Dr. Jac. Jansen, Hoogleraar aan de Universiteit te
Utrecht;

E. J. A. A. Quaedvlieg, Directeur van de Veeartscnijkundige Dienst te \'sGraven-
hage ;

H. Venema, adjunct-Directeur van de Veeartsenij kundige Dienst te \'s Graven-
hage ;

Ir. D. C. de Ridder te \'s Gravenhage, vertegenwoordiger voor de Stichting voor
de Landbouw ;

L. P. de Vries te \'s Gravenhage, vertegenwoordiger voor de Stichting voor de
Landbouw;

Dr J. M. Kramer te Voorburg, voorzitter van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde ;

Dr. H. S. Frenkel te Amsterdam, Directeur van het Staatsveeartsenijkundig
Onderzoekingsinstituut ;

G. M. van Waveren te Rotterdam, Directeur van de Rijksseruminrichting ;
Ir. H. Verschuyl te Noordwijk aan Zee, Rijksveeteeltconsulent in Algemene
Dienst, tevens plv. Hoofd van de Afdeling Veeteeltaangelegenheden van de
Directie van de Landbouw ;

Mr. J. E. van Leeuwen te \'s Gravenhage, Referendaris bij het Ministerie van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;

Op Maandag 24 October des namiddags om 4 uur hoopt Prof. Dr. F. C. Kraneveld
zijn ambt officieel te aanvaarden met het houden van zijn oratie in het groot-auditorium
van de Rijksuniversiteit te Utrecht, ter bijwoning waarvan alle belangstellenden worden
uitgenodigd.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironummer 511606 t.n.v. de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Huishoudelijk gedeelte van het programma van de a.s. Algemene Vergadering
is ditmaal minder omvangrijk en misschien ook minder belangrijk dan de twee voor-
afgaande jaren, toen o.a. het ontwerp Tuchtwet en het ontwerp voor de nieuwe Statuten
en het Huishoudelijk Reglement behandeld moesten worden.

In elk geval is het echter wel van belang, dat juist het „lichte programma" nog
meer gelegenheid geeft tot onderling contact en uitwisseling van gedachten, waardoor
vooral de noodzakelijke eenheid van onze Maatschappij bevorderd zal worden.

Het Hoofdbestuur wekt daarom de leden op zoveel mogelijk de a.s. Algemene Ver-
gadering te bezoeken.

Na afloop van het Huishoudelijk gedeelte, dus Vrijdagavond 28 October, bestaat
er gelegenheid om gemeenschappelijk of in „clubverband" te dineren in het Jaarbeurs-
restaurant.

Door een verbouwing is de beschikbare ruimte enigszins beperkt, maar de direcie
van het Jaarbeursrestaurant heeft toegezegd zoveel mogelijk plaatsen te zullen reser-
veren.

In dit verband is het gewenst, dat aan het secretariaat van de Maatschappij even
wordt opgegeven, als men wenst te dineren.

Na afloop van deze „officieuse maaltijd" worden de leden van de Maatschappij
ontvangen door de Diergeneeskundige studentenvereniging. Deze reünie zal gehouden
worden in de Philipszaal van het Jaarbeursgebouw. Hierbij zijn ook de dames van de
dierenartsen van harte welkom.

Het bestuur van de D.S.K. zal voor muziek zorgen en gezamenlijk zullen we kunnen
bijdragen aan een gezellige stemming.

Een programma voor deze reünie van dierenartsen en a.s. dierenartsen met hun
dames is niet samengesteld ; het gaat vooral om een genoegelijk samenzijn.

Het bestuur van de D.S.K. roept alle dierenartsen met hun dames een hartelijk welkom
toe.

Voor de dames van de dierenartsen bestaat eveneens gelegenheid, na afloop van de
middagvergadering deel te nemen aan het „borrel-uur" en de officieuze maaltijd.

Het komt nog steeds voor, dat dierenartsen rechtstreeks aan het secretariaat van de
Maatschappij assistentie aanvragen voor de a.s. tuberculose-bestrijdingscampagne.
Nogmaals wordt er op gewezen, dat deze aanvragen gericht moeten worden tot de
Directeuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten. In overleg met de besturen der
afdelingen der Maatschappij wordt door de Directeuren vastgesteld of een dierenarts in
aanmerking komt voor assistentie. Voor zover dit nog niet geregeld zou zijn, moeten de
dierenartsen zich dus rechtstreeks met de betrokken Directeuren van de Provinciale
Gezondheidsdiensten in verbinding stellen. De Directeuren ontvangen een lijst met
namen van de assistenten, die in hun werkgebied werkzaam zullen zijn en zorgen daarna
voor de verdeling onder de dierenartsen.

Het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft de volgende
collegae als lid aangenomen :

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande
mutaties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het
boekje steeds wordt vermeld.

A. A. Abrahamse te Emmeloord (N.O.P.) is verhuisd naar Koningin Julianastraat 7
(pag. 52).

S. W. J. van Dieten, voorheen Hilvarenbcek, thans Oerle, St. Jansstraat 57, Huize
„De Brembocht" ; tel. K 4905—230 ; dir. v. d. afd. K.I. van de Coöp. Zuivelver. ,,Dc
Kempen" G.A. (pag. 60).

R. A. P. H. Corbey 1937, nader adres in Canada, Gunton, Staat Manitoba, p/a
Mr. Donald Frazer (pag. 93).

H. Felix, voorheen Utrecht, thans Laren (Gld.), Hotel Eggink ; tel. 209 ; P (pag. 62).

J. H. G. Geurts te Venlo is verhuisd naar Picardie 3. Toevoegen sp. Za. 9- 12 en

Prof. Dr. F. C. Kraneveld, voorheen Rotterdam, thans Utrecht, p/a Nassaustraat 12 ;
tel. 22571 ; corres. adres Biltstraat 172 (pag. 72).

J. C. A. van der Maas, voorheen Schiedam, thans Alkmaar, Bergerweg 95 (dit adres
met ingang van 1 December a.s.) ; D. bet. prov. G. v. D. in Nd. Holland (pag. 74).

J. J. Melessen 1949, voorheen Amsterdam, thans Naaldwijk, Geestweg 10 ; tel.
K 1710—4401 ; gr. 542416; P. (pag. 75).

A. M. Naaktgeboren te Enschede verhuisd naar Markt 18 ; tel. 2081 (Kuiper)
(pag. 76).

G. W. Vaal te Baarle Nassau verhuisd naar Nieuwstraat A 30; tel. K 4157—277
(pag. 86).

Dr. J. G. C. van Vloten te Utrecht is thans tel. aangesloten onder no. K 3400—
18295.

Benoemd,tot Directeur bij de dienst der Rijkslandbouwproefstations ter standplaats
Hoorn A. M. Frens, tot dusver physioloog tevens afdelingschef bij genoemde dienst.
Deze benoeming wordt geacht te zijn ingegaan op 1 Januari 1949.

Prof. Dr. JAC. JANSEN, Dr. H. KUNST, Dr. C. A. VAN DORSSEN,
H. A. VAN DEN BERG (Instituut voor Infectieziekten);
W. J. ROEPKE (Gezondheidsdienst voor Pluimvee); en
Prof. J. H. TEN THIJE (Pathologisch Instituut).

Gedurende den laatsten tijd doet zich in ons land een ziekte onder
kippen voor, waarover wij thans een voorloopige mededeeling laten volgen.

Op 2 December 1948 werden aan het Instituut voor Infectieziekten
aangeboden 4 levende kippen, ras R.I.R. van het fokbedrijf A. Collega
Holsheimer te Apeldoorn, die deze hoenders inzond, verstrekte als anam-
nese, dat op genoemd bedrijf voortdurend ziekte en sterfte waren. De
dieren werden ten behoeve van het onderzoek gedood. De cadavers ver-
keerden in goeden voedingstoestand. Direct bij opening viel op, dat de
iets vergroote levers van alle 4 dieren doorzaaid waren met spelden-
knopgroote witte haardjes. Tevens werden waargenomen vergroote
bleeke nieren, een matig gezwollen milt en bij 1 dier tevens een adhaesieve
peritonitis en enteritis. In uitstrijkpreparaten werden geen microorganismen
waargenomen; de geënte voedingsbodems (serumagar, serumbouillon,
leverbouillon), geënt met bloed en materiaal van organen, bleven bacte-
riologisch steriel. In de darmtractus werden geen parasieten waargenomen.
Histologisch onderzoek aan het Pathologisch Instituut gaf een beeld dat
iets deed denken aan myeloide leucosis; hoewel het macroscopische sectie-
beeld ongewoon was, werd de mogelijkheid overwogen, dat deze afge-
maakte dieren beginstadia van een ziektebeeld vertoonden.

Hierna werd een overeenkomstig sectiebeeld door ons een enkele maal
waargenomen bij door den Keuringsdienst van Waren te Utrecht dood
aangevoerde dieren, waarbij geen anamnese verstrekt kon worden; het
ras hiervan is niet genoteerd.

Op 25 Augustus 1949 werd opnieuw onze aandacht gevraagd voor dit,
ons onbekende, ziektebeeld. Op het fokbedrijf B was, aldus luidde de anam-
nese, voortdurend sterfte onder de jonge hennen, die pas aan de leg waren.
Door den eigenaar waren 2 pas gestorven dieren meegebracht. Aangezien
de dieren eerst kort voor hun dood ziekteverschijnselen plachten te ver-
toonen, was het hem niet mogelijk geweest levende dieren mee te nemen.
Ter sectie kwamen 2 jonge hennen, ras R.I.R. in zeer goeden voedings-
toestand en volle productie.

De levers waren vergroot, gezwollen, geelachtig bruin tot grijsbruin van
kleur en doorzaaid met speldenknopgroote witte haardjes, terwijl tevens
enkele puntbloedingen in de lever werden aangetroffen. Verder werden
aan de cadavers geen afwijkingen gevonden. Guituren uit deze dieren
aangelegd bleven negatief. Er werden verschillende volwassen proefkippen
intramusculair met leversuspensie ingespoten.

Van dezen eigenaar ontvingen wij ook daarna nog verschillende malen
materiaal ter onderzoek.

Op 6 September 1949 meldde zich de vermeerderaar C, die in overleg
met collega Nieuwenhout te Barneveld de hulp van het Instituut inriep
voor een ziekte, die op zijn bedrijf heerschte. Hij was op de hoogte van de
ziekte bij B, van wien hij zijn kuikens had betrokken. Bij 2 dieren vonden
wij eigenaardige haardjes in de hartspier, die deden denken aan het
beeld van chronische morbus pullorum, welke bij histologisch onderzoek
bleken te zijn sterk verspreide ontstekingshaardjes met gering verval en
wat bloedrijkdom en groepen ontstekingscellen overal tusschen de spier-
vezels; uitgebreide myocarditis.

Enkele dagen later ontvingen wij van dezen pluimveehouder opnieuw
eenige dieren. Bij twee dieren troffen wij opnieuw de miliaire leverhaardjes
aan. Ook dit waren R.I.R.

Inmiddels was op het bedrijf van C ook een onderzoek ter plaatse inge-
steld door den Gezondheidsdienst voor Pluimvee. Naar aanleiding hiervan
en van meegenomen materiaal bleek, dat op dit bedrijf tevens een aan-
doening van de voorste luchtwegen voorkwam, die met de andere ziekte
waarschijnlijk in geen verband staat.

Inmiddels werd door den Gezondheidsdienst voor Pluimvee een geval
opgespoord bij D. Ook hier werden de tevoren beschreven leverafwijkingen
aangetroffen; het verloop van de ziekte kwam overeen met de vorige ge-
vallen. Ook hier betrof het jonge hennen, ras R.I.R.; deze waren echter
niet afkomstig van B.

Een volgend geval kwam te onzer kennis door collega Visser te Wou-
denberg; ook dit waren R.I.R. hennen, maar afkomstig van een anderen
fokker. Collega Visser had zelf de diagnose vogelcholera reeds uitgesloten
op grond van het niet kunnen vinden van Pasteurella in uitstrijkjes van het
hartebloed.

Voorts ontvingen wij van een stadspluimveehouder een jonge hen met
het typische sectiebeeld. Ook dit was een R.I.R. hen en wel afkomstig
van een broederij te Voorthuizen.

Verder ontvingen wij nog een R.I.R. hen van collega Voorderman te
Markelo met typische anamnese en positief sectiebeeld.

Een uitbraak waarvan wij, aangezien deze dicht in de buurt was, veel
materiaal konden verwerken, was die bij den vermeerderaar E. Ook hier
jonge hennen ras R.I.R. in goeden voedingstoestand, die peracuut stierven

Overzichtsbeeld van het microscopisch beeld der lever. Een zevental grotere en enkele
kleinere regressiehaardjes liggen verspreid door het leverweefsel. De grote opening
links is een lak der vena portae, omgeven door arterie- en galgangdoorsneden.

en waarbij het bekende beeld van de lever werd aangetroffen. Teneinde
een beeld te geven van de sterfte kunnen wij mededeelen dat op dit be-
drijf van 1600 dieren in een tijdsbestek van 5 weken 40 dieren stierven.

Opmerkelijk is, dat de uitbraken tot dusver steeds voorkwamen bij R.I.R.
Slechts éénmaal meenen wij in den laatsten tijd hetzelfde macroscopische
beeld waargenomen te hebben bij een witte leghornhen; geheel zeker
hiervan zijn wij echter niet. Uitvoerig bacterioscopisch en cultureel onder-
zoek is verricht bij 25 positieve cadavers met negatief resultaat. Er werd
geënt op of in serumagar, serumbouillon en leverbouillon, in 1 geval ook
op Huddleson agar. Met bloed werden agglutinaties verricht met antigeen
van Salmonella pullorum en van Brucella abortus" de reacties waren echter
negatief; van een enkel exemplaar werd door den arts Dekking van het
Laboratorium van de Gezondheidsleer te Amsterdam bloed op ornithosis
onderzocht (uitslag negatief).

Verder werden de volgende dierproeven genomen: in totaal werden
15 hennen N.H. BI., aan de eerste leg, besmet met een suspensie van zeer
versche, soms nog levenswarme levers, waarvan 9 intramusculair, 3 intra-
peritoneaal, 1 intraveneus en 2 per os. De laatsten werden tevens darmslijm
en gal ingegeven en daarna werden zij aan contact blootgesteld met een
open cadaver gedurende 2 dagen, waarbij geen voedsel en drank ver-
strekt werd. Van deze dieren stierven 2 reeds 4 en 6 dagen na de intra-
musculaire injectie. Deze dieren leden toevallig beide aan peritonitis;
verder werden geen afwijkingen waargenomen. Van één van deze dieren
werden opnieuw 2 kippen intramusculair besmet. Deze en de overige
besmette dieren hebben tot dusver nog geen ziekteverschijnselen vertoond.
Tevens werden met de leversuspensie van de zoojuist genoemde levers
met typische afwijkingen intramusculair besmet 10 N.H. BI. kuikens van
eenige weken oud. Ook deze dieren zijn tot dusver gezond gebleven.

(Voor de proeven werden N.H. BI. genomen omdat wij daarover alleen
maar te beschikken hadden, ondertusschen zijn R.I.R. kippen gekocht
waarmede verder geëxperimenteerd wordt.)

De meest klinische gevallen werden waargenomen door de Gezondheids-
dienst voor Pluimvee waarover het volgende vermeld kan worden:

Sinds eind Augustus van dit jaar is op verschillende pluimveebedrijven
in het centrum des lands een ziekte waargenomen onder jonge Rhode
Island Red-hennen, gepaard gaande met eenige sterfte, waarvan de oorzaak
niet direct kon worden aangegeven. Hoewel zich dit oorspronkelijk niet
ernstig liet aan zien, bleven de verliezen vrij regelmatig doorgaan en werden
verschillende nieuwe gevallen bekend. Momenteel is de ziekte nog slechts
op een beperkt aantal bedrijven aangetoond, maar het valt te verwachten
dat er meer gevallen van voorkomen, maar misschien minder ernstig of
nog niet als zodanig herkend.

De belangrijkste verschijnselen die hierbij werden waargenomen zijn:
regelmatig doorgaand enkele plotselinge sterfgevallen in een volkomen
normale en gezond aandoende koppel jonge leggende hennen, waarbij zo
nu en dan een of enkele suffe, lusteloze exemplaren worden opgemerkt
die wegkruipen in een hoek en na enkele uren sterven. Meest met cyano-
tische kam en lellen en wat dunne, slijmige, met veel urinezuur vermengde
(geel gekleurde) ontlasting.

te nemen, op andere waren bovendien wat algemeene klachten aanwezig
over de geheele koppel, n.1. wat lusteloosheid, gebrek aan eetlust, achter-
uitgang in conditie en kleur en daling van de productie.

In het algemeen bleef echter de productie toch nog op een redelijk peil
gehandhaafd en was ook de conditie der gestorven of zieke dieren niet
slecht te noemen.

Hoewel nog slechts een beperkt aantal gevallen bekend is en er nog
maar weinig gegevens ter beschikking staan, zijn er verder verschillende
bijzonderheden bij op te merken geweest, die het vermelden waard zijn:

1. De ziekte werd tot nu toe uitsluitend gevonden bij Rhode Island
Reds, er zijn nog geen gevallen bekend bij andere rassen. Het lijkt echter
niet onwaarschijnlijk dat deze er eveneens door kunnen worden aangetast.

2. De aangetaste dieren bleken bovendien grotendeels van nauw
verwante herkomst te zijn, zodat rekening moet worden gehouden met de
mogelijkheid dat erfelijke factoren het optreden der ziekte beïnvloeden,
öf dat er een bepaalde infectie bron aanwezig is geweest.

Het beschikbare feitenmateriaal is nog niet groot genoeg om hierover
reeds een uitspraak te kunnen geven.

3. Uitsluitend jonge hennen werden aangetast (broed \'49), terwijl de
oudere dieren op hetzelfde bedrijf geen afwijkingen vertoonden.

4. Alle slachtoffers waren in productie of tot voor kort in productie
geweest; bij sommige gestorven dieren bevond zich nog een ei in de eileider.

Onder de niet-leggende jonge hennen, van dezelfde afkomst, op het-
zelfde bedrijf, onder overigens gelijke omstandigheden, kwam geen af-
wijking, ziekte of sterfte voor.

5. Alle tot nu toe bekende gevallen kwamen voor op zgn. vermeer-
deringsbedrijven, waar de verzorging, voeding en huisvesting redelijk tot
goed was, terwijl de dieren een ruime uitloop hadden. Sommige met
goede grasmat, andere volkomen kaalgevreten. Deze bedrijven waren ge-
legen op de Veluwe en aan de Oostgrens van de provincie Utrecht op
zandgrond.

6. Het voeder werd van verschillende leveranciers betrokken en ver-
andering hiervan had geen invloed op het verloop der ziekte, zodat geen
verdere aanleiding is gezien hierin de oorzaak te zoeken.

7. Sommige van de betrokken pluimveehouders deelden mee ook andere
jaren dezelfde moeilijkheden te hebben gehad; bij één zou dit nu reeds
voor de derde achtereenvolgende maal het geval zijn. Het materiaal was
daarbij steeds van dezelfde herkomst geweest.

Ook toen waren regelmatig enkele plotselinge sterfgevallen voorge-
komen gedurende de gehele herfst tot het begin van de winter. Met het
intreden van de vorst was dit vanzelf opgehouden.

8. De behandeling is voorloopig gezocht in ontsmetting van het drink-
water gedurende langere tijd; hierover zijn echter nog niet voldoende
gegevens bekend om het resultaat mee te kunnen deelen.

De enkele waarnemingen ter plaatse verricht door het Instituut voor
Infectieziekten kwamen met het bovenstaande geheel overeen. Op één
bedrijf meenden wij toch wel van nogal belangrijke sterfte te mogen spreken,
op dit bedrijf waren van 540 dieren 80 gestorven.

Deze ziekte zal men niet licht met een ander lijden verwarren, men
zou weliswaar aan vogelcholera en intoxicatie kunnen denken doch vogel-
cholera is bij een vakkundig onderzoek onmiddellijk uit te sluiten, terwijl
vergiftiging zich meestal meer gelijktijdig voordoet.

Toen gebleken was, met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid,
dat het hier geen bacterieele infectieziekte betrof, werd gedacht aan een
virusinfectie. Voor dit doel werd materiaal op bebroede kippeneieren ge-
ent; tevens werd materiaal naar het Patholooganatomisch Instituut ge-
zonden. (Volledigheidshalve zij nog vermeld dat het onderzoek op pro-
tozoa, verricht door Prof. Kraneveld en collega Keidel, een onderzoek
waarvoor wij hun dank zeggen, „geheel negatief verliep).

Toen de eerste levers van de kippen aan ons voor een nader onder-
zoek werden doorgezonden, werd ons in verband met het steriel blijven
der aangelegde cultures de vraag voorgelegd of uit te maken was dat hier
nochtans aan een infectieziekte dan wel aan een andere oorzaak der
sterfte bijv. aan voedingsfouten moest worden gedacht.

Bij nauwkeurig toezien zag men met het bloote oog de vrij gelijkmatig door
de heele lever heen uitgezaaide witte haardjes, de grootere soms wat
onregelmatig van bouw, de kleinste als juist zichtbare witte puntjes. Een
dergelijk doorzaaid zijn van de lever met kleine haardjes hoeft op zichzelf
beschouwd nog niet steeds op een ziekteoorzaak van microbiologische
aard, hetzij bactericn dan wel een virus, te wijzen. Het komt ook voor bij
enkele chemische vergiftigingen. Bij microscopisch onderzoek bleken de
haardjes scherp omschreven te zijn en een meer of minder ver verval,
tot totale necrose toe, van leverweefsel te vertonen. Daarnaast was, waar-
schijnlijk in een meer gevorderd stadium der ziekte, een sterke proliferatie
van het reticulo-endotheel waarneembaar, zoodat men dan celrijke haard-
jes vond, waarin geen duidelijk leverepitheelcellen meer waren te herken-
nen, maar wel dc sterke proliferatie van het reticulo-endotheel. Uit het
bloed afkomstige ontstekingscellen waren sporadisch of verre in de min-
derheid.

Andere malen zag men naast deze haardjes in eenzelfde lever, gaarne
om grootere bloedvaten ophopingen van witte bloedcellen, zonder dat
plaatselijk weefselverval werd gezien. Deze reactie deed even de vraag
opkomen of hier tóch misschien nog van jonge leucose (leucaemie) ver-
anderingen mocht worden gesproken, maar in de latere jaren wint de
mening onder de pathologen meer en meer veld, dat ook dit een gevolg
kan zijn van een vroeger doorgemaakte infectie.

Op grond van het microscopisch anatomisch onderzoek moest men
toch blijven denken aan een infectieuze ziekteoorzaak, die dan mogelijk
in een virus kon zijn gelegen. Verschillende virusziekten bij vogels zijn
bekend, die met vorming van kleine haardjes in de lever gepaard gaan.

Later kwamen ook enkele geheele cadavers ter onderzoek, waarbij
miltvergrootingen aanwezig waren, die bij microscopisch onderzoek aan
een sterke woekering van de reticuloendotheelcellen moesten worden toe-
geschreven.

Enkele malen werden in de nieren cellige haardjes gevonden, één maa\'
in de longen en één maal bleek er een cellige epicarditis aanwezig te zijn,
waarbij het microscopisch onderzoek reeds afwijkingen deed vermoeden.

Al deze verdere bevindingen steunden de conclusie om het onderzoek
naar de aanwezigheid van een virus verder voort te zetten.

Van een kip met een zeer typisch afwijkende lever (geval 5) werden, op
28 September, met een suspensie van levermateriaal, 8 eieren geënt in
de allantoisholte; de gebruikte eieren waren van te voren 8 dagen bebroed.
Deze 8 eieren bleken na 8 dagen dood te zijn. De allantois vloeistof van
deze ie eipassage werd op 6 October voor een 2e eipassage gebruikt door
5 eieren, die van te voren 5 dagen bebroed waren, in de allantoisholte te
enten. Deze eieren waren alle op de 4de dag dood. (Het afsterven geschiedde
in de 2e passage dus vier dagen eerder dan in de ie passage, dit komt óf
omdat 3 dagen jongere embryonen gebruikt zijn óf de eventueel aanwezige
smetstof is na de ie eipassage virulenter geworden; ook is een combinatie
van beide factoren mogelijk). Op 10 October werd een 3e eipassage ver-
kregen door 5 eieren (6 dagen van te voren bebroed) in de dooierzak
met allantoisvloeistof te enten; deze eieren waren na 3 dagen alle dood;
bovendien waren op 10 October ook nog 5 eieren (6 dagen van te voren
bebroed) geënt in de allantoisholte, hiervan waren na 3 dagen 3 dood.

Op overeenkomstige wijze werd van een andere kip (geval 8) lever-
materiaal geënt op 7 October in de dooierzak van 8 eieren (8 dagen van te
voren bebroed); deze eieren stierven na 3, 3, 4, 4, 5, 5, 5 en 6 dagen.
Bovendien werden 7 eieren (8 dagen van te voren bebroed) geënt in de
allantoisholte, welke eieren op 13 October nog leefden. Ondertusschen is
een 2e eipassage op 12 October ingezet van een na 5 dagen gestorven ei
uit de eerste serie door over te enten in de dooierzak en in de allantois-
holte van 6 dagen van te voren bebroede eieren.

De gestorven eieren werden gecontroleerd op de aanwezigheid van
bacteriën (enting in leverbouillon); deze controle viel steeds negatief uit.
Het laat zich dus aanzien dat de oorzaak der ziekte aan een virus toegeschreven
moet worden.

De onderzoekingen worden ondertusschen voortgezet, zoodat wij bin-
nenkort uitvoeriger mededeelingen hopen te kunnen doen.

HOE LANG BEHOUDT STIERENSPERMA ZIJN BEVRUCH-
TINGSKRACHT BINNEN HET GESLACHTSAPPARAAT
VAN VROUWELIJKE RUNDEREN? ¹)

Na heen en weer onderzoeken is in de voortplanting bij hogere dier-
soorten een algemene stelregel van kracht gebleken, nl. dat zowel de
gerijpte en losgekomen eicel als het spermatozoied in het vrouwelijk
geslachtsapparaat maar korte tijd afzonderlijk in leven blijft. Vogels zijn
wel enigszins een uitzondering, daar hun sperma tot vier weken lang
levend kan blijven. Sommige vledermuizen vertegenwoordigen in dat
opzicht zeker het uiterste, daar hun sperma van bij de copulatie in de
Herfst tot aan de amphimixis in de Lente zijn bevruchtingskracht behoudt.
Aangaande de levensduur van vrijgekomen eicellen is men het vrijwel
eens dat die beperkt blijft tot enkele uren. Vighenzi echter geeft aan, dat
nog 20 % van de runderen bevrucht werden door inseminatie op de vierde
dag na het begin van de bronst. Dan zou de eicel tot een paar dagen na
de ovulatie levend en bevruchtbaar blijven, ofwel zou men een zeer late
ovulatie moeten onderstellen, wat in zulk hoog percentage wel niet
voorkomt.

Nadat het onderzoek van sperma bij het volop in zwang komen van
de kunstmatige inseminatie op de voorgrond trad, werd de levensduur
van sperma uit zuiver theoretisch oogpunt) maar ook ter oplossing van
bepaalde praktische inseminatieproblemen, bestudeerd.

Merriën werden vroeger veelal gedekt op om het even welk ogenblik
van de bronst. Van verschillende zijden stelde men vast dat minder goede
bevruchting bekomen werd wanneer de bronst nog enkele dagen na de
dekking bleef duren. Götze e.a. lieten merriën een tweede maal dekken
als ze twee dagen na de paring nog hengstig waren. Door vaginaal- en
rectaal onderzoek trachtten Benesch, Day en Götze het hoogtepunt van
de bronst en het voorhanden zijn van een rijpe follikel te bepalen. Dekking
op dat ogenblik gaf de beste bevruchtingsresultaten. Day bekwam normale
bevruchting met inseminaties tot drie dagen vóór de ovulatie, wat op een
drie dagen lang volledig behoud van de bevruchtingskracht van hengsten-
sperma moet wijzen. Zelfs inseminaties zes dagen vóór de ovulatie leidden
in enkele gevallen tot bevruchting. Aehnelt en Plas daarentegen be-
kwamen de beste bevruchting door te insemineren onmiddellijk na de
ovulatie, terwijl Ass geen bevruchting zag bij paringen drie dagen vóór
de ovulatie.

Wat runderen betreft, was het in Rusland sinds lang gewoonte koeien
die moeilijk drachtig werden eens bij de aanvang en een tweede maal
naar het einde van de bronst toe te laten bezaaien. Toch menen we dat
hier uit een hoger bevruchtingspercentage nog niet gewoon mag besloten
worden, dat het sperma van de eerste dekking onvoldoende lang bleef

1 Voordracht gehouden door Prof. Dr. M. vandeplassche in Mei 1948 te Utrecht
bij de uitwisseling van docenten Gent—Utrecht.

leven. Meer betekenisvol voor de korte levensduur van sperma is de betere
bevruchting die men bekomt met natuurlijke paring in de tweede helft
dan met paring bij de aanvang van de bronst, al kan ook hier het vrouwelijk
geslachtsapparaat bij het einde van de bronst veel gunstiger omstandig-
heden voor bevruchting bieden. Laing stelde vast dat bij natuurlijke
dekking meer dan 12 uren vóór het einde van de bronst, minder dieren
bevrucht werden. Het vraagstuk van de levensduur van stierensperma
binnen in het vrouwelijk geslachtsapparaat is in het brandpunt van de
belangstelling komen te staan, sedert men in de meeste landen begonnen
is kunstmatig te insemineren. Men vroeg zich inderdaad af of het, om
goede bevruchtingsresultaten te bekomen, noodzakelijk is, runderen die
pas in de morgen bronstig werden, tegen de avond te insemineren en die
welke eerst in de namiddag bronstig werden, pas \'s anderdaags te bezaaien.
Trimberger en Davis insemineerden koeien 12 tot 18 uren vóór het einde
van de bronst en bekwamen 44 % bevruchtingen, tegenover 82 % wanneer
6 tot 12 uren vóór het einde van de tochtigheid werd bezaaid. Laing vond
dat runderen die meer dan 16 uren vóór het einde van de bronst werden
geïnsemineerd (in de cervix met vers onverdund sperma) onbevrucht
bleven, terwijl inseminaties dichter tegen de bronst aan, goed resultaat
opleverden. Hij besloot daaruit dat sperma van stieren in het vrouwelijk
geslachtsapparaat hoogstens 30 uren lang zijn bevruchtingskracht behoudt.
Beshlebnow stelde vast, dat stierensperma in het geslachtsapparaat van
bronstige koeien niet langer dan 30 uren beweeglijk blijft. Waren de
koeien niet bronstig, dan bleef het sperma ten hoogste gedurende 15 uren
bewegen. Asdell geeft aan, dat de bevruchtingscapaciteit van sperma nog
vroeger ophoudt dan zijn motiliteit en dat inseminaties, die buiten cle
normale bronstperiode uitgevoerd werden, zelden tot bevruchting leidden.
Barrett en Casida bekwamen een weinig minder bevruchtingen wanneer
de runderen in de eerste drie uren van de tochtigheid werden bezaaid.
Bezaaiingen verder in de tochtigheid gaven hun onveranderd goede
resultaten tot 25 uren na het begin van de bronst. Ook Hoelzer bekwam
enigszins minder goede bevruchting met bezaaiingen binnen de eerste
5 uren van de tochtigheid. Götze geeft aan, dat de bevruchtingsresultaten
dalen als meer dan 16 uren verlopen tussen de inseminatie en de ovulatie.
Verscheidene auteurs (o.a. Anderson-Asdell) delen mede, dat ze een
duidelijk stijgen van het bevruchtingspercentage bekomen door tweemaal
te insemineren gedurende dezelfde tochtigheid. Ze besluiten daaruit, dat
sperma bij sommige runderen onvoldoende lang zijn bevruchtingskracht
bewaart wanneer de inseminatie vroeg in de tochtigheid plaats heeft.
Hier spelen echter nog andere faktoren mede, die zowel de bevruchting
als de innesteling kunnen beïnvloeden, o.a. het tweemaal manipuleren
van het geslachtsapparaat, het inbrengen van een tweede hoeveelheid
sperma, de meer gunstige toestand (sekreet, samentrekbaarheid) van het
geslachtsapparaat. Daarom menen we, dat bovengenoemd besluit hier niet
mag getrokken worden.

Dat die uitslagen niet alle overeenstemmen, kan wel ten dele te wijten
zijn aan verschillende methodes van verdunnen en bewaren van sperma
en nog meer aan de plaats (cervix, corpus uteri, uterushoornen) tot waar
het sperma wordt geïnsemineerd. Wanneer we met Hammond aanvaarden,
dat tochtigheid bij runderen ongeveer 17 uren duurt en de ovulatie 10 tot
15 uren na het einde van de bronst plaats heeft, dan moet uit bovenge-

noemde proeven besloten worden, dat de bevruchtingskracht van stieren-
sperma fel vermindert of vlug tot op nul daalt, wanneer het langer dan
30 uren in het vrouwelijk geslachtsapparaat verblijft.

Doel: Van een paar duizend inseminaties in ons centrum uitgevoerd,
zagen we geen opvallend verschil in bevruchtingsresultaten bij koeien die
bij het begin, halfweg of op \'t einde van de bronst werden bezaaid. Ook
Barrett e.a. stelden slechts een geringe vermindering in het bevruchtings-
percentage vast bij koeien die tijdens de eerste uren van de tochtigheid
werden bezaaid. Het verwonderde ons ook dat sperma van hengsten, dat
in vitro zo moeilijk te bewaren is, minstens twee volle dagen zijn bevruch-
tingskracht behoudt in de merrie, terwijl sperma van stieren dat in vitro
gemakkelijk drie dagen kan bewaard worden, maar 30 uren lang levend
zou blijven. Zo gingen we denken dat stierensperma in het vrouwelijk
geslachtsapparaat misschien wel langer dan 30 uren voldoende bevruch-
tingskracht bewaart. We stelden ons tot doel een methode toe te passen
om de maximale tijdsduur te bepalen waarin stierensperma zijn bevruchtings-
kracht kan behouden.

Vóór ons hebben onderzoekers beproefd de levensduur van sperma
te achterhalen door op verschillende tijdstippen na de paring of na de
inseminatie nog bewegende spermatozoieden te zoeken in de ver-
schillende delen van het geslachtsapparaat. Vrijwel allen zijn het er over
eens dat men vanaf 24 uren na het insemineren nog moeilijk sperma-
tozoieden vindt en vooral nog bewegende. Wanneer men dan nog enkele
bewegende spermatozoieden zou vinden, is het, zoals Laing opmerkt, niet
zeker dat die nog een eicel kunnen bevruchten. Wij menen dat alleen
bevruchting van de eicel, normale innesteling en dracht,
het bewijs leveren dat het sperma volkomen vruchtbaar was.

In de gewone klienteel van ons Centrum voor kunstmatige inseminatie
kozen we koeien en vaarzen uit die zoveel mogelijk een regelmatige ge-
slachtscyclus vertoonden. Die werden geïnsemineerd op de 20e dag na
de voorbije bronst. Sommige van die runderen werden tochtig enige uren,
andere een halve of een gehele dag, andere twee dagen en zelfs meer, na
het insemineren. Er waren ook runderen die de verwachte tochtigheid
niet vertoonden.

Aanvang en duur van de bronst werden door de eigenaar opgetekend.
Daar in de eerste 24 uren bronst werd verwacht, sloeg de eigenaar het
bezaaide dier bijzonder opmerkzaam gade. Hij tekende het uur aan
waarop het dier de eerste tekens van geslachtsdrift vertoonde of door
andere runderen werd vervolgd of besprongen. Evenzo het uur waarop
het dier niet meer werd vervolgd of zelf niet meer zocht op andere runderen
te springen. Voor duur van de bronst kregen we als gemiddelde 17 uren,
wat met de klassieke bevindingen overeenstemt (Hammond, Nalbandov
en Casida). Over het juiste uur van de aanvang van de tochtigheid heeft
men geen zekerheid wanneer deze pas in de morgen wordt opgemerkt.
Evenmin over de juiste duur van de bronst, wanneer een rund \'s avonds
nog wel, maar de daaropvolgende morgen niet meer bronstig is. Rekenen
we echter het aantal uren vanaf de inseminatie tot het einde van de bronst,

dan is het voor onze berekeningen van weinig belang op welk ogenblik
de tochtigheid begonnen is. Kennen we het einde van de bronst niet, dan
rekenen we vanaf haar aanvang en nemen 17 uren als gemiddelde voor
haar duur.

Rectale controle op de ovulatie deden we niet, omdat werkelijke dracht
onze test is nopens bevruchting. Het is niet uitgesloten dat door het rectaal
betasten van de ovaria, de rijpe follikel vroeger tot barsten wordt gebracht
dan het bij spontaan ovuleren \'t geval zou zijn. Beschadigen van de eicel
is bij die operatie ook niet steeds te vermijden en last not least kunnen
het opvangen van de eicel door de trechter van de eileider en ook de
bevruchting zeer waarschijnlijk gestoord worden door het herhaald rectaal
betasten van het geslachtsapparaat. We nemen als tijdspanne tussen het
einde van de bronst en de ovulatie, zulk een als door de meeste onder-
zoekers wordt opgegeven, nl. 10 uren voor vaarzen en 15 uren voor koeien.

Er werd geïnsemineerd met sperma van twee verschillende stieren,
nl. Hiller en Max. Enige runderen werden bezaaid met zaad van Freddy
of Dorus. Die stieren bevruchtten alle vier goed met kunstmatige insemi-
natie. Onmiddellijk na het opvangen werd hun sperma in eigeel-natrium-
citraat 1 /40 tot 1 /80 verdund en gedurende drie tot vier dagen bewaard
en gebruikt voor het insemineren. Er werden per inseminatie ongeveer
15 tot 30 millioen spermatozoieden gebruikt.

Het insemineren gebeurde bij rectaal vasthouden van de cervix uteri.
In de meeste gevallen was het ons mogelijk, al ging dat ook lastiger dan
bij bronst, de pipet doorheen de baarmoedermond te brengen en tot in
het corpus uteri of tot in de uterushoornen te bezaaien. De overige dieren
konden we enkel diep in de cervix insemineren.

De drachtigheid werd voor het laatst bezaaide dier door rectaal onderzoek
vastgesteld. De vroeger bevruchte dieren hebben intussen reeds gekalfd.

Van de 45 runderen die op de 20e dag na de voorbije bronst geïnsemi-
neerd werden, vallen er twintig buiten beschouwing. Die werden meren-
deels later dan 48 uren na het insemineren bronstig. Enige werden niet
tochtig, ook niet binnen de eerstvolgende zes weken. Een drietal vertoonde
duidelijke tekens van etterige metritis, reeds in de eerste dagen na het
insemineren. Een rund werd 24 uren na de inseminatie tochtig en toevallig
natuurlijk gedekt.

Zo blijven 25 runderen over, waarvan 18 koeien en 7 vaarzen. Drie
van die koeien vertoonden geen bronst tot op de 22e dag nadat ze bezaaid
waren. Van de overblijvende 22 dieren werden elf tochtig na de inseminatie
en vertoonden opnieuw bronst ongeveer drie weken later. De andere elf
werden bevrucht. Een zestal er van werd zo wat 24 uren vóór het begin "
van de bronst bezaaid. Drie runderen werden 48 uren vóór het begin van
de tochtigheid geïnsemineerd. Geen van die drie werd bevrucht.

Aanvankelijk hadden we gehoopt onze proeven op minstens een honderd-
tal runderen te kunnen doen. We stuitten daarbij echter op zoveel onvoor-
ziene moeilijkheden, dat we ons met een geringer aantal tevreden moesten
stellen. Niettemin menen we uit de gedane proefnemingen het volgende
op te kunnen maken:

r°. Drie runderen die anders een normale oestrale cyclus bleken te
hebben, vertoonden na de inseminatie de verwachte bronst niet.
Stille bronst met ovulatie is hier minder waarschijnlijk, want geen
van die dieren werd bevrucht. Misschien kan het insemineren een
remmende invloed uitoefenen op het rijpen van de follikel of op de
ontwikkeling van de bronst, ofwel betreft het hier een louter toeval.

2°. Het bevruchtingspercentage van runderen die min of meer 24 uren ióór
het begin van de tochtigheid bezaaid werden is betrekkelijk hoog, nl. 50 %,
tegenover 62 % bij runderen die binnen de normale bronstperiode
en overigens in gelijke omstandigheden werden bezaaid. Zulks moet
er wel op wijzen dat goed sperma practisch zijn volle bevruchtings-
kracht zal behouden tot aan de ovulatie, ook als in de eerste uren
van de bronst wordt bezaaid. Die beschouwing lijkt ons des te meer
gewettigd, daar bij het insemineren weinig meer dan het noodzakelijk
aantal spermatozoieden per inseminatie werd gebruikt (Salisbury)
en dat in verschillende gevallen het sperma reeds drie dagen be-
waard was.

3⁰. Wat de levensduur van stierensperma in het geslachtsapparaat van
vrouwelijke runderen betreft, zeggen we niets over de baarmoeder-
mond, aangezien we practisch steeds tot in de baarmoeder hebben
bezaaid. In de baarmoederhoornen of in de eileiders behoudt goed
stierensperma volgens boven aangegeven methode gebruikt, in de
meeste gevallen zijn bevruchtingskracht bepaald langer dan 30 uren. Tellen
we inderdaad bij de 24 uren vóór de bronst 17 uren van de bronst
zelf bij, en dan nog 10 tot 15 uren voor de periode van het einde
van de bronst tot aan de ovulatie, dan moeten we aanvaarden dat
het sperma in de omstandigheden waarin het onderzoek geschiedde,
zeker gedurende 55 uren zijn bevruchtingskracht kan behouden.

Beaucoup d\'auteurs ont constaté ine chute dans la fécondation chez le bétail, lorsque
les saillies ou les fécondations sont effectuées au début des chaleurs. I.\'opinion classique
est que dans l\'appareil génital de la femelle, le sperme d\'un taureau ne conserve pas
son pouvoir fécondant au delà de 30 heures. Ayant observé, comme d\'autres auteurs,
qu\'il y a très peu de différence entre le pourcentage de fécondation obtenu avec des
inséminations à n\'importe quel moment des chaleurs et considérant le fait que le sperme
d\'un étalon conserve son pouvoir fécondant au moins durant 48 heures après l\'insémi-
nation, nous avons été amenés à penser que la limite de la vitalité du sperme d\'un
taureau doit se trouver au delà de 30 heures.

Dans le but de découvrir la durée maximale pendant laquelle le sperme d\'un taureau
conserve son pouvoir fécondant dans l\'appareil génital de la femelle, nous avons inséminé
45 vaches et génisses avant le début des chaleurs. De 5 génisses et 17 vaches inséminées
de 3 heures jusqu\'à 24 h. avant les chaleurs, 11 étaient pleines, ce qui fait 50%. Le
pourcentage de fécondation était de 62 % pour les bêtes inséminées pendant les chaleurs.
Trois vaches inséminées environ 48 h. avant le commencement des chaleurs restaient
vides.

On peut en conclure que la durée de survie du sperme de taureau dans l\'appareil
génital femelle est souvent de 55 h. et rarement de plus de 75 heures.

Die meisten Autoren geben an, dasz Sperma eines Bulles höchstens 30 Stunden nach
dem Sprung oder nach der Besamung in dem Genitalapparat des Rindes befruchtungs-

fähig bleibt. Die guten Befruchtungserfolge welche wir mit Besamungen beim Anfang
der Brunst erhielten, zusammen mit der Feststellung dasz Sperma eines Hengstes
wenigstens 48 Stunden nach der Besamung befruchtungsfähig bleibt, führten uns zur
Bedenkung: das Sperma eines Bulles möchte länger als 30 Stunden in der Kuh lebend
bleiben.

Um die längste Lebensdauer des Samens eines Bulles kennen zu lernen, haben wir 45 Kühe
und Färsen mehrere Stunden vor dem Anfang der Brunst besamt. 22 Tiere wurden
ungefähr 24 Stunden vor der Brunst besamt und 11 wurden trächtig. Das macht 50 %.
Besamungen in der Brunst ausgeführt und übrigens in gleichen Umständen, gaben
uns 62 % Befruchtung. Drei Kühe wurden ungefähr 48 Stunden vor dem Beginn der
Brunst besamt und rinderten um.

Es musz sein, dasz Sperma eines Bulles in vielen Fällen für länger als 55 Stunden im Uterus
oder im Eileiter befruchtungsfähig erhalten bleibt, selten für länger als 75 Stunden.

Earlier work in cattle showed that matings and inseminations at- the start of heat
give a lower conception rate. Hence it is generally admitted that the maximum viability
of bull-semen in the genital tract of cows is of about 30 hours. The fairly constant con-
ception rate we obtained with inseminations throughout heat and the fact that stallion-
sperm retains its fertilizing capacity for at least 48 hours after insemination, led us to
suppose that the viability of bull semen was longer than 30 hours.

To determine the maximal viability, we inseminated 45 cows and heifers several hours
before the onset of heat. With inseminations 3 up to 24 h. before oestrus, 11 out of 22
animals became pregnant. That means a conception rate of 50 % in comparison to 62 %
with inseminations in the normal heat period and for the rest in identical conditions.
Three cows inseminated 48 hours before heat did not become pregnant.

That means that bull sperm in the uterus or in the oviducts of cows, in many cases retains
its fertilizing capacity for at least 55 hours and probably rarely longer than 75 hours.

Aas, S. — Litt om ovarialundersokelse pa hopper u forbindelse med. brunst og bedek-

ning. Norsk Vet. T. 106—1948.
Anderson, J. — The semen of animals and its use for artificial insemination. I.A.B. 1945.
Aehnelt, E. — Plas, J. — Ovulation und Befruchtung bei Stuten. D.T.W. : 83—1943.
Asdell, S. A. — Patters of mammalian reproduction. — Comstock Publ. 1946.
Barrett, G. R. — Casida, L. E. — Time of insemination and conception rate in

artificial breeding. — Report, 1946, University Wisconsin.
Benesch, F. — Diagnose der Trächtigkeit bei der Stute. Die Sterilität und ihre Behand-
lung. — Verl. W. Richter : Leipzig : 1924.
Beshlebnow, A. V. — Probl. Zivotn : No. 2 : 73—88, 1938.
Burri, K. — Zum Brunstzyklus der Freibergerstute : Inaug. Diss., Zürich 1948.
Day, F. T. — Survival of spermatozoa in the genital tract of the mare. —J. Agric. Sei :

XXXII—I—128—1941.
Day, F. T. — Klinische Beschouwingen over de Steriliteit bij de Merrie. VI. Dierg.

Tijds. : XVII—5—-6—1948.
Götze, R. — Zur Frage der natürlichen Paarung und der künstlichen Besamung in

der Pferdezucht. — D.T.W.—83—1943.
Götze, R. — Die Regelung des Zeitverhältnisses zwischen Paarung und Ovulation. —
D.T.W. 101—1946.

Götze, R. — Besamung und Unfruchtbarkeit der Haussäugetiere. — Verlag : Schaper
—Hannover. — 1949-

Hammond, J. S. — Asdell, S. A. — The vitality of the spermatozoa in the male and
female reproductive tract. ■— Brit. J. Exp. Biol. 155—1926.

Hoelzer, H. -— Der Einfluss des Besamungszeitpunktes auf die Befruchtung beim
Rind. D.T.W. : 17—18—1949.

Laing, J. A. — Observations on the effect of method and management at mating on
bovine fertility. J. Agric. Sci. 35—I—25—1945.

Laing, J. A. — Observations on the survival time of the spermatozoa in the genital
tract of the cow. —J. Agric. Sci. 35—2—72—1945.

Salisbury, G. W. — Fertility of bull semen diluted at I : 100. J. Dairy. Sci. 29—10—
1946.

Skatkin, P. W. — The advisability of serving horses after ovulation, ref. : C.A.B.—
A.B.A. 16—2—105—1948.

Vighenzi — citaat : T. Bonadonna : Nozioni di tecnica della fecondazione artificiale
degli animali — vol. II—Cisalpino—1949.

Trimberger, G. W. — Conception rate in dairy cattle by artificial insemination at
various intervals before and after ovulation. J. Dairy Sci : vol. XVII, No. 8.

Trimberger, G. W. — The red circle. — Art. Breeders\' Co-oper. 4—9—1948.

Vandeplassche, M. — Paredis, F. — Preservation of the fertilizing capacity of bull
semen in the genital tract of the cow. Nature: 162—813—1948.

Uit de laboratoria van het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings Instituut
te Amsterdam. Directeur Dr. H. S. FRENKEL.

HET AANTONEN VAN COMPLEMENTBINDENDE
STOFFEN TER BEPALING VAN HET SMETSTOF-
TYPE, IN BLOEDSERUM VAN IMMUNE RUNDEREN

Tot voor kort werd in de complementbindingsreactie voor de type-
bepaling van het virus, bereid uit de blaarwanden die ons van opgetreden
gevallen van mond- en klauwzeer werden toegezonden, gebruik gemaakt
van serum afkomstig van caviae, welke door herhaalde injecties met
mond- en klauwzeervirus van één type gehyperimmuniseerd waren.

Het is vaak moeilijk deze sera in voldoende hoeveelheid en van goede
hoedanigheid te verkrijgen.

Indien men serum, afkomstig van tegen één virustype gehyperimmuni-
seerde runderen gebruikte en dit verhitte ter vernietiging van het eventueel
aanwezige complement, werd slechts haemolyse verkregen.

Het blijkt echter dat runderserum zo weinig complement bevat dat
deze verhitting niet nodig is. (Zie tabel I).

Het mengsel physiologische zoutoplossing, serum, amboceptor en schapenbloed, wordt
gedurende een half uur geplaatst in een waterbad bij 37° C. Het resultaat wordt afgelezen
na 24 uur koeling bij 3—4⁰ C.

Voor het bepalen van het type der neutraliserende antilichamen voor-
komende in ingezonden bloedmonsters, kon de complementbindingsreactie
niet gebruikt worden. Hiervoor werd gebruik gemaakt van caviae, door
deze respectievelijk te injiciëren met wisselende kwantiteiten serum en ze
terzelfdertijd intradermaal te infecteren met zuiver A-, O-, of C-caviavirus.
Uit het al of niet optreden van generalisatie en door vergelijking met de
resultaten met de caviae die alleen geïnfecteerd zijn met het virus, kan
men meer of minder zekere conclusies trekken over het virustype waarmede
het rund besmet is. Een groot aantal caviae is hiervoor nodig.

Deze laatste methode is niet geschikt voor snelle differentiatie van het
oorzakelijke virustype. Dit was de aanleiding te zoeken naar een snelle
betrouwbare methode en werd getracht door middel van de complement-
bindingsreactie eventuele type-specifieke lichamen in het serum van
reconvalescente-runderen aan te tonen. Aanvankelijk werden het serum
en het blaarwandantigeen ter vernietiging van eventueel aanwezig com-
plement geïnactiveerd door verwarming gedurende een half uur bij 56° C.
De complementbindingsreactie was steeds negatief indien serum en antigeen
geïnactiveerd waren.

J. M. Dijkstra¹) verhitte het antigeen niet. Hij plaatste het mengsel
physiologische zoutoplossing, onverhit serum, complement en antigeen
gedurende achttien uur in een ijskast bij 3—4⁰ C. Pipetteerde hij daarna
het haemolytisch systeem erbij, dan vond hij na plaatsing gedurende een
half uur in een waterbad bij 37° C. een geringe binding van het homologe
serum en het antigeen. De verschillen met het heterologe serum waren
echter te weinig sprekend.

Volgens Holth moet bij de toepassing van de complementbindings-
reactie bij rundertuberculose de inactivering van het runderserum achter-
wege blijven. De resultaten zijn dan uitstekend.

De techniek van Holth volgende, gelukte het ons antilichamen aan te
tonen in het serum van runderen welke drie weken voor het onderzoek
aan mond- en klauwzeer geleden hadden. (Zie tabel II).

1 Mondelinge mededeling van een verricht onderzoek in de laboratoria van het
S.V.O.I. Nov. 1948.

Het mengsel physiologische zoutoplossing, onverhit serum, complement 10 % en
actief antigeen 20 %, wordt gedurende een halfuur geplaatst in een waterbad bij 37⁰ C.
Na toevoeging van het haemolytisch systeem weer een half in een waterbad bij 37° C.

Het resultaat wordt afgelezen na 24 uur koeling bij 3—4° C. Het blijkt dat in het
serum I antilichamen aanwezig zijn tegenover het O-virustype.

In het serum van runderen, die in Augustus j.1. gevaccineerd waren,
werden antilichamen tegenover de in het vaccin verwerkte stammen
geconstateerd. (Zie tabel III).

In vers gewonnen bivalent A- en O-hoogimmuunserum was het ons
mogelijk antilichamen aan te tonen tegenover de beide virus-typen die
ingespoten waren. Zie tabel IV t.o.v. A-virus en tabel V t.o.v. O-virus.

Het mengsel physiologische zoutoplossing, serum, complement en antigeen, wordt
gedurende een half uur geplaatst in een waterbad bij 37⁰ C. Na toevoeging van het
haemolytisch systeem weer een half uur in een waterbad bij 37⁰ C.
Het resultaat wordt afgelezen na 24 uur koeling bij 3—4° C.

Het mengsel physiologische zoutoplossing, serum, complement en antigeenfwordt
gedurende een half uur geplaatst in een waterbad bij 37° C. Na toevoeging van het
haemolytisch systeem weer een half uur in een waterbad bij 37° C.
Het resultaat wordt afgelezen na 24 uur koeling bij 3—4° C.

Het is mogelijk door gebruik te maken van onverhit monovalent
reconvalescent runderserum het type van mond- en klauwzeervirus te
bepalen. (Zie tabel VI). De gebruikte hoeveelheid runderserum is twee maal
zo groot als die van het hoogimmuun caviaserum.

De in deze proeven gebruikte sera zijn alle onderzocht op het al of
niet aanwezig zijn van neutraliserende antilichamen door gebruik te
maken van caviae. De resultaten van dit onderzoek zijn weergegeven in
tabel VII, tegenover een A-virusinfectie en in tabel VIII tegenover een
O-virusinfectie.

ƒ = ± 75 % der maximale reactie,
£ = ± 25 % der maximale reactie,
- = negatieve reactie.

De in deze proeven gebruikte reagentia zijn:
physiologische zoutoplossing (0.85 % NaCl),
complement (normaal caviaserum),
het te onderzoeken runderserum,

serum van een voor mond- en klauwzeer hoogst vatbaar rund (NS),
een 4 % suspensie van gewassen rode bloedcellen van het schaap,
haemolytische amboceptor (konijn),

Samenvattend kan worden vastgesteld, dat in onverhit runderserum,
afkomstig van reconvalescente en immune dieren, een snelle en specifieke
determinering van het virustype dat oorzaak van de infectie was, mogelijk is.

Evenzo kan de determinering van de virustypen die verwerkt zijn in
het toegepaste vaccin geschieden.

Il est possible en évitant l\'inactivation du sérum bovin des animaux convalescents
ou vaccinés par la chaleur, d\'y constater des anticorps spécifiques par la méthode de la
fixation du complément.

Using the complement fixation test with non-heated bovineserum from animals that
have past the disease or have otherwise been immunised, it is possible to demonstrate
specific antibodies.

Holth, H. Investigations respecting the utility of the complement fixation test as
a diagnostic of tuberculosis in man and animal. Skandinavisk Veterinärtidskrift för
bakteriologi, patilogi samt kött- och mjölkhygien. 1944. 577—672.

Ciuca, A. The reaction of complement fixation in foot-and-mouth disease as a mean
of identifying the different types of virus. 1929. J. of Hyg. 28, 325.

GALéA, M. Studien über die Komplementbindung bei Maul- und Klauenseuche.
Münch, tierärtzl. Wschr. 1935 44,527.

Helm, R. Die Differenzierung der Virustypen der Maul- und Klauenseuche durch
die Komplementbindung Zb. Bakt. Orig. 1933 130,305.

Traub, E. und Möhlmann, H. Typbestimmung bei Maul- und Klauenseuche mit
Hilfe der Komplementbindungsprobe. Zb. Bakt. Orig. 150,289.

„Mijn hond moet gezond zijn", door Prof. Dr. A. Klarenbeek, uitgave A. J. G.
Strengholt, uit de reeks „Papieren kennels".

Dit, in zeer populaire stijl, vlot geschreven en appetijtelijk verzorgde boekje heeft
ongetwijfeld goede kwaliteiten. Op begrijpelijke wijze vertelt het veel wetenswaardigs
over de verzorging van de gezonde en de zieke hond en bespreekt een aantal van de
belangrijkste ziekten. De indeling en behandeling der stof is oorspronkelijk ; de foto\'s
zijn duidelijk.

Op vele onderwerpen gaat de schrijver tamelijk diep in, bij de „hondenziekte" b.v.
geeft hij een overzicht van de onderzoekingen van Laidlaw en Dunkin en op andere
plaatsen geeft hij een bespreking van aetiologie of differentieel-diagnostiek, die velen
van ons wellicht te ver zullen vinden gaan voor een lekenpubliek. Toch is het geheel
meer gericht op inzicht en begrip, dan op halve kennis en zal het de eigenaar er niet
gauw toe brengen, zelf te dokteren. Vanzelfsprekend vervalt Prof. Klarenbeek niet
in de fout, geneesmiddelen aan te bevelen.

Persoonlijk ben ik van mening, dat men beter aan de wens van het publiek, meer
van deze onderwerpen te weten, kan voldoen, dan het over te laten aan de gecamou-
fleerde propaganda van fabrikanten van „dierengeneesmiddelen".

Ik aarzel niet te beweren, dat menig kynoloog beter deed, alles wat hij over ver-
zorging en ziekten van honden meent te weten, totaal te vergeten en „Mijn hond moet
gezond zijn" goed te lezen en te verwerken. Ook voor de dierenarts-assistente kan ik de
lectuur aanbevelen.

De aanbeveling van de uitgever op de omslag, die de indruk wekt, alsof het een weten-
schappelijk werkje, van betekenis voor de dierenarts zou zijn, acht ik fout. Wel acht ik
het gewenst, dat de kleine-huisdierpracticus het doorleest, om op de hoogte te zijn,
van hetgeen voor zijn cliënten wordt geschreven.

Mikrobiologie und Allgemeine Seuchenlehre. Dr. M. Rolle. Lehrbuch für
Tierärzte und Studierende der Tiermedizin. 1949. Uitg. F. Enke, Stuttgart. 439 blz.,
61 afbeeldingen, 34 tabellen.

„Kreolin ist eine 2-5 %ige Lösung von Liquor cresoli saponatus in Wasser", zo
lezen wij op bladzijde 208 van bovengenoemd werk van Professor Rolle, „ordentl.
Professor für Mikrobiologie, Seuchenlehre und Hygiene komm, an der tierärtzlichen
Fakultät der Universität München."

Hoewel wij o.a. beschikken over een goed boek van Kelser en Schoening, is het te
begrijpen, dat Prof. Roi.le speciaal voor het Duitse taalgebied een eigen leerboek heeft
willen schrijven, dat de bekende uitgever Enke in Stuttgart in een bijna vooroorlogs
uiterlijk heeft weten uit te geven, voorzien van vele afbeeldingen op kunstdrukpapier,
deels van zeer fraaie mikrophoto\'s. De tekst is met dit uiterlijk echter niet in overeen-
stemming. Ze maakt de indruk zeer slordig te zijn bewerkt, terwijl verscheidene speciaal
Duitse opvattingen het boek voor algemeen gebruik minder geschikt maken. Het boek
bevat onder meer een bacteriologische systematiek die, in ieder geval buiten Duitsland,
volkomen ongebruikelijk is ; terwijl er ook niet op wordt gewezen, dat er andere
systemen bestaan. Bergey\'s Manual of Determinative Bacteriology wordt op blz. 9
terloops genoemd en komt in het „Literaturverzeichnis" niet voor. De naam van de
schrijver is verhaspeld tot Bersey. Er zijn meer namen verhaspeld o.a. „Anton Leeuwen-
hoek" en „Graaf" (de anatoom De Graaf) blz. 2, „v. Veenbas" (blz. 149) en „De
Blick en v. Heelsberger" (blz. 272).

De werking van de nephelometer van Mac.Farland wordt uitvoerig beschreven,
zonder echter naam van het apparaat en auteur te noemen (blz. lil).

Bij de snelagglutinatie voor pullorum onderzoek wordt geagglutineerd op voorwerp-
glaasjes ; het schommelkastje wordt niet genoemd (blz. 112).

Op blz. 143 is sprake van „Hundepestserum", op blz. 157 van „Cibanol", en op
blz. 169 van Methyleenblauw „besonders geeignet für die Färbung des Milchsediments
(Bact. mallei, Gonokokken)."

De methode van enten van cultuurbuizen, beschreven op blz. 188, is zeer onhandig
en niet aan te bevelen. De watteprop wordt met de cultuurbuis in dezelfde hand ge-
houden.

Voor onderzoek op „Wild- und Rinderseuche" kan met bacteriologisch onderzoek
van de longen worden volstaan (blz. 193). Kippen worden als proefdieren zelden ge-
bruikt, alleen voor onderscheiding van diphtherie en A-avitaminose (blz. 195). De
diagnose hoenderpest is zonder dierproef te stellen, evenals de diagnose van „Anstecken-
der Schnupfen des Geflügels" en Psittakose. Voor het stellen van de laatste diagnose
zou epizoobiologisch en klinisch onderzoek voldoende zijn (blz. 197—198).

De plaats „Aertryck" zou in Holland liggen (blz. 233). Van de „Paratyphus Enteritis"
groep : „Sie sind giemsanegatief" (blz. 235). De indeling van deze groep op bladzijde
238 houdt geen rekening met wat door F. Kauffmann reeds in 1941 in zijn desbe-
treffend boek is gepubliceerd. „Die Katzenseuche" (blz. 255) zou een „Bipolare-
Infektion" zijn, waarbij Pseudomembranen in de darm worden gevonden en de ver-
wekker „sehr schwierig" en alleen uit de darm zou zijn te isoleren. Tegengestelde
meningen worden niet aangehaald. Bij tuberculosis wordt bij „Typus bovinus" de
kat als aangetaste diersoort vergeten. Bij de differentiatie der verschillende typen door
dierproef worden alleen cavia en konijn genoemd en niet de kip (blz. 278) (vergelijk
Bergey 1948 blz. 876). Tuberculosis bij eenden wordt niet beschreven.

De organismen „Bacterium pseudotuberculosis rodentium (Pfeiffer)" en „Bac-
terium pseudotuberculosis ovis (Nocard-Preisz)" zouden beide gram-negatief zijn
en „entsteht die Frage, ob die Einteilung in mehrere Arten berechtigt ist" blz. 284.

Het betoog over Actinomyces op bladzijde 322 is vrij verward ; onder meer wordt
de suggestie gewekt, dat „Actinomyces bovis" een aëroob micro-organisme zou zijn en
geen ziekteverwekker.

Blz. 356 „Die Bakterien besitzen keine Geiszel, deshalb sind sie unbeweglich und
bilden keine Sporen".

Blz. 261 „Häufig wird die Brucella abortus in der Genick- und Widerristgegend ange-
troffen, wo nach Einsetzen der Eiterungen Widerristfisteln entstehen, besonders in-
mitten verseuchter Rinderbestände".

Na deze greep uit het gebodene laat zich begrijpen, dat dit boek alleen voor zeer
voorzichtige lezers zonder gevaar is te gebruiken.

Het is voor Nederlandse studenten mijns inziens volkomen ongeschikt en in geen geval
aan te raden.

Gemengde en secundaire infecties. (W. Frei, Z^ur Pathologie der Misch- und Sekun-
darinfektionen, Schweizer Archiv für Tierheilkunde, XCf, 143, 1949).

Schrijver geeft een overzicht van gemengde en secundaire infecties, die oorzaken
van dierziekten kunnen zijn, met zeer uitvoerige tabellen. Hij geeft uitvoerige beschrij-
vingen over de wisselwerking van de smetstoffen onderling en t.o.v. het lichaam van
de gastheer. Het artikel is voorzien van een uitvoerige literatuuropgave. Het leent
zich niet tot een kort referaat. C. A. v. Dorssen.

Pasteurellosis bij een kat. (M. Mitrovic, Un caso dipasteurellosi delgatto, La Clinica
Veterinaria, LXXII, 97, 1949).

Na een overzicht van de betreffende literatuur beschrijft Mitrovic een geval van
een pasteurella-infectie bij een kat. Deze kat was lijdende aan een parese aan de achterste
ledematen. Ter hoogte van de laatste borstwervel werd een zwelling geconstateerd,
die bij opening een absces bleek te zijn, dat in verbinding stond met de epidurale holte.
Uit alle organen en uit het absces werd een onbeweeglijk gramnegatief asporogeen
staafje gekweekt, dat een duidelijke bipolaire kleuring vertoonde en op grond van zijn
culturele eigenschappen in het genus Pasteurella geplaatst werd. Het staafje vormde
echter geen indol en gaf ook geen haemolyse (dus niet overeenkomend met Pasteurella
multocida en Pasteurella hemolytiea, zie Bergey Manual, 6th Ed. 546, 1948; Ref.). Bij
experimentele besmetting bleek dit organisme pathogeen voor de kat en wel intra-
peritoneaal, intrapleuraal, intraveneus, subcutaan, intraconjunctivaal en intrapharyn-
geaal. Bij de beide laatste besmettingswijzen was de incubatietijd respectievelijk 9 en 12
dagen. Ook voor konijn, cavia en muis bleek het organisme pathogeen te zijn, daaren-
tegen niet voor hond, kip en duif. Schrijver stelde nu een vergelijkend onderzoek in met
andere pasteurellastammen, te weten 3 „aviseptica", 3 ,,cuniculiseptica" en 3 ,,sui-
septica", die alle subcutaan, intramusculair en intraveneus bij kippen werden ingespoten
en deze alle 27 doodden tussen de 15 en 36 uur na de infecties. Ook werd de pathogeniteit
van een vogelcholerastam voor hond, kat, konijn, duif, cavia en muis op deze drie wijzen
onderzocht, welke dieren alle, behalve de drie honden, ten gevolge van de injectie
stierven.

Teneinde de antigene werking van de nieuw gevonden stam te bestuderen, werden
hoenders met levende cultuur van deze stam 2 X intramusculair ingespoten met een
interval van 7 dagen, en tezamen met 2 controles 3 weken later besmet met een vogel-
cholerastam, die de controles alle doodde, welke injectie door de 8 voorbehandelde
dieren alle werd overleefd. C. A. v. Dorssen.

Contagieuze pustuleuze dermatitis bij schapen. (L. Hart, J. T. Hayston,
J. C. Keast, The Australian Veterinary Journal, 25 blz. 40, 1949).

Hart beschrijft een contagieuze pustuleuze dermatitis bij schapen en geiten in New
South Wales. Deze ziekte treedt op aan lippen en uier, doch ook aan de borst, de kroon-
rand, het perineum, de oogleden, de tong, het wangslijmvlies en het scrotum. De ver-
oorzaker is een filtreerbaar virus (Aynaud 1923). De diagnose wordt gesteld door een
dier-experiment n.1. een normaal schaap en een immuun schaap worden aan de binnen-
kant van de dij beide besmet met een suspensie van bekend virus en van het te onder-
zoeken materiaal. Na 8—13 dagen zijn er dan bij positieve reactie op het gevoelige
dier pustulae gevormd, die aanleiding geven tot de vorming van een korst (22—32
dagen). Onder natuurlijke omstandigheden bestaat er een immuniteit van circa 6
maanden.

Het virus passeert door collodiummembraan A.P.D. 700 fj,fx maar groeit niet op eieren.
Het overleeft kamertemperatuur 15 jaar. Het is ook spontaan pathogeen voor de mens.

Van gedroogde korsten wordt met 50% glycerine een vaccin gemaakt. Hiermede
zijn reeds meer dan 50.000 schapen met succes intracutaan geënt (binnenzijde dij).

Enting met Brucella abortus strain 19. (A. D. Campbell en A. W. Rodwell,
The Australian Veterinary Journal, 25, 46, 1949).

Zevenentwintig jonge runderen werden op 4 k 8 maanden subcutaan geënt met strain 19.
Tezamen met 29 ongeënte controles werden zij gedurende de eerste drachtigheid bloot-
gesteld aan voortdurend contact met 12 experimenteel besmette dieren, die aborteerden,
waarbij vruchtdelen en vruchtvliezen in de weide bleven liggen.

Van de geënte dieren aborteerde er één, terwijl de andere ook blijkens serologisch
onderzoek niet besmet werden. Daarentegen waren er van de 29 controles 18 besmet,
waarvan er 10 aborteerden. C. A. v. Dorssen.

Actinomycose van de pleura. (J. A. G. ten Berg, Nederlandsch Tijdschrift voor
geneeskunde, 93, blz. 936, 1949).

Ten Berg beschrijft een geval van Actinomycose van de pleura van een 15-jarige
jongen veroorzaakt door een anaerobe Actinomyceet (Actinomyces boais).

De therapie, die tot volledig herstel voerde, bestond uit punctie en behandeling met
penicilline en sulfadiazine.

„De pulmonale en pleuro-pulmonale vorm van actinomycose was met de oude
therapeutische maatregelen zoals joodkali, arsenicum, röntgenbestraling, drainage enz.
een gewoonlijk met de dood eindigende ziekte."

Volgens de geraadpleegde literatuur zijn de laatste jaren veel gunstige resultaten
bereikt met sulfapraeparaten, vooral sulfathiazol en sulfadiazine, en met penicilline.
De gevoeligheid der Actinomyceten voor penicilline wisselt sterk. Verscheidene auteurs
bevelen een gecombineerde kuur aan. Voor nadere details zij verwezen naar het
origineel. C. A. v. Dorssen.

Tbc-bestrijding in Q^ueensland. (J. c. J. Maunder, 24, 313, 1948, The Australian
Veterinary Journal).

De tuberculosebestrijding in Queensland (Australië) is in de oorlogsjaren ter hand
genomen om tegemoet te komen aan de eis van het Amerikaanse leger, dat de melk,
die bestemd is voor consumptie door militairen, van tbc-vrije stallen moet zijn. Later
werd voor de consumptiemelkgebieden der steden de bestrijding verplicht gesteld.

Er wordt gewerkt met de intracutane methode; afgelezen wordt na 96 uur. De positief
reagerende dieren worden geslacht en na sectie verwerkt tot technische producten.
Hierdoor was het mogelijk alle zwellingen te vergelijken met de sectiebeelden. De mede-
delingen over deze zwellingen zijn voor ons moeilijk te interpreteren, daar niet wordt
gesproken van huiddikten, doch van uitbreiding der zwelling (boon-, amandel-, duiven-,
eigroot, enz.). Bij dubieuze zwelling was of wel geen afwijking dan wel een zeer geringe
te vinden (jonge dieren) ofwel het betrof gegeneraliseerde gevallen (vooral oude dieren).
De schrijver waarschuwt ervoor het gevaar van niet reagerende besmette dieren niet
te onderschatten.

In twijfelachtige gevallen bleek onderzoek met complementbinding geen voordelen
op te leveren.

Voor besmette beslagen wordt tuberculinatie iedere drie maanden aangeraden, dit
werd alleen toegepast bij hoger reactiepercentage dan 10%. Waarschijnlijk kan een
positieve reactie binnen 30 dagen na besmetting ontstaan.

In bepaalde streken was bij het begin der bestrijding het reactiepercentage al zeer
laag (0,7%).

In andere, waar sinds 50 jaar uit troggen wordt bijgevoerd, was dit veel hoger. Des-
infectie van deze troggen door uitkrabben en uitbranden met een brandlamp werd
aangeraden, maar door de meeste veehouders niet toegepast.

Inéén dezer sterker besmette gebieden reageerde bij eerste tuberculinatie 15,87%.
Bij de 2e tuberculinatie (1 jaar later) 3,66% en bij de 3e tuberculinatie 0,92%.

(Hieruit blijkt dus, dat het zelfs bij 2 X opruimen van alle reageerders in naar onze
opvattingen matig besmette bedrijven het niet in alle gevallen gelukt deze reactie-vrij
te maken Ref.). C. A. v. Dorssen.

Het is aan de ondertekenaars van de oproep in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
van 15 September 1949 gebleken, dat het bestuur van de Maatschappij deze heeft
beschouwd als gericht tegen de Maatschappij en haar Hoofdbestuur.

Aangezien dat in genendele de bedoeling geweest is, betreuren zij, dat deze vorm
van publicatie tot deze opvatting aanleiding heeft gegeven.

Dit neemt echter niet weg, dat bij hen en ook elders bij de practiserende dieren-
artsen, gezien de adhaesiebetuigingen uit alle delen des lands, behoefte bestaat aan
één of andere groepering van practici, welke zich tot taak dient te stellen de zeer bij-
zondere belangen te behartigen, eventueel door ze kenbaar te maken bij de Afdelingen of
het Hoofdbestuur.

Wij JULIANA, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van
Oranje-Nassau, enz., enz., enz.

Op de voordracht van Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
van 5 September 1949, afdeling Wetgeving en Juridische Zaken/L., no. 1681/91 W;

De eerste twee alinea\'s van het Koninklijk besluit van 6 Juni 1922 no. 42, Nederlandse
Staatscourant 1922, no. 114, tot uitvoering van artikel 99, eerste lid, der Veewet, worden
als volgt gelezen :

Als inrichtingen van onderwijs en van wetenschappelijk onderzoek, op welke de
Veewet niet van toepassing is, worden aangewezen de inrichtingen van onderwijs en
van wetenschappelijk onderzoek, behorende tot de faculteit der veeartsenijkunde van
de Rijksuniversiteit te Utrecht, de Rijksseruminrichting te Rotterdam en het Staats-
veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te Amsterdam.

1. Het besluit van de Secretaris-Generaal van het Departement van Landbouw en
Visserij van 6 September 1943, no. 8643, afdeling X, Directie van de Landbouw, Neder-
landse Staatscourant 1943, no. 173, vervalt.

2. Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum van de
Nederlandse Staatscourant, waarin het is geplaatst.

Onze met de zaken van de Landbouw belaste Minister is belast met de uitvoering van
dit besluit, hetwelk in de\'Nederlandse Staatscourant zal worden geplaatst en waarvan
afschrift zal worden gezonden aan de Algemene Rekenkamer.

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironummer 511606 t.n.v. de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De laatste tijd werd door verschillende leden geïnformeerd naar de tarieven voor het
pullorum-onderzoek, die in de Algemene Vergadering van 22 October 1948 zijn vast-
gesteld, na overleg met de Stichting voor de Landbouw.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Nov. 1948 werd een en ander mee-
gedeeld.

Voor de eerste 300 dieren geldt een basis-tarief van ƒ0.10 per dier, met een minimum
van ƒ 5.— (tot 50 stuks).

(B.v. 1000 dieren: 300 x ƒ0.10 plus 200 x ƒ0.09 P\'^us 5^{00 x} ƒ0.08 = ƒ88).

Eveneens zijn in bovengenoemde Algemene Vergadering de volgende tarieven vast-
gesteld voor de praeventieve enting tegen pokken en diphtherie :

Voor de eerste 300 dieren een basistarief van ƒ 0.075 P^er dier, met een minimum van
J4.— (tot 53 stuks).

Deze tarieven voor het pullorumonderzock met de snelmethode en de praeventieve
enting tegen pokken en diphtherie gelden voor behandeling van pluimvee, dat bedrijfs-
matig gehouden wordt.

Verder is bij de vaststelling van deze tarieven uitgegaan van voldoende medewerking
en hulp van de pluimveehouders.

Verplaatsing van de bureaux van de Veeartsenijkundige Dienst en van de
Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid.

De bureaux van de Veeartsenijkundige Dienst en van de Veterinaire Hoofdinspectie
van de Volksgezondheid zijn van 24 October a.s. af gevestigd :

PRINS MAURITSLAAN 99 te \'s-GRAVENHAGE en telefonisch aangesloten onder
no. 552295.

Het bureau is bereikbaar met de tramlijnen 10 en 11 van het Hollandse Spoor en
van het Staatsspoor af met lijn 1. Bovendien kruist lijn 14 de Prins Mauritslaan.

Ter voorkoming van misverstand bij aanvraag om telefoonaansluiting wordt er de
aandacht op gevestigd, dat voorlopig in hetzelfde pand nog het Consumenten-krediet
blijft gevestigd.

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studentenkring heeft zich voor het ver
enigingsjaar 1949—1950 als volgt geconstitueerd :
J. J. Knape, Praeses.

Mej. A. P. Wind, Vice-Abactis.
Adres van het Ab-actiaat Biltstraat 172, Poortgebouw.

Kort verslag van de ledenvergadering, gehouden op Zaterdag 8 October 1949 te
Arnhem.

De voorzitter, collega R. van Santen opent de vergadering met woorden van welkom
tot de aanwezigen. De notulen der twee vorige vergaderingen worden gelezen en onge-
wijzigd goedgekeurd. Als afgevaardigde naar de Algemene Vergadering te Utrecht
wordt benoemd collega D. de Jong (Zaltbommel), als diens plaatsvervanger collega
J. v. d. Veen (Twello).

Bij de bespreking van de agenda voor de Algemene Vergadering wordt gevraagd
(door collega J. v. d. Veen) of de dierenarts-ambtenaar in de Maatschappij naar ver-
houding niet te veel contributie betaalt. Na langdurige bespreking komt men tot de
conclusie, dat het ongewenst is in het schema der te betalen contributie splitsing te
maken tussen ambtenaren en practici. Wellicht is het juister in de toekomst de progressie
in het schema te vergroten, zodat zij die een groot inkomen hebben meer contributie
betalen. Collega Schieven vraagt inlichtingen over het doel en de betekenis van het
van Esveldfonds.

Vervolgens is aan de orde de verkiezingen van een Voorzitter en leden van het Hoofd-
bestuur der Maatschappij, Voorzitter en leden der Ereraad, een lid van het Algemeen
Bestuur en een nieuwe penningmeester van de afdeling. Het resultaat is, dat vrijwel
alle zittende bestuursleden met grote meerderheid van stemmen worden herkozen.
Tot penningmeester der afdeling wordt gekozen collega B. A. Wolbert (te Groesbeek).

Hierna vraagt de Voorzitter van de Maatschappij, collega Kramer, het woord.
Hij spreekt zijn verbazing uit over de uitslag van deze stemming. Veertien dagen geleden
stond er een advertentie in het Tijdschrift, geplaatst door collega\'s, die verontrust zijn
over de gang van zaken en thans wordt het Hoofdbestuur door deze afdeling en ook door
de ondertekenaars van bedoelde oproep met vrijwel algemene stemmen herkozen.
Deze ging van zaken hindert collega Kramer. Wij hebben geen behoefte aan woorden,
maar am daden. Collega Piel vraagt het woord. Hij licht de bedoeling van de oproep
in het Tijdschrift toe. Men heeft waardering voor het werk dat is verricht. Er zijn echter
zaken vaar meer aandacht aan besteed moet worden b.v. de serum en entstoffenwet,
de posi ie van de practicus-keuringsveearts, de verhouding van de dierenarts t.o.v. de
Gezoncheidsdienst, de oude-dag verzorging van de practicus enz. Talrijke collega\'s
spreken hun gedachte uit over deze zaak. Men is tenslotte vrijwel algemeen van mening
dat hetjuister was geweest via de normale weg, dus via afdelingsvergadering — Hoofd-
bestuur deze noden der practici in het centrum der belangstelling te plaatsen. Op de wijze
waarop men dit thans is begonnen, bereikt men tenslotte het gestelde doel niet.

Bij dt rondvraag komen enkele belangrijke dingen ter sprake, o.a. ziekten bij varkens,
veevoecervoorschriften, comperative test, pullorumonderzoek, kosten van assistentie,
loonbehsting enz. Nadat de vele vragen zijn beantwoord o.a. door collega Grashuis
en colliga v. d. Burg sluit de voorzitter deze enigszins woelige maar toch belang-
wekkenie vergadering.

Na verkiezing van nieuwe bestuursleden in de afdelingsvergadering van 13 Juli \'49
en 8 Ortober \'49 is thans het Bestuur van de afdeling Gelderland als volgt samengesteld :

Dr. R. van Santen, Nijmegen, Voorzitter.
J. C. M. Gurck, Doesburg, Vice-Voorzitter.
Dr. L. Hoedemaker, Harderwijk, Secretaris.
B. A. Wolbert, Groesbeek, Penningmeester.

Precies half 8 opende de Voorzitter de vergadering ; de secretaris las de notulen en de
penningmeester deed een oude traditie herleven door een kistje sigaren op tafel te zetten.

Uitvoerig werd het programma voor de algemene vergadering besproken, speciaal
de verkiezingen, het Tijdschrift en enkele punten van de begroting.

Daarna werd tot stemming overgegaan, waarbij 27 geldige stemmen werden uit-
gebracht.

Pas tegen 10 uur kwam Dr. N. C. W. Hesse aan het woord, om een lezing te houden
over Droogzetten, Mastitis en Agalactie. Doordat de eerste helft van de agenda wat
veel tijd gevergd had, moest de spreker zijn lezing bekorten en werd Agalactie niet
behandeld. De lezing zal in ons Tijdschrift verschijnen. Met veel belangstelling werd
geluisterd, een zeer geanimeerde discussie volgde en onze voorzitter dankte onder
applaus van de vergadering de spreker voor zijn helder en belangrijk betoog.

Daarna volgde de rondvraag. Dr. de Haan besprak het tarief voor de V. Z. tubercu-
linatie ; in Utrecht wordt dit werk door coll. Joling verricht.

Prof. v. D. Kaay deelde nog mede, dat hij gaarne in zijn kliniek een hengst, met een
liefst acute orchitis, zou opnemen en verzocht daarvoor de medewerking van de practici.

De leden van de Afdeling Utrecht van de Maatschappij voor Diergeneeskunde worden
verzocht hun contributie over het jaar 1949 ad ƒ 3.— vóór 1 December 1949 over te
maken op Postrekening 527961 van de Penningmeester, J. Boogaerdt, Buntlaan 52
Driebergen.

De volgende collegae hebben het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde aangevraagd :

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande
mutaties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het
boekje steeds wordt vermeld.

P. J. M. Brooymans te Steenbergen het adres te wijzigen in Kruispoort 18 (pag. 57).

J. A. Coenraad te Sydney de gegevens als volgt te wijzigen : Second Curator Taronga
Zoological Park Trust, Mosman, Sydney N.S.W. (pag. 93).

G. H. P. J. Gouda Quint ; 1949; Doorwerth, v. d. Molenallée 25; tel. 383; gr.
453326; P. (pag. 63).

D. Oskam; 1949; Bergambacht, Benedenberg E 113; tel. K 1825—384; wnd. D.
(pag. 78).

M. J. F. Quaedvlieg ; 1949 ; Valkenburg (L.), Geneindestraat 4 ; tel. K 4406—2415 ;
P. (pag. 79).

De laatste jaren zijn vooral in Canada mededelingen verschenen over
het voorkomen van non-specifieke agglutinatie-reacties bij het pullorum-
routine-onderzoek, zowel bij de buisjes-methode als bij de bloeddruppel-
test.

In vele gevallen is het type dezer reacties afwijkend van de specifieke,
doch dikwijls is het niet mogelijk beide typen te onderscheiden. Het
merkwaardige hierbij is, dat, terwijl de pullorum in de Canadese pluimvee-
bedrijven sinds 1946 mede door het gebruik van het variant antigeen beter
bestreden werd en een ongekend laag cijfer bereikte, de non-specifieke
reacties in een hoger percentage optraden. De benaming „non-specifieke"
pullorum-reactie is op het derde jaarlijkse pluimvee-congres in Canada
aangenomen.

Garrard, Burton en Carpenter beschrijven deze non-specifieke
reacties als volgt. Bij de buisjes-methode ontstaat een onregelmatig los
bodemneerslag, dat zich zelden aan de wand der buisjes hecht. De boven-
staande vloeistof is volkomen helder. Het neerslag kan door een lichte
draaiing der buisjes gemakkelijk worden opgeschud, in tegenstelling met
de echte pullorum-agglutinatie, welke daarvoor een meer krachtige be-
weging vereist. In meerdere gevallen echter is de overeenkomst zo groot,
dat een juiste differentiatie moeilijk is. Bij de bloeddruppel-methode treft
men een granulaire of „zanderige" vlokking aan, welke dikwijls wel, doch
in sommige gevallen niet goed van de specifieke reactie is te onderscheiden.
Ook door een ogenblikkelijke uitvlokking wordt de differentiatie soms
bemoeilijkt, terwijl uit de organen geen pullorum-bacteriën kunnen worden
geïsoleerd, zodat zulke gevallen als non-specifiek moeten worden be-
schouwd. Moore trof bij onbesmette kippen agglutinaties aan, welke in
type volkomen op de echte positieve reacties geleken.

Iets wat opvalt bij deze misleidende granulaire uitvlokkingen bij de
bloeddruppel-methode is, dat ze dikwijls laat optreden, zodat Gwatkin
voorstelt, als specifieke reactie slechts die te beschouwen, welke in ^ minuut
tot stand komt. Het is juist in de routine-test, dat een diagnose door be-
doelde reacties zeer bemoeilijkt kan worden en waarvoor Gwatkin een
onderkenning tracht aan te geven.

Kippen van alle gewone rassen in verschillende provincies van Canada
vertonen non-specifieke reacties en het al of niet voorkomen van werkelijke
pullorum-infecties daaronder heeft het optreden ervan in geen enkel
opzicht beïnvloed. Opvallend is, dat ze overheersend voorkomen in de
late herfst en in de wintermaanden juist als het pullorum-routine-onderzoek
verricht wordt. Van April tot Juli is het aantal non-specifieke reacties het
geringst. De meerderheid ervan beperkt zich tot bepaalde bedrijven of
zelfs bepaalde hokken in pluimveebedrijven. Zo kan men in een hoender-

park met enige duizenden dieren b.v. i of 2 van dergelijke gevallen ont-
moeten en in een naburig kleiner bedrijf in eens weer 10 %.

De duur, waarin het bloed dezer kippen die agglutinatie vertoont, is
zeer wisselvallig. Garrard, McDermott, Burton en Carpenter hebben
deze bij een honderdtal van zulke reactoren nagegaan. Daaronder waren
er, welke eerst een duidelijke non-specifieke reactie gaven en later nooit
meer. Anderen vertoonden een intermitterend karakter of gaven 3—7 dagen
na de oorspronkelijke test geen reactie meer. Veel kippen reageerden bij
de eerste en tweede test duidelijk, vervolgens gedurende meerdere maanden
niet meer om dan weer in October zeer sterke reacties te geven. Daarnaast
komen dieren voor met min of meer permanente agglutinaties en het zijn
juist deze laatste, waarbij het karakter ervan het duidelijkst was. In
bedrijven, welke als pullorum-vrij bekend staan, kunnen plotseling de
non-specifieke reacties optreden, waarvan het percentage onberekenbare
cijfers kan opleveren. De grote last ervan wordt ondervonden, doordat
zij juist in de maanden van het massale pullorum-onderzoek het frequentst
voorkomen.

Het lag voor de hand, dat, waar de geheimzinnige reacties het karakter
van echte agglutinaties aannemen, men gezocht heeft naar een oorzakelijk
agens. Garrard, Burton en Carpenter vonden in het post mortem
onderzoek van 176 kippen met de bewuste serologische afwijkingen bij
76 % pathologische aandoeningen der inwendige organen als: necrotische
plekjes in lever en milt, hartlaesies, tumoren, cysten en inactieve ovaria.
Ofschoon ook staphylococcen en micrococcen uit deze organen werden
geïsoleerd, waren het toch voor het merendeel grampositieve enterococci
en coliforme bacteriën uit de groepen paracoli, colobactrum coli, colo-
bactrum aerogenes, naast proteus, alcaligenes en andere niet geïdentifi-
ceerde microörganismen, welke gevonden werden.

Eerdergenoemde onderzoekers gingen de serumreacties na van kippen,
met deze verschillende bacteriën kunstmatig besmet, ten opzichte van
standaard en variant pullorum-antigeen. Vooral met enterococcen be-
smette kippen reageerden sterk hiermee, waarbij met het variante type
hoge titers tot 1 : 280 werden gevonden. De bij het verslag van deze proeven
gepubliceerde foto\'s doen het duidelijke karakter der agglutinatie scherp
uitkomen, d.w.z. uitgesproken neerslag en volkomen opheldering van de
bovenstaande vloeistof. Met coliforme bacteriën werd minder succes ver-
kregen bij volwassen hennen, doch kunstmatig geïnfecteerde kuikens
reageerden met variant antigeen met titers tot 1 : 640. Met paracoli
bacteriën werden met standaard antigeen zelfs titers verkregen tot 1 : 2560.
In veel gevallen waren deze heterologe titers tegenover pullorum-antigeen
even hoog als ten opzichte van het homologe antigeen.

Latere serologische onderzoekingen hebben aangetoond, dat genoemde
bacteriën vooral antigene factoren gemeen hebben met het variante type
van de pullorum. Mann beweert, dat bij 6 dagen oude kuikens diëet-
veranderingen de oorzaak kunnen zijn, dat bloed en weefsels door faecale
bacteriën worden geïnvadeerd en de oorzaak vormen tot het optreden
van non-specifieke reacties. Volgens hem zou het mogelijk zijn, dat voedsel-
schaarste, diëetveranderingen en het gebruik van surrogaten een rol spelen
bij het binnendringen van faecale bacteriën. Dat eiwitvoeding van be-
tekenis hierbij zou zijn, wordt door Garron, McDermott, Burton en
Carpenter ontkend.

Hiermee scheen aanvankelijk een verklaring gegeven te zijn voor het
optreden der non-specifieke reacties. Echter bleek, dat men niet uit alle
kippen, welke deze serologische afwijkingen vertoonden, een agens kon
isoleren, zodat de hierboven gemelde bevindingen zeker niet een verklaring
geven voor het optreden van alle non-specifieke reacties. Ook de hypothese,
dat dergelijke bacteriën, opkruipend in de eileiders zonder pathologische
veranderingen te veroorzaken, toch antilichamen in het bloed kunnen
verwekken, berust slechts op de wens een lacune in de etiologie der non-
specifieke reacties op te vullen. Bovendien bleek, dat men dezelfde micro-
organismen in even groot percentage kan isoleren uit organen van vol-
komen normale niet-reagerende kippen. Wel viel op, dat de invoering
van de variante pullorum-stam bij de antigeen-bereiding samen viel met
het optreden van een groter percentage non-specifieke reacties, wat echter
niet verklaard kan worden door de sterke verwantschap tussen de antigene
factoren van het variante type en de gevonden bacteriën en wel om de
hierboven vermelde gronden. Het zou overweging verdienen voor pullorum-
antigeen geen variant type meer te gebruiken, doch Wright merkt in
dit verband op, dat het percentage echte pullorum-reacties van 4,3 %
in de jaren, dat uitsluitend standaard-antigeen werd gebruikt, in 1945—\'46
daalde tot 1,2 % en in 1946—\'47 zelfs tot 0,3 %. Dit laatste cijfer is het
laagste in 19 jaren van systematische pullorum-bestrijding geweest, terwijl
in hetzelfde jaar het cijfer der non-specifieke reacties sterk was toegenomen.

Edwards en Bruner vonden in Canada, dat van alle uit post mortem
onderzoekingen geïsoleerde pullorum-stammen 1 ƒ3 tot het variante type
behoorde, zodat een afschaffing van variant-antigeen niet aan te raden is.
Men weet, dat veel standaard stammen totaal geen kruis-agglutinatie
geven met variant serum. Het variant antigeen is dus onmisbaar, doch
brengt een hogere gevoeligheid mee tegenover non-specifieke infecties.

Wright schrijft in 1948 voor, dat het antigeen dient te bestaan uit
i standaardstam, waarvoor hij stam 11 neemt, en 1 variant stam, omdat
het gebruik van meer stammen, tot zelfs 4 of 5 toe, zoals wel is gedaan,
de totale gevoeligheid niet verhoogt, doch de sterk agglutinabele stammen
ondervinden een remmende invloed door de minder agglutinabele. Wright
streeft er juist naar één enkele stam te nemen, welke de standaard en
variant factoren in zich verenigt. Daarmee zou dus een meer constante
gevoeligheid verkregen worden. Een moeilijkheid hierbij is, dat zulke
stammen, in cultuur gehouden, hun antigene eigenschappen, vooral de
variant-factoren, zouden gaan verliezen. Een voorname oorzaak hiervan
is het optreden van rough vormen, waarbij de betrouwbaarheid van het
antigeen ten zeerste lijdt, want terwijl hierdoor tegenover non-specifieke
infecties een te sterke agglutinabiliteit ontstaat, neemt die tegenover
specifieke agglutininen af. Een hulpmiddel om de stammen smooth te
houden is het kweken op oplosbaar zetmeel-agar.

Bij de bereiding vait het pullorum-antigeen volgt men in Canada de
z.g. K.-formule, aangegeven door het Bureau of Animal Industry te
Washington, zodat Noord Amerika en Canada hetzelfde antigeen ge-
bruiken. Dit is samengesteld uit een gecombineerde standaard- en variant-
stam. De bacillen worden na afcentrifugeren in een oplossing van 1 %
formol in physiologische keukenzoutsolutie met bijvoeging van 1 %
KH₂P0₄ gesuspendeerd. Een pH dezer waarschijnlijk als zwakke buffer
bedoelde vloeistof is niet opgegeven, deze wordt geschat op 5, doch ons

bleek deze dichter bij 4 te liggen, een bepaald zuur medium dus. Als
kleurstof wordt crystalviolet gebruikt.

Hieraan is in ons land geen aandacht geschonken. Sinds 2 jaar is het
gebruik van variant-antigeen van pullorum ingevoerd op de gronden als
hiervoor medegedeeld. Reeds in de campagne 1946—\'47 van het pullorum-
routine-onderzoek, toen nog slechts gebruik gemaakt werd van de stan-
daard-stammen, kwamen gevallen voor van reacties met de bloeddruppel-
methode, welke verwarrend werkten. Vanaf 1947 is het variant type
ingevoerd bij de antigeenbereiding. In de campagne 1947—\'48 hebben
ons geen klachten over de non-specifieke reacties bereikt. Het was pas
in de wintermaanden 1948—\'49, dat door enige practici melding werd
gemaakt van non-specifieke reacties, welke soms in abnormaal hoog
percentage optraden. Als regel luidden de klachten aldus: Bij één of meer
hoenderfokkerijen werd reeds direct bij de aanvang van het onderzoek
zo\'n groot aantal gevallen van misleidende reacties waargenomen, dat
men het onderzoek maar staakte. Bij andere vroeger pullorum-vrije be-
drijven trof men na volbracht onderzoek een te hoog cijfer van reactoren
aan, waardoor ook hierbij getwijfeld werd aan de juistheid der verkregen
uitkomsten. De meeste klachten bereikten ons in de maanden November
tot Februari. Een bijzonderheid trad bij deze klachten naar voren, welke
ook in Canada was vastgesteld. Verschillende practici onderzochten met
éénzelfde fles antigeen meerdere bedrijven. Nadat eerst enige bedrijven
negatief waren bevonden, kwam men plotseling in een als pullorum-vrij
bekend staand bedrijf of slechts bepaalde hokken daarin een abnormaal
hoog percentage reactoren tegen, soms 30—50 %.

Het betreft wel overwegend bedrijven met veredelde rasdieren, uit-
stekend gevoed en waaraan de grootste zorg werd besteed. Naar ons ter
ore kwam zouden sommige practici van te voren reeds kunnen aanvoelen
in welke bedrijven of in welke hokken in bepaalde bedrijven de mis-
leidende reacties zouden worden aangetroffen. Terwijl de ene het hoogste
cijfer onder de Reds aantrof en niet onder de Witte Leghorns, vond een
ander juist het tegenovergestelde.

Opvallend was, dat wanneer op de verzendstaten werd nagegaan,
hoeveel der verzonden antigeen-partijen aanleiding hadden gegeven tot
klachten, dan bleek het, dat slechts een gering aantal dierenartsen, die
pullorum-antigeen van de Rijksseruminrichting hadden betrokken, klach-
ten uitten. Verschillenden hiervan maakten dan gebruik van antigeen
door andere producenten geleverd, doch meestal kwamen deze met het
andere antigeen, dat uitsluitend uit standaard-stammen was vervaardigd,
eveneens tot te hoge reactie-percentages. Na onderzoek naar welke num-
mers der antigeen-partijen de klachten betroffen, kwamen wij tot de
zonderlinge ervaring, dat met éénzelfde antigeen-partij, dikwijls zelfs
afkomstig uit dezelfde fles, de verkregen resultaten sterk afweken. In
enkele gevallen zijn als „ondeugdelijk" geretourneerde flessen antigeen,
op een aantal pullorum-negatieve kippen aan de Rijksseruminrichting
gecontroleerd, volkomen deugdelijk bevonden. Bij nader onderzoek der
verzendlijsten bleek soms, dat van zo\'n fles ook antigeen was verstuurd
naar dierenartsen, die weer verontrust werden door het uitblijven van
enigerlei reactie.

In enkele gevallen hebben wij ons persoonlijk overtuigd van de gronden
der klachten van bepaalde practici en werden enige, het vorige jaar
pullorum-vrije, bedrijven weer onderzocht met dezelfde partij antigeen,
soms zelfs met dezelfde flesjes daarvan, waarmee de slechte resultaten
verkregen waren. Deze controle-onderzoekingen werden slechts enkele
dagen na die, door de betreffende dierenartsen verricht, herhaald. Inuieze
gevallen bleek, dat de misleidende reacties bij die herhaling of geheel niet
meer optraden, of wel er werden enige, meestal late, reacties aangetroffen
van een fijn granulair karakter, welke als non-specifieke werden beoordeeld.
Zowel de dierenarts als de eigenaar verklaarden, dat bij de eerste test
agglutinaties van een veel grover type waren opgetreden, welke grote
overeenkomst vertoonden met de specifieke. Ook hier dus weer iets, wat
men in Canada, reeds had waargenomen, n.1. dat die reacties van voorbij-
gaande aard konden zijn. Daarnaast werden enige klachten vernomen
over het optreden van late reacties tot zelfs 5 minuten.

Nu wisten de practici wel, dat alle reacties na 2 minuten te verwaarlozen
zijn, doch er kwamen daaronder voor, welke zo duidelijke uitvlokkingen
gaven, dat deze in hoge mate verdacht voorkwamen. Ook met hetzelfde
antigeen van deze gevallen werden bij controle aan de Rijksseruminrichting
geen de minste reacties waargenomen bij pullorum-negatieve kippen.
Onder de laatste, voor de antigeencontróle aangehouden, bevonden zich
10 hanen, welke als absoluut pullorum-vrij en zonder non-specifieke
reacties geïsoleerd waren gehouden.

De bevindingen kwamen hierop neer, dat het antigeen bij de meeste
practici goede resultaten gaf, waaronder er zelfs waren, bij wie het weg-
blijven van elke reactie een gevoel van onzekerheid omtrent de juistheid
hunner resultaten verwekte, terwijl anderen het antigeen terugstuurden
op grond van het grote aantal reactoren ermee gevonden, en wel in be-
drijven welke tevoren als pullorum-vrij werden beschouwd.

Aan de Rijksseruminrichting zijn in de loop der eerste maanden van
1949 een aantal van dergelijke non-specifieke reacties onderzocht en wij
kwamen ten opzichte van het type dezer agglutinaties tot de volgende
conclusie: Met de bloeddruppel-methode kan men 2 vormen onderscheiden,
welke neiging hebben laat, zelfs na 2 minuten, op te treden. Naast de
fijne granulaire vorm, in Canada als „zanderige" uitvlokking beschreven,
komt een reactie voor, waarbij grotere vlokken van onregelmatige vorm
en wisselend in aantal optreden. Beide vormen kunnen gecombineerd
optreden, doch als regel handhaven beiden zich als aparte typen. Het
meest frequent is de granulaire vorm, als een gelijkelijk door de gehele
bloeddruppel, meestal pas na één minuut, zelfs na 3—5 minuten, optredende
fijne uitvlokking. Deze kan na geruime tijd wachten, plotseling te voor-
schijn treden, in duidelijkheid eerst toenemen om dan, in een bepaalde
korrelige graad gekomen, als fijner of grover zand te verblijven.

Bij het opsporen van de bron der non-specifieke reacties dient men
rekening te houden met 2 mogelijkheden:

2. Men heeft te doen met een afwijking van de gewone agglutinatie door
een bepaalde gesteldheid van het kippenbloed, die niets te maken heeft
met het vóórkomen van specifieke agglutininen daarin.

Eerst is de bereiding van het antigeen nogmaals aan een critiek onder-
worpen. Een algemeen feit is, dat pullorum-culturen, welke z.g. rough
zijn geworden, een grote gevoeligheid als antigeen verkrijgen tegenover
heterologe agglutininen, terwijl die ten opzichte van homologe afneemt.
Aangezien wij de gebruikte standaard- en variant-stammen als zuiver
smooth-culturen in gedroogde toestand aanhouden, is een omslag in
roughvormen uitgesloten, wat bovendien gecontroleerd wordt.

Een punt van meer belang is de gebruikte kleurstof. Volgens voorschrift
wordt algemeen crystalviolet genomen. Doordat de Duitse kleurstof niet
meer verkrijgbaar was, werd een Engels fabrikaat genomen. En hiermee
is inderdaad een factor ingevoerd, welke een verhoogde gevoeligheid
opleverde indien bovendien de pH te laag wordt genomen. Wij hebben
minder gunstige resultaten met deze crystalviolet verkregen, zó zelfs, dat
bepaalde partijen niet voor de praktijk konden worden afgeleverd. Door
het gebruik van een phosphaatbuffer volgens Engels voorschrift, is getracht
de labiliteit van het crystalviolet-antigeen te overwinnen. In de pullorum-
test-campagne van 1948—\'49 kwam het tot een aantal klachten. Wel
bleek een te grote gevoeligheid door middel van krachtig schudden van
het antigeen voor het gebruik te verdwijnen ten opzichte van beslist
negatieve kippen. Met methylviolet werd reeds een verbetering in de
stabiliteit bereikt, doch deze evenaarde niet die, met de oude Duitse
kleurstof verkregen. In begin 1949 zijn vergelijkende proeven met 2
antigeen-soorten genomen met gebruikmaking van nieuw verkregen Duitse
methylviolet. De eerste was een combinatie van het Amerikaanse en
Engelse voorschrift, n.1. een variant en standaard pullorum-stam, in de
Engelse buffer-oplossing gesuspendeerd. Het Amerikaanse, tevens Cana-
dese, veronachtzaamt de pH van het antigeen. Met de Engelse zwakke
phosphaatbuffer zou een pH van 6,8 moeten worden verkregen, doch in
de praktijk is deze niet sterk genoeg om de zuurgraad der afgespoelde
pullorum-culturen duurzaam te neutraliseren en ontstaat een pH die
ver beneden 6 daalt. Het Amerikaans-Canadese antigeen, bereid volgens
de z.g. K.-formule, levert een pH beneden 5, wat beslist te laag is, daar
het iso-electrische punt wordt bereikt en bacteriesuspensies spontaan
kunnen gaan neerslaan. Door de Engelse buffervloeistof is de zuurgraad
minder sterk.

Aan de Rijksseruminrichting is een sterkere isotonische phosphaatbuffer
bereid met de volgende samenstelling. Door eerst de met deze buffer
afgespoelde culturen af te centrifugeren, waardoor de zure producten
worden verwijderd, bereikt de bacterie-suspensie een pH 6,8.

Laat men deze afgespoelde bacterie-suspensie enige weken staan, dan
daalt ondanks de sterke bufferoplossing, de pH weer aanmerkelijk, b.v.
tot 5,8 doordat formaldehyde in mierenzuur wordt omgezet. Vervangt
men de lucht in de flessen door stikstof dan blijft de omzetting uit. Een
andere verklaring is er niet voor aan te geven. Daarom verdient het
aanbeveling de antigeenpartijen gedurende langere tijd in de buffer-
oplossing in de koude te bewaren en pas kort voor het gebruik weer af te
centrifugeren en in verse buffer-oplossing, waaraan de kleurstof is toege-
voegd, tot het definitieve antigeen te verwerken. In Engeland bewaart

men de antigeen-voorraad op alcohol om van het sediment later het
antigeen samen te stellen.

Los in \\ 1 gedistilleerd water op: NaCl 75 gr, KH₂P0₄ 19 g, Na₂HPQ₄11 g, formaline (40 %, pH 6,5) 100 ccm. Aanvullen tot 1 liter met aqua
dest.; de pH van de buffer op 6,4 brengen.

Deze stambuffer wordt in een verdunning 1 : 10 in aqua dest. tot de
vloeistof, waarmee de agarculturen worden afgespoeld en daarin gesuspen-
deerd. Door de verdunning stijgt de pH tot 6,8. Om redenen, die wij
nader zullen vermelden, is isotonie van het antigeen in acht genomen.

Zo zijn een reeks proeven ingesteld met de 2 bovengenoemde antigeen-
soorten, waarvan de eerste practisch een pH van ten hoogste 5,6 bezit, de
tweede pH 6,8. Deze proeven betroffen een 20-tal non-specifieke reactoren
van onbekende oorsprong, een grotere reeks kunstmatig verwekte non-
specifieke reactoren, 10 pullorumlijders en 19 kippen voor pasteurella
immunisatie gebruikt. De eerste 20 kippen vertoonden met het antigeen
met pH 5,6 de beschreven zanderige reacties, welke door hun grillig en
verlaat optreden en weer verdwijnen als non-specifiek moesten worden
beschouwd. De reacties varieerden van een fijn zanderig tot een grof
korrelig karakter. Met het antigeen pH 6,8 reageerde geen enkele van deze
dieren. Het bloed der 10 kunstmatig verkregen lijders bleek met beide
antigeensoorten sterk positieve reacties te geven, welke binnen 1 minuut
optraden. Verder gelukte het bij een reeks kippen non-specifieke reacties
te verwekken (zie later), alle zonder onderscheid met het antigeen pH 5,6,
terwijl deze volkomen negatief bleven met de pH 6,8. Hetzelfde resultaat
werd met de 19 cholera-kippen verkregen.

Reeds eerder is het ons opgevallen, dat een lichte zuurgraad de stabiliteit
van het antigeen verstoort. Non-specifieke reacties kenmerken zich door
een verlaat optreden, 2—5 minuten. De indruk werd gewekt, dat daarvoor
nodig is een bestanddeel van de rode bloedcel van vogels, welke in de loop
der bloeddruppel-test aan de cel wordt onttrokken. Voegt men eerst aan
de bloeddruppel een platina-oogje gedistilleerd water toe alvorens het
antigeen pH 5,6 ermee te vermengen, dan verandert iedere negatieve
reactie bij de kip in een duidelijke positieve, waarvan de tijd van optreden
en het karakter afhangen van de hoeveelheid toegevoegde aqua dest.
Ook toevoeging van een weinig saponine aan het antigeen pH 5,6, waar-
door haemolysis optreedt, geeft in negatief kippenbloed een positieve
uitslag na 1—2 minuten met vorming van fijne vlokjes. Doet men hetzelfde
met zoogdierbloed, konijn en cavia, dan blijft de reactie uit. De kern in
de vogelbloedcel neemt een belangrijk deel in van de gehele cel, terwijl
het zoogdier immers geen kernen in de bloedcellen bezit. De kernsubstantie
heeft een zuur karakter. Een zwakke buffer met een lage pH vermag
niet de invloed van deze kernstof te neutraliseren, zodat het critische
iso-electrische punt kan worden bereikt, waardoor een uitvlokking van
de bacterie-suspensie optreedt. Door een sterkere buffer, die een hoger
pH 6,8 vermag te handhaven en in een isotonische toestand verkeert,
wordt: ie. het uittreden van kernstof belet, en 2e. waar dit voor een
gering deel toch zou plaats hebben, het uitgetreden zure bestanddeel
opgevangen en geneutraliseerd, waardoor de stabiliteit bewaard blijft.

zonder aan specifieke gevoeligheid in te boeten een grote mate van
stabiliteit bezit, waardoor het optreden van non-specifieke reacties wordt
geremd. De invloed van de rode bloedcellen treedt nog op andere wijze
aan de dag. Het serum alleen heeft bij de snel-agglutinatie een mindere
reactiviteit dan het totale bloed. Bij sterke non-specifieke reacties kan deze
in het serum alleen geheel verdwenen of wel in uiterst geringe mate aan-
wezig zijn. Ook de specifieke agglutinatie verloopt in het serum dikwijls
minder sterk dan in het bloed, wat ook te verklaren is door de invloed
van bloedcel-bestanddelen bij het gebruik van een antigeen met een
lage pH.

De hierboven vermelde bevindingen betreffende de invloed van een
pH-cijfer omstreeks 5 op het totstandkomen van non-specifieke agglutinatie-
reacties, worden volkomen bevestigd door de publicaties van Northrop
en De Kruif. Deze onderzoekers vonden dat bij hoge agglutininen-
concentratie complete agglutinatie optreedt tussen wijde grenzen der
pH-waarden. Bij lage concentraties echter verschuift de optimum pH
benedenwaarts en valt het effect samen met dat van normaal serum bij
een pH waar tevens dat van non-specifieke reacties wordt gevonden. Voor
complete en voor non-specifieke agglutinaties begint de optimum pH bij 5
en verplaatst zich benedenwaarts afhankelijk van de concentratie der
normaal- en non-specifieke agglutininen. De aanwezigheid van eiwitten
kan de agglutinaties in beide richtingen beïnvloeden, terwijl volgens
Marrack de aanwezigheid van koolzuur de reactie versnelt. Bij de plaat-
methode ten behoeve van het abortus Bang-onderzoek, wordt een reeks
afnemende serum hoeveelheden met het antigeen gemengd zonder bepaalde
eisen ten opzichte der pH en acht men bijv. een agglutinatietiter 1 : 25
niet positief. Zo\'n lage titer is de uitdrukking van een z.g. normaal agglu-
tinatie. Bij het pullorum plaatonderzoek moet slechts één enkele verhouding
bloed-antigeen de beslissing geven. Doch bij pullorum bestaan, evenals
bij abortus Bang, ook lage titers, bijv. 1 : 10 en 1 : 20, welke niet als
positief worden aangemerkt en welke niet in de plaatmethode tot uiting
mogen komen. Bij deze methode moet dus de bestaande pH de zekerheid
geven dat wij het verloop van het agglutinatieproces verwijderd houden
van het pH-gebied (5 en lager) waar zich het optimum bevindt voor
normaal agglutinatie en non-specifieke reacties. Een constante pH van
omstreeks 6,5 distantieert zich voldoende van dit ongewenste optimum en
gecombineerd met isotonie wordt bijmenging van zure bloedbestanddelen
voorkomen.

In Canada is men van mening, dat een verhoogde gevoeligheid van het
gemengde antigeen opgetreden is sinds het gebruik van de variantstam
van pullorum. Achteraf beschouwd moeten wij aannemen, dat in Nederland
reeds jaren geleden non-specifieke reacties voorkwamen toen er slechts
een enkele standaardstam voor het antigeen werd gebruikt en wij ge-
loven niet meer, dat de variantstam in direct oorzakelijk verband ermee
staat. De oorzaak is veeleer te zoeken in de toen verwaarloosde pH, evenals
dat ook voor het Canadese antigeen geldt.

Granulaire reactie na toediening melkzuur
Granular reaction after administration of
lactic acid.

Granulaire reactie na toediening rietsuiker. Vlokkige reactie na voedering gekookte

De serologische bevindingen ten opzichte van a-specifieke infecties in
Canada kunnen worden uitgebreid met soortgelijke ervaringen aan de
Rijksseruminrichting in verband met vogelcholera. Deze komen in het
kort hierop neer. Onderzocht werden 11 kippen, welke eerst een vaccinatie
tegen deze ziekte hebben ondergaan en hierop een infectie met virulente
pasteurellas met succes doorstonden. Van deze 11 dieren reageerden er
met de pullorum-snelagglutinatie 2 niet, 9 echter positief en wel zo duidelijk,
dat de reacties niet van echte pullorum-agglutinaties te onderkennen waren.
Verder werden nogmaals 8 hanen, waarvan het bloed voor de behandeling
negatief reageerde, na vaccinatie tegen pasteurellose nogmaals met de
snelmethode onderzocht, waarbij weer 6 een duidelijke positieve reactie
vertoonden en 2 negatief bleven. Opmerkelijk was, dat de reacties uit-
sluitend optraden met het pullorum-antigeen met pH 5,6 en niet met
pH 6,8. In tegenstelling met de agglutinaties bij coli-infecties kwamen de
plaatreacties niet overeen met die in de buisjes. Tegenover standaard-
antigeen reageerde geen enkel bloedmonster, terwijl tegenover variant-
antigeen 4 een titer 1 : 20 bleken te bezitten. Deze uitkomsten berusten dus
niet op de aanwezigheid van echte agglutininen, zij het ook a-specifieke
agglutininen, doch het zijn schijn-reacties.

Hij het opsporen van de bron van schijn-reacties is het onderzoek der
betekenis van infecties met coliforme en salmonellabacteriën, als in Canada
verricht, niet herhaald. Bij het overzicht dier bevindingen is er reeds op
gewezen, dat zij geen verklaring geven voor het dikwijls grote aantal der
non-specifieke reacties en dat het vast staat, dat dergelijke infecties afwezig
kunnen zijn in gevallen, dat deze reacties wel optreden. Ook het grillige
karakter der laatsten is niet verenigbaar met de aanwezigheid van a-speci-
ficke agglutininen, evenmin met het optreden der reacties, vooral in de
wintermaanden. Er moeten dus factoren werkzaam zijn, die naast de
grilligheid der reacties tevens het grote percentage ervan in sommige
bedrijven verklaren.

Uit het voorgaande wordt de aandacht in de eerste plaats gevestigd op
zodanige invloeden, welke een verhoogde zuurgraad van het bloed, dus
acidose verwekken. Hieronder volgen de uitkomsten van een reeks proeven
op pullorum-vrije kippen na toediening van verschillende stoffen. De reacties
zijn nagegaan door de bloeddruppel-methode ten opzichte der eerder
genoemde twee antigeensoorten. In onderstaande tabellen zijn alleen de
resultaten opgenomen, verkregen met het antigeen met zwakke buffer-
vloeistof en lage pH (5,6), daar met het volgens eigen procédé bereide
antigeen pH 6,8 geen reacties zijn verkregen.

Alcalische physiologische NaCl, 3 dr. 10 % KOH in 5 ccm physiologische
NaCl, intramusculair bij 3 kippen ingespoten heeft geen invloed op het
reactievermogen van het bloed. Ook niet 0,5 g natriumbicarbonaat per os.

De proeven met urinezuur zijn verricht in de koude maanden Februari
en Maart. In de maand Juli, toen de dieren gedurende zeer warme dagen ,
in de zon verkeerden, zijn de proeven met urinezuur per os bij 4 kippen
herhaald. Slechts bij 2 zijn na 2 uur fijne granulaire reacties op de ver-
warmde plaat opgewekt, welke eerst na 3 min. tot stand kwamen. De
resultaten zijn dus minder evident dan van de vroegere proeven.

Gekookte aardappel. Aangezien verzadigde kippen geen aardappels eten,
zijn 5 kippen één dag van te voren zonder voedsel geïsoleerd en na 16 uur
gekookte aardappels voorgezet. Zij eten er niet veel van en slechts tot de
eerste honger gestild is. Toch treden er sterke schijn-reacties door op.

Mais. Maïs in de schil willen de kippen niet voldoende opnemen om
tot enige conclusie te komen. Gebroken maïs, na i dag geen voedsel te
hebben gekregen, wordt wel gegeten, doch niet in grote hoeveelheid.

Vleesvoeding. De invloed van eiwit in het voedsel is nagegaan door eiwit
in de vorm van vlees te verstrekken. De proefkippen eten het niet gaarne
en zo is haar eerst gedurende i dag voedsel onthouden.

De invloed van eiwit is minder duidelijk uitgesproken. De voedingsproef
is met 6 kippen gedurende 3 weken voortgezet met dien verstande, dat
de dieren dagelijks als eerste rantsoen dierlijk eiwit is verstrekt, b.v. runder-
milt, runderlever en vlees in rauwe toestand. Dit wordt slecht opgenomen
en het zijn steeds dezelfde dieren, die weigeren er in voldoende hoeveelheid
van te eten, ten einde er een conclusie uit te trekken. Daarom is na 1 week
vlees in een andere en meer smakelijke vorm toegediend, n.1. vleesafval
van de bouillonbereiding in fijn gehakte en gekookte toestand met een
weinig zout gemengd. Bijna dagelijks is de bloeddruppel-test op deze
6 kippen verricht met wisselende resultaten. Af en toe is gedurende 3 dagen
geen vlees verstrekt om enige zekerheid te verkrijgen, dat eventuele schijn-
reacties in verband met de eiwitvoeding stonden.

Het resultaat was als volgt: Het waren steeds dezelfde kippen die reacties
vertoonden. Zij deden dit niet geregeld doch zeer onregelmatig, bijv. enige
dagen achtereen en dan weer 1 of meer dagen niet. Alle reacties waren
fijn granulair en laat in optreden, na 2—5 minuten. Hierdoor en ook
door het zanderige karakter dezer schijnreacties, waren zij van positieve

pullorumreacties te onderkennen. Het optreden was steeds minstens 2 uur
na de vleestoediening. Na onthouding hiervan verdwenen de reacties
bijna geheel ofschoon 2 kippen na 3 dagen geen eiwit te hebben gekregen,
toch een uiterst fijn granulaire uitvlokking behielden. Ook bij deze proef
bleek, dat uitsluitend met het antigeen met pH 5,6 bovenstaande uit-
komsten werden genoteerd en niet met pH 6,8.

Van een twintigtal kunstmatig verwekte schijnreacties waren door middel
van de buisjesagglutinatie de verkregen resultaten met die van de plaat-
methode vergeleken. Als antigeen werd gebruikt het sediment van in alcohol
bewaarde standaard- en variant pullorumcultures in physiol. NaCl tot
de dichtheid McFarland tube I gebracht. Afgelezen werd na 24 en 48 uur.
In het kort kwamen de bevindingen hierop neer. De door toediening van
bepaalde stoffen verwekte schijnreacties op de plaat met het antigeen
pH 5,6 kwamen niet tot uiting in de buisjes. Het serum van al de onder-
zochte dieren behield voor en na de behandeling een ongewijzigde negatieve
titer, waarvan de hoogste 1:10 bedroeg een uitslag overeenkomende met
de plaatagglutinatie met antigeen pH 6,8.

Wij hebben voor bovenstaande uitkomsten geen afdoende verklaring.
Het meest waarschijnlijk lijkt het een verwekte zuurgraadverhoging van
het bloed aan te nemen analoog aan die door toediening van melkzuur
en urinezuur. Deze beide zijn in de proef opgenomen, omdat zij physiolo-
gische stofwisselingsproducten in het vogelorganisme zijn. Een directe
invloed van suikers aan te nemen lijkt ongemotiveerd en men moet hierbij
eerder aan zure ontledingsproducten melkzuur en koolzuur denken. Door
de hogere lichaamstemperatuur van vogels verlopen de fermentatieve
processen sneller dan bij zoogdieren, waardoor tijdelijke concentraties van
zure stoffen in het bloed een zekere graad van acidose veroorzaken, die
niet op te vatten is als een critische wijziging in de pH van het bloed.
Gezien de korte tijdsduur, 15 min., waarin de reacties kunnen optreden,
krijgt men de indruk, dat de lever niet als bij zoogdieren de suiker vastlegt
en deze geleidelijk afbreekt, doch dat een meer stormachtige ontleding
ervan tot een graad van acidose voert. De betrekkelijk verlaagde alcali-
reserve is een tijd nog niet aangevuld en in deze periode treden er non-
specifieke reacties op. Zoiets moet men ook voor de aardappelzetmeel-
digestie aannemen, vooral waar dat in gekookte toestand dus sneller ver-
teerbaar wordt opgenomen. Rauwe maïs zal een veel langzamer ontleding
ondergaan en hierbij treden de eerste reacties pas na 1 uur op en duren
ook veel langer. Voor vleesdieet is de vorming van zure producten alleszins
begrijpelijk, en deze treden door het langere verteringsproces ook later op.
Het aminozuurgehalte van het bloed stijgt en bij vogels geven alle processen
van eiwitverbranding urinezuur. En hier treft een sterke etiologische
overeenkomst tussen de jicht bij kippen en de non-specifieke reacties.
Jicht wordt het meest gevonden in de koude maanden October tot Februari.
Het komt vooral voor bij eierleggende rijpe dieren van de grote rassen,
welke weinig beweging hebben en goed gevoed worden met eiwitrijke
stoffen. Niet alleen vleesproducten als in het ochtendvoer wel worden
verstrekt, doch ook onschuldige planteneiwitten uit graan en maïs ver-
oorzaken een verhoging van de urinezuurconcentratie in het bloed dat
stamt uit de celkernen, welke bij ontleding o.a. nucleinezuur leveren.

Gebrek aan groenvoer bevordert het tot stand komen van jicht. Kunstmatig
is jicht te verwekken door toediening van eiwitrijk voedsel. Ook beschim-
melde maïs zou volgens Lebouyries in 9 dagen jicht bij ganzen veroorzaken,
terwijl graan, vooral in kiemende toestand, ook in dit opzicht ongunstig
bekend staat. Hebben wij hier niet voorwaarden, welke voor het optreden
van non-specifieke reacties gevonden worden, n.1. goed gevoede eier-
leggende kippen, die gedurende de wintermaanden weinig beweging
hebben en vaak zelfs in hokken verblijven ? Gezien de uitkomsten van
toediening van urinezuur, maïs en vlees bij het totstandkomen dezer
reacties, welke onderdrukt kunnen worden met een sterkere bufferoplossing
van hogere pH, is het zeer aannemelijk ook hierbij te denken aan een
bepaalde graad van acidose. Evenals bij jicht kunnen deze reacties ver-
spreid of zelfs enzoötisch optreden, wat in kippenbedrijven hier te lande
meermalen geconstateerd is. In de warme maanden, als de stofwisseling
gunstig wordt beïnvloed door groenvoer, lichaamsbeweging en zon-
bestraling zijn evenals de gevallen van acute jicht ook die der non-specifieke
reacties afgenomen. Ook de grilligheid in optreden der laatsten kan ver-
klaard worden door een alimentaire oorzaak aan te nemen. Eveneens het
feit, dat controles van het antigeen op pullorum-negatieve kippen aan de
R.S.I. niet overeen hoeven te stemmen met de ervaringen in bepaalde
bedrijven. Zelfs de ervaring, dat met hetzelfde flesje antigeen bij controle
van waargenomen schijnreacties in bedrijven op een andere dag en ander
uur plotseling negatieve bevindingen worden verkregen, kan met een
voedingskwestie samenhangen.

Na alles wat ons omtrent het optreden van non-specifieke pullorum-
reacties bekend is geworden, kan men zich in gemoede de vraag stellen:
Welke zekerheid heeft men nog omtrent een positieve uitslag van het
bloeddruppelonderzoek ?

Wij zijn overtuigd, dat zonder inachtneming van een constante pH
van tenminste 6,5, een isotonie van het antigeen en het gebruik van be-
trouwbare kleurstoffen, de positieve reacties der plaatmethode in zeer veel
gevallen misleidend kunnen zijn. Laatstgenoemde voorwaarden reduceren
de kansen voor het optreden der reacties tot een minimum zo zij deze
al niet geheel uitsluiten. Er is niet de minste reden aan te nemen, dat
handhaving van deze voorwaarden de gevoeligheid van het antigeen in
nadelige zin zou beïnvloeden, wat trouwens door controleproeven op
kunstmatig geïnfecteerde kippen bevestigd is. Op een voorwaarde dient
hier nogmaals met nadruk gewezen te worden, n.1. de tijd voor de be-
oordeling der reacties niet te lang te nemen, 1 minuut voor positieve,
tot uiterlijk 2 minuten voor dubieuze reacties. Het komt wel voor, dat
practici zelfs tot 40 antigeendruppels op de plaat deponeren en dan het
bloed ermee vermengen. Op deze wijze is de tijdsduur niet meer te be-
oordelen en wordt de limiet voor wat de eerste 30 onderzoekingen betreft
overschreden.

Sinds in Canada als pullorum antigeen naast de standaardstam ook de
variant is gebruikt, is het cijfer der pullorummorbiditeit ongekend laag
geworden, doch tevens zouden non-specifieke reacties in dikwijls groot
aantal zijn aangetroffen. Voor een deel zijn deze het gevolg van a-specifieke
infecties met coliachtige bacteriën en streptococcen. Ook in Nederland

heeft men deze reacties waargenomen zonder deze eerst als zodanig te
hebben onderkend. Zij kenmerken zich door het late optreden (2—5 min.)
bij het plaatonderzoek, hun granulair karakter, de grilligheid waarmee
zij optreden en verdwijnen, terwijl vooral in de wintermaanden het aantal
ervan het hoogst is. Aan de Rijksseruminrichting is met gebruikmaking
van beide pullorumstammen een antigeen bereid volgens recept van het
Bureau of Animal Industry te Washington. Met de bufferoplossing, zoals
die in Engeland gebruikt wordt, is een hogere pH (5,6) verkregen dan
die in Amerika en Canada, waar deze ongeveer 5 bedraagt. Als kleurstof
is het Duitse methylviolet gebruikt. Daarnaast is eenzelfde antigeen bereid
doch dit is isotonisch met een pH 6,8. Met beide antigenen zijn verge-
lijkende proeven verricht n.1. op non-specifieke reactoren van onbekende
oorsprong, 19 kippen gebruikt voor de pasteurella-immunisering en een
groot aantal kunstmatig verwekte non-specifieke reactoren. De positieve
plaatreacties hierbij zijn uitsluitend met het antigeen pH 5,6 vastgesteld
daar met pH 6,8 geen enkele reactie werd opgewekt. Tegen pullorum
geïnfecteerde kippen werden met beide antigenen gelijke positieve uit-
komsten verkregen.

Northrop en De Kruif vonden dat bij hoge antilichamenconcentraties
complete agglutinaties optreden tussen wijde grenzen der pH waarden.
Bij lage concentraties verschuift de optimum pH zich benedenwaarts en
valt het effect samen met dat van normaalserum bij een pH waar tevens
dat van non-specifieke reacties wordt gevonden. Deze pH begint bij
ongeveer 5 en verplaatst zich benedenwaarts afhankelijk van de concen-
tratie der normaal- en non-specifieke agglutininen. In tegenstelling met
de plaatmethode bij het abortus Bangonderzoek moet bij dat van pullorum
slechts een enkele verhouding bloed-antigeen de beslissing geven. Hierbij
moet dus de bestaande pH de zekerheid geven, dat het agglutinatieproces
verwijderd wordt gehouden van het pH gebied waar zich het optimum
bevindt voor de normaalagglutinatie en non-specifieke reacties. Een
constante pH van omstreeks 6,8 als van onze buffersuspensie distantieert
zich voldoende van dit ongewenste optimum, waarbij de isotonie de bij-
menging van zure bloedcel-bestanddelen voorkomt.

Een reeks proeven is verricht op negatieve kippen waarvan de bloed-
reacties zijn nagegaan na toediening van melkzuur, urinezuur, suiker,
gekookte aardappelen, gebroken mais en vlees. De bijgaande staten
geven de uitkomsten ervan weer waarvan sommige fotografisch zijn vast-
gelegd. (Fig. 3—5).

Al de verwekte schijnreacties zijn verkregen met het antigeen pH 5,6.
Met pH 6,8 is in geen enkel der gevallen een reactie aangetoond. Mogelijk
zijn zure stoffen in het bloed (acidose) mede de oorzaak van het dalen
van het critische isoelectrische punt bij de plaatreacties. Met antigeen
van lage pH kan men ook in volkomen negatief bloed een duidelijke
positieve reactie krijgen door toevoeging van een platina oogje aqua dest.
aan de bloeddruppel of door een spoor saponine waardoor haemolysis
wordt ingeleid. Zure kernstoffen uit de rode bloedcellen van kippen zullen
hierbij wel een rol spelen.

Since in Canada the variant strain has also been used in the pullorumantigen next
to the standard strain, the rate of pullorummorbidity has become surprisingly low ;
but at the same time non-specific reactions in often great quantities have been found.
Partly they result from aspecific infections with coliform bacteria and streptococci
In Netherland too those reactions have been observed without having been distinguished
as such. They are characterized by delayed appearance (2—5 min.) during the plate-
examination, their granular character, the irregularity with which they occur and
disappear, their number being highest especially during wintermonths.

At the Statesseruminstitute an antigen is prepared with the use of both strains
according to the prescription of the Bureau of Animal Industry in Washington. With
the buflersolution as it is used in England, a higher pH (5,6) has been obtained than
in America and Canada where it amounts to about 5. As a stain the german methyl-
violet was used. Next to this a similar antigen has been prepared but this is isotonical
with a pH 6,8.

With both antigens comparative tests were executed, namely on non-specific reactois
of unknown origin, 19 chickens being used for the pasteurella-immunisation and a
large number of artificially created non-specific reactors. The positive wholeblood
reactions in this test have exclusively been determined with the antigen pH 5,6 because
not a single reaction was obtained with pH 6,8. With both the antigens the same
positive results were obtained with regard to chickens infected with pullorum.

Northrop and De Kruif experienced with high antibodyconcentrations complete
agglutinations occurred between wide limits of the pH values. With low concentrations
the optimum pH falls downwards and the result corresponds with the pH of normal
serum and of non-specific reactions. This pH starts at about 5 and falls downwards
dependent on the concentration of the normal- and non-specific agglutinins. Contrary
to the plate-test in the abortus Bang examination, in the case of pullorum only a single
ratio blood-antigen must give the decision. So in this pullorum examination the used
pi I must give the certainty that the agglutinationprocess is kept apart from the pH
domain which includes the optimum for the normal agglutination and non-specific
reactions. A constant pH of about 6,8 such as of our buffersuspension is sufficiently
separated from this undesired optimum, the isotony preventing the admixture of acid
bloodcell-clements.

A serial of experiments has been done on negative chickens the blood of which was
examined after administration of lactic-acid, uric-acid, sugar, cooked potatoes, chopped
up maize and meat. The tabular statements referring to these experiments show the
results, some of which have been photographed (fig. 3—5). All the observed false reac-
tions have been obtained with the antigen pH 5,6. In none of the cases a reaction has
been stated with pH 6,8. Acid elements in the blood (acidosis) might also cause the
fall of the critical isoelectrical point in wholeblood reactions. With antigen of low pH
a clearly positive reaction can also be obtained in completely negative blood by adding
a loopfull of aqua dest. to the drop of blood or by a trace of saponin, introducing haemo-
lysis. Acid nucleus-elements from the red bloodcells of chickens might influence it.

E. Garrard, L. Mc.Dermott, W. Burton, J. Carpenter : Non-specific pullorum-
reactions. No. I. Canad. J. of Comp. Med. Dec. 1946.

W. Burton, E. Garrard : Non-pullorum agglutinationreactions No. IV. Canad.
J. of Comp. Med. Jan. 1948.

E. Garrard, W. Burton, J. Carpenter : Non-pullorum agglutination reactions.
Report 8th worlds poultry congress 1948.

M. Wright, P. Edwards : The serological differentiation of salmonella pullorum
forms. Amer. J. Vet. Res. Oct. 1948.

M. Wright : Selection of suitable antigenic strain of S. pullorum. Canad. J. of Comp.
Med. March 1949.

J. Carpenter, G. Anderson, R. Johnston, E. Garrard : Pullorumdisease in
turkeys. Poultry Science, March 1949.

M. Wright : Suitability of S. pullorumstrains used in the agglutination test for
pullorumdisease control. J. Amer. Vet. Med. Ass. March 1948.

Moore : The agglutinationtest as a mean of detecting fowl typhoidinfection. Cornell
Vet. T. 37.

J. Northrop en P. de Kruif : The stability of bacterial suspensions. Jour, of General
Physiol. Vol. IV, 1922.

In 1940 is door Carrington en Raventos in de laboratoria van de
Imperial Chemical Industries een barbituurzuurverbinding gevonden,
die blijkens de hiermede opgedane ervaringen een gunstiger werking heeft,
dan het de laatste tijd veel gebruikte hexobarbitone („Epivan") en het
thiopentone (Pentothal).

Kemithal als zodanig is moeilijk oplosbaar in water, maar gemakkelijk
oplosbaar in de meeste organische oplosmiddelen, zoals alcohol, aether,
chloroform.

Het Kemithal Sodium, het natriumzout dus daarentegen is een lichtgeel,
hygroscopisch poeder, dat gemakkelijk in water oplosbaar is tot 20 % ;
de 10 % oplossing heeft een pH van 10.6.

Volgens de chemische structuur is dit middel meer verwant met het
barbitone dan met het thiopentone.

Door de Imperial Chemical Industries wordt het middel in droge
toestand in de handel gebracht im ampullen van 10 cc, welke 1 gram
Kemithal „Sodium" bevatten. Door toevoeging van 10 cc physiologische
NaCl is op deze wijze gemakkelijk een 10 % oplossing te maken. Eenmaal
opgelost moet een oplossing binnen 5 uur gebruikt worden.

Kemital is minder toxisch dan het Epivan en het Pentothal. Bij een
dagelijkse toediening gedurende 14 dagen van 50 mg Kemithal intra-
veneus bij konijnen traden geen histologische veranderingen op.

Carrington en Raventos vonden, dat bij dieren in gelijke dosering
het Kemithal de ademhaling voor de helft minder beïnvloedt dan het
Pentothal.

Macintosch en Scott hebben bij de mens het electrocardiagram be-
studeerd, gedurende de Kemithal-narcose en vonden geen afwijkingen.
Ook konden zij geen verandering van het Hb-gehalte constateren.

De geringe invloed van dit middel op de ademhaling is ook gebleken
uit onderzoekingen van Gordon en Gibbons, die bij 372 patiënten slechts
5 maal ademhalingsstoornissen vonden.

De beste wijze van toediening is de intraveneuze, doch bij katten en
kleine honden heb ik steeds de intraperitoneale injectie toegepast. Bij deze
laatste wijze van toediening volgt-de narcose reeds na 4 a 5 minuten. Ook
rectale toediening is mogelijk, maar deze moet dan ongeveer 3 kwartier
voor de operatie gebeuren.

Zowel na intraveneuze als na intraperitoneale inspuiting komen de
dieren zeer rustig onder narcose. Bij katten wordt een enkele maal niezen
opgemerkt, dat eventueel na enkele minuten weer ophoudt.

Deze ervaringen, door mij opgedaan, stemmen overeen met die van
Gordon en Gibbons, die de Kemithal-narcose toepasten bij 372 mensen,
van wie slechts 4 mensen niesten en hoestten, 5 waren geëxciteerd, 4 kregen
een musculaire tremor en 1 een laryngeale spasmus.

Ook bij het ontwaken treedt minder rusteloosheid op dan na het gebruik
van andere barbituur-derivaten.

Macintosch en Scott (1946) hebben uitgebreide proeven genomen
om de leverfunctie na te gaan en glucose-tolerantiecurves gemaakt. Een
eventuele leverstoornis had steeds een tijdelijk karakter en gaf geen verdere
ziekteverschijnselen.

Halton (1946) heeft d-tubocurarine-chloride gebruikt in combinatie
met Kemithal „Sodium" in 40 gevallen ; het bleek, dat de dosis Kemithal
dan gehalveerd kon worden en dat hoesten en spasmen niet voorkwamen.

Wat de dosering bij dieren betreft : van Kemithal is deze afhankelijk
van : leeftijd, voedingstoestand en algehele conditie.

Bij katten geef ik van de 10 % oplossing 2—4 cc intraperitoneaal. Een
fox-terrier ongeveer 6 cc intraveneus, een herdershond 10 a 12 cc intra-
veneus.

De duur van de narcose is bij deze dosering ongeveer 2 uur. Toen ik in
het begin de dosering min of meer empirisch moest vaststellen, daar mij
alleen gegevens van de mens ter beschikking stonden, is het mij enige
malen gebeurd, dat ik de dosering te hoog genomen had, doch hiervan
heb ik nooit enig bezwaar ondervonden, wel echter gezien, dat een herders-
hond, die 20 cc intraveneus had gehad, niet minder dan 1 ^ dag in narcose
bleef, waarna het dier, waarbij hysterectomie was verricht, vlot herstelde.

Op grond van behoorlijke ervaring kan ik dus dit nieuwe narcoticum,
gemakkelijk als het in zijn toediening is, en dat, voor zover ik thans heb
ondervonden, geen onaangename nevenwerkingen heeft en een pracht-
narcose geeft, gerust aanbevelen.

Ik gebruik het bv. voor alle castraties van katten en katers. Het lijkt mij
gewenst het te beproeven bij andere huisdieren bv. bij castraties, breuk-
operaties bij biggen etc.

4. Kemithal Sodium intravenous anaesthetic. Imperial Chemical (Pharmaceuticals).

5. Kemithal. A new intravenous anaesthetic. British Journal of Pharmacology and
Chemotherapy, Sept. 1946. (H. C. Carrington en J. Raventos).

De 18e Mei \'s middags j.1. werd mij in behandeling gegeven een hoog-
drachtig dier van ± 11 jaar, welke volgens eigenaar een stijve gang ver-
toonde, gelijkend op spierrheuma, \'t welk nu in de weide lopend af en toe
een weinig gras tot zich nam en vaak na enkele passen stil stond en naar
de buik omzag. Bij onderzoek bleek het voorheen nogal temperament volle
paard, werkelijk een slome gang en geen etenstrek te vertonen. Het dier
was op \'t laatst der dracht, had een T. 37,6, was zeer vet, kleine moeilijk
voelbare harde pols en vertoonde sterk icterische slijmvliezen. Aan de geweldige
omvangrijke buik was geen afwijking te bespeuren. Wegens hoge dracht,
geen voldoende hulp en telkens dreigend te gaan liggen heb ik van een
rectaal onderzoek moeten afzien. Wegens de pijnen welke het toonde
injitieerde ik 20 cc 50 % narcalgine oplossing en gaf -ï- dosis aloe, daar het
dier één zachte mestbal ontlastte. Mijn diagnose was koliek met mogelijk
een invaginatie of torsie colon in beginstadium.

\'s Nachts 2 uur werd ik weer geroepen, daar het dier hevig transpireerde
en aanhoudend lag. Bij mijn komst lag het dier, zweette over het gehele
lichaam en voelde geheel koud aan. Temperatuur was nu 38,9, prognose
zeer ongunstig, slijmvliezen nog sterk icterisch zowel ogen als mond. Ik
achtte het gewenst het dier af te laten maken, aangezien het bij het over-
eind komen in de rechter onderflank een geweldige hernia ventralis ver-
toonde welke zich tot aan de mediaanlijn voortzette. Bij het openen in het
slachthuis frappeerde het, dat na de huidsnede, de ingewanden er al uit-
stroomden, de gehele buikmusculatuur was a.h.w. geruptureerd. Van een
invaginatie of torsie der ingewanden was bij het zeldzaam vette dier niets
te bespeuren, welke genoemde afwijkingen zich altijd door een livide
blauwe verkleuring kenmerken.

Mijn opinie in deze is : dat de infiltratie (op het laatst der dracht) ge-
combineerd met de vetinfiltratie der buikspieren, het zware hengstveulen
niet meer in voldoende mate konden steunen ; hierdoor een langzaam
optredende ruptuur (over grote afstand) van grote omvang ontstond, welke
enteroptose mogelijk de galafvloeiing belemmerde, zodat hierdoor de
intense icterus moet verklaard worden.

Eind Juni vroeg landbouwer B. te P. mij te willen komen zien naar een
i 3 jaar oud rund \'t welk bij het lopen een eigenaardige beweging ver-
toonde in de schoften. Toen ik het dier in de weide zag, stond het toevallig
stil en er voor staande, vertoonde het een diepe sleuf op de plaats van de
schoft. Terzijde zag men duidelijk dat de romp daar ter plaatse door-
gezakt was. Bij stappen van het dier gingen regelmatig beide schouder-
bladen op en neer als een excentriek van een locomotief; het leek geen koe
meer maar een dommedaris. De schouderbladen waren niet in zijdelingse

positie afgeweken, dus geen rhomboidius verscheuring. Bij stap ging elk
schouderblad bij belasting van het been bijna verticaal naar boven totdat
het de huid bereikte, zonk dan weer bij vooruitbrengen waarbij het andere
been de steunperiode overnam en het daarbij behorend schouderblad de
hoogte inging. Mijn diagnose is dan ook verscheuring of rekking der Mm
serrati thoracis.

In de vierde druk Möller en Frich, speciale chirurgie der Haustiere
vermeldt Laszlo op pag. 582 een gelijkluidend geval.

Eigenaar werd aangeraden het dier rust te geven door opstallen. Als
oorzaak zou ik willen aanvoeren dat het dier de neiging had (of liever
ondeugd) andere dieren te bespringen en zou dus afglijden op harde
grond de ruptuur veroorzaakt hebben.

De 5e November heb ik het dier nogmaals gezien. De schouderblad-
beweging was hoewel verminderd nog goed te zien, de sleuf er tussen
was echter veel ondieper geworden, zodat ik wel vermoed, dat algeheel
herstel zal volgen.

Hoewel de vreemdlichaamoperatie bij het rund in het buitenland
reeds lang, en de laatste jaren ook in ons land zijn nut in de praktijk
bewezen heeft, blijkt toch telkens weer, dat menig praktiserend collega
afwijzend staat tegenover deze ingreep. De ervaring heeft hem geleerd,
dat hij het zeer goed zonder deze operatie kan stellen en het woord
„reclamestunt" wordt helaas nogal eens gebruikt, wanneer blijkt, dat een
buurtcollega een andere mening is toegedaan. Eén der voornaamste
motieven, die worden aangevoerd om de noodzakelijkheid van de vreemd-
lichaamoperatie te ontkennen, bestaat in het feit, dat de patiënten, waarbij
men de diagnose traumatische pericarditis kan stellen, slechts bij hoge
uitzondering onder behandeling zijn geweest voor traumatische gastritis,
of zelfs voor een „indigestie" in het algemeen.

Inderdaad heb ook ik in de praktijk deze ervaring opgedaan. Op een
aantal van ongeveer 30 patiënten met traumatische pericarditis was er
slechts één, waarbij de diagnose traumatische gastritis 48 uren tevoren
werd gesteld. Eén rund vertoonde twee dagen lichte koliekverschijnselen ;
een week later had zich een pericarditis ontwikkeld. Bij de andere patiënten
bleek in enkele gevallen uit de anamnese, dat de dieren een week of langer
tevoren verschijnselen van een indigestie hadden vertoond, zonder dat
diergeneeskundige hulp werd ingeroepen.

Het maakt de indruk, dat in een deel der gevallen het doorstoten van
netmaagwand en diafragma en het aanprikken van het pericard te snel,
in een ander deel te langzaam verloopt, om duidelijke symptomen van
traumatische gastritis te geven.

Dat het eerste inderdaad mogelijk is, bleek mij bij een rund, dat tijdens
het eten benauwd geworden was en binnen een half uur succombeerde.
De sectie toonde aan, dat het dier was gestorven tengevolge van een
verbloeding binnen het pericard, veroorzaakt door het aanprikken van
een bloedvat, door een z.g. behangnaald. Het ontbreken van ontstekings-
reactie in de buurt van de perforatieopeningen leverde het bewijs, dat het
indringen van het vreemde voorwerp op het moment van ziek worden
moet hebben plaats gehad.

Oudere ontstekingsprocessen, zoals vaak bij traumatische pericarditis
■worden aangetroffen, vormen trouwens geen bewijs, dat in deze gevallen
de perforatie geen snel verloop heeft gehad.

In een tijdsverloop van 6 jaren heb ik 16 patiënten met verschijnselen
van traumatische gastritis geopereerd. Slechts één keer kreeg ik de indruk,
met zekerheid een pericarditis te hebben voorkomen, en wel bij een patiënt,
waarbij een naainaald loodrecht in de netmaagwand geprikt was, precies
op de plaats, waar men bij het aftasten van de netmaagwand de harteklop
het duidelijkst kan voelen. In de andere gevallen was de perforatierichting,

of de aard van het voorwerp zodanig, dat de kans op een pericarditis zeer
klein geacht kon worden.

Of men in de praktijk in de gelegenheid is, door het verrichten van de
vreemdlichaamoperatie het aantal gevallen van pericarditis te verminderen,
zal ook sterk afhankelijk zijn van het feit, of de veehouders gewend zijn,
tijdig of (te) laat hulp in te roepen.

Tegenover de opvatting van enkele collega\'s, dat vrijwel alle „scherp"
patiënten spontaan genezen, staat die van Tschumi (Schweizer Arch. für
Tierheilkunde 1936), dat een traumatische gastritis zonder operatie slechts
zelden blijvend geneest. De waarheid zal hier wel in het midden liggen.

Een objectieve beoordeling van feitenmateriaal uit de praktijk is altijd
erg moeilijk ; dit geldt in het bijzonder, wanneer het er om gaat, het uit-
eindelijk lot van onze „scherp"patiënten te volgen.

Te vaak zijn wij afhankelijk van mededelingen van de eigenaar, terwijl
de al of niet genezen patiënt niet meer voor onderzoek beschikbaar is.

Voor mij staat op grond van ervaring wel vast, dat het aantal patiënten,
dat tengevolge van chronische peritonitis en abcesvorming in minder goede
conditie komt en uiteindelijk wordt opgeruimd, zeker niet onbelangrijk
is. En het feit, dat een groot deel van deze patiënten wel voor een (trauma-
tische) indigestie is behandeld, stelt de collega\'s, die de noodzakelijkheid
van de operatie ontkennen, in het ongelijk.

Het is voldoende bekend, dat de diagnose met de ons ten dienste staande
onderzoekingsmethoden nooit met 100 % zekerheid is te stellen. Toch
kan de 100 % in bepaalde gevallen bij een serieus onderzoek en een goede
anamnese zeer dicht benaderd worden. Het gebruik van de metaaldetector
kan (volgens de daarover verschenen literatuur) bij het stellen van de
diagnose zeker zijn nut hebben in verband met de mogelijkheid 0111 hier-
mee enigszins de plaats van het voorwerp te bepalen, en zo het antwoord
op de vraag of men moet opereren, gemakkelijker te maken.

Ik kan mij echter niet aan de indruk onttrekken, dat een grote ervaring,
gebaseerd op bevindingen bij operatie of sectie, voor een juiste inter-
pretatie van de aanwijzingen van dit apparaat noodzakelijk is. In ieder
geval kan het de operateur de zekerheid geven, een vreemd voorwerp
aan te treffen, ook al is dit niet de oorzaak van de waargenomen symp-
tomen. Op welke manier de diagnose traumatische gastritis ook wordt
gesteld, het zal steeds moeilijk, en in de meeste gevallen niet te bepalen
zijn, of het vreemde voorwerp op den duur ernstige ziekteprocessen bij de
patiënt zal veroorzaken.

Het risico bij een lege artis uitgevoerde operatie is zeer gering, en in geen
geval groter dan het risico van een conservatieve behandeling. Alleen
economische motieven kunnen de prakticus ervan weerhouden, de operatie
uit te voeren, m.a.w. hij opereert niet, wanneer het dier geen fok- of
gebruikswaarde meer heeft, en de algemene toestand zodanig is, dat een
behoorlijke opbrengst na slachting te verwachten is. Zijn de indicaties
voor een operatie voldoende overwogen, dan verdient het aanbeveling,
de ingreep zo spoedig mogelijk te verrichten. Persoonlijk voel ik er niet
voor, de operatie bij hoogdrachtige dieren kort voor het kalven te ver-
richten, in verband met de tijdens dit proces optredende abnormale
spanningen op de operatieplaats. Hier staat echter tegenover, dat de kans
op het optreden van traumatische pericarditis groter is.

Ongetwijfeld zullen er in ons land praktijken zijn, waar de traumatische
gastritis een weinig voorkomend ziektebeeld is.

In streken, waar veel huishoudafval aan de dieren wordt gevoerd, zal
het niet erg moeilijk zijn, een serie succesvolle operaties te verrichten,
al was het succes alleen maar in die zin, dat een of meer vreemde voor-
werpen verwijderd worden.

Ook in mijn praktijk werden vooral in de oorlogsjaren veel schillen
uit de stad gevoerd. Met voorbedachten rade heb ik echter de operatie
bij de „schillenboeren" zoveel mogelijk beperkt, zodat de helft der
patiënten werd geopereerd op stallen, waar nooit huishoudafval van
buitenaf werd verstrekt. Dit zijn dus gevallen, die in iedere praktijk kunnen
voorkomen, en het merkwaardige feit doet zich voor, dat ik juist bij deze
patiënten, op grond van het verloop van de ziekte en de bevindingen
bij de operatie, de indruk kreeg, een noodzakelijke ingreep te verrichten,
hetgeen ik van de patiënten bij de schillenboeren niet in alle gevallen kan
zeggen.

Vroeg of laat zal iedere prakticus voor een patiënt komen te staan, die,
objectief bekeken, geopereerd moet worden.

De opleiding in Utrecht is van die aard, dat iedere prakticus deze
operatie ook kan verrichten, hoewel menigeen ongetwijfeld bij de vee-
houder en bij zichzelf zekere weerstanden moet overwinnen, alvorens
voor het eerst de stap te wagen.

De toepassingsmogelijkheid van een operatie in de praktijk is afhan-
kelijk van het feit of deze operatie met eenvoudige hulpmiddelen, zonder
voorafgaande specialistische scholing kan worden verricht. Dit is bij de
vreemdlichaamoperatie zeker het geval.

De operatietechniek is in dit tijdschrift reeds voldoende beschreven.
Toch wil ik in \'t kort nog enige opmerkingen maken, die misschien bij
het verrichten van de operatie van nut kunnen zijn.

In de eerste plaats is het noodzakelijk, de gang van zaken bij de operatie
nog eens rustig door te lezen in een desbetreffend bóek of tijdschriftartikel.

De patiënt wordt met de rechterzijde tegen de muur geplaatst, en verder
„ingebouwd" met twee of drie strobalen.

Na de huid-, spier- en peritoneumsnede wordt de pens naar buiten
getrokken en gefixeerd met de Albrechtsentang. Wanneer de pens-
peritoneumhechting is aangebracht, wordt een stuk hydrophielgaas (£ m)
gedrenkt in Rivanol i : iooo, in de wond gelegd op de plaats van de
hechting, en wel zodanig, dat vooral de onderste wondhoek goed is op-
gevuld. Vervolgens wordt de pens geopend, en de wondranden van de
pens op vier plaatsen zodanig aan de huid gehecht, dat de pens min of meer
trechtervormig openstaat, en de onderste hoek van de penswond even buiten
de huidwond komt te liggen. Het gebruik van een afdek-ringmanchet
is bij deze manier van werken overbodig gebleken. Zelfs bij een tweetal
patiënten, waarbij tengevolge van een te volle pens veel voedsel naar
buiten trad, had de wondgenezing een zeer vlot verloop.

Bij de laatste drie patiënten heb ik een enigszins gewijzigde operatie-
techniek gevolgd, die overigens allerminst nieuw is. In het Schweizer
Archiv für Tierheilkunde April 1949 geeft Andres een uitvoerige be-
schrijving van deze operatietechniek met een speciaal daarvoor ontworpen

instrumentarium voor fixatie van de pens buiten de operatiewond. Voor
de verdere beschrijving leze men het oorspronkelijke artikel.

In de North American Veterinarian Mei 1947 beschrijft H. E. Ryan
eveneens deze methode, doch zonder speciaal fixatie-instrumentarium ;
hij wordt bijgestaan door drie assistenten. Gibben (The Cornell Veteri-
narian Oct. 1932) fixeert de pens door middel van vier teugels van smal
band, die op een onderlinge afstand van 5—12 cm door de spierwand
van de pens worden aangebracht.

Ieder, die de vreemdlichaamoperatie meermalen heeft verricht, zal
opgemerkt hebben, dat tijdens het aanbrengen van de pensperitoneum-
hechting de pens vaak heftige contracties vertoont, waardoor het wel
eens moeilijk is, de hechting vlot en goed sluitend aan te brengen. Dat
er, ondanks een zorgvuldige sluiting van de penswond met een dubbele
hechting volgens Lembert nog wel eens een pensfisteltje ontstaat, is
eveneens bekend. Het feit, dat men door het tot stand brengen van een
permanente verbinding tussen buikwand en pens de physiologische ver-
houdingen enigszins verstoort, en het feit dat gedurende ^ 3 weken uit
de onderste en bovenste wondhoek een draadje moet hangen, zijn aange-
legenheden, die op de uiteindelijke genezing van de patiënt geen invleod
hebben, maar die, chirurgisch bekeken, niet voldoen.

De door mij gevolgde methode kan zonder speciaal instrumentarium
en zonder deskundige assistentie worden uitgevoerd en wel als volgt :

Anaesthesie en openen van de buik vinden op de normale wijze plaats.
Met de Albrechtsentang wordt de pens in de onderste wondhoek naar
buiten getrokken (10—15 cm), en met een stevige hechting (zijd» 12—14)
aan peritoneum en fascia transversa gefixeerd ; vervolgens wordt op een
afstand van 10—12 cm een tweede tang (stevige Peanse tang of forceps)
in de penswand geplaatst en de pens in de bovenste wondhoek eveneens
10—15 cm naar buiten getrokken en met een peritoneum-penshechting
gefixeerd. Hydrophielgaas of operatiedoek wordt in de buikwond gelegd
om de geprolabeerde pens. De pens wordt geopend tussen de twee tangen,
waarna de Albrechtsentang op de achterste wondrand wordt gezet en
door een helper gefixeerd ; de tweede tang, geplaatst op de voorste wond-
rand, wordt, bij het inbrengen van de arm, door de operateur zelf vast-
gehouden.

Blijkt de pens veel voedsel te bevatten, zodat uittreden te verwachten
is, dan kan het nuttig zijn, het onderste gedeelte van de penswond met
een tweetal hechtingen over het hydrophielgaas of operatiedoek heen
aan de huid te bevestigen. Na de verwijdering van het vreemde voorwerp
wordt de penswond zorgvuldig met de dubbele hechting volgens Lembert
gesloten (hechtzij 3—5), alle provisoire hechtingen worden verwijderd,
de penswond wordt bespoten met „Udolac" of bestoven met sulfanilamide-
poeder, waarna de pens in de buik wordt teruggebracht. Peritoneum
fascia transversawond wordt gesloten met een doorlopende hechting
(hechtzijde 3—5), vervolgens wordt de huid-spierwond gesloten met
afwisselend een teruglopende hechting volgens Wolf en een achtvormige
hechting volgens Moser, in welke laatste ook de spierwond wordt be-
trokken. In de onderste wondhoek wordt een kleine gaasdrain aangebracht,
die echter binnen 48 uur wordt verwijderd."

genezing wordt verkregen. Complicaties hebben zich tot nu toe bij deze
patiënten niet voorgedaan.

Op het laatste internationale diergeneeskundig congres te Londen is
door C. Formston een rapport uitgebracht over traumatische gastritis bij
runderen. Hieruit moge blijken, dat aan deze aandoening ook inter-
nationaal een zekere betekenis wordt toegekend.

Veel nieuws brengt dit rapport, na alles, wat er reeds over geschreven
is, niet; met nadruk wordt nog eens gewezen op de grote waarde van de
chirurgische behandeling van deze aandoening.

In het hoofdstuk „Treatment" is de rapporteur zeer kort en volstaat
met deze zin : „The only rational approach is surgical removal of the
foreign body."

Niemand kan ontkennen, dat bij een gedeelte van onze patiënten met
traumatische gastritis, deze aandoening tot ongeneeslijke ziekteprocessen
aanleiding geeft. Op grond van klinische verschijnselen en opgedane
ervaring kunnen wij hoogstens het vermoeden en de hoop uitspreken,
dat een bepaalde patiënt zonder operatief ingrijpen zal genezen. Kunnen
wij dan nog de juistheid van de opvatting van Formston ontkennen?

Andres : Zur Technik der Fremdkörper-Operation beim Rinde. Schweizer Archiv für
Tierheilkunde, April 1949.

Beyers en Hartog : Traumatische Gastritis. Klinische les. Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, 1941, blz. 907.

Formston : Traumatic reticulitis in cattle. lts diagnosis, treatment and prognosis.
Rapport Int. Veeartsenijkundig Congres, Londen, Aug. 1949.

C. Gregoire Hennau : La détection électronique des corps étrangers chez les bovins.
Ann. Med. Vet. 1948, blz. 92 en 201. (Zie ook referaat Schw. Arch. f. Tierheilunde,
Jan. \'49).

Ryan : Diagnosis and Treatment of Early Traumatic Gastritis of Bovines. The North
Am. Vet., Mei 1947.

Röder—Berge : Chirurgische Operationstechnik. 9e druk 1949. Paul Parey. Hamburg.
Berlijn.

Tschumi : Zur Diagnose und operative Behandlung der Fremdkörper-indigestion.
Schw. Arch. f. Tierh. 1936, blz. 223. Kritische Betrachtungen über Fremdkörper-
indigestion und Erfahrungen mit der Operation. Schw. Arch. f. Tierh. 1936, blz. 405.

Enige opmerkingen naar aanleiding van de oproep aan de practiserende
collegae in het T. v. D. 15 September 1949. A. Boogaerdt, Secr. Kring Gouda
van pract. dierenartsen.

Op de kring-bijeenkomst van i October 1949 is door 25 collegae uitvoerig van
gedachten gewisseld over de oproep in ons Tijdschrift geplaatst door enige Gelderse
collegae.

Een vereniging naast de Maatschappij voor Diergeneeskunde ziet de kring niet als
een mogelijke versterking van de positie van de practiserende dierenarts, maar als een
verzwakking.

Een goed afdeling-vergadering-bezoek van de practiserende dierenartsen moet een
eventueel onbevredigende gang van zaken kunnen corrigeren, uiteraard bij aanwezig-
heid van een actief afdeling-bestuur.

In feite echter is het in vele afdelingen zeer droevig gesteld met het bezoek van
practici ter afd. vergadering.

Dit verschijnsel is gedurende het bestaan van de Maatschappij voortdurend waar te
nemen geweest en is onafhankelijk van de activiteit van een afd. bestuur.

Een gevolg hiervan is dat de moeilijkheden van de practicus niet gehoord of althans
niet in voldoende mate gehoord worden. Speciaal met de tegenwoordige ontwikkeling
van de diergeneeskunde is dat zeer te betreuren.

De stem van de practicus is te beluisteren op zijn kringbijeenkomsten; hier worden
de talrijke problemen openhartig besproken.

Het is gewenst, dat conclusies of belangrijke mededelingen ter kennis worden gebracht
van de afd. besturen. Dit bestuur kan dan zonodig verder maatregelen nemen.

Het aantal kringen van practici in ons land is nog te klein en oprichting van meerdere
kringen dient te worden gestimuleerd.

De vrees, dat kring-bijeenkomsten een versnippering in de afdelingen te weeg zouden
brengen en een nadelige invloed op het afd. vergadering-bezoek zouden uitoefenen,
wordt niet gegrond geacht; in tegendeel wordt verwacht, dat de afd. vergadering hier-
door eerder beter bezocht zal worden.

Of de kringen onderling ook contact dienen te houden is een vraagstuk dat nog
nadere bestudering vereist.

Residency in Pathology at the Angell Memorial Animal Hospital Boston,
Massachusetts, U.S.A.

The Angell Memorial Animal Hospital announces a Residency in pathology for the
term of twelve months at the stipend of $ 1500 and room. This consists of supervised
work in gross and histopathology as applied to small animals. The Resident will also
participate in the research program into the infectious diseases of dogs. Included is an
opportunity to attend lectures in pathology at Harvard Medical College and certain
other lectures on pathology and related subjects in Boston. Consultation privileges with
specialists in the several fields of pathology is provided as the Resident\'s interests indicate.

The Resident will be supervised and instructed by David L. Coffin, V.M.D., head
of the Department of Pathology at Angell Memorial Anintal Hospital, Fellow in
Research Pathology at Harvard Medical School and Children\'s and Infants Hospital,
Boston, Massachusetts, and a charter member of the American College of Veterinary
Pathologists. Doctor Coffin was formerly Assistant Professor of Pathology at the Uni-
versity of Pennsylvania School of Veterinary Medicine, and the Herbert Fox Memorial
Fellow in Comparative Pathology at the Philadelphia Zoological Society.

Clinical correlation is assured through weekly clinical-pathological conferences,
conducted by Gerry B. Schnelle, V.M.D., Assistant Director of the Hospital, in which
the entire hospital staff of twelve veterinarians participate. Clinical correlation is also
assured because of the close association of pathology and the other departments in the
Hospital. In 1948, 35.005 cases were treated at the Hospital, 10.367 of these were
hospitalized. Three hundred and twenty-two autopsies were performed with thorough
histopathologic studies on most of these. Excellent facilities exist for both black and white,
and color photographs, and radiography to aid in research studies. Library facilities
consist of a specialized Hospital library, including all significant foreign and domestic
veterinary periodicals, a small, specialized department library, and free access to the
library of Harvard Medical College and interlibrary loan service.

This position is open to graduate veterinarians. Applicants with two or more years
postgraduate experience in cellular pathology, and with some facility with the English
language, are preferred.

The Residency is open immediately. Interested persons should communicate with
Dr Eric H. Hansen, President of the Massachusetts Society for the Prevention of
Cruelty to Animals, 180 Longwood Avenue, Boston 15, Massachusetts, U.S.A., listing
age, sex, training and experience, and supplying reprints of publications and a recent
photograph.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironiimmér 511606 t.n.v. de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Auto-emblemen. Blijkbaar zijn er nog veel collegae, die niet weten, dat het
aesculaapteken voor de dierenarts verkrijgbaar is bij het secretariaat door ƒ 1.— te
storten op gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Formulieren. Ook zijn bij het secretariaat verkrijgbaar keuringsformulieren,
sectieverslagcn en attesteji, welke na storting van ƒ 0.30 per pakje van 10 stuks, worden
toegezonden.

Inauguratie van Prof. Dr. F. C. Kraneveld. Op 24 October j.1. vond de inaugu-
ratie plaats van Prof. Dr. F. C. Kraneveld in het Groot-Auditorium van de Rijks-
universiteit te Utrecht.

Er was grote belangstelling van de zijde van de dierenartsen; het Hoofdbestuur van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde was vertegenwoordigd door de voorzitter en
de secretaris.

Frederik Cornelis Kraneveld werd geboren 14 September 1896 en verkreeg het
veeartsendiploma 1 Juni 1922 en is in Januari 1923 in Ned. fndische dienst gekomen.
Hij is direct te werk gesteld aan het laboratorium voor veeartsenijkundig onderzoek
te Buitenzorg. In 1925—\'26 was hij leraar aan de Ned. Indische veeartsenschool in
anatomie, histologie en physiologie. Van 1927 af is hij wederom aan het Veeartsenij-
kundig Instituut als bacterioloog. Hij heeft van 1929—1930 een studiereis gemaakt in
opdracht van de Regering naar verschillende instituten in Europa. In 1930 promoveerde
hij op een proefschrift „Bijdrage tot de kennis van de ostemyelitis bacillosa bubalorum".
Van 1930—1936 was hij wederom bacterioloog aan het Veeartsenijkundig Instituut en
tevens belast met het onderwijs in parasitaire en infectieziekten. Gedurende zijn tweede
verlofperiode heeft hij wederom verschillende instituten in het buitenland bezocht.
\'93^—\'939 ^was hij belast met de waarneming van het Directoraat van het Veeartsenij-
kundig Instituut, waarvoor hij een bijzondere tevredenheidsbetuiging van de Regering
heeft gehad. In 1940 werd hij benoemd tot directeur van het Veeartsenijkundig Instituut.
Gedurende de oorlog geïnterneerd geweest o.a. in verschillende kampen, werd hij in
1945 wederom benoemd tot directeur van het Veeartsenijkundig Instituut. Na door-
gebracht verlof in 1946, gedurende welke tijd hij aan het Instituut voor Tropische Hygiëne
werkte, vertrok hij in 1947 wederom naar Indië en heeft voor zover dat mogelijk was
leiding gegeven aan het onderzoek en onderwijs in Indonesië. Het aantal publicaties
van Kraneveld is zeer groot en bestrijkt het gehele gebied van infectieziekten en para-
sitaire ziekten in Indonesië. Hij is niet alleen een ervaren bacterioloog, maar ook op
protozoölogisch, entomologisch en virusgebied heeft hij blijken gegeven van grote kennis
en serieus wetenschappelijk onderzoek.

Onlangs is opgericht een Administratie- en Belastingconsultatiebureau voor Artsen,
Tandartsen en Dierenartsen, gevestigd Balijelaan 28 te Utrecht, Tel. K 3400—22619,
Giro 542444.

Het bureau belast zich tegen abonnementstarief met:
a. het deskundig bijhouden van Uw boekhouding,
J>. het opmaken van de jaarlijkse verlies- en winstrekening,

De werkzaamheden worden verricht door het gehele land. Een vlotte en deskundige
service wordt gegarandeerd en het meest onleesbare handschrift ontcijferd. De accoun-
tants en belastingconsulenten, alsmede de assistenten, hebben een jarenlange ervaring
in belastingzaken van Medici.

A. den Heyer, lid Ned. Orde v. Acc. — lid Ned. Inst. v. Bel. Cons. W. B. A. Swaak,
lid Ned. Orde v. Acc. — lid Ned. Inst. v. Bel. Cons.

Prof. Dr. A. Ten Bokkel Huinink, voor de Kon. Ned. Maatsch. tot bevord. der Genees-
kunde; Prof. Dr. H. M. J. Scheffer, voor de Ned. Maatsch. tot bev. der Tandheel-
kunde; Dr. W. de Haan, voor de Maatsch. voor Diergeneeskunde.

In de vergadering van g April 1949 te Alkmaar, welke door 26 leden en één gast
werd bezocht, werden de tarieven voor vaccinatie bij mond- en klauwzeer als volgt
vastgesteld, ingaande 9 April 1949.

c. Het tarief onder b genoemd geldt in alle gevallen in streken met zeer lage bedrijfs-

Met deze tarieven heeft de Stichting voor de Landbouw in Noordholland zich accoord
verklaard.

De bespreking van de huidige bestrijdingswijze van de tbc onder het rundvee, had
tot resultaat dat het bestuur zou trachten aan de hand van de discussie enige conclusie\'s
te formuleren welke in een volgende vergadering zullen worden behandeld.

In de vergadering van 7 Mei 1949, wederom te Alkmaar en eveneens door 26 leden
en één gast werd bezocht, hield Dr. J. W. Thijn, directeur van de Gezondheidsdienst
voor Dieren in Drenthe, een lezing over: ,,De waarde van het morphologisch bloed-
onderzoek in de veterinaire praktijk". Op de hem eigen duidelijke wijze gaf spreker,
aan de hand van vele tekeningen, een uiteenzetting van zijn methode van bloed afnemen,
bloedonderzoek, beoordeling van het beeld van de witte bloedcellen en de conclusie\'s
die spreker meent o.a. in verband met het tbc-onderzoek, daaruit te mogen trekken.

Uit de daarop volgende discussie bleek wel, dat het onderwerp veel belangstelling
had gewekt, en de woorden van dank welke door de Voorzitter aan Dr. Thijn werden
gericht, waren dan ook zeker op hun plaats.

In de vergadering van 25 Juni 1949, gehouden te Haarlem en bezocht door 25 leden
eri 2 gasten, verenigde de vergadering zich met algemene stemmen met het voorstel
van het Hoofdbestuur inzake de diergeneesmiddelenvoorziening. Voorts besloot de
afdeling bij het gebruiken van penicilline te handelen zoals het Hoofdbestuur voorgesteld
heeft, terwijl de volledige medewerking werd toegezegd bij de bestrijding van de kwak-
zalverij. Het hulp-krachtenrapport van de gemengde Commissie Van de Gezondheids-

•commissie voor Dieren en de Maatschappij voor Diergeneeskunde werd uitvoerig be-
sproken.

Na uitgebreide discussie verenigde de vergadering zich met algemene stemmen
niet de volgende conclusie\'s inzake de tbc-bestrijding onder het rundvee, nadat de
circulaire van het H.B. te dezer zake eveneens in behandeling was genomen.

1. Isolatie van reactiedieren is een eerste vereiste, zonder deze is practisch vrijwel geen
succes van de bestrijding te verwachten.

2. Om isolatie mogelijk te maken dient er een voldoende verschil in melkprijs te komen
voor vrije- en niet-vrije bedrijven.

3. De melk van de vrije dieren op een bedrijf waar geisoleerd wordt dient ook die
premie te krijgen en wel berekend naar het percentage vrije dieren op dat bedrijf.

4. Wordt op een bedrijf niet geïsoleerd dan wordt daar wel getuberculineerd. In ver-
band met de hoge kosten en de vele arbeid die het klinisch onderzoek vergt, rijst
de vraag of de uitvoering van een uitgebreid onderzoek in die gevallen nog wel
waarde heeft.

5. Het is onbillijk, dat de veehouders alle kosten dragen van dit werk voor de Volks-
gezondheid, dat in feite een algemeen belang is.

In de vergadering van 30 September 1949, gehouden te Haarlem en bezocht door
28 leden en 2 gasten, werd besloten de bestaande tarieven inzake K. I. ook voor
1950 te handhaven, in overleg met de Bond van Coöperatieve Verenigingen voor
K. I. in Noordholland.

De collegae C. Favejee te Amsterdam en J. C. A. van der Maas te Alkmaar, werden
met algemene stemmen aangenomen als lid van de afdeling.

Collega J. Spruyt, Ouderkerk aan de Amstel werd wederom aangewezen als afge-
vaardigde in het Algemeen Bestuur. Behalve de aftredende leden wordt collega G. M.
van Waveren, Rotterdam, aangewezen als candidaat-lid van de Redactie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Tot afgevaardigde naar de Algemene Vergadering van de Maatschappij wordt be-
noemd collega J. Heeg, Halfweg en collega P. J. Bruins, Uitgeest, tot plaatsvervanger.

Bij de behandeling van de agenda voor deze vergadering wordt met algemene stemmen
besloten de aftredende collegae te herkiezen. In de vacature Ode wordt de candidatuur-
Groenwoud ondersteund om het Noorden van het land in het Hoofdbestuur vertegen-
woordigd te hebben en tevens het aantal practici te vergroten. Bij de behandeling van
de verschillende balansen en begrotingen worden slechts enkele opmerkingen gemaakt,
die door de Algemene Secretaris worden beantwoord.

Na afloop van de vergadering verenigden 23 leden met hun dames en als gast de
Secretaris van de Maatschappij, zich aan een diner, dat door de buitengewoon gezellige
sfeer niet nalaten zal, de onderlinge band tussen de leden van de afdeling nog te ver-
stevigen.

De vergadering van 11 October 1949, gehouden te Alkmaar, waar 27 leden aanwezig
waren, was wederom geheel gewijd aan de tbc-bestrijding.
Tarieven voor V.Z.-enting.

Het advies aan het H.B. zal zijn dat de afdeling voor één jaar accoord gaat met het
H.B. voorstel, ofschoon de daarin genoemde bedragen als absoluut te laag worden
beschouwd.

Ook de voorgestelde honoraria voor de student-assistenten worden eveneens voor
één jaar aanvaard.

Besloten wordt, dat de leek-sputumvanger in dienst zal zijn bij de dierenarts, terwijl
«en beloning voor deze hulpkracht wordt vastgesteld.

Door het Hoofdbestuur is aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde: G. Geerdink te Elburg.

De volgende collegae hebben het lidmaatschap van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangevraagd:

Collega S. M. Seyffers te Amsterdam is verhuisd van Biesboschstraat 29 II naar
Egidiusstraat 13 I, Amsterdam-W.

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

H. A. van den Berg te Maartensdijk is verhuisd naar Dr H. J. Lovinklaan 13 (pag. 54).

Dr F. A. A. van Diermen, 1910, als adres te vermelden Amsterdam (Z.), Joh. Ver-
hulststraat 120 (pag. 60).

W. A. Eisma, 1927, de gegevens achter diens naam als volgt te wijzigen: Rotterdam,
Stadhoudersplein 26d, tel. K 1800—35680 (bur.); gr. 173371; bet. R.S.I. (pag. 61).

M. J. Gorter, 1931, de gegevens achter diens naam als volgt te wijzigen: Ede,
Arnhemseweg 48; tel. K 8380—8112; gr. 184491; P. (pag. 63).

G. Grootenhuis, 1940, is verhuisd naar \'s Heer Arendskerke, Wilhelminastraat 5;
tel. K 1106—341 (privé), K 1100—2708 (bur.). Is tevens lr. R.L.W.S. (pag. 64).

P. J. N. Koomen te Kerkrade is telefonisch aangesloten onder K 4445—2747 (privé)
en K 4445—2230 (bur.) (pag. 72).

Dr S. R. Numans te Ede vertrekt 17 December a.s. naar Indonesië in verband met
zijn benoeming tot hoogleraar in de chirurgie en verloskunde aan de Diergeneeskundige
Faculteit te Buitenzorg. Adres: Buitenzorg, Nassaulaan 1; tot 17 December a.s. adres:
Wekerom (post Harskamp), Roekelseweg 22 (pag. 77).

H. H. H. Schreinemakers te Roermond, het tel. no. te wijzigen in K 4750—2636
(pag. 82).

S. M. Seyffers met verlof in Nederland is te Amsterdam verhuisd naar Egidiusstraat
\'3 I (pag. 94)-

J. A. J. ter Haar te Dreumel, wegens invaliditeit, als plaatsvervangend Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst (pag. 64).

Lees in alinea 20 van pagina 840, Tijdschrift voor Diergeneeskunde, No.
November 1949, de woorden verhit serum in plaats van onverhit serum.

Bij het bacteriologisch onderzoek van monsters melk en uiersecretum met
het doel de bacteriële oorzaak van een vastgestelde of vermoede uieront-
steking op te sporen, worden herhaaldelijk koloniën van het staphylococcen-
type gekweekt. In vele gevallen kweekt men een reincultuur van staphylo-
coccen en wanneer het sediment van het melkmonster hoog, het secretum
sterk afwijkend van normale melk en eventueel met bloed gemengd was,
is men eigenlijk wel gerechtigd van een staphylococcenmastitis te spreken,
alhoewel de serieuse onderzoeker graag nog meer bewijzen voor het stellen
der diagnose zou willen aanvoeren. Deze primaire reinculturen zijn zonder
uitzondering direct als staphylococcenculturen te herkennen.

Bij enting van het sediment op 10 % paardenserumagar en beoordeling
der culturen na 18—24 uur, worden ook veelvuldig culturen gekweekt,
die uit een mengsel van twee of meer soorten koloniën bestaan
en waarbij de staphylococcenkoloniën niet altijd even duidelijk als
zodanig te herkennen zijn. Vermoedelijk onder invloed van onderlinge
antibiose der verschillende bacteriesoorten blijven de staphylococcen-
koloniën van het streptococcentype, en pas na overenten tot een reincultuur
komt het kenmerkende kolonietype te voorschijn. In vele andere gevallen
is het direct duidelijk, dat in een mengcultuur bepaalde koloniën van het
staphylococcentype zijn.

Deze koloniën geven, in tegenstelling tot de streptococcenkoloniën,
een positieve katalasereactie, terwijl bij twijfel ook het microscopisch
onderzoek te hulp kan worden geroepen.

De staphylococcenkoloniën kunnen in de primaire cultuur voorkomen
naast andere verwekkers van uierontsteking, zoals streptococcen of Coryne-
bacterium pyogenes, eventueel verontreinigers en onder deze omstan-
digheden wordt het zonder nader onderzoek al heel moeilijk zich een
oordeel te vormen over de betekenis van deze staphylococcen. Niet alle
staphylococcen zijn namelijk pathogeen en deze kunnen zonder meer niet
van de niet-pathogene staphylococcen en micrococcen onderscheiden
worden.

Heeft men dus een redelijke zekerheid omtrent de pathogeniteit der
staphylococcen bij primaire reinculturen, die uit sterk afwijkende melk
zijn gekweekt, bij mengculturen ontbreekt deze zekerheid ten enen male.

De behoefte aan een pathogeniteitsbepaling, die in het dagelijks routine-
onderzoek kan worden ingelast, doet zich bij het bacteriologisch onderzoek
van melk en uiersecretum heel sterk gevoelen.

Het heeft in de loop der jaren niet aan pogingen ontbroken een be-
trouwbare scheiding te maken tussen pathogene en niet-pathogene staphy-
lococcen. Als meest betrouwbare proef wordt de pathogeniteitsbepaling
bii proefdieren, waarvoor meestal witte muizen gebruikt worden, toe-

gepast. Wanneer na intraveneuse injectie van 0,5 ccm. van een 24 uur oude
bouilloncultuur van de 5—6 muizen minstens 2—3 binnen een week sterven,
wordt de stam pathogeen geacht (1,2). Een dergelijke pathogeniteitsbepaling
kan echter bezwaarlijk als routinemethode worden toegepast. Men heeft
deze pathogeniteitsbepaling trachten te vervangen door in vitro-proeven,
waarvoor zeer vele reacties zijn uitgewerkt. De pigmentbeoordeling, waarbij
de Staphylococcus aureus pathogeen zou zijn, de mannietvergisting en
de eigenschap van pathogene staphylococcen op % NaCl-agar te
groeien, zijn veelvuldig toegepast, doch vergeleken met de pathogeniteits-
bepaling op proefdieren bleken deze methoden aanzienlijke afwijkingen
te geven.

Een betrouwbaarder proef vormt de bepaling van het haemclyserend
vermogen op schapenbloed-agar en hoewel de meningen over deze proef
uiteenlopen, kan een vrij grote overeenstemming met de pathogeniteits-
bepaling bij proefdieren niet worden ontkend. Echter Taylor en
McDiarmid (2) stelden vast, dat van de 73 stammen, die haemolyse gaven,
slechts 60 pathogeen voor muizen waren.

Williams Smith (4) concludeerde, dat ft haemolyse niet bij alle patho-
gene staphylococcen optreedt.

Andere onderzoekers beschouwen het haemolyserend vermogen als een
voldoende bewijs voor pathogeniteit (3, 4, 5).

Zonder aan de betekenis van het haemolyserend vermogen voor het
bepalen der pathogeniteit van staphylococcen te kort te willen doen blijkt,
bij bestudering der literatuur, dat de uitslag der coagulasereactie, uit-
gevoerd met konijnen- of mensenplasma, veelvuldig vergeleken is met
de pathogeniteit voor proefdieren en dat practisch zonder uitzondering
een zeer grote mate van overeenstemming werd gevonden (1, 2, 4, 6, 7,
8, 12).

De coagulaseproef berust op het verschijnsel, dat bepaalde, n.1. de
pathogene, staphylococcen een ferment vormen, coagulase genaamd, welk
ferment de eigenschap bezit fibrinogeen, dat door toevoeging van Na-
citraat of heparine in oplossing is gebleven, als fibrine te coaguleren.
Dit verschijnsel kan worden opgemerkt in vloeistoffen, die fibri-
nogeen bevatten en onder invloed van dit ferment gelatineus stollen,
zowel als in vaste voedingsbodems. In deze laatste uit de stolling
van het fibrinogeen zich als een troebele zóne in de heldere doorzichtige
voedingsbodem rondom de staphylococcenkoloniën, die hierop punt-
vormig geënt zijn.

Alhoewel de meeste onderzoekers zich bezig hebben gehouden met de
bepaling van ple pathogeniteit voor proefdieren van humane staphvlococcen-
stammen in vergelijking met de uitslag der coagulasereactie, zijn de laatste
jaren een aantal publicaties verschenen, waarbij ook bovine stammen,
en speciaal die, welke uit melk of uiersecretum werden geïsoleerd, op patho-
genitiet voor muizen en coagulase-productie werden onderzocht (8, 9, 10).
Het is trouwens aan twijfel onderhevig, of er wel speciale bovine staphylo-
coccen bestaan, die niet gelijktijdig bij de mens voorkomen (9).

In 1943 werd door Cadness-Graves (ii) opgemerkt, dat een suspensie
van coagulase-positieve staphylococcen samenklontert, wanneer daaraan
een kleine hoeveelheid onverdund plasma wordt toegevoegd. Een voor-
waarde voor dit verschijnsel is een relatief hoge plasmaconcentratie.

coagulasereactie, doch sedert die tijd zijn een aantal onderzoekingen ge-
publiceerd, waaruit blijkt, dat deze proef precies dezelfde resultaten op-
levert als de coagulaseproei\', hetzij als buisjesproef, hetzij als plaatproef
uitgevoerd (9, 10).

Deze samenklontering bij pathogene staphylococcen berust evenals de
positieve coagulaseproeven op de aanwezigheid van coagulase. Door de
relatief geconcentreerde plasma-oplossing en door het feit, dat de coagulase
in een 18-uur oude cultuur gepraeformeerd is, bedekken de afzonderlijke
kiemen zich direct met een laagje gestolde fibrine, en klonteren samen.

De reactie wordt uitgevoerd door een öse jonge van serumagar afge-
nomen staphylococcen te mengen met een öse water tot een geconcen-
treerde suspensie. Door daarna een öse plasma hiermede te mengen wekt
men het verschijnsel der samenklontering op. Deze samenklontering ont-
staat direct. Een reactie derhalve, die zeer gemakkelijk in het routine-
onderzoek zou kunnen worden opgenomen.

Een kleine moeilijkheid bij deze reactie zou op kunnen treden, wanneer
het plasma normaal-agglutinine bevat tegen niet-pathogene staphylo-
coccen. Een dergelijke reactie treedt echter niet onmiddellijk op, zoals
de echte dumping test. Beroer (10) lost deze moeilijkheid op door het
fibrinogeen chemisch te reinigen, waarbij de normaalagglutininen even-
tueel verwijderd worden, terwijl Williams Smith (4) zich zekerheid ver-
schaft door de reactie eveneens uit te voeren met serum, dat door hetzelfde
dier, waarvan het plasma afkomstig is, geleverd werd. Wanneer de reactie
afkomstig is van normaal-agglutininen moeten de proeven, uitgevoerd
zowel met plasma als met serum (dat geen fibrinogeen bevat), eenzelfde
niet direct optredende positieve uitslag geven.

In het hierna te bespreken onderzoek werd van deze verschijnselen
geen enkele last ondervonden.

Ten einde uit eigen waarneming inzicht in de betrouwbaarheid van
deze reactie te verkrijgen en tevens om vast te stellen, van welke diersoort
het plasma zou kunnen worden gebruikt, warden 80 uit melk of uier-
secretum geïsoleerde culturen van het staphylococcentype in een onderzoek
betrokken.

Met elk der drie plasmasoorten werden 4 verschillende uitvoeringen
van de coagulasereactie verricht:

2. Een reactie, waarbij 0,3 ccm plasma en 0,3 ccm bouillon en een öse
18-uur oude serumagarcultuur goed gemengd en gedurende 1 uur bij
37⁰ C. werden geplaatst. Bij coagulase-positieve stammen is de vloei-
stof na deze tijd gelatineus gestold. Deze methode bleek tijdens het
onderzoek minder geschikt te zijn, omdat het samenklonteringsver-
schijnsel en de stolling der vloeistof elkaar herhaaldelijk doorkruisen
in die zin, dat stolling uitblijft, wanneer een sterke samenklontering
is opgetreden. Aan de uitslag van deze proef werd derhalve geen grote
waarde toegekend.

3. Een coagulaseproef, waarbij 0,5 ccm van een 1 op 10 met phvsio-
logische keukenzoutoplossing verdunde plasma-oplossing wordt geënt
met 5 druppels van een 18 uur oude bouilloncultuur. Na plaatsing

bij 37⁰ C. gedurende 3 uur en daarna bewaring gedurende de rest
van de dag en de opvolgende nacht bij kamertemperatuur wordt
de reactie afgelezen. Bij coagulase-positieve stammen is de vloeistof
gelatineus gestold. Deze reactie geeft in tegenstelling met de vorige
betrouwbare uitkomsten.

4. De plaatproef met agar, die 25% plasma bevat. De plaat wordt punt-
vormig geënt met de te onderzoeken staphylococcen, waarbij ver-
scheidene stammen op één plaat geënt kunnen worden. Wanneer in
de heldere agar rondom de koloniën troebele zones opgetreden zijn
tengevolge van gecoaguleerde fibrine, is de reactie positief.

Van een klein aantal stammen werd naast de 12 verschillende coagu-
laseproeven tevens een pathogeniteitsbepaling op muizen verricht, die
een volkomen overeenstemming te zien gaf met de coagulasereacties met
konijnen- en mensenplasma. In hoofdzaak werd echter gebruik gemaakt
van het door vele onderzoekers vastgestelde feit, dat een positieve coagu-
laseproef met mensen- of konijnenplasma zowel in de onder 3e. genoemde
buisjesproef als in de onder 4e. vermelde plaatproef gepaard gaat aan
pathogeniteit voor muizen (6, 10, 7, 8, 1,2, 12). Dit geldt niet alleen voor
humane staphylococcen maar evenzeer voor bovine.

Bij het eigen onderzoek bleek, dat er een zeer grote overeenstemming
bestaat tussen alle reacties uitgevoerd met mensenplasma en konijnen-
plasma.

In 3 gevallen bleek deze overeenstemming niet in alle reacties volkomen
te zijn, weshalve deze niet met volkomen zekerheid als pathogeen of apa-
thogeen konden worden beschouwd en dus als vergelijkingsbasis geen
dienst konden doen.

Van de overblijvende 77 stammen werd op grond van deze gelijkluidende
uitslagen het al of niet pathogeen zijn als vaststaand aangenomen.

Bij vergelijking van de uitslagen van de buisjesproef en de plaatproef,
uitgevoerd met runderplasma, bleken deze proeven in vele gevallen nega-
tief te zijn, terwijl dezelfde reacties met konijnen en mensenplasma
duidelijk positief waren en de stam derhalve pathogeen geacht moest
worden.

Runderplasma is derhalve niet geschikt voor de uitvoering der buisjes-
en plaatcoagulaseproef.

In tegenstelling met deze coagulaseproeven met runderplasma geeft
de „slide dumping test" met runderplasma wel een zeer grote overeen-
stemming met de buisjes en plaatcoagulase, uitgevoerd met mensen- en
konijnenplasma, dus met de pathogeniteit van de betreffende staphylo-
coccenstam. Slechts in 1 geval was de dumping test negatief, terwijl de
bacteriestam blijkens de overige reacties pathogeen moest worden
geacht.

Bij toepassing van de samenklonterings-reactie met runderplasma blijft
men dus waarschijnlijk bij de beoordeling der pathogeniteit iets aan de
veilige kant.

De clumpingreacties met mensen- en konijnenplasma zijn ook wel
betrouwbaar, maar het is over het algemeen veel gemakkelijker runder-
plasma te bereiden dan mensen- of konijnenplasma. Vooral dit laatste
is heel moeilijk te verkrijgen, wanneer men het dier niet wil afmaken.

bij beoordeling na 18—24 ^uur °P ¹⁰ % serumagar steeds crème was.
Slechts een enkele was iets witter of iets geler. De witte staphylococcen,
de citroenkleurige en de hooggeel gekleurde zijn als regel coagulase-nega-
tief en behoren dus tot de door Fairbrother (13) genoemde Staphy-
lococcus saprophyticus, in tegenstelling met die, welke een positieve
coagulasereactie geven en op grond daarvan Staphylococcus pyogenes
genoemd worden.

De vraag, of bij het kweken van pathogene staphylococcen uit melk
of uiersecretum ook steeds sprake is van een uierontsteking, veroorzaakt
door staphylococcen, kan niet altijd bevestigend worden beantwoord.
Wanneer we uitgaan van de veronderstelling, dat het melkmonster op
aseptische wijze genomen is in een steriele fles, eventueel geconserveerd
met 0,5 % boorzuur en na betrekkelijk korte tijd op het laboratorium
in onderzoek is genomen, dan kan moeilijk worden ontkend, dat de ge-
kweekte staphylococcen uit uier of tepel afkomstig zijn. Men ziet dan
ook herhaaldelijk menginfecties van Streptococcus agalactiae en staphy-
lococcen, Streptococcus dysgalactiae en staphylococcen en van Coryne-
bacterium pyogenes en staphylococcen. Deze bevindingen zijn in zoverre
van betekenis, omdat de prognose van een streptococcenmastitis, die
gecompliceerd wordt door een staphylococceninfectie, minder gunstig
moet worden gesteld.

Men moet er echter rekening mee houden, dat de aanwezigheid van
staphylococcen ook het gevolg kan zijn van meer of minder ernstige
tepellaesies.

Anderzijds worden ook herhaaldelijk monsters ter onderzoek ontvangen,
die sterk verontreinigd zijn. Bij het kweken van pathogene staphylococcen
uit deze monsters dient men voorzichtig te zijn en niet direct te conclu-
deren tot een staphylococceninfectie van de uier. Pathogene staphylo-
coccen komen ook op de huid van het rund en elders voor en kunnen een
melkmonster besmetten.

Er blijft nog de moeilijkheid over steeds de beschikking te hebben over
een kleine hoeveelheid voldoende vers runderplasma. Aan de Rijks-
seruminrichting is dit bezwaar opgelost door in ampullen 1 ccm. of 2,5 ccm.
runderplasma in bevroren toestand te drogen en de ampul dicht te smelten.

Dit product is practisch onbeperkt houdbaar en kan te allen tijde weer
volledig en zeer snel worden opgelost door toevoeging van gedestilleerd
water, vyaarbij het plasma precies dezelfde eigenschappen bezit als de
vloeistof, die gedroogd werd.

Wanneer gewaakt wordt tegen uitdrogen van dit weer opgeloste product
en tegen verontreiniging, kan men dit plasma gedurende verscheidene
dagen gebruiken. Het verbruik per reactie is slechts zeer gering, zodat
i ccm. voldoende is voor een groot aantal proeven.

Met deze dumping test met runderplasma is derhalve het routine-
onderzoek van melk en uiersecretum verrijkt met een eenvoudig toe te
passen betrouwbaar hulpmiddel, dat men niet graag weer zal missen,
wanneer het eenmaal in gebruik is genomen.

In dit artikel geeft de schrijver een beknopt literatuuroverzicht over
de pathogeniteitsbepaling van staphylococcen. De conclusie wordt ge-
trokken, dat de coagulaseproef, hetzij als buisjesproef, hetzij als plaatproef,

met mensen- of konijnenplasma uitgevoerd, de meest betrouwbare in
vitro-reactie is. Aan de hand van 80 uit melk of uiersecretum gekweekte
culturen van het staphylococcentype wordt de „slide dumping test" met
runderplasma vergeleken met bovengenoemde coagulasereacties, terwijl
tevens een aantal pathogeniteitsbepalingen op muizen werd verricht.
Bij dit onderzoek bleek er een grote mate van overeenstemming te bestaan
tussen de uitslagen van de dumping test met runderplasma en de
coagulasereactie met mensen- of konijnenplasma. Door runderplasma in
kleine hoeveelheden in de bevroren toestand te drogen kan men steeds
beschikken over vers runderplasma.

De dumping test met runderplasma kan met groot voordeel worden
opgenomen in het bacteriologisch routine-onderzoek van melk en uier-
secretum.

In this article the author gives a short survey of the literature on the dertermination
of pathogenic staphylococci. The conclusion is drawn, that the coagulase-test carried
out, either as tube test or as plate test, with human- or rabbit plasm, is the most reliable
in-vitro-reaction. In view of 80 from milk or udder secretum grown cultures of the
staphylococcus-lype, the slide clumping test with bovine plasm is compared with the
above mentioned coagulase reaction, while also a number of determinations of patho-
genicity was carried out on mice. On this research there appeared to exist a big agree-
ment between the results of the clumping test with bovine plasm and the coagulase test
with human- or rabbit plasm. By freeze-drying bovine plasm in small quantities it is
possible always to have the disposal of fresh bovine plasm.

The clumping test with bovine plasm may be admitted with great advantage to the
bacteriological routine examinations of milk and udder secretum.

1. McDiarmid, A. Studies on enzootic staphylococcal infection in lambs associated
with tick-bite. II. The bacteriology of the disease. Vet. Rec. 58, 243, 1946.

4. Williams-Smith, H. The examination of staphylococci of animal origin with
particular regard to the determination of criteria of pathogenicity. J. comp. Path.
Ther. 57, 98, 1947.

6. Penfold, J. B. : Coagulase production by staphylococci on a solid medium. J.
Path. Bact. 56, 247, 1944.

7. Fish, A. The technique of the coagulase test for staphylococci. Brit. J. exp. Path.
21, 3", 1940-

9. Vellila, D. M., Faber, J. E. & Pelczar, M. J. A technique for the isolation
of coagulase-producing staphylococci from milk in bovine mastitis. Am. J. vet.
Res. 8, 275, 1947.

10. Berger, F. M. : Clumping of pathogenic stapylococci in plasma. J. Path. Bact.
55, 435, 1943.

12. Evans, J. B. Studies on staphylococci with special reference to the coagulase-
positive types. J. Bact. 55, 793, 1948.

(Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. JAC. JANSEN).

Er bestaat een groep van pokkenvirussen, waarvan het variola-virus
van den mensch en het vaccinia-virus van het rund wel het meest aan
elkaar verwant zijn ; dit blijkt o.a. uit de beroemde, algemeen bekende
ontdekking van den Engelsehen arts Jenner, in 1798, dat een enting met
vaccinia (vacca = rund) vrijwel volledige immuniteit opwekt tegen een
besmetting met variola.

Smadel zegt in het hoofdstuk „Smallpox and Vaccinia" van „Viral
and Rickettsial infections of man" (edited by Thomas M. Rivers 1948) :
„Smallpox and vaccinia are caused by two closely related but distinct
viruses. The former affects men primarily, being maintained in nature by
transmission from one human being to another without the aid of vectors
or animal reservoirs. Vaccine virus, the agent of cowpox, is indegenious
to cattle, causing a mild disease in its naturel host and in man; it derives
its medical significance from its capacity to immunize against smallpox".
Deze schrijver zegt voorts nog, gebaseerd op een publicatie van Blaxall,
dat de runderpokken „of minor importance in veterinary medicine" zijn.
Van personen, b.v. melkers, die zich met vaccinia infecteeren wordt ge-
zegd, dat de symptonen „mild" zijn, „and, if a generalized eruption
appears, it is usually sparse and heals within a week without scarring.
Naturally acquired cowpox of man is a mild disease with a negligible
mortality".

Volgens de 5de Engelsche editie van „Special pathology and thera-
peutics of the diseases of domestic animals" (v. Hutyra-Marek-Manninger)
(1946) wordt runderpokken zelden gezien, soms wordt er een sporadisch
geval waargenomen of een plaatselijke enzootie „at the present time it
occurs only from direct contact with persons inoculated with cowpox
lymph. The occurrence of cow-pox as a primary disease is doubtful
(Gerlach, Bollinger, Gins)". Op een andere plaats in hetzelfde werk
lezen we: „more recently it has been usually observed in direct or indirect
connection with the vaccination of children". Voor de derde maal lezen
we bij de bespreking van de natuurlijke infectie „In healthy herds the
disease is occasionally spread by affected cows, but more usually by vacci-
nated persons. Apart from the positive results of inoculation, this is shown
by the fact that the disease often appears in cows shortly after the vacci-
nation of children, and is generally observed in the spring at the time
when vaccination against small-pox is customary". Daarna wordt de
ziekte verder verspreid door de melkers; wellicht kunnen ook besmet
voedsel, stroo, faeces enz. de ziekte verspreiden. (Insecten worden niet
genoemd, doch m.i. is ook de overbrenging door Stomoxys calcitrans, Culex
soorten etc. mogelijk te achten. Overbrenging van vogelpokken door in-
secten is onomstootelijk bewezen).

pokken zich zelden zouden voordoen en weinig belangrijk zouden zijn,
meen ik dat de runderpokken zeer verbreid kunnen voorkomen, dat het een
vrij belangrijke runderziekte is en tevens van vrij groole beteekenis is voor
de gezondheid van den mensch.

Het eerste geval, dat ik als practiseerend veearts omstreeks 1926 zag,
vermeldde ik in het Tijdschrift v. Dierg. op blz. 96 van jaargang 1933:
„Ook in ons land is het voorkomen van koepokken niet zeer zeldzaam. Zelf
nam ik een geval waar, waarbij alle melkvee (ongeveer 30 koeien) was
aangetast; de boer, de jongste zoon en de dochter hadden groote pokken
op de handen; zij waren sinds hun jeugd niet opnieuw ingeënt; de oudste
zoon, die de meeste en ergst aangetaste koeien molk, kreeg geen pokken;
hij was een jaar te voren in militairen dienst ingeënt". Daarna zag ik de
ziekte eenige malen in de omgeving van Utrecht en ook in deze gevallen
hadden zich infecties bij menschen voorgedaan. In ons jaarverslag over
1938 (Zie T. v. D. deel 66, jaargang 1939) vindt men één dier gevallen
beschreven. (Zie de foto\'s 1, 2,en 3).

Dit jaar (1949) heb ik vele gevallen van runderpokken gezien. Tijdens
vacantiedagen, (September) doorgebracht in Workum, kon ik door be-
middeling van collega Heeringa eenige koeien fotographeeren. Het
klinische ziektebeeld der runderen was zeer typisch, namelijk uitsluitend
pokken op de tepels en de uierhuid; vooral de tepels waren aangetast,
waardoor, mede door de mechanische invloed van het melken, onderling
conflueerende pokken waren ontstaan, met als gevolg groote, rauwe, soms
vrijwel geheel rond de tepel gaande, ontstoken huidgedeelten; bij den
uierwand op, lagen de pokken-erupties meer elk apart. Het melken was
voor de dieren pijnlijk, bovendien was in verschillende gevallen ook het
orificium mamillae aangetast, met als gevolg, dat soms de melk alleen maar
met een melkpijpje af te tappen was. Een dergelijke uier (geval Workum)
is afgebeeld op foto no. 5. De eigenaar had zich op twee plaatsen geïnfec-
teerd; boven de nagel, aan de nagelriem ontwikkelde zich een pok (foto
no. 6) en op de pols bevonden zich twee vrij ernstige pokken (foto no. 7),
aan deze arm was lymphangitis waarneembaar, de oksellymphklier was
pijnlijk en gezwollen. De patiënt verklaarde \'s nachts haast niet te kunnen
slapen tengevolge van de pijn, die zijn arm hem veroorzaakte ; zijn medicus
adviseerde hem niet te werken, de arm moest zo veel mogelijk rust hebben.
Een tweede geval (Nijhuizum, Gemeente Wijmbritseradeel) bleek geheel
overeenkomstig te zijn ; de runderen hadden weer typisch pokken van de
uierhuid en vooral vrij ernstig aan de tepels ; een dochter van den eigenaar
had een zeer ernstige infectie van een vinger doorstaan ; volgens mede-
deeling van deze patiënt was de vinger rondom een zeer groote pok enorm
gezwollen geweest ; tenslotte was genezing ontstaan na het uitzweren van
een necrotische prop weefsel ; volgens de moeder kon men toen tot op
het been zien. Een 19 jarige zuster had nu een geheel daarmede overeen-
komende infectie aan de duim, die eenige dagen voordat de foto genomen
werd, (foto no. 8) nog meer gezwollen geweest was; zij mocht op medisch
advies niet werken (lymphangitis, gezwollen regionaire lymphklier). Ook
de arbeider had zich vrij ernstig aan een hand geïnfecteerd. De plaatselijke
medici (Workum) verklaarden beiden den laatsten tijd dergelijke patienten
op hun spreekuur nogal eens gezien te hebben. Sommige gevallen waren
volgens hen lang niet als onbeteekenend te achten, de patienten waren
er soms eenigermate algemeen ziek door ; de indruk werd verkregen,

dat niet geïmmuniseerde personen heftiger reageerden dan personen, die
in vroeger jaren tegen pokken geënt waren geweest. Van het geval bij
runderen in Nijhuizum werd materiaal in ons Instituut onderzocht, het
gelukte bij diverse proefdieren (kalf, konijn, cavia) een pokkeneruptie op
te wekken. De herstelde proefdieren bleken daarna volledig immuun te
zijn tegen de pokstof van de Koepokinrichting te Amsterdam. Omgekeerd
waren met de koepokstof van Amsterdam geënte caviae daarna immuun
tegen de smetstof uit Friesland. Deze experimenten bevestigen dus de
clinische diagnose.

Voorts werd de ziekte op uitgebreide schaal waargenomen in de provincie
Utrecht; verschillende malen kon ik, fietsende rondom Utrecht, runderen
zien grazen met vrij ernstige pokken op uier en tepels. Op een boerderij,
welke ik bezocht, hadden eea aantal personen zich geïnfecteerd (hand-
infecties en ook een infectie in het gezicht) ; al deze infecties waren vrij
ernstig, de patienten hadden zich dan ook allen tot hun medicus gewend,
die een symptomatische behandeling had ingesteld. De gephotografeerde
vinger (afb. no. 4), waaraan nog zalf en wat watten gekleefd zijn, was
eenige dagen tevoren nog veel meer gezwollen geweest. Van één der
Utrechtsche gevallen werd het pokken virus als volgt aangetoond : pokken-
erupties werden met tepelkorstmateriaal opgewekt bij cavia, konijn en
kalf, welke dieren daarna immuun waren tegen een bekende vaccinia-stam;
cavia geïmmuniseerd met deze stam waren immuun tegen het onderzochte
runderpokkenmateriaal.

Vergeleken met de vorige gevallen heb ik sterk den indruk gekregen,
dat de pokkenuitbraak van den laatsten tijd bij de runderen erger is dan
vroeger, vooral ook de infecties bij het melkpersoneel geven den indruk,
dat het virus van thans zeer virulent is. Sommige infectiereacties zijn bij
den mensch zoo erg, dat men niet direct aan een pok denkt, zoodat de
diagnose dan ook soms niet juist gesteld wordt door te meenen dat het
geen pokken zou zijn.

Ondertusschen is mij uit de dagbladen gebleken, dat zich in Wons (ge-
legen nabij Workum en Nijhuizum) een geval van pokken afkomstig van
runderen bij een meisje heeft voorgedaan, dat door het ontstaan van
encephalitis, letaal verloopen is. Wij zien dus, dat niet alleen na de
prophylactische vaccinatie, doch ook na de infectie, afkomstig van het
rund, encephalitis kan voorkomen.

Wellicht zullen dergelijke gevallen zich sporadisch voordoen, doch
toch accentueeren deze gevallen wel zeer ernstig het gevaar, dat
runderpokken voor den mensch oplevert.

Welke maatregelen moeten wij als veterinairen aanraden in het belang
van mensch en dier ? Het lijkt mij onjuist te adviseeren tot vaccinatie
van al ons rundvee ; dit is gezien de tegenwoordige omstandigheden, niet
gewenscht; wel is m.i. noodzakelijk dat als op een bedrijf zich een eerste
geval voordoet (b.v. bij een pas ingekocht dier) alle andere runderen direct
geënt worden. Men onthare een huidplek in de 1. vangstreek, brenge enkele
scarificaties in de huid aan en wrijve dezelfde koepokstof in als die welke
voor medisch gebruik bestemd is ; in gevallen waar spoed betracht moet
worden neme men zoo zindelijk mogelijk versch pokkenmateriaal van
de eerste patiënt, verwrijve dit zeer goed met 50 % glycerine, waarna
men deze suspensie als entstof kan gebruiken. Ondertusschen zorge men
er voor, dat de aangetaste koe aanvankelijk geïsoleerd wordt en het laatst

gemolken wordt; na het melken van de patiënt dient de melker zijn handen
te wasschen met zeep. Daar we niet over een specifiek geneesmiddel be-
schikken, kunnen we alleen maar een symptomatische therapie instellen
(verzachtende, desinfecteerende, niet irriteerende tepelzalf). Men geve het
jongvee gekookte melk.

In het belang van den mensch komen de volgende problemen in aan-
merking : a moeten de melkers en melksters gevaccineerd worden ? b. moeten
bepaalde maatregelen getroffen worden wat betreft de melk ?

Het melken dient machinaal verricht te worden of door personen die
op grond van een ondergane vaccinatie, die niet te lang geleden is, als
immuun te beschouwen zijn. Indien zich op de besmette boerderij uit-
sluitend ongeënte melkers en melksters bevinden zal of met gummihand-
schoenen aan gemolken moeten worden en dan toch nog groote voorzich-
tigheid betracht moeten worden (gummihandschoenen heb ik met succes
zien gebruiken) of men zal zich moeten laten vaccineeren. Een prophy-
lactische vaccinatie op een rustig huidgedeelte als b.v. van den bovenarm
(één picure zal m.i. voldoende zijn) verloopt in het algemeen ongetwijfeld
gunstiger dan een spontane infectie aan de niet rustige huid van de hand ;
het melkpersoneel zal dus voor zich zelf moeten uitmaken of zij de gunstiger
vaccinatie (maar toch steeds met eenige kans op postvaccinale encephalitis)
verkiezen boven de kans op infectie (ernstiger dan de vaccinatie en eveneens
kans op encephalitis).

De melk zal virus kunnen bevatten doordat minieme of grootere schil-
fertjes van de aangetaste tepel- en uierhuid er in terecht komen. Het is
algemeen bekend dat virussen door warmte snel gedood worden, het zou
dan ook geheel onjuist zijn te eischen, dat -dergelijke melk gesteriliseerd zou
moeten worden. Voor het huiselijk gebruik op de boerderij is het gewone
koken volkomen afdoende ; voor de melk bestemd voor de Zuivelbereiding
is de gewone pasteurisatie, zelfs al zou de pasteurisatie-temperatuur eens
aan de lage kant zijn, een zekere methode om het vaccinia-virus te ver-
nietigen.

Tenslotte een opmerking over het zoo veel voorkomen van runderpokken
in den laatsten tijd. Den laatsten tijd is er weer vrij veel propaganda ge-
maakt voor de vaccinatie bij den mensch cn vrij velen hebben zich laten
enten. Hebben deze personen de runderen besmet, die nu weer de niet
gevaccineerde personen besmetten, m.a.w. is de opvatting van Hutyra-
Marf.k-Manninger ook voor ons land juist? Om deze vraag te kunnen
beantwoorden zou men in kaart moeten brengen de verrichte entingen
bij den mensch en het zich voordoen van runderpokken. Zoolang deze
vraag niet ontkennend beantwoord wordt, kan men tegen de vaccinatie
bij den mensch als bezwaar aanvoeren de mogelijkheid van het gevaar
van het ontstaan van runderpokken met de gevolgen vandien voor mensch
en dier. Men kan zeggen : hadden deze melkers en melksters maar gehoor
gegeven aan de propaganda voor de prophylactische vaccinatie, dan was
hun misschien nu niets overkomen ; men kan echter ook het vermoeden
uitspreken, dat, als men de prophylactische entingen in Nederland tot
het strikt noodzakelijke beperkt had, het rundvee wellicht niet of niet in
die mate geïnfecteerd zou zijn geraakt; de nu ziek zijnde personen en
het overleden meisje waren dan gezond gebleven.

bevelen, dat gevaccineerde personen een bepaalde tijd geen runderen mogen
verzorgen.

Persoonlijk acht ik het zeer wel mogelijk, dat de entcampagne bij den
mensch de oorzaak is van de verbreiding der runderpokken, die thans
heerscht, en dus ook indirect van de honderden infecties van de door de
runderen geïnfecteerde personen. Met de reeds genoemde opvatting van*
v. Hutyra-Marek-Manninger stemmen de volgende aanhalingen uit de
referatenrubriek van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde geheel overeen :

,,H. Magnusson deelt in het Skand. Veterin. Tidskr. van Maart 1932
mede, dat na een geval van pokken, voorgekomen eind Januari 1932 in
Malmö, en de daarop gevolgde massa vaccinatie in Malmö en in de provincie
Malmöhus, op uitgebreide schaal en in hevige mate koepokken zijn opge-
treden na de inenting op boerderijen van het met melken belaste personeel."

,,Dr. M. Kaiser und Dr. Franz Weinfurter (Aus der Bundesstaatl.
Impfstoffgewinnungsanstalt in Wien) meenen, dat koepokken dikwijls op-
treden tijdens een pokkenentperiode bij den mensch ; de pokkenenting
bij den mensch zou de oorzaak zijn van het optreden van koepokken op
de tepels van de koeien, waarna dit weer de oorzaak is van infecties
bij melkpersoneel."

Voorts wijs ik er nog op dat H. Wormgoor in het Nederl. Tijdschrift voor
Geneeskunde in 1942 een geval mededeelde van koepokken bij twee
melkknechts die vermoedelijk zelf het virus van een ingeënt kindje op het
vee hadden overgebracht.

Zoolang men het niet verantwoord acht entplicht voor de geheele
bevolking in te voeren, geloof ik, dat men met verstandige beperkingen en met
groote voorzichtigheid mensch en rund dient te enten alleen daar waar werkelijk
gevaar voor besmetting met variola- of vaccina-virus bestaat.

In the Netherlands cowpox sometimes occur. Many cases were seen this year. Almost
always the milkers infect themselves. These infections are now and then rather serious;
one mortal case (encephalitis) occurred. It may be wondered if the numerous cases of
cowpox and the infections of the milkers resulting from those might have been caused
by the numerous recently executed prophylactic vaccinations in men (infection of the
cow by a vaccinated person).

The author advises to vaccinate thff cows belonging to a farm prophylactically as
soon as a case of cowpox occurs, to isolate the diseased cow, and to cook the milk for
the young cattle. The milking has to be done cither by means of a milking-machine or
by vaccinated persons. It is also possible to protect oneself by wearing rubber gloves
during the milking. Pasteurization will be a sufficient process for the milk destined for
dairying.

Vaccinated persons had better not come into contact with cows during the first time
after their vaccination.

(Uit de afd. Friesland, afd. correspondent A. v. d. SCHAAF).
TORSIO UTERI IN DE 6e DRACHTIGHEIDSMAAND

Op 18 April j.L werd mijn hulp ingeroepen voor een koe, die plotseling
pijn gekregen had. De boer had de koe \'s morgens 6 uur gemolken, waarna
ze plotseling vrij heftige tekenen van pijn vertoonde. Ik was ongeveer
8 uur ter plaatse. Het betrof een multipare koe, die in een matige voedings-
toestand verkeerde en nog vrij heftige koliek-verschijnselen vertoonde.

De rectale temperatuur was normaal, Het dier ging liggen en stond
direct daarna weer op, wat zich telkens herhaalde. Het sloeg met de achter-
benen, rekte zich enz. De eetlust was weg, terwijl de koe ook drinken
weigerde. Hart en pols waren normaal, de ademhaling niet afwijkend.
Bij rectale exploratie was een gespannen band links boven in de buik
te voelen. De diagnose luidde : torsio uteri.

De koe was in de 6e maand van de drachtigheid. Een maal eerder had
ik bij een koe een torsio uterie op halve dracht waargenomen. De diagnose
werd toen te laat gesteld om met succes een operatieve repositie te be-
proeven. Wentelen had toen geen resultaat gehad en de koe stierf na
een week. Ook nu had wentelen geen succes. Ik besloot deze keer operatief
in te grijpen. Na overleg\'met de eigenaar werd de afspraak gemaakt de
dag nog af te wachten. Het dier kreeg een sedativum.

\'s Avonds ging ik nog eens kijken, toen bleek, dat de koe geen defaecatie
had gehad. Bij rectale exploratie was het rectum leeg behoudens de aan-
wezigheid van wat bloederig slijm. Ik begon aan mijn diagnose te twijfelen
en dacht aan een invaginatie of een omslingering. i K.G. sulfas. natricus
werd voorgeschreven en in de loop van de avond toegediend. De volgende
ochtend was de toestand echter stationnair gebleven, vast voedsel en
drinken werden nog geweigerd. De koe werd naar de schuur gedirigeerd
om haar een betere ligging te geven. Er was nog geen mest losgekomen,
wel wat bloederig slijm. Rectaal onderzoek leverde, hetzelfde resultaat op.
De gespannen band boven in de buik waf nog steeds te voelen. Alle verdere
verschijnselen wezen nu op een liggingsverandering der darm. \'s Avonds
6 uur was de toestand precies gelijk, zodat besloten werd tot laparotomie
en verder te handelen naar de afwijkingen die zouden worden gevonden.

Het instrumentarium werd in orde gebracht om eventueel darmresectie
te kunnen verrichten. Om 9 uur werd met de operatie begonnen nadat
de nodige voorbereidingen zoals scheren en huiddesinfectie werden ge-
troffen. Op de plaats van de incisie, de rechter flank, werd 200 cc 1 %
novocaine ingespoten. De achterbenen werden gespannen bij het staande dier,
waarna de huid en de spieren en het buikvlies werden gekliefd door een snede
van i 15 cm lengte. De operatie-plaats was absoluut ongevoelig. Bij pal-
patie was direct te constateren, dat de koe toch een torsio uteri had, die zich
zeer gemakkelijk manueel liet opheffen, door de hand over de baarmoeder
heen te schuiven en deze aan de onderkant beet te pakken en zo terug te
draaien. Daarna werden de darmen afgetast, doch van een liggings-
verandering was niets te bespeuren. Enkele darmlissen werden nog naar

buiten gebracht, doch deze waren volkomen blank en niet gestuwd, ruw
of opgelopen. Zeker 20 minuten werd gezocht doch zonder resultaat.
Dus toch een simpele torsio uteri. De buikholte werd tenslotte in 2 etages
gesloten waartussen sulfanilamide werd gestrooid. Na afloop der operatie
stond de koe rustig, dit was om ongeveer half elf. De volgende morgen
was ik om 9 uur weer bij de patiënt, die op stal stond alsof er niets gebeurd
was. \'s Nachts om 3 uur was normale faeces afgekomen en had de koe wat
gedronken en gegeten, \'s Morgens 6 uur bij het voeren had ze normaal
gegeten en gedronken. De pijn was weg en is weg gebleven. De wond
genas per primam, de hechtingen konden na 14 dagen worden verwijderd.
Begin Juli heeft de koe een normaal kalf ter wereld gebracht. Naderhand
speet het mij, dat ik voor het opheffen der torsio niet eerst de ingewanden
had afgetast of er ook een stukje darm in een uterusplooi of tussen uterus
en mesometrium was ingeklemd. Dit moest haast wel zo zijn geweest gezien
de symptomen voor en na de operatie. Merkwaardig was wel, dat het
dier zich zo weinig aantrok van een vrij ingrijpende operatie, waar hand
en arm toch zeker een half uur in de buikholte waren en verschillende
darmlissen naar buiten werden gebracht. Na de operatie is de temperatuur
niet boven de 39⁰ C. geweest.

Dat een koe ook wel eens anders op een buikoperatie reageert, bleek
mij dit voorjaar bij een „scherp"-operatie, waarbij in de netmaag geen
scherp werd gevonden, terwijl de vergroeïngen toch duidelijk op „scherp"
wezen. Twee dingen konden worden gedaan : de maag en buikwand
sluiten en onvoldaan naar huis gaan of in navolging van collega Boogaerdt
het scherp aan de buitenkant der maag op te zoeken. Besloten werd dit
laatste te proberen. De peritoneum-penshechting werd oraal losgemaakt,
de arm zo goed mogelijk ontsmet en met sulfanilamide ingewreven.
Waarna voorzichtig de hand tussen buik en penswand naar voren gebracht.
Er waren veel verklevingen, die werden losgemaakt en het gelukte om
een zeer fijn stukje ijzerdraad van ± 5 cm lengte te vinden. Het had
geen centimeter verder moeten zitten, daar mijn arm dan te kort geweest
was. Tijdens en direct na de verwijdering van het stukje draad begon de
koe die voor de operatie matig kreunde, zeer heftig te kreunen. Ze ging
direct liggen en weigerde alle voer, zodat ik weinig hoop had op een goede
afloop. Er werd 300 gr. sulfanilamide voorgeschreven. De toestand bleef
ongeveer 3 dagen gelijk en verbeterde toen vrij snel. De koe, die hoog-
drachtig was, kalfde ongeveer een week na de operatie normaal. Eerst was
er weinig melkgift, later herstelde dit ook, zodat ze deze zomer ongeveer
20 L. daags gaf.

Het grote verschil in pijnuiting van de 2 dieren moet worden verklaard
door het ontbreken van ontstekingsverschijnselen in het eerste geval en
het losmaken van adhaesies en daardoor verergering der locale peritonitis
in het 2e.

beschreven wordt een geval van torsio uteri in de 6e drachtigheidsmaand,
die verschijnselen gaf van ileus en werd opgeheven door repositie na laparo-
tomie bij het staande dier onder locale verdoving.

A case of torsio uteri in the 6th month of gravidity is discribed. The reposition could
be performed only after laparotomy by the standing animal under local anaesthesia.

H. H. J. FREDERIKS, Bacterioloog bij het Staats Veeartsenijkundig
Onderzoekings Instituut te Amsterdam en E. J. VOÜTE, Dierenarts bij de
kliniek voor kleine huisdieren te Amsterdam.

Een der runderen van het S.V.O.I. welke a terme was, bleek een ernstige
belemmering voor een normale partus te hebben, doordat er geen ont-
sluiting was. Aangezien de toestand zich niet wijzigde werd door ons
besloten tot sectio Cesaria over te gaan.

Het dier werd overeind gehouden door middel van een baal stro welke
onder buik en borst geplaatst werd, aldus verhinderende dat het ging
liggen.

Door toediening van een sacreale injectie van 20 cc 2 % tutocaine
werd anasthaesie verkregen.

De huid der rechterflank werd geschoren en ontsmet. Locaal anaes-
thaesie van huid en spieren in het operatiegebied werd bereikt door injectie
van tutocaine adrenaline.

Een huidsnede van 30—35 cm werd aangebracht van een punt ongeveer
15 cm onder de tuber coxae in schuine richting tot een punt 10 cm gelegen
achter het kraakbeen van de laatste rib. (zie foto).

Voordat het peritoneum werd gekliefd werden enige zijden teugels
door het buikvlies gelegd, om dit bij het sluiten gemakkelijk terug te
kunnen vinden.

Bij het splijten van het peritoneum kwamen enkele darmlissen naar
buiten. Zij werden gereponeerd met een steriele handdoek. Het was moeilijk
de uterus in de gemaakte opening te brengen, maar na herhaalde pogingen
gelukte dit, daarna werd zij door middel van enige hechtingen aan de
gemaakte wondranden gefixeerd, om het uittreden van darmlissen te voor-
komen. De uterus werd gcïncideerd over een lengte van ongeveer 20cm.
Helder vruchtwater vloeide af. Door de opening was het levende kalf
dat zich in tarsaalligging bevond te voelen. Na repositie was de geboorte
van het kalf een kwestie van enige seconden. Het dier woog 65 pond.

De uteruswond werd gehecht. Het was opvallend dat door de sterke
uteruscontractie de oorspronkelijke opening van 20 cm. verminderd was
tot 10 cm. Na ons overtuigd te hebben dat geen tweede kalf aanwezig
was werd de baarmoeder met zijde gehecht en in situ teruggebracht,
waarna het peritoneum werd gesloten waarbij wij veel voordeel hadden
van de reeds eerder aangelegde teugels. De spieren werden laagsgewijze
gehecht waarna de wond gesloten werd. Hierna werd een intramusculaire
injectie van penicilline toegediend. (100.000 eenheden opgelost in 20 cc
physiologische zoutsolutie.)

De volgende morgen waren de secundinae spontaan geboren en werden
normale lochien afgescheiden.

een normale kleur, de pols was go per minuut, krachtig en regelmatig,
de lichaamstemperatuur was 39.4° C. De eetlust was gering. Twee dagen
na de operatie was de temperatuur 40.6° C. en de pols bedroeg 110. Het
dier maakte een matte indruk. Behandeling met twee maal daags 40 gr.
sulfanilamide werd gedurende drie dagen ingesteld.

Vijf dagen na de operatie waren pols en temperatuur normaal en was
de melkgift 13 1 per dag. De wond genas per primam en zeven dagen na de
ingreep werden de hechtingen verwijderd.

Ongeveer drie maanden na de operatie had de koe purulente uitvloeiing.
Bij vaginaal onderzoek bleek de cervix in geringe mate open te staan. In
de uterus werd 500 cc physiologische zoutoplossing gespoten van 37.5⁰ C.,
waarin opgelost 50.00 eenheden penicilline. Dit werd na zeven dagen
herhaald, waarna geen uitvloeiing meer plaats had.

Negen maanden na de operatie werd de koe als slachtdier geleverd.
Zij was in goede voedingstoestand. Bij de slachting bleek een locale
ontsteking te bestaan op de plaats waar het peritoneum was ingesneden.
In de rechter uterushoorn was pus aanwezig, het bleek dat een hechting
hiervan de oorzaak was.

Wij zijn er ons van bewust dat in dit geval de hechting van de uterus
met catgut de voorkeur had verdiend.

Wij achten het mogelijk dat deze operatie in de practijk kan worden
verricht, o.a. bij een torsio uteri die niet kan worden opgeheven, bij het
niet ontsluiten van de cervix.

De toegang tot gebouwen en terreinen, welke door het plaatsen van een kenteken,
als bedoeld in artikel 20 van de Veewet, besmet of van besmetting verdacht zijn ver-
klaard, is verboden aan marskramers, veehandelaren, slagers en aan alle andere personen,
die krachtens hun beroep geregeld met vee in aanraking komen, zulks met uitzondering
van :

a. de eigenaar, houder of hoeder van het vee, hetwelk zich in die gebouwen of op die
terreinen bevindt :

b. degenen, aan wie de verzorging of de verpleging van het vee of het toezicht op die
verzorging of verpleging is opgedragen ;

ƒ. de ambtenaren, belast met de uitvoering van de Vleeskeuringswet, Staatsblad 1919,
no. 524 ;

g. de door het Bedrijfschap voor Vee en Vlees aangewezen ambtenaren, mits voorzien
van een door of vanwege het bestuur daarvan afgegeven schriftelijke machtiging ;

h. de door de Centrale Controle Dienst van het Ministerie van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening aangewezen ambtenaren, mits voorzien van een schriftelijke
machtiging van de directeur van die dienst.

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en treedt
in werking met ingang van de dag, volgende op die harer publicatie,
t

Blijkens de thans door het Centraal Bureau voor de Statistiek in het Statistisch Bulletin
gepubliceerde cijfers van de herfstveetellingen vertoont de rundveestapel, welke nu
2.542.000 stuks groot is, ten opzichte van September 1948 een bevredigende uitbreiding.
De toeneming bedraagt bijna 10 % en het peil van de stapel in September 1939 (2.733.000
stuks) wordt hiermede meer en meer benaderd.

Het aantal melk- en kalfkoeien steeg sinds het overeenkomstige tijdstip van het vorige
jaar met bijna 124.000 stuks. Het aantal stuks jongvee beneden 1 jaar ligt reeds boven
het peil van September 1939.

Hieronder volgt een overzicht van de rundveestapel in September 1948 en in Maart,
Mei en September 1949 :

De gestadige vooruitgang van de varkensstapel heeft zich ook in de afgelopen maanden
voortgezet. Vergeleken met September 1948 bedroeg de stijging niet minder dan
630.000 stuks, waardoor het peil van September 1939 met 75.000 stuks werd overschreden.
Verheugend is de stijging van het aantal fokzeugen, dat het wenselijk geachte peil van
300.000 stuks dicht begint te naderen. Het aantal biggen is thans even groot als in
September 1939, terwijl het aantal mestvarkens sinds September 1948 met 50 % is
toegenomen.

Blijkens de thans door het Centraal Bureau voor de Statistiek gepubliceerde uit-
komsten van de Meitellingen (in het kader van de inventarisatie van land- en tuinbouw
1949) vertoont de paardenstapel, die zich aanvankelijk na de oorlog sterk had uit-
gebreid — doch in welke uitbreiding in 1948 reeds een kentering was opgetreden —
een verdergaande kwantitatieve achteruitgang. Deze openbaart zich zowel bij de
paarden in als buiten de landbouw. Het sterkst komt dit verschijnsel tot uiting bij de
dieren in de jongere leeftijdsklassen. Zo bedraagt het aantal veulens en paarden van
t en 2 jaar thans nog slechts 60.000 tegen 81.000 in 1948, hetgeen een vermindering
betekent van 25 pet. Ten dele is dit een gevolg van de reeds in 1948 geconstateerde ver-
mindering van het aantal veulens.

Daarentegen is het aantal landbouwpaarden in de leeftijdsgroep van 3 tot en met
12 jaar nauwelijks verminderd, nl. met slechts 1,4 pet. Hoewel numeriek van geringer
betekenis, vertonen de rubrieken der z.g. medewerkende paarden van 2 jaar en de
paarden van 13 jaar en ouder een relatief veel sterkere achteruitgang (resp. 28 en 11 pet.),
zoals onderstaand staatje duidelijk aantoont :

De hoenders- en eendenstapel vertonen elk een vrij aanzienlijke vooruitgang sedert
het vorige jaar. De hoenderstapel bedraagt thans weer bijna 62 pet. van de vóóroorlogse.
Ten opzichte van 1948 bedraagt de toeneming van oudere hennen 19 pet. Iets minder
gunstig ligt de situatie voor de kuikens, die met 10 % ten opzichte van 1948 in aantal
zijn toegenomen. Hierdoor is een verdere uitbreiding van de .kippenstapel voorlopig
enigszins geremd. .

De eendenstapel, die zich in de na-oorlogse jaren slechts langzaam herstelde, vertoont
thans ten opzichte van het vorige jaar een vermeerdering van 40 pet.

Voorts valt op te merken, dat de regelmatige vermindering van het aantal hanen en
woerden in verhouding tot het aantal hennen, resp. eenden, ook thans weer duidelijk
tot uiting komt.

Ook de schapenstapel geeft een vrij aanzienlijke vooruitgang ten opzichte van het
vorige jaar te zien. Vooral de toeneming van het aantal ooilammeren (met 10 %) is
van belang. Hierna volgt een overzicht van de omvang en de samenstelling van de
schapenstapel in de jaren 1939, 1948 en 1949 :

The effect of combined treatment with aureomycin and dihydro-strepto-
mycin on Brucella infections in mice. F. R. Heilman. Proc. Staff Meetings of the
Mayo Clinic 24, 133, 1949.

In dit onderzoek werden verschillende geneesmiddelen beproefd bij experimenteel
opgewekte Brucellose bij muizen. Het effect der geneesmiddelen werd beoordeeld aan
de hand van een kiemtelling en het gewicht van de milten der muizen. De infectie der
proeidieren geschiedde intraperitoneaal met 5 X 10\' Brucella organismen. Meestal
werden de proeven uitgevoerd met Brucella suis, in een enkel geval met Brucella abortus.
De geneesmiddelen werden toegediend vanaf 48—65 uren na de infectie en gedurende
xo dagen.

De volgende geneesmiddelen werden hetzij afzonderlijk, hetzij onderling gecom-
bineerd, subcutaan of per os toegediend: aureomycine, dihydro-streptomycine, sulfo-
namide en chloromycetine.

\'Bij dit onderzoek bleek, dat een combinatie van aureomycine en dihydro-streptomy-
cine, subcutaan toegediend in dagelijkse doses resp. van 1,5 mgr en 900 microgr per
muis, de gunstigste resultaten opleverde. Zowel het aantal Brucella organismen uit de
milt gekweekt, als het gemiddelde gewicht der milten, was bij deze behandeling het
laagst.

Bij het bepalen van het kiemcijfer der milt werd deze bevroren in een ruimte, die door
koolzuursneeuw gekoeld was op een temperatuur van ongeveer —70° C. Na enkele
dagen werden de milten ontdooid en fijngewreven in een mortier, waarna in opklim-
mende verdunningen telplaten werden geënt. Tegen dit bevriezen en ontdooien der
milten kunnen bezwaren worden aangevoerd, omdat vele abortus-kiemen deze behan-
deling niet overleven en een telling van het aantal levende kiemen minder betrouwbare
cijfers zal opleveren. Voor onderlinge vergelijkingen zijn de bepaalde cijfers misschien
voldoende betrouwbaar.

The combined use of aureomycin and dihydro-streptomycin in the treatment
of Brucellosis. W. E. Herrel, T. E. Barber. Proc. Staff Meetings of the Mayo
Clinic 24, 138, 1949.

Bij de behandeling van Brucella-infecties bij de mens bleken zowel de sulfonamiden
als streptomycine van waarde te zijn, echter geen van beide middelen waren in staat
zonder uitzonderingen de ziekte te genezen. Belangrijk betere resultaten werden ver-
kregen door chemotherapeutica en antibiotica gecombineerd toe te dienen. Een com-
binatie van streptomycine en sulfadiazine bleek betere resultaten te geven dan voordien
mogelijk was. Toch bleek ook deze combinatie van geneesmiddelen bezwaren van toxi-
sche aard te geven, terwijl de werking noch specifiek noch curatief mocht worden geacht.

Op grond van de resultaten, verkregen door Heilman bij experimenteel geïnfecteerde
proefdieren met aureomycine en dihydro-streptomycine werden deze experimenten
uitgevoerd. In de beschreven proeven, die met humane lijders aan Brucellose werden
genomen, werd aureomycine oraal en dihydro-streptomycine intramusculair toegediend
in hoeveelheden respectievelijk van 3 gm en 2 gm per dag, terwijl de kuur 21 tot 28
dagen duurt, wanneer de Brucellose gecompliceerd wordt door locale laesies, b.v. in
het skelet, de urinewegen of endocarditis. Een viertal patiënten, die aan een ernstige
acute vorm der ziekte leden, genazen door deze behandeling reeds na 11 tot 14 dagen.

Uit de bijgevoegde curves van de lichaamstemperatuur en de polsfrequentie kan het
genezend effect van de behandeling worden afgelezen.

Een vijfde patiënt, waarbij het onderzoek minder volledig was uitgevoerd, maar
waarbij een zeer hoge agglutinatietiter in het bloed aanwezig was, genas eveneens
prompt.

De toxiciteit van de toegediende geneesmiddelen bleek slechts gering te zijn, verge-
leken met die van vroeger toegepaste therapeutica.

A slmplified method for the assay of antibiotics. (I. N. Askeshov en F. Strelitz,
Science, 101, 621, 1945.)

Door vele onderzoekers wordt voor de bepaling van de penicillinespiegel in vloei-
stoffen de voorkeur gegeven aan Heatley\'s cylindermethode en de daarvan afgeleide
modificaties. Deze methoden zijn zonder twijfel betrouwbaar en nauwkeurig in handen
van geroutineerde onderzoekers, echter voor kleinere laboratoria ontbreekt het als regel
aan geoefende personen om de vele voorbereidende werkzaamheden te verrichten.
De in dit verslag beschreven methode heeft het grote voordeel eenvoudig te zijn.

Zachte voedingsagar (ongeveer 0,3%) wordt bij lage temperatuur (40—42⁰ C.),
gemengd met de proefcultuur, die veelal een staphylococcencultuur is. De agar wordt
tot een hoogte van 5 cm in verticaal geplaatste buizen gestold. Ongeveer 0,5 ccm van
de op penicilline te onderzoeken vloeistof wordt hierop gegoten en na bebroeding
wordt de hoogte gemeten van de agarkolom, waarin het proef-organisme niet gegroeid
is, dus geremd is door de penicilline in de vloeistof.

De te onderzoeken vloeistof dient niet te zuur ofte alkalisch te zijn, ze mag geen aether
of chloroform en niet meer dan 10 % alcohol bevatten.

Ter verhoging van de nauwkeurigheid werden verschillende verdunningen van de
vloeistof onderzocht, terwijl voor vergelijking tevens een aantal vloeistoffen met een
bekende penicilline-spiegel getest worden. Op deze wijze is het mogelijk vrij nauw-
keurige penicilline-bepalingen te doen.

Van andere agarsoorten moet soms iets meer genomen worden om het agaroppervlak
in de buis na stolling juist stevig genoeg te krijgen om bij het opgieten der te onderzoeken
vloeistof niet beschadigd te worden. Bosgra.

Effect of infused penicillin in the bovine-mammary gland. T. J. Weirether,
D. E. Jasper en W. E. Petersen, Proc. Soc. exp. Biol. and Med. 59, 282, 1945.

Het doel van het onderzoek was na te gaan met welke snelheid in de uier geïnfundeerde
penicilline verdwijnt en in hoeverre penicilline-infusies, op verschillende wijzen toe-
gediend, een irriterend effect op het uierweefsel uitoefenen.

Daartoe werden zowel in normale als in ontstoken kwartieren verschillende doses
penicilline geïnfundeerd en na verloop van tijd telkens kleine melkmonstertjes genomen,
waarin de penicilline-spiegel werd bepaald. Verder werd daarin het chloorgehalte
bepaald, het celgehalte, terwijl tevens bacteriologisch onderzoek plaats vond. Gedurende
deze proeven werden verder bloed- en urinemonsters genomen ter bepaling van de
daarin voorkomende penicilline-spiegel.

Na infusie van een waterige penicilline-oplossing van 5000—40.000 E. treedt de groot-
ste daling der penicilline-spiegel in de melk op gedurende de eerste 10 uren na de infusie.
In alle gevallen, waarin 30.000 of meer eenheden per kwartier werden toegediend,
bedroeg de penicilline-spiegel in de melk na 24 uur nog 0,5 E. of meer per ccm. In
het bloed kon nimmer penicilline worden aangetoond, alhoewel na infusie van een
zeer hoge dosis, n.l. van 455.000 E., een geringe hoeveelheid in het bloed kon worden
vastgesteld, daarentegen bevatte de urine bij infusies van 100.000 E. per kwartier 8 uren
na de infusie 11 E. per ccm en na 24 uur nog 5 E. per ccm.

Opgemerkt werd verder, dat na de eerste penicilline-infusie een snellere daling der
spiegel in de melk optrad dan na de 2e of 3e infusie op volgende dagen.

Werd de penicilline opgelost in veel water dan vond resorptie van het water en con-
centratie der penicilline-oplossing in de uier plaats.

Bij infusies in normale kwartieren van doses tussen 5000 en 200.000 E. kon geen
of slechts een gering irriterend effect worden opgemerkt, terwijl geen merkbare daling
der melkgift optrad. Wel konden geringe veranderingen in de melk worden opgemerkt,

die groter werden naarmate de penicilline-dosering toenam. Deze veranderingen
bestonden in het optreden van kleine vlokjes en een toename van het chloorgehalte
en celgehalte.

Werd daarentegen het penicilline opgelost in een grote hoeveelheid water geïnfundeerd,
dan werd af en toe koorts opgemerkt, gepaard gaande met tremor. Hierbij traden
grotere veranderingen in de melk op. Deze verschijnselen moeten worden toegeschreven
aan pyrogene stoffen, die aanwezig waren in het water, dat voor oplossing der penicilline
gebruikt werd.

Verder werd opgemerkt, dat de afname der penicilline-concentratie in het secretum
van ontstoken kwartieren eenzelfde verloop had als in normale kwartieren. Behandeling
van coli-mastitiden had, op een enkele uitzondering na, geen gunstig resultaat.

A paradoxical Zone phenomenon in the Bactericidal action of penicillin in
vitro. (H. Eacle, Science, 107, 44, 1948).

Variërende concentraties penicilline werden toegevoegd aan suspensies van bacteriën
in vitro, terwijl tellingen van het aantal overlevende kiemen op bepaalde tijdstippen
werden uitgevoerd. Hierbij bleek, dat de gevoeligheid van een bepaald micro-organisme
als regel kon worden uitgedrukt in drie penicilline-concentraties.

2. Een iets hogere concentratie, waarbij de micro-organismen sneller sterven dan zich
delen, waarbij het aantal levende kiemen langzaam afneemt.

3. Een maximaal-effectieve concentratie, waarbij de micro-organismen tot een maxi-
maal percentage gedood worden, welk percentage niet meer toeneemt, zelfs wanneer
de penicilline-spiegel 20.ooo-voudig wordt verhoogd.

Dit geldt o.m. voor Streptococcus pyogenes groep A (humane streptococ). Echter
met bepaalde streptococcen- en staphvlococcen-stammcn werd opgemerkt, dat, wanneer
de penicilline-spiegel hoger werd dan de maximaal-effectieve, het percentage gedode
kiemen weer ging afnemen.

Dit verschijnsel werd opgemerkt bij 5 van de 7 Streptococcis faecalis-stammen, bij
alle 4 groep B streptococcen-stammen (tot groep B behoort o.a. Streptococcus agalactiae),
bij 2 van de 4 Groep G streptococcen-stammen (tot groep C behoren o.a. de droes-
streptococ en de animale streptococcus pyogenes), bij 3 van de 7 Staphylococcus aureus-
stammen (de meeste pathogene staphylococcen vormen een geel pigment) en bij 1 van
de 2 stammen Staphylococcus albus (als regel apathogeen). Dit verschijnsel heeft niet
tengevolge, dat de stammen, gekweekt uit de bij hoge penicilline-concentraties in leven
blijvende kiemen, penicilline-resistenter zijn dan die gekweekt uit bij lage concentratie
overlevende kiemen.

Het verschijnsel mag evenmin worden toegeschreven aan de afgifte van penicillase
bij hoge penicilline-concentratie.

Bij behandeling van patiënten lijkt het dus noodzakelijk ernaar te streven de maximaal-
effectieve dosis zo lang mogelijk te handhaven. Deze maximaal-effectieve dosis kan voor
verschillende micro-organismen verschillend zijn. Bosgra.

Preservation of milk for the phosphatase test. (G. P. Sanders, O. S. Sayer,
Bureau of Dairy Industry. U.S. Department of Agriculture, J. dairy Science, 31, 705, 1948.)

Chloroform in een sterkte van li tot 2% conserveert melkmonsters voor onderzoek
op phosphatase gedurende 2 tot 3 weken bij kamertemperatuur.

Het enzym wordt niet merkbaar geremd door chloroform, terwijl de conserverende
werking daarvan beter is dan die van andere stoffen, zoals toluol. Voor vaste melk-
producten kan een watje gedrenkt in chloroform dienst doen. Bosgra.

Het is bekend, dat het percentage mastitisgevallen bij runderen toeneemt met de
leeftijd. In dit onderzoek, dat betrekking had op 458 bedrijven met 7751 runderen in

Illinois, die gedurende 1944, 1945 en 1946 onder controle stonden, werden deze feiten
bevestigd. De diagnose mastitis werd gesteld door bacteriologisch onderzoek van ge-
mengde monsters uit de kwartieren van elk rund. Het percentage mastitisgevallen
bedroeg bij runderen in de eerste lactatieperiode 23,9 en liep regelmatig op tot 85,7
bij dieren in de twaalfde lactatieperiode. Bosgra.

Penicillin in relation to acid production in milk by Starter cultures used
in Cheddar cheesemaking. (H. Katznelson, E. G. Hood, Science, 109, 490, 1949).

Het veelvuldig toepassen van penicilline bij de behandeling van mastitis bij het rund
houdt gevaren in voor de kaasbereiding. Wanneer de melk van runderen, die intra-
mammair met penicilline behandeld worden, tijdens of kort na de behandeling aan een
zuivelfabriek wordt afgeleverd, kan de melk, die voor de kaasbereiding wordt gebezigd,
zoveel penicilline bevatten, dat de normale zuring door melkzuurstreptococcen hierdoor
verhinderd of vertraagd wordt.

Het gevolg is, dat het normale productieproces verlengd wordt, terwijl de geprodu-
ceerde kaas van slechte kwaliteit is.

Vertraagde zuurvorming treedt op wanneer 100 ccm melk 0,5—5 eenheden penicilline
bevatten.

Door toevoeging van penicillase, een stof, die penicilline onwerkzaam maakt, kan
men deze bezwaren voorkomen.

Wanneer slechts een enkel rund met penicilline behandeld wordt, zal de penicilline-
spiegel van de kaasmelk niet zo hoog liggen, dat de kaasfabricage in gevaar komt. Wan-
neer een groter aantal dieren gelijktijdig behandeld zou worden is zulks allerminst
denkbeeldig. Bosgra.

The treatment of bovine streptococcal and staphylococcal mastitis with
Nisin. (J. I. Taylor, A. Hirsch, A. T. R. Mattick, Vet. Ree. 61, 197, 1949.)

In 1933 werd door Whitehead en Riddet in Nieuw-Zeeland opgemerkt, dat zich
in sommige partijen melk, die gedurende een nacht bewaard waren, een melkzuur-
streptococ ontwikkelde, die een antibiotische stof afscheidde, waardoor een normale
zuring met een later toegevoegde reincultuur van Streptococcus lactis uitbleef. Deze
antibiotische stof kon in gedeeltelijk gezuiverde toestand worden geïsoleerd en verkreeg
de naam Nisin.

Suspensies van Nisin in arachis-olie bleken irriterend te werken op het uierweefsel,
wanneer de grootte der gesuspendeerde Nisindeeltjes 200 f_i² was, doch het irriterend
effect was verdwenen door de deeltjes te verkleinen tot 10 ƒx²-

Infusies van Nisin-suspensies in arachis-olie werden intramammair bij streptococcen-
en staphylococcenmastitis toegepast in doses van 2.500.000—5.000.000 eenheden (50
eenheden Nisin komen in vitro met ongeveer 1 eenheid penicilline overeen).

In totaal werden 72 kwartieren, lijdende aan agalactiae-mastitis, behandeld, waarvan
35 met een enkelvoudige infusie van 2.500.000 eenheden Nisin. Hiervan genazen 30.
Een tiental van deze waren klinische mastitiden, de rest was subclinisch. Verder werden
37 kwartieren behandeld met een éénmalige infusie van 5.000.000 eenheden Nisin,
waarvan 35 genazen.

Van de 3 staphylococcenmastitiden genazen 2 na infusie met 2.500.000 eenheden
Nisin, 10 andere werden behandeld met 5.000.000 eenheden, waarvan 9 genazen.
Opgemerkt dient te worden, dat al deze staphylococceninfecties subclinisch waren.

In twee gevallen van Streptococcus dysgalactiae-infectie kon door behandeling met
2.500.000 eenheden geen genezing worden verkregen.

Bij bestudering van dit artikel krijgt men de indruk, dat de mastitiden over het alge-
meen niet van ernstige aard waren, het merendeel was zelfs subclinisch, zodat uit de
verkregen resultaten geen al te verstrekkende conclusies mogen worden getrokken.

Het lijkt derhalve noodzakelijk, dat Nisin nader wordt getest bij meer ernstige gevallen
van uierontsteking. Bosgra.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K. 3400-11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Met ingang van 30 October 1949, is het Hoofdbestuur als volgt samengesteld:
Dr. Y. M. Kramer, voorzitter, van Deventerlaan 43, Voorburg.
G. S. E. Vecter, onder-voorzitter, Holten.

M. den Hartog, penningmeester, v. d. Does de Willeboissingel 17, \'s Hertogenbosch.

Dr. W. A. de Haan, algemeen secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

Door het Hoofdbestuur is een commissie ingesteld, die de opdracht heeft gekregen
na te gaan, welke positie de practiserende dierenarts inneemt ten opzichte van de Pro-
vinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren.

In het bijzonder zal vastgelegd moeten worden of de verhouding ambtelijk, semi-
ambtelijk of zelfstandig is, ten opzichte van deze diensten.

Verder zal worden nagegaan, hoe geschillen tussen de P.G.D.\'s en de dieren-
artsen behandeld moeten worden. Ook zal in studie genomen worden de mogelijkheid
van een pensioenregeling voor de practiserende dierenartsen, die werkzaamheden
verrichten voor de P.G.D.\'s.

Dr. W. A. de Haan, Utrecht, secretaris
A. J. van Doorn, Deventer, lid
J. Kranenburg, Klaaswaal, lid
J. F. Overbeek, Dongen, lid
S. Santema, Tzummarum, lid

Met grote erkentelijkheid geven beheerders kennis, dat in October van dit jaar bij
testamentaire beschikking van Mevrouw J. S. M. Hoogkamer-Cordesius, echtgenote
van wijlen collega L. J. Hoogkamer, de Stichting een legaat ontving groot f 10.000.—■,
vermeerderd met rente tot de dag van uitkering.

Collega Hoogkamer, die reeds bij de oprichting blijk heeft gegeven van zijn actieve
belangstelling in het doel der Stichting, heeft met deze belangrijke schenking een verdere
bijdrage willen leveren aan haar werk, hetgeen door beheerders hogelijk wordt ge-
waardeerd.

JAARVERSLAG van de Diergeneeskundige Studenten-Kring, tevens Diergenees-
kundige Faculteit van de Stichting der Utrechtse Studenten Facul-
teiten, over het verenigingsjaar 1948—1949.

Op 15 October werd het nieuwe Bestuur in een algemene Ledenvergadering als volgt
geïnstalleerd:

Op deze vergadering werden tevens de Heren: L. Nauta, J. G.J. ter Haar, T. van
der Laan, J. Staal en N. F. Werkman in de rij der Honorairen opgenomen.

Thans, gekomen aan het einde van dit Verenigingsjaar, wil ik U een overzicht geven
van de belangrijkste gebeurtenissen van het afgelopen jaar.

Op verzoek van de Maatschappij voor Diergeneeskunde werd bij de jaarvergadering
van deze Maatschappij dit jaar geen feest georganiseerd. Omdat het Bestuur van de
Diergeneeskundige Studentenkring meende de Dierenartsen die avond toch iets te
moeten bieden, werd op 22 October in de Bovenzaal van de „Dietsche Taveerne" een
Zangborrcl gehouden. Deze Reünie werd later op de avond gecombineerd met het feest
van de Veterinaire Studenten Kegelclub „Duim in \'t Gat", dat in de Bar van de Dietsche
plaats vond.

Bij de organisatie van het St. Nicolaasfeest werd het Bestuur geassisteerd door een
zeer actieve Feestcommissie, bestaande uit de Heren:

Op 2 December werd door deze Feestcommissie aan Hoogleraren, D.S.K.-Bestuur en
Honorairen met hun dames in de „Poort van Kleef" een diner aangeboden. Daarna
werd in de grote zaal van het Gebouw voor Kunsten en Wetenschapepn het traditionele
St. Nicolaasfeest gevierd, dat dit jaar gecombineerd was met een Gala-avond en alwaar
St. Nicolaas, alias het Honorai bestuurslid J. H. de Boer, geassisteerd door zijn knechts,
vele zeer geestige berispingen uitdeelde. De goede Sint maakte nog enige moeilijke
momenten door, toen een collega van hem met zijn gevolg binnentrad, hetwelk een
twistgesprek tussen de beide Sinten teweeg bracht.

De assistentieregeling voor de t.b.c.-bestrijding gaf dit jaar nogal wat moeilijkheden.
Vooral in het voorjaar, toen de colleges en practica alweer begonnen waren, was het
soms moeilijk de benodigde assistenten bij elkaar te krijgen. Toch zijn wij er, in samen-

werking met de Secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waarmee de
verstandhouding een zeer goede was, in geslaagd, deze assistentieregeling tot een be-
vredigende oplossing te brengen. Daar de assistentieregeling in de komende campagne
op een geheel andere leest geschoeid zal zijn, ligt er voor het nieuwe Bestuur de taak,
dit met de Maatschappij voor Diergeneeskunde verder uit te werken.

De commissie tot Redactie van het Paarse Boekje bestond dit jaar uit de Heren:
A. D. Leemans Praeses.

21 October. Praeses en Ab actis zijn aanwezig bij de receptie van het Bestuur der S.S.R.
afdeling Utrecht, ter gelegenheid van de 42e dies van die vereniging, terwijl dezelfden des
avonds in het Groot Auditorium tegenwoordig zijn bij een referaat van Prof. Dr. J.
Severijn over „Gijsbertus Voetius".

23 October. Praeses vertegenwoordigt de D.S.K. bij de algemene Vergadering van
de Mij. voor Diergeneeskunde in de Philipszaal van het Jaarbeursgebouw.

Des middags is het Bestuur in pleno aanwezig bij de onthulling van het monument
ter nagedachtenis van de in de oorlog gevallrn dierenartsen en studenten. Het monument,
dat opgericht is voor het Instituut voor Chirurgie, wordt bij monde van de Voorzitter
van de Mij. voor Diergeneeskunde namens deze Mij. en de D.S.K. overgedragen aan
het College van Curatoren. Praeses legt namens Mij. en D.S.K. een krans.

28 October. Het oude en het nieuwe Bestuur begeven zich naar het Universiteitshuis,
waar zij door het College van Vertegenwoordiging respectievelijk gedechargeerd en ge-
ïnstalleerd worden als Bestuur der Diergeneeskundige Faculteit van de Stichting der
Utrechtse Studenten Faculteiten.

29 October. Vice-Praeses en Ab actis zijn de gast van de Veterinaire Studenten
Kegelclub „D.I.G.", die ter gelegenheid van zijn 7e lustrum het Utrechtse Stedelijke
Kegelconcours georganisseerd heeft. Gaarne geeft Vice-Praeses gehoor aan de uitnodiging
van de voorzitter van D.I.G. om de eerste bal te werpen ter opening van dit concours
en smaakt het genoegen geen poedel te gooien.

2 November. Vice-Praeses en Fiscus zijn aanwezig bij de eerste van een-serie van twee
lezingen door Prof. Dr. L. H. Grondijs over: Byzanthijnse en Russische Iconen. Deze
lezingen zijn georganiseerd door de Litteraire Faculteit.

9 November. Vice-Praeses is aanwezig bij de tweede lezing van Prof. Dr. L. H.
Grondijs over Byzanthijnse en Russische Iconen.

11 November. Vice-Praeses is aanwezig in het Botanisch Laboratorium, waar Dr. J. J.
Duivené de Wit een lezing voor de Utrechtse Biologen Vereniging houdt met als titel:
T.N.O.-onderzoek, gericht op de productieverhoging van landbouwhuisdieren.

15 November. Ab actis en Fiscus wonen in het Universiteitshuis een lezing bij, georga-
niseerd door de Litteraire Faculteit, waar Prof. Dr. C. Marinescu spreekt over „De
Kruistochten van Philips de Goede".

18 November. Vice-Praeses en Vice-Ab actis zijn aanwezig in het Universiteitsgebouw
bij een lezing voor de Juridische Faculteit door Prof. C. W. de Vries over: „Thorbecke".

ig November. Praeses en Ab actis zijn des middags aanwezig op de receptie van de
Senaat van Unitas Studiosorum Rheno-Trajectina, ter gelegenheid van de 37e dies van
die vereniging. Des avonds bezoeken zij een toneelvoorstelling, getiteld: „Dreamgirl",
gegeven door de Utrechtse Studenten Toneelvereniging in de Stadsschouwburg.

26 November. Praeses en Fiscus wonen een lezing bij van Prof. Dr. U. G. Bijlsma,
getiteld: , Cumulatie van Geneesmiddelen", ter ere van de Diesviering van Unitas
Pharmaceuticorum. Daarna bezoeken zij de receptie in de bibliotheek van het Pharma-
ceutisch Laboratorium.

2 December. Het Voltallige Bestuur is aangezeten aan een diner, georganiseerd door
de Feestcommissie van de D.S.K., dat in de „Poort van Kleef" gehouden werd voor
Hoogleraren, Bestuur van de D.S.K. Honorairen en de Feestcommissie met hun
dames. In aansluiting hierop vond om 8 uur des avonds het traditionele St. Nicolaasfeest
plaats in de grote zaal van het gebouw voor Kunsten en Wetenschappen.

15 December—31 Januari liggen de werkzaamheden van het D.S.K. Bestuur zo goed
als stil. Fiscus ziet echter kans tijdens deze periode een evenement te organiseren, waarbij
een vertegenwoordiging van het D.S.K.-bestuur zeker niet mag ontbreken, zodat op
2 Januari 1949 Vice-Praeses aanwezig is op de receptie te Gorredijk ter gelegenheid
van de verloving van de Fiscus met Mej. Zantinga.

8 Februari. Vice-Praeses en Fiscus zijn aanwezig bij een lezing door Mgr. Eugene
Aroneanu over: „Crimes contre l\'humanité", georganiseerd door de Juridische Faculteit.

9 Februari. Praeses en Ab actis zijn tegenwoordig bij een lezing over „Cesar Franck"
door Prof. Dr. Ch. van den Borren. Deze lezing was georganiseerd door de Senaat
der Rijksuniversiteit te Utrecht.

11 Februari. Ab actis cn Vice-Ab actis zijn aanwezig in het Geografisch Instituut
ten einde een door de Vereniging van Utrechtse Geografische Studenten georganiseerde
lezing bij te wonen. De Heer D. Ellegien uit Gent sprak hier over: „De Bakuba van
het Kasai Sanghumgebied in de Belgische Congo".

22 Februari. Praeses en Ab actis zijn aanwezig bij de receptie van het Bestuur van
de Utrechtse Vrouwelijke Studenten Vereniging ter gelegenheid van het 10e lustrum
van die Vereniging.

24 Februari. Vice-Praeses en Fiscus zijn in het Universiteitsgebouw aanwezig bij een
lezing van Prof. Dr. H. Brugmans over: „De Structuur van het Nieuwe Europa". Deze
lezing werd georganiseerd door de Utrechtse Studenten werkgemeenschap voor Fede-
ralisme.

3 Maart. Ab actis is aanwezig bij een lezing, georganiseerd door de Utrechtse Biologen
Vereniging in\'het Botanisch Laboratorium. Hier sprak Prof. Dr. N. Tinbergen over:
„Ethologisch Veldwerk".

9 Maart. Het voltallige Bestuur brengt een bezoek ter kennismaking aan de Senatus
Veteranorum als Dagelijks Bestuur van de Stichting Utrechtse Studenten Faculteiten.

10 Maart. Vice-Praeses en Vice-Ab actis zijn tegenwoordig bij een lezing, georgani-
seerd door de Vereniging van Utrechtse Geografische Studenten, waar de Heer A. G.
Aukes over „Ethiopië" spreekt.

11 Maart. Vice-Praeses woont een lezing bij van Dr. A. D. Voute over: „Biologisch
onderzoek in het Nationale Park De Hoge Veluwe". Deze lezing werd georganiseerd
door de Utrechtse Biologen Vereniging in het Zoölogisch Laboratorium aan het Jans-
kerkhof.

14 Maart. Een open Landauwer, getrokken door een vierspan met paarse pluimen
brengt Praeses en Ab actis, gevolgd door een tweede Landauwer, getrokken door paarden

met pluimen in de Utrechtse kleuren en waarin gezeten Fiscus, Vice-Praeses en Vice-
Ab actis, naar de Jan van Scorelstraat, teneinde daar Prof. J. H. ten Thye en Mevrouw
ten Thye af te halen. Via het Wilhelminapark, Nobelstraat en Janskerkhof gaat het
dan naar het Universiteitsgebouw, waar Prof. ten Thye in de Aula ter aanvaarding
van het ambt van Hoogleraar in de Veterinaire Pathologie zijn inaugurele rede, getiteld:
„Pathologie en Diergeneeskunde", uitspreekt. Na afloop gaat het voltallige Bestuur ter
receptie in de Senaatskamer.

14 Maart. Praeses, Ab actis en Vice-Ab actis zijn om 10.30 uur aanwezig op een bijeen-
komst in de Stadsschouwburg, georganiseerd door het College van Vertegenwoordiging
ter gelegenheid van de Dies Natalis der Universiteit. Als spreker treedt hier op Prof. Dr.
H. Freudenthal. Om 2 uur zijn Praeses en Ab actis aanwezig bij de Diesrede, door de
Rector Magnificus Prof. Dr. H. Wagenvoort in de Aula uitgesproken. Zij bezoeken
na afloop hiervan de receptie in de Senaatskamer en zijn tenslotte aanwezig op een thee
in de societeit „Symposion" aan het Lucas Bolwerk.

25 Maart. Praeses, Ab actis en Vice-Ab actis zijn des morgens te half elf aanwezig in
de Domkerk bij de opening van de Universiteitsdag door de voorzitter van de Theolo-
gische Faculteit Prof. Dr. J. Severijn. Hierna spreekt de Rector Magnificus Prof. Dr.
H. Wagenvoort een welkomstwoord uit, terwijl tenslotte Prof. Dr. M. van Rhijn een
rede houdt, getiteld: „Sol Iustitiae Illustra Nos".

\'s Avonds is Praeses tegenwoordig bij de Kroegjool, die gehouden wordt op de societeit
„P.H.R.M."

6 April. Het voltallige Bestuur is aanwezig bij een voetbalwedstrijd tussen de Tandheel-
kundige Studenten Vereniging „John Tomes" en de D.S.K, op het voetbalveld „Maar-
schalkerweerd". Praeses, Fiscus en Vice-Praeses hebben een actief deel in de strijd.
Ondanks het feit, dat de D.S.K, in de tweede helft ongemerkt 12 spelers in het veld brengt,
weet toch de T.S.V. „John Tomes" met klinkende cijfers te winnen. Des avonds wordt
er, na een gezamenlijke borrel en diner in het „Kasteel van Antwerpen", gedanst in
Trianon. Hier wordt tevens een sportfilm vertoond.

8 April. Het voltallige Bestuur ontvangt op de D.S.K.-kamer de Commissie tot
Redactie van het Jaarboek van Unitas Studiosorum Rheno-Trajectina, die een exem-
plaar van het jaarboek 1949 aanbiedt.

22 April. Des middags gaat Vice-Ab actis ter receptie bij het Bestuur van de Bond
van Hoger Onderwijspersoneel in het Universiteitshuis ter gelegenheid van het 30-jarig
bestaan van deze Bond. Om 8 uur bezoekt de Vice-Ab actis de Feestavond van de Bond
van Hoger Onderwijspersoneel, waar het Revue en Cabaretgezelschap „The Show
Makers" optreedt.

6 Mei. Praeses en Ab actis zijn aanwezig bij het afscheid van de bedienden Ka en
van Rossum, bij welke gelegenheid aan hen een enveloppe met inhoud wordt overhandigd.

9 Mei. Praeses en Fiscus zijn tegenwoordig bij het Congres over Geloof en Wetenschap
ter gelegenheid van het 12e lustrum van de Katholieke Studenten Vereniging Veritas.

19 Mei. Vice-Praeses woont een lezing bij, georganiseerd door de Medische Faculteit,
waar Dr. Hellinga uit Amsterdam spreekt over „Steriliteit bij de man".

21 Mei. Praeses en Vice-Ab actis zijn aanwezig op een receptie ter gelegenheid van
het 12e lustrum van de Katholieke Studenten Vereniging Veritas.

23 Mei. Vice-Praeses en Vice-Ab actis bezoeken de receptie ter gelegenheid van de
ioiste Dies Natalis van het Utrechts Studenten Corps.

5 Juli. Vice-Ab actis is tegenwoordig bij de promotie van de Heer R. Bijkerk in de
Faculteit der Wis- en Natuurkunde op het proefschrift: „Oriënterend onderzoek omtrent
de koperstofwisseling van gezonde paarden en runderen in verband met het gehalte
aan koper in de lever". Na afloop van de Promotie complimenteerde Vice-Ab actis de
jonge Doctor tijdens de receptie in Hotel „des Pays Bas".

15 Juli. Praeses en Vice-Ab actis zijn tegenwoordig bij het huwelijk van het Honorair-
bestuurslid R. J. Bakema met Mej. Mandersloot. Na de huwelijksvoltrekking wensen
zij het jonge paar tijdens de receptie geluk.

Op dezelfde dag is Vice-Praeses tegenwoordig bij het huwelijk van het Honorair-
bestuurslid W. J. Nijhoff met Mej. Piel te Eibergen. Na de huwelijksvoltrekking
wenst Vice-Praeses het jonge paar geluk op de receptie en zit \'s avonds aan bij het
diner-dansant.

25 Juli. Praeses en Vice-Ab actis zijn tegenwoordig bij het huwelijk van het Honorair-
bestuurslid J. A. J. M. Peters met Mej. Freeman te Eindhoven. Ook dit jonge paar
wordt alle goeds voor de toekomst toegewenst.

19 September. Ab actis en Vice-Ab actis zijn aanwezig in de Aula van het Univer-
siteitsgebouw bij de Rectoraatsoverdracht. Na afloop wensen zij tijdens de receptie
in de Senaatskamer de nieuwe Rector Magnificus geluk.

12 October. Vice-Ab actis vertegenwoordigt de D.S.K. bij het diner en bal, gegeven
door de Veterinaire Rijvereniging „de Solleysel", ter ere van haar derde Lustrum.

Huishoudelijke Vergaderingen werden gehouden op 4 November 1948 en 24 Mei 1949
in het Anatomisch Instituut. Ook werden nog enkele Spoedvergaderingen gehouden in
verband met de t.b.c.-bestrijding.

Op 22 October 1948, 17 Februari, 27 Mei en 10 October 1949 werden Zangborrels
gehouden in de „Dietsche Taveerne", terwijl op 2 April de traditionele Zangborrel
in de „Gerstekorrel" te Amsterdam plaats vond.

Op 28 October sprak Prof. Dr. L. de Blieck in Hotel „Noord-Brabant" over: „Indruk-
ken over Zuid-Afrika".

Op 23 Januari sprak Prof. Dr. G. M. van der Plank in Hotel „des Pays-Bas" over
zijn Studiereis naar Indonesië.

Op 5 April hield Prof. Dr. G. Krediet in het Anatomisch Instituut een lezing over:
„Diergeneeskunde en Ethiek".

In Mei hield Prof. J. H. ten Thye een serie van drie voordrachten voor het vierde en
vijfde studiejaar over: „Veterinaire Ethiek".

Op 13 October hield Prof. Dr. L. Seekles in Hotel „des Pays-Bas" een causerie met
als onderwerp: „Diergeneeskunde en Voedselvoorziening".

13 en 14 November. De Hondententoonstelling van de vereniging U.Z.G. in het
Jaarbeursgebouw werd door 100 studenten tegen gereduceerde prijzen bezocht. Ongeveer
20 studenten waren bij de Veterinaire keuring aanwezig.

16 en 17 Februari. 44 D.S.K.-leden bezochten de Hengstenkeuringen op het terrein
aan de Croeselaan.

2 April. Ongeveer 70 Veterinaire Studenten bezochten, onder leiding van Prof. Dr.
G. H. B. Teunissen de Winner-hondententoonstelling in het R.A.I.-gebouw te Am-
sterdam.

20 Mei. 60 D.S.K.-leden bezochten tegen gereduceerde prijzen de Galavoorstelling
van Circus „Strassburger".

9 Juni. Onder leiding van de Heer J. H. van den Berg, hoofdassistent van het Instituut
voor Infectieziekten, werd een excursie ondernomen naar het Staats Veeartsenijkundig
Onderzoekings Instituut te Amsterdam.

Op 2 November werd het D.S.K.-Bestuur door Prof. en Mevrouw Seekles ter kennis-
making ontvangen. 22 Maart bracht het Bestuur een bezoek aan Prof. en Mevrouw
Krediet, terwijl het Bestuur op 23 September door Prof. en Mevrouw ten Thye ont-
vangen werd.

Aan het einde van mijn verslag gekomen, spreek ik de hoop uit, dat het nieuwe Bestuur
er in zal slagen, al haar goede voornemens ten uitvoer te brengen, en dat bet haar zal
gelukken de band onder het grote aantal Veterinaire Studenten nog meer te verstevigen.

Het zij mij vergund de Buitengewone leden van de Diergeneeskundige Studenten-
kring tevens Diergeneeskundige Faculteit van de Stichting der Utrechtse Studenten
Faculteiten te verzoeken hun contributie voor het verenigingsjaar 1949-1950 te storten
op gironummer 271994 van de Fiscus van de Diergeneeskundige Studentenkring.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij;
voor Diergeneeskunde:

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
de collegae H. Schreur te Giethoorn en G. J. Nijland, Mozartlaan 21, Utrecht.

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

D. van den Akker te Zierikzee is verhuisd naar Manhuisstraat 89; tel. 447 (pag. 52).

G. G. van den Akker; 1916, als voorlopig adres te vermelden Ede, Arnhemseweg 48;
tel. 8112; gr. 125597; geass. met M. J. Gorter (pag. 52).

S. van den Akker te Utrecht is verhuisd naar Mozartlaan 28; tel. 12333 (P^ag. 52).

J. P. W. Anemaet te Naaldwijk is thans telefonisch aangesloten onder K. 1740—4674
{privé) (pag. 53).

H. L. Aussems te Batavia is thans wnd. Hoofd Mil. Diergeneesk. Dienst tevens terri-
toriaal p.a. en particulier dierenarts (pag. 93).

A. J. Braak te Semarang is thans Cdt 3e Paardendepöt, tevens territoriaal p.a. Midden
Java en dir. Gem. Vet. Hyg. Dienst. Tel. aangesloten onder Hvl. 413 (privé) en Smg.
\'335 (bur.) (pag. 94).

J. P. Coppoolse te Middelburg is vanaf 1 Januari 1950 niet meer geassocieerd met
J. S. Hoogstra. Achter zijn naam vermelden gr. 535509; P. sp. 8—9, polikliniek
Vlissingen Dinsdag 14—15; Lr. Chr. L.W.S., cursus veeverloskunde (pag. 59).

H. J. van der Hammen te Steenbergen is verhuisd naar Markt 10; tel. § 8 (pag. 65).

J. A. J. ter Haar, Dreumel Plv. I vervalt (wegens invaliditeit eervol ontslagen)
(pag. 64).

J. H. Heck te Makassar, Grand Hotel; tel. Mks. 447 (privé) en Mks. 1163 (bur.) is
thans Hoofd Negara Diergeneesk. Dienst - Indonesia Timor, I.B.V.D. Zuid en Oost-
Borneo en Nieuw Guinea; res. mil. p.a. ie kl. K.N.I.L. (pag. 94).

J. C. A. van der Maas te Alkmaar is vanaf 1 Januari 1950 tel. aangesloten onder
K. 2200—4946 (pag. 74).

Mr. F. O. Rentema te Winschoten is verhuisd naar Utrecht, Crcmerstraat 153;
tel. 22358 (pag. 80).

A. H. Tigelaar; 1928, de gegevens achter diens naam als volgt te wijzigen: Semarang,
Kintelan Lama 1; bur. adres Dr. Djawastraat 2; tel. Sem. stad 1332 (bur.); I.B.V.D.
Midden Java (pag. 95).

J. H. ter Heece hzn., 1949; Markelo, Goorse weg; tel. K. 5476—219; P. (pag. 65).
P. Kleinjan, 1949; Wommels (Fr); tel. K. 5159—292; P. ass. bij A.J. Hibma (pag. 71).
T. van der Laan, 1949; Dokkum, Streeksterpoort C-174; tel. K. 5190—526; gr.
546871; P; lr. Chr. L.W.S., geassocieerd met K. v. d. Laan (pag. 73).

In plaats van postrekening no. 184491, zoals vermeld achter de naam van collega
M. J. Gorter op pagina 889 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 November
1949, no. 22, moet worden gelezen postrekening no. 184495.

In het artikel van Dr. F. de Moulin „Oorzaken van het optreden van non-
specifieke pullorumreacties" (74e deel, afl. 22, 15 Nov. 1949) staat op pagina 864,

(Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht).
Directeur Prof. Dr. JAC. JANSEN.

OVERZICHT DER ONDERZOEKINGEN VAN HET UIT DE
PRAKTIJK INGEZONDEN ZIEKTEMATERIAAL OVER DE
JAREN 1946, 1947 en 1948.

Tengevolge van diverse mutaties in het wetenschappelijk personeel van
het Instituut was de laatste jaren geen gelegenheid geweest een jaar-
verslag samen te stellen. Vandaar, dat in het thans gegeven overzicht het
materiaal van drie jaren is verwerkt. Behalve door de schrijvers is aan dit
onderzoek medegewerkt door de collegae Mevrouw C. W. A. N. van de
Sande-Peperkamp en D. Swierstra.

De betrokken cijfers betreffen geheele dieren dan wel organen, ziekte-
stof enz. Naar aanleiding van deze inzendingen kan niet worden ontkend,
dat van bepaalde diersoorten weinig verwerkt werd, terwijl daarentegen
de onderzoekingen betreffende kippen verre de meerderheid vormen. Dit

vindt zijn oorzaak mede hierin, dat verschillende instellingen van alge-
mcenen nutte geregeld gestorven pluimvee inzenden. Hoewel wij tot onzen
spijt op grond van financieele moeilijkheden ons hebben genoodzaakt
gezien, het inzenden van materiaal te beperken tot de bijzondere gevallen,
zooals dat op pagina 318 van dit Tijdschrift 1949 is aangegeven, dienen
wij hier toch te verklaren, dat wij, voor zoover onze bezetting van tech-
nisch personeel en onze subsidie dat toelaten, zeer gaarne ook materiaal
van andere diersoorten ontvangen, voor zoover een besmettelijke ziekte
wordt vermoed. Tot het nemen van proeven beschikken wij over een eigen
varkens- en schapenfokkerij, en hebben altijd een beperkt aantal jonge
runderen voor overbrenging van onbekende ziekten ter beschikking. Ook
materiaal van kleine huisdieren (hond en kat) wordt op de door ons in
het Tijdschrift medegedeelde voorwaarden gaarne aanvaard. Wij vestigen
er hier echter nogmaals de aandacht op, dat routine-onderzoekingen door
de gezondheidsdiensten dienen te worden verricht.

Tenslotte zij nog opgemerkt, dat dit overzicht niet vermeldt het in het
Instituut in die jaren verrichte researchwerk op het gebied der bacterio-
logie, virulogie, immuniteitsleer en infectieziekten, noch de vele werk-
zaamheden ten behoeve van demonstraties etc. voor het onderwijs ; het
beperkt zich uitsluitend tot het onderzoek van ingezonden materiaal voor
zoover dit niet in aparte publicaties werd vermeld.

Bij apen werd verschillende malen gastro-enteritis vastgesteld. In de
maag van een Rhesusaap werden bloedzuigende wormen van het geslacht
Physaloptera gevonden.

Uit organen van een jonge Orang Oetan werd een kort, Gramnegatief,
bipolair staafje gekweekt, dat in vele opzichten deed denken aan
Pasteurella multocida (o.a. ook sterk pathogeen was voor het konijn) doch
cultureel afweek door vervloeiing van gelatine. Dit staafje bleek in sub-
cultuur slecht in het leven te houden te zijn; de cultuur is verloren gegaan
alvorens zij volledig gedetermineerd kon worden.

Uit een membraneuze enteritis van een aap werd een stam van
Escherichia coli geïsoleerd, die bij subcutane injectie sterk pathogeen was
voor muizen.

Bij caviae werden in den winter wederom gevallen van pleuropneumonie
met Diplococcen waargenomen. Verder werd een geval van spontane
infectie met Pasteurella pseudotuberculosis vastgesteld.

Verder werden waargenomen : Salmonella typhi-murium infectie, Coccidi-
osis, Capillaria-mïectie, enteritis zonder aantoonbare infectieuze oorzaak,
miltruptuur, traumatische gastritis en jicht. Bij een wilde Houtduif werden
pokken geconstateerd. Op ingezonden duivenveeren werd Falculifer
rostratus gevonden.

In 1946 werd bij eenden een geval van vogelcholera vastgesteld. Een
geringe sterfte onder loopeenden in 1947 werd niet opgehelderd. Verder
werd onder eenden waargenomen een geval van chronische sterfte door
jicht. Er werden enkele gevallen van Salmonella-infectie vastgesteld.

Bij fasanten werd waargenomen een ontsteking door Cytolichus nudis, en
een membraneuze typhlitis, gepaard gaande met ernstige Heterakis-infectie.

Bij ganzen werd aangetroffen niercoccidiosis, darmcoccidiosis, taeniasis,
infectie met Capillaria en met Trichostrongyliis tennis, phosphorvergiftiging en
traumatische gastritis.

Verder ontving het Instituut in 1948 twee ganzen, afkomstig van een
geheimzinnige ziekte onder ganzen. Het onderzoek betrof een koppel van
50 jonge ganzen, die gehouden werden in een grooten tuin en konden
zwemmen in een kasteelgracht. Volgens de behandelende dierenarts ver-
toonden verschillende van deze dieren verminderde eetlust, de pooten
werden dik en warm, na drie dagen ontwikkelden zich blazen ; na 5 dagen
ontstonden dikke gewrichten. De dierenarts, collega P. J. N. Koomen uit
\'s-Hertogenbosch, paste een behandeling toe met sulfanilamidetabletten,
waarop het meerendeel der ganzen is genezen. Alleen verklaart de eigenaar
nog in een later schrijven, „dat de zwemvliezen van de geïnfecteerde
ganzen verkleuren en langzaam aan gaan wegrotten."

Wij ontvingen van dit geval twee dieren, waarvan één een acuut geval
met sterk gezwollen poot, gebombeerd voetwortelgewricht en een erwt-
groote blaas met helder vocht in de zwemvliezen; (fig. I), dit dier had
tevens Capillaria en lintworminfectie. Het andere dier had aan de pooten
een paar waarschijnlijk genezende plekken, maar was gestorven aan een
heftige enteritis met zeer dunne darminhoud. Het gelukte niet met een
suspensie van vocht en ontstoken weefsel uit de poot bij proefganzen een
ziekte op te wekken (injectie intra-articulair en peri-articulair aan de
poot, intramusculair aan de borst en intraveneus).

Evenmin gelukte dit door het voederen van darminhoud aan de ganzen.
Uit de poot van de ie gans en uit lever, galblaas, milt en darminhoud
van de 2e gans werden gramnegatieve, sterk bewegelijke staafjes geïsjleerd,
die rood groeiden op de Kauffmannplaat en bij determinatie bicken te
zijn Pseudomonas hydrophilus, een organisme waarvan niet bekend is, dat
het ziekte verwekt bij warmbloedige dieren, doch waarvan bekend is,
dat het infecties geeft bij kikvorschen, z.g. „red leg". De door ons geïso-
leerde stammen bleken ook zeer pathogeen te zijn voor kikvorschen bij
injectie in de dorsale Ivmphezak, evenals voor andere kleine laboratorium
proefdieren (cavia intraperitoneaal, muis subcutaan).

Er werden daarna proeven genomen met ganzen ten einde de patho-
geniteit voor ganzen na te gaan.

Zoo werd aan een gans na een voorafgaande behandeling met Sal caro-
linum factiiium en vasten, de bedoeling hiervan was een praedispositie te
scheppen, gedurende een week dagelijks 10 cc bouilloncultuur per os
verstrekt. Een andere gans werd intramusculair 1 cc bouilloncultuur
ingespoten, een 3e kreeg een cultuurinjectie in de poot. Alleen aan deze

laatste gans werden ziekteverschijnselen waargenomen en wel alleen een
voorbijgaande kreupelheid, niet gepaard gaande met wat bij de spontane
gevallen was waargenomen. In totaal zijn voor deze proeven gebruikt 6
ganzen, 3 besmet met ziektemateriaal uit de poot en darminhoud en 3
met cultuur. Deze 6 ganzen zijn geruimen tijd later geslacht, zij zijn steeds
gezond gebleven en vertoonden een goede voedingstoestand. Er werden
culturen aangelegd uit hartbloed, lever, milt, nieren, testes, resp. ovaria
en gal uit de galblaas (groote hoeveelheden in bouillon) terwijl uit duo-
denum, darm en rectum verscheidene Kauffmannplaten werden aange-
legd. Uit geen enkele cultuur werd Ps. hydrophilus geïsoleerd. Hieruit kan
dus worden besloten, dat deze zich niet bij de proefdieren had gehandhaafd,
maar tevens ook, dat deze geen deel uitmaakte van de normale flora van
de gebruikte ganzen. Het gelukte dus niet een oorzakelijk verband te
leggen tusschen deze vondsten en de beschreven ziekte en evenmin om een
andere ziekteoorzaak aan te toonen.

Uit pus van honden werden Streptococcen en Micrococcen geïsoleerd;
uit urine van een cystitisgeval Proteus vulgaris. Bij een cadaver van een
hond werd encephalitis vastgesteld, bij een tweede, de ziekte van Carré.
Uit drie pups van enkele dagen oud, die waren gestorven aan een navel-
infectie met enteritis, werden Streptococcen geïsoleerd. Volgens de anam-
nese was de moeder kort na de geboorte gesuccombeerd aan een baar-
moederontsteking, die was behandeld met penicilline en sulfanilamide.

Vóór het sterven der jongen waren deze enkele dagen in het nest van een
pleegmoeder in contact geweest met drie even oude pups. Deze bleven
alle gezond.

Bij kalkoenen werden verscheidene gevallen van blackhead vastge-
steld. Ook werd een geval van infectie met Pasteurella multocida (vogel-
cholera) geconstateerd; de verwekker doodde bij injectie de kip binnen
24 uur.

Verder ontvingen wij van een geval van sterfte onder kalkoenen 2
cadavers, waarbij als sectiebeeld enteritis en oedemen werden opgemerkt.
Het gelukte niet met bloed en orgaansuspensies bij kippen een acuut
ziektebeeld op te wekken. Uit deze cadavers werd Pasteurella pseudotuber-
culosis geïsoleerd. Ook werd deze later geïsoleerd uit een ontstoken teen-
gewricht van één der ingespoten kippen, welke kip ruim twee maanden
tevoren met bloed en orgaansuspensie van de kalkoenen intramusculair
was besmet.

Bij kanaries werden waargenomen „KIKUTH GALLUB disease"
(veroorzaakt door een virus, dat identiek zou zijn met dat van kanarie-
pokken; vooral de longen worden aangetast), kanariepokken, vogelmalaria,
en Salmonella-typhi-murium infectie. Verder enteritis, sarcoom van de hals-
streek, anaemie door Dermanyssus avium, salpingitis en kanibalisme bij
jonge vogels.

Bij katten werd gevonden: streptococceninfectie (uit pus en uit pneumo-
nische longen), acute pseudomembraneuze enteritis, chronische enteritis
en infectie met Pasteurella multocida (pneumonie). Verschillende gevallen
van tuberculosis werden vastgesteld, o.a. een geval van bovine tuber-
culosis met ernstige longafwijkingen bij een kat van een boerenbedrijf,
waar geregeld reageerders onder het rundvee voorkwamen, zonder dat
hieronder een open lijder kon worden aangetoond.

Een kat met catarrhale gastro-enteritis bleek besmet te zijn met Listeria
monocytogenes (de naam Listerella is sinds 1948 veranderd in Listeria).

Tevens zijn hierin verwerkt de uitkomsten van een onderzoek van 500
door den Keuringsdienst voor Waren te Utrecht in beslag genomen kippen
en ter vergelijking de cijfers van een overeenkomstig aantal dieren van
dezelfde herkomst in 1932. ^l)

Opvallend is hierbij de verminderde frequentie der tuberculosis in het
bedoelde marktgebied, welk percentage in 1932 aanmerkelijk hooger was,
dan toenmaals van het ingezonden materiaal.

De in deze tabel verwerkte gevallen betreft jonge dieren tot circa 2
maanden oud.

Als toelichting tot deze tabellen diene nog het volgende. De totalen der
onderzochte dieren komen niet overeen met de som der in de betrokken
kolom vermelde getallen, daar aan vele dieren meer dan één afwijking
werd vastgesteld.

Bij Morbus pullorum zijn de tusschen haakjes geplaatste getallen het
aantal geheele dieren, dat bij onderzoek lijdende bleek. Bij de diverse
parasieten is zooveel mogelijk behalve het aantal gevallen, waarin zij
werden gevonden, opgegeven, hoeveel malen zij als hoofdoorzaak van
de ziekte dienen te worden beschouwd. Van het aantal dieren, dat tevens
met Heterakis in de coeca besmet was, is in deze tabellen geen melding
gemaakt. Ter vergelijking van het marktmateriaal van 1932 zij opgemerkt,
dat dit aantal in 1932 daarbij 27 en in 1948 100 bedroeg.

In het algemeen geeft het kippenmateriaal geen aanleiding tot bijzondere
opmerkingen.

Bij konijnen namen wij waar: infectie met Pasteurella multocida, zoowel
acute septicaemie als chronische ziekte met abscesvorming; abscesvorming
door Micrococcus aurantiacus en coccidiosis (lever en darm); verder enteritis
en maagperforatie (door Corpus alienum).

Van menschen werd ontvangen materiaal ter onderzoek op tuber-
culosis (positief en negatief), koepokken (negatief) en mond en klauwzeer
(negatief).

Bij muizen werd een geval van pseudo-tuberculosis door Corynebacterium
kutscheri waargenomen; sterfte door diplococceninfectie en door Hymenolepis.
Door een laboratorium werden ons mannelijke ,en vrouwelijke muizen
ter observatie toegezonden, die onvruchtbaar zouden zijn, althans bij de
in dat Instituut toegepaste verzorging. In onze stallen bleken al deze
dieren vruchtbaar, ook onderling.

Het meerendeel van het materiaal van paarden waren bloedmonsters
ter agglutinatie op Brucella abortus en op Salmonella; verschillende malen
met positief resultaat. Uit diverse ontvangen ziektestoffen en cadavers
van jonge dieren werden geïsoleerd: Salmonella abortus-equi, Shigella equirulis,
Brucella abortus, Streptococcus equi en Streptococcus zoöepidemicus. Uit een gas-
phlegmoon tengevolge van de partus werd een anaerobe streptococcus
geïsoleerd.

Wij ontvingen een paard ter isolatie en observatie, dat door de Kliniek
voor Heelkunde verdacht werd van malleus. Op grond van cultureel en
serologisch onderzoek en van proefdierenting werd malleus uitgesloten.
Het dier bleek lijdende te zijn aan een fistel van de halswervels en aan
mastitis, welke processen beide veroorzaakt werden door Streptococcus
zooepidemicus.

Ook bij runderen betrof het meerendeel der inzendingen onderzoek
van bloed, en van se- en excreta, meerendeels ingezonden door de kli-
nieken. In verscheidene bloedmonsters werden agglutininen t.o.v. Brucella
abortus aangetoond tot een diagnostische titer.

Van een stier lijdende aan orchitis werd bloed en sperma ontvangen;
de agglutinatie-reactie met het bloedserum was zeer sterk positief, de
agglutinatiereactie met het zeer dunne sperma negatief. Uit het sperma
werd Brucella abortus geïsoleerd. Kort daarop werd de ontstoken testikel
geëxstirpeerd. Het gewicht bedroeg 1500 gram, waarvan 500 gram pus
bleek te zijn. Uit deze pus werden na uitspateling slechts enkele kolonies
van Brucella abortus gekweekt.

Door een afdeling der Landbouw-Hoogeschool te Wageningen werd
een aantal bloed- en melkmonsters van runderen ingezonden; het betrof
hier een aantal runderen waarbij nimmer verwerpen geconstateerd zou
zijn en waarbij positieve A.B.R.-reacties waren gevonden. Uit de aggluti-
naties der sera en uit de daarmede goed overeenkomende A.B.R.-(meikring)
reacties bleek onomstotelijk, dat een deel der runderen geïnfecteerd was
met Brucella abortus. Men bedenke wel, dat geïnfecteerd zijn niet gepaard
behoeft te gaan met aborteeren. In verband hiermede dient vermeld, dat
wij eenige honderden melkmonsters onderzochten d.m.v. de A.B.R.-
reactie, welke wij voor een orienteerend onderzoek van een zuivelfabriek
ontvingen. De door de reactie als positief aangewezen melkmonsters

bleken afkomstig te zijn van geïnfecteerde bedrijven. Deze monsters zijn
niet in de getallen van Tabel I opgenomen.

Onderzoekingen op Salmonella-infectie van faeces en bloed hadden
als regel een negatief resultaat. Onderzoek van ingezonden organen
en deelen van volwassen dieren leidde tot de diagnose: brucellose, bout-
vuur, paraboutvuur, tuberculosis, paratuberculosis en trichomoniasis.

Uit cadavers van kalveren werd Streplococcus zooepidemicus geïsoleerd-
Verder werd aangetoond Streplococcus agalactiae uit melk en Salmonella
dublin uit faeces, uit vaginaal secretum Corynebacterium pyogenes en Strepto-
coccus zooepidemicus, uit urine Corynebacterium renale, uit sperma Pseudomonas
aeruginosa.

Het Instituut ontving enkele van runderen afkomstige culturen, waarvan
vermoed werd, dat het Listeria culturen zouden zijn. Dit onderzoek, het-
welk nog niet voltooid is, hopen wij binnenkort afzonderlijk te publi-
ceeren.

In verband met een desbetreffend consult werd een levend rund voor
nader onderzoek aangekocht. Dit rund was afkomstig uit een stal, die
reeds jarenlang vrij van tuberculose zou zijn, en vertoonde een dubieuze
reactie, terwijl het dier vermagerde. Klinisch kon alleen een nephritis
worden vastgesteld, terwijl de intracutane tuberculinatie hier ook zwak
positief was. Het dier werd gedood. Bij sectie werd als eenige tuberculineuse
afwijking een klein haardje in een bronchiale lymphklier gevonden, waaruit
via de cavia bovine tuberculosis werd geïsoleerd. Bij nadere informatie
bleek de eigenaar van deze stal echter tusschen zijn dieren geplaatst te
hebben een deel van het vee van een buurman, wiens boerderij verbrand
was en eenige koeien van een arbeider, die hiervoor zelf geen plaats had.
Bovendien hadden nog eenige runderen van anderen in het land geweid.
De primaire bron der infectie is niet opgespoord kunnen worden, doch wel
is gebleken, dat één der runderen van den arbeider leed aan open long-
tuberculose en een koe van de buurman tuberculose had. Voorts zouden
onder de dieren, die in de weide geloopen hadden, ziekelijk uitziende
dieren zijn geweest. In ieder geval demonstreert dit geval wel duidelijk
met welk een te veroordeelen lichtvaardigheid eigenaren van een t.b.c.-
vrij bedrijf vreemd vee op hun stal en in hun weide toelaten.

Van een modelstal, waar verschillende koeien phlegmonen aan de
onderbeenen kregen, werd materiaal ontvangen. Hier bleek een poly-
bacterieele infectie aanwezig te zijn, waarbij geen specifieke verwekker
werd aangetoond.

Een endemisch, onder verschijnselen van huidnecrose verloopende
ziekte, waarvan ons een stuk necrotische huid werd toegezonden, was door
intracutane besmetting met suspensie van dit stuk huid niet op een proef-
rund over te brengen.

Bij schapen werd o.a. rotkreupel aangetoond. Hec gelukte niet in een
door een leek afgebonden scrotum Clostridium tetani aan te toonen. Bij
sterfte van jonge lammeren werden uit deze dieren Streptococcen en
Micrococcen geïsoleerd.

De secties van varkens betroffen meerendeels jonge dieren. Vastgesteld
werden: infecties met Streptococcen, met Micrococcen, met Shigella
equirulis, met Corynebacterium equi en Erysipelothrix rhusiopathiae. Verder
tetanus, gasphlegmonen door Clostridium, en sarcosporidiosis.

Bij de varkens van één boerderij kon de diagnose coccidiosis worden
gesteld. Op deze en enkele andere niet door ons onderzochte bedrijven
werden de biggen ziek.

De anamnese luidde: oedeem van de ooren en van de oogleden, slinge-
rende gang, algehele slapte waarna spoedig (soms binnen 24 uur) de dood
intrad. Bij sectie werd subcutis oedeem, maagoedeem en darmcatarrh
waargenomen. Het bacteriologisch onderzoek, er werd vooral aandacht
geschonken aan een mogelijke anaerobe infectie, verliep negatief (de met
oedeemmateriaal ingespoten caviae bleven gezond).

In de faeces, in totaal werden 2 cadavers en 1 levende big onderzocht,
werden Eimeria debliecki aangetoond. De levende big werd voor contact-
infectie bij een proefbig geplaatst, de zieke big werd evenwel direct be-
handeld met Sulfamezathine. De proefbig is gezond gebleven, de zieke
big is hersteld. Bij deze biggen is dus cocociciosis vastgesteld kunnen worden;
andere ziekteoorzaken werden niet gevonden.

Bij vossen werd gevallen van Salmonellosis en Tuberculosis vastgesteld.
Verder namen wij een geval waar van Clostridium novyi-infectie. Hiervan
ontving het Instituut in October 1948 twee zilvervossen, afkomstig van
een zilvervossenfarm van ^ 500 dieren.

Eén van de dieren was de vorige nacht gestorven en reeds van zijn pels
ontdaan, het andere dier werd moribund aangevoerd.

De anamnese, welke de eigenaar ons verschafte, was de volgende: Ver-
schillende dieren waren plotseling ziek geworden, kregen in een tijds-
bestek van enkele uren een dikke gezwollen kop en stierven in verloop van
i a 2 dagen. Uit de bek van de dieren liep bloederig speeksel. Het ver-
strekte voer bestond uit rauw vleesch van voor menschelijke consumptie
afgekeurde cadavers en rauwe visch („post".) Het ontpelsde cadaver ver-
toonde een haemorrhagisch phlegmoon van de halsmusculatuur speciaal
in het bereik van de larynx en pharynx. Het stervende dier had een afzich-
telijk gezwollen kop, terwijl een haemorrhagisch oedeemvocht uit de bek
droop. Nadat door bacterioscopisch onderzoek miltvuur was uitgesloten,
werd het dier gedood. Ook het gedoode dier vertoonde aan de halsstreek
een uitgebreid phlegmoon met haemorrhagisch, sponzig karakter.

Uitstrijkpraeparaten van het phlegmoon wekten sterk het vermoeden,
dat er hier sprake was van Clostridium-infectie.

Aanvankelijk was het zeer moeilijk een reincultuur van het betrokken
organisme te krijgen. Na eenige keren een sporehoudende leverbouillon-
cultuur blootgesteld te hebben gedurende een half uur aan een temperatuur
van 75⁰ C., verkregen wij een reincultuur van een organisme, dat de
volgende eigenschappen vertoonde:

Zeer zware Gram-positief tot Gram-labiele staven met afgeronde hoeken,
afzonderlijk gelegen of hoogstens in ketens van drie, sterke neiging tot

sporevorming, welke sporen eindstandig of centraal geplaatst waren,
uitsluitend anaëroob groeiden met vrij duidelijke schuimvorming, troebe-
ling en later opheldering van de geënte bodem, die een typische Clostri-
diumstank bezat. Geënt op ZEISZLER platen (druivensuiker-bloed-agar)
en bebroed gedurende 3 maal 24 uur onder zeer nauwgezette anaerobe
omstandigheden, ontstonden zeer teere kolonies met soms duidelijk soms
niet te onderkennen haemorrhagische hof, sterk gelijkend op Clostridium
novyi kolonies.

Het sectiebeeld van de ingespoten caviae was aanvankelijk zeer haemorr-
hagisch, maar nadat de dieren geïnjiceerd waren met culturen in zeer
sterke verdunning, verkregen wij ook hier het typische Clostridium novyi
sectiebeeld; uitgebreid glazig oedeem, iets haemorrhagisch, geen gas, geen
spierverval, zeer veel bacillen, geen lange ketenvorming.

Vermoedelijk hebben de vossen bij het eten van de rauwe visch laesies
gekregen in het slijmvlies van de pharynx en oesophagus, welke een porte
d\'entree voor de bacillen vormden.

Meer sterfgevallen hebben zich op dit bedrijf niet voorgedaan; de nog
zieke dieren zijn spontaan genezen.

Deze rubriek omvat in de eerste plaats niet apart genoemde diersoorten
o.a. verschillende pelsdieren en dieren van Zoölogische tuinen.

Zoo ontvingen wij 7 hazen, waarbij werd gevonden: Streptococcen-
infectie, pseudotuberculosis (Pasteurella pseudotuberculosis), Micrococcen-
infectie, coccidiosis en longworminfectie (Prostrongylus rufescens).

Van een collega ontvingen wij een doode lijster met pokkenerupties,
die op de kip waren over te brengen; dit pokkenvirus zal nog nader onder-
zocht worden.

Bij papagaaien werden Salmonella typhi-murium en lintwormen aange-
troffen, hoewel het een indruk maakte, dat daarmede een sterfte onder deze
dieren in een diergaarde niet verklaard was.

• Wij ontvingen verder van verschillende collegae culturen ter deter-
minatie, die ons deels in zeer slechte staat bereikten. Ook ontvingen wij
van verschillende collegae monsters pullorumantigeen, die volgens hen
tot dubieuze resultaten aanleiding hadden gegeven. Verschillende diversen
leenden zich niet voor een onderzoek door ons Instituut, o.a. een monster
zand uit een vogelkooi, ingestuurd in verband met ziekte van jonge vogels.

In de jaren 1946, 1947 en 1948 werden aan het Instituut voor Infectie-
ziekten in totaal 5991 onderzoeken uit de practijk ontvangen.

Pseudomonas hydrophilus werd geïsoleerd uit een onbekende ziekte van
ganzen met ontstekingen aan de pooten (fig. I).

Streptococceninfecties werden vastgesteld bij honden, katten, kippen,
paarden (Streptococcus zooepidemicus) en runderen. Uit een kat werd Listeria
monocytogenes gekweekt. Infectie met Pasteurella multocida werd waarge-

nomen bij katten, kalveren, kippen en eenden; met Pasteurella pseudotuber-
culosis bij kalkoenen, cavia\'s en een haas. Gevallen van brucellosis bij
runderen werden vastgesteld o.a. bij orchitis van een stier.

A review is given of the material (5991 cases) sent to the Institute for Infectious Dis~
eases during 1946, 1947 and 1948.

Pseudomonas hydrophilus was isolated from an unknown disease of geese showing
inflammated legs (fig. I). Streptococcusinfections were diagnosed in dogs, cats,
chickens, horses (Streptococcus zooepidemicus) and cows. Listeria monocytogenes was cultivated
from a cat. Pasteurella multocida infection was seen in cats, calves, chickens and ducks ;
Pasteurella pseudotuberculosis infection in turkeys, guinea pigs and a hare. Cases of brucel-
losis in cows were diagnosed i.a. in a bull with orchitis.

Ofschoon over dit onderwerp in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
reeds geschreven is (R. H. Veenstra, Dr. A. van Manen en Dr. C. Postma
Deel 69 afl. 18), de aangelegenheid in diverse vergaderingen van belang-
hebbenden is behandeld, lijkt het mij nuttig mijn desbetreffende beschou-
wingen op schrift te stellen in de hoop daarmede te bevorderen dat nog
meer eenheid komt in de gedragslijn welke door de verschillende Keurings-
veeartsen gevolgd wordt ten aanzien van bedoelde aangelegenheid.
Nadrukkelijk wijs ik er op, dat ik hierbij slechts mijn persoonlijke indrukken
weergeef.

In de eerste plaats wil ik vastleggen, dat de magen en darmen van dieren
waarbij ziekteverschijnselen niet worden geconstateerd, als regel de na-
volgende bestemming hebben:

Als worstomhulsel dienen de dunne darmen van eenhoevige dieren,
runderen, varkens en schapen. Voorts de netmaag van runderen (rolpens)
ook wel eens de pens. De endeldarmen van varkens worden ook als omhulsel
gebruikt (Berliner) evenals de blinde darmen van deze dieren (tongen-
worst).

Als worst-vulling dienen:
De pens- en netmagen van runderen, de lebmagen van runderen, de dikke
darmen van varkens, de magen van varkens, de pensen van schapen (niet
aan te bevelen — bijsmaak —). Er zijn fabrieken waar de dikke darmen
van varkens zodanig worden verwerkt dat zij alle op endeldarmen gelijken
en ook als zodanig worden gebruikt.

De lebmagen van nuchtere kalveren worden gebruikt voor de bereiding
van lebferment.

Voor de destructor, eventueel voor honden- of varkensvoer, woiden
bestemd de magen en dikke darmen van eenhoevige dieren, de boekmagen
van runderen en de dikke darmen van schapen. In vele diensten krijgen
de darmscheilen van nuchtere kalveren ook deze bestemming.

Ik kan niet nalaten hier weer te geven hoe de verschillende magen en
darmen van slagerszijde worden genoemd.

boekmaag — koningskop, zouter, boekpens, bijbel
lebmaag — gans, rooi
twaalfvingerige darm — kwade eind
dunne darmen — ronde of kromme darmen

blinde darm — zak-end, toe-end, ende-toe, slons (ook wel iste ge-
deelte dikke darmen)
dikke darmen — rechte darmen, middeldarmen
endeldarm — aarsdarm, aarseind, gateinde, schlacheind, dikke eind,
na-eind

De dunne darmen van schapen worden behalve als omhulsel van worst
(knakworst-Frankforter worst) gebruikt voor de vervaardiging van tennis-
snaren en vioolsnaren.

De runder dunne darmen worden eerst uitgestreken, enige uren gekoeld
in koud water, daarna ontvet en onmiddellijk daarop gekeerd. Het is
gewenst dat zij dan \'s nachts in een slappe zoutoplossing worden bewaard
en de volgende dag worden geslijmd.

De runder dikke darmen worden niet uitgestreken, dit is moeilijk uit-
voerbaar. De mest wordt verwijderd door spoeling met water. Hierop volgt
een koeling in water. Daarna worden de darmen ontvet en gekeerd. Ver-
volgens verblijven de darmen meestal een nacht in een slappe zoutoplossing
om de volgende ochtend te worden geslijmd.

De varkens dunne darmen worden niet gekeerd. Na verwijdering van
het vet worden de darmen uitgestreken en in water gekoeld. Na een verblijf
van i a 2 dagen in het water wordt het slijm uit de nietgekeerde darmen
door schrappen verwijderd.

Varkens dikke darmen worden gespoeld, ontvet en soms gekeerd. Na
de reiniging worden deze darmen gezouten. Welke darmen het ook betreft,
steeds kan worden gezegd dat de darminhoud, vooral in de zomer, zo
spoedig mogelijk uit de darm moet worden verwijderd, daar anders,
tengevolge van de zich vormende stoffen, de kleur en de consistentie der
darmen verandert. De darmen worden murw en verspreiden een zure reuk.

In het bijzonder bij huisslachtingen van varkens laten de slagers nog
wel eens na de darmen zo spoedig mogelijk na het slachten doeltreffend
uit te strijken, hetgeen ongewenste gevolgen met zich mede kan brengen.

Uit het bovenstaande blijkt, dat er een neiging is om de uitgestreken
darmen enige tijd te bewaren ter vergemakkelijking van het slijmen. Deze

tijd mag echter niet te lang zijn, daar anders dezelfde omzettingen plaats
vinden als hoger bedoeld. Runderdarmen bieden terzake iets langer weer-
stand dan varkens dunne darmen. In „Die Bearbeitung von Naturdarmen
im Fleischereibetrieb" van Erwin Voigt is vastgelegd, dat in de zomer de
uitgestreken varkensdarmen niet langer dan i dag in het water kunnen
verblijven, in de winter 2 dagen.

Vastgesteld mag worden, dat de bewerking van darmen een procédé is
hetwelk vakbekwaamheid vereist. Wanneer de darmen tijdens dit procédé
vervoerd moeten worden, wordt de goede uitvoering bemoeilijkt. Darmen-
handelaren trachten deze bezwaren te ontgaan door in hun dienst zijnde
vakmensen te plaatsen in engrosslachterijen, waaraan een darmenslijmerij
niet is verbonden. Een en ander neemt niet weg, dat, naar mijn mening,
het aanbeveling verdient in abattoirs met een niet onbelangrijk aantal
slachtingen desgewenst gelegenheid te geven tot het voor de handel gereed
maken van de darmen. Enkele slachthuisdirecteuren zien dergelijke
inrichtingen liever niet op het terrein van hun abattoir. Zij vrezen stank-
verspreiding.

De darmenzouterijen kunnen echter zo ingericht zijn, dat van hinder
geen sprake behoeft te zijn.

Wanneer ik thans overga tot de bespreking van de verschillende inge-
wanden, wil ik er op wijzen, dat ik, voorzover de darmscheilen der nuchtere
kalveren betreft, zelden een reiniging zag waarmede ik mij volkomen kon
verenigen. In het algemeen acht ik dan ook afkeuring van darmscheilen
der nuchtere kalveren aangewezen, indien mag worden aangenomen dat
een afdoende reiniging niet zal volgen. Ik grond dit standpunt op het
bepaalde in art. 36 lid 2 van het K.B. van 5 Juni 1920 S. 285. Het is mij
bekend dat sommigen dit standpunt niet delen en ik zal het verlaten zodra
de onjuistheid wordt aangetoond.

Voorzover de ongereinigde ingewanden gestuurd worden naar honden-
voerfabrieken zij er op gewezen, dat zij daar in de regel in ondeugdelijke
toestand aankomen en er dus formeel aan de hand van het bepaalde in
art. 40 der Vleeskeuringswet proces-verbaal zou kunnen worden opgemaakt.
Daar cle gezondheids-toestand van de mens door fabricage van hondenvoer
uit ondeugdelijke ingewanden niet wordt bedreigd, is te verwachten dat
opmaken van proces-verbaal in bedoelde gevallen achterwege zal blijven.

Erger is, dat niet steeds vaststaat, dat ondeugdelijke ingewanden, waarvan
de eigenaar zegt dat zij voor voer zijn bestemd, ook werkelijk deze bestem-
ming zullen verkrijgen.

Men heeft in het denatureren van bedoeld vlees een oplossing menen te
vinden. Naar mijn mening zijn aan deze denaturatie bezwaren verbonden.
Voozover door mij gezien wordt, ontbreekt de wettelijke bevoegdheid tot
denatureren. Gedenatureerd vlees is zeer zeker ondeugdelijk. Wanneer
art. 14 der Vleeskeuringswet op dit vlees niet van toepassing is, kan worden
opgemerkt, dat de strekking der Vleeskeuringswet zeer zeker zo is, dat
ondeugdelijk vlees onbruikbaar moet worden gemaakt. Deze onbruikbaar-
making geschiedt ingevolge art. 2 van het Destructie-besluit 1942, door
destructie. In gevolge het bepaalde in het derde lid van laatstgenoemd
artikel kan ontheffing worden verleend. Zolang deze niet is gegeven behoort
gedenatureerd vlees in de destructor. Hierbij is te overwegen, dat ook art. 15
lid 2 der Vleeskeuringswet de mogelijkheid opent afgekeurd vlees te be-

stemmen voor voedering van dieren en dat de neiging bestaat van deze
gelegenheid een spaarzaam gebruik te maken.

Voorts zij er op gewezen dat denaturatie door behandeling met methy-
leenblauw gebrekkig is. daar deze kleurstof vrij gemakkelijk is te verwijderen.

Ten slotte kan worden opgemerkt dat bij destructie economische goederen
niet verloren gaan. Ook het gewonnen diermeel kan worden gebruikt als
hondenvoer. Het bij destructie gewonnen vet heeft nuttiger effect dan
wanneer het in veevoeder wordt gelaten.

Voorzover in deze de liefde voor de hond van de minder goed gesitueerde
een rol speelt, zij er op gewezen, dat deze factor aan betekenis verliest
zodra het vlees niet langer een distributie-artikel is en minder waardevolle
delen voor hondenvoer kunnen worden gekocht.

Met betrekking tot de ingewanden, welke, hetzij voor omhulsel voor
worsten, hetzij voor inhoud van worst bestemd zijn, wil ik nog het na-
volgende opmerken:

De dunne darmen van paarden worden wel eens gekeerd, met aluin
behandeld en daarna van slijm ontdaan. In de meeste gevallen echter
worden de darmen ongekeerd schoongespoeld en daarna opgeblazen en
gedroogd. Misschien kunnen hiertegen bezwaren bestaan op grond van
de letter van de Wet. Ik wil dit niet nagaan, maar volstaan met te zeggen
dat dit systeem zonder hygiënische bezwaren reeds onheuglijke tijden
wordt gevolgd.

Slechts in een enkele gemeente worden, voorzover mij bekend is, de paar-
denmagen voor consumptie bestemd. Zij worden dan schoon gespoeld.
Het slijmvlies wordt er niet afgeschrapt, maar na het koken verwijderd.
Deze gedragslijn wordt ook bij varkensmagen gevolgd, ofschoon lang niet
in alle gemeenten.

Gedeelten van varkensmagen worden naar Organon gezonden ter be-
reiding van pharmaceutische praeparaten.

Hier behoeft er niet op te worden gewezen dat de mucosa van de runder-
magen, uitgezonderd boekmagen, afdoende kan worden verwijderd. Met
de meeste nadruk wil ik er echter de aandacht op vestigen, dat bij het
behandelen der magen angstvallig bezoedeling der serosa-zijde moet worden
vermeden. Heeft deze bezoedeling eenmaal plaatsgevonden, dan is, ten-
gevolge van het aanwezige vet, afdoende reiniging niet meer mogelijk.
In abattoirs wordt hieraan meestal voldoende aandacht geschonken. De
engros-slachterijen, waaraan een vleeswarenfabriek is verbonden, waken
voor bedoelde bezoedeling en hebben hun personeel voldoende geïnstrueerd.
In sommige centrale slachtplaatsen wordt nog te ruw met de pensen c.s.
gehandeld, in het bijzonder bij het legen dezer organen. Ook is het vervoer
van niet voldoende gereinigde pensen c.s. van de centrale slachtplaatsen
naar de slagerijen uit de boze. Niet genoeg kan worden gecontroleerd of
in de laatstbedoelde slagerijen voldoende aandacht aan de behandeling
der pensen wordt besteed. Zelfs van officiële slagerszijde wordt niet vol-
doende medewerking ontvangen. In een centrale slachtplaats, tevens
vleeswarenfabriek, konden tegen een billijke vergoeding de pensen van de
runderen worden gebroeid. De P.T.C. meende dat deze vergoeding kon
worden gespaard en zag liever dat de pensen bij de slagers thuis verder
werden behandeld.

Bij de beoordeling geven de voor consumptie bestemde dikke darmen
van varkens wel eens moeilijkheden. De wand is zo teer, dat deze darmen

niet kunnen worden geschrapt. Wanneer deze darmen doorgespoeld,
gekeerd en gezouten worden en daarna nog eens worden gespoeld, is een
product te verkrijgen waartegen uit hygiënisch oogpunt bezwaren niet
kunnen worden ingebracht.

Bij de beoordeling moet in het bijzonder op de serosa-zijde worden gelet.
Bij ruwe behandeling worden deze darmen nog al eens stuk getrokken en
bezoedeld.

In dit verband wijs ik er op dat de ruimte in sommige darmen-wasserijen
te klein is, hetgeen de verontreiniging der darmen in de hand werkt.

De endeldarm van runderen wordt behandeld als de andere dikke
darmen. Opgemerkt wordt dat deze darm dikwijls wordt gespleten, hetgeen
de reiniging ten goede komt. Wanneer deze darm ondeskundig geschrapt
wordt, verdwijnt het vet aan de serosa-zijde hetgeen de slager niet gaarne
ziet. Vele slagers verwijderen het slijmvlies van de endeldarm van runderen
door schrappen hetgeen de beste methode is. «

Voorzover de magen van varkens betreit, is er reeds op gewezen, dat
het slijmvlies hiervan na koken het doelmatigst kan worden verwijderd,
maar dat dit niet steeds geschiedt.

Het spreekt voor zich dat van de endeldarm de aarsopening en naaste
omgeving moet worden verwijderd. Ten onrechte wordt dit nog al eens
nagelaten.

Wanneer de bovenstaande gedragslijn wordt gevolgd kunnen de inge-
wanden, waarop de handel prijs stelt, worden afgeleverd in een staat,
waartegen uit hygiënisch oogpunt bezwaren niet kunnen worden gemaakt.
Uit de aard der zaak moeten de mest-partikels op de voor consumptie
bestemde delen ontbreken.

Thans de vraag hoe het standpunt moet zijn ten aanzien van de darmen,
die zwarte vlekken vertonen.

Zoals bekend, worden dunne darmen van varkens, in tegenstelling met
die van runderen, niet gekeerd voor het verwijderen van het slijmvlies.

Over de behandeling van dunne varkensdarmen lees ik in de Tierärzt-
liche Wurstuntersuchungen van Lund en Schröder het navolgende:

„Die Fäulnis der Darmhüllen ist keineswege für die Wurst belanglos,
worauf schon bei der Fälnis der Wurst hingewiesen worden ist, weil der
Geruch wie auch die Zerzetsung selbst auf die Wurst übergehen kann, die
Hülle ausserdem bei manchen Würsten mitgegessen wird."

„Der Geruch fauler Därme ist ein penetranter, widerlich stechender.
Die Farbe der Därme schwankt nach der Art der Konservierung zwischen
rosegrau, hellgrau, gelbgrau, grünlichgrau. Därme die längere Zeit mit
Inhalt gelegen haben, zeigen rote, blaurote, später grüne und schwarze
Fleche in grosser Menge auf. Das wichtigste Merkmal einwandfreier Be-
schaffenheit ist die Konsistenz. Die Darmwand ist bei frischen Därmen
zäh und elastisch. Diese Eigenschaften verliert sie durch Zerzetsungs-
prozesse. Die Därme werden brüchig und unelastisch, sie reissen bei
Anwendung geringen Druckes leicht ein."

„Besondere Bedeutung für den Nachweis der Fäulnis wird allgemein
der Kochprobe zugemessen. Diese Probe wird auch im Handel ausgefürht

zur Feststellung der technischen Brauchbarheit. Ebenso ist für die Unter-
suchung auf Fäulnis nicht zu entbehren. Unzersetzte Därme erleiden
durch das Kochen eine starke Schrumpfung, die Konsistenz bleibt ziemlich
zähe. Nach v. Ostertag erhalten faulige Därme durch das Kochen eine
mürbe Beschaffenheit. J. Schimdt betont die mangelhafte Schrumpfung
fauler Därme durch das Kochen und das starke Hervortreten von Faulnis-
gerüchen bei der Kochprobe".

1 e. Fehler vor der Konservierung durch zu langes Liegen lassen der Därme
mit dem Kot oder zu spätes salzen.

2e. Fehler nach der Konservierung durch Trockenlaufen eines undicht
gewordenen Pökelfasses (bei Nasspökelung)".

„Beurteilung: Faule Därme sind als untauglich zu begutachten (Grö-
ning-Müller-Rievel-v. Ostertag). Die Gesundheitschädlichkeit solcher
Därme wird von Möller-Rievel noch besonders betont. Auch Jaeger
weist darauf hin, dass durch den Salzungs-prozess die Fäulnis-toxine aus
den Geweben nicht beseitigt werden. Därme mit Oberflachen-fäulnis,
bei denen nur die Schleimhaut entgriffen ist, sind durch die Kochprobe
leicht zu erkennen. Sie können nach Möller-Rievf.l durch einlegen in
einen Lösung von übermangansauren Kalium und neues Salzen wieder
brauchbar gemacht werden, sind aber als minderwertig zu betrachten".

In het op de Slagersvakschool gebruikte Handboek voor het slagers-
bedrijf tref ik het volgende aan:

„Darmen kunnen eveneens gaan stinken, wanneer men bij het zouten
te zuinig met het zout is geweest of wanneer men ze te lang bewaart. De
lucht wijst er dan op, dat bederf is opgetreden. Ziet de darm er op het oog
nog fris uit, dan is ingrijpen door afwassen met een kalium-permangaat-
oplossing en daarna goed afspoelen nog mogelijk. Is een groot gedeelte van
de darm echter reeds blauw-zwart verkleurd, dan is het te laat en zijn de
darmen waardeloos geworden. In twijfelgevallen verdient het aanbeveling
een kookproef te nemen. Na het koken moet de darm nog taai en elastisch
zijn. Is dit niet meer het geval, dan is hij onbruikbaar".

Aan de hand van het bovenstaande en op grond van besprekingen met
daarvoor in aanmerking komende Keuringsveeartsen meen ik het na-
volgende te moeten concluderen.

Bij een doelmatige behandeling van darmen kan het voorkomen van
zwarte plekken worden voorkomen. Uit hygiënisch oogpunt verdient het
aanbeveling darmen niet te doen komen in een toestand waarbij zij zwarte
plekken krijgen. Er moet echter erkend worden dat dikwijls darmen met
zwarte plekken nog zodanig kunnen worden behandeld dat zij voor gebruik
geschikt zijn. Dit neemt niet weg dat het proces ook te ver kan zijn voort-
geschreden en dat de darmen voor gebruik ongeschikt zijn geworden. Het
is dus gewenst dat darmen met zwarte plekken door de keuringsdienst
worden beoordeeld.

2. Het achterwege laten van een, overigens formeel juiste, actie tegen
het bestemmen van ongereinigde magen en darmen tot voedsel voor
dieren, slechts dan wanneer de zekerheid bestaat, dat deze delen
bedoeld e bestemming hebben.

3. Accoordte gaan met het, na reinigen en opblazen, drogen van dunne
paardedarmen.

4. Goed na te gaan oi de serosa-zijde van runderpensen, net- en lebmagen
rein is. In verband hiermede toe te zien op de behandeling van deze
magen bij het slachten.

5. Bij dikke darmen van varkens niet als eis te stellen, dat de mucosa
moet zijn verwijderd, maar genoegen te nemen met de afwezigheid
van slijm, welke tcestand kan worden verkregen wanneer deze darmen
doorgespoeld, gekeerd, gezouten en daarna wederom worden gespoeld
en afgestreken. Na te gaan of de serosa-zijde van deze darmen is
bezoedeld.

6. Te overwegen dat bij varkens- en paardenmagen de mucosa kan wor-
den verwijderd door schrappen, maar dat verwijdering van het slijm-
vlies na koken van de maag doelmatiger is te achten.

7. Bij endeldarmen in het bijzonder na te gaan of de aarsopening en
naaste omgeving is verwijderd.

8. Bij het waarnemen van zwarte plekken in dunne darmen na te gaan
of deze plekken bij de verdere bewerking der darmen verdwijnen.

9. Bevorderen dat darmen op de plaats van slachting geheel van mest
worden ontdaan.

10. Bevorderen dat uitgestreken darmen niet lang en op doelmatige wijze
worden bewaard.

11. Op het terrein van een gemeentelijk slachthuis in daarvoor in aan-
merking komende gevallen gelegenheid te geven tot het slijmen van
maag en darmen.

In aansluiting aan het in het nummer van 15 Nov. j.1. opgenomen bericht over een
„Residency in Pathology at the Angell Memorial Animal Hospital, Boston" wordt
medegedeeld, dat dierenartsen, die aan deze oproep gehoor zouden willen geven, zich
schriftelijk in verbinding kunnen stellen met de Secretaris der Veterinaire Faculteit,
Prof. Dr. C. Romijn.

Therapeutische werking van P.A.S. (para-aminosalicylzuur) bij tuber-
culose. (W. M. Feldman, A. G. Karlson, D. T. Carr, H. C. Hinshaw, Parenteral
administration of para-amino salicylic acid in experimentai tuberculosis, Proc. Mayo Clinic, 24,
p. 220, 1949).

In aansluiting op een vroeger uitgevoerd experiment (Proc. Mayo Clin. 1947, p. 473),
waarin het therapeutische effect van para-aminosalicylzuur (P.A.S.) per os bij tuber-
culeuse caviae werd opgemerkt, is thans door dezelfde auteurs de werking van \'het
natriumzout van deze chemische verbinding bij subcutane toepassing bericht.

Drie weken na kunstmatige besmetting met tuberculose (0,1 mg humane bacterien)
zijn caviae dagelijks gedurende 7 weken behandeld met verschillende doses natrium-
P.A.S. (van 25% oplossing 0,5, 1 of 2 ccm subcutaan). Ter vergelijking diende een groep
caviae, welke niet therapeutisch behandeld werd.

Volgens een bepaald schema werd de graad van tuberculose in milt, lever, longen
en entplaats gewaardeerd (Am. Rev. Tub. 1943, p. 248).

Bij de behandelde diertjes waren de tuberculeuse processen rustig en in regressie of
veelal afwezig. Dit wijst op een duidelijke werkzaamheid van P.A.S., die waarschijnlijk
het best tot zijn recht komt bij subcutane toediening. De ernstige abscedering en granu-
loomvorming, welke op de inspuitplaats optreden, zijn echter een bezwaar. Er zal dus
nog naar gestreefd moeten worden om deze locale prikkeling van het geneesmiddel te
verminderen.

Ghemotherapy in clinical tuberculosis. (K. H. Pfuetze and M. M. Pyle, Proc.
Mayo Clinic, 24, 213 (1949).

De oude veronderstelling, dat de tuberkelbacterie bijzonder ongevoelig is voor chemo-
therapeutica, is wel teniet gedaan door de succesvolle behandeling van duizenden
patiënten met streptomycine. De neiging tot chroniciteit en tot reactivering bij tuber-
culose, evenals de proliferatieve en destructieve weefselveranderingen, welke bij deze
ziekte optreden, beperken echter sterk de mogelijkheden der chemotherapie.

Streptomycine werkt sterk bacteriostatisch en ten dele bactericide. Bij acute tuber-
culeuse processen kan het middel hierdoor een duidelijke onderdrukking teweeg brengen.
Dit is meest het geval bij extra-pulmonaire tuberculose (processen in mond, pharynx,
bronchiën, sinussen, fistels, darm, buikvlies, middenoor, oog, pericard, mediast., pleura,
beenderen en gewrichten).

Streptomycine is het enige behandelingsmiddel bij miliair tuberculose; het heeft
een duidelijk palliatieve werking bij niertuberculose.

Het grootste nut verschaft het antibioticum in combinatie met de chirurgische be-
handeling der tuberculose. Bij prophylactische toepassing voorkomt het de uitzaaiing
van bacteriën, welke als gevolg der chirurgische ingreep kan optreden (pneumonectomy,
lobectomy, tuberculoomexcisie in hersenen, tonsilectomie).

Van de sulfonamiden heeft promin bij een hoog percentage patiënten met bepaalde
pulmonaire en extra-pulmonaire processen verbetering kunnen brengen; gewenning
trad niet op en de toxiciteit van het middel valt mee; bij overdosering bestaat de kans
op anaemie.

Para-aminosalicylzuur (p.a.s.) is eerst sedert ruim een jaar in toepassing. De toxiciteit
is gering. Over het effect bij tuberculose is nog weinig ervaring verkregen; enige gevallen
van lymphadenitis en peritonitis werden gunstig beïnvloed.

Kaay, Vlaams diergeneeskundig Tijdschrift, Mei 1949 (Voordracht gehouden te Gent,
Mei 1948).

Aan de vele theorieën, welke omtrent de oorzaak van dit lijden bestaan voegt schrijver
er één toe n.1. bepaalde uteruscontracties bij nog niet geopende cervix.

Het gedeelte dat handelt over de torsio uteri bij runderen is reeds uitvoerig in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde beschreven, zodat dit achterwege kan blijven. Uitvoerig
behandelt schrijver 18 gevallen van torsio uteri bij het paard.

De symptomen zijn voornamelijk koliekverschijnselen, persen, stoornis in de defaecatie,
onrustig zijn enz.

De torsie trad op bij 6 paarden die wel, bij 10 paarden, die nog niet aan de tijd van
werpen waren, van 2 dieren was dit onbekend.

Schrijver wijst er op, dat in de gevallen dat, bij een gesloten cervix, de torsie door
wentelen niet is op te heffen, herstel verkregen kan worden door de cervix manueel
te openen, het chorion voorzichtig van de uteruswand los te maken, totdat het veulen
voldoende te bereiken is en dan de torsie manueel op te heffen, fs de cervix daarna niet
voldoende ontsloten, dan rustig afwachten totdat de partus begint.

Lukt in deze gevallen de manuele repositie niet dan kunnen we overgaan tot wentelen
met of zonder fixatie van de vrucht.

Van deze 18 gevallen herstelden er 13 (72%). De conclusie mag getrokken worden
dat het geforceerd openen van de cervix een geoorloofde ingreep bij een torsio uteri
bij het paard is.

Tot slot deelt schr. nog enige bijzonderheden mede omtrent torsio uteri bij hond
en kat, waarbij meestal een torsie van één hoorn plaats vindt. Nooder.

Intra ovariele bloeding bij een merrie. (Dr. Tavernier, Hemorragie intra-ovarienne
chez une Jumenl, Recueil de Med. Vet. Alfort, Févr. 1949).

Een vierjarige merrie werd volkomen gezond in een vrachtwagen geladen om over
een afstand van 80 km vervoerd te worden. Reeds na 30 km vertoonde het dier koliek-
verschijnselen. Voordat het einde der reis bereikt was, had het dier drie aanvallen gehad
Volgde volledig veterinair onderzoek. Normale temp., harde pols, normale slijmvliezen,
samenkrimpen van de pijn, cxophtalmie en trillen van de staart. Gedacht werd aan:
koliek, darmbloeding, oblitcratic van een mescnteriele arterie, maagruptuur, haemo-
globinurie, reisziekte, doch er was geen bevredigende diagnose te stellen. Daar de ver-
schijnselen erger werden, werd de differentiaal diagnose uitgebreid met een heftige
en peracute nymphomanie.

Het dier werd geslacht. Alleen aan de ovaria werden afwijkingen gevonden, een
grote uitgerekte zak aan het rechter ovarium gevuld met bloed, hetwelk gestold was.
Nogmaals wordt door schr. de nadruk gelegd op de symptomen: krimpende pijnen,
exophtalmie, harde en snelle pols. Nooder.

Anomalie de l\'intestion du veau, cause de dystocie foetale. (Dr. R. Cholet,
Recueil de Med. Vet. d\'Alfort Févr. 1949.)

In drie gevallen van anomalie van het voorste gedeelte van de darmtractus bij kalveren
wordt geconstateerd dat dit lijden de oorzaak is van een te grote buikomvang, welke
de normale geboorte van deze kalveren verhinderde. In alle gevallen was een kalf
aanwezig met een enorme buikomvang, hetgeen geen gevolg was van hydrops ascites,
doch van een geweldige overvulling van het voorste gedeelte van het darmkanaal.
De resp. oorzaak was een afsluiting van het duodenum, het colon liep uit als een blinde
zak, en het vlottende colon was potlooddik en leeg, terwijl het ileum geweldig ovcrvuld
was.

De beste therapie was de vrucht d.m.v. het toestel van Thygessen te verkleinen.
Dit was beter dan punctie van de buik te doen, daar het wel eens moeilijk was de oorzaak
i.c. de opgezette darm te puncteren. Nooder.

Oriënterend onderzoek omtrent de Koperstofwisseling van gezonde en
zieke paarden en runderen in verband met het gehalte aan koper van de lever.

R. Bijkerk, Proefschrift der Rijksuniversiteit te Utrecht (5 Juli 1949) Promotor Prof.
Dr. L. Seekles).

Dit door een Chemicus, Alumnus der Utrechtse Universiteit, onder leiding van
Prof. Seekles, geschreven proefschrift, loont ten volle de moeite onder de aandacht
gebracht te worden van ons Veterinairen. Het toont in aard, opzet en wezen nog weer
eens overduidelijk aan, welk een integrerende en bindende schakel het Laboratorium
voor Medisch-Veterinaire Chemie in het complex van Natuurphilosophische faculteiten
onzer Alma Mater vormt.

Schrijver wijst er in zijn inleiding op, hoe meer en meer het inzicht veld wint, dat
stoffen, in zeer geringe hoeveelheden in plant en dier voorkomende, niettemin van
essentiële betekenis zijn te achten voor het leven. In het bijzonder richt zich schrijver\'s
onderzoek op de functie van het z.g. sporenelement, — beter uitgedrukt Microëlement —
Koper. De kennis van dit laatste is van betrekkelijk recente datum. Seekles is de mening
toegedaan dat de functie ervan in hoofdzaak is terug te brengen tot katalytische invloeden
ten aanzien van Biochemische omzettingen in het organisme.

Het element-koper is in de laatste jaren hierbij in het bijzonder in het centrum der
belangstelling komen te staan.

Belangen van landbouw en veeteelt zijn hierbij mede nauw betrokken. Schrijver
wijst hierbij op de grote betekenis van Sjollema\'s baanbrekend werk, neergelegd in
onderzoekingen met betrekking tot de genese van de ontginningsziekte van haver en
de likzucht van het rund, waarbij de rol van Koper als Micro-element wel zeer bijzonder
aan de dag treedt.

Merkwaardig is hierbij, dat ziektesymptomen bij runderen, welke met een absoluut
of relatief kopergebrek gepaard gaan, dikwijls streeksgewijze optreden.

Gewezen wordt nog op de „Sway-Back", voorkomend bij pasgeboren en jonge
Lammeren in Australië en Engeland, waarbij ook van koperdeficientie sprake is, of
van een kortsluiting in de Correlatieve werking met andere Micro-elementen sprake
zou zijn.

Bijkerk heeft zich ten doel gesteld in dit proefschrift de koperhuishouding bij gezonde,
zowel als zieke dieren aan een oriënterend-vergelijkend onderzoek te onderwerpen.

fn het bijzonder werd hierbij de aandacht bepaald bij het Depötorgaan, het centraal-
orgaan voor stofwisselingsprocessen, de Lever.

Zijn onderzoek sluit aan bij het onderzoek van Heilmeyer, Keiderling en Stüwe
(Kupfer und Eisen als Körpereigene Wirkstoffe, Jena 1941), welke Monographie zich
op Humaan-mcdisch gebied beweegt. Schrijver heeft voor dit doel een werkmethode
ontworpen, waarvan een nadere detaillering buiten bestek en bedoeling dezer be-
spreking zou vallen ; ik krijg de indruk dat dit, onder Seekles\' veilige supervisie aan-
gegeven schema voor de Chemicus-van-huisuit, een zeer instructieve kern zal bevatten.
Bij de beoordeling van de door de Promovendus verkregen resultaten stelt schrijver
terecht op de voorgrond, dat de bedoeling van het onderzoek niet meer wil en kan zijn
dan een oriënterend onderzoek.

Het verwerkte materiaal was daarbij van zeer heterogene aard. Daarbij viel het bloed,
wat zijn kopergehalte betreft, buiten beschouwing.

Als aanvullend-vergelijkend onderzoek werd een aantal bepalingen van het koper-
gehalte van de lever van een aantal „normale" mensen, ratten, caviae en honden ver-
richt, zulks mede met het oogmerk vergelijkingen te kunnen treffen inzake de strooiing
der kopergehalten bij verschillende species.

Daarnaast werd een balansproef ingezet teneinde de vastlegging van koper bij een
rund na perorale toediening van kopersulfaat te bepalen. Tenslotte werd met behulp

van injectieproeven met Radioactief koper Cu — bij kalveren nagegaan, hoeveel van

Het onderzoek, dat zich over een groot aantal gevallen uitstrekte, gaf o.m. de volgende
resultaten :

I. Het Cu gehalte van 55 normale runderlevers gaf een gemiddelde waarde van
2.71 mg % (0,48—19,4).

De gevonden cijfers wettigen de conclusie, dat deficiëntie-verschijnselen ten aanzien
van het element koper in Nederland bij het rund veelvuldig, bij het paard daarentegen
niet voorkomen. Bij normale mensen werd een cijfer gevonden, variërend tussen 3.16
en 8.70 mg %.

De cijfers, gevonden bij zieke runderen en paarden geven zeer variabele en moeilijk
strikt te begrenzen beelden.

Wij verwijzen in dit opzicht naar de beschouwingen, voorkomende op de bladzijden
107—110 van het proefschrift.

Bij de voedingsproef met Kopersulfaat werd vastgesteld dat bij een dagelijkse toe-
diening van 1 gram CuSO,. 5 H^O per dag gedurende 4 weken, een absorptie plaats
vond van 1590 mg = 17 % van de toegediende hoeveelheid.

Ook voor de Dierenarts bevat dit met zorg, accuratesse en zin voor wetenschap
geschreven proefschrift veel belangwekkende vondsten en gegevens, welke vele collega\'s
mogen aansporen tot mogelijke uitwerking van die, welke binnen het raam van de in
de inleiding gegeven opzet voorlopig met de brede toets benaderd bleven.

De algemene vergadering van Nederl. T.B.C.-artsen, gehouden op 20 November
1948 te Utrecht, waarvan ik het verslag aantref in het N. T. v. G. van 16 Juli 1949
93 III 29, stond in het teken ener bespreking over Streptomycine.

In dit symposion sprak allereerst J. E. Minkenhof over de clinick. De inhoud zijner
voordracht is terug te vinden in het N. T. v. G. 1949, blz. 984.

Dr. Kraan gaf een uiteenzetting over: „Streptomycine van de luchtwegen en longen".

Spreker\'s conclusies zijn voorzichtig gesteld: streptomycine is geen Panacee, doch
wel een belangrijke aanwinst in ons therapeutisch arsenaal. Het middel dat in 1943
door Schatz, Bugie en Waksman uit het cultuurfiltraat van een in de grond voorkomende
actinomyceet, de Streptomyces Griseus voor het eerst bereid werd, bezit zowel ge-
nezende als de zickteduur bekortende tendenzen.

Van Rijssel nam „De Pathologische Anatomie" na behandeling met „Streptomycine"
als onderwerp. Hij komt o.m. tot de slotsom dat het middel niet in staat is bij afwijkingen
met sterk verkazend karakter, tot het centrum dezer haarden te penetreren.

Bacteriaemische processen vanuit deze haarden blijven mogelijk. Uitdrukkelijk wijst
deze spreker er op, dat de toepassing van Streptomycine de genezingskansen weliswaar
kan verbeteren, doch dat ten slotte de biologische afweerkrachten van het betrokken
individu de doorslag moeten geven.

Met nadruk wordt er op gewezen, dat de getrokken conclusiën, mede met het oog op
het geringe materiaal, hetwelk ter beschikking stond, slechts een voorlopig karakter
kunnen dragen.

Dr. Bekker sprak over: ,,De Bacteriologie van het streptomycine, voornamelijk
in verband met de Tuberkelbacterie".

Bij chemisch onderzoek bleek dit antibioticum te bestaan uit minstens twee chemisch
nauw verwante stoffen, te rubriceren in de groep der Trisacchariden. Er moet hier
dus van een complex gesproken worden, dat in zich verenigt een groeiremmend, zowel
als een bacteriedodend effect. Streptomycine oefent op de tuberkelbacil de volgende
werkingen uit: vermindering, soms verlies aan zuurvastheid, vermeerdering der korrel-
vorming of granulatie in de bacterie en soms na heel grote doses verkorting van de
bacterie. Het Streptomycine schijnt aan te grijpen evenals de sulfonamides in d;
essentiële stofwisselings- of enzymsystemen van de bacterie.

Het vraagstuk van het resistent worden der bacteriën, tegenover Streptomycine
vormt een nog niet verklaard verschijnsel. Naar de huidige opvatting moet de verklaring
gezocht worden in de richting van de mogelijkheid, dat zich in plaats van het door

streptomycine geblokkeerde Metabole systeem, een anders functionerend stelsel ont-
wikkelt. De aard der voedingsbodems speelt bij de resistentiebepalingen mede een
duidelijke rol. Van standaardisatie in de methode van de bepalingen der resistentie
kan op dit ogenblik helaas nog geen sprake zijn. Zwijnenberg.

Bepalingen van Natrium en Kalium in bloedserum met behulp van de
Vlamphotometer.

Willebrands (N. T. v. G. 9 Juli 1949) heeft, op de grondslag van een door Boon
ontworpen instrument (Vlamphotometrie; quantitatieve spectraalanalyse door photo-
metrische intensiteitsmeting van spectraallijnen, ACAD. proefschrift, Amsterdam 1945)
een vlamphotometer ontworpen, waarmede het mogelijk is met grote betrouwbaarheid
en snel, ook in serieonderzoek, het Natrium- en Kaliumgehalte in het bloedserum te
bepalen. Zwijnenberg.

In een clinische les (Ned. Tijdschrift v. Geneesk. 9 Juli 1949), plaatst De Langen
deze therapie-uit-de-oude-doos nog eens in het licht der openbaarheid, daarbij de
juiste opmerking plaatsende, dat in de stroom van nieuwe geneesmiddelen, in de vorm
van zg. specialités, waarmede in dit tijdsgewricht de markt wordt overstroomd, oude
beproefde middelen, waartoe o.m. ook het arsenicum, in diverse vormen en doseringen
gerekend kan worden, in deze maalstroom dreigen onder te gaan. Het jongste verleden
dreigt in de toepassing van geneesmiddelen, naar schrijver\'s oordeel, veel te snel ver-
leden tijd te worden.

Strychnine is het voornaamste alcaloid van de Nux Vomica, de zaden van een in India
en Pakistan inheemse boom. Hoe de plant in haar naam aan de toevoeging „Vomica"
komt is niet bekend, want strychnine is feitelijk nooit een braakmiddel geweest.

In de 18e eeuw kwam het middel in gebruik met als indicatiegebied: asthenie, zwakte
en vermoeidheid. Ondanks de weinig gunstige reputatie welke het middel, vooral in
Angelsaksische landen momenteel geniet, heeft hij het middel in tal van gevallen, in
het bijzonder bij gerepatrieerden, waarbij van een te lage grondstofwisseling gesproken
moest worden, met groot succes toegepast. Dosering van 10—20 mg per dag, in oplossing
langs de subcutane weg toegediend. Zwijnenberg.

(Julienne, Influence de 1\'hypodermose sur la croissance. Ree. de Méd. Vét. CXXV,
255 (^r949)-

Schrijver heeft nagegaan het verschil in groei in de zomer tussen wel en niet be-
handelde — en door runderhorzellarven aangetaste vaarzen, nadat de proefvaarzen
\'3 maal behandeld waren, nl. op 1 April, 1 Mei en in het begin van Juli. Deze groei
werd nagegaan aan de hand van de lengtetoename tussen boeg en heup en de borst-
omvang, die telkens in cm zijn aangegeven. De laatste meting werd midden September
verricht. Een zestal groepen dieren, elk gesplitst in een proef- en een controlegroep,
in totaal bestaande uit 52 dieren, werd gebruikt. In elke groep werden gelijksoortige
dieren met gemiddeld een even groot aantal horzellarven geplaatst. Het gemiddelde
aantal larven in de verschillende groepen verschilde. In een tabel is per dier het ge-
wichtsverloop weergegeven. Uit de tabel valt te concluderen dat, in procenten uit-
gedrukt, de lengtetoename bij de niet behandelde dieren bijv. gemiddeld 6,7 is en bij
de behandelde dieren 14,9. De cijfers van de borstomvang zijn ongeveer dezelfde.
In kg uitgedrukt zou het verschil ongetwijfeld zeer veel groter blijken te zijn. Het blijkt
dus wel, dat de betekenis van de runderhorzellarve niet te verwaarlozen is, te meer
waar bij ieder behandeld dier afzonderlijk de lengtetoename duidelijk groter is dan
bij niet behandelde vaarzen uit de bijbehorende controlegroep.

Eigenaardig genoeg blijkt uit de gegeven cijfers, dat vaarzen, met gemiddeld per
dier 25 larven, na behandeling in vergelijking tot de controles sterker in lengte toe-
nemen (van 6,2 tot 14,2 %) dan dieren met gemiddeld 50 larven (van 8,6 tot 16).
Vermoedelijk is het kleine aantal dieren in elke groep (van 3 3 tot 5 5) hieraan
meer debet dan de runderhorzellarven. Swierstra.

Vaccinatie tegen hondenziekte. (M. M. Mallet, ,,202 vaccinations contre la
maladie de Carré par le virus absorbé sur hydroxyde d\'aluminium et desséché". Buil.
de 1\'Acad. Vét. de France. 22. 240. 1949).

De goede resultaten welke Goret beweert te hebben verkregen met de door hem
uitgewerkte vaccinatiemethode van honden tegen de ziekte van Carré met gedroogd
aluminiumhydroxyde vaccin, waarbij aan zekere eisen van isolatie na de vaccinatie
moest worden voldaan (zie dit Tijdschrift 1949, pag. 466), heeft Mallet doen be-
sluiten dit vaccin eens aan te wenden onder omstandigheden welke volkomen aan
de practijk zijn aangepast.

202 gevaccineerde honden van beiderlei geslacht; kleine zowel als grote rashonden
en bastaarden, huis- en straathonden, uit de stad of van het platteland; heeft hij zo
mogelijk tot de leeftijd van anderhalfjaar gevolgd. Hierin is hij bij 130 honden (64 %)
geslaagd, 17 (9 %) der andere honden zijn aan een vorm van de ziekte van Carré
gestorven en 55 (27 %) zijn vóór het verstrijken van de periode van anderhalf jaar
uit zijn gezichtsveld verdwenen. Van deze laatste groep heeft hij 22 honden tot de
leeftijd van 6 maanden, 19 van een half- tot één jaar en 14 tot de leeftijd van 1 tot 1 J
jaar kunnen volgen.

De leeftijd van vaccinatie wisselde van: jonger dan 3 maanden (27), 3 tot 4 maan-
den (65), van 4—12 maanden (107) en een groep ouder dan 1 jaar (3). Contact met
andere honden direct na de vaccinatie was normaal mogelijk. Honden van de eerste
groep (jonger dan 3 maanden) bezaten slechts een geringe immuniteit, maar kregen
zij later de ziekte van Carré, dan was de mortaliteit niet hoger dan van de niet-
gevaccineerde dieren.

Mallet beweert bij 64 % van de honden te mogen besluiten dat zij door de vaccinatie
voldoende immuniteit hebben verkregen op grond van het feit dat zij geen hondenziekte
in de door hem gecontroleerde periode van anderhalf jaar hebben gekregen. Bovendien
heeft nog slechts 6 % der gevaccineerde dieren een lichte vorm van hondenziekte
vertoond, welke groep volgens Mallet dus nog bij de immune dieren gerekend kan
worden. Hij vindt dat de vaccinatiemethode met gedroogd aluminiumhydroxyde-
vaccin zeer zeker voor verbetering vatbaar is en mogelijk beter door een andere methode
kan worden vervangen, al bezit zij voor de practijk onmiskenbaar een behoorlijke
preventieve waarde. v. Tongeren.

Bloedfactoren en anaemie bij biggen. (D. W. Bruner, R. G. Brown, F. E.
Hull and A. S. Kinkaid: ,,Blood factors and baby pig anemia". Journ. Amer. Vet.
Med. Ass. 115, 94, 1949).

In 1948 is aangetoond, dat bij pasgeboren veulens haemolytische icterits kan ontstaan,
indien de merrie is gedekt door een bepaalde hengst, terwijl de merrie is gesensibiliseerd
t.o.v. erythrocyten van die hengst. Men meent hierin een analogie te zien met erythro-
blastosis foetalis bij pasgeboren kinderen (in Nederland thans veelal morbus haemolyticus
neonatorum genoemd, een aandoening welke ontstaat als gevolg van het zg. rhesus-
antagonisme; ref.). Verondersteld wordt, dat bepaalde gevallen van anaemie bij
pasgeboren biggen op eenzelfde mechanisme berusten. Bruner c.s. hebben getracht,
deze hypothese langs experimentele weg te bewijzen.

Drie drachtige zeugen werden geïmmuniseerd door 3 intraveneuze en 1 subcutane
inspuiting van citraatbloed van de beer, waardoor ze gedekt waren. Een vierde, door
dezelfde beer gedekte, doch niet met diens erythrocyten behandelde zeug diende als

controle. De biggen van het contröledier groeiden volkomen normaal op en toonden
geen verschijnselen van anaemie (4—6 millioen erythrocyten per mm³), terwijl in het
bloed en de melk van het moederdier geen haemagglutinines tegen de erythrocyten
van de beer konden worden aangetoond. Bij de 3 met erythrocyten van de beer be-
handelde zeugen konden wel haemagglutinines en haemolysines worden aangetoond,
terwijl bij de biggen reeds enige uren na het zuigen een dodelijk verlopende anaemie
(1—3 millioen erythrocyten per mm³) ontstond, waarvoor de in de moedermelk aan-
wezige erythrocyten-vernietigende antilichamen verantwoordelijk worden gesteld. De
erythrocyten van de biggen behoorden tot hetzelfde type (bloedgroep) als die van
de beer. J. D. Verlinde.

Depot-therapie met penicilline. (A. K. Miller, H. F. Russo and S. F. Scheidy:
,,Plasma penicillin concentrations following a single intramuscular injection of repository
dosage forms in dogs". Journ. Amer. Vet. Med. Ass. 115, 97, 1949).

De snelle uitscheiding van waterige oplossingen van het Na- of Ca-zout van penicilline
maken veelvuldig herhaalde inspuitingen noodzakelijk om een voldoende therapeutisch
effect te verkrijgen. De tussenpozen kunnen echter vergroot worden door het kristallijne
penicilline in bepaalde suspensies toe te dienen. Vergelijkende proeven werden genomen
met één intramusculaire inspuiting van 300.000 E. penicilline-Na in waterige oplossing,
bijenwas en olie en procaine-penicilline in olie, water en olie-aluminium monostearaat.
Met het laatste preparaat bleef de penicilline-spiegel van het bloedplasma het langst
op peil. J. D. Verlinde.

Vossen-encephalitis en hepatitis van de hond. (H. A. Siedentopf and W. E.
Carlson: ,,A comparative study of the fox encephalitis virus and the virus of infectious
canine hepatitis". Journ. Amer. Vet. Med. Ass. 115, 109, 1949).

Door enting in de voorste oogkamer werd aangetoond, dat het virus van de vossen-
encephalitis en het virus van de door Rubarth (1947) beschreven hepatitis contagiosa
canis dezelfde pathogeniteit bezitten, met name beide in staat zijn tot in verdunningen
van 10-⁶ encephalitis bij vossen op te wekken. Antisera neutraliseerden beide virus-
soorten tot dezelfde titer. Beide verwekkers moeten derhalve als identiek met elkaar
worden beschouwd. J. D. Verlinde.

Japanse encephalitis. (K. F. Burns and M. Matumoto: „Japanese equine ence-
phalomyelitis. Review of the literature". Journ. Amer. Vet. Med. Ass. 115, 112, 1949).

Sedert 1894 komt \'s zomers in Japan encephalitis bij paarden enzoötisch en epi-
zoötisch voor. De ziekte begint plotseling of na een kort prodromaalstadium met hoge
koorts, waarna een excitatiestadium, gevolgd door depressie, spastische of slappe ver-
lammingen. Er komen cerebrale en spinale vormen voor. In heftig verlopende gevallen
sterven de dieren binnen 24—48 uur, in minder heftige na 5—7 dagen, terwijl lichte
gevallen kunnen genezen. Tijdens de epizoötie van 1935 was de mortaliteit 33 %.
Als verwekker werd een virus geïsoleerd, dat pathogeen is voor paard, muis, aap (Maca-
cus rhesus) en dat identiek bleek te zijn met de verwekker van de door muskieten op
de mens overgebrachte Japanse encephalitis B. J. D. Verlinde.

Infecties bij runderen met de Bacil van Johne (Paratuberculose). (A. Wilson
Taylor: Agricultural research council Field station Compton, Berks, the Veterinary
Record. 27 Augustus 1949. Vol. 61).

In 1945 toonde Taylor aan, dat bij ogenschijnlijk gezonde schapen, uitgebreide
paratuberculeuze veranderingen in het darmkanaal aanwezig kunnen zijn.

Later bleek dat hetzelfde verschijnsel waargenomen kon worden bij experimenteel
met deze ziekte geïnfecteerde runderen.

Bovendien bleek dat bij deze runderen de Mycobacterium Johnei cultureel ge-
ïsoleerd kon worden uit runderdarmen en Ileocaecale lymphklieren, zonder dat er
macroscopisch paratuberculeuze veranderingen werden gevonden.

Daarna bleek dat bij licht geïnfecteerde dieren in de incubatietijd, de bacil vaker
uit de Ileocaecale lymphklieren geïsoleerd kon worden dan uit de darm zelf.

Vervolgens werden van 243 normale slachtdieren de Ileocaecale lymphklieren cul-
tureel onderzocht op het voorkomen van Myc. Johnei.

Dieren die reeds geringe symptomen van de ziekte hadden, werden niet in het onder-
zoek betrokken.

De lymphklieren werden ontdaan van vet en vervolgens gehalveerd. De ene helft
werd voor microscopisch-anatomisch onderzoek bestemd.

De andere helft werd even in alcohol gedoopt, geflambeerd en daarna fijngewreven
in een mortier, met zand en 5 % Oxaalzuuroplossing. Daarna grof gefiltreerd en een
half uur in een waterbad van 37 gr. C. gezet.

Tenslotte werd het filtraat 20 minuten gecentrifugeerd met 3000 toeren per minuut.
Daarna werd het sediment zwaar geënt op 5 buizen met. een eivoedingsbodem, waarin
i % door hitte gedode Phleibacteriën zaten. Daarna 12 weken bij 37 gr. C. in de broed-
stoof. De dan op de Mycobacterium Johnei gelijkende koloniën werden overgezet op:
ie. gewone eibodem, 2e. eibodem met glycerine en 3e. glycerine-eibodem met Phlei-
bacillen.

Alleen culturen van kleine zuurvaste bacillen, die alleen op de laatstgenoemde bodem
groeiden, werden geaccepteerd als te zijn de Mycobacterium Johnei.

Van de 243 op deze wijze onderzochte runderen bleek bij 37 of te wel 15 % de
Mycobacterium Johnei aanwezig.

De Bacil van Johne komt bij ontstellend veel meer dieren voor dan gedacht werd,
zonder klinisch de ziekte te veroorzaken.

Hoewel dus infectieus voor zeer veel runderen, is de bacil slechts zelden pathogeen.

Mogelijk worden de meeste dieren ook niet oud genoeg om klinische verschijnselen
te krijgen, doch een andere verklaring is, dat vele jong geïnfecteerde dieren de ziekte
te boven komen, of de bacil als een commensaal herbergen, zonder symptomen.

Het is ook bekend dat experimentele infectie bij kalveren lang niet altijd klinisch
effect geeft. Taylor wil dan ook de Bacil van Johne rangschikken bij de groep van
bacteriën die normaliter bij een dier kunnen voorkomen, doch slechts onder bepaalde
omstandigheden ziekte veroorzaken, zoals Staphylococccn, Vlekziektebacillen, Acti-
nomyces bovis etc.

De besmetting met de Bacil van Johne is een van de bekende oorzaken van aspecifieke reacties
bij runderen op zoogdiertuberculine.

Het onverwachte hoge percentage runderen hetwelk zonder klinische verschijnselen met deze bacterie
besmet blijkt te zijn kan wel eens een grotere betekenis hebben voor de t.b.c.-bestrijding dan tot nog
toe wordt aangenomen. F. W. van Ulsen.

Intratracheal-insufflation anesthesia. (John D. Gadd: Journal of the Amer.
Vet. Med. Ass. vol. CXII, Maart 1948, no. 852, blz. 219).

Voor operaties van lange duur bij de hond paste de schrijver de intratracheale nar-
cose met aether toe inplaats van met de kap en kreeg hiermede goede resultaten. Bij
een zeer groot aantal honden (ruim 1600), zowel jonge als oude, gaf deze narcose goede
resultaten en het sterftecijfer was geringer dan bij de methode met kap.

Een voordeel is, dat oude dieren deze wijze van narcose zonder nadeel goed ver-
dragen en het verlies niet groter is dan bij jonge dieren.

Met behulp van een automatische luchtpomp opgesteld buiten de operatiezaal,
wordt een constante luchtstroom opgewekt, welke over aether in een Woulfse fles strijkt,
•die zo is geconstrueerd, dat, óf een meer of minder sterk aethermengsel, óf alleen lucht
ter plaatse gebracht kan worden.

Een dunne catheter wordt in de trachea geschoven, welke dunner genomen wordt
dan het lumen van de trachea, zodat de expiratie ongestoord vrij kan plaats vinden.

Om de canule ongestoord te kunnen inbrengen en geen kans te lopen, dat ze in
■de oesophagus terecht komt, brengt men de hond eerst in diepe narcose met de actherkap
•en schuift nu de catheter in en fixeert deze met een bandje achter het hoofd.

Tevens zorgt men voor een lage druk van het mengsel en krijgt dan een goede ge-
lijkmatige diepe narcose.

Grote honden, zoals Bernards en Denen, krijgen tevoren als basis narcoticum nembutal
met morphine.

De vele voordelen van deze techniek zijn een betere zuurstofverzorging, een gelijk-
matige narcose — goed controleerbaar —, minder aetherverbruik en een sneller ont-
waken. En vooral het voordeel, dat men een open luchttoevoer heeft en niet een ge-
sloten, zoals bij gebruikmaking van de kap.

Bij dreigende cyanose wordt de aethertoevoer uitgeschakeld en alleen zuurstof toe-
gevoerd.

Ook na het beëindigen van de narcose voert men nog een korte tijd alleen zuurstof
toe en hierdoor zou post-operatieve dood sterk verminderd worden.

Pénicilline et chirurgie vétérinaire. (R. Lasserre, E. Puget et P. Tkémouilhe:
Expérimentation clinique. Revue de médecine vétérinaire, tomc C, Janvier 1949, p. 1).

Een aantal onderzoekingen over de waarde van penicilline, zowel curatief als praeven-
tief werden door de schrijvers met dit middel verricht, nadat de penicilline voor
Veterinaire doeleinden beschikbaar kwam.

Curatief werd het toegepast bij etterige ontstekingen tengevolge van trauma, bij
gangreneuze complicaties, bij phlebitiden, in 2 gevallen van peritonitis en in 7 gevallen
van infectieuzc polyarthritis bij het veulen.

Traumatische etteringen door strepto- en staphylococcen reageerden goed op
penicilline en speciaal de locale infiltratie ter plaatse met penicilline in een physio-
logische oplossing wordt sterk aanbevolen (100.000 E. in 10 cc phys. NaCl) en daarnaast
een algemene toediening van penicilline of sulfapreparaten.

Dit gaf goede resultaten bij de volgende gevallen: flankabsces, phlegmoneuze ont-
steking bovenlip, etterige bursitis podotrochlearis en etterige balanitis. Voor dit laatste
geval werd de penicilline in zalfvorm toegediend. Penicilline 100.000 E, cocaine 1 g,
axungia 50 g.

Belangrijk is de mededeling, dat bacterie-stammen, die resistent geworden zijn voor
sulfapreparaten door penicilline weer opnieuw gevoelig voor dit middel worden.

In 2 gevallen met gangreneuze complicaties bij het paard (zaadstreng en trauma
a. h. hoofd) werd geen resultaat geboekt, hoewel penicilline in vitro en experimenteel
wel werkzaam bleek te zijn tegen anaerobe-bacteriën als Clostridium.

Interessant is de goede werking van penicilline 100.000 E. in een 1 % oplossing van
novocaine in physiol. NaCl, welke ter plaatse ingespoten werd bij een trombophlebitis
van de vena jugularis ontstaan tengevolge van een inspuiting van een sterk irriterende
vloeistof in het perivasculaire weefsel. Genezing in 10 dagen met totale cicatrisatie
van de vena.

In 2 gevallen van peritonitis bij het varken en het rund trad een genezing op, ondanks
het feit, dat colibacteriën tegen penicilline resistent zijn.

Als laatste groep noemen de schrijvers de infectieuze polyarthritis van het veulen
met typische articulaire localisatie. Veel waarde werd toegekend aan de intra-articulaire

toediening van sterke concentraties van penicilline in physiol. NaCl (15—50.000 E..
in 10 cc physiol.), welke, mits steriel toegediend, geen irriterende reacties gaven.

In 3 gevallen veroorzaakt door strepto- en staphylococcen trad een snelle genezing
op; minder goede resultaten werden toegeschreven aan het niet gevoelig zijn voor
penicilline (Salmonella) en aan te uitgebreide generalisaties. Daarnaast oefent de
algemene toediening van de penicilline een gunstige invloed uit op de algemene ver-
schijnselen als koorts, pijn en functiestoringen.

Preventief is penicilline gebleken een belangrijk hulpmiddel te zijn in gevallen van
ernstige verwondingen (spier- en peeswonden en zelfs het openliggen van het gewricht),
waarbij hevige infecties te verwachten zijn.

Naast een vroegtijdige toediening vóór dat de infectie kans van uitbreiding krijgt,
is de locale applicatie van sterk geconcentreerde oplossingen op de wond van zeer
groot belang.

Echter dient deze locale toepassing bij het dier altijd te worden aangevuld met een
algemene toediening van penicilline of sulfapreparaten.

De locale applicatie echter geeft het voordeel, dat hierdoor de algemene dosis op
} kan worden teruggebracht (2—5000 E. kg-dag).

Volgens de methode Mollaret wordt de kuur beëindigd als het succes verkregen
schijnt te zijn, dus temperatuur normaal, algemene symptomen verdwenen en functies
hersteld.

Men neemt dan aan, dat de sterilisatie compleet is en breekt de behandeling ineens
af, de zg. „arrêt brutal".

Dit zou tevens het voordeel opleveren, dat de bacteriën niet resistent worden tegen
penicilline.

Behandeling van acute hoef bevangenheid bij het paard. (J. Chavance:
Fourbure aiguë du cheval Comment agit la balnéation froide". Revue de médecine
vétérinaire, tome C, Janvier 1949, p. 26).

De schrijver breekt een lans voor de vroeger veel toegepaste koudwaterbehandeling
bij acute hoefbevangenheid van het paard en geeft een verklaring van de gunstige
werking dezer permanente koude behandeling in het licht van de nieuwe opvattingen
over de histamine-antihistamine werkingen.

Dat er naast grote voorstanders van deze oude behandelingsmethode ook vele tegen-
standers zijn, verklaart hij hierdoor, dat alleen in die gevallen een gunstig resultaat
verwacht mag worden waar de voeten van het paard permanent en zonder onderbreking
gedurende lange tijd aan de inwerking van het koude water worden blootgesteld en
dat van een behandelingswijze met nat te houden verbanden (tijdelijke inwerking
van koude) geen resultaten te verwachten zijn.

Onder invloed van de histamine-werking is het sterke arteriele vaatnet van de hoef-
lederhuid paralytisch gedilateerd en de permanente inwerking van het koude water
zou een reflex geven, welke deze dilatatie weer opheft.

Zowel koude als antihistamine-stoffen zouden de histamine verschijnselen neutrali-
seren en de beginreacties of de uitingen van een anaphylactische shock verhinderen.

De permanente inwerking van koud water zou bij voldoende lange duur een sterke\'
afkoeling van de hoeflederhuid geven, waardoor locale anaphylactische verschijnselen
voorkomen zouden worden, mits men maar zorgt de behandeling niet tijdelijk te
onderbreken.

Koud water zou dan een physische neutraliserende werking geven, terwijl de neutrali-
serende werking van antihistamine-preparaten van chemische aard zou zijn.

Nu de Tuberculosebestrijding in het brandpunt der belangstelling is komen te staan

•en verschillende collega\'s reeds hun mening in ons Tijdschrift hebben kenbaar gemaakt,

Punt i. Wij moeten met ons TBC-vrij materiaal zuinig zijn. Daarom moet het ver-
boden zijn koeien uit vrije stallen in contact te brengen met reageerders. Dit
geldt zowel voor kooplui, vervoerders als boeren.

Het heeft geen zin dat een boer die nog niet vrij is een koe koopt uit een vrije
stal. Hij mag dit alleen doen mits hij er voor zorgt, dat deze koe zowel \'s zomers
als \'s winters van zijn reageerders gescheiden wordt gehouden.

Punt 2. We hebben voor de afzet van reageerders ook mensen nodig. Daarom zou
ik zeggen: hij wiens reactiepercentage boven de 50 ligt, kan tijdelijk van de
tuberculosebestrijding ontheven worden. Hij verplicht zich dan, alléén reageer-
ders te kopen (dit kan moeilijk een bezwaar zijn voor hen die er toch dik
inzitten en reageerders veelal zelfs de beste dieren vinden). Verder mag hij
alléén vee vrij verkopen, dat niet reageert (de jonge aanfok voorzover deze
niet op de stal heeft gestaan, is meestal vrij); het overige moet bij verkoop
hetzij direct hetzij over enige maanden naar de slachtbank.
Het vee van deze bedrijven dient dan ook geregistreerd en de eigenaar moet
van iedere koop en verkoop bericht doen aan de Gezondheidsdienst.
Is overig Nederland vrij dan kunnen later deze stallen vrij gemaakt worden,
te beginnen met hen wier reactiepercentage dan het laagst is. Deze vrijmaking
dient dan ineens te geschieden.

We behoeven aan deze bedrijven zoals de heer Kramer wil geen subsidie te
geven. De drang om van de TBC bestrijding af te komen is bij dit soort boeren
groot genoeg. Hun premie boeken ze trouwens reeds in het besparen der kosten.

Punt 3. Ter juiste naleving dezer voorschriften zullen weder gaatjes dienen te worden
geknipt, maar dan ook over de hele linie.

Punt 4. Zij wier reactieperccntage tot 10 is gedaald, dienen verplicht te worden hun
reactiedieren op te ruimen, tenzij zij deze zowel \'s zomers als \'s winters van
hun ander vee volkomen gescheiden houden. Het moet niet kunnen voor-
komen, dat een boer een paar reageerders nog maar aanhoudt, omdat het
zulke goede melkgeefsters zijn. Dit is spelen met vuur en daarvoor hebben we
ons al de moeite om het zover te krijgen niet gegeven.

Punt 5. Tot nog toe zijn vooral in de Prov. Zuidholland zo weinig resultaten verkregen
omdat we de koe niet goed bij de horens hebben gevat. Steeds is te veel gewicht
gehecht aan het opruimen van open lijders terwijl te weinig aandacht werd
geschonken aan isolatie. Toch is dit laatste de enige weg. Daarom kome een
subsidie voor isolatie, maar dan ook des zomers, in de plaats van subsidie
voor open lijders.

Punt 6. De vraag is of we een voldoend overschot aan vrije koeien hebben om de open
gevallen plaatsen der reageerders te kunnen innemen. In elk geval zal het op-
ruimen der reageerders niet in een al te snel tempo dienen te geschieden,
anders komen de boeren zonder koeien te zitten.

Punt 7. Het tuberculineren en aflezen is het werk van de Veearts. Geen lekengedoe
mag hem dit werk uit handen nemen. De landbouw moge hiertegen fulmineren,
op dit wetenschappelijk fundament staan wij sterk. Ook het Buitenland moet
straks wel weinig vertrouwen hebben in ons beweren dat we vrij zijn, wanneer
deze vrijmaking met behulp van leken is geschied. Wanneer thans de ene
collega weinig vrije stallen heeft en de andere in dezelfde streek veel vrije

stallen, dan rijst onwillekeurig de vraag; zal het wel waar zijn. Hoeveel te meer
zal dan deze vraag gewettigd zijn wanneer leken de tuberculinaties hebben
verricht.

Collega Peters maakt in afl. 21 terecht een opmerking over de tekst van de losse
omslag om dit boekje. Bij het lezen daarvan kan het echter ieder duidelijk worden, dat
hij geen verband kan houden met de inhoud van dit pretentieloze werkje. Zie hier de
oplossing van het mysterie: de uitgever bedrukte de flap zonder mijn voorkennis, ver-
zuimde een drukproef te zenden en beging daarbij nog de vergissing een verkeerde
tekst af te drukken. Bij de 2de oplaag zal de hinderlijke fout kunnen worden hersteld.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;
Gelet op artikel 2^bis der Veewet;

I. Artikel 1, onder h, van zijn beschikking van 10 October 1949, Nederlandse Staats-
courant 1949, no. 198, tot uitvoering van artikel 24A1J der Veewet wordt als volgt
gelezen:

de controleurs van de Centrale Controledienst van het Departement van Land-
bouw, Visserij en Voedselvoorziening;

II. Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die harer publicatie.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K. 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Wanneer het huidige grote aantal diergeneeskundige studenten zich in de toekomst
in ons land een plaats wil verwerven, als practiserend dierenarts, is te verwachten, dat
dit niet zonder moeilijkheden zal verlopen.

Deze commissie heeft de opdracht zo mogelijk een tijdelijke vestigingsregeling te
ontwerpen, die een waarborg zal kunnen scheppen voor een ongestoorde opname van

de vele a.s. jonge collegae in de diergeneeskundige samenleving. De commissie is als
volgt samengesteld:

De Heer Knape vertegenwoordigt in de commissie, als praeses van de D.S.K., de
toekomstige dierenartsen.

Gedurende de vorige campagne van de tuberculosebestrijding kwam het voor, dat
studenten-assistenten voor de tuberculosebestrijding eerst pullorumonderzoek werd
opgedragen en daarna pas met de tuberculinaties zijn begonnen. Daar het tuberculose-
onderzoek tijdig afgelopen moet zijn, is het niet juist, dat studenten, bestemd voor
assistentie bij de tuberculosebestrijding, eerst belast worden met het pullorumonderzoek.

In verband hiermee wordt meegedeeld, dat gedurende de kerstvacantie, dus van
± half December tot ± half Januari, enkele diergeneeskundige candidaten beschikbaar
zijn. Deze kunnen na een technische opleiding en onder controle van de dierenartsen
bij pullorumonderzoek, dat eventueel nog gedaan moet worden, assistentie verlenen.

Aanvragen kunnen direct na het verschijnen van deze mededeling gericht worden
aan het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Leden van besturen en commissies, die over het jaar 1949 nog declaraties moeten
inzenden voor bezoek aan vergaderingen en andere onkosten, worden verzocht dit zo
spoedig mogelijk te doen.

In verband met het afsluiten van het boekjaar 1949 worden alle declaraties voor
31 December a.s. verwacht bij het secretariaat van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

In 1948 werd door wijlen Prof. de Snoo en zijn vrouw de „De Snoo-van \'t Hoogerhuys
Stichting" in het leven geroepen. Deze stichting heeft ten doel de bevordering van de
leer der voortplanting in de uitgebreidste zin. Zij tracht dit doel te bereiken door om
de twee of drie jaar een prijs uit te loven voor het beste werk op het gebied der Verlos-
kunde, der Vergelijkende Verloskunde, der Embryologie, der Afstammingsleer, der
Erfelijkheidsleer, der Endocrinologie, enz.

(Stads- en Academisch Ziekenhuis te
Utrecht).
Prof. Dr. G. M. v. d. Plank,
Prof. Dr. G. H. R. v. Koenicswald.

Het vermogen der Stichting staat onder beheer van de Kasvereniging te Amsterdam.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door:
P. Visser, \'s Gravenhage, Laan van Meerdervoort 400.

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

W. Hiddema; 1943, de gegevens achter diens naam als volgt te wijzigen: Makassar,
p.a. Middelbare Land- en Bosbouw School; gr. 214593 (Ned.); Staatsdierenarts, belast
met de verzorging van het veeteeltonderwijs aan de M.L.B.S. te Makassar (pag. 94).

Dr. D. Mulder; 1936, is verhuisd naar Winschoten, Garstestraat 4; tel. 245; P
(pag. 76).

A. H. P. van der Put; 1928, de gegevens achter diens naam als volgt te wijzigen:
Bandoeng, Titiranlaan 4; tel. Zuid 821 (privé), Noord 190 (bur.); gr. 514551 (Ned.);
h.k.; dir. ab.; h.v.d.; dir. Pasars (marktwezen); ld. voedingsm. Com.; ld. com. prijscontr.
v. en vi.; res. p.a. K.N.I.L.; Eret. v. Orde en Vrede; adres Nederland Amsterdam,
Rooseveltlaan 245 III (pag. 79).

J. H. P. Y\'erwey is verhuisd naar Ringallee 28, Rozendaal (Gld), tel. Velp,
K. 8302—2855 (pag. 88).

A. J. van Groenland; 1949; Oudenbosch, Prof. van Ginnekenstraat 26; tel. 140;
P. (pag. 64).

G. J. Nijland; 1949; Utrecht, Mozartlaan 21; tel. K. 3400—20913; gr. 547736;
P. uitsl. kl. huisd.; Ass. R. U. (pag. 77).

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Giro 511606 t. n. v. de Mij. v. Dierg.

Onderstaande leden hopen dit jaar op de genoemde data een dierenarts-jubileum te

Het jaarboekje 1949 zal in de loop van deze maand gratis aan de leden van de Maat-
schappij worden toegezonden.

Leden, die bij vergissing geen exemplaar zouden ontvangen, worden verzocht dit
even te berichten aan het secretariaat van de Maatschappij, waarna alsnog voor toe-
zending wordt gezorgd.

Andere personen en instellingen, die het jaarboekje willen hebben, kunnen dit aan-
vragen bij het secretariaat van de Maatschppij. Het Hoofdbestuur zal dan nagaan in
hoéverre aan deze aanvragen kan worden voldaan.

Leden van besturen, commissies etc., die nog declaraties moeten inzenden over 1948,
worden dringend verzocht dit zo spoedig mogelijk te doen, in elk geval voor 15 Februari
a.s. Voor een vlotte afhandeling is het zeer gewenst, de declaraties telkens aan het eind
van elk kwartaal in te zenden.

Voor de contributieregeling 1949 wordt verwezen naar de mededeling, die hierover
is gepubliceerd in het nummer van 1 Januari 1949 pag. 64 van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde.

Het komt vrij veel voor, dat telefonisch contact wordt gezocht met het secretariaat
en waarbij blijkt, dat de secretaris afwezig is. Dit is begrijpelijk, door het grote aantal
vergaderingen, besprekingen, vertegenwoordigingen enz.

Voor de betrokkenen is dit niet prettig en het veroorzaakt onnodige moeite en on-
kosten.

Voor een belangrijk deel is dit te ondervangen, wanneer zo veel mogelijk wordt
opgebeld vóór 9 uur v.m. en na 6 uur n.m. In het laatste geval is de kans op teleur-
stelling echter toch nog niet uitgesloten.

Het komt ook nogal eens voor, dat de Zondag ge(mis)bruikt wordt voor telefonische
besprekingen. Dit is over het algemeen niet juist. Alleen in urgente gevallen (b.v. plot-
selinge behoefte aan practijkwaarneming) is er vanzelfsprekend geen bezwaar tegen.
Een verzoek om een aankoopvergunning van een horloge behoeft echter niet op Zondag
te worden gedaan!

Collega den Hertog heeft zich geassocieerd met collega K. R. Kuypers te Alphen
a.d. Rijn.

Collega Titus is met ingang van 1 Januari 1949 werkzaam als Hoofdassistent aan de
kliniek voor kleine huisdieren van de Faculteit der Veeartsenijkunde der Rijksuniversiteit
te Utrecht.

J. H. Hamers te Kerkrade is benoemd tot Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst, tevens Inspecteur van de Volksgezondheid.

Prof. Dr. J. A. Beijers is bij KB. van 8 Dec. 1948 benoemd tot lid van de
Pharmacopeecommissie.

In deze commissie, die bij K.B. van 8 Maart 1899 is ingesteld, heeft tot nu toe
geen dierenarts zitting gehad.

S. Broersma, Hoofd van de vleeskeuringsdienst voor de kring Franeker e.o., is be-
noemd tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst.

Dr. W. Luxwolda te Enschedé wordt met ingang van 1 Februari 1949 op zijn verzoek
eervol ontslagen als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenij-
kundige Dienst en als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst in het district Overijsel.

Dr. Th. P. A. Sperna Weiland te Leiden is wegens invaliditeit op zijn verzoek eervol
ontslag verleend als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenij-
kundige Dienst.

J. C. Choufour, adjunct-directeur van het Openbaar Slachthuis te Leiden is be-
noemd tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst.

J. E. T. Langeler te Brummen is benoemd tot Gouvernementsdierenarts in Suriname
en zal vermoedelijk in April a.s. vertrekken.

Voorlopig is collega Langeler werkzaam op het Instituut voor tropische hygiëne
en het Zoötcchnisch instituut te Utrecht.

Dr. C. P. A. Dieben te \'s-Gravenliage is naar Suriname en de Nederlandse Antillen
vertrokken ter uitvoering van een hem verstrekte regeringsopdracht.

E. J. S. Bron, Geeuwkake 16 Sneck, Tel. 2383 heeft met ingang van 1 Jan. 1949
de practijk overgenomen van collega K. Edel, Sneek.

R. Strikwerda is met ingang van 1 Jan. 1949 benoemd tot dierenarts bij de
Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren in Groningen.

P. Reitsma, Slootdorp is met ingang van 1 Febr. 1949 benoemd tot dierenarts
bij de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren in N.-Holland.

STIER A.W.	AAHTAL ABN. OEV. SPERMA T. IN% OP 300 SPERMATOZOIOEN
	N°	0A- H1M	SPfl.	LI- BI- DO	cV	KLEUR	CON- SI- STA TIE	BE- WE- 3ING	NO BE- WE- GING	AAN TAL	AFW. KOP	uOSS£ KOP	KLEI- NE VORM	AFV ST.	PROT. OR 4 AFWST.	TO- TAAL ABNOR- MAAL	PROT. DR, A.D. HALS	PROT. OR. EINDE VERB.ST.	P N	DALING	STOF WIS- SE- LING	STOf« El- OOOCR
	1	^J%	t	GOED	8		vise.	4	4 4 4	320	7	2		6	2	17	1	1
	2 2*.		1		B ACT. ONDERZOCHT - BAC PyOCEANEUS
	2					4 4	4		8			6		18	2	4
	3		1		3				4 4 -f 4		3	1	--	2		6	2	3
	<<		1		3			4 4	4 4 4	1320	S		2	1	B	2	7	7.11	SLECHT	ICEL SLECHT	STERKE ACTIV.
5	²\\	2		3			4	4 4 4 4		4	2		3		9	1	3
e 7		1		BA	CT. ONDERZOCHT - BAC.PYOCE ANEU5
\'\'10	2		3	WIT		4 4 4	4 4 4 4	1016		2		2		8		s	6.63	GOED	VRU GOED
8	\'•\'10	1		2			4 4 4 4	4 4 4 4	1056	3	3		13	11	30	4	II
9		1		3			4 4 4	4 4 4	760	6	\'		s	1	1 3		2	5.60	REDE- LUK	MATIG	RED ACTIV
10	■two	2		3			4	4 4 4	260				3	1	12		7
II		1			OftOEN			4	2 «8		S		8	1	1 8		1
12	\'⁹\'2	1		7	WIT	DUN	ï 4- 4	4 4 4	<.96	3		3\'/2	S			\'/2	4
13	20_/2	1		5	, ,		4 4	4 4 4	S96	3	2		10	II	26	1	1	673	ZEER SLECHT	MATIG	MATIG
l<<		1		8			4 4	4 4 4 4	7<,<.	<.			3	1	12	1	9
IS IG 17		1		S	BAC	T. ONDERZOCHT--VERSCHILLENDE BACTERIEN
2					4 4	■ 4 4 4	<.80	3	3		4	1	II	1	4	3.88	SLECHT	GOEO	GOEDE ACTIV
			7>₂		..	4 4	4 4 4	336	3	6		33	1	42		2

	■S7"/£ft A.W.	STIEPEL W
				\'sv/^
aantal GEINS h.	ïgs	68	Jé	66}
OH. NA 1 KJ	/ii	JS%	26	30*	20	i**	26$
OA IVA 1 a j	Qt>	SV%	//	9		ⁿJ
OD NA ô K j	23	62%	7	/	<?3%	1»	7/%
Dn. HA q K j.		6c?%	i"	7i%	/		SH
Ofl AM J£»Z KJ	\'7			7<p%		v/
Totaal Da	2/6	7v%	53	7<?%	3/	c«%	%	d>f%

	STIER ft fl	ó TIER AH	5 TIER H
	m	AA AUE	A/A	/VA AUf	Mt	AA AU/
	1 hj	(O	//IJ	KJ	IK]	KJ
/9V<9	% DA		% OM	[�	%D*
MAHR T		60	bo	t>S	<S3
APRIL		6v	^	SS	71	7-*
MEI	63	6y	63	60	66	66
OUNI		66	62	63	6 y	<56
JULI	7 *	7^S		66	7^J	7^J

	Str. agalactiae	Str. dysgalac- tiae	Str. uberis	Str. pyogenes
Kalfsbouillon- paarde serumagar dradentrekkend. troebeling in agar	83% 0%	0% 95%	5% 1%	26% 0%
Bouillon	helder met bodembezinksel (korrelig of vlokvormig)	troebel	troebel	helder met bodembczinksel (korrelig soms vlokvormig)
Lakmoesmelk	roodkleuring en stremming, geen reductie, onder- ste helft wat lichter van kleur scherpe grens op \\ tot \'/a	roodkleuring vaak ook zwakke strem- ming, meestal enige reductie (wit voetje)	meest rood- kleuring, meest geen stremming meest geen reductie, nooit rood, reductie en stremming	meest rood- kleuring, geen stremming, geen reductie
Natr-h i ppuraat- bouillon	hydrolyse 100 %	hydrolyse (20) %	hydrolyse 100 %	hydrolyse (15)%
Aesculine-agar	hydrolyse 0%	hydrolyse 0%	hydrolyse 100 %	hydrolyse (46) %
Bloedagar-plaat	haemolyse zwakke zóne ii—3 mm 42%	haemolyse geen	haemolyse geen	haemolyse krachtige zóne 3 mm en meer 100 %
Bonte rij	zuurvorming	zuurvorming	zuurvorming	zuurvorming
saccharose raffinose salicine manniet sorbiet trehalose i nul ine \' amygdaline arbutine	100 % 0% 94% 0% 0% 85% 0% 0% 59%	100 % 0% (29)% 0% 52% 100 % 0% 0% 0%	100% 0% 100% 100% 89% 100 % 70% 100% 100%	100% 0% 95% 0% 100% 0% 0% 0% 96%

	118(0);
Schagen :	60(0) -	24(1) -	- 53(0 — 5°(4);
Gouda :	51(3);
Hogeveen :	45(0;
Uithoorn :	39(3) -	8(0) -	45(3);
Leiden :	100(3);
Leeuwarden :	33(0) -	>39(5)
Purmerend:	255(29)	- 161(9) - 8(0) - 158(3) -
Sneek :	40(3);
Hoorn :	92(5) -	25(0;
Alkmaar :	62(4) -	26(3) -	- 47(0 — 3(0) — 25(0)
Nijmegen :	39(0;
Steenwijk :	47(3);
Meppel:	27(0).

OA- TUN	S.M»	MASSA BEW.	IND. BEW	AAN- TAL SPERM	AFW. SPERM	AGGL VAN SPER- MATOZ.	METHYLEENSL. UITSTRUKJE
2*2	6			900	9		BAC.,KLONTEREN VAN SPERMA
XI₂		4- ■	4- ■	980	12
²h	6	t		1090	12
%		4-		1070	7
^				990	12
^l2/3	S			980	10
	s\'A	4-		1020	13
	6			1100	7
%	5			798	18
				1200	8
⁵/s	«1			780	18
%			.	760
\'Vs	BÄ		■ -f	800	13
%	8			800	18
2%	3			890	13
"k	2			10«	18
	6			980	12
\'Sfe	2	-		870	18
%	5	■	-	934	12
	6		-f ■	902	18
3%	6		-1	837	18
«¥7	3		-	810	32		AFV. KLEUR COCCEN.ETTERVL.

A. J. Hibma	(afd.	Friesland met 25 stemmen)
J.	H. Hogen Esch	(	>j	Groningen-Drente met 32 stemmen)
J-	H. Loman	(	,,	Overijssel met 21 stemmen)
J-	den Daas	(		Gelderland met 27 stemmen)
B.	L. Leopold	(	>ï	Utrecht met 15 stemmen)
C.	sleswerda	(	>>	Noord-Holland met 35 stemmen)
J-	Kranenburg	(	3)	Zuid-Holland met 27 stemmen)
F.	J. M. Roelyink	(	)i	Noord-Brabant met 33 stemmen)
A.	H. M. H. Hendrickx	(	>>	Limburg met 22 stemmen)
D.	G. Wagenaar	(	ïï	Zeeland met 14 stemmen)

Type	Gevonden in	Type	Gevonden in
S.	paratyphi B	Uruguay	S.	bareiUy	U.S.A.
S.	typhi murium	Mexico, Uruguay,.	S.	montevideo	Uruguay
		U.S.A.	s:	newport	Uruguay, Engeland
S.	heidelberg	Mexico	s.	muenchen	Uruguay
S.	Chester	Uruguay	s.	oregon	U.S.A.
s.	san-diego	Uruguay	s.	dublin	Engeland
s.	reading	Engeland	s.	london	Uruguay, Engeland
s.	derby	Urueuay, Mexico,	s.	give	U.S.A.
		U.S.A.	s.	anatum	U.S.A., Mexico
s.	bredeney	Uruguay	s.	meleagridis	Mexico
s.	cholerae suis	Zuid-Am£rika,	s.	newington	Uruguay, U.S.A.
		Mexico, U.S.A.	s.	senftenberg	Mexico
		Engeland	s.	uiorthington	U.S.A.
s.	thompson	Engeland	s.	cerro	Uruguay

Salmonella-type	Antigeen-formule	Aantal
S.	typhi murium.........	IV, V, i : 1,2 ......	7
S.	dublin............	IX, g, p	4
S.	enteritidis..........	IX, g, m..........	i
s.	newport ..........	VI, VIII, e, h : 1,2 ....	i
s.	give............	Ill, X, 1, v : 1,7 .....	i

•	Normale paarden						Strongylos	e - p a	arde	n
	Ge- mid- deld	Normale variatiebreedte	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16
Aantal erythrocyten (x 10\')....	6.64	4.42 8.86	4.61	5.11	3.30	7.71	6.30	9.38	6.46	5.54	5.94	7.10	6.98	8.06	7.90	6.68	4.96	4.70
Celvolume (vol. %) ...........	35.9	25.9 —45.9	24.0	25.0	17.0	33.0	27.0	38.0	36.0	28.0	28.0	39.0	36.0	39.0	39.0	35.0	24.0	23.0
Erythrocytvolume Ccft.) ........	54.5	46.8 —62.2	52.1	48.9	51.5	43.0	42.9	40.5	55.7	50.5	47.1	55.0	51.6	48.4	49.4	52.4	48.4	48.9
Volume-index.................		0.86— 1.14	0.96	0.90	0.94	0.79	0.79	0.74	1.02	0.93	0.87	1.01	0.95	0.89	0.91	0.96	0.89	0.90
Haemoglobinegehalte (g %) ....	12.12	8.88—15.36	8.08	8.44	5.70	10.75	9.03	13.45	12.18	9.17	10.00	11.75	11.47	13.47	13.54	12.18	8.60	8.82
Hb.gehalte per 100 cc erythr. (g%) ...................	33.8	31.8 35.8	33.7	33.8	33.5	32.6	33.4	35.4	33.8	32.8	35.7	30.13	31.86	34.54	34.72	34.80	35.8	38.35
Verzadigings-index.............		0.94— 1.06	1.00	1.00	0.99	0.96	0.99	1.05	1.00	0.97	1.06	0.89	0.94	1.02	1.03	1.03	1.06	1.13
Hb.gehalte per erythrocyt (yy). .	18.41	15.51—21.31	17.53	16.52	17.27	13.94	14.33	14.34	18.85	16.55	16.83	16.55	16.43	16.71	17.14	18.23	17.34	18.76
Kleur-index...................		0.84— 1.16	0.95	0.90	0.94	0.74	0.78	0.78	1.02	0.90	0.91	0.90	0.89	0.91	0.93	0.99	0.94
Erythrocyt diameter (/A) ......	5.84	5.18— 6.35	5.20	5.20	5.20	4.90	4.94	5.10	5.50	5.10	5.40	5.10	4.80	5.00	4.90	5.10	5.20	5.20
Erythrocyt dikte (fX) ..........	2.03	1.76— 2.44	2.45	2.30	2.42	2.28	2.22	1.98	2.34	2.48	2.06	2.69	2.85	2.47	2.60	2.57	2.28	2.30
Dikte-index ..................		0.84— 1.15	1.20	1.13	1.15	1.12	1.09	0.97	1.16	1.22	1.01	1.33	1.40	1.21	1.29	1.26	1.12	1.14
Diameter-dikte-verhouding .....	2.88	2.12— 3.61	2.12	2.26	2.15	2.15	2.23	2.58	2.35	2.06	2.62	1.90	1.68	2.03	1.88	1.99	2.28	2.26
Oï-capaciteit (vol. %) .........	16.80	11.68—21.92	11.24	11.74	7.27	13.62	11.87	17.58	16.20	12.33	12.77	16.96	15.65	17.46	17.39	16.26	10.94	11.55
Totaal ijzergehalte (mg %).....	41.44	29.74—53.14	25.46	29.01	17.69	33.41	27.86	41.68	38.62	29.52	30.02	38.95	34.85	47.40	45.08	41.73	27.30	28.08
Plasma ijzergehalte (mg %).....	0.142	0.046— 0.238	0.088	0.130	0.106	0.096	0.103	0.041	0.067	0.041	0.012	0.130	0.127	0.088	0.082	0.111	0.019	0.037
Specifieke Oj-capaciteit.........	404.7	387.9 —421.5	441	405	410.9	407	426	422	420	417	425	435	449	368	386	381	401	411
Plasma eiwit-gehalte (g %).....			8.34	8.04	8.39	5.12	7.44	7.67	7.24	8.00	9.05	7.20	8.15	8.77	8.28	7.98	8.15	8.90

Watt-sec. getal bij de tijden:	Spanning in Volts	Stroomsterkte in Ampères
	0.5 sec.	i sec.	1.5 sec.
1	55	110		165	"5	o,95
2	65	130		195	>25	1,04
3	80	160		240	140	1,16
4	95	190		285	152	1,26
5	■15	230		345	168	>,38
6	140	280		420	184	\'.53

	Ca totaal	Ca ultrafiltr.	Ca ionen	Mg totaal	Mg ultra- filtr.	Ca Mg	P anorg.
Normaal . .	9-5—\'¹	48— 66 %	i-7	2	1.24	5-6	4—5-5
Paresis puerp.	4-3	25—100 %	± 0.44	2—3	± 1.8	2	2—3
Grastetanie .	± 6.5	40—100%	1.2	°-5	0.27	14.6	2—8

Datum monsterneming	Aantal y acetylcholine HC1, gesplitst door
Haem min.	in 10	serum in 120 min.	bloed in 7 min.	Haema- tocriet	Dier
23 Februari	\'730	(7)	1380 (2)	_	_	I.
i Maart . .	1720	(6)	1380 (6)	—	—	I.
7 Maart . .	1970	(2)	1250 (3)	—	—	I.
9 Maart . .	1650	(3)	1220 (3)	—	—	II.
13 Maart . .	1790	(3)	2530 (2)	—	—	III.
15 Maart . .	1710	(3)	1410 (2)	—	—	iy-
17 Maart . .	1580	(2)	1840 (2)	—	—	V.
20 Maart . .	1720	(2)	2460 (1)	1610 (2)	33,3	III.
22 Maart . .	1650	(\')	i860 (2)	1660 (1)	33,5	VI.
24 Maart . .	1630	(O	1220 (1)	1490 (1)	30,5	II.
27 Maart . .	1690	(2)	2120 (1)	1770 (2)	35,5	VII.¹)
29 Maart . .	1820	(2)	2120 (1)	1740 (2)	39,0	VIII.
31 Maart . .	2070	(O	2030 (1)	2170 (2)	30,2	IX.
4 April . . .	1810	(2)	1420 (1)	1770 (2)	39,8	IV.
17 April . . .	i860	(2)	1760 (1)	1510 (1)	35,0	X.
J2 Mei . . .	1810	(\')	1880 (1)	1700 (2)	30,0	VI.
6 Juni ....			2560 (1)	1760 (1)	32,0	VII.*)
20 Juni ....			1130 (1)	1610 (1)	—	II.

Dier		23 Febr.	i Maart	7 Maart
I.	Haem. . . .	• • • 1730 (7)	1720 (6)	1970 (2)
	Serum ....	■ • • 1380 (2)	1380 (2)	1250 (3)
		9 Maart	24 Maart	20 Juni
	Haem. . . .	• • • 1650 (3)	1630 (1)	—
II.	Serum . . .	. . . 1220 (2)	1220 (1)	1130 (1)
	Bloed . . .	... —	1490 (1)	1610 (1)
		13 Maart	20 Maart
III.	Haem. . . .	• • • 1790 (3)	1720 (2)
	Serum. . . .	• • • 2530 (2)	2460 (1)
		15 Maart	4 April
IV.	Haem. . . .	• • ■ I7>0 (3)	1810 (2)
	Serum. . . .	. . . 1410 (2)	1420 (1)
		22 Maart	12 Mei
	Haem. . . .	• ■ ■ 1650 (1)	1810 (1)
VI.	Serum. . . .	. . . 1860 (1)	1880 (1)
	Bloed	1660 (1)	1700 (2)
		27 Maart	6 Juni
VII.*)	Serum. . . .	. . . 2120 (1)	2560 (1)
	Bloed . . .	• • ■ \'77° (2)	1760 (1)
		12 Juni	27 Juni
XI.	Serum. . . .	■ • ■ 19⁶⁰ (0	\'970 (0
	Bloed . . .	• • • \'54° (O	1410 (1)

Datum	Haem	Serum	Bloed	Haema- tocriet	Ga	Mg	P	Dier
19/4 \'944	1940	1300	_	_	8,3	0,9	7	i
25/4	1550	1230	—	—	7.8	\',4	6,4	2
26/4-	1830	■590	1400	29	11,2	1,6	3,0	3
28/4	1920	2580	2020	37	5,7	0,8	2,4	4
4/5	—	1690	1870	34	3,9	3.0	4,4	5
5/5	2220	1410	1780	48	3,3	1,2	2,1	6
8/5	1690	2030	1790	46	4,0	i,8	3.4	7
10/5	1940	1880	1780	35.5	5,7	i,4	2,2	8
\'2/5	1880	1650	1690	3\'	4.9	2,0	2,8	9
13/5	1720	1750	1580	40	4,6	2,3	\',7	10
■3/5	\'430	i860	1200	43	7.3	\',5	5,3	11
15./5	—	2970	1850	35	5.9	0,5	3,3	12
\'5/5	— •	2450	1830	37	5.8	0,7	4,2	13
\'9/5	—	1670	1440	3\'	5,6	3.0	1,4	■4
20/5	—	2590	1910	36	fi,8	1.3	5,0	\'5
31/5	—	3190	1600	42	7,5	0,8	5.7	16
3"/5	—	i860	2120	36	6,7	1,1	5.4	■7
3/6	—	1560	>59°	35	8,4	2,5	3.5	18
12/6	—	4980	1620	34	14,2	0,8	11,1	16
18/6	—	1380	1220	28,5	• 4.9	0,9	4,8	>9
29/4 \'946	—	>750	1270	—	5.7	0,5	2.5	20
30/4	—	1610	1450	—	8,2	0,4	2,1	21
2/5	—	■590	1430	—	4,8	o,7	9.⁶	22
7/5	—	3060	2000	—	5,4	2,4	2	22
■6/5		\'370	1480		7.1	0,8	5.6	23
	TWEE	MONSTERS VAN GENEZEN DIEREN.
3/6	—	\'55°	1620	28	—	—	—	24
27/6	—	4460	1650	27	10,0	i,3	5,4	16

		Haem.	Serum.	Bloed
GRASTETANIE . .	n M CT spreiding	10 1810 225 1430—2220	25 2040 831 1230—4980	23 1650 275 1200—2120
KALFZIEKTE . . .	n M CT spreiding	i 1960	18 2120 758 1230—4320	18 1630 257 1250—1940
NORMAAL.....	n M CT spreiding	10 1770 135 1580—2070	12 1860 39\' i190—2500	9 1710 203 1490—2170

	\'947	1948
	Dec.	Maart	Mei	Sept.	Dec.
		X	1000 stuks
Totaal rundvee .....	2090	2142	2313	2299	2289
waarvan :
Jongvee.........	799	822	912	910	895
Melk- en kalfkoeien ....	1269	1291	1324	1326	1363

	Dec. 1946	Dec. \'947	Dec. .948
RUNDVEE.
Jongvee, beneden 1 jaar..... i—2 jaar ....... ouder dan 2 jaar . . . Melk- en kalfkoeien....... Stieren 1 jaar en ouder..... Mestvee en vee bestemd om vet te maken (incl. ossen)......	473-7\'¹390-588 55-053 1.277.243 \'7-973 7-787	436.056 294-3\'7 68.266 i .269.068 15.609 6.886	450.660 347.020 97-450 i .362.508 19.298 11.651
TOTAAL RUNDVEE. . .	2.222.355	2.090.202	2.288.587
VARKENS.
Biggen, beneden 6 weken .....	134.968	95-390	\'37-170
Varkens tot 60 kg ....... Varkens van 60—95 kg..... Varkens van 95—150 kg..... Varkens boven 150 kg...... Mestzeugen...........	430-352 \'56-057 \'52-395 21-45\' 22.370	391.912 I39-329 122.981 24.812 32.254	428.404 142.058 158.079 49-639 19.721
Totaal mestvarkens......	872.625	711.288	797-90\'
Gedekte, niet kennelijk drachtige zeugen ............ Kennelijk drachtige zeugen . . . Zeugen bij de biggen...... Andere fokzeugen : nog\' nooit gebigd ........ reeds vroeger gebigd ......	4\'-755 14.769 16.541 50.687 17.894	46.787 \'6-577 14.071 39-739 10.718	80.618 30.262 16.423 85.823 6.941
Totaal fokzeugen......	141.646	127.892	220.067
Dekrijpe beren.........	3089	2.280	2.432
TOTAAL VARKENS ....	i .062.328	936.850	\' \'57-570

Datum monsterneming bedrijf M. A. de J.	gem. kg melk	% vet
15 September . . .	10,78	3.5°
5 October.....	10,58	3>75
Ter vergelijking verschillende bedrijven met eenzelfde aantal runderen.
No. 1. 15 September . . .	10,15	3 >4°
5 Otcober.....	7.87	3,60
No. 2. 15 September . . .	10,64	3.95
5 October.....	7,29	4»65
No. 3. 13 September . . .	10,92	3,45
5 October.....	9,84	3,80
No. 4. 13 September . . .	10,87	3.35
6 October.....	9,38	3.60
No. 5. 14 September . . .	15.65	3.70
6 October ....	11,89	3,70

Datum	Diagnose	Serum	Bloed	Haema- tocriet	Ca	Mg	P	Dier
4/5 \'944	Misschien grastetanie	2930	920	\'3	9,9	2,7	5,o	I.
20/5	Wellicht grastetanie	2920	1810	3\'	8,1	2,8	3,9	II.
■3/6	Geen diagnose . . .	2900	1980	37	—	—	—	III.
19/6	Misschien kalfziekte .	1610	1680	39	6,6	3,3	3,9	IV.
22/6	Reisziekte.....	1940	1780	45	3,4	—	2,9	V.
3/5 \'946	Waarsch. grastetanie	2020	1700	—	5,6	2,9	1,2	VI.
\'3/5	Grastetanie of kalfz. .	\'5°°	1420	—	8,4	1,8	2	VII.
\'6/5	Parapl. na enteritis¹)	1780	1370	—	6,5	2,0	7,8	VIII.
31/5	Melkz. of intoxicatie	2600	1630	—	6.4	2,4	— ■	IX.
8/6	Misschien kalfziekte	1680	1250	—	7,8	2,8	2,7	X.
\'3/6	Misschien grastetanie	1200	1090	—	4,3	2,4	7,6	XI.

Datum	Bloed i : iq in 40 min.	Serum 120 min.	Bloed 7 min.	Haema- tocriet	Ca	Mg	P
25/5			—	1320	1810	34.5	10,7	2,7	7,o
14/6			—	1200	1720	33	8,7	2,2	6,6
29/6			- —	1250	1640	36	—	—	—
■3/7			—	1300	1700	37	9,0	2,3	5,i
\'7/7	\'7	uur	1680	1230	1700	—	8,8	2,2	6,2
\'8/7	\'4	uur	1610	\'35°	1630	—	—	-	5,6
\'9/7	\'4	uur	1730	1300	1680	—	—	-	—
20/7	16	uur	1780	1350	1730	36	—	—	—
21/7	\'5	uur	1520	1190	1570	—	9.9	2,4	6,7
22/7	11	uur	1680	1240	1690	—	9.°	2,4	6,5
23/7	\'9	uur	1380	1240	1470	—	9.0	2,5	6,0
23/7	20	uur partus.
24/7	12	uur	1670	1420	1540		8,9	2,2	6,0

	29 Nov.	4 Dec.	6 Dec.	9 Dec.	10 Dec.
O-ChE preparaat I ...	10.0	10. i	10.0	7.0	4.4
II • • •	10.5				2-5

Standplaats van de dierenarts	Aantal gevaccineerde varkens	Aantal gevallen van entvlekziekte of activering latent stadium	Aantal doorbraken van immuniteit en tijdsverloop na de vaccinatie	Ingespoten dosis vaccin	Een of twee keer gevaccineerd	Resultaat serumtoediening en verdere bijzonderheden
Delft (Z.H.)	118	0 %	— 0 %	5—10 ccm	118 2 X met 3 weken tussenpoos.
Naaldwijk (Z.H.)	1331	6 = ± 0,45 % optredend tussen 1 en 15 dagen na de enting.	6 = ~ 0,45 % optredend tussen 2i en 11J week na de enting.	8—14 ccm	1199 1 x 132 2 X met ca. 3 weken tus- senpoos ; geen der 2 x geënte varkens kreeg vlekziekte.	Voor zover bekend alle zieke dieren genezen.
Hillegom (Z.H.)	736	3 = ± 0,40 % optredend 3 dagen na de enting.	6 = ± 0 81 % variërend tussen 3è week en 2è maand na de enting.	hoogste dosis.	736 1 x	Alle zieke dieren genezen. In de buurt van zieke dieren verblijven- de gevaccineerde dieren bleven vrij van de ziekte.
Vlaardingen (Z.H.)	20	- 0 %	— 0 %	niet opgegeven.	niet opgegeven.	-
Ljekkerkerk (Z.H.)	1377	5 = ± 0,36 % optredend tussen 7 en 14 dagen na de en- ting.	11 = ± 0,79 % variërend tussen 4 weken en 2 maanden na de vaccinatie.	naar lichaamsgewicht variërend tussen 4— 12 ccm.	181 1 x ; 1196 2 x met een tussenpoos van 31—32 dagen.	Van de 16 zieke varkens werden er 2 wegens endocarditis valvu- laris uit nood geslacht. De overige cenazen met penicilline en serum. Voornamelijk zware varkens wer- den na de enting ziek en wel 8 na de dubbele en 6 na enkelvoudige enting.
Nieuwerkerk a. d. IJssel (Z.H.)	404	3 = - 0,74 % optredend binnen 14 dagen na de enting	2 = ± 0,5 % 6 weken na de enting ziek geworden.	12—15 ccm.	404 1 x	4 zieke dieren genazen na serum- inspuiting, 1 na serum -f peni- cilline.
Heenvliet (Z.H.)	750	1 = ± 0,13 % niet zeker of dit vlek- ziekte is geweest.	1 = ± 0,13 % 5 weken na de enting ziek geworden.	5—16 ccm.	750 1 x	Zieke dieren beide genezen.

Exloo (Dr.)	332	1 = ± 0,3 % optredend 4 dagen na de enting.	7 = ± 2.1 % variërend tussen 4—9 weken na de vacci- natie.
Halfweg (N.H.)	133	— 0 %	— 0 %
Uithoorn (N.H.)	239	1 = ± 0,42 % optredend na 4 dagen.	— 0 %
Renesse (Z.)	36	— 0 %	- 0 %
Middelharnis (Z.H.)	441	1 = ± 0,23 % opgetreden na 1 week	— 0 %
Oud-Alblas (Z.H.)	37	— 0 %	- 0 %
Dirksland (Z.H.)	240	2 = ± 0,83 % opgetreden na 4—5 dagen	- 0 %
Bleskensgraaf (Z.H.)	87	2 = ± 2,3 % opgetreden na 6 en 9 dagen	- 0 %
BrieUe (Z.H.)	40	— 0 %	1 = ± 2i % 4 weken na de enting.
Oud-Vossemeer (N.Br.)	40	— 0 %	- 0 %
Totaal...........	6361	25 = ± 0,39 %	34 = ± 0,54 %

4-	-15 ccm.	332	1	x	Zieke dieren alle genezen.
4-	-15 ccm.	133	1	x	In de streek waar geënt werd. kwam vrij veel vlekziekte voor.
4-	14 ccm.	239	1	x	Het zieke dier kwam voor in een koppel waar reeds vlekziekte voorkwam en is tevoren niet met serum behandeld.
3	—4 ccm.	36	1	x *	Uitsluitend varkens beneden de 50 kg werden met Kondo-vaccin geënt.
8	-11 ccm.	441	1	x	Zieke dier genezen.
4	12 ccm.	37	1	x	-
12	—15 ccm.	240	1	x	Bij niet ingespoten varkens is vrij veel vlekziekte opgetreden.
5	—12 ccm.	87	1	x	Een der zieke dieren kwam voor in een koppel waar reeds vlek- ziekte voorkwam en is zonder voorafgaande serumbehandeling gevaccineerd.
4	—12 ccm.	40	1	x	-
	5 ccm.	40	1	x	Uitsluitend varkens geënt tussen 3—4 maanden.

	1947	1948
	Dec.	Maart	Mei	Sept.	Dec.
		X	1000 stuks
Totaal varkens......	937	714	87.	"37	1158
waarvan :
Biggen .........	95	181	25\'	206	137
Mestvarkens.......	711	402	483	744	798
Fokzeugen ........	128	129	\'34	>85	220

	Vrije bedrijven	Bedrijven met i reactor	Bedrijven met meerdere reactoren.
Fabriek	aantal bedr.	aantal dieren	aantal bedr.	aantal dieren	aantal bedr.	aantal dieren positief	aantal dieren totaal
	53 35	1109 394	\'9 20	349 401	32 18	\'54 9°	619 306
Totaal . .	88	1503	39	750	50	² 44	925

		Melkonderzoek
		neg.	1	• 2	3	4	totaal
	neg.	612	2	0	4	6	624
V 0 N u	i : 50	12	0	I	0	2	15
T3 C O	i : 100	6	0	I	0	0	7
-0 4J O 3	i : 200	8	i	I	i	7	18
Totaal . .	638	3	3	5	\'5	664

	bloedonderzoek	Zomer	1948	gelijktijdig onderz.	Bijzonder-
Naam v.d. koe			meiK-onaerzoeK	\|bloed.	melk.
	datum	reactie	eerste	tweede	op 31/12 \'48	op 31/12 \'48	heden.
Witte Sijke	28-1-\'48	20	neg.	4	200	4
Bles Mieke 2	28-1-\'48	neg.	neg.	3	neg.	neg.
Feikje 15	1-3-\'48	200	neg.	n.v.	200	2
Freule 6	I-3-\'48	20	neg.	4	100—	n.v.
L. Ybeitje	4-2-\'48	neg.	neg.	3	20	n.v.
Hiltje 11	I₇-2-\'₄8	neg.	neg.	4	200	4	verse infectie.
Anna 3	I₇-2-\'₄8	neg.	neg.	4	200	4	>J j)
Minke 8	I₇-2-\'₄8	neg.	neg.	4	200-f	4	>> >>
Kooistra 12	I₇-2-\'₄8	neg.	neg.	3	200	4	JJ JJ
Lady 26	8-₃-\'₄8	200	neg.	n.v.	200	4	J J J J
Tinia 40	8-₃-\'₄8	neg.	4	4	200	4	J J J J
Martha 13	29-1-\'48	200	neg.	neg.	200	4	JJ JJ
Minny 7	29-1-\'48	200	neg.	neg.	5°	neg.	JJ JJ
Nieuwkoop	29-1-\'48	200	neg.	n.v.	50	4	JJ JJ
Dina 3	29-1-\'48	200	neg.	neg.	200	4	JJ JJ
Minny 15	29-1-\'48	200	neg.	n.v.	200	4	JJ JJ
Anna 46	29-1-\'48	neg.	4	4	200	n.v.	JJ JJ
Leeuwarder
215	26-2-\'48	20	neg.	3	20	4	mastitis
Bosma 61	6-1-\'48	20	2	n.v.	50	2	oude reactor
IJmkje 18	6-1-\'48	5°	neg.	4	100	4	j> jj
Aafke 179	23-3-\'4"	neg.	J	4	5°	4	jj JJ

Naam v.d. koe	bloed- onderz. 9—10	A.B.R. 9—10	A.B.R. i—11	A.B.R. 16—11	A.B.R. i—12	A.B.R. 31—12	Geënt met
Pietje 41	200		3	4	4	droog	str. 19 (18-10)
Pietje 42	5°		4	4	4	droog
IJfke 10	—	—	1	—	—	—	>>
Vroon 15	—	—	1	—	—	—	>1
Vroon 13	100	—	1	4	—	2
Pietje 45	—	—	3	4	—	—	ïj
IJfke 8	20	—	4	4-	4	4	)>
Pietje 31	—	—	4	—	—	—	>>
Pietje A I	—	—	4	4-1	—	1
Pietje 36	—	—	3	4	2	2	>>
Pietje 28	—	—	4	4	droog	droog	formol vaccin
Pietje 40	200	4	4	4	4	droog	18-ioen 19-11
Pietje 32	--	—	4	4	4	droog	JJ
Dieuwke	200 4-	4-	3	4	4	droog	JJ
IJfke 9	-	—	3	4	4	droog	H
Pietje 39	-	—	4	4	4	droog	)!
Froukje 22	—	—	4	4	4	droog	»
Vroon 12	200	4-	4	4	4	droog
Vroon 9	—	—	4	4	4	droog	ï)
Pietje 44	—	—	3	2	4	2	»)
Pietje 43	-	—	2	—	4	droog	>>

Ejaculate	cc	pH*)	Sp. Cone. Million/ emm	Motility (Max.: )	Decoloration time in minutes
I	3	7,25	4-175	( )	5
II	3*	7,22	3-475		6
III	"i	7.03	2.850		no observa-
					tion

Plaatsnaam	Naam docent
Gouda Groningen- Hengelo (O.) Leeuwarden Meppel Schagen Schoondijke Sneek Utrecht Veendam Winterswijk Zutphen Zwollerkerspel CHRISTELIJKE LANDB	G. H. Aalfs L. Hofstra Prof. Dr. J. Merkens vacature J. Keestra L. v. d. Sluis D. H. van den Bosch P. de Boer H. A. M. v. d. Vijver K. Edel K. F. Joling W. C. Monster W. Lammers Dr. F. W. Tervoert G. Langeler D. H. van den Bosch OUWWINTERSCHOLEN.
Plaatsnaam	Naam docent
Gorinchem Hardenberg Hoofddorp Hoogeveen ROOMS KATHOLIEKE L.A	K. G. v. d. Wal G. A. R. Nieuhoff E. de Nooij L. Eikelenboom Dr. D. W. Zuydam A. H. de Boer lNDBOUWWINTERSCHOLEN.
Plaatsnaam	Naam docent
Boxtel Cuyk Didam Hoorn Hulst Raalte Roermond Roosendaal Valkenburg , Voorhout Rijkstuinbouwwinterschool te Nijmegen:	A. J. M. van Erp F. M. Viguurs G. B. ten Haken R. ter Schure L. J. Colsen P. W. M. van Maanen H. H. H. Schreinemakers J. A. M. van Hal Dr. J. G. Schoon W. Weening Dr. R. van Santen.

Jaar	Aantal onderz. stallen	Aantal vrije stallen	Totaal aantal onderz. dieren	Reactie- percen- tage	Gevonden open lijders
\'935	7.020	3-590	162.890	131	412
\'939	10.894	7.. 89	228.901	8-3	280
1948	I9-905	17.430	313.710	2.25	\'52

Jaar	Aantal onderz. stallen	Aantal vrije stallen	Aantal onderz. dieren boven 2 jaar	Reactie percentage	Aantal jongere dieren	Reactie percentage	Open lijders	Gemiddeld reactie percentage
1935	24.382	13-532	228.816	23-7	89-773	2-7	i .011	\'7-7
1939	38.199	21.872	454-045	25-5	\'55-986	3-2	2.962	19.8
1943	44.501	30.454	367.082	12.3	127.879	1.24	\'■392	9-65

\'935	726	66	19.028	37-4	5-\'°5	6-5	261	30.9
\'939	744 ¹)	231	19-813	27-3	4.611	2.7	172	22.6
	93 ²)	46	1-797	20.5	599	3-—	13	\'6.3
	\'•398 ³)	140	29.6g i	38.9	5-963	5-9	281	28.5
1946	2-475 ¹)	1.321	36.823	9-9	\'6-159	1.6	99	7-3
	473 \')	200	6.021	16.1	2-576	2-5	24	12.i
Voor onze buitenpraktijk gelden de v	olgende cijfers :
\'939	377	7\'	9.728 (samen met jongvee)	64	3\'
1948	499	295	9.887 (samen	met jongvee)	44	10.2

\'935	23	i	666	54-2	162	\'7	9	45-7
\'939	23	2	646	42.1	206	6.8	8	33-6
	o²)	0	0	0	0	0	0	0
	8! ³)	6	1.548	43-3	37\'	5-7	27	36.1
1946	98 *)	40	\'■749	12.3	635	0.6	\'7	9-2
	\'3 ⁴)	2	206	18.1	85	0	2	12.9

Intradermale reacties	Ophthalmo reacties
positief	dubieus	negatief
positief 47............ dubieus 8 \')........... negatief 2 ²)...........	11 4\')	13 3	23
totaal 57............	■5	"7	25

Intradermale reacties	Ophthalmo-reacties
positief	dubieus	negatief
positief 6^l)........... dubieus 7 ²)........... negatief 30............	i	2») 4	6\') 5 ³) 25
totaal 43............	i	6	36

Intradermale reacties	Ophthalmo -reacties
positief	dubieus	negatief
positief 18^a).......... dubieus 25 ³).......... negatief 175...........	2 9	03 f0 CO	10 11 .58
totaal 218...........	11	28	\'79