Dr.J. GRASHUIS, Prof. Dr. J. JANSEN, Dr.R. VAN SANTEN.
Prof. Dr. J. D. VERLINDE en G. M. VAN WAVEREN

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de volledige
titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur vermeld wordt, verwijst
deze naar een origineel artikel over dit onderwerp.

AKEN Jr., H. v., De therapeutische waarde van arthri-sel in de kleine-huisdieren

Berichten en Verslagen.... 30, 31, 71, 75, 77, 127, 149, 169, 171, 263, 266,
307, 308, 309, 348, 349, 352, 353, 354, 391, 434, 438, 442, 443, 444, 445,
498, 500, 546, 547, 602, 603, 606, 607, 608, 635, 639, 686, 687, 688, 703,

Henderson, W. M., The quantitative study of foot- and mouthdisease virus 871
Hendrickx, Dr. J. H. V., Practische verloskunde en nota\'s over veterinaire

van het uit de praktijk ingezonden ziektemateriaal over het jaar 1949.... 321
DORSSEN, Dr. C. A. v., Cultural variations in some strains isolated from cases

HESSE, Dr. N. C. W., Droogzetten van koeien en behandeling van agalactic 129
HIRSCHFELD, W. K. en PLANK, G. M. v. d., Veeteelt en kunstmatige

JANSEN, Prof. Dr. Jac., DORSSEN, Dr. C. A. v., BERG, H. A. v. d. en
NIJLAND, G. J., Pasteurellose bij runderen veroorzaakt door Pasteurella

639. 718, 749, 768, 811, 836, 878, 933, 981, 1034
PETERS, Joh. C. (zie TONGEREN, H. A. E. v., VERLINDE, J. D. en

STOKREEF, G. (zie DEKKER, N. D. M., ECK, G. v. en STOKREEF, G.) 376
STONEBRINK, B., Een nieuwe voedingsbodem voor de primaire cultuur van

ZUYDAM, D. M., Pseudovogelpest bij in Nederland geïmporteerde fazanten 158
ZUYDAM, D. M., Klinische verschijnselen bij een uitbraak van pseudovogelpest

ZWOL, Dr. H. S. v., Percoccide als therapeuticum bij kalverparatyphus. . . . 497
ZWIJNENBERG, Dr. H. A. (zie ZELDENRUST, Dr. J. en ZWIJNENBERG,

Uit het laboratorium van de vleeskeuringsdienst „Zaanstreek",
Directeur: .J. FRICKERS.

Op aandrang vooral van collega Frigkers zullen door mij af en toe
in ons tijdschrift mededelingen worden geplaatst omtrent hier waarge-
nomen ziektegevallen die niet tot de alledaagse — althans bij onze dienst —
behoren. In de eerste plaats gaat het daarbij om het ma- en microscopisch
path. anat. beeld. Daarnaast zullen zoveel mogelijk worden opgenomen
de gegevens betreflende de ziekteverschijnselen tijdens het leven. Verder
spreekt het voor mij als oud-keuringsveearts vanzelf dat een woordje
zal worden gewijd aan de keuringsuitspraak.

Alvorens nu met bedoelde mededelingen te beginnen meen ik goed te
doen enige clementie in te roepen, speciaal van de specialisten onder ons.
Mijn geschrijf zal hun wat oppervlakkig, vaak onvolledig en soms
wellicht onjuist voorkomen. Is het laatste het geval dan zullen terecht-
wijzingen dankbaar door mij worden aanvaard, want per slot van
rekening is het ons allen er om te doen van elkander wat op te steken.
In het tweede geval zullen de critici, naar ik hoop, wel zo goed willen
zijn voor aanvullend commentaar door beschrijving van analoge gevallen
te zorgen. En wat de oppervlakkigheid betreft: men beschouwe mijn
mededelingen als een licht gerecht bij een diner.

Dan is er nog wat waarvoor ik enige tegemoetkomendheid vraag. On-
langs is door mij in een ingezonden stukje er op gewezen dat aan de Neder-
landse taal in ons tijdschrift nogal eens onvoldoende zorg wordt besteed.
Nu kan het best gebeuren dat men taal- of stijlfouten bespeurt in het
door mij gepubliceerde. Voor op- en aanmerkingen dienaangaande houd
ik mij aanbevolen. Niemand toch is te oud om te leren.

Op 7"3"\'49 werden hier aan een geslacht varken, dat bij de keuring
vóór het slachten „gezond" was bevonden, de volgende afwijkingen waar-
genomen:

lever: ca. 2 maal zo omvangrijk als normaal; kwabjes opvallend duidelijk
gescheiden door grijswitte striempjes; over de gehele oppervlakte van het
orgaan verspreid rondachtige grijzige vlekken (grootste afmeting 3 cm),
niet scherp begrensd, met uitlopers tussen de naburige levereilandjes;
hier en daar enkele kwabjes, vaak groepsgewijs, vuilrood; bij insnijden
blijkt het orgaan harder te zijn dan een gezonde lever; de sneevlakte
vertoont een beeld overeenkomende met dat van de buitenkant;

leverklier: ca. 4 maal zo groot als normaal; sneevlakte vuilgrijs met rode
striempjes;

milt: ca. 3 maal zo omvangrijk als normaal; over de gehele oppervlakte
verspreid uitpuilende, in het weefsel zetelende, ronde gezwelletjes van
verschillende grootte (miliair-knikker); de kleur er van is glanzend geel-
achtig rood; de grootste zijn aan de oppervlakte wat afgeplat, in \'t midden
van dit platte deel bevindt zich een deukje; op de sneevlakte zijn de knob-
beltjes geelachtig grijs, bij de grotere naar de rand toe geleidelijk over-
gaand in roodachtig geel.

nieren: ca. 2 maal zo groot als normaal; enigszins vlekkerig bruin-grijs;
op enkele plaatsen te onderscheiden fletse witgrijze vlekjes (miliair-
erwtgroot) ; de schors op sneevlakte vuilgrijs bruinachtig gevlekt.

In de longen werden met het blote oog geen afwijkingen gezien, evenmin
in de darmscheils- en vleeslymphklieren.

Als men een path. anat. beeld, zoals hierboven is omschreven, bij een
varken aantreft dan ligt de diagnose „vogeltbc." voor de hand. Immers
deze vorm van tbc. is bij genoemde diersoort vaak gekenmerkt door een
verspreide chron. interstitiële hepatitis en door milt-,,tumoren", waarin geen spoor
van verkazing of verkalking valt waar te nemen.

In uilstrijkjes van sap der portaalklier en van schraapsel uit een milt-
knobbel werden zuurvaste staafjes gevonden. Er staat mij bij dat ingeval
van vogeltbc. bij varkens de zieke delen rijk aan bacillen moeten zijn.
Dat klopte ditmaal niet: pas na lang zoeken kreeg ik er enkele onder
het oog.

De kleurmethode, door mij toegepast, was die van Ziehi.-Nef.lsen met
dien verstande dat voor nakleuring in plaats van methyleenblauw picrine-
zuur werd gebruikt. Dit.laatste werd mij aangeraden tijdens een bezoek
aan het laboratorium van het herstellingsoord „Berg en Bos" te Bilthoven,
alwaar wekelijks honderden menselijke sputa op de aanwezigheid van
tbc. bacillen moeten worden onderzocht. Een voordeel van het gebruik
van picrinezuur boven dat van methyleenblauw (of malachietgroen) is dat
de bacillen beter uitkomen, a.h.w. op een geel bordje worden opgediend
en bovendien dat men het preparaatje iets dikker kan maken waardoor
de kans op het vinden der bacillen natuurlijk groter wordt. Een nadeel
is dat men bij het microscopiseren het gezichtsveld spoediger kwijtraakt.

Nadat de diagnose „tbc." gesteld was kwam het er op aan de keuring
te beslissen. Aangezien geen ernstige algemene afwijkingen in de skelet-
spieren, in het deze omgevende bindweefsel of in het vetweefsel werden
aangetroffen kwam het dier in aanmerking voor goedkeuring, al dan niet
voorwaardelijk. In par. 2, groep D, van art. 1 van het keuringsregulatief
is voorgeschreven dat een tuberculeus slachtdier, hetwelk niet voor af-
keuring in aanmerking komt, moet worden goedgekeurd onder voorwaarde
van sterilisatie: indien de skeletspieren geacht moeten worden tbc.bacillen
te bevatten. Dit laatste is volgens de bij die par. behorende opmerking 1
o.a. het geval indien worden aangetroffen: acute miliaire t.uberkels in één
of meer organen (o.a. nieren, vleeslymphklieren of meningen), welke
daarin tengevolge van haematogene verspreiding van tbc.bacillen zijn
ontstaan.

tussen haakjes zijn geplaatst, niet — minstens in de tweede plaats — de
milt is genoemd. Immers bij varkens is dit orgaan het meest aangewezen
ter opsporing der gesignaleerde veranderingen. Ik heb er dan ook mee
volstaan de milt histologisch te onderzoeken. Daartoe werden vriescoupes
gemaakt ter dikte van 10 micron en gekleurd met haemaluin-eosine. Ik
trof het bijzonder, in zoverre dat in het grootste aangesneden haardje,
hetwelk een diameter had van 2-|- mm, enige reuzencellen waren te vinden.
Noch in bedoeld haardje noch elders in de coupes werden verkaasde of
verkalkte weefseldeeltjes opgemerkt. Evenmin was er iets te bespeuren
van enige afkapseling van het tuberkeltje. Ik meende dan ook gerechtigd
te zijn tot de conclusie dat in de milt acute, voorzichtiger uitgedrukt: niet-
chronische, miliaire tuberkels aanwezig waren. Dit op zichzelve is echter niet
voldoende een slachtdier voor sterilisatie te bestemmen. Immers in de
desbetreffende bepaling is sprake van bedoelde tuberkels, welke daarin
tengevolge van haematogene verspreiding van tbc.bacillen zijn ontstaan. Voor
de milt geeft deze toevoeging naar mijn inzicht geen bijzondere moeilijk-
heden daar in genoemd orgaan aangetroffen tuberkels wel niet van lym-
phogene oorsprong zullen zijn. Op grond van de desbetreffende bepaling
in het keuringsregulatief is het dier in kwestie dan ook goedgekeurd onder
voorwaarde van sterilisatie.

Het lijkt mij wel van belang aan het bovenstaande nog een paar bijzon-
derheden toe te voegen.

In de eerste plaats: de buitengewone rijkdom van de milt aan eosinophiele
cellen. Deze bevonden zich niet alleen in het tbc.haardje met de reuzen-
cellen maar waren ook her en der door het miltweefsel verspreid. Eosi-
nophilie wekt bij mij altijd herinneringen op aan de aanwezigheid van
dierlijke parasieten. In dat opzicht geeft genoemd verschijnsel volgens de
literatuur geen uitsluitsel. Het deed mij goed dit in de practijk bevestigd
te zien.

De tweede bijzonderheid, althans voor mij, was dat in de volgens Zif.hl-
Neelsen gekleurde coupes (10 micron dik; nakleuring: picrinezuur) na
herhaalde controle der preparaatjes 2 fraai gekleurde, dicht bij elkaar
gelegen, zuurvaste staafjes werden gevonden. Dit noem ik een bijzonderheid
omdat in de enkele gevallen, waarin door mij in coupes naarstig naar
tbc.bacillen werd gezocht (in rundernieren met tbc.haardjes), dit zoeken
nimmer beloond is geworden.

Nu is in de laatste voorjaarsvergadering van de vereniging van slacht-
huisdirecteuren door collega Rf.itsma verteld dat men te Leiden in dit
opzicht — het aantonen van tbc.bacillen in coupes — niet zelden succes
had, speciaal bij een bijzonder soort haardjes. Het zou van belang zijn
indien men daarover van Leidse zijde in ons tijdschrift eens een publicatie
zou willen plaatsen.

Als slotopmerking moet mij bij deze mededeling no. I nog de opmerking
uit de pen dat de diagnose „vogeltbc." bevestigd is door een onderzoek
aan de veterinaire afdeling van het rijksinstituut van de volksgezondheid
te Utrecht. De aldaar uit de milt van het varken gekweekte tbc.bacillen
bleken van het aviaire type te zijn.

Op 3-6-\'49 werd hier een zieke pink aangevoerd die op advies van de
practicus Kruiswijk naar de slachtbank was verwezen.

„Ongeveer 2 weken geleden ben ik door de eigenaar bij de patiënt
geroepen. Mijn bevindingen waren de volgende: goede voedingstoesland;
temp., pols, ademhaling normaal; bleke slijmvliezen; aan onderste deel
hals in de omgeving van het kossum een paar verdikkingen, ter grootte van
aardappels, stevig op aanvoelen, niet pijnlijk, niet fluctuerend; bij het
lopen vertoont het dier achter een enigszis atactische gang; bij prikkeling-
bleek dat het achterstel minder gevoelig was dan het voorstel (grens:
lendestreek). In verband met het bijbehorend verhaal van de boer dacht
ik aan druk op het lendemerg door kneuzing. Een tuberculeuze aan-
doening van een der lendewervels meende ik te kurinen uitsluiten omdat
het dier niet gereageerd had. Daar de ataxie in de loop van een dag of 10
niet verminderde en bovendien de anaemie blijkens de bleke kleur van
het vaginaalslijmvlies niets was afgenomen vermoedde ik dat het lendemerg
door een óf andere ernstige aandoening was aangetast. Vandaar dat ik de
boer heb aangeraden het beest te slachten."

Over de keuring vóór het slachten behoeft na het vorenstaande niets
te worden vermeld.

keelholteklieren: iets vergroot; sneevlakte: hier en daar bloedinkjes ter
grootte van een punt en wat groter; (keelgangsklieren: macr. normaal);

onderoorklieren: sneevlakte linker: enkele bloedinkjes; rechter: paars-
achtig rood;

linker oogholte: op bodem een gezwelletje ter grootte van een notenmus-
kaat, op doorsnee met aspect lymphklier;

halsstreek (omgeving kossum): links gezwel ter grootte ganzenei, rechts
ter grootte flinke aardappel; beide gezwellen omgeven door stevige kapsel;
sneevlakte linker: als van een haemorrhagisch geïnfiltreerde lymphklier;
rechter: vrijwel als van een normale lymphklier;

longen: in linkerkwab aan oppervlakte erwtgroot gezwelletje met aspect
als van een lymphklier; in rechter longhelft bij overgang voor- en achter-
kwab aan oppervlakte boongroot gezwelletje; sneevlakte als van een
lymphklier met dit verschil dat het centrum geel van kleur is;

lever: aan oppervlakte en van binnen hier en daar haardjes, ter grootte
speldeknop/notenmuskaat; sneevlakte haardjes: ongeveer als van een
lymphklier, echter kleur meer in het grijswitte; in een levervene promi-
neert een langwerpig gezwelletje in de lengteas van het vat ter grootte
van een dadelpit;

nieren: in linker knikkergroot haemorrhagisch geïnfiltreerd gezwel,
in rechter aan oppervlakte een vlak haardje;

darrnscheilsklieren: iets gezwollen; sneevlakte: op een paar plaatsen gezwel-
achtig voorkomen;

uier: geheel doorzaaid met knobbels, erwt- tot stuitergroot; sneevlakte
knobbel: aspect zo ongeveer als van lymphklier, echter meer geelachtig;

ribwand: binnenzijde: zwelling ter plaatse waar het benige deel der
ribben overgaat in het kraakbenige; kleur der gezwollen delen rood;
consistentie: stevig sponzig;

wervelkanaal, langs het gehele ruggemerg langgerekte gezwelletjes; in
de lendestreek bijna pinkdik, in overige deel dunner (dadelpit);

vleeslymphklieren: boegklieren gezwollen, rechter vertoont op sneevlakte
een scherp omschreven knikkergroot haemorrhagisch deel; okselklieren
gezwollen, sneevlakte linker aan rand haemorragisch, rechter voor de
helft; zitbeensklieren gezwollen met op cle sneevlakte haemorrhagische
plekjes; darmbeensklieren gezwollen met op de sneevlakte haemorrhagische
gedeelten (de liesplooi- en bilklieren vertoonden macroscopisch geen
afwijkingen).

Deze voorlopige diagnose vond steun in de uitslag van het hier verricht
histologisch onderzoek van een der gezwelletjes uit de lever. Dit was opge-
bouwd uit lymphoid weefsel.

Ten aanzien van de slachtdieren, met deze ziekte behept, is in par. 2,
onder groep C. van art. 1 van het keuringsregulatief bepaald dat afkeuring
dient te volgen:

Zorgvuldig werden dc sneevlakten van verschillende skeletspieren
nagekeken. Slechts een der borstspieren scheen wat afwijkend van tint
te zijn: ietwat streperig grijs. In het vet. path, instituut te Utrecht werd
deze spier histologisch onderzocht. Het resultaat daarvan was negatief.

Wat het onder 2 bepaalde betreft: grondige verwijdering der aangetaste
delen bleek mogelijk. Het dier moest dus worden goedgekeurd onder
voorwaarde van verkoop in het klein onder toezicht!

Een dergelijke uitspraak — of liever: het aangehaalde voorschrift —•
bevredigt mij niet. Wat toch is leucaemie voor een ziekte?

Om deze vraag te beantwoorden lijkt het mij \'t beste enkele zinnen te
citeren uit het standaardwerk „Hematology" van Sturgis (uitgave 1948).
Op blz. 514, resp. 525 van dat boek staat geschreven:

„Leukemia is a fatal disease, considered by many to be neoplastic in
nature, which arises primarly in the blood forming organs, and is charac-
terized by an extensive and abnormal proliferation of the white blood cells
and their precursors with infiltration into the various tissues of the body."

„The cause of leukemia is unknown. It is conceded by all that the disorder
is an invariably fatal, invasise, pathologic process."

Moeilijk kan ik mij een keuringsveearts voorstellen die, kennende de
kwaadaardigheid der leucaemie, het durft op te nemen voor de hand-
having van hetgeen in ons keuringsregulatief omtrent deze ziekte is be-
paald. M.i. is op zijn hoogst goedkeuring onder voorwaarde van sterilisatie ver-
dedigbaar.

Met deze beschouwing over de keuringsbeslissing kan mededeling II
niet worden besloten zoals al blijkt uit de titel er van. Vandaar nog de
volgende toevoeging:

Toen collega Frickers enige tijd na de verkoop van het dier mij vroeg
over dit ziektegeval wat te vertellen in ons tijdschrift meende ik goed te
doen vooraf een nader histcjlogisch onderzoek der afwijkende organen
en delen, die in formaline waren gefixeerd, in te stellen. Dit met de be-
doeling een beter inzicht in het wezen der ziekte te verkrijgen.

Begonnen werd met het h.o. van de lever: het orgaan waartoe in eerste
instantie dit onderzoek beperkt was gebleven. Het werd nu uitgebreid
met dat van de longen, milt, nieren, uier, eierstok, lymphklier, been
(overgang rib in ribkraakbeen). Van de aangetroffen afwijkingen werden
vriescoupes gemaakt van verschillende dikte al naar gelang van de snijd-
baarheid. Voor de kleuring werd gebruik gemaakt van haemaluin-eosine.

Wat mij in de coupes opviel was dat in het lymphoide weefsel verspreid
lagen grote cellen, die vaak iets weg hadden van monocyten; de kern van die
cellen was niervormig, gekromd staafvormig, soms voorzien van uitlopers
net als de pseudopodiën van een amoebe; naast meer gewone lymphocytcn
werden tweeling-exemplaren aangetroffen waarmee bedoeld worden
lymphocyten die bijeen lagen als diplococcen en wel van het soort waarbij
het naar elkaar toegekeerde deel vlak is; verder waren er lymphocyten
waarvan de wat langwerpige kern zo om ende bij het midden was inge-
deukt.

In de coupe van de lever was het hoofdgezwel in het bezit van een paar
knoppen en van spruitsels die tussen de levercelbalkjes waren gedrongen;
behalve het hoofdgezwel werden in de levercoupe hier en daar gezien
meest rondachtige, soms onregelmatig begrensde, hoopjes lymphoid
weefsel, zo klein dat ze met het blote oog niet opgemerkt waren geworden;
aan de rand van het preparaatje strekte zich een strook vezelig weefsel
uit met spinterige kerntjes; een gedeelte van de rand van deze strook was
bedekt met een groepje meerlagige cellen die mij in de verte aan kraak-
beencellen deden denken.

In de coupe van de longen kwam voor mij het meest verrassende voor de
dag: enige Langhansse reuzenccllen in het hoofdgezwel tussen de andere
cellen verspreid liggend; in het op het blote oog gezonde longweefsel
waren aanwezig microscopisch kleine lymphomen, nogal eens aansluitend
aan de wand van een broncheolus.

Van de coupe van de milt valt te vermelden dat in het weefsel schijnbaar
veel bloedpigment aanwezig was.

In de coupe van de nier was te zien hoe het hoofdgezwel uitlopers had
uitgezonden tussen de pisbuisjes in de omtrek; voorts werden in het nier-
weefsel submiliaire hoopjes gezwelweefsel waargenomen.

De coupe van de uier bestond voor het grootste deel uit lymphoidweefsel
met hier en daar er tussenin overblijfsels van klierbuizen.

kapsel; voor het overige deel zag men tussen een stroma van bindweefsel
lymphoide cellen in meer of minder sterke concentratie.

In de fibreuze kapsel van de lymphklier werden buizen, met palissaden
epitheel bekleed, aangetroffen. Behalve dit valt van de lymphkliercoupe
nog te vermelden dat het weefsel op enkele plaatsen een mazige structuur
vertoonde en dat de ruimten van de mazen nogal eens geheel of gedeeltelijk
waren opgevuld met resten van rode bloedlichaampjes.

Ten slotte: in de „been"-coupe liepen tussen het lymphoide weefsel stroken
fibreus weefsel, op een plaats bedekt met een laagje gegolfde vezeltjes;
in de breedste laag fibreus weefsel werden gezien cellen met mooie cirkel-
ronde kern.

Na bestudering der coupes was wegens de vondst van de reuzencellen
mijn eerste werk het longgezwelletje te onderzoeken op tbc.bacillen. Daartoe
werden vriescoupes gemaakt van diverse dikte (2^—10 micron). Voor het
kleuren werd de Ziehl-Neelsen methode toegepast, met als nakleur-
middel methyleenblauw of picrinezuur.

Reeds in het eerste preparaatje (nagekleurd met methyleenblauw) was
ik zo gelukkig een bacil aan te treffen die op een tbc.bacil geleek. Het enige
waarin dit zuurvast staafje verschilde van de tbc.bacillen die men in
uitstrijkjes aantreft was dat het te donker van kleur was. Dit zal wellicht
te wijten zijn aan de te sterke kleuring met carbolfuchsine di; men
bij het behandelen der coupes moet toepassen: \\ uur bij 37 gr. C. Hoe
dit zij, als in sputum een bacil zou worden aangetroffen overeenkomende
met die uit de coupe dan zou ik het wel aandurven dit sputum — zoals
het heet — „positief" te verklaren. Later heb ik in een andere coupe 3
korte donkerrood gekleurde staafjes gevonden, waarvan 2 in V-vorm.

Collega Frickf.rs die de gevonden bacil ook had bekeken maakte mij
er op attent dat een eigenaardig soort leucaemie bij mensen wel eens met
tbc. in verband werd gebracht. Daardoor kwam ik er toe in de index van
Sturgis\' boek het trefwoord „tuberculose" op te slaan. Daarbij kwam ik
terecht op blz. 618, uitmakende een deel van het hoofdstuk over „malignant
lymphoma", en wel in de ondergroep: „Hodgkin\'s lymphoma".

„For many years this close association between Hougkin\'s disease and
tuberculosis has been noted, but there has been a difference of opinion
concerning the explanation of this. Some have thought that the tubercle
bacillus played an atiologig role in the causation of Hodgkin\'s disease,
whereas others considered the organism to be merely a secondary invader."

Het spreekt wel vanzelf dat na het lezen van dit gedeelte uit het boven-
vermelde hoofdstuk ook de rest er van door mij is bestudeerd. Nu ging
het er immers om uit te maken of mijn eerste diagnose „leucaemie" juist
was geweest. Dit bleek niet het geval. Daartoe zal ik één zin overnemen
uit het gedeelte dat handelt over de pathologie van het Hodgkinsse lym-
phoom. Die zin, te vinden op blz. 619, luidt:

„Mononuclear and multinuclear giant cells are pathognomostic for
the condition and their presence is essential for the diagnosis."

Voor de practicus was het belangwekkend te horen dat bij de mens ook
ataxie tot de verschijnselen der genoemde ziekte kan behoren. Deze is
meestal toe te schrijven aan: „large epidural deposits of lymphogranulo-
matous tissue". Hetgeen ook bij onze patiënt het geval was. •

Was een andere keuringsbeslissing vereist geweest indien in het begin een
juiste diagnose was gesteld ? Het antwoord daarop moet ontkennend
luiden. Immers in het keuringsregulatief worden leucaemie en pseudo-
leucaemie, waaronder Hodgkinsse ziekte kan worden gerangschikt, over
één kam geschoren.

Op i5"6-\'49 werd hier een gestorven paard aangevoerd. Dit dier was
afkomstig uit een naburige keuringskring. Het was nog levend op de
vee-auto geladen doch had in het gezicht van de haven, i.c. het Zaanse
slachthuis, de geest gegeven.

De practicus de Gier uit Broek heeft mij omtrent de patiënt, die ca.
7 jaar was en in behoorlijke voedingstoestand verkeerde, het volgende
meegedeeld:

„Toen ik bij het paard geroepen werd was het ernstig ziek. Het had
vocht in de buikholte. Als oorzaak er van dacht ik aan een leveraandoening of
tumoren. Geëxploreerd heb ik niet omdat het geval mij toch hopeloos toe-
leek. De maatschappij, waarbij het dier verzekerd was, heb ik van mijn
diagnose op de hoogte gesteld. Het door mij gegeven advies deze patiënt
zo gauw mogelijk te laten slachten is opgevolgd. De eigenaar-boer staat
best bekend. Hij is gewoon, goed voor zijn vee te zorgen en bijtijds vee-
artsenijkundige hulp in te roepen. Zijn paard in kwestie had hij door
toevallige omstandigheden in geen 14 dagen gezien."

Het is voor mij altijd een toer geweest de beschrijvingen te lezen van
ma- en microscopische afwijkingen die bij onze slachtdieren worden aan-
getroffen. Het eerste waar ik direct naar omkeek was of er aan het be-
schrevene soms goede afbeeldingen waren toegevoegd. Nu spijt het me
in dit opzicht niets te kunnen aanbieden. Niet alleen voor dit geval-
„de Gier", maar vooral ook voor dat van „Kruiswijk". Voor dit laatste
ben ik dientengevolge genoodzaakt geweest zeer veel van het geduld der
lezeressen en lezers te vergen. Door enige plaatjes toch had het verhaal
van de pink aanzienlijk bekort kunnen worden. Om nu het niet al te
bont te maken zal ik voor het paard volstaan met een kort uittreksel uit
het sectieverslag. Hier volgt het:

In borst- en buikholte bevinden zich trossen dofglanzende, geelachtige,
meest ronde, soms hobbelige gezwellen, ter grootte van een erwt tot een
cocosnoot; de gezwellen zijn vrij vast op aanvoelen; de sneevlakte van de
kleinere is massief spekkig geel, van de allergrootste bestaat het centrale
deel uit een geelachtig-bruine gelei soms met een gele pit van de consis-
tentie als het randgedeelte. De lever weegt met zijn „aanhang" wel 8 maal
zo zwaar als een gewone; het gezwelweefsel heeft zich op dit orgaan gedeel-
telijk afgezet als hobbelige platen waarvan de omvangrijkste ca. 30 cm
dik is; het leverweefsel zelve is doorzaaid met gele haardjes en haarden:
miliair/vuistgroot. Het inwendige van de „betroste" milt vertoonde geen
afwijkingen. De beide nieren waren door de nieuwvormingen bekneld
waardoor deze organen grotendeels atrophisch waren geworden; in de
restanten nierweefsel bevonden zich gezwellen: miliair-/mandarijngroot.
In beide ovaria lagen gezwelletjes ingebed. In de aan de buitenkant „be-
knobbelde" \'longen waren haarden aanwezig: erwt-/biljartbalgroot.

uitgesloten worden omdat het miltweefsel macroscopisch normaal was.
Een histologisch onderzoek is hier niet ingesteld daar het tegen mijn verlof
liep, toen de patiënt kwam, en collega Frickers het te volhandig had
aan dergelijk werk zijn tijd te besteden. Daarom is een deel van de afwij-
kende organen naar het vet. path. instituut te Utrecht gezonden. Zeer
spoedig kwam de diagnose binnen: adenocarcinomatose. Een desbe-
treffend preparaatje, bevattende een met haemaluin-eosine en een met
van Gieson gekleurde coupe van de lever, werd hier in dank ontvangen.

Voor de beoefenaren van de vleeskeuring schijnt het mij wel van belang
nog iets te vertellen van hetgeen in de coupe te zien was. De hoofdtumor
had een diameter van 6 mm; aan de rand er van bevonden zich sporen
bindweefsel dat op sommige plaatsen doorbroken was door gezwelspruitsels.
Op enkele plaatsen lagen in het leverweefsel verspreid submiliaire ophoopsels
gezwelweefsel waarin verschillende cellen met mooie mitosen. Volledig-
heidshalve zij hieraan toegevoegd dat ik op een plaats een submiliair
acuut ontstekingshaardje meen gezien te hebben.

Wat de keuring betreft was de zaak eenvoudig. Het dier toch viel onder
par. 5, groep C, van art. i van het keuringsregulatief: gestorven slacht-
dieren. Daar aangenomen mocht worden dat de oorzaak van de dood —
zoals de bewoording luidt van het aangehaald gedeelte van het keurings-
regulatief — van invloed was geweest op de deugdelijkheid van het vlees,
werd het paard afgekeurd.

Ten besluite van deze 3 mededelingen mag ik niet verzuimen bij deze
dr. Clarenburg en dr. Vink van het r.i.v. te Utrecht, alsmede prof.
ten T\'hije met zijn staf te bedanken voor hun vlot dienstbetoon.

Daar een Utrechts collega, in wiens schaduw ik als histoloog niet
kan staan, het met mijn diagnose „Hodgkinsse ziekte" niet eens is
zullen de desbetreffende preparaten ter controle naar Sturgis worden
gezonden.

PENICILLINE IN DE KLEINE HUISDIEREN-PRAKTIJK EN
ZIJN AANWENDING ÉÉNMAAL PER ETMAAL

Op 19 Februari werd mijn hulp ingeroepen voor een 25-jarige „Schotse
terrier", die sedert de vorige dag niet meer at.

Het dier was, volgens de eigenaar, plotseling ziek geworden, zonder
enige aanwijsbare oorzaak.

Bij onderzoek maakte de hond een zeer suffe indruk; hij was moeilijk
te bewegen om op te staan; de ademhaling was frequent, de pols eveneens
te snel, terwijl de temperatuur 39.i° C. bedroeg.

De buik was moeilijk te palperen en daar aan een corpus alineum in
de darm gedacht werd, gaf ik de hond 40 gr. ol. ricini per os en een clysma.

Door het clysma kwamen er enige normale faeces. Toen na zes uur de
wonderolie nog niet gewerkt had, kreeg hij wederom 30 gr. ol. ricini en
200 gr. physiologische NaCl subcutaan.

De volgende dag was de toestand nog slechter geworden; de temperatuur
was 39.7⁰ C; geen faeces waren afgekomen, hoewel de eigenaar \'s morgens
vroeg nogmaals 40 gr. ol. ricini had gegeven. De buik was thans zeer pijnlijk.

Bij dit tweede bezoek deelde de eigenaar mij mede, nu wel de waarschijn-
lijke oorzaak der verstopping te weten.

Hij had nl. een paar rijlaarzen gevonden, waarvan de hond de hele
bovenste rand, ter breedte van ongeveer 11 cm, vermoedelijk had opge-
geten. Gezien de steeds slechter wordende toestand van de hond werd tot
laparotomie besloten, nadat eerst wederom 250 cc. physiologische NaCl
subcutaan was gegeven.

Onder Kemithal-narcose, intraveneus, werd de buik geopend, waarbij
bleek, dat de dunne darm over een afstand van 13 cm rood en gezwollen
was en gevuld met een keiharde massa.

Het pcritoncum vertoonde plaatselijk enige roodheid. Het aangetaste
darmgedeelte werd ruim gereseceerd, waarna intraperitoneaal 500.000
eenheden penicilline werden ingespoten.

Bij latere inspectie van het gereseceerde stuk darm bleek de inhoud
hiervan te bestaan uit kleine stukjes leer, die tot een keiharde massa
samengebald waren. Zes uur na de operatie werden subcutaan 100.000
eenheden penicilline gegeven en weer 200 cc. physiologische NaCl. De
temperatuur was toen gedaald tot 38.8° C. Gedurende vier dagen kreeg
de hond 200.000 eenheden penicilline per etmaal, dat éénmaal per dag
werd ingespoten. De temperatuur bleef tussen 38° C. \'s morgens en 38.6° C.
\'s avonds schommelen. Daarna kreeg de hond nog 3 dagen lang 100.000
eenheden penicilline per etmaal, waarna de toestand zo goed was, dat
van verdere penicilline toediening werd afgezien.

De indruk heeft bij mij post gevat, dat men penicilline eventueel éénmaal
per dag kan toedienen, mits dan in grote doses.

Een 5-jarige Belgische herder, reu, was gedurende drie weken in pension
geweest, vanwaar het dier ziek thuiskwam.

Na vier dagen werd mijn hulp ingeroepen; ik trof een doodzieke en
magere herder aan, met een temperatuur van 40.5⁰ C.; het dier at niets
en dronk zeer weinig. De urine was troebel, bevatte veel eiwit en leucocyten
in het sediment; geen nierephitelien of cylinders. Bij palpatie van de buik
was de hond zeer pijnlijk in de blaasstreek en hier werd een grote ronde
dikte gevoeld. Het dier loosde telkens een paar druppels urine, had blijkbaar
veel aandrang, terwijl het urineren zeer pijnlijk was. Gedacht werd aan
een blaasontsteking, waarvoor sulfamezathine per os werd gegeven.

De volgende dag berichtte de eigenaar, dat de hond wat fleuriger was
en weer uit zichzelf had gedronken.

Bij controle de daarop volgende dag bleek de temperatuur verhoogd
te zijn tot 41.8, terwijl het dier een veel ziekere indruk maakte.

Direct werd een röntgen-foto gemaakt, die alleen een grote schaduw
liet zien in het achterste gedeelte van de buik, waarom besloten werd tot
laparotomie.

Na opening van de buik onder Kemithal narcose intraveneus, werd een
tumor gevonden ter grootte van een grote appel. Deze zat zeer vast ver-
groeid met de blaas enerzijds en verschillende darmlussen anderzijds en
bleek een absces te zijn, want bij het losprepareren van de blaas en darm
ging de wand stuk, waarbij een gedeelte van de purulente inhoud in de
buikholte vloeide. Ook bleek het peritoneum in het achterste gedeelte
van de buik ontstoken. Zo goed mogelijk werd de buikholte getamponeerd,
de absces-kapsel met het vergroeide peritoneum verwijderd, terwijl de
darmverklevingen werden losgeprepareerd. Daarna werden in het abdomen
500.000 eenheden penicilline in water gebracht, waarna de buik werd
gesloten en de hond nog subcutaan 200.000 eenheden penicilline werden
gegeven.

De avond na de operatie was de temperatuur gedaald tot 39.2. Iedere
dag gedurende zes dagen kreeg de hond eenmaal per dag 200.000 eenheden
penicilline.

De temperatuur is niet hoger dan 38.8 gekomen; na 2 dagen at de hond
alweer en de buikwond was na 12 dagen primair gesloten.

De gunstige werking van penicilline bleek mij ook bij een 6-jarige ruw-
harige foxterrier, die men had laten dekken omdat ze steeds last had van
schijnzwangerschap. Op de 60e dag na de dekking begon de partus, die
echter niet op wilde schieten. Ondanks herhaalde piton-injecties gelukte
het pas na 20 uur een dood jong met de tang te extraheren, dat blijkbaar
reeds geruime tijd dood was.

De moederhond was suf en had een temperatuur van 39.8. Daar de
hond op verdere piton-injecties niet reageerde, het niet mogelijk was de
andere jongen langs de normale weg te verwijderen en de toestand van
de moeder steeds slechter werd (temp. 40.1) werd tot sectio caesaria be-
sloten.

Na opening van de buik onder Kemithal narcose intraveneus bleek de
uterus nog 4 jongen te bevatten, die ook reeds dood waren. Daar de baar-
moeder er geïrriteerd uitzag, besloot ik tot algehele uterusextirpatie over
te gaan. Alvorens de buik te sluiten werd intra-abdominaal 400.000 E.
penicilline ingebracht. Een uur na de operatie kreeg de hond subcutaan
100.000 E. penicilline, 3 cc. ol. camphoratum en 200 cc. physiol. NaCI.

penicilline subcutaan gegeven. Deze penicilline toediening werd iedere
dag herhaald gedurende 8 dagen, waarbij alleen op de 4e dag de temp.
eenmaal opliep tot 39.6. Verder bleef de temp. steeds schommelen om de
38.5. De operatiewond genas zonder ettering, hetgeen door de sterk opge-
zette melkklieren bij deze operatie vroeger zonder het gebruik van peni-
cilline vrijwel tot de utopieën behoorde.

Vooral in deze speciale gevallen, die zich in de kleine huisdieren praxis
zo veelvuldig voordoen, blijkt penicilline een grote aanwinst te zijn voor
onze therapie.

Juist bij buikoperaties blijkt de intra-abdominale toediening van peni-
cilline van grote betekenis om post-operatieve verwikkelingen te voorkomen.

Dat het blijkbaar niet nodig is, om vaker dan éénmaal per 24 uur peni-
cilline te geven, mits men maar een grote dosis geeft, is voor de praktijk
een belangrijk voordeel. Zoals men weet, moet de zieke mens om de drie
uur worden ingespoten, wil men voortdurend een voldoende penicilline-
concentratie in het bloed houden, daar het middel zeer snel door de nieren
wordt uitgescheiden.

Bij voortduring is men daarom aan het zoeken naar een middel om te
ontkomen aan deze herhaalde inspuitingen, die voor de patiënt zeer on-
aangenaam zijn.

Men tracht de resorbtie te verlangzamen, waartoe men het penicilline
in een olie en was oplost en — de allerlaatste tijd — door een mengsel te
geven van olie, procaine en penicilline intramusculair.

Ook tracht men de eliminatie te verlangzamen door de uitscheiding
via de nieren te remmen (tegelijk met het penicilline geeft men para-amino
hippuurzuur of — de allerlaatste tijd — caronamide).

Het is mij niet bekend of penicillinebepalingen bij honden in het bloed
zijn gedaan bij verschillende aanwendingsmethoden (subcutaan, intra-
musculair, intraperitoneaal, intraveneus, hoge en kleine doseringen en na
verschillende tijden herhaalde injecties).

Het is mogelijk, dat bij de hond de uitscheidingssnelheid een andere is
dan bij de mens. Ook heeft de ene bacterie een hogere bloedconcentratie
van penicilline nodig om gedood te worden, resp. geremd in zijn ontwikke-
ling, dan de andere.

De lacunen in deze mededelingen van mij zijn dus:
dat ik niets weet omtrent de concentratie van het penicilline op verschil-
lende tijden tussen de twee injecties en 2e dat mij niet bekend is door
welke micro-organismen de koorts, enz. werden veroorzaakt.

Ik moge hiervoor verontschuldigd worden door het feit, dat een en ander
in de praktijk niet is uit te voeren, ware het alleen dan reeds door de on-
mogelijkheid om van de eigenaren der patienten gedaan te krijgen, dat
hun dieren elk ogenblik bloed wordt afgenomen „voor proef" en, wat
mij zelf betreft, de tijd ervoor te vinden.

Een ervaringsfeit van mij is echter, dat ik reeds verscheidene jaren
penicilline gebruik in een eenmalige injectie per dag en met succes.

Daar ik het voorrecht had een fabrikant van penicilline in Engeland
te kennen, was het mij direct na de oorlog reeds mogelijk dit middel op
ruime schaal te gebruiken vóór het nog voor ons dierenartsen beschikbaar
was.

De eerste 2 jaren hield ik mij nauwkeurig aan de voorgeschreven tijden,
cloch dit gaf in de praktijk natuurlijk de nodige moeilijkheden.

Langzamerhand heb ik daardoor de tijden tussen de 2 injecties vergroot
en toen mij bleek, dat één injectie per dag met grote hoeveelheden de ge-
wenste resultaten gaf, heb ik dit de laatste jaren gedaan.

Dikwijls heb ik penicilline ook met succes toegepast bij Carré patienteri
om de secundaire infecties de kop in te drukken. Vooral in het begin als
de dieren vaak braken, was het prettiger penicilline in te spuiten dan de
sulfa-praeparaten te geven, die per os toegediend moeten worden.

Verder zag ik dikwijls goed resultaat bij de ziekte van Weil, terwijl ik
meen, dat penicilline bij de bestrijding van de „kattenziekte" ook zeker
zijn voordelen heeft.

De dosering, die ik hierboven heb opgegeven is zeer hoog. Berekent men
de hoeveelheid penicilline, die ik gaf per kg levend gewicht, dan komt
men ver uit boven de zelfs bij de mens en zeker bij de grote huisdieren
opgegeven aantallen eenheden.

Een bezwaar is dit voor de praktijk niet zozeer meer, nu de prijs van
het middel sterk gedaald is en nog wel verder zal dalen en de zeer geringe
giftigheid van het penicilline.

Het tweede deeltje, behandelende intoxicaties, en indigestiestoornissen paard, is ter
verzending gereed. Zonder tegenbericht wordt dit gezonden aan hen, die destijds het
eerste deel bestelden ; het derde deeltje over kolieken, digestiestoornissen rund en een
.gedeelte der stofwisselingsziekten verschijnt eind Januari.

Hoewel de dierenartsen in ons land niet vaak met dit nog steeds niet
voldoende verklaarde ooglijden bij paarden te maken zullen hebben,
lijkt het mij toch niet ondienstig, vooral ook omtrent de nieuwere inzichten
van deze aandoening, een en ander mede te delen, daar sedert het artikel
van Schimmel in het Tijdschrift van Veeartsenijkunde en Veeteelt, over
maanblindheid geen samenvattende gegevens in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde zijn verschenen.

De recidiverende oogaandoening, voornamelijk van de uvea van het
paard (iridocyclochorioiditis recidiva equi, panophthalmia infectiosa
recidiva equi) toch dient bijzondere vermelding.

De literatuur omtrent dit lijden is zeer uitgebreid; de aandoening wordt
reeds in de oudheid genoemd (Vegetius gebruikte reeds de naam ,,oculus
(morbus) lunaticus"; het lijden werd namelijk met de maanwisselingen
in verband gebracht. De processen spelen zich, vooral in het begin der
aandoening, in de uveaaltractus af; de overige delen van het oog (cornea,
sclera, lens, retina, N. opticus) raken eerst secundair en in het verdere
verloop er in betrokken. Over de frequentie van de aandoening worden
verschillende mededelingen gedaan. Percentages van 6% tot zelfs 9%
worden vermeld. In ons land komt het lijden weinig voor. Tot voor kort
werd algemeen aangenomen, dat het een infectieuze aandoening is.
Verschillende micro-organismen zijn in de loop der tijden als oorzaak
genoemd; maar ook andere aetiologische factoren vinden vermelding.
YVillach meende indertijd met een parasitair lijden te doen te hebben
(trematoden, nematoden; als oorzaak vermeld rhabditis oculi equi). Later
(1942) is deze opvatting opnieuw door Schwerdtfegf.r ter sprake ge-
bracht. Opgemerkt was dat het lijden met overstroming van het Elbe-
gebied samenhing (hoge grondwaterstand, invasie van dierlijke parasieten
vooral van strongylus armatus). Huber: doet mededeling (1930) van een
periodisch terugkerende besmettelijke oogontsteking bij paarden in Noord
Gelebes, door de inboorlingen Cascado genoemd; een filaria infectie,
vermoedelijk hebronemiasis, zou in het spel zijn. Datta schrijft omtrent
een periodieke oogontsteking bij paarden in India, welke door nematoden-
larven (onchocerca) zou worden veroorzaakt. De maanblindheid komt
op de ene plaats meer voor dan op de andere; schijnt dus aan bepaalde
plaatsen gebonden te zijn, komt in enkele landen (o.a. Denemarken,
Zweden en Noorwegen) niet inheems voor en is daar slechts bij geïmpor-
teerde dieren geconstateerd.

Sommigen zijn van mening, dat de smetstof overgebracht wordt door
het voedsel, eventueel door het drinkwater. De incubatietijd is echter
onbekend en de besmettelijkheid niet absoluut bewezen. Wat de. erfelijkheid
(voor de fokkerij van belang) betreft, zijn er vóór- en tegenstanders.

Sommigen o.a. Dieckerhoff zeggen dat van overerving, eventueel van
een praedispositie voor het ontstaan ervan geen sprake kan zijn; anderen

vinden het nog een open vraag. Ballangee en Brands schrijven: „de
erfelijkheid zou in het algemeen zo moeten worden opgevat, dat niet het
lijden als zodanig van de ouders op de nakomelingen wordt overgebracht,
maar dat het jonge dier een grotere aanleg of praedispositie voor genoemde
oogaandoening heeft meegekregen". Fröhner neemt een besmetting aan
van het moederdier en ontkent die van de hengst. Voorts zouden bepaalde
plaatselijke omstandigheden een rol spelen. Vooral een lage-, vochtige- en
moerassige bodem zou het optreden begunstigen (drainage zou gunstig
werken). Ook atmospherische invloeden (klimaat, jaargetijden, vochtigheids-
toestand van de lucht) worden als begunstigende factoren genoemd (in
vóór- en najaar zou het lijden het veelvuldigst zijn). Verder zouden darm-
aandoeningen het optreden ervan bevorderen. Nog zijh mechanische invloeden
vermeld o.a. van het collier, waardoor circulatiestoornissen van het hoofd
eventueel zouden kunnen optreden.

Ongunstige hygiënische verhoudingen zouden mede een rol spelen. Slecht
ingerichte, onhygiënische vochtige, donkere en warme stallen, slecht
voedsel, te veel inspanning der dieren, zouden het optreden begunstigen
en het weerstandsvermogen tegen infectie verminderen.

Een invloed van het geslacht is niet vastgesteld; bij beide geslachten zou
het lijden even frequent zijn. Het voorkomen van aangeboren gevallen
is niet zeker bewezen. Het meest worden dieren van 3—5 jaar aangetast;
evenwel loopt geen enkele leeftijd vrij. Als verdere begunstigende factoren
worden nog genoemd: tandwisseling (vooral bij wisseling van de hoek-
tanden), haarkleur, trauma en de laatste tijd ook gebrek aan sporen-
elementen. Enkele aetiologischc momenten (infecties, intoxicaties vanuit
de darm, vitaminegebrek), welke in de latere jaren in de literatuur ver-
melding hebben gevonden, verdienen wat uitvoeriger bespreking.

Zoals reeds is medegedeeld zijn verschillende micro-organismen als
oorzaak genoemd (plasmodiën, micrococcen, diplococcen, cliplobacillen,
bacillus coli, staphylococcen aureus en citreus).

Met intraoculaire entingen zou het soms gelukt zijn de typische ver-
schijnselen van maanblindheid bij paarden op te wekken. Keber dacht
aan een ectogene infectie door bac. subtilis. Door kleine wondjes zou deze
bacil in het oog zijn gekomen. Rosenow (1928) noemt als oorzaak een
slank, gram neg. beweeglijk staatje, met ronde einden, die in het kamer-
vocht van aan maanblindheid lijdende paarden werd gevonden en die
behoorde tot de flavo-bacteriën (flavobacterium ophthalmiae). Woods en
Chesney hebben evenwel de bevindingen van Rosenow niet kunnen be-
vestigen en waren van mening dat het lijden aan een filtreerbaar virus
moest worden toegeschreven.

Burky, Thompson en Zepp (1939) noemen het verband van brucella
infectie en maanblindheid; Cooper (1940) kon echter geen verschillen
vinden, wat agglutinatie met brucella betrof, bij dieren lijdende aan maan-
blindheid en dieren, die er niet aan leden. Meyer (1932) zoekt betrekking
tussen maanblindheid en infectieuze anaemie. Van Amerikaanse zijden
wordt ook lactoflavine gebrek, als oorzaak vermeld; het zou de reeds
bestaande aanvallen niet beïnvloeden, maar het optreden van aanvallen
voorkomen en alzo prophylactisch werken. Jones, Maurer en Roby
(1945) vonden een aanmerkelijke vermindering van ascorbinezuur in het
oogkamervocht bij de aangetaste dieren en dachten, dat een te kort aan
riboflavine, de vorming van ascorbinezuur in het oog beïnvloed en maan-

blindheid tot gevolg zou hebben. De laatste jaren is van Amerikaanse en
Zwitserse zijden (Heusser 1948) ook verband gezocht tussen maanblind-
heid en leptospirose. Het is n.1. bekend, dat bij leptospirose uveitiden
worden gezien. Het is wel niet gelukt de leptospiren aan te tonen, maar
de aanwezigheid van leptospiren antilichamen in bloed en oogvocht
(agglutinatie), met verhoogde titer bij recidief en het ontbreken van
agglutininen bij gezonde dieren, zouden in deze richting wijzen. Vooral de
agglutinatie proeven met L. grippothyphosa, L. pomona en L. australis
waren positief, niet die met L. icterohaemorrhagicus en L. canicola. Nadere
onderzoekingen hieromtrent zijn in uitzicht gesteld. Gmelin en Stock
(1929) hebben histologisch ogen van aan maanblindheid lijdende dieren
onderzocht en wijzen er op, dat de beelden doen denken aan die der
uveitiden van de mens, welke op rheumatische basis zouden berusten;
volgens Gmelin zouden de pathologische beelden er van ook overeenkomst
vertonen bij uveitiden van de z.g. „Bornasche ziekte". Gmelin beschouwt
beide (Bornasche ziekte en maanblindheid) verwant en vat de oogaan-
doening op als een anaphylactisch verschijnsel in een allergisch organisme.
Stofer meent echter deze opvatting te moeten bestrijden. Berrar en
Manninger (1930) delen mede, dat hun proeven ertoe hebben geleid,
een levende smetstof als oorzaak van de recidiverende uveitis bij het paard
te moeten ontkennen. Het lijden zou volgens hen zijn oorzaak vinden in
het in het oog terechtkomen van eiwitafbraakproducten (afkomstig b.v.
van bedorven voedsel of ter plaatse als gevolg van darmontsteking ont-
staan), welke van de darm uit zouden zijn opgenomen. De maanblindheid
zou vanuit dit standpunt bezien een intoxicatieziekte zijn. De veranderin-
gen zouden overeenkomen met de ontstekingsprocessen in een met vreemd
eiwit gesensibiliseerd organisme, wanneer hetzelfde eiwit later wordt
ingespoten. Ook vergiften afkomstig van darmparasieten (ascaridcn en
strongyliden) worden in dit verband genoemd. Aandacht aan de bestrijding
van de parasieten zou daarom moeten worden gewijd. Lene meent, dat
het lijden op een door kauwstoornissen veroorzaakte intestinale intoxicatie
is terug te brengen. Mintscheff (1938) ging de toxisch werkende, uit het
darmkanaal afkomstige afbraakproducten na, die bij het paard de als
maanblindheid bekende iridocyclochorioiditis opwekt. In dit verband
worden ook de onderzoekingen van Akerblom omtrent hoefbevangenheid
er in betrokken. Mintscheff neemt op grond van zijn onderzoekingen
aan, dat als onmiddellijke oorzaak voor het optreden van de acute aan-
vallen van maanblindheid, histamine of histamineachtige stoffen zijn te
beschouwen, waarvan de aanwezigheid in het plasma van zieke dieren
in het begin van de aandoening langs biologische weg zou zijn bewezen.
Het bloedonderzoek zou eveneens in die richting volgens hem wijzen
(o.a. eosinophilie). Volgens Eppincer vormt zich histamine bij alcalische
darmstoornissen bij de mens en speelt het een rol bij het ontstaan van
urticaria. Aangenomen wordt nu door Mintscheff, dat ook bij het op-
treden van maanblindheid de alcalische reactie in de darmen bij de zieke
paarden van invloed is. Mei.lanby heeft gevonden, dat de resorptiesnelheid
van histamine toeneemt, wanneer de darminhoud alcalisch wordt gemaakt
en afneemt wanneer men deze zuur maakt. De invloed van het voedsel
voor het optreden van de aandoening zou moeten worden gezocht in
veranderde darmflora of veranderde reactie van de darminhoud. Wat de
erfelijkheid betreft, zegt hij, dat hier enkel een algemene onspecifieke prae-

dispositie t.o.v. een organische aandoening bestaat. Zodra histamine in
een bepaalde grotere hoeveelheid in het bloed van het paard komt, zou
het bij ieder paard maanblindheid verwekken, onafhankelijk of zijn ouders
daaraan al of niet lijdende waren. De betekenis van darmparasieten is
volgens hem secundair. De parasieten of hun larven veroorzaken locale
ontstekingsprocessen en doen de klierlaag verdwijnen, wat mogelijk stoor-
nissen in de afbraak van eiwitten geeft en eventueel histamineresorptie
bevordert.

De klinische verschijnselen van de acute aanval zijn die van een heftige
iridocyclitis met fibrineus karakter met rijkelijke bijmenging van cellen
bij het exsudaat in de voorste oogkamer. Bij te voren schijnbaar gezonde
dieren treedt plotseling ontsteking op, eerst van de voorste delen van de
uvea (iriiis, cyclitis). Soms zijn de dieren er wat ziek bij (slechtere eetlust,
geringe koorts). Waargenomen kan worden: oedeem en zwelling der
oogleden; photophobie; epiphora; blepharospasmus; later ook zwelling
en roodheid der conjunctiva bulbi met sereusslijmige afscheiding en
ciliaire- en conjunctivale vaatinjectie; daarbij komen verschijnselen van
acute fibrineuze iritis en cyclitis n.1. verkleuring, zwelling en hyperaemie
van de iris met vorming van een fibrineus exsudaat op en in de iris en in
de voorste oogkamer en optreden van hypopyon wanneer veel ettercellen
daarin voorkomen. Het hoornvlies vertoont een lichte diffuse troebeling;
de oppervlakte is mat, aan de rand is soms vaatvorming zichtbaar. Het
exsudaat in de voorste oogkamer kan in de vorm van fibrinedraden en
vlokken stollen; het is soms met bloed vermengd (haemorrhagisch exsudaat).
De pupil is vernauwd en reageert traag. De tonus is in het begin iets ver-
hoogd (onderzoek hiervan wordt door de pijnlijkheid bemoeilijkt), later
verlaagd. Is ophthalmoscopisch onderzoek mogelijk dan is waar te nemen:
troebele fundus; glasvochttroebclingen; sterke vulling der retinale vaten;
stuwing van de papil. In de regel duren deze meer of minder hevige acute
verschijnselen i—2 weken om dan langzaam weer af te nemen. De prikke-
lingsverschijnselen nemen af, het exsudaat wordt geresorbeerd, de iris kan
normaal worden, de cornea heldert op, de pupilreactie wordt normaal,
zodat in sommige, hoewel zeldzame gevallen, bij een navolgend onderzoek
geen sporen van een bestaan hebbende aanval meer kunnen worden vast-
gesteld. In de regel blijven evenwel duidelijke resten van een aanval over,
meestal in de vorm van vergroeiingen van pupillairrand der iris met lens-
kapsel (synechiën) en soms pigmentvlekkcn en exsudaatresten op de lens-
kapsel (staarpunten). Jakob wijst op het voorkomen van temporaire
irispigmentresten, ze komen voor op een intacte lenskapsel bij een overigens
ook gezond oog, terwijl irispigmentresten met veranderde troebele lens-
kapsel wijzen op iritis. Ophthalmoscopisch zijn soms glasvochttroebelingen
(opacitates corporis vitrei) en iets dunnere vaten waarneembaar (atrophie).
De chorioidea vertoont verschillende afwijkingen in de vorm van atro-
phische grauwe haarden met pigmentophopingen aan de rand, bij voorkeur
in de nabijheid van de papil; de tonus is verlaagd. Verder zijn er bij aan-
wezig: lenstroebelingen. lensluxaties en subluxaties, lentodonesis (cataracta
tremula) en ablatio retinae. Meestal wordt eerst het ene en daarna het
andere oog aangetast. Een nieuwe aanval kan reeds na enkele weken of
ook wel na enkele maanden optreden. De nieuwe aanvallen verlopen
meestal minder acuut dan de eerste, maar zijn heftiger en laten eerder
sporen achter. Tenslotte treden uitgebreide veranderingen van vrijwel

alle delen van het oog op n.1. uitgebreide synechiën, toenemende lens-
troebelingen, ablatio retinae, voortdurende tonusverlaging door de ge-
stoorde secretie, dislocatie van de lens door usuur en atrophie van de
Zonula Zinnii en de schrompelende exsudaten, atrophie van iris en granulae
glasvochttroebelingen, bindweefsel vormingen in glasvocht en op corpus
ciliare, atrophische veranderingen van chorioidea, atrophie van retina en
papil en aan het eind een ineenschrompeling (atrophie) van de bulbus
(bulbus quadratus). Het oog ligt dan dieper in de orbita (enophthalmus),
vormt zich in bovenooglid de z.g. derde ooghoek en kan entropium ontstaan.
Het tweede oog kan op dezelfde manier aangetast raken. Van sympathische
ophthalmie zou evenwel hierbij geen sprake zijn; dezelfde oorzaak zou
ook in het andere oog de ontsteking verwekken en dezelfde oorzaak, die
de eerste aanval bewerkstelligt, zou ook voor de volgende aansprakelijk
zijn. Dor bracht indertijd het ontstaan der recidieven in verband met
de veronderstelling, dat de maanblindheid wordt veroorzaakt door een
infectie met staphylococcen. Volgens hem zouden in het begin de microben
in het zure milieu van het oog een zeer gunstig terrein vinden, maar dooi-
de ontsteking, die tengevolge van hun ontwikkeling optreedt en het daar-
door uittreden van leucocyten en serum, wordt dat milieu alcalisch en
staat de ontwikkeling van de micro-organismen stil, de oorzaak der ont-
steking houdt op en het oog wordt weer normaal. In dit moment kunnen
de bacteriën, die niet dood zijn, doch belemmerd werden in hun groei,
zich weer gaan vermenigvuldigen en een nieuwe ontsteking bewerk-
stelligen.

Volgens Schleich zouden specifieke pathologische anatomische af-
wijkingen niet zijn gevonden. Ook het bacteriologisch onderzoek zou geen
resultaten hebben gehad. Bepaalde aanhoudingspunten voor een zekere
differentiaal diagnose tussen maanblindheid en uit anderen hoofde (o.a.
acute infectieziekten, borstziekte, influenza, droes, rheuma) optredende
uveitiden zouden niet bestaan. De bij borstziekte voorkomende uveitis
treedt meestal evenwel gedurende of kort na de ziekte op cn betreft meestal
beide ogen; ook herhalen zich de aanvallen hierbij minder. Woods en
Chesney schrijven, dat de patholoog-anatomische veranderingen afweken
yan hetgeen daaromtrent in de leerboeken wordt vermeld, ze waren o.a.
gekenmerkt door het optreden van mononucleaire infiltraties, oppervlakkig
gelijkende op die van lymphfollikels, in uvea, pigmentepitheel van de
retina en N. opticus. Zij vonden deze haarden constant bij maanblindheid
en niet bij uveitiden van bacteriële aard. Stock deelt mede, dat ook bij
schijnbaar tot rust gekomen atrophische ogen op verschillende plaatsen
van de chorioidea talrijke, microscopisch kleine infiltraten te zien zijn.
Uit een en ander concludeert hij, dat het lijden nooit geheel tot rust komt,
maar ook in de aanvalsvrije perioden in latente vorm aanwezig is. De
verhoudingen deden denken aan uveitiden van de mens, die soms als
rheumatische metastasen werden beschouwd. Hij raadt daarom een grote
dosis salicylzuur als therapeuticum aan. De in het begin vastgestelde
leucocytose, gaat snel terug en verloopt parallel met eosinophilie (Mint-
scheff). Volgens Wester is het gebrek i/. meestal niet verborgen en 2 .
behoeven de verborgen ooggebreken niet met maanblindheid in verband
te staan. De prognose is infaust; zo goed als steeds gaat het oog verloren,
althans het gezichtsvermogen. Therapie: De locale hygiënische toestanden
dienen te worden verbeterd (stal, voedsel, bodem, drinkwater). Door

sommigen is ook voorgesteld de dieren voor de fokkerij uit te sluiten.
Actieve of passieve immunisatie is zolang de oorzaak niet bekend is natuur-
lijk onmogelijk. Wel zijn algemene- en locale symptomatische behande-
lingen toe te passen (b.v. dieren rust geven, zorgen voor doelmatig voedsel
en goed drinkwater). Ook gering werkende laxantia vinden toepassing.
Locaal worden vooral mydriatica toegepast. De behandeling hiermede
dient geregeld te worden voortgezet teneinde vorming van Synechien tegen
te gaan. Dor ried toediening van Jodetum kalicum aan (2$—30 gr. ver-
scheidene achtereenvolgende dagen); Stock een hoge dosis salicylzuur,
voorts intraveneus 10 gr. atophanyl en intraveneuze injecties van uro-
tropine. Verder zijn aanbevolen: Salvarsan, autoserotherapie (o.a. door
Siegfried) en onspecifieke therapie (o.a. Caseosan, Yatrencaseine, melk).
Vroeger is ook paracentesis der cornea en iridectomie voorgesteld, omdat
het lijden als identiek met glaucoom van de mens werd beschouwd. Deze
behandelingswijze verdient echter geen aanbeveling. Mintscheff heeft
aanbevolen: vasten, aderlating, pilocarpine (80—120 mgr) en acidum
lacticum en acidum posphoricum in het drinkwater, teneinde de mogelijk
aanwezige alcalische reactie van de darminhoud te veranderen en de
vorming en resorptie van histamine te onderbreken; het toepassen van
anti-histamine middelen wordt echter door hem niet aangegeven (Antal-
lergan, antistine, histaminase, torantil). ⁷an Franse zijde worden goede
resultaten vermeld, verkregen met dagénan er; soludagénan.

Rosenow: Bacteriologie observations on periodic ophthalmia in horses. Journ. Am. Vet.

Med. Ass. 1927—1928.
Pion: Contribution A 1\'étude de 1\'hérédité de 1\'iridocyclite primitive (fluxion periodique)

du cheval. Thèse, Alfort. 1928.
Woods, Alan and Burky: The relationship of the flavobacterium ophthalmiae to

periodic ophthalmia in horses. Arch, of Ophthalm. 1929.
Gmelin und Stock: Ein Beitrag zur Mondblindheit des Pferdes. Zeitschr. f. Infek-

tionskr.d. Haust. 192g.
Wood and Chesney: The transmission of periodic ophthalmia of horses by means of

filtrable agent. The Journ. of exp. med. 1930.
Berrär und Manninger: Untersuchungen über die Aetiologie der Mondblindheit.

Arch.f. Tierh. 1929 u. 1930.
Meijer: Ist die innere (periodische) Augenentzündung bei gemeinsamen Auftreten
mit der ansteckenden Blutarmut als Komplikation der letzteren auf zu fassen.
Zeitschr.f. Veterinärk. 1932.
Leclainche: Unc nouvelle conception pathogénique de la fluxion périodique. Rev.

générale de Méd. Vét. 1933.
Jorgenson: A preliminary report on some work done with a diplobacillus isolated from

four cases of periodic ophthalmia in horses. Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1933■
Stofer: Über histologische Veränderungen in de Retina und Chorioidea bei Bornascher
Krankheit und über die Beziehungen dieser Krankheit zur Mondblindheit der
Pferde. Diss. Giessen. 1934.
Gmelin: Die Beziehungen der Mondblindheit zur Kopfkrankheit. Berl. Tierärztl.
Woch. 1934.

Gmelin: Die Mondblindheit und Verwandtes. Berl.\' Tierärztl. Woch. 1935.
Marshal: Periodic ophthalmia. Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1935.
Leue: Rheumatische Augenentzündung des Pferdes. Berl. Tierärztl. Woch. 1936.
Schoper: Entstehung und Bekämpfung der Mondblindheit im Lichte der Konstitu-
tionsforschung. Tierärztl. Rundsch. 1937.
Mintschew: Uaber die Aetiologie, Therapie und Prophylaxe der Mondblindheit.

Tierärztl. Rundsch. 1938.
Datta: New researches on some helminthic diseases of India. XIII Internationaler

Tierärztl. Kongress. 1938.
Burky, Thompson and Zepp: The rôle of Brucella in human and animal ocular disease
with special reference to periodic ophthalmia in horses. Am. Journ. ofOphthalm.
■939-

Guoth: Die Beurteilung der Augenkrankheiten und Fehler. Tierärztl. Rundsch. 1939.

Seibold: Report on the relationship of thyreoid activity to periodic ophthalmia. Am.

Journ. Vet. Res. 1940.
Periodic ophthalmia and avitaminosis. Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1940.
Lorbeer: Beitrag zur Vererbungsfrage der periodischen Augenentzündung des Pferdes.

Diss. Hannover 1940.
Love: Some diseases of the eye of animals. Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1940.
Schwerdtfeger: Die Erbfehler Infektions- und Invasionstheoric der periodischen

Augenentzündung. Diss. Hannover 1942.
Jones, Maurer and Roby: The rôle of nutrition in equine periodic ophthalmia. Journ.

Am. Vet. Res. 1945.
Role of nutrition in equine periodic ophthalmia. Am. Journ. of Vet. research. 1945.
Dimic: Les problèmes cliniques de la fluxion périodique chez les chevaux. Veterinarski
Archiv. 1945.

Strengers: Een vergelijkcnd onderzoek over de histaminespiegel van het bloed bij

mens, paard en rund. Proefschr. Utrecht 1946.
Roby and Jones: The blood in equine periodic ophthalmia. Am. Journ. Vet. Res. 1947.
Heusser: Die periodische Augenentzündung eine Leptospirose ? Schweiz. Arch.f.
Thierh. 1948.

Agric. Exp. Stat. 1948.
Borislaw Sinkovic: Periodische Augenentzündung beim Pferd als Spatfolge einer

Leptospiren Injektion. Diss. Giessen. 1948.
Heusser, Gsell, Kanter und Wiesmann: Die periodische Augenentzündung der Pferde

als Leptospirenerkrankung. Schweiz. Med. Woch. 1948.
Jones: Riboflavine and the control of equine periodic ophthalmia. Journ. Am. Vet.
Med. Ass. 1949.

Delbreuve: Etio-pathogénie de la fluxion périodique des Equidés. Thèse. Toulouse 1949.
Brands: Geschiedenis der maanblindheid. Proefschr. 1922.

Gsell, Rehsteiner und Vep.rey: Iridocyclitis als Spätfolge von Leptospirosis Pomona
(Schweinehüterkrankhcit). Aggluttin- und Lymphozytose-Befund im Kammer-
wasser. Ophthalmologica. 1946.

Twee maal betrof het dieren van 14 dagen oud. De eigenaar was ver-
ontrust over de stand van het ene achterbeen. De kalveren liepen bijna
nog normaal. Het ene achterbeen stond echter iets te steil. De hak van dit
been zat iets hoger dan die van het andere. Bij het neerleggen der kalveren
leek het ene been iets korter te zijn dan het andere. Naarmate de kalveren
ouder werden werd de aandoening erger, daar het verschil in achillespees
van beide benen clan noodzakelijk groter wordt. Bij het lopen wordt het
afwijkende been steeds naar achteren getrokken en raakt niet — of bijna
niet — de grond.

Staat het kalf stil, dan steunt het wel op beide achterbenen, doordat het
dier zich op het goede been wat door laat zakken.

Doorsnijden van de achillespees van het zieke been, i 10 cm boven het
spronggewricht.

Snede: klein en horizontaal. Alléén de pezen worden doorgesneden. De
facies worden zoveel mogelijk intact gelaten.

De lengte van het been is normaal geworden. De sprong wordt op de
juiste plaats gehouden door de facies. Na enkele dagen is de toestand
veel slechter. De facies rekken en scheuren en de sprong buigt te ver door.
Het been lijkt nu te lang. Dit herstelt zich langzamerhand. Na i 6 weken
waren beide kalveren geheel hersteld. De achillespees was normaal, terwijl
er practisch geen lidteken was overgebleven. Na ± 10 weken draven en
springen de kalveren volkomen normaal.

Dc andere drie patiënten waren ouder, respectievelijk één van een half
jaar en twee van bijna een jaar. Deze dieren hadden al maanden met deze
afwijking gelopen. De verschijnselen waren langzamerhand duidelijker
geworden. Ook hier gaf operatie na 8 a 10 weken behandeling algeheel
herstel.

Prof. Wester beschrijft deze aandoening als een kramp van de musc.
gastrocnemius, vermoedelijk gepaard gaande met een neuritis van de
bijbehorende zenuw.

Prof. Wester wijst er op, dat er in het verloop der ziekte later inactivi-
teitsatrophie van het been op gaat treden, waardoor het ongeneeslijk is.

Bij de drie oudere patiënten, die reeds maanden met de pees-verkorting
gelopen hadden, was nog geen atrophie opgetreden. Mogelijk waren de
spieren van het andere been iets te sterk ontwikkeld, daar ze bij het lopen
de gehele achterhand moesten dragen. Het been met de verkorte pees

maakte bij het voortgaan van het dier wel de normale loopbewegingen,
doch kon door de pees-verkorting de grond niet bereiken. Hierdoor is
geen atrophie der spieren opgetreden en was algeheel herstel na verlenging
der pees mogelijk.

Wat de oorzaak der ziekte betreft nog het volgende:
Zouden wij hier niet te maken hebben met een aangeboren afwijking
van de achillespees, die misschien op overerving is terug te voeren ?

Wij zien deze verkorting immers reeds betrekkelijk kort na de geboorte.
De mate van oplettendheid van de eigenaar bepaalt of de afwijking vroeg
of later zal worden waargenomen.

Infectieuze pneumonie van varkens. (E. Murray Pullar, The Australian
Veterinary Journal, 24, pag. 320 en 25, pag. 53).

Murray Pullar beschrijft een infectieuze pneumonie onder varkens in Australië,
die niet identiek zou zijn met varkensinlluenza. De morbiditeit is hoog, de mortaliteit
laag. De ziekte is over te brengen door contact en door overspuiten van longmatcriaal.
In vele, doch niet in alle gevallen wordt Pasteurella geïsoleerd, echter ook allerlei andere
micro-organismen. Ongeveer 5 % der gevallen blijkt bacteriologisch steriel.

Door een enkelvoudige behandeling van kwartieren, lijdende aan een Streptococcus
agalactiae-mastitis, met 100.000 E. penicilline in water opgelost, genazen 58 % van de
behandelde kwartieren. Twee infusies van 20.000 E. penicilline, toegediend met een
tussenpoos van 24 uur, gaven een belangrijk beter resultaat, n.1. van 80 % genezingen.
Vier dergelijke infusies verhoogden het percentage genezingen slechts weinig, n.1.
tot 81 %.

De behandelde gevallen waren slechts voor een deel klinisch als mastitis te diagnosti-
seren. Bij de behandeling van individuele gevallen van mastitis door de practicus, dus
uitsluitend van klinische mastitiden, moet er rekening mee gehouden worden, dat de
genezingspercentages met de bovenomschreven behandeling lager zijn. Men dient zich
derhalve goed te realiseren, dat met een éénmalige infusie van 100.000 E. penicilline
in water zeker niet meer dan 50 % van de behandelde kwartieren werkelijk ge-
nezen zijn.

Een intradermaal toe te passen allergeen, dat\'waarde heeft voor de Brucellose-dia-
gnostiek, mag geen antigeen-eigenschappen bezitten. Vele tot nu toe beproefde preparaten
waren zulks in meerdere of mindere mate.

Door de schrijvers werd de opbrengst van 100 met Brucella abortus begroeide Roux\'se
kolven met zoutzuur behandeld en uit het op deze wijze verkregen hydrolysaat werd
het werkzame niet-antigeen werkende bestanddeel bij pH 4 —4,5 neergeslagen.

Bij caviae geeft dit product (PEBA, Precipitatcd Extract of Brucella Abortus), intra-
dermaal toegediend, aanleiding tot huidzwelling, wanneer het dier met Brucclla-orga-
nismen besmet was. Deze zwellingen zijn vrij diffuus en van oedemateuse aard en gaan
als regel gepaard met een aanzienlijke hyperaemie.

Bij niet geïnfecteerde dieren treedt een minder sterke zwelling op, die circumscript
is, vrij hard en van een bleke kleur, dus zonder hyperaemie.

Bij toepassing van het allergeen bij het rund bleek, dat de moeilijkheden, die zich bij
de beoordeling der reacties voordoen, nog te omvangrijk zijn om reeds nu definitieve
conclusies over de waarde van het product te trekken.

Op abortus-vrije bedrijven werden nimmer positieve reacties opgemerkt, d.w.z. de
zwelling van de huid bedroeg nimmer meer dan 1,0—1,5 mm. Op besmette bedrijven
werden meer positieve huidreacties gevonden dan overeenkwam met de bloedserum-
agglutinatie. De toename in huiddikte bij de positieve reacties bedroeg 6—7 mm, terwijl
zwellingen voorkwamen tot 12—13 mm. In enkele gevallen waren dieren, die een positieve
bloedtiter bezaten, negatief in de huidtest en omgekeerd.

Lagerlöf, (overdruk uit „Skandinaviska krcaturförsakrings-bolaget" = rundvee-
verzekeringsmaatschappij).

Collega Stegf.nga verschafte mij welwillend inzage van bovengenoemd voorlopig
artikel, waarvan de inhoud van belang- kan zijn voor de beantwoording der vraag, of
het gewenst is gelegenheid te geven om fokstieren tegen onvruchtbaarheid te verzekeren,
en met welke factoren men daarbij rekening moet houden. In de bedoelde monographie
wordt n.1. het grote materiaal van de Zweedse vecverzekeringsmaatschappij, voor zover
het betrekking heeft op die categorie stieren, die ook tegen onvruchtbaarheid verzekerd
waren en die om de een of andere reden voor een schaderegeling in aanmerking kwamen,
aan een beschouwing onderworpen. Van deze dieren werden in het archief meestal zowel
een ziektebeschrijving, als ook deklijsten en afstammingsgegevens aangetroffen. In veel
gevallen was ook sperma-onderzoek en sectie der geslachtsorganen gedaan.

Het te vroeg opruimen van stieren brengt directe financiële schade en moeilijkheden
bij de beoordeling der fokwaarde met zich mee.

Men heeft in hoofdzaak in Zweden 3 rassen, n.1. het S.R.B. ras (in het materiaal
voorkomend met 5950 verzekerde stieren; schade frequentie 16 %; het S.L.B.-laag-
landse ras (953; 12 %) en het S.K.B.-hooglandse ras (1408; 15 %).

In 1934 heeft Lagerlöf over de periode 1928—1932 gevonden, dat bij 2313 voor de
fokkerij uitgeschakelde stieren in Zweden in 23 % onvruchtbaarheid de reden was.
Johannsen stelde in 1933 vast, dat van 1604 in Zweden aanwezige stieren de gemiddelde
leeftijd 4I jaar was. (35,2 % was nog geen 3 jaar oud; 88,5 % beneden 7 jaar).

Hieruit kan de conclusie getrokken worden, dat de gebruiksduur veel korter is dan
om allerlei redenen gewenst is. Uit de verzekeringsportefeuille krijgt men geen zuiver
beeld, daar slechts dieren van 18 maand — 6 jaar oud voor opname in aanmerking
komen en ze op 8 jaar afgevoerd worden. De gemiddelde leeftijd zal dus wel iets hoger
liggen.

Uit weergegeven cijfers blijkt, dat sexuele zwakte niet aan bepaalde lichtingen ge-
bonden was, zodat mag worden aangenomen dat een slechte oogst geen invloed van
betekenis heeft gehad op de bruikbaarheid. (Wel schijnt er verband te zijn tussen
schadefrequentie en waardeschommeling der dieren).

Hoewel bij het hooglandse ras de schadefrequentie bij verenigingsstieren 14 % en
bij particuliere 25 % bedroeg, komt Lagerlöf aan de hand van zijn materiaal toch
tot de conclusie, dat er weinig verschil bij beide groepen is te constateren.

Onder de redenen voor het opruimen neemt impotentia coeundi een belangrijke
plaats in. Opmerkelijk is de vermelding dat traumatische gastritis wegens de optredende
pijn bij de dekking daarbij een niet te verwaarlozen rol speelt. In de meeste gevallen
vindt men bij sectie geen oorzaak, al kon in een deel der gevallen een aandoening der
ileosacraalverbinding worden vermoed (doch niet gediagnostiseerd). Bij het S.R.B. ras
wordt in geval van onvruchtbaarheid in 34 % der gevallen dekimpotentie als oorzaak
vermeld, bij het laaglandse 30,4 %; bij het hooglandse 62,7 %. Bij het laatste ras moet
men denken aan een aangeboren sexuele minderwaardigheid. Bij erfelijkheidsonder-
zoekingen heeft men kunnen constateren dat deze vorm van impotentie bij het laatste

ras erfelijk is. In het tijdvak 1943—1944 is het percentage bij dit ras vrijwel constant
geweest, terwijl het bij de andere dieren aan sterke schommelingen onderhevig was en
b.v. bij het S.R.B. ras in 1944, toen de stieren zeer duur waren, vrij hoog was.

De impotentia generandi bedroeg daarentegen bij het hooglandse ras 7 %, tegen
20 % bij de andere, hetgeen toegeschreven wordt aan het sporadisch voorkomen van
tbc. en brucellose bij het eerste. Ook de puerperale infecties zijn daarbij veel geringer
in aantal. Misschien spelen ook hormonale factoren een rol. Bij deze vorm van steriliteit
wordt meestal degeneratie van het testikel epitheel aangetroffen.

Bij het hooglandse ras werden 76,5 % der dieren wegens steriliteit en 23,5 % wegens
andere oorzaken opgeruimd; bij de andere rassen was de verhouding 64,6 en 35,4 %.
Het laatste cijfer is hoger, omdat er veel vaker traumatische gastritis bij voorkomt dan
bij het fjallras.

Bij de opname in de verzekering op 2 jaar blijken vele stieren — die vaak pas gekocht
zijn — al aan verminderde vruchtbaarheid te lijden. Een enkelvoudig onderzoek door
de dierenarts is onvoldoende om dit vast te stellen, ook al wordt sperma-onderzoek
gedaan. Beter zou het zijn 2-maal te onderzoeken, terwijl een zeer goede maatregel
zou zijn het risico gedurende de eerste maanden na de verkoop nog voor rekening van
de verkoper te laten.

Het is gewenst, de voeding in het bedrijf vaft herkomst en die op het nieuwe bedrijf
zoveel mogelijk gelijk te doen zijn. Het is echter wel gebleken, dat bij dieren met een
sterke sexuele constitutie de invloed van milieu en voeding veel geringer is dan bij in
dit opzicht minder krachtige dieren. Het is de bedoeling om de cijfers te rangschikken
naar zeer kleine gebieden, om na te gaan of b.v. regionale deficiëntie in de voeding
van invloed is op de vruchtbaarheid. Vergelijking over grote gebieden gaf in deze geen
houvast.

Mastitis-laboratoria. (Grönlund Thomsen, Laboratorier til mastitis-bekampelse
Mbl. f.d.d. Dyrl. foren. 1949, S216).

De schrijver acht het niet gewenst, om anders dan bij wijze van overgang de bestaande
laboratoria voor melk- en vleeskeuring in te schakelen bij de inastitis-bestrijding. Hij
meent dat het aangewezen zal zijn om wanneer de tijd er rijp voor is — n.1. wanneer
de aandacht en de animo der veehouders niet meer uitsluitend op de tbc. en brucellose-
bestrijding is gericht — afzonderlijke streeklaboratoria voor de mastitisbestrijding op
te richten.

Fixering van het Embryotoom. (Ramvad, Embryotomisk teknik. En lille forbe-
dring ved i-rörs embryotomen).

De schrijver gebruikt een embryotoom met 1 buis. Om het instrument zo goed mogelijk
te fixeren, hetgeen krachten spaart, heeft hij om deze buis een verschuifbare manchet
laten maken, die geïmmobiliseerd kan worden met 2 schroeven. Hij bevestigt nu de
buis aan een lidmaat van de vrucht door zo hoog mogelijk daaroverheen een ring-
vormige band te schuiven, deze door zijn eigen lumen te halen en de lus dan om de
2 boven aangegeven schroeven te leggen. Vervolgens draait men het embryotoom om
de lengteas, totdat het muurvast aan het lidmaat is bevestigd.

Overvulling der maag bij jonge biggen. (Kristiansen, Akut primar maveover-
fyldning hos Smaagrise. Mbl. f.d.d. Dyrl. foren. 1949 S. 219).

In zijn praktijk ziet de schrijver veel sterfte onder de biggen, die pas gespeend zijn,
en vindt dan bij sectie strijk en zet een overvulling van de maag. Hij schrijft dit toe
aan diëetfouten en legt er bij de prophylaxe vooral de nadruk op de melk afzonderlijk
te geven.

Kunstmatige Inseminatie. (Wildenhoff-Rasmussen, Om Insemineringsspörgs-
malet Mbl. f.d.d. Dyrl. Foren. 1949, S. 223).

De schrijver behandelt in dit artikel de onderhandelingen die gevoerd zijn met de
centrale organisatie van de verenigingen voor kunstmatige inseminatie, om tot overeen-
stemming te komen omtrent verschillende organisatorische kwesties. De kunstmatige
inseminatie is in 1935 in Denemarken geïntroduceerd; eerst werden proeven genomen
op een staatsproefboerderij en later in een fokcentrum onder leiding van het Veterinar-
direktorat. In 1936 werd op het eiland Samsö de eerste vereniging opgericht, die echter
gedurende de eerste 2 jaar nog geheel op experimentele basis werkte en onder leiding
stond van prof. Sörensen en de dierenarts Larsen. Maar reeds in 1937 werden elders ver-
enigingen gesticht, het eerst in Hjörring. Was op Samsö geen contact gezocht met de
Deense dierenartsenvereniging, in Hjörring werd de locale afdeling daarvan gepolst over
het aanstellen van een dierenarts in vaste dienst. Hiertegen bestonden bezwaren, zowel
bij de locale als bij de algemene vereniging, welke moeilijkheden echter werden opgelost.
Deze overeenkomst diende als model bij het aangaan van andere contracten, doch op
Langeland wensten de veehouders deze niet te erkennen. De vereniging aldaar had
echter geen geluk met de door haar vast aangestelde dierenarts, en viel terug op de
practiserende dierenartsen.

Toen er meer verenigingen opgericht waren, vormden deze een centrale organisatie.
Tussen deze en de veterinaire vereniging werd begin 1938 een overeenkomst inzake
uitvoering en honorering der K.I. aangegaan. Hoewel later wel wijzigingen werden
aangebracht, bleef deze tot 1945 in grote lijnen de grondslag waarop de locale regelingen
uitgebouwd werden. Wel wenste de vereniging voor K.I. reeds in 1942 lekenopleiding,
uitgaande van de veterinaire hogeschool en onder leiding van dierenartsen, maar noch
het Ministerie, noch de veterinaire instanties waren hiervoor te vinden. De veehouders
namen toen zelf de zaak ter hand en zo kwamen de leken er toch. Toen na 1945 de
onderhandelingen tussen de centrale organisaties weer ingeleid werden, wenste de
vereniging voor K.I. talrijke belangrijke wijzigingen in de bestaande overeenkomst,
waarin de dierenartsen niet mee konden gaan. Het zou te ver voeren deze onderhande-
lingen hier te bespreken, maar bij het lezen, vooral tussen de regels, van dit artikel
van de hand van een der veterinaire onderhandelaars, wordt de indruk, die ik reeds
had, n.1. dat van de kant van onze collega\'s de besprekingen met te grote starheid zijn
gevoerd, meer dan eens bevestigd. Een grotere soepelheid in den beginne zou m.i. tot
betere voorwaarden geleid hebben, dan die nu in de overeenkomst van 1948 zijn neer-
gelegd.

Dat deze mening ook in Deense veterinaire kringen bestaat, blijkt uit een artikel
„Insemincrings-problemerne" van prof. Ed. Sörensen in het volgend No. blz. 239,
van hetzelfde tijdschrift. Sörensen was de man, die de K.I. koppelde aan het drachtig-
heidsonderzoek en de steriliteitsbehandeling, hetgeen in het belang was van veehouders
en dierenartsen beide. Aanvankelijk was de vraag nog niet aan de orde of er specialisten
dan wel practiserende dierenartsen met de K.f. belast moesten worden, dan wel of
ook leken hun taak zouden moeten hebben. Doch al spoedig werd dit laatste door de
K.I. verenigingen verlangd. Nu is het zover gekomen, dat leken ook al de steriliteits-
behandeling uitvoeren, hetgeen zuiver veterinair werk is. Daarna behandelt de schrijver
de organisatie in de verschillende landen op dit gebied en komt tenslotte tot de conclusie,
dat de Engelse werkwijze de beste is van alle. Hij meent, dat het de taak voor de eerst-
komende jaren moet zijn, om ook in Denemarken een overeenkomstige regeling tot
stand te brengen.

Wateronderzoek. (Torpet, Om Vand og Vandundersogelser. En oversigt (Mbl.
lf. d.d. Dyrl. Foren. 1949 S. 263).

Vrijwel het gehele No. is gewijd aan een overzicht over wateronderzoek, waarmee in
Denemarken de collega\'s wel, doch in ons land niets te maken hebben. Een bespreking
■van dit artikel kan hier dus achterwege blijven.

In 1915 werd door de vereniging voor dierenbescherming in Denemarken in Kopen-
hagen een dieren-hospitaal gesticht, waaraan momenteel 3 dierenartsen (directeur is
H. Moltzen-Nielsen), en 5 vrouwelijke dieren-verpleegsters verbonden zijn. Uit het
jaarverslag, dat als bijlage bij het Mbl. f.d.d. Dyrl. Foren, is gevoegd, blijkt dat er iri
1948 2620 dieren opgenomen zijn, waarvan 2262 honden, 269 katten en 51 paarden;
de rest is verdeeld over andere, deels weinig als huisdier gehouden diersoorten. Het
totaal aantal verblijfsdagen bedroeg 31112. Het aantal chirurgische patiënten was 941.
Voor on- en minvermogenden subsidieerde de vereniging voor dierenbescherming
met 13803,50 kr. Röntgenonderzoek had plaats bij 196 dieren, een electrocardiogram
werd gemaakt in 42 gevallen; 125 patiënten werden 554 maal met ultraviolet licht
behandeld. Er werden 1650 laboratoriumonderzoekingen verricht.

Over tendinitis en haar behandeling. (Wirstad, Om tendiniter og deres behand-
ling. M. Skr. f. Dyrl. B d 60. S 385).

De Noorse schrijver behandelt in een zeer uitvoerig artikel allereerst de bouw van
verschillende belangrijke pezen bij het paard, en het verband dat bestaat tussen de bouw
en de functie. Daarna bespreekt hij de anatomische verschijnselen die bij tendinitiden
optreden; deze houden verband met de plaats waar de afwijkingen haar zitplaats hebben.
Ze zijn minder duidelijk wanneer het eigenlijke straffe pcesweefsel is aangetast, doch de
diagnose is — door het mindere regeneratievermogen — ongunstiger dan bij die vormen
van ontsteking, waarbij vooral het meer celrijke peritenium is aangetast, terwijl de uit-
wendige symptomen dan juist veel duidelijker zijn. In een uitvoerig gedocumenteerd
betoog behandelt de schrijver dan de diagnose, de prognose en de therapie der aseptische
processen, zowel van de aangeboren als van de later ontstane ontstekingen. Veel nieuwe
dingen brengt hij natuurlijk niet naar voren, maar het onderhoudend geschreven artikel
is toch van waarde, doordat het zeer duidelijk de mogelijkheden bloot legt, die in de
diverse therapeutische methoden liggen opgesloten.

In 1947 werd uit een Bodemaclinomyceet, door middel van een fcrmentatieproccs
een nieuw anti-bioticum bereid, van welk middel in zijn toepassing in The Lancet van
23 April 1949 op Blz. 695 een overzicht wordt gegeven.

Allereerst onderzocht men de werking bij patiënten met Virusziekten en Rickettsioses.

Bij een klein aantal der laatste groep (vlektyphuspatiënten) had men succes. Ook
bij z.g. Scrub-Typhus voldeed het middel goed.

Per os toegediend, bleek dit middel deze ziekte binnen 24 uren te bedwingen, zelfs
indien het op de 9e dag van deze ongeveer 15 dagen durende ziekte werd toegediend.

De werking van dit middel wordt momenteel nog bestudeerd bij Febris undulans,
Lymphogranuloma inguinalis en Kinkhoest.

Ook bij Typhus Abdominalis schijnt dit middel gunstig te werken. Minder schijnt
het te voldoen bij chronische typhusbacillenuitscheiders.

Een meer uitvoerig referaat omtrent de werking van dit middel, geschreven door
I\'. G. Hoorweg, kan men opslaan in het N. T. v. G. van 30 Juli 1949.

Prakken cn van Vloten wijzen er op dat krabben van de patiënt, behept met Scabies,
het beeld van scabies sterk kan veranderen. Bij enkele vormen verdwijnt de mijt en kan
secundaire pyodermie of eccematisatie het beeld gaan beheersen

Mellanby (Parasitology 1943, 35, 197) meent dat na een eerste infectie de jeuk
begint op te treden ongeveer een maand na de inoculatie.

Gedurende dit tijdvak ontwikkelt zich volgens de mening van deze auteur een toestand
van allergie ten opzichte van de mijten of hare producten. Reactie van de huid volgt
na sensibilisatie, in de vorm van jeukende urticariële papels.

Een tweede infectie hierna slaat veel moeilijker aan, hetgeen wijst op de ontwikkeling
van een partiële immuniteit.

Merkwaardigerwijze, (en toch geheel liggend binnen de grenzen van het clinische
allergiebceld, Ref.) is bij een tweede infectie de symptoomloze incubatietijd sterk in
duur verkort.

Meli.anby wist door intracutane injectie van materiaal, verkregen uit Scabiesmijten
bij 7 patiënten, die reeds langer dan 7 maanden aan scabies leden, een positieve late
reactie op te wekken.

Schrijvers kregen een gunstige gelegenheid bij een patiënt, lijdende aan Scabies
Crustosa Norvegica, bij welk ziektebeeld steeds sprake is van een overstelpend aantal
mijten in alle stadia van ontwikkeling en waarbij het kan komen tot droge korstvorming
op verschillende plaatsen van het lichaam, en het bloedbeeld een 29 procentige eosino-
phylie vertoonde, een allergische reactie aan te tonen in de vorm van een specifieke
overgevoeligheid.

Deze kon met serum van betrokken patiënt 8 keer passief overgebracht worden.
(Reactie volgens Praijssnitz-Küstner).

in een clinische les (N. T. v. G. 30 Juli 1949 93 III 31), beschrijft Nieuwf.nhuyse
dit bij mensen (in tegenstelling bij dieren Ref.), vrij gevaarlijke en lang niet zelden
voorkomende lijden, dat in het merendeel der gevallen tot de dood van de patiënt voert.

Het begint vaak met een door groei en pijnlijkheid zich karakteriserend huidplekje
(nacvus), dat niet steeds van kwaadaardig karakter behoeft te zijn. Hierdoor ontsnappen
vaak die gevallen aan de aandacht, welke in hun beloop tot zeer ongewenste en tot
de dood voerende metastasering aanleiding kunnen geven.

Volgens Moore zou zich 50 % der gevallen uit een Naevus ontwikkelen. Pigmentatie
behoeft bij het begin der ontwikkeling niet per sé aanwezig te zijn; dit feit leidt de aan-
dacht voor het ontstaan van funeste complicaties af.

Rectum en Vulva zijn bij mens, zowel als bij dier als praedilectieplaatscn te beschou-
wen. fn hersenen kan het Melanosarcoom primair, zowel als langs de weg van metasta-
sering optreden. Schrijver wijst op het uiterst belangrijke onderzoek, door Masson,
(Annales d\'Anatomic Pathologique 1926 Deel 3 Blz. 417 en 657), verricht met betrekking
tot de eventuele genese van dit lijden. Met behulp van de toepassing van bijzondere
kleurmcthoden wist hij aan te tonen, dat in de Naevi zeer talrijke mergloze en merg-
houdende zenuwvezcls voorkomen, zomede vormsels, die met de tastlichaampjes van
Meissner overeenkomen.

De Amerikaanse onderzoeker Laidlaw (Am. Journ. of Path. Deel 8 1932 Blz. 827 en
1933), voortbouwend op het werk van Masson, heeft een zeer belangwekkende hypothese
geconcipieerd welke in grove trekken weergegeven hierop neerkomt, dat de Naevus
pigmentosus pilosus als een overgangsvorm zou zijn te beschouwen tussen de tastorganen
van amphibie en zoogdier.

Laidi.aw zegt: plant enige haren in de huidvlekken van een Alligator en men krijgt
een vormsel, dat geheel lijkt op de menselijke Naevus. Toch blijven er een aantal pig-
menthoudende tumoren van de huid over, waarvan de epitheliale afkomst niet ge-
loochend kan worden. Toch moet de betiteling „Melanocarcinoom", vooral met het oog
op Masson\'s bevindingen, voorlopig nog van de hand gewezen worden.

5 December ig49 / Afdeling Wetgeving en Juridische Zakenjl.. No. i86?lgi .-1.
De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;
Gelet op het Reglement voor de Rijksseruminrichting;
Heeft goedgevonden:

I. in te trekken zijn beschikking van 26 September 1947, no. 7070, Afdeling III,
Directie van de Landbouw, Nederlandse Staatscourant van 30 September 1947, no. 188;

1. Voor een onderzoek van melk van hygiënische melkstallcn; van bloed op Brucella
abortus of op Salmonella ingevolge het Melkbesluit, van bloed van runderen, be-
stemd voor export, op Brucella abortus; van urine van paarden op drachtigheid
en van stoffen, betrekking hebbende op ziekten van de mens, wordt ƒ2,50 per mon-
ster berekend.

2. Indien bij een onderzoek ingevolge het eerste lid een dierexperiment moet worden
verricht, wordt het verschuldigde bedrag met ƒ 7 verhoogd.

3. Voor een gecombineerd onderzoek van bloed op Brucella abortus en Salmonella
ingevolge het Melkbesluit wordt ƒ 4 in rekening gebracht.

Voor een gecombineerd bacteriologisch, scheikundig en physisch onderzoek van water,
dat als drinkwater voor het vee, dan wel als gebruikswater bij de zuivelbereiding wordt
gebezigd, wordt ƒ 15 per monster berekend.

Indien een gedeeltelijk onderzoek gevraagd wordt, bepaalt de directeur der Rijks-
seruminrichting de daarvoor te berekenen kosten ingevolge artikel 6.

a. welke ten doel hebben de oorzaak of het bestaan van een ziekte bij dieren op te
sporen;

b. welke worden aangevraagd door en ter voorlichting van de ambtenaren van de
Veeartsenijkundige Dienst\'en in Nederland gevestigde dierenartsen, tenzij het betreft
een onderzoek, als bedoeld in artikel 1.

Indien belanghebbenden een lezing of een plaatselijk onderzoek aanvragen, dan komen
de reis- en verblijfkosten van de ambtenaar, die de lezing houdt of die het onderzoek
verricht, alsmede die van de persoon, die hem ter assistentie vergezelt, voor rekening
van de aanvrager.

Indien het plaatselijk onderzoek door een dierenarts ter voorlichting wordt aange-
vraagd, geschiedt dit gratis.

Op zich zelf staande schriftelijke adviezen, geen verband houdende met het bepaalde
in artikel 3 of met de vanwege de Rijksseruminrichting gedane onderzoekingen en ver-
strekte sera en entstoffen, worden berekend tegen ƒ 5 per advies.

Het bedrag, verschuldigd voor in deze beschikking niet genoemde onderzoekingen,
wordt door de directeur van de Rijksseruminrichting vastgesteld.

De inzendingen behoren portvrij te geschieden. Na afloop van het onderzoek ont-
vangt de inzender een schriftelijk rapport;

III. te bepalen, dat deze beschikking zal • worden gepubliceerd in de Nederlandse
Staatscourant. Zij treedt in werking met ingang van de dag, volgend op die harer publicatie.

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Onderstaande leden hopen dit jaar op de hieronder genoemde data hun dierenarts-
. jubileum te gedenken.

In de loop van dit jaar zullen telkens enkele weken vóór het aanbreken van de data,
de namen van de jubilerende leden nog eens opnieuw bekend gemaakt worden.

J. C. E. v. Looveren, Haagweg 211, Breda.
C. M. van Rooyen, Amersfoortsestraatweg 21, Naarden.
W. C. v. d. Stolpe, Mathcnesserlaan 469, Rotterdam.
Dr. W. Stuurman, Laan van Oud-Poelgeest 40, Oegstgeest.

A. J. Holtz, Pompstraat 52, Gorinchem.
Dr. C. Kunst, Statenlaan 55, \'s Gravenhage.
IX A. Oskam, Kerkweg 124, Lekkerkcrk.

S. Stuurman, Pieter Breughelstraat 23, Utrecht.
Dr. M. J. Veenstra, Rozenburglaan 106, Rotterdam.
E. Vleming, Plaszicht 6, Rotterdam.

Dr. H. Burggraaf, Prinsenlaan 2, dc Bilt,
Dr. A. Doeglas, Stadhoudcrslaan 89, Utrecht.
N. Diddens, Midwolda.
Dr. R. Vink, Dr. Boumaweg 14, Sneek.

A. A. Velthoen, Charlotte de Bourbonstraat 42, Rotterdam.
Dr. H. H. Scholten, Tcding van Berkhoutlaan 17, Aerdenhout.
R. Post, Wipstrikkerallee 4, Zwolle.

L. P. M. PiERsoN, Maastrichterlaan 38, Beek. (L.)
J. D. Erdmann Schmidt, Oude Engweg 15, Hilversum.

B. A. C. Capel, Rijssensestraat 50, Wierden.
J. Jansen, Steenweg A 145, Waardenburg.

Voor de regeling van de contributie voor het jaar 1950, kan verwezen worden naar
een losse bijlage, in de vorm van een nota, in dit nummer.

Het Hoofdbestuur heeft aan deze commissie, die gepubliceerd is in het nummer van
15 December 1949, toegevoegd de leden:
Joh. C. Peters, Rotterdam
D. v. d. Veen, Oudewater

Verschenen is in de bekende Schuurman en Jordens editie, uitgever W. E. J. Tjeenk
Willink te Zwolle, de 6c druk van de Veewet.

Deze nieuwe druk.....de 5e dateerde van 1940 — is op overeenkomstige wijze bewerkt

Bovenbedoelde uitgave bevat op het tijdstip van verschijnen de laatste uitvoerings-
besluiten op haar terrein en is derhalve geheel ,,bij".

Dc afdeling ging accoord met het voorstel van het H.B. betreffende het tarief voor
de comparative-test; de contactcommissie zal zich met die van Zuid- en Noord-
Holland in verbinding stellen.

Dr. Grashuis hield een lezing over : „Evenwichtigheid in de voeding in verband met
bevruchting", een lezing, die door de 19 aanwezige leden kennelijk zeer gewaardeerd
werd, ook al blijkens de vele vragen, die na afloop los kwamen.

Met de beste wensen voor Kerstmis en Oud- en Nieuw sloot de voorzitter de ver-
gadering.

Het bestuur van dc afdeling Zuid-Holland is voor het jaar 195c als volgt samen-
gesteld :

A. Boogaerdt, Nieuwveen, Voorzitter
K. van der Poel, Brielle, Secretaris
T. Kapteyn, Noordwijk aan Zee, Penningmeester
J. kranenburg, Klaaswaal, lid
A. Hooc.endoorn, Ouderkerk a.d. IJssel, lid.

Kort verslag van de buitengewone ledenvergadering op Zaterdag 26 November, te
Utrecht in de Dietsche Taverne.

In zijn openingswoord heet de voorzitter, Dr. D. M. Hoogland, de gasten van deze
vergadering t.w. Dr. van Vloten, als vertegenwoordiger van de Vetérinaire Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid, Dr. S. G. Zwart en de secretaris der Maatschappij
voor Diergeneeskunde, met een 30-tal leden hartelijk welkom. De oorzaak van het
bijeenroepen van deze buitengewone vergadering is gelegen, aldus de voorzitter, in de
chaotische toestand, welke ten aanzien der huisslachtingen als\'t ware acuut is, is ontstaan
door de subsidie, welke het B.V.V. verleent ook aan huisslachtingen, verricht in, door
het B.V.V. aangewezen, centrale slachtplaatsen.

Hierdoor is de gewone gang van zaken der huisslachtingen volkomen ontwricht en
baart de Directeuren van Vleeskeuringsdiensten, vooral die ten plattelande, veel zorg.
Immers, belust op dit financiële voordeel laten de „thuisslachters" van voorheen hun
varkens nu slachten in naburige diensten, alwaar een, door het B.V.V. erkende, slacht-
plaats is gelegen. Het gevolg hiervan is, dat vele diensten voor het voor de campagne
1949—1950 aangestelde extra-personeel geen emplooi hebben, terwijl in naburige
centrale slachtplaatsen en abattoirs men in het algemeen het ontstellend groot aantal
slachtingen bijkans niet kan verwerken. Deze chaos was voor het bestuur aanleiding
zich te wenden tot het B.V.V. te Den Haag, teneinde te bewerkstelligen, dat meerdere
centrale slachtplaatsen zouden worden aangewezen, opdat betere spreiding van dit
soort slachtingen bereikt zou worden. Een bestuurscommissie, bestaande uit de voor-
zitter en collega Karsemeijer, trok naar Den Haag en vond het B.V.V. bereid in ver-
schillende keuringsdiensten een of meer centrale slachtplaatsen aan te wijzen, mits deze
beschikten over een capaciteit van 25 of meer varkens per dag. Een spoedcircuiaire
ging uit naar alle hoofden van dienst, waarin verzocht werd aan het B.V.V. op te geven
de slachtplaatsen, welke in hun district daarvoor in aanmerking kwamen. En terwijl
uit alle delen des lands de opgaven naar het B.V.V. toestroomden en men allerwege
reeds doende was, met opoffering van kosten, deze slachtplaatsen in orde te maken,
kwam daar plotseling het bericht van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening, dat van een uitbreiding van het aantal bestaande centrale slachtplaatsen
geen sprake kon zijn. In dit stadium, aldus nog steeds de voorzitter, richtte het bestuur
zich met een goed gedocumenteerde Cri de Coeur d.d. 21 November 1949 tot dc
Vétérinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, waarin op finantieel-economisch^-,
zowel als op vleeshvgiënische gronden verzocht werd te willen bevorderen, het aanwijzen
van meerderec entrale slachtplaatsen ten plattelande. Ter vergadering was reeds van de
Vétérinair Hoofd-fnspecteur een antwoordbrief binnengekomen, gedateerd 25 November
ig49, waarin deze mededeelde niet bij machte te zijn, ogenblikkelijk verandering in de
bestaande toestand te brengen. Weliswaar waren terstond door deze alle pogingen in
het werk gesteld, doch deze waren gestrand op de finantiële consequenties daarvan.
Helaas, aldus het schrijven, was door het B.V.V. van tevoren geen overleg gepleegd.
Van belang was ook de mededeling in opgemeld schrijven vervat, dat bij invoer van het
geslachte varken, artikel 8 van de Vleeskeuringswet moest worden toegepast en dus geen
verrekening van keurlonen, als bedoeld in het besluit van de Secretaris-Generaal van
9 September 1940 mag plaats vinden. Dit was ook de opvatting van dc Minister van
Sociale Zaken.

Om al deze redenen meende het Bestuur de leden in buitengewone vergadering bijeen
te moeten roepen.

Na deze inleiding van de voorzitter gaf deze het woord aan de vergadering. Ver-
schillende sprekers voerden het woord en allen waren verbitterd over het slappe beleid
ten deze, van het B.V.V.

Verschillende suggesties werden gedaan, teneinde uit deze warwinkel te geraken,
maar niet alle waren in de praktijk te verwezenlijken. Tenslotte kreeg het opgekropte
gemoed der vergadering lucht in de vorm van een telegrafisch request, te verzenden
door de Maatschappij voor Diergeneeskunde aan de Minister van Landbouw c.a.,

waarin met klem wordt verzocht om spoedige uitbreiding van het bestaande aantal
centrale slachtplaatsen, welk request dezelfde dag nog zou worden verzonden.

De vergadering werd onderbroken door een lunch, welke, als steeds op vergaderingen
van de Groep, gekenmerkt was door een prettige joviale geest.

Als bewijs, dat de vereniging in een grote behoefte voorziet, diene, dat ter ver-
gadering weder 12 nieuwe leden vyerden aangenomen. Nadat nog vele onderwerpen
van practische aard waren behandeld sloot de voorzitter de vergadering.

De vergadering dankte met een warm applaus de voorzitter voor diens voortreffelijke
leiding.

Een meer uitgebreid verslag van deze vergadering zal aan de leden worden toe-
gezonden. De wnd. Secretaris D. van der Veen.

Het bestuur van de Vétérinaire Rijvereniging „De Solleysel" heeft zich voor het
vcrenigingsjaar 1949—1950 als volgt geconstitueerd :
C. L. van Willenswaard, praeses
Mej. J. W. M. Jongelie abactis
Mej. K. A. de Ronde fiscus

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde :

A. J. van Groenland, Prof. van Ginnekcnstraat ^6, Oudenbosch.
J. de Jong Mzn., Ferd. Bolstraat 7, Huizum.
F. NyhofF, Bcatrixstraat 44, Veenendaal.
T. van Roon, Zandweg 2, Kruiningen.
R. P. Sijbesma, Fok 13, Heerenveen.
F. K. Zandstra, Sneek.
J. H. Zerb, Akkrum.
Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande muta-
ties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

Prof. Dr. F. C. Kraneveld, Utrecht is verhuisd naar Buys Ballotstraat 13,
Tel. 22795; Gr. 529707 (pag. 72).

P. J. Offeringa te VVarffum oefent géén practijk meer uit (pag. 77).
A. Voorderman te Markelo oefent géén practijk meer uit (pag. 88).

Te rekenen met ingang van 16 November 1949 zijn tot plaatsvervangend Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Noord-Holland benoemd:

Prof. Dr. F. C. Kraneveld werd benoemd tot erelid van de Vereniging voor
Huisdierwetenschap in Indonesië.

J. de Jong te Leeuwarden, Ferd. Bolstraat 7, als dierenarts bij de Prov. Gezondheids-
dienst voor Dieren (op pag. 69 inlassen).

(Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der
Rijks Universiteit te Utrecht.

TORSIO UTERI BIJ DE MERRIE. *)
EEN THEORIE OMTRENT HET ONTSTAAN VAN TORSIO UTERI

De draaiing van de gravide uterus om zijn lengte-as, de torsio uteri,
is een lijden, dat we bij al onze huisdieren kennen en meer of minder
veelvuldig, vooral bij de baring optreedt, maar dat bij de zwangere vrouw,
volgens de Snoo en Plate ¹), tijdens de baring hoogst zelden voorkomt.
Misschien kan dit voor ons van belang zijn bij de verklaring omtrent het
ontstaan van deze afwijking ; maar daarover later. Bij mens en dier doen
zich twee mogelijkheden voor :

o. met de uterus draaien cervix en vagina mede, het is dan een torsio
uteri et vaginae. Dit is de meest voorkomende vorm bij de grote huis-
dieren.

b. Slechts de uterus draait, de vagina is er niet bij betrokken en meestal
de cervix ook niet. We spreken dan van een torsio uteri ante-cervicum
of praecervicales.

Zonder twijfel zal iedereen het met mij eens zijn, dat torsio uteri het
_veelvuldigst voorkomt bij het rund. In tabel I kan men zien, dat onder
3058 abnormale geboorten bij runderen in mijn kliniek, 421 maal een
torsio uteri werd geconstateerd, dat is bij ruim 13 % van alle dystociën.
In onze ambulatoire kliniek, die min of meer te vergelijken is met een
gewone practijk, wisselt het aantal torsies onder de dystociën bij het rund
-van 8—11 %. Tapken vond 7,3 %. ²). Tevens leest U uit deze tabel, dat
de uterus in 3/4 van de gevallen naar links, en slechts in 1/4 naar rechts
was gedraaid.

Algemeen is men van mening, dat torsio uteri bij paarden procents-
gewijze veel minder vaak voorkomt dan bij runderen en tot voor kort
zouden ook wij dit voor onze kliniek onderschreven hebben, maar bij
nadere controle is dit toch niet juist gebleken.

Van 1930—1949 verrichtten wij 211 abnormale geboorten bij paarden
(tabel 2) en hieronder kwamen 27 gevallen van torsio uteri voor, dat is
bij 12 % van de dystociën.

Een groot kwantitatief verschil met de toestand bij runderen geldt
dus in onze kliniek voor de paarden zeker niet. Ook bij deze diersoort is
het aantal links draaiingen van de uterus veel groter dan dat der afwijkingen
naar rechts. 70 % is naar links, en 30 % is naar rechts getordeerd.

Het stellen van de diagnose geschiedt bij de merrie op dezelfde wijze
als bij het rund, m.a.w. door vaginaal en rectaal onderzoek. We con-
troleren de vagina op de aanwezigheid van de bekende plooien, die bij
een torsio naar rechts, van links achter boven naar rechts vóór en beneden
verlopen in de bovenwand van de schede.

Uit de tabellen 3 en 4 kunt U zien, dat deze bij 18 van de 27 paarden
aanwezig waren. Bij 5 paarden waren geen afwijkingen in de vaginawand
en bij 4 werden daarover geen aantekeningen gevonden. Toch moet
hierbij een restrictie worden gemaakt. Lang niet altijd verlopen de plooien
zo mooi spiraalsgewijze als bij het rund, vaak voelen we slechts één plooi
in de dorsale vaginawand, die van achteren naar voren verloopt.

Volgens de leerboeken zouden de meeste torsies bij paarden praecer-
vicaal zijn, waardoor geen afwijkingen in de vagina worden waargenomen.
Dit is zeker onjuist. Uit het bovenstaande blijkt, dat bij het paard de
meeste draaiingen behoren tot de torsio uteri et vaginae. In enkele gevallen
was er van plooien in de vagina niets te vinden en dan behoren ze tot de
groep van torsio uteri praecervicalis.

Waanneer men slechts een rechtlopende plooi voelt in de bovenwand van
de vagina, is het vaak door vaginaal onderzoek alleen niet mogelijk, de
richting van de torsi vast te stellen. De richting is echter met zekerheid
te bepalen door rectaal onderzoek, waarbij de loop der ligamenta lata
wordt gecontroleerd. Uit de foto\'s 1—4 ¹) blijkt duidelijk, dat de richting;
waarin de ligamenta lata verlopen, bij een torsie verandert, zoal niet voor
beide, dan toch zeker voor één. Dit is bij het rund het gemakkelijkst te
voelen.

Bij een torsie naar rechts loopt steeds de rechter ophangband onder de uterus
door en de linker verloopt van links boven naar voren en rechts beneden.
(Afb. i en foto 2—4). Deze steekt als het ware de buikholte schuin naar
voren over en tevens loopt deze altijd vóór de rechter band (foto 2—4).
De beide banden lijken elkaar te kruisen in hun loop.

Bij een linker torsie is de loop juist omgekeerd. In principe is de loop der
ligamenta lata bij het paard bij een torsio uteri hetzelfde als bij het rund,
maar toch zijn er practische verschillen, die waarschijnlijk hun oorzaak
vinden in de uiteenlopende anatomische verhoudingen bij beide dier-
soorten.

Men kan vaak bij het paard zeer moeilijk uitmaken, welke band onder
de uterus doorloopt en welke band schuin oversteekt. Men dient dan te
letten op de spanningen in de banden. De band, die onder de uterus
doorloopt, is altijd het sterkst gespannen ; die oversteekt is althans bij niet
te sterke torsies (180⁰), het minst gespannen. Een moeilijkheid is ook, dat
de banden veel meer gekruist lijken te lopen dan dit bij hef rund het geval
is, ook bij torsies van 180⁰. Wel kan men steeds vaststellen, welke de
rechter is en dus van links boven, en welke de linker is en van rechts boven
komt. Ook kan men vaststellen, welk ligamentum latum het meest craniaal
loopt. Met deze twee gegevens is het mogelijk de richting van de torsi
vast te stellen, Ligt n.1. de linker band het meest craniaal, dan verloopt
de torsie naar rechts ; omgekeerd in gevallen, waarin de rechter band het
meest craniaal ligt, is er een torsio uteri naar links aanwezig.

1 Deze foto\'s, 1—5, zijn vervaardigd in het Veterinair Pathologisch Instituut.

Velen hebben zich door de jaren heen beijverd een oorzaak voor het
optreden van torsio uteri vast te stellen. Geen der ontwikkelde theorieën
voldeed echter. Men kent tot heden de oorzaak nog niet. Desalniettemin
is het interessant zeer in het kort na te gaan, welke oorzakelijke momenten
al verondersteld zijn, omdat wij het voornemen hebben aan deze oude
theorieën een nieuwe toe te voegen.

a. Zowel voor paarden als voor runderen neemt men aan, dat de fixatie
van de uterus in de buikholte vrij los is, omdat de ligamenta lata niet
ver naar voren doorlopen (foto 6). Hieruit volgt, dat in een wat ge-
vorderd stadium der graviditeit, het voorste gedeelte van de uterus
vóór de ligamenta lata uitsteekt en zeer slecht gefixeerd wordt. Bij
het paard lopen de ligamenta lata verder naar voren dan bij het rund.

b. De ligamenta lata hechten bij paard en rund vast aan de curvatura
minor van de uterus (afb. 2). Bij het paard is de kleine curvatura naar
boven gericht, dus hangt de uterus aan de banden ; bij runderen is
de grote curvatura naar boven gericht, dus ligt de uterus min of meer
op de banden. Bij het rund verkeert de uterus derhalve meer of minder
in een labiel evenwicht, en daarom zou de uterus bij het rund spoediger
torderen dan bij het paard. Wij kunnen dit labiel evenwicht moeilijk
aannemen, omdat de uterus overal rust op de buikwand of op de inge-
wanden.

c. Bij het paard ligt de dragende uterus veel meer gestrekt in de buikholte
dan bij het rund, waardoor bij de merrie de uterus gemakkelijker zal
draaien, maar ook gemakkelijker zal terugdraaien dan bij het rund :
Dit lijkt zeer aannemelijk, maar men moet niet vergeten, dat de uterus
steeds van alle kanten ingesloten ligt.

Men heeft wel eens de mening geopperd, dat bij runderen het ontstaan
van de torsie bevorderd zou worden door het feit, dat het liggende dier
eerst achter opstaat, dan voor. Zolang ze nog op de knieën liggen, zou
de uterus gelegenheid hebben naar voren te zakken en hierdoor meende
men, zou de torsie bevorderd worden, vooral als de dieren, onder bepaalde
omstandigheden, lang op de knieën blijven liggen. Wij menen echter,
dat er veel meer kans bestaat, dat een getordeerde uterus terug draait als
hij naar voren zakt en vrij komt te hangen dan omgekeerd, dat er een
torsio ontstaat.

Tegen dit praedisponerend moment pleit, dat bij runderen gehouden
op berghellingen, niet vaker een torsio optreedt dan bij runderen hier te
lande. Bovendien staat het paard eerst vóór op en dan achter, terwijl de
frequentie der torsies bij het paard, volgens onze cijfers, niet veel verschilt
met die bij het rund. De wijze van opstaan kan o.i. voor het ontstaan van
een torsie geen rol van betekenis spelen.

1. Bij het rund heeft men gedacht aan de wisselende vulling van de pens
als oorzakelijk moment. Het paard heeft geen pens en toch treedt
hierbij een torsio uteri op. Dit doet veronderstellen, dat de wisselende
vulling van de pens niet van zo\'n groot belang is bij het ontstaan der
torsio.

2. Men heeft ook gedacht aan de bewegingen van de vrucht als oor-
zakelijk moment, waarbij de foetus dan op een gegeven moment met
zijn ledematen steun zou vinden op de pens bij het rund of op het
bekken bij paard en rund. Bij het gebrek aan vruchtwater op het
einde der zwangerschap zou de vrucht door eigen bewegingen haar
omhulsel — de baarmoeder — meedraaien. Bewijzen hiervoor heeft
men echter niet.

3. Het rollen van paarden en koeien in de weide of bij koliek zou het
optreden van de torsie bevorderen.

Zijn bcvengenoemde oorzaken voor het ontstaan van torsies juist, dan
zou de uterus zelf volkomen passief zijn bij de tot standkoming er van.
Laten we nu eens aannemen, dat genoemde omstandigheden tot een
torsio uteri aanleiding kunnen geven, dan zal deze hoogstens 180⁰ be-
dragen, maar hoe ontstaan dan torsies van 360°, 540° en 720° (foto 5).
Merkwaardig altijd veelvouden van 180⁰? Het is daarom moeilijk aan-
vaardbaar, dat bovengenoemde oorzaken een torsio uteri doen ontstaan ;
en het is om deze reden dat wij gaarne de volgende werkhypothese willen
poneren.

Bij alle dieren komen torsies voor, bij de vrouw met een normale gravide
uterus echter hoogst zelden. Wat kan hiervan de oorzaak zijn? Er zijn
onder meer de volgende 4 opvallende punten van verschil tussen de gravide
uterus van onze huisdieren en die van de vrouw.

a. De vrouw heeft een uterus simplex, de dieren hebben een uterus
bicornus of bipartitus. Wij menen niet, dat hier het verschil schuilt,
want een uterus simplex zal zeker gemakkelijker draaien dan een
uterus bicornus.

b. De ligging van de dragende uterus van mens en dier verschilt. Bij de
staande vrouw (foto 7) rust de uterus op het bekken, men kan zich
voorstellen, dat hierdoor de ligging stabiel is en zodoende draaiing
wordt voorkomen, maar bij de liggende vrouw komt de toestand meer
overeen met die van het staande of liggende dier. De uterus rust dan
op de zijwand of voorwand van de buik bij de vrouw, en bij het dier
op de onderwand van de buik. Het verschil tussen mens en dier is dan
niet groot meer.

c. Bij de dieren zijn, hoewel zeer zelden, na de partus ook torsies vast-
gesteld. Bij de vrouw, voor zover ons bekend is, niet.

De spiervezels in de uteruswand bij de vrouw lopen in alle richtingen
door elkaar heen. Bij de dieren hebben we een circulaire spierlaag aan de
binnenzijde, omgeven door een spiermantel, waarvan de vezels in lengte
richting lopen. Volgens De Bruin zou gedurende de graviditeit bij runderen
de overlangse spierlaag hoofdzakelijk aanwezig zijn bij de kleine en bij
de grote curvatuur. De uterus van de vrouw contraheert ,,in toto", er is
aperistaltiek, bij de dieren treden peristaltische uteruscontracties op. Deze
morphologische en functionele verschillen in de spierwand van de uterus
van mens en dier hebben ons er toe gebracht te menen, dat de oorzaak
voor het ontstaan van de torsio uteri gezocht moet worden in de muscula-
tuur van de uterus en in de contracties daarvan.

Bij de vrouw kan door de aperistaltische contractie in toto van de
musculatuur niet gemakkelijk een draaiingsmoment ontstaan. Bij de dieren
hebben we zonder twijfel peristaltische contracties van de uterus. Ik heb
deze vastgesteld bij mijn onderzoekingen omtrent uterus contracties bij
het rund in 1927 (foto 8) met behulp van colpeurynters en ze duidelijk
gezien met wijlen Prof. de Snoo bij het in partu verkerende rund, waarbij
de buikholte geopend was, en bij sectiones caesarae bij varkens en kleine
huisdieren. De kracht, die de uterus musculatuur bij de dieren uitoefent,
is de resultante van de contracties van de overlangse en van de circulaire
musculatuur. Wij nemen de mogelijkheid aan, dat de resultante van deze
twee contracties zo kan zijn, dat er een draaiingsmoment optreedt. Wij
menen dus, dat een torsio uteri ontstaat door actieve deelneming van de
uterus. Indien de cervix en vagina opgenomen zijn in de uteruscontractics,
dan zal dit draaiingsmoment aan de vrucht een draaiende (schroefvormige)
beweging geven (normale rotatie). Blijft de cervix gesloten, is ze niet
opgenomen in de physiologische ontwikkeling van uterus, cervix en vagina,
dan blijft het draaiingsmoment bestaan zonder dat er een uitweg is voor de
contracties. De uterus zal gaan draaien, nadat wellicht eerst de vrucht is
gedraaid. De uterus met inhoud zal ook wel sterker dan 90° of 180° draaien
als het draaiingsmoment aanwezig blijft. Wellicht kan de vrucht op be-
paalde momenten door zijn gewicht ook helpen. Laten we aannemen,
dat we een koe hebben met de rechter hoorn bevrucht. De vrucht ligt
hierin in zijligging en met zijn rug naar de rechter zijwand van het moeder-
dier (afb. 3). Wanneer nu het veronderstelde draaiingsmoment optreedt,
gaat dt uterus draaien, bijv. zo dat punt A komt te liggen bij B, de vrucht
ligt dan ook ongeveer bij B. Houdt de contractie aan, dan beweegt de
uterus zich in de richting van C. en de vrucht ook. Dat zal minder kracht
kosten dan van A naar B, omdat de zwaartekracht nu helpt en waarschijn-
lijk zal hierdoor de vrucht bii D komen te liggen.

Wanneer de uterus zich verplaatst zal de vrucht bij het rund spoediger
meegesleept worden dan bij het paard, omdat bij het rund een amnio-
chorion aanwezig is en bij het paard niet. Omgekeerd zal de vrucht, die
verplaatst wordt (in de uterus) bij het rund de baarmoeder spoediger
medeslepen dan bij het paard. Ik meen ook wel eens gemerkt te hebben,
dat bij de manuele repositie van de gedraaide uterus bij het paard, de uterus
vee! verder terugdraait dan het veulen.

Met deze contractietheorie kunnen we ook verklaren, waarom een even
sterke torsie de ene maal veel gemakkelijker is op te heffen dan de andere
maal. Is het draaiingsmoment onder onze repositiepogingen nog aanwezig,
dan is het moeilijk of onmogelijk haar te doen verdwijnen. Ontbreekt het

draaiingsmoment, dus contraheert de uterus musculatuur niet meer, dan
kosr de repositie luttele krachtsinspanning.

Wij menen, dat het mogelijk is met deze theorie een verklaring te geven
voor het feit, dat er zowel bij het paard als bij het rund meer linkse dan
rechtse torsies optreden. Wij willen hier niet verder op ingaan, maar
slechts memoreren, dat zowel bij paard als rund vaker een graviditeit van
de rechter- dan van de linker hoorn voorkomt. Stosz¹) stelde vast, dat
in de tweede drachtigheidsmaand bij 100 paarden de vrucht zich 44 maal
in de rechter hoorn en 32 maal in de linker hoorn en 16 maal in het corpus
uteri bevond. (?)

Kehrer ²) en Hensler ³) vonden bij het rund, dat in 60 % resp. 70 %
der gevallen de rechter hoorn bevrucht is.

Evenals bij het rund komen er bij de merries meer torsies voor naar
links dan naar rechts (tabel 2), 70 % naar links en 30 % naar rechts. De
graad der draaiing was meestal niet meer dan 180⁰, slechts in de gevallen
18 en 19 (tabel 3) was ze sterker.

De leeftijd der moederdieren varieerde van 3—12 jaar. Er waren zowel
primiparae als multiparae.

Geheel afwijkend van het rund, waarbij de torsies het meeste in het
openingsstadium optreden, zien we bij het paard in 15 gevallen van ons
materiaal een torsie ontstaan voor het einde van de graviditeit; bij 7 zelfs
in de ge maand. 9 Merries waren a terme, van 3 was de duur der graviditeit
niet bekend.

Bij 3 merries lag het veulen in stuitligging. In verhouding is dit aantal
veel hoger, dan men gemeenlijk stuitliggingen bij merries waarneemt, nl.
i : 100. Moeten wij hieruit concluderen, dat een stuitligging bij merries
praedisponeert voor het optreden van een torsio uteri ?

Alle paarden hadden meer of minder lang koliek-verschijnselen ver-
toond. Bij een geringe torsie hebben de dieren dagen lang lichte koliek.
Differentieel diagnostisch moet men dan ook steeds bij koliek van het
drachtige paard aan de aanwezigheid van een torsio uteri denken.

Evenals bij het rund staan ons verschillende wegen open een getor-
deerde uterus in zijn physiologische ligging terug te brengen.

1 ) Stosz, Die Klinische Trächtigkeitsdiagnose bei der Stute. A, Wiss. Prakt.
Tierh.k. Bnd. 5e, Heft 5.

2 ) Kehrer, Zie Stosz, Tierärztl. Geburtshilfe und Gynaecologie. 2e Auflage 1944.

Wanneer de torsio optreedt aan het begin van de partus en de cervix
gedeeltelijk geopend is, kan men, bij een niet te sterke torsie gemakkelijk
met de hand door de cervix en de terugdraaiing manueel volbrengen.
Van de paarden met een torsio uteri sinistra waren er 4 (tab. 3), en van
die met een torsio uteri dextra eveneens 4 (tab. 4), waarvan de cervix
zover geopend was, dat de hand er door kon, dus in totaal in ± 30 % dei-
gevallen. Bij het rund bedraagt dit ongeveer 90 %. De oorzaak van dit
verschil is voor een belangrijk deel gelegen in het feit, dat torsio uteri
bij het paard zo vaak voor het einde der graviditeit optreedt. Van de
8 gevallen, waarbij de cervix met de hand passabel was, waren er 5, waarbij
het paard a terme was, bij 2 bestond een graviditeit van 9 maanden en
van één was de gravidiceitsduur onbekend.

Van de 19 paarden, waarbij de cervix niet passabel was, waren er 11,
waarbij de graviditeit nog niet ten einde was, 4 waren a terme, van 2
was niets bekend en bij 2 was de torsie zo sterk, dat de sterk gedraaide
vagina belette de cervix te bereiken.

Merrie No. 1. (tabel 3). De torsio uteri sinistra was door de gedeeltelijk geopende
cervix gemakkelijk op te heffen. Na de repositie leek de cervix voldoende verstreken
om de partus te termineren. Helaas bleek na de geboorte een uterus ruptuur aanwezig
te zijn.

Merrie No. 21. (tabel 4). De duur der graviditeit was 9 maanden. De cervix was
met de hand passabel. Het veulen kon gemakkelijk bereikt worden en de torsio uteri
dextra was in korte tijd opgeheven. De cervix was voldoende geopend om de partus
te termineren. Dit ging in verband met de aanwezigheid van een torticollis na embrov-
tornie. Het linker voorbeen moest verwijderd worden om de hals te kunnen doorzagen.

Merrie No. 22. (tabel 4). De duur der graviditeit was 9 maanden. Dc cervix kon
met de hand gepasseerd worden. De torsio dextra was gering. Ze werd gemakkelijk
opgeheven. De cervix bleek toen slechts zeer matig verstreken. Het hoofd was naar
terzijde teruggeslagen. Het gelukte niet dit te reponeren. Hoofd en hals werden ge-
amputeerd. De romp werd geëxtraheerd en daarna hoofd en hals.

Merrie No. 24. (tabel 4). Het paard is a terme en kegelt. Bij vaginaal exploreren
blijkt een torsio uteri dextra aanwezig te zijn. De cervix is gemakkelijk voor de hand
passabel en de torsio wordt manueel opgeheven. Nadat de beiderzijdse carpaalligging
is gereponeerd, wordt het levende veulen geëxtraheerd.

Al spoedig bleek ons, dat in gevallen, waarbij de hand niet door de
cervix kon, het niet steeds gelukte met wentelen en andere methoden, de
torsie op te heffen. Toen hebben we als laatste redmiddel de gesloten cervix
met de met boorzalf glad gemaakte hand geopend. Dit gaat bij paarden
heel gemakkelijk. In een paar minuten heeft men de cervix gepasseerd,
vervolgens wordt nu het choriori in de buurt van het orificium internum
zover losgemaakt van de uteruswand, dat men door de vruchtvliezen heen
de vrucht kan bereiken. Men kan nu trachten de repositie uit te voeren.
Soms lukt het, in andere gevallen kan men de vrucht onvoldoende bereiken
en moet men de vruchtvliezen (allanto-chorion) openen om het veulen
te kunnen bereiken. Ook nu kan het nog gebeuren, dat dit niet gelukt,
omdat het meer of minder schuil gaat achter een uterusplooi, welke door
de torsie is ontstaan. Dan kan men soms bij het liggende dier de vrucht wel
bereiken en de repositie manueel uitvoeren.

Torsio uteri dextra van 360°. Beide ligaincnta lata zijn duidelijk in hun loop te vervolgen.

teitsduur van 140 dagen.
(Uit Stosz Tierarztl. Geburtskunde und
Gynaecologie 1928, pag. 31).

Zwangere vrouw met geopende buik-
holte aan het einde der zwangerschap,
i baarmoeder, 2 ronde band,
3 ronde band, eileider en eierstok.

In de uterus zijn drie colpeurrynters gebracht, één zover mogelijk in de uterus, de
tweede meer naar de cervix toe, de derde juist voor de cervix.

Voor de bovenste kromme is de eerste ballon verantwoordelijk. Voor de middelste
de tweede, voor de onderste de derde ballon. Uit het optreden van de uterus contractie\'s
W,, W, en W₃ volgt, dat de uterus peristaltisch contraheert.

Schematische voorstelling van de loop der Schematische voorstelling van de be-
ligamenta lata bij normale gradiviteit, vestiging der ligamenta lata aan de

Lukt de repositie manueel niet, dan kan men gaan wentelen en onder
het wentelen de vrucht met de hand trachten tegen te houden. Soms kan men
bij het liggende dier de vrucht ook niet voldoende bereiken, omdat ze te
ver weg ligt, of teveel achter een uterusplooi schuil gaat en moet men
uitsluitend met wentelen zijn doel trachten te bereiken.

Bij 5 merries met een linkse en 2 met een rechtse uterusdraaiing, waarbij
de torsie op een graviditeitsduur van 9—10^ maand optrad, hebben we
de cervix met de hand geopend en de repositie manueel verricht.

Merrie No. 2. (tabel 3). Het paard is 9 maand drachtig en heeft een torsio uteri sinistra.
Na opening van de cervix wordt zij manueel opgeheven. De cervix is onvoldoende
geopend om de partus te termineren. Het paard wordt op stal gezet en terwijl het dier
goed gezond is, begint 3 dagen later de partus. Het veulen ligt in kruinligging. Na
repositie hiervan wordt de vrucht geëxtraheerd. De merrie herstelt.

Merrie No. 3. (tabel 3). De torsio uteri treedt op bij een graviditeit van 10J maand.
De cervix en de vruchtvliezen worden geopend, daarna vindt de repositie plaats. De
cervix ging zeer gemakkelijk verder open, zodat de partus na korte tijd getermineerd
kon worden en een levend veulen ter wereld kwam.

Merrie No. 4. (tabel 3). De torsio uteri sinistra werd, nadat de cervix met de hand
geopend was, manueel opgeheven door de intacte vruchtvliezen heen. De cervix was
na het opheffen van de torsie onvoldoende geopend om de partus te termineren. Drie
dagen later vindt deze normaal plaats. De strekking en de rotatie van de vrucht waren
physiologisch verlopen. Het veulen was dood, maar slechts korte tijd, de haren zaten
nog vast.

Merrie No. 5. (tabel 3). Bij dit 10 maanden drachtig zijnde paard met een linkse
draaiing van de uterus, werd de gesloten cervix manueel geopend en kon zonder het
allanto-chorion te openen, dc torsio worden opgeheven. Vier uur later was de cervix
voldoende geopend om een levend veulen ter wereld te brengen.

Na de partus verdwenen dc koliekverschijnselen bij dit paard niet en 6 uur later
ontstond een prolapsus uteri. Twee uren nadat deze werd gereponeerd, stierf het dier
onder voortdurende koliekverschijnselen. Uit het hieronder volgende sectieverslag van
het veterin. Path. Instituut blijkt duidelijk, dat de oorzaak van de dood niet in de uterus
aanwezig was, maar van zeer bijzondere aard was.

Onder het schouderblad veel bloedinkjes en puntbloedingen. In de buikholte wordt
veel haemorrhagisch transsudaat aangetroffen. Op het peritoneum pariëtale bevinden
zich tal van kleine bloedingen; het coecum is sterk uitgezet.

Een paar donker paars gekleurde darmlissen staan als sterk gespannen bogen omhoog.

In de borstholte worden onder de pleura costalis en langs de wervelkolom enkele
puntbloedingen aangetroffen.

Hart: Op het epicard worden enkele puntblocdinkjes aangetroffen; In de linker
ventrikel veel subendocardiale bloedinkjes.

Longen: Deze zijn matig samengevallen; de rechter long is hypostatisch, terwijl de
rechter topkwab emphysema bullosum vertoont.

Milt: Verscheidene verdikkingen (soort knobbels) worden aangetroffen, welke ont-
staan zijn ten gevolge van bloedovervulling; iets verweekte pulpa.

Darmen: Opvallend zijn enige sterk gestuwde darmlissen, die onder de serosa tal van
bloedinkjes vertonen, terwijl het mesenterium eveneens daarmede doorzaaid is; ook

de venae zijn hier sterk overvuld met bloed. Deze darmlissen behoren tot het jejunum.
Het duodenum is opgezet door gassen en bleek van kleur.

Bij verder oppraepareren blijkt het omentum, hetwelk zeer bloedrijk is, allerlei plekjes
van bindweefsel-nieuwvorming te vertonen (ijsbloemfiguren), terwijl bovendien een
oude bindweefselstreng van het omentum o.a. naar het achter mesenterium door de buikholte
loopt (deze streng is ook nog enigszins getordeerd). Tevens bestaat een vergroeiing
van het omentum met het voorste mesenterium; dit laatste is bijna pinkdik tengevolge
van bindweefselvorming.

Over deze strengvormige vergroeiingen zijn nu de bovenbeschreven jejunum-lissen
heen geknikt en gestuwd geraakt.

Hoewel de strengen a.h.w. een soort poort vormden, was hier .toch geen sprake van
een afsnoering door de breukpoort.

Uterus: Aanvankelijk maakt het de indruk, dat de uterus vrij opgehangen is; het
blijkt echter, dat de linker uterusband door een kleine streng vergroeid is met het meso-
coecum, terwijl de rechter uterusband op dezelfde wijze met het omentum is vergroeid
(de uterus was dus niet vrij in haar bewegingen).

De uterus vertoont geen oedeem en ook geen stuwingsplekken; de cervix is opper-
vlakkig wat ingescheurd, terwijl de vagina wat submuceuze bloedingen vertoont.

Merrie No. 6. (tabel 3). Tijdens een graviditeit van 9 maanden. bleek bij rectaal
onderzoek van deze merrie, een torsio uteri sinistra te bestaan, waarvan vaginaal niets
was te voelen. De cervix werd manueel geopend en de placenta foetalis losgepeld van
de placenta materna. Door het intacte ailanto-chorion was de torsie niet te herstellen,
maar bij het staande dier ook niet na de vruchtvliezen te hebben geopend, omdat
de vrucht achter een uterusplooi schuil ging. Bij het liggende dier was het veulen wel
manueel voldoende te bereiken om de repositie van de uterus gemakkelijk tot stand
te brengen. Na het opheffen van de torsie was de cervix spoedig voldoende geopend
om de partus te termineren.

Merrie No. 20. (tabel 4). Deze merrie leed bij een graviditeit van 10 maanden aan
een torsio uteri dextra. De cervix werd manueel geopend en de torsi na verscheuring
van het ailanto-chorion manueel opgeheven. De cervix opende vrij snel. Na amputatie
van het naar terzijde teruggeslagen hoofd en de onderbenen van de twee in carpaal-
ligging zich bevindende voorbenen, kon het veulen geëxtraheerd worden.

Merrie No. 23. (tabel 4). Er bestond een torsio uteri dextra bij een graviditeitsduur
van 9 maanden. De cervix en het ailanto-chorion werden manueel geopend, waarop
de manuele repositie volgde. De cervix was niet ver genoeg geopend om de partus te
termineren. 24 uur later ging het dier persen. De cervix was slechts weinig verder ge-
opend. Er bestond een stinkende uitvloeiing en de vrucht was emphysemateus. Het was
tijd de vrucht naar buiten te brengen, Nadat het in kruinligging gelegen hoofd was
geamputeerd en geëxtraheerd, kon de vrucht zonder veel moeite door de cervix naar
buiten gebracht worden. De volgende dag stierf het dier aan een enterilis. De uterus
was normaal. In de cervix was een kleine niet-perforerendc scheur aanwezig.

Samenvattend blijkt dus, dat bij 7 paarden de gesloten cervix met
de hand werd geopend, daarna vond de repositie van de uterus plaats.
Vijf paarden herstelden, twee stierven, maar aan aandoeningen, welke
buiten het geslachtsapparaat waren gelegen.

Bij een achttal merries mislukte de manuele respositie van de uterus
na het al dan niet kunstmatig openen van de cervix. Daarna werd tot wen-
telen overgegaan. Dit gebeurde steeds in meer of minder diepe chloral-
hydraat narcose.

Merrie No. 7. (tabel 3). Bij dit k terme verkerende dier met een torsio uteri sinistra,
was de cervix voldoende geopend om te trachten de repositie manueel te bewerkstelligen.
Dit gelukte bij het staande dier niet, omdat de vrucht onvoldoende bereikbaar was.
De merrie werd neergelegd en men trachtte door wentelen en fixeren van de vrucht
de torsie op te heffen. Ondertussen begint het dier, dat slechts 25 g chloralhydraat intra-
veneus had gekregen, te persen. Na één wenteling werd een vulvalip zeer dik. Even latei-
perste het dier zeer hevig en scheurde de dorsale vaginawand. De ingewanden traden
naar buiten. Een nood sectio cesarea werd nog verricht om het veulen te redden, maar
dit bleek reeds dood te zijn.

Merrie No. 8. (tabel 3). De cervix van het 12-jarige paard met torsio uteri sinistra
werd manueel gepasseerd. De vliezen werden geopend. Een weinig vruchtwater vloeide
af. Manueel was de torsio niet op te heffen. Vervolgens werd getracht dit door wentelen
te bereiken. Hierbij was de fixatie van de vrucht zeer onvoldoende, omdat ze moeilijk
bereikbaar was. Vele malen wentelen gaf slechts een zeer gering succes. De onderste
gedeelten van de voorbenen, die in carpaalligging gelegen waren, werden geamputeerd.
Ook het hoofd kon met veel moeite verwijderd worden. De vrucht werd nu aangetrokken
en was toen zover bereikbaar, dat de torsi was op te heffen. De cervix opende zich
langzamerhand voldoende om zonder te groot risico, de vrucht te kunnen extraheren.
Helaas werd daarna een uterus ruptuur geconstateerd en moest het dier geslacht worden.

Merrie No. g. (tabel 3). De cervix werd bij dit dier met een torsio uteri sinistra manueel
geopend, maar het gelukte niet de torsie zo op te heffen. Het dier werd neergeworpen
en vele malen gewenteld, waarbij de vrucht zoveel mogelijk gefixeerd werd, doch zonder
resultaat. Ook gelukte het niet, nadat het paard met kluisters, boven de tarsi aangebracht,
achter hoog werd opgetakeld. Uit de cervix kwam stinkende uitvloeiing (dode vrucht).
We moesten uiteindelijk de eigenaar adviseren het dier te laten slachten.

Mtrrie No. 10. (tabel 3). De manuele opening van de cervix maakte het niet mogelijk
de torsio uteri sinistra op te heffen, omdat het veulen, ook na openen der vruchtvliezen,
onvoldoende te bereiken was. Na enkele malen wentelen verdween de torsie. De cervix
was ondertussen voldoende geopend om een poging te wagen de partus te termineren.
Het gelukte niet het hoofd met de voorbenen door de cervix te brengen. Het hoofd
werd geamputeerd en verwijderd; de rest der vrucht vervolgens geëxtraheerd.

Mtrrie No. 11. (tabel 3). Bij dit 9 maanden drachtig zijnde paard werd de cervix
met Je hand geopend met het doel de torsio uteri sinistra manueel op te heffen. De
vrucht was bij het staande dier onvoldoende bereikbaar om de repositie te bewerk-
stelligen. De merrie werd neergelegd en gewenteld, terwijl de vrucht zoveel mogelijk
werd gefixeerd. Na herhaalde pogingen lukte de repositie. De cervix was matig geopend.
Het loofd werd geamputeerd en naar buiten gebracht, daarna volgde extractie van de
romp.

Mtrrie No. 12. (tabel 3). De cervix werd manueel geopend, waarna men trachtte
de torsio uteri sinistra manueel op te heffen bij deze k terme verkerende merrie. Dit
lukte niet. Na het dier neergeworpen te hebben en eenmaal te hebben gewenteld, was
de torsie verdwenen. De levende vrucht kon daarna geëxtraheerd worden.

Mtrrie No. 13. (tabel 3). De cervix was zover geopend bij dit paard met torsio uteri
sinistra, dat de hand in de uterus kon komen. Het was onmogelijk de vrucht voldoende

te bereiken om de torsio manueel op te heffen. De merrie werd neergeworpen. Na 3 a 4
maal wentelen kwam er meer ruimte. Het dier perste vrij hevig en tenslotte ontstond
een prolapsus vesicae. Terwijl deze gereponeerd werd, bleef het moederdier plotseling
dood. Uit het sectiebeeld bleek de doodsoorzaak niet. Het veulen was in stuitligging
gelegen.

Merrie No. 25. (tabel 4). De cervix kon bij dit a terme verkerende paard, waarbij een
torsio uteri dextra aanwezig was, met de hand gepasseerd worden. Manuele repositie
van de uterus mislukte. Het dier werd neergeworpen en de uterus gereponeerd door enkele
malen wentelen, waarbij het veulen zoveel mogelijk werd gefixeerd. Na repositie van
de uterus kon de partus van een dood voldragen veulen onmiddellijk getermineerd
worden.

Samenvattend blijkt, dat van de 8 paarden uit deze rubriek, slechts
drie dieren genazen; 5 stierven, waarvan één aan een uterusruptuur, één
aan een perforatie van de vaginawand, één omdat de torsio niet op te
heffen was en bij 2 kon geen doodsoorzaak vastgesteld worden.

Een nadelige invloed van het manueel openen van de cervix kon niet
worden geconstateerd.

Bij 4 merries was het niet mogelijk door wentelen de torsie op te heffen,
daarna gelukte wel de manuele repositie.

Merrie No. 14. (tabel 3). Bij deze merrie met een graviditeitsduur van 10 maanden
werd een torsio uteri sinistra vastgesteld. De cervix was gesloten. Na de merrie 50 maal
gewenteld te hebben, was in de toestand geen verandering gekomen. Bij het staande
dier werd de cervix geopend en het gelukte gemakkelijk de torsio manueel op te heffen.
Het veulen leefde nog en omdat de cervix slechts in geringe mate was geopend,
wachtte men verder rustig af.

Vier dagen later begon de partus. Het veulen lag in kruinligging. Het hoofd werd
geamputeerd en daarna volgde de extractie, waarbij de onderwand van de cervix vrij
diep inscheurde.

Merrie No. 15. (tabel 3). Wederom een merrie, die op een graviditeitsduur van 10
maanden een torsio uteri sinistra vertoonde. De merrie werd neergeworpen en 125 maal
gewenteld. Zonder succes. Na manuele opening van de cervix werd de torsie
gemakkelijk opgeheven. Het veulen lag in stuitligging. Omdat de cervix nog on-
voldoende geopend was, werd een achterbeen percutaan verwijderd. Daarna perste
het dier zonder hulp de vrucht naar buiten.

Merrie No. 16. (tabel 3). Bij een zwaar landbouwpaard a terme, dat voor de vijfde
maal moest veulenen, werd een torsio uteri sinistra geconstateerd. Na 25 maal wentelen
was de toestand onveranderd. Bij het staande dier werd de cervix geopend. Het veulen
lag in zijligging. Na draaiing van plm. 360° kwam het veulen in rugligging en was de
torsie opgeheven. De cervix kon gemakkelijk door enige massage verder manueel geopend
worden. Aan hoofd en benen werden trektouwtjes aangebracht. Tijdens het aantrekken
keerde men de vrucht, en kon een levend veulen geëxtraheerd worden.

Merrie No. 26. (tabel 4). De 9 maand drachtige merrie kreeg koliek. Bij vaginaal
onderzoek was er in de dorsale vaginawand een streng te voelen, die van achteren
naar voren verliep. Rectaal kon duidelijk een torsio uteri dextra vastgesteld worden.
De cervix was gesloten. Het dier werd neergeworpen en 100 maal gewenteld. De torsie
leek opgeheven. Het dier vertoonde die dag geen koliek meer, maar de volgende dag

"was de merrie weer wat onrustig en bleek de torsie weer duidelijk aanwezig te zijn.
Toen werd het dier 75 maal gewenteld, maar de torsie verdween niet. Bij het staande
dier werd de cervix geopend en bleek de vrucht in stuitligging te liggen. De uterus
werd manueel gereponeerd. 36 uur later begon de partus. De vrucht presenteerde zich
in een niet ingetreden tarsaalligging. Beide achterbenen werden onder de tarsus geampu-
teerd, waarna de vrucht werd geëxtraheerd. Later bleek een niet-perforerende scheur
in de dorsale en een in de ventrale wand van de cervix aanwezig te zijn.

Samenvattend kunnen we zeggen, dat bij de vier paarden uit deze
rubriek, waarbij de torsio uteri door wentelen niet was op te heffen, deze
wel manueel gereponeerd kon worden na opening van de cervix.

Totaliter werd bij 11 paarden de cervix manueel geopend en de torsie
manueel opgeheven. 9 hiervan genazen, 2 stierven respectievelijk aan een
enteritis en aan een darmafsnoering. Wij menen hieruit te mogen conclu-
deren, dat manuele opening van de cervix bij de merrie een geoorloofde
ingreep is.

Bij drie merries met een torsio uteri sinistra en bij één met een torsio
uteri dextra werd uitsluitend getracht de torsie door wentelen op te heffen.

Merrie No. 17. (tabel 3). Een torsio uteri sinistra werd vastgesteld bij een njerrie,
die k terme was. De cervix was voor de hand passabel, maar de vrucht niet te bereiken.
Na 25 maal wentelen verdween de torsie nagenoeg; de vrucht was toen te bereiken.
De cervix was reeds ver open. Voorzichtig werd tractie uitgeoefend aan het hoofd en de
twee voorbenen. De torsie verdween nu geheel en de vrucht werd geboren.

Merrie No. 18. (tabel 3). Op een graviditeitsduur van maand werd een torsio
uteri sinistra vastgesteld. De cervix was door de sterke torsie niet te bereiken. Na 40 maal
wentelen verdween deze, de cervix was toen vrij ver geopend. De merrie perste vrij hevig
en het kwam tot een prolapsus vesicae. De blaas werd opzijde gehouden en de kleine
vrucht geëxtraheerd. Daarna werd bij de achter hooggelegde merrie, de blaas gerepo-
neerd. Plotseling stierf het dier. Bij sectie werd een ruptuur gevonden in de dorsale
vaginawand. Als doodsoorzaak werd een paralysis en degeneratio cordis vastgesteld.

Merrie No. 19. (tabel 3). Dit paard was op 4.Juni gekocht en thuis bij de koper vloeide
er bloed uit de vulva. In de volgende dagen trad bij gebruik van het paard telkens bloed
uit de vulva naar buiten. Op 16 Juni ging het paard telkens liggen. Op 18 Juni werd de
diagnose torsio uteri gesteld en werd het dier ter behandeling in de kliniek aan-
geboden. Reeds door vaginaal exploreren werd de diagnose torsio uteri sinistra duidelijk.
In de sterk vernauwde vagina bevond zich bloederig slijm. De cervix was door de sterke
draaiing niet te bereiken. Het dier werd 75 maal gewenteld zonder enig succes. De
eigenaar kreeg het advies het dier te laten slachten. Bij sectie bleek een nagenoeg vol-
dragen veulen in de uterus aanwezig te zijn, waarvan de haren iets los zaten, maar dat
niet stonk. De baarmoeder was over geruime afstand vergroeid met de onderbuikwand.

Merrie No. 27. (tabel 4). Deze 13-jarige merrie was k terme en leed aan een torsio
uteri dextra, die zowel bij vaginaal- als rectaalonderzoek kon worden vastgesteld.
De cervix was gesloten. Na 100 maal wentelen was de torsio opgeheven, vijf dagen later
wierp het dier normaal een dood veulen, nadat eerst enige bloederige uitvloeiing werd
gezien.

Samenvattend kunnen we vaststellen, dat 4 merries met een torsio uteri,.
om repositie\' te verkrijgen, uitsluitend werden gewenteld.

Twee herstelden, twee stierven, waarvan een door afwijkingen buiten
het genitaal apparaat en een omdat de torsio niet opgeheven kon worden
door vergroeiing van de uterus met de onderbuikwand.

Tenslotte mogen wij opmerken, dat de secundinae bij vele der paarden
manueel werden verwijderd. Vertoonden de dieren na de partus hoge
temperatuur, dan werden bijna alle enkele dagen lang met sulfanilamid
behandeld (100—150 gr. als eerste dosis, gevolgd door 50—75 gr. om de
12 uur per os) en met succes.

Uit het hierboven besprokene blijkt, dat totaliter 27 merries met een
torsio uteri werden behandeld (tabel 5); 19 maal bestond er een torsio
uteri sinistra en 8 maal een torsio uteri dextra.

Van de 19 gevallen met een torsio uteri sinistra genazen er 10, terwijl
er 9 stierven en 4 levende veulens werden geboren.

Van 8 gevallen met een torsio uteri dextra genazen er 7 en stierf er
een, terwijl 1 levend veulen geboren werd.

Hersteld zijn dus tenslotte 17 paarden (53 %) en 5 levende veuler.^
werden geboren (18.4 %).

Begonnen wordt met op te merken, dat torsio uteri bij al onze huis-
dieren meer of minder veelvuldig tijdens de baring optreedt, maar dat
deze afwijking bij de vrouw hoogst zelden gezien wordt. Het veelvuldigst
komt ze voor bij het rund. In de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde
werd bij 3058 abnormale rundergeboorten, 421 maal een torsio uteri
vastgesteld; dat is bij 13 % der dystociën. Bij 211 abnormale geboorten
bij merries werd 27 maal een torsio uteri gevonden, dat is bij 12 % van
het aantal dystociën.

Bij het rund was de uterus in ruim 75 % van de gevallen naar links
en in bijna 25 % der gevallen naar rechts gedraaid.

Het stellen van de diagnose geschiedt met de meeste zekerheid door bij
rectaal onderzoek de loop der ligamenta lata te controleren. Dit is bij
paarden lastiger dan bij runderen.

Schrijvers komen tot de conclusie, dat na het optreden van de torsio,
wanneer men kan vaststellen welk ligamentum latum het meest craniaal
loopt, de richtingsbepaling der torsio geen moeilijkheden meer oplevert.
Ligt het linker ligamentum latum het meest naar craniaal, dan is het een
torsio naar rechts, ligt het rechter ligamentum latum het meest craniaal,
dan is het een torsio naar links.

Omtrent de oorzaak van de torsio uteri komen zij, na vergelijking met
de toestand bij de vrouw en bij de dieren tot de theorie, dat de uterus
musculatuur bij het ontstaan van een torsio uteri, een belangrijke rol
speelt. De aanwezigheid van een circulaire en overlangse spierlaag bij de
peristaltische uteruscontracties, achten zij voor het ontstaan van oorzakelijk
belang. De kracht, die de uterus-musculatuur bij de dieren uitoefent,
is de resultante van de contracties van de overlangse en circulaire spier-
lagen. Zij achten het mogelijk, dat de resultante van deze twee contracties
zo kan zijn, dat een draaiingsmoment optreedt.

Indien de cervix en vagina opgenomen zijn in de uteruscontracties,
dan zal dit draaiingsmoment aan de vrucht een draaiende (schroefvormige)
beweging geven (normale rotatie).

Blijft de cervix gesloten, .althans zijn zij en de vagina niet opgenomen
in de physiologische ontwikkeling van uterus, cervix en vagina, dan blijft
het draaiingsmoment bestaan zonder dat er een uitweg is voor de contrac-
ties, waardoor de uterus gaat draaien, misschien nadat eerst de vrucht
gedraaid is. Deze theorie geeft ook een verklaring voor het feit, dat er
torsies van 360°, 540° en 720° optreden.

Schrijvers achten het mogelijk, dat het veelvuldiger optreden van torsio
uteri sinistra dan van torsio uteri dextra bij paard en rund in verband staat
met het feit, dat bij beide dieren de rechter uterus hoorn vaker bevrucht
is dan de linker.

De mate waarin de uterus bij het paard draait, is zelden meer dan 180°.
Verreweg de meeste behoren tot de groep der torsiones uteri et vaginae.

Torsio uteri werd geconstateerd bij merries van 3—12 jaar. Er waren
zowel primiparae als multiparae bij.

Bij de 27 beschreven gevallen trad de torsio 15 maal voor het einde
der graviditeit op, zelfs bij 7 merries in de ge maand, g merries waren
a terme, bij 3 was de duur der graviditeit onbekend.

Bij 3 van de 27 merries lag het veulen in stuitligging, bij de rest in
kopligging. Schrijvers vragen zich dan ook af, of een stuitligging soms
praedisponerend werkt op het ontstaan van een torsio.

De torsio uteri werd manueel gereponeerd, wanneer de cervix met
de hand passeerbaar was en in de overige gevallen door wentelen.

Bij wentelen ontbreekt betrekkelijk vaak het gewenste succes. Zij kwamen
tot de conclusie, dat het geoorloofd is, bij het staande dier, een gesloten
cervix manueel te openen en dan tot repositie over te gaan na het chorion
gedeeltelijk van de uteruswand te hebben losgemaakt. Soms is het mogelijk
de repositie te bewerkstelligen, door het intacte allanto chorion heen. In
andere gevallen moet het allanto-chorion geperforeerd worden om de
vrucht voldoende te bereiken voor de manueele repositie. Ook na perforatie
van het allanto chorion komen gevallen voor bij de merrie doch bij het
staande dier de vrucht niet of onvoldoende bereikt kan worden omdat zij
schuil gaat achter een uterusplooi. Soms lukt dan de manueele repositie
wel bij het liggende moederdier. Slaagt de manueele repositie niet, dan
moet men tot wentelen overgaan, liefst met gelijktijdige fixatie van het
veulen.

Bij 11 paarden werd de cervix manueel geopend en de torsio manueel
opgeheven. Hiervan genazen g dieren, 2 stierven respectievelijk aan een
enteritis en aan een darmafsnoering.

Dieren, die na de partus febriciteerden, werden behandeld door sulfa-
nilamid met behulp van de neussonde in te geven, in een dosis van 100—
150 gr. als eerste dosis, gevolgd door 50—75 gr. om de 12 uur.

In het geheel werden 27 gevallen van torsio uteri behandeld. 19 maal
was er een torsio uteri sinistra en 8 maal een torsio uteri dextra. Van de
19 gevallen met een torsio uteri sinistra herstelden 10 merries, 9 stierven er,
terwijl 4. levende veulens werden geboren.

Van de 8 gevallen met een torsio uteri dextra genazen er 7, stierf er i,
terwijl één levend veulen werd geboren.

Hersteld zijn tenslotte 17 paarden (63 %) en 5 levende veulens (18.5 %)
werden geboren.

e. ,, 2 de onmogelijkheid de torsio op te heffen
ƒ. ,, i degeneratio en paralysis cordis

M. d. V! Onze secretaris heeft mij gevraagd of ik op de Algemene
Vergadering onzer Maatschappij een spreekbeurt wilde vervullen over
het 14de Internationale Veeartsenij kundige Congres, dat deze zomer
in Londen gehouden is. De aankondiging in het programma ,,Op en Om
het Congres", laat mij gelukkig de nodige vrijheid. Gaarne geef ik aan
deze uitnodiging gevolg, niet omdat ik mezelf er zo geschikt voor acht,
want het was de eerste maal dat ik een dergelijk Congres bijwoonde,
maar bovenal omdat ik hierbij nog eens getuigen kan van mijn dank,
ook namens mijn vrouw, aan al degenen die ons als verrassing op de
Algemene Vergadering van het vorige jaar deze reis naar Engeland met
het bezoek aan het Congres mogelijk hebben gemaakt.

Dit congres was het 14de, het eerste dat na de oorlog gehouden is. De
Internationale Veeartsenijkundige Congressen dateren al van 1863, toen
het eerste congres te Hamburg werd gehouden. Een wereldstad als Londen
is natuurlijk wel eens eerder als zetel van het congres gekozen n.1. in 1914
en 1930. Het congres van 1914 moest wegens het uitbreken van de eerste
wereldoorlog direct na de opening weer worden gesloten en verliep dus in
een dramatische sfeer.

U hebt over het congres van deze zomer al het een en ander kunnen
lezen in ons Tijdschrift in de publicaties van de secretaris van ons Nationale
Comité, collega L. P. de Vries. In het nummer van 1 Juli stond het hele
wetenschappelijke programma en ook hebt U de resoluties, die in de slot-
zitting van het congres door prof. de Blieck, de secretaris van het Perma-
nente Internationale Comité, aan de vergadering ter goedkeuring werden
voorgelegd, reeds onder ogen gehad in het nummer van 1 September.
De voorbereiding dezer congressen berust, zoals U bekend is, bij het
Permanente Comité, waarvan prof. de Blieck al vele jaren de secretaris
is en van wiens hand wij zo voor en na de verslagen der gehouden comité-
vergaderingen kunnen lezen. De meeste landen hebben voor elk congres
nog weer een Nationaal Comité, dat propaganda maakt voor het lidmaat-
schap en het bezoeken van het congres en daartoe voorbereidende werk-
zaamheden verricht. U weet dat collega L. P. de Vries te \'s-Gravenhage
secretaris van ons Nationale Comité is geweest.

De grote organisatorische taak voor elk congres wordt verricht door
het Uitvoerende Comité, dat met diverse subcomité\'s alles tot in de kleinste
details regelt en voor welks omvangrijke taak men respect krijgt als men
er zich rekenschap van geeft wat allemaal achter de schermen moet worden
geregeld, wil alles een vlot verloop hebben. Enkele namen van leden van
dit comité wil ik U noemen. In de eerste plaats de voorzitter van het congres,
Sir Daniël Cabot, de juist met pensioen gegane Directeur van het Vee-

^J) Voordracht op de 95ste Algemene Vergadering der Maatschappij voor Diergenees-
kunde op 29 October 1949.

artsenijkundig Staatstoezicht in Engeland, wanneer ik tenminste zijn functie
vertaal in die van collega Quadvlieg hier te lande. Dan prof. T. Dalling,
de ambtsopvolger van Sir Daniël Cabot, terwijl secretaris was dr. W. R.
Wooldridge, over wiens werk ik later nog wel hoop te vertellen en dr.
R. F. Montgomerie, de voorzitter van de Engelse Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Laat ik U eerst eens vertellen, waar het congres was ondergebracht en in
welke omgeving we hebben vergaderd. Dat was direct bij de Noordoever
van de Theems in het hartje van Londen, dicht bij de voorname Parle-
ments- en verdere regeringsgebouwen, vlak tegenover de Westminster
Abdij. De klokslagen van de Big Ben uit de klokketoren van het Parle-
mentsgebouw, U allen bekend, al is het maar uit de radio, kon men horen
tijdens menige voordracht en deden ons een ogenblik in gedachten ver-
toeven in de zo kort achter ons liggende jaren toen deze klanken zo\'n grote
betekenis voor ons hadden. Het vergaderingsgebouw kennen de Londenaars
onder de naam van Central Hall, eigenlijk een Methodistenkerk, die vaker
voor het houden van vergaderingen en congressen wordt gebruikt. Van de
grote, zeer brede zaal uit keken wij over het podium heen naar een ver-
vaarlijk groot orgel, waarvan de grootste pijpen naar schatting 12 meter
hoog waren, maar dit orgel was dan ook het enige dat aan een kerk deed
denken. Iets als een kansel of altaar of door zuilen gedragen gewelven
zocht men vergeefs. Het was op en top een vergaderzaal met goede instal-
latie voor geluidsversterking en waar men in de zijvakken op elke zetel
een koptelefoon vond, waarin men naar verkiezing de spontane vertaling
in het frans of duits kon volgen. Vrijwel alle voordrachten werden in het
engels gehouden; wie de gesproken taal niet voldoende machtig was, nam
een plaats met koptelefoon om in een der beide andere moderne talen de
voordracht te kunnen volgen. In deze zaal werden cle algemene zittingen
gehouden, zoals de opening en de sluiting en elke morgen om 10 uur een
algemene vergadering van het congres, waar dan een algemeen onderwerp
werd behandeld. Des middags ging het congres in een aantal secties uiteen
en dan maakte men bovendien nog gebruik van een aantal andere ver-
gaderzalen in de allernaaste omgeving, zodat dan als regel op vier, soms
vijf plaatsen tegelijk werd vergaderd. Deze andere zalen lagen in de
onmiddellijke nabijheid van Central Hall, in het Church House en de school
van Westminster. Het was een indrukwekkende omgeving, waar een
eeuwenoude historie van alle kanten op ons neerzag. In één der vergader-
zalen las men op een zijmuur de woorden waarmee Winston Churoiiill
het Parlement, dat uit zijn eigen gebouw „uitgebombardeerd" was en in
deze zaal een tijdelijk toevluchtsoord vond, had toegesproken in de donkerste
uren van de oorlog, toen Engeland alleen overgebleven was om de oorlog
tegen Duitsland voort te zetten en waarmee hij aanspoorde door te zetten
als enige kans om de democratie nog ooit voor de mensheid te behouden.
De congresbezoeker wipte des middags als regel dus van cle ene vergader-
zaal naar de andere om te kunnen horen wat hem interesseerde. Door de
zorgen van het Programma-Comité waren de vele voordrachten samenge-
voegd tot groepen van drie tot tien voordrachten over een zelfde onderwerp,
ietwat ruim genomen, zodat men de belangstelling van eenzelfde categorie
hoorders zou kunnen verwachten. Maar vóór we hierover verder gaan
eerst over een paar algemene zaken.

openingsbijeenkomst, waar het welkomstwoord gesproken werd door de
voorzitter van het congres, Sir Daniël Gabot, die de leden van het Perma-
nente Comité, de officiële delegaties der verschillende landen, enz. enz.
en de verdere aanwezigen verwelkomde. De delegatie van ons land bestond
uit de H. H. Quadvlieg, prof. Seekles, prof. Jansen, dr. Frenkel, van
Waveren en uit Indonesië Harmsen en Soetisno. De eigenlijke opening
van het congres geschiedde door de Right Hon. Hector MacNeil, Minister
van Staat. Na de openingsrede kregen we een beantwoording namens de
engels sprekende gasten door dr. Simms (U.S.A.), namens de frans sprekende
door prof. Verge (Alfort, Parijs) en namens de duits sprekende door prof.
Flückiger (Bern). Na al deze officiële toespraken kwam het eigenlijke
onderwerp aan de orde, waaraan alle morgenvergaderingen waren gewijd
n.1. de bijdrage, die de dierenarts in zijn beroep kan bieden aan de wereld-
voedselproductie. Het was tactisch en juist gezien om door dit onderwerp
niet alleen aan de diergeneeskundigen, maar vooral aan niet-dierenartsen
te laten zien de betekenis van de dierenarts ter oplossing van een wereld-
probleem. Eerste spreker hierover was de oude, maar niettemin zeer vitale
Lord Boyd Orr, tot voor kort voorzitter van het F.A.O. (Food Administra-
tion Office), die zoals bekend onlangs de Nobelprijs voor de vrede heeft
verworven door zijn ijveren voor een rechtvaardige verdeling van het
beschikbare voedsel over de hele wereld, en die ons een uiteenzetting gaf
van de huidige wereldvoedselsituatie. Op de volgende morgenvergade-
ringen werd achtereenvolgens gesproken over de bijdrage in de wereld-
productie van vlees, van melk en zuivelproducten (door prof. Bendixen
uit Kopenhagen), van gevogelte en eieren terwijl op de laatste morgen
gesproken werd door prof. Niels Lagerlöf uit Stockholm over de werk-
zaamheid van de dierenarts in de teëlt en opfok van huisdieren. Op deze
zelfde morgen sprak de secretaris van het congres, dr. Wooldrigde, over
de veterinaire roeping tot het oplossen van wereldproblemen.

Men moest aanvankelijk even wennen aan de gevolgde procedure voor
en aleer de eigenlijke spreker met z\'n voordracht begon. Elke morgen was
er n.1. een andere „chairman" en daartoe had men invloedrijke personen,
niet-dierenartsen, aangezocht uit de zakenwereld, die in de betreffende
tak van bedrijf een vooraanstaande positie innamen, zo b.v. uit de zuivel-
wereld, van het Bedrijfschap Vee en Vlees, zouden we hier te lande zeggen,
enz. Maar ook — op de eerste dag — een Minister van Staat en een andere
maal de wetenschappelijke adviseur van het Ministerie van Landbouw,
enz. In volgorde spraken dus allereerst de congresvoorzitter, die de „Chair-
man" bij de vergadering introduceerde, waarna deze de eigenlijke spreker
en zijn onderwerp weer aan de vergadering voorlegde. Daarna kwam de
voordracht, vervolgens het bedankje aan de spreker door de „Chairman",
waarbij deze tevens gelegenheid vond sommige zaken te onderstrepen
of van een eigen visie te getuigen en daarna kwam ten slotte het bedankje
aan de „Chairman" door de congresvoorzitter. Een ietwat omslachtige
entourage voor een voordracht, zou men zo zeggen, maar het was toch een
daad van verstandig beleid om elke dag voor de erefunctie van „Chairman"
van het Internationale Veeartsenijkundige Congres een invloedrijk persoon
aan te zoeken, die zelf geen dierenarts was.

Na deze voordracht werd de morgenvergadering verder gevuld met het
vertonen van films, meestal populaire films, dus niet direct voor dieren-
artsen bestemd, maar eerder propagandistische films over diergeneeskundig

werk. Hierbij waren natuurlijk films over de tuberculosebestrijding; verder
over melkhygiëne, steriliteitsbestrijding, fokkerij, ook de film, die opge-
nomen is in ons Staats Veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te Amster-
dam over de bereiding van de entstof tegen mond- en klauwzeer, een echte
Amerikaanse gekleurde geluidsfilm over de mond- en klauwzeerbestrijding,
waarin een lange scene gewijd was met het knetterend geweervuur aan het
afmaken van een groot aantal varkens op een besmet bedrijf. Een speciaal
voor dit congres opgenomen film voerde ons naar Onderstepoort en liet
ons veel zien over onderzoek en de veterinaire opleiding aldaar. Het
standbeeld van Sir Arnold Tiieiler op het doek, waarmee de film be-
sloten werd, ontlokte een spontaan applaus, dat wel toonde hoe het werk
van deze grootmeester uit onze gelederen nog in aller herinnering voortleeft.

In het middaguur gebruikten de meeste bezoekers de lunch in het
sousterrain van Gentral Hall, waar onder de vergaderzaal een groot
restaurant uitsluitend voor de congresbezoekers ten dienste stond. Behalve
voor het versterken van de inwendige mens was hier gelegenheid voor
contact, kennismaking en gesprek met collega\'s, niet alleen van eigen land,
maar vooral ook uit den vreemde, een der waardevolste zaken van eqn
bezoek aan een internationaal wetenschappelijk congres. Voor het ver-
werken van de gehouden voordrachten over onderwerpen, die ons meer in
het bijzonder interesseren, staan ons t.z.t. de wetenschappelijke congres-
rapporten ten dienste, maar voor gedachtenwisseling met vakgenoten uit
andere landen, vaak op eenzelfde onderdeel der diergeneeskunde werk-
zaam als wij zelf, krijgt men niet vaak een zo goede gelegenheid als op een
dergelijk internationaal congres. En dan bleek deze zomer aan verschillende
onzer nederlandse collegae, dat men in het buitenland, hetzij over de
tuberculosebestrijding, over melkhygiëne en mastitisbestrijding of wat
ook, vaak met dezelfde moeilijkheden heeft te kampen als ten onzent.

De middagvergaderingen, waartoe het congres zich in 4 of 5 secties
splitste, vormden het wetenschappelijke ,,pièce de milieu" van het congres.
Men moest hier dus een keuze doen welke van de 146 voordrachten, die het
programma vermeldde, men wilde bijwonen. Het totaal van deze voor-
drachten is tot op zekere hoogte te beschouwen als de oogst van de veteri-
naire wetenschappelijke wereldproductie van cle afgelopen jaren, die uit
het grote arbeidsveld omhoog schiet. Al het andere, ontvangsten, de
redevoeringen in de plenaire congresvergaderingen des morgens, enz. enz.
werd van bovenaf georganiseerd, maar wat des middags op de sectie-
vergaderingen te berde werd gebracht kwam van onderaf omhoog.

Laten we eens zien hoe deze productie over de verschillende landen
was verdeeld. Ik ben er mij wel ter dege van bewust dat we hier alleen de
kwantiteit en niet de kwaliteit beoordelen; dit laatste kan alleen maar be-
oordeeld worden na bestudering van de gedetailleerde rapporten en dan
alleen nog maar door iemand, die zich verbeeldt de diergeneeskunde in
haar huidige stadium nog in haar gehele omvang te kunnen beheersen en
dan nog wel critisch. Zolang het gaat over algemeen veelvuldig voorko-
mende infectieziekten, bestrijding van tuberculose en mastitis e.d. dan
heeft menigeen nog wel zijn eigen oordeel, maar wanneer het gaat over
onderwerpen als electrocardiographie, deficiëntieziekten of functiestoor-
nissen van endocrine klieren, dan zullen de meesten onzer liever luisteren
en trachten wat wijzer te worden, dan er over meepraten.

volgde Amerika met 12, Australië en Frankrijk ieder 11, Noorwegen en
Zweden ieder 10, Denemarken 9, Nederland 8, Argentinië 8 en de andere
landen met een kleiner aantal. Wij hebben dus in dit opzicht geen slecht
figuur geslagen; slechts één voordracht minder dan Denemarken, waarmee
we ons zo graag vergelijken en dat 30 % meer dierenartsen heeft dan ons
land. Hoog stond Noorwegen met 10 voordrachten, terwijl b.v. Canada
met 3 voordrachten naar onze mening laag stond. Al deze voordrachten
waren van te voren ingediend ; een deel was reeds gedrukt en de congres-
bezoekers ontvingen deze bij aankomst en melding op het congresbureau.
De spreker mocht dan in de sectievergadering zijn voordracht even toe-
lichten, wat vrijwel steeds in het engels, een enkele maal in het frans of
duits geschiedde. De meeste sprekers deden dat kort en bondig, alleen de
hoofdzaken noemende ; sommige waren evenwel zeer breedsprakig. De
bedoeling was om in deze sectievergaderingen vooral de discussie en
onderlinge gedachtenwisseling tot haar recht te laten komen. Door. de
congresleiding was voor elke groep voordrachten een aparte voorzitter
aangewezen ; enige malen zag ik Dr. Frenkel en Prof. Seekles als zodanig
fungeren.

Zoals ik al opmerkte waren deze voordrachten in kleine groepen gerang-
schikt. Een greep hieruit zal U doen zien dat vrijwel het hele gebied der
diergeneeskunde werd bestreken en op zeer verschillend gebied waren ook
door landgenoten rapporten ingediend. Natuurlijk was er veel belang-
stelling voor de georganiseerde tuberculosebestrijding, waarbij collega
L. P. de Vries de toestand in Nederland uiteenzette. Dr. Thijn had een
rapport ingediend over actieve tuberculose en het morphologische bloed-
beeld. Bij de virusziekten was een aparte groep gewijd aan de enting tegen
het mond- en klauwzeer, waarbij Dr. Frenkel over de. cultuur van het
virus en de met deze cultuur bereide entstoffen sprak. Ook aan de virus-
ziekten bij varkens (pest en influenza) werd behoorlijk aandacht besteed.
Bij de virusziekten onder vogels werd nog een rapport behandeld van
Prof. Jansen en Dr. Kunst, waarin de vraag besproken werd of het virus
der eendenpest verwant is met het vogelpestvirus of met dat der Newcastle
disease. Bij de steriliteit sprak collega P. Sjollf.ma (Leeuwarden) over
de besmettelijke onvruchtbaarheid bij het rundvee. Over mastitis-
bestrijding, kunstmatige inseminatie, diverse chirurgische onderwerpen,
electrocardiographie, endocrine aandoeningen, stofwisselingsstoornissen,
waarbij een voordracht van Prof. Seekles over de spore-elementen,
salmonellosen, waarbij een onderzoek van Dr. Clarenburg en Dr. Vink
over salmonelladragers -onder het rundvee door eerstgenoemde, werd
besproken, over genetica, waar Dr. Hirschfeld een onderzoek van Prof.,
v. n. Plank en hemzelf over verhoging der melkproductie door de wijze
van beoordeling der dieren behandelde, over al deze in bonte volgorde
opgesomde en nog een aantal andere onderwerpen werden voordrachten
gehouden.

Opmerkelijk was dat in dit uitgebreide en gevarieerde programma de
geneeskunde van het kleine huisdier ontbrak. Hier was kennelijk een
afspraak gemaakt tussen de programmaleiding van het congres en het
bestuur der engelse Maatschappij voor Diergeneeskunde, de National
Veterinary Medical Association of Great Britain and Ireland, die haar
jaarlijkse algemene vergadering dit jaar in aansluiting aan het inter-
nationale congres had uitgeschreven. Alle congresbezoekers waren ook

uitgenodigd op de vergadering van de N.V.M.A., zoals onze engelse
zustervereniging naar haar voorletters in de wandeling wordt genoemd.
Deze vergadering begon al op de Vrijdag en greep dus met haar agenda
ten dele in de congresagenda, waarvan de sluitingszitting pas op de Zater-
dagmorgen werd gehouden. Zij werd ook gehouden in Central Hall en
in de zalen der sectievergaderingen. De congresbezoekers zagen dus hoe
op een gegeven moment Dr. Montgomerie, de voorzitter der N.V.M.A.
zich ten teken zijner waardigheid gehuld had in zijn ,,gown" en op het
podium verhuisde naar de voorzittersstoel en zijn welkomstrede hield.
Het programma der N.V.M.A. vergadering nu was in hoofdzaak aan het
kleine huisdier gewijd ; ook sprekers uit Amerika, Denemarken, Noor-
wegen en uit ons land hielden er voordrachten. Dr. Winsser uit Leiden,
die als arts is opgeroepen om in Indonesië als res. officier van gezondheid
dienst te doen, had een rapport ingediend over de ziekten van huisdieren,
die op de mens kunnen overgaan, dat door collega Peters uit Rotterdam
werd toegelicht, terwijl Dr. Voute een voordracht hield over de intra-
tracheale narcose bij het kleine huisdier. Op de Maandag werd niet langer
vergaderd in Central Hall, maar aan het Royal Veterinary College, de
Londense veterinaire onderwijsinrichting. Hier werden ook demonstraties
gehouden o.a. door Dr. Moltzen Nielsf.n uit Kopenhagen, die met
assistentie van zijn vrouw de „penmethode" bij beenbreuken demon-
streerde. In deze sectievergaderingen was de voorzitter steeds gekleed in
zijn gown, ook toen een vrouwelijke collega „chairlady" was. Behalve
dat was het voor ons, buitenlanders, wat ongewoon om ter inleiding van
de spreker door de voorzitter steeds diens loopbaan en bijzondere kwali-
teiten aan de vergadering te horen mededelen. Een ietwat soberder intro-
ductie zou ons, nederlanders, beter gelegen hebben.

Een der voordrachten, die mij om haar titel interesseerde, ging over
de „organisatie der clinische praktijk" en werd gehouden door de laatst
afgetreden voorzitter der N.V.M.A. Evenals bij ons is in Engeland door de
sterk vermeerderde werkzaamheden ten behoeve der georganiseerde
ziektebestrijding de vraag ontstaan of in de toekomst gestreefd moet
worden naar verkleining van praktijken, die dan intensiever bedreven
worden, dan wel naar een bewerking van de bestaande, extensieve prak-
tijken, door een dierenarts met een of meerdere assistenten of associé\'s.
In Engeland is deze vraag al beslist ten gunste van het laatste. Ten platten-
lande zag men daar in dorpen en kleine stadjes op de naamborden aan
huizen van dierenartsen niet zelden twee of drie namen van dierenartsen
onder elkaar met het beroep „veterinary surgeon". Deze vraag wordt in
ons land ook spoedig acuut met onze honderden studenten in de dier-
geneeskunde. De Diergeneeskundige Studenten Kring installeerde dit jaar
ook weer 84 nieuwe leden!

De eigenlijke slotzitting van het congres werd op de Zaterdagmorgen
gehouden. Hier werden de resoluties, die ik al eerder noemde, aan de
vergadering ter goedkeuring voorgelegd. Ook werd aan een aantal buiten-
landers, o.w. onze landgenoot Dr. Frenkel, de waardigheid verleend van
„Honorary Associate of the Royal Council of Veterinary Surgeons" de
hoogste onderscheiding, die men in veterinair opzicht aan een buiten-
lander verlenen kan. In Engeland is het diergeneeskundig onderwijs n.1.
nog geen hoger onderwijs ; men kent er dus geen doctoraat e.v.t. een
eredoctoraat in de diergeneeskunde. De wet is al aangenomen, waardoor

de verheffing tot hoger onderwijs ook in Engeland mogelijk wordt. De
„Royal Council of Veterinary Surgeons" is in Engeland een toezicht-
houdend lichaam, dat o.a. de eindexamina der vijf veterinaire onderwijs-
inrichtingen (o.a. te Londen, Liverpool, Edinburgh en Dublin) regelt.

Ik heb hiermee enkele indrukken van het congres en de daaraan vast-
gekoppelde vergadering der N.V.M.A. weergegeven, maar heb nog niets
verteld van wat zich „om" het congres afspeelde. Vooreerst blijf ik dicht
bij n.1. in Central Hall, waar zich behalve de gebruikelijke administratieve
congresbureaux ook een uitgebreide expositie bevond van 33 stands
waaronder verscheidene keurig ingerichte van handelaren in veterinaire
instrumenten (wat zegt U van een plastic slokdarmsonde!), genees-
middelen, sera- en entstoffen, enz. enz., waaronder verschillende met
ook hier te lande goed bekende namen. Apart wil ik hier vermelden de
stand van het wetenschappelijk documentatie-bureau der handelaren in
jodiumproducten uit Chili, dat de bezoeker, die zich wil oriënteren over
een of andere jodiumtoepassing of een of ander jodiumonderzoek de weg
wijst in 40.000 publicaties. Een andere stand, waar ik even langer bij wil
stil staan, was de gecombineerde stand bij het engelse Departement van
Landbouw en de „Animal Health Trust", kortweg de A.H.T. Deze
laatste is een particuliere instelling en de man, die haar in 1942 uit de
grond stampte en in enkele jaren tijds groot maakte, is de reeds eerder
genoemde Dr. Wooldridge, biochemicus en dierenarts, secretaris van het
uitvoerend comité van het internationale congres. In deze Animal Health
Trust is geconcretiseerd tot practische werkzaamheid de liefde, die de
engelsman in het algemeen voor zijn huisdier heeft en anderdeels het
inzicht dat een zo goed mogelijk onderzoek van dierziekten de eerste
voorwaarde is voor een rationale bestrijding. Dat hiertoe, ,,de cost vóór
de baet", uitgaat verstaan de engelsen blijkbaar veel beter dan wij. Men
krijgt respect voor de geldsommen, die voor dit doel louter uit vrijwillige
bijdragen worden bijeen gebracht. De opzet is om een millioen pond
sterling als fonds bijeen te brengen en men is al een goed eind op streek.
Het budget der gezamenlijke onderzoekingen in de afzonderlijke instituten
voor orderzoek van de ziekten van het paard, van de hond en van de ver-
schillende andere nut-huisdicren is geprojecteerd op 200.000 pond. Deze
instituten zijn stuk voor stuk volledig ingericht, met een staf van weten-
schappelijke werkers ; aan het instituut voor de kippenziekten alleen reeds
uit vijf personen bestaande, waaronder drie dierenartsen. Alle liggen in
de buurt van Cambridge, zodat contact van het wetenschappelijk per-
soneel met dat van de universiteit te Cambridge verzekerd is. Aanvankelijk
stond de Animal Health Trust op een wat smallere basis en heette zij
The Veterinary Eclucational Trust. Zij gaf toelagen aan oudere studenten
en jonje dierenartsen voor speciale onderzoekingen. Uit woord en ge-
schrift blijkt hoe de „scientific director" van de Trust, Dr. Wooldridge,
de psy<hologie van zijn landgenoten verstaat en hen op de juiste manier
weet tt bewegen de Trust te steunen. Het jaarlijkse verlies ten gevolge
van dierziekten schat men in Engeland op 50 millioen pond. Dit als uit-
gangspuit, een vijf minutenpraatje voor de radio hoe men vrijwi\'lig kan
medewerken zich tegen deze verliezen te verzekeren en de girobiljetten
stromea binnen. Nauwgezet contact met de overheidsinstituten maakt
dat alh onderzoekingen coördineren met hetgeen elders onderzocht wordt.
Prof. Seekles wees op dit alles ook reeds in het verslag van zijn reis naar

Engeland, dat men in ons Tijdschrift van 1947 kan lezen. Het ligt voor
de hand dat ik mezelf langdurig heb afgevraagd of iets dergelijks ook voor
ons land mogelijk zou zijn. Stellig zijn de verhoudingen hier te lande
anders. De veterinaire opleidingsinstituten in Engeland zijn meer uit-
sluitend onderwijsinrichting, waar bij lange na niet de research bedreven
is als ten onzent. De wetenschappelijke instellingen van het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht, vooral de engelse „rijksseruminrichting" hebben
pas na de oorlog grotere uitbreiding ondergaan. Onze Provinciale Gezond-
heidsdiensten voor Dieren vangen veel op van wat in Engeland door deze
Animal Health Trust wordt verricht. Maar toch is er stellig ook ten onzent
een mogelijkheid, die slechts wacht op de juiste persoon, die zich op de
juiste wijze aan deze zaak wijdt, invloedrijke persoonlijkheden en instel-
lingen in comité\'s en toezichthoudende bestuurscolleges weet te verenigen,
enz. enz. Vermeldt niet het erelijstje van sedert 30 Juni 1948 aari de Animal
Health Trust steungevende organisaties en personen twee honderd namen
met giften van honderd pond of meer, vooraan de Racehorse Totalisator
Charity Trust met 22.000 pond, gevolgd door de Milk Marketing Board
(het al omvattende zuivellichaam in Engeland) met 10.000 pond, enz. enz.
Er moet toch ten onzent ook wel iets te bei eiken zijn en ten opzichte van
het kleine huisdier vraag ik mij af of wij, dierenartsen, niet beter hadden
gedaan met wat stuwend enthousiasme achter de dierenbescherming te
staan ; van deze bron zou een deel gecanaliseerd kunnen worden naar
diergeneeskundig onderzoek. Een studie van wat de Animal Health
Trust in Engeland doet en bereikt heeft en het onderzoek van mogelijk-
heden dienaangaande in ons eigen land zij aan onze leidende figuren en
bestuurderen aanbevolen. Ook in ons land zijn organisaties, vaak zeer
machtige, en personen genoeg, die alleen reeds uit zakelijke over-
wegingen het grootste belang hebben bij een maximaal opgevoerde ge-
zondheidstoestand en productiviteit van ons huisdierenbezit, onze
veestapel, pluimvee inbegrepen.

Er was méér rondom dit congres dat het vermelden waard is. Daar
was vooreerst op de Zondagmiddag vóór het congres begon de inschrijving
en aanmelding der deelnemers in Central Hall, die daar een omvangrijke
map in ontvangst moesten nemen met paperassen, congresbescheiden,
gedrukte voordrachten en het congresins\'gne met naam en nationaliteit,
dat men droeg en waaraan men steelsgewijs kon zien wie wie was. Daar
was het een gedrang van je welste. Oude kennisseri, die elkaar in jaren
niet gezien hadden, zagen elkaar daar weer. Men hoorde allerlei talen
om zich heen, natuurlijk overwegend engels, maar ook frans en duits
(er waren ook duitsers) ; hel italiaans en spaans waren ook als zodanig te
onderkennen, maar veel verder bracht ik he^<" niet en de Scandinavische
talen kon ik slechts gissen, vooral als de spreker een stoere blonde noor-
derling was. Men was blij als men daar het hollands hoorde ; ons land met
een dertigtal collega\'s, waarvan een twaalftal vergezeld was van hun
dames, maakte in vergelijking met de andere landen stellig geen slecht
figuur. Na de inschrijving was er een ,,tea and consersazione", waar de
verversingen op de warme Zondagmiddag voor menigeen een ware lafenis
waren en des avonds tegen half zeven wandelden we door de statige
kloostergang naar de Westminster Abdv ten einde de avonddienst bij te
wonen, waar in een zijbeuk van dit indrukwekkende kerkgebouw plaatsen
waren gereserveerd voor de bezoekers van het congres. Het was een

typische dienst van cle engelse staatskerk ; veel gezang en een korte predi-
catie. De Lord Bishop van Oueensland, die de prediking hield, verwel-
komde ook de leden van het congres.

Des Maandagsavonds kregen we gelegenheid de vermaarde Guildhall
in de City te zien, een der onderafdelingen van het stadhuis, waar o.a. de
ontvangsten worden gehouden. Deze omgeving is ernstig beschadigd,
maar toch was door voorlopig herstel de Guildhall geschikt voor ontvangst
van honderden gasten. Hier en daar houten betimmeringen, een nooddak,
maskeringen van vernielde gedeelten, maar wat er overbleef liet toch zien
hoe we hier in een zeer oud bouwwerk waren. De „President and Council
of the Royal College of Veterinary Surgeons" waren onze royale gast-
heren. Er was een interessante expositie van oude veterinaire geschriften,
diploma\'s, geschreven verhandelingen, zegels, maar ook een kleine collectie
oudheden, die betrekking hadden op het openbare leven, he¹: machtige
gildewezen, enz.

De buffetten waren grotendeels in de uitgebreide keldergewelven, die
deden denken aan de crypten, die men onder verschillende kerken in
Engeland vindt.

Op de Woensdagavond werd de grote congresmaaltijd gehouden in
een der zalen van het Savoy Hotel, een hotel zo groot dat het een compleet
grotestad-stratenblok beslaat. De regeling was goed ; een overzichtelijke
plattegrond met tafelindeling maakte dat een ieder ook in de hem vreemde
omgeving makkelijk zijn plaats aan de voor hem bes:emde tafel kon
vinden. Op het menu, dat naar onze begrippen ietwat sober was overeen-
komstig de in Engeland heersende voorschriften, stond al gedrukt wie er
een tafelrede zou houden en wie zou antwoorden. Vreemd deed het voor
ons aan dat cle toast op Z.M. de Koning van Engeland en later op de
staatshoofden van de landen der buitenlandse gasten niet werd uitgebracht
door de congresvoorzitter of de tafelpraeses, maar door een lakei in 10de
livrei en dat nog wel in een land waar het koningschap in de loop der
eeuwen zo hoog in aanzien heeft gestaan als in Engeland.

Op de Vrijdagavond ontvingen Dr. en Mrs. Montgomerie, de voor-
zitter van de engelse Maatschappij voor Diergeneeskunde, niet minder
dan 1200 gasten in Dorchester House, gelegen aan het Hyde Park. Dit was
tegelijk de jaarlijkse ontvangst der engelse collega\'s. Er heerste een on-
gedwongen stemming, er werd gedanst en wij, buitenlanders, keken wel
het meest onze ogen uit toen de doedelzakspeler met z\'n snerpende gillende
fluit begon te spelen en de aanwezige schotten(er waren er verscheidene
in hun typische plooirokje, de kilt) zich overgaven aan hun opwindende
en vermoeiende nationale dans, die in groepen van vier paren, als onze
ouderwetse quadrill", werd gedanst. Hier waren ook Dr. en Mrs Mont-
gomerie van de partij.

Buiten deze algemene ontvangsten om waren er nog enkele voor speciale
groepen ; officiële delegaties, enz. Voor de dames der bezoekers waren
door het dames-comité nog enkele excursies georganiseerd, naar Windsor
en Eton, naar Hampton Court en naar de bekende Kew Gardens.

Tot wat „om het congres" behoorde moeten ook vermeld worden de
excursies na afloop van het congres, waarbij aan de bezoekers, die nog
enige tijd konden blijven, een keuze uit een zeer gevarieerd programma
werd aangeboden. De kostbare meerdaagse excursies met een bezoek aan
Liverpool met z\'n „School of Veterinary Science" svt. aan het meren-

■district en het Royal (Dick) Veterinary College te Edinburgh, gingen niet
door. De buitenlanders hadden daar kennelijk onvoldoende deviezen voor.
Maar ook dichterbij viel er veel wetenswaardigs te bezoeken, zoals bij een
bezoek aan het Royal Veterinary College te Londen, aan de Veterinary
Laboratories of the Ministrv of Agriculture (wij zouden zeggen naar de
Rijksseruminrichting) te Weybridge, drie kwartier sporen van Londen,
naar de Colleges en instituten, inbegrepen die van de Animal Health
Trust, te Cambridge en omgeving en naar particuliere onderzoek-
instituten als het Welcome Veterinary Research Station te Frant en naar
de onderzoeklaboratoria van Boots Pure Drug Company te Nottingham.
Persoonlijk bezocht ik het Londense Royal Veterinary College, dat in
1937 hernieuwd door Z.M. de Koning is geopend, maar dat toch niet die
indruk geeft als onze eigen faculteit. Verschillende afdelingen zijn er
gecombineerd en het aantal docenten en wetenschappelijke werkers is
veel geringer dan bii ons. Alleen de bibliotheek en de studiezaal was iets
dat wij gaarne voor de onze zouden ruilen en de afdeling voor de kleine
huisdieren kon de vergelijking met de onze doorstaan, maar deze laatste
was dan ook weer voor een groot deel door particuliere giften en legaten
gesticht. De pathologie en pathologische anatomie, mijn eigen vakken,
waren, zoals zo vaak in het buitenland, schriel misdeeld, niet zelfstandig,
maar ondergebracht bij de infectieziekten, waar een hoofdassistent of
conservator telkens een aantal jaren met de zorg voor deze afdeling en
het daarbij behorende museum is belast. De opleiding in de kliniek dei-
grote huisdieren kan uiteraard niet in een onafzienbare huizenzee, die een
stad als Londen is, plaats hebben, maar geschiedt voor de oudere studenten
te Reading, buiten Londen.

De Veterinary Laboratories (Rijksseruminrichting) te Weybridge
bezocht ik ook. Het bezoek was hier uitstekend georganiseerd en men
kreeg een goede indruk van wat er werd gepresteerd. Op een ruim terrein
gebouwd in paviljoensysteem, met een zeer sterke na-oorlogse uitbreiding,
wat zichtbaar was aan de sobere bouw (behalve het hoofdgebouw, prac-
tisch nergens met een verdieping) doet men hier onderzoekingen over
vele onderwerpen, zoals de tuberculinebereiding, de abortusentstof (strain
19), de entstoffen tegen miltvuur, varkenspest, over mastitis, vogelpest
en Newcastle disease (ver van elkaar!) over distomatose, biochemische
onderzoekingen enz. enz. ; in het algemeen ook voor onderzoek en be-
reiding van die sera en entstoffen, waarvoor de particuliere industrie zich
niet interesseert. In elke onderafdeling hield de betreffende onderzoeker
een korte demonstratie over zijn speciale werk.

M.H. Hiermee ben ik aan het eind gekomen van mijn praatje over het
14de Internationale Veeartsenijkundig Congres en wat zich daaromheen
afspeelde. Is het in het algemeen nuttig om niet steeds in het eigen kringetje
te blijven maar ook eens elders rond te kijken — onze studerende jeugd
heeft in deze jaren over de gelegenheid daartoe niet te klagen — ook voor
ons, ouderen, is zo iets zeer aan te bevelen en het bezoek aan een inter-
nationaal congres met de mogelijkheden tot eredachtenwisseling en het
leggen van later waardevolle contacten is iets, dat men niet hoog genoeg
ian waarderen.

De ervaring van enkele jaren vee-inscharing in de Noordoostpolder
heeft dikwijls aan het licht gebracht, dat hierbij nogal eens misverstanden
ontstaan, die bij een nauwkeurige lezing van de terzake dienende voor-
schriften voorkomen hadden kunnen worden.

Uiteraard is het niet de bedoeling van dit artikeltje om elke lezer er toe
te brengen het binnenkort verschijnende Inscharingsreglement 1950 met
de daarbij behorende inlage van de Veterinaire Dienst te gaan bestuderen,
doch voor vele praktiserende collegae kan het wellicht van belang zijn
enige toelichting op dit reglement op deze plaats te geven.

Men diene daarbij goed in het oog te houden dat de Directie van de
Wieringermeer (Noordoostpolderwerken) als eigenaresse en exploitante
van de beschikbare gronden, in-dit geval grasland, optreedt. Daarnaast
bestaat als voorloopster van een gemeente het Openbaar Lichaam „De
Noordoostelijke Polder" welke gemeente in status nascendi zich o.a.
belast met de controle op de gezondheidstoestand van het in de Noordoost-
polder verblijvende vee. Te dien einde is door dc Landdrost van dit Open-
baar Lichaam de „Veeverordening de Noordoostelijke Polder" vastgesteld,
welke verordening reeds een aantal jaren wordt toegepast op alle in de
Noordoostelijke Polder verblijvende runderen. Met de uitvoering van deze
veeverordening is de Veterinaire Dienst belast, welke dienst tevens optreedt
als gemeentelijke keuringsdienst voor Vee en Vlees.

De Directie van de Wieringermeer (Noordoostpolderwerken) ziet zich
cle laatste jaren voor een steeds in omvang toenerfiende taak gesteld. Na
het droogvallen van de Noordoostpolder was het de taak van deze Directie
om de maagdelijke zeebodem geschikt te maken voor landbouwkundige
doeleinden en de aldus gereedgekomen gronden tc exploiteren totdat zij
geschikt werden geacht om verpacht te kunnen worden. Deze ontginning
begint nu tot een einde te komen en daarmede nam de exploitatie van het
ontgonnen gebied steeds grotere vormen aan. Verpachting kan helaas
nog slechts op beperkte schaal geschieden, daar de boerderijen- en huizen-
bouw door de oorlogsomstandigheden en hun nasleep ernstig is belemmerd.
Zodoende is de exploitatie langzamerhand de hoofdschotel geworden.
Door verpachtingen voor korte tijd van daartoe geschikt geacht grasland
aan in de naaste omgeving (tot ^ 50 km) van de Polder wonende boeren
is door de Directie getracht het enorme bedrijf niet te groot te laten worden.
Voor ongeveer drie duizend H.A. grasland is op deze wijze tijdelijk enige
verlichting in de exploitatie verkregen. Op dit grasland weidt uiteraard
vee. Het eerste jaar (1947) zijn deze gebieden vrijgelaten, wat de controle
op deze veestapel betreft, waartoe de Veeverordening de mogelijkheid
had opengelaten. Doch al vrij spoedig kwamen klachten van bonafide

boeren en zuivelfabrieken, die zich bedreigd achtten door het naast hun
kavel(s) weidende (en wel eens over en weer uitbrekende )vee.

In 1948 is deze vrijstelling derhalve niet meer toegepast en moesten ook
de losland-pachters zich onderwerpen aan de bepalingen van de Vee-
verordening, wat nogal eens aanleiding heeft gegeven tot strubbelingen.

De collegae in de randgebieden van de Noordoostpolder zullen dien-
aangaande wel de nodige ervaringen hebben opgedaan. Helaas zag onder-
getekende geen andere mogelijkheid op een controle dan gepaard gaande
met de nodige papierwinkel. Ondergetekende heeft ijverig gezocht naar
middelen om deze rompslomp te ontgaan en heeft bij vele belanghebbenden
en belangstellenden geinformeerd, maar een ander en beter systeem heeft
ondergetekende niet kunnen vinden. Overigens zijn suggesties dienaan-
gaande ten zeerste welkom.

Was dus een deel van het grasland tijdelijk in het beheer van andere
handen overgegaan, een ander deel bleef in exploitatie bij de Directie.
Verscheidene oorzaken waren hiervoor aan te wijzen. Voorgenomen
verbetering van ontwatering, grondverbetering, infiltratiewerken, ongun-
stige ligging voor verpachting aan landbewoners waren enkele redenen
om dit land vooralsnog niet uit handen te geven.

Het was dus noodzakelijk, evenals destijds in de Wieringermeer, dit land
zomers te laten beweiden. De animo in 1946 en volgende jaren was hiertoe
zeer groot. In de eerste inscharingsjaren moest dan ook tot een soort
distributiestelsel worden overgegaan, opdat niet de ene boer 5 pinken
mocht weiden en een andere in gelijke omstandigheden cén of twee.

In het afgelopen jaar was echter zoveel grasland gereed gekomen voor
beweiding dat ongeveer 20.000 pinken deze zomer in de Noordoostpolder
hadden kunnen worden geweid. Door diverse omstandigheden en ook
tekortkomingen van buiten de polder als bemiddelaar werkzame personen
zijn er slechts ruim 16.000 runderen geweid. In het begin van de zomer
is er voor gegadigden nog gelegenheid geweest om melkvee te weiden.
Indien men alle in 1949 in de polder ingeschaarde runderen en hun weide-
dagen omrekent op pinken is het getal 20.000 toch wel bereikt.

Daarnaast bedroeg de hoogste veebezetting van losland-pachters ongeveer
7000 stuks. Deze veestapel van i 23.000 stuks rundvee moest voldoen
aan de terzake gestelde bepalingen betreffende de gezondheid.

Over de 7000 runderen van de losland-pachters zal ik verder, niet uit-
wijden. Nadat gecontroleerd was dat deze runderen voldeden aan de ge-
stelde eisen is verder de verantwoordelijkheid voor de eigenaar zelf. De
overige dieren werden bij de inscharing door de eigenaar aan de hoede
van de Directie van de Wieringermeer (Noordoostpolderwerken) toe-
vertrouwd. Deze Directie wordt dus gedurende het weideseizoen hoedster
van een enorme koppel rundvee. Al deze runderen worden, voor een be-
langrijk deel reeds \'s winters, administratief ingedeeld in koppels van
omstreeks 60 dieren, waarbij er dit jaar voor het eerst rekening mede is
gehouden met de stand van de tuberculose-bestrijding op het bedrijf
waarvan ieder dier afkomstig is. .Men krijgt dus drie soorten koppels, al
naar gelang de overgelegde certificaten, witte, groene of rode koppels
genaamd.

Bovendien moet nog rekening worden gehouden met de wensen van de
eigenaar betreffende het al of niet laten dekken van zijn rund (eren). Bij
sommige koppels moet geen stier, bij sommige wel en bij weer andere pas

in Ju li-Augustus. Al deze indelingen worden gedurende de winter vooraf-
gaande aan de weideperiode geregeld, voor een belangrijk deel door bemid-
delaars in voortdurend overleg met de Oogstafdeling en zo nodig met de
Veterinaire Afdeling van de Directie Noordoostpolder.

De lezer zij hierbij er op gewezen, dat de Directie onder meer beschikt
over een Veterinaire Afdeling en het Openbaar Lichaam over een Veteri-
naire Dienst. Daar ondergetekende over beide takken van dienst de scepter
zwaait, is de samenwerking tussen Directie en Openbaar Lichaam aldus
gewaarborgd.

Met de inscharingen die reeds achter de rug zijn, worden telkenmale
weer ervaringen opgedaan die het volgend jaar in het Inscharingsreglement
en de te stellen Gezondheidseisen worden verwerkt.

Het Inscharingsreglement voor 1950 bevat enige aanvullingen, die
hierop neerkomen.

De aanvoer en voorgeleiding van elk rund moet voortaan aan een halster
geschieden.

Runderen, die vaak urenlange autotochten achter de rug hebben, zijn
meestal zeer gevoelig aan de kop geworden wegens beschadiging van de
huid aan de hoornbasis.

Bij het voorgeleiden zijn dergelijke dieren soms erg onhandelbaar waar-
door controle van oormerken wordt bemoeilijkt en de gehele gang van
zaken wordt vertraagd.

Een verdere aanvulling, speciaal met het oog op lastige stieren, is ingelast,
dat de eigenaar, nadat deze is gewaarschuwd aansprakelijk kan worden
gesteld voor schade, door deze, soms zeer gevaarlijke dieren aangericht.

Stieren moeten in het vervolg geringd zijn of zullen dooréén der dieren-
artsen van de Veterinaire Afdeling worden geringd op kosten van de eige-
naar of aanvoerder. Het tarief voor de zogenaamd vrije diergeneeskundige
hulp is met 50 cent per rund verhoogd, waarvoor de Directie op zich neemt
om alle runderen gedurende de weideperiode nogmaals een behandeling
tegen runderhorzels te laten ondergaan.

Uitgezonderd van deze diergeneekundige hulp is in het komende jaar
het verlenen van verloskundige hulp. Deze zal in het vervolg extra kunnen
worden berekend (tot f 10.— per geval).

Geaborteerd hebbende runderen worden in de regel direct opgevangen
en gestald tot dat de eigenaar het dier heeft opgehaald. Dit vereist extra
verpleging etc. gedurende enige dagen waarvoor de arbeidskrachten door
de Directie beschikbaar worden gesteld. Een tegemoetkoming in dergelijke
gevallen, evenals bij embryotomieën etc. van f 10.— kwam ons billijk
voor. Dit wil niet zeggen dat in alle gevallen dit bedrag berekend zal
worden, doch waarschijnlijk is dit wel.

Verder heeft in een aanvullende bepaling de Directie zich het recht
voorbehouden om in spoedeisende gevallen tot noodslachting over te
gaan, zonder dat zij gehouden is tevoren de eigenaar hierover te berichten.
Wel zal de eigenaar zo spoedig mogelijk (in de regel telegrafisch) met een
en ander in kennis worden gesteld.

Kan al het voorgaande door de practicus op zijn hoogst voor kennis-
geving worden aangenomen, op het hierna volgende wordt toch wel in
het bijzonder zijn aandacht gevestigd.

De Directie als houdster van het ingeschaarde vee in de Noordoostelijke
Polder, neemt op zich zelf, voor diergeneeskundige hulp te zorgen. Aan

de andere kant moet ook deze Directie zich onderwerpen aan cle Gezond-
heidseisen, die het Openbaar Lichaam stelt.

Met deze grote hoeveelheden vee zijn in de laatste jaren diverse erva-
ringen opgedaan, die zowel wat betreft het individuele zieke dier als de
besmettelijke dierziekte voor ons als inscharende instantie van belang zijn.
Reglement en Gezondheidseisen zijn dan ook aan de jongste ervaringen
op dit gebied wederom aangepast.

De preventieve ziektebestrijding omvat tot nu toe Tuberculose, Mond-
en Klauwzeer, Abortus Bang en Runderhorzel en dienaangaande zijn
in 1950 de volgende voorschriften van kracht.

Toegelaten zullen worden runderen met witte certificaten en met
certificaten met een groene balk. Verder alleen runderen met een rood
certificaat indien het betreffende rund nog geen melktand heeft gewisseld.

Het is misschien overbodig om te zeggen dat alle certificaten hun geldig-
heidsduur nog moeten hebben. Overschrijding van de termijn van 10 dagen
tot 14 dagen zal nog toegelaten worden. Dieren met rode of groene balk
certificaten moeten kort voor de inscharing gehertuberculineerd zijn.
Minstens na 1 April 1950.

In overweging is nog om voor die provincies, waar het meeste vee
vandaan komt een speciaal formuliertje betreffende de „tuberculose
toestand" in te voeren of een dergelijke verklaring op de schets te doen
drukken. Men voorkomt dan het feit dat een tweede certificaat na afloop
van de inscharing wordt verlangd, hetgeen op bezwaren stuit.

Elke enting die vóór 1 April 1950 is verricht, wordt geacht niet te
hebben plaatsgehad. De ervaring heeft geleerd, dat speciaal bi j jonge dieren
de immuniteit korter kan duren dan 8 maanden.

Dit jaar brak in September nog Mond- en Klauwzeer uit bij een koppel
van 67 stuks. Een gelukkige omstandigheid was, dat deze koppel vrij ge-
isolecrd wercl geweid. Een Mond- en Klauwzeer-uitbraak in de gehele
Polder bij het einde van het weideseizoen zou ons voor zeer grote moeilijk-
heden plaatsen, daar bij eventueel langdurig doorzieken geen mogelijk-
heid aanwezig is om grote aantallen runderen op te stallen. Verspreiding
van al deze dieren over het gehele land zou uiteraard op grote bezwaren
stuiten terwijl bovendien exportbelangen in het gedrang zouden komen.

Worden dus in 1950 runderen aangeboden die voor 1 April 1950 zijn
geënt, dan zullen zij of opnieuw worden geënt of zij zullen niet worden
toegelaten.

Elk rund moet geënt zijn tegen abortus en wel met bekende entstof
(R.S.I. of Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland). De overwegingen,
die aan deze eis ten grondslag liggen zijn de volgende: het aantal runderen
dat in de Noordoostpolder tijdens het weideseizoen aborteert is vrij groot.
Daarenboven zullen nog een aantal runderen aborteren na beëindiging
van de weideperiode. Een vroegtijdige immunisatie is dus uiterst gewenst,
en behoort enting reeds in December-Januari te worden verricht.

tijd en blijft dus weinig anders dan een nood-enting over. Men dient ten
aanzien van vee-inscharingen in het algemeen, dus ook van die in de Noord-
oostpolder te bedenken dat deze inschal ingen de hygiëne of beter gezegd
de preventieve dierziekte-bestrijding niet bevorderen, integendeel. De
Noordoostpolder kan als een zwaar besmet bedrijf beschouwd worden
ten aanzien van abortus en voor zover het het in grote koppels weidende
rundvee betreft.

Evenals dus op een zwaar besmette boerderij overgegaan zal worden
tot enting van alle dieren, drachtig (tot zes maanden) of niet drachtig, is,
na overleg met de Gezondheidsdiensten, bepaald dat alle in te scharen
runderen tegen abortus moeten zijn geënt. De bezwaren, die t?gen dit
voorschrift kunnen worden ingebracht zijn mij bekend, maar wegen naar
mijn mening niet op tegen de grote besmettingsgevaren waaraan inge-
schaarde runderen in de Noordoostpolder zijn bloot gesteld. Aangezien
hoogdrachtige runderen niet ingeschaard mogen worden, zijn uitzonderin-
gen dus niet mogelijk.

Elke collega, die met in 1950 in te scharen rundvee te maken krijgt,
doet er dus goed aan om reeds nu de eventueel in te scharen runderen te
enten tegen abortus.

Niet geënte dieren zullen bij de inscharin? alsnog geënt kunnen worden,
doch men dient wel te overwegen dat een goede immuniteit dan niet direct
aanwezig is.

Veehouders, die onder geen beding hun dieren willen laten enten, doen
er- derhalve verstandig aan deze runderen niet voor de inscharing op te
geven, daar zij niet zullen worden toegelaten.

De mogelijkheid bestaat dat ernstig met horzelbulten bezette runderen
zullen worden teruggezonden. Verder zullen de dieren in de Polder
nog een derrisbchandeling ondergaan.

1. Bij elk rund moet een geldig t.b.c.-certificaat (eventueel een nader
door de Gezondheidscommissie vast te stellen bewijs) aanwezig zijn.

2. Elk rund moet na 1 April 1950 zijn geënt tegen Mond- en Klauwzeer
of zal worden geënt bij de inscharing.

3. Elk rund, drachtig of niet drachtig, moet door een dierenarts tegen
abortus zijn geënt.

Op ieder over te leggen schets is een diergeneeskundige verklaring gedrukt,
die door de dierenarts moet zijn ondertekend. Elk ander bewijsstukje of
verklaring heeft geen waarde. Deze papiertjes geven vertraging bij het
tempo van inscharing dat bereikt moet worden. Indien de schets dus niet
volledig is ingevuld zullen of de dieren worden overgeënt of zij zullen worden
teruggezonden. Daar tuberculinaties en hertuberculinaties in het algemeen
niet kunnen plaats vinden zullen dieren, zonder behoorlijke „t.b.c.-
papieren" in ieder geval niet toegelaten worden.

Bekendmaking van de gelegenheid tot inscharing in 1950 (i 20.000
stuks rundvee) zal in de Landbouwpcrs plaats vinden, hetzij, door de
Directie, hetzij door de voor deze werkzame bemiddelaars.

Gezien de zeer grote hoeveelheid werk, voornamelijk van administra-
tieve aard, die bij de voorbereiding van iedere inscharing moet worden
verzet, is het mogelijk, dat nog wijzigingen van ondergeschikte betekenis
op het hierboven uiteengezette zullen plaats vinden.

Inscharingsreglementen en gezondheidseisen verschijnen binnenkort
wederom in druk en zijn op aanvraag bij ondergetekende kosteloos ver-
krijgbaar, terwijl ondergetekende tevens gaarne bereid is zich nog voor-
doende vragen te beantwoorden.
Ramspol, 24 November 1949.

Nadat dit artikeltje voltooid was, is alsnog de volgende^wijziging ingevoerd:
Op de door de inschaarder over te leggen schets is een verklaring afgedrukt
betreffende de tóestand van de tuberculose op het bedrijf en van het
betrokken dier in het bijzonder.

Indien deze verklaring volledig is ingevuld door de instantie, die anders
certificaten zou moeten uitschrijven, kan dit certificaat achterwege blijven.
Aangezien er naar gestreefd is de „schrijverij" tot een minimum te beperken,
zal deze maatregel wel geen bezwaar ondervinden. Eén en ander is vast-
gesteld na overleg met de Provinciale Gezondheidsdiensten, die hiertegen
geen bedenkingen hadden.

Iedere collega of instantie, die met deze papieren te maken krijgt, wordt
er zeer nadrukkelijk op gewezen, dat het aftekenen van blanco papieren
uiteraard zinloos is en de weg tot bedrog buitengewoon vergemakkelijkt.

Indien een dergelijk feit wordt geconstateerd, zal dit ten gevolge hebben,
dat alle verklaringen, afgegeven door deze collega of instantie als waarde-
loos worden beschouwd met als consequentie, dat met dergelijke papieren
aangeboden runderen teruggezonden zullen worden.

Door het Hoofdbestuur is aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde :

Collega van Zwol verkreeg op 15 December 1949 de graad van doctor in de vee-
artsenijkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht op een proefschrift, getiteld :

„Over het standaardiseren van het duivenvirusvaccin tegen diphtherie en pokken
der kippen."

Namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde, woonde de secretaris deze promotie
bij. Het Hoofdbestuur wenst ook langs deze weg, Dr. van Zwol van harte geluk met het
verkrijgen van deze hoogste academische graad.

In het Tijdschrift van I Jan. 1950 staat abusievelijk vermeld, dat collega
S. Schaap te Twijzel op 30 Juli zijn 40 jarig jubileum zou gedenken.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park ,,Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400-11413. Giro 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

REDE, uitgesproken door de Voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Dr. Y. M. Kramer, bij de opening van de 95ste Algemene Vergadering op
29 October 1949 te Utrecht.

Bij de opening van deze 95ste Algemene Vergadering, roep ik U allen een hartelijk
welkom toe.

Enkele gasten, die regelmatig voor onze jaarvergaderingen worden geïnviteerd, zijn
ditmaal helaas verhinderd.

Uw tegenwoordigheid, mijnheer de burgemeester van Utrecht, wordt door ons op
hoge prijs gesteld. Het gehele diergeneeskundige leven culmineert om de stad, die
door U bestuurd wordt. Hier werd elke dierenarts opgeleid en de leden van onze Maat-
schappij komen dan ook gaarne elk jaar weer terug, wanneer de Algemene Vergadering
gehouden wordt.

Het is bijna een vaste gewoonte geworden, dat de Burgemeester van Utrecht van zijn
belangstelling blijk gat\'op onze jaarlijkse bijeenkomsten. Door bijzondere omstandigheden
is deze traditie enige keren onderbroken geweest. Het doet ons daarom heel veel genoegen
U thans in ons midden te zien.

Uw aanwezigheid, mijnheer de vertegenwoordiger van de Stichting voor de Landbouw,
wordt zeer op prijs gesteld. Ook in het afgelopen jaar mogen wij terugzien op een bevre-
digende samenwerking, tussen de Stichting voor de Landbouw en de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Het verheugt ons, U, mijnheer de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, ook
nu weer in ons midden te zien. Ook in het jaar, dat voorbijging was er steeds weer een
prettige samenwerking met U en de ambtenaren van Uw Dienst.

U, Heren voorzitter en secretaris van de Faculteit der Veeartsenijkunde, bent goede
bekenden in ons midden.

Het verheugt ons, dat de Faculteit in het afgelopen jaar een zeer duidelijk begrip
toonde voor de problemen, waarbij de Maatschappij voor Diergeneeskunde betrokken
was. Verschillende keren was er overleg met U en zelden deden wij tevergeefs een beroep
op Uw medewerking.

U, Heren praeses en ab-actis van de Diergeneeskundige Studenten Kring, roep ik
een hartelijk welkom toe.

De leden van Uw kring werden opnieuw ten nauwste betrokken bij een probleem,
dat ons de laatste tijd opnieuw bezig hield. Gisteravond hadden wij met Uw vereniging,
nog een prettige bijeenkomst.

Ook U, mijnheer de voorzitter van het Landbouwkundig Genootschap, heet ik van
harte welkom. Wij hebben slechts enkele zusterverenigingen, waarvan de werkkring
bij de veehouderij ligt en daarom stellen wij het op hoge prijs, dat U, Prof. de Jono,
hier aanwezig zijt.

De Algemene Vergadering is ieder jaar weer het ogenblik, waarop wij ons afvragen
wat er in het afgelopen jaar in onze vereniging gebeurd is en welke vraagstukken voor
onze vereniging en voor haar leden van belang zijn.

Het verenigingsleven speelt zich in onze Maatschappij vooral af in de afdelingsver-
gaderingen. Voor zover deze door mij en door de Secretaris zijn bezocht mogen wij
constateren, dat de vergaderingen van de afdelingen vrij goed bezocht werden en dat
in alle afdelingen gelukkig de onderlinge verhoudingen goed genoemd mogen worden.

Een Koninklijke onderscheiding werd dit jaar verleend aan de collegae: Dr. H. S.
Frenkel, Dr. R. v. Santen, L. J. Colsen Sr, H. C. J. Horbach, F. J. Quaedvlieg,
Dr. S. Stuurman, L. S. B. G. H. Harmsen, Prof. Dr. P. Hoekstra.

Ik wens hen van deze plaats daarmede nog eens van harte geluk en het verheugt mij
bijzonder, dat ook een lid van het Hoofdbestuur voor zulk een onderscheiding in aan-
merking kwam.

Prof. Dr. G. M. v. d. Plank en Prof. Dr. L. Seekles werden corresp. lid van de
Asociedad Veterinaria Zootechnica te Madrid.

Door de dood ontvielen ons dit jaar de collegae: W. v. Doorn, Woerden; H. A. Kroes,
Groningen; F. M. de Leur, Hoorn; A. v. d. Sande, Bergen op Zoom en Dr. J. Staal,
Assen.

Het Hoofdbestuur heeft bij de begrafenis van collega Staal reeds gewezen op het
belangrijke werk, dat deze voor de Maatschappij gedaan heeft, vooral als voorzitter
van de Zuiveringsraad.

De Maatschappij was dit jaar vertegenwoordigd bij het ioo-jarig bestaan van de
Maatschappij voor Geneeskunst, bij het 75-jarig bestaan van het Nederlands Rundvee-
stamboek, bij het 85-jarig bestaan van de Ned. Ver. v. Dierenbescherming en verder
bij de grote hondententoonstellingen in Amsterdam en Den Haag.

Samen met de Ned. Zoötcchn. Vereniging werd dit jaar de veeteeltdag van de Land-
bouwkundige week te Wageningen verzorgd, waarbij van veterinaire zijde inleidingen
werden gehouden door de collegae Dr. W. v. d. Burg, Dr. J. Grashuis en Dr. Th. de
Groot.

Prof. v. d. Plank bedankte als vertegenwoordiger van de Maatschappij in de Gezond-
heidscommissie voor Dieren. D. Hendrikse als vertegenwoordiger in de Ccntr. Comm.
v. K.I. Ik dank hen van deze plaats voor het werk, dat zij in die commissies voor ons
verricht hebben.

Als lid van de tuberculose-commissie van de Maatschappij bedankten de collegae:Post,
Sjollema en de Vries.

Zij achtten het beter, dat in deze commissie vooral de mening van de practiserende
dierenartsen tot uiting dient te komen en zij hebben daarom hun plaatsen daarvoor
vrij gemaakt.

Op het Internationaal Veeartsenijkundig Congres te Londen, heb ik, als voorzitter
van het Nationaal Comité, tevens de Maatschappij vertegenwoordigd.

Bij de jaarlijkse Algemene Vergadering van de British Medical Veterinary Association
werd de Maatschappij vertegenwoordigd door de secretaris.

Op de statuten, die het vorig jaar werden goedgekeurd, is intussen de Koninklijke
goedkeuring verkregen, zodat deze met het nieuwe Huishoudelijk Reglement thans in
de Maatschappij van kracht zijn.

In het verleden werden in de afdelingen wat huishoudelijke zaken behandeld, het
programma voor de Algemene Vergadering, enkele verkiezingen en verder kon veel
tijd worden besteed aan inleidingen over wetenschappelijke onderwerpen en discussies
over gevallen, die zich in de practijk voordeden.

Langzamerhand is daar steeds meer bij gekomen; naast het behandelen van allerlei

maatschappelijke vraagstukken, worden de afdelingen steeds meer betrokken in de onder-
handelingen over tarieven, toepassing van tarieven, gang van zaken bij veeziekten
bestrijding enz. De afdelingen zijn daardoor belangrijk van karakter veranderd. Van
de bestuursleden wordt steeds meer tijd gevraagd en velen hebben daar geen gelegenheid
voor. Naar mate de afdelingen betrokken worden in besprekingen met instanties buiten
de Maatschappij, wordt het noodzakelijker, dat over en weer nauw contact bestaat
tussen de afdelingsbesturen en het Hoofdbestuur en het secretariaat van de Maatschappij.
Bij de afdelingen ontbreekt daarvoor ook dikwijls weer de tijd en de gelegenheid. Het
is hier niet de plaats om na te gaan op welke wijze dit alles opgelost moet worden, maar
ik acht het toch nodig nu reeds de aandacht van de leden er op te vestigen, dat van de
afdelingsbesturen veel meer gevraagd moet worden dan vroeger en dat het optreden
van afdelingen en Hoofdbestuur zoveel mogelijk gecoördineerd dient te worden.

Ik moet hierbij ook nog wijzen op een ander verschijnsel, dat zich in ons verenigings-
leven openbaart. De leden van onze Maatschappij groeperen zich steeds meer in kleinere
kringen. Dit heeft zeker een nuttige zijde, maar er zijn ook gevaren aan verbonden.
Het nut is, dat de dierenartsen uit een zelfde streek elkaar beter leren kennen, hun
gemeenschappelijke problemen kunnen bespreken en dat zij gemakkelijker tot goede
onderlinge verhoudingen komen. Het gevaar is, dat het besprokene niet behoorlijk
geformuleerd verder komt, dat soms regelingen of afspraken gemaakt worden die verder
in de Maatschappij niet bekend zijn, dat het bezoek aan de afdelingsvergaderingen
gaat verminderen of dat de dingen, die in de kring besproken zijn, niet meer in de afde-
lingsvergadering ter sprake worden gebracht. Vanwege de voordelen, die er aan ver-
bonden zijn, acht ik het bestaan van kringen nuttig, mits deze kringen niet leiden tot
een versnippering van de Maatschappij en mits deze kringen datgene, wat in de Maat-
schappij behandeld moet worden, ook doorgeven in de afdelingen, of als er haast bij is
direct aan het Hoofdbestuur. Een Hoofdbestuur kan nu eenmaal niet alles weten en
wat de leden op hun hart hebben moet via de normale onderdelen van de Maatschappij
bij het Hoofdbestuur komen. Omgekeerd is het nodig, dat afspraken, die dodr de Maat-
schappij worden gemaakt, door alle leden worden nagekomen. Als enkele dit niet doen,
of als in twijfelgevallen niet gehandeld wordt in de geest van de gemaakte afspraken,
dan ontstaat zo gemakkelijk een verkeerde indruk, omtrent de wijze, waarop de Maat-
schappij haar afspraken nakomt.

Hierbij aansluitend spijt het mij te moeten zeggen, dat er nog altijd enkele collegae
zijn, die hun afdracht voor de mond- en klauwzeer entstof niet willen voldoen.

Een onderwerp, dat dit jaar wel bijna permanent de aandacht van het bestuur van
de Maatschappij had, was de t.b.c.-bestrijding.

Reeds geruime tijd vragen vele dierenartsen, die bij de werkzaamheden voor de
t.b.c.-bestrijding betrokken zijn, zich af of wij daarmede wel op de goede weg zijn. Zij
twijfelen daaraan en hun twijfel komt neer op de vraag, of de vele tijd, die gegeven
moet worden aan het klinisch onderzoek met het daarbij behorende verzamelen van
sputummonsters wel verantwoord is, en of dat werk niet leidt tot een onjuiste instelling
van de veehouders t.o.v. de t.b.c.-bestrijding. Bij nadere beschouwing komt men dan
tot de vraag, wat men met het klinisch onderzoek wil bereiken.

Bij de bestrijding van besmettelijke ziekten in het algemeen is het eerste, waaraan
men denkt, isoleren van de gehele veestapel of ten minste isoleren van de dieren, die
besmet zijn of besmet kunnen zijn. Bij de tuberculose-bestrijding tracht men echter de
besmette dieren nog eens te splitsen in een groep, die besmettelijk is voor andere en een
groep, die dit niet is. Zolang men isolatie niet als eis stelt probeert men dus feitelijk de
besmette dieren ongevaarlijk voor de niet besmette te houden, door middel van klinisch
onderzoek met wat daarbij hoort. Het gaat dus om de vraag, in hoeverre het mogelijk is
de besmette dieren ongevaarlijk voor de rest te houden door middel van klinisch onder-
zoek, voor zover dat in de practijk bij de massabestrijding uitvoerbaar is. Dat dit door
een onderzoek eenmaal per jaar niet gaat zal wel niemand betwijfelen. Bij een meer-
malen herhaald klinisch onderzoek gaan de uitvoerbaarheid en de kosten een grote rol
spelen, terwijl het bovendien altijd zo blijft, dat de onderzoeker achter de feiten aankomt,
en hoe dikwijls men ook onderzoekt, het kwaad altijd al gedaan kan zijn. Prof. Jansen

schreef nog onlangs, dat bij open t.b.c., na één of enkele malen herhaald onderzoek,
cle bacil herhaaldelijk niet gevonden wordt, terwijl bij werkelijk gesloten t.b.c. dit dier
de dag na het onderzoek open t.b.c. kan hebben. Ik denk dan ook, dat er wel geen enkele
dierenarts is, die de garantie wil geven, dat hij, zelfs in samenwerking met de veehouder,
de besmette dieren ongevaarlijk kan houden voor de rest. Het gaat hierbij niet om de
openlijders, die wel gevonden worden, maar om de openlijders, die niet gevonden worden.
Men kan zich op bet standpunt stellen, dat elke openlijder, die gevonden is, winst be-
tekent. Wij weten daarbij, dat wij zeker niet alle openlijders vinden, maar de veehouders
en buitenstaanders, die dit inzicht niet hebben, komen tot verkeerde conclusies. Hoeveel
veehouders slaken geen zucht van verlichting als zij van hun dierenarts horen dat er
in ingezonden sputum geen tuberkelbacillen gevonden zijn. Zij denken niet aan de moge-
lijkheid, dat een openlijder misschien niet gevonden is, en zij vergeten ook, dat de rea-
geerders openlijder kunnen worden. Hoeveel veehouders zijn er niet, die, nadat een
openlijder van hun bedrijf is verwijderd, zelf zeggen dat de boosdoener er nu uit is en
verder de indruk geven dat ze daarna gerust zijn. Ook beseffen zij niet, dat er nog wel
meer openlijders kunnen zijn en in ieder geval kunnen komen voor hun dieren weer
onderzocht worden. Hoeveel stallen zijn er niet waar 40, 50, 60% van de dieren reageren
en waar besmette en onbesmette dieren volledig door elkaar staan, waar de veehouder
verontwaardigd is, als er na het tuberculineren niet spoedig een klinisch onderzoek
wordt ingesteld, of als van enkele dieren eens geen sputum wordt genomen. De voor-
beelden, die ik hier beschrijf, zijn geen uitzonderingen, maar komen in vrijwel alle delen
van het land in grote aantallen voor.

Ik weet wel, dat ieder, die over t.b.c.-bestrijding spreekt, wijst op het nut van isoleren
en het gevaar van de reactiedieren, maar de practijk is, zoals ik hiervoor beschreef. De
veehouder bouwt volkomen op een klinisch onderzoek, waarvan wij zeker weten, dat
het niet de garantie geeft, die de veehouder er van verwacht. De veehouder verliest
zijn angst voor de reageerders met de daaraan verbonden gevaren voor zijn gezins-
leden en voor zijn nog gezonde dieren, terwijl hij bovendien het doel van de t.b.c.-
bestrijding uit het oog verliest, zijn reactiedieren te lang houdt en de bestrijding afkeurt,
omdat hij de nieuwe reacties niet begrijpt. Men kan zich hierbij afvragen, waarom dit
vraagstuk vroeger niet naar voren is gekomen. Het antwoord daarop is waarschijnlijk,
dat de vroegere bestrijders het nut en het belang van de t.b.c.-bestrijding beter zagen
dan de velen, die er de latere jaren bij gekomen zijn en die indifferent of zelfs afwijzend
tegenover de bestrijding staan. Eerstgcnoemden ruimden gemakkelijker hun reageerders
op, waardoor onderschatting van het gevaar van die dieren minder naar voren kwam;
de laatstgenoemde groep komt daar minder gemakkelijk toe en kan bovendien de rea-
geerders minder gemakkelijk kwijt.

Wij hebben te maken met de toestand, zoals die nu in de meeste gebieden van ons
land is en daar leidt het verkeerde inzicht in de betekenis van het klinisch onderzoek
tot gevolgen, die ernstig zijn voor het gezin van de veehouder en voor het verloop van
de t.b.c.-bestrijding. Het leunen op het klinisch onderzoek moet terug gedrongen worden
en daarvoor in de plaats moet de overtuiging komen, dat opruimen van alle reageerders
of isoleren de weg is om de besmettelijke ziekte „tuberculose" te bestrijden. Als alle
maatregelen op dit laatste gebaseerd worden, dan zal blijken, dat isoleren mogelijk is
op veel meer bedrijven, dan altijd gedacht is, en dan zullen velen die anders misschien
hun reageerders zouden houden, er eerder toe komen om ze allemaal op te ruimen.
Hoofdzaak is, dat alle maatregelen op opruimen en isoleren gericht worden.

Er is over de tuberculosebestrijding in de afgelopen winter veel geschreven en veel
critiek uitgeoefend, ook op het werk van de dierenartsen.

Er zijn zeker dierenartsen geweest, die niet hebben gedaan wat van hen verwacht
werd, maar daartegenover stel ik hier de enorme hoeveelheid werk en de zeer grote
toewijding van het overgrote deel van alle dierenartsen, die bij de t.b.c.-bestrijding
betrokken zijn. Als een dierenarts zijn werk niet goed doet, laat men hem dan straffen,
en bij herhaling zelfs uitsluiten van dat werk. Wij kunnen niet accepteren, dat fouten
van enkelingen telkens gegeneraliseerd aan onze gehele stand worden aangewreven.
Daarvoor is gelukkig het aantal, dat meer dan een normale hoeveelheid werk verzet,

veel te groot. Bij de beoordeling van hen, waarop wel critiek bestaat, moet ten slotte
niet vergeten worden, dat ook het onmogelijke verlangd kan worden. Als men verlangt,
dat de dierenarts tenminste zelf de reacties moet aflezen en hij moet dit doen bij 6000
dieren, verdeeld over 1500 tot 2000 kleine bedrijven, dan zijn dat er per 50 werkdagen
30 tot 40 per dag. Iedereen zal begrijpen, dat dit naast het normale werk onmogelijk is
en dat zo iemand er langer over moet doen. Bovendien moet ook rekening gehouden
worden met het feit, dat in verschillende streken snel enten tegen dreigend mond- en
klauwzeer door vele veehouders zelfs gesteld werd boven snel onderzoek op tuberculose.

Een goed begrip, omtrent de t.b.c.-bestrijding, is bovendien van grote betekenis voor
het vraagstuk van de hulpkrachten, dat dit jaar ook geregeld onze aandacht heeft
gevraagd.

Bij iedere besmettelijke ziekte is het aller voornaamste, dat zo goed mogelijk en zo
snel mogelijk wordt vastgesteld, welke dieren besmet zijn. Bij de t.b.c.-bestrijding gebeurt
dit door de tuberculineproef en daarom zijn wij steeds van mening geweest, dat deze
proef, die de basis is van de gehele bestrijding, zo goed mogelijk moet worden uitgevoerd
en dat dit het beste kan gebeuren door de dierenartsen. Het verheugt ons, dat de com-
missie, die ingesteld is door de Gezondheidscommissie voor Dieren, tot de conclusie
gekomen is, dat het inderdaad het beste is, dat alle werkzaamheden voor de t.b.c.-
bestrijding door de dierenartsen gebeuren. Onlangs hebben wij kunnen lezen, dat in
alle landen om ons heen dezelfde opvatting bestaat.

Aan de 5 leden van onze Maatschappij, die zitting in de commissie hadden, past hier
een woord van dank voor de wijze, waarop zij met de vertegenwoordigers van de Vee-
houderij tot een oplossing voor de bestaande moeilijkheden zijn gekomen.

Het is U bekend, dat wij, na het verschijnen van het rapport, er op hebben gewezen,
dat de hulpkrachten, die tijdelijk nodig zijn voor het tuberculineren, het beste verkregen
kunnen worden uit de toekomstige dierenartsen, die reeds een studie van tenminste
3 jaar achter de rug hebben. Het verheugt mij hier te kunnen mededelen, dat het over-
grote deel van deze studenten zich hiertoe bereid heeft verklaard en dat hun aantal
groot genoeg is om aan de vraag van de Gezondheidsdiensten te voldoen. Wij beseffen,
dat het voor de faculteit een ingrijpend besluit is geweest om voor de ouderejaarsstu-
denten de Kerstvacantie zo lang te maken en de Paasvacantie in te trekken en vanaf
deze plaats breng ik aan de faculteit onze hartelijke dank voor het feit, dat zij ons op
deze manier toch heeft willen helpen.

Bij dit alles staat voorop, dat het onderzoek op tuberculose goed en zo vroeg mogelijk .
verricht moet worden. Hoewel het voor het overgrote deel van de dierenartsen over-
bodig is, spreek ik hier toch nog eens de hoop uit, dat alle dierenartsen en alle studenten
hieraan hun volle medewerking zullen geven.

Voor de sfeer, waarin dit grote werk moet gebeuren, is het van het grootste belang,
dat steeds meer, ook onder de veehouders, de overtuiging groeit, dat wij in korte tijd
uit de tuberculose moeten. Financiële prikkels kunnen die sfeer en die overtuiging nog
belangrijk verbeteren.

De geneesmiddelenvoorziening voor dieren begint een steeds moeilijker vraagstuk te
worden. Waardeloze middelen worden aan veehouders verkocht dikwijls voor hoge
prijzen. Sera, die aan veehouders waren verkocht, bleken bij onderzoek van de Rijks-
seruminrichting geen enkele immuniserende werking te vertonen. Voor zalven en
andere huismiddelen worden aan de veehouders prijzen berekend, die dikwijls belangrijk
hoger liggen, dan het bedrag, waarvoor de dierenarts een zelfde of een betere zalf ver-
strekt. Geneesmiddelen zullen binnenkort of worden misschien reeds gemengd met vee-
voeder geleverd. Onze aandacht werd gevestigd op enorme verspilling van vitamine-
praeparaten. Er moet herhaaldelijk vlees worden afgekeurd wegens afwijkende reuk,
doordat de dieren middelen werden ingegeven, die op de markt aangeboden worden.

Naar mate de grenzen met België open zullen gaan is nog een belangrijke toename
van dit alles te verwachten.

Met de Vakgroep Pharmaceutische Groothandel werden inleidende besprekingen
gevoerd om te komen tot een zekere orde op dit gebied. Wij hopen daarbij op steun van
de georganiseerde Landbouw. Het gaat er daarbij niet alleen om geneesmiddelen, die

een voorafgaande diagnose of een gecontroleerde behandeling van de ziekte nodig maken,
voor de dierenartsen te reserveren, maar ook om allerlei middelen, die gerust vrij toe-
gepast kunnen worden, met of zonder dierenarts, ter beschikking van de veehouders te
brengen, maar dan van gegarandeerde kwaliteit en samenstelling en voor redelijke prijzen.

Op deze basis moet o.i. samenwerking tussen dierenartsen, veehouderij en bona fide
handel in geneesmiddelen mogelijk zijn.

Dat het wederom instellen van een commissie voor een serum- en entstoffenwet ons
met vreugde vervult behoef ik nauwelijks te zeggen.

Het vorig jaar wees ik reeds op het gevaar van het rondslingeren van levende abortus-
culturen op tal van boerderijen, ook daar waar de infectie tot nu toe niet bestond. Het
misbruiken van tuberculine, die in de vrije handel te koop is, het enten van kippen
tegen diphtherie, waarbij geen enkele reactie van de entstof te zien is en het reeds eerder
genoemde feit, dat in serum, dat aan veehouders verkocht was, geen enkele immuni-
serende werking kon worden aangetoond, mag ons misschien doen hopen, dat algemeen
zal worden ingezien dat nu spoedig maatregelen nodig zijn.

Bij de t.b.c.-bestrijding, mond- en klauwzeerentingen, pullorumonderzoek enz.,
blijkt hoe langer hoe meer, dat de werkzaamheden van de dierenartsen in sterke mate
afhankelijk zijn van de organisatie van dat werk. Als het ene uiterste zien wij inciden-
tele entingen of onderzoekingen in alle uithoeken van de practijk, waarbij dikwijls de
dieren nog ver van huis lopen; en\'als ander uiterste gebieden waar iedere dag een bepaald
gedeelte, vrijwel huis aan huis, kan worden afgewerkt, waarbij de dieren op de afge-
sproken tijden zo dicht mogelijk bij de weg aanwezig zijn, met voldoende hulp. In de
toekomst zullen deze zo zeer uiteenlopende toestanden in de tariefafspraken tot uiting
moeten komen. Hier ligt een taak voor de veehoudersorganisaties, die daarbij tevens
uit zullen moeten maken of de bezwaren aan het regelen verbonden, opwegen tegen
beperkte financiële voordelen.

Het vorig jaar vestigde ik er de aandacht op, dat het aantal studenten aan de faculteit
der veeartsenijkunde te groot is t.o.v. de behoefte aan dierenartsen in de komende jaren.
Tot mijn spijt is aan de stroom van studenten in de Veeartsenijkunde nog geen eind
gekomen en is ook dit jaar het aantal nieuw ingeschrevenen weer veel groter dan de jaar-
lijkse behoefte. Het aantal studenten is nu al bijna even groot, als het aantal dierenartsen,
dat nu praktijk doet. Ik moet er nogmaals voor waarschuwen dat er voor zovelen geen
plaats is.

Dc Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie zal in de komende jaren ook door onze
Maatschappij goed gevolgd moeten worden. Al is de voorlopige indruk, dat deze wet
niet zo zeer gemaakt is voor de vrije beroepen, toch kunnen maatregelen van anderen
het voor deze vrije beroepen ook nodig maken om tot een publiekrechtelijke organisatie
te komen.

Ten slotte moet ik hier nog wijzen op het feit, dat de werkzaamheden van de dieren-
artsen de laatste jaren steeds meer van karakter veranderen. Het behandelen van het
individuele zieke dier gaat als het ware terug en in de plaats daarvan komen werkzaam-
heden, die er toe moeten leiden, dat ziekte wordt voorkomen.

De vele naziekten van mond- en klauwzeer, die vroeger zo dikwijls de hulp van de
dierenarts vroegen, zijn vrijwel verdwenen door de preventieve enting.

Naar mate de t.b.c.-bestrijding resultaten heeft, verdwijnen een groot aantal meer
of minder wrakke dieren, waarvoor vroeger zo dikwijls hulp gevraagd werd. Hoeveel
ziekte kan de dierenarts niet voorkomen door adviezen, omtrent de voeding der dieren!
Op het gebied van de bestrijding der steriliteit voorzien verschillende deskundigen nu
reeds, dat de dierenarts de resultaten van de dekking nauwkeurig zal moeten gaan volgen.

Op het Internationaal Congres kwam deze tendenz, omtrent de werkzaamheden
van de dierenartsen uitgesproken naar voren.

Wij zullen ons in de komende jaren moeten afvragen, welke gevolgen dit alles voor de
positie van de dierenarts zal hebben en welke houding wij daaromtrent dienen aan te
nemen.

Dames en Heren, Ik heb hiervoor een aantal belangrijke punten onder Uw aandacht
gebracht, die onze aandacht moeten hebben en ik wil het hier nu bij laten.

VERSLAG van het huishoudelijk gedeelte van de 95ste Algemene Vergadering van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op Vrijdag 28 October
1949 in het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

A. J. Hibma (afd. Friesland met 31 stemmen)
H. J. Vrielink (afd. Groningen-Drenthe met 24 stemmen)
A. J. van Doorn (afd. Overijssel met 24 stemmen)
Dj. de Jong (afd. Gelderland met 29 stemmen)

G. J. W. Schoenmaker (afd. Utrecht met 27 stemmen)
J. T. Heeg (afd. Noord-Holland met 28 stemmen)

H. H. H. Schreinemakers (afd. Limburg met 16 stemmen)
J. Boudeling (afd. Zeeland met 16 stemmen)

1. De voorzitter, Dr. Y. M. Kramer, opent ruim 2 uur de vergadering met een woord
van welkom aan de aanwezige leden. Hij spreekt er zijn voldoening over uit,
dat, behalve de afgevaardigden, ook zo veel individuele leden aanwezig zijn, die,
behalve voor hun afdelingen, ook belangstelling tonen voor de „grote" vergadering.
De voorzitter spreekt de hoop uit, dat de vergadering in een prettige sfeer zal
verlopen en dat tijdens deze 2 dagen de noodzakelijke eenheid van alle leden van
de Maatschappij versterkt zal worden.

2. De secretaris deelt mee, dat bericht van verhindering is ingekomen van enkele
geïntroduceerden voor het wetenschappelijk gedeelte van de vergadering, n.1.
van de Directeur-Generaal van Landbouw eil van de Directeur-Generaal van
Sociale Zaken. De burgemeester van Utrecht, die eerst verhinderd was, heeft toch
een gedeelte van de Zaterdagmorgen vrij kunnen maken.

3. De voorzitter deelt mee, dat de Heer Odé door ziekte zijn laatste vergadering
als lid van het Hoofdbestuur helaas niet kan bijwonen. Op voorstel van de voorzitter
wenst de vergadering de Heer Odé telegrafisch een spoedig en volledig herstel toe,
terwijl hem tevens dank gebracht wordt voor het vele, dat hij in de loop van de jaren
heeft gedaan voor de Maatschappij^ De voorzitter doet verder een aantal mede-
delingen van practische aard, die meer in het kader van een huishoudelijke ver-
gadering passen, dan in een officiële openingsrede. De secretaris zal deze mede-
delingen naar de afdelingen zenden, zodat alle leden, die de eventuele afdelings-
vergaderingen bijwonen en nu niet aanwezig zijn er van in kennis gesteld kunnen
worden.

Na deze mededelingen volgen enige agendapunten, die betrekking hebben op
verkiezingen. Daar het nieuwe Huishoudelijke Reglement op 13 Juli 1949 in werking
is getreden, de datum, waarop de wijziging der Statuten Koninklijk is goedgekeurd,
treden krachtens art. 97 van dit Reglement de leden af, die thans zitting hebben
in het Hoofdbestuur, de Eereraad en de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde. Bij het voorzien in de vacatures, die nu ontstaan, wordt gerekend,
wat de herkiesbaarheid betreft, dat dc gekozen leden nog geen zitting in de betrokken
colleges hebben gehad. In verband met de verschillende verkiezingen, wordt een
stembureau samengesteld, bestaande uit de Heren: Dr. A. Diemont, Dr. L.
Hoedemaker en Dr. J. M. van Vloten.

4. Bij de verkiezing van een lid van de notulencommissie, wordt Prof. J. H. ten Thije
bij enkele candidaatstelling met algemene stemmen benoemd. Prof. ten Thije
aanvaardt de benoeming en neemt direct zijn vertrouwde plaats achter de bestuurs-
tafel in.

5- Bij de verkiezing van een voorzitter van de Maatschappij, wegens reglementair
aftreden van de Heer Dr. Y. M. Kramer, worden uitgebracht 258 geldige stemmen,
waarvan 255 op Dr. Y. M. Kramer, 2 op de Heer G. S. E. Vegter en 1 op de Heer
H. Tj. v. d. Veen. Dr. Kramer is hiermee met meerderheid van stemmen gekozen
en neemt de benoeming aan.

6. Bij de verkiezing van 4 leden van het Hoofdbestuur, wegens reglementair aftreden
van de Heren M. den Hartoc., H. J. Odé, Dr. R. van Santen en G. S. E. Vegter,
stelt de Heer Vrielink, namens de afdeling Groningen-Drenthe, behalve de Heren
den Hartog, Dr. van Santen en Vegter, de Heer A. W. Groenwoud voor als
candidaat. De laatste in de plaats van de Heer Odé, die geen benoeming meer
zal aanvaarden. De eerste drie candidaten worden door alle andere afdelingen
gesteund, de laatste candidaat door de meeste afdelingen. De Heer van Doorn
deelt mee, dat de afdeling Overijssel, behalve de Heren den Hartog, Dr. van
Santen en Vegter, de Heer H. v. d. Berg te Zwolle candidaat heeft gesteld.
De laatste candidaat wordt door enkele afdelingen gesteund. Hierna worden de

De Heren den Hartog, Dr. van Santen, Vegter en Groenwoud zijn hiermee
bij eerste stemming met meerderheid van stemmen gekozen; zij nemen allen
hun benoeming aan en spreken hun dank uit voor het vertrouwen, dat de ver-
gadering hiermee heeft uitgesproken.

7. Bij de verkiezing van een voorzitter van de Ereraad, wegens reglementair aftreden
van de Heer E. Rutgers, worden 262 geldige stemmen uitgebracht, waarvan
261 op de Heer Rutgers en 1 op de Heer Vegter.

8. Bij de verkiezing van een secretaris van de Ereraad, wegens reglementair aftreden
van de Heer van Keulen worden 261 geldige stemmen uitgebracht, als volgt

9. Hierna volgt de verkiezing van 6 leden van de Ereraad, wegens reglementair"
aftreden van de Heren J. H. Hamers, W. ten Hoope^, P. J. de Jong, Mr. F. O.
Rentema, Prof. J. H. ten Thije en H. R. Wigersma.

De Heer Schoenmaker deelt mee, dat de afdeling Utrecht, behalve de aftredende
leden, dt Heer Dr. C. J. Folmer candidaat heeft gesteld op suggestie van de groep
Geneeskunde van het kleine huisdier. Deze groep heeft er namelijk op gewezen,
dat ook een practicus voor kleine huisdieren, die de intercollegiale verhoudingen
in de grote steden goed kan beoordelen, zitting moet hebben in de Ereraad.

Op de vraag van de Heer van Doorn, of het aantal leden van de Ereraad niet
uitgebreid kan worden tot 7, antwoordt de voorzitter, dat dit reglementair niet
mogelijk is. Hierna worden de volgende stemmen uitgebracht:

De Heren Hamers, ten Hoopen, de Jong, Mr. Rentema, Prof. ten Thije en
Wigersma zijn hiermee gekozen.

Prof. ten Thije aanvaardt de benoeming; de andere leden zullen van hun be-
noeming in kennis gesteld worden.

De voorzitter dankt voor het vertrouwen, dat de vergadering heeft uitgesproken,
door hem opnieuw als voorzitter te kiezen. Verder spreekt hij nogmaals zijn dank
uit, jegens de Heer Odé voor de belangrijke diensten, gedurende een lange periode
aan de Maatschappij bewezen.

De vele verkiezingen hadden een zeer vlot verloop en kostten slechts weinig tijd.

Voor een gedeelte was dit te danken aan de nauwkeurige voorbereiding, maar
vooral ook aan de uitstekende werking van het stembureau. De voorzitter dankte
dan ook de Heren Dr. Diemont, Dr. Hoedemaker en Dr. van Vloten voor hun
vlotte medewerking.

Hierna volgt de behandeling van 9 agendapunten, die het finantieel beheer
van de Maatschappij, der fondsen en het Tijdschrift voor Diergeneeskunde betreffen.
Deze punten konden als hamerstukken behandeld worden, omdat zonder op-
merkingen alle finantiële bescheiden werden goedgekeurd.

10. De baten- en lastenrekening van de Maatschappij over 1948 geeft een post van
baten en lasten van ƒ 41.286,65.

11. De balans van de Maatschappij per 31 December 1948 geeft een post van activa
en passiva van ƒ51.953,96.

12. De begroting van de Maatschappij over het jaar 1950 bedraagt aan inkomsten
en uitgaven een post van ƒ 41.200,—.

De Heer Boogaerdt vraagt, of al iets meegedeeld kan worden over de herziening
van het salaris van de secretaris, naar aanleiding van de opdracht van de afgevaar-
digde van de afdeling Zuid-Holland in de vergadering van het Algemeen Bestuur.
De voorzitter zegt, dat dit door het Hoofdbestuur in behandeling is genomen.

De contributie voor leden, die voor 1 Maart 1950 kunnen aantonen, dat hun
laatste opgelegde definitieve aanslag in de inkomstenbelasting lager was dan
ƒ 1.500.— bedraagt, volgens onderstaande tabel:

De contributie voor leden, ouder dan 65 jaar bedraagt ƒ 30.—, tenzij hun bedrag
aan inkomstenbelasting beneden ƒ 750.— ligt. In dit geval bedraagt de contributie

13. De balans van het ondersteuningsfonds per 31 December 1948 geeft een post
van activa en passiva van ƒ 39.677.30.

14. De baten- en lastenrekening van het ondersteuningsfonds over 1948 geeft een
post van baten en lasten van ƒ2.071.10.

15. De balans van het van Esveldfonds per 31 December 1948 geeft een post van
activa en passiva van ƒ 25.058.15.

16. De baten- en Iastenrekening van het van Esveldfonds geeft een post van baten en
lasten van ƒ 635.47.

De Heer Dj. de Jong zegt, dat de afdeling Gelderland gaarne zou zien, dat het
van Esveldfonds meer tot ontplooiing komt.

De Heer Kranenburg geeft een suggestie voor een prijsvraag over de beste wijze
van tuberculosebestrijding in het Westen van ons land.

17. De rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde geeft
een post van uitgaven en inkomsten van ƒ23.558.06.

18. De begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over het jaar 1950 be-
draagt aan inkomsten en uitgaven een post van ƒ20.750.—.

19. Bij de rondvraag doet de Heer Dr. van Vloten, namens de Redactie van het
Diergeneeskundig Jaarboekje een beroep op de medewerking van alle leden.
Wanneer elke collega de naamlijst van de dierenartsen controleert en eventuele
gewenste wijzigingen aan de R.edactie opgeeft, kunnen de gegevens zo betrouwbaar
mogelijk worden.

De Heer Roelvink wijst op de achterstand, die er bij sommige Provinciale Ge-
zondheidsdiensten is bij de uitbetaling van de honoraria van de dierenartsen. Hij
vraagt verder, of het juist is, dat de rijkssubsidies op 1 Januari 1949 al beschikbaar
waren en nu nog niet bij de Gezondheidsdiensten zijn.

De Heer Post antwoordt hierop, dat de uitslagen van het onderzoek direct naar
de zuivelfabrieken gaan met het verzoek om accoordbevinding binnen 10 dagen.
Daarna volgt de afrekening. Wat de subsidies betreft, wijst de Heer Post er op,
dat het boekjaar van de Gezondheidsdiensten van 1 Mei tot 30 April loopt.

De Heer Thien zegt, dat de afdeling Noord-Brabant hem heeft opgedragen de
algemene secretaris erkentelijkheid en dank te betuigen voor de wijze, waarop deze
steeds op de bres staat voor de behartiging van dc belangen van de leden.

De secretaris dankt de Heer Thien voor zijn waarderende woorden en voegt er
aan toe, dat hij het op prijs zou stellen, wanneer de leden het niet laten bij een
vriendelijk woord, maar daarbij ook meer medewerking tonen. Door een zekere
nonchalance van de leden wordt het secretariaat vaak onnodig belast met allerlei
werkzaamheden. De inning van de contributie b.v. vraagt heel veel tijd, die toch
zeker nuttiger en effectiever besteed zou kunnen worden.

De Heer Boogaerdt zegt, dat de afdeling Zuid-Holland, naar aanleiding van de
mededeling van het Hoofdbestuur, inzake de penicilline-behandeling een vertrouwelijk
rondschrijven aan haar leden heeft gericht, waarin gewezen wordt op het gevaar
van het afgeven van penicilline aan veehouders.

De voorzitter wijst in dit verband op de gevaren voor de zuivelbereiding,
speciaal de kaasmakerij.

De Heer Santema zegt, dat aan de afdeling Friesland een bindend besluit zal
worden voorgesteld, waarbij het verboden wordt penicilline aan anderen, dan aan
dierenartsen af te geven. Dit voorstel is ontstaan, naar aanleiding van de moeilijk-
heden, die de zuivelfabrieken ondervinden bij de kaasbereiding van melk, die
penicilline bevat.

Prof. Beyers zegt, dat het zwaartepunt niet gelegd moet worden op de bezwaren
voor de zuivelbereiding. De mastitisbehandeling met penicilline kan niet aan de
veehouders overgelaten worden, omdat deze niet kunnen vaststellen, welke gevallen
van mastitis voor deze behandeling in aanmerking komen. Deze behandeling moet
op een wetenschappelijk niveau blijven. Een juiste diagnose door een deskundige
moet het voornaamste criterium blijven.

De voorzitter wijst op een voorbeeld, waarbij de gehele kaasproductie van een
zuivelfabriek gedurende 2 dagen mislukte, omdat de melk penicilline bevatte.

De Heer Post vindt het gewenst, dat aan de fabrieken wordt meegedeeld, wanneer
penicilline is toegepast.

De voorzitter sluit hierna ongeveer 4 uur de vergadering, na dank te hebben
gebracht voor de prettige sfeer, die deze vlotte vergadering kenmerkte.

In de 2 voorgaande jaren werden de langdurige vergaderingen beheerst door de
behandeling van het ontwerp-tuchtwet en de herziening van de Statuten en het
Huishoudelijk Reglement. Door het „lichte programma" van deze Algemene
Vergadering, bleef er meer tijd over voor onderling contact.

Alle leden, die in Nederland gevestigd zijn, hebben als losse bijlage voor het nummer
van i Januari 1950 een nota ontvangen, betreffende de contributie voor het lidmaat-
schap voor de Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar 1950.

Dit heeft aanleiding gegeven tot misverstand bij sommige leden, die niet hebben
opgemerkt, dat de achterzijde van de nota een uitvoerige "toelichting bevat.

Ook voor 1950 geldt nl. een bijzondere regeling voor leden, die ouder zijn dan 65
jaar, terwijl evenals verleden jaar de zogenaamde geleide schaal de mogelijkheid biedt
voor het verkrijgen van reductie.

Voor één en ander kan verwezen worden naar de toelichting op de achterzijde van
de toegezonden nota.

Het systeem van de nota voldoet blijkbaar goed, want vele leden hebben reeds hun
contributie overgemaakt of gecorrespondeerd over de reductie. Nogmaals wordt er op
gewezen, dat dit alles voor 1 Maart afgewikkeld moet zijn-; daarna zullen de open-
staande posten per kwitantie geïnd worden.

In het nummer van 15 December 1949 is aan de leden van besturen en commissies,
die over het jaar 1949 nog declaraties moeten inzenden voor bijgewoonde vergaderingen
en andere onkosten verzocht dit vóór 31 December 1949 te doen.

Met het oog op de definitieve samenstelling van de balans per 31 December 1949
is het zeer gewenst, dat alle declaraties zo spoedig mogelijk ingezonden worden.

Declaraties, die na 1 Februari a.s. binnen komen, kunnen niet meer voldaan worden.

VERSLAG van de vergadering van de afdeling Noord-Brabant van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, gehouden te Tilburg op Zaterdag 22 October 1949
in restaurant „Modern".

De voorzitter opent om 15.00 uur deze bijeenkomst en heet de aanwezigen van harte
welkom. Met name worden welkom geheten, de gast-spreker van deze middag, Dr. Thijn
-en de genodigden, de collegae Vaal en de Gier. Ook de algemene secretaris, de beide

inspecteurs en de directeur van de gezondheidsdienst worden bij name welkom geheten..

De voorzitter spreekt de wens uit, dat de leden in het vervolg steeds in een dergelijk
getal naar de afdelingsvergadering zullen komen, waardoor ook wordt voorkomen,
dat steeds weer vraagstukken worden aangesneden, die reeds eerder werden behandeld.

De notulen van de vorige vergadering worden goedgekeurd met dankzegging voor
het vele werk, hieraan besteed.

De candidaat-leden, de collegae Leermakers en Priems, worden met algemene
stemmen aangenomen als lid.

Collega Thien en collega Janssen worden resp. met 17 en 15 stemmen gekozen tot
afgevaardigde en plv afgevaardigde naar de 95ste Algemene Vergadering.

De voorzitter dankt Dr. Thijn voor zijn voordracht, die blijkens de reactie van de
aanwezige leden zeer op prijs gesteld werd.

Enkele collegae maken van de gelegenheid gebruik en stellen Dr. Thijn, naar aan-
leiding van zijn voordracht, enige vragen, welke alle naar genoegen worden beant-
woord.

Daarna komt de behandeling van de beschrijvingsbrief van de a.s. Algemene ver-
gadering aan de orde.

Op voorstel van de voorzitter en na stemming wordt de afgevaardigde vrij mandaat
gegeven.

Collega Spierings wenst niet meer als vertegenwoordiger in het Algemeen Bestuur
in aanmerking te komen en somt hiervoor argumenten op.

De voorzitter kent deze argumenten, doch zou gaarne zien, dat de afdeling door een
jong practicus werd vertegenwoordigd.

Op advies van Dr. de Haan, wordt coll. Overbeek ambtshalve ook lid van de con-
tactcommissie.

Als candidaten voor de redactie handhaaft de afdeling de zittende leden, waarbij
voor een eventuele vacature, collega van Waveren wordt aangewezen. Daar volgens,
de afdeling de Faculteit in ieder geval zitting moet hebben in de Redactie wordt ook
Prof. Krediet bij een evt. vacature candidaat gesteld.

De voorzitter en Dr. de Haan geven een uitvoerige toelichting op de mededeling in
het Tijdschrift van een groep Gelderse collegae. De voorzitter legt er dc nadruk op, dat
critiek thuis hoort in dc vergaderingen, die dan ook veel beter bezocht moeten worden.
Eigenaardig is het wel, dat ook deze collegae, bij acclamatie, Dr. Kramer candidaat
hebben gesteld voor het voorzitterschap. Door de afdeling Noord-Brabant wordt ook
collega Kramer candidaat gesteld.

Met algemene stemmen wordt herkozen collega M. den Hartog en in de vacature
ODé wordt collega Groenwoud uit Leens gekozen. De overige candidaten Dr. R. van
Santen en collega Vegter worden ook met algemene stemmen herkozen.

Met de verlangens van de Groep Geneeskunde van het kleine huisdier zal in de
toekomst rekening worden gehouden.

Coll. Kirch spreekt woorden van waardering aan het adres van de algemene
secretaris en zou dit tot uiting willen zien gebracht op de a.s. Algemene Vergadering.
De afgevaardigde zal zich van deze taak kwijten.

Coll. Kirch informeert naar eventuele ervaring met „Dinoral" voor het droog krijgen
van koeien. Op dit gebied heeft men nog geen ervaring opgedaan, wel worden enige
mededelingen gedaan op ander therapeutisch gebied.

Coll. van Drimmelen heeft het gebezigd bij een mammatumor van een hond en zag
regressie van het tumorweefsel.

Coll. v. d. Sande heeft het ingespoten bij een aborterende vaars om lactatie te voor--

komen, doch met. negatief resultaat. De practici prefereren voor het droogzetten een
hoge dosis dimenformon.

OH. Buiteman geeft het advies om in streken, waar Abortus Bang veel wordt waar-
genomen melkonderzoek te doen verrichten. In Etten heeft dit onderzoek plaats gehad
met het resultaat 16 % positieve stallen.

Coll. v. Sande deelt zijn ervaring mede met het Algin vaccin voor Abortus. Zelfs
bij hoogdrachtige dieren heeft hij een gunstig resultaat.

De voorzitter zegt, dat men bij pinken over het algemeen een beter resultaat ver-
krijgt dan bij volwassen dieren.

Coll. Roelvink informeert naar het tarief voor Paardenverzekering. Er is een ver-
zekering, n.1. de Oude Zwolsche, die niet meer dan ƒ 3.50 wenst te betalen.

Dr. de Haan zegt, dat het tarief gesteld is op ƒ 5.—, waartegen geen bezwaar gemaakt
wordt door het Directoraat van de Prijzen. Voor de algemene vergadering zal echter
nog een bespreking plaats vinden, waarvan het resultaat zal worden gepubliceerd in
het Tijdschrift.

Coll. Vaal vraagt naar het gebruik van Acid.citrium bij biggenopfok. Hij kreeg bij
indruppeling in de melk steeds schifting.

Coll. v. d. Sande zegt, dat het schiften niets te betekenen heeft. De biggen blijven
volkomen gezond.

Bij de rondvraag informeert collega Spierincs naar de stand van de voorbereiding
voor het tuberculose-onderzoek.

Coll. Kirch zet zijn systeem van tbc.-bestrijding uiteen, aan de hand van een groot
„plan-bord" en wil het systeem zo goed mogelijk maken, zodat men geen verwijten
meer zal kunnen richten aan het adres van de dierenartsen over de doelmatigheid van
de bestrijding.

Coll. Roei.vink vraagt hoe lang de uitslag uitblijft na het inzenden van sputum-
monsters.

Coll. Kirch antwoordt, dat er 10 zgn. „loerders" aan het werk gezet worden, die
per dag en per hoofd 40 -50 praeparaten onderzoeken.

Coll. Roelvink vraagt, wat de beloning is, waarop collega Kirch antwoordt, dat dit
neerkomt op gemiddeld ƒ1.33 P^cr onderzocht dier.

Coll. Kirch zegt, dat deze ƒ 5.— per dag is verhoogd met ƒ0.15 per sputummonster.

Dr. de Haan deelt mee, dat de veterinaire studenten een beloning is toegezegd van
ƒ 15.— voor ie doctoraal en ƒ 17.— per dag voor een tweede doctoraal-assistent, waar
dan de loonbelasting afgaat. Boven dit bedrag wordt ƒ6.— per dag ingehouden per
werkdag en niet ƒ 10.—-.

Hierna sluit de voorzitter de vergadering met een woord van dank voor het uit-
houdingsvermogen van de nog aanwezige leden.

Bijeenkomst op Zaterdag 28 Januari a.s. des namiddags te 2 uur in het oog-
heelkundig Ziekenhuis te Rotterdam. Spreker Dr. Flieringa : Over ervaringen op
het gebied der Kleine Huisdieroogheelkunde.

Booy (N. T. v. G. 30 Juni 1949) wijst erop dat dit Godsgeschenk onder Artsen helaas
meer slachtoffers maakt dan gewenst is, m.a.w. het aantal Morphinisten, in het bijzonder
onder de Artsen moet relatief hoog genoemd worden en is helaas in de tegenwoordige
tijden stijgende.

Van de 40 Morphinisten, die gedurende de laatste jaren in de Valeriuskliniek ver-
pleegd zijn, bevonden zich ongeveer de helft Artsen, verder bevonden zich hierbij
5 verpleegsters en één Apotheker.

De gelegenheid schijnt ook hier de dief te maken, of om met Jelgersma te spreken:
„in dit geval ontstaat er vaak een verhouding als bij de Herbergiers tot de alcohol."

Opmerkelijk is de vervlakking in de aesthetische en ethische gevoelens. Wat de ont-
wenning betreft, ondanks het resultaat der toegepaste ontwenningskuren, geleidelijk
of abrupt, moet de prognose onder voorbehoud gesteld worden. Recidieven zijn verre
van zeldzaam.

Enkele patiënten, voornamelijk Medici, trachten bij zichzelf een ontwenningskuur
toe te passen met behulp van cocaïne, resp. Dolantine.

Zij vergeten daarbij dat zij van de ene verslaving in de andere vervallen en de duivel
met behulp van Beëlzebub trachten uit te drijven. Bekend is daarbij dat de Dolantineroes
aanleiding kan geven tot het optreden van heftig verlopende epileptiforme insulten.

Vitamine D2 bij afwezigheid der bronst bij runderen. (Tinoskov, Behandling
med store doser Da-vitamin ved brunstmangel hos kvag. Medl. bl. f.d.d. Dyrl. foren.
1949 S. 114.

Bij Vitamine D2 en oestron lijken de kernen in bouw veel op elkaar; bij het eerste
is er een lange aliphatische reeks aangekoppeld. Dit bracht de schrijver — het had
volgens hem ten onrechte kunnen zijn — er toe de eerste stof bij uitblijven van tochtig-
heid te proberen en wel als Ultranol fort. vet. (100.000 eenh), waarvan in 10—20 cc
1—2 millioen eenheden werden toegediend. Na 1—3 weken trad bronst op, of er ont-
stond een goed ontwikkeld corpus luteum, dat werd uitgeknepen, waarna bronst optrad.

Met medewerking van de Ferrosan-fabriek werd in de winter 1947—1948 bij 400
dieren ultranol toegediend, waarvan 300 prophylactisch. Het middel werd oraal gegeven.
Rekenend met 50 % minder resorbtie dan bij parenterale toediening, werden aan elk
dier 4 mill. eenheden gegeven.

Curatief waren de resultaten als boven is vermeld; bij opvolgende dekking werd
bijna altijd reeds bij de eerste dekking drachtigheid verkregen. Wel schijnt het dat de
werking van het D2 vitamine afhankelijk is van een veelzijdig eiwit- en mineralen-
dieet.

Prophylactisch waren de resultaten eveneens zeer goed, daar bijna altijd bronst
optrad, en in de meeste andere gevallen indirect na uitdrukken van een corpus luteum.

Bestrijding der Runderhorzellarven in Denemarken. (Wöldike Nielsen,
Bekampelsen af Oksebremselarven i 1949. Medl. bl. f.d.d. Dyrl. Foren. 1949 S 117).

Inspecteur W. Nielsen deelt mee dat volgens de nieuwste voorschriften in enkele
delen van Jutland, waar de genoemde bestrijding goed verloopt, slechts 1 maal her-
contróle behoeft te geschieden. Woorden daarbij larven aangetroffen dan moet op de
aangetaste bedrijven een 2e controle plaatsvinden ; eveneens is dit het geval op be-
drijven, waar de behandeling door de eigenaar is geschied. Dit 2e onderzoek moet
gedaan worden tussen 20 Mei en 20 Juni. Is het eerste onderzoek door een dierenarts
verricht, dan mag het 2e onderzoek vervroegd worden, doch er moeten ten minste

14 dagen na het eerste verlopen zijn. Hetzelfde geldt voor enkele gemeenten op enige
eilanden.

In de rest van Jutland komen de larven veel meer voor, daarom moeten alle be-
drijven, die de eerste maal door leken onderzocht zijn, altijd voor de 2e maal gecontro-
leerd worden, al was er niets gevonden; was het eerste onderzoek door een dierenarts
verricht, dan hoeven alleen de aangetast bevonden bedrijven bezocht te worden en geldt
hetzelfde voor de tijd als aan het slot der ie alinea.

Waarschijnlijk zullen nu meer dierenartsen ingeschakeld worden en zal het succes
wel groter zijn, ook omdat er weer voldoende derris is.

De 2e schrijver zegt, dat de resultaten ondanks alle moeite soms nog tegenvallen.
Hij drukte wel rijpe larven uit in Augustus, hij weet niet of die zich nog kunnen ont-
wikkelen, maar de vroege controle blijkt toch geen garantie te zijn.

Wegens de impopulariteit der bestrijding wil hij meer voorlichting op landbouw-
scholen en in landbouwverenigingen en een premie van b.v. een kwartje voor elke
ingeleverde larve.

Mond- en klauwzeerenting. (M. Knudsen, Vaksinebeholder. Med. bl. f.d.d. Dyrl.
Foren. 1946 S. 108).

De schrijver construeerde ten behoeve der enting tegen mond- en klauwzeer een
garnituur, waardoor hij een helper uit kon sparen en snel en veilig kon werken. Aan
een koppelriem werd een van onderen gesloten lederen koker gemonteerd, waarin een
platte vaccine-fles van 250 cc moet staan. Van de hals der fles gaan 2 gummibanden
naar de riem. De fles wordt afgesloten met een gummistomp, waardoorheen een canule
is aangebracht van 3 mm.

Tijdens de enting is de fles zó op de buik bevestigd. Bij het gebruik zuigt men eerst
de recordspuit vol lucht, zet hem op de canule en drukt de spuit leeg in de fles. Dan
draait men de fles om zijn as. Al naar dc hoeveelheid vaccin die men wenst, draait men
de fles min of meer ver om zijn as; de lucht drukt vaccin in de spuit en men zet de fles
weer rechtstandig. Pas als dit weer het geval is, verwijdert men de spuit, daar anders
vaccin verloren gaat.

Vraagstukken uit de gerechtelijke Veeartsenijkunde. (Petersen, Veterinär-
retslige Synspunkter. Mbl. f.d.d. Dyrl. foren. 1949 S. 129).

In dit artikel worden enkele vraagstukken behandeld, die in vroegere No\'s door
anderen werden besproken. Zij hebben betrekking op Deense toestanden en kunnen
hier onbesproken blijven.

Tijdelijke steriliteit van pas gekochte runderen. (Hoppe, Nogle Tilfälde af
temporär Sterilitet i indköbte kvagbesätninger, Mbl. f.d.d. Dyrl. foren. 194.9. S. 134).

Het gebeurt herhaaldelijk, dat pas "gekochte veebeslagen bij de nieuwe eigenaar
na het afkalven tijdelijk niet drachtig worden. (Meestal worden hoogdrachtige koeien
gekocht).

Voedselverandering, hormonale stoornissen of infectie worden als oorzaken genoemd.
Waarschijnlijk bestaat er een nauw verband, in zoverre door de eerstgenoemde vatbaar-
heid voor infectie ontstaat. Van 15 koeien was bij 10 een adstringerende uterusbehan-
deling noodzakelijk. In \'t geheel hadden van 26 vaarzen 10 onregelmatige bronst, en
2 aborteerden. Vele onregelmatige bronstperioden berustten in werkelijkheid op vroege
abortus. De schrijver neemt aan, dat meestal infectie de oorzaak is: met kiemen, waar-
tegen de nieuwkoop nog geen immuniteit bezit. Na het volgende kalf is deze al groter,
zodat het verschijnsel dan niet meer wordt waargenomen. Om een puerperale infectie

te voorkomen, dient de partus te geschieden in een speciale gemakkelijk tc reinigen
en te desinfecteren box. Ontbreekt deze dan moet de therapie bestaan uit een vroeg-
tijdige behandeling van de uterus met adstringentia.

Op 21 Maart j.1. overleed in Kopenhagen de over de gehele wereld bekende Deense
dierenarts Thygf.sen. Met hem is een collega heengegaan, die de gehele veterinaire —
en mogen we misschien ook zeggen: de dierenwereld ? — aan zich heeft verplicht door
de uitvinding van het naar hem genoemde embryotoom.

Hij heeft geen gemakkelijk leven gehad, had steeds veel met ziekte te kampen en
financieel heeft zijn uitvinding hem niet veel voordeel opgeleverd, evenmin als zijn
andere uitvindingen op ons gebied. (Thyc.esen had een technische knobbel.)

De overledene werd door verschillende verenigingen geëerd, en genoot van de Deense
staat een eretoelage, die langzamerhand van 3000 tot 9000 steeg; deze toelage wordt
slechts bij zeer grote verdiensten gegeven.

Door de Deense vereniging van dierenartsen is indertijd een commissie ingesteld
om de mogelijkheid te onderzoeken, dat de dierenartsen via hun vereniging collectief
een pensioensverzekering sluiten. Het rapport is nu gereed gekomen. Er blijken veel
wettelijke maar ook technische moeilijkheden te zijn. De commissie komt tenslotte tot
de conclusie, dat begonnen zal moeten worden met een spaarfonds. Later, als er vol-
doende kapitaal is gevormd en er voldoende deelnemers zijn, kan men er dan toe over-
gaan een collectieve verzekering te sluiten. Het spaarfonds dient beheerd te worden
door het ondersteuningsfonds, dat eventueel nog een extra subsidie van de vereniging
zou kunnen krijgen.

Wormknobbeltjes in runderdarmen. (Sv. Koch, Ormeknuder i larmene hos
kvag. M.skr. f. Dyrl. d.d. 60. S. 321).

Bij 1166 runderen werden in 26,2 % wormknobbeltjes in de darm aangetroffen.
In ruim 1/7 dezer gevallen betrof het slechts enkele; in meer dan 1/3 waren zeer talrijke
aanwezig. Er werden uitsluitend groenachtige haardjes gevonden, die het meeste in
het achterste deel van de dunne darmen voorkomen; zij wisselden sterk in grootte,
waren compact of hadden een weke inhoud; soms waren ze verkalkt.

In veel gevallen werd anchylost. bovis aangetroffen; in Juli en Augustus waren zelden
parasieten aanwezig; blijkbaar hadden ze toen de haardjes verlaten. De haardjes be-
vinden zich in de submucosa, doch ook mucosa en muscularis mucosae kunnen in het
proces betrokken zijn. Door het slijmen van de darmen worden de haardjes niet ver-
wijderd.

Momenteel moeten de aangetaste darmen afgekeurd worden. De schrijver stelt voor,
deze bepaling in zoverre te verzachten, dat bij plaatselijke veranderingen slechts de
aangetaste delen verwijderd behoeven te worden. Hulppersoneel dient daartoe na het
afmaken van het darmscheil de darmen te keren, opdat de dierenarts zijn oordeel kan
uitspreken.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie te Utrecht
Dir. Prof. Dr. F. C. VAN DER KAAY.

Ofschoon het onderzoek zich nog in een aanvangsstadium bevindt,
lijkt het ons nuttig enige voorlopige mededelingen te doen.

Wanneer men de literatuur naslaat, zal men ervaren, dat de gegevens
omtrent het sperma van de reu zeer gering zijn. De voornaamste publi-
caties zijn van Alifanov (1933), Hermansson (1934), Freiberg (1935),
Lambert Jc Kenzie (1940) en Anderson (1945), doch deze geven ons geen
volledige gegevens omtrent het sperma, zodat het onderzoek in onze
kliniek ter hand is genomen.

Het uiteindelijk doel zal zijn aan de hand van het laboratorium-onder-
zoek vast te stellen of wij met sperma van goede kwalitiet te maken hebben
en of dit sperma voor kunstmatige inseminatie te gebruiken is.

a. De teef is volledig in de oestrus, doch laat de reu niet toe. Dit kan
een psychologische oorzaak hebben (te jong, de eerste maal of een
zeer zenuwachtige hond).

b. Het vervoer van de reu of de teef naar de plaats van dekken is te
kostbaar of te omslachtig.

Voordat echter het einddoel, de K.I., bereikt is, dienen we met drie
factoren op de hoogte te zijn en wel:

Dit is zeer eenvoudig geconstrueerd, ongeveer in overeenstemming met
\'de kunstmatige vagina, welke wij bij de stier gebruiken (zie afb. 1). De
benodigde materialen zijn: Een metalen buis van ongeveer 25 cm lang
en 3 j cm in doorsnee en een stuk fietsbinnenband van ongeveer 30 cm
lengte.

De binnenband brengen we in de buis en we slaan de uiteinden van de
band om de uiteinden van de buis, zodat er tussen band en buis een afge-
sloten ruimte wordt gevormd. In de buis laten we ongeveer in het midden

aan weerszijden een kraantje maken, waar-
door we zowel warm water als lucht kunnen
aanvoeren. Het warme water voor het bereiken
van de juiste temperatuur (39°—42 ⁰ G.) en de
lucht voor het bereiken van de juiste spanning.
Door wat meer of minder lucht in te blazen
kunnen we dezelfde vagina gebruiken voor
rassen van verschillende grootte (bijv. voor
een Ree Pinscher en voor een New-Found-
lander). Hierbij zij nog opgemerkt, dat de in
erectie zijnde penis van de reu, in verhouding
tot het lichaamsgewicht, een uitzonderlijk groot
orgaan is.

Aan de ene zijde van de kunstmatige vagina
bevestigen we een glazen collector en na de
andere zijde met vaseline ingevet te hebben,
is het instrument gereed voor het gebruik.

a. De meest natuurlijke manier is die, waarbij
wij gebruik maken van een loopse teef. De reu
zal vlot willen dekken, doch wij brengen de penis
in de kunstmatige vagina, waarin het dier dan
ejaculeert.

b. De eenvoudigste, doch niet de meest aesthe-
tische methode, is die met de hand. We brengen
hetpraeputium over het bulbaire gedeelte van de
penis en blijven het bulbaire gedeelte wrijven.
Op een gegeven moment zien we bij het aan-
raken van het voorste gedeelte van de penis ejaculatie, het ejaculaat
vangen we in een verwarmde petrischaal op.

bereikt hebben, kunnen we in plaats van met de hand verdere irritatie te
bewerkstelligen, de in erectie zijnde penis in de kunstmatige vagina brengen,
waarin het dier dan \'zoals onder 2a werd medegedeeld ejaculeert.

Om een oordeel te kunnen krijgen omtrent de hoedanigheid van sperma
van reuen, waarvan bekend was, dat zij bevruchten, zijn wij in staat gesteld
een viertal reuen uit een kennel te onderzoeken.

Reeds direct merkt men op, dat er geen scherp te bepalen grenzen aan
te geven zijn, waarbinnen de hoeveelheid sperma zich beweegt. In verre-
weg de meeste gevallen vinden we echter waarden van 1 tot ruim 5 ccm..

Bij enkele reuen uit hierna vermelde groepen werd soms een hoeveelheid
van 12 tot 20 ccm sperma per ejaculaat aangetroffen.

De ejaculatie bij honden geschiedt verschillend. In enkele gevallen
konden we constateren, dat de ejaculatie in drie phasen verloopt, hetgeen
sporadisch in de literatuur wordt aangegeven. In de eerste phase komen
enkele druppels helder vocht te voorschijn, waarschijnlijk afkomstig van
de prostaat, daarna volgt de tweede phase, die wit gekleurd is en waarin
de spermatozoïden voorkomen en tenslotte de derde phase, bestaande uit
een grote hoeveelheid waterige substantie, waarschijnlijk uit de zaad-
blaasjes, welke vloeistof in kleine golfjes rhythmisch met tussenpozen van
i of 2 seconden geloosd wordt. Deze laatste phase kan soms vijf minuten
duren, doch treedt vaak in geringe mate en nog vaker in het geheel niet op.

De kleur varieert van waterhelder tot lichtgrijs-wit. In de gevallen
waarbij het ejaculaat groot is en de hoeveelheid spermatozoïden relatief
klein is, is de kleur veel lichter (Tabel II, hond 4).

De consistentie is over het algemeen waterig tot visceus. In vergelijking
met het sperma van stier en hengst gelijkt het het meest op dat van de
hengst. De consistentie van het ejaculaat hangt eveneens samen met de
hoeveelheid. Hoe groter het ejaculaat, hoe minder visceus.

a. Massabeweging (beoordelen bij 100 X vergroting op verwarmde
objecttafel). Wanneer we dik sperma hebben, zien we in meerdere of
mindere mate wolkvorming, hoewel niet zo intensief als bij het sperma
van de stier. In de zeer volumineuze ejaculaten ontbreekt massabeweging.
De waardering van deze beweging geschiedt op dezelfde wijze als we dat
bij de stier gewoon zijn.

b. Individuele beweging (beoordeling bij 400 X vergroting op verwarmde
objecttafel). Ze is bij deze goed bevruchtende honden over het algemeen
goed te noemen. Wij geven deze op dezelfde wijze aan als bij stierensperma.
Ze is rechtlijnig en vrij snel. Wij hebben de indruk, dat de spermien van
de reu sneller door het gezichtsveld bewegen dan die van de stier, hetgeen
evenwel niet overeenkomt met de gegevens uit de literatuur. Deze geven
aan, dat de snelheid van beweging der spermatozoiden in millimeters per
minuut bij benadering voor de stier 4,02 en voor de reu 2,58 bedraagt.

Het aantal spermatozoiden per ccm wisselt vrij sterk en ook het totaal
aantal spermatozoiden per ejaculaat is zeer uiteenlopend.

Het laagste aantal per ccm bedroeg 88 millioen, het hoogste 588 millioen.
Per ejaculaat was het laagste aantal spermatozoiden 69 millioen en het
hoogste 1716 millioen. In de literatuur wordt vermeld, dat het aantal
spermatozoiden ongeveer 100 millioen per ccm zou bedragen. Het ge-
middelde aantal spermatozoiden per ccm bij deze 13 ejaculaten bedroeg
ruim 245.000.000.

De morphologie der spermatozoïden is onderzocht met behulp van
Tusche-preparaten. Voor de differentiatie hebben we de normentafels
aangehouden, zoals Brettschneider die voor stierensperma heeft aan-
gegeven. (Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1948, afl. 12).

Het aantal abnormaal gevormde spermatozoïden bedraagt in verreweg
de meeste gevallen 20% of minder, slechts in één enkel geval (Tabel I.
Hond 3, sprong 3/6) bedroeg het 28,7%.

7. Reuen geven bij de eerste dekking na een lange sexuele rustperiode
een ejaculaat, dat in zijn eigenschappen geen bijzonderheden vertoont.

8. Wanneer men ejaculaten, opgevangen met een tussenruimte van
enkele uren of dagen, onderzoekt, kan de hoeveelheid sperma, die men
krijgt, vrij veel uiteen lopen, zo ook het aantal spermatozoïden per ccm
en het totale aantal spermatozoïden per ejaculaat, (tabel I, hond 1 en 4).

In tabel II zijn de resultaten verzameld van het onderzoek van ejacu-
laten, afkomstig van 3 Greyhounds en een Barzoi, alle 2 jaar oud, die
nog nooit gedekt hadden en waarvan het ejaculaat in tegenwoordigheid
van een loopse teef werd verkregen.

In vergelijking met de gegevens, verzameld in tabel I, kan men niet
veel verschillen vaststellen.

Eén hond (nr. 4) gaf twee maal een bijzonder volumineus ejaculaat,
waarvan het aantal spermatozoïden per ccm gering was, terwijl het totale
aantal spermatozoïden van het ejaculaat op 3/6 in verhouding tot dat
van de andere ejaculaten groot was en dat van het ejaculaat op 10/6
betrekkelijk laag was.

Ook hier blijkt weer, dat het aantal spermatozoïden per ccm en per
ejaculaat sterk kan verschillen, zowel bij hetzelfde dier als bij verschil-
lende dieren.

Van een drietal proefhonden werd het sperma onderzocht (Tabel III).
De grootte van het ejaculaat, de beweeglijkheid der spermatozoiden, het
aantal spermatozoiden per ccm en het totale aantal spermatozoiden per
ejaculaat van deze reuen geeft geen grote verschillen te zien met de ejacu-
laten van de reuen uit de beide voorgaande groepen. Per ejaculaat treden
er bij de verschillende honden vrij belangrijke verschillen op. Het aantal
morphologisch abnormale cellen is hier belangrijk groter dan bij de reuen
der voorgaande groepen.

Het aantal onrijpe spermatozoiden was in de ejaculaten van hond 1,
verkregen op zeer verschillende tijden zeer hoog. De reden hiervan is ons
tot heden onbekend.

1. Een retriever, welke in het voorjaar van 1948 goed gedekt en bevrucht
had, wordt op 20 Sept. 1948 bij een loopse teef gebracht, maar vertoont
geheel geen libido. Op 21/9, 22/9, 23 9 en 24/9 wordt de reu 25 mg.
neohombreol subcutaan toegediend, hetgeen tot gevolg heeft dat de libido
op 25/9 matig aanwezig is, op 26/9 is de libido goed, op 29/9 en 30/9 is
ze zeer goed. Vier maal is het sperma van deze hond onderzocht, de
gegevens die dit opleverde zijn samengebracht in tabel IV. Het volume
van het ejaculaat wisselde sterk en wel van 1,5 ccm tot 20 ccm.

De beweeglijkheid was zowel wat de massale als de individuele beweging
betrof heel goed, uitgezonderd het ejaculaat van 30/9.

Het aantal spermatozoïden per ccm in de eerste drie ejaculaten ver-
schilde niet veel, in het vierde ejaculaat (30/9) was het gering. De totale
hoeveelheid spermatozoiden was matig groot, het tweede ejaculaat bevatte
het kleinste aantal, in de drie overige was het vrij veel meer. In het volu-
mineuze ejaculaat van 30/9 verschilde het totale aantal spermatozoiden
weinig van dat in twee der andere ejaculaten, hoewel het aantal
spermatozoiden per cc zeer gering was.

Het volumineuze ejaculaat van 30/9 was wateriger dan de andere. Met
uitzondering van het ejaculaat op 26 9 bleef het aantal morphologisch
abnormaal gevormde spermatozoiden onder de 20%. Men mag dus
zeggen, dat deze hond weer behoorlijk sperma leverde en later vernamen
wij, dat de reu direct na de behandeling weer bevrucht had.

2. Een tackelreu (tabel IV) vertoonde op 18 Nov. 1948 in het bijzijn
van een loopse teef geen spoor van libido, op 19/11 en 20/11 werd het
dier 50 mg neohombreol subcutaan toegediend, op 22/11 en 25/11 was
de libido nog slecht, op 26/11 en 27/11 was zij goed.

Terwijl de libido op 22 Nov. en 25 Nov. nog zeer veel te wensen overliet,
hebben wij door masturbatie sperma verkregen. De hoeveelheid bedroeg
op 25/11 enige druppels, drie dagen later kregen we 3 ccm. De kleur was
waterhelder, de consistentie waterig, de massabeweging ontbrak, de
individuele beweeglijkheid was matig tot vrij goed. Het aantal sperma-
tozoiden per ccm en per ejaculaat was gering.

Het aantal abnormale spermatozoiden was normaal aan de hoge kant.
Toen de libido op 26/11 en 27/11 goed was, gaf de reu grote ejaculaten,
die een waterige consistentie en kleur hadden.

Het aantal spermatozoiden per ccm was laag (volumineus ejaculaat),
het totale aantal spermatozoiden per ejaculaat was gering. Beide waren
veel geringer dan over het algemeen bij goed bevruchtende reuen werd
gevonden, (zie tabel I). Het aantal abnormaal gevormde spermatozoiden
was in alle vier ejaculaten hoog normaal.

Enkele dagen later heeft men de reu een loopse teef laten dekken, en
deze bracht negen weken later een nest jongen.

1. Van een Belgische herder met goede libido, maar die niet bevruchtte,
hebben wij op 12/10, 13/10 en 14/10 het sperma onderzocht (tabel 5). Het

volume van het ejaculaat was groot, de consistentie waterig en de kleur
heel licht rose door aanwezigheid van bloed.

De massabeweging was twee maal geheel afwezig, een maal was er iets
van te zien. Het aantal spermatozoïden per ccm was gering, het totale
aantal spermatozoïden per ejaculaat was twee maal gering, een maal matig.
Het aantal abnormaal gevormde spermatozoïden is zeer groot.

Van deze reu die onvoldoende bevruchtte, zijn wij in de gelegenheid
geweest twee ejaculaten te onderzoeken en wel op 3 Juni en 10 Juni (tabel 5).
De libido was heel goed, de hoeveelheid sperma matig. Kleur en viscositeit
vertoonden geen afwijkingen. Naast het ontbreken van de massabeweging
hetgeen ook bij fertiele reuen voorkomt, was van beide ejaculaten de
individuele beweging onvoldoende. Het aantal spermatozoiden per ccm
en ook het totale aantal spermatozoiden per ejaculaat waren te gering.
Tenslotte bleek het aantal abnormaal gevormde spermatozoiden veel
te groot.

We waren in de gelegenheid een reu van 11 % jaar twee maal te onder-
zoeken. Het dier had tien maal een nest verwekt, het laatste in 1947. In
tegenwoordigheid van een loopse teef vertoonde hij weinig libido. Het
eerste ejaculaat op 3/6 verkregen, was slechts enkele druppels groot,
witgekleurd en visceus. De beweeglijkheid der spermatozoiden was vrij
goed. Het aantal spermatozoiden was bij thuiskomst door indrogen van
het materiaal niet meer te\'tellen. Het aantal abnormale spermatozoiden
was ruim 23% (Tabel VI).

Op 10 Juni werd nogmaals getracht een ejucalaat te verkrijgen. De
penis kwam wel in erectie, maar de hond gaf geen ejaculaat.

Deze wordt door ons op een zeer eenvoudige wijze verricht. Een glazen
record spuitje van 2 ccm wordt bevestigd aan een ebonieten catheter van
ongeveer 30 cm lengte. We zuigen 2 ccm onverdund sperma op, brengen
de catheter diep in de vagina en spuiten het sperma in, daarna laten we
de hond gedurende 5 minuten achter hoog houden. Door gebrek aan
materiaal kan ik omtrent de resultaten niets mededelen en wij zouden
dan ook gaarne in de gelegenheid gesteld worden, deze inseminatie op
grotere schaal toe te passen.

Ik wil hiermede deze voorlopige mededeling beëindigen, echter niet na
dank gebracht te hebben aan Mevrouw Donatii voor de welw-illendheid
haar kennel voor dit onderzoek ter beschikking te stellen, aan mijn collegae
en de analystes van de kliniek, die het mogelijk gemaakt hebben de vele
gegevens te verwerken en in de hoop dat ik in de naaste toekomst meer
gegevens kan verstrekken en vooral ook de houdbaarheid en de physiologie
van het hondensperma in het onderzoek kan betrekken.

Uit bovenstaande beschouwing blijkt wei, dat een uitgebreid onderzoek
van het sperma van de reu noodzakelijk is om tot een gefundeerd oordeel
te komen omtrent de fertiliteit van de reu.

N
O
3
O.

f»

S\'

o
Crq

n>\'

O.
re

3*
CT*

er
rt
3

n
O
3

rt
c
n>
3

»1
<

S)
3

n
<

O
O

K
n>

n>
O-
rt
3

O
3

cr
re

ST-

rc
3
Q.

O
f»
n

cl
ft

a
e

rt
p

—

OP
tt

ft
3

g"
51

a
a

ft
3

Schrijver begint met redenen te vermelden, die aanleiding kunnen zijn
tot het verrichten van kunstmatige inseminatie bij teven.
Achtereenvolgens beschrijft hij:

Men kan hiervoor een kunstmatige vagina gebruiken, waarvan de bouw
in principe niet afwijkt van die, welke gebruikt wordt voor stieren.

Heeft men een loopse teef beschikbaar, dan laat men de reu in de kunst-
schede dekken. Men kan ook door masturbatie sperma van de reu verkrijgen.

1. Het volume van het ejaculaat kan uiteenlopen van i ccm tot 20 ccm.
Individuele verschillen treden hierbij op, maar dezelfde reu geeft ook
niet steeds dezelfde hoeveelheid. Soms kan men heel duidelijk waar-
nemen, dat de ejaculatie in drie phasen verloopt.

2. De kleur van het ejaculaat wisselt van waterhelder tot lichtgrijs-wit.
Van een groot ejaculaat is de kleur meestal meer gelijkend op water
dan van een klein ejaculaat.

3. De consistentie is waterig tot visceus. De volumineuze ejaculaten zijn
meestal veel minder visceus dan de kleine.

5. Het aantal spermatozoiden wisselt per ccm vrij sterk, ook het totaal
aantal spermatozoiden per ejaculaat is zeer uiteenlopend. Per ccm
werden gevonden 88 tot 588 millioen. Per ejaculaat 69 millioen tot
1726 millioen.

6. Bij het morphologisch onderzoek bleek, dat het aantal abnormaal
gevormde spermatozoiden bij goed sperma zelden meer dan 20%
bedraagt.

7. Het sperma van reuen vertoont na langdurige sexuele onthouding
geen afwijkingen.

Vervolgens werd nog het onderzoek beschreven van gezonde, jonge
reuen, die nog niet gedekt hadden en van enkele proefreuen.

Twee reuen, welke geen libido hadden, dekten enkele dagen na toedienen
van Neohombreol en gaven toen goed sperma.

Tenslotte werd het sperma van twee steriele reuen enkele malen onder-
zocht. De qualiteit van het sperma liet zeer veel te wensen over.

C. De inseminatie vond plaats met onverdund sperma met behulp van een
lange ebonieten catheter en een glazen spuitje,

The author first names the grounds which can lead to the performance of artifi-
cial insemination of bitches.

An artificial vagina can be used, the construction of which does not differ materially
from that of the vagina used for bulls.

If a bitch in heat is available, the dog can be made to serve in the artificial vagina-
One can also obtain sperm by masturbation.

1. The volume of the ejaculations may vary from I—20 ml. Individual differences
occur but the same dog docs not always give the same quantity. Sometimes it is
plainly visible that the ejaculation takes place in three phases.

2. The colour of the ejaculation varies from light grey to white. The colour of a volu-
minous ejaculation is more like water than that of a small one.

3. The consistence ranges from watery to viscous. Voluminous ejaculations are usually
much less viscous than small ones.

5. The number of spermatozoa varies greatly per ml. The total number of spermatozoa
per ejaculation is also very varied. Per ml. 88 million to 588 million were counted,
per ejaculation 69 million to 1726 million.

6. Morphological examination showed that good sperm seldom contains more than
20 % abnormally formed spermatozoa.

Then the examination is described of healthy young dogs which had not yet served,
and of some dogs used for experiments.

Two dogs, previously without sexual desire, covered a few days after the admini-
stration of neohombreol, and then gave good sperm.

Finally the sperm of two sterile dogs was examined. The quality left much to be
desired.

C. Insemination was carried out with undiluted sperm, using a long ebonite catheter
and a glass syringe.

L\'auteur commence par mentionner les raisons qui peuvent donner lieu à l\'appli-
cation d\'insémination artificielle à des chiennes. Il décrit successivement:

A cet effet on peut se servir d\'un vagin artificiel dont, en principe, la structure ne
diffère pas de celui qui s\'emploie pour les taureaux.

Si l\'on dispose d\'une chienne en rut, on fait couvrir le chien dans le vagin artificiel.
On peut aussi se procurer le sperme du chien mâle au moyen de masturbation.

1. Le volume de l\'éjaculation peut diverger de 1 ccm. à 20 ccm. Des différences in-
dividuelles se manifestent ici, mais le même chien ne donne pas non plus toujours
la même quantité. Quelquefois 011 peut observer très nettement que l\'éjaculation
se fait en trois phases.

2. La couleur de l\'éjaculation diverge de clair comme de l\'eau à gris clair—blanc.
Le plus souvent la couleur d\'une grande éjaculation ressemble plus à celle de l\'eau
que la couleur d\'une petite éjaculation.

3. La consistance diverge d\'aqueuse à visqueuse. Les éjaculations volumineuses sont
le plus souvent beaucoup moins visqueuses que les petites.

5. Le nombre des spermatozoïdes par ccm. varie assez fort, le nombre total des sper-
matozoïdes par éjaculation est aussi très divergent. Par ccm. on a trouvé 88 à 588
millions de spermatozoïdes, par éjaculation 69 millions à 1726 millions.

6. L\'examen morphologique a montré que dans du bon sperme le nombre des sper-
matozoïdes de forme abnormale se monte rarement à plus de 20 %.

7. Le sperme de chiens mâles ne montre pas de déviations après une longue conti-
nence sexuelle.

Suit encore la description de l\'examen de jeunes chiens mâles sains qui n\'avaient
pas encore couvert et de quelques chiens en expérience.

Deux chien mâles qui n\'avaient pas de libido couvraient au bout de quelques jours
après l\'administration de neohombreol et donnaient alors du bon sperme.

Finalement le sperme de deux chiens mâles stériles fut examiné deux ou trois fois.
La qualité du sperme laissait beaucoup à désirer.

C. L\'insémination avait lieu avec sperme pur à l\'aide d\'un long cathéter en ébonite
et d\'une seringue en verre.

Der Autor fängt an die Gründe zu erwähnen, die zur künstlichen Insemination bei
Hündinnen veranlassen können.
Er beschreibt:

Man kann sich zu diesem Zwecke einer künstlichen Scheide bedienen, deren Kon-
struktion grundsätzlich nicht abweicht von der Vagina, die man gebraucht für Bullen.

Wenn eine läufige Hündin zur Verfügung steht, so läszt man den Rüden in die künst-
liche Scheide decken. Man kann auch Samen des Rüden erhalten mittels Masturbation.

Aus der Untersuchung des Samens gewonnen von gut befruchtenden Rüden geht
hervor, dasz:

!. Das Volume des Ejaculates schwankt zwischen i ccm und 20 ccm. Es handelt sich
hier um individuelle Differenzen, aber ebenso um die Tatsache, dasz derselbe Rüde
nicht immer dieselbe Quantität gibt. Manchmal kann man sehr deutlich obser-
vieren, dasz die Ejaculation in drei Phasen verläuft.

2. Die Farbe des Ejaculates wechselt von klar (wie Wasser) bis hellgrau und weisz. Die
Farbe eines groszen Ejaculates sieht meistens mehr ähnlich Wasser als die Farbe
eines kleinen Ejaculates.

3. Die Consistenz ist wässerig bis viskos. Die voluminösen Ejaculate sind meistens viel
weniger viskos als die kleinen.

5. Die Anzahl der Spermatozoïden wechselt per ccm ziemlich stark;auch die Gesamt-
anzahl der Spermatozoïden per Ejaculat ist sehr verschieden. Per ccm wurden
88 bis 588 Millionen Spermatozoïden gefunden; per Ejaculat 69 Millionen bis 1726.

6. Aus der morphologischen Untersuchung stellte sich heraus, dasz die Anzahl der
abnorm gebildeten Spermatozoïden in gutem Samen nur selten mehr als 20 °„
beträgt.

7. Der Samen des Rüden zeigt nach langer Sexualabstinenz keine Abweichungen.
Weiter beschreibt der Autor die Untersuchung gesunder, junger Rüden, die noch

Zwei Rüden, die kein Libido hatten, deckten einige Tage nach Verabreichung von
Neohombreol und gaben dann guten Samen.

Schlieszlich wurde der Samen zwei steriler Rüden einige Male untersucht. Die
Qualität des Samens liesz sehr viel zu wünschen übrig.

C. Die Insemination fand statt mit unverdünntem Samen mit Hilfe eines langen
ebonieten Katheters und einer kleinen gläsernen Spritze.

Lambert Mc Kenzie (1940), Circ. U.S. Dep Agrie No. 567.
Alifanov: Abstract in A.B.A. 1935 3:285.
Freiberg: ,, in A.B.A. 1935 3:411.

Anderson 1945: The semen of animais and its use for Artificial Insemination.
Hermansson: 1935 Vet. J. 91:15.

(Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijksuniversiteit,
Utrecht. Directeur: Prof. Dr C. ROMIJN)

De activerende invloed van verse eidooier op runderspermatozoën was
reeds in 1932 bekend aan Milovanov en Selivanova, die hiervan gebruik
maakten bij de bereiding van verdunningsvloeistoffen voor inseminatie-
doeleinden. Aanzienlijke verbetering in de kwaliteit van deze verdunnings-
vloeistoffen werd aangebracht door Lardy & Philips (1939, 1940), die
een dooierphosphaatmengsel samenstelden dat aan redelijke eisen voldeed.
Op grond van stofwisselingsonderzoek met stierensperma, verdund met
phosphaatbuffer van variërende concentratie en pH werd door Romijn
(1947, 1948) een en ander verder geperfectionneerd.

De activerende invloed van eidooier op de spermacellen bleek onder
meer uit een langer durende beweeglijkheid in verdunningsmedia met,
dan in die zonder dooier, terwijl het zuurstofverbruik van het sperma
aanzienlijk groter was in het eerste geval dan in het tweede. Uitvoerig
onderzoek hierover werd verricht door Tosic & Walton (1945) en door
Romijn (1947, 1948). Eerstgenoemde onderzoekers trachtten de stimu-
lerende invloed van de eidooier nader te analyseren door verse eidooier
te dialyseren en de invloed van beide fracties afzonderlijk te onderzoeken.
Het bleek dat uit de niet-dialyseerbare fractie met organische oplosmiddelen
een extract te bereiden was, dat in hoge mate activerend werkt op de
zuurstofopname door een sperma-bulfer mengsel.

In een latere publicatie (1947) wordt een en ander uitvoeriger gepubli-
ceerd; het vetvrije eiwitresidu van de niet dialyseerbare fractie van eidooier
activeert de spermastofwisseling, evenals in petroleum-aether oplosbare
stoffen (dooiervet) indien geëmulgeerd in phosphaatbuffer in tegen-
woordigheid van kleine hoeveelheden lecithine; ook een arachisolieëmulsie
met wat lecithine gedraagt zich overeenkomstig. Schrijvers beschouwen
de niet dialyseerbare fractie van de dooier even werkzaam als de gehele
dooier.

Ook aan andere dan phosphaatbuffers werd eidooier toegevoegd ter
bevordering van de houdbaarheid van ermede te verdunnen sperma. Zo
b.v. stelden Salisbury, Fuller & Willet (1941) een citraat-dooier-
mengsel samen dat uitstekend schijnt te voldoen.

\') Het onderzoek werd verricht in het kader van de Werkgroep voor Kunstmatige
Inseminatie T.N.O.

Het behoeft dus geen verwondering te wekken dat eidooier een inte-
grerend bestanddeel vormt van de verdunningsmedia, niet alleen voor
stierensperma doch ook voor dat van hengst en bok, zoals door het „Agri-
cultural Experimental Station" te Missouri wordt aanbevolen.

Is dus verse eidooier een algemeen erkende activator voor de activiteit
der spermatozoiden, moeilijker te interpreteren is de wijze waarop en de
mate waarin deze activatie plaats heeft in afhankelijkheid van andere
omstandigheden zoals kwaliteit van het ejaculaat, beoordeeld naar de
concentratie van ce\'llen of andere factoren.

Terwijl Tosic & Walton de activerende substanties nader trachtten
te analyseren en isoleren, heb ik getracht aan de hand van een groot aantal
verkregen gegevens over het zuurstofverbruik van vele ejaculaten met en
zonder dooier een inzicht te verkrijgen in de kwantitatieve aard van de
dooieractivatie. Het spreekt vanzelf dat de beweeglijkheid van het sperma
en de hiernaar beoordeelde overlevingsduur nooit een juiste indicator kan
zijn, doch dat b.v. de grootte van het zuurstofverbruik in een bepaalde
tijd, met of zonder aanwezigheid van eidooier, bij overigens gelijke con-
dities wel een redelijke maatstaf kan zijn ter beoordeling van de activatie-
graad. Dat de factor tijd door de duur van inwerking hierbij van betekenis
is, kan zonder meer worden verwacht en blijkt dan ook uit de grafieken,
vervat in vroegere publicaties (1947, 1948) resp. p. 635 en p. 711.

De hier vermelde resultaten hebben betrekking op proeven, verricht
tussen September 194.6 en Maart 1949, met ejaculaten van stieren die
voor het merendeel in de practijk voor de K.I. werden gebruikt. Voor een
deel waren dit dieren die in de directe omgeving van Utrecht waren
gestationneerd, voor een ander en wel voor het grootste deel dieren die
ter observatie in de Kliniek Voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie
waren opgenomen. Onderstaande beschouwingen zijn dus gebaseerd op
resultaten, verkregen met ejaculaten van klinisch gezonde dieren en van
dieren waarbij bepaalde afwijkingen, in het bijzonder van het genitaal-
apparaat, konden worden vastgesteld. De kwaliteit van de ejaculaten was
dus enorm variabel b.v. alleen al wat betreft het aantal cellen was er een
variatiebreedte van 100X io⁶ tot 2000 X io⁶ per iccm, hoewel de grote
meerderheid van het aantal onderzochte ejaculaten een aaijtal cellen
bevatte, variërend van 500—1000 X io⁶ (zie fig. 1).

Voor de bepaling van het zuurstofverbruik werd in de regel gebruik
gemaakt van de in 1947 beschreven methode; indien slechts een geringe
hoeveelheid sperma ter beschikking stond werd met een originele Warburg-
apparatuur de stofwisseling gemeten; de hoeveelheid vereist sperma per
bepaling bedroeg dan slechts 0.2 ccm, in de eerstgenoemde macromethode
0.5 ccm. Een complicatie bij gebruik van de Warburg-apparatuur is de
toevoeging van een afzonderlijke thermobarometer ter eliminering van
variaties in druk en temperatuur.

Behalve het zuurstofverbruik werd van de meeste ejaculaten eveneens
de hoeveelheid, de consistentie, het aantal cellen per ccm, de pH en de
pH-daling als functie van de tijd gemeten. De poeven over het metabo-
lisme werden verricht bij een temperatuur van 38° C., terwijl de pH ^ 7.1
bedroeg.

De hoeveelheid opgenomen 0₂ na 2 uren en 4 uren, omgerekend per io⁹spermatozoïden, is met enkele andere gegevens in tabel I opgenomen.
In fig. i zijn verder de resultaten voor zover betreft de stofwisseling, nl.
het O_a-verbruik na 4 uren zonder en met toevoeging van eidooier, grafisch
weergegeven, doch nu niet omgerekend op io⁹ cellen, doch op 1 ccm
onverdund sperma.

Hoezeer ook in de resultaten algemeen de dooieractivatie tot uiting
komt, de kwantitatieve interpretatie hiervan, in het bijzonder het correleren
met andere eigenschappen van het betreffende ejaculaat, bleek niet een-
voudig uit te voeren. In nauwe samenwerking met de „Afdeling Bewerking
Waarnemingsuitkomsten" van de Centrale Organisatie voor Toegepast
Natuurwetenschappelijk Onderzoek kon tenslotte tot onderstaande be-
schouwing worden besloten.

Aanvankelijk bestond het voornemen een verband te leggen tussen het
0₂-verbruik van stierensperma zonder dooier en de activatie als zodanig,
waarbij de activatie gekarakteriseerd zou kunnen worden door de volgende
betrekking:

waarbij deze dus wordt uitgedrukt in procenten van het metabolisme
zonder dooier. Reeds spoedig bleek dat hier een duidelijk hyperbolisch
verband te vinden was, m.a.w. dat de activatie procentueel het grootste
is bij de ejaculaten met het geringst aantal cellen; een verband evenwel
dat weinig verdere perspectieven biedt.

Een tweede mogelijkheid was een correlatie te leggen tussen het Oa-
verbruik zonder dooier en dat met dooier, onafhankelijk van de dichtheid
van het oorspronkelijke ejaculaat. Dat ook hiertegen bezwaren zijn aan
te voeren moge uit enkele nadere overwegingen blijken.

Het is a priori te verwachten dat het 0₂-verbruik van een spermasuspensie
toeneemt met het aantal cellen en het is zelfs niet onwaarschijnlijk dat
binnen het onderzochte gebied van spermaconcentraties deze relatie een
rechte evenredigheid is.

Indien nu bij elke willekeurige spermaconcentratie het zuurstofverbruik
per spermatozoide bij aanwezigheid van dooier niet gecorreleerd zou zijn
met dat bij afwezigheid van dooier, dan zou toch, als zuurstofverbruik en
spermaconcentratie recht evenredig zijn, een duidelijke correlatie gevonden
worden tussen het zuurstofverbruik bij aan- en dat bij afwezigheid van
dooier in de suspensies van verschillende concentraties. Deze „schijnbare
correlatie" zou dan alleen een gevolg zijn van het feit dat beide grootheden
waartussen het verband wordt gezocht (hier dus zuurstofverbruik met en
zonder dooier) elk sterk gecorreleerd zijn met een (zelfde) derde grootheid
(hier aantal cellen per ccm).

Op grond hiervan werd daarom ook afgezien van deze tweede mogelijk-
heid en nagegaan de correlatie die er bestaat tussen het zuurstofverbruik
per io⁹ cellen van ejaculaten met en zonder dooier (zie tabel I). Het bleek
nu dat de correlatiecoëfhcient tussen het 0₂-verbruik per io⁹ cellen van

Fig. i. 0₂-verbruik van i ccm sperma bij 38° C., pH 7.1, in 4 uren
o zonder dooier. 0 met dooier

suspensies met en zonder dooier hoog was (r = 0.827 ^na twee uren en
r = 0.809 ^{na v}i^er uren). Dit betekent dat het ü₂-verbruik per io° cellen
met dooier grotendeels berekend kan worden uit het verbruik der cellen
zonder dooier. Het verband tussen beide grootheden kan door de volgende
regressievergel ij kingen worden weergegeven:

Hierin is D het 0₂-verbruik [met, Z het verbruik zonder dooier. Aan deze
formules vallen twee feiten op.

In de eerste plaats is in beide een constante term aanwezig (0.065 ^resP-
0.095). Aangenomen dat de formules ook voor de zeer lage zuurstofver-
bruiken geldig zijn (slechte ejaculaten!) volgt uit het aanwezig zijn van
deze termen dat een ejaculaat, dat zonder dooier geen 0₂-verbruik toonde,
door toevoeging van dooier een duidelijk zuurstofverbruik verkreeg. Dit
kan zeer belangrijk zijn voor een verklaring van het wezen der dooier -
activatie, daar verse eidooier zelf geen zuurstofverbruik vertojr.\' (Tosic &
Walton, 1945).

Het is van belang dat zowel de constante termen a als de regressie-
coëfficiënten b uit de toegepaste formule voor de rechte lijn

waaruit blijkt dat de middelbare fouten klein tot zeer klein zijn vergeleken
met de parameters.

Het aanwezig zijn van de significant van nul verschillende constante a
in de formules kan overigens ook verklaard worden door aan te nemen,
dat de hypothese van het rechtlijnige verband (tussen 0.₂-verbruik met en
zonder dooier) bij de laagste zuurstofverbruiken niet meer geheel juist is,
waardoor de regressielijnen voor deze lage waarden niet meer geëxtra-
poleerd mogen worden.

In de tweede plaats is te wijzen op de grootte van het verschil tussen
de beide regressiecoëfficienten, 1.273 — 1 -135 = 0.138, waarvan de middel-
bare fout 0.078 bedraagt en dat dus op het 8% punt juist significant van
nul verschilt. Indien het 0₂-verbruik evenredig zou zijn met de tijd, dan
zou verwacht mogen worden dat de beide regressiecoëfficienten aan elkaar
gelijk waren. Immers dan zou in alle suspensies het 0₂-verbruik na 4 uren
dubbel zo groot moeten zijn als na 2 uren, waardoor de regressiecoëffi-
cienten gelijk zouden moeten uitvallen; voorts zou de constante term in de
vergelijking voor 4 uren het dubbele van die in de vergelijking voor 2 uren
moeten zijn. Het werkelijk gevonden verschil tussen de beide regressie-
coëfficienten wijst er op, dat het 0₂-verbruik niet evenredig is met de tijd
en dat bovendien bij aanwezigheid van dooier het 0₂-verbruik per tijds-
eenheid minder verandert, dus meer lineair met de tijd verloopt, dan bij
afwezigheid.

Teneinde dit verschijnsel, dat overigens duidelijk geïllustreerd wordt
in fig. 2, meer kwantitatief te benaderen hebben wij het verband nagegaan

tussen het 0₂-verbruik na 2 uren en dat na 4 uren, zowel voor de corres-
ponderende monsters zonder dooier als voor die met dooier.

Fig. 2. Verband tussen tijd en 0₂-verbruik van stierensperma met
(O, A, □) en zonder (•, A, ■ dooier. 0„-verbruik per 1 ccm sperma,
t = 38° C. _PH 7.1

Indien het zuurstofverbruik per uur constant was dan behoorden de
beide formules te luiden:

(0₂-verbruik na 4 uren) = nul 2 (0₂-verbruik na 2 uren).
Voor wat betreft de constante a klopt deze voorstelling van zaken nagenoeg;
zij klopt echter in het geheel niet voor wat betreft de regressiecoëfficient
b. De verschillen met het getal 2 bedragen n.1.: 0.661 i 0.039 (zonder

dooier) resp. 0.419 ^ 0.053 (met dooier) en deze verschillen zijn zeer
significant. Het feit dat de regressiecoëfficienten beide lager zijn dan 2\'
toont aan, dat het 0₂-verbruik, al is het dan langzamerhand, afneemt. Die
afname is bij aanwezigheid van dooier geringer dan bij afwezigheid. Het
verschil tussen beide coëfficiënten b bedraagt

en is dus ook duidelijk significant van nul verschillend. Dit resultaat is.
niet in overeenstemming met de gegevens van Tosic & Walton (194.5),
die juist onder invloed van dooier een vrij sterke remming van het sperma-
metabolisme constateerden.

Tenslotte is nagegaan of er enige correlatie bestaat tussen het aantal
cellen en het 0₂-verbruik per io⁹ cellen; immers het is niet ondenkbaar
dat in de „dikkere" ejaculaten de activiteit der spermatozoïden belangrijk
geremd is ten opzichte van die in de meer verdunde suspensies.

Het bleek nu dat de coefficient van de correlatie tussen het aantal cellen
per ccm en het 0₂-verbruik per io⁹ cellen gedurende 2 uren bedroeg voor
de monsters zonder dooier r = 0.076 en voor de monsters met dooier
r = — 0.044; dit zijn waarden die niet significant van nul verschillen.
Er is dus geen verband tussen de „dikte" der suspensie en het zuurstof-
verbruik per io⁹ cellen.

De invloed van verse eidooier op het zuurstofverbruik van stierensperma
werd nagegaan bij een groot aantal ejaculaten van zeer uiteenlopende
kwaliteit. De resultaten werden in kwantitatief opzicht geïnterpreteerd na
mathematische bewerking. Er bleek een duidelijke correlatie te bestaan
tussen het 0₂-verbruik van sperma met en zonder dooier, uitgedrukt per
io⁹ cellen. De aard van de correlatie kan weergegeven worden door de
formule voor de rechte lijn ij = a bx, waarin a en b constanten zijn die
met de tijd van numerieke waarde veranderen. Berekend kon worden dat
het 0₂-verbruik met de tijd vermindert en wel is deze vermindering sterker
uitgesproken bij af- dan bij aanwezigheid van dooier.

Geen correlatie kon worden vastgesteld tussen het aantal cellen per
i ccm sperma, dus de dichtheid van het ejaculaat en het 0₂-verbruik per
10⁹ cellen.

The influence of fresh egg yolk on the oxygen consumption of bullsperm has been
studied in a large number of sperm samples, varying in several aspects, as number of
sperm cells, consistency, pH and others. The quantitative activation of the oxygen
consumption has been interpreted mathematically.

A distinct correlation exists between the oxygen consumption of the sperm, calculated
pro thousand million of cells, after and without addition of egg yolk. The formula
ij = a bx, where a and b are constants, slightly varying as a function of time, gives
a satisfactory expression of the relation mentioned. For a two hours period the numerical
values of a and b are 0.065 i 0.010 and 1.135 ± 0.049 3nd for the four hours period
viz. 0.095 i 0.018 and 1.273 i 0.061.

Two points should be mentioned. Firstly the value of a differs significantly from zero
and secondly both coefficients of regression are not identical. The first consideration

means that oxygen consumption may be obtained in a suspension of sperm cells where
it was absent, by addition of egg yolk alone. Or the lower concentrations of sperm cell suspen-
sions does not obye the rectalineair correlation suggested. The last interpretation seems
to me the most correct one.

With respect to the second point it has the consequention that the oxygen consumption
as a function of time after addition of egg yolk does not decrease to the same grade as
that in absence of yolk, ft could be calculated that in the last case decrease of metabolism
is greater than in presence of egg yolk.

No correlation could be established between the consistency of the ejaculate (number
of cells pro i ccm) and the oxygen consumption pro io⁹ cells.

Milovanov, V. K. and O. A. Selivanova (1932). Probl. Zivotn. No. 5, 83. Abstract

in A.1J.A. (1934), 1, 225.
Lardy, H. A. and P. H. Philips (1939). Proc. Amer. Soc. Anim. Prod., 32nd Ann.
Meet., 219.

Lardy, H. A. and P. H. Philips (1940). J. Dairy Sci. 23, 399.
Romijn, C. (1947). T. Diergeneesk. 72, 628.
Romijn, C. (1948). Proc. Kon. Ned. Akad. Wet. 51, 708.
Tosic, J. and A. Walton (1945). Nature 156. 507.
Tosic, J. and A. Walton (1947). J. Agric. Sci. 37, 69.

I understand that this audience is interested mainly in the minor
elements, but if it is desired to extend the ensuing discussion to include
major mineral elements, or to raise other biochemical problems in relation
to animal health, I am quite prepared to answer questions relating to
English experiences. It might, for example, be of interest to compare
hypomagnesaemic tetany as it occurs in Holland and in England.

In the first instance, however, I propose to confine attention to the
minor elements of greatest economic importance in relation to diseases
of cattle and sheep. Time does not allow consideration of pigs and poultry,
nor of minor elements such as iodine which are very important in some
parts of the world, but deficiency of which is not serious in Britain.

As well known to all of you, the number of minor elements found in
plant and animal tissues is large, and traces of almost any element in

\') Session of the "Sporenelementencommissie T.N.O." (The Netherlands Committee
lor Reseaich cf Minor Elements, The Organization of Applied Scientific Research).

soils can appear in plants. They only become economically important if
they happen to be essential „micro-nutrients", the absence of which causes
„deficiency disease", or if they occur in soils in excessive amounts injurious
to plants or animals, or if they appear as the result of contamination by
industrial processes. Some affect plants only, some animals only, some
both plants and animals, or one much more than the other. For example,
boron is important in plant economy but of little consequence in animal
health, while cobalt appears to be unnecessary for plants but essential to
ruminant animals.

I propose to deal with cobalt and copper as examples of essential
nutrients, molybdenum as an example of a minor element useful in small
amount to plants but tolerated by them in quantities injurious to grazing
ruminants, and lead and fluorine as examples of dangerous contaminants.

The classical work on cobalt deficiency comes from Australasia where,
about 12 years ago, „enzootic marasmus", a wasting disease of sheep and
cattle in Australia, similar to the „bush sickness" of New Zealand formerly
attributed to iron deficiency, was found to be due to lack of cobalt, and
rectified by the traces of that element in the crude iron oxide used for
prevention and cure. Daily doses of as little as o.i mg of cobalt for sheep
or i mg for cattle, in the form of a pure soluble salt, were found to maintain
animals in good health on affected farms. „Coast disease" was subsequently
found to be caused by dual deficiency of cobalt and copper, a feature also
characteristic of the „salt sick" of Florida. Since then similar diseases have
been reported from several parts of the world, a peculiar feature being
that the adverse effect of cobalt deficiency seems to be confined to ruminants
and is not shared by horses if these happen to be reared on the same
pastures. The critical level for cobalt in pasture dry matter is given by
New Zealand workers as about 0.05 p.p.m., with a margin of about
40 % either way, i.e. pastures containing more than 0.07 p.p.m. are safe
and those containing less than 0.04 p.p.m. always dangerous. Top dressing
of pastures with soluble cobalt incorporaied in fertilizers was found
effective in areas where the system of grazing rendered this practicable.
In other areas-reliance is placed on mineral licks containing cobalt, or on
systematic oral administration at suitable intervals.

In great Britain „enzootic maramus" of cattle does not appear to have
been specifically recorded except on the island of Tiree, but ,,pine" or
„vinquish" of lambs in Scotland, attributed to iron deficiency in 1928.
was shown to be due to lack of cobalt in 1937 when Australasian obser-
vations became well known. Since that date the most valuable work has
been done by collaboration between the Moredun Institute of the Animal
Diseases Research Association at Edinburgh and the Macaulay Institute
for Soil Research at Aberdeen. Large tracts of land north of Inverness
are affected and specific districts in the Solway area and Roxburghshire
in the South have been defined. In England the areas most definitely
affected are the granitic and sandstone soils of Devon and Cornwall
recently investigated by Patterson at Dartington Hall.

Symptoms of „cobalt pine" are those of progressive debility. I11 lambs
growth is markedly retarded, the fleece becomes lustreless and broken,
there may be serous discharge from the eyes, physical condition deteriorates

until finally, as a result of extreme weakness, the animal is unable to rise.
Mortality rate may reach 30 % on some farms, with serious loss of con-
dition in most of the flock. Suitable charge of pasture results in rapid
recovery, and was the method of control practised before the etiology was
understood and cobalt therapy adopted.

In areas in which ,,pine" is less acute and actual mortality negligible,
economic losses may still be very great and lambs which appear to grow
normally during the first 2 months of life may fail to make headway
thereafter, and at the autumn sales weigh less than two-thirds of similar
lambs receiving a cobalt supplement equivalent to about 1 mg/day,
either administered orally at weekly or fortnightly intervals, or supplied
as component of a mineral mixture in hooded troughs, or provided indirectly
by dressing the pastures with cobalt chloride at the rate of about 2 lb/acre.

The Scottish workers place the safe figure for cobalt content of pasture
dry matter at about 0.08 p.p.m. and consider it highly unlikely that
healthy lambs can be reared on pastures showing less than 0.05 p.p.m.

Since it is often difficult to secure pasture samples free from a degree of
soil contamination which may seriously invalidate analytical results, the
Macaulay Institute in Aberdeen prefers soil analyses for survey purposes.
Figures for total soil cobalt have litde significance but the moiety extract-
able with 2.5 % acetic acid is regarded as a fairly reliable index. The
range 0.25—0.30 p.p.m. for aceticsoluble soil cobalt is treated as critical.

Although evidence of copper deficiency disease in live-stock seems
to have been first supplied from Florida in 1931 and from Holland in 1933,
the most valuable work over the ensuing years has come from Australasia.
It was not until 1938 that copper was definitely associated with disease
of sheep in Britain and not until 1946 that hypocupraemic disorders of
cattle came under observation.

Sheep. In Britain, „swayback" of lambs, characterised clinically by
spastic paralysis and pathologically by cerebral demyelination, corresponds
very closely to the „enzootic ataxia" of Western Australia. There is, how-
ever, the important etiological difference that in Australia the disease
occurs on pastures low in copper, below 5 p.p.m. on a dry matter basis,
and commonly below 3 p.p.m., whereas in Britain it occurs irrespective
of copper content and is prevalent in Derbyshire at levels of 7 p.p.m.
to 15 p.p.m. or more. In Australia the disease has been regarded as caused
by simple copper deficiency rectifiable by fertilising with copper salts. In
Britain another factor seems to be at work, which either depresses the
availability of the copper in the plant during digestion in the alimentary
tract, or in some way disturbs copper metabolism in the animal itself.
In both countries hypocupraemia is manifested, both by mothers and
lambs, and the disease can be easily controlled by administration of small
amounts of copper during late pregnancy, eiiher in the form of copperized
salt licks or by dosing with copper sulphate at 8 weeks and again at 4 weeks
before lambing. Although not a practical measure of control, demyelination
in the foetus can be prevented by a single intravenous injection of 20 mg
Cu as the sulphate into the jugular vein of the mother, about 6 weeks
before parturition. Injected copper is only slowly eliminated and sufficient
is stored in the tissues to tide over the intervening period.

Swayback is wide-spread in England, Scotland and Wales, but varies
greatly in incidence from district to district and year to year. On certain
farms in Derbyshire average incidence is 20 % of the total lamb crop, but
this figure may rise almost to 90 % or fall almost to zero in extreme
seasons. The symptoms are usually evident at birth, and the acute form,
in which lambs are unable to keep up with their mothers and rarely
survive the first week of life, is commonest, although where cerebral
demvelination is slight a „delayed form" appears and incoordination of
movement may not be shown for many weeks. The characteristic histo-
logical change is diffuse symmetrical demyelination of the cerebrum
and acute cases may show gross cavitation of both hemispheres. Secondary
degeneration of the cord is always present. The ewes themselves appear
clinically healthy, there is no anaemia, ard the „stringy wool" common
in Australia is not shown.

Blood copper values are commonly about one-third of normal but this
is of little value for diagnostic purposes since a ewe with a value only
one-tenth normal may still deliver a healthy lamb, and sometimes one
twin lamb may show the disease and the other not. All that can be said
is that of the blood copper status of a flock is very low the incidence of
„swayback" in the lamb corp is likely to be high, and that if this low status
is elevated by administration of copper the disease will vanish. The natuie
of the factor in the vegetation which induces the disease in spite of normal
or high copper content cf the grazing, is unknown, but that it exists in
transportable from is indicated by an experiment carried out at the
Weybridge laboratory about 5 years ago. From one farm in Derbyshire
showing an average of 15 p.p.m. Cu in the pasture D.M., 20 ewes, each
with low blocd copper and each with a past history of bearing swayback
lambs, were transferred to Weybridge soon after tupping and there fed
in stalls on a ration of oats and straw containing only 5 p.p.m. Cu. The
blood copper rose rapidly and all lambs were born normal. In the control
group left on the farm, with much higher daily intake of copper, blood
values remained low and incidence of „swayback" was 20 %. The
following year 20 similar ewes were transferred from the same farm along
with farm hay to serve as roughage in the Weybridge ration. This time
the blood copper remained low and four swayback lambs were obtained
at full term, an incidence of 20 % similar to that amongst the controls on
the Derbyshire farm in the same year.

The unknown factor may be inorganic or organic, and even a living
agent is not entirely excluded. There has been much speculation as to its
nature but no valid evidence. It is not molybdenum since the Derbyshire
pastures contain only the normal few parts per million. Lead has been
suggested but the available evidence is against that view. Many „sway-
back" pastures are quite normal in lead content, and administration of
lead to half the ewes in the Weybridge experiment above, in amount
sufficient to maintain blood lead high throughout the gestation period,
neither dimished the blood copper nor increased the incidence of swayback.
Massive daily intramuscular injection of 2 : 3 di-mercaptopropanol
(B.A.L.), which was tried in the hope that it might provide a clue to a
type of substance capable of depleting tissue copper, into the normal
ewes for periods up to 5 weeks, neither induced swayback nor affected
copper status of the mothers. There is no evidence of intercurrent dis-

orders which might predispose to swayback by reducing the capacity of
the liver to store copper.

The „enzootic jaundice" of sheep in Eastern Australia, where an
unknown factor seems to operate in the reverse way, causing enormous
retention of copper in the liver and symptoms of copper poisoning on
pastures quite normal in copper content, has not been recorded in Britain.
True copper poisoning is, of course, well known in sheep grazing in orchards
sprayed with cupric insecticides, and in this connection it is interesting
to note that symptoms do not develop for many weeks, and may even
appear several weeks after removal from the contaminated vegetation.
Apparently the liver becomes packed with copper and break-down of
function then occurs quite suddenly.

Apart from „swayback" other clinical manifestations of „copper defi-
ciency", either direct or „conditioned", have not been reported, but it
is believed that absence of noticeable symptoms in hypocupraemic ewes
may be deceptive and that in some cases elevation of copper status would
be beneficial.

Cattle. Over the past two years hypocupraemic conditions in the bovine
subject have been investigated in England, Scotland and Wales, and
found to be more prevalent than suspected. A „blood copper survey" of
the whole country is now in progress, to serve as background for further
clinical investigations. Nothing resembling the „falling disease" of
Australia has been encountered, and nothing resembling the neonatal
demvelination disease of lambs has appeared in calves, but a wide variety
of clinical manifestations has been associated with low copper status of
blood and liver.

On certain peaty farms in Cheshire a cachectic condition of dairy cows,
associated with diarrhoea, and closely resembling the „peat scours" of
New Zealand, has been observed. Blood copper values as low as 0.02 mg
p.c. occur in cows and response to administration of copper is remarkable.
The calves show comparatively normal blood copper, probably because
they are separated from their mothers and fed indoors on calf meal for
several months, but the value falls when they go out to pasture and at the
yearling stage they are unthrifty and stunted. Diarrhoea and a tendency
to temporary infertility are features in cows. Haemoglobin values are
variable but not consistently low.

A cachectic 2-year old heifer and an unthrifty G-month olf calf, trans-
ferred from an observational Cheshrie farm to normal pasture at Weybridge,
showed rapid improvement in condition bu , contrary to expectation,
blood copper values did not rise. Hypocupraemia in the heifer persisted
for 13 months until transfer to stall feeding at parturition, after which
blood copper rose rapidly to normal. Blood copper of the calf continued
to fall, just as it would have done on the Cheshire farm, despite remarkable
improvement in physical condition on the Weybridge pasture. After 8
months it was also transferred to stall feeding, after which the hypocuprae-
mia rapidly disappeared. Explanation of the behaviour of these two animals
is not apparent at present.

On the edge of the reclaimed peat areas of Caithness it is the calves
which are affected much more than the cows. The cattle are of beef breed
and the calves are pastured with their mothers. Hypocupraemia is
manifested in both, blood values in calves falling to 0.01—0.04 mg p.c.

with development of cachexia and considerable mortality before sale at
about 7 months old. Calves retained on the farm improve in winter stalls
and do not develop pronounced symptoms at pasture the following year
although their condition remains sub-optimal. Response to administration
of copper is spectacular, and oral dosing with copper salts at monthly
intervals abolishes mortality in calves and effects remarkable improvement
in growth. Even a single intravenous injection of as little as 50 mg Cu at
3 months old is sufficient to tide them over until the autumn sales 4 or 5
months later.

Depigmentation of the hair around the eyes is a typical feature in
black breeds (grey spectacles). Degenerative changes in liver and kidneys
occur but haemosiderosis is not pronounced. Diarrhoea is not a constant
feature and anaemia is not evident.

Hypocupraemic cachexia of cattle, with variable symptoms, has now
been reported from many areas on soils of varying type, but determination
of blood copper is of little diagnostic value in individual cases. Many
apparently normal cattle may show low values. It is to be specially noted
that low copper status of cattle in Britain is not characteristically associated
with low total copper content of pasture, as it appears to be in Australia.
In Cheshire affected pastures showed 8 p.p.m. —22 p.p.m. Cu on D.M.,
with the relatively high average of 14 p.p.m. As in the case of „swayback"
in lambs, some other „conditioning factor" conducive to hypocupraemia
seems to be at work.

British pastures may be regarded as containing a common normal of
1 p.p.m.—3 p.p.m. Mo expressed on the dry matter and this level is
considered as beneficial. Normal traces are certainly important for fixation
of atmospheric nitrogen by the free-living Azotobacter in soils and the
nodule bacteria of legumes, but when taken up by plants in excessive
amounts the element may be harmful to grazing ruminants.

The clearest cases of „molybdenosis" occur on the so-called „teart\'"
soils, derived from the molybdeniferous lower lias geological formation
in Somerset. The „teart" pastures cause a „scouring" disease affecting
ruminants, particularly cows in milk and young stock. Sheep are less
affected and horses not at all. Diarrhoea may commence even within
24 hours of putting cattle on to affected pastures in Spring, and the dung
soon becomes watery, evil-smelling, and yellowgreen in colour. The
animals become filthy, develop staring discoloured coats (not true
„depigmentation" of hair fibres) and lose condition rapidly, eventually
suffering permanent injury or death. The rapidity with which recovery
ensues on transfer to non-teart pastures is very characteristic.

The area concerned in central Somerset comprises about 20.000 acres
and smaller areas are found in North Somerset, Gloucester and Warwick.
So far as is known the problem is negligible in other areas of Britain. The
pastures of non-teart areas in the same county are usually below 3—5 p.p.m.
Mo (D.M. basis), and rarely exceed 5—7 p.p.m., although occasional
values as high as 9—11 p.p.m., and rarer values as high as 20 p.p.m.
appear in various parts of Britain. But in the Somerset „teart pastures\'\'
figures up to 100 p.p.m. are encountered and figures well above 20 p.p.m.
are common. The severity of scouring is directly related to the water-

soluble molybdenum in the grass, which is highest during the active phase
of growth and lowest in old grass. Diarrhoea, therefore, usually commences
in May and ends in October.

The disease is a straightforward „molybdenosis" and can be produced
in a few days in stalled animals by dosing with sodium molybdate, on a
ration not itself conducive to constipation, or by putting cattle on to any
growing pasture dressed with molybdate in amount sufficient to bring
the molybdenum content up to „teart" levels. The mechanism of the
scouring effect is not yet understood but it concerns only the alimentary
tract, and the diarrhoea can be controlled by the therapeutic use of copper
sulphate, a procedure well known in veterinary practice for most forms
of scouring, even those of bacterial origin. A daily dose of I gm for young
stock and 2 gm for cows, administered most conveniently as lb or 1 lb of
,,anti-teart cake" (copperised dairy cubes) is sufficient to enable the grass
to be used right throughout the season. This has little or no effect on the
absorption of molybdenum and levels of this element in the blood and
urine of the cattle remain high without apparent adverse effect. In „teart"
areas the severity of t»he disease can also be mitigated by cultural proce-
dures or the land used for controlled purpose other than grazing. Legumes
absorb more molybdenum from the soil than grasses. Little absorption
occurs on acid soils but on alkaline or neutral soil uptake by plants is
rapid. Animals in very good condition on supplementary feeding for milk
production seem less prone to scouring at grass than animals limited
entirely to high molybdenum pastures of poor quality.

Faulty analogy with the „likzucht" of Holland led to inclusion of „teart"
under the heading of diseases associated with copper deficiency, by F. C.
Russell (p. 371 of Technical Communication no. 15 of the Imperial
Bureau of Animal Nutrition) who suggested in 1944 that abnormal uptake
of molybdenum might interfere with the utilization of copper and „teart"
so be a „conditioned copper deficiency\'. The Australian work of Dick
and Bull who in 1946 reported observations indicating that a high
molybdenum intake reduced the storage of copper in the livers of cattle
and sheep, brought copper-molybdenum relationships into prominence,
and Cunningham in New Zealand has suggested that „peat scours" may
be the result of a small excess of molybdenum in the pastures superimposed
on a moderate deficiency of copper. Since few observations had been
made on the copper status of animals in Somerset, but the rapidity with-
which „teart" can be produced experimentally by sodium\' molybdate
rendered it unlikely that a copper factor was involved, a series of experi-
ments was undertaken at Weybridge in 1947—1948 to gain further in-
formation. Cattle on molybdeniferous pastures in Somerset were generally
found to show low blood copper but „hypocupraemic scours" was also
prevalent outside the actual teart area, and even within it some farms
were found, with high pasture molybdenum but with blood copper
values above those on adjacent low molybdenum pastures. No clear
relationship between blood copper and blood molybdenum could be
discerned. Pasture copper was normal, or even high.

Daily administration of a few grams (2.9 to 6.9) of sodium molybdate
to stalled cattle at Weybridge produced scouring even on winter rations,

in 16 to 24 days (not in all animals) but with no depression of blood copper
despite enormous elevation of blood molybdenum (40 to 200 times).
flEiFERS placed on Weybridge pasture dressed with molybdate, in amount
sufficient to elevate it to 40 p.p.m. Mo on D.M., scoured severely in 5 days
without significant change of blood copper level but with greatly raised
molybdenum level. Injection of 500 mg Mo as sodium molybdate intraven-
ously on three successive days failed to produce scouring or alteration
of blood Cu.

The scouring induced by molybdate administration in stalls, or on
molybdenised Weybridge pasture, could be controlled by oral administra-
tion of copper sulphate at the usual daily rate but it was observed that
single intravenous injections of very small amounts were much more
effective. As little as 100 mg Cu controlled scouring in young animals
for several weeks despite continued ingestion of molybdate.

Six normal heifers sent to a „teart" farm in Somerset, of pasture Mo
about 21—34 p.p.m., commenced scouring in 1 to 2 weeks and were left
to scour continuously for a further 4 weeks during which time no consistent
change in blood Cu occurred, despite elevation of blood Mo. At this point
3 of them were intravenously injected with 300 mg Cu as sulphate.
Scouring was immediately arrested and did not return for 4 weeks. In a
fourth the scouring was controlled by the usual daily oral administration
of 2 gm copper sulphate. The remaining 2 served as controls and continued
scouring for 6 weeks until the pasture became non-teart after frosts.
Appreciable fall of blood copper ensued in these two, but this could have
happened with equal probability on a similar Somerset pasture of the
non-molybdeniferous type on which „hypocupraemic scours" occurs.

Sheep grazing on a farm within the teart area for 3 years, on pasture
of Summer molybdenum content up to 23 p.p.m., showed normal blood
Cu (mean of 15 animals, 0.07 mg p.c.) but raised blood Mo (mean 12
times normal). No „swayback" had been reported on this farm. In contrast
to this is the behaviour of sheep in the „swayback" area of Derbyshire,
where molybdenum values in pasture and blood are normal (2 p.p.m. and
0.05 p.p.m.) but blood coppers values fall, in the course of about 2 years
with freshly introduced sheep, to very low levels (mean about 0.03 rag p.c.).

To test the effect of administration of molybdenum to sheep in which
blood and liver copper values were known to be already low, 6 hypo-
cupraemic ewes were transferred from a „swayback" farm to stalls at
Weybridge. Two were retained as controls and sodium molybdate
administered to four over a period of 15 months in daily doses raised each
quarter on\'the scale 14, 56, 112, 224 mg Mo. In the later stages blood
copper values rose rapidly, from the low average of 0.025 ^mg P-^c- ^{to a}normal of 0.085 ^mS P-^c- during the first quarter, continued to rise and
remained about 0.10—0.12 rag p.c. in the later stages. At the conclusion
of the experiment liver tissue had reached a mean value of 528 p.p.m.
(on D.M.) as compared with 512 p.p.m. for a normal control, and a
calculated probable initial value of about 15 p.p.m. (similar sheep on the
„swayback" farm). The liver molybdenum figures for the dosed sheep
ranged 32—76 p.p.m. as against 5 p.p.m. for a control. All 6 sheep
improved on the stall ration (of estimated Cu content about 8 p.p.m.)
and remained in excellent condition throughout with no sign of scouring.
In this experiment high intake of molybdenum not only failed to maintain

the initial low copper status of the sheep but permitted rise of both blood
and liver values to normal levels. The results are difficult to reconcile with
the earlier observations of Dick and Bull.

In the „swayback" areas of the country it is the exception rather than
the rule for pasture molybdenum to exceed 2 p.p.m., so that molybdenum
is not a „conditioning" factor in the observed hypocupraemia. On the
,,peat scours" farms of Cheshire Mo values may be somewhat higher
(5—9 p.p.m.) and the „copper pining" of calves in Caithness occurs in
fields ranging as widely as 2—19 p.p.m. The upper figures approach the
lower range of Somerset „teart" pastures but this is regarded as coincidental
and meaningless.

In the present state of knowledge, in so far as Britain is concerned,
there seems to be no real justification for linking copper and molybdenum
in the causation of animal disease at all. It is suggested that where low
blood copper happens to be associated with high molybdenum the associa-
tion is fortuitous and dependent upon the presence of the unknown
„conditioning factor", referred to earlier, which appears to operate in
Somerset both on „teart" and ,,non-teart pastures", and in hypocupraemic
conditions of both sheep and cattle in various parts of England, Scotland
and Wales, irrespective of the molybdenum level of pastures. This factor
seems to operate by reducing the capacity of the liver to store copper,
and hypocupraemia may perhaps be secondary.

When discussing „swayback" above, it was mentioned that high lead in
pastures has been suggested by some authors as a factor which depressed
the utilization of copper. This idea, together with the fact that „chronic
lead poisoning" has been suspected on pastures in some of the old lead
mining areas of England, and the fact that acute lead poisoning of calves
is quite common, induced by licking painted woodwork, led to a fresh
study of lead metabolism at Weybridge. The results are in course of
publication but a few points may be of interest to this audience.

Hypocupraemia. Traces of lead are present in all pastures and it is true
that on many of those on which „swayback" has been investigated the
values for lead are above normal, but since the disease also occurs on
pastures low in lead and is absent on many pastures high in lead, I have
never subscribed to the view that his element is etiologically significant or
that it has any effect on the utilization of pasture copper by the animal.
To put the matter to direct test a number of Weybridge sheep were dosed
with soluble lead acetate, in amounts equivalent to 100—130 mg Pb.
every day for a year. They remained in good health and showed no
depression of blood copper, although the blood lead was of course elevated.
Ten pregnant ewes were also dosed throughout the gestation period with
50 mg Pb per day, as the acetate. Three of these aborted and the lead
content of the liver tissue of the foetuses was raised from 5 to 20 times
the normal value, but the blood copper levels of all 10 ewes remained
unchanged and they themselves remained healthy. No evidence was
obtained to suggest that the high intake of lead of the mothers induced
hypocupraemia or was conducive to swayback in the lambs.

Acute lead poisoning. This is not common in adult ruminants except after
accidental access to lead paintor ingestion of a food heavily contaminated ■

with lead compounds, but it is quite common in young calves, not only
because they are more susceptible but also because of their sucking habits,
which induce them to chew woodwork or lick old flaking paint off doors
and walls of pens. Lead paint should not be used for calf pens.

Experimental dosing at Weybridge, of calves 2 to 4 months old, gave
the fatal single dose as about 0.2—0.4 gm Pb per kg body-weight. The fatal
dose was the same whether paint, insoluble lead carbonate, or soluble
lead acetate was used. Adult cattle tolerated higher doses.

A calf weighing 50 kg can be expected to die about 3 days after inges-
tion of 10 gm of lead, as the carbonate, with typical symptoms of bellowing,
staggering, and rapid collapse, but if it survives for a week without acute
symptoms it is not likely to develop any symptoms at all at a later date.
No evidence of „delayed lead poisoning" could be obtained. Is this single
fatal dose is divided into smaller daily doses spread over a week no symp-
toms are induced and the animal remains healthy although there is marked
elevation of blood lead.

Chronic lead poisoning. In an attempt to produce chronic lead poisoning,
of a kind which has been alleged to occur in practice, daily doses of 1 gm Pb,
in solution as the acetate (i/ioth of the fatal dose) were given to a calf,
in the expectation that symptoms would develop within a few months.
Nothing happened and dosage was continued at this rate for 18 months
without any apparent ill effects. The daily dose was then increased to
2 gm per day for a further 12 months. Since the animal still remained healthy
the dose was finally increased to 3 g. It survived even this dosage for 3
months, but developed anaemia and progressive cachexia, finally dying
in a lethargic emaciated state but displaying no characteristic nervous
symptoms. By the time death occurred, at about 3 years old, it had received
over 1,500 gm Pb. A similar experiment with lead carbonate also showed
the difficulty of producing chronic lead poisoning. A 4 month old calf
received 1 gm Pb as the carbonate for 13 months, followed by 2 gm for 6
months and 3 gm for a further 2 months, without showing any obvious
clinical symptoms at all. It increased normally in weight and was finally
put out of experiment in good condition.

Dosages such as these, calculated on the basis of food consumed, work
out at the enormous figure of 200—300 p.p.m. on the dry matter of the
ration. Such data cast grave doubt on the ill effects of high lead in pastures,
or even in drinking water. Since lead is absorbed through plant roots
only in very small quantity, high pasture lead usually means surface
contamination of grass with plumbiferous soil dust. In this form it is
„weathered lead ore", usually the sulphide, which is much less toxic than
the acetate, carbonate, or oxide.

To suppor. the view that the suspected dangers of pastures in old lead
mining areas, where surface veins of ore were worked in ancient times
and the soils are high in lead, are largely imaginary, pasture samples were
collected from various parts of the country and analysed for lead. These
varied from about 3 p.p.m. to about 25 p.p.m. on known safe land never
specifically suspected. On certain farms in Derbyshire originally worked
for surface lead but now used for sheep rearing, pasture contamination
varied from 30 p.p.m. to 100 p.p.m. Pb. depending upon the state of the
grass and season of the year. That sheep actually grazed on these old
.„lead raikes" was shown by analysis of their faeces, in which values of

40 p.p.m. to 150 p.p.m. on the „faecal dry matter" were common and
figures as high as 275 p.p.m. occasionally encountered. In spite of this
no symptoms of chronic poisoning were observed, lambs appeared to
develop normally, and reproduced normally until disposed of as „cast
ewes" 6 or 7 years later, after excreting large amounts of lead all their
lives.

Such lead, derived from surtace contamination with soil dust, is very
badly absorbed in the alimentary tract, but that some of it is actually
absorbed is evident from the slightly raised lead levels of blood and livers
of grazing sheep. The average blood value for 40 ewes was 0.20 p.p.m.
as compared with 0.14 p.p.m. for 40 ewes on a pasture of normal lead
content. The difference, although „statistically significant", is not „physio-
logically significant" since levels above 0.5 p.p.m. can be maintained in
ruminants experimentally dosed with more available lead compounds
for long periods of time without adverse effect.

Observations such as these indicate that „chronic lead poisoning" is
of no practical importance in ruminant nutrition, and that in this respect
ruminants differ markedly from human beings.

It will also be obvious that they complicate the problem of diagnosis
of lead poisoning by chemical analysis, unless good clinical and circum-
stantial evidence is also available. It is often assumed by analysts that if
abnormal amounts of lead are found in the alimentary tract or in tissues
taken at post-mortem, death can be confidently attributed to lead poison-
ing, but in absence of full knowledge of circumstances analytical data can
be very misleading. When values are very high, such as 25 p.p.m. for liver
tissue or over 50 p.p.m. for kidney cortex (wet weight), with values of
several thousand p.p.m. on the dry matter of alimentary contents, the
interpretation is clear. But a value of 200 p.p.m. on tract contents or
faeces may represent either the terminal stages of elimination of a large
amount of lead in toxic farm, or the ingestion of a non-fatal single dose,
or of grass contaminated with plunbiferous soil dust. A value of 10 p.p.m.
on wet liver tissue, although this is many times the normal, may merely
mean that the animal has ingested an abnormal amount of lead in the
fairly recent past, but not that death was in actual fact due to lead poison-
ing. Such a value might, for example, be shown by a calf which had been
licking painted woodwork but died from an entirely different cause, or
by an adult bovine which had previous access to a non-fatal amount of
a contaminated food. In interpreting data all the circumstance surrounding
a death have to be taken into consideration. The clinical experience and
local knowledge of the veterinary practitioner, with assistance in differential
diagnosis from the pathologist and bacteriologist, are just as important
as the analytical data of the chemist.

Although fluorine occurs in appreciable quantities in bones and teeth
it is not regarded as an essential micro-nutrient and until recently it was
considered entirely harmful and only unavoidably present in animal
tissues. Traces are now regarded as useful in protecting against dental
caries and, for human beings, water supplies containing up to 0.5 p.p.m.
are regarded as beneficial although levels exceeding 1 p.p.m. to 2 p.p.m.
are definitely harmful. Its significance in animal health only arises when

larger amounts are ingested and this usually occurs by contamination
rather than by the presence of abnormally large amounts of fluorine in
vegetation, the content of which remains low even when growing on soils
very high in the element. The „Oxford Clay" soils containing about 400
p.p.m. of fluorine only show pasture values of 4 to 7 p.p.m.

Spontaneous fluorosis is found in many parts of the world, the most
notable diseases being the „darmous" of the rock phosphate areas of
Morocco and Tunis and the „gaddur" of the volcanic soils in Iceland. It
is the natural water supply which is generally at fault. Darmous is parti-
cularly common in sheep, which may die of malnutrition caused by
wearing down of the incisors and dystrophy of all the permanent teeth.
The use of ground rock phosphate as mineral supplement for cows has
occasioned severe fluorine cachexia accompanied by reduced\' milk yield,
lameness, exotoses on long bones and mandibles, hypoplasia of dental
enamel and other changes.

The most serious outbreaks of fluorosis in Britain have been of industrial
origin, and caused by surface contamination of pastures in the direction
of the prevailing winds from large factories emitting fluorine compounds.
Since the extent of „fluorosis" in grazing animals is now known to be far
greater than formerly believed, it may be of interest to mention a few-
outbreaks which have been investigated over the last 12 years by the
Weybridge laboratory in co-operation with local veterinarians.

Shortly before the war serious lameness of dairy cows came under
investigation in the vicinity of large brick factories in Bedfordshire, and
clinical examination by the local veterinary investigator suggested the
fluorosis described in Italy in 1912 in association with a superphosphate
factory. This diagnosis was quickly confirmed by pathological and biochemcal
examination of bones of affected animals. Enormous values for fluorine
were found, 1.0 to 2.7 per cent, expressed on the „bone ash", as compared
with 0.05 to 0.08 per cent for normal cattle in other areas. During life
affected animals excreted up to 68 p.p.m. in the urine as compared with
less than 5 p.p.m. for normal cattle or less than 10 p.p.m. for cattle several
miles away from the nearest factory chimneys. Analysis of samples of urine,
as well as of pasture grass and hay, served to construct a map of the affected
area. This was found to stretch for about 5 miles along a chain of factories,
clinical cases being most severe within a mile of each set\' of chimneys.
Where pasture "contamination exceeded 25 p.p.m. on the dry matter
severe skeletal changes occurred, provided exposure to risk was long
enough. At lower levels of contamination, about 14 p.p.m., milder cases
occurred, evidenced by mottling of the teeth.

The origin of the fluorine was found to be the self-burning clay used
for brick-making, which contained about 500 p.p.m. of fluorine and
10 per cent of organic matter. It is the presence of this organic matter
which makes the clay so valuable, renders the bricks self-burning, econo-
mises in fuel, and improves the texture of the bricks by ensuring even
incineration. Each large chimney serves a series of brick chambers at
various temperatures, the gases from the hotter chambers serving to dry
the wet bricks in the cooler chambers and finally bring them to ignition
point, after which they finish at a bright red heat of their own accord. At
intermediate temperatures a small amount of oil is formed by destructive
distillation and at the highest temperatures silicon fluoride is given off. The

mixed effluents react in the chimney to form an aqueous oily mist together
with gaseous products. Both contain fluorine compounds but only the oily
mist particles are heavy enough to be carried down on to the pastures
within a mile of the chimneys. These settle on the grass, or are caught by
hay, as a dusty oily film, and account for the ingestion of fluorine by the
cattle. Hay close to the factories may reach a fluorine level of 100 p.p.m.
The contamination is entirely on the surface of the grass. Any fluorine
compounds washed into the soil by rain are fixed there in insoluble form
and do not enter by the plant roots. Hence the leaves of „root crops" are
high in fluorine while the fleshy parts are normal.

Enquiry showed that mild fluorosis must have existed in the area for
many years but remained undiagnosed until the expansion of the local
brick industry reached a point at which gross contamination of the pasture
caused skeletal exostoses and actual lameness in the grazing dairy cows
on neighbouring farms.

Soon after this, fluorosis in cattle and sheep was investigated in Scotland
in connection with the large aluminium factories at Fort William. In this
case the origin of the fluorine was the cryolite used as flux in the electrolytic
process. Because of the peculiar drift of slow winds in hilly country, con-
tamination of pastures was observed for several miles from the factories,
although severity of lesions in animals was not so great as in Bedfordshire.
The factories are now under reconstruction, with replacement of old
furnaces by more modern types fitted with „scrubbers" te prevent at-
mosheric pollution.

About 1945 a third type of industrial fluorosis came under observation
in England in the vicinity of open-air calcining of iron-stone.

The local process consists in mixing the damp iron-stone with about
7 per cent of coal, and heaping the mixture into ridges running round those
from which the ore is being lifted. The ridge is then ignited, further layers
of coal and ore being added until a height of about 40 feet (13 metres) is
reached. The calcining takes about six weeks to complete and the whole
discharge of smoke is concentrated at one point in the direction of the
prevailing wind for a relatively short time, but during this period conta-
mination of adjoining pasture may be very high and persist indefinitely
in harvested hay crops. The exterior of a hay-stack half a mile from a
burning ridge showed 490 p.p.m. of fluorine in the exterior layer and
70 p.p.m. at a depth of 2 feet. The object of the calcining is to reduce the
weight of the ore and transport costs, and to render it physically suitable
for the blast furnaces at smelting centres. The fluorine content of the
fresh ore is about 0.12 per cent and of the calcined ore about 0.03 per cent,
so that three-quarters of the fluorine compounds pass off in the smoke,
the particles of which serve as „vehicle" carrying the contamination on
to pastures for a distance of about a mile in the direction of the wind.

Yet another outbreak of fluorosis in cattle was encountered in the
neighbourhood of a colour and enamel factory, and at the present moment
several outbreaks are being investigated, both in England and Scotland,
in the vicinity of large steel works which use sodium fluoride as flux in the
„open hearth" process.

The problem of control of industrial fluorosis can be solved in two ways,
one by fitting appliances for trapping the gases and preventing atmospheric
pollution; the other by conducting agricultural operations with the known

„fluorine hazard" in view e..g. by cultivation of root crops and limiting
use of pasturage to short periods of time. Store cattle can usually be
fattened on contaminated pasture for a few months but dairy cattle cannot
be maintained on affected farms all the year round.

The sequence of events with fresh animals brought on to badly conta-
minated pasture or hay may be sketched as follows: (i) fluorine is
absorbed into the blood stream in amounts depending on the degree of
contamination, (2) most of this is eliminated in the urine, quickly leading
to high „ingestion values", quite commonly 25—70 p.p.m., (3) portion
of the circulating fluorine is slowly fixed in the bones, which in the course
of six to twelve months may reach values sufficiently high to be reflected
as skeletal exostoses and clinical lameness (circa 10,000 p.p.m. on the
„bone ash"), (4) on removal from the source of contamination and feeding
on normal rations the urine values rapidly fall, but remain considerably
above normal (circa 12—15 p.p.m.) for a very long time because of slow
removal of stored fluorine from the skeleton in the ordinary course of
reconstruction of fresh bone ; bone values come down fairly quickly at
first but remain high for years, (5) urine values at any given moment
are a balance between „current ingestion level" and „skeletal change
value" ; the urine values at pasture tend to reflect the current fluorine
level of ingested food ; a week after transfer to normal rations urine values
tend to reflect skeletal storage levels and hence the degree of fluorosis,
(6) adult animals show no symptoms for many months, and if the con-
tamination is small may not show symptoms for several years, (7) young
animals reflect ingestion of small amounts of fluorine by „mottling" of
the growing teeth, and degree of contamination of pastures may be such that
only young animals reveal it in clinically recognisable forms ; the first signs
of „clinical fluorosis" should be looked for in the growing teeth of young
animals or in slight lameness and cachexia of adult animals. The easiest
method of diagnosis of „incipient fluorosis" is by analysis of the urine of
suspected clinical cases, or of apparently healthy grazing animals in
suspected districts. Any value below 5 p.p.m. is normal. Any value above
10 p.p.m. in urine is suspicious, and when values exceed 20 p.p.m. a
survey of the district for source of industrial contamination is imperative,
since legal claims by farmers for compensation may assume serious pro-
portions.

Omstreeks hall Januari is in België officieel bekend gemaakt, dat de eerste gevallen
van pseudo-vogelpest er zijn vastgesteld. Volgens nadere berichten zou de ziekte reeds
voorkomen in Vlaanderen en ook op enkele andere plaatsen, slechts enige tientallen
kilometers van onze Zuidgrens verwijderd. Reeds eerder was bekend, dat de besmetting
sinds 1947 in het Zuiden van Frankrijk is binnengekomen en zich vandaar uit naar
het Noorden heeft uitgebreid, tot aan het eind van het vorige jaar de Belgische grens
was bereikt. Gezien deze feiten is het dus te vrezen, dat ook Nederland niet vrij zal
blijven van deze ernstige pluimveeziekte en dat zich ieder ogenblik de eerste gevallen,
vooral in het Zuiden des lands, voor kunnen doen. Reeds werd een waarschuwing aan
alle pluimveehouders voor publicatie verzonden aan de landbouw- en pluimveebladen
en in aansluiting hierop lijkt het mij gewenst ook alle collega\'s in te lichten. In overleg
met de Veterinaire Dienst en het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren zijn reeds maat-

regelen getroffen om alle vervoer van pluimvee enz. in de grensstreken te verbieden
ten einde om te beginnen te trachten de besmetting aan onze grenzen tegen te houden.
Verdere maatregelen om in te kunnen grijpen, zodra zich eventueel de eerste gevallen
voordoen, zijn in voorbereiding en kunnen ieder ogenblik worden afgekondigd. Deze
zullen bestaan uit wettelijke voorschriften voor aangifteplicht, afmaken en vernietigen
van alle pluimvee op de aangetaste bedrijven, ontsmetting en isolatie van het bedrijf,
schadeloosstelling van de eigenaar. Bovendien een algemeen verbod voor vervoer, mark-
ten, verkopingen, tentoonstellingen, enz. van pluimvee. .

Aangezien het van het grootste belang is eventuele gevallen zo vroeg mogelijk te
onderkennen en aan te geven, wil ik? hier, wellicht ten overvloede, nog even de ver-
schijnselen zeer in het kort herhalen.

De ziekte treedt meest zeer plotseling op en het verloop duurt slechts enkele dagen.
De eerste verschijnselen zijn: lusteloosheid, geen eetlust, verhoogde dorst, gapen,
niezen en rochelen bij de ademhaling, gele schuimige diarrhee. De volgende morgen
blijkt vrijwel de gehele koppel aangetast: de dieren blijven doodstil ineengedoken zitten,
bij enkele exemplaren ontstaan zenuwstoornissen zoals schudden van dc kop, ver-
lammingen van hals en/of poten. Kam en lellen worden blauw- tot zwartrood, de ver-
schijnselen worden snel ernstiger, de lusteloosheid neemt toe tot totale versuffing en
na enkele uren sterven de eerste dieren.

De sterfte bedraagt 85—100% bij kippen; eenden, ganzen, kalkoenen en ander pluim-
vee zijn veel minder gevoelig, maar kunnen eveneens worden aangetast en ook de
besmetting overbrengen. De incubatietijd bedraagt 5—7 dagen en de ziekte wordt
hoofdzakelijk overgebracht door besmet pluimvee, hoewel natuurlijk kratten, manden
enz. en ook personen (handen, kleding, schoeisel) gevaar op kunnen leveren.

Ontsmetting kan het beste plaats vinden met behulp van een 3% natronloog oplossing
(NaOH).

Een belangrijk hulpmiddel bij de bestrijding is verder de voorbehoedende inenting
met entstof; door de Rijks serum inrichting is verdienstelijk werk geleverd, door te zorgen
voor een voldoende hoeveelheid entstof, welke vrijwel direct voor aflevering in hét groot
kan worden aangemaakt. Ongetwijfeld zal hiervan in geval van nood in ons land met
zijn dichte pluimveecentra op grote schaal gebruik moeten worden gemaakt.

Hoe het verdere verloop bij een eventuele uitbraak in ons land zal zijn, laat zich niet
met zekerheid voorspellen; wel staat vast, dat een zo vroeg mogelijke onderkenning,
gevolgd door onmiddellijk ingrijpen, veel onheil kan voorkomen.

Het bovenstaande is dus vooral bedoeld als waarschuwing aan alle collega\'s om vooral
bij alle verdachte gevallen van plotselinge ziekte of sterfte bij kippen, lijkend op ver-
giftiging, zekerheidshalve de hulp in te roepen van een der hiervoor bestaande instituten
of instellingen ter bevestiging of uitsluiting der diagnose.

Bij eventuele verzending zorge inen vooral voor doelmatige verpakking, opdat ver-
spreiding wordt voorkomen!

Bij het in het vorige nummer opgenomen artikel van Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay
en F. W. van der Krefk werden per abuis de volgende tabellen n et afgedrukt.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, I.essinglaan 104, Park .,Oog in Al", Utrecht.
Tel. K. 3400-11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft Dr. R. van Santen, Hazekampseweg 21, Nijmegen, aange-
wezen als lid van het Algemeen Bestuur van het Nederlands Congres voor Openbare
Gezondheidsregeling.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde, die mede-besturende vereniging is van ge-
noemd congres, zal hiermee voortaan door collega van Santen worden vertegenwoor-
digd, in plaats van collega van der Slooten, die enige jaren lid van het Algemeen
Bestuur is geweest.

Het Hoofdbestuur wil ook op deze plaats collega v. d. Slooten hartelijk dank zeggen
voor de uitnemende wijze, waarop de Maatschappij door hem werd vertegenwoordigd.

Tot nu toe waren waarnemers en assistenten, die door tussenkomst van het secre-
tariaat een waarneming of assistentie kregen, hiervoor een vergoeding schuldig van
ƒ 2.50 ter bestrijding van de te maken kosten.

Deze regeling dateert uit de tijd, waarin Prof. ten Thije, als Directeur van het bureau
voor plaatsvervanging, in de regel beschikte over een „wachtlijst" van waarnemende
dierenartsen. De bemiddeling was nog meer ten gerieve van de waarnemers, dan van
de dierenartsen, die waarneming of assistentie nodig hadden.

Dit heeft zich inmiddels totaal gewijzigd, doordat practisch geen waarnemers meer
beschikbaar zijn.

Mede in verband hiermee heeft het Hoofdbestuur bovenstaande regeling zo gewijzigd,
dat de vergoeding voor de bemiddeling voortaan in rekening zal worden gebracht bij
de dierenartsen, die een waarnemer of assistent krijgen.

Deze bemiddeling, die o.a. een zo vlot mogelijke uitvoering van de tuberculose-
bestrijding beoogt, wordt in de regel ook aan niet-leden van de Maatschappij verleend.

De vergoeding zal voortaan voor leden ƒ 2.50 bedragen en voor niet-leden ƒ 15.—.

Het bestuur van het N.R.S. heeft besloten voortaan geen toestemming meer te ver-
lenen tot het operatief ingrijpen bij stieren, die impotent zijn, tengevolge van het niet
kunnen uitschachten van de penis.

Dit besluit is gegrond op de wetenschap, dat bij deze afwijking erfelijke factoren een
rol spelen.

In verband met genoemd besluit verzoekt het Hoofdbestuur de leden deze operatie
(myectomie van de musc. retractor penis) voortaan niet meer te verrichten.

Aanwezig: De Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst,
collega J. M. v. d. Born; de voorzitter en de secretaris van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde; 21 leden en één introducé.

De voorzitter opent de vergadering met een woord van welkom te richten, speciaal
tot bovengenoemde gasten.

Bij het punt „Ingekomen stukken" wordt een „ontwerp reglement voor de dieren-
arts belast met het tuberculose-onderzoek" toegezonden door de prov. Gezondheids-
dienst in bespreking gebracht en goedgekeurd. Een schrijven van het Hoofdbestuur
betreffende het tarief der „Comperative test" zal aanleiding moeten zijn om met de
Gezondheidsdienst te overleggen over dit tarief. De vergadering acht het door de tarie-
vencommissie genoemde tarief, n.1. ƒ 4.-— per stal en ƒ 0.50 per dier billijk. Een afscheids-
brief van collega Numans wordt voorgelezen. De voorzitter spreekt naar aanleiding
van dit schrijven enkele waarderende woorden over onze scheidende penningmeester.

Punt 4, ballotage van collega de Boer te Barneveld. Er wordt schriftelijk gestemd.
Uitslag: 21 stemmen vóór, geen tegen. Daar collega de Boer niet aanwezig is, zal hem
de uitslag van deze stemming door de secretaris worden gemeld.

Punt 5. Collega de Jong brengt als afgevaardigde verslag uit van de Algemene Ver-
gadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

1\'unt 6. Verkiezing van een Onder-Voorzitter der afdeling wegens periodiek aftreden
van collega Gurck (niet herkiesbaar). Collega J. v. d. Veen (Twello) wordt gekozen
met 18 stemmen. De voorzitter verwelkomt hem in het Bestuur en spreekt daarna woor-
den van dank en waardering tot collega Gurck. Collega Gurck dankt voor deze woorden
en prijst de eminente leiding van de voorzitter, Dr. van Santen.

Punt 8. Het Huishoudelijk Reglement, waarvan een ontwerp aan alle leden werd
toegezonden, wordt na een kleine wijziging aangenomen.

Punt 9. Vragen over het tarief der Mond- en Klauwzeerenting, het tarief voor hel
keuren van paarden voor verzekeringsmaatschappijen en het tarief voor het enten van
duiven tegen pokken worden gesteld en beantwoord.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

A. J. van Groenland, Prof. v. Ginnekenstraat 26, Oudenbosch.
J. de Jong Mzn, Ferd. Bolstraat 7, Huizum.
F. Nijhoff, Beatrixstraat 44, Veenendaal.
T. van Roon, Zandweg 2, Kruiningen.
R. P. Sijbesma, Fok 13, Heerenveen.

Een belangrijk onderdeel van het lactatie proces bij koeien is wel de
periode, waarin de dieren droogstaan, en waarbij de uier zich voorbereidt
om, na de geboorte van het kalf, opnieuw in volle lactatie te komen.
Praktisch algemeen wordt voor deze „droge" periode een tijdsduur van
2 tot 3 maanden genomen. De uier is dan in het begin van dit tijdvak slap
en klein, terwijl enkele weken voor de te verwachten partus de uierkwar-
tieren voller en steviger worden, waarbij de eigenaar spreekt over „het
opuieren" van de koe.

De gebruikelijke methoden om een koe droog te zetten, bestaan er
gewoonlijk in, dat, terwijl aan de dieren tijdelijk krachtvoer onthouden
wordt, men öf ineens ophoudt met melken, (dit wordt algemeen beschouwd
als de beste methode, waarbij slechts nu en dan gecontroleerd wordt,
of de melk „dun" blijft) óf men melkt respectievelijk b.v. één maal
per dag, daarna éénmaal per twee dagen, waarna meestal nog af en toe
even „aangetrokken" wordt. Al zeer spoedig treedt de hier boven be-
schreven slapheid van de uier op en staat het dier volkomen droog. Som-
migen schrijven dit toe aan het feit, dat door langdurige opzameling van
de melk in de kwartieren, de bloedvaten worden dicht gedrukt, waardoor
de bloed toevoer naar de klier sterk vermindert.

Een niet te onderschatten rol speelt de invloed van het zenuwstelsel op
de melksecretie. Uit onderzoekingen blijkt, dat stuwing van de opgehoopte
melk niet alléén de oorzaak van verminderde secretie kan zijn, maar dat
deze eveneens onder invloed staat van het zenuwstelsel. Een geregelde
prikkeling door zuigen aan de tepels onderhoudt de lactatie en kan deze
zelfs, b.v. bij niet lacterende vrouwen op gang brengen. De secretie wordt
dus eveneens geremd indien de bedoelde prikkels niet meer plaats vinden.

Koeien met een nog vrij hoge productie worden te lang doorgemolken,
waarbij de moeilijkheden om dergelijke dieren droog te krijgen, dikwijls
slechts op andere wijze kunnen worden opgelost. Van de zeer vele, meest
empirische middelen, welke gebruikt werden om koeien droog te zetten,
was een zeer gewilde, het inwrijven van de uier met groene zeep, terwijl
b.v. ook het nathouden van het kruis door middel van natte jute zakken
een bepaalde renommée had.

Herhaaldelijk komt het voor, dat bij een koe, die drooggezet wordt,
één of meer kwartieren „bol" worden. Bij onderzoek blijkt dan een mastitis
aanwezig te zijn. Op de behandeling hiervan komen wij straks nader
terug. Bij het zoeken naar een chemisch product, dat in aanmerking kwam
om, na infusie in de uier, het secerneren tijdelijk stop te zetten, vestigde men,
vooral van Duitse zijde, de aandacht op de zgn. acridine derivaten, waartoe
o.a. behoren : acriflavine, trypoflavine, rivanol, e.d. Deze preparaten

werden in een i ⁰ ₀₀ oplossing gebruikt, maar al spoedig bleek, dat met
sommigen betere resultaten werden bereikt, dan met anderen. Als beste
preparaat werd tenslotte het zo bekende Entozon (een combinatie van
enkele acridine derivaten) in de handel gebracht. Toen tijdens de laatste
wereldoorlog dit Duitse middel niet meer te verkrijgen was, heeft men zijn
toevlucht gezocht tot andere preparaten, waarvan rivanol, eveneens in
een i ⁰ ₀₀ oplossing gebruikt, een vrij behoorlijk vervangmiddel bleek,
terwijl ook AgN0₃, in een i ⁰ ₀₀ oplossing, in aanmerking kwam.

Door Bayer werd entozon in de handel gebracht, waarbij als gebruiks-
aanwijzing werd aangegeven om deze acridine derivaten in hoeveelheden
van i liter per kwartier, via het tepelkanaal in te brengen, na grondige
desinfectie van tepel en slotgat, waarbij men rekening dient te houden met
de concentratie van de oplossing in verband met het beoogde doel.

Immers bij streptococcenmastitiden wordt het entozon-granulaat op-
gelost in aqua destillata of in gekookt-gefiltreerd water, en ingebracht in
een concentratie van i op 1250 — 1500. Voor elke acridine derivaat-
oplossing gelden dezelfde doseringen. Aangegeven wordt eerst met de
lichaamswarme entozon oplossing de uier te spoelen (100 tot 500 cc).
Deze wordt direct weer uitgemolken, daarna wordt een liter van de entozon-
oplossing ingebracht. Bij koeien, die in volle lactatie zijn, melkt men na
een half uur uit, waarna de koe verder om de 2 uur wordt uitgemolken.
Bij, op deze wijze behandelde, droogstaande koeien met een streptococcen
mastitis, wordt pas na 24 uur uitgemolken. Van betekenis is, om de dieren
hierna enige malen per dag extra uit te melken.

Voor gewoon droogzetten gebruikt men een concentratie van 1 op 1000.
Ook hierbij wordt 1 liter per kwartier geïnfundeerd. Na 24 uur wordt
uitgemolken ; na dagelijks uitmelken wordt de infusie dan na een week
herhaald.

Bij het steriliseren van de uiers (definitief droogzetten) gebruikt men
concentraties van 1 op 500 (of 1 op 750), waarbij dezelfde behandelings-
wijze gevolgd wordt.

Uit één en ander blijkt, dat de tolerantie breedte niet bijzonder groot
is, maar het succesvolle en zeer veelvuldige gebruik van deze preparaten
in de praktijk, bewijst, dat men met vrij grote veiligheid deze middelen
kan toepassen.

Het gebruik van een 1 ⁰ _no AgNO., oplossing, geeft behoorlijke resul-
taten, al is de toepassing enigszins anders. Hierbij is het nml. noodzakelijk
om slechts twee kwartieren tegelijk te behandelen, waarbij hoeveelheden
van respectievelijk 250 en 350 cc voor de voorste en de achterste kwartieren
worden gebruikt. Eerst worden daartoe b.v. de beide voorkwartieren
geïnfundeerd. Na vier dagen wordt uitgemolken, daarna worden de
achterkwartieren geïnfundeerd en eveneens na vier dagen uitgemolken.
Het komt hierbij nogal eens voor, dat de kwartieren, vooral de eerste dag,
gezwollen en pijnlijk zijn ; de dieren durven niet te gaan liggen, en vertonen
niet zelden koliekverschijnselen, welke meestal na 24 uur verdwenen zijn.
Is dit laatste niet het geval, dan laat men de kwartieren leeg melken en
enige malen per dag uittrekken, eventueel ondersteund door ichthyol-
campher zalf fricties. Het gelijktijdig infunderen van vier kwartieren kan
aanleiding geven tot vrij sterke zwelling van het uierweefsel, waarbij de
dieren niet zelden belangrijke temperatuursverhoging hebben. De koeien
moeten gedurende de behandelingsperiode op stal blijven.

Het inbrengen van de entozon oplossing door het tepelkanaal, kan,
nadat de kwartieren tevoren leeg gemolken zijn, met de „fluttervalve",
met slang en trechter of ook met een 150 cc spuit (langzaam inspuiten)
geschieden. Bij gebruik van entozon voor het droogzetten, komt het zelden
voor, dat zwellingen („bolle kwartieren") optreden. Is dit wel het geval,
dan laat men enkele dagen herhaaldelijk uitmelken, waarna de betrokken
kwartieren meestal spoedig weer normaal zijn. Een tweede infusie kan dan,
indien nodig, plaats vinden. In afwijking van het voorschrift door Bayer
aangegeven, laten velen na 8 tot 10 dagen uitmelken (dikke gele brei),
waarbij eventueel een tweede infusie kan plaats vinden. Weer anderen
laten in het geheel niet uitmelken voor de volgende lactatie periode en
speciaal niet, indien er geen aanleiding toe bestaat.

Van groot belang bij het droogzetten van koeien is wel de tijd welke
men in acht dient te nemen, indien met chemische preparaten geïnfun-
deerd wordt. Door verschillende omstandigheden kan het voorkomen, dat
de eigenaar te laat is met het droogzetten van de koe (onbekendheid met
de juiste datum van afkalven ; te grote melkgift ; koeien, die moeilijk
droog te krijgen zijn, enz.). Indien dus door wat voor omstandigheden
ook, de termijn voor het kalven minder bedraagt dan ongeveer 8 weken,
kan men niet beter doen dan te adviseren, tóch te trachten de koe op nor-
male wijze droog te krijgen. Mocht zich dan in het verloop van dit proces
een mastitis ontwikkelen, dan kan men deze op nog nader te beschrijven
wijze behandelen.

Een zeer belangrijke indicatie voor liet droogzetten van b.v. één kwartier
met bedoelde chemische preparaten vormen dikwijls de speenbetrap-
pingen. Bij een ernstige laesie van het slotgat, of in die gevallen waarbij een
thelitis optreedt, welke natuurlijk steeds erger wordt, door het telkens
opnieuw knijpen in de tepel gedurende het melken, kan men verschillende
overwegingen doen gelden. Bij dieren met een speenbetrapping, waarbij
b.v. met behulp van ingebrachte wollen speenstiften in zalf, laminaria
stiften, of een permanent Amerikaans tepelbuisje een redelijke kans bestaat
op een behoorlijke genezing met behoud van het slotgat, zal voor het
droogzetten van het betrokken kwartier geen aanleiding zijn. Van deze
permanente tepelbuisjes, waarbij een geregelde afvloei van melk uit het
betrokken kwartier verzekerd is, hierbij treedt dus geen stagnatie van
eventueel geïnfecteerde melk op, waardoor dus minder gemakkelijk een
mastitis ontstaat) zijn twee soorten in de handel en wel korte en lange
(voor betrappingen van het slotgat en omgeving, en voor wat hogere
betrappingen).

Ook kan men trachten om met een hoge dosering penicilline (eventueel
tubes gevuld met penicilline in olie of olie-was milieu, of tubes Udolac)
ingebracht via het tepelkanaal, het optreden van een mastitis te ver-
hinderen, waarbij men door het kwartier b.v. twee a drie maal 24 uur
niet te melken, de tepelontsteking gunstig kan beïnvloeden, daar een nu
tegelijkertijd ingestelde zalfbehandeling doeltreffender kan inwerken.

Het langer laten hangen van de tepel zonder uitmelken, moet worden
afgeraden. Immers de werkingsduur der penicilline is beperkt, omdat na
een bepaalde tijd geen penicilline in bloed, urine of melk meer kan worden
aangetoond. Laat men dus het kwartier langer dan b.v. 3 dagen hangen,
dan kunnen zeer ernstige stoornissen optreden. Bij een koe met een tepel-
aandoening op bovenstaande wijze behandeld (niet uitgemolken dus),

bleek na 8 dagen dat het betrokken kwartier zeer hard en pijnlijk was
geworden. De koe was ernstig ziek. Bij de daarna ingestelde therapie is de
koe gelukkig in leven gebleven.

Is door zwelling en kneuzing van het weefsel, melken slechts mogelijk
met behulp van een b.v. steeds in te brengen melkbuisje, waarbij de
kans op het ontstaan van een mastitis zeer groot is, dan doet men beter
direct het betrokken kwartier droog te zetten met een i qq entozon
oplossing. Mocht onverhoopt dan toch een mastitis optreden, door een
opkruipende infectie via het gelaideerde tepelkanaal, dan kan deze, al
naar gelang der omstandigheden en bevindingen, behandeld worden.

Het grote voordeel van een dergelijk tijdelijk droogzetten, is het rustig
kunnen laten genezen van de speenbetrapping, waarvan bij de volgende
lactatie geen hinder meer wordt ondervonden. Indien eventueel stricturen
mochten zijn opgetreden, dan kunnen deze in vele gevallen met een min
of meer eenvoudige tepeloperatie worden gecorrigeerd. In aansluiting
hierop moge er op worden gewezen, dat tepelbetrappingen bij pas in
lactatie gekomen koeien, liefst conservatief behandeld dienen te worden
(met behulp van b.v. Amerikaanse tepelbuisjes, speenstiften, enz.). Het
loont hierbij immers de moeite om met penicilline te trachten een eventueel
ontstane mastitis te behandelen. Bovendien is het droogzetten van een
dergelijk, in volle lactatie zijnd kwartier met de bovengenoemde chemo-
therapeutica, allerminst een eenvoudige opgave. Het optreden van ernstige
mastitiden bij pas in lactatie gekomen kwartieren, welke droog gezet
worden, komt herhaaldelijk voor.

Het is zeker dienstig om in verband hiermee er op te wijzen, dat het
droogzetten van uiers met behulp van entozon e.d. steeds met overleg
dient te geschieden. Het preparaat is geen vrijbrief voor het, maar zonder
meer droogzetten van uierkwartieren. Immers een brute ingreep in het
zo fijne physiologische mechanisme van het zo juist in lactatie gekomen
uier, kan maar niet ongestraft gebeuren. Zeer vaak wordt hiertegen
gezondigd, waarbij men meent, zonder bezwaren soms zelfs ruim binnen
de twee maanden vóór de a.s. partus, tot droogzetten te kunnen overgaan.
Ongelukken blijven niet uit. Ken groot aantal malen ziet men in dergelijke
gevallen induratie van het uierweefsel optreden, indien als gevolg van
bedoelde ingreep één of meerdere kwartieren ,,bol" zijn geworden, waarbij
de melkgift, straks bij het in lactatie komen, tot niets blijkt gereduceerd.
Dit geldt ook t.a.v. bepaalde vormen van mastitis. Het gaat niet aan om
maar bij een aanwezige mastitis zonder nader bacteriologisch onderzoek
het betrokken kwartier droog te zetten.

Prof. Beijers schrijft in zijn artikel in het T. v. D. 2 (1949) 88 : „Iedere
uierinfusie met een stof, die niet dodend werkt op de veroorzakende
bacterie is wel degelijk schadelijk en verergert de mastitis. Als men b.v.
entozon inbrengt bij een staphylococcen mastitis om het kwartier te
genezen of droog te maken, dan kan men het dier ernstig ziek maken."

In het bijzonder zij hier dan ook de aandacht er op gevestigd om in
verband met de ons thans ten dienste staande nieuwste therapeutica :
sulfonamiden en penicilline, niet onmiddellijk naar bovengenoemde
acridinederivaten te grijpen om opgetreden ontstoken uierkwartieren
direct maar droog te zetten.

Herhaaldelijk komt het voor, dat bij het normaal droogzetten van koeien
b.v. één kwartier niet verdrogen wil, ontstoken raakt, („bol" wordt)

waarna men in consult geroepen wordt om hiervoor een therapie in te
stellen. Blijkt na bacteriologisch onderzoek, hierbij een streptococcen
mastitis aanwezig te zijn, dan kan deze met b.v. penicilline op de ge-
bruikelijke wijze behandeld worden.

De door ons toegepaste methode is beschreven in het T.v.D. 74 (1949)
73-90, waarbij de slotconclusie aldus werd geformuleerd :

,,Een dosering van 25.000 E. penicilline per te behandelen kwartier
toegediend met een tussenruimte van 48 uur, geeft in de behandeling van
mastitiden, veroorzaakt door str. agalactiae in 80% van de gevallen genezing;
bij dezelfde behandeling van mastitiden veroorzaakt door str. dysgalactiae
zijn de resultaten gunstig ;

bij mastitiden veroorzaakt door str. uberis, werkt penicilline in de door
ons gebruikte dosering niet gunstig. Daar het aantal gevallen te klein is
geweest om een definitieve uitspraak te doen, zal het noodzakelijk zijn
om de proeven voort te zetten en bij deze mastitiden hogere doseringen
toe te passen ; bij de door ons behandelde gevallen van staphyloc.
mastitiden, zijn de resultaten der penicilline behandeling, ondanks een
variatie in de dosering van 25—50.000 eenheden met 24 -48 uur tussen-
ruimte, beslist ongunstig te noemen."

We kunnen ons de vraag stellen of er na de publicatie van bedoeld
artikel een wijziging is gekomen in de methode, van mastitis behandeling.
Nu de prijs van de penicilline zeer aanzienlijk is gedaald, kan men algemeen
constateren, dat de hoeveelheid penicilline welke in de uier gebracht wordt
bij mastitis behandeling, aanmerkelijk hoger is geworden. Na suggestie
van mij werd een contact gelegd tussen de Ned. Gist en Spir.fabriek en
de Interne Kliniek en zo worden thans aan de Kliniek op de meest uit-
gebreide schaal proeven genomen met penicilline. Van de vele doel-
stellingen kunnen o.a. genoemd worden : het bij verschillende huisdieren
bepalen van de penicillinespiegcl in het bloed met gevarieerde doseringen
na i.m. injectie op diverse tijden ; nagaan hoe de penicilline spiegel in
bloed, urine en melk zich verhoudt bij intra mammaire applicatie van
penicilline in waterige oplossing, van penicilline in vertragend milieu,
zoals in olie, olie-was, en van penicilline met vertraagde werking in ver-
schillend milieu, enz., enz. Met dit laatste wordt bedoeld het zgn.
Procaïne-penicilline. Procaïne (Amerikaanse naam voor Novocaïnc) is
een base. Penicilline is een zuur ; tezamen vormen beide stoffen dus een
zout, dat vrijwel onoplosbaar is in water.

Deze onoplosbaarheid is echter nog altijd van de orde van 5000 E/cc,
maar t.o.v. penicilline kan men dit vrijwel onoplosbaar noemen. Immers
de oplosbaarheid van penicilline in water is ongeveer gelijk aan het eigen
gewicht : 1000.000 E penicilline wegen ongeveer 650 mg. Deze hoeveelheid
penicilline kan men in 1 cc water gemakkelijk oplossen. Procaïne penicilline
wordt door de Ned. Gist en Spir. Fabr. vervaardigd. Het preparaat
(Depocilline), zoals dit in de handel wordt gebracht, bevat naast het
procaïne zout van penicilline, dat op een bepaalde wijze is voorbehandeld,
enkele stabiliserende stoffen, waardoor het gemakkelijk in water kan worden
gesuspendeerd. In het lichaam gebracht, zal dit zout dus slechts langzaam
oplossen, zodat men hier met recht van een depót vorming kan spreken,
waaruit geruime tijd geput kan worden. In Engeland brengt men procaïne.
(b.v. Avloprocil) gesuspendeerd in olie in de handel. De suspensies in olie
zijn echter weinig aan te bevelen, daar zij dikwijls moeilijk spuitbaar zijn

en verder een droge, schone spuit vereisen. Tenslotte is de injectie met olie
vaak pijnlijk en geeft nogal eens aanleiding tot het optreden van allergieën
in de humane praktijk.

Afgezien van deze nadelen is olie ook een slechte „vertrager". Immers
penicilline in olie wordt vrij snel uitgescheiden. Beter is daarom penicilline
in olie-was te gebruiken. Wel moet in het oog worden gehouden, dat van
alle dépötpreparaten de topwaarde der bloedspiegel niet zo hoog ligt als
van penicilline in waterige oplossing. Bij toediening van dépötpreparaten
krijgt men dus lagere bloedspiegels, maar wel blijft de penicilline langer in
het bloed, zodat men niet om de drie uur behoeft te injiciëren, maar b.v.
om de 12 uur en langer.

In Amerika brengt men procaïne-penicilline in de handel in (b.v.
Arachis) olie waaraan aluminium-monostearaat (2 %) is toegevoegd.
Olie plus aluminiummonostearaat geeft een gel. De procaïne-penicilline
zakt in deze vorm dus minder snel uit dan penicilline in olie alleen. Bedoeld
transportmiddel heeft als het ware dus dezelfde functie als bijenwas.

De bloedspiegels van procaïne-penicilline in bovengenoemde gel, blijven
minstens 48 uur, dus veel langer dan van penicilline in olie-bijenwas. Een
nadeel echter is, dat de bloedspiegel vrij laag blijft, echter volgens de
literatuur wel boven de therapeutische bloedspiegel, die 0,04 -0,05 bedraagt.

Herhaaldelijk bereiken ons vragen uit de praktijk over doseringen van
penicilline bij verschillende ziekten. Het vraagstuk van de dosering van
penicilline en het aantal te geven injecties is zowel bij mens als dier, bij
vele infectieuze aandoeningen nog lang niet met zekerheid vastgesteld.
Hoewel de penicilline therapie in de tot heden bekende wijze van toe-
passing voor veterinaire doeleinden voornamelijk gebruikt wordt bij
de mastitis behandeling, zijn er toch enkele belangrijke ziekten, waarbij
toediening van penicilline levensreddend werkt. Gunstige resultaten
worden gemeld bij de behandeling van miltvuur, pyelonephritis (in acuut
stadium), vlekziekte, pneumonie, kalverdiphtherie, secundaire infecties
van hondenziekte (onwerkzaam tegen de nerveuze vorm), Weil\'se ziekte,
enz. De resultaten bij de behandeling van actinomycose en bij virus ziekten
zijn ongunstig. De gevoeligheid der bacteriën voor penicilline in vitro
vastgesteld, kan een maatstaf zijn voor de dosering in de praktijk bij de
door deze bacteriën veroorzaakte aandoeningen. Echter spelen hierbij
ook andere factoren een belangrijke rol, zoals o.a. de plaats in het lichaam
waar het proces zetelt, enz. Een éénmalige injectie van een bepaalde
hoeveelheid penicilline geeft bij een varken met vlekziekte in de grote
meerderheid der gevallen genezing. Ook komt het echter voor, dat de
dieren na een éénmalige injectie niet herstellen, zodat een verdere be-
handeling noodzakelijk is. Hoewel over de behandeling met penicilline
bij miltvuur weinig bekend is, worden er enkele gevallen in de literatuur
vermeld, waarbij 100.000 E penicilline om de 10 uur slechts twee maal
ingespoten, reeds genezing brachten. Bij twee ernstige gevallen, lukte het
om met hoge penicilline doses (2—3.000.000 E) genezing te verkrijgen.
(Rev. Méd. Vét. 99 (1948) 241).

Van bepaalde gestelde normen, zullen dus dikwijls belangrijke af-
wijkingen worden gevonden. Wel blijkt uit het bovenstaande, dat om een
hoge bloedspiegel te krijgen men nog steeds het best in waterige oplossing
kan inspuiten. Dit houdt echter tevens in, dat men deze penicilline injecties
meerdere malen per dag zal moeten geven. Het toedienen van één penicil-

line injectie, bij ziekten, die een langere penicilline behandeling vereisen,
en welke injectie na b.v. 24 uur herhaald wordt, moet als minder juist
worden aangemerkt.

In dergelijke gevallen zal het aanbeveling verdienen om een hoge
dosering penicilline in waterige oplossing toe te dienen, gecombineerd
met een injectie depocilline of eventueel penicilline in olie-was.

Hoewel een en ander met het eigenlijke onderwerp van dit artikel
weinig te maken heeft, meende ik hierover toch iets te moeten vermelden.

Na deze uiteenzetting kom ik thans tot de vraag : is er een principiële
wijziging gekomen in de mastitis behandeling met penicilline ?

Zoals reeds eerder werd opgemerkt, zijn de doseringen in verband met
de sterke prijsverlaging der penicilline hoger geworden. De wijze van
applicatie der penicilline in waterige oplossing is gelijk gebleven. Er
bestaat nog steeds geen eenheid in de penicilline therapie bij mastitis
behandeling. De ingebrachte hoeveelheid penicilline is verschillend, de
hoeveelheid vloeistof waarin de penicilline opgelost of gesuspendeerd
is en dan wordt ingebracht is verschillend, evenals het transportmiddel
en de tijden, waarin men de penicilline in de uier laat zitten.

Het slechtst voldoen de penicilline stiften, daar het inbrengen van deze
stiften bij de meeste dieren op verzet stuit. De stiften breken gemakkelijk,
met alle onaangename gevolgen vandien.

Voor wat betreft de andere transportmiddelen heeft penicilline in water
opgelost en daarna vermengd met olie (a.h.w. een emulsie) een goede
renommee. Ook de bekende tuben, waarin penicilline in olie-was voorkomt,
geven gunstige resultaten. Gecombineerd met sulphone wordt penicilline
in tuben als „Udolac"pasta in de handel gebracht.

De gemakkelijke en hygiënische wijze van applicatie, brengt m.i. een
groot gevaar mee. In Amerika kan elke veehouder deze penicillinetuben in
een „drug store" kopen. Bij het appliceren van een penicilline oplossing,
waarbij eerst de stof moet worden opgelost, daarna, na zorgvuldige
reiniging van slotgat en omgeving, met een steriel tepelbuisje met een
injectiespuit in de uier moet worden ingespoten, zijn de te verrichten
handelingen te gecompliceerd cn is dit gevaar veel minder groot.

Het aantal diergeneesmiddelen dat op de markt te koop is, is zeer groot.
Zelfs tuberculine is „zwart" verkrijgbaar. Ik ben er van overtuigd, dat
eerlang deze tuben penicilline voor leken te koop zullen zijn. De boer die zijn
dierenarts de behandeling enige malen heeft zien verrichten, meent, dat
hij hetzelf ook wel kan. Op de Veluwe koopt de boer voor zijn kippen,
lijdende aan coccidiose, de sulfamezathine bij de drogist. Zo kan men
doorgaan. Indien dus dergelijke „lekken" blijken te bestaan, is het erg
optimistisch om aan te nemen, dat dit preparaat straks niét in de vrije
handel verkrijgbaar zal zijn. Tóch zal het dringend noodzakelijk zijn om
hiertegen te waken, daar het grote gevaar bestaat, dat alle soorten en
vormen van mastitis, zonder meer met penicilline zullen worden behandeld
met alle gevaren daaraan verbonden.

De hoeveelheden penicilline in tuben is verschillend en varieert van
20.000 tot 100.000 E.

De resultaten van de penicilline therapie bij verschillende mastitis
verwekkers, zoals deze beschreven zijn in ons reeds eerder aangehaald
artikel, stemmen volkomen overeen met de mededelingen in de literatuur.

De str. agalactiae evenals de str. dysgalactiae mastitiden zijn met penicil-
line gunstig te beïnvloeden in ruim 80 % van de gevallen.

Mastitiden veroorzaakt door str. uberis, staphylococcen, of door pyogenes,
zijn met penicilline praktisch niet tot genezing te brengen.

In zijn artikel in het T.v.D. 14 (1948) 559 zegt Strikwerda : „wat de
chronisch induratieve vormen aangaat, hier zal men vooral wanneer het
oud melkse koeien betreft, liever droogzetten van de aangetaste kwar-
tieren met b.v. entozon of sulfanilamide in minerale olie overwegen ;
desnoods kan men in hopeloze gevallen de kwartieren steriliseren".

We kunnen het hiermee eens zijn behalve t.a.v. zijn bewering „droog-
zetten met sulfanilamiden in minerale olie". Hij bedoelt waarschijnlijk
hetgeen wij hierboven reeds vermeldden, dat men kan trachten alvorens
tot droogzetten of steriliseren over te gaan, de ontstoken kwartieren te
genezen. Het is echter onjuist te interpreteren om met sulfonamiden
kwartieren droog te zetten. Noch penicilline, noch sulfonamiden zijn
preparaten om koeien droog te zetten. De ervaring leert, dat bij verse
koeien na mastitis behandeling met penicilline, indien geen ernstige
induratie van het uierweefsel is opgetreden, de melkgift zich praktisch
weer op het oude niveau herstelt.

Aan het einde van de lactatie periode krijgt men dikwijls de indruk,
dat na dezelfde behandeling de melkgift wel achteruit gaat. Zeer waar-
schijnlijk zal dit moeten worden toegeschreven aan induratie van het uier-
weefsel. Hij aan onze kliniek genomen proeven bij oud melkse koeien zonder
uierafwijkingen, was na toediening van normaal gebruikelijke tot zeer
hoge doses penicilline (500.000 E per kwartier) geen achteruitgang in de
melkgift te constateren (na 24 uur uitgemolken, en gedurende één week
herhaald).

In de door ons behandelde mastitis gevallen met sulphone en penicilline
sulphone trad vrijwel nergens een achteruitgang van de melkgift op. Waar
dit wel het geval was, moest de vermindering in de melkproductie worden
toegeschreven aan de verandering van het uierweefsel.

Verschillende collegae gaan er tegenwoordig toe over, om koeien, die
droog gezet moeten worden (vooral b.v. voor de vetweiderij bestemde
dieren), per kwartier 50.000 tot 100.000 E penicilline te infunderen.
De koeien worden na de infusie niet meer gemolken. Men geeft aan
gunstige ervaringen te hebben met deze methode, waarbij de betrokken
kwartieren verdrogen, zonder dat een mastitis optreedt.

Echter: wanneer men 100.000 E penicilline in waterige oplossing per
kwartier infundeert, blijkt dat de penicilline spiegel in het bloed vrijwel
nihil is. Uit de melk is de penicilline in waterige oplossing na 2 dagen
verdwenen, in olie-was milieu na 3 dagen. Wordt niet uitgemolken, dan
blijft de penicilline iets langer aantoonbaar. Men moet dus voorzichtig
zijn in de beoordeling van de betekenis van de penicilline in de bedoelde
methode van droogzetten, waarbij men slechts de nadruk kan leggen op
de prophylactische waarde de eerste dagen na de infusie.

Nadat de koe dus thans geruime tijd droogstaat, kondigt zich de op-
handen zijnde partus meer en meer aan door toenemende uieromvang,
waarbij dan in normale gevallen de volle lactatie inzet met de biestsecretie,
indien het kalf geboren is. De afwijking waarbij de normale hoeveelheid
te verwachten melk tot ver beneden de raming of praktisch nihil blijft,
is bekend als agalactia. Een overzicht van diverse door ons behandelde

Door G. te H. werd onze hulp ingeroepen voor een merkwaardig ver-
schijnsel onder zijn melkvee. Een zestal koeien, die ongeveer in dezelfde
periode kalfden, hadden normaal opgeuierd. Het waren alle stamboek-
koeien met een hoog productie cijfer. Reeds de eerste-tweede dag na de
partus werden de oorspronkelijk grote, veel belovende uiers slap en klein,
terwijl de melkgift praktisch nihil was. Van alle hieraan lijdende koeien
werden melkmonsters onderzocht, maar een mastitis kon niet worden
geconstateerd. Andere koeien op dezelfde stal, op dezelfde wijze gevoerd,
vertoonden geen afwijkingen. De koeien waren op normale wijze droog-
gezet en bij geen dezer diqren was gedurende de droge periode een „bol"
kwartier geconstateerd.

De eetlust was volkomen normaal. Vier van de betrokken koeien stonden
aan de éne kant van de stal en twee aan de andere kant. De eigenaar had
reeds op eigen initiatief zes maal per dag gemolken, echter zonder enig
resultaat. Op advies van Prof. Beijers en Prof. van df.r Kaay werden de
dieren ingespoten met eigen biest, voor zover zij pas gekalfd hadden, terwijl
de anderen met pregnyl zouden worden ingespoten.

Daar de verschijnselen echter zo alarmerend waren, dat geen risico kon
worden genomen, werden de koeien alle ingespoten met 30 cc biest intra-
musculair, afkomstig van enkele der koeien welke nog in de biest periode
waren. Tevens werden 1000 l.E. pregnyl per koe geïnjicieerd. Het resultaat
was bij allen verbluffend. Reeds 24 uur na bovengenoemde injecties was
de melkgift zeer sterk gestegen. Geadviseerd werd om voorlopig om de
twee uur de koeien geheel uit te melken. (De klacht, dat bij het op abnor-
male tijden melken de koeien de melk dikwijls niet laten schieten, kan
men ondervangen door tijdens het melken de dieren een paar stukken
koek te laten voeren. Vrijwel steeds ziet men dan, dat de melk niet meer
opgehouden wordt.) Zorgvuldig werd de geproduceerde melk per koe
gedurende de volgende dagen gewogen en na vijf dagen waren de dieren
in normale volle lactatie.

Dit resultaat was aanleiding om alle gevallen van agalactia volgens een
bepaald schema te behandelen. Koeien die nog biest gaven, werden
intramusculair ingespoten met 40 cc eigen biest. Indien onze hulp inge-
roepen werd, nadat de biest periode voorbij was, spoten wij pregnyl in.
Deze laatste injecties werden op verschillende wijzen gegeven, waarbij de
uiteindelijke resultaten vrijwel gelijk bleken.

Oorspronkelijk nml. werden gedurende drie dagen 500 l.E. gegeven.
Bij een andere groep werd de eerste dag 1000 l.E. gegeven en de tweede
dag 500 l.E. Een derde groep kreeg 1500 l.E. in één keer. Voor de praktijk
bleek deze laatste methode wel het meest aan te bevelen, daar er praktisch
geen verschil in resultaat optrad.

Door het beschikbaar stellen van : a) het handelspreparaat pregnyl,
b) het research preparaat „ruwe pregnyl" en c) pregnyl in olie door de
N.V\'. Organon te Oss, werden wij in staat gesteld om op uitgebreide schaal
proeven te doen. Behalve de verschillen in dosering werden door ons ook
vergelijkende proeven gedaan bij dieren, die langere of kortere tijd geleden
gekalfd hadden.

Op een bedrijf van O. te de M. klaagde de eigenaar over een uitgesproken
verminderde melkgift bij verschillende van zijn koeien. Ook hier betroffen
het uitstekende geefsters, die echter om onbekende redenen te weinig melk

gaven. De dieren werden onder dezelfde omstandigheden gehouden als de
koeien, die het verschijnsel niet vertoonden. Het betrof melkvee, dat
minstens drie weken of langer geleden gekalfd had. Bij deze koeien werd
de eerste keer iooo I.E. pregnyl ingespoten en na 4 dagen nog eens 500
I.E. Groot bleken de resultaten niet te zijn. Bij de dieren die minder dan
een maand geleden gekalfd hadden, was de stijging gemiddeld tot 2,5 liter
per dag, terwijl bij die, welke langer dan een maand geleden gekalfd
hadden, de stijging van nihil tot hoogstens één liter per dag bedroeg.
Ook later bleek ons, dat, hoe verder verwijderd van het begin der lactatie, hoe
minder resultaten !

Wel hield de stijging aan, waarmee bedoeld wordt, dat wanneer eenmaal
verhoogde melkgift was opgetreden, deze niet meer terugviel tot het oude
niveau. In het verloop van onze proefnemingen bleek het herhaaldelijk,
dat de resultaten een bepaalde renommée gingen krijgen. Meerdere malen
bereikte ons de vraag om koeien, ,,die weinig (te weinig) melk gaven eens
in te spuiten."

Vanzelfsprekend komen we hier op een gevaarlijk terrein. Hoe dikwijls
immers gebeurt het niet, dat we in dergelijke gevallen te doen hebben
met een verminderde melkgift veroorzaakt door een ziekzijn van het dier.
Speciaal wordt in dit geval gewezen, op de U allen bekende ace-
tonurie, waarvan het ziekteverloop in niet te uitgesproken gevallen, ons
gemakkelijk op een dwaalspoor kan brengen. Het klakkeloos inspuiten
met pregnyl voert dan natuurlijk tot een negatief resultaat. Hetzelfde
geldt voor koeien lijdende aan een mastitis. Dikwijls ziet men, dat bij de
partus een mastitis van één of meerdere kwartieren aanwezig blijkt te zijn.
De melkgift blijft ver beneden de raming en terwijl er op het oog weinig
aan de melk te zien is, kan het klinisch onderzoek van de uier, of het
microscopisch onderzoek van de melk, uitsluitsel geven over de aan-
wezigheid van een mastitis. Het is logisch, dat men in dergelijke gevallen
geen resultaten van een biest injectie (of pregnyl) hoeft te verwachten.
Toch zij men niet te haastig in zijn oordeel. Door Sch. te U. werd onze
hulp ingeroepen voor een koe, die ogenblikkelijk na de partus bloedige,
chocolade kleurige biest gaf in minimale hoeveelheid. Steriele melk-
monsters werden afgenomen. In deze melk bleken streptococcen aanwezig
te zijn (bacterie kweekproeven zijn niet gedaan). De koe werd tóch met
40 cc eigen biest ingespoten (slechts met moeite te krijgen!). Indien de
melkgift zou stijgen konden de aangetaste kwartieren eventueel verder met
penicilline behandeld worden. Ook hier was het resultaat boven ver-
wachting. Reeds na 24 uur was de melk ongekleurd, terwijl de hoeveelheid
gestegen was tot 8 liter. Na enkele dagen gaf de koe het volle maal melk
volgens de eigenaar en noch macroscopisch aan de uier, nóch micro-
scopisch aan de melk, waren afwijkingen te vinden.

F2en tweede geval verliep minder gunstig. Een verse koe van St. te O.R.
gaf weinig biest (±3 liter). Bij ingesteld onderzoek bleek een streptococcen
mastitis aanwezig te zijn (str. agalactiae). De mastitis was enige dagen
voor het kalven opgemerkt en door herhaaldelijk uittrekken veel verbeterd.
Ook hier werd 40 cc biest ingespoten en na drie dagen was de hoeveelheid
gestegen tot 10,5 liter per dag. De melk was veel verbeterd, maar aan-
gezien er nog streptococcen werden aangetoond, werd de gebruikelijke
penicilline therapie ingesteld. Na tweemalige infusies was de melk normaal,
maar de melkgift bleek na deze penicilline behandeling iets te zijn achter-

uitgegaan. Een injectie van 1500 eenheden pregnyl gaf verder geen ver-
betering, terwijl stijging van de productie ook niet meer heeft plaats gehad .

Nimmer zagen wij (ook niet indien „streptococcen biest" i.m. werd inge-
spoten) een absces optreden. Indien dus door een opgetreden en genezen
mastitis de melkproductie sterk gedaald mocht zijn, is het toedienen van
pregnyl om de melkgift te stimuleren, doelloos.

Door v. d. V. te U. werd onze hulp ingeroepen voor een koe, die lijdende
bleek te zijn aan een streptococcen mastitis. Patiënt moest over 5 maanden
kalven en de gebruikelijke penicilline therapie werd ingesteld. Reeds na
de eerste penicilline-injectie was een aanmerkelijke vermindering van de
melkgift te constateren, welke na de tweede infusie zó sterk achteruit was
gegaan, dat de eigenaar erover dacht, om de koe droog te zetten. De melk
bleek na klinisch en bacteriëel onderzoek, normaal. l)e koe werd ingespoten
met 1500 I.E. pregnyl en toen na twee dagen geen verbetering bleek te
zijn opgetreden, nogmaals met 2000 I.E. pregnyl in olie. Het succes was
nihil, zodat de koe werd drooggezet. Patiënt heeft thans gekalfd en geeft
de normale hoeveelheid melk.

Ongeveer een 50 tal koeien werden door ons behandeld met biest en (of)
pregnyl injecties. De resultaten van de biest injecties bleken (indien dus
geen mastitis, of één of ander inwendig lijden aanwezig was) zonder uit-
zondering zeer gunstig.

Wanneer de dieren na de biestperiode waren en er geen koe op stal
stond, die nog biest gaf, werd pregnyl ingespoten.

Koe van B. te B. Koe (multipara) had io-8-\'48 gekalfd. Op 18-8 werd
onze hulp ingeroepen, daar de koe slechts 1 liter melk per dag gaf. Klinisch
konden geen afwijkingen aan de koe worden gevonden, zodat besloten
werd 1500 I.E. ruwe pregnyl in te spuiten. Na 24 uur was de melkgift
gestegen tot 10.5 liter.

Bij v. d. H. te M. werd op 19-8 een koe („schot") ingespoten die 6 dagen
na het kalven 1.5 liter melk gaf. Bij ingesteld klinisch onderzoek werden
geen afwijkingen geconstateerd. Hier werden 1500 I.E. pregnyl (handels-
preparaat) ingespoten. Na 3 dagen was de melkgift gestegen tot 14 liter.

Bij een koe (goede geefster) van de Wed. O. te J. werden wegens onvol-
doende melkgift (ong. 10 liter per dag) 1500 I.E. pregnyl in olie ingespoten
op 20-io-\'48. Geen uitwerking werd geconstateerd. Op 22-10 werden
1500 I.E. ruwe pregnyl ingespoten en reeds na 3 dagen was de melkgift
gestegen tot 15.5 liter per dag.

Het spreekt vanzelf, dat het in het bestek van dit artikel ondoenlijk is
om alle gevallen van agalactie afzonderlijk te beschrijven. Geconcludeerd
kan worden, dat door ons bij koeien zeer bevredigende resultaten werden
bereikt.

Herhaaldelijk komt het voor, dat bij het zo juist in lactatie gekomen
dier, één kwartier achter is gebleven, waaruit slechts een minimale hoe-
veelheid melk te verkrijgen is. Indien niet een mastitis de oorzaak van dit
verschijnsel is, is het duidelijk, dat hier andere factoren aanwezig zijn,
welke niet door een hormooninjectie te beïnvloeden zijn. Alle pogingen
om met bedoelde injecties beterschap te verkrijgen falen. Ook bij dieren,
welke geaborteerd hebben en waarbij de melksecretie zeer onvoldoende op

gang is gekomen, is het ons niet gelukt de melkhoeveelheid met biest of
pregnylinjecties merkbaar te stimuleren.

Voorbeeld : Een rund van de Wed. O. te J. werd met eigen biest inge-
spoten (5 weken te vroeg gekalfd) ; de melkhoeveelheid steeg na 2 dagen
ongeveer 1 \\ liter. Ondanks meerdere injecties van pregnyl (zowel het
handels- als het researchpreparaat en de oplossing in olie) werd geen
verdere stijging geconstateerd. In overeenstemming hiermee zijn onder-
zoekingen welke werden verricht bij caviae en geiten. Het lijkt dus zeer
waarschijnlijk, dat dit kan worden toegeschreven aan de onvoldoende
(hormonale) voorbereiding van de uier gedurende de (te korte) drachtig-
heidsperiode.

Alvorens over te gaan tot een korte beschrijving van de pregnyltherapie
bij paard en varken is het dienstig om enkele grepen te doen uit de literatuur
over hormoon behandeling bij agalactie.

Als samenvatting van de uitgebreide onderzoekingen over de invloed
van hormonen op de lactatie werd in 1933 in „Het hormoon" (uitgegeven
door N.V. Organon) de volgende uitspraak gepubliceerd :

„De groei van de melkklier, voornamelijk van haar gangsysteem wordt
beheerst door het follikelhormoon (menformon). Voor de ontplooiing van
de secernerendc acini, spelen het corpus luteum en misschien de hypophyse
voorkwab een rol. De laatste bepaalt de eigenlijke secretie met behulp van
een hormoon, prolactine. Daling van het menformongehalte van het
lichaam schijnt de productie van prolactine aan te zetten, waardoor
lactatie kan ontstaan."

Ter recapitulatie geef ik U hierbij een beknopt overzicht van de voor-
naamste hormonen en de benamingen ervan, welke in dit verband van
betekenis zijn :

In de hypophyse (de motor van de geslachtsfunctie) zouden in de voor-
kwab o.a. worden gevormd:

Deze werden door Zondek genoemd Prolan A en Prolan B. Deze
benamingen hebben verwarring gesticht, daar Prolan de beschermde naam
is van een handelspreparaat dat uit urine van zwangeren wordt bereid.
Deze stoffen nu heeft men gonadotrope stoffen genoemd. In Engeland
en Amerika spreekt men tegenwoordig van gonadotrophic- : dus het
kiemklier voedende, hormoon.

In de hypophyse achterkwab worden o.a. gevormd het zgn. vasopres-
sine : op de bloedvaten werkende hormoon, cn het oxytocine : op de
baarmoeder werkende hormoon, bekend als o.a. piton.

In het ovarium wordt gevormd het zgn. oestron: bronstverwekkende :
oestrogene hormoon, door La^ueur genoemd „menformon". Deze stof
nu komt ook in grote hoeveelheden voor in urine van zwangere vrouwen,
maar in de urine van het drachtige paard komt per liter ongeveer 100 maal
meer menformon voor, dan in zwangeren urine. Nu men deze stof in
dergelijke grote hoeveelheden kon verzamelen, was het voor de chemicus
mogelijk om de structuurformule van deze stof vast te stellen. Het merk-
waardige feit bleek zich voor te doen, dat alle geslachtshormonen chemisch
in één en dezelfde grote groep, die der steroiden nauwverwant met de
sterinen (waartoe het cholesterine behoort) zijn samen te brengen. De

gonadotrope hormonen (uit de hypophyse, zwangeren urine, enz.) vallen
hierbuiten. Deze zijn van eiwitachtige aard.

Uit het oestron wordt door reductie het oestradiol verkregen. De ben-
zoëzure ester hiervan wordt als oestradiolbenzoaat of dimenformon in de
handel gebracht. De werking is langduriger dan van menformon, en daal-
de oplosbaarheid groot is, wordt het gebruikt voor toediening in hoge doses.
Nooit is de synthese van dit preparaat gelukt.

Door Dodds werden stoffen gemaakt o.a. het diaethylstilboestrol, welke
chemisch en structureel niets met oestron te maken heeft, terwijl merk-
waardig genoeg, deze stof sterke oestrogene werking vertoont. Zo is
diaethylstilboestrol bij ratten tweemaal zo werkzaam als oestron. Het
wekt, evenals oestron, in een dosis van o. i y bij gecastreerde muizen bronst
op ; uterus groei wordt er door veroorzaakt.

Door de placenta worden gevormd : oestrogene hormoon (menformon) ;
luteiniserende hormoon (progesteron), en gonadotrope hormoon. Dit
laatste nu komt in zó grote hoeveelheid in de urine van zwangere
vrouwen voor, dat deze urine als bron voor de bereiding kan worden ge-
bruikt. Het veroorzaakt versnelde rijping der kiemklieren bij infantiele
dieren.

Door Organon wordt dit hormoon in de handel gebracht onder de naam :
pregnyl, met de vermelding, dat dit is : „een zeer zuiver preparaat uit
urine van zwangere vrouwen, dat door bijzondere methoden van de
meeste der begeleidende ballaststoffen is bevrijd. De ijking van dit pre-
paraat geschiedt volgens internationale overeenkomst, waarbij onder de
internationale eenheid wordt verstaan : de geslachtsklieren activerende
(gonadotrope werking) van o. i mg van een standaardpreparaat. Deze
internationale eenheid (I.E.) geldt uitsluitend voor preparaten van
gonadotrope hormonen uit de urine van zwangere vrouwen." Verder
wordt vermeld, dat : „het preparaat in waterige oplossing slechts enige
weken houdbaar is. Het pregnyl bestemd om in waterige oplossing te
worden ingespoten, wordt daarom in de vorm van een steriel poeder,
vermengd met keukenzout, en een aparte ampul met oplosmiddel (0.3 %
trikresol) in de handel gebracht. Als een suspensie in olie is het pregnyl
beter houdbaar dan in een waterige oplossing. Deze suspensie bevat per
cc 500 l.E. ; of de werking van het gonadotroop hormoon in olie-suspensie
van langere duur of van andere aard is, dan die van het hormoon in
waterige oplossing (zoals vaak wordt aangenomen) is niet bewezen. Bij
proefnemingen zou pregnyl in olie na inspuiting, evenals pregnyl in water,
snel worden geresorbeerd. Zo zouden in de praktijk bij nymphomanie van
runderen geen verschillen in werking zijn waargenomen tussen pregnyl
in olie en in waterige oplossing."

Hiermee zijn de door ons bereikte resultaten bij de behandeling van
agalactie, in strijd : wij zagen n.1. vrijwel geen verschil in werking tussen
het handelspreparaat pregnyl en het research preparaat „ruwe pregnyl"
(een nadeel van het laatste preparaat is de slechte oplosbaarheid in het
solvens. Men moet geruime tijd schudden, alvorens het pregnyl is opgelost),
maar in vergelijking met de uitwerking van deze beide preparaten tegen-
over pregnyl in olie, waren de resultaten van de laatste zeker ongunstig
te noemen.

Pregnyl heeft een luteiniserende werking, waardoor de productie van
het follikel h ormoon wordt geremd. Dit komt dus voornamelijk tot uiting

in die gevallen, waarbij abnormaal grote hoeveelheden menformon
worden geproduceerd (zoals bij persisterende follikels en ovarium-cyste :
nymphomanie ; tijdens de zwangerschap door de placenta).

Een uitvoerige beschrijving hierover vindt men in : „Hormonologie"
door Laqueur (en medewerkers), in „Het hormoon" van Maart 1936,
nr. 7 en 8, in „Sex and Internal Secretions" door E. Allen,
terwijl ook ter Borg in zijn artikel in het T.v.D. 4 (1941) 169 een be-
langrijk overzicht uit de literatuur over dit onderwerp geeft. Wij zullen
dan ook volstaan met enkele der voornaamste mededelingen en conclusies
te vermelden.

Door follikelhormoon (menformon) wordt de lactatie geremd. Deze
remmende werking verklaart men, doordat het de afgifte van prolactine
door de hypophyse verhindert.

Over de resultaten van een behandeling met prolactine om de melkgift
op te voeren zijn de meningen uiteenlopend, waarbij de periode, waarin
de behandeling plaats heeft (korter of langer na de partus), van betekenis
is. Daar men reeds bij nauw aan elkaar verwante dieren (rat-konijn-cavia)
grote verschillen in de physiologie der lactatie ziet, is het niet aannemelijk
om na behandeling met hormoonpreparaten eventuele resultaten bij de
ene diersoort ook bij een ander te verwachten.

Door toediening van hoge doses follikelhormoon (dimenformon) lukte
het bij de vrouw, om in het puerperium een sterke remming uit te oefenen
op de zogsecretie. Ook van testosteron-propionaat en schildklier preparaten
is een remmende invloed op de lactatie waargenomen. Bij bestaande lac-
tatie geelt de toediening van dit hormoon belangrijk minder gunstige
resultaten. Slechts bij zeer hoge doseringen zou gehele stopzetting der
melkafscheiding misschien mogelijk zijn. Bij honden lukt het om de dikwijls
hinderlijke melkafscheiding bij schijndracht met dimenformoninjecties
te remmen. In enkele gevallen lukte het Koen, om door één of twee
injecties van 100.000 I.E. menformon de melksecretie bij koeien, welke
gemest moesten worden, te onderdrukken.

De proeven welke bij een groot aantal dieren van verschillende soort
zijn gedaan om de melksecretie te verhogen zijn legio. Ook hier echter ziet
men sterk uiteenlopende resultaten.

Met ruwe extracten uit de hypophyse voorkwab, lukte het om de zog-
secretie aan te zetten, zowel bij koeien, schapen als bij varkens. De ver-
hoogde secretie hield slechts aan zolang de injecties werden gegeven.
Na éénmalige injectie, duurde de verhoging der melkgift van 2—6 dagen
(Sex and Internal Secretions, blz. 768—769). Vooral bij koeien in een
later stadium van de lactatie zag men gemiddeld stijgingen tot 20 % in
de melkgift. (Sommige koeien reageerden echter absoluut niet! Andere
vertoonden stijgingen tot 50 %).

Extracten van de hypophyse achterkwab hebben geen invloed op aan-
zetting van de zogsecretie. Wel wordt door injecties met pituitrine e.d.
de in de uier gevormde hoeveelheid melk sneller uitgedreven.

Hoewel bij afwezigheid van de schildklier de melksecretie doorgaat,
is de hoeveelheid verminderd. Injecties met thyroxine stimuleren, zelfs
bij koeien aan het einde der lactatie, de melksecretie (gemiddelde stijging
van zelfs 30 %). De resultaten verdwijnen wanneer men met de toe-
diening stopt. Ook bij geiten treedt verhoging van de secretie op na
injectie van thyroxine. Terwijl de ene auteur de stijging toeschrijft aan

stimulering van prolactine uitscheiding der hypophyse, menen anderen,
dat de verhoogde bloedcirculatie door de uier (welke ontstaat bij thyroxine-
toediening) verhoogde melksecretie veroorzaakt (Sex and Internal Secre-
tions, blz. 782). Weer anderen menen, dat de verhoging toe te schrijven
is aan de stijging van het glucosegehalte in het bloed. Thyroxine verwekt,
doordat het de suikerresorptie in de darm sterk bevordert, hyperglycaemie.
Als belangrijk element bij de melkvorming, zou de vermeerderde hoeveel-
heid glucose dan de toename der secretie bevorderen. Volgens anderen
remt thyroxine de melksecretie bij vrouwen; een combinatie van
dijoodthyroxine (wat remmend werkt op de schildklier) met extract van
de hypophyseachterkwab, zou stimulerend werken op de melkgift.

Volgens recente mededelingen zouden dergelijke injecties van ruwe
extracten van hypophyse voorkwab hormoon bij agalactiae bij de vrouw-
geen betere resultaten geven dan de gewone gebruikelijke therapieën.

Een combinatie van deze extracten met thyroïd tabletten per os gaf
zeer sterke toename ( Robinson, Lancet 253 (1947) 90 en Brit. Med. Journ.
(1947) 126), evenals het per os toedienen van 6 druppels 5 % Joodoplos-
sing gedurende 6 dagen.

Preissecker gaf bij vrouwen een manlijk hormoon preparaat parente-
raai en percutaan. Hij zag stimulering van de secretie, evenals bij proef-
dieren. Anderen ontkennen deze werking.

De laatste jaren is vooral de aandacht gevestigd op de stimulerende
werking van Ioodcaseïne (nauw verwant aan thyroxine) op de melk-
secretie.

25 gram Ioodcaseïne per dag gaf bij koeien een belangrijke stijging
van de melkproductie en het vetgehalte. Deze stijgingen zag men bij goede
geefsters het sterkst en alleen in de tweede helft van de lactatieperiodc
(deze wordt er niet door verlengd). Nadrukkelijk wordt er op gewezen
om door het geven van meer krachtvoer het verlies door de opgetreden
verhoogde energie en de eiwitbehoefte tc compenseren. Na ophouden van
de toediening van Ioodcaseïne ontstaat een grote val in de melkproductie,
welke het oorspronkelijk verkregen voordeel geheel te niet doet. Het
blijft dus de vraag of de meer opbrengst der verhoogde secretie, gecom-
penseerd wordt door de kosten der vermeerderde krachtvoer toediening
en het gewichtsverlies.

Ofschoon door sommigen beweerd wordt, dat Ioodcaseïne onschadelijk
is voor de gezondheid der dieren, meent men in Denemarken, waar uit-
gebreide proeven op dit gebied zijn genomen, dat, indien de dosis van 25
gram per dag wordt overschreden, dit voor het lichaam belangrijke scha-
delijke gevolgen zal hebben. In de Verenigde Staten is het middel vrij
gegeven.

Bij de toepassing van stilboestrolpreparaten moet men onderscheid
maken tussen niet drachtige vaarzen, droge (steriele) koeien en in lactatie
zijnde koeien.

Het gelukte verschillende onderzoekers, om bij niet drachtige vaarzen
door injecties met stilboestrol preparaten, implantatie van tabletten
diaethylstilboestrol, of door het bestrijken van de uier met stilboestrolzalf,
de dieren volop in lactatie te brengen. Gewezen wordt op de nadelen
van deze behandeling, daar dikwijls nymphomanie optreedt (bekkenbreuk
20 %). Injecties bij drachtige dieren zijn gecontraïndiceerd daar abortus
kan optreden.

Bij normale melkgevende dieren, treedt bij toediening geen vermeerderde
melkgift op. Bij injecties van 50 mg stilboestroldiproprionaat of bij her-
haalde injecties van kleinere hoeveelheden, wordt de melkgift geremd.
(J. A. V. M. A. April (1945) 195).

Een belangrijke indicatie van het gebruik van stilboestrolpreparaten,
is die bij mastitiden. Zo wordt bij de mens, naast een locale behandeling
van de ontstoken borst, ook een injectie gegeven met een stilboestrol-
preparaat waarbij algehele stopzetting van de secretie optreedt.

Over de resultaten bij grote huisdieren zijn minder gegevens te vinden.
Bij geringe dosering zou bij locale applicatie, het betrokken kwartier
gunstig worden beïnvloed.

Bij merries (en andere grote huisdieren) met onvoldoende ontwikkeling
van de uier voor de partus, werkt locale behandeling met stilboestrol-
preparaten gunstig op de volle ontwikkeling van de uier. Opheffing van
agalactia bij merries direct na de partus (evenals bij varkens, schapen en
koeien) is met stilbeenpreparaten niet mogelijk. (Vet. Record 52 (1946)
627).

„In het algemeen neemt men niet aan, dat gonadotroop hormoon, vooral
zoals het in de urine van zwangere vrouwen voorkomt, een rechtstreekse
invloed op de lactatie uitoefent".

Uit de mededelingen in de literatuur blijkt, dat slechts in een klein
aantal van de gevallen, na injectie met prolan, verhoging van de melkgift
werd geconstateerd. Door Kranenburg, Hoogstra en ter Borg werden
goede resultaten gemeld na prolan injecties bij merries met agalactie.
Door Riddi.e en Pfaundi.er wordt de conclusie getrokken dat de uier
gevoelig is voor allerlei mechanische en chemische prikkels (resp. b.v.
prikkeling van de uierhuid — het vaak uitmelken en voor b.v. injecties
met vreemde eiwitten), waarbij primiparae het best gebruikt kunnen
worden als proefobject in deze, omdat de uier hierbij het minst gevoelig
is voor niet-specifieke prikkels.

Ter Borg concludeert daarom, mede uit de resultaten van de door
Riddle e.a. genomen proeven: „Ook de door Kranenburg, Hoogstra
en mij waargenomen verbetering na prolan injecties bij merries met
agalactia moeten op rekening worden geschreven van de bereidheid van
de uier om op niet specifieke prikkels met secretie te reageren."

Niet te ontkennen is, dat deze conclusies in het algemeen juist zijn,
maar speciaal in gevallen van een uitgesproken agalactia gaan ze niet op.
Het is onmogelijk om dan door vaak uitmelken, massage en wassen met
warm water en al dergelijke niet-specifieke middelen, welke in normale
gevallen de lactatie stimuleren, de melksecretie op gang te brengen. Wan-
neer men dan tevens nog een vreemd eiwit injicieert, b.v. serum melk,
e.d., blijken al deze middelen te falen. Wel degelijk staat en valt de melk-
gift bij agalactia met het toedienen van het (voor elk geval afzonderlijk?)
juiste hormoonpreparaat, in de juiste dosering. Voldoende blijkt uit de
zeer tegenstrijdige en elkaar steeds tegensprekende mededelingen uit de
literatuur, dat men geen algemeen afdoend preparaat kan aangeven oin
agalactia op te heffen.

Wat nu zou de werking van biest kunnen zijn? Daartoe is het nood-
zakelijk dat men ten aanzien van de hormonen in de biest nader georiën-
teerd wordt.

In de literatuur zijn slechts summiere gegevens te vinden over het
gehalte aan hormonen (oestrogene en gonadotrope) in colostrum van
mens en dier. Hier ligt nog een uitgebreid veld voor onderzoekingen
braak, waarbij waarschijnlijk belangrijke en interessante vondsten gedaan
kunnen worden.

In colostrum zou bij normale graviditeit in de zevende maand ruim
800 M. E. prolan per liter voorkomen. In colostrum van de vrouw zouden
20 — 600 M. E. oestrogene stoffen per liter aanwezig zijn. Mej. Dinge-
mans vond in melk een gehalte van om en nabij 10 eenheden per liter.

Spuit men normale koeien met biest in, dan ziet men geen stijging van
de geproduceerde melkhoeveelheid. Dit spreekt trouwens vanzelf: de
uier kan niet meer melk produceren dan waartoe hij in staat is. Bij agalac-
tiae moet er dus een zekere storing zijn van het hormonale evenwicht,
waarbij bepaalde (van geringe tot grote) hoeveelheden toegevoegd hor-
moon, in staat zijn, om de drempel te doen overschrijden naar de gunstige
kant.

Wanneer men de resultaten van de verschillende toegepaste hormoon-
preparaten met elkaar vergelijkt, is het zeer duidelijk, dat er naast grote
individuele verschillen, factoren een rol kunnen spelen waarvan we de
oorzaken niet kennen. Een sprekend voorbeeld hiervan was het volgende:
een multipare koe, goede geefster van E. te O.R. was twee maanden voor
de partus normaal drooggezet. Zonder enige afwijking kalfde de koe
normaal, maar gaf praktisch geen melk (enkele kopjes per dag), terwijl
de koe normaal was „opgeuierd". Toen de koe voor de vijfde maal na de
partus gemolken was en de melksecretie praktisch nihil was gebleven,
werd onze hulp ingeroepen. Aan uier en melk werden geen afwijkingen
geconstateerd. De koe was volgens de anamnese volkomen gezond (eetlust,
herkauwen, enz. normaal). Tegelijk werden 60 cc eigen melk plus 1500
I.E.pregnyl (research preparaat) ingespoten. De resultaten waren nihil;
nog enige malen werd de koe ingespoten met pregnyl in olie, ruwe pregnyl,
biest van andere koeien, echter zonder enig resultaat. Met deze injecties
werd het gebruikelijke advies gegeven om herhaaldelijk te melken, de
uier te masseren en deze evenals de tepels, te wassen met warm water,
maar ondanks al deze ingestelde behandelingswijzen lukte het niet om
de secretie op gang te brengen. Zienderogen werd de uieromvang kleiner
en na drie weken stond de koe praktisch droog.

Waarom b.v. geven vele koeien, na toediening van ruwe extracten van
de hypophyse voorkwab, in een later stadium van de lactatie sterke stijging
van de secretie, terwijl andere absoluut niet reageren ?

Zo zou men door kunnen gaan, waarbij voorbeelden te over zijn om te
bewijzen, dat er geen universeel therapeuticum kan zijn in de behandeling
van agalactia. Ook door ons werd geconstateerd, dat koeien, die meerdere
malen gekalfd hadden, meestal sneller en beter reageerden op de toege-
diende injecties, dan vaarzen, maar negatieve en positieve resultaten
kwamen bij beide categorieën voor. Wanneer men de gemiddelde, zeer
gunstige resultaten ziet na biest en pregnyl injecties, dan lijkt de conclusie
gewettigd, dat door het ingebrachte gonadotrope hormoon een antagonis-
tische werking wordt ontplooid, welke de remmende invloed op de lactatie
van het in het lichaam aanwezige oestron, sterk vermindert.

Hoewel slechts een zestal merries door ons voor agalactia werden be-
handeld, zijn de resultaten van pregnylinjecties beslist ongunstig te noemen.

Dit waren zes gevallen waarbij de melkgift onvoldoende was, zonder dat
van een totale agalactie gesproken kon worden. Slechts in twee gevallen
werd een tijdelijke verbetering gezien. Eén van deze merries (van Sch. te J.)
had reeds tweemaal het veulen niet groot kunnen brengen. Thans was het
veulen tien dagen te vroeg geboren. Na injectie van 1500 I.E.pregnyl
was een duidelijk verhoogde melkproductie te constateren, welke echter
na drie dagen weer terugliep. Een ongunstige factor was, dat door de
slechte weersomstandigheden, de merrie opnieuw opgestald moest worden.
Injecties met eigen biest zijn bij de bedoelde paarden niet toegepast.

Veel groter is het aantal zeugen geweest met agalactie waarbij onze hulp
werd ingeroepen. Hierbij deden zich verschillende gevallen voor. Herhaal-
delijk wordt men reeds direct na het biggen in consult geroepen, waarbij
de klacht van de eigenaar luidt, dat de biggen schreeuwen en onrustig
zijn, terwijl de zeug een min of meer zieke indruk maakt en te weinig
zog heeft.

Bij het ingestelde onderzoek vindt men meest hoge temperatuur, waarbij
zeker in de eerste plaats gedacht moet worden aan een endometritis.
Dikwijls bestaat wat stinkende of abnormale uitvloeiing. Een injectie met
extract uit de hypophyse achterkwab (piton, e.d.) geeft vaak uitstekende
resultaten.

Behalve de gunstige werking op de uterus nml., ziet men, dat het in de
uier aanwezige zog uitgedreven wordt, waarbij de verbeterde gezond-
heidstoestand van het moederdier parallel gaat met een verhoogde melk-
secretie. Meestal is na één injectie volledig herstel opgetreden.

Ook bij een aanwezige mastitis kan de zogsecretic sterk verminderd zijn,
niet alleen van de bij de mastitis betrokken kwartieren. Door het algemeen
ziekzijn is dikwijls geen of onvoldoende zog aanwezig. De dieren hebben
hoge temperatuur, de eetlust is zeer gering, terwijl de ontstoken kwar-
tieren gezwollen, hard en warm aanvoelen.

Met gunstige resultaten wordt door ons in die gevallen sulfamezathine
oplossing (100 mg/kg lichaamsgewicht) intramusculair ingespoten, eventueel
gevolgd door sulfanilamid per os. Sulfamezathine is een sulfopreparaat,
dat, speciaal bij varkens, een gunstige werking ontplooit tegen verschillende
bacteriën, waarbij het het voordeel heeft om langer (ongeveer 24 uur)
resistent te blijven in het lichaam dan andere bekende sulfonamiden.
Deze injecties ondersteunen we in ernstige gevallen dikwijls met één
injectie van 100.000 E.penicilline.

De ontstoken kwartieren worden met joodtinctuur gepenseeld. Dit is
vaak beter dan fricties met ichthiol-campher zalf, daar de dieren deze
behandeling dikwijls niet toelaten.

In plaats van sulfanilamide per os, kan men natuurlijk ook sulfameza-
thine per os geven. Willen de dieren echter niets eten of drinken, dan kan
men na 24 uur opnieuw sulfamezathine parenteraal toedienen.

Is zonder enig ziekzijn van het moederdier een typische agalactie aan-
wezig, dan worden 500—1000 I.E.pregnyl intramusculair ingespoten.

Evenals de koe, reageert het varken gunstig op de toediening van dit
gonadotroop hormoon. Slechts enkele malen moest een tweede injectie
worden gegeven. Bij het varken kan men door injectie van 100—200
I.E.pregnyl bij anoestrus makkelijk bronst opwekken. Merkwaardig is
het daarom, dat ondanks deze hoge dosering pregnvl, geen verschijnselen
van bronst optreden.

Als samenvattende conclusie geldt het volgende:
Bij agalactie bij koeien oefenen (eigen) biest-injecties een zeer gunstige
invloed uit op het stimuleren van de melksecretie.

Indien geen biest (meer) aanwezig is, werken in vele gevallen injecties
met het gonadotrope hormoon pregnyl uitstekend, mits in het begin der
lactatieperiode toegediend. Op latere tijd hebben deze injecties praktisch
geen betekenis meer.

Bij merries ziet men van pregnylinjecties bij agalactie weinig succes.
Bij zeugen zijn de resultaten, tot opheffing van de aanwezige agalactie,
door middel van pregnylinjecties, gunstig.

Droogzelten van koeien. Droogzetten van koeien met chemo-therapeutica
als acridinederivaten (b.v. entozon e.a.), AgNO_a e.d. dient minstens 8
weken voor de partus te geschieden.

Indien tijdens de lactatieperiode indicaties bestaan om b.v. één kwartier
(o.a. bij ernstige tepelbetrapping) enkele dagen niet te melken, dan kan
men dit trachten te bereiken door intra-mammaire applicatie van peni-
cilline in olie-was.

Sulfanilamiden en penicilline zijn geen preparaten om uiers „droog te
zetten". Bij het toepassen van penicilline in de veterinaire praktijk zal
de behandeling van mastitiden het belangrijkste indicatie gebied blijven,
hoewel er verschillende infectieziekten zijn, waarbij toediening van peni-
cilline zeer gunstige resultaten geeft. Moeilijk zal het zijn hiervoor een
schema vast te stellen t.a.v. dosering en duur der penicilline behandeling.

Agalactia. Voor de behandeling van agalactia bestaat uiteraard geen
universele therapie. Gunstige resultaten kan men echter in zeer veel ge-
vallen bereiken met het toedienen van (eigen) biest (40 cc i.m.) en met
pregnyl (gonadotroop hormoon uit zwangeren urine) (1000—1500 I.E.
i.m.) bij koeien. Bij paarden zijn de resultaten van pregnylinjecties veel
minder gunstig.

Varkens daarentegen reageren uitstekend op pregnylinjecties waarbij
men echter een juiste diagnose moet maken. Differentieel diagnostisch
komen vooral endometritiden en mastitiden in aanmerking. De dosering
bij varkens bedraagt 500—1000 I.E.

When cows are dried olT with cherno-therapeutic preparations such as acridin derivates
(for example entozon a.o.) or AgN0₃, this should take place at least 8 weeks before
parturition.

Should it prove necessary during the lactation period, not to milk one quarter for a
time, for instance because of injuries caused by kicking, one can make use of an intra-
mammary application of penicillin in oil-wax.

Sulfanilamids and penicillin are not preparations for drying off udders. In veterinary
practice penicillin will be most frequently used in cases of mastitis, although some
infectious diseases have been treated with penicillin with very favorable results. It will
prove difficult to lay down rules with regard to dosage and duration of a penicillin
treatment.

There is of course no universal cure for agalactia. In many cases, however, favorable
results may be obtained by administration of (the animal\'s own) colostrum (40 ml.
intramuscularly) and with pregnyl (gonadotropic hormone from the urine of pregnant
individuals) in cows (1000 to 1500 Intern. Units intramuscularly). In horses the results
of pregnyl injections are much less favorable.

Sows, however, react very favorably to pregnyl injections, but care must be taken
to diagnose correctly. For differential diagnosis consideration should be given to endome-
tritis and mastitis. The dose for sows is 500 to 1000 Intern. Units.

Il sera recommandable de mettre sèches les vaches au moyen de remèdes chimio-
thérapiques tels que les dérivés d\'acridine (p. ex. F\'ntozon e.a.), AgNO_a e.a., au moins
8 semaines avant la parturition.

Si pendant la période de lactation il y a des indices que, pendant quelques jours,
il faut cesser la traite d\'un quartier (p. ex. à cause d\'un fort piétinement des trayons)
011 peut tâcher d\'y parvenir par une application intra-mammaire de pénicilline en cire
oléique.

Les sulfanilamidcs et le pénicilline ne sont pas des préparations faites pour mettre
sèches les mamelles. Pour l\'application de pénicilline dans la pratique de la médecine
vétérinaire le traitement de mastitides restera un des principaux domaines d\'indication,
quoiqu\'il y ait différentes maladies infectieuses dans lesquelles l\'administration de
pénicilline donne des résultats excellents. Il sera difficile d\'établir un schéma pour la
posologie et la durée du traitement avec pénicilline.

Pour le traitement d\'agalactia il n\'existe naturellement pas de thérapie universelle.
Pourtant, en bien des cas, on peut obtenir de bons résultats, quant aux vaches, par
l\'administration de colostrum (de la bête elle-même) (40 cc. i.m.) et de pregnyl (hormone
gonadotrope tiré de l\'urine des gravides) (1000—1500 U.I. i.m.). Chez les chevaux
les résultats d\'injections de pregnyl sont beaucoup moins bons.

Les cochons, par contre, réagissent de façon excellente à des injections de pregnyl
mais il faut bien diagnostiquer de façon exacte. Il faut surtout différencier, au point
de vue diagnostique, entre endométritides et mastitides. Pour les cochons la dose se
monte à 500—1000 U.I.

Das Trockenmachen von Kühen mittels Chemotherapeutica wie Akridinederivate
(Entozon u.a.), AgNO_n, u.s.w., soll wenigstens 8 Wochen vor dem Partus statt finden.

Wenn es während der Laktationperiode Anzeigen gibt, aus denen der Wunsch her-
vorgeht z.B. ein Viertel einige Tage nicht zu melken (u.a. falls schwerer Zitzeverletzung),
so kann man versuchen dies zu erreichen durch Penicilline in einer Öl-Wachs Mischung
intramammär zu applizieren.

Sulfanilamiden und Penicilline eignen sich nicht zu das Trockenmachen der Euter.
Bei Anwendung von Penicilline in der Veterinärpraxis wird die Mastitisbehandlung
das wichtigste Anzeigegebiet bleiben, obgleich es verschiedene Infektionskrankheiten
gibt, bei deren Heilung die Anwendung von Penicilline sehr günstige Resultate dar-
bietet. Es wird schwierig sein hinsichtlich Dosiologie und Dauer der Penicillinebehand-
lung ein Schema her zu stellen.

Für die Behandlung von Agalactia gibt es selbstverständlich keine Universal-
therapie. Günstige Erfolge kann man aber bei Kühen sehr oft erzielen mit der Ver-
abreichung (eigenes) Biestes (40 cc. i.m.) und mit Pregnyl (gonadotropes Hormon
gewonnen aus dem Urin Schwangerer) (1000- 1500 I.E. i.m.). Bei Pferden sind die
Erfolge erzielt mit Pregnylinjektionen bedeutend ungünstiger.

Schweine dagegen reagieren vorzüglich auf Pregnylinjektionen; man soll dann aber
eine richtige Diagnose stellen. Differential-diagnostisch kommen namentlich Endome-
tritiden und Mastitiden in Betracht. Schweinen gibt man eine Dosis van 500—1000 I.E.

B. Zondek, Hormone des Ovariums und des Hypophysen Vorderlappens. (1935).
E. Allen, Sex and Internal Secretions. (1939).
M. Tausk, De Hormonen. (1947).
Uitgave N.V. Organon, „Het hormoon".

Het telefoonnummer van N.V. Koninklijke Pharmaceutischc Fabrieken v.h. Brocades-
Stheeman & Pharmacia te Amsterdam is gewijzigd in 64433 (8 lijnen).

De leden worden er op attent gemaakt, dat het adres van het Secretariaat van de
Groep: „Directeuren van Vleeskeuringsdiensten" voorlopig luidt:

De op ons Instituut met diaethylstilboestrol implantatietabletten ver-
kregen resultaten bij jonge hanen ¹), hebben er ons toe gebracht in deze
richting verdere proeven te nemen. Bijzonder belangstellend waren wij
naar de werking van diaethylstilboestrol implantatietabletten, indien
hanen daarmede op aanmerkelijk jongere leeftijd dan 15 weken werden
behandeld. Bovendien hadden wij naast methylthiouracil de beschikking
gekregen over enkele andere thiouracilverbindingen, zoals propyl- en
benzylthiourac.il, waarvan wij eveneens de werking wilden onderzoeken
t.a.v. het mesten van jonge haantjes. Voorts wilden wij in navolging van
Andrews en Bohren ²) nagaan, in hoeverre een gecombineerde behan-
deling met diaethylstilboestrol implantatietabletten en methylthiouracil
de slachtkwaliteit nóg meer verbetert dan met ieder dezer preparaten
afzonderlijk het geval is.

Op 11 Juli 1949 werden uit 127 Wit Eeghornhaantjes, geboren 18 Mei
1949, 84 stuks zoveel mogelijk gelijksoortige dieren uitgezocht en verdeeld
in 12 gelijkwaardige groepen van elk 7 dieren. De hanen waren van 18 Mei
af gehuisvest op batterijen. Ook gedurende deze mestproef verbleven zij
daar. Elke groep van 7 haantjes had één afdeling van de kuikenbatterij
tot haar beschikking. De 12 groepen werden geheel willekeurig als controle-,
resp. als proefgroep aangewezen. Een overzicht van de gevormde groepen
geeft onderstaand schema.

* Dit onderzoek werd verricht in overleg met Dr. J. Grashuis, directeur van het
Instituut voor Moderne Veevoeding ,,de Schothorst", Hoogland.

*) Tijdschrift voor Diergeneeskunde 12, 1949. Hormonaal gekapoencerde hanen
(Instituut voor Moderne Veevoeding ,,de Schothorst", Hoogland).

*) Andrews, F. N. and Bohren, B. B. Influence of thiouracil on growth, fattening
and feeding- efficiency in broilers. Pouitrv Sci. 26. 447 -452.

Op 12 Juli 1949 werd op overeenkomstige wijze als in onze vorige
proef¹), bij elk van de dieren uit de groepen 4 en 12 een diaethylstil-
boestrol implantatietablet van 30 mg geïmplanteerd. Diezelfde dag werden
alle dieren uit de groepen 3 en 9 voorzien van een aluminium clip met
diaethylstilboestrol. Deze aluminium clips, welke onder de naam van
K-pins door Pitman-Moore Co., Indianapolis in de handel worden
gebracht, bestaan uit een puntig, smal reepje aluminium, waarop aan
één zijde een pasta met diaethylstilboestrol is aangebracht. Met een rijg-
steek worden de K-pins in de hals gestoken, waarna de uiteinden naar
buiten worden omgebogen om te voorkomen dat de clips er weer uit-
schuiven. Volgens de gegevens op de verpakking bevat elke K-pin 15 mg
diaethylstilboestrol.

Op 16 Juli d.a.v., dus na 4 dagen, kon reeds worden waargenomen,
dat de met diaethylstilboestrol behandelde dieren op de behandeling
reageerden door een wat bleker en droger worden van de kam. Reeds
toen viel op, dat dit effect bij de met diaethylstilboestrol implantatie-
tabletten behandelde dieren duidelijker was dan bij de dieren, bij welke
een K-pin was aangebracht. Dit verschil werd geleidelijk aan groter.
Op 26 Juli was de kam van alle dieren, welke met diaethylstilboestrol
implantatietabletten waren behandeld, klein en erg bleek en dor geworden.
Daarentegen was de kam van de dieren, waarbij een K-pin met diaethyl-
stilboestrol pasta was aangebracht, weinig of niet zichtbaar veranderd.
Zelfs leek het, alsof de kleur der kammen weer roder was geworden. Bij
nader onderzoek van één der aangebrachte K-pins bleek, dat een min
of meer taaie korst van weefselvocht zich op de pasta had afgezet en daar-
door de pasta waarschijnlijk min of meer afsloot. Op 5 Augustus, toen
geen effect meer merkbaar was, werd besloten de K-pins te verwijderen
en bij de dieren uit deze groepen (3 en 9), alsnog te implanteren een
lynoral-tablet met 5 mg aethinyl-oestradiol ²). Met dit preparaat hadden
wij reeds eerder, in oriënterende proeven, een duidelijk oestrogene werking
verkregen.

In verband met door anderen opgedane ervaringen, waarbij met methyl-
thiouracil, in een dosering, zoals die door ons zou worden gebruikt, de
gunstigste resultaten werden verkregen, indien dit preparaat niet langer
dan gedurende 10 tot 14 dagen vóór het slachten wordt toegediend, hebben
wij dienovereenkomstig de dieren uit de desbetreffende groepen slechts
tijdens de laatste 12 dagen van de proef, d.i. van 6 Augustus tot 18 Augus-
tus, voeder verstrekt, waaraan de diverse thiouracil-preparaten waren
toegevoegd. De dosering dezer preparaten, was als volgt:

1 *) Tijdschrift voor Diergeneeskunde 12, 1949. Hormonaal gekapoeneerde hanen
(Instituut voor Moderne Veevoeding „De Schothorst", Hoogland).

2 ) Deze preparaten werden ons welwillend ter beschikking gesteld door N.V. Orga-
non, Oss.

Van 11 Juli tot en met 5 Augustus is aan alle groepen, naast volop
vers drinkwater, een rantsoen verstrekt, dat alleen uit meelvoeder bestond.
Dit meelvoeder, met een ruw eiwitgehalte van 16.8 %, was als volgt samen-
gesteld:
31 maismeel
24 havermeel
17 gerstemeel
7.5 grint/zemelen
5 haringmeel
2 levermeel

i rode wortelenmeel
0.2 dohyfralolie A-D.,
1.5 mineralen voor pluimvee
i ontlijmd beendermeel

Na 5 Augustus is dit meelmengsel vervangen door een graanmeel-
mengsel bestaande uit 40 dln. gerstemeel, 35 dln. maismeel en 25 dln.
fijn gemalen haver. Al naar gelang de groep, waaraan dit voeder werd
verstrekt, was aan dit meelmengsel al dan niet een thiouracil preparaat,
in de reeds genoemde dosering toegevoegd. Aangelengd met aangezuurde
ondermelk, werd het de dieren als een dikke brij verstrekt. De voor het
aanlengen gebruikte hoeveelheid aangezuurde ondermelk bedroeg 1 -J- X de
gewichtshoeveelheid meel. Van deze dikke brij, welke 3 X daags vers
werd verstrekt, konden de dieren naar believen opnemen. Afzonderlijk
drinkwater werd gedurende deze periode niet meer gegeven.

Behalve op 11 Juli zijn de dieren individueel gewogen op 26 Juli en
op 2 en 18 Augustus. Na de weging op 18 Augustus zijn de dieren niet
meer gevoederd. De daarop volgende dag zijn ze \'s morgens vroeg naar
Utrecht verzonden, om daar door een zeer bekende poelier te worden
geslacht en de bouten door deze op slachtkwaliteit te doen beoordelen.

Tijdens de proef, welke liep van 11 Juli tot 19 Augustus, zijn geen dieren
gestorven. Op een enkele uitzondering na liet de gezondheidstoestand
der dieren niets te wensen over.

De groei der dieren in de diverse groepen blijkt uit tabel II. Hierin is
vermeld het totale gewicht der dieren per groep bij de verschillende
wegingen.

\') W. Rosenberg, Vismarkt 6, Utrecht, wie wij hierbij nogmaals onze dank be-
tuigen voor diens medewerking.

Bij bestudering van deze tabel valt op, dat er tot 2 Augustus in groei
een grote overeenstemming bestaat tussen de controlegroep en de methyl-
thiouracil-, propylthiouracil- en benzylthiouracilgroep. Er zij daarom
aan herinnerd, dat tot dat tijdstip deze groepen nog volkomen gelijk
werden behandeld, zodat verschillen van betekenis ook eigenlijk niet
hadden mogen voorkomen.

Na de toevoeging van de diverse thiouracil-preparaten (5 Augustus;,
treden er echter wel enkele verschillen op. Gedurende de eigenlijke mest-
periode is er geen verschil in groei tussen de controlegroep en de methyl-
thiouracilgroep, terwij] de propylthioui\'acilgroep een groei te zien geeft,
welke iets beter is dan die van de controlegroep. Hieruit mag worden
afgeleid, dat zowel propylthiouracil als methylthiouracil de groei niet
ongunstig beïnvloeden, indien deze preparaten gedurende de laatste 12
dagen vóór het slachten in de gegeven dosering worden toegevoegd aan
een rantsoen, als door ons bij deze mestproef werd gebruikt. T.a.v. methyl-
thiouracil is dit een bevestiging van onze vorige proefuitkomsten. Op
grond van de thans verkregen uitkomsten mag worden aangenomen, dat
propylthiouracil in dit opzicht zeker niet voor methylthiouracil onder doet.

Benzylthiouracil daarentegen heeft de groei ongunstig beïnvloed.
Tijdens de toediening van dit preparaat, dus gedurende de eigenlijke
mestperiode van 12 dagen, is de groei bij deze groep ruim 10 % achter
gebleven bij die van-de controlegroep. Zoals verderop zal blijken, voldeed
dit preparaat ook in ander opzicht niet.

In tegenstelling tot de resultaten van onze vorige proef hebben de
dieren uit de diaethylstilboestrol groep het deze keer, wat de groei betreft,
laten zitten. In vergelijking met de controlegroep is de groei der dieren
uit de diaethylstilboestrolgroep ruim 11 % minder.

Uit tabel II blijkt echter eveneens, dat de achterstand in groei bij deze
groep niet is opgelopen gedurende het laatste gedeelte van de proefperiode
— van 2 tot 18 Augustus is de groei bij deze groep zelfs nog iets beter
dan die van de controlegroep doch dat het verschil in totale gewichts-
toename feitelijk reeds tijdens de eerste 2 proefweken is ontstaan. De meest
waarschijnli jke verklaring voor deze gang van zaken is o.i. dat YV.L. haantjes
van 8 weken iets te jong zijn voor een dosering met een éénmalig implan-
tatietablet van 30 mg diaethylstilboestrol.

Ter motivering van deze veronderstelling zij er op gewezen, dat in
onze vorige proef de implantatie van diaethylstilboestrol tabletten van 30
mg plaats vond bij hanen van 15 weken. Het feit, dat de behandelde dieren
toen reeds de eerste week een betere groei te zien gaven dan de controle-
groep, pleit naar onze mening voor deze veronderstelling. Dat haantjes
van 8 weken voor de ingreep als zodanig te jong zouden zijn, kunnen wij
moeilijk aannemen.

Bij de laatste groep, dus die waarvan de hanen eerst behandeld zijn
met K-pins met 15 mg diaethylstilboestrol, daarna met lynoral-implan-
tatietabletten en na 5 Augustus bovendien gevoederd werden met een
rantsoen, waaraan methylthiouracil was toegevoegd, doet de groei de eerste
14 dagen wel iets, doch niet veel onder voor die bij de contröle-groep.
Echter is zij aanmerkelijk beter dan die bij de diaethylstilboestrolgroep.
Wij zijn geneigd dit verschil enerzijds in verband te brengen met de gedane
waarneming, dat wij bij gebruik van K-pins slechts een zeer geringe en
zeer tijdelijk zichtbare oestrogene werking hebben geconstateerd. Ander-
zijds zou dit groeiverschil ook verband kunnen houden met onze veronder-
stelling, dat een éénmalige dosering van 30 mg diaethylstilboestrol voor
haantjes van 8 weken te groot is.

Opmerkelijk is verder, dat in de periode na 2 Augustus de groei bij de
combinatiegroep het grootst is. Gezien het resultaat met uitsluitend methyl-
thiouracil, ligt het voor de hand hierin vooral een gunstige invloed te
zien van de behandeling met lynoral-implantatietabletten.

Bij de kwaliteitsbeoordeling der bouten, welke door de deskundige
op dit gebied zeer critisch werd verricht, werden de bouten eerst gesorteerd
in eerste- en tweede kwaliteit, waarna de eerste kwaliteit nog eens weer
werd onderverdeeld in I A en I B.

Volgens mededeling van de deskundige waren de bouten I A en I B
vrijwel aan elkaar gelijk. Woordelijk luidt zijn omschrijving:

,,De allerbeste bouten van I A muntten uit door dik in hun vlees en
vet te zijn, daarna kwamen zij, welke iets minder vlees, doch wel vet zijn
en daarna degene, welke door andere overwegingen, zoals kleur, minder
vlees en minder vet niet tot de allereerste kwaliteit konden behoren".

Bij bestudering van tabel III valt direct op, dat de dieren uit de diaethyl-
stilboestrol groep in kwaliteit bovenaan staan. Ook nu blijkt dus weer de
slachtkwaliteit van de met diaethylstilboestrol implantatietabletten be-
handelde dieren aanmerkelijk beter te zijn dan van de dieren uit de methyl-
thiouracilgroep. Van de 14 dieren zijn er 12 geklasseerd als I A en 2 als
tweede kwaliteit. Van deze laatste 2 dieren had er één een gebroken vleugel,
terwijl het andere dier wat dun was. Reeds bij de weging op 26 Juli was
geconstateerd, dat dit laatste dier niet in orde was. Van 11 Juli tot 2 Augus-
tus groeide het slechts 55 gram; daarna is het wel wat bijgekomen, doch op
18 Augustus voelde het niettemin nog slap aan.

In vergelijking met de controlegroep valt de kwaliteit van de dieren
uil de methylthiouracilgroep tegen. Wel is waar valt er ook in deze proef
door toediening van methylthiouracil een kwaliteitverbetering waar te
nemen, doch zij is lang niet zo groot als met diaethylstilboestrol.

Gunstiger dan met methylthiouracil is het resultaat met propylthiouracil.
Op grond van de resultaten van deze proef verdient dit laatste preparaat
bij het mesten van haantjes voorkeur boven methylthiouracil.

Met benzylthiouracil zijn de resultaten minder goed. In vergelijking
met de controlegroep mag er van kwaliteitsverbetering eigenlijk nauwelijks
gesproken worden. Aangezien ook de groei bij deze groep minder bevre-
digend was, komt o.i. benzylthiouracil, althans in de dosering, zoals deze
in onze proef werd toegepast, niet in aanmerking voor het mesten van
haantjes.

Tengevolge van de minder gunstige resultaten, welke bij het gebruik
van K-pins werden verkregen, beantwoordt de combinatiegroep feitelijk
niet meer aan de oorspronkelijke opzet van dit deel der proef. Gezien het
onbetekenende effect, dat bij gebruik van K-pins werd waargenomen
en welke om die reden later verwijderd werden, mag zeer waarschijnlijk
wel worden aangenomen, dat zij op de uiteindelijke slachtkwaliteit weinig
of geen invloed hebben gehad. In dat geval is de kwaliteitsverbetering,
welke in deze groep is opgemerkt, toe te schrijven aan de latere behandeling
met en toediening van resp. lynoral-implantatietabletten en methyl-
thiouracil. In hoeverre er bij deze kwaliteitsverbetering sprake is van een
cumulatie van de werkingen van beide preparaten, is uit deze proef niet
af te leiden. Bij vorige proeven op ,,de Schothorst" is wel gebleken, dat
ook lynoral een gunstige invloed heeft op de slachtkwaliteit. In elk geval
blijkt uit de gegevens van tabel III, dat een combinatie van beide prepa-
raten betere resultaten geeft dan alleen methylthiouracil.

Tenslotte zij volledigheidshalve opgemerkt, dat tijdens het slachten
een tweetal afwijkingen, t.w. gebroken vleugels en vochtbuilen (— beurzen)
op het borstbeen, resp. 8 en 10 maal, werden aangetroffen. Het optreden
van vochtbeurzen is een verschijnsel, dat bij het houden van hanen op
batterijen wel vaker wordt opgemerkt. Doordat de dieren dan dikwijls
liggen, ontstaan wel eens vochtbuilen onder de huid op de kam van het
borstbeen. Opmerkelijk is, dat deze vochtbeurzen alleen werden aange-
troffen bij de dieren uit de controlegroep (4 x), de benzylthiouracil
groep (4 X) en de methylthiouracilgroep (2 x).

De gebroken vleugels moeten vermoedelijk voor een belangrijk percen-
tage hieraan worden toegeschreven, dat tijdens het wegen de vleugels
gekruist in elkaar werden gehaakt. In de praktijk wordt deze methode
meer toegepast, doch gezien de thans opgedane ervaring, moet zij worden

ontraden. Deze afwijking werd bij de controlegroep 4 X , bij de propyl-
thiouracilgroep niet en bij de overige groepen slechts 1 maal waargenomen.
Van de opvatting, dat een behandeling met dieathylstilboestrol een grotere
broosheid van de beenderen veroorzaakt, gelijk sommige onderzoekers
hebben waargenomen, is, gezien het voorkomen van vleugelbreuk in de
diverse groepen, in deze proef geen bevestiging verkregen. De beenderen
zijn niet geanalyseerd.

Bij het mesten van jonge hanen werd gebruik gemaakt van een aantal
anti-schildklierhormoonpreparaten en van enkele synthetische vrouwelijke
hormoonpreparaten.

Wat de verbetering van de slachtkwaliteit betreft werden opnieuw de
beste resultaten verkregen met de implantatie van diaethylstilboestrol-
tabletten a 30 rag. Teneinde een bevredigende groei te behouden verdient
het waarschijnlijk aanbeveling bij éénmalige implantatie met een diaethyl-
stilboestrol tablet a 30 mg de behandeling op te schorten totdat de hanen
tenminste 10 a 12 weken oud zijn. Wel is het misschien mogelijk, zonder
nadelige invloed op de groei, de dieren op jongere leeftijd te behandelen,
doch de dosering zal dan kleiner moeten zijn en na enkele weken gevolgd
moeten worden door een tweede implantatie Met uit Amerika geïmpor-
teerde K-pins met 15 mg diaethylstilboestrol bleek de oestrogene activiteit
zeer gering te zijn. Van de onderzochte thiouracilpreparaten werd het
gunstigste resultaat verkregen met propylthiouracil. De resultaten met
dit preparaat waren beter dan met methylthiouracil. Beide preparaten
bleken de groei niet ongunstig te beïnvloeden. Met benzylthiouracil werd
niet alleen geen kwaliteitsverbetering waargenomen, doch ook de groei
was met dit preparaat minder bevredigend.

The effect lias been studied of the administration of some anti- thyroidhormone pre-
parations and of the subcutaneous implantation of some estrogens on growth and fat-
tening in cockerels. As to the fattening of cockerels again the best results were obtained
by implantation of a diaethylstilboestrolpcliet of 30 mg. To keep growth satisfactory
by a single implantation with pellets of 30 mg diaethylstilboestrol, it seemed to be
preferable to suspend the implantation till the cockerels arc at the age of 10 to 12 weeks.
Possibly good results will be obtained too with cockerels at the age of about 8 weeks,
on the condition that the dosage of diaethylstilboestrol is considerable lower as 30
mg and the implantation is repeated after some weeks.

With so called K- pins with 15 mg diaethylstilboestrol, factoried by Pitman — Moore
Co., Indianapolis, the estrogen-activity proved to be very small.

Among the thiouracil — preparations, studied in this experiment, the best results
in fattening cockerels - ■ although less active than diaethylstilboestrolpellets — were
obtained by administration of propylthiouracil at a level of 30 mg per 100 g of feed.
Growth was not decreased by this preparation, nor by methylthiouracil.
Benzylthiouracil did not improve significantly the market quality and growth\'was
decreased.

Het eczema nigricans vormt voor de kleine huisdieren practicus nog
steeds een groot probleem en ondanks het grote aantal behandelings-
methoden, die van verschillende zijden wordt aangegeven, blijkt het
steeds weer hoe moeilijk het is, deze aandoening te genezen of zelfs station-
nair te houden. Daar ik nu bij enkele honden met Doca aardige resultaten
zag, waarbij de andere methoden faalden, meende ik er goed aan te doen
deze ervaringen in het kort mede te delen.

Een 2-jarige Schotse terrier, die gedurende 5 maanden met diverse
smeersels elders behandeld was, kreeg gedurende 4 weken om de 2 dagen
een ampul a 2 mgr. Doca. Er bestond een sterke verkleuring van de huid
van hals, borst en oksels. Het gehele gebied was onbehaard en vertoonde
een vochtige afscheiding. Plaatselijk werd 3 % salicyl-olie gebruikt.

Na 14 dagen was de afscheiding van de huid verdwenen en daarmede
de ondragelijke lucht. Na 4 weken was de huid weer soepel en trad er weer
beharing op. De algemene toestand van het dier was sterk verbeterd. Door
omstandigheden werd de hond niet verder behandeld, toch ging de be-
haring door en het dier genas geheel. Na ^ 2 jaar trad recidief op; het
geven van Doca-tabletten per os gedurende 12 dagen (2 tabletten per
dag) was voldoende om het proces tot staan te brengen en weer een goede
beharing te krijgen.

Het 2e geval betrof een 8-jarige Cairn terrier, teef, die een uitgebreide
aandoening had van rug en buik, clie geheel zwart en onbehaard waren.
Dit dier kreeg gedurende 18 dagen om de 3 dagen 1 ampul Doca a 2 mgr.;
plaatselijk werd weer salicyl-olie gebruikt. Na 18 dagen gaf ik gedurende
14 dagen 2 tabletten Doca per os. Daarna was de huid veel lichter en kwam
de beharing door. Na 2 maanden was hij weer goed behaard.

Voor dat de hond bij mij onder behandeling kwam, was ze reeds 2 jaar
behandeld met Thyranon, teersmeersels en zwavel.

Het 3e geval betreft een 4-jarige teckel, reu, die eerst behandeld was
met Thyranon en smeersels. Het dier kwam onder behandeling met een
zwarte, sterk verdikte, onbehaarde huid van hals en borst. Terwijl plaatselijk

2 % salicyl-olie werd gegeven, kreeg deze patiënt om de 3 dagen een ampul
Doca a 2 mgr. gedurende drie weken. Na deze tijd was de huid veel minder
gepigmenteerd, de beharing kwam hier en daar terug. Nu werd dit dier
nog 2 Doca-tabletten per dag per os gegeven gedurende vier weken,
waarna weer gehele beharing optrad. Na 2 jaar trad recid\'ef op, doch na

In een vorig artikel in dit tijdschrift *) werd melding gemaakt van
pseudovogelpest bij in Nederland vanuit Calcutta geïmporteerde fazanten.

II. een indruk te verkrijgen of het pseudovogelpestvirus ook in latente
vorm onder de pluirnveestapel in Nederland aanwezig zou zijn,

III. maatregelen aan te geven, welke in ons land dienen te worden ge-
nomen, indien onverhoopt toch pseudovogelpest zou uitbreken.

i ccm virus-bevattende allantoisvloeistof, geoogst uit een derde eipassage,
werd gedurende 2 X 24 uur blootgesteld aan de inwerking van 4 ccm
buffervloeistof pH 4.

Deze buffervloeistof bestond uit een mengsel van 61,45 ccm 0,1 N
citroenzuur en 38,55 ccm dinatriumphosphaat 2H₂0. De toevoeging van
de allantoisvloeistof wijzigde de pH 4 niet.

Na deze inwerking werden 6 gedurende 10 dagen bebroede kippen-
eieren gecnt volgens de allantoismethode. De na twee dagen bebroeden
geoogste allantoisvloeistof bleek grote hoeveelheden virus te bevatten
(haemagglutinatie-reactie), de gestorven embryonen vertoonden de typi-
sche bloedingen.

Hieruit blijkt, dat het virus door de inwerking van een buffer-vloeistof
pH 4 gedurende 2 X 24 uur niet was gedestrueerd. Op grond hiervan
mag in het onderhavige onderzoek de aanwezigheid van pseudo-vogel-
pestvirus worden aangenomen, daar vogelpestvirus, blootgesteld aan
pH 4, binnen 2 uur wordt vernietigd.

Een haemagglutinatie-reactie, waarbij de 0,5 % kippenerythrocytensus-
pensie werd vervangen door een 0,5 % paardenerythrocytensuspensie,
had met het onderhavige virus een negatief resultaat.

Pseudovogelpestvirus mist het vermogen paardenerythrocyten te doen
agglutineren. Vogelpestvirus heeft dit vermogen wel.

Opvallend was, dat het uitzakken van de paardenerythrocyten in deze
proef 3—4 uur in beslag nam. Met kippenerythrocyten pleegt het uit-
zakken in 45—90 minuten te geschieden.

Tot de meest gebruikelijke methoden bij het vaststellen van de identiteit
van een haemagglutinerend virus behoort de haemagglutinatieremmings-
reactie met behulp van specifiek immuunserum.

Een pseudovogelpestimmuunserum werd dank zij vriendelijke bemid-
deling van Dr. O. L. Osteen door het United States Department of Agricul-
ture toegezonden.

De proef berust op het vermogen van in het serum aanwezige specifieke
pseudovogelpestantilichamen de haemagglutinerende eigenschappen van
het virus te remmen, c.q. op te heffen.

Ook kan men de vermeerdering van het virus in bebroede kippen-
eieren voorkomen, door aan het actieve virus een bepaalde hoeveelheid
immuunserum toe te voegen, alvorens de eieren te inoculeren. (serum-
neutralisatie-proef) .

De HR-reactie had in dit onderzoek een positief resultaat. Bij alle andere
virussen dan pseudovogelpestvirus zou de remming van de haemagglutinatie
achterwege gebleven zijn.

Het pseudovogelpestvirus (Tilburgstam) werd volgens de allantois-
mcthode in bebroede kippeneieren gekweekt. Na 16 eipassages stierven
de kippenembryonen onveranderlijk 36—48 uur na de enting met het
virus. De hersenbloedingen van de embryonen vormden een constant en
karakteristiek verschijnsel. Het virus bleef ook in zeer grote verdunningen
10-⁶ dodelijk voor gezonde kippen bij intramusculaire injectie.

De haemagglutinatietiter van het virus schommelde bij de geoogste
allantoisvloeistof van de verschillende eipassages tussen 1 : 400 en 1 : 1000.

De hoge titers werden verkregen met virusbevattende allantoisvloeistof,
geoogst uit series broedeicren met bevruchtingspercentage 90 95. Deze
broedeieren waren afkomstig van 2 tomen YV.L.hennen, broed 1949,
Rijksseruminrichting, welke een vitaminerijk voederrantsoen kregen.

De geoogste allantoisvloeistof was in deze gevallen steeds helder, in
tegenstelling tot de allantoisvloeistof van broedeieren van de tweede leg,
die meestal troebel was en soms witte tot witgele vlokjes bevatte.

De qualiteit van de broedeieren speelt alleen al om de laatste reden
een belangrijke rol bij het kweken van pseudovogelpestvirus.

Ondanks de mededeling van de inzender-eigenaar, dat alle gestorven
geïmporteerde fazanten nimmer in enig contact waren geweest met ander
pluimvee en waren verbrand, werd een onderzoek ter plaatse ingesteld.

De aldaar door de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst ge-
troffen maatregelen, i.c. het handelsverbod van vogels en de isolatie van
het terrein, werden door de eigenaar niet op prijs gesteld. Hij vertelde
wel, dat hij sedert 1946 fazanten uit India importeerde, welke vaak na
aankomst een massale sterfte vertoonden ondanks gezondheidscertificaten.

Dank zij de hulp van Dr. C. J. A. Kerstens kwam al spoedig vast te
staan, dat de geïmporteerde fazanten wel degelijk in contact waren geweest
met reeds aanwezig pluimvee, als kippen, pauwen en fazanten. Onder
deze laatste dieren hadden zich verschillende plotselinge sterfgevallen
voorgedaan.

Naar aanleiding hiervan werden van 8 kippen en 2 pauwen bloed-
monsters genomen en serologisch onderzocht op de aanwezigheid van
pseudovogelpestantilichamen. (HR reactie). De bloedmonsters van 1 pauw
en 2 kippen gaven een twijfelachtige reactie, de overige monsters een
negatieve reactie.

De pauw en de 2 kippen werden voor een nader onderzoek door de
Rijksseruminrichting aangekocht.

V = 0.25 ccm pseudovogelpestvirus in de verdunningen als in de eerste
reeks aangegeven.

B = 0,25 ccm buffervloeistof pH 7,2 ; PS = 0,25 ccm pseudovogel-
pest-immuunserum 1 : 5.

NS = 0,25 ccm normaalserum 1:5; Sp, Sk_x, Sk₂, Sk₃ 0,25 ccm te
onderzoeken sera 1:5;

Het pseudovogelpestimmuunserum verhindert de haemagglutinatie tot
de virusverdunning 1 : 10, van rechts naar links afgelezen.

Na intramusculaire injectie van de pauw en de beide kippen met pseudo-
vogelpestvirus i ccm 10-⁶ stierven de dieren binnen 3—7 dagen, zodat
aan het lage remmingscijfer uit de HR-reactie geen betekenis mag worden
toegekend. Op grond hiervan mag worden aangenomen, dat deze dieren
niet waren besmet door de in hun nabijheid gebrachte geïmporteerde
fazanten.

Een eenmaal doorstane infectie geeft een hechte en langdurige immu-
niteit, steeds gepaard gaande met een aanzienlijke hoeveelheid specifieke
antilichamen in het bloedserum.

Met een gewijzigde techniek van de HR-reactie, waarbij in elke aggluti-
natiebuis een tevoren nauwkeurig bepaalde kleine hoeveelheid virus en de
te onderzoeken sera in serieverdunningen bijeen werden gevoegd, werd
in het onderzoek een fijnere quantitatieve methode betrokken (zie foto).

Een 90-tal bloedmonsters van voor onderzoek levend naar de Rijks-
seruminrichting opgezonden kippen werd nu volgens deze gemodificeerde
HR-reactie onderzocht.

I)e bedrijven, waarvan deze kippen afkomstig waren, liggen over geheel
Nederland verspreid.

De HR-reactie had in alle gevallen een negatief resultaat. Met hersen-
suspensies van ter onderzoek naar de Rijksseruminrichting opgezonden
kippen werden herhaaldelijk gedurende 10 dagen bebroede kippeneieren
volgens de allantoismethode geënt. De embryonen stierven nimmer ten-
gevolge van pseudovogelpestvirus-vermeerdering. Steeds werd 24 uur na
de ei-enting met een dunne Pasteurse pipet een druppel allantoisvloeistof
uit de allantoisholte genomen. Deze druppel, samengebracht met een
druppel 20—30%ige kippenerythrocytensuspensie, zou in geval van vogel-
pest of pseudovogelpest haemagglutinatie hebben doen zien. Een positieve
reactie werd niet waargenomen.

Deze z.g. snelagglutinatie kan een waardevol hulpmiddel zijn bij het
snel stellen van de diagnose. Binnen 24 uur kan, gezien de anamnese en
de sectiebevindingen bij het optreden van vogelpest of pseudovogelpest,
een positieve uitspraak worden gedaan.

Een foto van een snelhaemagglutinatie met 18 uur bebroede, met pseudo-
vogelpestvirus geënte, allantoisvloeistof geeft een beeld hiervan.

Aan de hand van dit onderzoek is de indruk verkregen, dat in Nederland pseudo-
vogelpest niet in manifeste of latente vorm onder de pluimveestapel aanwezig is.

Kort geleden werden in Nederland wettelijke bepalingen uitgevaardigd
tot wering en bestrijding van besmettelijke vogelzickten.

Het is in dit verband wellicht nuttig te wijzen op een 14-tal recente
uitbraken van pseudovogelpest in Schotland. In Schotland was deze ziekte
tot Juli 1949 nog nimmer voorgekomen. Kort na elkaar deed zich op 14
pluimveebedrijven, gelegen op een 8-tal eilanden ten Westen van Schot-
land, massale sterfte onder het pluimvee voor.

De diagnose pseudovogelpest kon snel worden gesteld. Alle pluimvee
werd op de aangetaste bedrijven gedood en verbrand. Voor de niet door
de ziekte aangetaste kippen en ander pluimvee op deze bedrijven ver-
strekte de regering een ruime geldelijke vergoeding. Men vermoedt, dat
de ziekte daar werd geïmporteerd door in het wild levende vogels, in het
bijzonder zeevogels, omdat ook onder deze dieren plotseling een massale
sterfte optrad. De Schotse padvinders belastten zich met het zoeken naai-
en verbranden van de cadavers van deze dieren. De kans, dat de ziekte
ondanks hopenlijk streng doorgevoerde wettelijke bepalingen toch in
Nederland zal doordringen, is niet denkbeeldig. Waakzaamheid is en
blijft dus geboden.

Ten einde op alle eventualiteiten voorbereid te zijn, zijn op zeer kleine
schaal aan de Rijksseruminrichting immunisatieproeven gedaan.

Door formol of andere antiseptica gedood virus geeft in het algemeen
slechts een kort durende immuniteit. Tegen geadsorbeerd virus bestaat
hetzelfde bezwaar. De hechtste en langstdurende immuniteit kan men
verwachten van een door een aantal eipassages gemitigeerd virus, hetwelk
zijn ziekteverwekkende eigenschappen verloren en zijn immuniserende

eigenschappen behouden heeft. Slechts enkele pseudovogelpestvirus-
stammen lenen zich tot het vervaardigen van goede en onschadelijke
entstof.

De proeven werden gedaan met de Hertfordshire-stam, een gemitigeerd
levend pseudovogelpestvirus. Dr. M. M. Kaplan (FAO) sprak bij zijn
bezoek aan de Rijksseruminrichting in Juli 1949 van de gunstige ervaringen
met deze stam opgedaan in Polen.

Twaalf gezonde R.I.R.hennen, broed 1948, werden instramusculair
geinjicïeerd met 1 cmm 1 : 1000 verdund vers geoogst Hertfordshire
pseudovogelpestvirus. De HA-titer was 1 : 1200. De dieren vertoonden
geen ziekteverschijnselen; bedrijvigheid, eetlust en faeces normaal. Volgens
literatuurgegevens wordt de productie door deze enting nadelig beïnvloed:
in 0,1 tot 8 % komen verlammingen of sterfgevallen voor. De 12 R.I.R.-
hennen weiden 14 dagen na de injectie intramusculair besmet met 1 ccm
i : 100 verdund virulent Tilburg pseudovogelpestvirus. De dieren, bleven
volkomen gezond. Twee contróle-kippen stierven na 3 dagen. De letale
dosis voor kippen van het Tilburg-virus bleek experimenteel kleiner dan
i ccm verdunning 10-⁶ i.m. te zijn.

In deze dierproef was het resultaat van de actieve immunisatie goed.
Het kleine aantal kippen, waarmede geëxperimenteerd werd, staat echter
geen algemene conclusie toe.

Wanneer een breed opgezet onderzoek over de actieve immunisatie
een goed resultaat zou geven, zou Nederland bij uitstek geschikt zijn voor
de productie van pseudovogelpestvaccin, eventueel bestemd voor export.
In de landen, waar de ziekte inheems is, ondervindt men n.1. bij de vaccin-
bereiding ernstige moeilijkheden, doordat het virus zich niet zo gemakkelijk
vermeerdert in broedeieren, afkomstig van geïmmuniseerde kippen.

Eerste reeks: in iedere buis 16 HA-eenheden pseudovogelpestvirus
-j- pseudovogelpestimmuunserum in verdunningen i : 5 tot en met 1 : 2560.
Men ziet, dat de vijf kleinste verdunningen van serum (1 : 5 tot en met
i : 80) de haemagglutinatie opheffen; de rode bloedcellen zijn uitgezakt.

Tweede reeks: in iedere buis 16 HA-eenheden virus normaal
serum in verdunningen 1 : 5 tot en met 1 : 2560. Resultaat in elke buis
haemagglutinatie.

Derde en vierde reeks: in iedere buis 16 HA-eenheden virus te
onderzoeken sera verdunningen 1:5 tot en met 1 : 2560. Resultaat in
elke buis haemagglutinatie, dus geen pseudovogelpestantilichamen aan-
wezig.

Vijfde reeks: van links naar rechts 16, 8, 4, 2, 1, 0,5, 0,25, 0,125
HA-eenheden virus. Men ziet haemagglutinatie in de eerste vijf buizen,
in de laatste drie uitzakking. Deze reeks dient voor virushoeveelheid-
contróle. Onder HA-eenheid wordt hier verstaan de hoeveelheid virus,
die in een bepaald vloeistofvolume nog juist haemagglutinatie geeft. De
0,5 % kippenerythrocytensuspensie werd in een hoeveelheid van 0,25 ccm
na menging van virus en serum toegevoegd.

De laatste twee buisjes van elke reeks bevatten alleen rode bloedcellen-
serum en verdunningsvloeistof. Er treedt geen haemagglutinatie op,
conclusie: geen aspecifieke haemagglutininen in de sera.

Bij in Nederland geïmporteerde fazanten werd de diagnose pseudo-
vogelpest (Newcastle-disease) gesteld.

Het virus werd in bebroede kippeneieren gekweekt en door haemag-
glutinatie reactie, haemagglutinatie remmingsreactie, pH gevoeligheid
en dierexperimenten als pseudovogelpestvirus geïdentificeerd.

Een aantal serummonsters van kippen, afkomstig uit alle delen van
Nederland, werd onderzocht op pseudovogelpestantilichamen met negatief
resultaat.

Op zeer kleine schaal werden immunisatieproeven verricht met actief
virus. Hiermede werden goede resultaten verkregen.

Newcastle-disease was diagnosed in pheasants imported into the Netherlands. The
virus was cultivated in embryonating chicken eggs, and identified by haemagglutination,
haemagglutination inhibition test, susceptibility to pH changes and animal experiments.

A number of samples of chicken serum from all parts of the Netherlands were examined
for Newcastle-disease antibodies with a negative result. Immunization experiments
with active virus were carried out on a very small scale, good results were obtained.

Chez des faisans importés en Hollande le diagnostic peste aviaire (variété Maladie
de Newcastle) fut établi.

Te virus fut cultivé dans des oeufs de poule couvis et identifié comme virus de la maladie
de Newcastle par la réaction d\'hémagglutination, par la réaction d\'inhibition, par la
fixation de la sensibilité à des changements de pH et par des infections d\'animaux.

Un nombre d\'échantillons de sérum de poules, provenant de toutes les parties de la
Hollande, fut examiné quant aux anti-corps de la maladie de Newcastle avec un
résultat negatief.

Des expérimentations d\'immunisation avec du virus actif furent faites à petite échelle.
Ces expérimentations donnèrent de bons résultats.

bei in den Niederlanden importierten Fasanen wurde atypische Hühnerpest (New-
castle disease) diagnostiziert.

Das Virus wurde in Hühnerbrüteiern gezüchtet und identifiziert mittels Haemag-
glutinations-reaktion, Hemmungsreaktion, Feststellung der Empfindlichkeit für pH
Änderungen und Tierversuche.

Eine Anzahl Serummuster von Hühnern aus allen Teilen der Niederlande wurde
untersucht auf Newcastledisease-Antikörper mit negativem Resultate.

Immunisierungsversuche mit aktivem Virus wurden in sehr kleinem Umfange ange-
stellt; gute Resultate wurden damit erzielt.

1. Kraneveld, F. C. Over een in Ned. Indië heersende ziekte van het pluivee. Ned.

2. Doyle, T. M. A hitherto unrecorded disease of fowls due to a filter-passing virus.

4- Ganapathy", S., Iyer & N. Dobson. A succesful method of immunization against
Newcastle Disease of fowls. Vet. Ree. 1940, 52, 889—894.

5. Burnet, F. M. Human infection with the virus of Newcastle Disease of fowls.
Med. J. of Austr. 1943, 30, II, 313—314.

6. Henry & Kaplan. The neutralization in vitro of avian pneumoencephalitis virus
by Newcastle Disease immune serum. Science, 1944. 100. 361—362.

7. Beveridge, W. I. B., & F. M. Burnet. The cultivation of viruses and Rickettsiae
in the chick embryo. 1946, 57—58.

8. Komarov, A. & L. Goldsmit. Preliminary observation on the modifications of
a strain of Newcastle Disease virus by intracerebral passage through ducklings.
Vet. Journ. 1946, 102. 212—218.

9. Lay, P. D. de. Isolation of avian pneumoencephalitis (Newcastle Disease) virus
from the volk sac of four-dav-old chicks, embryos and infertile eggs. Science, 1947,
106, 545—546.

10. Reg, L. Reagan, e.a. The response of some mammals to Newcastle virus. Am. J.
vet. Res. 1947, 8, 427—430.

it. Bang, F. B. Filamentous forms of Newcastle virus. Proc. soc. exp. Biol, and Med.
1946, 63, 5—7.

12. Cunha, R., M. I.. Weil, e.a. Purification and characters of the Newcastle Disease
virus. J. Immun. 1947, 55, 69—89.

13. Hanson, R. P., e.a. Influence of the route of inoculation of Newcastle Disease
virus on selective infection of the cmbryonating egg. Am. J. vet. Res. 1947, 8,
416—421.

14. Aspi.in, F. D. Newcastle Disease in ducks and geese. Vet. Ree. 1947, 59, 621—624.

15. Kaplan, M. M. The hemagglutination (HA) and hemagglutination-inhibition
(HI) tests. FAO Animal Disease Meeting, Warschau. 1948.

19. Osteen, O. L. & W. A. Anderson, Laboratory diagnosis of Newcastle disease.
J. Am. vet. med. Ass. 1948, 112, 40—44.

20. Roekel, H. van, e.a. Immunization of chickens against Newcastle Disease. J.
Am. vet. med. Ass. 1948, 112, 131—132.

21. Beaudette, F. R., e.a. Studies on the diagnosis of Newcastle Disease in New
Yersey. Am. J. vet. Res. 1948, 9, 69—76.

22. Kranevei.d, F. C. & A. Nasoetion. Immunisatie tegen pseudovogelpest. Ned.
Ind. Bl. voor Diergeneesk. 1948, 55, 254—410.

23. Beach, J. R. The application of the Hemagglutination-inhibition test in the
diagnosis of avian pneumoencephalitis (Newcastle Disease). J. Am. vet. med. Ass.
1948, 112, 85 e.v.

24. Beaudette, F. R. e.a. Newcastle Disease immunization with live virus. Cornell
Vet. 1949, 34, 302—333.

25. Dosseux, M. M. le & Lissot. Vaccination en deux temps contre la peste aviaire,
variété Maladie de Newcastle. Bull. Ac. vét. de France, 1949, 22, 221, e.v.

27. No. J 326. Besluit van 16 Juli 1949, houdende vaststelling van bepalingen tot
wering en bestrijding van besmettelijke vogelziekten. Tijdsch. v. Diergeneesk. 1949,
74, 785.

Küst, hoogleraar in de veterinaire verloskunde te Gieszen, heeft met zijn assistent
Schaetz een boek geschreven van 207 bladzijden met 55 afbeeldingen over stoornissen
in de voortplanting der huisdieren.

Zij zijn er in geslaagd een goed boek te schrijven over de steriliteit, zowel van het
manlijk als van het vrouwlijk dier. Het rund, het paard, het schaap, de geit en het
varken worden achtereenvolgens behandeld. Vanzelfsprekend krijgen het paard en
het rund de uitvoerigste bespreking, te samen ongeveer 170 bladzijden.

Het verwonderde mij, dat de schrijvers wel het onderzoek op graviditeit bij paard
en rund behandelen, maar het sperma onderzoek vrijwel onbesproken laten. Mijns
inziens behoort dit wel behandeld te worden, indien men het heeft over de steriliteit
van het manlijk dier.

Het boek is gedrukt op vrij goed papier, maar vele der foto\'s komen niet tot hun
recht op het gebruikte papier. Om deze goed te doen spreken, moeten zij op veel beter
papier, dan het hier gebruikte, afgedrukt worden. Voor hen, die zich over een onderdeel
der steriliteit nader willen oriënteren is het zeer gemakkelijk, daar achter elk hoofdstuk
een uitvoerige literatuurlijst aanwezig is.

Ik juich het verschijnen van dit boek toe, er bestond een grote behoefte aan. Het
is een uitstekend studieboek voor de veterinaire student en ook de practiserende col-
legae kan ik het zeer ter lezing aanbevelen.

Hormone und Hormontherapie in der Tiermedizin. Prof. Dr. Walter Kocii.
2e druk; Ferdinand Enke Verlag Stuttgart 1949. Prijs ƒ8.80.

De tweede druk van Hormone und Hormontherapie, die nu is versehenen, lijkt
zowel uiterlijk als innerlijk zeer veel op de eerste die in 1938 het levenslicht aan-
schouwde. Het boekje is 86 bladzijden dik en het is geïllustreerd met 7 afbeeldingen.

In zeer beknopte vorm worden in de eerste helft verschillende hormonen (schildklier,
hypophyse, testikel, ovarium, epiphyse, enz.) besproken.

In de tweede helft wordt de therapie met verschillende hormonen bij de verschillende
huisdieren besproken en tenslotte wordt het hormonale zwangerschapsonderzoek in
een viertal bladzijden behandeld. Hier en daar had, ondanks de beknopte omvang,
de behandeling met hormonen iets vollediger kunnen zijn. Ik mis o.a. de invloed van
prolan op de uier van de merrie post partum. Ook over de invloed van gonadotrope
hormonen op het ovarium van het schaap had meer vermeld kunnen worden.

Het is jammer, dat een register ontbreekt. De lijst met literatuuropgaven is te klein.

Niettegenstaande deze onvolkomenheden is het boekje zeer geschikt voor practici
en studenten, die zich op het gebied der hormonen en hun therapeutische mogelijkheden
willen oriënteren. Ik beveel het hun gaarne ter bestudering aan.

De phylogenie, histologie en chemie van de thymus worden behandeld.
Op grond hiervan kan de thymus niet als een klier met inwendige secretie worden
beschouwd.

Door vele onderzoekers werd de groeiwerking onderzocht. Bomskov, Freiburg, die
een diabetogeen en een groeihormoon ontdekte, maakte daaruit een thymotroop hor-
moon. De thymus werd toen een werking op het vegetatieve zenuwstelsel toegeschreven
en wel in betrekking tot de mvasthenia gravis. Thymectomie bij witte ratten liet zien,

dat er geen invloed was op de groei, noch op het gewicht der verschillende organen,
noch op de bloedformule, noch op het percentage levcrglycogeen. Ook hyperthymisatie
had geen invloed (Simonnet en Michel).

Dus geen klier met inwendige secretie. Op anatomische, physio-pathologische gronden
kunnen we aannemen een werking op het parasympatische systeem n.1. door K-ionen.
Bij hyperthymisatie (myasthenia gravis) treedt een vermindering van het K-percentage
van het bloed op. Vermindert het K-gehalte, dan wordt de prikkelingsgrens van de
vagus niet bereikt en de myoneurale verbinding langzaam opgeheven. Dan zou de
thymus een curariserende stof (onbekend nog) afzonderen, die op de spier inwerkt.
De thymusdood zou door een verstoring van het sympathische evenwicht in het orgaan
zelf te voorschijn geroepen worden.

Het is thans ongeveer een jaar geleden, dat Hare Koninklijke Hoogheid Prinses
Wilhelmina het voor het Nederlandse volk belangrijke besluit heeft genomen om het
als nationaal huldeblijk ingezamelde bedrag van f 2.000.000.— te bestemmen voor
de kankerbestrijding en dat kapitaal onder te brengen in een Stichting, aan welke
de naam is gegeven van „Koningin Wilhelmina-fonds".

Het bestuur der Stichting bestaat uit de heren Mr. Arn. J. d\'Ailly, Burgemeester
van Amsterdam, Mr. H. Bijleveld, Voorzitter van de Rijksverzekeringbank, Ir. M. H.
Damme, Voorzitter van de Stichting van de Arbeid, Dr. M. W. Holtrop, President
van de Nederlandse Bank, Dr. P. Beijer, Voorzitter van het Fonds-1918, Mr. Dr. A. A.
van Rhijn, Secretaris-Generaal van het Departement van Sociale Zaken en Prof. Dr.
J. H. Tuntler, Voorzitter van het Groene Kruis, laatstgenoemde als vertegenwoordiger
van de Kruisverenigingen.

Dit bestuur wordt bijgestaan door een op het gebied der kankerbestrijding deskundige
commissie van advies, welke commissie dezelfde is als die, welke onlangs van de Minister
van Sociale Zaken de opdracht heeft gekregen een centraal plan voor de kankerbestrijding
in Nederland op te stellen.

Verwacht mag worden, dat dit plan de kankerbestrijding in Nederland in nieuwe
banen zal leiden. In verband daarmede wordt met de besteding van het kapitaal van
het „Koningin Wilhelminafonds" gewacht totdat dit plan is opgesteld en tot uitvoering
daarvan is besloten.

Dit zal binnen afzienbare tijd het geval zijn en dan is het geld beschikbaar om aan
dit plan een eerste uitvoering te geven.

Het kapitaal van het „Koningin Wilhelminafonds" maakt het zeker mogelijk tal
van voorzieningen te treffen, welke tot nu toe door gebrek aan geldmiddelen achterwege
moesten blijven tot grote schade van de volksgezondheid.

Echter zullen direct en in de toekomst grote bedragen nodig zijn voor uitbreiding
van verpleegruimte, voor inrichting van laboratoria, voor vernieuwing en uitbreiding
van apparatuur, voor opleiding van specialisten, voor onderzoekingen en voor tal
van andere middelen, welke dringend aandacht vragen. Voor al deze uitgaven zal het
beschikbare kapitaal niet voldoende zijn.

W il dus de direct door Hare Koninklijke Hoogheid en indirect door het Nederlandse
volk verleende finantiële steun voor de kankerbestrijding op den duur effect hebben,
dan zal het „Koningin Wilhelminafonds" jaarlijks moeten worden voorzien van nieuwe
middelen. Om dit doel te bereiken is met instemming van Hare Koninklijke Hoogheid
een aan de Stichting gelijknamige Vereniging opgericht, met als voorlopig bestuur
de heren Mr. Dr. A. A. van Rhijn, voorzitter; Prof. Dr. J. H. Tuntler, vice-voorzitter;
Dr. H. H. Funke, secretaris; Dr. P. Beyer, penningmeester; Mr. Dr. F. J. M. A. H.
Houben, S. de Jong en Mr. P. H. W. F. Tellegen, commissarissen. Deze vereniging
wil trachten de grote belangstelling, welke, zoals gebleken is, bij het Nederlandse volk
voor de kankerbestrijding bestaat, te organiseren en om te zetten in een voortdurende

steun en daarmede te bereiken, hetgeen in vele andere landen reeds bereikt is, n.1.
een organisatie van honderdduizenden leden, die tezamen de wetenschap in staat
stellen zich tegen deze vreselijke ziekte teweer te stellen.

Ieder jaar sterven ruim 12.000 Nederlanders aan kanker en andere kwaadaardige
gezwellen, ieder jaar worden 18.000 a 19.000 nieuwe gevallen geconstateerd, ieder
jaar moet ruim ƒ 2.500.000 worden uitgegeven voor verpleging van lijders aan kanker
en andere kwaadaardige gezwellen in ziekenhuizen. Ieder jaar heerst dus in 18.000 a
19.000 Nederlandse gezinnen grote vrees en in ruim 12.000 gezinnen diepe droefenis.
Dit kwaad moet met krachtige middelen door het Nederlandse volk in al zijn geledingen
worden bestreden.

De Vereniging het „Koningin Wilhelminafonds" doet een beroep op alle Neder-
landers en op alle in Nederland gevestigde ondernemingen om hieraan hun onontbeer-
lijke steun te verlenen, door toe te treden als lid der vereniging (minimum contributie
ƒ 2.50 per jaar) of door aan de vereniging schenkingen te doen.

De eerste duizend leden zijn reeds geboekt, doch wil het doel worden bereikt, dan
zal dit aantal tot meer dan honderdduizend moeten worden opgevoerd.

Het bureau van het „Koningin Wilhelminafonds" is gevestigd Singel 453 te Am-
sterdam en het gironummer is 26000.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;
Gelet op het Reglement voor de Rijksseruminrichling;
Heeft goedgevonden:

I. in te trekken zijn beschikking van 26 September 1947, no. 7070, Afdeling III,
Directie van de Landbouw, Nederlandse Staatscourant van 30 September 1947, no. 188;

1. Voor een onderzoek van melk van hygiënische melkstallen; van bloed op Brucella
abortus of op Salmonella ingevolge het Melkbesluit, van bloed van runderen,
bestemd voor export, op Brucella abortus; van urine van paarden op drachtigheid
en van stoffen, betrekking hebbende op ziekten van de mens, wordt ƒ 2.50 per
monster berekend.

2. Indien bij een onderzoek ingevolge het eerste lid een dierexperiment moet worden
verricht, wordt het verschuldigde bedrag met ƒ 7.— verhoogd.

3. Voor een gecombineerd onderzoek van bloed op Brucella abortus en Salmonella
ingevolge het Melkbesluit wordt ƒ 4.— in rekening gebracht.

4. Voor keuring van bijen, bestemd voor export, wordt ƒ 2.— per volk berekend.

Voor een gecombineerd bacteriologisch, scheikundig en physisch onderzoek van
water, dat als drinkwater voor het vee, dan wel als gebruikswater bij de zuivelbereiding
wordt gebezigd, wordt ƒ 15.— per monster berekend.

Indien een gedeeltelijk onderzoek gevraagd wordt, bepaalt de directeur der Rijks-
seruminrichting de daarvoor te berekenen kosten ingevolge artikel 6.

a. welke ten doel hebben de oorzaak of het bestaan van een ziekte bij dieren op te
sporen;

b. welke worden aangevraagd door en ter voorlichting van de ambtenaren van de
Veeartsenijkundige Dienst en in Nederland gevestigde dierenartsen, tenzij het
betreft een onderzoek, als bedoeld in artikel 1.

Indien belanghebbenden een lezing of een plaatselijk onderzoek aanvragen, dan
komen de reis- en verblijfkosten van de ambtenaar, die de lezing houdt of die het
onderzoek verricht, alsmede die van de persoon, die hem ter assistentie vergezelt, voor
rekening van de aanvrager.

Indien het plaatselijk onderzoek door een dierenarts ter voorlichting wordt aan-
gevraagd, geschiedt dit gratis.

Op zichzelf staande schriftelijke adviezen, geen verband houdende met het bepaalde
in artikel 3 of met de vanwege de Rijksseruminrichting gedane onderzoekingen en
verstrekte sera en entstoffen, worden berekend tegen ƒ 5.— per advies.

Het bedrag, verschuldigd voor in deze beschikking niet genoemde onderzoekingen,
wordt door de directeur van de Rijksseruminrichting vastgesteld.

De inzendingen behoren portvrij te geschieden. Na alloop van het onderzoek ont-
vangt de inzender een schriftelijk rapport;

III. te bepalen, dat deze beschikking zal worden gepubliceerd in de Nederlandse Staats-
courant. Zij treedt in werking met ingang van de dag, volgend op die harer publicatie.

Klein laboratorium komt ter beschikking. Organisatie is reeds uitgezocht door Oosten-
rijks veearts; de te insemineren dieren leven in een weide bij de estancia-gebouwcn,
na inseminatie in een andere en na drachtig worden in een derde.

Enige pcones en een auto resp. rijpaard staan steeds ter beschikking. De t.b.c. is
reeds vergaand bestreden.

Vrije woning en maaltijden op de estancia, plus 5000 pesos per maand, plus 5 pesos
voor elk normaal kalf.

Reis tot Buenos Aires voor eigen rekening; verder voor rekening van de estancia.

Eerst i a 2 maanden samenwerken met Oostenrijkse collega (organisatie van het
werk, taal).

Inlichtingen: Mr. J. A. Halffman, Adj.-Directeur Nederlands Instituut voor Werk-
zaamheden in het Buitenland, Prinsevinkenpark 16 \'s-Gravenhage, Tel. 556594.

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

In de laatste week van Januari is het Diergeneeskundig Jaarboekje 1950 verschenen
en toegezonden aan de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De mogelijkheid bestaat, dat door een misverstand het jaarboekje niet is ontvangen ;
in dit geval wordt verzocht hiervan het secretariaat in kennis te stellen, waarna alsnog
toezending zal volgen.

Dank zij de medewerking van de leden van de Redactie en van bijna alle dierenartsen
is het Jaarboekje weer een betrouwbare bron geworden op het gebied van alle mogelijke
diergeneeskundige wetenswaardigheden.

Het Hoofdbestuur wil op deze plaats in het bijzonder de leden van de Redactie
hartelijk dank zeggen voor het vele werk, dat zij, voor het tot stand komen van dit jaar-
boekje, hebben verricht.

De voordrachten van de cursus dierenbescherming, die vorige winter werden ge-
houden, zullen in druk verschijnen.

Hieraan wordt financieel bijgedragen door de Faculteit der Veeartsenijkunde, de
Nederlandschc Vereeniging tot bescherming van Dieren en de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

In het verleden werd voor verschillende niet-veterinaire werkzaamheden, o.a. ten
gevolge van de crisismaatregelen, vaak de medewerking gevraagd van de Hoofden
van vleeskeuringsdiensten. Ook worden de vleeskeuringsambtenaren betrokken
bij kwaliteitskeuringen van vlees en vleeswaren, bestemd voor het leger en de
ziekenhuizen, terwijl in de toekomst nu ook gecontroleerd moet worden of alle slacht-
dieren verzekerd zijn en bovendien wordt de medewerking gevraagd voor de inning
van de heffing, die door het B.V.V. is ingesteld.

Het Hoofdbestuur heeft de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten verzocht
haar mening kenbaar te maken over de vraag, in hoeverre vleeskeuringsambtenaren
medewerking moeten verlenen aan werkzaamheden, die niet tot hun eigenlijke taak
behoren.

Ten gevolge van het uittreden van Prof. v. d. Plank en Prof. v. d. Kaay, als ver-
tegenwoordigers van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Faculteit der Vee-
artsenijkunde in de Gezondheidscommissie voor Dieren, ontstonden ook twee vacatures
in de beroepscommissie, die door de Gezondheidscommissie voor Dieren was ingesteld.

Deze beroepscommissie, die bindende bevoegdheid heeft inzake geschillen tussen
dierenartsen of afdelingen van de Maatschappij en de Gezondheidsdiensten, is thans
als volgt samengesteld :

Het bestuur van de afdeling Zuid-Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
maakt bekend, dat de contributie voor het lidmaatschap van de afdeling over het jaar
1950 is vastgesteld op ƒ 5.—.

De leden worden verzocht dit bedrag voor 1 October 1950 over te schrijven op post-
girorekening no. 219310 ten name van de penningmeester van de afdeling Zuid-Holland.

Posten, die op 1 October 1950 nog niet zijn voldaan, zullen per kwitantie, verhoogd
met incassokosten, worden geïnd.

Het eerste deel der bijeenkomst werd gehouden in de Sectiezaal van het Pathologisch
Instituut der Faculteit, waar Prof. Ten Thije een demonstratie gaf van tal van
pathologisch-anatomische preparaten.

Toen de voorzitter, Dr. Hoogland, te plm. 11 uur de aanwezigen welkom heette,
waren 37 leden aanwezig, benevens een drietal gasten. Op de, hem eigen, prettige
en duidelijke wijze demonstreerde Prof. Ten Thije een keurcollectie van ziektemateriaal,
afkomstig uit de sectiezaal van het Instituut, maar ook wat verschillende leden hadden
ingezonden of meegebracht.

(Verschillende vormen van tuberculose, welke ziekte o.m. voor de vleeskeuring van
zo eminent belang is).

Met grote aandacht werd deze, inderdaad prachtige demonstratie, die te plm. 13 uur
eindigde, gevolgd.

De voorzitter dankte na afloop Prof. Ten Thije hartelijk namens de aanwezigen,
daarbij de hoop uitsprekend, dat een „vervolg" niet lang op zich zou laten wachten.

Hierna spoedden de bezoekers zich naar de „Dietsche Taveerne" op het Oudkerkhof,
waar de lunch op hen wachtte.

Aan de lunch, die een zeer gezellig verloop had, zaten aan als gasten: de Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid E. ƒ. A. A. Quaedvlieg, de Inspecteurs Dr. S. G.
Zwart en Dr. J. M. v. Vloten, benevens de secretaris der Maatschappij Dr. W. A.
de Haan.

Na de lunch werd de vergadering voortgezet in één van de bovenzalen van de
„Dietsche Taveerne".

De voorzitter heette, behalve de leden (31), speciaal dc 4 gasten in ons midden van
harte welkom.

Ook deze vergadering was zeer geanimeerd en weer werden niet minder dan elf
nieuwe leden aangenomen, hetgeen er op wijst, dat de groep in een grote behoefte
voorziet en de levendige belangstelling heeft van dc collega\'s, die een leidende taak
op vleeskeuringsgebied hebben.

Verschillende onderwerpen passeerden dc revue (verplichte verzekering van slacht-
dieren — inning, heffing B.V.V. enz.).

Naar aanleiding van een ingekomen schrijven van de Gezondheidscommissie over
de honorering van sectie verslagen van „open lijders", stelde de vergadering zich
algemeen op het standpunt dat hiervoor een vergoeding van ƒ 2.50, te betalen aan
de vleeskeuringsambtcnaar, die de sectie verricht en het sectieverslag opmaakt, billijk
is te achten.

Zulks kan geschieden met toestemming van Burgemeester en Wethouders der
Gemeente.

Motivering: veelal bij geringe t.b.c. of negatieve bevinding moet veelal een uitgebreid
onderzoek worden ingesteld; dit onderzoek gaat dan veel verder, als waartoe het
„keuringsregulatief" ons verplicht.

Bovendien moet in gedecentraliseerde diensten de keuringsambtenaar soms extra
afstanden per auto afleggen om dit onderzoek in te stellen.

Moet nu een onderzoek naar eventueel „open" tuberculose worden ingesteld, dan
moet de betrokken keuringsveearts er zelf heen, terwijl anders de hulpkeurmeester
het dier kan keuren, indien bij levende keuring geen bijzonderheden aan het dier
worden opgemerkt en dat is, vooral in de laatste jaren door het vroegtijdig onderkennen
en doen slachten, veelal het geval.

Dc honorering van deze bemoeienissen is te vergelijken met het geval, dat de
keuringsveearts soms optreedt als plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst.

Ook in dat geval wordt door hem toch ook de declaratie niet gestort in de Ge-
meentekas ?

Nadat nog verschillende onderwerpen, ontleend aan de practijk der vleeskeuring,
waren aangesneden werd de vergadering te 17.30 door de voorzitter gesloten.

De volgende bijeenkomst (begin April of eind Maart) zal staan in het teken van:
,,de bedwelming en met name de electrische bedwelming van slachtdieren".

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde :

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande
mutaties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van
het boekje steeds wordt vermeld.

G. Bonenschanser te \'s-Gravenhage vervalt en in dc plaats daarvan moet worden
gelezen :

Boneschanscher, G. ; 1949 ; Utrecht, Rembrandtkade 2 ; tel. K 3400— 11072; ass.
R.U. (fac. V.K.). " \' (pag. 63)

Dr. J. A. Gunst te Amsterdam, is verhuisd naar Stadionweg 120, tel. K 2900—95461.

L. S. B. G. H. Harmsen, de gegevens achter diens naam moeten als volgt worden
gelezen :

\'935 J ^met verlof in Nederland (Voorburg, Oosteinde 30, tel. 778029) ; I.B.V.D. ;
res. p.a. 2e kl. (K.N.I.L.) ; R.O.N. pag. 102)

Prof. Dr. F. C. Kraneveld te Utrecht, diens telefoonnummer 22785 moet worden
gewijzigd in 22795. (pag. 80)

Moh. Mansjoer, voor diens functie moet worden gelezen :
Regeringsveearts. (pag. 104)

F. Nijhoff te Veenendaal, is verhuisd naar Aalten, Bredevoortsestraat 105, tel. 238.

P. Reitsma te Slootdorp, is verhuisd naar Alkmaar, Bergerweg 115, tel. K 2200—4947.

\\\\. A. Zijp te de Rijp (N.H.), diens telefoonnummer 48§ moet worden gewijzigd in
⁶ö§- (pag. 100)

Newcastle Disease. (Schjerning-Ziesex, Indlodendc undersögelser over Newcastle
Disease. M. skr. f. Dyrl. Bd. 60. S. 346).

De schrijver bestudeerde in het Deense laboratorium voor virusziekten op Lindholm
het virus van N.D. vergelijkend met dat van vogelpest, (N.D. is in Denemarken nog niet
geconstateerd). Bij intramusculaire enting van kippen met 1 cc van een suspensie van
i virus op 9 phys. zoutopl. bleek de incubatietijd 1—3 dagen, de zickteduur 1—2 dagen
en de sterfte 100 % te zijn. Bij duiven (dosis J cc) waren deze cijfers 3—5, 1—2, 100 %.
Terwijl bij kippen diarrhoe, depressie en cachexie de hoofdverschijnselen waren, traden
bij duiven nerveuze verschijnselen op de voorgrond (vleugels verlamd, soms gepaard
gaande met rhythmischc krampen). Vaak waren ook de poten verlamd. De titer van
een 10 % suspensie, van long- en leverweefsel aa in physiol. zoutopl. lag tussen de verd.
10-3 en 10-4, die van geïnfecteerde allantoisvloeistof (passage 9, haemagglutinatietiter
i : 320) bij meer dan 10-5.

Voor wcefselculturen waren 10 dagen bebroede eieren het meest geschikt. Enting
in de allantois gaf een voldoende hoge titer (1 : 500 tot 1 : 800) en is technisch het
gemakkelijkst uit te voeren; bij intraveneuze enting in het embryo was de titer 1 : 900,
maar de techniek is zeer moeilijk. Als dosis werd 0.2 cc gebruikt; bij lagere dosis moet
de kweekduur langer zijn; bij hogere dosis is de allantoisvloeistof niet meer voldoende
helder.

De beste kweekduur was 36 uur; binnen die tijd leefde een deel der embryonen nog,
bij langere duur trad meermalen reeds maceratie op.

Na 40 passages waren nog geen veranderingen in pathogèniteit of agglutinatietiter
te constateren.

Voor de haemagglutinatieproef bleek een suspensie van 0.25 % of een veelvoud
daarvan het meest geschikt. In remmingsproeven met serum van kippen die in het acute
ziektestadium verkeerden, lagen de waarden bij t : 600.

Bij infectie van kippen met vogelpestvirus geleken de symptomen op die van N.D.,
de incubatietijd was iets korter (1—2 dagen). Duiven waren volkomen refractair tegen
vogelpestvirus doch gingen met N.D. virus alle te gronde. 10 duiven werden geënt met
een 0,5 cc 10 % suspensie van vogelpestvirus. 2—36 uur daarna werd 0,5 cc 10 % N.D.-
virus geïnjicieerd. Alle duiven stierven met duidelijke symptomen van N.D. in de gewone
tijdsduur.

Vaccinatie van rundvee tegen mond- en klauwzeer. (Schmidt og Hoi.m, Vacci
nation af kvag mod mund og klovesyge med vacciner af forskellige sammensatninger og
i forskellige doser. M. skr. f. Dyrl. B d. 60 S. 365).

Met 7 cc van de Deense entstof tegen mond- en klauwzeer is geen voldoende immuni-
teit te verkrijgen; met 15 cc is er na 10 dagen reeds een bevredigende immuniteit. Een
dosis van 60 cc geeft geen betere resultaten. Wordt de enting met 15 cc na 2 week her-
haald, dan is de immuniteit nog iets beter. Een eenmalige injectie met 15 cc geeft een
duurzamer immuniteit dan een tweemalige met een vaccin dat inplaats van 1,4 %
een concentratie heeft van 0,4 %. Revaccinatic met kleine doses, tot zelfs 2,5 cc, op het
tijdstip dat de immuniteit snel afneemt, herstelt deze volkomen. Geadviseerd wordt
het rundvee elk jaar te revaccineren met 10-15 ^cc vaccin.

Een verschillende hoeveelheid aluminiumhydroxyde in het vaccin geeft weinig verschil
te zien.

Bij kalveren is de immuniteit van korter duur; zij is daar na 6 maand reeds sterk
gedaald. Ook hier kan zij door revaccinatie hersteld worden, maar niet zo constant als
bij volwassen runderen. Daarvoor geve men dezelfde hoeveelheid vaccin als bij de
eerste enting.

Adsorbaten, die na 12 maanden hun toxiciteit hadden verloren, waren na 5} jaar
nog actief.

In het N. T. v. G. van 21 Mei 1949 II 21 beschrijft Prof. Mulder een geval van
deze aandoening, welke betrekkelijk zeldzaam kan worden opgemerkt.

Klinisch viel op, het totaal ontbreken van vesiculair of bronchiaal ademen en het
ontbreken van demping bij percussie. Schrijver kwam hier tot de diagnose: diffuse
brochiolitis purulenta (catarrh suffocant van I.aënnec).

Het ziektebeeld ontwikkelde zich in het beloop van een influenza-infectie (haemo-
philus gecombineerd met pneumococcus). Onder een intensieve streptomycinebehan-
deling (2 gram verdeeld over 4 doses per 24 uren, gecombineerd met 4 millioen een-
heden penicilline per 24 uur), met de bedoeling de bronchusboom te steriliseren, kon
in 13 dagen een merkwaardig, hoewel niet volledig succes geboekt worden, het laatste
veroorzaakt door het resteren van een asthmatische bronchitis.

Referent vraagt zich af of een toepassing dezer therapie in het gecompliceerde long-
beeld bij hondenziekte niet te overwegen ware.

In het N. T. v. G. van 25 Juni 1949, 93 II 26, wordt in de rubriek ,,Vraag en ant-
woord", de vraag gesteld, of het toelaatbaar is, dat districtshuisbezoeksters der Kruis-
verenigingen en ander gediplomeerd personeel de reactie volgens Von Pirguet, en
Van Balen-Mantoux-Moro verrichten en of zij in staat zijn „deze reacties op hare waarde
te schatten" ?

Het antwoord loont de moeite hier onverkort te worden weergegeven. Het luidt
als volgt:

Het is niet zo zeer van belang, welke soort personen de Tuberculinaties verrichten,
als wel, of zij er voldoende ervaring in hebben verkregen.

Er zijn verschillende geneeskundigen, die deze ervaring onvoldoende bezitten, en
de uitvoering der reacties is dan beter in handen van daartoe opgeleid en geoefend
personeel. Ditzelfde geldt ook voor het aflezen der reacties, al zal de schatting van de
waarde van de uitslag natuurlijk bij de geneeskundigen moeten blijven.

Referent vraagt zich af, wat van dit laatste in de prakrijk terecht zal komen en tot
welke ongewenste situaties deze gedragslijn zal kunnen voeren?

Heimbeck (Lancet 23 Oct. 1948) heeft de resultaten der B.C.G. enting bij verpleeg-
sters sedert 1924 nog eens nagegaan en in een tabel samengevat.

Groep II. Verpleegsters met een — Pirquet, geen B.C.G. toegediend: Morbiditeit

37-3 %i Mortaliteit 4.2 %.
Groep III. Verpleegsters met een — Pirquet, wel B.C.G. vaccin toegediend: Morbidi-
teit 9.8 %; Mortaliteit 1 %.

Verpleegsters waarbij de reactie werd, idem waarbij deze laatste — bleef. Een
zeer markant verschil trad hierbij aan het licht. Bij een controle, in 1948 ingesteld,
bleek, dat van de eerste nevengroep, bestaande uit 341 verpleegsters slechts 19 ziek
werden, waarvan één succombeerde, terwijl van de 115, waarbij de reactie negatief
bleef 27 ziek werden, waarvan 4 stierven.

Een nog duidelijker verschil trad aan het licht, wanneer hij deze laatste groep ver-
geleek met groep II der gemaakte indeling, bij deze groep lag de sterfte niet minder
dan 7 X hoger.

In het N. T. v. G. van 28 Mei 1949 lezen wij, dat Felix d\'Herelle, de geestelijke
vader van de leer der Bacteriophagen, onlangs te Parijs is overleden.

In 1873 uit Frans-Canadese ouders geboren, heeft hij in aller Herrenlander, op het
gebied der bacteriologie en immuniteitsleer, vele functies bekleed.

Nog onlangs werd hij, ter gelegenheid van de dertigste verjaardag van de ontdekking
van de Bacteriophaag, in het Instituut Pasteur gehuldigd.

Lynoral of Aethinyl-oestradiol (oestradiol, waarin zich aan het koolstofatoom C₁₇in plaats van een H-atoom, een Aethinylgroep bevindt), werd door van Lankeren met
succes aangewend voor de remming van ongewenste lactatie ter vervanging van de
tot dusverre gebruikelijke methode van opbinden der borsten met compressen van
kamferspiritus en inspuitingen van kamferolie.

Referent zag bij honden goede resultaten bij z.g. laetatio abnormalis. Ook hier
verdient het aanbeveling niet te laag te doseren. 2 X Daags 2 tabletten in het geheel
5 keer, telkens met een tussenruimte van 1 dag.

In ,,Hct Hormoon" van Mei 1949 vind ik een samenvatting van een artikel van de
hand van Dl. K. W. Thompson, voorkomende in Trends in Endocrinology, uitgave
Organonine, Orange (U.S.A.). Omtrent dit onderwerp, hetwelk momenteel in de
belangstelling, in het bijzonder der Amerikaanse literatuur, staat.

Onder Endometriose is te verstaan de groei van endometriumweefsel, op iedere
andere plaats dan in de uterusholte. Cytologisch is het weefsel, dat bestaat uit functio-
nerende, sterk gedifferentieerde cellen, benigne, in die zin, dat het evenwel in de
groei sterk infiltratieve eigenschappen vertoont. Het ectopische endometriumweefsel
ontwikkelt zich en functioneert in nauwe samenhang met het natuurlijke rhythme van
de ovariumhormonen. Komt de vorming der laatste tot stilstand, dan atrophieert het
weefsel tot onbetekende resten cn houden de ziekteverschijnselen op. Tal van theorieën
zijn met betrekking tot het ontstaan der endometriosen gelanceerd, waarvan die van
de metaplasie van coeloomepitheel vele aanhangers vindt.

Volgens Fallow (New. Engl. J. Mcd. 1946 235 bbg.) wordt het cardinale symptoom
gevormd door een in ernst toenemende dysmenorrhoe, met steeds sterker optredende
pijn. Ook in het intermenstruum blijft de pijn voortduren.

Als hoopgevende therapie schijnt de therapie met manlijk hormoon goede perspec-
tieven te bieden, in de volgende dosering: 4 weken lang 6 X 25 mg. testosteron-pro-
poniaat, te beginnen omstreeks het midden van de cyclus.

In de vergadering van het Klinisch Genootschap te Rotterdam van 25 November
1948, waarvan bet verslag is te vinden in het N. T. v. G. van 18 Juni 1949, 93 II 25,
heeft Schornagel (Jr.) de vraag aangesneden: Is Mononucleosis infectiosa een reticu-
lose ? Waar het hier betreft een algemene reactie van het lichaam, nader te rangschikken
binnen het raam van de afweer, komt het mij dienstig voor, ook voor ons veterinairen,
dit uiterst interessante probleem in enkele hoofdtrekken weer te geven.

Het betrof hier een patiënt, die na een ziekte van 3 weken overlijdt, waar bij obductie
een algemene lymphklierzwelling blijkt te bestaan. Lever en milt zijn sterk vergroot
met een gewicht resp. van 3500 en 1400 gram. In de lymphklieren en periportale ruimten

van de lever bevinden zich polymorphe infiltraten van mononuclcaire cellen, waarbij
allerlei overgangen tussen reticulumcellen en lymphocyten.

Het Path. Anat. beeld wijst in de richting van een leucaemie en sterke reactie van het
reticul-endotheel. Phagocyterende cellen kenden we reeds in de vorm van Metchni-
koff\'s „Macrophagen". De eigenschap der phagocytose is echter geen specifiek kenmerk
van deze cellen alleen. Aschoff meent, dat alle lichaamscellen als normale spijsverterings-
functie ingedrongen cellen kunnen vernietigen. Wijlen Hamburger heeft in zijn Gro-
nigse tijd op dit gebied baanbrekend researchwerk verricht (Ref.). Bij deze phagocytose
moet men de eigenschap der vitale kleurbaarheid onderscheiden. Bij deze laatste worden
kleurstoffen (lithiumkarmijn en trypaanblaauw) uit oplossingen afgescheiden en in
korrelvorm in het protoplasma der cellen neergeslagen. Reticulumcellen, d.w.z. 2 cellen,
ingebet in een netwerk van fibrillaire tussenstof, cellen die kunnen losraken om zich
als zwerfcellen elders weer te kunnen vastzetten of zich kunnen transformeren tot histio-
cyten, vormen in het lichaam in vele variaties een complex geheel, hetwelk samengevat
wordt onder de naam: „Reticulo-Endotheliale"- of ,,Histiocytaire"-systeem. Spreekt
men nu in de pathologie van reticulo-endotheliose, Rössle spreekt van reticulose. Zo
duidt men een verzamelnaam aan, die slechts wil aangeven, dat de ziekte gepaard gaat
met of gekenmerkt is door verandering in functie en-of vermeerdering van cellen, die
tot dit systeem behoren.

Schornagel is het niet eens met de neiging om het begrip reticulose steeds ruimer
te nemen, zoals Deelman dit doet. Een dergelijk pogen staat een mogelijkheid in de
weg, om door steeds strengere analyse te kunnen geraken, tot een betere aetiologische
synthese.

Het is dus onjuist in de groep der reticulosen steeds meer ziekten te rangschikken,
alleen door als werkzaam en bepalend criterium een reactie van het reticulo-endotheliale
systeem voorop te stellen. De stapelingsziekten, infectieziekten als tuberculose en typhus,
ziekten als mycosis fungoides, lymphogranuloma malignum, ziekte van Besnier-Boeck,
monocytenangina, leucaemiecn, reticulosarcomen en tumoren als fibromen, angiomen
en gliomen behoren uit deze groep verwijderd te worden. Oberlin en Guérin stellen
daarom voor een groep Reticulosen-in-engcre-zin, een „Groupe d\'Atteintc", te vor-
men. Deze groep worde streng gelimiteerd.

Bij de inononucleosos infectiosa (klierkoorts) gaan de gedachten uit naar een virus,
waarvan het bestaan tot dusverre niet is aangetoond. Schornagel wil uit hoofde van
dit laatste feit de klierziekte niet onderbrengen in de groep der Reticulosen, doch in die
der 1 .ymphatisch-Leucacmoide reacties op een virus.

Aan deze voordracht sloot zich een interessante discussie aan, welke waard is in
originali nageslagen te worden.

13 Augustus 1949, 93 III 33), beschrijft een geval, waarbij 3 kinderen het slachtoffer
"werden van een vergiftiging, veroorzaakt door deze plant.

Deze kinderen speelden op het erf in de nabijheid van het water, waarbij écn van
hen een aandrijvende knol in handen gekregen zou hebben. Dit vond plaats circa
11.30 uur v.m. Om 1 uur vond de moeder één der kinderen bewusteloos tegen een
omheining liggen. Het kind vertoonde hevige convulsies, was cyanotisch en had schuim
op de mond. De huisarts meende dat hier een epilcptiform insult in het spel was, mede op
grond van de overweging, dat in de bewuste familie veel epilepsie voorkwam. Het
meisje braakte bloed en had een zeer sterk opgezet gezicht. Direct hierna vertoonden
beide andere kinderen gelijksoortige verschijnselen, in het braaksel werden planten-
delen aangetroffen. Dit deed de gedachte rijzen aan een vergiftiging. Bloeddruk-
verhoging en polsversnelling waren verder kenmerkende verschijnselen.

Op io Januari j.1. overleed in het Diaconessenhuis te Amsterdam,
Jan Boitdeling, nog slechts 51 jaar oud. Hij werd 12 Maart 1898 geboren
te St. Philipsland, als jongste zoon van een groot gezin, hij volgde de
lagere school en bleek een goed leerling, zoodat vooral op aandringen
van zijn oudste broer besloten werd, hem naar de R.H.B.S. te Zierikzee
te zenden. Hij bezocht deze inrichting van 1913—1918, in welk laatste
jaar hij slaagde voor het eindexamen. Na een jaar militaire dienst begon
hij de studie aan de Veeartsenijkundige Hoogeschool, waar hij 8 October
1925 het Veeartsdiploma behaalde. In hetzelfde jaar nog vestigde hij zich
te \'s Heer-Arendskerke en trad na korten tijd in het huwelijk met Mej.
C. van de Linde. Uit dit huwelijk werden een dochter en zoon geboren.

Boudeling toonde zich van meet af aan een bekwaam practicus en
slaagde er dan ook in, zich geleidelijk een uitgebreide praktijk te verwerven.
Toen in de malaisetijd vóór de oorlog de praktijk hem meer vrije tijd
liet, besloot hij deze te benutten om zijn kennis van vleeschkeuring te
vergrooten. Hij riep hiertoe mijn medewerking in, waardoor ik hem meer
van nabij leerde kennen.

Ik leerde hem kennen als iemand met een opgeruimd en evenwichtig
karakter, eenvoudig, werkzaam, geheel opgaand in zijn gezin en zijn
praktijk, sterk in zijn vriendschap.

Zijn aan de vleeschkeuring\' bestede tijd bleek nadien nuttig te zijn
geweest. Bij het aftreden van collega Risseeuw als hoofd van de keurings-
kring Heinkenszand, werd 1 Januari 1939 Boudeling als diens opvolger
aangesteld onder beding, dat hij zich in de centrum-gemeente Heinkens-
zand zou vestigen. Hier liet hij zich een huis bouwen, dat altijd zijn trots
was, en waarin hij met zijn gezin wellicht de gelukkigste jaren van zijn
leven doorbracht.

Boudeling nam niettegenstaande zijn drukke werkzaamheden steeds
actief deel aan het leven van onze afdeeling, waar hij een graag gezien lid
was. In de laatste afdeelingsvergadering in 1949 gehouden, werd hij nog
met algemeene stemmen tot secretaris benoemd. Deze functie heeft hij
helaas niet meer kunnen vervullen.

In de laatste helft van dat jaar overviel hem af en toe een gevoel van
moeheid, dat hij aanvankelijk toeschreef aan zijn voortdurend inspannend
werk en het vorderen der jaren. Langzamerhand ging dit evenwel over
in een zich uitgesproken onwel voelen, waartegen hij zich vergeefs trachtte
te verzetten. Zijn opgeruimdheid verdween en maakte plaats voor oogen-
blikken van groote neerslachtigheid. Hij werd bedlegerig en besloot na
eenigen tijd zich voor specialistisch onderzoek in het Diaconessenhuis te
Amsterdam te doen opnemen, hetwelk hij niet levend meer heeft mogen
verlaten. Geheel onverwacht kwam in de avond van 10 Januari j.1.
zijn einde.

Onze gevoelens van medeleven gaan uit naar zijn zwaar beproefde
vrouw en kinderen, voor wie hij zich nog tijdens zijn ziekte zoo dikwijls
meer bezorgd betoonde dan voor zijn eigen lijden. Mogen zij hieruit
mede de kracht putten in de moeilijke tijd die voor hen ligt.

Zaterdag 14 Januari j.1. werd Boudeling, na een korten en treffenden
rouwdienst, in de woning op de begraafplaats te Heinkenszand ter aarde
besteld. Hier bleek uit het groot aantal aanwezigen, waaronder verschil-
lende collegae, en de talrijke bloemstukken, hoezeer hij zich tijdens zijn
leven de vriendschap en achting van velen had verworven. Dit kwam
ook tot uiting in de woorden, o.a. door den burgemeester van Heinkenszand,
door Dr. Kersten en den voorzitter van onze afdeeling gesproken.

Met Boudeling is een goed mensch heengegaan, die in onze gedachten
zal voortleven. Hij ruste in vrede.

Nu in België Newcastle disease is uitgebroken, is het gevaar voor be-
smetting van ons land met het pseudovogelpest virus aanzienlijk gestegen.
Het is daarom van belang een en ander mede te delen over de mogelijkheid
van vaccinatie tegen deze ziekte.

Sedert Kraneveld de ziekte het eerst bestudeerde, is voortdurend
aan het probleem der vaccinatie gewerkt. Vooral toen na 1944 in de U.S.A.
de mortaliteit van pseudovogelpest zoo sterk steeg, is veel werk verricht
om een vaccinatie methode te vinden. Het aanwenden van een vaccin

tegen een kippenziekte heeft slechts waarde voor de praktijk, als met éért
injectie kan worden volstaan om een immuniteit van minstens een jaar te
verkrijgen. Het vaccin moet voor jonge dieren onschadelijk zijn. Van
belang is ook dat de leg door de vaccinatie niet te veel gestoord wordt.

Oorspronkelijk heeft men natuurlijk gezocht naar vaccins, die geïnacti-
veerd virus bevatten al of niet in geadsorbeerde toestand, (i) Het bleek
echter, dat al dergelijke vaccins slechts een kortstondige immuniteit gaven
(b.v. tot 4 maanden). Sommige gecombineerde antigenen b.v. met lanoline
of zuurvaste micro-organismen gaven bovendien ongewenste reacties
op de injectieplaats.

Bemoedigende resultaten verkreeg Kraneveld met een Yatren-kippen -
hersens vaccin (2). Door de oorlogsomstandigheden moesten deze experi-
menten in 1942 gestaakt worden, en konden ze pas in 194.8 worden ge-
publiceerd, toen reeds verschillende levende vaccins, die een levenslange
immuniteit geven, ontwikkeld waren.

Aan het werken met een levend vaccin is een groot bezwaar verbonden:
De vaccinatie kan verspreiding van de ziekteverwekker ten gevolge hebben,
en al gebruikt men een niet-virulente stam, nooit is de kans, dat het virus
in de natuur weer pathogeen wordt, uit te sluiten. Indien het gehele land
toch al besmet is, zoals in verschillende staten van de U.S.A. thans het
geval is, brengt verdere virus verspreiding geen direct gevaar met zich.

In een land waar de ziekte slechts zelden voorkomt, kan men de ziekte
beter bestrijden door middel van Veterinaire politiemaatregelen, afslach-
ten, enz., dan door vaccinatie met levende entstof. Pogingen om een vaccin
te maken door volvirulente stammen te verzwakken, b.v. door drogen
of lang bewaren, hebben geen goede resultaten opgeleverd.

Betere resultaten leverden vaccins op, die gemaakt waren met behulp
van virusstammen, die voor de kip hun pathogeniteit geheel of voor een
groot deel verloren hebben door groei in een voor het virus abnormaal
milieu.

Iyer en Dobson (3) vonden dat herhaalde passage door kippenembryo-
nen de pathogeniteit van een in 1933 in Hertfordshire (Engeland) geïso-
leerde stam zo sterk verminderde, dat het virus voor immunisatie gebruikt
kon worden. De pathogeniteit voor kippenembryonen gaat bij deze pas-
sages niet verloren. Allantoisvocht van met het virus besmette eieren is
nog in een verdunning van 10-⁷—io-ⁿ pathogeen voor het embryo.

Later zijn nog meer stammen gevonden, clie door eipassage minder
pathogeen werden.

Het gelukt echter niet met alle pseudopeststammen om door passage
in kippenembryonen een nietvirulente stam te verkrijgen.

Kapi.an (4) gebruikt de Hcrtfordshirestam met veel succes voor het
vaccineren van kippen in Polen.

Voor de bereiding van het vaccin worden eieren die 11 dagen bebroed
zijn in de allantoisholte geënt met het virus. Na 2 dagen wordt de allantois-
vloeistof geoogst. Deze vloeistof wordt vlak voor de vaccinatie 500—1000
maal verdund. Per kip wordt 1 cc intramusculair ingespoten. Eén ei geeft
voldoende entstof voor 5000 kippen.

Komarow en Goldsmit (5) verminderden de virulentie van het pseudo-
vogelpestvirus door passage door eendenhersenen.

door eendenembryonen gepasseerd was. Hiermee hadden zij in Palestina
goede resultaten. Dit vaccin gaf geen storing van de eiproductie.

Bankowski (7) kweekte het virus in weefselcultuur; ook hierbij vermin-
derde de pathogeniteit voor kippen.

Reagan c.s. (8) pasten het virus aan Syrische hamsters aan door hersen-
passage. Hierbij ging de pathogeniteit voor de kip zo sterk achteruit,
dat het virus voor vaccinatie gebruikt kon worden. Een passage door het
kippenembryo herstelde de pathogeniteit voor de kip geheel.

In de U.S.A. zijn verschillende vaccins in de handel, die weinig pathogeen
levend virus bevatten. Het enten geschiedt intramusculair of volgens
de „Stickmethod" waarbij men een in het virus gedoopte machinenaald
(het oogje aan de punt houdt het vaccin vast) door de vleugelhuid steekt.
Soms ent men op deze wijze met een mengsel van pseudopest en pokken-
vaccin. Zeer goede resultaten heeft men verkregen met een stam, die door
Beaudette c.s. (9) aangeraden is. Deze onderzoekers onderzochten 105
verschillende stammen en vonden, dat één stam voldoende apathogeen
was om als vaccin dienst te doen. Op grote schaal hebben zij in veld-
proeven de bruikbaarheid van dit vaccin gecontroleerd.

De immuniteit door levende entstoffen verkregen is waarschijnlijk levens-
lang. Gevaccineerde dieren zijn niet langer dan 3 weken virus-uitscheiders.

Kuikens van immune kippen hebben de eerste 4 weken een passieve
immuniteit (10). Het is dus nodig, dat deze kuikens pas na 4—5 weken
gevaccineerd worden. Eieren van immune kippen kunnen echter wel voor
entstofbereiding gebruikt worden, daar de eieren reeds op de 13de dag
geopend worden, terwijl de antistoffen uit de dooier pas na 15 dagen in
het embryo komen.

De vaccinatie met levende entstof verloopt niet zonder klinische reactie
(9): vooral jonge dieren hebben 3 a 4 dagen na de vaccinatie gedurende
2—3 dagen geen eetlust. Vaak neemt men ademhalingsgeluid waar. De
productie daalt op de 5e of 6e dag, maar is bij gebruik van het vaccin van
Beaudette na 2 weken weer normaal.

Met de Hertfordshire stam was de daling van de productie gedurende
enige tijd vaak 60 %.

Een deel van de kippen, vooral jonge dieren, verdraagt de vaccinatie
niet. Bij kuikens van 30—36 dagen vond Beaudette een sterfte tengevolge
van de enting van i³/₄ %, bij oudere dieren is het verlies geringer. Ook
kan het voorkomen dat latente infecties (b.v. coccidiosis) na de vaccinatie
acuut worden en de dood tengevolge hebben.

Een veiliger manier van enten is de simultaan-enting met levend virus
en serum. Deze methode is door Schneider (ii) in Hongarije toegepast.
De bereiding van immuunserum moet in vogels geschieden. De sera, die
verkregen worden door immunisatie van zoogdieren met pseudovogelpest
zijn wel in staat de incubatieperiode van de infectie bij kippen te verlengen
maar geven geen beschutting tegen ziekte.

Resumerende kunnen wij zeggen, dat men met levende vaccins tegen
pseudovogelpest in Amerika in de praktijk goede resultaten heeft bereikt,
zodat wij geneigd zijn te verwachten, dat die zelfde vaccins in Europa
goede diensten kunnen verrichten. Wij moeten echter niet vergeten, dat
de in Europa voorkomende stammen veel virulenter zijn dan die, welke
in de U.S.A. enzoötisch zijn.

go—ioo %, in de U.S.A. bij volwassen kippen niet meer dan 5 % en bij
kuikens 35 %, zodat het niet uitgesloten is, dat men in Europa ook met
meer virulente vaccins zal moeten enten.

De verschillende in de literatuur genoemde vaccinatiemethoden worden
beschreven.

1. C. A. Brandly, II. E. Moses, E. E. J. v. Xes, E. L. Jungherr. Am. J. Vet. Res. 7,
307, (1946).

2. F. C. Kraneveld en Anwar Nasoetion. Ned. Ind. BI. v. Diergeneeskunde. 55,
²55) (^I948)-

8. R. L. Reagan, M. G. Lillie, L. J. Poelma en A. L. Brleckner. Am. J. Vet-
Res. 9, 220, (1948).

9. F. R. Beaudette, J. A. Bivins, li. R. Miller. The Cornell Vet. 39, 302, (1949)..

10. C. A. Brandi.y, H. E. Moses, E. L. Jungherr. Am. J. Vet. Res. 7, 333, (1946).

Bij bespreking van financiële maatregelen, om te komen tot uitroeiing
der tuberculose onder het rundvee, blijkt herhaaldelijk, dat de opvattingen
hieromtrent nogal uiteen lopen. Het lijkt mij daarom gewenst om hieraan
een beschouwing te wijden.

Vele veehouders streven er nu reeds naar om hun veestapel t.b.c.-vrij
te maken. Vrees voor de ziekte, vrees voor besmetting van huisgenoten,
het belang van een t.b.c.-vrije veestapel voor export, lagere waarde van
fokdieren, die niet t.b.c.-vrij zijn, premies of verplichtingen van sommige
zuivelfabrieken enz. brengen hen er toe besmette dieren zoveel mogelijk
te verwijderen.

Als gevolg daarvan is het verschil in prijs tussen t.b.c.-vrije dieren en
reactiedieren hoe langer hoe groter geworden en bedraagt dit op het
ogenblik voor gebruiksdieren enkele honderden guldens. Dit heeft echter
weer tot gevolg, dat vele veehouders dit financiële offer niet meer kunnen
brengen. Zij komen er daardoor toe om hun besmette dieren in een minder
snel tempo op te ruimen, met als gevolg, dat deze besmette dieren op
hun stallen blijven staan naast en dikwijls tussen t.b.c.-vrije dieren.

Over het gevaar, dat hieraan verbonden is, wordt verschillend gedacht.
Vele dierenartsen zijn van mening, dat een groot deel van de reactiedieren
in de loop van het jaar af en toe of voortdurend openlijder is, andere
dierenartsen denken, dat dit aantal niet zo groot is, vooral niet in bedrijven
waar de tuberculose rustig verloopt, zoals herhaaldelijk in kleine stallen
het geval is. Alle dierenartsen zijn er echter wel van overtuigd, dat bij
het zg. klinisch onderzoek, met het daarbij behorende sputumonderzoek,
slechts een beperkt deel van de werkelijke openlijders gevonden wordt.
Dit betekent in ieder geval, dat het houden van besmette dieren naast
t.b.c.-vrije dieren in een zelfde stal een meer of minder groot gevaar
voor uitbreiding van de ziekte met zich meebrengt.

Uit bestrijdingsoogpunt is het dus nodig, dat de reactiedieren geïsoleerd
worden of dat deze dieren in zeer korte tijd alle uit het bedrijf verwijderd
worden.

Daarbij doet zich direct de vraag voor, waar dit grote aantal uitgestoten
reactiedieren moet blijven. Een deel kan in bepaalde tijden van het jaar
naar de slachtbank, vele andere dieren zijn daarvoor niet direct geschikt.
Als deze dieren afgemolken en daarna gemest konden worden op bedrijven,
waar uitsluitend reactiedieren voorkomen en waar deze dieren dus geen
verder kwaad kunnen doen, dan zou dat m.i. aan de prijs voor deze dieren
ten goede komen en daardoor het uitstoten vergemakkelijken.

Tal van bedrijven, die nu reeds sterk besmet zijn, en waar de t.b.c.-vrije
dieren, die er nu nog zijn, binnen korte tijd zeker besmet zullen worden,
zouden aan de t.b.c.-bestrijding een grote dienst bewijzen, als zij de
reactiedieren opnamen, die uitgestoten moeten worden, maar niet direct
geschikt zijn voor de slachtbank. Elk reactiedier, dat in deze stallen terecht
komt, betekent winst voor de tuberculosebestrijding, daar het als regel
vanuit deze stallen op de slachtbank terecht komt. In een plan voor de
tuberculosebestrijding dient m.i. het opnemen van dergelijke dieren in
deze stallen aanlokkelijk te worden gemaakt.

Om de veehouders er toe te brengen hun reactiedieren zoveel mogelijk
op te ruimen, wordt gedacht aan een zg. spaarheffing op de melk, welke
helling geleidelijk aan hoger wordt, en teruggegeven wordt zodra het
bedrijf van de betrokken veehouder t.b.c.-vrij is.

Als van deze heffing worden vrijgesteld, enerzijds de bedrijven, die
t.b.c.-vrij zijn of zich t.b.c.-vrij maken, en anderzijds de bedrijven, die
geacht worden volledig besmet te zijn of dit zullrn worden, dan bestaat naar
twee kanten de mogelijkheid om deze spaarheffing te ontgaan. Bedrijven
met weinig reageerders zullen trachten die te verkopen, bedrijven met
veel reageerders zullen er zulke bijkopen, om op die manier aan de heffing
te ontkomen. Er ontstaat vraag naar reageerders, waardoor veehouders
met sterker besmette bedrijven er ook over kunnen gaan denken om hun
reageerders te verkopen. Naar mate hierdoor de concentratie van reageer-

ders op een kleiner aantal bedrijven vordert, en het aanbod van reageerders
minder wordt, wordt het moeilijker voor de volledig besmette bedrijven
om volledig besmet te blijven en daardoor de heffing te ontgaan.

Dit moet m.i. de prijs van de reageerders ten goede komen, waardoor
het geleidelijk aan ook aan de sterk besmette bedrijven mogelijk wordt
om hun reageerders snel te verwijderen. Als op de spaarheffingen
geen uitzonderingen worden gemaakt, dan zullen steeds minder veehouders
bereid zijn om reageerders op te nemen, met als gevolg, dat de reageerders
blijven op de bedrijven waar ze zijn, waardoor gemakkelijk weer nieuwe
dieren besmet worden.

a. dat de individuele veehouders er financieel belang bij krijgen om hun
bedrijf t.b.c.-vrij te maken;

b. dat vanwege het besmettingsgevaar van de reageerders en het verkeerde
begrip, dat bij vele veehouders hieromtrent bestaat, het opruimen van
alle reageerders uit een bedrijf ineens sterk wordt bevorderd.

Om dit te bereiken is een plan nodig voor het gehele land, welk plan
eenvoudig moet zijn, opdat het door alle veehouders begrepen kan worden
en opdat ieder hieruit voor zichzelf cle consequenties kan afleiden.

Dit wordt m.i. bereikt door:
ie. een jaarlijks stijgende heffing op de melk, waarvan enerzijds vrijgesteld
zijn de bedrijven, die t.b.c.-vrij zijn of zich t.b.c.-vrij maken en waarvan
anderzijds vrijgesteld zijn de bedrijven, die men volledig besmet noemt
en de bedrijven, die volledig besmet worden, welke heffing geheel aan
de veehouder terugbetaald wordt als zijn bedrijf t.b.c.-vrij wordt
binnen een bepaalde tijd, die samenhangt met het reactiepercentage
en de grootte van het bedrijf.

Deze heffing zou b.v. kunnen bedragen:
in het melkleveringsjaar 1950/51 \\ cent per kg melk
i> j) » \'95\';5² 4 >> " " >>

2e. een uitkering van een behoorlijk bedrag aan iedere veehouder, die
aantoont, dat zijn bedrijf, kort na het koppelonderzoek, t.b.c.-vrij is
gemaakt, voor elk reactiedier uit zijn bedrijf, dat daarbij is geslacht
en bij het jaarlijks koppelonderzoek reeds aanwezig was.

Deze uitkering zou b.v. kunnen bedragen:
in het melkleveringsjaar 1950/51 ƒ 150.— per gesl. dier
» >, » \'95\'/5² ƒ \'4°-- » » >»

De zg. spaarheffing is geleidelijk aan hoger gesteld om de drang tot
uitwijken naar een volledig vrij of een volledig besmet bedrijf geleidelijk
aan groter te maken en om bedrijven, die eenmaal t.b.c.-vrij of volledig
besmet zijn, er toe te brengen om deze toestand te behouden.

Voor de t.b.c.-vrije bedrijven spreekt dit vanzelf; voor de volledig
besmette bedrijven is dit nodig om hen er toe te brengen steeds weer

Naarmate deze bedrijven meer dieren afmelken en mesten, vervullen
zij intensiever hun taak van opnemen van reageerders, die andere vee-
houders moeten verkopen.

Naarmate het aantal gedeeltelijk besmette bedrijven vermindert, wordt
het voor de volledig besmette bedrijven moeilijker, maar tevens dringender,
om reageerders te blijven kopen. Uiteindelijk zullen deze bedrijven er toe
moeten komen om op een gegeven ogenblik al hun dieren te laten slachten
of verkopen (aan andere volledig besmette bedrijven, die slachtdieren
kwijt raken) om dan, na ontsmetting van het bedrijf, een t.b.c.-vrije
veestapel terug te kopen. Ook voor hen geldt dan nog de uitkering per
geslacht reactiedier, die geldt in het jaar waarin zij hun gehele veestapel
t.b.c.-vrij maken.

Om te voorkomen, dat de volledig besmette bedrijven een gevaar voor
de omliggende boerderijen opleveren, zullen van deze bedrijven speciale
voorzorgen verlangd moeten worden, wat betreft het afscheiden van deze
bedrijven van de omgeving, terwijl verder op dit beperkte aantal bedrijven,
door herhaald onderzoek van sputum en van melk, het besmettingsgevaar
voor de omgeving en voor de huisgenoten zo klein mogelijk moet worden
gehouden.

Voor de dieren op deze bedrijven zou verder een bijzonder merkteken
voorgeschreven kunnen worden.

Als alleen bedrijven, waar alle dieren reageren als volledig besmet
worden beschouwd, dan zullen bedrijven, waar nog enkele niet-reagerende
dieren aanwezig zijn er toe komen om deze dieren te verkopen en er
reactiedieren voor terug te kopen.

Omdat t.b.c.-vrije dieren uit dergelijke bedrijven een gevaar voor
ander t.b.c.-vrij vee kunnen opleveren, is het gewenst een bedrijf,
waarvoor ontheffing van de spaarheffing wordt gevraagd, om te
beginnen reeds als volledig besmet te beschouwen als b.v. 75 % of meer
dieren van dat bedrijf besmet zijn en verder te verlangen, dat eventuele
kalveren van zulk een bedrijf onmiddellijk na de geboorte verwijderd
worden, zodat alleen door aankoop van reactiedieren zulk een bedrijf
verder als volledig besmet beschouwd kan blijven.

De zg. spaarheffing is gebaseerd op het aantal kg melk per melkleverings-
jaar, dat begint op de laatste Zondag in April, 1 Mei of 12 Mei, omdat
de zuivelfabrieken op deze melkleveringsjaren zijn ingesteld en opdat de
Gezondheidsdiensten op grond van de resultaten van het jaarli jks onder-
zoek, gelegenheid krijgen om de zuivelbedrijven tijdig te belasten met de
heffing van het betrokken jaar, voor die veehouders die niet t.b.c.-vrij
zijn of volledig besmet worden geacht.

Bij het in werking treden van het plan zouden de zuivelfabrieken dus
belast worden met een \\ cent per kg melk voor ieder veehoudersbedrijf
afzonderlijk, waar in de voorgaande wintermaanden bij het koppelonder-
zoek minder dan 75 % reactie werd gevonden en waarvan nog niet is
aangetoond dat de reageerders uit het betrokken bedrijf verwijderd zijn
of dat intussen, door aankoop van reactiedieren, het reactiepercentage
boven 75 % is gekomen.

De mogelijkheid bestaat natuurlijk ook, dat bepaalde veehouders na
het koppelonderzoek slechts weinig dieren hebben, die direct geschikt
zijn voor de slachtbank, doch dat dit een aantal maanden later wel het
geval is. Omdat het uit bestrijdingsoogpunt ongewenst is, dat de reactie -
dieren zoveel langer op het bedrijf blijven, zou zulk een bedrijf pas als
t.b.c.-vrij gerekend mogen worden, als bij het koppelonderzoek 6 weken
na het opruimen van de laatste reageerder alle dieren, die dan op het
bedrijf zijn, t.b.c.-vrij zijn of, als er dan nog reactiedieren gevonden
worden, deze binnen 20 dagen opgeruimd zijn.

Vanwege het belangrijke prijsverschil tussen t.b.c.-vrije dieren en
reactiedieren is het nodig, dat aan bedrijven, die hun reactiedieren dus
met verlies opruimen, een tegemoetkoming wordt gegeven. Deze is jaarlijks
afdalend voorgesteld, om te demonstreren, dat het van belang is de reactie-
dieren zo snel mogelijk te verwijderen en tevens omdat verwacht mag
worden, dat de prijs van de reactiedieren zal stijgen, naarmate de volledig
besmette bedrijven deze dringender moeten kopen.

Het bedrag, dat een bepaald bedrijf aan uitkering ontvangt, hangt af
van het aantal dieren, dat geschikt is voor de slachtbank. Iedere veehouder
kan daarmee, vanaf het ogenblik waarop de regeling wordt gepubliceerd,
reeds rekening houden.

Het voordeel van deze regeling is bovendien, dat voor alle dieren, die
geslacht worden, zonder dat tegelijkertijd het bedrijf t.b.c.-vrij gemaakt
wordt, geen uitkeringen worden gegeven. Deze dieren hebben die ook
niet nodig, terwijl toch het aantal dieren met tuberculose er kleiner door
wordt. Misschien kunnen daardoor de bedragen, die hiervoor zijn voor-
gesteld, nog wel iets hoger worden, hetgeen aan de snelheid van opruimen
weer ten goede zou komen.

Er is tevoren natuurlijk niet met zekerheid te zeggen, hoeveel bedrijven
zullen trachten, door het steeds weer opnemen van reageerders, volledig
besmet te blijven. Ieder bedrijf, dat dit wel doet, betekent echter winst
voor de t.b.c.-bestrijding en als de hiervoor genoemde voorzorgsmaat-
regelen op deze bedrijven in acht genomen worden, clan behoeft niemand
er nadeel van te hebben. Het aantal reactiedieren wordt niet groter, maar
meer geconcentreerd op een kleiner aantal bedrijven. Het gevaar voor
openlijders wordt niet groter, maar meer geconcentreerd op een aantal
bedrijven, dat zo klein is, dat ze daar veel intensiever gecontroleerd kunnen
worden dan op de vele bedrijven, waar ze nu zijn.

Natuurlijk zal het mogelijk moeten zijn om in gebieden, die vrijwel
geheel vrij zijn, zulke volledig besmette bedrijven te doen verdwijnen.

Alleen in het Westelijk Consumptiemelkgebied bevonden zich in de
winter 1948/49 ruim 4.600 bedrijven met een reactiepercentage hoger dan
50 %. Op deze bedrijven stonden 106.000 dieren, waarvan er 75.000
reageerden.

Van deze bedrijven zal zeker een groot aantal de weg kiezen om voor-
lopig reageerders op te kopen, om zo, via een aantal jaren, met een volledig
besmet bedrijf uiteindelijk, door het opruimen van al deze reageerders,
tot een t.b.c.-vrij bedrijf te komen, als het grote aanbod van t.b.c.-vrije
dieren dit omwisselen van bedrijf gemakkelijker maakt. Als hierbij gevoegd
worden de sterk besmette bedrijven uit andere delen van het land, dan

is er op al deze bedrijven tezamen toch zeker een behoorlijke opname-
capaciteit van reactiedieren. Ook al zouden niet alle reactiedieren opge-
nomen kunnen worden, dan is ieder reactiedier, waarmee dit wel gebeurt,
winst voor de t.b.c.-bestrijding.

Een voordeel van deze regeling is bovendien, dat aan deze veehouders,
die nu de t.b.c.-bestrijding voor hun bedrijven reeds hopeloos achten, niet
bovendien nog eens spaarheffingen behoeven te worden opgelegd, waar-
tegen zij zich steeds meer zullen verzetten, omdat zij toch geen kans zien
om hun stallen de eerste jaren t.b.c.-vrij te maken en te houden. Bovendien
kunnen de t.b.c.-vrije dieren, die aangeboden worden, en welk aanbod
aanvankelijk zeker beperkt is, toch beter benut worden voor de bedrijven
die wel in staat zijn om hun reactiedieren ineens te verwijderen. De spaar-
hefïing behoeft bij dit stelsel op een zo klein mogelijk aantal veehouders
direct te worden toegepast, terwijl hij voor de t.b.c.-vrije en de volledig
besmette bedrijven indirect steeds blijft werken, zonder dat dit enige
werkzaamheden met zich meebrengt.

Het fonds, waaruit de uitkeringen betaald moeten worden, zou gedeel-
telijk door het Rijk en per provincie gedeeltelijk door de veehouders
bijeengebracht worden. Als het Rijk zijn aandeel in de uitkering bepaalt,
en de rest voor rekening van de provinciale bijdrage van de veehouders
komt, dan blijft de uitkering voor het gehele land gelijk, terwijl alleen
het overblijvende gedeelte, dat via de fabrieken terugbetaald zou kunnen
worden, in een gehele provincie gelijk zou zijn, maar voor iedere provincie
als geheel verschillend zou zijn.

D.m.v. een wet, of d.m.v. het inhouden van de terugbetaling van een
deel van de veehoudersbijdrage in het fonds, zouden de zuivelfabrieken
er toe gebracht moeten worden om de spaarheffingen van het melkgeld
af te houden en deze af te dragen t.n.v. de veehouder op een bepaalde
rekening van de Gezondheidsdienst.

Op deze manier wordt verkregen, dat de spaarheffing voor het gehele
land gelijk is, waardoor verschillen tussen de zuivelfabrieken vermeden
worden, en dat verder ook de uitkering per geslacht reactiedier voor het
gehele land gelijk is, waardoor voorkomen wordt, dat bepaalde provincies
aanzuigkracht zouden krijgen voor bepaalde soorten van reactiedieren.

Het enige verschil, dat ontstaat, is, dat in de ene provincie van de
bijdrage van de veehouders wat meer terugbetaald kan worden dan in
de andere. Daar ook nu de regelingen van de Gezondheidsdiensten reeds
uiteenlopen, is dit zeker geen groot bezwaar.

Met het stelsel, dat hiervoor beschreven is, wordt m.i. bereikt, dat de
veehouders er belang bij krijgen om hun bedrijf t.b.c.-vrij te maken, en
dit te bereiken door hun reactiedieren zo snel mogelijk op te ruimen;
zoveel mogelijk direct naar de slachtbank, de rest naar bedrijven waar
ze geen kwaad meer behoeven te doen.

Het stelsel lijkt mij verder duidelijk en voor iedereen te begrijpen,
terwijl het bij de uitvoering zeer eenvoudig is.

Ik beveel het daarom gaarne aan bij ieder, die betrokken is bij beslis-
singen, omtrent een landelijk plan voor de t.b.c.-bestrijding.

Een dierenarts, die wegens ziekte, invaliditeit of hoge leeftijd, genoodzaakt
is de practijk neer te leggen, zal financieel meestal voor een belangrijk deel
zijn aangewezen op de zogenaamde overdrachtswinst van de practijk.

Wie van de fiscale gevolgen door practijkoverdracht niet op de hoogte
is, zal echter ondervinden, dat een groot gedeelte van de zogenaamde
overdrachtswinst naar de fiscus gaat.

Een lang niet algemeen bekend, maar schijnbaar onvermijdelijk, gevolg
van een practijkoverdracht, is de zware belastingheffing, die de verkoper
wordt opgelegd.

Enkelen onzer zullen wel weten, hoe deze zware belastingdruk kan
worden ontgaan, maar naar mij bleek, zijn er nog velen, die met deze
materie onbekend zijn, hetgeen mij er toe bracht, hierop de aandacht
te vestigen.

Stellen wij ons het geval voor van een dierenarts, die door jarenlange
arbeid een flinke practijk heeft opgebouwd en op 55-jarige leeftijd besluit
zijn plaats aan een jongere collega af te staan. Een opvolger wordt gevonden
en men wordt het eens over het bedrag, waartegen de practijk zal worden
overgenomen.

Het is logisch, dat in de overdrachtssom, behalve een bedrag, gelijk
aan de waarde van het instrumentarium, de apotheek, eventueel het
huis enz., ook een bedrag is begrepen voor de z.g. goodwill. Deze stellen
we in ons voorbeeld op f 30.000,-—.

terwijl de verkoper nog bezig is de bankbiljetten glad te strijken, kijkt
de fiscus reeds begerig over zijn schouder naar deze aangename bezigheid
en denkt: „Ziezo, mijn portie is ook al weer verdiend."

Ingevolge artikel 20 van het Besluit op de Inkomstenbelasting 1941,
wordt namelijk de overdrachtswinst, waaronder wordt verstaan het ver-
schil tussen de overdrachtsprijs (na aftrek van de overdrachtskosten) en
het zuivere bedrijfsvermogen (b.v. waarde van het huis, instrumentarium
enz.), geheel als belastbaar inkomen beschouwd.

In de meeste gevallen /.al de overclrachtswinst wel bijna uitsluitend
bestaan uit de hierboven bedoelde goodwill.

Nu is de fiscus bereid de betrokken dierenarts tegemoet te komen en
in aanmerking te riemen, dat de goodwill over een reeks van jaren is
gekweekt. Het bedrag van de goodwill, wordt dan belast op de voet van
artikel 48, dat naar het heet, de progressie van het belastingtarief matigt.

Er wordt van de goodwill eenzelfde percentage belasting geheven, als
van de laatste ƒ 600. van het inkomen over het jaar, waarin de overdracht
plaats vindt, echter met een minimum van 20 % en een maximum van 40%.

Om een indruk te krijgen van het bedrag, dat deze dierenarts aan
belasting moet betalen, nemen wij aan, dat zijn inkomen uit practijk en
uit vermogen ƒ 25.000.— bedraagt en dat hij twee studerende kinderen
heeft, waarvoor hij kinderaftrek geniet.

De te heffen belasting wordt in dit geval dus „beperkt" tot 40 % over
ƒ 30.000.— en bedraagt ƒ 12.000.—.

De mogelijkheid om deze zware belastingheffing te voorkomen, is
geschapen door een resolutie van de Minister van Financiën (resolutie
van 15 April 1947, No. 1).

Hierin wordt namelijk bepaald, dat, indien een bedrijf of zelfstandig
beroep wordt overgedragen tegen een contra-prestatie in de vorm van
een lijfrente, de overdrachtswinst (= goodwill) niet wordt belast.

Het is niet nodig, dat de gehele overdrachtssom wordt aangewend als
koopsom voor een lijfrente. Het is voldoende, als alleen het bedrag van
de goodwill hiervoor wordt gebruikt. Men moet clan natuurlijk wel goed
vastleggen, dat voor de overname van het huis, de auto, instrumenten enz.
een bedrag in contanten wordt betaald en dat voor de goodwill een lijfrente
wordt bedongen.

Voor de ƒ 30.000.— goodwill uit ons voorbeeld kan een 55-jarige man
een dadelijk ingaande levenslange lijfrente kopen van ca. ƒ 1.850. -
per jaar.

Berekend met een rente van 3 %, wil dit zeggen, dat de ontvangen
lijfrente-uitkeringen na 111 jaar tot eenzelfde bedrag zijn aangegroeid
als de ƒ 18.000.—, die de dierenarts van zijn ƒ 30.000.— zou overhouden,
na aftrek van de belasting.

Alles, wat hij na zijn 66e jaar ontvangt, is dus in zekere zin als winst
te beschouwen.

Is de dierenarts bij de practijkoverdracht ouder dan 55 jaar, dan is het
rendement vanzelfsprekend hoger, op 60-jarige leeftijd b.v. ƒ 2.115.—
per jaar.

De lijfrente-uitkeringen worden tot het belastbaar inkomen gerekend
en er moet dus inkomstenbelasting over worden betaald. Nemen wij
echter in aanmerking, dat nu slechts ƒ 1.850.— of/2.115. — bij het inkomen
wordt geteld en dat het inkomen van een dierenarts, na de practijk-
overdracht, uiteraard lager zal zijn, clan daarvoor, dan is het duidelijk,
dat de belastingdruk veel lichter zal zijn, dan bij ontvangst van een
som-ineens.

Het kan ook zijn, dat de verkoper van de practijk zich nog te jong
voelt om direct een lijfrente te gaan trekken, of dat hij zijn practijk overdoet,
omdat hij een bepaalde functie aanvaardt, waaruit hij b.v. tot zijn 65e jaar
nog inkomsten zal genieten.

Ook in dit geval verzet de ministeriële resolutie er zich niet tegen, dat
een lijfrente wordt gekocht, die b.v. op 65-jarige leeftijd zal ingaan en
dan levenslang zal worden uitgekeerd—.

Voor/30.000.— is door een 55-jarige dierenarts een rente te verzekeren
van/ 3.695.— per jaar, welke rente na 10 jaar ingaat en dan levenslang
wordt uitgekeerd.

De bovenbedoelde zogenaamde „uitgestelde" lijfrente biedt nog een
belasting voordeel. Gedurende de uitsteltermijn (in bovenstaand voorbeeld

dus io jaar) blijft zij n.1. bij de vaststelling van het belastbaar vermogen
voor de Vermogensbelasting geheel buiten beschouwing.

Nu grijpt de Vermogensbelasting wel niet zo diep in als de Inkomsten-
belasting (zij bedraagt ƒ 2.50 voor elke ƒ 500.—), maar de extra besparing
is in elk geval wel het vermelden waard.

Dit zijn slechts enkele voorbeelden. Welke lijfrente genomen zal moeten
worden, moet geval voor geval worden beoordeeld. Is de dierenarts gehuwd,
clan zal het waarschijnlijk een rente met overgang op zijn echtgenote
de voorkeur verdienen. Velerlei variaties zijn mogelijk, die ik hier niet
verder zal bespreken.

Het was er mij slechts om te doen duidelijk te laten zien, dat het in
elk geval voordeliger is, de koopsom voor de practijk geheel of gedeeltelijk
in de vorm van een lijfrente te ontvangen, dan in contant geld.

Voor het berekenen van de hierboven genoemde lijfrentebedragen,
stelde ik mij op de hoogte met de tarieven van enkele vooraanstaande
levensverzekeringmaatschappijen.

Bij vergelijking constateerde ik belangrijke verschillen; voor de door
mij gegeven voorbeelden nam ik het voordeligste tarief.

Ik meen hiermee een nuttige wenk gegeven te hebben, die collegae, in
voorkomende gevallen, teleurstelling en moeilijkheden kan besparen.

Ons Tijdschrift is toch eigenlijk niet bedoeld voor een kwestie als boven-
staande. Eén en ander is dan ook zo beknopt mogelijk behandeld; voor
zover mogelijk, ben ik te allen tijde bereid, nadere inlichtingen te geven.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;
Gelet op het reglement s an de Rijksseruminrichting;

I. toe te voegen aan artikel 1 van zijn beschikking van 5 December 1949, Afdeling
W etgeving en Juridische Zaken f... no. 1867/91 A, Nederlandse Staatscourant van 6 Decem-
ber 1949, no. 238:

II. te bepalen, dat deze beschikking zal worden gepubliceerd in de Nederlandse
Staatscourant. Zij treedt in werking met ingang van de dag, volgend op die harer
publicatie.

COMMISSION PERMANENTE DES CONGRÈS INTERNATIONAUX
DE MÉDECINE VÉTÉRINAIRE
PERMANENT COMMITTEE FOR THE INTERNATIONAL
VETERINARY CONGRESSES
STÄNDIGER AUSSCHUSS DER INTERNATIONALEN
TIERÄRZTLICHEN KONGRESSE

1. les procès-verbaux des séances, tenues en août 1949 à Londres par la Commission
Permanente des Congrès Internationaux de \' Médecine Vétérinaire;

3. les Résolutions du XIY\'me Congrès International de Médecine Vétérinaire.

Le Secrétaire-général de la Commission
Permanente des Congrès Internationaux de
Médecine Vétérinaire,

1. the reports of the meetings, held at London in August 1949 by the Permanent Com-
mittee for the International Veterinary Congresses;

The general-Secretary of the Permanent
Committee for the fnternational Veterinärs
Congresses,

1. die Protokolle der Sitzungen des Ständigen Ausschusses der Internationalen Tier-
ärztlichen Kongresse im Monat August 1949 in London;

Sie werden höflichst gebeten diese in die tierärztlichen Zeitschriften Ihres Landes
veröffentlichen zu wollen.

Der General-Sekretär des Ständigen
Ausschusses der Internationalen
Tierärztlichen Kongresse,

Prof. Dr. R. Manninger, Professeur à la Faculté vétéri-
naire, Hungaria-Körut 23 -25, Budapest XIV.

Prof. Dr. P. J. du Toit, Deputy President Council for
Scientific and Industrial Research, P.O. Box 395, Pretoria.

K. Schaffer, Ministerialrat, Leiter der Veterinärverwal-
tung, Marxergasse 2, Wien III.

Prof. Dr. Ch. van Goidsenhoven, Recteur de l\'Ecole de
médecine vétérinaire de l\'Etat, Cureghem-lez-Bruxelles.

Prof. Dr. G. F.. Hermsdorff, Escola Nacional de Vcteri-
naria, Avenida Pasteur 404, Rio de Janeiro.

Prof. Dr. Stephan Angeloff, Directeur de l\'Institut d\'Etat
de bactériologie vétérinaire, sérologie et maladies infec-
tieuses de l\'Université, rue Moskovska 6, Sofia.

Dr. C. A. Mitchell, Dominion Animal Pathologist,
Department of Agriculture, 100 Mountain Road, Hull, P.Q.

Dr. Bernardo J. Crespo y Garcia, Apartado 2518, Habana.
G. Petersen, Director Veterinary Service, Nyropsgade 37,
Copenhague V.

Dr. Ahmad .Mabrouk Bey, Directeur du Service Vétéri-
naire au Ministère d\'Agriculture, Caire.

Dr. W. A. Hagan, Dean of Cornel) University, New-York
State Veterinary College, Ithaca, New-York.

Dr. Rainer Stenius, Councillor of the Veterinary Depart-
ment, Ministry of Agriculture, Helsinki.

Prof. Dr. E. Leclainche, Ex-Directeur de l\'Office inter-
national des Epizooties, 12 rue de Prony, Parijs (XVIIe).

Prof. Dr. R. Manninger, Professeur à la Faculté vétéri-
naire, Hungaria-Körut 23—25 Budapest, XIV.

Y. S. Goor, M.R.C.V.S., Government Veterinary Service,
Department of Agriculture, Tel Aviv.

Dr. .Jose Figueroa, Directeur du Service Vétérinaire,
San Jacinto D.l\'., Mexico.

Prof. Lars Slagsvold, Director Veterinary Department,
Ministry of\' Agriculture, Oslo.

Dr. C. S. M. Hopkirk, Veterinary Advisory Officer,
Office of the High Commissioner for New-Zealand, 415
Strand, London IV.C. 2.

Dr. St. Krauss, Director Veterinary Department, Minis-
try of Agriculture, Warschau.

Prof. Joaquin Fiadeiro. Professeur de pathologic médicale
à l\'Ecole de médecine vétérinaire, Lisbonne.

Dr. F. Pfaff, Conseiller ministériel au Ministère d\'Agri-
culture, U. Ricgrovych sadu 8, Prague XII.

Prof. K. I. Skrjabinf., Directeur de l\'Institut central
Helminthologie, Staroponsky Perenlok 3 Moscou XII.

,,In view of the economic importance and the possible public health signi-
ficance of the viruses responsible for swine influenza, the XlVth International
Veterinary Congress recommends that arrangements be made for viruses isolated
in different countries to be sent to selected established centres and examined by
the techniques used for strains of human origin by the World Influenza Centre".

The Permanent Committee was begged to forward the resolution to the WORLD
HEALTH ORGANISATION, asking to establish a consultative veterinary
Committee, which could develop the details.

The following persons are proposed: Dr. H. W. Schoening, Washington, for
the American Area,

„The XlVth International Veterinary Congress learnt with satisfaction that
the International Office of Epizootics in Paris has included in its agenda for its
next meeting, which is to be held in May, 1950, the question of nonspecific
reactions during tuberculinisation.

„The XlVth International Veterinary Congress recommends that prophy-
laxis against animal tuberculosis be included in the agenda for the XVth Inter-
national Veterinary Congress."

,,In view of the recent developments which make it possible to curtail radi-
cally the economic losses caused by infectious bovine mastitis, and in view of
the present shortage of milk and milk products, this Congress recommends
that all countries endeavour to carry out efficient control".

,,ln view of the seriousness of brucellosis as an economic and public health
problem it is resolved by the XlVth International Veterinary Congress that:
„(1) Efforts be made by all possible means to eradicate the disease;
„(2) Until eradication by test and slaughter is practicable, vaccination is re-
commended as a first step and should be correlated with the eradication
programme. The vaccine must be produced with the same safeguards as
to virulence and immunising properties as the United States Bureau of
Animal Industry Strain ig Vaccine.
„(3) It is further resolved that diagnostic tests and methods be standardised
in each country, and that an international standard for the agglutination
test be agreed.

„(4) As a public health safeguard pending the eradication of the infection
from animals it is recommended that all milk and milk products be pas-
teurised.

„(5) It is- further considered that international co-ordination and exchange
of information are important and should be effected by the appropriate
international agencies."

„Whereas many infectious and parasitic diseases of animals, some of which
are also communicable to man, may be spread by animal products used for
human food; and,

„Whereas the introduction of these diseases into a country reacts against
maximum production of food so urgently needed in the world to-day;

„This Congress resolves that veterinary controlling authorities in all countries
should be urged to co-operate to the utmost to prevent the spread of these
diseases, particularly to those countries in which they do not exist."

„The XlVth International Veterinary Congress learns with satisfaction that
steps are being taken by certain international organisations to examine questions
of transportation of animals, animal products, vegetable products and equip-
ment in so far as they relate to the transmission of infectious diseases of livestock."

„That this XlVth International Veterinary Congress, having directed its at-
tention to the great work which the veterinary profession can do in the control
of diseases amongst the milk, meat and egg producing livestock of the world,
urges the immediate strengthening of this international organisation so as to
set up an active world-wide body capable of advising governments in the urgent
steps necessary to control animal diseases.

„The Congress calls upon all national veterinary associations to contribute
financially to the development and maintenance of this organisation and asks
the Permanent Committee to act vigorously in this matter."

„The XlVth International Veterinary Congress, considering:
„(1) The importance of veterinary science and practice in the field of produc-
tion and improvement of domestic animals;
„(2) The advantage for veterinary surgeons particularly concerned with these
problems to unite and co-ordinate their efforts, as has been done with
success in some countries;

„(1) That the Government Authorities of each country should place at the
disposal of veterinary training and research establishments all necessary
facilities to further and promote such activities.
„(2) That in each country consideration should be given to the setting up of a
society of veterinarians and that such societies should be set up wherever
possible.

„In all countries the problems of inefficient breeding and reproduction in
domesticated animals arc becoming of increasing economic importance by lower-
ing potential production of foodstuffs of animal origin, and it is essential that
the basic skill and scientific knowledge of the veterinarian should be more exten-
sively used to improve fertility and to prevent or overcome infertility among farm
livestock and thus contribute towards maximum efficiency in animal breeding.

„The XlVth International Veterinary Congress, in session in I.ondon, August
1949, is conscious of the urgent need to improve and increase scientific research
work and instruction in the physiology and pathology of reproduction in the
veterinary schools of all countries, so as to ensure that the members of the vete-
rinary profession will play their full share in the application of increased and
new knowledge in solving animal breeding problems.

To this end it urges the governments of all participating countries to take adequate
steps to provide increased facilities for this important work, and to utilise to the
maximum extent possible the skill and knowledge of veterinarians, and thus
make a greater contribution to the world supply of foodstuffs of animal origin."

„This Congress urges ail governments to take active steps for the worldwide
control and eventual eradication of rabies, through the application of the recog-

nised effective measures, namely, veterinary sanitary regulations, quarantine,
elimination of stray dogs, the registration and restraint of dogs, and, where
necessary, the annual vaccination of all dogs with approved effective vaccine.

,,The Congress strongly recommends that international organisations, espe-
cially those sponsored by the United Nations, should give active support, and,
where necessary, technical assistance to governments for this purpose, and,
that they should endeavour to keep the issue prominently before the various
governments."

„This Congress resolves that the Permanent Committee should elaborate a
proposal for the wide distribution of veterinary educational films in all countries
and should call upon governments to give adequate grants for the purchase of
good talking films recommended by competent veterinary educational autho-
rities."

„In order that the International Veterinary Congress may be held in all
countries, it is resolved, that from all participating countries which are represen-
ted in the Permanent Committee, a contribution may be made to a Congress
fund, from which, if necessary, the expenses of the printing costs of the Congress
completely or partly, and those of the Secretariat of the Permanent Committee,
may be paid.

„This contribution from each country will be fixed in relation to the number
of graduate veterinary surgeons in that country, members of the Veterinary
Organisation.

„The Congress funds shall be administered by the bureau of the Permanent
Committee. The Permanent Committee proposes now that the contribution
should be fixed at Is, or its equivalent of that per year, for each veterinary surgeon
in each country."

,.In each country a permanent National Committee should be established,
which, in constant co-operation with the Organising Committee of the country
in question, will carry out the tasks mentioned in this paragraph.

„Ways and means of starting this National Committee will be left to the Vete-
rinary Association of the country concerned.

„The National Committee, once established, will, however, supplement
itself from time to time and report its constitution to the Secretary of the Perma-
nent Committee. The representative of a country in the Permanent International
Committee will be proposed by the National Committee of that country.

The Chairman of the National Permanent Committee and the representative
of that country in the Permanent International Committee should, if possible,
be one and the same person."

(That is to say, a member in the Permanent Committee representing a country
will be the chairman of the Permanent National Committee).

„The duty of National Committees shall be to undertake the work of propa-
ganda for the Congress, to enrol members, to obtain subscriptions and to forward
them to the Organising Committee, and to supply information as to the office,
rank and status of individual members of the Congress, especially of the official
representatives of authorities, corporations, etc."

the members of the different countries being chosen on the proposal
ol the Permanent National Committees of the countries concerned and shall be
nominated by the chief meeting of the Congress by unanimous assent of majo-
rity of votes."

Im Hinblick auf die wirtschaftliche Bedeutung und die mögliche Tragweite
für die menschliche Gesundheit, welche den die .Schweineinfluenza hervorru-
fenden Virusarten zukommen, empfiehlt der XIV. Internationale Tierärztliche
Kongress, Massnahmen zu treffen, damit die in den einzelnen Ländern isolierten
Virusarten an besonders ausgewählte zentrale Stellen gesendet werden, wo sie
nach den von der Welt Influenzazcntrale für Stämme menschlicher Herkunft
angewandten Methoden untersucht werden.

Der Ständige Ausschuss wird gebeten die Resolution an die „World Health
Organisation" zukommen zu lassen, mit der Bitte eine Veterinäre konsultative
Kommission zu gründen, welche die Details entwickeln könnte.

Die folgenden Personen werden empfohlen:
Herr Dr. H. W. Schoening, Washington für Amerika,
Herr Professor T. Dalling, Weybridge (England) für Europa,
Herr Professor Dr. W. I. B. Beveridge, Cambridge, (England) für die südliche
Hemisphäre.

Der XIV. Internationale Tierärztliche Kongress hat mit Befriedigung erfahren,
dass das Internationale Tierseuchenamt in Paris unter die Beratungsgegen-
stände für die nächsten Mai 1950 stattfindende Tagung die Frage nicht spezi-
fischer Reaktionen während der Tuberkulinisierung aufgenommen hat.

Der XIV. Internationale Tierärztliche Kongress empfiehlt die Vorbeuge gegen
Tuberkulose der Tiere auf die Tagesordnung des XV. Internationalen Tier-
ärztlichen Kongresses zu setzen.

Im Hinblick auf die neueste Entwicklung, die eine radikale Verringerung der
durch die infektiöse Rindermastitis verursachten wirtschaftlichen Verluste er-
möglicht und in Anbetracht der gegenwärtigen Knappheit an Milch und Milch-
produkten, empfiehlt der Kongress allen Ländern sich um die Durchführung
einer wirksamen Kontrolle zu bemühen.

Im Hinblick auf den Ernst des Problems des seuchenhaftcn Verwerfens der
Rinder in wirtschaftlicher und sanitärer Hinsicht, hat der XIV. Internationale
Tierärztliche Kongress beschlossen, dass :

(2) bis zu dem Zeitpunkt, in dem eine Ausmerzung durch Untersuchung und
Schlachtung durchführbar ist, als erster Schritt die Impfung empfohlen
wird, die in Verbindung mit dem Ausmerzungsprogramm angewendet
werden sollte. Die Vakzine muss unter der gleichen Garantie für Virulenz
und immunisierende Eigenschaften hergestellt werden, wie der Stamm 19
des Bureau of Animal Industry der Vereinigten Staaten.

(3) diagnostische Prüfungen und Methoden in jedem Lande standardisiert
werden und dass ein internationaler Standard für den Agglutinationstest
vereinbart werde.

(4) zum Schutz der öffentlichen Gesundheit, bis zur gänzlichen Beseitigung
der Infektion durch Tiere, empfohlen wird, Milch und Milchprodukte
zu pasteurisieren.

(5) internationale Zusammenarbeit und der Austausch von Nachrichten als
wichtig angesehen und von den zuständigen internationalen Stellen durch-
geführt werden.

In Anbetracht dessen, dass viele Infektions- und parasitäre Krankheiten der
Tiere, von denen einige auf den Menschen übertragbar sind, durch tierische
Produkte, die zur menschlichen Ernährung verwendet werden, verbreitet
werden können und im Hinblick darauf, dass die Einschleppung dieser Tier-
krankheiten in ein Land einer Höchstproduktion der heute in der Welt so drin-
gend benötigten Lebensmittel entgegen wirkt, beschliesst der Kongress, dass
die Veterinären Aufsichtsbehörden aller Länder zur vollsten Zusammenarbeit
veranlasst werden sollten um die Verbreitung dieser Seuchen, besonders in
jenen Ländern, wo sie nicht vorkommen, zu verhüten.

Der XIV. Internationale Tierärtzliche Kongress hat mit Befriedigung zur
Kenntnis genommen, dass von gewissen internationalen Organisationen Schritte
unternommen werden, um Fragen der Beförderung von Tieren, tierischen
Produkten, landwirtschaftlichen Erzeugnissen und Gegenständen, insoferne sie
als Ueberträger von Tierseuchen in Betracht kommen, zu prüfen.

Der XIV. Internationale Tierärztliche Kongress, der seine Aufmerksamkeit
auf die grossen Dienste gelenkt hat, die der tierärztliche Berufsstand bei der
Ueberwachung der Krankheiten unter allen Tieren der Welt, die Milch, Fleisch
und Eier liefern, leisten kann, empfiehlt dringend die sofortige Verstärkung die-
ser internationalen Organisation um eine tatkräftige weltumspannende Zen-
trale zu errichten, welche die Regierungen bei den zur Kontrolle von Tier-
krankheiten dringend notwendigen Schritten beraten kann.

Der Kongress ruft alle nationalen tierärztlichen Vereinigungen auf zur Ent-
wicklung und Erhaltung dieser Organisation finanziell beizutragen und ersucht
das Permanente Komitee in dieser Angelegenheit tatkräftig zu handeln.

1. der Bedeutung der tierärztlichen Wissenschaft und Praxis auf dem Gebiete
der Produktion und Rassenverbesserung der Haustiere,

2. des Vorteiles, welcher sich aus den vereinten Bemühungen und aus der
Zusammenarbeit der mit diesen Problemen besonders befassten Tierärzte
ergibt, wie dies in einigen Ländern mit Erfolg schon geschehen ist,
empfiehlt der XIV. Internationale Tierärztliche Kongress:

1. dass die Regierung jedes Landes den tierärztlichen Ausbildungs- und For-
schungsinstituten alle notwendigen Grundlagen zur Unterstützung und
Förderung ihrer Arbeit liefern,

2. dass man in jedem Lande die Gründung einer tierärztlichen Gesellschaft
erwägen möge und dass solche Gesellschaften wo immer möglich geschaffen
werden.

Die Probleme einer unzulänglichen Züchtung und Vermehrung der Haus-
tiere erfahren in allen Ländern eine zunehmende Bedeutung durch die Ver-
minderung der Erzeugungsmöglichkeiten von Lebensmitteln tierischer Her-
kunft und es ist unbedingt notwendig, dass das wissenschaftlichte Können und

Wissen des Tierarztes weit mehr ausgenützt werde, um die Fruchtbarkeit der
Viehbestände zu erhöhen und Unfruchtbarkeit zu verhüten oder zu beseitigen
und derart zu einer höchsten Leistungsfähigkeit der Tierzucht beizutragen.

Der XIV. Internationale Tierärztliche Kongress, der im August 1949 in
London tagte, ist sich der Dringlichkeit bewusst, die wissenschaftliche Forschungs-
tätigkeit und den Unterricht in der Physiologie und Pathologie der Fortpflan-
zung von Tieren an den tierärztlichen Hochschulen aller Lände zu verbessern
und zu verstärken, um den vollen Anteil der Angehörigen des tierärztlichen
Berufes bei der Anwendung der neuesten erweiterten Kenntnisse zur Lösung
der tierärztlichen Probleme zu gewährleisten. Zu diesem Zwecke fordert der
Kongress die Regierungen aller Teilnehmerstaaten auf entsprechende Schritte
zu unternehmen um gröszere Möglichkeiten für diese wichtige Arbeit zu beschaf-
fen und die Kunst und das Wissen der Tierärzte so weit als möglich auszunützen
um derart zur Versorgung der Welt mit Lebensmitteln tierischer Herkunft
in höherem Masse beizutragen.

Der Kongress fordert alle Regierungen auf, wirksame Schritte zu unterneh-
men, um eine weltumfassende Kontrolle zu schaffen, die durch Anwendung
anerkannter, wirksamer Massnahmen wie Sanitärveterinäre Anordnungen,
Absonderung, Registrierung und Einsperren von Hunden, Beseitigung umherir-
render Hunde und wenn nötig, durch alljährliche Impfung aller Hunde mit
einem anerkannt wirksamen Impfstoff, schliesslich zur Ausrottung der Wut-
krankheit führen.

Der Kongress empfiehlt nachdrücklichst, dass die internationalen Organisa-
tionen, insbesondere die unter dem Schutze der Vereinten Nationen stehenden,
den Regierungen für diesen Zweck tatkräftige Unterstützung gewähren, wenn
nötig, technischen Beistand leisten und trachten, dass die einzelnen Regierungen
diese Frage als besonders wichtig im Auge behalten mögen.

Der Kongress beschliesst, dass das Permanente Komitee einen Vorschlag zur
grössten Verbreitung von tierärztlichen Lehrfilmen in allen Ländern ausarbeite
und alle Regierungen ersuche, entsprechende Mittel für die Beschaffung guter
Sprechfilmc, die von zuständigen tierärztlichen Unterrichtsstellen empfohlen
sind, zu bewilligen.

Um den Internationalen Tierärztlichen Kongress in allen Ländern abhalten
zu können, ist beschlossen worden, dass von allen Teilnehmerstaaten, die im
ständigen Komitee vertreten sind, ein Beitrag zu einen Kongressfonds zu leisten
sei, aus dem, wenn nötig, die Ausgaben für Druckkosten des Kongresses ganz
oder teilweise sowie die Kosten des Sekretariates des Permanenten Komitees
gedeckt werden.

Der Beitrag eines jeden Landes wird im Verhältnis zur Anzahl der graduierten
Tierärzte, Mitglieder der tierärztlichen Organisation, des betreffenden Landes
festgesetzt.

Der Kongressfonds wird vom Bureau des Permanenten Komitees verwaltet
werden. Das Permanente Komitee schlägt vor, dass ein Beitrag von 1 Sh oder
dessen Gegenwert pro Jahr für jeden Tierarzt in jedem Lande festgesetzt werde.

In jedem Lande soll ein Nationales Permanentes Komitee eingesetzt werden,
das in ständiger Zusammenarbeit mit dem Organisationskomitee des in Frage
kommenden Landes, die in diesem Paragraphen erwähnten Aufgaben durch-
führen wird.

Mittel und Wege zur Schaffung dieses Komitees werden der tierärztlichen
Vereinigung des betreffenden Landes überlassen.

Dieses Nationale Komitee wird sich jedoch von Zeit zu Zeit selbst ergänzen
und über seine Konstituierung dem Sekretär des Permanenten Komitees berich-
ten. Der Vertreter eines Landes im Permanenten Internationalen Komitee wird
vom Nationalen Komitee dieses I.andes vorgeschlagen. Der Vorsitzende des
Nationalen Komitees und der Vertreter des Landes im Permanenten Internatio-
nalen Komitee soll wenn möglich ein und dieselbe Person sein (mit anderen Wor-
ten, das Mitglied des Permanenten Komitees, das ein Land vertritt, ist auch
Vorsitzender des Permanenten Nationalen Komitees). Aufgabe der Nationalen
Komitees wird es sein, für den Kongress Propaganda zu machen, Mitglieder
aufzunehmen, Beiträge in Empfang zu nehmen und diese an das Organisations-
komitee zu senden und dem Kongress Auskünfte über Amt, Rang und Stand
der einzelnen Mitglieder, insbesondere der offiziellen Vertreter von Behörden,
Körperschaften usw. zu geben.

Die Mitglieder der verschiedenen Länder werden auf Vorschlag des Per-
manenten Nationalen Komitees der betreffenden Länder gewählt und werden
von der Hauptversammlung des Kongresses mit Einstimmigkeit oder mit Stim-
menmehrheit ernannt.

Etant donné l\'importance économique des virus de la grippe des porcelets
et leur possible répercussion sur la santé publique, le XlVme Congres Inter-
national de Médecine Vétérinaire recommande que des mesures soient prises
pour que les virus isolés dans les divers pays soient envoyés à des établissements
centraux spécialement choisis, où ils pourront être examinés selon les techniques
employées au Centre Mondial de la Grippe pour étudier les virus d\'origine
humaine.

La Commission Permanente est priée de faire parvenir la résolution à l\'Organi-
sation de la Santé Mondiale avec prière de bien vouloir établir une Commission
vétérinaire consultative qui pourra la développer en détails.

M. le Dr. 11. W. Schoening, Washington, pour l\'Amérique, M. le Professeur
T. Dalling, Weybridge (Angleterre), pour l\'Europe, M. le Professeur Dr. W. I.
B. Beveridge, Cambridge (Angleterre), pour l\'hémisphère méridional.

Le XlVme Congrès International de Médecine Vétérinaire apprend avec
satisfaction que l\'Office International des Epizooties à Paris a mis à l\'ordre du
jour de sa prochaine séance, qui aura lieu au mois de mai 1950, la question des
réactions non-spécifiques pendant la tuberculination.

Le XlVme Congrès International de Médecine Vétérinaire recommande
que la question de la prophylaxie des tuberculoses animales soit mise à l\'ordre
du jour du XVme Congrès International de Médecine Vétérinaire.

Considérant d\'une part les développements récents qui ont rendu possible une
réduction radicale des pertes économiques provenant de la mammite infectieuse
des bovidés ;

Considérant d\'autre part l\'insuffisance actuelle de lait aussi bien que de
produits dérivés de celui-ci, le Congrès recommande que tous les Gouvernements
s\'efforcent de mettre à exécution des méthodes efficaces de contrôler cette maladie.

Considérant la gravité du problème de la brucellose dans ses rapports avec
l\'économie et la santé publiques, il a été résolu :

a. que tous les moyens soient recherchés pour éliminer cette maladie.
h. que la vaccination soit adoptée comme premier pas jusqu\'à ce qu\'une éli-
mination totale de la maladie, au moyen d\'expériences et d\'abatage, soit
practicable, et qu\'elle soit employée en corrélation étroite avec la pro-
gramme d\'élimination.

c. que les épreuves et méthodes de diagnostic soient standardisées dans tous
les pays, et qu\'un standard international de l\'épreuve d\'agglutination soit
établi d\'un accord commun.

d. qu\'il soit recommandé, afin de sauvegarder la santé publique, que le lait
et ses dérivés soient pasteurisés en attendant la suppression totale de l\'infection
chez les animaux.

e. que, étant donné l\'importance de la co-ordination internationale et des
échanges de renseignements, cette co-ordination et ces échanges soient
effectués par les organisations internationales appropriées.

V. La Co-opéralion de la Profession Vétérinaire dans le Contrôle des Maladies.

Etant donné que bien des maladies infectieuses et parasitaires, dont quelques-
unes transmissibles à l\'homme, peuvent être répandues par le moyen des produits
animaux employés dans l\'alimentation humaine.

Etant donné aussi que l\'introduction dans un pays de ces maladies est pré-
judiciable à la production maximum des vivres instamment nécessaires dans le
monde d\'aujourd\'hui.

Il a été résolu par ce Congrès que toutes les autorités vétérinaires chargées
du contrôle des maladies, dans tous les pays, soient exhortées à faire tout leur
possible pour empêcher la diffusion de ces maladies, plus particulièrement
dans les pays où elles n\'existent pas encore.

Le XlVme Congrès International de Médecine Vétérinaire apprend avec
satisfaction que certaines organisations internationales ont pris des mesures
pour examiner les questions du transport des animaux, des produits animaux
et végétaux ainsi que des objets d\'équipement, dans les rapports qu\'ont ces
questions avec la transmission des maladies infectieuses des animaux.

Le XlVme Congrès International de Médecine Vétérinaire ayant dirigé
son attention sur le grand travail dont la profession vétérinaire est capable en
ce qui concerne le contrôle des maladies parmi les animaux producteurs de
lait, viande et oeufs recommande fortement que sa propre organisation inter-
nationale soit renforcée de manière à faciliter l\'établissement d\'un organisme
international actif qui conseille les Gouvernements du monde entier là où il
est question de prendre les mesures si nécessaires au contrôle des maladies ani-
males.

Le Congrès appelle toutes les Associations Vétérinaires Nationales à contribuer
financièrement au développement et au maintien de cette organisation, et
demande au Comité Permanent d\'agir dans cette question aussi vigoureusement
que possible.

VIII. La Co-opération des Gouvernements dans le cadre de l\'Education Vétérinaire.

a. l\'importance de la science vétérinaire et de sa pratique dans le domaine de
la production et de l\'amélioration des animaux domestiques.

b. les avantages que trouvent les médecins vétérinaires, s\'occupant particulière-
ment de ces problèmes, dans une unification et une co-ordination de leurs
efforts identiques à celles qui existent déjà en certains pays.

a. que le Gouvernement de chaque pays mette à la disposition des établissements
chargés de l\'éducation et de la recherche vétérinaires toutes les facilités
nécessaires pour encourager et avancer ces activités.

b. que la possibilité soit examinée d\'établir dans chaque pays une association
des médecins vétérinaires et que des associations de cet ordre soient établies
partout où il en existe la possibilité.

Il est donc essentiel que l\'habileté et les connaissances scientifiques vétérinaires
soient utilisées sur une échelle plus étendue, afin d\'augmenter la fertilité et de
vaincre la stérilité du bétail, afin d\'atteindre également la plus grande efficacité
dans le domaine de l\'élevage des animaux.

Le XfVme Congrès International de Médecine Vétérinaire (Londres, Août
1949) a pris connaissance de l\'urgente nécessité qu\'il y a d\'améliorer et d\'aug-
menter les recherches scientifiques et l\'enseignement, dans les Etablissements
vétérinaires de tous les pays, de la physiologie et de la pathologie de la repro-
duction, de façon à assurer aux membres de la profession vétérinaire un rôle
de premier plan dans l\'application de nouvelles connaissances plus vastes à la
solution des problèmes de l\'élevage des animaux.

A cct effet, le Congrès exhorte les Gouvernements des pays adhérents à fournir
les plus grandes facilités pour cet important travail ; à utiliser, sur l\'échelle la
plus large, l\'habileté et les connaissances des vétérinaires, et, ce faisant, à con-
tribuer plus efficacement à l\'alimentation du monde, par le moyen des aliments
d\'origine animale.

Ce Congrès exhorte tous les Gouvernements à prendre des mesures actives
dans le contrôle mondial et l\'élimination éventuelle de la rage, par l\'application
des mesures efficaces déjà reconnues à savoir : règlements sanitaires vétérinaires,
quarantaine, élimination de chiens errants, enregistrement et séquestration de
chiens, et, là où il en existe la nécessité, vaccination annuelle de tous les chiens
avec des vaccins d\'efficacité reconnue.

Le Congrès recommande d\'urgence que les organisations internationales, et
celles surtout qui opèrent sous les auspices des Nations Unies, coopèrent active-
ment à l\'application des mesures précédentes et là où il est nécessaire, apportent
leur aide technique aux Gouvernements et qu\'elles essaient de tenir constamment
cette question à l\'ordre du jour devant les divers Gouvernements.

Il a été décidé que le Comité Permanent élaborera une proposition entraînant
une large distribution des films d\'enseignement vétérinaire dans tous les pays,
et qu\'il appellera les Gouvernements à subventionner, d\'une façon suffisante,
l\'acquisition de bons films parlants, sous la recommandation d\'autorités com-
pétentes dans le domaine de l\'éducation vétérinaire.

Afin que les Congrès Internationaux de Médecine Vétérinaire puissent avoir
lieu dans tous les pays à tour de rôle, il a été décidé qu\'une contribution serait
apportée, par tous les pays représentés au Comité Permanent, à une Caisse des
Congrès, qui supporterait si besoin est, en tout ou en partie, les frais d\'imprimerie
aussi bien que les frais du Secrétariat du Comité Permanent.

La Contribution de chaque pays serait fixée par rapport au nombre de
vétérinaires diplômés dans le pays, membres de l\'Organisation vétérinaire.

La Caisse du Congrès serait administrée par le Bureau du Comité Permanent.
Le Comité Permanent propose dès maintenant que la contribution soit fixée à
un shilling (ou son équivalent) par an à verser par chaque vétérinaire dans chaque
pays.

XIII. (Relative à la rédaction nouvelle de l\'alinéa y du Règlement des Congrès).

Un Comité National Permanent devrait être établi dans chaque pays, lequel
comité, en co-opération avec le Comité d\'organisation du pays dont il est question,
exécuterait les tâches énumérées dans cet alinéa.

Les méthodes et les moyens de constituer ce Comité National seraient lais-
sées à la responsabilité de l\'Association Vétérinaire du pays.

Le Comité National, une fois établi, s\'augmenterait néanmoins de temps en
temps et rendrait compte de sa constitution au Secrétaire du Comité Permanent.
Le représentant d\'un pays au titre de membre du Comité Permanent serait
proposé par le Comité National de ce pays. Le Président du Comité National et
le représentant du même pays devraient être, si possible, la même personne.
(C\'est-à-dire, qu\'un membre du Comité Permanent représentant de son pays
serait aussi Président du Comité National Permanent de ce pays).

La tâche des Comités Nationaux consisterait dans la publication et la pro-
paganda en faveur du Congrès ; dans l\'enregistrement des membres ; dans
l\'obtention des souscriptions et l\'envoi de celles-ci au Comité d\'Organisation ;
dans la fourniture de renseignements au sujet des fonctions, rang et position de
chaque membre du Congrès, et surtout des représentants officiels des Autorités,
Municipalités, etc.

XIV. (Relativement à la rédaction nouvelle de l\'alinéa 6 ligne j des Statuts de la Commission
Permanente).

... les membres des divers pays étant choisis sur la proposition des Comités
Nationaux Permanents des pays dont il est question, et étant désignés à la séance
principale du Congrès, ou à l\'unanimité, ou à la majorité des voix.

Procès-verbal de la 3me réunion de la Commission Permanente des Congrès inter-
nationaux de médecine vétérinaire, tenu le 13 août 1949 à 11.30 dans „Council Cham-
ber", Church House, Westminster, Londres, S.W. I.

Sir Daniel A. E. Cabot Royaume Uni, Vice-Président et Président intérimaire,
M. M. les Prof. Dr. L. de Blieck Pays-Bas, Secrétaire-général et Trésorier, Prof.
Dr. R. Manninger (Hongrie), Secrétaire-suppléant ;

M. M. K. Schaffer — Autriche, Dr. M. Capobianco Italie, Dr. C. S. M. Hop-
kirk — Nouvelle Zélande, Dr. C. Sanz Egana — Espagne, Prof. Dr. G. Fluegkiger
Suisse, Dr. W. R. Wooloridgf. Royaume Uni ;

M. M. J. C. Speroni — Argentine, R. N. Wardle Australie, Prof. L. Coffinet
Belgique, F. Woeldike Nielsen Danemark, Prof. K. Eriksson — Suède, Prof. T.
Dalling Royaume Uni.

1. Le Président intérimaire, Sir Daniel A. E. Cabot, ouvre la séance. L\'ordre du
jour appelle l\'élection des membres du Bureau de la Commission Permanente.

Comme le Président de la Commission Permanente, M. le Prof. Dr. E. Leglainche
(France) a donné sa démission, un nouveau Président doit être élu.

M. le Prof. Manninger (Hongrie) propose di nommer Sir Daniel Cabot dans
cette fonction. Cette proposition est acceptée à l\'unanimité. Sir Daniel accepte
cette nomination.

Par suite de cette nomination et de la retraite de M. le Dr. J. R. Möhler (U.S.A.),
deux places de Vice-Présidents deviennent vacantes.

M. le Dr. Hopkirk (Nouvelle Zélande) propose M. G. Petersen (Danemark)
comme 1er Vice-Président ; M. le Dr. Wooldridgi; ( Royaume Uni) propose comme
smt Vice-Président M. le Dr. C. Sanz Egana (Espagne). Les deux propositions
sont appuyées ; après quoi M. M. Petersen et Sanz Egana sont élus à l\'unanimité.

Sir Daniel propose de réélire le secrétaire .M. le Prof. Dr. L. de Blieck (Pays-Bas),
qui a rempli cette fonction importante depuis 25 ans presque, ainsi que le 2mc
secrétaire M. le Prof. Dr. R. Manningf.r (Hongrie).

Cette réélection a lieu à l\'unanimité, après quoi M. le Prof, de Bi.iec.k remercie
de la confiance que les membres ont bien voulu lui témoigner.

Pour l\'exécution des résolutions VII et XII du XlVme Congrès International
de médecine vétérinaire, il est désirable de nommer une commission financière.

L\'attention est appelée sur le fait, qu\'outre le Président et le Secrétaire de la
Commission Permanente 5 membres encore doivent faire partie de cette commission ;
ceux-ci ne sont pas obligatoirement membres de la Commission Permanente, mais
il est souligné qu\'il est hautement désirable que leurs domiciles ne soient pas trpp
éloignés les uns des autres afin de faciliter les réunions.

Il est proposé que cette commission se compose de M. M. Sir Daniel A. E. Cabot
Royaume Uni, Prof. Dr. I.. de Blieck — Pays-Bas, G. Petersen - Danemark,
Prof. J. Verge — France, Dr. R. Willems — Belgique, Prof. T. Dalling Royaume
Uni, Dr. W. R. Wooldridgf, •— Royaume Uni. Cette proposition est acceptée à
l\'unanimité.

3. M. le Dr. Hopkirk (Nouvelle Zélande) prie de bien vouloir lui envoyer les résolutions
aussi vite que possible, ce qui lui est promis.

Mr. le Dr. Wooldridge (Royaume Uni) demande si les résolutions du Congrès
seront envoyées aux Gouvernements des divers pays.

M. le Prof, de Blieck (Pays-Bas) répond que les résolutions, traduites en 3 langues,
seront envoyées aux Ministres de l\'Etranger de tous les pays avec prière de les faire
parvenir aux intéressés.

Mr. le Dr. Hopkirk (Nouvelle Zélande) propose que la Commission Permanente
s\'occupe aussi de la composition et de la mise au point des films vétérinaires destinés
à l\'enseignement présents dans les différents pays. Il en est ainsi décidé.

Le Président de la Section I, Parasites animales a donné la récommendation
suivante à la Commission Permanente :

„Vue la grande importance croissante des maladies parasitaires, un temps inadé-
quat a été consacré à la discussion des rapports sur les parasites Helminth, proto-
zoaires et arthropodes, de sorte que la réunion demande instamment de faire circuler
les rapports présentés plus tôt et d\'accorder un espace de temps plus ample à la
discussion des sujets en question lors des futurs congrès internationaux de médecine
vétérinaire."

Le secrétaire veut prier la Comité d\'Organisation du prochain Congrès de tenir
compte de ce voeu.

Après avoir adressé des paroles de remercîment aux Président et Vice-Président
de la Commission Permanente, M.M. Leclainche et Mouler, qui quittent leurs
fonctions, le Président lève la séance en remerciant les membres de la collaboration
féconde qu\'ils lui ont apportée.

Il espère rencontrer de nouveau les membres présents au prochain congrès de
Suède, en 1953.

Procès-verbal de la 2 me réunion de la Commission Permanente des Congrès inter-
nationaux de médecine vétérinaire, tenu le 12 août 1949 à 15 h. dans „Council Cham-
ber", Church House, Westminster, Londres, S.W. I.

Avant cette réunion la Commission des Résolutions, se composant de Sir Daniel
A. F,. Cabot (Royaume Uni), M.M. les Prof. Dr. L. de Blieck (Pays-Bas), Prof. Dr.
R. Manninger (Hongrie), Dr. C. A. Mitchell (Canada), Prof. K. Eriksson (Suède).
Prof. Dr. G. Flueckic.er (Suisse) et Dr. W. A. Hagan (U.S.A.), se réunissait à 14 heures
au même endroit.

Outre 3 résolutions de la Commission Permanente concernant la formation d\'un
Fonds des Congrès, la modification du § 7 du Règlement du Congrès et la modification
du § 6 ligne 5 des Statuts de la Commission Permanente des Congrès internationaux de
médecine vétérinaire, 19 résolutions des différentes sections et de membres individuels
avaient été reçues.

IV. Proposition de la Turquie concernant un emblème international, symbolisant la
médecine vétérinaire.

Sir Daniel A. E. Cabot (Royaume Uni), M.M. les Prof. Dr. L. de Blieck (Pays-Bas),
Prof. Dr. R. Manninoer (Hongrie) ;

M.M. K. Schaffer (Autriche), Dr. C. A. Mitchell (Canada), G. N. Gould (Roy-
aume Uni), Dr. W. R. Wooldridge (Royaume Uni), Dr. M. Capobianco (Italie),
Dr. C. S. M. Hopkirk (Nouvelle Zélande), Prof. L. Slagsvold (Norvège), Dr. C.
Sanz Eoana (Espagne), Prof. Dr. G. Flueckigf.r (Suisse), Dr. E. Graeub (Suisse),
Dr. W. A. Hagan (U.S.A.) ;

M.M. J. C. Speroni (Argentine), 1\'. Woeldike Nielsen (Danemark), Ibrahim
Kadri Bey (Egypte), H. Westermarck (Finlande), Dr. A. Komarov (Israël), Prof.
K. F.riksson (Suède), R. N. Wardle (Australie) ;

M.M. H. McL. Gordon (Australie), Prof. Dr. t.. Seekles (Pays-Bas), J. I. Quin
(Afrique du Sud) ;

Etant donné l\'importance économique des virus de la grippe des porcelets et
leur possible répercussion sur la santé publique, le XlVème Congrès International
de Médecine Vétérinaire recommande que des mesures soient prises pour que les
virus isolés dans les divers pays soient envoyés à des établissements centraux
spécialement choisis, où ils pourront être examinés selon les techniques employées
au Centre Mondial de la Grippe pour étudier les virus d\'origine humaine.

M. le Dr. H. W. Schoening, Washington, pour l\'Amérique, M. le Professeur
T. Dalling, Weybridge (England), pour l\'Europe, M. le Professeur Dr. W. I. B.
Beveridge, Cambridge, pour l\'hémisphère méridional.
Cette résolution est acceptée à l\'unanimité.

Le XlV\'me Congrès International de Médecine Vétérinaire recommande que
la question de la prophylaxie des tuberculoses animales soit mise à l\'ordre du jour
du XVme Congrès International de Médecine Vétérinaire.
Cette résolution est acceptée à l\'unanimité.

Deux résolutions avaient été proposées se rapportant à la lutte contre la tuber-
culose, la standardisation de la tuberculine vétérinaire, l\'emploi du B.C.G. et
l\'insertion du sujet „Immunité contre la tuberculose et vaccination préventive"
au programme du congrès suivant.

Considérant d\'une part les développements récents qui ont rendu possible une
réduction radicale des pertes économiques provenant de la mammite infectieuse
des bovidés ;

Considérant d\'autre part l\'insuffisance actuelle de lait aussi bien que de produits
dérivés de celui-ci, le Congrès recommande que tous les Gouvernements s\'efforcent
de mettre à exécution des méthodes efficaces de contrôler cette maladie.
Cette résolution est acceptée à l\'unanimité.

La Brucellose. Après une modification peu importante cette résolution a été accepté
comme suit :

Considérant la gravité du problème de la brucellose dans ses rapports avec
l\'économie et la santé publiques, il a été résolu :

b. que la vaccination soit adoptée comme premier pas jusqu\'à ce qu\'une élimi-
nation totale de la maladie, au moyen d\'expériences et d\'abatage, soit prac-
ticable, et qu\'elle soit employée en corrélation étroite avec le programme
d\'élimination.

c. que les épreuves et méthodes de diagnostic soient standardisées dans tous les
pays, et qu\'un standard international de l\'épreuve d\'agglutination soit établi
d\'un accord commun.

d. qu\'il soit recommandé, afin de sauvegarder la santé publique, que le lait et
ses dérivés soient pasteurisés en attendant la suppression totale de l\'infection
chez les animaux.

e. que, étant donné l\'importance de la co-ordination internationale et des
échanges de renseignements, cette co-ordination et ces échanges soient effectués
par les organisations internationales appropriées.

Etant donné aussi que l\'introduction dans un pays de ces maladies est préjudici-
able à la production maximum des vivres instamment nécessaires dans le monde
d\'aujourd \'hui.

Il a été résolu par ce Congrès que toutes les autorités vétérinaires chargées du
contrôle des maladies, dans tous les pays, soient exhortées à faire tout leur pos-
sible pour empêcher la diffusion de ces maladies, plus particulièrement dans les
pays où elles n\'existent pas encore.

La résolution primitive se rapportant aux préceptes internationaux concernant
le transport d\'animaux, de produits animaux et végétaux et d\'équipements animaux
a été rédigée pas la Commission comme suit :

Le XlVme Congrès International de Médecine Vétérinaire apprend avec
satisfaction que certaines organisations internationales ont pris des mesures pour
examiner les questions du transport des animaux, des produits animaux et végétaux
ainsi que des objets d\'équipement, dans les rapports qu\'ont ces questions avec la
transmission des maladies infectieuses des animaux.

Cette résolution vise la nécessité de la préservation et de la consolidation des
Congrès internationaux de médecine vétérinaire, par une contribution financière
de toutes les Organisations vétérinaires nationales.

Après quelque discussion au cours de laquelle la nécessité est reconnue de ne
pas créer une nouvelle organisation gouvernementale, la résolution suivante est
acceptée, pour l\'exécution de laquelle une commission sera nommée qui s\'occupera
aussi du Fonds des Congrès :

Le XlVme Congrès International de Médecine Vétérinaire ayant dirigé son
attention sur le grand travail dont la profession vétérinaire est capable en ce qui
concerne le contrôle des maladies parmi les animaux producteurs de lait, viande
et oeufs recommande fortement que sa propre organisation internationale soit
renforcée de manière à faciliter l\'établissement d\'un organisme international actif
qui conseille les Gouvernements du monde entier là où il est question de prendre les
mesures si nécessaires au contrôle des maladies animales.

Le Congrès appelle toutes les Associations Vétérinaires Nationales à contribuer
financièrement au développement et au maintien de cette organisation, et de-
mande au Comité Permanent d\'agir dans celte question aussi vigoureusement que
possible.

La Co -opération des Gouvernements dans le cadre de l\'Education Vétérinaire.
A la lumière des considérations suivantes :

a. l\'importance de la science vétérinaire et de sa pratique dans le domaine de la
production et de l\'amélioration des animaux domestiques.

a. que le Gouvernement de chaque pays mette à la disposition des établissements
chargés de l\'éducation et de la recherche vétérinaires toutes les facilités néces-
saires pour encourager et avancer ces activités.

b. que la possibilité soit examinée d\'établir dans chaque pays une association des
médecins vétérinaires et que des associations de cet ordre soient établies partout
où il en existe la possibilité.

Dans tous les pays, les problèmes se rapportant à l\'élevage et à la reproduction
des animaux domestiques deviennent de plus en plus importants au fur et à mesure
que diminue la production potentielle de vivres d\'origine animale. Il est donc
essentiel que l\'habileté et les connaissances scientifiques vétérinaires soient utilisées
sur une échelle plus étendue, afin d\'augmenter la fertilité et de vaincre la stérilité
du bétail, afin d\'atteindre également la plus grande efficacité dans le domaine de
l\'élevage des animaux.

Le XlV\'me Congrès International de Médecine Vétérinaire (Londres, Août
1949) a pris connaissance de l\'urgente nécessité qu\'il y a d\'améliorer et d\'augmenter
les recherches scientifiques et l\'enseignement, dans les Etablissements vétérinaires
de tous les pays, de la physiologie et de la pathologie de la reproduction, de façon
à assurer aux membres de la profession vétérinaire un rôle de premier plan dans
l\'application de nouvelles connaissances plus vastes à la solution des problèmes de
l\'élevage des animaux.

A cet effet, le Congrès exhorte les Gouvernements des pays adhérents à fournir
les plus grandes facilités pour cet important travail ; à utiliser, sur l\'échelle la plus
large, l\'habileté et les connaissances des vétérinaires, et, ce faisant, à contribuer
plus efficacement à l\'alimentation du monde, par le moyen des aliments d\'origine
animale.

Ce Congrès exhorte tous les Gouvernements à prendre des mesures actives dans
le contrôle mondial et l\'élimination éventuelle de la rage, par l\'application des
mesures efficaces déjà reconnues à savoir ; règlements sanitaires vétérinaires,
quarantaine, élimination de chiens errants, enregistrement et séquestration de
chiens, et, là où il en existe la nécessité, vaccination annuelle de tous les chiens
avec des vaccins d\'efficacité reconnue.

Le Congrès recommande d\'urgence que les organisations internationales, et
celles surtout qui opèrent sous les auspices des Nations Unies, coopèrent activement
à l\'application des mesures précédentes et là où il est nécessaire, apportent leur
aide technique aux Gouvernements et qu\'elles essaient de tenir constamment
cette question à l\'ordre du jour devant les divers Gouvernements.

Après une modification de peu d\'importance, la résolution suivante concernant
les films destinés à l\'enseignement a été adoptée :

Il a été décidé que le Comité Permanent élaborera une proposition entraînant
une large distribution des films d\'enseignement vétérinaire dans tous les pays, et
qu\'il appellera les Gouvernements à subventionner, d\'une façon suffisante, l\'acquisi-
tion de bons films parlants, sous la recommandation d\'autorités compétentes dans
le domaine de l\'éducation vétérinaire.

Il s\'agit ici d\'une modification de la Résolution II du Congres de Zurich—Inter-
laken 1938. Après une étude et une discussion détaillées, la résolution suivante a
été soumise au Congrès par le Commission Permanente :
\\ide Financière des Congrès Internationaux de Médecine Vétérinaire.

La Contribution de chaque pays serait fixée par rapport au nombre de vétéri-
naires diplômés dans le pays, membres de l\'Organisation vétérinaire.

Afin d\'obtenir plus de continuité entre les congrès successifs et de favoriser
l\'intérêt des médecins vétérinaires pour ces congrès, la Commission Permanente
propose de rendre permanents les comités nationaux mentionnés au § 7 du Règle-
ment des Congrès ; le président devrait être, si possible, le membre de la Commis-
sion Permanente, représentant ce pays.

Après une ample étude et discussion, la Commission Permanente a proposé au
Congrès la résolution suivante :

Les méthodes et les moyens de constituer ce Comité National seraient laissées
à la responsabilité de l\'Association Vétérinaire du pays.

Le Comité National, une fois établi, s\'augmenterait néanmoins de temps en
temps et rendrait compte de sa constitution au Secrétaire du Comité Permanent.
Le représentant d\'un pays au titre de membre du Comité Permanent serait proposé
par le Comité National de ce pays. Le Président du Comité National et le repré-
sentant du même pays devraient être, si possible, la même personne. (C\'est-à-dire,
qu\'un membre du Comité Permanent représentant de son pays serait aussi Prési-
dent du Comité National Permanent de ce pays).

La tâche des Comités Nationaux consisterait dans la publication et la propagande
en faveur du Congrès ; dans l\'enregistrement des membres ; dans l\'obtention des
souscriptions et l\'envoi de celles-ci au Comité d\'Organisation ; dans la fourniture
de renseignements au sujet des fonctions, rang et position de chaque membre du
Congrès, et surtout des représentants officiels des Autorités Municipalités, etc.

( Relativement à la rédaction nouvelle de l\'alinéa 6 ligne 5 de- Statuts de la Commission Per-
manente) .

La nomination des membres de la Commission Permanente doit se faire par
l\'assemblée au grand complet du Congrès. Cependant § 6 n\'indique pas quelle
autorité ou quelle organisation d\'un pays propose cette nomination.

Afin d\'établir un règlement uniforme à cet égard, l\'assemblée suggère que cette
proposition sera faite par le Comité National de chaque pays.

Le texte est rédigé comme suit :
... les membres des divers pays étant choisis sur la proposition des Comités Natio-
naux Permanents des pays dont il est question, et étant désignés à la séance principale
du Congrès, ou à l\'unanimité, ou à la majorité des voix.

Les résolutions qui n\'ont pas été acceptées par la Commission Permanente se

1. l\'établissement d\'une nouvelle section concernant la zootechnie avec 7 sous-
sections distinctes : la biologie de l\'élevage, l\'économie agricole, la conservation
des animaux, l\'hygiène des animaux, l\'alimentation des animaux, l\'utilisation
de produits animaux, l\'assurance.

La Commission Permanente était d\'avis que les sujets de ces sous-sections
peuvent tous être insérés dans des sections déjà existantes du Congrès.

2. Il s\'agit de la formation d\'un règlement ou de la modification d\'un règlement
existant afin de créer une association vétérinaire internationale avec une
souscription annuelle, association dont les divers détails avaient été développés.

Comme cette résolution se retrouve dans ses grandes lignes dans la réso-
lution no. X, la première résolution ne fut pas acceptée.

Les données renfermées dans celte résolution ont été employées pour la
rédaction de la résolution X.

3. Le Congrès International de Médecine Vétérinaire devra prier l\'Organisation
de la Santé Mondiale de créer une section vétérinaire de la santé publique,
afin de pouvoir contrôler et anéantir les maladies transmissibles de l\'animal
à l\'homme.

La Commission Permanente n\'a pas accepté cette résolution, parce qu\'elle
sait que l\'Organisation de la Santé Mondiale a déjà fondé une commission qui
s\'occupe des maladies transmissibles de l\'animal à l\'homme.

4. L\'échange de médecins vétérinaires de tous les pays du monde. Il doit être
considéré comme nécessaire de créer une commission centrale permanente
qui s\'occupe de l\'échange de médecins vétérinaires de tous les pays du monde.
A cet effet il est décidé de charger la Commission Permanente des Congrès
internationaux de médecine vétérinaire, établie à la Haye, de s\'occuper de
l\'établissement et de l\'utilisation de médecins vétérinaires dans les pays où
ceux-ci sont peu nombreux,

La Commission Permanente est d\'avis que cet échange de médecins vétéri-
naires se fera mieux, dans les différents pays, d\'un commun accord.

Il est proposé que ce Congrès recommande que l\'attention des gouvernements
des divers pays soit appelée, au moyen de l\'Organisation alimentaire agricole
de l\'O.N.U., sur la nécessité d\'une association étroite entre la formation des
médecins vétérinaires et les recherches scientifiques afin d\'assurer une for-
mation efficiente et un développement harmonieux de la profession vétérinaire.

La Commission est d\'avis qu\'à plusieurs reprises l\'attention des gouver-
nements des différents pays a été appelée sur ce problème et que par conséquent
il n\'est pas nécessaire de demander, à cet effet, l\'intervention d\'autres organi-
sations.

6. Veut que ce congrès recommande aux gouvernements des divers pays d\'examiner
dans l\'intérêt d\'un développement efficace de la formation des médecins vétéri-
naires dans les différents parties du monde, en particulier dans les pays relative-
ment arrières la possibilité d\'arrangements grâce auxquels l\'équipe technique
d\'un pays pourra être prêtée à un autre pays sans interrompre le travail de la
personne en question dans son pays.

A l\'égard de cette question la Commission est du même avis qu\'à l\'égard
de la résolution 4⁰. non-acceptée.

7. Veut que le congrès fasse des démarches afin de standardiser les exemples,
les types et les épreuves électrocardiographiques des différents animaux
domestiques afin de permettre une comparaison adéquate du travail des méde-
cins vétérinaires des différents pays à ce sujet.

Le Président intérimaire proposait que les trois rapporteurs tiendraient, au
cours du Congrès, des réunions d\'information afin d\'élaborer des propositions
provisoires et, si nécessaire, de choisir des collaborateurs supplémentaires et de
continuer l\'échange d\'idées, à la rigueur, par correspondance. Quand l\'accord
sera atteint, la Commission Permanente sera mise au courant.

L\'assemblée a pris acte de cette résolution. Il faudra attendre le rapport
que les 3 rapporteurs, dénommés dans la résolution sus-mentionnée, enverront
à la Commission Permanente; après quoi les différents pays seront informés
des conclusions.

8. Veut que, comme on demande généralement la formation d\'une section
féminine aux Congrès vétérinaires internationaux, la permission et la recon-
naissance du Comité Exécutif soient données à cet effet.

La Commission est d\'avis qu\'il n\'est pas désirable de joindre au Congrès
une section spéciale, destinée aux femmes-vétérinaires.

M. le Prof. Du Toit avait invité M. le Prof. Qt in à discuter ce problème- au
Congrès; M. le Prof. Quin commente la ,.Liste des maladies animales", rédigée
en 1938 par le Dr. Du Toit et ses collaborateurs à ONDERSTEPOORT et les
modifications proposées par quelques pays.

Il est résolu de nommer une commission de 3 membres, qui devra continuer
ce travail.

Sont proposés: Mr. W. A. Pool, Directeur Commonwealth Bureau of Animal
Health. New Havv, Weybridge, Surrcy (Royaume Uni); M. le Dr. W. R. Wool-
dridge, Stanmore (Royaume Uni) et M. le Prof. T. J. Boswortii, Camden Town,
Londres, N.W. I.

111. Deux invitations officielles ont été reçues pour le prochain Congres, à savoir du
Gouvernement de la Suède et de celui de l\'Argentine.

M. le Prof. Eriksson plaide en faveur de la Suède et demande de tenir le congrès
en Europe.

Comme la Suède n\'a jamais encore organisé un Congrès International de Méde-
cine Vétérinaire, il est d\'avis que la proposition de son pays soit prise en considé-
ration.

Le représentant de l\'Argentine, M. Juan Carlos Speroni dit à son tour que
jamais Congrès International de Médecine Vétérinaire n\'a eu lieu au Sud de
l\'Equateur et, quant à l\'Amérique, une fois seulement aux Etats-Unis.

Le Président propose de faire voter sur cette question, exclusivement les membres
de la Commission Permanente ou leurs représentants.

Comme l\'Argentine obtint 8 voix et la Suède 11, il fut résolu, conformément
à l\'article 3 du Règlement des Congrès, de recommander au Congrès le choix de
la Suède comme siège du XVme Congrès International de Médecine Vétérinaire.

M. le Prof. Eriksson fait savoir que ce congrès pourra se tenir à Stockholm à la
fin de juillet ou au début d\'août 1953.

Le Secrétaire, M. le Prof. Dr. De Blieck trouve l\'intervalle de 4 ans trop long
étant donné les progrès rapides de la science et propose que les Congrès Inter-
nationaux de Médecine Vétérinaire siègent à un intervalle régulier de 3 ans.

Cette proposition est appuyée par M. le Prof. Dalling et M. le Dr. YVooldridge.

M. le Prof. Manninger recommande de conserver la situation existante à cause
des difficultés financières.

IV\'. Proposition de la Turquie concernant un emblème international pour les médecins
vétérinaires, symbolisant la médecine vétérinaire.

11 est résolu de remettre la discussion de cette résolution à la prochaine assemblée
de la Commission Permanente.

V. M. le Prof. Dalling appelle l\'attention sur la nécessité de former une sous-
commission de la Commission Permanente, qui s\'occupe de l\'exécution du Fonds
des Congrès et de la Résolution VII (déposée par M. le Dr. Wooldridge).

Le Président recommande la nomination des membres de cette sous-commission;
des non-membres de la Commission Permanente y seront aussi représentés pour
que à la réunion de la Commission Permanente, qui aura lieu après la réunion
finale, une décision puisse cire prise.

De plus il est désirable que les domiciles des membres de cette sous-commission
ne soient pas trop éloignés les uns des autres pour faciliter les réunions.

La dernière réunion de la Commission Permanente se tiendra un quart d\'heure
après la clôture du Congrès.

Outre les membres de la sous-commission sus-mentionnée les membres du
Bureau de la Commission Permanente seront nommés. L\'ordre du jour étant
épuisé le Président remercie les membres de leur présence et lève la séance.

Procès-verbal de la I^èr"\' réunion de la Commission Permanente des Congrès inter-
nationaux de médecine vétérinaire, tenu le 7 août 1949 à 14.30 dans ..Council Chamber",
Church House, Westminster, l.nndres. S.W. 1.

de la réunion de la Commission Permanente des Congrès internationaux de médecine
vétérinaire, tenu le 7 août 1949 dans ,.Council Chamber", Church House. Westminster,
Londres, W.S. 1.

2. Proposition pour l\'élection des membres de la Commission Permanente lors de
l\'assemblée générale (6 des Statuts).

4. Proposition du CHILI de considérer la langue espagnole comme langue officielle
du congrès.

6. Discussion du „FONDS DE CONGRES" (modification de la Résolution II du
XlIIme Congrès International de médecine vétérinaire de Zurich-Interlaken).

9. Résolution concernant la désignation pour la présentation des nouveaux pays dans
la Commission Permanente.

Sir Daniel A. F,. Cabot — Royaume Uni, Vice-Président et Président intérimaire,
M.M. Prof. Dr. L. de Blieck Pays-Bas, Secrétaire-général et Trésorier, Prof. Dr.
R. Manninger Hongrie, Secrétaire-suppléant;

Messrs. Dr. W. R. Wooldridge — Royaume Uni, G. N. Gould — Royaume Uni,
R. H. Heywood — Australie, K. Schaffer Autriche, Dr. C. A. Mitchell — Canada,
Prof. L. Slagsvold — Norvège, Dr. C. Sanz. Egana Espagne, Prof. Dr. G. Fluecki-
ger — Suisse, Dr. E. Graeub Suisse, G. Petersen Danemark;

i. Le Président intérimaire, Sir Daniel A. E. Cabot ouvre la séance, souhaite la
bienvenue aux membres présents, demande si le procès-verbal de la réunion de la
Commission Permanente du 21 mai 1949 à Paris, qui fut envoyé aux membres,
donne lieu à des remarques ou à des observations.

Comme les membres présents ne sollicitent aucune modification, ce procès-verbal
est approuvé après que le secrétaire a été remercié de sa peine.

2. Le Secrétaire communique qu\'àprès la réunion de Paris du 21 mai 1949 ont été
encore proposés comme membres par les Organisations vétérinaires intéressées:

a. Dr. YV. A. Hagan, Doyen de la „Cornell" Université, New-York State Vete-
rinary College, Ithaca, New-York;

b. Mr. Y. S. Goor, M.R.C.V.S., Government Veterinary Service, Department of
Agriculture, Tel Aviv.

Comme membres de la Commission Permanente des Congrès internationaux de
médecine vétérinaire pour les différents pays seront proposés à l\'assemblée pléniaire
du Congrès du 13 août 1949:

Prof. Dr. P. J. du Toit, Deputy President Council for
Scientific and Industrial Research, P. O. Box 395, Pretoria.

K. Schaffer, Ministerialrat, Leiter der Veterinärverwal-
tung, Marxergasse, 2, Wien III.

Prof. Dr. Ch. van Goidsenhoven, Recteur de l\'Ecole de
médecine vétérinaire de l\'Etat, Cureghem-les-Bruxelles.

Prof. Dr. G. E. Hermsdorff, Escola Nacional de Vete-
rinaria, Avenida Pasteur 404, Rio de Janeiro.

Prof. Dr. Stephan Angeloff, Directeur de l\'Institut d\'Etat
de bactériologie vétérinaire, sérologie et maladies infec-
tieuses de l\'Université, rue Moskovska 6, Sofia.

Dr. C. A. Mitchell, Dominion Animal Pathologist, De-
partment of Agriculture, 100 Mountain Road, Hull, P.Q.

Dr. Ahmad Mabrouk Bey, Directeur du Service Vété-
rinaire au Ministère d\'Agriculture, Caire.

Dr. W\'. A. Hacan, Dean of Cornell University, New-York.
State Veterinary College, Ithaca, New-York.

Dr. Rainer Stenius, Councillor of the Veterinary Depart-
ment, Ministry of Agriculture, Helsinki.

Prof. Dr. E. Leclainche, Ex-Directeur de l\'Office inter-
national des Epizootics, 12 rue de Prony, Paris (XVIIe).

Prof. Dr. R. Manninger, Professeur à la Faculté vétérinaire,
Hungaria-Körut 23 25 Budapest, XIV.

Y. S. Goor, M.R.C.V.S., Government Veterinary Service,
Department of Agriculture, Tel Aviv.

Dr. Jose Figueroa, Directeur du Service Vétérinaire,
San Jacinto D. F., Mexico.

Prof. Lars Slagsvoi.d, Director Veterinary Department,
Ministry of Agriculture, Oslo.

Dr. C. S. M. Hopkirk, Veterinary Advisory Officer, Office
of the High Commissioner for New-Zealand, 415 Strand,
London W.C. 2.

Dr. St. Krauss, Director Veterinary Department, Ministry
of Agriculture, Warschau.

Prof. Joaquin Fiadeiro, Professeur de pathologie médicale
à l\'Ecole de médecine vétérinaire, Lisbonne.

Dr. F. Pfaff, Conseiller ministériel au Ministère d\'Agri-
culture, U. Riegrovych sadu 8, Prague XII.

Prof. K. I. Skrjabine, Directeur de l\'Institut central
Helminthologie, Staropansky Perenlok 3, Moscou XII.

Ni de la Roumanie (ni de l\'U.R.S.S.,) jamais aucune réponse n\'a été reçue de sorte
qu\'il est impossible de remplacer M. Braila (Roumanie), décédé sur ces entrefaites.

3. Le Président demande aux membres présents de bien vouloir faire une proposition
en vue de la formation d\'une commission, qui sera chargée d\'étudier les résolutions
et de les soumettre ensuite à la Commission Permanente, qui les proposera à son
tour au Congrès. Il est décidé que cette commission sera composée de Messrs.
Cabot (Royaume Uni), Manninger (Hongrie), De Bliegk (Pays-Bas), Mitciiell

4. La proposition du Comité du Chili de considérer l\'espagnol comme langue officielle
du Congrès, quant aux publications et résolutions du congrès comme c\'était le cas
au Xllme Congrès International de médecine vétérinaire de New-York a déjà
été discutée lors de la réunion de la Commission Permanente du 21 mai 1949 à
Paris. D\'àprès l\'article 25 du Règlement du Congrès d\'autres langues seront consi-
dérées également comme officielles lors des congrès futurs, à la condition spéciale
que chacune d\'elles ait au moins 200 membres adhérents.

Comme ce nombre exigé n\'a pas été atteint, la proposition du Chili ne peut pas
être acceptée.

M. S a n 7. Egana (Espagne) exprime sa sympathie à l\'égard de la proposition
du Chili et serait très heureux si, lors des congrès futurs, la demande du Chili
pouvait être satisfaite.

Le Président témoigne de la sympathie pour cet argument. Si les fonds néces-
saires sont suffisants, les résumés des rapports et des résolutions seront imprimés
aussi en espagnol aux congrès futurs, quoi qu\'il n\'ait pas été satisfait à l\'article
25 du Règlement du Congrès.

L\'assemblée est d\'accord, après quoi M. Sanz Egana remercie les membres de
cette décision.

5. Après que M. le Dr. du Toit (Afrique du Sud) et ses collaborateurs auront offert
en 1938 à Zurich le „Projet d\'une liste internationale des maladies animales",
les divers pays ont proposé des modifications. Elles ont été communiquées toutes
à M. le Dr. du Toit et seront discutées plus en détail lors de la réunion du 12 août
\'949-

Ces sujets ont déjà été discutés en détail et acceptés à la réunion de Paris du
21 mai 1949.

Le Secrétaire commente plus amplement le fonds des congrès, après quoi il est
proposé que la contribution annuelle par médecin vétérinaire, membre de l\'Orga-
nisation vétérinaire de son pays, s\'élèvera à 1 shilling ou à un montant équivalent.

Le nombre des médecins vétérinaires n\'est pas encore connu avec exactitude,
mais il est évalué à environ 45.000. De 9 pays on n\'a pas encore reçu de données.
Une commission, chargée de l\'administration financière, sera désignée.

Les propositions concernant la modification des Statuts de la Commission Per-
manente, du Règlement des Congrès sont acceptées et seront soumises au Congrès
en vue de ratification.

9. Ce sujet a déjà discuté pendant la dernière réunion du 21 mai 1949 à Paris. La
question est de savoir si l\'on admettra l\'Israël et le Pakistan dans la Commission
Permanente.

10. Le Comité Permanent a reçu une lettre du Dr. Th. W. V. Cameron, Président
du Comité pour la lutte contre les maladies parasitaires, demandant de réserver
quelque place pour une réunion de ce Comité pendant le Congrès.

Il est décidé que la Commission des Résolutions se réunira le 12 août 1949 à
14 heures, laquelle réunion sera suivie de la deuxième réunion de la Commission
Permanente à 15 heures.

Report of the third meeting of the Permanent Committee for the International Vete-
rinary Congresses on August 13, 1949 at 11.30 in the Council Chamber at Church
House, Westminster, London, S.W. 1.

from the Bureau of the Permanent Committee: Messrs. Sir Daniel A. E. Cabot -
United Kingdom, Vice-President and acting-President, Prof. Dr. L. de Blieck — tin-
Netherlands, General-secretary and Treasurer, Prof. Dr. R. Manninger Hungary,
2nd Secretary;

Messrs. K. Schaffer Austria, Dr. M. Capobianco Italy, Dr. C. S. M. Hopkirk
- - New Zealand, Dr. C. Sanz Egana — Spain, Prof. Dr. G. Flueckioer Switzerland,
Dr. W. R. Wooldridge — United Kingdom;

Messrs.J. G. Speroni — Argentine, R. N. Wardle —-Australia, Prof. L. Goffinet
Belgium, F. Woeldike Nielsen Denmark, Prof. K. Eriksson Sweden, Prof. T.
Dalling, United Kingdom.

In order is the election of the members of the Permanent Committee. As the Pre-
sident of the Permanent Committee, Prof. Dr. E. Leclainche (France) has resigned
his function, a new President has to be elected.

Prof. Manninger (Hungary) proposes to appoint Sir. Daniel in this function,
This proposal is generally received.

Owing to this appointment and the withdrawal of Dr. J. R. Mohler tj.S A.)
there are two vacancies for Vice-President.

Dr. Hopkirk (New Zealand) proposes Mr. G. Petersen as ist Vice-President,
while Dr. C. Sanz Egana (Spain is suggested by Dr. Wooldridge (United King-
dom) as 2nd Vice-President.

l?oth proposals arc seconded and Mr. Petersen as well as Mr. Sanz Egana arc-
unanimously elected.

Sir Daniei. proposes to re-elect the Secretary, Prof. Dr. L. de Bi.ieck (the Nether-
lands), who has performed this important function for nearly 25 years, and the
Deputy-Secretary Prof. Dr. R. Manninger (Hungary).

This re-election is carried unanimously. Prof. df. Blieck thanks for the confidence
placed in him and his work.

For the execution of Resolutions VII and XII of the XlVth International Vete-
rinary Congress it is advisable to establish a financial committee.

It is pointed out, that, besides the President and Secretary of the Permanent
Committee, 5 members will have a seat in this Committee; these do not necessarily
have to be members of the Permanent Committee, but the desirability is stressed
thar their respective homes should not be at too great a distance from each other
in order to facilitate the meetings.

Messrs. Sir Daniel A. E. Cabot United Kingdom, Prof. Dr. L. de Bi.ieck
the Netherlands, G. Petersen Denmark, Prof. J. Verge — France, Dr. R. W11-
i.ems Belgium, Prof. T. Dalling United Kingdom, Dr. W. R. Wooldridge
United Kingdom.

3. Dr. Hopkirk (New Zealand) begs to receive the resolutions as soon as possible.
This will be done.

Dr. Wooldridge (United Kingdom) asks if the resolutions of the Congress will
be sent to the Governments of the various countries. Prof, de Blieck answers, that
the resolutions will be sent, translated into 3 languages, to the Ministry of Foreign
Affairs of each country, to be forwarded to the interested parties.

Dr. Hopkirk (New Zealand) proposes, that the Permanent Committee should
also occupy itself with the composition of veterinary educational films and the
registration of such as arc already to be found in the various countries.

The Chairman of Section f, Animal Parasites, informed the Permanent Com-
mittee about the following recommendation:

,,In view of the great and increasing importance of parasitic diseases inadequate
time has been allotted to the discussion of the papers on Helminth, Protozoair
and Arthropod Parasites, and it is requested that earlier circulation of the papers
to be presented and more liberal allocation of time for their discussion be arranged
for future fnternational Veterinary Congresses."

The Secretary will beg the Organising Committee of the next Congress to reckon
with this wish.

After speaking some words of praise and appreciation to the demissionary Pre-
sident and Vice-President of the Permanent Committee, Prof. Leclainche and
Dr. Mohler, the Chairman closes the meeting with thanks for the confidence placed
in him.

He hopes to meet those who are now present again at the next Congress in 1953
in Sweden.

Report of the second meeting of the Permanent Committee for the International
Veterinary Congresses on August 12, 1949, at 3 p.m. in the Council Chamber at
Church House. Westminster, London, W.S. 1.

Previous to this meeting, at 2 p.m. and at the same locality, a conference was held
by the Resolution-Committee, consisting of Messrs. Sir. Daniel A. E. Cabot (United
Kingdom), Prof. Dr. L. de Blieck, (the Netherlands), Prof. Dr. R. Manninger (Hun-
gary), Dr. C. A. Mitchell (Canada), Prof. K. Eriksson (Sweden), Prof. Dr. G.
Flueckiger (Switzerland) and Dr. W. A. Hagan (U.S.A.).

Besides 3 resolutions of the Permanent Committee concerning the formation of a
Congress-Fund, alteration of § 7 of the Congress Bye-Laws and alteration of § 6 line 5
of the Statutes of the Permanent Committee for the International Veterinary Con-
gresses, 19 resolutions had been received from the various sections and the individual
members of the Congress.

1. The resolutions to be discussed at the closing meeting of the Congress.
II. List of Animal Diseases.

IV. Proposition of Turkey concerning an international emblem for veterinary surgeons.
V. Miscellaneous.

from the Bureau of the Permanent Committee: Messrs. Sir. Daniel A. E. Cabot
(United Kingdom), Prof. Dr. L. df. blieck (the Netherlands), Prof. Dr. R. Manninger
(Hungary):

Messrs. K. Sciiaffer (Austria), Dr. C. A. Mitchell (Canada), G. N. Gould (United
Kingdom), Dr. W. R. Wooldridge (United Kingdom), Dr. M. Capobianco (Italy),
Dr. C. S. M. Hopkirk (New Zealand), Prof. L. Slagsvold (Norway), Dr. C. Sanz
Egana (Spain), Prof. G. Flueckiger (Switzerland), Dr. E. Graeub (Switzerland),
Dr. W. A. Hagan (U.S.A.);

Messrs. J. C. Speroni (Argentine), F. Woeldike Nielsen (Denmark), Ibrahim
Kadri Bey (Egypt), H. Westermarck (Finland), Dr. A. Komarov (Israel), Prof. K.
Eriksson (Sweden), R. N. Wardle (Australia);

Messrs. H. McL. Gordon (Australia), Prof. Dr. L. Seekles (the Netherlands), Prof.
J. I. Quin (South Africa);

„In view of the economic importance and the possible public health significance
of the viruses responsible for swine influenza, the XlVth International Veterinary
Congress recommends that arrangements be made for viruses isolated in different
countries to be sent to selected established centres and examined by the techniques
used for strains of human origin by the World Influenza Centre."

The Permanent Committee was begged to forward the resolution to the World
Health Organisation, asking to establish a consultative veterinary Committee, which
could develop the details.

The following persons are proposed: Dr. H. W. Schoening, Washington, for the
American Area,

„The XlVth International Veterinary Congress recommends that prophylaxis
against animal tuberculosis be included in the agenda for the XVth International
Veterinary Congress".

Two resolutions had been received concerning the campaign against tuber-
culosis, standardisation of veterinary tuberculin, the use of B.C.G. and the putting
on the programme of the next Congress of the subject „Immunity against Tuber-
culosis and the preventive vaccination".

„In view of the recent developments which make it possible to curtail radically
the economic losses caused by infectious bovine mastitis, and in view of the present
shortage of milk and milk products, this Congress recommends that all countries
endeavour to carry out efficient control".

After a slight alteration this resolution has been accepted as follows:
Brucellosis.

„In view of the seriousness of brucellosis as an economic and public health
problem it is resolved by the XlVth International Veterinary Congress that:

„(2) Until eradication by test and slaughter is practicable, vaccination is
recommended as a first step and should be correlated with the eradication pro-
gramme. The vaccine must be produced with the same safeguards as to virulence
and immunising properties as the United States Bureau of Animal Industry Strain
19 Vaccine.

,,(3) It is further resolved that diagnostic tests and methods be standardised
in each country, and that an international standard for the agglutination test
be agreed.

,,(4) As a public health safeguard pending the eradication of the infection
from animals it is recommended that all milk and milk products be pasteurised.

,,(5) It is further considered that international co-ordination and exchange
of information are important and should be effected by the appropriate inter-
national agencies."

„Whereas many infectious and parasitic diseases of animals, some of which
are also communicable to man, may be spread by animal products used for human
food; and,

„Whereas the introduction of these diseases into a country reacts against maxi-
mum production of food so urgently needed in the world to-day;

„This Congress resolves that veterinary controlling authorities in all countries
should be urged to co-operate to the utmost to prevent the spread of these diseases,
particularly to those countries in which they do not exist."

The original resolution, relating to international regulations concerning removal
of animals, animal products, vegetable products and appliances used in association
with animals, has been worded by the Committee as follows:

„The XlVth International Veterinary Congress learns with satisfaction that
steps arc being taken by certain international organisations to examine questions
of transportation of animals, animal products, vegetable products and equipment
in so far as they relate to the transmission of infectious diseases of livestock."

This resolution deals with the necessity of maintaining and reinforcing the
International Veterinary Congresses by a financial contribution of each national
veterinary organisation. After a short discussion, during which it was mainly
pointed out, that no new Government-Organisation should be formed, the reso-
lution was accepted as follows, while for the execution of same a committee will
be appointed, which will be identical with the one for the Congress-Fund :

..That this XlVth International Veterinary Congress, having directed its
attention to the great work which the veterinary profession can do in the control
of diseases amongst the milk, meat and egg producing livestock of the world,
urges the immediate strengthening of this international organisation so as to set
up an active world-wide body capable of advising governments in the urgent
steps necessary to control animal diseases.

„The Congress calls upon all national veterinary associations to contribute
financially to the development and maintenance of this organisation and asks the
Permanent Committee to art vigorously in this matter."

„(1) The importance of veterinary science and practice in the field of produc-
tion and improvement of domestic animals;

„(2) The advantage for veterinary surgeons particularly concerned wtih these
problems to unite and co-ordinate their efforts, as has been done with success in
some countries;

,,(1) That the Government Authorities of each country should place at the
disposal of veterinary training and research establishments all necessary facilities
to further and promote such activities.

,,(2) That in each country consideration should be given to the setting up of a
society of veterinarians and that such societies should be set up wherever possible.

„In all countries the problems of inefficient breeding and reproduction in
domesticated animals are becoming of increasing economic importance by lowering
potential production of foodstuffs of animal origin, and it is essential that the
basic skill and scientific knowledge of the veterinarian should be more extensively
used to improve fertility and to prevent or overcome infertility among farm live-
stock and thus contribute towards maximum efficiency in animal breeding.

„The XlVth International Veterinary Congress, in session in London, August
1949, is conscious of the urgent need to improve and increase scientific research
work and instruction in the physiology and pathology of reproduction in the
veterinary schools of all countries, so as to ensure that the members of the vete-
rinary profession will play their full share in the application of increased and
new knowledge in solving animal breeding problems. To this end it urges the
governments of all participating countries to take adequate steps to provide
increased facilities for this important work, and to utilise to the maximum extent
possible the skill and knowledge of veterinarians, and thus make a greater contri-
bution to the world supply of foodstuffs of animal origin."

..This Congress urges ail governments to take active steps for the worldwilde
control and eventual eradication of rabies, through the application of the recognised
effective measures, namely, veterinary sanitary regulations, quarantine, elimination
of stray dogs, the registration and restraint of dogs, and, where necessary, the
annual vaccination of all dogs with approved effective vaccine.

..The Congress strongly recommends that international organisations, especially
those sponsored by the United Nations, should give active support, and, where
necessary, technical assistance to governments for this purpose, and, that they
should endeavour to keep the issue prominently before the various governments."

After a slight alteration the following resolution has been laid down concerning
educational films:

,,This Congress resolves that the Permanent Committee should elaborate a
proposal for the wide distribution of veterinary educational films in all countries
and should call upon governments to give adequate grants for the purchase ol
good talking films recommended by competent veterinary educational autho-
rities."

This concerns an alteration of Resolution II of the Congress Zurich-Interlaken
1938.

After a detailed examination and a thorough discussion of the matter in hand,
the Permanent Committee has laid the following resolution before the
Congress:

,,In order that the International Veterinary Congress may be held in all coun-
tries, it is resolved, that from all participating countries which arc represented
in the Permanent Committee, a contribution may be made to a Congress fund,
from which, if necessary, the expenses of the printing costs of the Congress com-
pletely or partly, and those of the Secretariat of the Permanent Committee, may
be paid.

,.This contribution from each country will be fixed in relation to the number
of graduate veterinary surgeons in that country, members of the Veterinary
Organisation.

.,The Congress funds shall be administered by the Bureau of the Permanent
Committee. The Permanent Committee proposes now that the contribution should
be fixed at 1 s., or its equivalent of that per year, for each veterinary surgeon in
each country."

This concerns alteration of § 7 of the Congress Bye-Laws. In order to achieve
a greater continuity between two consecutive congresses and to stimulate the
interest of the veterinary surgeon as to these congresses, the Permanent Committee
has proposed te make permanent the National Committees, mentioned in § 7
of the Congress Bye-Laws. Chairman should be, if possible, the member of the
International Permanent Committee for that country. After profound examination
and discussion the following resolution has been proposed to the Congress by the
Permanent Committee:

..In each country a permanent National Committee should be established,
which, in constant co-operation with the Organising Committee of the country
in question, will carry out the tasks mentioned in this paragraph.

„Ways and means of starting this National Committee will be left to the Vete-
rinary Association of the country concerned.

..The National Committee, once established, will, however, supplement itself
from time to time and report its constitution to the Secretary of the Permanent
Committee. The representative of a country in the Permanent International
Committee will be proposed by the National Committee of that country. The
Chairman of the National Permanent Committee and the representative of that
country in the Permanent International Committee should, if possible, be one
and the same person."

(That is to say, a member in the Permanent Committee representing a country
will be the chairman of the Permanent National Committee).

„The duty of National Committees shall be to undertake the work of propaganda
for the Congress, to enrol members, to obtain subscriptions and to forward them
to the Organising Committee, and to supply information as to the office, rank
and status of individual members of the Congress, especially of the official represen-
tatives of authorities, corporations, etc."

This concerns alteration of § 6 line 5 of the Statutes of the Permanent Com-
mittee. Nomination cf the members of the Permanent Committee takes plare by
plenary meeting of the Congress.

However, it has not been indicated in § 6 which authority or organisation in a
country proposes the nomination.

In order to establish uniformity in this respect the meeting suggests that this
proposal will be made by the National Committee of each country.
The text reads as follows:

\'„ . . the members of the different countries being chosen on the proposal of
the Permanent National Committees of the countries concerned and shall be
nominated by the chief meeting of the Congress by unanimous assent or majority

1. the forming of a new section of zootechnic with 7 separate under-sections:
„Biology of breeding, Animal Husbandry, Animal Maintenance, Animal
Hygiene, Animal Feeding, Utilisation of Animal Products, Insurance."

The Permanent Committee estimated, that the subjects of these sub-sections
could all of them be included in the existing sections of the Congress.

2. the subject of the formation of a constitution or modify the existing consti-
tution, to allow of the formation of an international veterinary association
with an annual subscription, various details of which had been elaborated.

The main features of this resolution being contained in resolution X, the
above-mentioned resolution was not accepted.

The data contained in this resolution may be used in the execution of reso-
lution X.

3. the sending of a request by the International Veterinary Congress to the
World Health Organisation to form a veterinary public health section in
order to establish the control and eradication of disease communicable from
animal to man.

The Permanent Committee has not accepted this resolution as it is known,
that the World Health Organisation has set up already such a Committee,
dealing with diseases, communicable from animal to man.

It will be considered essential to create a Permanent Central Office for the
exchange of veterinary surgeons of all the countries of the world. It therefore
decides to entrust the Permanent Committee for International Veterinary
Congresses in the Hague, with the task of providing for the settlement and
utilisation of veterinary surgeons in countries where there is a shortage of
veterinarians.

The Permanent Committee thinks that this exchange had better lake place
by mutual arrangement between the countries concerned.

5. proposal, that this Congress recommends that the attention of the Govern-
ments of various countries should be drawn through the Food and Agricultural
Organisation of the U.N.O. to the ncccssity of close association between
veterinary education and research to ensure efficient education and healthy
growth of the veterinary profession.

The Committee is of the opinion that the attention of the Governments
of the different countries had already been drawn to this question a great
many times and that it is therefore not necessary to ask the mediation of other
organisations to this end.

6. proposal, that this Congress recommends to governments of countries that
in the interests of efficient development of veterinary education in the various
parts of the world, more particularly the comparatively backward areas,
the possibilities of making arrangements whereby technical staff from govern-
ment institutions of one country might be loaned to another country without
causing any break in the service of the lent person in his parent country should
be examined. As regards this problem, the Committee takes the same view
as in the case of the non-accepted resolution 4.

7. proposal, that steps should be taken by this Congress to standardise electro-
cardiographic leads, types and positions in the different domestic animals
to permit of adequate comparison of work of veterinarians on this subject in
different countries.

meetings during Congress to make draft suggestions and if necessary co-opt
other workers and continue their exchange of views if required by corres-
pondence. When agreement is reached, it should be transmitted to the Per-
manent Committee.

This resolution is passed over. The report which will be sent to the Per-
manent Committee by the 3 reporters mentioned in the above-cited resolution,
will be awaited, after which the conclusion will be made known to the different
countries.

8. proposal: as there is a popular request for the formation of a Women\'s Auxiliary
to the International Veterinary Congresses, the permission and recognition
of the Executive Committee be given for such a purpose.

The Committee believes, that it is not advisable to include a separate section
for female veterinary surgeons in the International Veterinary Congresses.

Prof. Quin had been asked by Prof. Dr. du Toit to discuss the problem here;
Prof. Quin gives his comments on the List of Animal Diseases, composed in 1938
by Dr. du Toit and his Staff at Onderstepoort, and on the alterations proposed
by some countries. It was voted to appoint a Committee of 3 members who will
follow up this work.

Proposed are: Mr. W. A. Pool, Director, Commonwealth Bureau of Animal
Health, New Haw, Wey bridge, Surrey (United Kingdom), Dr. W. K. Wooldridge,
Stan mo re (United Kingdom) and Prof. T. J. Boswortii, Camden Town, London,
N.W. I.

III. Two official invitations have been received for the next Congress i.e. from the
Governments of Sweden and the Argentine.

Prof. Eriksson supports the application of Sweden and, in general, to have the
Congress in Europe.

Sweden never having had an international veterinary Congress as yet, he
considers his country to be certainly qualified in this respect.

Thi: representative of the Argentine, Mr. Juan Carlos Speroni points out the
fact, that never as yet has there been an international veterinary congress south
of the Equator, and, of the Whole of America, only once in the United States.

The Chairman proposes to have a card vote on this matter, exclusively by
members of the Permanent Committee of their deputies.

The Argentine getting 8 against Sweden 11 votes, the Congress will be advised,
according to § 3 of the Congress Bye-Laws, to hold the XVth International Vete-
rinary Congress in Sweden.

Prof. Eriksson informed those present, that this Congress could be held during
the end of July or the beginning of August 1953 in Stockholm.

The Secretary, Prof. Dr. de Blieck considers the interval of 4 years between
two Congresses to be too long in view of the rapid progress of modern science
and proposes to hold the international veterinary congresses with and interval
of 3 years. This is seconded by Prof. Dallinc, and Dr. Wooldridge.

Prof. Manninger advises to perpetuate the present situation because of financial
difficulties.

IV. Proposition of Turkey concerning an international emblem for veterinary surgeons,
symbolizing the Veterinary Science.

It is voted to postpone the discussion of this proposal to the next meeting of the
Permanent Committee.

Y. Prof. Dalling calls attention to the necessity of forming a sub-committee of the
Permanent Committee for the execution of the Congress-Fund and resolution
VII (handed in by Dr. Wooldridge). The Chairman advises to appoint members
for this sub-Committee, while non-members of the Permanent Committee will
also form part of it, in order to enable the meeting of the Permanent Committee,
after the closing meeting, to take a decision.

It is also advisable that members of this sub-committee should not live at too
great a distance from each other in order to facilitate the meetings.

The last meeting of the Permanent Committee will be held 15 minutes after
the closing of the Congress.

Besides the appointment of the members of the above-mentioned committee,
the members of the Bureau of the Permanent Committee will then be
appointed.

The business being concluded, the Chairman thanks those present and closes
the meeting.

Report of the first meeting of the Permanent Committee for the International Vete-
rinary Congresses on August 7, 1949 at a £ p.m. in the Council Chamber at Church
House, Westminster, London S.W. 1.

а. Proposal for the election of members of the Permanent Committee by the chief
meeting (par. 6 of the Statutes).

4. Proposition of Chili to consider the spanish language as an official congress-language.

б. Discussions about the „CONGRESS-FUND" (alteration of the Resolution II of
the XHIth International Veterinary Congress Zurich-Interlaken).

q. Resolution about designation new countries on the Permanent Committee,
xo. Proposal of the members.

from the Bureau of the Permanent Committee: Messrs. Sir Daniel A. E. Cabot
United Kingdom — Vice-President and acting-President, Prof. Dr. L. de Blieck
the Netherlands-General Secretary and Treasurer, Prof. Dr. R. Manninger Hungary
— and Secretary;

Messrs. Dr. W. R. Wooldridge — United Kingdom, G. N. Gould L\'nited King-
dom, R. H. Heywood — Australia, K. Schaffer — Austria, D. C. A. Mitchell —
Canada, Prof. L. Slagsvold — Norway, Dr. C. Sanz Egana — Spain, Prof. Dr. G.
Flueckiger — Switzerland, Dr. E. Graeub - Switzerland, G. Petersen Denmark :

1. The deputy-Chairman, Sir Daniel A. E. Cabot, opens the meeting and welcomes
those who arc present. It is asked if the minutes of the meeting of the Permanent
Committee of May 21, 1949 in Paris, which have been sent to the members, call
for any remarks or objections.

As those members that are present agree with the contents, these minutes are
confirmed with thanks.

2. The Secretary makes it known that, after the meeting in Paris on May 21, 1949
some additional members have been proposed by the veterinary organisations con-
cerned. They are:

a. Dr. W. A. Hagan, Dean of Cornell University, New York State Veterinary
College, Ithaca, New York;

b. Mr. Y. S. Goor, M.R.C.V.S., Government Veterinary Service, Department
of Agriculture, Tel Aviv.

At the closing meeting of the Congress, August 13th 1949, will be proposed to nominate
as members of the Permanent Committee for the International Veterinary Congresses
for the different countries:

UNITED-KINGDOM: Sir Daniel A. E. Cabot, M.R.C.V.S., 28-32 Chester
Terrace, Regent\'s Park, London N.W. 1.

K. Schaffer, Ministerialrat, Leiter der Veterinärver-
waltung im Bundesministerium für Land und Forstwirt-
schaft, Marxergasse 2, Wien III.

Prof. Dr. Ch. van Goidsenhoven, Recteur de l\'Ecole de
médecine vétérinaire de l\'Etat, Cureghem-lez-Bruxelles.

Prof. Dr. G. E. Hermsdorff, Escola Nacional de Veteri-
naria, Avenida Pasteur 404, Rio de Janeiro.

Prof. Dr. Stephan Angeloff, Directeur de l\'Institut
d\'Etat de bactériologie vétérinaire, sérologie et maladies
infectieuses de l\'Université, rue Moskovska 6, Sofia.

Dr. C. A. Mitchell, Dominion Animal Pathologist, De-
partment of Agriculture, Ottawa.

Dr. Ahmad Mabrouk Bey, Directeur du Service Vétéri-
naire au Ministère d\'Agriculture, Caire.

Dr. W. A. Hagan, Dean of Cornell University, New York
State Veterinary College, Ithaca, New York.

Dr. Rainer Stenius, Councillor of the Veterinary Depart-
ment, Ministry of Agriculture, Helsinki.

Prof. Dr. E. Leclainche, Ex-Directeur de l\'Office inter-
national des Epizooties, 12 rue de Prony, Paris (XVIIe).

Prof. Dr. R. Manninger, Professeur à la Faculté vétéri-
naire, Hungaria-Körut 23 25, Budapest XIV.

Y. S. Goor, M.R.C.V.S., Government Veterinary Service,
Department of Agriculture, Tel Aviv.

Dr. Jose Figueroa, Directeur du Service Vétérinaire,
San Jacinto D.F., Mexico.

Prof. Lars Slagsvold, Director Veterinary Department.
Ministry of Agriculture, Oslo.

Dr. C. S. M. Hopkirk, Veterinary Advisory Officer,
Officc of the High Commissioner for New-Zealand, 415
Strand, London W.C. II.

Dr. St. Krauss, Director Veterinary Department, Ministry
of Agriculture, Warschau.

Prof. Joaquin Fiadeiro, Professeur de pathologic médicale
à l\'Ecole de médecine vétérinaire, Lisbonne.

Prof. Dr. G. Flueckiger, Directeur de l\'Office Vété-
rinaire fédéral, Berne.

Prof. K. I. Skrjabine, Directeur de l\'Institut central
Helminthologie, Staropansky Perenlok 3, Moscou XII.
Dr. A. Baldomir, Directeur du Service Vétérinaire,
Montevideo.

Neither from Roumania (nor from the U.R.S.S.) has any answer been received,
so that it has not been possible to have a member appointed in the place of Mr.
Braila (Roumania) who died some time ago.

:3- The Chairman asks those present to put up a proposal for establishing a Committee
which will study the resolutions before submitting them to the P.C., while the
latter will present them to the Congress.

It is voted that this Committee will consist of Messrs. Cabot (United Kingdom).
Manninger (Hungary), De Blieck (The Netherlands), Mitchell (Canada),
Eriksson (Sweden), Flueckicer (Switzerland), Hagan (U.S.A.).

4. The proposal of the Nat. Committee of Chile to accept the Spanish language as
an official congress language as regards publications and resolutions of the Congress
las was the case on the Xllth. International Veterinary Congress in New York)
has already been discussed at the meeting of the Permanent Committee on May 21
1949 in Paris. According to paragraph 25 of the Congress Bye-Laws, other languages
will be considered equally as official for future Congresses on condition specified,
that each of them have at least 200 subscriptions.

As the number required was not attained, the proposal of Chile could not be
accepted this time.

Sanz Ec.ana (Spain) expressed his sympathy with the proposal of the National
Committee of Chile and should like that on future Congresses the request of Chile
could be complied with. The large numbers of countries where Spanish is the
current language, justifies this wish. The President sympathizes with the argument.
If funds are available, summaries of the reports and resolutions will also be given
out in Spanish on future Congresses, even though the condition in paragraph 25
of the Bye-Laws should not be fulfilled. The meeting agrees with this; Mr. Sanz
Eg an a expresses his thanks.

5. After the Draft of an International List of Animal Diseases by Dr. Du Toit (South
Africa) and his Staff had been presented at Zurich in 1938, alterations have been
proposed by various countries. They have all been made known to Dr. Du Toit
and will discussed on the meeting of August 12, 1949.

Those points have already been extensively discussed by the meeting of May
21 1949 in Paris and have been accepted.

The Congrcssfund is explained more fully by the Secretary. It is proposed that
the annual contribution will be a shilling or the equivalent thereof for each vete-
rinary surgeon who is a member of the veterinary organisation of his country.

The total number of veterinary surgeons is not yet exactly known, but is estimated
to be 45000. About 9 countries no data have been received as yet. A committee
will be appointed for the financial administration. The meeting agrees with this.

The proposals for an alteration in the Statutes of the Permanent Committee and
the Congress Bye-Laws are accepted and will be presented to the Congress for
confirmation.

9. It has already been discussed at the meeting of May 21, 1949 in Paris that Israel
and Pakistan should be admitted to the Permanent Committee.

10. The Permanent Committee received a letter from Dr. Th. W. V. Cameron, Canada.
Chairman of the Committee on the Control of Parasitic Diseases asking to reserve
time for a meeting of this Committee during the Congressweek.

The Organising Secretary was informed about this wish. The proceedings of
this meeting will be published in the Congress report.

It is determined that the Resolution-Committee will meet on August 12, 1949
at 2 o\'clock, previous to the second meeting of the Permanent Committee at
3 o\'clock p.m.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400- -11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij voor Diergeneeskunde.

Door het XIV Internationale Veeartsenijkundige Congres, dat vorig jaar in Londen
werd gehouden, werd besloten, dat door de organisaties van de dierenartsen der deel-
nemende landen een permanent Nationaal Comité zal worden benoemd.

Op grond hiervan, heeft het Hoofdbestuur van de Maatschappij het Nederlands
Nationaal Comité als volgt samengesteld :

Dr. Y. M. Kramer, voorzitter, als voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde ;

Dr. W. A. de Haan secretaris, als secretaris van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde ;

Prof. Dr. G. Krediet, lid, als voorzitter van de Faculteit der Veeartsenijkunde ;

E. J. A. A. Quaedvlieg, lid, als Directeur van het Veeartsenijkundig Staats-
toezicht ;

Prof. Dr. L. de Blieck, lid, als vertegenwoordiger van Nederland in het
internationale comité.

Enkele collegae hebben nu reeds een waarnemer aangevraagd om in de a.s. zomer
met vacantie te kunnen gaan.

Reeds eerder is er op gewezen, dat voorlopig practisch nog geen waarnemers be-
schikbaar zijn. Daarom wordt dringend aangeraden zo veel mogelijk zelf een oplossing
te zoeken door met buurtcollcga\'s een regeling te treffen voor het waarnemen van
eikaars practijk.

Wanneer deze onderlinge practijkwaarneming niet mogelijk is zal in beperkte mate
gebruik gemaakt kunnen worden van de hulp van de oudste jaars studenten, die clan
in samenwerking met de buurtcollcgac de practijk kunnen waarnemen. Volambtelijkc
werkzaamheden zouden dan door de buurtcollegae kunnen worden waargenomen.

In verband met bovenstaande wordt verzocht eventuele vacantieplannen zo vroeg
mogelijk te maken, zodat tijdig met eventueel beschikbare co-assistenten kan worden
overlegd.

Aanvragen voor practijkwaarneming worden daarom liefst voor 1 Mei a.s. verwacht
bij het secretariaat van de Maatschappij.

Het Hoofdbestuur heeft als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde aan-
genomen :

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande
mutaties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetieffende pagina van
het boekje steeds wordt vermeld.

,J. H. Akkerman te Brammen, telefoonnummer 52 te wijzigen in 317. (pag. 59\'
J. Boogaerdt te Driebergen, is verhuisd naar van Gaesbeeklaan 27, giio 527961 :
hoofdassistent R.U. (fac. V.K., afd. med. vet. chemie). (pag- 63)

J. E. Hage te Amsterdam, diens vacantie-adres te wijzigen in Vondelweg 456
te Haailem. (pag- 1S0)

G. F. G. W. van den Hurk te Schalkwijk, is verhuisd naar Nedereind S 38,
telefoon K 3459—238- (pag. 76)

G. Jongeneel te Brandwijk (Z.-H.), diens studie-adres te Utrecht te wijzigen in
van Speijkstraat 12, telefoon K 3400—-149 3. (pag. 181)

M. Karsemeijer te Alphen a/d Rijn, telefoonnummer 243 te wijzigen in K. 1720—
2256. (pag. 78)

F. van Schaik te Leerdam, is benoemd tot plaatsvervangend Inspecteur van de
VeearUenijkundige Dienst in het district Zuicelijk-Zuid-Holland. (pag. 90)

WET van 22 December 1949, houdende bepalingen tot wering en bestrijding
van besmettelijke vogelziektin. (Vogüliektenwet) St.bl. No. J 585.

1. Tot wering van besmettelijke ziekten van pluimvee kunnen door Onze Minister
de in- en doorvoer van door hem aangewezen soorten vogels, alsmede van eieren, vlees
en andere producten, afkomstig van die vogels, worden verboden of niet dan voor-
waardelijk worden toegestaan.

2. Het is verboden de vogels en producten, waarvan de in- of doorvoer voorwaar-
delijk is toegestaan, in- of door te voeren langs andere dan de door Onze Minister,
in overleg met Onze Minister van Financiën, aangewezen kantoren.

3. Indien de in- of doorvoer is toegestaan onder voorwaarde van voorafgaand
onderzoek, wordt voor dat onderzoek vergoeding van kosten geheven naar een door
Onze Minister vast te stellen tarief.

1. Tot wering en bestrijding van door Onze Minister aangewezen besmettelijke
ziekten van vogels zijn de artikelen 9, 10, 11, 15 tot en met 32, 35 tot en met 44, 97, 98
en 99 van de Veewet en de krachtens die artikelen vastgestelde bepalingen van overeen-
komstige toepassing.

2. De aanwijzing ingevolge het eerste lid kan slechts geschieden, indien de ziekte-
een gevaar kan opleveren voor ernstige aantasting van de pluimveestapel.

1. Overtreding van het bepaalde bij of krachtens deze wet wordt gestraft met hechte-
nis van ten hoogste 1 jaar of geldboete van ten hoogste ƒ 500,—.

2. De Wet van 29 December 1922, Staatsblad 747, tot wering van besmettelijke
pluimveeziekten wordt ingetrokken.

3. Deze Wet treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum van
uitgifte van het Staatsblad, waarin zij is geplaatst.

De in- en doorvoer van hoenders, eenden, ganzen en kalkoenen, alsmede van eieren,
vlees en andere producten, afkomstig van die vogels, is verboden.

Wanneer in een bepaald geval bijzondere omstandigheden zulks noodzakelijk maken,
kan het hoofd van de Vceartsenijkundige Dienst ontheffing van het in het vorige artikei
bedoelde verbod toestaan, mits de nodige voorzorgen tegen overbrenging van besmetting
zijn getroffen.

Deze beschikking zal worden gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant en treedt
in werking met ingang van de dag harer afkondiging.

Overwegende, dat de besmettelijke vogelziekte, genaamd Newcastle disease of pseudo-
vogelpest, een gevaar kan opleveren voor ernstige aantasting van de pluimveestapel;

I. aan te wijzen als besmettelijke ziekte van vogels, bedoeld in het eerste lid van
artikel 3 van de Vogelziektenwet, Staatsblad no. J 585, de ziekte, genaamd: Newcastle
disease of pseudovogelpest;

II. te bepalen, dat deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse
Staatscourant en in werking treedt met ingang van de dag harer afkondiging.

WIJZIGING KON. BESLUIT van 28 November 1949, hou-
dende wijziging van het Koninklijk Besluit van 23 April 1922, Staatsblad
No. 220, ter uitvoering van de artikelen 16 en j 1 der Veewet.

In artikel 1 onder letter e en in artikel 4. onder letter g van het Koninklijk Besluit
van 25 April 1922, S. 220, ter uitvoering van de artikelen 16 en 51 der Veewet (S. 1920,
No. 153) wordt in plaats van „15 dagen" gelezen: 30 dagen.

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede .dag na de datum van uitgifte
van het Staatsblad, waarin het is geplaatst.

Op Zondag 15 Januari 1950 overleed te Leiden in de ouderdom van
89 jaar de nestor der Nederlandse Paardenartsen, de Oud-Uirigerend
Paardenarts met de rang van Luit. Kolonel titulair P. G. Muyzert.

Pieter CoRNELis Muyzert werd geboren te Utrecht op 7 Maart 1860,
alwaar hij de lagere school en de H.B.S. bezocht, waarna hij de studie
voor dierenarts volgde aan de toenmalige Veeartsenijschool. Op 20 Juli
1883 behaalde hij het diploma van veearts.

Op i September van dat jaar volgde zijn aanstelling tot Paardenarts
der 3de klasse (2de luit.) bij het Personeel van de Geneeskundige Dienst
der Landmacht en werd hij ter opleiding gedetacheerd bij het 2de Regiment
Huzaren in garnizoen te Haarlem.

Op 9 September 1887 volgde zijn bevordering tot Paardenarts der
2de klasse (iste luit.) en op 14 Juni 1902 die tot Paardenarts der iste
klasse (Kapt.).

In deze rangen diende hij in verschillende garnizoenen, o.a.te Haarlem,
Amsterdam, Zutphen, den Haag, Leiden, Milligen (Remontedepót) en
Breda, alwaar hij enige jaren leraar was aan de Koninklijke Militaire
Academie.

Op i September 1913 werd hij bevorderd tot Majoor Dirigerend Paar-
denarts, in welke rang hij de gehele mobilisatie van 1914—\'18 meemaakte,
nml. als Divisiepaardenarts bij de iste Divisie.

Hierna volgde zijn indeling bij het 2de Regiment Veld-Artillerie met
standplaats Leiden. Op 29 Juli 1920 verkreeg hij eervol ontslag uit de
militaire dienst onder toekenning van pensioen.

Op 24 Augustus 1928 werd hem door H.M. Koningin Wilhelmina de
titulaire rang van Luit. Kolonel verleend.

Ridder in de Orde van Oranje-Nassau met de zwaarden. Voorts was hij
drager van het Officierskruis voor langdurige dienst met het cijfer XXXV
en van het mobilisatiekruis 1914—1918.

Muyzert was bij de troepenofficieren een zeer gezien veterinair, die
vooral bekendheid genoot door zijn grote kennis van militaire wetten
en reglementen. Voor velen was hij dan ook de vraagbaak op dit gebied.
Ondanks zijn burgeropleiding was hij als Officier een militair van de
oude stempel, daarbij zeer strijdlustig maar behept met een groot recht-
vaardigheidsgevoel en wars van alles wat naar zwakte of sentimentaliteit
zweemde. Hierdoor en tevens door zijn gesloten karakter, dat hem dwong
bestaande moeilijkheden steeds zelf op te lossen, was hij voor velen schijn-
baar een ontoegankelijk man, terwijl sommigen hem zelfs vreesden om
zijn helder maar vaak scherp oordeel. Hij duldde bijv. geen inmenging
van een troepencommandant in zijn veterinaire dienst. De hieruit wel eens
ontstane moeilijkheden loste hij grondig op, daarbij gesteund door zijn
grote kennis der militaire voorschriften. Op mensen, die hem minder goed
kenden, maakte hij vaak de indruk van heel hard te zijn.

Inderdaad, Muyzert kon hard zijn, maar slechts dan wanneer het
bedreven onrecht betrof. Dan was hij tevens strijdlustig als een terrier en
liet niet los.

Dank zij een groot verantwoordelijkheidsgevoel en een grote mate van
zelfkennis was hij in de eerste plaats hard voor zichzelf. Voor anderen was
zijn oordeel echter veelal zeer mild.

Na zijn pensionnering ging deze werkzame mens niet bij de pakken
neerzitten, in tegendeel. Van stonde af aan werkte hij op het laboratorium
van onze onvergetelijke collega Prof. de Jong te Leiden en volgde hij aldaar
tevens de colleges van Prof. van Calcar. Na de dood van de Jong werkte
hij geregeld op het laboratorium van Prof. Storm van Leeuwen en Prof.
Flu.

Op sociaal gebied heeft hij goed werk gedaan als lid van de Districts-
commissie van het Fonds 1815 ter aanmoediging en ondersteuning van
oud-militairen en hun nabestaanden, waartoe hij in 1922 werd benoemd.
De belangen van dit Fonds heeft hij jaren lang met veel energie behartigd.

Voor zijn collega\'s, de militaire paardenartsen, was hij een goed kameraad
en een voorbeeld in de dienst. Het bestuur van de Mil. Veterinaire Ver-
eniging bood hem in de vergadering van 11 November 1929 het „bijzonder"
lidmaatschap voor het leven aan.

Muyzert was in 1895 gehuwd met Cornelia van der Sluis, familielid
van wijlen collega van der Sluis, Directeur van het Amsterdamse Abattoir.

In 1897 werd uit dit huwelijk te Zutphen hun enige zoon geboren, die
in 1933 te Leiden overleed. Het jaar daarop stierf eveneens aldaar zijn
vrouw, die reeds verscheidene jaren een wankele gezondheid genoot.

Deze grote verliezen troffen hem zeer zwaar, maar de gesloten mens die
hij was, deed hiervan naar buiten niet blijken. Zijn grote affectie concen-
treerde zich daarna op zijn drie kleinkinderen, voor wie hij, toen ze nog
klein waren een liefhebbende en zorgzame Grootvader was, terwijl hij
in latere jaren vol belangstelling hun wel en wee volgde en daarbij, ondanks
zijn ouderwetse inzichten, altijd mild en begrijpend stond tegenover de
nieuwe opvattingen van de jeugd van thans.

een belangstellend Vader en verstandige raadgever op velerlei gebied. Zij
ook zal hem wel zeer missen.

De laatste jaren van zijn leven werden sterk gehandicapt door een toe-
nemende doofheid, waardoor hij zich moeilijker in gezelschap bewoog.

Op Woensdag 18 Januari werd zijn stoffelijk overschot ter aarde besteld
op de begraafplaats „Rhynhof" te Leiden, waar het thans rust in het
familiegraf met dat van zijn vrouw en zijn zoon, in de onmiddellijke
nabijheid van de laatste rustplaats van zijn vriend de Jong.

Familieleden, vrienden en kennissen waren daar tezamen, onder hen de
collega\'s Dr. A. J. S. van Alphen, Dr. W. Stuurman en ondergetekende.

Aan de groeve dankte een bestuurslid van het Fonds 1815 voor de grote
arbeid, welke de overledene voor het Fonds heeft verricht.

Een familielid, de Heer P. L. van Boven, Hoofdinspecteur van het
Brandweerwezen in Nederland, dankte de aanwezigen voor de betoonde
belangstelling.

Muyzert heeft zijn leven goed besteed. Een waardig vertegenwoordiger
van de veterinaire stand is van ons heengegaan.

Op 9 Januari 1950 overleed te Murmerwoude de nestor van de afd.
Friesland Jan Huizinga, geb. 2 Maart 1871 te Bedum. Nadat hij in
Groningen een H.B.S. 3 j. cursus doorlopen had, volgde hij het onderwijs
van een Instituut te Wijk-bij-Duurstede, alwaar hij zich voorbereidde

voor het toelatingsexamen voor de toenmalige Veeartsenijschool. In 1890
werd hij toegelaten en 19 Juli 1895 werd hem het diploma als veearts
uitgereikt.

Hij vestigde zich in hetzelfde jaar in Uithuizen en trad in 1901 in het
huwelijk met Mej. Gielje Borgman.

In 1902 werd hij aangesteld als Gemeenteveearts van Dantumadeel en
vestigde hij zich te Murmerwoude.

Zijn praktijkgebied Dantumadeel omvatte hier een gebied, waar de
kwakzalverij welig tierde en zwaar heeft hij hier tegen moeten vechten.

Werd hij in 1902 als Gemeenteveearts benoemd tegen een jaarsalaris
van ƒ600, elk jaar moest hij herbenoemd worden en het duurde tot 1922
voor zijn vaste benoeming als keuringsveearts tot stand kwam en nu ge-
lukkig voor groter salaris.

Toen in 1922 de Vleeskeuringswet ten platte lande een aanvang nam,
waren degenen, die hiermee belast waren, niet te benijden, \'t Was allemaal
zo nieuw, zo vreemd. Daarbij werd die wet zeer impopulair gemaakt door
een deel der bevolking, dat bij geen of slechte uitvoering het grootste belang
had en dus graag de gehele uitvoering in de soep zag gaan.

Collega Huizinga was er in zijn keuringsgemeente Dantumadeel al heel
slecht aan toe, daar het aantal beunhazen en struikrovers hier abnormaal
groot was.

In vergelijking met de andere omliggende keuringsgemeenten had zijn
Keuringsdienst minstens het drievoudige aan onderhandse slagers of z.g.
knors.

Het keuringsarchief uit die dagen geeft een goed beeld met welke ge-
weldige tegenwerking collega Huizinga destijds te kampen heeft gehad,
maar door de joviale wijze, hem eigen, waarmede hij hun tegemoet kwam,
wist hij hier de overwinnaar te zijn en tenslotte de vrede te herstellen.

Daarna volgde de strijd met de Gemeenteraad om zijn inzichten over
een goede keuringsdienst te doen zegevieren n.1. de bouw van een slachthuis,
waar hij al zijn z.g. koudslachters centraal bij elkaar kon brengen.

Zijn plan, een flink slachthuis, met hangruirnte, voorkoelhuis en koelhuis
met cel, voor elke slager, kon helaas geen meerderheid vinden en hij moest
in 1926 genoegen nemen met een eenvoudiger plan, wat nu te zien is in het
huidige slachthuis. Dit werd de trots van collega Huizinga en van af die
tijd had hij zijn hart vooral aan de vleeskeuringsdienst verpand.

Als sociaal voelend mens nam hij actief deel aan het verenigingsleven
en was hij lid van verschillende besturen, verenigingen en commissies.

Een moeilijke tijd heeft hij doorgemaakt bij het overlijden van zijn
enige dochtertje en bij het verlies van zijn oudste zoon, welke op zo tra-
gische manier met zijn zweefvliegtuig om het leven kwam. Voor de mensen
ging hij echter gewoon door het leven en velen hebben dit niet kunnen
vatten. Beklag en medelijden wilde hij niet ontvangen .

Zijn gouden jubileum, 19 Juli 1945, werd zeer opgewekt gevierd en
hij ondervond van autoriteiten, collega\'s en kennissen een buitengewone
belangstelling.

Toen zijn vrouw in Dec. \'48 overleed, bleef ,,oude veearts Huizinga"
de oude niet meer.

Eenzaam bleef hij achter en hij kon deze slag niet weer te boven komen.
Toch bleef hij zijn praktijkbezigheden nog behartigen. Daarbij kwam dat
een verraderlijke ziekte hem aangreep en langzaam maar zeker zijn
overigens zo sterk gestel ging slopen.

Tot de laatste dag heeft hij met taaie volharding zijn t.b.c. onderzoek
afgewerkt en kans gezien dit nog te beëindigen. Toen was hij dan ook aan
het einde van zijn krachten gekomen en drie dagen na het volbrengen van
zijn taak overleed hij.

Gelukkig bleef hem in zijn ziekte pijn bespaard en bleef zijn humoristische
geest helder tot het laatste.

„Collega Huizinga, rust zacht. U zult in de herinnering van zeer velen
blijven voortleven en bij deze laatste groet betuig ik u de grote dank-
baarheid voor de vriendschap en zorg mij en mijn gezin de laatste jaren op
zo ondubbelzinnige wijze bewezen".

Maagdarmstrongylosis is een chronische ziekte, welke door Strongylidae
en Trichostrongylidae veroorzaakt wordt, waarbij zeer vele wormpjes in maag,
dunne en dikke darm voorkomen.

De Trichostrongylidae worden aangetroffen in de maag of in de dunne
darm en in enkele gevallen zowel in het ene orgaan als in het andere. De
Strongylidae vindt men in volwassen toestand in dunne en dikke darm, in
larvale toestand in de dunne darm. Gelet op de aetiologie kan men een
tweetal beelden onderscheiden, darmstrongylosis en trichostrongylosis,
ook wel betiteld als maagdarmstrongylosis. De benaming van deze para-
sitaire maagdarm-aandoeningen wordt niet steeds consequent doorge-
voerd. Bij rund en schaap bedoelt men met trichostrongylosis vaak de
enteritis, welke uitsluitend of mede veroorzaakt wordt door tot de Strongy-
lidae behorende rondwormen. Omgekeerd spreekt men soms van maag-
darmstrongylosis wanneer men de aetiologie in het midden wil laten.

Hoewel het klinisch beeld vrijwel identiek is bij de nog nader te noemen
wormen kan het met het oog op de diagnose tijdens het leven of na de
dood nuttig zijn enkele verschillen tussen de ene en de andere groep te
kennen.

De wijfjes van beide groepen leggen eieren van het strongylustype
n.1. regelmatig ovale eieren met een dunne kleurloze wand, waarbinnen
duidelijk losliggend van de wand de uit enkele grijs- tot zwartachtig ge-
korrelde cellen bestaande morula ligt. Bij het afkomen van de mest

bestaat de morula uit een groter of kleiner aantal cellen, afhankelijk
van de soort parasiet en soms van de plaats waar deze parasiet zit.
De eieren van maagstrongyliden hebben n.1. iets langer de gelegenheid
zich in de darm te ontwikkelen dan bijv. die van strongyliden uit de
dikke darm, zodat de morula dan in het algemeen ook uit een
groter aantal cellen bestaat. De eieren van de diverse wormsoorten
verschillen verder iets in grootte en vorm, maar aangezien deze verschillen
in het algemeen klein zijn en er per worm een zekere variatie in de grootte
van de eieren bestaat, kan men hoogstens enkele geslachten en een enkele
soort met meer of minder grote mate van waarschijnlijkheid bij het gewone
faecesonderzoek uit elkaar halen. Door de eieren met een oculairmicro-
meter te meten neigt deze waarschijnlijkheid iets meer naar zekerheid.
Het is duidelijk dat dit een tijdrovende methode is, die daarom in de
practijk niet toe te passen is. Belangstellenden kunnen o.a. aan de hand
van een tweetal artikelen van D. A. Shorb hierover meer te weten komen,
waarin tevens verdere literatuurverwijzingen voorkomen („Differentiation
of eggs of various genera of Nematodes parasitic in domestic ruminants
in the United States", Technical Bulletin No. 694 van het United States
Department of Agriculture. en ,,A comparative study of the eggs of various
species of Nematodes parasitic in domestic ruminants," The Journal of
Parasitology; 26, 3, 223— 1940, — beide artikelen aanwezig o.a. in het
Instituut voor Veterinaire Parasitologie).

Aan de wormen zelf zijn uiteraard duidelijke verschillen te zien, wat
echter van weinig waarde is voor een meer specifieke diagnose tijdens het
leven, maar meer van belang is bij de sectie.

De Strongylidae en de Trichostrongylidae zowel als de Metastrongvlidae zijn
hierdoor gekenmerkt, dat de mannetjes in het bezit zijn van een bursa
copulatrix; ze zijn van elkaar te onderscheiden doordat de Strongytidae
wèl, de Trichostrongylidae en Mctastrongylidae geen mondkapsel bezitten.
Het kopgedeelte is dientengevolge bij de Trichostrongylidae duidelijk dunner
dan de rest van de worm; dit in tegenstelling met wat bij de Strongylidae
gezien wordt. De Trichostrongylidae parasiteren bijna zonder uitzondering
in de dunne darm, v.n.1. in de voorste helft en in een deel van de gevallen
ook in de maag, de Metastrongylidae, de z.g. longwormen, uitsluitend in
het respiratieapparaat en de Strongylidae in de dunne of dikke darm. De
ontwikkelingscyclus verschilt bij beide groepen ook belangrijk (de ont-
wikkeling van eieren en larven buiten het dier, dus in de mest en in de wei
is echter practisch gelijk). Een ander belangrijk verschil is dat de Strongy-
lidae bijna tweemaal zo groot zijn als de Trichostrongylidae.

De verscheidenheid van parasieten, zoals men die ziet bij schaap en
geit, komen we in gevallen van een merkbare maagdarmstrongylose bij
het rund niet zozeer tegen. De meest voorkomende parasieten bij het rund
zijn Ostertagia ostertagi, Trichostrongylus axei, Cooperia-soorten, Haemonchus
contortus, Nematodirus filicollis en van de Strongylidae: Oesophagostomum radia-
tum. Vaak tegelijkertijd met de laatste vinden we als vertegenwoordiger
van de familie van de mijnworm, de Bunostomum phlebotomum, welke voor
ons van weinig of geen betekenis is.

Nematodirus heeft in ons land ook weinig te betekenen; een enkele keer
komt deze worm in iets grotere aantallen voor.

Van de andere genoemde rondwormen komen enkele of meer vaak
tegelijkertijd voor. 0. ostertagi en T.axei, soms met o.a. H. contortus er bij,

Ongetwijfeld het meest voorkomend is de combinatie O. ostertagi-Tricho-
strongylus axei, beide v.n.1. zetelende in de lebmaag en beide vrij gemak-
kelijk over het hoofd te zien bij het pathologisch-anatomisch onderzoek.
T.axei is ongeveer 0.5 cm groot; 0. ostertagia tot 1 cm. De laatste is iets
bruinachtig getint, de eerste hoogstens lichtrose.

Uitsluitend in de lebmaag huist een van de grootste Trichostrongyliden;
deze, Haemonchus contortus, de z.g. grote maagworm is tot 3 cm lang en
evenals 0. ostertagi en T.axei van voren dun en naar achteren breder wordend.
Typerend is de geslingerde loop van de witte draadvormige geslachts-
organen rond de donker gekleurde darm, wat met het blote oog kan worden
waargenomen (vandaar de naam contortus), waaruit volgt, dat de worm
zelf vrij gemakkelijk te zien is in het slijm van de lebmaagmucosa. De
Cooperia-soorten zijn ook vrij klein, n.1. ongeveer tot 1 cm, maar het
vooreinde is minder slank. Microscopisch ziet men, dat de kop a.h.w. iets
gezwollen en verder dat de cuticula er sterker dan normaal geringd is.
Deze soorten treft men hoofdzakelijk aan in de dunne darm en weinig
in de lebmaag.

N. filicollis is iets groter, n.1. tot maximaal 2 cm, en bestaat uit een dun
voorste en een belangrijk dikker achterste deel. l)e eieren zijn zeer typerend
voor deze worm: ze hebben het model van het strongylusei, ze zijn echt.er
zeer groot, n.1. nog iets groter dan het ei van de leverbot en het aantal
cellen van de morula is klein, n.1. vaak vier of nauwelijks meer. Deze worm
komt uitsluitend in de dunne darm voor.

O. radiatum is groter clan de vorige rondwormen, n.1. tot iets langer dan
2 cm. Bij de sectie is deze worm direct te onderscheiden van de eerder
genoemde, doordat hij in volwassen toestand in de dikke darm leeft, waar
geen enkele van de andere voorkomen. Er bestaan tussen de diverse
soorten maagdarmwormen nog vele andere verschillen, welke v.n.1. slechts
microscopisch waarneembaar zijn; zij die zich hiervoor interesseren mag
ik verwijzen naar de handboeken.

Zoals gezegd veroorzaken deze wormen een ziektebeeld, dat geen van
de wormen bijzonder typeert en bovendien komen er vaak meer soorten
wormen tegelijkertijd voor. We zien het typische parasitaire symptomen-
complex: diarrhee, anaemie en vermagering en de minder opvallende
en eerder algemene symptomen, welke meer een gevolg zijn van de voren-
genoemde: geringere melkproductie, wisselende eetlust, soms obstipatie,
dor haarkleed, bevuilde achtcrhand enz. Kleine verschillen komen voor,
al naar de soort parasiet. Zo zien we bijv. bij O. radiatum een goede en con-
stante eetlust en bij //. contortus een sterk uitgesproken anaemie, terwijl,
naar de laatste tijd naar voren gebracht wordt, de diarrhee van geen
belang is, d.w.z. dat men bij zuivere infecties van H. contortus geen diarrhee
zou zien.

Voor het stellen van de diagnose is men aangewezen op de anamnese,
het klinisch en microscopisch onderzoek en, echter niet in de laatste plaats,
op wat men op en om het bedrijf waarneemt, dit laatste dus eigenlijk als
onderdeel van de anamnese (zie verder). Overgevoeligheids- en serum-
reacties worden niet toegepast (zij geven te veel moeilijkheden). Differen-
tieel diagnostisch zijn van belang vooral paratuberculose, distomatose en
deficiëntieziekten, de laatste groep speciaal, indien in gevallen van een
parasitaire enteritis de diarrhee niet erg uitgesproken is.

Bij het klinisch onderzoek zijn deze ziekten moeilijk, vaak zelfs helemaal
niet uit elkaar te halen, speciaal in matig ernstige gevallen. Men zal
naar andere hulpmiddelen moeten omzien om een iets nauwkeuriger
diagnose met grotere mate van waarschijnlijkheid te kunnen stellen.

Wanneer men de patiënt onderzocht heeft, schenkt men zijn aandacht
aan het hele bedrijf er. de omstandigheden op dat bedrijf. Men gaat de
toestand van de andere dieren na. Is slechts het onderzochte dier in slechte
conditie, dan denke men vooral aan paratuberculose (tenzij het bijv. een
juist aangekocht dier betreft). Is het een ouder dier, terwijl het jongvee
in goede conditie verkeert, dan is paratuberculose nog waarschijnlijker al
zal men mogelijk in een enkel geval toch nog met chronische distomatose
te maken kunnen hebben. Is de patiënt een jong dier en bemerkt men ook
bij enige andere dieren reeds ziektesv\'mptomen dan denkt men niet in de
eerste plaats aan paratuberculosis. Het zal zelden zo zijn, dat alle jongvee
is aangetast, noch door parasieten, noch door deficiëntieziekten. Het geval
wordt nu iets moeilijker. Denkt men aan een deficiëntieziekte, dan zal men
de boer kunnen vragen hoe de bemesting met kunstmest is geweest in het-
zelfde en het voorafgegane jaar. Is een parasitaire ziekte waarschijnlijk,
dan kan men letten op de frequentie van de omweiding (voldoende vaak
of niet), de veebezetting, n.1. of er te veel jongvee op een te kleine wei is
gehouden; men let op de voeding of die voldoende is of zeer onvoldoende,
men laat vroegere ervaringen de revue passeren, men houdt er rekening
mee of het een nat jaar en dus een parasietenjaar is enz. enz.

De zo verkregen gegevens legt men naast die van het klinisch onderzoek,
maakt nog eens de balans op en wacht dan verder de resultaten van het
microscopisch onderzoek af. Bacillen kunnen worden gevonden bij para-
tuberculose, wormeieren, tenminste meestal, bij een parasitaire aandoe-
ning en niets bij een deficiëntieziekte. Men bedenke dat een combinatie
van ziekten mogelijk is. Hierom is het belangrijk zich een oordeel te kunnen
vormen over het aantal aanwezige parasieten. Klinisch is dit echter niet
eenvoudig of zelfs onmogelijk en helaas brengt het faecesonderzoek ons
in een deel van de gevallen niet veel verder. Het aantal eieren per gram
mest kan bij eenzelfde aantal parasieten sterk variëren en behoeft daardoor
in het geheel geen afspiegeling te zijn van het aantal in de darm aanwezige
parasieten. In de eerste plaats is in dit verband van belang de hevigheid
en de duur van de infectie; doet men korte tijd na een massale en acute
infectie, wanneer er dus in hoofdzaak alleen nog maar jonge en dus nog
niet eiproducerende wormen in de darm zitten, mestonderzoek, dan zal
men — zo men al iets vindt — heel vaak zeer weinig eieren kunnen vinden.
Verder zijn van belang de wisselende eetlust en de afwisselende diarrhee
en obstipatie. Wordt er weinig gegeten of bestaat er een obstipatie, dan
zullen er in verhouding veel eieren gevonden kunnen worden. Van betekenis
zijn ook nog o.a. de weerstand (conditie) van het dier en daarnaast min
of meer ook nog het stadium van de infectie, duidelijker gezegd: de immu-
niteit, die zich geleidelijk aan ontwikkeld heeft. Dergelijke en andere
factoren spelen een grote rol t.o.v. de eidichtheid in de mest en bemoei-
lijken de interpretatie van het aantal gevonden eieren ten zeerste.

Het spreekt vanzelf, dat met een eiconcentratiemethode (met bijv. ge-
concentreerde ZnS0₄-oplossing of i.d.) deze moeilijkheden niet over-
wonnen worden; men vinc\'t er alleen maar iets meer eieren mee en soms

Een andere moeilijkheid is, dat de verschillende soorten wormen morpho-
logisch vrijwel dezelfde eieren produceren. O. radiatum bijv. die zelf als
vrijwel apathogeen wordt beschouwd, is nogal eiproductief, terwij! daaren-
tegen de vrij schadelijke TrichoArongylus axei op dit gebied zeer traag is.
De diep in de mucosa van de dunne darm binnengedrongen jonge larve
van 0. radiatum daarentegen, die nogal schadelijk is, produceert uiteraard
in het geheel geen eieren.

De resultaten van het faecesonderzoek zullen dus zeker niet altijd de
klinische diagnose kunnen bevestigen. Vindt men omgekeerd bij zich
ziek voordoende kalveren of runderen vrij veel Strongyluseieren, dan is
de diagnose eenvoudig.

Om enig houvast te geven heeft de Engelse parasitoloog Taylor nage-
gaan waar ongeveer de ziektegrens ligt, voor zover tot uiting komend in
het aantal in de mest aanwezige eieren; hij heeft deze grens gesteld op
300—600 eieren per gram mest (E.P.G.). Dit komt, ruw berekend, ongeveer
neer op 3—6 eieren per dekglas van 18 X 18 mm in h\'-t natiefpreparaatje,
verkregen door mest aan te lengen met de 3- tot 4-voudige hoeveelheid
water en hiervan 1 druppel op een voorwerpglas over te brengen De
gegeven cijfers zijn gemiddelden; bij de beoordeling in de practijk zal
men dus terdege rekening moeten houden met de betrekkelijke waarde
hiervan. Overigens geloof ik, dat de omgerekende waarde (3— -6 eieren
per dekglas) van de door Taylor aangegeven critieke E.P.G. wel aan de
hoge kant ligt, en dat deze grens in het grootste deel van de gevallen wel
belangrijk lager gesteld kan worden. In deze richting gaan ook de gedachten
van de Fransman Jacquet (Les Cahiers de Médecine Vétérinaire, April-
Juni \'46) en naar mij uit een gesprek gebleken is ook die van collega
van der Schaaf van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Vee te
Leeuwarden.

Een ander probleem, dat onze aandacht verdient is het stellen van de
diagnose na de dood. Het is m i. beslist noodzakelijk, dat er in de practijk
secties gedaan worden, zeker in gevallen, waarbij gedacht wordt aan een
maagdarmstrongylosis. Ik geloof n.1. dat deze diagnose vaker gesteld zou
kunnen worden dan het geval is, dat dus m.a.w. de maagdarmstrongylosis
meer voorkomt dan gedacht wordt, wat mogelijk zijn reden vindt in het
geringe aantal eieren in de mest. Qua bodemgesteldheid althans zou
maagdarmstrongylosis meer moeten voorkomen. Een onderzoek in deze
richting zou zeker op zijn plaats zijn.

Na de dood is de diagnose gemakkelijk te stellen, mits men weet waar
en waarnaar men moet zoeken, want vertegenwoordigers van de ge-
slachten Trichostrongylus en Coopnia en de larvenknobbeltjes van 0. radiatum
vindt men niet gemakkelijk, men moet er bewust naar zoeken, net zo goed
— alleen op een iets andere manier — als o.a. naar Trichomonaden. De
genoemde wormpjes kunnen met het blote oog niet waargenomen worden
op de mucosa van de digestietractus; de eerder genoemde in een deel van
de gevallen wel, zij het soms met moeite. Voor het aantonen van de
wormpjes maakt men veel gebruik van de volgende methode. Met een mes
wordt wat slijm van de mucosa van maag of dunne darm geschraapt en
in een petrischaal in voldoende water fijngeschud; het geheel wordt dan
onder voldoende belichting en bij voorkeur boven een donkere ondergrond

bekeken. De trichostrongyliden zijn nu met het blote oog zichtbaar; ze
vertonen zich als kleine gekronkelde of gebogen witrose haartjes, die,
wanneer men ze met een naald uit de petrischaal neemt, van vorm ver-
anderen en niei, zoals echte haartjes, op zij geschoven worden. Met behulp
van het microscoop kan gecontroleerd worden of men al of niet met para-
sitair materiaal te doen heeft.

Wanneer men bij de sectie deze of een soortgelijke methodiek niet
toepast, ziet men de kleine trichostrongyliden over het hoofd en wordt de
diagnose dus niet gesteld.

Op de geschetste manier vindt men natuurlijk niet de in de mucosa
binnengedrongen larven van O. radiatum. Weet men dat deze parasiet
voorkomt en kent men zijn leefwijze, dan is het vinden slechts een kw; stie
van zoeken. Men kan een stuk darm afspoelen en bekijken of men kan met
een vinger over de opengeknipte en op een effen ondergrond uitgespreide
darm strijken; in beide gevallen vindt men de knobbeltjes.

Therapeutisch wordt phenothiazine gegeven of een mengsel van CuS0₄en nicotinesnlfaat: het eerste middel is over het geheel iets beter dan het
tweede en tevens gemakkelijker toe te dienen. Over de verschillende kanten
van de phenothiazinetherapie zal ter zijner tijd in dit tijdschrift iets naders
gezegd moeten worden.

De prophylaxis is belangrijk; de betekenis hiervan wordt m.i. veel te
laag aangeslagen in ons land. De prophylaxis kan in tweeën gesplitst
worden: er moeten maatregelen genomen worden ter voorkoming van de
ziekte, en — wat meestal gebeurt — er kan volstaan worden met het toe-
passen van maatregelen als reeds ziekte of zelfs sterfte is opgetreden. Van
een voorkómen van de ziekte kan in dit laatste geval moeilijk gesproken
worden. Enkele maatregelen, welke de ziekte moeten voorkomen, worden
in ons land door cle boer, zij het onbewust, genomen. Doordat de percelen
weiland tamelijk klein zijn, moet het vee, wegens voergebrek, van tijd tot
tijd omgeweid worden, wat tegelijk een tamelijk efficiënte methode is
ter voorkoming van worminfecties in het algemeen.

In gevallen van ziekte, bij voorkeur al eerder, moeten door de dierenarts
naast de behandeling van meer of minder zieke dieren, aan de boer adviezen
gegeven worden, welke er op gericht zijn herinfecties tegen te gaan, resp.
zo laag mogelijk te houden. Kennis van de leefwijze van de wormen,
speciaal van dat deel van de cyclus, dat buiten de gastheer wordt door-
gebracht, is hiervoor noodzakelijk. Zoals bekend is ontwikkelen zich uit
de eieren larfjes, welke de schaal verlaten; ze vervellen tweemaal en trekken
dan omhoog in het gras waardoor ze gemakkelijker opgenomen worden
door een nieuwe gastheer. Deze z.g. larven van het derde stadium of infec-
tieuze larven voeden zich niet meer en zijn zeer resistent. Onder gunstige
omstandigheden kunnen ze maandenlang en mogelijk gedurende enkele
jaren blijven leven en niet alleen dat, maar ook infectieus blijven. Hieruit
volgt, dat het doel van de bestrijding van endoparasitaire ziekten v.n.1.
slechts kan bestaan in het zo laag mogelijk houden van de infectie. Een
volslagen uitroeiing is, wat de Nematoden betreft, zelden mogelijk (iets
gemakkelijker gaat het bij Nematoden, die door een tussengastheer worden
overgebracht, bij Trichinella enz.).

Ondanks het feit, dat enkele larven zeer lang kunnen blijven leven, is
wel aangetoond dat de overgrote meerderheid in de wei echter snel sterft.
Engelse onderzoekers hebben gevonden, dat 95 % van de larven in enkele

weken tijds afsterft. De larven sterven door uitputting (reservevoedsel),
door beïnvloeding van het zonlicht enz. Hierop is de geregelde omweiding
als bestrijdingssysteem gebaseerd.

Worden er te veel dieren op een te kleine wei (en te lang achtereen)
gehouden, dan levert dit ook gevaren op. Het is zonder meer duidelijk,
dat wanneer het aantal dieren tweemaal zo groot is als normaal, ook de
infectie tweemaal zo sterk zal zijn. Het infectiegevaar neemt in steeds
klimmende mate toe door voortdurende herinfectie en daaropvolgende
verhoogde uitscheiding van eieren. In werkelijkheid stijgt het aantal
wormen per dier in de dubbelgrote groep in verhouding veel sneller,
omdat de weerstand van het dier tegen de parasieten geheel of gedeeltelijk
doorbroken wordt door een te massale infectie, zodat het aantal opgenomen
larven, dat tijdens hun ontwikkeling in het dier afsterft, voortdurend lager
wordt en dus veel meer larven het volwassen stadium bereiken. (Bij het
rund heeft een ophoping van verschillende generaties plaats; bij jonge
veulens is dit minder het geval). Behalve deze sterkere infectie is r.og een
andere factor van betekenis, het is namelijk mogelijk, dat de voeding
ook minder goed is bij zo\'n groot aantal dieren. In een zeer droge tijd kan
het zelfs op gronden, waarop in normale jaren geen parasitaire enteritiden
voorkomen, gebeuren dat er nu juist wel ziekte optreedt. Ondervoeding
en tengevolge daarvan verminderde weerstand spelen hierbij een belang-
rijke rol, daarnaast echter ook de verhoogde infectie, doordat elk sprietje
en daarmee bij wijze van spreken elke larve wordt opgegeten. Voor ons
land komt hier nog een derde factor bij. De weiden zijn n.I. meestal om-
geven door sloten of diepe greppels. Hier zijn schaduwrijke en vochtige
zo niet natte kanten aanwezig, waar in tijden van droogte zo ongeveer
het enige gras groeit. Hier echter zijn tevens de ontwikkelingsmogelijk-
heden voor de larven optimaal. Bovendien grazen de dieren hier meer en
mesten er dus ook meer, zodat er ter plaatse een relatieve overbevolking
en een relatief sterkere weideinfectie in stand wordt gehouden.

Omweiding en voorkoming van overbevolking zijn dus omstandigheden
van essentieel belang voor de prophylaxis van maagdarmstrongyliden.

Daarnaast zijn o.a. van betekenis goede drainage van de bodem (vocht
is gunstig voor de ontwikkeling van larven) en in het algemeen een goed
onderhoud van de weide.

Tot de prophylaxie is ook te rekenen de toediening van phenothiazine.
Dit anthelminticum kan uitsluitend uit prophylactische overwegingen in
een kleine dosering worden gegeven en zelfs zal het in een groot deel van
de gevallen, waarin het gegeven wordt als curatief werkend middel, voor-
een belangrijk deel tevens prophylactisch werken. Vooral bij lichte infecties
zal de betekenis als prophylacticum haast nog belangrijker kunnen zijn dan
die als curativum.

Hoe groot de schade van deze maagdarmstrongylosis is zou ik bij be-
nadering niet durven zeggen. De sterfte is m.i. klein, kleiner dan van long-
wormziekte. De groeivertraging, de productievermindering en de voer-
verkwisting zijn ongetwijfeld van veel en veel meer betekenis.

Het is in dit verband interessant te vernemen hoe groot de verliezen
in de Verenigde Staten van Amerika tengevolge van parasitaire en infectie-
ziekten geraamd worden. Het „Agricultural Yearbook 1942", met als
titel „Keeping Livestock Healthy" geeft voor het jaar 1941 de volgende
cijfers:

In deze lijst zijn verwerkt de parasitaire en enkele protozoaire ziekten
en de infectieziekten, voor zover van belang voor de van economische
betekenis zijnde huisdieren. Hieruit valt het min of meer verbazingwek-
kende feit te concluderen, dat practisch 70 % van de totale schade veroor-
zaakt wordt door parasitaire ziekten. Ongetwijfeld komt dit grotendeels
doordat de leefwijzen van bacteriën en van parasieten zo sterk verschillen,
waardoor de chemotherapeutica zoveel meer effect kunnen sorteren dan
de antiparasitica, maar verder tevens, doordat tegen vele infectieziekten
met succes gevaccineerd kan worden. In deze liist is stellig niet de waarde
van de gebruikte sera, vaccins en chemotherapeutica in rekening gebracht,
wat eigenlijk wel had moeten gebeuren.

Hoewel, wanneer in ons land op een dergelijke wijze de balans opge-
maakt zou kunnen worden, verrassende resultaten wel eens te voorschijn
zouden kunnen komen, geloof ik toch niet, dat de schade veroorzaakt door
de gezamenlijke parasitaire ziekten 70 % van liet totaal zou bedragen.
In ieder geval zal dit percentage belangrijk zijn. Een deel hiervan is op
rekening te stellen van de maagdarmstrongylosis van het rundvee.

25 Mei 1949 riep de veehouder J. mijn hulp in bij een koe, die te weinig
melk gaf, in voedingstoestand achteruit ging en abnormaal herkauwde.
De voedselbrok kwam moeilijk omhoog, enkele herkauwbewegingen volg-
den, weer kwam een voedselbrok op, weer werd een paar maal geherkauwd
en daarna hield alles op.

Als vermoedelijke oorzaak nam ik een belemmering in de passage door
de slokdarm aan tengevolge van een vernauwing of doordat zich nabij
de cardia een stoornis had ontwikkeld. Symptomen van de aanwezigheid
van een vreemd voorwerp werden niet waargenomen, zodat hieraan geen
aandacht meer werd geschonken. Op mijn verzoek was collega K. van
der Laan te Dokkum direct bereid de koe ook eens te onderzoeken. Hij
was de mening van een belemmering in de passage van de herkauwbrok
toegedaan, niettegenstaande met de slokdarmsonde geen weerstand werd
gevoeld.

Eerst werd een behandeling ingesteld, waarbij het dier een stomachi-
cum werd ingegeven, maar daar hiermede geen succes werd gekregen,
werd besloten tot penssnede over te gaan. Bij exploratie bleken in de
pens bij de cardia twee conglomeraten van wratvormige tumoren aanwezig
te zijn. Door palperen kon worden vastgesteld, dat deze bij contractie
van de slokdarmsleuf de passage door de cardia bemoeilijkten, waardoor
het herkauwen abnormaal werd.

Wij besloten de tumoren weg te nemen. Afdraaien, zoals met huid-
wratten succesvol kan geschieden, mislukte, zodat besloten werd ze met
behulp van het toestel van Thygesen door afzagen met de draadzaag te
verwijderen. Het instrument werd door de pensfistel in de maag gebracht,
een van ons legde de draadlus om een paket tumoren, die door de andere
glad bij de mucosa werden afgezaagd. Daarna gebeurde hetzelfde met het
andere conglomeraat.

Na hechting van de maag- en buikwand ging de genezing per primam
op een klein gedeelte na, dat enige tijd in de vorm van een kleine fistel
overbleef, maar nu ook geheel genezen is.

De koe is volkomen gezond, groeit goed en geeft behoorlijk melk. Het
herkauwen is weer normaal.

De tumoren werden ter onderzoek aan Prof. ten Thije gezonden, die
zo vriendelijk was ons te berichten, dat het fibromen waren en dat de kans
op recidive zeer gering was.

Gaarne zeg ik Prof. ten Thije en collega van der Laan hartelijk dank
voor de verleende hulp.

In ons Tijdschrift besprak ik onlangs de vaccinia (runderpokken) bij
mensch en dier (zie T.v.D. 1949, bladz. 897). De voornaamste strekking
van mijn mededeeling was, de aandacht er op te vestigen dat, alhoewel
zich vele gevallen zullen voordoen van infectie van rund op mensch, men
zeker ook moet denken aan infectiegevaar van mensch op rund na toe-
gepaste vaccinatie bij den mensch ; dat dus besmetting van den gevacci-
neerden mensch op het rund en daarna van het rund op niet gevaccineerde
of onvoldoende immune menschen (melkers) mogelijk te achten is.
Mij is gebleken, dat in den laatsten tijd het runderpokken probleem
opnieuw nogal de aandacht heeft in humaan-medische kringen. In ons
tijdschrift werd in 1929 de koepokken besproken door Dr. Frenkei.
(T.v.D. 1929 bladz. 54) die in zijn artikel : ,,Over zoogenaamde natuurlijke
koepokken en daarmede samenhangende infectie bij den mensch" uit-
voerig en nauwkeurig gevallen van infecties bij menschen, afkomstig
van pokken bij runderen, heeft beschreven ; geadviseerd werd de runderen
op gezette tijden te vaccineeren en evenzoo de personen, die in het melk-
bedrijf werkzaam zijn ; verband met vaccinaties bij den mensch kon niet
worden aangetoond.

In mijn eerste mededeeling heb ik de aandacht willen vestigen op het
eventueel wel geïnfecteerd kunnen geraken van runderen door een ge-
vaccineerd persoon, ik vermeldde de betreffende opvattingen in de litera-
tuur o.a. de mededeeling van den Nederlandschen arts Wormgoor, die
een geval vermeldde in aansluiting op de enting van een kind, en meende
vaccinaties van mensch en rund niet onbeperkt te mogen aanraden ; ik
schreef, dat men alleen daar, waar werkelijk gevaar voor besmetting met
variola- of vaccinia-virus bestaat, mensch en rund dient te enten. Het
niet kunnen aantoonen van voorafgegane vaccinaties van den mensch
bij gevallen van runderpokken zal zich ongetwijfeld meer dan eens voor-
doen. Natuurlijk zullen daarbij tallooze gevallen zijn van pokken bij
runderen, waarvan de infectie afkomstig is van aan pokken lijdende
runderen (eventueel met als tusschenschakel een geinfecteerde melker)
doch er kunnen ook gevallen bij zijn, waarbij wel de vaccinatie bij den
mensch de oorzaak is geweest, doch in die gev allen is deze vaccinatie voor
den onderzoeker verborgen gebleven.

Uit een brief, die ik onlangs over dit vraagstuk ontving, bleek mij hoe
hierin ook alleen het gevaar werd genoemd van de met pokken besmette
koe voor den mensch, maar niet gesproken werd over het omgekeerde,
het gevaar, dat de gevaccineerde persoon oplevert voor de runderen met
als gevolg weer gevaar voor de melkers. Collega Zantinga uit Gorredijk
was zoo attent mij het volgende mede te deelen : „In de practijk zag ik
een geval van vaccinia, dat vermoedelijk werd veroorzaakt door de vac-

cinatie van een baby in het betreffende gezin. Ongeveer veertien dagen na de
vaccinatie, kregen de koeien, die door de moeder van het geënte kindje werden gemolken
tepelpokken. Deze vrouw had meestal de baby verbonden voordat ze ging melken."

Zantinga deelt dan verder nog mede, dat alle koeien besmet geraakt
zijn en dat ook de moeder zelf en de vader, die het melken van de moeder
had overgenomen toen de dieren door de pijn bij het melken te lastig
werden, pokken aan de handen kregen.

De enting van dit ééne kind heeft dus blijkbaar minstens twee personen
pokken aan de handen doen krijgen, heeft hen blootgesteld aan het gevaar
voor encephalitis, heeft pokken doen ontstaan bij een geheele veestapel
en de kans doen ontstaan, dat van deze personen en runderen uit weer
nieuwe individuen konden worden besmet.

In het nummer van 10 December 1949 van het Nederlandsch Tijdschrift
voor Geneeskunde wijst Dr. A. L. Noordam ,,op het gevaar van de be-
smetting van het rundvee door de gevaccineerden en omgekeerd van de
besmetting van de melkers door het vee."

Hij deelt een geval mede van een met verlof thuis komenden militair,
die tengevolge van de vaccinatie nog duidelijk vochtafscheidende pok-
puisten op de arm had. Deze militair, zoon van een veehouder, hielp
tijdens zijn verlof op de ouderlijke boerderij mee met melken. Het gevolg
was, dat de door hem gemolken koeien pokken op de tepels kregen, waarna
alle andere koeien en alle melkers pokken kregen.

Ook uit het tweede geval, dat Dr. Noordam mededeelt blijkt, hoe na
vaccinatie in een gezin pokken onder zeer vele runderen en daardoor
weer bij melkers op verschillende boerderijen (door verkoop van runderen)
was ontstaan.

„De veterinaire inspectie schijnt in soortgelijke gevallen geen wettelijke
bevoegdheid te hebben tot het nemen van maatregelen. Toch vraagt
men zich af, of het niet gewenscht is, bepalingen te maken, die het in de
vrije handel brengen van met vaccinia besmet vee verbieden."

Persoonlijk beantwoord ik die vraag bevestigend, maar mijns inziens
moet men de maatregelen bij de oorsprong nemen en kan men den tegen-
woordigen toestand het beste karakteriseeren met op te merken :

„De medische inspectie schijnt in gevallen bij aanvragen voor vacci-
naties in veehoudersgezinnen geen wettelijke bevoegdheden te hebben,
b.v. tot het niet toestaan der vaccinatie, of tot het wel toestaan der pokken-
enting mits strenge isolatie wordt doorgevoerd van de geënte personen,
etc. De onverantwoordelijke wijze waarop het nu gaat is verwerpelijk."

Groote voorzichtigheid met vaccinaties (dat was de strekking van mijn vorige
mededeeling) blijft m.i. dan ook zeker geboden.

arts, conservator aan het Laboratorium voor de Gezondheidsleer der Universiteit
van Amsterdam. Directeur: Prof. Dr. A. Ch. Ruys.

De vraag naar de oorsprong der koepokken, die al dateert van de dagen
van Jf.nner, is door het artikel van Prof\'. Jansen (1949) opnieuw aan de
orde gesteld. Prof. Jansen neemt hiermede het standpunt in dat sinds
Bollinger (1877) ^vr\'j algemeen aanvaard wordt: n.1. dat de koepokken
niets anders zijn dan een retro-vaccinatie, een besmetten van het rund met
vaccinia-virus, van de mens afkomstig. Hoewel deze mogelijkheid wel
degelijk bestaat — voor recente gegevens vgl. Hamburger (1948) en
Noordam (194.9) — is deze voorstelling van zaken waarschijnlijk toch een
te grote vereenvoudiging van de werkelijkheid, zoals o.a. blijkt uit het
epidemiologisch onderzoek van Frenkei. (1929), waarbij van een aantal
gevallen van koepokken nooit een humane infectiebron gevonden kon
worden.

Deze controverse, die over en weer op hypothesen berust, kan sinds
de onderzoekingen van Downie (1938, 1939a, 1939^) misschien opgelost
worden. Downie toonde aan, dat de virussen van koepokken (cow-pox)
en vaccinia niet identiek zijn. Zij verschillen in antigene structuur, in vorm
en grootte der elementaire lichaampjes, en in pathogeen vermogen.
Vaccinia (dat is : aan het rund aangepaste variola) geeft proliferatief
necrotiserende laesies, overwegend van het epitheel, terwijl het cow-pox-
virus zich tevens vermeerdert in mesenchym cellen, vooral vaat-endothe-
liën. Deze verschillen manifesteren zich duidelijk in de „pokken", die
op de vliezen van het kippenembryo ontstaan : vaccinia geeft hierop 3 a
4 mm grote, necrotische laesies, waaromheen na 3 a 4 dagen door uit-
zaaiing secundaire pokjes optreden. Cow-pox virus geeft vinnige, kleine
pokjes (1 a 2 mm groot) die soms zeer sterk haemorrhagisch zijn, en zelden
secundaire pokjes doen ontstaan.

Ik was tot nu toe in de gelegenheid, een viertal stammen, van koepokken
afkomstig, te bestuderen. Twee ervan stond Prof. J. D. Verlinde mij af
— waarvoor ik hem hier nogmaals hartelijk dank — zij waren geïsoleerd
resp. uit de pokken laesie van het Friese meisje, dat onlangs aan encepha-
litis overleed, en uit de pok-blazen der koeien, die de besmetting veroor-
zaakten. De derde stam kon ik isoleren uit een tweetal koeien van een
besmette kudde in Woerden door de vriendelijke medewerking van de
dierenarts J. H. van Vugt, de vierde uit een necrotische plek op de vinger
van een patiënt van de huidarts J. Brandon te Leiden, ontstaan na contact
met koepokken. Deze vier stammen geven alle duidelijk haemorrhagische
laesies. Enkele vaccinia stammen, ter vergelijking op het ei geënt, ver-
toonden deze eigenschap niet. Zij waren afkomstig van de koepokinrich-
ting ; uit de pokken van enige patiënten met primo- en met re-vaccinaties
(waarvan één na enkele eipassages) ; en van een contact-vaccinatie
(jongetje, besmet door een gerevaccineerd zusje). Deze waarnemingen,
helaas nog gering in aantal, geven misschien toch weer nieuw voedsel
aan de opvatting, dat cow-pox een zelfstandige ziekte zou zijn, althans

eerder verwant aan paarden (of konijnen) pokken (van Heelsbergen
1922) dan aan vaccinia. Immers, bij al de bovengenoemde gevallen van
cow-pox heeft men geen vaccinia-infectie bron kunnen ontdekken. Indien
deze bestaat moet men dus een aantal natuurlijke runder passages aan-
nemen, en tevens, dat tijdens en door deze passages de vaccinia stam
necrotiserend en niet-haemorrhagisch) veranderd zou zijn in een cow-pox
stam (niet-necrotiserend en haemorrnagisch). De Nederlandse vaccinia
stam is sinds 1930 uitsluitend door rund-rund passages voortgeplant;
hierbij heeft zich een dergelijke verandering niet voorgedaan. Het is
onwaarschijnlijk dat, wat in twintig jaar kunstmatige overenting niet
optrad, tijdens enkele jaren (sinds 1945) natuurlijke overenting ivel zou
geschieden, hoewel de onmogelijkheid niet bewezen is.

De bedoeling van deze korte mededeling is allerminst om eens te meer
te betogen, dat eenvoud niet het kenmerk van het ware is, maar slechts
om te wijzen op een mogelijk wat ingewikkelder structuur van de waarheid ;
en vooral om aan dierenartsen met klem te verzoeken, mede te willen
werken aan de oplossing van het nu 150 jaar oude - koepok raadsel,
door mij materiaal liefst blaasjesvocht in capillairen, maar desnoods
korsten — op te zenden, van gevallen van koepokken, die zij in hun prak-
tijk mochten tegenkomen. Zeer bijzondere prijs zal ik stellen op materiaal,
afkomstig van koepokken, die zijn opgetreden direct in aansluiting aan
vaccinatie van de mens.

Er wordt op gewezen, dat koepok-virus en vaccinia-virus niet geheel
identiek zijn, terwijl de 4 in 1949 in Nederland bestudeerde koepokstammen
kennelijk geen vaccinia waren, zodat de vaccinatie der mensen waar-
schijnlijk niet de enige oorzaak der huidige koepok epidemie is. Dieren-
artsen worden verzocht, door het zenden van materiaal aan de schrijver,
mede te werken aan de oplossing van dit oude raadsel.

Four strains of cow-pox, isolated during the present epidemic, proved to be typical
cow-pox strains according to most of Downie\'s standards. On the other hand, cases of
cow-pox in herds are definitely known to have occurrcd recently following human
vaccination; giving rise to the opinion in certain quarters that all clinical cow-pox is
caused by vaccinia virus.

Veterinarians are requested to help solve this old controversy by sending material to
the author.

Jac. J. Jansen (1949): Vaccinia (runderpokken) bij rund en mens. Tijdschr. v. Dier-

Hamburger (1948): Koepokken epidemie na vaccinatie. Nederl. Tijdschr. v. Geneesk.

A. L. Noordam (1949): Besmetting van het vee met vaccinia. Nederlands Tijdschr. v

Geneeskinde 93, 4190.
H. S. Frenkel (1929): Over zogenaamde natuurlijke koepokken en daarmee samen-

hangende infectie bij den mensch. Verslagen en mededelingen betreffende de Volks-
gezondheid No. 4.

T. van Heelsbergen (1922): Kuhpocken beim Menschen durch das Virus der Sto-
matitis pustulosa contagiosa equi. Enz. Zbl. Bakt. I Orig. 89, 173.

A. W. Downie (19396): The immunological relationship of the virus of spontaneous
cowpox to vaccinia virus. Br. Jl. Exp. Path. 20, 158.

K. McCarthy and A. W. Downie (1948): An investigation of immunological relation-
ships between the viruses of variola, vaccinia, cowpox and ectromelia by neutraliza-
tion tests on the chorio-allantois of chick embryos. Br. Jl. Ep. Path. 29, 501.

Hoewel bij toepassing van de K.I. de ziekte- en vooral de steriliteits-
bestrijding veelal op de eerste plaats worden gesteld, zullen de veeteelt-
kundige consequenties nopit verwaarloosd mogen worden.

De werkwijze moet de garantie geven, dat de kwaliteit van de veestapel
minstens op peil blijft, liever nog, verhoogd wordt.

Dit geldt zowel voor de fokkerij op productie, voor die op uitwendig
voorkomen als voor de combinatie van deze beide richtingen.

Wij hebben ons ten doel gesteld in dit overzicht enkele belangrijke
veeteeltkundige vraagstukken, welke speciaal bij de toepassing van de
K.I. bijzondere betekenis hebben, te behandelen. Speculatieve beschou-
wingen laten wij daarbij rusten, doch willen terloops wijzen op de vrees,
die gekoesterd wordt, dat na enkele generaties van K.I.-toepassing be-
zwaren zouden ontstaan. Het gemis aan sexuele prikkels zou het intern-
secernerend apparaat zodanig beinfluenceren, dat de harmonische werking
van verschillende klieren kan worden verstoord.

Aanhangers van de erfelijkheidstheorie van Lamarck zullen licht
geneigd zijn deze vrees te koesteren. Theoretisch zijn echter geen feiten
of experimenten te noemen, die in deze richting wijzen, terwijl in enkele
landen al vele generaties dieren kunstmatig zijn geinsemineerd, zonder
dat genoemde bezwaren zijn opgetreden.

Het belangrijkste bij de K.I. is de selectie van de stier(en) ; het aantal
nakomelingen is immers zoveel groter. Om de K.I. in praktijk te kunnen
brengen is in de eerste plaats nodig, dat semen met behulp van de kunst-
matige vagina kan worden verkregen.

Hoewel deze procedure in het algemeen geen grote moeilijkheden op-
levert, zijn toch stieren in dit opzicht onbruikbaar. Hoe groot dit percentage
is, valt niet te schatten (volgens mondelinge mededeling van coll. van der
Kaay is het gering). Gemiddeld betekent dit dus voor de selectie op

productie — eventueel op extérieur — niet veel, hoewel in op zich zelf
staande gevallen een vereniging gedupeerd kan worden.

Een tweede factor, waaraan bij de beoordeling van een stier de grootste
aandacht wordt geschonken, is het leveren van normaal sperma.

Na onderzoek wordt door coll. Van der Kaay nogal eens een stier
wegens abnormaal sperma afgekeurd. De schatting van een percentage is
zelfs bij benadering niet mogelijk. Van deze, voor de K.I. afgewezen
stieren zullen er nog wel gebruikt worden voor natuurlijke dekking en
onopgemerkt aan de fokveestapel worden toegevoegd.

Aannemende dat enkele van deze afwijkingen erfelijk zijn, werkt dus de
K.I. hierbij gunstig selecterend, mits de betreffende stier geheel van de
fokkerij wordt uitgesloten.

Voor de toekomst van de rundveeteelt kan dit zeer belangrijk zijn, voor
de individuele verkoper kan deze selectie echter een direct nadeel be-
tekenen.

Nu hoe langer hoe meer blijkt, dat voedingsfouten of infecties van de
moeder bij het jonge individu afwijkingen kunnen veroorzaken, welke tot
voor kort als erfelijke gebreken bekend stonden, zou ook het vormen van
abnormaal sperma veroorzaakt kunnen zijn, doordat de moeder van de
stier gedurende de dracht niet optimaal is gevoederd.

Bepaalde onderzoekingen op dit gebied zijn ons niet bekend, doch wij
dienen met de mogelijkheid rekening te houden.

Als nu de beide genoemde proeven gunstig uitvallen, dus de stier in
gebruik genomen zou kunnen worden door een vereniging voor K.I.,
dient de aandacht te worden geschonken aan andere eigenschappen en ken-
merken, als die voor productie en/of extéreur. (In de praktijk zal de
volgorde der beoordeling meestal omgekeerd zijn, doch dit blijft voor
deze beschouwingen hetzelfde).

Nu zijn zekere eisen gesteld voor gebruik van stieren voor de K.I. ; ten
aanzien van het extérieur moeten deze stieren minstens de kwalificatie
b— verkregen hebben.

Aangezien door leden van een K.I. vereniging en door hen, die de
stieren voor de vereniging aankopen, grote waarde wordt gehecht aan
deze kwalificatie lijkt het ons goed er hier nog eens op te wijzen, dat een
goede lichaamsbouw van het dier in kwestie niet meer geeft dan een
zekere waarschijnlijkheid voor de overerving daarvan. Uit verschillende
berekeningen en op grond van vele waarnemingen is wel gebleken (i),
dat de kans op overbrenging van de goede lichaamskenmerken gemiddeld
niet groot is. M.a.w. dat de verbeterde werking van een b-stier niet veel
groter is dan b.v. van een bc of bc stier.

Wordt prijs gesteld op verbetering van extérieur bij de nakomelingen,
dan zou een oudere K.I. stier beoordeeld moeten worden naar de nakome-
lingen, die hij reeds heeft gegeven, een jonge stier naar het extérieur van
zijn halfzusters en halfbroers.

De fokwaarde van zijn vader (en indien mogelijk) ook van de moeder
zou bepaald moeten worden. Al meermalen hebben wij de aandacht
gevestigd op de betekenis van het verkrijgen van een zuiver beeld van de
nakomelingen. Dit is alleen mogelijk, wanneer de groep nakomelingen
niet geselecteerd is, doch aan deze voorwaarde kan moeilijk worden
voldaan, daar juist de minus-varianten snel zullen verdwijnen. In dit
geval is de verhouding : aantal nog aanwezige nakomelingen : aantal geboren

nakomelingen : belangrijk. Hoe groter dit quotiënt, des te meer waarde kan
gehecht worden aan de betrouwbaarheid van het verkregen beeld.

De progenituur van de moeder is in de regel te gering in aantal om in
rekening te worden gebracht.

In de praktijk blijkt men langzamerhand ook meer waarde te gaan hechten
aan de collateralen van een stamboom dan aan de dieren in de stamboom.

Bij de selectie op productie stuiten we op meer bezwaren, daar i slechts
door één der beide geslachten geproduceerd wordt en 2 milieufactoren
grote invloed op de productie uitoefenen. Principieel geldt hierbij hetzelfde
als hetgeen hierboven voor de fokwaarde t.o.v. het extérieur is vermeld.

Voorop staat dus ook weer de beoordeling van, hetzij de dochters (van
een oudere stier) of de halfzusters van een jonge stier. Doch eerst zal uit-
gemaakt dienen te worden, wat wij verstaan onder ,,de productie" van een
koe. In de Amerikaanse literatuur is hiervoor de term productie-capaciteit
ingevoerd, waarmee dan bedoeld wordt de geschiktheid tot het leveren van
een zekere hoeveelheid melk met een bepaald vetgehalte in een gestandaar-
diseerd milieu (milieu externe en milieu interne).

Als wij cle productiegegevens van één bepaalde koe in verschillende
lactatieperioden bezien, dan kunnen wij constateren, dat het vetgehalte
van de melk in die perioden betrekkelijk weinig variabel is. Na de eerste
lactatieperiode is ten naaste bij te voorspellen hoe hoog het vetgehalte
van de volgende lijsten zal zijn.

Met de melkhoeveelheid is dit geheel anders. Een groot aantal factoren
heeft invloed op de productie van de hoeveelheid melk. De belangrijkste
factor is de leeftijd ; in de eerste lactatieperiode is de melkklier nog minder
ontwikkeld en pas in de volgende perioden zal de productie tot een zeker
maximum oplopen. Hoe hoog dit maximum wordt hangt dan weer van
vele andere factoren af, o.a. voeding, tijdsduur tussen twee lactatieperioden,
maand van partus).

Een goed benaderend beeld van de productiecapaciteit krijgen we pas
indien een aantal melklijsten (b.v. 6) van een koe bekend zijn. Bij de
beoordeling van de fokwaarde van een jonge stier, waarin de halfzusters
worden betrokken, moet noodgedwongen vaak worden volstaan met
gegevens over één of twee lactatieperioden. Om deze cijfers onderling en
met die van de moeders te vergelijken zijn zij niet als zodanig bruikbaar,
doch dienen daarop correcties te worden aangebracht.

Door verschillende onderzoekers zijn dergelijke correcties berekend,
waarbij is gebleken, dat cle meest nodige en best bruikbare die op leeftijd
is. De leeftijd namelijk heeft van alle andere factoren in normale bedrijven
de grootste invloed op de grootte der melkproductie.

In ons land zijn deze leeftijdscorrecties door Bosma (2) berekend.Indien
de leeftijd de enige factor was, die bij eenzelfde koe de variatie in de ver-
schillende melklijsten bepaalde, zou reeds na één lactatieperiode de
productiecapaciteit van een koe bepaald kunnen worden. Uit het boven-
staande blijkt, dat dit geenszins het geval is, doch de ie, 2e en volgende
lijsten worden beter vergelijkbaar, indien cle leeftijdscorrecties worden
toegepast, de variabiliteit wordt aanmerkelijk verminderd door toe-
passing van deze correctie.

Nadat op leeftijd is gecorrigeerd en nog een zekere mate van varia-
biliteit is blijven bestaan, kunnen wij ons afvragen welke verwachtingen
wij mogen koesteren omtrent de melkproductie, wanneer de te lijst of de

ie en 2e lijst bekend zijn. M.a.vv. hoe groot is de correlatie tussen de eerste
en de volgende lijsten.

Amerikaanse onderzoekers (3, 4, 5) spreken hier van de repeatability
der opbrengsten. Deze gemiddelde herhaalbaarheid, die uit een groot
aantal gegevens van verschillende koeien kan worden bepaald door be-
rekening van correlatie-coëfficiëntcn, is ook weer afhankelijk van milieu-
factoren.

Berekent men dc coëfficiënt uit de melklijsten van een aantal koeien op
eenzelfde bedrijf, dan zal de correlatiecoëfficient kleiner zijn dan bij
soortgelijke gegevens van een aantal dieren in verschillende bedrijven.

In het eerste geval wordt de variabiliteit, in eenzelfde stal, voornamelijk
bepaald door het verband tussen de lijsten in verschillende jaren. In het
tweede geval is dit verband schijnbaar groter, doordat de variabiliteit in
het gehele materiaal groter is door het verschillend milieu in de diverse
stallen.

Amerikaanse publicaties (3, 4, 5) vermelden correlatiecoëfficienten in
dezelfde stallen van een grootte orde van 0.4. Correlatiecoëfficienten
in materiaal over verschillende stallen zijn ongeveer 0.6.

Het leek ons gewenst om te pogen voor runderen in ons land ook de
coëfficiënten te berekenen. Daarbij hadden wij ons te beperken tot het
geval, hierboven als het 2e genoemd, nl. tot materiaal uit verschillende
stallen. In deze berekening werd gebruik gemaakt van de melklijsten,
vermeld in de catalogus van een belangrijke stierenkeuring in Friesland.
Wij zijn ons volkomen bewust dat uitgebreider stamboekmateriaal de
cijfers iets nauwkeuriger zullen geven ; doch gezien de goede overeen-
stemming met die welke in andere landen gevonden werden en steeds
voor ogen houdend dat de gevonden getallen, ook al worden ze uit een
groter materiaal berekend, niet meer kunnen geven dan een benadering
van de grootste waarschijnlijkheid, menen wij ze toch als bruikbaar te
mogen beschouwen tot eens een groter materiaal bewerkt zal zijn. Van
een aantal runderen in genoemde catalogus vermeld — zijn telkens
2 of 3 opeenvolgende melklijsten genomen, de melkhoeveelheden daarna
op leeftijd gecorrigeerd en correlatiecoëfficienten berekend.

Voorlopig menen wij op grond van deze coëfficiënten een gemiddelde
correlatiecoëfficient van 0.6 in dit materiaal te mogen aannemen.

Wanneer nu de productiecapaciteit van een vaars (met één melklijst)
moet worden geschat, corrigeren wij die lijst eerst op leeftijd (indien de

Indien de coëfficiënt -(- i was (dus een volkomen correlatie bestond)
zou voor een koe met een aantal melklijsten de beste benadering van haar
productiecapaciteit zijn:

Productiecapac. = groepsgemiddelde i X (eigengemiddelde —-
groepsgemiddelde) d.w.z. de gemiddelde waarde van de groep.

De betrouwbaarheid van de overeenstemming van de gevonden pro-
ductie neemt toe met het aantal melklijsten, doch niet recht evenredig
maar volgens het quotiënt :

Het bezwaar van de gehele berekening blijft, dat het groepsgemiddelde
voor ieder fokgebied verschillend is. Aangezien echter de stierenaankoop
voor K.I. veelal beperkt blijft tot enkele gebieden, bestaat geen enkel
bezwaar om voor verschillende delen van het land een dergelijk gemiddelde
te berekenen.

In dit bewerkte materiaal vonden wij als gecorrigeerde gemiddelden
in verschillende leeftijdsgroepen

Het gemiddelde van de eerste lijst (5730) (in correlatietabel gebracht
met het gemiddelde van de beide volgende lijsten) gaf voor gemiddelde
van de beide volgende lijsten 5798 kg.

Als voorbeeld voor de berekening nemen we de volgende melklijsten
van één koe.

Indien van deze koe slechts de eerste lijst bekend was, moet deze op
leeftijd worden gecorrigeerd en vinden wij : 6250 kg.

Productiecapaciteit = 5800 4- 0.6 (6250—5800) = 6070 kg. Het ge-
middelde van de beide op leeftijd omgerekende volgende lijsten is 6000 kg.
Deze uitstekende overeenstemming is niet in alle gevallen te verwachten,
doch de geschetste werkwijze geeft toch op de meest objectieve wijze, een
behoorlijke basis voor vergelijking van dieren met een uiteenlopend aantal
melklijsten.

Hoewel het vetgehalte veel minder variabel is leek het ons nuttig ook
daarvoor enkele coëfficiënten te berekenen, daar het voldoende vaststaat,

Ongecorrigeerd vonden wij bij een groepsgemiddelde van 4 % vet de
correlatie van de eerste met de derde en de tweede met de derde lijst een
coëfficiënt van -j- 0.66. Voor lijsten boven 5 jaar een coëfficiënt van 0.8.

De betekenis van een zo goed mogelijke benadering van de productie-
capaciteit, hoewel ook van belang bij selectie van stieren voor de natuur-
lijke bevruchting is voor die van K.I. Stieren nog belangrijker. De K.I.-
stier immers geeft een veel groter aantal nakomelingen, hij vervangt 2 of
3 stieren en daar de keuze altijd een kans-element blijft bevatten, zal
het gebruik van 3 stieren (bij natuurlijke bevruchting) tegenover één bij
de K.I., de kans groter maken op een meevaller.

De selectie van K.I.stieren voor een vereniging legt een zeer verant-
woordelijke taak op de schouders van hen, die daarvoor worden uit-
gekozen. Het treft daarom te meer, dat degenen, die deze taak vervullen
niet altijd alle productiegegevens verzamelen, die betreffende de stier te
verkrijgen zijn en steeds de grootste waarde blijven hechten aan de pro-
ductiecijfers van moeder en beide grootmoeders.

Een ander punt, dat bij toepassing van K.I. onder ogen gezien moet
worden is de verhoogde kans op het toepassen van inteelt. Wanneer nl.
een stier geen moeilijkheden oplevert voor het regelmatig verkrijgen van
voldoende normaal sperma, wanneer bovendien zijn nakomelingen voldoen
aan de eisen voor productie en/of goede lichaamsbouw, dan is het be-
grijpelijk dat een vereniging deze stier zo lang mogelijk tracht aan te
houden.

Indien in een vereniging met twee stieren wordt gewerkt zou men
inderdaad deze beide langer aan kunnen houden. Met één stier is men
al vrij spoedig aan de grens waar, volgens theoretische overwegingen en
resultaten van experimenten, niet langer doorgewerkt kan worden.

Nu is gemiddeld het inteeltpercentage (5.7.8) in ons land niet hoog ;
een berekening uit één stamboekaflevering, kort na de bezetting gemaakt,
gaf ons daarover een inzicht. In tegenstelling tot andere landen is hier
weinig bekend van het gemiddelde inteeltpercentage, vermoedelijk is het
niet hoog. Daarom zal een stier, door een K.I.vereniging aangekocht,
gemiddeld niet een groot aantal verwante koeien ter dekking krijgen.

Na de geboorte van zijn eerste dochters komt dan de vraag of deze
dochters straks met de vader teruggepaard zullen worden. Wanneer deze
dochters gemiddeld goed voldoen zal die vraag door velen positief be-
antwoord worden.

Indien de terugparing inderdaad geschiedt krijgen wij een 2e generatie
kalveren, waarvoor een stamboom als volgt is op te stellen.

X-generatie al afwijkende kalveren kunnen voorkomen en wordt dus A
zeker niet aangehouden.

Aannemende dat dit niet het geval is, moet toch een inteeltpercentage
van 25 gemiddeld als een maximum worden beschouwd. Dit op grond
van vrij grote proeven in Amerika genomen (9).

Nu hangt het geheel van de genetische samenstelling der dieren af, of
bezwaren (minder vitaliteit, geringer geboortegewicht 1 in een individueel
geval zullen optreden. Indien b.v. verschillende eigenschappen bijzonder
goed zijn zou het risico van één generatie voortzetten genomen kunnen
worden ; zijn de fokproducten normaal goed, dan lijkt het aangewezen
aan de limiet van 25 % vast te houden. Gaat men door dan wordt de stam-
boom :

Een stierenvereniging met 2 stieren zou er zich uitstekend toe lenen om
haar foktechnisch-administratief in tweeën te delen en later eigen gefokte
stieren uit de beide helften om te wisselen (8).

Tenslotte willen wij hier nog wijzen op de mogelijkheid van progeny-
testing door de K.I.verenigingen. Wanneer door loting een twintigtal
koeien worden aangewezen, waarvan de kalveren door de vereniging
tegen overeengekomen prijzen overgenomen zullen worden en deze kal-
veren gemeenschappelijk worden opgefokt ; op dezelfde wijze worden
gevoed en behandeld zou een groot aantal gegevens verzameld kunnen
worden, daarbij in het voetspoor van Denemarken tredend.

Bij de vergelijking van melklijsten tracht men zo goed mogelijk de
grootste waarschijnlijkheid te benaderen.

De op leeftijd gecorrigeerde melklijsten worden vergeleken onder in
achtneming van correlatiecoëfficienten en groepsgemiddelde.

Het verdient aanbeveling voor verschillende fokgebieden groepsge-
middelden en correlatiecoëfficienten te berekenen.

Bij toepassing van inteelt dient men slechts in zeer bijzondere gevallen
af te wijken van een maximum van 25 %.

Door hun talrijke nakomelingschap hebben de stieren, die gebruikt
worden voor de K.I., een grote invloed op de fokkerij. Bij de selectie van
deze stieren zal steeds de grootste aandacht geschonken moeten worden
aan de productie van de collateralen van de stamboom.

Om echter de productiecijfers van zoveel mogelijk verwanten te kunnen
gebruiken moeten de productiecijfers onderling vergelijkbaar zijn.

Na correctie op leeftijd kan het beste gebruik worden gemaakt van be-
rekende correlatiecoëfficienten (repeatability) tussen de productiegegevens
in verschillende jaren om de productiecapaciteit van de vrouwelijke dieren
te bepalen. Bij de bewerking van beschikbare cijfers vonden schrijvers
een repeatability-coëfficient van 0.6 voor melkhoeveelheid, terwijl voor
het (niet gecorrigeerde) vetgehalte deze coëfficiënt voor de eerste lijsten
ongeveer 0.7 is, voor de latere lijsten 0.8.

Een tweede punt, bij de K.I. van belang, is het toepassen of vermijden
van inteelt. Schrijvers adviseren om gemiddeld de grens te bepalen bij
25 %, op grond van verschillende proeven in de U.S.A. verricht; slechts
in bijzondere gevallen kan het risico worden genomen hoger te gaan.

This report emphasizes the significance of selecting good bulls for A.I., being their
influence by the numerous offspring, widespread in the breed. Progeny-testing on a
large scale gives the best information. Comparing the production-capacity of heifers
and cows it is necessary to correct for age and to compute repeatability-coefficients.
This is done and a coefficient of 0.6 was calculated. For fatpercentage the coefficient in
the first and second lactation-periods is 0.7 mot corrected for age); following periods
this coefficient is about 0.8.

There is an increase in the possibility of close inbreeding if A.I. is extended. In the
opinion of the authors the borderline should be about 25 % (9) on the average.

Par suite de leur descendance nombreuse les taureaux employés pour l\'insémination
artificielle ont une forte influence sur l\'élevage. I.ors de la sélection de ces taureaux on
devra toujours prêter la plus grande attention à la production des collatérales de l\'arbre
généalogique.

Cependant, afin de pouvoir utiliser les chiffres de production d\'autant de parents
que possible ces chiffres doivent être mutuellement comparables.

Après une correction quant à l\'âge on pourra se servir le mieux, pour déterminer la
capacité de production des femelles, de coefficients de corrélation (repeatability) cal-
culés des données de production pendant des années différentes. En travaillant les
chiffres disponibles les auteurs trouvèrent un coefficient de corrélation de 0.6 pour la
quantité du lait, tandis que pour la teneur en matières grasses (non corrigée) ce coeffi-
cient se monte pour les premières listes à environ 0.7, pour les listes ultérieures à 0.8.

Une deuxième question importante pour l\'insémination artificielle est celle de savoir
s\'il faut appliquer ou éviter „inbreeding". Les auteurs conseillent de fixer une limite
moyenne de 25 %, se fondant sur différentes expérimentations faites aux Etats-Unis;
dans des cas spéciaux seulement on pourra risquer d\'aller plus loin.

Infolge ihrer zahlreichen Nachkommenschaft haben die Bullen, die benutzt werden
zur künstlichen Insemination, groszen Einflusz auf die Zucht. Bei der Auswahl dieser
Bullen soll man immer merken auf die Produktion der Stammbaumkollateralen.

Wenn man die Produktionszahlen möglichst viel Verwandten gebrauchen soll, sollen
diese Zahlen miteinander vergleichbar sein. Nach einer Alterkorrektion empfiehlt sich,
um die Produktionskapazität der weiblichen Tiere fest zu setzen, die Verwendung von
berechneten Korrelationskoeffizienten (repeatability) zwischen den Produktions-
angaben in verschiedenen Jahren. Bei der Bearbeitung der zur Verfügung stehenden
Zahlen fanden die Autoren einen Korrelationskoeffizient von 0.6 betreffs Milchquan-
tität, indem betreffs des (nicht korrigierten) Fettgehaltes dieser Koeffizient für die ersten
Listen ungefähr 0.7 und für die späteren Listen 0.8 beträgt.

Ein zweiter bei der künstlichen Insemination wichtiger Fragepunkt ist die Anwendung

oder Vermeidung der Inzucht. Die Autoren avisieren die Grenze im Durchschnitt zu
stipulieren auf 25 %, auf Grund verschiedener Versuche in den U.S.A. verrichtet.
Nur in speziellen Fällen darf man wagen die Grenze höher zu ziehen.

1. Van Oers, J. P. J.: Het verband tussen het aantal punten bij de stamboekkeuring
toegekend aan ouders en dat, toegekend aan hunne dochters.
Landbouwkundig Tijdschrift, 48 — No. 588-589, Juli-Aug. 1936.

2. Bosma, K.: Onderzoekingen omtrent de melkproductierichting in de fokkerij van
het Nederl. zwartbonte vee.

3. Berry, J. C.: Reliability of averages of different numbers of Lactation Records
for comparing Dairy Cows.

4. Berry, J. C. and Lush, J. L.: High records contrasted with unselected Records
and with average records as a basis for selecting Cows.

5. Lush, J. L.: Animal Breeding Plans. Third Edition.
The Iowa State College Press 1947.

6. Lauprecht, E. und Münzer, H.: Ueber die richtige Gewichtsbestimmung bei
Zusammenfassung von einzelnen Arithmetischen Mitteln zu einem Gesamtmittel.
Der Züchter, 5 jrg., pp. 281—284, 1933.

7. Van der Plank, G. M.: Stamboomstudie.
Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Deel 67, 1940.

8. Van der Plank, G. M. en Hirschfeld, W. K.: Verwantschap cn inteelt.
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 71, 1946.

9. Woodward, T. E. and Graves, R. R.: Results of Inbreeding Grade Holstein-
Friesian Cattle.

Technical Bulletin No. 927, Oct. 1946, U.S. Dept. of Agriculture, Washington D.C.

De verplaatsing van de datum was nodig in verband met de gewijzigde data, waarop
de Jaarbeurs wordt gehouden.

Zoals U uit het programma zult zien, zal op Donderdagavond een BACH-concert
worden gegeven, dat naar wij vertrouwen ook door vele alumni ten zeerste op prijs
zal worden gesteld.

Het programma biedt voor elke faculteit aantrekkelijke onderwerpen, terwijl de
medische faculteit bovendien voornemens is op de dag, voorafgaande aan de Universi-
teitsdag, klinische demonstraties te organiseren.

Laat ieder alumnus zich echter niet alleen door het aantrekkelijke programma laten
aansporen naar Utrecht te komen, noch ook door de gedachte aan het blijde weerzien
van onze vrienden, maar bovenal door het besef dat onze Universiteit voor haar bloei
behoefte heeft aan blijvende nauwere betrekkingen met haar alumni. De Universiteits-
dag moet groeien tot een grote familiereünie van studenten en docenten van heden
met de studenten van voorheen. De aansluitende Diesdag beoogt hetzelfde, doch
verlegt het accent van de faculteiten naar de universiteit in haar geheel. Bij geen
van beide moogt ge ontbreken. Wij zien de spoedige ontvangst van bijgevoegd
formulier met graagte tegemoet.

Prof. Mr. Chr. Zevenbergen, Secretaris Academische Senaat, Achter den Dom 7, Utrecht
PROGRAMMA van de

welke respectievelijk gehouden worden op
DONDERDAG 30 MAART en VRIJDAG 31 MAART 1950.

Opening door de Voorzitter van de Theologische Faculteit, Prof. Dr. H.
W. Obbink.

Welkomstwoord door de Rector Magnificus, Prof. Dr. H. J. M. Weve.
Rede van Prof. Dr. H. R. Kruyt: De oud-alumni en hun Universiteit.

De Sociëteit P. H. R. M., Janskerkhof 14.
Het Gebouw van de U. V. S. V., Drift 19.
De Societeit Symposion, Lucas Bolwerk 8.

De Societeit „Veritas\' eigen huis", Kromme Nieuwe Gracht 54.
Het Gebouw van S. S. R., Nieuwe Gracht 17.
Het Universiteitshuis, Lcpelenburg 1.

FACULTEIT DER GODGELEERDHEID.
Universiteitsgebouw, Domplein, Aula.
Onderwerp: Theologische anthropologie.
Spreker: Dr. O. Noordmans, Lunteren.

Woensdag 29 Maart 10.30—12.30 en 14.00—16.30 (Interne Kliniek).
Donderdag 30 Maart 9.00—10.15 (Universiteitsgebouw).

14.00—16.30 (Interne Kliniek).
Onderwerp: De tuberculosebehandeling in nieuwe banen.

6. Dr. Van der Vuurst de Vries: Medicamenteuze behandeling van
nier- en genitaaltuberculose.

10. Prof. Nuboer: De ontwikkeling van de longchirurgie in het bijzonder
bij de tuberculose.

11. Dr. Baart de la 1\'aille: De erkende indicaties voor lobectomic en
pneumonectomie bij longtuberculose.

12. Prof. Bronkiiorst: Perspectieven van de chirurgische behandeling
der longtuberculose.

DONDERDAG 30 MAART te 14.15 uur precies.
SECTIE TANDHEELKUNDE.
Tandheelkundig Instituut, Jutphaasseweg 5.
Onderwerp: Problemen van de tandheelkundige studie.
Spreker: Prof. P. H. Buisman.
Discussie.

Sprekers: Prof. Dr. A. G. van Veen, Delft: De taak van de biochemicus.
Prof. Dr. R. Prakken: Erfelijkheidsleer en veredeling.

Mevr. Dr. J. E. van Lohuizen-de Leeuw: Centraal Azië, Kruispunt van
Cultuur (met lichtbeelden).

FACULTEIT DER VEEARTSENIJKUNDE.
Collegezaal Kliniek voor Heelkunde, Biltstraat 172.
Onderwerp: Diergeneeskunde en voedselvoorziening.
Sprekers: Dr. J. Grashuis, Hoogland.
S. Stuurman, Utrecht.

te geven door het Utrechts Studenten Koor en Orkest, onder leiding van
Hans Brandts Buys.

Uitgevoerd worden de navolgende werken vanj. S. Bach: De vierde suite,
de Kaffee Cantate en ,,Der Streit zwischen Phoebus und Pan".

Plaatskaarten kunnen worden besteld door overmaking van ƒ 1.60 per plaats
op postrekening nr. 512940 ten name van de Fiscus van het U.S.K.O.
te Utrecht, Servaas Bolwerk 10, tel. 19684 vóór 23 Maart 1950.

Na ontvangst der giro-overschrijvingen volgt dan toezending der plaats-
kaarten plus besprekingsbewijzen.

Rede ter herdenking van de Dies Natalis, door de Rector Magnificus,
Prof. Dr. H. J. M. Weve.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

In verband met het uitbreken van de pseudo-vogelpest in ons land, is van het
secretariaat een voorlopige mededeling uitgegaan naar de afdelingen over de
tarieven, die in rekening gebracht kunnen worden voor eventuele entingen.

Dierenartsen, die bij de bestrijdingsmaatregelen betrokken worden, kunnen zich
over de te berekenen tarieven in verbinding stellen met de besturen van de betrokken
afdelingen.

Ter bevordering van de coördinatie van de werkzaamheden op het terrein van de
internationale volksgezondheidsaangelegenheden onderling en van de coördinatie van
genoemde werkzaamheden met die op het terrein van de nationale volksgezondheid,
heeft de Minister van Sociale Zaken een commissie van advies ingesteld voor de inter-
nationale volksgezondheidszaken, als orgaan voor regelmatig overleg tussen de daarbij
betrokken instanties.

Voorzitter: Dr. J. J. Brutel de la Rivière, tevens lid, Voorzitter van de Centrale
Commissie voor de Volksgezondheid te \'s-Gravenhage;

Plaatsvervangend voorzitter; tevens lid, Dr. C. van den Berg, Directeur-Generaal
voor de Internationale Volksgezondheidszaken te \'s-Gravenhage;

Dr. P. Muntendam, lid, Directeur-Generaal van de Volksgezondheid te \'s-Gra-
venhage;

Dr. C. Banning, lid, Geneeskundig Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid te
\'s-Gravenhage;

Dr. N. A. Roozendaal, lid, Pharmaceutisch Hoofdinspecteur van de Volksgezond-
heid te \'s-Gravenhage;

A. G. W. Severijnen, lid, Inspecteur van de Volkgezondheid, met de persoonlijke
titel van Hoofdinspecteur, bij de dienst welke belast is met de zaken rakende de drank-
bestrijding te \'s-Gravenhage;

Dr. VV. Aeg. Timmerman, lid. Directeur van het Rijksinstituut voor de Volksgezond-
heid te Utrecht;

Dr. G. D. Hemmes, lid, Geneeskundig Inspecteur van de Volksgezondheid te Utrecht;

Drs. A. Kruysse, lid, Pharmaceutisch Inspecteur van de Volksgezondheid te \'s-Gra-
venhage;

Mejuffrouw Mr. J. Schalij, secretaresse, hoofdcommies bij het Ministerie van Sociale
Zaken te \'s-Gravenhage;

Mejuffrouw H. C. Hessling, lid, hoofdcommies bij het Ministerie van Sociale Zaken
te \'s-Gravenhage.

Er is nog een klein kwantum exemplaren van de „Code voor de dierenarts" be-
schikbaar.

„Verschenen is de eerste aanvulling van de ioe druk van de Vleeskeuringswet en
van de 6e druk van de Veewet in de bekende Schuurman en Jordens editie.

Voor het verkrijgen van deze aanvullingen wende men zich, voor zover men in
deze een abonnement niet heeft, tot de uitgever van bovenbedoelde editie, de N.V.
Uitgevers Maatschappij W. E. J. Tjeenk Willink, Melkmarkt 2 te Zwolle.

In het afgelopen jaar heeft onze afdeling zich slechts matig actief getoond. Drie leden-
vergaderingen en drie bestuursvergaderingen werden gehouden. Het vergaderingbezoek
was bevredigend, al kunnen ongetwijfeld nog meer collegae verschijnen.

Het bestuur onderging geen verandering. De collegae S. v. d. Akker en Rentema
verlieten onze afdeling, terwijl collega Staal overleed op 24 Sept. 1949.

Slechts één keer hebben we een spreker gehad over een wetenschappelijk onderwerp,
n.1. Dr. S. Bakker over Kondovaccinatie.

Wetenschappelijk zijn we het gepasseerde jaar dus niet overladen. Aan besprekingen
over tarieven moest weer veel tijd worden ingeruimd.

Met de provinciale afdelingen van de Stichting voor de Landbouw in Groningen en
Drente heeft het bestuur contact gehad. Evenals het vorige jaar kan ook nu weer gewezen
worden op het aangename en nuttige contact met de afdeling Friesland.

Als een donkere vlek rust op onze afdeling de schande, dat in het afgelopen jaar twee
onzer leden zich hebben schuldig gemaakt aan ernstige overtreding van de voorschriften
van de gezondheidsdienst. Het zij ons aller taak er voor te waken, dat iets dergelijks zich
niet herhaalt. De stad Groningen had dit jaar de eer het Natuur- en Geneeskundig
congres binnen haar muren te mogen ontvangen. Dit verschafte vele van onze leden
de mogelijkheid dit congres te bezoeken.

Met de beste wensen voor onze afdeling in het komende jaar besluit ik dit verslag.

Op mij rust vandaag de niet eenvoudige taak U een verslag te brengen over het jaar
1949. Een niet eenvoudige taak, omdat eerst vanaf midden Juli van dit jaar door mij het
secretariaat van de afdeling werd verzorgd. De data en feiten van het eerste halfjaar
van 1949 heb ik dus hoofdzakelijk moeten verzamelen uit de notulen der diverse ver-
gaderingen.

In de samenstelling van het Bestuur der afdeling kwamen in de loop van het jaar
verschillende wijzigingen. De Voorzitter van onze afdeling was op 1 Januari 1949 aan
de beurt om af te treden. Daar hij indertijd bij tussentijdse vacature tot voorzitter werd
gekozen, was hij ditmaal herkiesbaar. De leden der afdeling aarzelden niet om hem direct
weer in deze functie te herkiezen. Om vele redenen kunnen wij ons gelukkig prijzen,
dat collega Van Santen nog weer voor een nieuwe periode dit voorzitterschap aan-
vaardde.

Vergelijken wij de samenstelling van het Bestuur op 1 Jan \'49 en 1 Jan. \'50, dan
zien wij alleen de voorzitter nog zijn plaats van verleden jaar innemen.

Collega Gurck, de ondervoorzitter, was aan het eind van het jaar 1949 aan de beurt
om af te treden. Hij was niet herkiesbaar. De afdelingsvergadering van 10 Dec. \'49
benoemde in deze vacante plaats collega J. v. d. Veen.

Collega J. v. d. Born, die vele jaren secretaris was, werd in de loop van het jaar 1949

benoemd tot Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst met
standplaats \'s-Gravenhage. Hij verliet dus onze afdeling en de plaats van secretaris
kwam vacant. In de vergadering van 6 Mei \'49 werd getracht een nieuwe secretaris te
benoemen, maar na gehouden stemming bleek niemand een benoeming te willen aan-
vaarden. Deze plaats bleef dus onbezet. Ruim twee maanden duurde dit en tenslotte
werd, omdat er blijkbaar geen ander was te vinden, ondergetekende in de afdelings-
vergadering van 13 Juli tot secretaris gekozen.

Collega Numans, die sinds 1 Jan. \'48 penningmeester was, zag zich wegens zijn be-
noeming tot Hoogleraar in Buitenzorg, genoodzaakt de afdeling vaarwel te zeggen.
De afdelingsvergadering van 8 October \'49 benoemde in deze vacature collega B. A.
wolbert.

Ik merkte reeds op, dat in één jaar, behalve die van de voorzitter, alle Bestuurs-
plaatsen door anderen werden ingenomen. In een Bestuur van vier personen, waarvan
per jaar één lid aftreedt, is dit eigenlijk een ongekende cn ook ongewenste toestand.
Het heengaan van de collegae v. d. Born en Numans betekent ook uit dit oogpunt voor
de afdeling een verlies. Het is spijtig de vooraanstaande figuren te zien vertrekken.
Daar zij echter geroepen werden voor een taak groter en belangrijker, dan die zij hier
vervulden, kunnen wij ons slechts troosten met de gedachte dat het een eer is voor onze
afdeling dergelijke mensen onder ons te hebben gehad.

Aan de te lange rij van vacante Bestuursplaatsen is, naar wij hopen, nu echter voor-
lopig een eind gekomen. Het eerste Bestuurslid, dat thans aan de beurt van aftreden
is en reglementair niet herkiesbaar is, is onze voorzitter op 1 Januari 1953. Daarna de
onder-voorzitter op 1 Januari 1954. De secretaris op 1 Jan. \'55 en de penningmeester op
i Jan. \'56.

Het aantal leden van de afdeling bleef vrijwel ongewijzigd. Op 31 December 1349
bedroeg dit 78. Er wonen in de provincie Gelderland bovendien nog 22 dierenartsen,
die wel lid zijn van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, maar geen lid zijn van onze
afdeling. Nu het werkgebied der afdeling in overeenstemming is gebracht met de grenzen
der provincie, meende het Bestuur dat het gewenst was enig contact te leggen tussen
de niet-ledcn (van de afdeling) in het randgebied en onze afdeling. Tot nu toe bestond
dit leggen van contact in het toezenden van de agenda met de toelichting der vergade-
ringen. Enkele collega\'s traden inmiddels toe als lid.

In 1949 werd de voorzitter collega Van Santen benoemd tol Officier in de Orde van
Oranje-Nassau. Collega Heilersig te Nedc, vierde op 27 September \'49 zijn 25-jarig
jubileum als dierenaTts.

Het aantal op de afdelingsvergadering aanwezige leden was vrij bevredigend, maar
eigenlijk nog lang niet voldoende. Het is typisch, dat bij het doorbladeren van het boek
met de presentielijsten der vergaderingen, het steeds weer dezelfde mensen blijken te
zijn, die op de vergaderingen komen. De provincie Gelderland is wel groot en voor
vele leden is het een behoorlijke reis om naar Arnhem te gaan, maar wij missen ook
dikwijls leden op onze vergaderingen die in of bij Arnhem wonen.

Er werd in 1949 vergaderd op 22 Januari, 6 Mei, 21 Mei, 13 Juli, 8 October en 10
December. Bovendien werd samen met de afdeling Overijssel een gecombineerde ver-
gadering gehouden op 24 September te Deventer. Deze vergadering werd in 1949 geor-
ganiseerd door de afdeling Overijssel.

In de vergadering van 22 Januari sprak Ir. Cleveringa over ,,De toestand van de
bodem in verband met de Gezondheid van plant, mens en dier".

In de buitengewone vergadering op 13 Juli kwam het rapport ..Hulpkrachten" aan
de orde.

In de gecombineerde vergadering met de afdeling Overijssel op 24 September sprak
Collega Dijkstra over „Mond- en Klauwzeer".

In de vergadering van 8 October was het woord aan de collegae uit Oost Gelderland
„die verontrust bleken door de gang van zaken op schier elk gebied de practijk be-
treffende".

In de vergadering van 10 December \'49 werd het Huishoudelijk Reglement der
afdeling gewijzigd.

Wij zien uit de onderwerpen, die verder op de vergaderingen ter sprake kwamen,
dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde zich langzaam maar zeker verplaatst naar
een vakvereniging. Vele collegae zullen deze verschuiving betreuren. Wij moeten echter
vooral niet vergeten, dat de verenigingen van veehouders zich na de oorlog hebben
gecentraliseerd in de Stichting voor de Landbouw. Straks zal dit wellicht „Landbouw-
schap" worden. Kunnen wij tegenover deze centrale organisatie der agrariërs geen klein,
doch hechtaangesloten bolwerk van dierenartsen plaatsen, dan wordt onze positie wel
zeer hachelijk en weinig benijdenswaardig. De woordvoerder van de groep van dieren-
artsen die indertijd de „oproep der verontrusten" in het Tijdschrift plaatste, zei in de
afdelingsvergadering van 8 October zeer terecht: „Nog leven wij in een tijd van hoog-
conjunctuur. Zo het nu is, blijft het niet. Wij moeten daarom paraat zijn. Komt er weer
een moeilijker tijd, dan moeten wij een vereniging hebben, waarin wij eensgezind zijn
en waarin wij kunnen bouwen en vertrouwen op elkaar en op een ieders woord."

De verhouding tussen de Inspectie van de Veeartsenijkundige Dienst en onze afdeling
geeft geen reden tot bijzondere opmerkingen. Vele malen gaf de Inspecteur van het
district Gelderland door zijn aanwezigheid in onze afdelingsvergaderingen blijk van zijn
belangstelling voor wat er leeft in de Maatschappij en haar afdeling.

De verhouding met de georganiseerde Landbouw was van vriendschappelijke aard.
In het afgelopen jaar had het Bestuur één keer. 11.1. op 19 Februari een bespreking met
het Dagelijks Bestuur van de Stichting voor dc Landbouw, gewest Gelderland, over het
tarief voor de georganiseerde Mond- en Klauwzeereritingen. De bespreking vond plaats
in Maison Verloop te Arnhem. Als tarief dat door beide partijen billijk werd geacht,
werd overeengekomen, ƒ 3,— voor het enten van een rund, ƒ 2,— voor het enten van
een pink en ƒ 1,50 voor het enten van een kalf

Met de Gezondheidsdienst voor Pluimvee werden in 1949 door de afdeling geen
besprekingen gevoerd. Dc Directeur van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, collega
Roepke, mochten wij vele malen in onze vergaderingen aanwezig zien.

De verhouding tussen de provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren en de afdeling
liet eveneens weinig te wensen over. In vrijwel alle afdelingsvergaderingen gaf de weten-
schappelijke staf van dc Gezondheidsdienst door zijn aanwezigheid blijk van zijn belang-
stelling voor het werk van onze afdeling. Vele practici maakten vóór, tijdens en na de
afdelingsvergadering gebruik van deze gelegenheid om mondeling inlichtingen te
vragen over zaken die hen, ondanks de vele circulairen van de Gezondheidsdienst, toch
nog niet geheel duidelijk waren.

Helaas moesten enkele collega\'s r.a overleg tussen dc Directeur van de Gezondheids-
dienst en het afdelingsbestuur gewezen worden op hun te-kort schieten in de uitvoering
van de hen opgelegde (aak.

De verhouding tussen het Hoofdbestuur en de afdeling Gelderland was vanzelfsprekend
zeer goed. Op vele afdelingsvergaderingen waren zowel de Voorzitter als de Secretaris
van de Maatschappij aanwezig. Dal zij, die toch al zoveel lijd besteden aan het werk
voor onze Maatschappij, nog deze Zaterdagmiddagen opofferden om met ons
te vergaderen, is wel een bewijs hoe zij belangstellen in de besprekingen en discussies
in de afdelingsvergaderingen.

Ik ben vrijwel aan het eind van dit Jaarverslag gekomen. Mag ik besluiten nogmaals
het wijze woord van collega Piel te herhalen en van toepassing brengen op onze Maat-
schappij voor Diergeneeskunde: „Wij moeten een vereniging hebben, waarin wij eens-
gezind zijn en waarin wij kunnen bouwen en vertrouwen op elkaar en op een ieders
woord". Er zijn mensen onder ons, die klagen dat de Maatschappij nog niet genoeg
vakvereniging is. Maakt het Hoofdbestuur of het afdelingsbestuur afspraken over tarieven
of dergelijke zaken, dan zijn er echter steeds weer collega\'s, die zonder meer van dit
tarief afwijken. Zij hebben hier misschien, volgens hen. geldige motieven voor, maar
het is en blijft absoluut noodzakelijk dat hierover eerst overleg wordt gepleegd met het
betreffende Bestuur.

Voor hen, die dit niet aanvoelen, zou het wenselijk zijn, eens een kleine tijd terug te

keren in de studentenwereld en mee te roeien b.v. bij Triton in een 8 met stuurman.
Zij zouden dan kunnen ervaren wat het waard is samen te werken als één man aan één
doel. Zij zouden dan ook kunnen ervaren, hoe er soms momenten zijn, dat er zeer veel
wordt geëist aan zelfdiscipline om het tempo, dat de stuurman aangeeft stipt te volgen.
Zij zouden echter ook kunnen waarnemen, welk débacle de ganse ploeg wacht, zelfs
als er slechts één man afwijkt van de voorschriften.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde wil ons niet degraderen tot kudde-dieren.
Ieder heeft in de vergaderingen volop de gelegenheid zijn mening te zeggen en te ver-
dedigen. Wordt er echter een besluit genomen, dan is het noodzakelijk, dat wij ons
hieraan houden. Doen wij dit niet of doen zelfs enkelen dit niet, dan leidt dit alles tot
een débacle.

Mag ik U tenslotte opwekken mee te bouwen aan onze Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en aan onze afdeling. U en vooral de jongeren onder U zullen zich mis-
schien afvragen, hoe zij kunnen meebouwen, terwijl zij nog geen plaats hebben in een
Bestuur of in een commissie. Alleen al door het bezoeken van de afdelingsvergaderingen
helpt U mee. Dit jaar ging onze afdelingsafgevaardigde naar de Algemene Vergadering
met een mandaat gesteund door 29 stemmen, fn de afdelingsvergadering van 8 October
waren dus slechts 29 leden aanwezig van de bijna 80 die onze afdeling telt.

Kom verder met Uw problemen, Uw visie op een zaak in de afdelingsvergadering.
Zo kunnen wij samen bouwen en trachten iets te bereiken.

Laat U niet afschrikken in deze pogingen iets te doen of iets te helpen door de weten-
schap dat het maar weinig kan zijn of dat misschien door tijdgebrek Uw prestaties
voor de afdeling geen grote omvang kunnen nemen.

Kleine waterdropp\'len,
Kleine korrels zand,
Vormen grote zeeën
en het brede strand.

Nog steeds moet worden vastgesteld, dat het afdelingswerk in hoofdzaak bestaat uit
het behandelen van maatschappelijke zaken. Deze zijn echter dermate belangrijk,
vooral voor de leden-practici, dat het niet mogelijk zal zijn in de naaste toekomst minder
tijd daaraan te besteden. De vraag rijst of het aantal vergaderingen zal moeten worden
uitgebreid om daardoor de gelegenheid te verkrijgen meer aandacht aan wetenschap-
pelijke onderwerpen te kunnen geven.

Aantal leden. Het aantal leden bedroeg per 1 Januari 1949: 70. In de loop van het
jaar bedankten 2 leden wegens vertrek, terwijl 3 collegae toetraden als lid, zodat per
31 December 1949 de afdeling 71 leden telde.

Bestuur. Aan het begin van het jaar trad de voorzitter, collega J. H. Heeg af en werd
opgevolgd door Dr. H. H. Scholten. Een woord van dank aan collega Heeg voor de
voortreffelijke leiding, gedurende een bijzonder moeilijke periode van 4 jaar, is hier
zeker op zijn plaats.

Verder vonden geen mutatie\'s in het bestuur plaats, zodat het dit jaar bestond uit:
Dr. H. H. Scholten, voorzitter, F. J. A. Bruins, secretaris, A. M. Frens, penning-
meester, en J. Hovenier, ondervoorzitter.

De afgevaardigde in het Alg. bestuur J. Spruyt, die als zodanig werd herkozen,
woonde eveneens de bestuursvergaderingen bij.

Er zal moeten worden overwogen het aantal practici in het bestuur te vergroten,
waartoe b.v. een mogelijkheid zou bestaan door bij de komende reglementswijziging
in verband met het nieuwe van de Maatschappij, het aantal bestuursleden van 4 op 5
te brengen.

Commissie s e.d. De Contact-Commissie vergaderde regelmatig met de Directeur van
de Prov. Gezondheidsdienst. Verschillende malen was de Directeur zo bereidwillig
zijn kantoor hiervoor beschikbaar te stellen, hetgeen een bewijs is van de goede verstand-
houding.

De gemeenschappelijke Contact-Commissie van de afdelingen Utrecht, Zuid- en
Noordholland kwam enige keren bijeen en bevorderde daardoor in hoge mate een
grotere uniformiteit bij het nemen van belangrijke beslissingen.

Met het bestuur van de Bond van Coöp. Verenigingen voor K.I. in Noordholland
bleef het contact bestaan, terwijl een nieuw werd opgenomen met het bestuur van de
prov. Stichting voor de Landbouw.

Vergaderingen. In dit jaar werden 6 ledenvergaderingen gehouden en wel op 26 Febr.
in Amsterdam, op 9 April en 7 Mei in Alkmaar, op 25 Juni en 30 September in Haarlem
en op 11 October in Alkmaar.

Onder de behandelde onderwerpen nam vanzelfsprekend de tbc-bestrijding verreweg
de grootste plaats in. Duidelijk bleek de overgrote meerderheid van de leden een af-
wijkende mening te hebben over de wijze waarop de bestrijding moet worden uitge-
voerd, hetgeen tot uiting kwam in een viertal daarop betrekking hebbende conclusies.
Andere onderwerpen waren de kunstmatige inseminatie, verschillende tarieven-
kwesties enz.

Voordrachten. Collega Dr. J. Rinses hield een „praatje over de Veterinaire Dienst in
de Nederlandse Antillen", terwijl Dr. J. YV. Thijn in een lezing „de waarde van het
morphologisch bloedonderzoek" behandelde.

Contact met H.B. en zusterafdelingen. Of de voorzitter of de secretaris van het H.B.
woonden de afdelingsvergaderingen bij.

Het bestuur van de afd. Zuid-Holland was wederom op onze afdelingsvergaderingen
vertegenwoordigd, evenals dat van de ald. Noordholland op die van Zuid-Holland.

Pogingen de afd. Noord-Brabant een tegenbezoek aan Noordholland te doen brengen,
hadden geen succes.

Vertegenwoordigingen. Oudergewoonte was het bestuur zoveel mogelijk vertegen-
woordigd bij jubilea enz. van de collegae.

Zoals reeds lang na de vergaderingen in Amsterdam gewoonte was, dat een aantal
leden gemeenschappelijk dineerden, bleek dal ook na de andere vergaderingen vol-
doende animo hiervoor bestond. Toch zou het gewenst zijn als het aantal deelnemers
nog zou kunnen toenemen.

Na de vergadering van 30 September, werd een zeer geslaagd diner met de dames
van de leden gehouden. Tot vrij laat bleef een gezelschap van 47 personen bijeen, en
duidelijk kwam tot uiting, dat men minstens eenmaal per jaar het houden van een
dergelijke avond erg op prijs zou stellen.

Aan het einde gekomen van dit verslag, mag ik constateren, dat het afdelingsleven
in Noordholland in het jaar 1949 zeker niet achter stond bij dat in de voorgaande. Moge
dit ook van het volgende jaar gezegd kunnen worden!

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

Dr. F. A. A. van Diermen te Amsterdam, is verhuisd naar Ceintuur-
baan 239. (pag. 67)

I. Kuyper, met studie-adres Merwedekade 132/1«, hiervoor moet worden
gelezen J. Kuyper en als studie-adres Da Costakade i$bis A. (pag. 182)

M. ten Broek te Tiel. is met ingang van 16 Maart 1950 eervol ontslagen
als Directeur van het abattoir te Tiel. P^ag- 64)

J. H. de Boer te Hardinxveld is benoemd tot Directeur van het
abattoir te Sliedrecht. (pag. 62)

J. J. Moolhuisen te Sliedrecht, is met ingang van 16 Maart 1950 be-
noemd tot Directeur van het abattoir te Tiel. (pag- 83)

Op voordracht van de Minister van Sociale Zaken van 27 Januari 1950, No. 5309
H Dossier 7, afdeling Volksgezondheid is/zijn te rekenen van 1 Januari 1950

Prof. Dr. J. D. Veri.inde, buitengewoon hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Leiden;
eervol ontslag verleend als ambtshalve lid van de Gezondheidsraad aan:
Prof. C. F. van Oyen, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht;
ambtshalve benoemd tot lid van de Gezondheidsraad:

het Hoofd van de veterinaire afdeling van het Rijks Instituut voor de Volksgezond-
heid, Dr. A. Glarenburg,

de directeur van het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekings Instituut, Dr. H. S,
Frenkel en

één vertegenwoordiger van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, als hoedanig
wordt aangewezen Prof. Dr. J. Jansen, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit tc Utrecht.

Hovine Mastitis: A comparison of the value of diagnostic methods. S. J. Chu. J.
comp. Path. Therap. 59, 81, 1949.

In dit onderzoek wordt nagegaan in hoeverre het bacteriologisch onderzoek van melk
en uierweefsel als basis kan dienen voor vergelijking met het resultaat van indirecte
methoden van onderzoek, zoals chloorbepaling, catalasebepaling, Whitesideproef,
broomthymolblauwprocf en telling van het aantal leucocyten. Tevens werd een histo-
pathologisch onderzoek van het uierweefsel uitgevoerd.

Het onderzoek betrof 87 kwartieren van 22 runderen, die een week voordat ze geslacht
werden onder controle kwamen, gedurende welke tijd het secretum aan de verschillende
onderzoekingen werd onderworpen. Vergeleken met het bacteriologisch onderzoek
vertoonden de indirecte methoden de volgende betrouwbaarheidspercentages:
Chloorbepaling 50,6 %, Catalaseproef 46,0 %, Whitesideproef 49,4 "₀, Broomthymol-
blauwprocf 55,2 %, Leucocytentelling 45,0 %.

De miswijzingen werden vooral veroorzaakt, doordat in vele gevallen het bacterio-
logisch onderzoek negatief was, terwijl vele der indirecte onderzoekingen positief uit-
vielen.

Werd daarentegen het histopathologisch onderzoek van het uierweefsel na slachting
van het dier als vergelijkingsbasis genomen, dan werden de volgende betrouwbaarheids-
percentages bereikt:

Chloorbepaling 87,0 %, Catalaseproef 92,0 %, Whitesideproef 82,0 %, Broomthymol-
blauwproef 43,6 %, Leucocytentelling 100,0 %, Bacteriologisch onderzoek 45,0 %.

Zoals men ziet slaat het bacteriologisch onderzoek wel een heel slecht figuur, terwijl
de leucocytentelling volkomen overeenstemt met het histologisch onderzoek van het
uierweefsel. Ook de catalaseproef geeft een hoog overeenstemmingspercentage te zien,
terwijl de andere indirecte proeven eveneens een goed figuur slaan.

Bij de bespreking van de resultaten van deze onderzoekingen merkt de schrijver 6p,
dat ontstekingsverschijnselen in het uierweefsel, vastgesteld door histologisch onderzoek,
zeker niet alle van bacteriële oorsprong zijn. Deze kunnen een gevolg zijn van onvolledig
uitmelken, ruw melken, foutieve bouw van de koestal, en tijdens het droogzetten als
gevolg van physiologische veranderingen in het bloed. Daarnaast zal het bacteriologisch
onderzoek bij een bacteriële mastitis falen, wanneer de pathogene organismen niet in
voldoende aantal met de melk afgescheiden worden. Verder kunnen de infecterende
microorganismen verdwijnen onder invloed van een antibacteriële weefselreactie of door
een te hoge zuurgraad van de melk, veroorzaakt door bacteriegroei. Ook in het begin-
stadium van mastitis kan het aantal met de melk uitgescheiden kiemen te gering zijn.
Wanneer het er dus om te doen is ontstekingsverschijnselen van het uierweefsel op te
sporen, ongeacht hun aetiologie, dan staan verschillende indirecte methoden van onder-
zoek ten dienste, die een hoge mate van betrouwbaarheid bezitten. Anderzijds wordt
algemeen aanvaard, dat die gevallen van uierontsteking, waarbij pathogene micro-
organismen de oorzaak der ontstekingsverschijnselen zijn, economisch van veel grotere
betekenis zijn dan de niet bacteriële uierontstekingen.

Het bacteriologisch onderzoek is de aangewezen methode om deze gevallen van
mastitis op te sporen. Dit is noodzakelijk wanneer de mastitis zal worden bestreden met
moderne therapeutica. Een herhaald bacteriologisch onderzoek blijft daarbij gewenst.

What we know about Brucellosis. R. W. Smith, R. R. Bird, C. P. Bishop, C. R.
Donham, R. L. West. Abstract from the Proceedings, 52nd. Anirnal meeting of the U.S.
Livestock Sanitary Association, Denver, Oct. 13—15, 1948. J.A.V.M.A. 115, 6, 1949.

Men onderscheidt drie typen van Brucella organismen, resp.:
Br. abortus bij runderen, Br. suis bij varkens, Br. melitensis bij geiten.

De runderziekte wordt ook wel de ziekte van Bang genoemd, de varkensziekte de
ziekte van Traum en die, welke bij geiten voorkomt, Malta- of Middellandse zee koorts.

Hierna volgt een suggestieve plaat, waarop aanschouwelijk wordt voorgesteld hoe de
infecties van de 3 genoemde diersoorten op elkaar en op de mens kunnen overgaan en
wel door contact, door ingestie en door inhalatie. Eén der meest in het oog springende
gevolgen der ziekte is het verlies aan kalveren. Voor de veehouder minder duidelijk
zichtbare gevolgen zijn tijdelijke of definitieve steriliteit, verminderde melkgift, het
beëindigen van een waardevolle bloedlijn en een verminderde verkoopwaarde der
aangetaste dieren.

In de U.S. zijn ongeveer 5 % van alle runderen besmet met Brucellose en de verliezen,
die deze ziekte berokkent, worden jaarlijks op $ 100.000.000 begroot. De bestrijding
en uitroeiing der ziekte berust op een vroege en accurate diagnose en bloedserumagglu-
tinatic. Aangezien het ziektepercentage in de U.S. laag is, dient in de eerste plaats de uit-
breiding der ziekte verhinderd te worden. Vooral bij aankoop dient zorgvuldig het
binnenslepen der ziekte verhinderd te worden. Op de bedrijven moeten hygiënische maat-
regelen zorgvuldig genomen worden, terwijl een afkalfstal onontbeerlijk is. Daarnaast
kan door immunisatie de weerstand tegen de ziekte worden opgevoerd. De runderen
kunnen het best als kalf geïmmuniseerd worden met Str. 19 vaccin, doch ook het enten
van niet geïnfecteerde oudere runderen is in hoge mate nuttig. De verkregen immuniteit

kan bij massale infecties met hoog virulente kiemen onvoldoende zijn. Als laatste stap
tot uitroeiing der ziekte geldt de verkoop voor de slacht van de dieren, die door het
bloedonderzoek als positief worden aangewezen.

Geheel dezelfde bestrijdingswijze als hierboven werd aangegeven voor runderen,
kan ook bij de varkens-abortus worden toegepast, met dit verschil, dat hier een deugde-
lijke entstof ontbreekt, terwijl het bloedonderzoek niet individueel doch bij voorkeur
stalsgewijze moet worden uitgevoerd. Aangezien geen therapeutische agentia ter be-
schikking staan, dient de klemtoon vooral op de preventie en de bestrijding der ziekte
gelegd te worden.

In de U.S. worden per jaar 7000 gevallen van Brucellose bij de mens bekend, terwijl
dit aantal regelmatig stijgt. Volgens sommigen zou dit slechts een deel zijn der in werke-
lijkheid voorkomende gevallen. Niet alle laboratoria gebruiken een betrouwbare
diagnostische techniek. Jonge, mannelijke personen zijn het meest gevoelig voor de ziekte.
Kinderen jonger dan 14 jaar worden zelden geïnfecteerd en boven die leeftijd komt de
ziekte driemaal zo veel voor bij de mannelijke als bij de vrouwelijke individuen. De
ziekte komt vooral voor onder diegenen, die direct contact hebben met besmette dieren
of met verse producten van deze dieren.

Alhoewel Brucellose in de eerste plaats een ziekte is van runderen, varkens en geiten,
zijn ook paarden, honden en andere soorten gevoelig voor de smetstof. Runderen en
varkens zijn in de U.S. in de eerste plaats verantwoordelijk voor het optreden der
ziekte bij de mens. De infectieweg is niet uitsluitend oraal, maar ook via wonden en de
conjunctivae, terwijl ook de inhalatie-infectie mogelijk is.

De mens is het gevoeligst voor Br. melitensis, daarna voor Br. suis en iets minder
gevoelig voor Br. abortus. De meeste ziektegevallen bij de mens duren lang, echter slechts
weinige eindigen met de dood.

The use of Amphotropin (Hexamine Camphorate Bayer) in the treatment
of so called „Hard pad disease" in dogs. J. G. Greatoux. Vel. Ree. 1949, 61, 403.

De schr. is van mening, dat Amphotropininjectics een zeer gunstig effect op hard pad
disease hebben. Hij geeft dit preparaat parenteraal om de dag in een stijgende dosis be-
ginnend met 2 cc en iedere volgende injectie 2 cc meer. Reeds na korte tijd zou een
zichtbare verbetering intreden. Enkele korte ziektegeschiedenissen geven een indruk
van de resultaten van deze behandeling.

Kirk meent, dat demodicosis in vele gevallen een aangeboren ziekte is. Hij baseert
deze opvatting op de ervaring, dat de kunstmatige infectie niet lukt en op de bevinding,
dat de mvt ook in bloed en lymphklieren aangetoond kan worden. K. stelt zich voor,
dat deze in het bloed circulerende myten de vruchten in utero zouden kunnen infecteren.
De invasie van de huid zou dus niet van buiten af, maar van binnen uit plaats vinden.
Schr. voelt daarom veel voor een interne behandeling teneinde voortdurende herinfectie
van binnen uit tegen te gaan. Hij gebruikt hiervoor phenamidin 0,3 cc per kg subcutaan.
In enkele gevallen gaf dit een snelle genezing, in andere gevallen werkte het preparaat
onvoldoende. In vele gevallen reageert de hond vrij heftig op de injectie.

Nisin is een antibioticum, dat bereid wordt uit strept. lactis. Het heeft zowel in vivo
als in vitro een duidelijke bactericide werking. Nisin kan wegens sterke locale prikkeling
«iet subcutaan worden toegediend. Intramusculair en intraveneus wordt het zonder
reactie verdragen. In het cavia- en konijnexperiment werd aangetoond, dat nisin een
zeer sterke werking tegen een tuberculose infectie bezit, fntravcneuze toediening voor-
komt uitbreiding van een experimentele infectie volkomen. Subcutane toevoer remt de
tuberculose minder sterk, maar is toch nog duidelijk werkzaam.

The effects of the adrenal cortical hormone 17 hydroxy 11 dehydrocorti-
costerone (compound E) on the acute phase of rheumatic fever rpreliminary
report. Pu. S. Hench e.a. Proc. Staff Meet. Mavo Clinic 1949, 24, 277.

Hench c.s. behandelden 3 patienten met acuut rheuma, met het bijnierschorsprcpa-
ï\'aat 17 hydroxy 11 dehydrocorticosteron (stof E volgens Kendahl). In alle drie gevallen
verdwenen de koorts, de tachycardie en de polyarthritisverschijnselen in zeer korte tijd.
Ook de versnelde bloedbezinking en de veranderingen in het electrocardiogram ver-
dwenen tegelijkertijd. Teneinde te kunnen beoordelen of de therapie met stof E werkelijk
voordelen biedt boven de tot nu toe gebruikelijke therapeutische maatregelen vergelijken
de schr. hun uitkomsten met de (niet veelvuldig) gepubliceerde gegevens omtrent de
therapeutische resultaten bij acuut rheuma. Zij stellen hierbij vast, dat de uitkomsten
met stof E gelijk zijn aan de resultaten, die men met een salicylkuur bereikt. Het enige,
doch uitermate belangrijke verschil vormt de gunstige werking van stof E op het hart.
Een salicylkuur is niet in staat het optreden van een blijvende hartbeschadiging te voor-
komen, met stof E schijnt dit wel mogelijk te zijn. Op grond van deze vaststelling achten
de schr. proeven op een groter aantal patienten gerechtvaardigd (stof E is zeer kostbaar
en nog niet op grote schaal te bereiden).

Some observations on the Hormone of the adrenal cortex designated
compound E. E. C. Kendall. Proc. Staff Meet. Mayo Clinic 1949, 24 ,298.

K. geeft een oppervlakkig overzicht omtrent de buitengewone moeilijkheden, die tot
nu toe werden ondervonden bij de bereiding van stof E. en van de moeilijkheden, die
werden ondervonden om deze stof in een klinisch bruikbare vorm te brengen. Een
eenvoudige en economische bereidingsmethode, die toepassing van stof E op ruimer
schaal mogelijk kan maken, is niettegenstaande medewerking van een grote staf van
specialisten nog steeds niet gevonden.

Op grond van de goede uitkomsten van aureomycin bij de behandeling van primaire
syphilis namen O\'Leary c.s. proeven bij enkele gevallen van sterk verouderde infecties.
De huidveranderingen genazen na aureomycin toediening in korte tijd. Vervolgens
werd ook een aantal patienten met ncurosyphilis behandeld. De reactie van de liquor
werd in deze gevallen snel negatief. Bovendien kon het antibioticum in de liquor zelf
worden aangetoond (penicilline komt niet in de liquor). Het grote voordeel van aureo-
mycin boven andere therapeutica is het feit, dat het preparaat per os gegeven kan worden,
geen ernstige nevenwerkingen vertoont en ook gegeven kan worden aan patienten,
die voor penicilline overgevoelig zijn.

Bij een experiment op kleine schaal hebben de auteurs goede resultaten met de vol-
gende vaccinatie tegen pseudo vogelpest:

iste injectie subcutaan 1 cc virus (allantoisvloeistof) verdund tot 8 % en 3 % formaline.
2de enting na 20—35 dagen intracutaan met trephine op kam of poot met virus verdund
i op 30.

Na 20 dagen bleken de dieren immuun voor een injectie met 0,1 cc onverdund virus.

Störungen in der Milchverarbeitung durch die Mastitisbehandlung mit
Penicillin. P. Kastli. Schw. Arch. f. Tierheilk. 90. 685, 1948.

In Zwitserland werden nadelige gevolgen ondervonden bij de bereiding van Emmen-
thaler kaas door penieillinehoudende melk. Een onderzoek toonde aan, dat de melkzuur-
bacteriën even gevoelig of gevoeliger zijn voor penicilline dan de Streptococcus aga-
lactiae. De vorming van voldoende melkzuur is in eerste instantie afhankelijk van de
groeimogelijkheden van Str. thermophilus. Deze zuurvorming is noodzakelijk om door
verlaging der pH. de groei van gasvormers (E. coli en Aerob. aerogenes) te onderdrukken
en gunstige voorwaarden te scheppen voor een goede rijping. Een hoeveelheid van
i E. penicilline per 10 ccm. melk is voldoende om de ontwikkeling van Str. thermophilus
volkomen te remmen. Andere zuurvormers zijn iets minder gevoelig voor penicilline.
Bij infusie van 20.000 E. penicilline in een olie-suspensie per kwartier werd na 12 uur
een secretum afgescheiden, dat 3,2—4,4 E. penicilline per ccm bevatte en na 24 uur
nog 0,2—0,4 E. Na 72 uur kan als regel geen penicilline meer in het secretum worden
aangetoond.

Deze hoeveelheden penicilline zijn voldoende om grote hoeveelheden melk ongeschikt
te maken als grondstof voor de kaasbereiding.

Volgens de Zwitserse warenwet is het verboden melk af te leveren van runderen,
die geneesmiddelen toegediend kregen tot 4 dagen na de laatste behandeling. Wanneer
dit voorschrift opgevolgd wordt, behoeven geen nadelen van de penicilline-therapie bij
de mastitisbehandeling ondervonden te worden en is het niet noodzakelijk het advies
van de Zwitserse melkvakbladen op te volgen om de gehele penicilline-therapie in het
belang der kaasindustrie radicaal af te schaffen.

In artikel 2 van het Nederlandse Melkbesluit is het verboden aan melk, die afgeleverd
wordt, iets toe te voegen of te onttrekken. Het doet er niet toe of de penicilline reeds
voor het melken aan de melk werd toegevoegd, zodat volgens dit artikel het verboden is
melk af te leveren, die penicilline bevat.

Volgens artikel 14 van bovengenoemd besluit moet melk, die afgeleverd wordt,
deugdelijk van samenstelling zijn. Melk, die penicilline bevat, is van ondeugdelijke
samenstelling.

In artikel 2 sub i staat, dat melk, die afgeleverd wordt, geen streptococcen in aanmer-
kelijke hoeveelheid mag bevatten en volgens artikel 25 mag de melk, die de melkvee-
houder aflevert, niet afkomstig zijn van dieren, waarvan hij redelijkerwijs geacht kan
worden te weten of te vermoeden, dat zij lijden aan uierontsteking. Dit artikel geldt
alleen voor de melk uit ontstoken kwartieren, zodat de melk uit gezonde kwartieren
mag worden afgeleverd.

Aangezien een pcnicilline-behandeiing gewoonlijk slechts wordt ingesteld, nadat een
uierontsteking is vastgesteld en een genezing als regel niet plaats vindt direct na de
infusie, is het ook om deze redenen verboden penicilline-bevattende melk af te leveren.

De behandelende dierenarts zal er dus goed aan doen de veehouders te wijzen op
hun morele en wettelijke plichten.

Uterus bloedingen bij een paard. A. Antonini. Un interessante caso di metror-
ragia nella cavalla. La Clinica Veterinaria. LXXII, 208, 1949.

Antonini behandelde een vierjarige gekruiste Belgische merrie, die af en toe bloed-
verlies uit de vulva vertoonde. Bij onderzoek met een speculum bleek het bloed uit de
cervix te vloeien. Het paard werd uitsluitend gevoederd met verse lucerne. Na dieet-
wijziging en behandeling met calcium gluconaat volgde herstel.

EEN SIMULTANE HUMANE EN ANIMALE CONTACTINFEC-
TIE VEROORZAAKT DOOR SALMONELLA-NEWPORT

L. M. BEEKMAN, arts voor inwendige ziekten en C. BERGSMA,
Directeur v. d. Gem. Slachtplaats Dordrecht.

• Nadat Sai.mon en Smith in 1885 uit zieke varkens een bacterie isoleerden,
die zij als de verwekker van varkenspest beschouwden en daarom Bacillus
suipestifer doopten, werden dergelijke micro-organismen als oorzaak van
uiteenlopende ziektetoestanden bij mens en dier beschreven. In het begin
geschiedde de speciesbenaming op grond van hun vermeende gastheer-
specificiteit, terwijl deze gehele groep van micro-organismen met de naam
Paratyphus werd aangeduid (o.a. 1\'. typkimurium, P. suipestifer).

In de laatste decennia is echter algemeen naar de ontdekker Sai.mon
de geslachtsnaam Salmonella aanvaard en worden de gevonden species
naar de eerste geografische vindplaats aangeduid (o.a. Salmonella muenchen ;
S. newport ; S. montevideo). Ook de typhusbacterie (hier verder buiten be-
schouwing gelaten), die in morphologisch, biochemisch en cultureel
opzicht dicht bij de Salmonella groep staat (vandaar de naam Paratyphus)
en tevens een nauw verwant ziektebeeld geeft, is in deze groep opgenomen,
nu blijkt, dat de antigeenstructuur slechts graduele verschillen vertoont
met die der Salmonella bacteriën. Vandaar dat de naam Salmonella typhi
i. p. v. Eberthella typhi thans algemeen is aanvaard.

Volgens Kauffmann en White worden de 150, momenteel bekende-
species op grond van hun O-antigenen, verdeeld in de groepen A, B, C,
D en E, die respectievelijk gekenmerkt zijn door de O-antigenen II, IV,
VI, IX en III, terwijl de bacteriën, die deze antigenen niet bevatten in
de groepen F, G, H en I in een verzamclgroep zijn ondergebracht.
Een verdere onderverdeling geschiedt naar de onderlinge combinaties
der O-antigenen. Zo wordt de groep C gesplitst in G (VI, VII)
en groep C 2 (VI, VIII). Uiteindelijk gebeurt de nadere typering
der species op grond van de aanwezige H-antigenen, waarbij onderscheid
wordt gemaakt tussen monophasische en diphasische typen, waarbij
phase i met kleine letters en phase 2 met Arabische cijfers (of kleine letters)
wordt aangegeven. Zo behoort Salmonella newport (VI, VIII ; e,h ; 1, 2, 3,)
tot de C2 groep.

Deze bacterie werd in 1915 in Newport (Engeland) bij een voedsel-
vergiftiging gevonden en bleek in de laatste jaren in Groot-Brittannië
en Amerika één der belangrijkste oorzaken van voedselinfecties te zijn.
Seligmann e.a. (1) van het Nationale Salmonella Centrum te New-York,
identificeerden in de periode April \'39 Dec.-\'45 ruim 2200 Salmonella
culturen (exclusief S. typhi) afkomstig van besmettingen onder de burger-
bevolking. Daarbij bleek dat S. typhi-murium het meest frequent voorkwam
(1/3 van alle gevallen) dan volgde S. newport (1/5 van alle gevallen), ver-
volgens S. cholerasuis en op de vierde plaats eerst S. baratyphi B. (Schott-

\') The Journal of Immunology 1946 54 1 (69—87) Seligmann, E, Saphra, I and
Wasserman, M. A second series of 2000 human infections recorded bij the N. Y. sal-
monella center.

müller). In ons land daarentegen is S. paratyphi-B. de voornaamste ver-
wekker van Salmonellosis bij de mens en komt de infectie met het C type
newport sporadisch voor. Volgens de jaarverslagen van het R.I.V. te
Utrecht bedroeg in de jaren 1940 t/m 1947 het aantal gevallen respec-
tievelijk 3, 6, o, o, o, 5, o en 2.

De besmettingsbron bij deze voedselinfecties blijkt meestal van animale
oorsprong te zijn. In (V.S. van N. Amerika) zijn bij herkauwers, varkens,
carnivoren, knaagdieren en vogels (kuikens en kalkoenen) en in sprav-
dried egg Salmonellae gevonden, waarbij S. newport een belangrijke
plaats innam. Hinshaw (i) beschreef enkele gevallen van Salmonelloses
in fokbedrijven van kalkoenen, die door met S. newport besmette slangen
werd veroorzaakt. In ons land neemt S. neuiport onder de diersalmonellosen
in vergelijking met andere typen (S. dublin bij runderen ; S. typhi murium
en S. enteritidis bij eenden, duiven, ratten en muizen ; S. pullorum en S.
gallinarum bij hoenderen) een zeer ondergeschikte plaats in. Onlangs werd
door één onzer (2) voor het eerst in Nederland S. newport uit de organen
en het vlees van een rund gekweekt.

Bekend is ook, dat bacillendragers, die bij het winnen of bereiden van
etenswaren werkzaam zijn, besmetting van het voedsel kunnen veroor-
zaken. Dit schijnt het geval te zijn geweest met een Newport-epidemie in
een Engels troepenkamp in Frankrijk in het voorjaar van 1918, waarbij
1000 militairen ziek werden.

In de derde plaats is een orale besmetting mogelijk door onhygiënische
omstandigheden en gewoonten (contactinfectie).

Tenslotte kan door directe besmetting van wonden een locale of algemene
infectie tot stand komen.

De door Salmonella\'s veroorzaakte ziektebeelden zijn in twee hoofd-
groepen te onderscheiden :

ie. de gastro-enteritische vorm, waarbij een min of meer heftige gastro-
enteritis op de voorgrond staat : de erbij voorkomende diarrhee ver-
loopt meestal, niet altijd, zonder buikkrampen terwijl bloed- of
slijmbijmenging zelden wordt gezien. Meestal is er tijdens de acute
phase een min of meer heftige koorts terwijl een korter of langer
prodominaal stadium met vage klachten kan voorafgaan. De incu-
batietijd bedraagt meestal 8 uren of langer.

2e. de (septische) vorm ; deze vorm kan veel gelijken op het ziektebeeld
dat door Salmonella typhi wordt veroorzaakt, doch kan ook een vol-
komen aspecifiek karakter dragen. Orgaanlocalisaties worden hierbij
tamelijk veelvuldig waargenomen.

Welke vorm bij een salmonella infectie zal optreden hangt o.m. af van
het reactie vermogen van de gastheer en van de aard van de oorzakelijke
bacterie. Over het besmettingsmechanisme is met zekerheid nog maar
weinig bekend. Onderstaand staatje naar Amerikaanse litteratuur geeft
een indruk van de frequentie van voorkomen, ziektevorm en mortaliteit
der belangrijkste Salmonella infecties.

^x) American Journal of Veterinary Research 1945 (264). W. R. Hinshaw and E.
Mc. Neil; Salmonella types isolated from snakes.

²) Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1949 Dl. 74 (654) C. Bergsma; Salmonellosis
bij slachtdieren.

Deelneming : Uitsluitend voor artsen, tandartsen en dieren-
artsen en hun echtgenoten en minderjarige
kinderen.

Maatschappij, Keizersgracht 706, Amsterdam.
Beheerster verstrekt schriftelijk alle inlich-
tingen.

Zondag 5 Juni 1949 werd op de afdeling voor inwendige ziekten van het
Gast- of Ziekenhuis te Dordrecht, de 56 jarige man M. Sr., van beroep
goudsmid, opgenomen. Zijn vrouw deelde de volgende ziektegeschiedenis
mede. *)

i en 2 Juni klaagde de man over pijnlijke krampen in de kuiten. Al
geruime tijd had hij wat vage klachten gehad en was zijn toch al geringe
eetlust nog verder achteruitgegaan. De volgende dag ontstond diarrhee,
waarbij ongeveer om het halve uur een halve pot waterdunne ontlasting
werd geloosd (zoals bij cholera wordt beschreven) ernstige krampen heeft
patiënt daarbij niet gehad, bloedbijmenging werd niet gezien. Patiënt
bleek een broodmagere uitgedroogde, tengere man te zijn. Het bewustzijn
was ongestoord doch door de uitdroging was hij niet meer tot spreken in
staat. De pols was filiform, meer dan 140 per minuut. De buik was inge-
zonken ; bijzondere afwijkingen kwamen bij het algemene onderzoek niet
aan het licht. De behandeling bestond uit intraveneuze toediening van
grote hoeveelheden vocht en electrolieten en penicilline. De volgende
ochtend werd hij comateus ; bovendien was er een lichte icterus opge-
treden die later duidelijker werd. Er traden epileptiforme insulten op en
in de loop van de dag is patiënt overleden.

Dr. Straub verrichtte de obductie en vond daarbij ; een catarrhale
plasmocytaire enterocolitis, een parenchymateuze degeneratie van de
lever met icterus, een infectie milt, gestuwde longen en gedilateerd hart
en een haemoglobinurische nephrose ; de blaas was leeg. Uit gal, lever en

^l) Dit ziektegeval werd uitvoerig medegedeeld op de vergadering van het Medisch
Dispuut te Dordrecht op ii-6-\'49 door arts J. v. Aardenne.

nieren werd door het Centraal Bacteriologisch Laboratorium van de ge-
meente Rotterdam een Salmonella gekweekt die door het Nationaal
Salmonella Centrum te Utrecht als S. newport werd getypeerd.

Wij hadden dus te doen met een Salmonellose Newport, enteritische
vorm (cholera nostras). Als oorzaak van cholera nostras is de S.N. reeds
eerder (in 1933 door Pot) in een Nederlands tijdschrift beschreven.

Onderzoek van faeces en urine van contactpersonen (o.a. de weduwe)
leverde geen positieve resultaten op.

De weduwe nam tijdelijk haar intrek bij één van haar beide zoons ;
wiens gezin bestaat uit man, vrouw en een baby van 2 maanden, terwijl
hier ook twee katten aanwezig waren.

Een maand na het overlijden van M. Sr., op 3 Juli werd de vrouw van
deze zoon, Mej. M. de B., ziek met hoofdpijn en koorts, \'s Nachts kreeg
ze diarrhee, wederom zonder tenesmi of bloedbijmenging, welke omstreeks
24 uur bleef bestaan ; toen patiënt 6 Juli werd opgenomen was zij zo goed
als koortsvrij. Uit feaces en urine werd de S. newport gekweekt, niet uit
het bloed. De agglutinatie titer van het serum steeg tot 1\'200. De BSE
(bloedbezinkingssnelheid) bedroeg bij inkomst 62 mm, terwijl het perifere
bloed 5 % eosinophiele cellen bevatte.

Tot de dag dat zij ziek werd, heeft patiënte haar op 9 Mei 1949 geboren
eersteling aan de borst gevoed. Deze baby D. M. werd, toen de moeder
naar het ziekenhuis ging, gebra ht bij de grootouders van moederszijd?,
de familie de B.

8 Juli kreeg baby M. diarrhee, doch was verder weinig ziek ; cle tempe-
ratuur was niet verhoogd en ze dronk goed. Het kind werd opgenomen op
de kinderafdeling van het Ziekenhuis, Hoofd Dr. J. J. Soer. De BSE
bedroeg 9 mm (Micromethode) en het perifere bloed bevatte 1 % eosino-
phielen. Ze hield lichte diarrhee en tot 14 Sept. bevatten facces en urine
S. newport. Van 19 September tot 2 October kreeg ze een penicilline
kuurtje, 40.000 E.daags, in totaal 520.000 E. Nadien waren ontlasting
en urine negatief.

Bij een opnieuw ingesteld onderzoek van cle contacten bleken cle faeces
van de weduwe en excreta van de twee katten positief te zijn. Ook het gezin
van de andere zoon, die zelf in Indië was, werd onderzocht ; de vrouw
Mej. M.-v. H., met haar 2i jarig zoontje, woonde met nog 2 broers en

2 zusters in bij haar moeder, mej. v. H. In deze familie werden 3 bacillen-
dragers gevonden en wel de jonge vrouw, haar kindje en haar jongste
10 jarig broertje. Tenslotte werden het gezin de B., de ouder van onze in
het ziekenhuis verblijvende patiënte onderzocht, daar de zieke baby daar
enkele dagen was verzorgd. Het resultaat van dit onderzoek was negatief.
Doch 16 Augustus, ca. 6 weken nadat de baby was opgenomen, werd de
in dit gezin aanwezige 26 jarige zoon Th. de B. explosief ziek.

14 Augustus klaagde hij over hoofdpijn en pijn in de rug ; 17 Aug. koorts
tot 40 C. 18 Aug. diarrhee, waterdun, geen tenesmi, geen bloed. 19 Aug.
opname in het Ziekenhuis ; de diarrhee en de koorts waren op dat ogenblik
al weer over. Deze jonge man leed sinds een in Berlijn doorgemaakt
schedeltrauma aan epileptiforme insulten. Ook bij hem werd de S. newport
uit de faeces gekweekt. De BSE bedroeg 7 mm ; het perifere bloed bevatte

Nadien hebben zich tot op heden geen verdere ziektegvallen in deze
familie voorgedaan. Kenmerkend voor deze contactinfect is het, ook in de

litteratuur vermelde, abortiel explosief verloop. In overeenstemming
met vele paratyphus infecties bij dieren, die lijden aan niet specifieke
ziekten, werden bij deze humane infecties alleen diegenen ziek, die door
een of andere oorzaak verzwakt waren , de grootvader, onze eerste patiënt,
door zijn slechte algemene toestand, mogelijk t.g.v. zijn onmatig tabaks-
gebruik ; een schoondochter door de kort tevoren doorgemaakte zwanger-
schap ; haar broer door zijn Jacksonse epilepsie en haar baby uit hoofde
van zijn eigen aard. Tijdelijk bacillendrager daarentegen werden de ge-
zonde weduwe-grootmoeder, de andere schoondochter en twee gezonde
jongetjes van 2 J en 10 jaar oud. De duur van de bacillenuitscheiding was
zeer verschillend ; de vier gezonde bacillendragers waren reeds na 10
dagen negatief; de zieke jonge vrouw en haar broer waren 18 dagen
positief, de baby 10 weken. Bij 2 der 3 zieken, bij wie dit werd nagegaan,
bevatte ook de urine bacteriën ; in beide gevallen werd de urine eerder
normaal clan de faeces.

Bekend is dat M. Sr., zeer gesteld was op de beide katten. De rood-
gekleurde gecastreerde kater had de gewoonte zich alleen op de voorpoten,
dus met opgetrokken achterlichaam, voort te bewegen. Als beloning voor
deze acrobatische toer werd het dier dan door M. Sr. op het achterdeel
geliefkoosd. Het is dus mogelijk, dat de man zich op deze wijze heeft
besmet, temeer omdat bekend is, dat de Salmonellae (met uitzondering
van de S. typhi; S. paratyphi-A en S. paratyphi-B, die in het algemeen primair
aan de mens gebonden zijn) eensdeels als saprophyten, anderdeels als
parasieten bij dieren huizen. I)e roodgekleurde kater, die volgens de
eignaar zonder ziekteverschijnselen vermagerde en bij de sectie een vettig
gedegenereerde lever had, terwijl uit de organen geen Salmonella gekweekt
werd, zou als bacillendrager kunnen worden beschouwd.

Deze kat heeft op de bovenomschreven wijze M. Sr. kunnen infecteren.
Vermoedelijk werd ook de eigenares geinfecteerd evenals het zoontje van
de schoonzuster, dat dikwijls met de katten speelde. Op zijn beurt kan
dit 2 i jarig jongetje, dat nog niet geheel zindelijk was, zijn moeder en zijn
10 jarige oom hebben besmet.

De besmetting van de weduwe M. is niet geheel verklaard ; van de
katten had zij een afkeer. De baby is vermoedelijk oorzaak, dat de smetstof
in het huis van de grootouders van moederszijde werd verspreid en de in-
wonende zoon ziek maakte. Op welke wijze de kat werd besmet kon niet
worden nagespeurd.

Uitgezonderd van M. Sr., werden de faeces, urine en bloed van alle
personen onderzocht op het laboratorium van de G.G. en G.D., onder-
gebracht op het laboratorium van het abattoir te Dordrecht.

Voor de rechtstreekse enting werd het SS-medium en daarnevens de
Endo of een MacConkey plaat gebruikt. Daarnaast werden de aankweek-
vloeistoffen van Müller (Difco) en de brilliantgroen picrinezuur citroen-
zuurbouillon oplossing (Ruys) aangewend, terwijl later ook de Seleniet
aankweekvloeistof (Difco) in het onderzoek werd betrokken.

de directe enting nog geen resultaat had opgeleverd. Van de zeven be-
schreven gevallen gaf zesmaal de rechtstreekse enting op de SS plaat een
positieve uitkomst terwijl de Endo agar voedingsbodem in twee van die
zes gevallen geen resultaat bracht. De MacConkey platen, die daarna
werden gebruikt gaven o.i. betere resultaten dan de Endopiaat. In het
zevende geval (het bacillenuitscheidend 10 jarig jongetje) dat bij de directe
enting negatief was, gaf de SS plaat uit de Esbachbrilliantgroen oplossing
een flinke groei te zien, terwijl bij de tetrathionaat-oplossing van Müller
geen positieve uitkomst werd verkregen. Daarna werd ook de Seleniet
aankweekvloeistof gebruikt. Als opmerkelijke bevinding valt te vermelden
dat gedurende het controle-onderzoek dit medium in drie gevallen een
negatief resultaat gaf, de tetrathionaat-oplossing (Difco) één maal. Na
toevoeging van brilliantgroen aan de tetrathionaat (modificatie Kauff-
mann) werd dit euvel niet meer gezien. De Esbach brilliantgroen oplossing
gaf bij dit onderzoek dus het beste resultaat, wat geheel in overeenstemming
is met de opvatting van Kauffmann, die in zijn boek ,,l)ie Bacteriologie
der Salmonella-Gruppe" bij het faeces onderzoek op S.newport de voorkeur
geeft aan de ,,Brilliantgrün-Vorkultur."

Op ons verzoek stemde de eigenaar er in toe afstand te doen van de
rood- en witgekleurde gecastreerde katers. De sectie leverde pathologisch-
anatomisch weinig resultaat op. Alle organen, behalve de enigszins vettig
gedegenereerde lever van de roodgekleurde kater, vertoonden een normaal
beeld en ook de faeces, urine en gal waren van normale consistentie.

Op kieinhoudendheid werden onderzocht het peritoneum, de lever,
de milt, de nieren en de gal, waarbij als voedingsbodems, in analogie met
het bacteriologisch vleesonderzoek op Salmonella, bouillon e 2 % agar
bouillon werden gebruikt. Tevens werd uit een suspensie van faeces, urine
en gal onder toevoeging van physiologisch water van ieder dier geënt op
een SS plaat. Als aankweekmedia voor deze suspensies werden de Esbach
brilliantgroen oplossing (Ruys) en de tetrathionaatoplossing (Difco)
gebruikt.

Bi j de bouillon en agar-bouillon kweken gaf alleen de bouillon van de
normaal uitziende milt van de witgekleurde kater een geringe groei.
Overenting hiervan op bouillonagar gaf een flinke positieve kweek van
S. newport.

De faeces, urine en gal suspensie van de roodgekleurde kater gaf bij de
rechtstreekse enting een matige en bij de uitstrijk uit de beide aankweek-
vloeistofien een flinke positieve kweek van S. newport. Van de wit-ge-
kleurde kater gaf alleen de enting vanuit de beide aankweekmedia een
sterke groei te zien. Het onderzoek van de kat van de familie de B. leverde
geen resultaat op.

De onderkenning van de Salmonella bacteriën geschiedde volgens de
bekende biochemische methoden en met de objectglas-agglutinatiemethode
waarbij het polyvalente O Salmonella serum, dat agglutininen van be-
paalde typen van de B, C en D groep bevat en enkele factoren-sera gebruikt
werden. De typering geschiedde door het Nationale Salmonella Centrum
te Utrecht, dat onder leiding staat van Dr. Clarenburg en Dr. Vink,
die wij hiervoor onze oprechte dank betuigen.

Daar van de baby om technische redenen geen bloed op agglutininen
werd onderzocht, beperkte het serologisch onderzoek zich tot de twee
geïnfecteerde personen, waarvan alleen de jonge moeder een positieve
O titer van i : 200 gaf.

Beschreven wordt een contactinfectie in één familie, veroorzaakt door
S. newport. Vier door omstandigheden verzwakte leden werden ziek onder
het beeld van een enteritis ; één ervan overleed. Vier gezonde familieleden
werden tijdelijk bacillendragers. Ook twee der aanwezige katten bleken
geinfecteerd. Vermoedelijk was een der katten de bron van besmetting.

Bij het bacteriologisch onderzoek gaf de SS-plaat meer positieve bevin-
dingen dan de Endo-agarplaat. l)e brilliantgroenoplossing voldeed beter
dan de aankweekvloeistof volgens Müller en het Selenietmedium. De
onderkenning geschiedde met agglutinerende sera met de voorwerp-
glasmethode en met biochemische reacties. Typering werd verricht door
het Nationale Salmonella Centrum te Utrecht.

Description d\'une infection de famille par le Salmonella newporl. Quatre membres de
la famille, tous affaiblis par des causes diverses antérieures souffraient d\'une entérite.
Un décès a été noté, tandis que quatre autres membres de la famille, apparemment en
bonne santé — de même que deux chats de la maison—-furent reconnus porteurs de
germes. Probablement un chat a été l\'origine de cette infection familiale.

Au cours de l\'examen bactériologique le milieu de culture SS a donné plus de résul-
tats positifs que celui de l\'Endo. I.a solution vert-brilliant d\'Exbach (Ruys) a donné
plus de satisfaction que les préparations au Sélénitr de Lcifson et celles au tetrathionate
de Difco.

Les colonies suspectes sont identifiées par la méthode de l\'agglutination et par des
réactions biochimiques; le diagnostic de type newport a été vérifié par le „Nationale
Salmonella Centrum" à Utrecht.

Die Autoren beschreiben eine durch Salmonella newport verursachte Kontaktinfektion
innerhalb einer Familie. N ier aus anderen Gründen abgeschwächte Mitglieder erkrank-
ten unter dem Bilde einer Gastroenteritis; einer von ihnen starb. Vier gesunde Familien-
mitglieder wurden zeitweilig Bazillenträger, ebenso schienen zwei Hauskatzen infiziert
zu sein. Vermutlich ist eine der Katzen als Ansteckungsquelle zu betrachten.

Bei der bakteriologischen Untersuchung erzielte die Kultur auf SS-platten mehr
positieve Resultate als jene auf Endo-Agarplatten. Die Esbachsche Brilliantgrünboullion
entsprach den Anforderungen besser als das I.eifson\'sche Selenietmedium und die
Tetrathionatbriihe nach Difco. Die nähere Differenzierung wurde mit Hilfe biochemi-
scher Methoden und agglutinierender Sera durchgeführt.

Die Typenbestimmung war die Arbeit des nationalen Salmonella-Zentrums zu Utrecht.

A l\'amily infection by Salmonella newport is reported. 1\'our members weakened from
other causes contracted gastroenteritis; one of them died. Four healthy members of the
familv and two housccats were carriers. One of the cats is considered to bc the origin
of the outbreak.

The American SS medium yielded more positive results than the Endo medium.
Previous cultures of the stools in liquid enrichment media enhanced the numbers ol
positives; for this purpose, the Esbach brilliant green medium (Ruvs) was found pre-
ferable to Leifsons selenite medium and tetra thionate broth. Suspicious single colonies
are examined by slide-agglutination with a polyvalent serum and by fermentation
reactions. The identification was performed by the National Salmonella Center at
Utrecht.

Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Veeartsenijkundige Faculteit
der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Dir.: Prof. Dr. J. A. BEIJERS)

Sinds ik in het nummer van 1 Mei van de vorige jaargang mijn ge-
dachten en ervaringen over de tuberculose-bestrijding publiceerde, hebben
velen over hetzelfde onderwerp geschreven. Men concludeert daar al-
licht uit, dat er zoveel verschil van mening is, maar nu ik alles nog eens
weer heb doorgelezen, blijkt mij, dat dit toch piet het geval is.

Alleen over de waarde van het klinisch onderzoek zijn wij het niet eens,
en daarom waag ik het nog één maal daarvoor aandacht te vragen. Men
verdenke mij er niet van, dit op de voorgrond te willen schuiven. Integen-
deel: duidelijk heb ik op pag. 391 geschreven: „wil men succes van de
bestrijding verwachten, dan moeten alle bekende maatregelen en voor-
zorgen worden genomen. Met name de isolatie van de niet-reagerende
dieren, de tuberculose vrije opfok en het klinisch onderzoek."

Dit laatste zijn Hoogendoorn en Boogaerdt zeker met mij eens, want
zij maken een onderscheid tussen de veehouders-bestrijders (die alle voor-
schriften opvolgen en volledige isolatie toepassen) en de veehouders-
registreerders, die geen isolatie toepassen. Bij de eerste groep doen zij een
uitgebreid klinisch onderzoek en dit laatste is volledig als hun aanwijzingen
worden opgevolgd. Dezelfde scheiding heb ik op pag. 394 ook gemaakt
en mij dunkt, duidelijk en plastisch genoeg getekend, wat wij aan de
tweede groep hebben. „Zij zijn in geen enkel opzicht bestrijders. En wat
doen wij dierenartsen bij dergelijke mensen voor nuttigs? Niets!" enz.
En verder: „Wij kunnen deze bedrijven gebruiken als afzetgebied voor
de reactie-dieren, waar die bedrijven er zich toe lenen (afmelkbedrijven)."
Kramer heeft in het nummer van 1 Oct. en nu pas in het nummer van
i Maart nog weer op heldere en uitstekende wijze beschreven hoe z.i.
het best die afmelkbedrijven in het toekomstige vijfjarenplan geanimeerd
kunnen worden.

Rab, v. zijverden, Overbeek en Jansen dringen met klem aan op
verwijderen, resp. isolatie der reactiedieren als de enige wijze om uit de
impasse te komen. Prof. Jansen heeft zeer nuttig werk gedaan door zijn
enquête over de bestrijding in de verschillende landen van West-Europa,
waaruit o.a. blijkt, dat deze overal in handen van dierenartsen is gelegd.
Ik vermoed, dat we in de toekomst er nog wel eens aan herinnerd zullen
worden, hoe langer hoe meer lekenhulp te hebben ingeschakeld! In de
aanvang van zijn artikel schrijft Jansen, „dat we in de allereerste plaats
hebben te zorgen voor de meest perfecte tuberculinatie, waartoe nodig
is de allerbeste tuberculine, de beste techniek en de meest serieuze obser-
vering en interpretatie der reactie. Hierop heeft de bestrijding en de be-
trokken dierenarts zich te concentreren."

Dat ik het volkomen daarin met collega Jansen eens ben moge blijken
uit het feit, dat ik ongeveer 18 bladzijden van mijn artikel daaraan heb
gewijd. Alleen met de laatste zin, dat de bestrijding en de betrokken
dierenarts zich hierop heeft te concentreren, ben ik het niet eens en blijf ik
er bij, dat de dierenarts zich niet alleen op de tuberculinatie maar in
gelijke mate tevens op klinisch onderzoek en tbc-vrije opfok heeft te con-
centreren. Doch zo letterlijk als het er staat, zal Jansen het ook wel niet
bedoeld hebben, vermoed ik.

Waar ik wel de nadruk op wil leggen is het feit, dat m.i. nog te
weinig aandacht wordt gewijd aan de miswijzingen der tuberculinaties
in dien zin, dat tuberculeuze dieren niet reageren.

Ik weet wel dat met onze tegenwoordige tuberculine de resultaten veel
beter zijn dan die in de oorlogsjaren bv., die ik uitvoerig heb medegedeeld,
maar miswijzingen blijven en daarom mag men niet het klinisch onderzoek
op de achtergrond schuiven, zal dit voor mijn part heel kleine percentage
miswijzingen geen allervervelendste gevolgen hebben bij de isolatie.
Jansen heeft in zijn enquête daar ook in het buitenland naar geïnformeerd.
Op zijn vraag (no. 7) welk percentage der positief reagerende dieren
tbc-vrij is en welk percentage der negatief reagerende dieren toch tbc.
heeft, waren de antwoorden zeer vaag. In Zweden, waar „zich slechts
zelden teleurstellingen voordoen, is de oorzaak daarvan meestal een open
lijder, die een negatieve reactie heeft gegeven. Sinds 1942 merkt men
daarom dieren, ouder dan 2 jaar, afkomstig van bedrijven met meer dan
75% reageerders, ook al was de tuberculinatie negatief." Een nogal rigo-
reuze maatregel, zou ik zo zeggen, als men slechts zelden een teleurstelling
heeft! Maar een, die ik voor ons land ook aanbeveel.

Als men in de literatuur leest over de miswijzingen, dan is het altijd over
de positief reagerende dieren, die geen tuberculose hebben. Ik weet niet
of in ons land systematisch de uitslagen der tuberculinatie (zowel positieve
als negatieve) thans en op de grote schaal gecontroleerd worden aan de
secties; zo niet, dan acht ik dit zeer nuttig. \')

Ik moet helaas constateren, dat vele practici nog niet met het klinisch
onderzoek bereiken, wat zij bereiken kunnen of zij laten na aan tuber-
culose te denken als het dier niet reageert of de eigenaar een anamnese
opgeeft, die nu niet direct op tuberculose wijst. Dat bedoelde ik ook toen

*) Op een juist gehouden vergadering van de Gezondheidscommissie van dieren
deelde Dr. v. Waveren mede hiermede intensief bezig te zijn. Met grote belangstelling
zie ik zijn rapport t.z.t. tegemoet.

ik het vorige jaar schreef: „daarnaast behoren wij voor alles ook klinici
te zijn, die verdachte, niet-reagerende dieren nooit verzuimen te onder-
zoeken en die wel weten, dat er ook nog andere vormen van tuberculose
zijn dan alleen longtuberculose".

Mag ik tot staving daarvan nu de verkorte ziektegeschiedenissen geven
van runderen, die de laatste paar weken mij ter onderzoek werden aange-
boden. Ik acht het niet nodig verder terug te gaan, want als voorbeeld
acht ik deze paar voldoende.

i Febr. 1950. Dr. Hesse komt in de buitenpraktijk bij een koe, die droog
staat, maar waarbij uit twee kwartieren abnormaal secretum komt. Hij
vindt als oorzaak Cornynebact. pyogenes bovis in het secretum. Op 9
Febr. heeft de koe gekalfd (te vroeg), is ziek, staat aan de secundinae; de
beide bewuste kwartieren geven „slechte" melk. Het linker achterkwartier
is gezwollen, hard en pijnlijk. Hesse vindt de mastitis verdacht van tuber-
culose; in het laboratorium vinden we tuberkelbacillen in massa in het
secretum. De koe komt dan aan de kliniek. De temp. is hoog; andere
orgaanafwijkingen dan de mastitis vind ik niet. Deze koe is elf jaar door
onze buitenpraktijk getuberculineerd, heeft nooit gereageerd, ook niet bij
de laatste controle op 10 Jan \'50, alleen vorig jaar (Jan. \'49) was er iets
zwelling n.1. 2 m.m. Dit jaar generlei reactie.

Bij sectie wordt naast de tuberculeuze mastitis alleen nog tuberculose
van de mediastinale klieren gevonden.

20 Febr. 1950. Koe is op 21 Dec. 1949 gekocht, heeft drie dagen latei-
gekalfd, een paar dagen aan de secundinae gestaan, altijd matig gegeten,
hoest ook wel eens. Vele malen heeft de veearts een onderzoek ingesteld
sedert 28 Dcc., enige malen sputum onderzocht, steeds met negatief resul-
taat. Hij kan niet tot de juiste diagnose komen. Bij auscultatie vind ik
achter de rechter schouder een pneumonische haard, op andere plaatsen
wat onbestemd ademen (dat ik altijd zeer verdacht vind voor tuberculose)
Met moeite wordt een klein beetje sputum verkregen. Terwijl dit onder-
zocht wordt, exploreer ik de koe en vind direct een tuberculeuze peritonitis,
alsmede grote tuberculeuze mesenteriale klieren. Onder de baarmoeder
vind ik ook een tuberculeuze klier. Vaginaal onderzoek doet geen tbc. van
de Gartnerse gangen vinden, er zit geen secretum in de vagina, de cervix
is gesloten. Dit alles wijst dus niet op tbc. van de uterus, maar ik kan deze
rectaal niet goed van de tuberculeuze tumor scheiden. Zekerheidshalve
wordt met een dunne scherpe lepel de baarmoederwand afgekrabd. Niet-
tegenstaande het negatieve resultaat van het onderzoek van dit laatste
materiaal en ook dat van het sputum geef ik een verklaring af van tuber-
culose van longen, buikvlies en mesenteriale klieren.

Bij sectie enkele dagen later vind ik een uitgebreide grotendeels verkazende
pneumonie (haarden scherp omschreven van vrij droge en stevige consisten-
tie). In een der kleinere bronchiën een erwtgrote omwalde zweer, tuber-
culose van pleura en peritoneum, sterk vergrote mesenteriale klieren; in
de dunne darm tal van tuberculeuze zweren. Aan de uterus geen afwijkin-
gen.

Had deze overigens zeer serieuze collega even zijn mouwen opgestroopt,
dan had hij dadelijk de diagnose gemaakt.

25 Febr. 1950. Aangevoerd wordt een koe, die al vijf weken onder be-
handeling is wegens snurken en daarvoor medicijnen van de veearts heeft
gekregen. Het snurken wordt erger. Door orale exploratie kan ik met

zekerheid uitmaken, dat het snurken veroorzaakt wordt door een vergroting
der mediale retropharyngeale klieren. Niettegenstaande deze wat hard
aanvoelen is toch fluctuatie aan de linker klier te voelen. De waarschijn-
lijkheidsdiagnose luidt: gemengde infectie met tuberkelbacillen en pyogene.
Ik open door de mond de klier, waarna een flinke hoeveelheid dikke pus
uit neus en mond vliegt. Hierin zitten vele tuberkelbacillen en in het
Grampreparaat Corynebact. pyogenes bovis. Uiteraard adviseer ik tot
onmiddellijke slachting. Of dit gebeurd is, weet ik niet, want de eigenaar
is een veehandelaar. Sectie heb ik in ieder geval niet kunnen doen.

28 Febr. 1950. De aangeboden koe is op 18 Febr. j.1. gekocht voor rondom
eerlijk, maar „doet het niet" en geeft maar 14 1. melk inplaats van 18 1,
zoals ze zou moeten geven. Op 20 Febr. heeft ze gekalfd. Over reageren
is bij de koop niet gesproken.

De frequente ademhaling doet dadelijk de aandacht vestigen op de longen
waaraan ik op verschillende plaatsen onbestemd ademen hoor. Terwijl
het sputum wordt onderzocht, exploreer ik de koe en vind bij vaginaal
onderzoek speldeknopgrote knobbeltjes in de Gartnerse gangen en wat
mucopurulent secretum, dat niet stinkt en bij deze verse koe nog wel gewone
lochiën kunnen zijn. Rectaal voel ik de rechter tuba iets verdikt en in de
punt van de rechter hoorn enkele tuberkels. Ook in de weinig vergrote
mesenteriale klieren voel ik erwtgrote tuberkels. Voor ik de positieve uit-
slag van sputum en baarmoedersecretum wist, kon dus ook weer met
zekerheid de diagnose worden gesteld. Het sputum, maar vooral het
uterussecretum, zat stampvol tuberkelbacillen. Hoeveel kwaad heeft deze
koe al gedaan en doet ze nog voor ze geslacht wordt, want ze is thans
(6 Maart) via enkele markten pas weer naar de oorspronkelijke (4e) eige-
naar op een der Zuidhollandsche eilanden.

Wordt het geen hoog tijd, dat ik dergelijke koeien in beslag kan laten
nemen ? Kan de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, die ik kennis
kan en eigenlijk moet geven krachtens artikel 1 1 der Uitoefeningswet, er
iets aan doen ? Ik geloof het niet.

4-3-50. Anamnese: Koe is op 7 Febr. gekocht, enkele dagen na het
kalven, verkocht op 18 Febr., maar gisteren teruggenomen op klacht, dat
de koe niet eet. Van 7-18 Febr., toen de koe dus bij de eerste koper was,
at ze goed hooi, maar geen krachtvoer. Ze heeft niet gereageerd op tuber-
culine. Het verhaal wordt eentonig, want het luidt precies eender als het
vorige geval.

Diagnose: tuberculose van longen, baarmoeder, peritoneum en mesen-
teriale klieren. Uterussecretum en sputum vol met tuberkelbacillen.

Minder verstandig dan de ezel, die zich niet tweemaal aan dezelfde
steen stoot, ben ik onlangs geweest, toen ik mij liet verleiden bij een waar-
devolle 5-jarige stamboekstier de gedachte aan tuberculose op zij te zetten,
niettegenstaande ik een peritonitis vond en een sterk vergrote lever, bene-
vens wat verdacht ademgeruis bij de ausculatie der longen, hoewel de aderrt-
halings frequentie slechts 18 per minuut was. Mijn diagnose luidde hyper -
trophische levercirrhose en chronische peritonitis en waarschijnlijk wat
ascies. Had ik de stier in de kliniek gehad en niet in een consult ter
plaatse onderzocht, dan zou ik leverpunctie hebben gedaan en was de
ware aard der leverontsteking wel aan de dag gekomen. Nu gebeurde dit
eerst bij de sectie; de lever was inderdaad vergroot, woog eventjes 52i KG,

maar niet door een cirrhose, maar door een enorm uitgebreide tuberculose.
Van tuberculeuze aard was ook de peritonitis, terwijl er vele tuberculeuze
haarden in de longen zaten. (Het bloedonderzoek bij deze stier bracht
mij niets verder: haemoglobine 10.4 gr. %, aantal witte bloedcellen 5900,
waarvan staafk.pol. leuc. 9 %, segmentk. 22 % lymphocyten 56 %, eosi-
noph. 12 % en basoph. 1 %; ureumgehalte 35 mg. %, suiker 60 mg. %,
bilirubine afwezig).

Enkele jaren geleden bande ik ook tbc. uit mijn hoofd bij een 9-jarige
stamboekstier van uitstekende afstamming, niettegenstaande het rectaal
onderzoek mij eveneens tumoren en vergrote lvmphklieren deed consta-
teren. Naast eveneens verdachte longgeruisen frequente ademhaling.
Waar uiteraard de tuberculinatie steeds negatief was geweest en deze
nog drie maanden tevoren door de behandelende collega het laatst was
gedaan, durfde ik niet aan tbc. te denken, maar vermoedde maligne tumoren,
die ook de longverschijnselen konden verklaren. Sectie: uitgebreide tuber-
culose van practisch alle organen!

Tenslotte vermeld ik nog even een bevinding bij een pinkvaars, die een
collega mij ter onderzoek zond, omdat hij niet de oorzaak van het snurken,
dat het dier deed, kon opsporen. Nog twee andere vaarzen van dezelfde
eigenaar hadden dezelfde bezwaren. Ik vond als oorzaak van het snurken
een tonsillitis, kon met moeite materiaal uit de vergrote tonsillen krijgen
en hierin werden onmiddellijk tuberkelbacillen gevonden. De vaarzen
hadden in het voorjaar niet gereageerd, maar kunnen het nu natuurlijk
wel gedaan hebben. Ik heb de collega geadviseerd, alle drie te laten op-
ruimen en vooral een onderzoek in te stellen naar een mogelijke tuber-
culeuze mastitis op de betreffende stal.

Ik heb niets nieuws verteld. Mijn leerlingen weten, hoe ik al de jaren,
dat ik hun in de klinische onderzoekingsmethoden wegwijs heb moeten
maken, op alle mogelijkheden en moeilijkheden van de tbc. diagnostiek
heb gewezen. En dan kan het mij zo spijten, clat zovelen zich deze later
blijkbaar niet meer herinneren.

Zeker, ik geef volmondig toe, dat ik onder veel gunstiger omstandigheden
werk dan de practici en deze mij kunnen toevoegen, in ieder geval denken:
u hebt goed praten; maar ik gebruik toch slechts de eenvoudigste physische
methoden, die men overal kan toepassen. Ik weet ook wel, dat men deze
jaren overladen is met werk, dat men ieder dier niet kan onderzoeken
zoals zulks in onze kliniek mogelijk is. Maar in bepaalde gevallen moge
bovenstaande toch nog eens weer een aansporing zijn een volledig onder-
zoek te doen.

In de laatste aflevering van ons Tijdschrift doet onze Voorzitter ons een
systeem aan de hand om Nederland vrij van tuberculose te maken. Ik
kan niet zeggen, dat ik over dit systeem erg enthousiast ben, ik denk
zelfs dat het veelal een averechts resultaat zal hebben.

Een boer die aangelokt door de i cent meer per liter melk de laatste
twee jaar is gaan isoleren en zijn reactie percentage heeft zien dalen van
80 op 50 zal onder het systeem Kramer de hele boel maar weer
door elkander gooien om zo spoedig mogelijk zijn oud percentage weer
te halen. En mocht hem dit niet terstond gelukken dan zal hij van zijn
buurman een paar oude hoesters lenen om toch maar zo gauw mogelijk
van het melkgeld inhouden af te komen. Want het doel dat hij beoogde
en waarom hij is gaan isoleren was niet om van de tuberculose af te komen
maar om 1 cent per liter meer te krijgen. Nu ligt die cent voor hem juist
aan de andere kant, de kant waar hij voorheen stond. Het melkgeld in-
houden is altijd zeer impopulair geweest en de boeren hebben er steeds
tegen gesputterd. Daartegenover heb ik tegen die cent meer voor vrije
stallen nooit een klacht vernomen. Het is wel eigenaardig dat twee wijzen
van zeggen die precies hetzelfde inhouden een geheel verschillend effect
kunnen hebben. Zo is het precies hetzelfde of men zegt, dat de melkprijs
op 21 cent gesteld wordt en dat de vrije stallen 1 cent meer krijgen of dat
men zegt, de melkprijs zal 22 cent zijn maar van de reactiebedrijven zal
i cent worden ingehouden. Het effect is echter geheel verschillend. Met
het eerste zal men vrede hebben en tegen het tweede zal men murmureren.
Het eerste werkt aanmoedigend, het tweede deprimerend. Bij het eerste
weet iedereen dat men naar de C)-linie toe moet, bij het tweede blijft men
mokken en slaat de hand niet aan de ploeg. Daarom moeten wij is ons
systeem nooit inhoudingen opleggen, wel toeslagen geven. Hij die inhoudin-
gen voorschrijft begaat dus een psychologische fout. Dr Kramer maakt
het in zijn systeem echter nog erger. Hij wil bij zijn inhoudingen voor
de ernstig aangetaste bedrijven een uitzondering maken. Velen zullen
zich nu afvragen of ze niet beter doen zo spoedig mogelijk op hun oude
basis terug te vallen inplaats van nog jaren met ingehouden melkgeld
opgescheept te zitten. Ze weten immers dat het bereiken van de O-linie
uiterst moeilijk is en met vele teleurstelingen gepaard gaat. Waarom dan
niet het zekere voor het onzekere genomen, de weg terug is hier de kortste.
Houden wij ons aan het thans geldende systeem, dan zullen velen ondanks
de moeilijkheden het proberen, die 1 cent meer lokt hen aan. Maar onder
het systeem Kramer worden ze kopschuw en hollen naar hun oude basis
terug. De zoeven aangehaalde boer, die van 80 op 50 daalde, zal er spijt
van hebben dat hij vóór twee jaar op het onzalige idee gekomen is aan
tuberculose bestrijding te gaan doen en zal zich voornemen nooit meer
naar overheidsadviezen te luisteren.

Erger nog dan het hier geschilderde geval wordt het met de boer die
het cijfer 10 reeds heeft bereikt maar opeens door een tegenslag weer tot
25% stijgt. Deze wordt bij dit systeem geheel ontmoedigd en legt het
hoofd in de schoot. Hij ziet nog schlechts één kans om van ingehouden
melkgeld af te komen, de weg naar de categorie van de ernstig besmette
bedrijven. Neen, dit systeem lijkt mij uit een opvoedkundig oogpunt geen
tuberculosebestrijding.

Zoals het thans werkt, werkt het goed, de animo om aan de tuberculose-
bestrijding te doen, is bij de boeren stijgende. Velen die er vroeger geen
cent voor over hadden, zijn nu dank zij die éne cent meer per liter ernstige
bestrijders geworden. Deze categorie komt na enkele jaren van zelf vrij.
De overheid behoeft hier dit proces niet te verhaasten door gedwongen
opruiming van reageerders voor te schrijven. Dit zou het Rijk en de boeren

maar onnodig geld kosten. Waar het Rijk wel moet bijspringen is bij
dezulken die wel willen maar niet kunnen, omdat ze slechts over één stal
beschikken. Hier biede de Staat hulp door het plaatsen van een goed
afgesloten schot. Dr Kramer zegt, we moeten opneemplaatsen hebben
voor onze te spuien reageerders. Dit is onder het thans geldende systeem
niet nodig, de reageerders bij de boeren die isoleren - en dit isoleren is
de enig juiste wijze van bestrijden - sterven van zelf uit.

Over de beschikbare vrije dieren heeft Dr Kramer het in zijn systeem
niet. Toch kunnen wij niet meer boerderijen vrij maken dan er vrije dieren
beschikbaar zijn. Hierbij vergete men niet, dat wij ook steeds vrije dieren
voor onze export moeten beschikbaar hebben. Deze export mogen wij
ook niet veronachtzamen.

Welk een enorme administratie moet er verder bij dit systeem over
het gehele land over al die ingehouden melkgelden gevoerd worden.
En als een boer komt te overlijden alvorens vrij te zijn, wat gebeurt
er dan met dat geld ? Hij heeft er niet eerder recht op, voordat hij vrij is
maar heeft die dag niet kunnen beleven. Wordt van dat ingehouden geld
ook nog rente vergoed ? Dit zou toch feitelijk moeten, het heet immers
spaarheffing. Bovendien gaat het niet aan enige duizenden guldens van
anderen misschien wel 10 jaar renteloos onder zich te houden. Zeer rigo-
reus is verder de maatregel, dat de heffing geheel aan de veehouder betaald
wordt als zijn bedrijf vrij wordt binnen een bepaalde tijd, die samenhangt
met het reactiepercentage en de grootte van het bedrijf. Komt hij binnen
die tijd niet vrij, dan staat hij dus voor de keuze al zijn reageerders te
verkopen (en dit kunnen er nog heel wat zijn bij tegenslagen als het schuil-
gaan van open lijders onder de niet reageerders) of zijn spaarheffingen te
verbeuren. Zo iemand komt te zitten tussen Scylla en Charybdis. Waar
Dr Kramer in zijn systeem maar links en rechts decreteert, dringt zich als
van zelf ook nog deze vraag bij ons op: „heeft in een niet totalitaire Staat
de overheid het recht jaarlijks zulke grote bedragen (bij een boer met
20 koeien reeds variërend tussen f 400 en ƒ 1200) van het bedrijfsinkomen
in te houden" ? Een prachtvraag voor de Fiscus is verder of deze spaar-
heffing ook inkomen is. Hoogstwaarschijnlijk zal dit geld pas als inkomen
worden beschouwd als de boer zijn heffing uitbetaald krijgt, want hij kan
die gelden ook verbeuren. Maar dan betaalt hij meer belasting dan wanneer
hij jaarlijks over deze bedragen was aangeslagen. Al met al is mijn con-
clusie deze: dit systeem grijpt veel te diep in de rechten en vrijheden van
het individu in, zijn bedrijf naar eigen inzicht te besturen. Onze boeren
zijn nog geen Kolchozen geworden.

De laatste phase zowel in het huidige systeem (aangevuld met het plaat-
sen van schotten met steun van het Rijk) als in het systeem van Dr Kramer
zal het moeilijkst zijn. We komen dan aan de categorie van de onwilligen.
Maar deze categorie zal bij het systeem Kramer groter zijn omdat hij
ook de ontmoedigden tot onwilligen heeft gemaakt. Hij zal het hier dus
moeilijker hebben. Maar hier zijn we vooreerst nog niet aan toe, zodat
we dit gevoeglijk kunnen laten rusten tot later.

Uitgaande van twee grondgedachten, n.1. r dat bij acetonaemie her-
haaldelijk een vettig geïnfiltreerde en gedegenereerde lever werd aange-
troffen en 2° dat een normaal functionneren van de lever afhankelijk is van
een normale verhouding van glycogeen en vet in dit orgaan, hebben wij
sedert 1941 onderzoekingen verricht, die ten doel hadden bij acetonaemie
de abnormale glycogeen: vet, verhouding in de lever en daarmede de
functie vun dit orgaan te verbeteren. Hierdoor hoopten wij, dat de z.g.
„acetonlichamen", die het lichaam vergiftigen, gemakkelijker zouden
worden verbrand tot onschadelijke eindproducten.

Eén van de middelen, waardoor de glycogeen: vetverhouding in de lever
ten gunste van het glycogeen kan worden verschoven — waardoor dus
de functie van de lever verbetert — is, volgens onze ervaring, toevoer van
lactaten.

Sedert 1942 hebben wij talrijke gegevens verzameld ten aanzien van de
doelmatigheid van de lactaattherapie bij acetonaemie van het rund. Deze
therapie ontleent o.m. haar betekenis aan de omstandigheid, dat zij een
bij uitstek „physiologische therapie" mag worden genoemd, d.w.z. ge-
grondvest is op physiologisch-chemische omzettingen, die normaliter in de
lever van alle dieren en in het bijzonder bij herkauwers verlopen. Prof.
Beijers en een aantal practiserende dierenartsen in den lande verleenden
bij de toetsing der lactaattherapie in de practijk hun gewaardeerde mede-
werking.

Thans bereiken mij herhaaldelijk vragen aangaande dosering en wijze
van toediening van ammoniumlactaat. In afwachting van een uitvoeriger
mededeling, waarin dieper zal worden ingegaan op de theoretisch-
experimentele grondslagen van de lactaattherapie en haar uitkomsten
gedurende het tijdsverloop van acht jaar, waarin deze geneeswijze werd
toegepast, mogen hier in het kort enkele practische richtlijnen worden ge-
geven.

Lactaat wordt per os toegediend in de vorm van ammoniumlactaat. Deze
stof wordt geleverd als stroop, die 80-85% ammoniumlactaat bevat. Van
deze stroop wordt 240 gram per dag toegediend, verdeeld over twee gelijke
porties, waarvan de ene \'s morgens en de andere \'s avonds met de fles
wordt ingegeven, nadat de stroop telkens eerst met ca. een halve liter
water is verdund. Deze behandeling wordt gedurende vijf dagen voort-
gezet. In hardnekkige gevallen kan voortzetting van de behandeling
gedurende nog enkele dagen geboden zijn. Onderzoek van de urine op
acetonlichamen (reactie van Legal) na 6 dagen is derhalve aan te bevelen
(Wij hebben de ammoniumlactaatstroop ook wel verwerkt in veekoekjes.
Het resultaat was even goed).

Het is aan te bevelen aan de eigenaren niet de voorraad voor één koe,
d.i. 1200 g, inéén fles af te leveren. Beschikbaarstelling van flesjes, ieder
bevattend 240 g ammoniumlactaat, verkleint de kans op het maken van
fouten door de veehouders, als gevolg van een onregelmatige dosering.
Overdosering heeft een laxerend effect. (In gevallen waar coprostasis ge-
paard gaat met acetonaemie, kan de matig laxerende werking van de
normale dosis ammoniumlactaat gunstig werken).

Indien de ammoniumlactaatstroop een lager gehalte heeft dan 80-85%,
dan geve men in evenredigheid grotere dagporties van de verdunde stroop.
Het is derhalve goed steeds te informeren naar de sterkte van het uit de
handel betrokken praeparaat.

Evenals voor alle andere middelen, die in beginsel geëigend zijn
de ketonlichamen — al of niet door een verbetering van de leverfunctie —
uit de circulatie te doen verdwijnen, geldt ook voor ammoniumlactaat,
dat niet in alle gevallen succes kan worden gegarandeerd. Wel kan, op
grond van een achtjarige ervaring worden vastgesteld, dat het aantal ge-
vallen, waarin met deze therapie genezing werd tot stand gebracht, opvallend
groot is. Het resultaat van de behandeling met ammoniumlactaat is gebleken
het ene jaar beter te zijn dan het andere. Het acetonaemieprobleem bij
het rund is blijkbaar zeer ingewikkeld en ieder geval dient - afhankelijk
van de chemische en klinische bijverschijnselen •— op zichzelf beschouwd
en eventueel door een geschikte combinatie van middelen behandeld te
worden. Het normaliseren van de pensfunctic kan hierbij onontbeerlijk
zijn. (Hierover later.)

Voor zover wij thans kunnen zien, reageren de chronische (alimentaire)
vormen van acetonaemie gunstiger op de ammoniumlactaattherapie dan
de peracute (hormonale) vorm van dit syndroom.

Opvallend goede resultaten werden met de ammoniumlactaattherapie
verkregen bij acetonaemie ten gevolge van het voederen van „zuur",
d.w.z. boterzuurhoudend en daardoor zuur riekend, kuilvoeder. (De
pH-waarde ervan is echter hoger dan die van „niet-zure", d.w.z. melk-
zuurhoudende silage.) Bij de „ketogene silages" gaat o.m. een hoog gehalte
aan boterzuur - waaruit door onvolledige oxydatie „acetonlichamen"
kunnen ontstaan - gepaard met uiterst lage gehalten aan melkzuur -
waardoor de glycogeensynthese in de lever schade ondervindt.

Since 1942 the ammoniumlactate therapy in acetonaemia in milk cows has been
practised in numerous cases, as a rule with good result. In cases of impairment of liver
function a supply of lactate to the liver would raise the glycogen content and in this way
improve its function. Moreover the drug has a weakly laxative action, so it acts favou-
rably in cases showing coprostasis. Ammonium lactate is administered by mouth twice
a day each time in a quantity of about 120 grams of commercial ammonium lactate
at a strength of about 80—85 per cent. The drug has to be diluted with about a pint
of water prior to administration or it may be mixed with other materials and pressed
to cakes. In persistent cases of acetonaemia the administration of ammonium lactate
should be continued for more than five days. Checking the presence of acetone in the
urine after six days (e.g. the Legal of Rothera test) is adviseable.

Especially in cases of alimentary ketosis e.g. when grass silage containing much butyric
acid and a low content of lactic acid was used as a fodder, the ammonium lactate
therapy gave favourable results.

Uit het laboratorium van het Openbaar Slachthuis te \'s-Gravenhage)
Directeur P. VAN RIJN.

Alleen al over het opschrift zou veel te vertellen zijn, want moet men
spreken van „electronisch" of van ,,electrometrisch" ? Wanneer men
metingen wil gaan verrichten met de glaselectrode en de literatuur bestu-
deert kan men vinden dat er over electronisch meten geschreven wordt.
De Engelse beschrijvingen van pH meters en dergelijke toestellen spreken
van „electronic instruments". Bekijkt men de schemata van deze toestellen
verder dan het „glaselectrode" gedeelte, dan kan men zeker ook spreken
van „electrometrisch meten".

De pH meter, in het algemeen gesproken, berust op het compensatie
principe, waarbij twee spanningen, een bekende en de te meten spanning,
met elkaar in evenwicht worden gebracht. Hierbij wordt dan dit evenwicht
aangegeven door een nulindicator (een zeer gevoelige voltmeter of een
electronenstraalindicator). Men kan nu, zodra dit evenwicht bereikt is,
op de schalen behorende bij de knoppen, waaraan men gedraaid heeft
om dit evenwicht te bereiken, de pH aflezen.

Er zijn echter vooral in de laatste jaren „direct aanwijzende" pH meters
in de handel gekomen; bij deze wordt door een wijzer op een schaal direct
de pH waarde aangegeven, zoals op een voltmeter de spanning en op een
ampèremeter de stroomsterkte, welke men wilde bepalen. Het was met een
dergelijke pH meter, van Nederlands fabrikaat, dat ik in de gelegenheid
kwam een groot aantal metingen te verrichten om de pH van vlees te
bepalen door de glaselectrode in direct contact met het vlees te brengen,
dus zonder een extract te maken. Dit laatste gebeurde daarna ter controle
van de direct verkregen uitkomsten; zowel „electronisch (electrometrisch)
als colorimetrisch" werd de pH van het extract bepaald. De resultaten
waren van dien aard, dat ik meende hierover een mededeling te kunnen
en te moeten doen. De onderzoekingen toch met de glaselectrode ter
bepaling van de pH worden hoe langer hoe meer toegepast op allerlei
gebied met diverse soorten pH meters. Waarom dan voor vlees ook deze
methode niet geprobeerd en nader onderzocht ?

Wij weten dat onderzoekingen over de pH in vlees werden verricht door
Fooy — Acad. proefschrift 1930 — en door Schoon — Acad. proefschrift
1931. Fooy bepaalde deze zowel electrometrisch met de waterstofelectrode
(hetgeen vele moeilijkheden opleverde) als colorimetrisch; Schoon onder-
zocht alleen colorimetrisch. Daarna zijn in 1939 door Prof. Seekles vele
onderzoekingen gedaan met indicator papieren, welke speciaal voor
vlees in 1948 en 1949 door van Endt en van der Maas werden onder-
zocht. In al deze „kleurmethoden" zit een subjectieve beoordeling, welke
men bij het onderzoek met de glaselectrode geheel uitschakelt.

grote verwondering vond, dat aan weerszijden van een dunne glasmem-
braan, waar zich dezelfde electrolyt bevindt, een potentiaalverschil be-
stond. Het zou ons te ver voeren hierop nader in te gaan. Het heeft jaren
geduurd voordat andere onderzoekers op het gebied van de glaselectrode
bij hun proeven tot de ontdekking kwamen, dat er een bepaalde ver-
houding bestaat tussen de pH waarde en het potentiaal in de glaselectrode,
indien men deze in contact brengt met het materiaal, waarin men de pH
wenst te bepalen. Voor het maken van de glaselectrode is een bepaald
soort glas nodig; veel gebruikt men hiervoor tegenwoordig het Corning
Glass 015. Zeer interessante gegevens hierover kan men vinden in „The
electrical Properties of Glass" door Littleton and Morey - twee chemici
van de Corning Glass Works in Amerika. Over de glaselectrode vindt
men zeer veel in „The Glass Electrode" door Malcolm Dole geschreven
(nieuwste uitgave 1947). Misschien is er nog meer te vinden in de Chemical
Abstracts, maar ik ben niet in de gelegenheid geweest dit allemaal te
bestuderen.

Beschrijvingen over glaselectroden van verschillende typen kan men,
met tekeningen hiervan, vinden in ieder prospectus van een of andere
pH meter. Alleen wil ik even opmerken dat het pH gevoelige glas zich
onderaan de electrode bevindt, zeer dun is (1/20 mm) en dus zeer breek-
baar. Dit neemt niet weg dat de voordelen aan het gebruik van de glas-
electrode verbonden zovele zijn, dat de nadelen hiertegenover zijn weg
te cijferen. In het kort wil ik ze hier vermelden.

Hierbij is nog op te merken, dat pH metingen met de glaselectrode van
o—10 overeenkomen met die van de waterstofelectrode. In het zeer zure
en sterk alcalische gebied moeten de uitkomsten een weinig gecorrigeerd
worden, maar deze uitersten komen in vlees niet voor.

Om potentiaalverschillen te meten heeft men tegenover de glaselectrode
een tweede verbinding nodig met het materiaal, waarin men het potentiaal
verschil (de pH) wil bepalen. Als tweede electrode — vergelijkingselec-
trode genoemd — wordt algemeen de (verzadigde) calomelelectrode ge-
bruikt. Hiermede wordt door een capillaire vloeistofbrug (verzadigde

KC1. opl.) de verbinding tot stand gebracht. Glaselectrode en calomel-
electrode worden in een statief, op een geringe afstand (enkele cm) van
elkaar, bevestigd en dan beide tegelijk in contact gebracht met het mate-
riaal, waarvan de pH gemeten moet worden.

Een enkel woord over de asymmetrie potentiaal. Hieronder wordt
verstaan de potentiaal, welke bestaat tussen de beide oplossingen van
dezelfde samenstelling aan beide zijden van de glasmembraan, dus aan
de buitenzijde en de binnenzijde van de glaselectrode. Een negatieve
asymmetrie potentiaal is aequivalent met een lagere waterstofionenconcen-
tratie in de oplossing aan de buitenzijde van de glaselectrode.

Het toestel wordt geijkt met een buffer, waarvan de pH nauwkeurig
bekend is en waarop de asymmetrie potentiaal gecompenseerd wordt met
een knop, welke daarvoor op ieder toestel is aangebracht. Men ijkt het
beste met een buffer, waarvan de pH ongeveer overeenkomt met de te
meten onbekende pH.

De temperatuur heeft ook een grote invloed, hiervoor is ook een correctie-
knop aanwezig.

De demonstratie geschiedde met het door ons gebruikte toestel, dat
reeds voor het begin van de bijeenkomst was opgesteld en ingeschakeld,
daar er enige tijd nodig is, voordat de gehele apparatuur op „werktempe-
ratuur" is gekomen. Volgens het prospectus duurt dit enkele minuten,
maar in de praktijk is wel gebleken, dat dit voor nauwkeurige metingen
veel langer duurt en zeer afhankelijk is van de temperatuur en de vochtig-
heidsgraad van de omgeving. Verder kunnen er nog andere invloeden
zijn van buiten af, zoals leidingen, waarop wisselende electrische span-
ningen voorkomen. Ook is ons apparaat zeer gevoelig voor capaciteits-
invloed, hetgeen misschien nog te verbeteren is. Dit alles is gemakkelijk
te overwinnen als men rustig aan een laboratoriumtafel kan gaan zitten
en dan metingen verrichten. Men deelde mij dezer dagen mede, dat eraan
gewerkt wordt om deze capaciteitsinvloeden buiten werking te stellen,
door verbetering van de isolatie van de glaselectrode en de daaraan ver-
bonden speciaal afgeschermde kabel.

Nadat het toestel geijkt was met een buffer met de pH 5.5 en de beide
electroden met aq. dest. waren afgespoeld, werd een stukje vlees onder de
electroden gelegd en deze op het toestel ingeschakeld. De wijzer gaf op de
schaal direct een pH aan van 5.6. Daarna werd ongeveer 5 gram (gehakt)
vlees met 50 m.1. aq. dest. gedurende een halve minuut geschud in een
kolfje (een extract gemaakt dus) en de inhoud zonder filtreren in een
bekerglas uitgegoten en direct daarna gemeten. De uitkomst was 5.7; dus
0.1 hoger. Nu werd nogmaals geijkt met de buffer 5.5 en de aangewezen
waarde bleek 5.6 te bedragen, dus ook o. 1 te hoog. Met de knop van de
asymmetrie potentiaal werd daarna de correctie aangebracht. De aan-
wijzing in het extract was daarna juist, zoals ook nog bleek uit de meting
van een zeer dun stukje vlees. Men kan nl. met de glaselectrode op deze
wijze ook aan zeer dunne plakjes vlees de pH direct bepalen. Om geheel
op werktemperatuur te komen en dus regelmatig de juiste pH aan te
wijzen was blijkbaar de tijd, gedurende welke het toestel ingeschakeld had
gestaan (40 minuten), te kort geweest. Ook is bij de honderden door mij
verrichte metingen meer dan eens gebleken dat de pH van een willekeurig
stukje vlees zeer verschillend kan zijn (ik vond een verschil van 0.1 tot 0.3)
op enkele cm van elkaar gelegen gedeelten, waarin zich peesplaatjes

bevinden. Dit verschil in pH is door het maken van extracten van deze
gedeelten en het daarin bepalen van de pH bewezen. Dit verschil is met de
glaselectrode gemakkelijk te vinden, ten eerste, omdat men de glaselectrode
slechts een paar cm op het vlees behoeft te verplaatsen en dan de pH
direct kan aflezen en ten tweede, omdat men direct weer terug kan gaan
naar de plaats van de eerste meting, waar zodoende controle mogelijk is.
Dit verschil werd door mij ontdekt, nadat enige malen gebleken was, dat
de colorimetrisch bepaalde pH van het extract, gecontroleerd met de
pH meter en juist bevonden, niet overeenstemde met de pH van het vlees,
direct gemeten in de nabijheid van de plaats waar het stukje voor de
colorimetrische bepaling was uitgesneden.

Toch is het mogelijk, dat men nog wel eens een gering verschil vindt
tussen de direct gemeten pH in vlees en die in het extract. Dit kan aan de
veranderde asymmetrie potentiaal liggen, maar er zijn waarschijnlijk nog
meer oorzaken, waar momenteel nog naar gezocht wordt. Deze verschillen
komen voor, maar zijn van weinig belang, zodat ze praktisch geen rol
spelen.

Hoewel op de convocatie stond „voorlopige mededeling" meende ik
toch op grond van de uitkomsten van de vele metingen door mij verricht
een en ander te moeten mededelen en de aandacht te mogen vestigen
op het gebruik van de glaselectrode voor de directe pH metingen
van vlees.

In Dole kan men lezen, dat in Amerika (bij Swift en Co) dit onderzoek
al geruimen tijd gedaan wordt — gebleken uit particuliere correspondentie
van Dole met de Swift Co. —en dat men daar puntige glaselectroden gebruikt
en waarbij men eerst een gaatje in het te onderzoeken vlees prikt, omdat
men anders te veel electroden breekt bij dit onderzoek. Men heeft nl.
eerst getracht de puntige glaselectroden direct in het vlees te prikken,
zoals dit algemeen gedaan wordt bij het onderzoek van deegachtige sub-
stanties. Ik meen te mogen zeggen, dat we dan hier met de speciaal voor
dit doel ontworpen „oppervlakte glaselectrode" het land van de „onbe-
grensde" mogelijkheden een slag voor zijn.

Wanneer men zich rekenschap geeft van de iooi toepassingen van de
glaselectrode voor pH bepalingen, dan is er op een goed ingericht labo-
tatorium van een slachthuis voor dit, altijd nog kostbare, instrument veel
meer gebruiksmogelijkheid dan om er alleen maar de pH van vlees op
een snelle, afdoende en volkomen objectieve methode mede te bepalen.

De 8-maanden oude Welsh-terrier, reu, kwam in behandeling op 30
Nov. 1949 met een klacht, dat de hond veel dronk, veel te groot was voor
zijn leeftijd en ras. Het dier was van de allerbeste afstamming. Ook had

het dier een te lange spitse snuit, grote voeten, terwijl het met het hoofd
naar beneden liep. Werd hij buiten los gelaten, dan liep hij te rennen of
hij een spoor volgde. Zijn bijnaam was dan ook „runner".

De polydipsie gaf mij natuurlijk aanleiding, vooral de urine eerst te
onderzoeken met het oog op een mogelijke diabetes mellitus, resp. een
chronische interstitiele nephritis, ofschoon deze niet waarschijnlijk was,
gegeven de leeftijd van het dier.

Op i Dec. bleek de urine zeer helder te zijn met een S.G. van 1004;
eiwit en suiker ontbraken, terwijl ook geen cellen in het sediment werden
gevonden. Als derde - zij het ook weinig voorkomende - mogelijkheid
overwoog ik een tumor van de hypophyse. Hiervoor zouden kunnen
pleiten de te sterke groei, de hoge benen, lange snuit, enz. en de eigenaar-
dige loop van het dier misschien.

Op mijn verzoek nam Dr. Valken alhier op 3 Dec. 1949 enkele röntgen-
foto\'s in het St. Elisabethgasthuis, welke foto\'s inderdaad pleitten voor het
bestaan van een hypophyse-tumor, zoals de röntgenoloog mij verklaarde.

Na een rechthoekige incisie over het schedeldak onder kemithalnarcose
werd de huid en het onderliggend weefsel tot op het bot vrij geprepareerd.
Daarna werd fronto-parietaal een stuk van ± 5 bij 21 cm uit het schedeldak
genomen. Vervolgens werd langs de dura mater gewerkt tot bij de hypo-
physe, die met een scherpe curet verwijderd werd.

Hierna werd de wond bestrooid met orgasepton-poeder. Het stuk schedel-
dak werd weer op zijn plaats gebracht, waarna in twee lagen, spieren en
huid, de wond gesloten werd.

De hond kreeg dadelijk subcutaan 100.000 E. penicilline en verder
gedurende 9 dagen dezelfde dosis per dag, terwijl de wond plaatselijk
met orgasepton-poeder onder verband werd behandeld.

Het wondverloop was ongestoord; na 3 dagen begon de hond weer te
eten en nu na de genezing is het vele drinken over, terwijl de hond weer
met de kop normaal loopt en het rennen over is.

Ik ben mij ervan bewust, dat ik dit geval zeer onvolledig heb nagegaan
en dat in de kliniek er meer van te maken was geweest. Zo heb ik b.v.
verzuimd het weggenomen hypophyse weefsel te bewaren en micros-
copisch te laten onderzoeken, wat een grote omissie is. Verder had ik
eerst nog eens wat hormoonpreparaten kunnen proberen (piton, pregnyl,
D.O.C.A.) waardoor iets naders had kunnen worden geconcludeerd
omtrent het gedeelte der hypophyse, dat abnormaal functionneerde. De
polydipsie en polyurie hangen samen met een functiestoornis van de
middenkwab, het groeihormoon is afkomstig van de voorkwab.

Ik vond het geval uit een klinisch oogpunt echter interessant genoeg
om er een korte mededeling van te doen.

Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Veeartsenijkundige Faculteit
der Rijksuniversiteit te Utrecht.
(Dir. : Prof. Dr. J. A. BEIJERS).

Laten we eens proberen of de co-assistent bij dit juist in de kliniek ge-
komen paard door een nauwkeurige observatie en een goede interpretatie
van de verschijnselen tot een waarschijnlijkheidsdiagnose kan komen
zonder voorlopig een dieper gaand onderzoek bij het dier in te stellen.

Ik meen aanleiding te hebben uit de anamnese en hetgeen ik aan het
paard opmerk, een niet alledaagse afwijking te mogen vermoeden en zal
straks zien of dit juist is.

Het voorbericht luidt, dat dit 2^-jarig paard reeds enige weken onder
behandeling is van een practiserend collega voor beiderzijdse neusuit-
vloeiing, die de ene keer wel eens sterker is dan de andere, maar nooit
geheel verdwijnt. Ook water komt uit beide neusgaten bij het drinken
terug. Hoe lang een en ander al bestaat, is niet bekend; de eigenaar heeft
het daags na de koop, nu 30 dagen geleden opgemerkt. Overigens schijnt
het paard gezond te zijn; de eetlust is goed, het hoest zo nu en dan bij het
eten, de temperatuur is telkens normaal gebleken, als deze door onze
collega werd opgenomen. Deze heeft nu het dier verwezen naar Prof.
Hartog met de schriftelijke mededeling dat zijn diagnose luidt: sinusitis
en dat hij gaarne zag, dat Prof. Hartog deze operatief ging behandelen,
m.a.w. een trepanatie zou uitvoeren. Deze zendt nu echter mij het paard
met het begeleidend schrijven toe, omdat hij generlei aanwijzing vindt
voor de diagnose sinusitis en in afwachting van het onderzoek naar een
„interne" ziekte een ander onderzoek even uitstelt.

We nemen dus aan, dat het dier niet febriciteert en het paard normaal
eet, enz. Dit lijkt ook wel aannemelijk, gezien de weliswaar niet overmatige
maar toch behoorlijke voedingstoestand, de buikvulling en de alleszins
gezonde indruk van het paard. De neusgaten zijn inderdaad vuil, er loopt
uit beide wat grauwgeel vocht en de omgeving.der neusgaten is er mee
bezoedeld. Wat is de meest voorkomende oorzaak van regurgiteren ? Een
acute pharyngitis, b.v. door keeldroes. Goed, maar is hier een pharyngitis?
Neen, want ten eerste zien we een normale keel en ook een gewone hals-
houding, geen klierzwclling; er bestaat geen koorts en als U goed let op
de neusuitvloeiing, ziet U, dat deze blijkbaar uitsluitend uit fijn gekauwd
voedsel, waarschijnlijk geplette haver en meel, bestaat zonder een spoor
van slijm of etter. Een ontsteking van het slijmvlies sluiten we daarmede
al dadelijk uit als tenminste straks het microscopisch onderzoek ons ook
geen leucocyten resp. ettercellen laat zien. Ruik eens aan beide neus-
gaten; U ruikt alleen een iets zure lucht, anders niet. Dit sluit dadelijk
al weer verschillende mogelijkheden uit: een ontsteking in de neus zelf
(conchitis, tumoren), die ook al wel is uit te sluiten op grond van de bilate-

rale uitvloeiing; sinusitis (om gelijke reden); zeef beenontsteking. Trouwens
we zouden dan ongetwijfeld ook vergroting der mandibulaire lymph-
klieren moeten zien en deze ontbreekt ten enen male.

De gedachte aan een gangraeneuze pneumonie verwerpen we even snel
als ze opkomt, immers: geen stank, geen exsudaat, normale temperatuur
en ademhaling en gezondheid. Braken? Dat zou kunnen, maar dan zou
de uitvloeiing toch zuurder ruiken en bovendien zou ze niet zo constant
zijn, terwijl de eigenaar ook wel iets van dien aard zou hebben opgemerkt.
We weten, dat een paard zeer zelden maaginhoud braakt en dat dit in
de meeste gevallen een omineus teken is, nl. een aanduiding voor een
maagruptuur, ofschoon dit niet altijd het geval is. Braken wordt ook
genoemd het uitwerpen van de inhoud van de slokdarm bij verstopping
ervan of bij een divertikel, die dan meestal vóór de borstingang zit. We
zien daarvan niets, ook niets van antiperistaltische bewegingen, doch we
zullen dit toch nader onderzoeken als mijn vermoeden onjuist blijkt.
Een pharynxverlamming dan? Zeker! Dan kunnen we dit beiderzijds
terugvloeien van voedsel en vocht door de neus volkomen verklaren.
Ik heb echter deze tegenaanwijzingen: de uitvloeiing duurt al zo lang,
de oorzaken ener pharynxverlamming (bulbairparalyse, loodintoxicatie,
phlegmoneuze pharyngitis) zijn heus te ernstig om er bij dit paard zelfs
maar aan te denken. We zullen het dier eens laten drinken. We zien nu,
dat eerst nog met voedsel vermengd water, maar al spoedig volkomen
helder water uit beide neusgaten stroomt, terwijl het paard geen enkel
bezwaar bij het slikken laat zien; het steekt zijn neus wat ver in de emmer
en drinkt met kleine snelle teugen.

Breng nu een mondspiegel in en krijg de reflector, want ik ben thans
wel zo goed als zeker, dat mijn vermoeden juist zal zijn, nl. dat ge een
gespleten gehemelte zult vinden. Misschien in het harde, maar waar-
schijnlijker in het zachte gehemelte. Inderdaad ! U ziet een lange spleet van
i 5 cm. lengte en meer dan een cm breed in de mediaanlijn in het zachte
gehemelte. Steek er de vinger maar eens in, dan zult ge duidelijk het os
vomer voelen. Hiermede is het regurgiteren op de wijze, zoals dit paard
het doet, geheel verklaard. Moge het voor U een aansporing zijn om later
bij moeilijk te verklaren terugkomen van voedsel en drinken ook een mond-
inspectie te doen.

Het spreekt vanzelf, dat de koper het recht heeft het dier terug te geven;
dit gebrek is voldoende ernstig om het minder geschikt te maken voor het
gebruik, is verborgen (kan tenminste tijdelijk verdoezeld worden door
reinigen van de neusgaten en het paard geen eten of drinken daarna te
geven) en geeft als aangeboren afwijking uiteraard geen moeite bij de
antidatering.

Aangeboren defecten in het gehemelte komen bij al onze huisdieren
voor, maar het meest toch bij kalveren, varkens en honden. In een tamelijk
recent artikel van Butz, Sonnenbrodt en Böttger (D.T.W., 1942, bladz.
65) kan men lezen, dat gehemeltespleten bij het paard niet voorkomen.
Dit is onjuist, want in de oudere literatuur vindt men verschillende gevallen
van palatoschisis bij paarden (meestal veulens) beschreven. Staumont,
Goubaux, Chedhomme, Craig, Ridley en Hobday maken ieder melding
van één geval, terwijl Bürgi twee gevallen uit de Züricher Kliniek mede-
deelt. Zelf heb ik sedert 1939 een zestal gevallen geconstateerd; het jongste
paard was 11 jaar, terwijl er ook waren van 4 en 7 jaar, wat bewijst, dat

de bezwaren niet altijd zo erg groot behoeven te zijn. Dit hangt natuurlijk
geheel af van de lengte en vooral de wijdte van het defect. Het is mijn
ervaring, dat de meeste collegae een sinusitis aannamen als oorzaak der
uitvloeiing, een enkele: chronische droes.

Met de hazenlip behoren de gehemeltespleten tot een en dezelfde ont-
wikkelingsstoornis. De hazenlip, die bij de mens lang niet zeldzaam is,
komt ook bij onze huisdieren voor. De gespleten neus is een kenmerk
van de doggen, terwijl physiologisch is de indeuking van bovenlip en
neusspiegel bij de roofdieren en knaagdieren. Een aanduiding daarvan
ziet men bij sommige paarden. Doch een echte hazenlip heb ik bij het
paard nooit gezien. Als in het dak van de mondholte de normale ver-
groeiing in de mediaanlijn niet tot stand komt, ontstaat de palatoschisis.
Verenigt zich het ploegschaarbeen helemaal niet of slechts aan één kant
met de gehemelteplaten, dan ontstaat een dubbele of een eenzijdige spleet
met als gevolg een bi- of unilaterale verbinding van neus- en mondholten.

Spleten in het zachte gehemelte ontstaan zonder dat het os vomer er
bij betrokken is, doordat de gehemelteplaten niet naar elkaar toe groeien.

Algemeen wordt het gebrek als erfelijk beschouwd. In bovenvermeld
artikel van Butz c.s. wordt melding gemaakt van een kudde ooien van
400 stuks, waarvan 20 lammeren met palatoschisis geboren werden. Het
volgend jaar was weer een groot percentage der lammeren met het gebrek
behept. Ik vond ergens vermeld, dat zes paringen van heterozygoot aan-
gelegde reuen en teven 33 jongen gaven, waarvan 9 een gespleten gehemelte
hadden.

Duschanek publiceerde in 1897 ^een g^eval van palatoschisis bij een
2-jarig paard, waarvan de vader en moeder vrij waren van deze abnor-
maliteit.

Ook bij de mens worden hazenlip en gespleten gehemelte als erfelijk
beschouwd. Sanders (ik citeer een artikel van Prof. Sillevis Smitt over
de status dysrhaphicus, T. v. Geneeskunde 1946, pag. 1716) die bij zorg-
vuldig familieonderzoek 400 gevallen uit Rotterdam onderzocht, stelde
vast, dat bij 40 a 50 % een duidelijke erfelijkheid bestond.

De bezwaren, die het paard van een gehemeltespleet ondervindt, zijn
natuurlijk, zoals reeds boven is opgemerkt, sterk afhankelijk van de grootte
van het defect. Is dit erg ruim (soms kan de spleet 9 bij 4 cm zijn), dan
zal telkens zoveel voedsel in de neus terecht komen bij het eten, dat deze
verstopt raakt, het dier benauwd wordt en door niezen en hoesten het
voedsel tracht te verwijderen, terwijl het drinken met grote moeite gepaard
gaat, omdat de mondholte niet kan worden afgesloten. Onder zulke om-
standigheden zal het dier niet oud worden; na vele malen van eigenaar
verwisseld te zijn, wordt het tenslotte naar de slachtbank gevoerd.

Bij kleine openingen kan het paard zonder te veel moeite eten en drinken
en is het de constante neusuitvloeiing, die het grootste bezwaar vormt.
Dergelijke paarden worden in leven gelaten.

De meeste gevallen, die men in de literatuur beschreven vindt, betreffen
dan ook veulens, maar er zijn ook paarden bij van bv. 3 of 4 jaar. Ridley
en Hobday, die een gespleten gehemelte bij een veulen constateerden,
vermelden, dat ze kort daarop sectie deden op een 22-jarige merrie, die
afgemaakt werd wegens chronische kreupelheid, in goede conditie was,
maar haar hele leven lang een beiderzijdse neusuitvloeiing had vertoond
tijdens en na het eten.

Bij de sectie werd een lange, smalle spleet gevonden in het zachte ge-
hemelte. Afmetingen worden niet aangegeven, maar uit de bijgevoegde
tekening valt op te maken, dat het gehele palatum molle vanaf het harde
gehemelte gespleten was.

Een therapie is er niet voor; de lange kop van een paard maakt, dat
men niet een plastische operatie kan doen, zoals zulks bij de mens gedaan
wordt.

Vermoedelijk behoort in deze categorie ook thuis een afwijking, die ik
mij herinner van een 4-jarige merrie, die destijds voor onze remonte in
Ierland werd gekocht vanwege haar buitengewoon exterieur, niettegen-
staande bij de koop het paard lichte verschijnselen van droes had. Na
langer dan jaar hiervoor behandeld te zijn, wilde de beiderzijdse neus-
uitvloeiing niet verdwijnen. De kaakboezem was getrepaneerd, het dier
was met diathermie behandeld, enz.

Tenslotte kregen wij het in behandeling en ik vond bij laryngoscopisch
onderzoek vóór de glottis een opening, die bij mond-onderzoek niet was
te zien. Het dier werd geslacht en bij de sectie van de kop, waarbij Dr.
Meyling mij hielp, werd geconstateerd, dat het palatum molle a.h.w.
te kort was, dus niet reikte tot vlak aan de epiglottis, waardoor mond- en
neusholte onvoldoende bij het slikken werden gescheiden. In wezen dus
hetzelfde als een gehemeltespleet, maar zover naar achteren, dat ik bij
mondonderzoek de afwijking niet kon vinden, maar wel bij onderzoek met
de laryngoscoop.

De laatste tijd is er nogal actie gevoerd voor een meer natuurlijke be-
mesting van onze wei- en bouwlanden, in casu het gebruik van organische
meststoffen, speciaal van compost. Deze wijze van bemesten zou er aan
meewerken de gewassen een meer evenwichtige „samenstelling" te geven
en deze gewassen zouden op hun beurt bij mens en dier dezelfde gunstige
invloed hebben. Er zullen er weinigen zijn, die hiertegen noemens-
waardige bezwaren kunnen aanvoeren.

Reeds sinds lang is de klemtoon gelegd op de betekenis van het gebruik
van natuurmest. Bij het middelbare onderwijs werd ons al geleerd dat
natuurmest naast kunstmest niet ontbeerd kon worden; met name werd
hierbij gewezen op de structuurverbetering van de bodem, o.a. tengevolge
van een verhoogde bacteriewerking welke op zijn beurt mogelijk geworden
was door de toevoer van organische stoffen. Uieraard konden wij destijds
niet anders dan zeer onvolledig ingewijd worden in het probleem in zijn
volle omvang.

Mest en compost zijn in zekere zin twee verschillende stoffen. Naar
mijn gevoel is compost een meer volledige bron van nuttige componenten;
compost is a.h.w. te vergelijken met de grootste gemene deler van ver-
scheidene mest- en kunstmestsoorten; zelfs kan men de samenstelling van
compost als nog vollediger beschouwen. Het is dus goed denkbaar, dat
compost een gunstiger werking t.o.v. wei en gewas vertoont dan kunstmest
en koemest tezamen.

Er is gezegd, dat een compostbemesting vele ziekten bij het vee zou
voorkómen. Men kan zich voorstellen, dat deze uitspraak voor stofwisse-
lingsziekten geldt. Het is echter in te denken, dat door het verstrekken
van krachtvoer zich dan toch nog stofwisselingsziekten zullen kunnen
blijven voordoen. Hoewel m.i. niet aan te nemen is, dat Ir. Cleveringa
verkondigt, dat alle mógelijke ziekten voorkómen kunnen worden met
compost, is toch de opvatting hier en daar ingeburgerd als zou dit wel zijn
standpunt zijn.

Hoe dit ook zij, tegen een dergelijke opvatting zijn wel enige beden-
kingen aan te voeren, evenals tegen een eventueel streven om het gebruik
van kunstmest — steen des aanstoots voor Ir. Cleveringa — tegen te
gaan.

Dat bijv. wormziekten tegenwoordig meer voorkomen dan vroeger, ligt
stellig niet aan de compost. Dit is veeleer een indirect gevolg van de belang-
rijke bevolkingstoename. Men moest voor meer voedsel zorgen en heeft
hiertoe vele wegen bewandeld. De veestapel werd uitgebreid cn de pro-
ductiviteit verhoogd door toepassing van de moderne zootechniek. Het
is mogelijk, dat in de loop der eeuwen tengevolge van deze selectie de
resistentie van onze huisdieren t.o.v. ziekten is afgenomen. Een minder
natuurlijke voeding heeft in dit opzicht mogelijk eveneens betekenis ge-
kregen. Van meer belang echter lijkt mij de sterke toeneming van de
veestapel op zichzelf. Doordat er n.1. meer vee op hetzelfde gebied werd
gehouden, namen de infectiekansen in verhouding steeds sterker toe. Dit
geldt voor parasitaire ziekten, maar daarnaast toch ook in meerdere of
mindere mate voor infectieziekten, zowel voor de zeer besmettelijke als
voor de weinig contagieuze. Taylor heeft hiervan bijv. gezegd - - gezien
het sterke reproductievermogen van parasieten — dat het eerder verbazing
moet wekken, dat de dieren er desondanks vaak in slagen niet ziek te
worden dan dat dit wel gebeurt.

Bovendien heeft de behoefte aan plantaardig voedsel en aan veevoer
het noodzakelijk gemaakt, dat naast een, zij het onvolledige, uitbreiding
van de beschikbare cultuurgrond naar een intensivering van de verbouw
van cultuurgewassen moest worden uitgezien. Ook hier is men tot selectie
overgegaan en bovendien tot het gebruiken van kunstmest en zo nu en
dan van compost en tot het toepassen van nog andere landbouwkundige
maatregelen.

Ondanks dit alles is de wereldvoedselvoorziening nog verre van vol-
doende. Naar ik meen ligt hierin wel een rechtvaardiging voor het gebruik
van kunstmest, al mag deze het gebruik van compost niet uitsluiten;
integendeel.

Dat natuurmest niet voldoende is om zuiver te blijven van vreemde
smetten, hebben o.a. de ervaringen van de matrozen van Columbus wel
overtuigend bewezen. Dat hier niet alleen kwestie was van een Spaanse
nalatigheid in het gebruik van stalmest, is wel gebleken uit de verrassend
snelle verspreiding van deze door Spaanse zeelieden uit Amerika geimpor-
teerde en volgens de legende naar een lichtzinnige schaapherder genoemde
ziekte; binnen enkele jaren tijds was de syphilis verspreid tot in het binnen-
land van Rusland toe. Niemand zal verder willen ontkennen dat aan deze
verspreiding v.n.1. meegewerkt is door personen, die zoals men dat noemt,
goed in conditie waren. Kunstmest kan hiervoor niet aansprakelijk gesteld
worden, immers ten tijde van Columbus kende men deze meststof nog niet.
Stalmest heeft hier gefaald. Zou compost zoveel beter zijn dan stalmest
dat men met compost deze ziekte had kunnen remmen ? Zou Ir. Cleve-
ringa hierop in positieve zin durven antwoorden ?

Wormziekten worden tegenwoordig op grotere of minder uitgebreide
schaal waargenomen, doch vroeger, in het kunstmestloze tijdperk evenzo.
Kunstmest is in de genoemde en in zeer vele andere gevallen stellig niet
de medepraedispositie van dit soort ziekten.

Kunstmest zelf is m.i. niet te verwerpen. Het is bedoeld ter aanvulling
van tekorten en als zodanig is het ongetwijfeld van evenveel, zo niet groter
waarde dan compost. Om schadelijke nevenwerkingen te voorkomen zou
het misschien wenselijk zijn om i.p.v. een jaarlijkse hoeveelheid ineens,
kunstmest gefractionneerd te geven. Het komt mij voor, dat kunstmest
zelf niet te verwerpen is, maar wel de manier, waarop het aangewend
wordt. De reden, dat kunstmest niet gebruikt wordt zoals het zou behoren
te zijn, is mogelijk dezelfde als die, welke het gebruik van compost tot
nu toe heeft geremd, n.1. de kosten.

Wat de waarde van de compost aangaat, moet men — geloof ik — wel
voorzichtig zijn hiervan, met het oog op het voorkómen van ziekten, veel
te verwachten. Mogelijk ontstaan, na een op uitgebreide schaal toepassen
van compost, bepaalde ziekten minder gemakkelijk of helemaal niet; doch
dit verband is nog nooit exact wetenschappelijk, noch door Ir. Clevf.ringa,
noch door anderen aangetoond. Voorts is het in te denken, dat als er een
verband tussen compost en ziekten zou bestaan, bepaalde ziekten door de
compost-bemesting in mindere of meerdere mate bevorderd worden.

Bij het optreden van parasitaire- en infectieziekten speelt niet alleen
de resistentie van de gastheer (mens of dier), o.a. het vermogen tot het
mobiliseeren van de meest volledige afweerkrachten, een rol, ook is hierbij
van grote betekenis het aangrijpingsvermogen (de pathogeniteit) en het
aanpassingsvermogen van het ziekteverwekkende organisme. Dit laatste
is een eigenschap van de parasiet, die zeker in het beginstadium van de
ziekte niet of nauwelijks te beinvloeden is.

In die gevallen echter, dat aanvals- en verweerkracht practisch met
elkaar in evenwicht zijn, zou het, wat het ziekteverloop betreft, wel eens
een groot verschil kunnen betekenen of de patiënt zich op de gewone
manier voedt of dat hij zich volledig van alle mogelijke benodigdheden
voorziet door ,,compostvoeding" tot zich te nemen (gesteld dat dit doel

volledig te bereiken was). Men zou zich kunnen voorstellen, dat deze
toestand bij tuberculose verkregen kan worden, doch de vraag blijft hoe
groot de invloed van compost nu werkelijk is. Het gaat hier niet om de
patiënt alleen, het gaat om de verhouding patiënt — parasiet en het zou wel
eens kunnen blijken, dat men dit evenwicht, zij het wel iets, toch maar zeer
weinig in voor de gastheer gunstige richting vermag te verschuiven. Men
zou zich theoretisch zelfs kunnen voorstellen, dat de parasiet indirect
medeprofiteeert van de voordelen van de compostbemesting. Bij virus-
ziekten bijvoorbeeld is het bekend, dat een zeer goede conditie van de
gastheer het uitbreken der ziekte soms kan bevorderen. De poliomyelitis
(kinderverlamming) komt bij zeer voorspoedig opgroeiende kinderen voor.
Slechts door een nauwgezet exact wetenschappelijk onderzoek zal de
invloed van compost kunnen worden bepaald.

Verder is het m.i. nog de vraag in hoeverre compost ter beschikking
gesteld kan worden van de landbouw, of er genoeg is voor het ontginnen
en in cultuur houden van nieuwe terreinen en of er nog iets overblijft voor
de reeds eerder in cultuur gebrachte gronden.

Het enige wat wij in de activiteit van Ir. Cleveringa thans kunnen
waarderen is dat hij in brede kringen de aandacht op het compostprobleem
heeft gevestigd.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening heeft bepaald, dat alle
pluimveemarkten, tentoonstellingen en keuringen en andere gelegenheden waar con-
centraties van pluimvee voorkomen in geheel Nederland gesloten moeten worden en tot
nader order gesloten moeten blijven.

De Minister kondigt bovendien een vervoersverbod af voor Noordbrabant, Limburg
en Zeeland voor alle pluimvee, levend en geslacht, gedood en gestorven pluimvee en
delen daarvan; het vervoersverbod geldt eveneens voor v erpakkingsmiddelen en delen
daarvan voor pluimvee, broedeieren en voor pluimvee-mest, tenzij de Inspecteur van
de Veeartscnijkundige Dienst in het desbetreffende district ontheffing verleent.

Deze maatregelen zijn onmiddellijk, dus met ingang van heden, van kracht. Zij beogen
de verspreiding van de pseudo-vogelpest, waarvan thans in Brabant enkele gevallen
voorkomen, tegen te gaan. Ziekteverschijnselen bij vogelpest, die kunnen worden waar-
genomen, zijn behalve plotselinge sterfte: bij kuikens: benauwdheid, zwakheid en suf-
heid; bij volwassen dieren: op snot gelijkende benauwdheid, ruw vederkleed, bol zitten
van de dieren, geen eetlust, hoge koorts, verhoogd dorstgevocl, dunne waterige, soms
bloederige gele ontlasting en tranende ogen, die vaak zijn toegeknepen, verlamming,
krampen en draaihals.

Bij optreden van vogelpest en in twijfelgevallen waarschuwe men onmiddellijk de
dierenarts in zijn omgeving, de Veeartscnijkundige Dienst of de burgemeester van de
gemeente, waar men woont. Het aangetaste pluimvee en de ogenschijnlijk nog gezonde
kippen op het besmette bedrijf zullen terstond gedood en verbrand moeten worden,
de terreinen en hokken ontsmet en het bedrijf geisoleerd. De eigenaar kan in dat geval
van regeringswege schadeloos worden gesteld, zoals dit bij de wet is geregeld.

„Het zwaartepunt in de rundertuberculose-bestrijding zal verlegd moeten worden
naar het totaal t.b.e.-vrij maken der besmette veestapels, m.a.w. naar het zo spoedig
mogelijk afvoeren van zo mogelijk alle reageerders van de besmette bedrijven naar de
slachtplaats of naar bepaalde z.g. afmelk- of mestbedrijven", aldus de Minister van Land-
bouw, Visserij en Voedselvoorziening in zijn Memorie van Antwoord op het Voorlopig
Verslag der Eerste Kamer inzake de Rijksbegroting 1950 (-Ministerie van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening).

Op deze wijze worden de besmette bedrijven gesaneerd en bestaat er geen kans
meer op hernieuwde infectie door één of meer achtergebleven reageerders, die te allen
tijde open lijders kunnen worden, hetgeen zo vaak tot teleurstellende resultaten heeft
geleid. Voor de naaste toekomst werkt de Veeartsenijkundige Dienst in samenwerking
met de Gezondheidsdiensten voor Vee het reeds eerder aangekondigde nieuwe plan uit,
hetwelk in deze richting gaat.

In Denemarken is de t.b.c.-bestrijding gevoerd volgens het systeem Bang: aanvan-
kelijk jaarlijkse tuberculinatie, afslachting van open lijders, streng doorgevoerde isolatie
van wel- en niet-reageerders, t.b.c.-vrije opfok. Wanneer in een bepaalde streek of op
een bepaald eiland de toestand was bereikt, dat er nog slechts 10 % reageerders werden
gevonden, werd van Staatswege voor dat gebied de verplichting opgelegd tot algehele
afzet van deze laatste reageerders aan de slachtbank. Dat in Denemarken met deze
methode vrij snel resultaat is bereikt, is te danken aan zijn vele eilanden, de streng
doorgevoerde isolatie en de in vergelijking met Nederland geringe verplaatsingen van
het vee. De methode van bestrijding, die de laatste jaren in Nederland is gevolgd, is
een gewijzigde Bangsc methode, met dien verstande, dat de scheiding van niet- en
wel-reageerders onvoldoende doorgevoerd is kunnen worden.

Minister Mansholt bestrijdt de mening, dat cr in het algemeen grote onzekerheid
zou heersen ten aanzien van het vaststellen van de ziekte. Wel is in de oorlogsjaren
en daarna enige onzekerheid ontstaan als gevolg van de grote evacuatie van veebeslagen
met dientengevolge uitbreiding der tuberculose, de onvoldoende voeding en huisvesting
gepaard gaande met verlies van weerstandsvermogen, het onvoldoende onderzoek door
gebrek aan vervoermiddelen en de niet aan de eisen voldocnende tuberculine, wegens
gebrek aan de nodige grondstoffen bij de bereiding.

Een en ander kwam vooralsnog aan de dag, toen het onderzoek weer op normale
wijze kon worden .uitgevoerd met een tuberculine, die aan de hoogste eisen van zuiver-
heid voldeed. Ook met deze soort tuberculine is echter nog geen volstrekte zekerheid te
verkrijgen, doch wel een graad van zekerheid, die aan 100 % grenst.

Bij het massale jaarlijkse onderzoek van bijna 2.000.000 dieren zullen bij de techniek
der tuberculinatie fouten worden gemaakt, terwijl in de beoordeling der reactie ook
nog een wisselende persoonlijke factor schuilt, waardoor eveneens miswijzingen zullen
worden veroorzaakt bij het stellen der diagnose, doch dit kan van geen betekenis zijn
voor het resultaat der massale bestrijding. Een volstrekte zekerheid is nu eenmaal niet
te bereiken.

Dat goedwillende veehouders vaak niet meer weten wat hun te doen staat komt,
omdat zij zich geen voldoende voorlichting verschaffen. Op het ogenblik is de toestand
zo, dat in iedere provincie een Gezondheidsdienst voor Vee is, waar elke aangesloten
veehouder elke inlichting en voorlichting kan krijgen, die hij wenst, en waar hij kan
vernemen, welke maatregelen in zijn geval het meest gewenst zijn. Uiteraard is voor
het welslagen van de t.b.c.-bestrijding de medewerking van de veehouder vereist. Er
wordt dan ook naar gestreefd deze medewerking te verkrijgen, hetgeen zich voornamelijk
openbaart in het streven om de inspanning, moeite en kosten, die de bestrijder zich
getroost, op één of andere wijze financieel te belonen.

Een van de redenen, waarom de pogingen tot het t.b.c.-vrijmaken van bepaalde
landsdelen in versneld tempo worden aangewend, was de mogelijkheid met de Ameri-

kaanse bezettingsautoriteiten in Duitsland tot een overeenkomst inzake leveranties
van t.b.c.-vrije melk te geraken. Mede doordat het aantal te verwijderen reageerders
groter was dan aanvankelijk kon worden berekend en voorts wegens tegenstand van
een kleine groep boeren in één der gebieden tegen de verplicht gestelde opruiming van
reactiedieren, bleek de tijd van voorbereiding tot het moment van inschrijving voor
de leverantie onvoldoende te zijn om aan de van Amerikaanse zijde gestelde voor-
waarden te voldoen. Of bij de volgende halfjaarlijkse inschrijving met de Amerikaanse
bezettingsautoriteitcn melkleveranties kunnen worden overeengekomen, dient te
worden afgewacht.

Van 7—10 Februari j.1. vergaderden te Rome afgevaardigden van een aantal landen
met het doel een internationale regeling te treffen inzake de in- en uitvoer van semen
ten behoeve van de kunstmatige inseminatie, een en ander op instigatie van de Europese
Commissie voor Landbouwtechniek van de F.A.O.

Aan deze vergadering namen afgevaardigden van Denemarken, Frankrijk, Italië,
Nederland, Portugal, Turkije en Groot-Brittannië deel, terwijl Bulgarije en West-
Duitsland waarnemers zonden. Als voorzitter fungeerde de Heer Holger Aersoe,
secretaris van de Europese Associatie voor Dierlijke Productie. Secretaris was Dr. I.
Moskovits, F.A.O.-functionnaris. Nederland werd vertegenwoordigd door de Heer
Th. Stegenga, secretaris van de Centrale Commissie van Toezicht op de L\'itvoering
van de Kunstmatige Inseminatie.

De vergadering stelde normen vast met betrekking tot de kwaliteit en de gezondheid
van de stier en de hoedanigheid van het zaad, welke normen bij export van semen
eventueel in acht zullen moeten worden genomen. Voorts hield men zich o.a. bezig
met de wijze van verzending van het zaad.

Het is uiteraard de bedoeling, dat de verschillende landen zich t.z.t. accoord zullen
verklaren met de gegeven richtlijnen en zich aldus verbinden, uitsluitend dat zaad
ten behoeve van de kunstmatige inseminatie te im- of exporteren, dat voldoet aan de
eisen, welke door de vergadering zijn opgesteld.

Uit een ervaring van vele jaren — de proefnemingen op dit gebied dateren van vóór
dc oorlog — blijkt, dat de voordelen van een zware stikslofbemesting bij een goede
exploitatie de nadelen verre overtreffen, aldus Minister Mansiiolt in de Memorie
van Antwoord op het Voorlopig Verslag van de Eerste Kamer over de Begroting van
zijn Ministerie voor het Dienstjaar 1950. Deze ervaring komt zeer in het kort hierop
neer, dat dc gevoeligheid voor droogte iets afneemt, dat in enkele gevallen iets meer
vorstschade kan optreden en dat de koeien gunstig reageren, hetgeen in een verhoogde
melkgift tot uiting komt, een en ander in tegenstelling tot de opinie van Ir. O. J.
Cleveringa te Zutphen.

Dr. Grashuis te Hoogland wijst er vooral op, dat bij een tengevolge van een sterke
stikstofbemesting verhoogde productie de kans groter wordt, dat bepaalde voor de
voeding van het vee belangrijke stoffen in het minimum komen. Deze opvatting wordt
in principe algemeen gedeeld. Het is juist daarom zo belangrijk, dat er enkele bedrijven
zijn, waar een zeer zware stikstofgift wordt gegeven en nauwkeurig kan worden nage-
gaan, of zich nadelige gevolgen voordoen en wat hiertegen zou kunnen worden gedaan.
De Minister is bereid een uitbreiding van het aantal voorbeeldbedrijven in enkele
daarvoor in aanmerking komende gebieden in overweging te nemen.

In de op 17 Maart gehouden vergadering werd de rekening over 1948 goedgekeurd
en werd besloten wederom een oproeping te doen uitgaan tot het doen verrichten event.
steunen van een onderzoek op het werkterrein der Stichting.

Aan 3 hierop ingekomen aanvragen werd subsidie verleend, t.w. aan de H.H. E. J.
Voute, Dierenarts te Bergen (N.H.) voor een onderzoek in samenwerking met den
huidarts A. A. Botter te Haarlem betreffende de juiste classificatie der huidziekten met
passende therapie.

A. Stolk, arts te Utrecht, bij de publicatie van een proefschrift over een pathologisch
en biologisch onderwerp, en aan

Mcj. A. M. Kerkhof, arts te Leiden, bij de bewerking van een proefschrift over een
embryologisch-endocrinologisch onderwerp.

Van de in 1948 verleende subsidie aan Prof. Romijn en Prof. Teunissen\' te Utrecht
voor een onderzoek naar het basaalmetabolisme bij het kleine huisdier werd ook in het
verslagjaar geen gebruik gemaakt door het ontbreken van een hierbij benoodigden
medewerker.

De Stichting was vertegenwoordigd op de feestvergadering ter gelegenheid van het
ioo-jarig bestaan der Ned. Maatsch. tot bevordering der Geneeskunst op 7 Juli te Am-
sterdam en bij de

Huldiging van Prof. J. P. Bijl te Leiden op 30 Juli bij zijn aftreden als Directeur van
het instituut voor Praeventieve Geneeskunde.

Zij trad toe als lid van het in Mei gehouden 5e Internat. Congres voor Vergelijkende
Pathologie te Istamboul.

In finantieel opzicht was 1949 voor de Stichting een zeer belangrijk jaar door een
legaat groot in hoofdsom ƒ 10.000, dat zij mocht ontvangen van Mevrouw J. S. M. Hooo-
kamer-Cardesius, weduwe van wijlen den Oud-Dirigeerend paardenarts in Ncd.-
Indië, J. M. Hoogkamer.

Met groote erkentelijkheid aan de erflaatster hebben beheerders dit legaat aanvaard,
mede als bewijs van groote belangstelling van wijlen den heer Hoogkamer in het werk
der Stichting, waarvan deze ook bij hare oprichting had doen blijken.

Prof. C. F. van Oijen, die reeds sedert de oprichting der Stichting in het bestuur
zitting heeft als vertegenwoordiger van de Faculteit voor Diergeneeskunde, was aan het
einde van het jaar aan de beurt van aftreden en wenschte zijn mandaat niet te zien
vernieuwd.

Met veel toewijding heeft Prof. Van Oyen in die jaren aan het werk der Stichting
deelgenomen, en, na het aftreden van Prof. De Josselin de Jong, leiding gegeven en
daarmede de Stichting aan zich verplicht.

Als zijn opvolger werd benoemd Prof. J. H. ten Thije te Utrecht, waarna op
i Januari 1950 het bestuur bestond uit de Heeren:

Dr. J. Groen, Prof. Dr. S. E. deJongh, Prof. P. Nieuwenhuijse, Prof. Dr. A. Pond-
man, Prof. J. H. ten Thye, Prof. Dr. J. D. Verlinde en Dr. H. J. van Nederveen
(Neuhuyskade 61, \'s-Gravenhage), secretaris-penningmeester.

In de voorjaarsvergadering 1950 werd als voorzitter benoemd Prof. P. Nieuwenhuijse.

VERBOD IN- EN DOORVOER EN VERV OER VAN PLUIMVEE 1950.
15 Maart 1950/Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken No. J 893.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;
Gelet op artikel 2 van de Vogelziektewet, Staatsblad no. J 585;
Heelt goedgevonden te bepalen:
I. zijn beschikking van 20 Januari 1950, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken L,
110. 2040/91 P (Nederlandse Staatscourant van 23 Januari 1950, no. 16), in te
trekken.

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag na die harer afkondi-
ging in de Nederlandse Staatscourant.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;
Gelet op de artikelen 4 en 6 van het Voedselvoorzieningsbesluit;
Heeft goedgevonden te bepalen:

„Zuidelijk gebied": het gedeelte van het grondgebied des Rijks, gelegen ten zuiden
van de navolgende rivieren en stromen of gedeelten daarvan : de Rijn stroomafwaarts
tot de splitsing van Rijn en Waal, de Waal, de Merwede tot de splitsing van Merwede
en Nieuwe Merwede, het Hollandsch Diep en vervolgens de stromen, gelegen tussen
de provincie Zuid-Holland enerzijds en de provincies Noord-Brabant en Zeeland
anderzijds;

„besmetting": besmetting met een op grond van het bepaalde in artikel 3 van de
Yogelziektenwet aangewezen vogelzickte.

2. Wanneer in een bepaald geval bijzondere omstandigheden zulks noodzakelijk maken,
kan het hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst ontheffing van het in het vorige lid
bedoelde verbod toestaan, mits de nodige voorzorgen tegen overbrenging van be-
smetting zijn getroffen.

uit, naar of binnen het zuidelijk gebied is verboden, tenzij door het districts-
hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst tot dit vervoeren vergunning is verleend.

2. Het bij het vervoeren uit, naar of binnen het zuidelijk gebied voorhanden hebben
van verpakkingsmateriaal, hetwelk is bestemd voor pluimvee, is verboden, tenzij
door het districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst tot dit voorhanden hebben
vergunning is verleend.

3. Het bepaalde in het eerste lid geldt niet ten aanzien van producten, waarvoor over-
eenkomstig het gestelde in het tweede lid van artikel 2 door het hoofd van de Vee-
artsenijkundige Dienst ontheffing van het verbod van in- en doorvoer is toegestaan.

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt in werking met ingang van de dag na die harer afkondiging. Zij kan worden
aangehaald als: Beschikking Verbod In- en Doorvoer en Vervoer van Pluimvee 1950.

15 Maart 1950/Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken No. J 894.
De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;

Gelet op artikel 3 van de Vogelziektcnwet, Staatsblad no. J 585 jo, zijn beschikking
van 20 Januari 1950. Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken/L, no. 2041/91 P (Neder-
landse Staatscourant van 23 Januari 1950, no. 16), alsmede op de artikelen 10 en 38
van de Veewet, zoals deze bij de wet van 16 Januari 1947, Staatsblad no. H 21, werd
gewijzigd:

I. dat zijn beschikking van 9 Maart 1950, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken/L,
no. 2201/91 P (Nederlandse Staatscourant van g Maart 1950, no. 4g), wordt ge-
wijzigd in dier voege, dat:

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag na die harer afkondi-
ging in de Nederlandse Staatscourant.

Gelet op artikel 3 van de Vogelziektenwet, S. J. 585 jo, zijn beschikking van 20 Januari
1950 No. 2041/91 P, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken/L., Sc. van 23 Januari
1950 no. 16, alsmede op de artikelen 10 en 38 van de Veewet, zoals deze bij de Wet
van de 16 Januari ig47 S.H. no. 21 werd gewijzigd:

In deze beschikking wordt verstaan onder pluimvee: hoenderachtigen, eenden, ganzen
en kalkoenen.

2. Het houden van keuringen, tentoonstellingen en verkopingen van pluimvee, alsmede
op soortgelijke wijze van bijeenbrengen daarvan, is in het gehele Rijk verboden.

uit, naar of binnen de provincies Limburg, Noord Brabant en Zeeland is slechts
toegestaan onder de voorwaarde, dat daartoe door de districts-inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst vergunning is verleend.

2. het bepaalde in het eerste lid geldt niet voor producten, waarvoor ingevolge het
bepaalde bij artikel 2 van de Beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening van 20 Januari 1950 Afdeling Wetgeving en Juridische
Zaken/L. no. 2040/91 P, Sc. 1950 no. 16 ontheffing van het verbod van in- en door-
voer door het Hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst is toegestaan.

Deze beschikking zal worden bekend gemaakt in de Nederlandse Staatscourant
en treedt in werking met de dag harer afkondiging.

TIJDSTIP VOOR DE VOORBEHOEDENDE ENTING TEGEN DE PSEUDO-
VOGELPEST NOG NIET GEKOMEN.

Bij de maatregelen tegen het optreden van de pseudo-vogelpest kan behoren de voor-
behoedende enting van de pluimveestapel met een immuniserende entstof.

De Rijksseruminrichting te Rotterdam beschikt over twee verschillende entstoffen:
een dode en een levende. De dode entstof verwekt na enting geen ziekteverschijnselen.
De onvatbaarheid duurt evenwel slechts enkele weken. De levende entstof verwekt een
langdurige onvatbaarheid, doch veroorzaakt onder de geënte dieren een zekere percen-
tuele sterfte. Bovendien raken de geënte kippen weken van de leg. Het grootste nadeel
van de enting met levende entstof is echter, dat de kippen mogelijk stuk voor stuk smet-
stofbronnen kunnen worden. Door hun ontlasting, waarmede het besmettende virus
naar buiten kan komen, kan het bedrijf besmet worden met alle gevaren van dien voor
de omgeving. Enten met levende entstof is derhalve alleen verantwoord, indien het
optreden van de pseudo-vogelpest een epidemisch karakter dreigt te krijgen.

De reeds toegepaste maatregelen hebben tot dusver het optreden van de ziekte ge-
localiseerd. Het zal dan ook van de verdere ontwikkeling afhangen of tot enting van de
pluimveestapel wordt besloten. Het tijdstip, waarop dit dan zal gebeuren dient ernstig
te worden overwogen en zal pas aanbreken wanneer de voordelen tegen de nadelen
opwegen.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K. 3400-11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Het exposeren en propageren van veterinaire instrumenten en genees-
middelen op Kynologische Tentoonstellingen.

Reeds enkele malen is in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde gewezen op de maat-
regelen, die destijds door de Maatschappij voor Diergeneeskunde genomen zijn tegen
het exposeren van kwakzalversmiddelen op kynologische tentoonstellingen.

Elke firma, die op een tentoonstelling exposeert, moet aan het organiserende tentoon-
stellingsbestuur een verklaring kunnen overleggen, waaruit blijkt, dat het Hoofdbestuur
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde hiertegen geen bezwaar heeft.

Wanneer het organiserende tentoonstellingsbestuur zich niet aan deze regeling houdt,
mogen de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde geen medewerking verlenen
aan deze tentoonstellingen.

Wanneer deze medewerking gevraagd wordt, zullen de betrokken dierenartsen van
tevoren moeten nagaan of het bestuur de overeengekomen regeling nakomt en dat dus
inderdaad een verklaring gevraagd wordt van de firma\'s, die de wens te kennen hebben
gegeven hun artikelen te exposeren.

Het is de laatste tijd gebleken, dat verschillende dierenartsen zich niet aan deze
regeling houden, niet naar de verklaringen vragen, terwijl toch veterinaire medewerking
wordt verleend.

Nogmaals worden de dierenartsen, die bij de keuring worden betrokken, dringend
verzocht mede te werken aan een juiste naleving van de overeenkomst, die met de Raad
van Beheer op Kynologisch gebied is getroffen.

Genoemd plan wordt in dit nummer als bijlage aan de leden van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde toegezonden.

Mocht deze bijlage door misverstand ontbreken, dan wordt het op verzoek alsnog
toegezonden door het secretariaat.

Vermoedelijk zullen gedurende de Paasvacantie nog enkele studenten beschikbaar
zijn om te assisteren bij de mond- en klauwzeerentingen. Eventueel verzoek om hulp
moet op de dag van het verschijnen van dit nummer telefonisch of telegraphisch
gedaan worden aan het secretariaat.

Aan de leden, die hun contributie over het jaar 1950 nog niet hebben overgemaakt,
is of zal binnenkort een kwitantie worden aangeboden. Men wordt wel zeer dringend
verzocht de kwitantie te voldoen en niet te retourneren met de gebruikelijke opmerking
„wordt per giro betaald". Door vlotte medewerking kunnen veel tijd en kosten bespaard
worden.

In het jaar 1949 werden 4 bestuursvergaderingen gehouden, terwijl 4 gewone en
2 buitengewone ledenvergaderingen plaats hadden. De ledenvergaderingen werden in
Hellendoorn of Nijverdal gehouden. De bestuursvergaderingen vonden steeds te Nijverdal
plaats.

De voorgeschreven Februari-vergadering werd in Maart gehouden met het oog op
drukke praktijkwerkzaamheden in Februari. Enkele vergaderingen waren naar ver-
houding van het ledental maar matig bezocht.

Leden: Door vertrek uit de provincie werd van de ledenlijst afgevoerd de coll. Dr.W.
B. Luxwolda, (bedankt als lid 15 Sept. \'49); Coll. Gorter, voorheen te Ootmarsum,
heeft nog niet bedankt.

Als nieuwe leden traden toe de. coll. S. de Ham, Dalfsen; J. Smit, Dclden; W. M.
Gotink, Zwolle en .J. A. J. M. Peters te Oldenzaal.

Bestuur: In de vergadering van 30 Nov. had herkiezing plaats van een voorzitter:
Coll. v. d. Berg werd verkozen. In de daardoor ontstane vacature van vice-voorzitter
werd coll. v. Doorn benoemd.

Coll. Eshuis moest, wegens ziekte, bedanken als afgevaardigde der afd. van het alge-
meen bestuur der Mij. In diens plaats werd verkozen coll. de Nooij.

Op de eerste ledenvergadering trad voor de afdeling op Dr. C.larenburg met het
onderwerp: „Paratyphus bij het rund."

De 3 andere gewone ledenvergaderingen waren hoofdzakelijk gewijd aan maatschap-
pelijke onderwerpen.

De eerste van de buitengewone was belegd met als hoofdmoot van bespreking rapport
hulpkrachtencommissie, terwijl de laatste van kleinere omvang was n.1. bespreking
rapport tarieven commissie, praktijkwerkzaamheden in de afdeling.

Een gecombineerde wetenschappelijke vergadering had plaats met de afd. Gelderland
te Deventer. Spreker was coll. Dijkstra te I.eeuwarden over: ,,Mond- en Klauwzeer".

Aan de excursie naar het S.V.O. te A\'dam namen een te klein aantal van de leden deel.

De contactcommissie had verschillende malen een bespreking met de Gezondheids-
dienst voor Dieren.

Werd in het jaarverslag over 1947 en 194H vermeld een teveel in beslag genomen wor-
den van de ledenvergaderingen door maatschappelijke zaken en een in het gedrang
komen van het wetenschappelijk gedeelte; over 1949 heeft zich hetzelfde voorgedaan.

Moge ik dit jaarverslag eindigen met de wens uit te spreken dat in het jaar 1950
de onderlinge verhoudingen goed mogen zijn, opdat daardoor een hechte organisatie
worde geschapen, waarmee andere instanties moeten rekenen.

In zijn openingswoord wijst de voorzitter er op, dat het voor de diergeneeskundige
stand van veel belang is, dat de collegiale verhoudingen zo goed mogelijk zijn. Door een
goed bezoek aan de Kringbijeenkomsten en op de Afdelingsvergaderingen kunnen die
verhoudingen verbeterd worden. Daar het aantal maatschappelijke problemen steeds
toeneemt krijgen de vergaderingen een ander karakter. Dc verhouding Dierenarts-
Gezondheidsdienst kan aanleiding tot moeilijkheden geven. Ook de verhouding Dieren-
arts-Veehoudcr is veranderd. Door de pracventieve dierziektebestrijding is er steeds
meer overleg nodig met andere organisaties. Bij dit overleg zullen wij niet steeds op het
eigen belang in de eerste plaats kunnen letten.

Tot slot dankt de voorzitter de vergadering nogmaals voor het vertrouwen in hem
gesteld.

Coll. van Schaik houdt een inleiding over Kringvorming. Hij geeft de mening weer
dat het vormen van Kringen de collegiale verhoudingen ten goedé zal komen. Door
een goed bezoek aan de Kringen, zal tevens het bezoek op de afdclingsvergaderingen
worden bevorderd. Hetgeen in de Kringen betreffende algemeen diergeneeskundige
problemen besproken wordt, dient verder in de afdelingen te komen. Elke collega,

piactijk uitoefenend binnen een bepaalde Kring, dient in die Kring te worden toegelaten.
Ook de door de zuivering buiten maatschappijverband gekomen collegae dienen in de
Kringen welkom te zijn. Mogelijk dat zij via de Kringen weer Maatschappij- of
Afdclingslid zullen worden.

Bij de discussies wordt o.a. opgemerkt, dat in vele gevallen de bij de zuivering
betrokken collegae zich buiten de Mij. hebben gesteld, omdat ze gepikeerd zijn.

De Mij. huldigt echter het standpunt, dat als de straf beëindigd is, er in het algemeen
geen bezwaar meer is om in de Mij. terug te komen. Door het bezoeken van Kring-
vergaderingen moet het voor die collegae weer mogelijk worden om in de Mij. terug
te komen.

Er wordt nog op gewezen dat het vormen van Kringen ook gevaren met zich kan
brengen, o.a. het zelfstandig naar buiten optreden, en het maken van bindende afspraken,
hetgeen alleen via de afdelingen mag gebeuren.

Hierna houdt collega L. P. de Vries een zeer interessante causerie over tbc-bestrijding
en het 5-jarenplan. Hij behandelt het nieuwe plan, hetwelk nog steeds in studie is.

Bij de discussie bleek dat men nog lang niet overtuigd is van het volkomen slagen
van het plan. Vooral in het Westen van het land zal het moeilijk zijn goede resultaten
er mede te verkrijgen.

Om ongeveer 6.30 u. sluit de voorzitter de vergadering, waarna talrijke collegae
nog geruimen tijd bijeen bleven.

Het jaar 1949 is voor dc afdeling en wel in het bizonder voor hel bestuur zeer druk
geweest. Dc afdeling vergaderde 4 keer. Bijna steeds bestond het afdclingswerk uit het
behandelen van maatschappelijke problemen. Er werden slechts twee wetenschappelijke
lezingen gehouden, te weten:

ig Febr. Ir. Cleverinoa over: Gezondheidstoestanden van de bouwgrond en de
betekenis hiervan voor plant, dier en mens.

8 Oct. Dr. Thijn over: Het morphologisch bloedonderzoek in de veterinaire practijk.

I-eden\'. Wegens vertrek naar Indonesië bedankte één lid, 5 leden werden naar andere
afdelingen overgeschreven en twee leden bedankten.

De collegae L. P. de Vries, J. M. v. d. Born, R. E. de Maar en K. G. v. d. Wal
werden als lid aangenomen. Het totaal aantal leden verminderde met vier, zodat de
afdeling thans 106 leden telt.

Bestuursleden: In de December vergadering kwam er enige verandering in de samen-
stelling van het bestuur. De voorzitter, coll. Hendrikse, was aftredend en niet herkies-
baar. Coll. Boogaerdt werd tot voorzitter en in diens plaats coll. Hoocendoorn tot
lid gekozen.

Het bestuur is thans als volgt samengesteld: Coll. Boogaerdt, voorzitter; K. van der
Poel, secretaris; T. Kapteij.n, penningmeester en leden J. Kranenburg en A.
Hoogendoorn.

Moge ook vanaf deze plaats aan de afgetreden voorzitter, coll. Hendrikse, dank
gebracht worden, voor het vele werk dat hij, in een wel zeer moeilijke periode, voor de
afdeling heeft gedaan.

Commissies: Het bestuur, tevens contactcommissie, vergaderde tal van keren met de
Directeur van de Gezondheidsdienst. Uit hoofde van de te nemen beslissingen waren
deze vergaderingen niet steeds gemakkelijk. De samenwerking met de Directeur was

echter uitnemend. Ook vergaderde het bestuur met de secretaris van de Prov. Afd. van
de Stichting. Hierin werd het bestaande tarief voor de mond- en klauwzeerenting ge-
handhaafd.

Tal van maatschappelijke onderwerpen werden aan de orde gesteld. Zo o.a. werden
verschillende tarieven besproken. De tuberculosebestrijding vormde natuurlijk het
voornaamste onderwerp der besprekingen. Mede door deze besprekingen en door de
goede verstandhouding met de Gezondheidsdienst, nam Zuid-Holland het belangrijke
besluit, om het sputumvangen, op bedrijven waar niet geisoleerd wordt, achterwege
te laten.

Contact H.B. en andere afdelingen: Bijna alle vergaderingen werden door de Alg. Voor-
zitter bijgewoond, terwijl ook de Alg. Secretaris op enkele vergaderingen aanwezig was.

Het contact met de afd. N.-Holland was zeer goed, o.a. zich uitend in het zich weder-
kerig doen vertegenwoordigen op de afdelingsvergaderingen.

Het vergaderingbezoek moet helaas zeer matig genoemd worden. Het moet toch wel
mogelijk zijn, ook voor de practici, om vier keer per jaar de vergaderingen te bezoeken.
Een flink bezoek komt ook de collegiale verhoudingen ten goede. Moge het in het nieuwe
jaar beter worden.

Tot slot mag echter wel geconcludeerd worden, dat de afd. Z.-Holland op het jaar 1949
met voldoening kan terug zien.

De Fiscus van de D.S.K, verzoekt de buitengewone leden van de Diergeneeskundige
Studenten Kring nogmaals de contributie voor het verenigingsjaar 1949—1950 uiterlijk
i Mei 1950 te willen storten op girorekening 271994 van de Diergeneeskundige Studenten
Kring te Utrecht.

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

Jhr. P. B. Alberda van Ekenstein te Ter Apel, is verhuisd naar Schotlaan 6,
telefoon 213. (P^ag- 59)

T. H. Hoenderken te Gieten (Dr.), is verhuisd naar Stationsstraat 43, telefoon
K 5926—303. (pag. 74)

A. E. F. van Pul te Gorinchem, is verhuisd naar Utrecht, Maliebaan 82, telefoon
K 3400—12183. (pag- \'88)

J. H. M. Richter te Amsterdam, is verhuisd naar Boxmeer, Spoorstraat 67, telefoon
9 (van g tot 17 uur). (p^ag- 88)

De Heer C. Vervoorn werd op 17 Maart 1.1. ter gelegenheid van zijn 30-jarig jubileum
als dierenarts te Putten, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Het
Hoofdbestuur wenst ook langs deze weg coll. Vervoorn van harte geluk met deze
onderscheiding.

H. E. Kingman Jr. Chicago, Journal of the American Veterinary Medical Association,
Vol. CXIV, Juni 1949, nr. 867.

In dit, algemene en oppervlakkige, artikel wordt een beschrijving gegeven over de
wijze, waarop de dierenarts kan medewerken aan de welvaart van zijn land door
ziektebestrijding onder het vee, waardoor de voedsel- en vleesproductie zal worden
bevorderd. Zijn werkzaamheid op het gebied van de vleeskeuring kan alleen in volle
omvang worden uitgeoefend door geoefende dierenartsen. Er wordt in het artikel een
lans gebroken de keuringen meer intensief te doen worden en de dierenartsen erbij in
te schakelen. Zo heeft de American Veterinary Medical Association (AVMA) een
speciale commissie voor Voedsel- en Melkhygiëne ingesteld, die bij haar besprekingen
tot de conclusie is gekomen, dat er om velerlei redenen op dit gebied speciale studies
moeten worden gemaakt. Om te weten te komen in hoeverre veterinairen medewerken
bij de vleeskeuring heeft die Commissie in 1948 elke Staat van Noord-Amerika een
vragenlijst toegezonden. Uit de antwoorden is gebleken, dat slechts 69 % van de gehele
vleesproductie van het land vanwege de Staat wordt gekeurd. Genoemde Commissie
is benieuwd wat er geschiedt met de 31 %, dat is 6000 millioen lbs., waarover geen
bericht werd ontvangen. Het blijkt, dat er in slechts een aantal Staten een vleeskeurings-
dienst is met een keuring vóór en na het slachten. Terloops zij opgemerkt, dat Californië
een van de Staten is, die op dit gebied uitstekend voor de dag komen. Een aantal Staten
rapporteerde een voldoende keuring, georganiseerd door provincie of gemeente. De
meeste Staten echter hebben een keuring, die geleid wordt door lager personeel. Ten-
einde deze toestand in betere banen te leiden is er in Juli een driedaagse cursus
voor veterinairen gehouden in de verschillende diergeneeskundige instituten in Noord
Amerika. Van in totaal 19 scholen zonden er 14 vertegenwoordigers naar de bijeen-
komsten. Meerdere onderwerpen werden behandeld, terwijl er ook excursies naar
slachterijen en vleeswarenfabrieken werden gemaakt en er bovendien een discussieavond
werd gehouden om belangrijke onderwerpen op het gebied van de keuring van voedings-
middelen te bespreken.

Resoluties, aangenomen op het Xlle. Internationale Zuivelcongres, gehouden
te Stockholm Aug. 1949, voor zover deze betrekking hebben op : Melkpro-
ductie, hygiëne en controle. Officieel orgaan v. d. Algemene Nederlandse Zuivelbond,
41.. 275, 1949.

1. Het wordt aanbevolen, dat een verklaring wordt voorbereid ten dienste van voor-
lichters op zuivelgebied, waarin de jongste betrouwbare inlichtingen worden samen-
gevat met betrekking tot:

a. de bestaande middelen, waarmee afwijkingen van de kwaliteit van melk, ver-
oorzaakt door het seizoen of andere oorzaken (d.w.z. in vetgehalte, in gehalte
aan vetvrije stoffen, in vitamine-gehalte, in het voorkomen van andere voor de
voeding belangrijke factoren, in geur en smaak) kunnen worden voorkomen, en

b. in hoeverre de kwaliteit van kaas (in het bijzonder zulke ongewenste verschijn-
selen als slechte reuk, gasvorming en andere zuivelstructuurdefecten) en de
boterkwaliteit (in het bijzonder overmatige slapheid of hardheid) kunnen worden
beheerst door meer aandacht te schenken aan de voeding en de algemene ver-
zorging van de koe.

tepels voor het melkvee, in het bijzonder met betrekking tot het gebruik van
hypochloriet-oplossingen, welke methode bij juiste toepassing zowel zal bijdragen
tot een vermindering van het risico van infectie-verspreiding als tot vermindering
van het aantal kiemen in de melk ;

b. dal een standaard-methode zal worden uitgewerkt voor de reiniging en de
desinfectic van melkmachines en dat de zuivelindustrie zal trachten te bewerk-
stelligen, dat deze methode nauwkeurig zal worden toegepast, zowel door de
fabrikanten van dergelijke machines bij hun instructies aan de kopers als door
de melkproducenten bij het gebruik van de machines op de veehouderijbedrijven ;

c. dat een standaard-methode zal worden uitgewerkt, die de garantie geeft van de
reinheid van melkgereedschap op zodanige wijze, dat de resultaten, op ver-
schillende plaatsen verkregen, kunnen worden vergeleken.

3. dat in het belang van de melkproducent, van de zuivelbereider en van de ver-
bruiker, onverschillig voor welk doel de melk wordt gebruikt, dus zowel voor directe
consumptie, als voor de bereiding van melk- en zuivelproducten, alle melk gekocht
en betaald zal worden op grondslag van kwaliteit, zowel wat betreft de samen-
stelling van de melk als de hygiënische waarde.

4. a. Van het standpunt van de zuivelindustrie zijn de belangrijkste veeziekten :

mastitis, tuberculose en abortus Bang. Deze ziekten veroorzaken niet alleen zware
verliezen bij melkproductie en veefokkerij, maarzij bedreigen ook in ernstige mate
de kwaliteit van de melk en van de daaruit bereide producten. Bovendien
brengen zij het grote risico mede, in het bijzonder bij het optreden van tuber-
culose en abortus, dat deze ziekten overgebracht kunnen worden op hen, die
deze melk of deze producten gebruiken. Het is daarom noodzakelijk, dat de
zuivelindustrie steun geeft aan de officiële artsenijkundige maatregelen, die ten
doel hebben deze veeziekten te bestrijden.

b. Talrijke landen hebben nog geen officiële maatregelen ingevoerd ter controle
van het voorkomen van mastitis. Waar zulke maatregelen wel van kracht zijn,
hebben zij ten doel deze ziekte bij besmette veestapels uit te roeien door periodiek
onderzoek van de melk van iedere koe afzonderlijk op het voorkomen van bac-
teriën, door verbeterde hygiënische voorzorgen in de stal en door de behandeling
met doeltreffende geneesmiddelen van alle zieke of met infectie bedreigde uiers.
Het inwendig toepassen van penicilline-oplossingen door de tepel is bewezen
de meest doeltreffende behandelingswijze tegen mastitis te zijn.

c. De bestrijding van tuberculose bij het vee kan krachtdadig op een collectieve
basis worden ondersteund indien de zuivelindustrie maatregelen neemt be-
treffende de bestemming van de melk en ten opzichte van de prijs. Veestapels
kunnen alleen worden erkend vrij te zijn van tuberculose, wanneer tuberculinc-
inspuitingen met een tussenruimte van minstens 4 maanden negatieve uitkomsten
geven. Verschillende landen zijn er in geslaagd de rundertubcrculose uit te roeien
door het uitvoeren van doeltreffende maatregelen in nauwe samenwerking met
de zuivelindustrie.

d. De zuivelindustrie kan eveneens helpen in de strijd tegen abortus, veroorzaakt
door de Bangse bacil, door maatregelen te nemen tegen de verkoop van ge-
infecteerde melk, door op collectieve grondslag preventieve vaccinatie van het
jongvee in te voeren en door maatregelen te nemen voor betere stalhygiëne.

e. Zuivelcontroleurs dienen voortdurend samen te werken met de veeartsenij-
kundige instituten ten einde tijdig de infectiebronncn op te sporen en maat-
regelen te nemen om deze uit te schakelen.

ƒ. De doeltreffende verhitting van bijproducten van de zuivelindustrie, die gebruikt
worden voor de voeding van dieren, wordt in het bijzonder aanbevolen.

g. Acties tot voorlichting van veehouders met betrekking tot de bestrijding van
veeziekten dienen te worden bevorderd en waar men deze voorlichting reeds
kent, ondersteund door de zuivelindustrie.

Gewenning van tuberkelbacteriën aan P.A.S. Increase in resistance of tubercle
bacilli to sodium P-aminosalicylic acid : Observations on cultures isolated from patients
during chemotherapy. A. Delaude, A. G. Karlson, D. T. Carr, W. H. Feldman,
K. H. Pfuetze. Proc. Mayo Clinic, Vol. 24, p. 341, 1949.

Bekend is de gewenning van tuberkelbacteriën aan de diverse bij tuberculose toe-
gepaste antibiotica of bacteriostatica.

De studie van het hierdoor gerezen probleem heeft in hoge mate de belangstelling
van de Staf van de Mayo Clinic en als één van de onderdelen van dit probleem is bij
met P.A.S. (para-aminosalicylzuur) behandelde patiënten gezocht naar het voor-
komen van tuberkelbacteriën, welke tegen dit middel resistent zijn geworden.

Daartoe werden tuberkelbacteriekweken van patiënten overgeënt op voedingsbodems
met diverse concentraties P.A.S.

De patiënten waren in 4 groepen gescheiden, n.1. ie. onbehandeld, 2c. korter dan
100 dagen met P.A.S. behandelde, 3e. 150—180 dagen met P.A.S., promin en strepto-
mycine behandelde, en 4e. 150—250 dagen met P.A.S. behandelde personen.

Er bleek een opmerkelijk verhoogde resistentie te bestaan bij de van de 4e. groep
personen geïsoleerde tuberkelbacteriën ; zij groeiden n.1. bij een 200—500 maal hogere
concentratie van P.A.S. dan het geval was bij hun isolatie voor de aanvang der be-
handeling. Bij de smetstoffen der groepen 2 en 3 van patiënten werd geen verhoging
van P.A.S. resistentie waargenomen ; zij was even laag als van de tuberkelbacteriën
gekweekt uit de onbehandelde groep 1.

Daar de in de groepen 3 en 4 gebruikte totale hoeveelheden P.A.S. ongeveer gelijk
waren, ligt de veronderstelling voor dc hand, dat voor de gewenning der tuberkel-
bacteriën niet de hoogte der gcneesmiddeldosis van doorslaggevende betekenis is, maar
wel de tijdslengte der toediening.

Infecties bij runderen met de bacil van Johne (paratuberculose) door A.
Wilson Tayi.or. Agricultural research council Field station Compton, Berks, the
Veterinary Record, 27 Augustus \'49. Vol. 61.

In 1945 toonde Taylor aan dat bij ogenschijnlijk gezonde schapen uitgebreide para-
tuberculeuze veranderingen in het darmkanaal aanwezig kunnen zijn.

I.ater bleek dat hetzelfde verschijnsel waargenomen kon worden bij experimenteel
met deze ziekte geïnfecteerde runderen.

Bovendien bleek dat bij deze runderen de Mycobacterium Paratuberculosis cultureel
geïsoleerd kon worden uit runderdarmen en Ileocaecale lymphklieren, zonder dat er
macroscopisch paratuberculeuze veranderingen waargenomen konden worden.

Daarna bleek dat bij licht geïnfecteerde dieren en dieren in de incubatieperiode,
de bacil vaker uit de Ileocaecale lymphklieren geïsoleerd kon worden dan uit de darm
zelf.

Vervolgens werden van 243 normale slachtdieren de Ileocaecale lymphklieren cul-
tureel onderzocht op het voorkomen van Mycobacterium Paratuberculose. Dieren die
reeds geringe symptomen van de ziekte hadden werden niet in het onderzoek betrokken.

De lymphklieren werden ontdaan van vet en vervolgens gehalveerd. Dc ene helft
werd voor microscopisch-anatomisch onderzoek bestemd.

De andere helft werd even in alcohol gedipt, geflambeerd en daarna fijn gewreven
in een mortier, met zand en 5 % Oxaalzuuroplossing.

Daarna grof gefiltreerd en een half uur in een waterbad van 37⁰ C. gezet. Tenslotte
werd het fikraat 20 minuten gecentrifugeerd met 3000 toeren per minuut.

Daarna werd het sediment zwaar geënt op 5 buizen met een eivoedingsbodem waarin
i % door hitte gedode 1\'hleibacteriën zaten. Daarna werden de buizen 12 weken in
de broedstoof gezet (37° C.). De dan op Myc. Paratuberculosis gelijkende koloniën
werden overgezet op :

Alleen culturen van kleine zuurvaste bacillen die alleen op de laatstgenoemde bodem
groeiden werden geaccepteerd als te zijn Mycobacterium Paratuberculosis.

Van de 243 op deze wijze onderzochte runderen bleek bij 37 of wel 15 % de Myco-
bacterium Parabuberculosis aanwezig.

De Bacil van Johne komt bij ontstellend veel meer dieren voor dan vroeger gedacht werd, zonder
dus klinisch de ziekte te veroorzaken.

Hoewel dus infectieus voor zeer veel runderen is de Bacil van Johne slechts zelden
pathogcen.

Mogelijk worden de meeste dieren niet oud genoeg om klinische verschijnselen te
krijgen, doch een andere verklaring is dat vele jonggeïnfecteerde dieren de ziekte te
boven komen of de bacil als een commensaal herbergen, zonder symptomen.

Het is ook bekend dat experimentele infectie bij kalveren lang niet altijd klinisch
effect heeft. Taylor wil dan ook de Mycobacterium Paratuberculosis rangschikken
bij de groep van bacteriën die normaliter bij een dier voorkomen, doch slechts onder
bepaalde omstandigheden ziekte veroorzaken zoals ook Staphylococcen, Vlekziekte-
bacillen en Act. Bovis. Schrijver besluit als volgt:

De besmetting met de Bacil van Johne is een van de bekende oorzaken die een aspecifieke
reactie geven bij runderen op Zoogdiertuberculine.

Het onverwacht hoge percentage runderen hetwelk zonder klinische verschijnselen,
toch met deze bacil besmet blijkt te zijn kan wel eens een grotere betekenis hebben bij
de T.B.C. bestrijding dan tot nog toe werd aangenomen. (Reden dus om de V-Z-
tuberculinatie te gaan toepassen).

Feltkamp (N. T. v. G. 27 VHI 1949, 93 III 35), voortbouwend op een beschouwing
van zijn hand, verschenen in het N. T. v. G. van 20 Augustus j.1., vraagt zich af, welke,
bij een bestaande decompensatie van het hart, de betekenis is, van het hartezakje en
de hoge veneuse druk, en tegelijk wat het essentiële verschil is tussen Forward Failure
en backward, beter gezegd, congestive failure?

Hij wijst er hierbij op, dat Starling (Journ. of Phys. 1914 Blz. 465 en The linacre
lecture on the law of the heart, given at Cambridge 1915) heeft geleerd, dat de kracht
van het hart groter wordt, naarmate het diastolisch meer uitzet.

De Utrechtse School (Bylsma, Le Heux c.s.) gaven aan dit begrip de naam van
Dilatatie-reservekracht.

Aan deze kracht is een physiologische grens gesteld, welke Starling het optimale
volume, Bylsma de physiologische dilatatiegrens noemt.

De rol van het hartezakje is hierbij onmiskenbaar, het zorgt voor een veiligheidsmarge,
doch het geeft, wanneer het niet te nauw\' is ook winst aan kracht, in de vorm van een
aanvangsdruk-reservekracht.

Het chronisch zieke hart is gedilateerd en vervult zijn taak behoorlijk, dank zij deze
dilatatie en het hieraan aangepaste pericard. Tijdens een plotselinge verergering ontstaat

er een wanverhouding tussen het hart dat dient te dilateren en het hartezakje dat relatief
te klein wordt.

In deze opvatting, aldus Mc Michael (Quart Journ. Med. 1938, 331, 1944, 123),
komt Starling in botsing met vroeger door hem verkondigde opvattingen, berustend
op verschillende door hem ingezette proeven.

Congestive Failure berust daarom niet alleen op een rechtstreekse stuwing stroom-
opwaarts, zoals Harrison met zijn ,,Backward Failure" bedoelde te zeggen, doch ook
op een vergroting van het bloedvolume, inet verhoging van de manometrische druk.

Schrijver trekt een vergelijking tussen de functionele dilatatie van het gezonde hart
van een athleet en de diastolische kamerdilatatic van iemand met een zwak hart.

In de genese van de dilatatie ligt van meet af een groot verschil. Ten slotte: een
hoge veneuse druk bij patienten met stuwingsverschijnselen biedt geen hulp aan het hart.

Doel ener therapie moet zijn: het gedilateerde hart terug te brengen in het hartezakje.

De Utrechtse school heeft er in dit verband terecht op gewezen, dat op den duur
de handhaving van een hoge veneuse druk dit goede in zich kan sluiten, dat deze mede
kan werken tot het ontstaan van gunstige dilatatie-mogelijkheden, ook voor het harte-
zakje, ten slotte dan ook voor een uitwijkmogelijkheid van het hart.

Torrens, Woon, Pemberton en Hunter delen mede (Lancet van 25 Juni 194.\'))
dat een streptomycinebehandeling in een dosering van 2 gram per dag gedurende
een periode van 1 maand of van 1 gram per dag gedurende 2 maanden een frappante
werking vertoont. Zwijnenberg.

Julius (N. T. v. G. van 27 Augustus 1949, 93 III 35) wijst erop hoe dankbaar wij
een figuur als wijlen Paul Ehri.ich moeten zijn, die de scheppende gedachte der Chemo-
therapie aan de wereld schonk.

De Seitenkettentheorie, hoewel niet uitgaande boven de mogelijkheden van het
ogenblik, vormde hiervoor de onontbeerlijke grondslag. Toch wilde het met de Chemo-
therapie der bacteriële infecties aanvankelijk niet vlotten, tot het ogenblik dat Domagh
de wereld verrijkte inet het Prontosil Rubrum Trèfoüel en zijn medewerkers wezen
hierin al spoedig het Prontosil Album als werkzaam bestanddeel aan.

Vanaf dit ogenblik verrees de Chemotherapie in volle luister, vrucht verder van
biochemie en synthethische scheikunde.

Het is goed, aldus de schrijver om op dit ogenblik wapenschouw te houden. Voor-
waarden voor een doeltreffende Chemotherapie moeten zijn: corpora non agunt, nisi
fixata, de stoffen moeten zich hechten, daar waar werking verwacht wordt, in de tweede
plaats de stoffen moeten parasitotroop, niet organotroop, resp. histiotroop zijn, het laatste
zoveel mogelijk. Langs de weg van „Trial and Error" wordt dit doel benaderd. De echte
Chemotherapie verlangt, dat er in beginsel geen verband bestaat tussen de wijze van
toediening en de zetel der infectie.

l)e noodzaak der plaatselijke samenhang worde uit het denkschema gebannen.
Do opgave der Chemotherapie is geen gemakkelijke. Ook nu nog zijn onze inzichten
gebrekkig, ook nu nog weten wij niet veel meer dan het feit dat het vrijgekomen Sulfa-
nilamidc het werkzame bestanddeel was, ofschoon tegelijk vastgesteld moest worden,
dat dit bestanddeel slechts zwak op de kiemen werkte.

Later bleek, dat de werking van Sulfanilamide bestond uit het oefenen van invloed
op het vermcnigvuldigingsmcchanisme der kiemen.

De gedachte der therapia sterilisans magna kwam hiermede in het gedrang. Een
tweede zet in het boeiend biologisch schaakspel volgde spoedig: in 1940 werd bekend,
dat Para-aminobenzoëzuur in de verhouding van 1 : ± 10.000 moleculen, sulfa-
nilamide tegen werkt.

Het aangrijpingspunt van het Chemotherapeuticum ligt dus daar, waar de stofwisseling
van de smetstof waardeerbaar verschilt van die van de gastheer.

Op dit ogenblik voegen de antibiotica zich in de rij der Chemotherapeutica en nog
wijdere perspectieven openen zich! Ook hier zullen wij bij ons onderzoek de Error niet
kunnen uitbannen!

Het vraagstuk der resistentie werpt hier zijn schaduw vooruit. De vraag rijst of
deze onherroepelijk met het wezen der Chemotherapie verbonden is, of slechts als een
toevallige bevinding te beschouwen is.

De begrippen, mutatie, selectie en gewenning komen hier onder het bereik. Resistentie
en Chemotherapie zijn onafscheidelijk met elkaar verbonden.

Schrijver wijst tenslotte op het feit, dat er in de laatste tijd stoffen gevonden zijn,
die op de vatbaarheid van een smetstof voor een Chemotherapeuticum invloed hebben
in tegenovergestelde zin, de werking d.w.z. ervan bevorderen. Paardenhaemoglobine, al dan
niet beladen met een hieraan geadsorbeerde stof, bevordert de werking van Sulfanilamide
op de streptococcus.

Dit uitstekende artikel begint met een overzicht over de anatomie van de uier en
de physiologie der melksecretie alvorens over te gaan tot de pathologie van de agalactiae-
en de staphylococcenmastitis.

De enige infectie-mogelijkheid van een kwartier is via de tepel, dus lactogeen. De
bescherming van de uier tegen het indringen van mastitisverwekkers wordt vooral
gevormd door de sphincter van de tepel en verder door een in de uier aanwezige bac-
teriostatische stof, het lactinine, dat echter verbruikt wordt, wanneer voldoende infec-
terende organismen aanwezig zijn. Voor een geslaagde infectie zijn derhalve een relatief
groot aantal kiemen nodig. Ingrepen aan de tepel met onreine instrumenten bevorderen
in hoge mate een uierinfectie.

De uitmelk-therapie bij mastitis geeft wel een verdwijnen der zichtbare verschijnselen
zonder echter de infectie geheel te elimineren. Bij een verminderde weerstand van
de uier komt het herhaaldelijk tot een opflikkering van het proces.

Deze verminderde weerstand treedt op bij het droogzetten, na hrt kalven en bij
verwondingen en abnormaliteiten aan de tepel.

Voor het stellen der diagnose is een klinisch onderzoek en een juist afgenomen anamnese
noodzakelijk.

Klinisch onderzoek alleen is echter niet voldoende. In de eerste plaats worden hierdoor
niet de latente infecties opgespoord, doch ook is het nodig het type van het infecterende
organisme te bepalen.

In het kort worden vervolgens pH-bepaling, de Hotistest en het microscopisch onder-
zoek besproken, zo mogelijk na bebroeden der aseptisch afgenomen melk. Een leucocytcn-
telling kan eveneens goede diensten bewijzen.

Daarnaast wordt veel waarde gehecht aan een bacteriologisch onderzoek om een
juiste differentiatie der kiemen te verkrijgen. Met de behandeling der mastitis dient
echter niet gewacht te worden tot de uitslag van het bacteriologisch onderzoek bekend is.

Het leidende beginsel bij de behandeling van een besmettelijke uierontsteking dient
een behandeling van alle afwijkende kwartieren op het gehele bedrijf te zijn.

Naast behandeling dient een strenge hygiëne te worden doorgevoerd. Besmette dieren
moeten zo mogelijk geïsoleerd en in ieder geval het laatst gemolken worden. Tepcllaesies
dienen tijdig en goed verzorgd te worden.

Bij het doorvoeren van voldoende hygiënische voorzorgen behoeft het machinaal
melken geen slechtere resultaten op te leveren dan handmelken.

Bij dieren, waarbij het klierweefsel grotendeels vernietigd is, is een medicamenteuse
behandeling gecontraïndiceerd.

Hierna worden de intramammaire infusies met acridinederivaten (rivanol, enz.),
zilveroxyde, colloidaal-zilver en sulfonamiden besproken. Een mengsel van diamino-
diphenylsulfon en penicilline, en Thvrobrev worden gunstig beoordeeld.

Het betrouwbaarste en goedkoopste middel is echter penicilline en wanneer de voor-
schriften nauwkeurig gevolgd worden, wordt daarmede een hoog percentage genezen.
De dosering van penicilline in water bedraagt per infusie van 25.000—100.000 E.

Meestal zijn 3 infusies nodig, die met een interval van 24 uur worden toegediend;
de eerste infusie wordt meestal met hogere dosis uitgevoerd dan de latere.

Bij runderen in lactatie wordt het penicilline opgelost in 10—20 ccm water, bij droog-
staande dieren in 30—50 ccm.

Met deze behandelingsmethode werden 83,7 % genezingen verkregen. Suspensies
van penicilline in olie werden niet toegepast.

De schrijver is van mening, dat de mastitis te bestrijden is, wanneer aan de vier
volgende principes wordt vastgehouden:

De invloed van het percentage zebu-bloed op het aanpassingsvermogen
van melkvee aan tropische omstandigheden. (The effects of varying amounts of
Zebu-blood on the adaptability of dairy cattle to conditions in Jamaica. J. W. Hope.
Tropical Agriculture, VOL. XXVI, Nos. 1 -6, January June \'49 fmperial College
of Tropical Agriculture, Trinidad).

De Gouvernementsboerderij te Hope, op Jamaica, deed voor het eerst in 1915
een poging om een melkrund te fokken, aangepast aan tropische omstandigheden. Zij
deed dat door Europese melkveerassen. 11.1. Ayrshire, Zwitsers Bruinvee, Red Poll,
Guernscy, Fries Vee¹) en Yersey, te kruisen met Zebu-rassen, n.l. het Nellore-(Ongole-)
en het Ilissar-ras.

De drie eerstgenoemde melkveerassen bleken minder geschikt te zijn voor kruising
dan de andere, en werden dientengevolge uitgeschakeld. Met Yersey, Guernsev en Friezen
werden de proeven voortgezet.

In 1921 werd een zending Sahiwal (Montgomery) vee ontvangen uit India en sinds-
dien werd uitsluitend het Sahiwal ras gebruikt als bron van Zebu-bloed voor de kruisings-
proeven. Het Hissar-ras is te nerveus en heeft een lage productie. De Nellore geeft
bij kruising met Europ. runderen nakomelingen die laat rijp zijn en tevens een lage
productie hebben. De Sahiwal is het meest geschikt.

Over de optimale hoeveelheid Zebu-bloed, die nodig en voldoende is voor klimaat-
resistentie, lopen in de literatuur de meningen uiteen. Matson bevond, dat half-ras
het meest geschikt was voor de omstandigheden in fndia. Ducloux wijst er op, dat
in Tunesië 40 % Zebu-bloed noodzakelijk is, terwijl Harrison en Metivier vonden,
dat 25 % Zebu-bloed voldoende is om de dieren op Trinidad de nodige klimaat-resistentie
te geven.

Bij het bewerken van de kruisingsproeven te Hope, op Jamaica lopende over de jaren
1910—1940, werden de dieren ingedeeld in vijf groepen (Zie tabel).

Op de lactatieperioden van de dieren werden correcties toegepast voor lengte, leeftijd,
droogstal, enz. Om de invloeden van variërende hoeveelheden Zebu-bloed op ieder
van de bestudeerde factoren na te kunnen gaan, werden de gemiddelden van elke
factor berekend, zowel voor de verschillende groepen binnen het ras, als voor het hele
ras te zamen met de standaardafwijking.

1 ^J) In het oorspronkelijke artikel wordt, zoals in alle Amerikaanse literatuur, gesproken
van Holsteins, als Fries vee bedoeld wordt.

De resultaten tier kruisingsproeven en de conclusies, die hieruit getrokken kunnen
worden, kunnen als volgt samengevat worden:

Dieren met Zebu-bloed hebben een groter geboortegewicht en groeien sneller dan
de dieren van zuiver Europees bloed.

De groeisnelheid vermeerdert met een vermeerdering van de hoeveelheid Zebu-bloed.
De verschillen in groeisnelheid treden duidelijker aan de dag na het bereiken van
de leeftijd van 2 jaren. Volwassen halfras dieren wegen gemiddeld 179 pounds = 81 kg
meer dan volwassen zuiver ras dieren van dezelfde leeftijd.

Deze vermeerderde als de hoeveelheid Zebu-bloed vermeerderde. De grootste productie
werd verkregen bij de halfras dieren. Significante verschillen tussen de groepen (zie
tabel) werden in elk ras gevonden. De verschillen waren in hoge mate significant bij
de Yersey\'s en Guernsey\'s.

De maximale dagelijkse productie volgde dezelfde lijn als de totale hoeveelheid melk
per lactatieperiode.

De verschillen tussen de groepen waren voor alle rassen in hoge mate significant.

Dit aantal verminderde enigszins als de hoeveelheid Zebu-bloed vermeerderde.
De verschillen tussen de groepen waren zeer significant in het Yersey-ras; tussen
de groepen in de twee andere rassen werden geen significante verschillen gevonden.

Om een definitieve conclusie te kunnen trekken uit de invloed van een bepaalde
hoeveelheid Zebu-bloed op het aantal dekkingen per kalf is verder onderzoek nood-
zakelijk.

De leeftijd, waarop vaarzen voor \'t eerst kalfden, scheen hoger te zijn als de hoeveelheid
Zebu-bloed hoger was.

De verschillen tussen de groepen waren zeer significant in het Yersey-ras, in de twee
andere rassen waren ze niet significant.

Deze vermeerderde met een vermeerdering van het percentage Zebu-bloed. In geen
van de drie rassen waren de verschillen tussen de groepen echter significant.

Een verhoging van het percentage Zebu-bloed kwam overeen met een verlenging
van de service-periode (d.i. de periode tussen het afkalven van de koe en het opnieuw
bevruchten).

Een stijging van het percentage Zebu-bloed deed de lengte van de draagtijd groter
worden.

De verschillen tussen de groepen waren in het Yersey-ras zeer significant; in de
twee andere rassen waren ze niet significant,

Dc stijging in de productie bij halfras dieren kan toegeschreven worden aan één of
aan beide der hieronderstaande factoren: (a) grotere klimaatresistentie van dieren met
Zebu-bloed, (b) heterosis, ontstaan door \'t kruisen van genetisch verschillende typen,
ad 4. Percentage botervet.

Het feit dat de Yersey, die normaliter het hoogste vetpercentage in de melk heeft
(vergeleken met Fries en Guernsey), de grootste verhoging van het botervet percentage
liet zien, komt niet overeen met de resultaten van de genetische proeven, die omtrent
het vetpercentage in de melk zijn genomen.

Het is mogelijk, dat er dominantie bestaat tussen de vetpercentage bepalende genetische
factoren onderling,
ad 5. Aantal dekkingen per kalf.

Bonsma vond, dat hoge atmosferische temperaturen de fertiliteit van de stieren achter-
uit deed gaan en wel in meerdere mate bij Europees vee dan bij Afrikaner vee. Ook vond
deze onderzoeker een seizoenschommeling in de conceptie bij vrouwelijke dieren; de
conceptie was het hoogst in de lente en in de herfst.

Het is waarschijnlijk, dat genoemde factoren ook bij de kruisingsproeven op Jamaica
hun invloed hebben doen gelden, maar bevestigd worden kan dit niet, daar geen ge-
gevens beschikbaar waren over het seizoen van het jaar, waarin de dekkingen plaats
vonden, en evenmin over de hoeveelheid Zebu-bloed van de stieren, die werden gebruikt,
ad 6. Leeftijd van het dier bij de eerste worp.

Bij de zuivere Yersey\'s bedroeg deze 35 maanden; bij de zuivere Guernsey\'s 39
maanden. Bij de halfras Yersey\'s en de halfras Guernsey\'s bedroegen deze leeftijden
resp. 39 en 43 maanden. Bij de halfras Friezen bedroeg de leeftijd 42 maanden. Dieren
met een hoog percentage Zebu-bloed zijn later rijp dan dieren van de Europese rassen,
waardoor ze ook op latere leeftijd hun eerste kalf brengen,
ad 7. Lengte van de droogstal.

Op Jamaica werd geconstateerd dat koeien met een hoog percentage Zebu-bloed
dikwijls moeilijk drachtig verkregen konden worden zolang ze nog gemolken werden.
Pas wanneer ze waren drooggezet gelukt dit.

Hoe meer Zebu-bloed, hoe langer de droge periode,
ad 8. Lengte van de service-periode.

De fok-efficientie van een koe wordt bepaald door het aantal dekkingen, dat nood-
zakelijk is per conceptie. Hoe geringer het aantal dekkingen, hoe korter de service-
periode is, hoe groter de fok-efficiëntie.

Waarnemingen op Jamaica wijzen uit, dat dieren met een hoog percentage Zebu-bloed
niet zo spoedig tochtig worden na het afkalven, als dieren van de Europese rassen.
Terwijl dit al opmerkelijk is in een kudde melkvee, is het nog opmerkelijker in een kudde,
waarin de dieren zelf hun kalf grootbrengen.

Met een verlenging van de service-periode gaat natuurlijk gepaard een verlenging
van de tussenkalftijd.
ad 9. lengte van de draagtijd.

Het Guernsev-ras had dc langste gemiddelde draagtijd (286.9 dagen). Elke groep
in dit ras had een langere draagtijd dan de overeenkomstige groep in de twee andere
rassen.

Een geringe verlenging van de draagtijd werd gezien als de hoeveelheid Zebu-bloed
groter werd.

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht
Dir.: Prof. Dr. JAC. JANSEN).

OVERZICHT DER ONDERZOEKINGEN VAN HET UIT DE
PRACTIJK INGEZONDEN ZIEKTEMATERIAAL OVER HET

In het jaar 1949 bleef de aanvoer van ingekomen materiaal de stijgende
lijn vertoonen, die reeds in de voorgaande jaren was ingezet. Daar de
hoofdelijke sterkte aan technisch personeel in de laatste twintig jaren geen
uitbreiding heeft ondergaan en deze onderzoekingen zeer veel werkzaam-
heden voor hulpkrachten medebrengen, moest dit jaar tot tweemaal toe
een ernstig beroep op de collegae worden gedaan, aangezien door dit tekort
aan werkkrachten de laatste jaren reeds het eigenlijke researchwerk in
gedrang begon te raken. In verband hiermede moesten wij verder een
groote overheidsinstelling, die ons jarenlang van pluimveemateriaal had
voorzien, dat bij matige toevloed voor onderwijsdoeleinden zeer bruikbaar
was, verzoeken, haar materiaal elders te doen verwerken, aangezien wij
van deze instelling op het laatst bijna wekelijks een of meer kratten
met zieke en wrakke kippen ontvingen, die zelfs met studentenhulp niet
altijd tijdig konden worden verwerkt, wilde tenminste het peil der werk-
zaamheden niet lijden onder het tempo.

Het blijkt, dat nog steeds niet alle collegae onze oproep goed gelezen
hebben. Wij ontvangen steeds gaarne materiaal van bijzondere gevallen,
mits van te voren door den dierenarts aangekondigd. Wij doen geen
onderzoek, dat door den practicus verricht kan worden of bij de Gezond-
heidsdiensten thuishoort. Wij behouden ons het recht voor het niet volgens
deze voorschriften ontvangen materiaal niet te beantwoorden, en indien
het ons voor onderzoek of onderwijs niet belangrijk voorkomt, het te
vernietigen.

Het in 1949 ingezonden materiaal is gespecificeerd in tabel I. De cijfers
in deze tabel betreffen levende dieren, geheele cadavers, organen, ziekte-
stoffen enz.

In verschillende gevallen werd voor nadere bestudeering der materialen
de hulp ingeroepen van het Laboratorium voor Med. Vet. Chemie, van
het Pathologisch Instituut Biltstraat, van het Instituut voor Tropische
Hygiëne en van het Instituut voor Vet. Parasitologie en Parasitaire Ziekten.

Een enkele maal werden kleine kamervogels voor onderzoek op orni-
thosis doorgezonden aan den Heer F. Dekking, conservator bij het
Laboratorium voor de Gezondheidsleer te Amsterdam. Bij de virus-
problemen werd door Dr. H. Kunst medewerking verleend.

In ons verslag wordt evenals vorige jaren geen mededeeling gedaan
over het researchwerk en de werkzaamheden, die ten behoeve van het
onderwijs werden verricht.

Brieven: Hiermede zijn uitsluitend die brieven bedoeld, die betrekking
hebben op inzending van materiaal, of waarin advies wordt gevraagd
betreffende ziektegevallen.

Caviae: Onderzocht werden zoowel ingezonden dieren, als door toe-
vallige oorzaak in de fokkerij van het Instituut gestorven exemplaren.
Bij niet alle cadavers kon een doodsoorzaak worden vastgesteld. Enkele
waren lijdende geweest aan pneumonie, terwijl het bacteriologisch onder-
zoek negatief was. Bij een groote caviafokkerij, die voor den handel in
proefdieren fokt, namen wij een uitbraak waar van pneumonie, waaruit
geregeld Brucella bronchiseptica werd geisoleerd. Korten tijd daarop kregen
wij overeenkomstige gevallen in onderzoek van een laboratorium. Deze
bleken in contact te zijn geweest met van genoemden fokker betrokken
dieren.

Duiven: Door het in werking treden van den Gezondheidsdienst voor
Postduiven, ingesteld door de „Nepo", werden bij het gewone materiaal
veel minder duiven onderzocht dan voorheen en wel alleen die duiven,
welke niet door of namens aangeslotenen bij dien Gezondheidsdienst
werden ingezonden. De werkzaamheden van dezen Gezondheidsdienst
en de onderzochte materialen komen echter evenzeer ten nutte van het
onderwijs.

Wij namen waar bij duiven: Salmonellosis, Trichomonadeninfectie,
Coccidiosis en Capillariasis en verder een geval van sterke besmetting
met de trematode Echinoparyphium paraulum.

Bij een gestorven duivin werd een traumatische salpingitis gevonden,
waarbij een stuk ijzerdraad via de spiermaagwand in de salpinx was geraakt
en daar aanleiding had gegeven tot concrementvorming. Aangezien dit
dier het klinisch beeld van legnood had vertoond, was eerder hulp verleend
door een leek, die het distale gedeelte van het concrement met het om-
sluitende salpinxgedeelte door manuele druk via de cloaca had ver-
wijderd.

Bij een houtduif, die wij ontvingen van de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in Zeeland werden pokken geconstateerd.

Eenden: Van een loopeendenfokker ontvingen wij drie ernstig tuber-
culeuze eenden. Terwijl de loopeenden, althans die van de moderne
bedrijven op den hoogen zandgrond, geregeld vrij zijn van darmparasieten,
werden bij in het water gehouden dieren aangetroffen: Echinostomum
revolutum, Raillietina, Capillaria en Arcuaria. In 2 gevallen werd een heftige
Capillaria-besmetting als hoofdoorzaak van chronische ziekte onder
eenden beschouwd. Het door een dierenarts geopperde vermoeden van
vergiftiging van kwakereendjes, waarschijnlijk door omwonenden, werd
bevestigd, doordat Dr. de Wael in de maagdarmtractus phosphor aan-
toonde. Verder werd nog bij een eend een traumatische gastritis met
ichoreuze peritonitis aangetroffen.

Fazanten: Een uitbraak van pseudovogelpest onder pas geïmporteerde
glansfazanten is in dit Tijdschrift *) reeds afzonderlijk beschreven.

Van verschillende inzenders ontvingen wij verder nog fazantenkuikens,
waaronder in briefenveloppe verpakt en daardoor tusschen de poststukken
volkomen platgedrukt. Een oorzaak van besmettelijke ziekte kon niet
worden aangetoond.

Ganzen: De ziekteoorzaak van een der twee ontvangen ganzen kon niet
worden vastgesteld, de andere bleek geleden te hebben aan een torsie van
den dunnen darm.

Honden: Onze medewerking werd gevraagd bij een geval van sterfte
onder zeer kostbare honden in een kennel. Deze ziekte geleek op de ziekte
van Carré, doch kon niet op hond en fret worden over gespoten. Het
meerendeel der culturen bleef steriel. I)e sterfte kwam spontaan tot staan,
zonder dat de geheele kennel werd aangetast.

Verder ontvingen wij 2 keer etter uit een keelabces van een hond, waarin
het niet gelukte microorganismen aan te toonen.

Culturen, welke door het Pathologische Instituut uit een sterk icterisch
hondencadaver waren geisoleerd, bleken Pasleurella multocida te zijn. Uit
een abces werden Streptococcen geisoleerd. Twee gevallen van tuber-
culosis bij honden werden waargenomen.

Kalkoenen: Verschillende kalkoenen hadden geleden aan coccidiosis,
pokken en blackhead, één had een traumatische gastritis. Bij blackhead
werd lang niet altijd Heterakis in de coeca gevonden.

Kanaries: Ingezonden kanaries waren vaak door spoedige ontbinding
slecht te onderzoeken. Dit geldt ook voor verschillende andere kleine
vogels, die geteld zijn bij de groep diversen.

Bij een kanarie werd Salmonellose vastgesteld. Onder een partij door
het Instituut aangekochte kanaries kwam sterfte voor; uit de meeste
diertjes, niet uit alle, werd Proteus rettgeri gekweekt. De aetiologische rol
hiervan is niet bewezen, daar wij geen beschikking hadden over betrouw-
bare proef kanaries.

Katten: Bij katten werd tweemaal tuberculosis vastgesteld. Verschil-
lende keren vonden wij bij katten enteritiden, eenmaal enteritis met
duidelijke pseudomembraanvorming bij 3 doode katten van circa 3 maan-
den van denzelfden eigenaar. In totaal waren binnen 24 uur peracuut
reeds 4 jonge katten gestorven, terwijl er nog 3 zieke waren. Den zelfden
dag nog werd bij de 3 zieke een sulfanilamide kuur ingesteld. Deze diertjes
zijn alle zeer spoedig hersteld. Hoewel sulfapraeparaten tegenwoordig
bij deze ziekte worden aanbevolen, dient bij de beoordeeling van elke
therapie hiervoor niet uit het oog te worden verloren, dat de ervaring leert,
dat de dieren, die in een uitbraak het laatste ziek worden, de beste kansen
hebben. (Vergelijk v. Dorssen 1937, T. v. I). 64, 16).

Kippen en kuikens: Het hoofddeel wordt ook clit jaar weer gevormd
door kippen en kuikens. Dikwijls waren deze het slachtoffer van ingewands-
parasieten, die nog steeds aanmerkelijke schade onder de pluimveestapel
blijken aan te richten. De diagnose is in den regel door den dierenarts
gemakkelijk zelf te stellen. Hierbij zij b.v. gedacht aan dc acute blindedarm
coccidiosis bij jonge kuikens, waar soms zelfs zonder microscopisch onder-
zoek een vrij zekere diagnose is te stellen. Hierdoor wordt het instellen
van een behandeling bespoedigd, zeer in het belang van den pluimvee-
houder.

Hoe effectief de sulfamezathine behandeling kan zijn bleek ons her-
haalde malen, doordat wij een deel der voor sectie ontvangen ernstig zieke
kuikens alsnog aan een kuur onderwierpen; als regel met succes. Zelfs
als de diert jes te ziek waren om zelf te drinken, zoodat wij de sulfamezathine
moesten ingeven, werd nog herstel verkregen en groeiden de patiënten
uit tot normale dieren. De uit anderen hoofde op photo 1 afgebeelde
VV. L. hanen zijn b.v. van zulk een partij afkomstig. Ook extoparasieten
bleken aanleiding te geven tot ziekte en sterfte, speciaal geldt dit voor
Dermanyssus avium bij jonge dieren. In verschillende gevallen, waarin wij
meenden D.avium als hoofdoorzaak aan te merken, hebben wij levende
dieren behandeld met antiparasitica en geobserveerd; waarbij bleek, dat
herstel volgde.

Veel slachtoffers maken nog steeds de ziekten uit het leucosecomplex:
neurolymphomatosis en leucosis, evenals veel dieren lijdende werden
bevonden aan tumorvorming. Ziekten van het vrouwelijk geslachts-
apparaat, vaak met peritonitis, werden herhaaldelijk als doodsoorzaak
aangetroffen. Het is mogelijk, dat dergelijke dieren werden gestuurd uit
koppels, waarin eigenlijk andere ziekten voorkwamen. Ook hierbij geldt,
dat de dierenarts, die zelf geregeld onderzoekt, een beteren indruk krijgt,
dan wie een of tweemaal een willekeurig cadaver instuurt.

Vogelcholera bij kippen werd door ons niet vastgesteld, evenmin Klein-
sche ziekte; wel pokken-diphterie, corvza en infectieuze aandoeningen
van de voorste luchtwegen.

derlijke mededeeling ^J). Hieraan kan worden toegevoegd, dat het inmiddels
aan l)r. H. Kunst is gelukt de smetstof van deze ziekte herhaalde malen
in de allantoisholte van bebroede kippeneieren voort te kweeken. (monde-
linge mededeling). Tuberculosis kwam bij het ingezonden materiaal
slechts sporadisch voor (in totaal 10 ). Wij ontvingen echter geen dieren,
die op grond van anamnese of voorgaand klinisch onderzoek reeds ernstig
verdacht waren.

Materiaal van Morbus pullorum ontvangen wij de laatste jaren weinig.
De gevallen, waarin wij bij kuikens deze diagnose konden stellen, waren
op één geval na terug te voeren tot éénzelfde adres van herkomst. Enkele
collegae stuurden ons sera van verdachte kippen ter controle.

Bij jonge dieren troffen wij in toenemende mate lever- en coecum-
veranderingen aan, die aan blackhead bij kalkoenen doen denken. De
aetiologie kan nog niet worden vastgesteld.

Van een commercieel laboratorium ontvingen wij kuikens, afkomstig
van uitgebreide peracute sterfte, onder een niet opzettelijk besmette
voorraad. De verschijnselen, die bij sectie werden waargenomen, beperkten
zich tot rhinitis en enteritis. Uit een enkel cadaver werd een nog
nader te determineeren Salmonella gekweekt; verder leverden de culturen
niets op. Deze ziekte was zeer gemakkelijk op andere kuikens over
te brengen. Toen het bleek, dat het hier zeer waarschijnlijk een virus-
ziekte betrof, werd nader in deze richting onderzocht en de diagnose

pscudovogelpest gesteld. De inzender erkende, dat op zijn laboratorium
met deze smetstof was gewerkt en wel in een nabij de verblijfplaats der
kuikens gelegen vertrek met gedroogd virus. Dit virus was zonder
medeweten van den Veeartsenijkundigen Dienst uit het buitenland
verkregen. Hieruit blijkt, hoe nodig het is, dat dergelijke experimenten
alleen onder direct toezicht van de overheid worden verricht.

In verschillende gevallen vonden wij bij iets oudere kuikens abnormaal
veel darmtrichomonaden.

Uit abcessen in de voetgewrichten van kippen werd in verschillende
gevallen Micrococcus pyogenes var.aureus geisoleerd. In één geval waar deze
was geisoleerd, werd bij een 2e dier een behandeling met sulfadiazinc
ingesteld (2 x daags 500 mgr in tabletvorm) die in 6 dagen tot volkomen
genezing leidde. Er werden nu op 19/8 - \'49 vier proef hanen intraarti-
culair in de rechtervoet besmet met het geisoleerde microorganisme (0,1
ccm bouilloncultuur). Op 31/8 werden de resultaten beoordeeld. Daarbij
waren 3 van de dieren zeer kreupel met sterk gezwollen voetgewrichten
en liepen niet spontaan, terwijl één dier matig kreupel was. Van de 3
eersten werd de minst ernstige als controle bestemd, de andere beide
werden tezamen met de matig kreupele behandeld met sulfadiazine 2x
daags £ gr. gedurende 6 dagen. Reeds na twee dagen was een duidelijk
verschil tussen de behandelde dieren en de controle merkbaar (photo 1).
Na afloop van de behandeling waren de drie behandelde dieren aanmerkelijk
verbeterd, stonden en liepen, hoewel nog iets kreupel. De onbehandelde
lag en was ernstig kreupel. Terwijl de behandelde dieren zonder verder
ingrijpen volkomen zijn hersteld, was de controle op 2-12-49 nog steeds
kreupel. Het dier is toen afgemaakt. Er bleek zich ook een ontsteking van het
rechter tarsaalgewricht te hebben ontwikkeld, waaruit de micrococcus
in reincultuur kon worden geisoleerd.

Verschillende van de ingezonden dieren hadden chirurgische afwijkingen
die meer curieus dan wetenschappelijk belangrijk zijn. Zoo troffen wij bij
een kip met een vergroeiing van het distale gedeelte van de salpinx los
in de buikholte 21 eieren van normale grootte aan, die op de kalkschaal
na volledig waren gevormd.

Konijnen-. Bij sectie van konijnen werden veel gevallen van coccidiosis
gevonden. Tot driemaal toe werd zeer ernstige obstipatie vastgesteld,
terwijl ook een maagdilatatie werd waargenomen. Onder de proefdieren
van een laboratorium werd een spontane uitbraak van Pasteurella multocida
waargenomen (sectie pleuropneumonie en pericarditis). Een volwassen
konijn had multiple uitzaaing van tumoren in de longen. Bij jonge
konijnen werden vastgesteld infecties met Streptococcen en Micrococcen
(navelinfecties?). Verder vonden wij verschillende malen Cysticercus
pisciformis. Een wild konijntje was besmet met Cittotaenia sp.. Verder zagen
wij verschillende gevallen van oorschurft.

Mensen: Wij onderzochten van mensen sputum op tuberculosis met
negatief resultaat. Uit een furunkel isoleerden wij Micrococcus auranliacus.
Verder ontvingen wij pus uit een hardnekkige infectie aan de hand van
een veterinair student, gepaard gaande met okselklierzwelling en ernstig
algemeen ziek zijn. Wij determineerden hieruit 3 geisoleerde organismen:
Micrococcus epidermidis, Corynebacterium acnes en Alcaligenes melalcaligenes.
Een infectie afkomstig van dieren toonden wij niet aan.

Muizen: Van ons eigen laboratorium en van diverse andere laboratoria
en van particuliere fokkers onderzochten wij spontaan zieke en gestorven
muizen. Tweemaal werd de diagnose Salmonellose gesteld. Verder vonden
wij een streptococceninfectie en namen een pneumonie waar, waarvan
verschillende gevallen in een fokkerij voorkwamen, waarbij wij geen
bacterieele oorzaak konden aantonen.

Paarden: Het materiaal van paarden bestond in hoofdzaak uit etters
en punctaten, monsters bloed en sperma, merendeels afkomsig van de
klinieken van de faculteit.

Uit een abces aan de voorknie van een veulen isoleerden wij Strepto-
coccus zoöepidemicus evenals uit het mucopurulente neus secretum van een
nieuw gekocht proelpaard.

Het onderzoek van verschillende bloedsera wees op infectie met Br.
abortus o.a. een titer van i: 2000 bij een borstbeenfistel.

In samenwerking met de kliniek voor Verloskunde en Gynaecologie
werden verscheidene sera van paarden op agglutininen van Salmonella
abortus-equi onderzocht. Daar bij de meeste dieren voldoende klinische
gegevens ontbraken, waren de hierbij gevonden lagere titers moeilijk te
interpreteeren, daar de opgaven hieromtrent in de literatuur nog al
uiteenlopen. Bij een paard met een hygroom vonden wij een titer van 1: 1600;
bij een verdachte hengst 1:1600 en bij 2 zeer verdachte merries 1:1280
en i: 2560.

Van den Gezondheidsdienst in Noord Holland ontvingen wij materiaal
van een hengst, waarvan vermoed werd, dat deze per coitem influenza
overbracht. Wij konden met dierproeven, waarvoor drie veulens gebruikt
werden, geen duidelijk beeld van influenza opwekken. De hengst was
bij ons Instituut echter bekend; deze had ook in een andere provincie
reeds paarde-influcnza verbreid.

Runderen: Zeer veel inzendingen van de Klinieken betroffen onderzoek
op Brucella abortus, zoowel van bloed als van foeten met adnexa en een
enkele keer van melk. De practici dienen zich hiervoor tot de Gezondheids-
diensten te wenden.

Bij deze onderzoekingen hadden wij veel gerief van de bacteriekleuring
volgens Hansen, waarmee wij bij de Prov. Gezondheidsdienst te Leeuwar-
den kennis maakten.

Ook ontvingen wij eenig materiaal betreffende tuberculosis. Hierbij
dienen twee illustratieve gevallen te worden vermeld. Via de caviaproef
werden tuberkelbacillen aangetoond in een klierpaketje aan de voorborst
van een reageerend rund met een onverklaarde reactie, welk paketje de
eenige tuberculeuse laesie was, die men bij de sectie had gevonden.

Een abces in de keelstreek van een waardevolle stier, in behandeling
bij de Chirurgische Kliniek, bevatte bij microscopisch onderzoek talrijke
tuberkelbacillen; het dier reageerde niet op tuberculinatie, terwijl bij
slachting algemeene tuberculosis is aangetoond.

Het gelukte niet met materiaal van z.g.n. skinlesions bij caviae ziekte op
te wekken.

Uit materiaal van ulcera aan de tepels van runderen werd koepokken-
virus aangetoond.

Van verschillende gevallen van ziekte van Aujeszky ontvingen wij alleen
de hersenen; hieruit was het virus door dierproef niet aan te tonen.

Uit een abces aan de oorbasis van een rund werd Alcaligenes faecalis
in reincultuur geisoleerd (toevallige bevinding?). Verder werden gekweekt
uit melk Corynebacterium pyogenes, uit urine Corynebacterium renale;uit een
ontstoken uterus Clostridium novyi;uit een runderlever Clostridium perfringens;
uit een perivaginaal phlegmoon en uit een abces Closlridum seplicum.
Zeer veel monsters faeces werden op Salmonella onderzocht, echter slechts
tweemaal met positief resultaat.

Een kalf van een bedrijf, waar herhaaldelijk sterfte voorkwam, bleek
lijdende te zijn geweest aan encephalitis (diagnose van Path. Inst.); de
oorzaak kon niet worden opgespoord.

Schapen: Materiaal betreffende schapen werd ons dit jaar niet toegezonden,
de twee onderzochte gevallen zijn een van onze fokooien, die ondanks
behandeling stierf aan paresis puerperalis post partem en een doodgeboren
lammetje waarbij verder niets werd gevonden.

Varkens: Voor varkens werd verschillende malen ons advies gevraagd.
Verschillende gevallen van pneumonie bij varkens werden onderzocht,
waaruit o.a. Streptococcen werden geisoleerd. Bij gestorven jonge biggen
werden Streptococcen en Micrococcen aangetoond. Bacteriologisch onder-
zoek van een geval van myocarditis bij een oudere big leverde ook Strep-
tococcen op. Wij ontvingen materiaal van zeer jonge bigjes met gegenera-
liseerde tuberculosis. In materiaal van het rostellum van een varken werd
mond- en klauwzeervirus aangetoond (caviaproef). Onderzoek van
varkensbloed op brucellosis was negatief.

Den laatsten tijd ontvangen wij materiaal van varkens met hersen-
verschijnselen; dit onderzoek is nog gaande.

Vossen: Wij ontvingen 2 op zichzelf staande gevallen van haemorrha-
gische enteritis bij vossen, waarvan geen oorzaak werd aangetoond.

Diversen : De rubriek diversen is dit jaar zeer groot daar hier tal van niet
nader genoemde diersoorten onder vallen.

Bij een manenschaap, waarbij vergiftiging werd vermoed, werd enteritis
aangetoond.

Van een Dybowskyhert met enteritis werd zoowel bij het leven als bij
sectie tevergeefs een ziekteoorzaak gezocht.

Bij nerzen werd pasteurellose en Clostridium infectie vastgesteld. Bij
nutria\'s vonden wij salmonellose, pseudotuberculose, streptococcen infectie
en darminvaginatie. Uit hamsters kweekten wij tweemaal Escherichia coh
in reincultuur uit alle organen; verder vonden wij eenmaal een volvulus
intestinalis. Gevallen van piepende ademhaling bij deze dieren werd niet
opgehelderd.

Bij hazen werd gevonden pseudotuberculosis, coccidiosis, longwormen
en Trichostongylus retortiformis.

Een jonge eekhoorn bleek gestorven aan schedelfractuur. Wij ontvingen
het cadaver van een kangoeroe, die gestorven bleek te zijn aan
fibrineuse pneumonie met pleuritis exsudativa. Er werd een infectie met
Pasteurella multocida vastgesteld. Onderzoek op tuberculosis ook via de cavia
was negatief.

Bij paarlhoenders werd ernstige Dermanyssus invasie waargenomen, die
aanleiding had gegeven tot sterfte.

Van een buurman van den dierenhandelaar onder wiens dieren door
Jansf.n c.s. pseudovogelpest was vastgesteld, ontvingen wij een gestorven
pauw welke eveneens aan deze ziekte gestorven bleek (diagnose door
isolatie en determinatie van het virus gesteld). Volgens nader verkregen
inlichtingen lag hier contactinfectie voor de hand, aangezien dit dier in
een ren had geloopen, vrijwel onmiddellijk grenzende aan de besmette
fazanten.\')

Bij zwanen werd tot driemaal toe een heftige enteritis gevonden, eenmaal
met heftige pseudomembraanvorming.

Verder ontvingen wij verschillende culturen o.a. van Listeriaachtige
stammen, die nog in onderzoek zijn.

Ofschoon deze beide antibiotica nog niet voor ons beschikbaar zijn, is het toch wel
goed nu reeds te weten, wat we er van verwachten mogen in de toekomst.

Streptomycine kan voor ons betekenis hebben bij de behandeling van miltvuur,
brucellose, pasteurellose, infecties met staphylococcen, coli-achtigen (Escherichia coli,
Acrobacter aerogenes), in mindere mate van Salmonella en corynebacteriën.

De aanvankelijk gunstige resultaten bij Maltakoorts (Brucella melitcnsis) bij de mens
zijn niet bevestigd. Thans wordt als een goede therapie aangegeven een gecombineerde
behandeling met streptomycine en sulfadiazine.

Auréomycine is werkzaam zowel tegen Gram-positieve als Gram-negatieve bac-
teriën. Een belangrijke eigenschap is, dat het niet onwerkzaam wordt gemaakt door
bepaalde micro-organismen, zoals dat met penicilline het geval is (coli maakt b.v. door
een ferment penicillinase het penicilline onwerkzaam). „Het zal waarschijnlijk vooral
betekenis krijgen tegen die bacteriën, waartegen penicilline niet helpt. Zijn toxiciteit
is zeer gering; er is dus een brede marge tussen de therapeutische en de toxische dosis.
Verder is een groot voordeel, dat het niet alleen intramusculair, maar ook per os gegeven
kan worden, dat het niet prikkelt en dus b.v. tegen infectieuzc oogaandoeningen (voor
het rund denk ik o.a. aan de „hauw") kan gebezigd worden.

Naast penicilline en streptomycine kan het auréomycine straks misschien aangewend
worden tegen pneumonieën en infectieuzc darmaandoeningen. Ook voor de mens staat
de dosering nog niet nauwkeurig vast.

Tegen staphylococcen-mastitis is het in Amerika reeds met succes gebruikt. Het
blijft lange tijd in de uier werkzaam; 48 72 uur 11a de infusie is nog een voldoende
bactcriostatischc concentratie in de melk (dosering hier 100 200 mg per kwartier).

{Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijksuniversiteit,
Utrecht. Directeur: Prof. Dr. C. ROMIJN)

Hoewel het aantal publicaties over de bloedbezinking op medisch
gebied in de loop der jaren het aantal van 2000 heeft overschreden, bleef
het aantal artikelen op veterinair gebied beperkt. Toch verschenen er
ook enige onderzoekingen over de bloedbezinking bij de hond. Ik
noem hier de onderzoekingen van Bechade (1881), Devulder (1925)
en Simms (1940). Franz (1921) en later ook Machts (1922) en Hahn (1926)
onderzochten de sedimentatie bij de verschillende huisdieren, waaronder
de hond. Kisch en Strausz (1943) bepaalden de haematocrietwaarde
bij de hond. Vergelijkende onderzoekingen over de bezinking bij honden,
die aan verschillende experimenten werden onderworpen, werden gedaan
door Rourke en Pi.ass (1928), Karl (1941) en Messany (1941). Publi-
caties over de bloedbezinking bij de zieke hond zijn van Zippel (1931),
Veenendaai. en Winsser (1937) en Strehrath (1941).

Door mij werd de sedimentatie bij paard en rund in extenso nagegaan
(1947). Onder verwijzing naar genoemd onderzoek meen ik mij thans
ontslagen te kunnen achten van de noodzaak op deze plaats verder in
te gaan op de historie, voorwaarden, omstandigheden en andere pro-
blemen, die in het algemeen bij de uitvoering van de sedimentatieproef
in acht dienen te worden genomen.

Bepaling van de bezinkingssnelheid van bloed, waarvan nadere gegevens
ontbreken, heeft geen waarde, daar immers het resultaat van de proef
wordt bepaald door essentiële factoren (plasma-invloed), doch in een niet
te verwaarlozen mate ook door aspecifieke factoren, waarvan de dichtheid
van de erythrocytensuspensie wel de voornaamste is. Bij de hond blijkt
het celvolume sterk te kunnen variëren (patiënten), waarom inachtnamc
daarvan als eerste eis dient te worden gesteld.

Dit onderdeel van het sedimentatievraagstuk bij de hond is aan een
nauwkeurig onderzoek onderworpen, waarbij gebruik werd gemaakt van
de methode Westergren. De bezinkingssnelheid van hondebloed is slechts
gering, zodat zich onmiddellijk de vraag opdringt op welke wijze de
sedimentatieproef moet worden uitgevoerd, te weten in de verticale dan
wel in de buis die onder een hoek wordt geplaatst.

Aanvankelijk leek het gewenst alle bezinkingsproeven uit te voeren
in een onder een hoek van 45⁰ geplaatste Westergrenbuis, waardoor de
sedimentatiesnelheid aanzienlijk groter is. Voor bloedmonsters met een
uiterst trage bezinking in de verticale buis bleken de uitkomsten ver-
kregen met de schuine buis in alle opzichten representabel. Bloedmonsters
echter die in de verticale buis een matige sedimentatiesnelheid hadden,
bleken in de schuine buis een dusdanig snelle bezinking te vertonen, dat
in vele gevallen reeds na 20—30 minuten de remmingsphase was bereikt.

Op zichzelf behoeft dit nog geen aanleiding te zijn om de bezinkingen
niet in de schuin gestelde buis uit te voeren. Wat echter wel bezwaarlijk
is, is het feit, dat eerstgenoemde proefuitkomsten niet met laatstgenoemde
te vergelijken zijn, wanneer men de uurbezinking als einduitkomst neemt.
Men zou dan correcties moeten toepassen die, gezien de hoge sedimentatie-
snelheid van de tweede groep, grove fouten meebrengen. Daarom werd
besloten, ondanks de trage bezinkingssnelheid, de bezinkingen uit te voeren
in verticaal gestelde Westergrenbuizen.

Zoals eerder werd gezegd blijkt het variabele celvolume een factor te
zijn, die de sedimentatiesnelheid in sterke mate beïnvloedt. Veronacht-
zaming van deze factor maakt de verkregen proefuitkomsten in hoge mate
onbetrouwbaar, waardoor men bovendien de verkregen resultaten be-
zwaarlijk kan vergelijken. Om de noodzakelijke correctie voor het cel-
volume te kunnen toepassen dient men dus over een correctiegrafiek te
beschikken. Voor de constructie daarvan werd onderstaande gedragslijn
gevolgd. (Zie ook Ordway en Singer 1948).

Uitgegaan werd van 39 willekeurige bloedmonsters, zowel van pa-
tiënten als van normale dieren. Hiertoe behoorden dus bloedmonsters
met een hoge alsmede een aantal met een lage bezinkingssnelheid. Van
alle bloedmonsters werd de haernatocrietwaarde bepaald (Wintrobe),
waarna van elk hunner vijf nieuwe monsters werden samengesteld waarvan
het celvolume kunstmatig op resp. 10 %, 20 %, 30 %, 40 % en 50 %
was gebracht. Tenslotte werd daarvan de sedimentatiesnelheid gemeten,
zodat elk van de 39 monsters hondebloed dus 5 bezinkingswaarden op-
leverde. Deze gegevens werden verder verwerkt om tot constructie van
een aantal gemiddelde correctielijnen te komen.

De bedoeling van de correctiegrafiek is elke willekeurige bezinkings-
waarde theoretisch te corrigeren tot een waarde, die men met de sedi-
mentatieproef verkregen zou hebben, indien het celvolume niet de met de
haematocriet gemeten waarde had, doch een vastgestelde gemiddelde
waarde. Aangezien de gemiddelde haernatocrietwaarde voor citraat-
bloed (verdunning 1 op 4) bij de normale hond ongeveer 40% bedraagt,
nemen wij een celvolume van 40 % als standaardwaarde aan. Zodoende
zal in het algemeen de correctie, die moet worden toegepast, niet groot
behoeven te zijn en dus ook de fout, die de correctie met zich brengt tot
een minimum beperkt blijven.

Ter bepaling van de gemiddelde correctielijn werden die bloedmonsters
die bij een celvolume van 40 % overeenkomstige bezinkingen vertoonden,
samengevoegd tot een groep (tabel I). Op deze wijze werden 6 groepen
gevormd en daaruit ontstonden dus 6 gemiddelde correctielijnen (fig. 1).

In fig. i blijkt de hoogst gelegen correctielij n, dus die voor het zeer
snel bezinkende hondebloed, een ander verloop te hebben dan de 5 overige.
Het linker deel van de kromme ligt in vergelijking met de andere lijnen
te laag. De oorzaak hiervan is de zeer snelle bezinking in deze bloed-
monsters, waardoor de remmingsphase snel wordt bereikt. In deze phase
bezinkt het bloed practisch niet meer, waardoor de einduitkomst niet
onaanzienlijk verkleind zal worden.

Met behulp van fig. 1 kunnen de verlangde correcties desgewenst al
worden uitgevoerd, zij het dat door interpolatie eventueel meer
c.orrectielijnen zouden dienen te worden tussengevoegd. Het laatste is
achterwege gelaten en op een andere manier werd aan de gestelde eis
voldaan, nl. door een andere eenvoudiger correctiegrafiek te construeren
met behulp van de in fig. 1 gevonden lijnen.

De correctielijnen in fig. 1 zijn de lijnen uit de Rourke-Ernstene kaart.
Deze krommen kan men omzetten in rechte lijnen door de logarithme
van de sedimentatiesnelheid (ordinaat) uit te zetten tegen een experimen-
teel te bepalen, eveneens logarithmische grootheid, waarin het celvolume
is verwerkt. Voor hondebloed bleek de keuze te moeten vallen op de
waarde log (70 — celvolume). De aldus ontstane logarithmische correctie-
kaart is in fig. 2 afgebeeld.

Ter samenstelling van de definitieve correctiefiguur plaatsen wij nu de
ordinaat en abcis uit figuur 2 evenwijdig aan elkaar. Daarna construeren
wij de lijn waarmee de verkregen sedimentatiewaarden kunnen worden
gecorrigeerd tot op een celvolume van 40 %. Ter verduidelijking van
de wijze waarop deze lijn wordt gevonden diene fig. 3.

Wij nemen van de 6 lijnen uit fig. 2 de derde lijn van onder af. Daarvan
weten wij dat bij een celvolume van 10 %, 20 %, 30 %, 40 % en 50 %
de sedimentatiesnelheid gemiddeld bedraagt resp. 37.3, 16.4, 6,0, 1.6 en
0.4 mm/uur. De hoogst gelegen lijn wordt voorlopig buiten beschouwing
gelaten. Tussen beide schaalverdelingen in fig. 3 trekken wij de lijnen
10 %—37-3, 20 %—16.4 etc. Alle lijnen snijden elkaar in één punt. Op
soortgelijke wijze vinden wij de overige 4 punten, waardoor de definitieve
correctielijn (fig. 4) bepaald is.

Met de thans verkregen correctiefiguur kunnen wij correcties uitvoeren
voor bloedmonsters die bij een celvolume van 40 % een bezinking zouden
hebben gehad niet hoger dan 5 mm/uur. Het is evenwel wenselijk de
mogelijkheid tot correctie nog verder naar boven toe uit te breiden. Daar-
voor moeten wij de hoogst gelegen lijn uit fig. 1 gebruiken. Hier zijn
echter beperkende factoren in het spel, die het gevolg zijn van de zeer
hoge bezinkingssnelheid. Zoals eerder werd opgemerkt ligt het linker
gedeelte van laatstgenoemde lijn (fig. 1) te laag in vergelijking tot de
andere lijnen. Dat deel van de lijn geeft dus eigenlijk gemodificeerde
proefuitkomsten weer. Tengevolge daarvan kan dat deel van de lijn niet

worden gebruikt voor de constructie van het verlangde hoger gelegen
punt in fig. 3. Het gedeelte dezer lijn gelegen tussen celvolume 35 % en
50 % is wel vergelijkbaar met de andere lijnen, waardoor dat deel wel
mag worden gebruikt. Het op deze wijze geconstrueerde punt blijkt bij
benadering te liggen in het verlengde van de lijn die de 5 overige punten
verbindt (fig. 3).

Het bovenstaande sluit de beperking in, dat hoge sedimentatiewaarden,
afkomstig van bloedmonsters met een celvolume kleiner dan 35 %, niet
op betrouwbare manier kunnen worden gecorrigeerd met de correctielijn
uit fig. 4. Indien men dit toch zou wensen zou men beter gebruik kunnen
maken van fig. 1. Correcties uitgaande van dergelijke sedimentatiewaarden
zijn echter toch niet betrouwbaar, waardoor men dan ook beter doet
elke poging tot correctie achterwege te laten en de sedimentatiesnelheid
eenvoudig als „sterk verhoogd" aan te duiden.

Ter interpretatie van de gevonden waarden dient men primair te weten
welke bezinkingssnelheid bij de hond bij het gestelde celvolume van 40 %
nog als normaal kan worden beschouwd. Bij 13 gezonde honden werd
de bezinkingssnelheid vastgesteld nadat het celvolume kunstmatig op
40 % was gebracht. Berekening leerde dat de gemiddelde bezinkings-
snelheid voor de gezonde hond 1 i 1*26 mm bedroeg, m.a.w. een variatie
had van o—4.8 mm, of afgerond van o—5 mm.

Het is thans aan de clinicus om groepsgewijze grote aantallen patiënten
te onderzoeken die lijdende zijn aan de verschillende bij de hond voor-
komende ziekten, waarna men zich pas een definitief oordeel zal kunnen
vormen over de klinische waarde van de bloedbezinking van de hond.

Tot slot geef ik nog een kort overzicht van de klinische toepassing der
sedimentatieproef.

Met een recordspuit, waarin zich 1 deel citraatoplossing 3.8 % bevindt,
worden 4 delen bloed uit de vena opgezogen. Het bloed wordt goed ge-
mengd met het anticoagulum, waarna een Westergrenbuis (3 mm dia-
meter) wordt gevuld en in verticale stand weggezet. Intussen wordt van
het bloedmonster de haematocrietwaarde bepaald. Na 1 uur wordt de
bezinking in mm afgelezen. Wij gebruiken vervolgens fig. 4 om de cor-
rectie nader toe te lichten.

Stel dat van bovengenoemd bloedmonster de haematocrietwaarde 20%
was bij een bezinking van 6.5 mm dan trekken wij de lijn die deze beide
waarden met elkaar verbindt. Deze hulplijn snijdt de correctielijn. Daarna
trekken wij een tweede hulplijn die de waarde 40 % met laatstgenoemd
snijpunt verbindt en verlengen deze tot de rechter schaal. Op deze schaal
lezen wij dan de gecorrigeerde bezinkingswaarde af. In dit geval 0.5 mm.

Nagegaan werd de invloed van de haematocrietwaarde op de bezinkings-
snelheid van hondebloed. Een correctiemethode werd uitgewerkt om de
sedimentatiesnelheid aan de hand van klinische gegegevens te kunnen
standaardiseren. Als standaard celvolume werd een haematocrietwaarde
van 40 % aangenomen. De bezinkingen werden uitgevoerd in verticaal
gestelde Westergren buizen met een inwendige diameter van 3 mm
(citraatbloed). Als proefuitkomst werd genomen de bezinking na 1 uur.
De bezinkingssnelheid van normaal hondebloed bij een celvolume van
40 % bedraagt o—5 mm/uur.

The effect of packed cell volume has been investigated in blood of the dog. A sedimen-
tation chart has been constructed to correct the rate of fall (mm/hr) to the standard
packed cell volume of 40 %. The tubes of Westergren have been used in vertical position;
the internal diameter was 3 mm. To prevent clotting sodium citrate 3.8 % was added,
following the Westergren method.

The rate of fall in blood of normal dogs, corrected to the standard haematocrit of
40%, ranges from 0—5 mm (1 ± 1.26 mm).

Bechade, R. R. Diss. Paris 1881.
Devulder. Diss. Lyon 1925.
Franz. Diss. Dresden 1921.

Hahn, K. Arch. wiss. prakt. Tierheilk. 54. 363 (1926).
Karl, A. Diss. Wien 1941.

Kiscii, B. & Strausz, F". J. exp. Med. Surg, f, 250 (194.3).
Machts, K. Diss. Wien 1922.
Messany, F. Diss. Wien 1941.

Ordway, N. K. & Singer, R. B. J. labor, clin. Med. 33. 511 (1948).
Rourke, M. D. & Pi.ass, E. D. Amer. J. Physiol. 84. 42 (1928).
Rourke, M. D. & Plass, F.. D. Proc. Soc. exp. Biol. Med. 24. 793 1927,.
Rourke, M. D. & Ernstene, A. C. ,]. clin. Invest. 8, 545 (1930).
Simms, B. T. J. Amer. Vet. Med. Assoc. 96. 77 (1940).
Strehrath, H. Diss. Hannover 1941.

Veenendaai., H. & Winsser, ,J. T. Diergeneesk. 64, 988 (1937).
Zippel, W. Fol. Haematol. (Lpz.) 43, 486 (1931).
Zijl, W\'. J. van. Diss. Utrecht 1947.

Naar aanleiding van het XlVe Internationale Veeartsenij kundige
Congres kan het nuttig zijn enkele opmerkingen te maken over het door
bovenstaande titel aangegeven onderwerp.

Zo op het eerste gezicht krijgt men de indruk, dat er voor internationaal
overleg op gebied van de Veterinaire Parasitologie weinig redenen bestaan.
Parasitaire ziekten immers geven nooit aanleiding tot desastreuze epi-
demieën, zoals die wèl door sommige virussen verwekt worden. Bovendien
zijn practisch alle parasieten wel zo ongeveer daar ter wereld van belang
geworden, waar de omstandigheden voor hun voortbestaan voldoende
gunstig zijn. Dit laatste mag in het algemeen waar zijn, voor bepaalde
gevallen geldt het echter niet.

Indonesië bijv. is zo gelukkig geweest verschoond te blijven van de
gele koortsmug, waarvoor de ontwikkelingsmogelijkheden en de levens-
condities op vele plaatsen toch zeer zeker gunstig zijn. Australië is zo
fortuinlijk geweest bij het importeren van rundvee de runderhorzel niet
te hebben binnengehaald. Evenmin zijn daar ooit gevallen van trichinel-
lose voorgekomen, noch is de spiertrichine anders gevonden dan in geimmi-
greerde personen. Ook in ons land zijn de laatste jaren geen gevallen van
trichinellosis voorgekomen. De gewapende lintworm van de mens is hiei
ook prachtisch volledig of helemaal uitgeroeid, evenals enkele andere
lintwormsoorten. Bij vee-import e.d. zal men hiermee terdege rekening
dienen te houden.

Omgekeerd heeft men wel gemeend, dat de Echinococcosis in Friesland
gekomen is door middel van scheepshonden uit IJsland ten tijde van de walvis-
vaarders. Men kan gerust aannemen, dat, met practisch alle internationale
dierentransporten van voldoende omvang en van verschillende herkonst,
de meeste van de bijbehorende ziekten cn zeker de parasieten wel mee-
gegaan zijn. De sectiebevindigen van dierentuinen alleen al kunnen dit
steeds weer bevestigen.

Louter een nationale kwestie is de parasitologie dus niet en nog minder
de parasitologie als wetenschap. Het is derhalve dienstig internationale
contacten te leggen; dit is trouwens een algemene eis. Men zou een schrif-
telijk contact als voldoende kunnen beschouwen. Het meest voor de hand
liggend is het wel, maar er kan niet altijd mee volstaan worden. Het is
uitermate moeilijk om zijn gedachten precies zo vast te leggen als men
ze inderdaad bedoelt. Drukproefcorrecties en de zeer vaak onvruchtbare
debatten op elk gebied geven hiervan steeds weer de bevestiging. De auteur
heeft in het algemeen de neiging onvoldoende diep in te gaan op zaken,
die voor hem vanzelfsprekend zijn, vaak op grond van de door hem aan-
genomen en alleen voor hem geldende definities, die om deze redenen
voor de lezer óf onbegrijpelijk zijn óf verwarring stichten. In dit verband
mag de begripsverwarring op het gebied van de torsio uteri als voorbeeld
genoemd worden.

Tenslotte zijn er onderzoekers die zeer veel zouden kunnen vertellen,
maar die er niet toe komen om dit te doen of die te bescheiden zijn. Wan-
neer iedereen deze gedragslijn zou volgen, zou de wetenschap zeer geremd
worden, tenzij er steeds op uitgebreide schaal persoonlijke contacten plaats
vonden. Bij de meest volledige schriftelijke uitwisseling van gedachten
zal dit toch noodzakelijk blijven; er zijn bepaalde dingen die men moet
zién, net zo goed als het voor een student nodig is behalve colleges ook
practica te volgen.

Om deze en om andere redenen is door Maurice Hall, de ruim tien jaar
geleden gestorven, bekende Amerikaanse parisitoloog, de stoot gegeven
tot de oprichting van een internationale commisie voor de bestrijding
van parasitaire ziekten, ,,The International Commitee on Control of
Parasitic Diseases", welke oprichting in 1934 te New York is geschied.
Deze commissie geeft zijn voorstellen via de Permanente Commissie van
de Internationale Veeartsenijkundige Congressen door aan de regeringen
der deelnemende landen.

De genoemde commissie heeft reeds in 1938 in Zürich vergaderd en
is in 1949, tijdens het internationale veeartsenijkundige congres te
Londen, weer bijeen geweest.

In Zi\'irich is een drietal voorstellen aangenomen, te weten:
ie. de samenstelling en de samenvoeging van lijsten vermeldende de

van economische betekenis zijnde parasieten voor elk land.
2e. het opstellen en bijhouden van een lijst van inderdaad werkzame
antiparasitica.

Deze voorstellen zijn slechts zeer ten dele verwezenlijkt, (de oorlog
is hiervan de voornaamste oorzaak geweest).

Sinds 1945 is deze commissie, met in principe voor ieder land één ver-
tegenwoordiger, weer zo goed mogelijk samengesteld. Uiteraard hadden
er tamelijk grote wijzigingen plaats gevonden. Getracht is een overzicht
van overal ter wereld werkzame parasitologen en hun voornaamste
bezigheden te verkrijgen. Tevens is een programma opgesteld voor de
vergadering van 1949 te Londen.

Op deze vergadering waren aanwezig: Dr. H. McL. Gordon voor
Australië en als waarnemend voorzitter in de plaats van Prof. Dr. Th. W.
M. Gameron (Canada), Dr. E. L. Taylor voor Engeland, Prof. Dr. N.
Tüzdil voor Turkije, L. K. Whitten voor Nieuw Zeeland en D. Swierstra
voor Nederland. Als vertegenwoordiger voor Duitsland was aanwezig
Dr. Papp.

Hoewel de afspraken van Zürich niet volledig waren nagekomen is
hierover ter vergadering nauwelijks gesproken. Voorgesteld is, dat ieder
lid van de commissie een lijst van parasieten zou samenstellen en zou
nagaan wat de beste bestrijdingsmaatregelen zijn, terwijl het voorstel
van gecoördineerde wettelijke bestrijdingsmaatregelen doorgegeven is
naar de Sectie Quarantaine van het Congres. Tevens is besproken de
samenstelling van een therapeutische index.

Verder zijn nog enkele onbelangrijke kwesties ter sprake gebracht, n.1.
wijziging van de term Entomologie in Arthropodologie, omdat de eerste
uitsluitend betrekking heeft op de Insecten, terwijl er mee bedoeld wordt
de leer van de Geleedpotigen, wat beter door de term Arthropodologie
wordt weergegeven. Hoewel in principe juist, is dit om practische redenen
niet aangenomen. Een voorstel tot het laten vervaardigen van een inter-
nationaal insigne voor dierenartsen is doorgegeven aan het Congres. Dit
voorstel mag zeer onbelangrijk schijnen, het getuigt evenwel van een uit-
gesproken verlangen naar internationaal contact; de bedoeling is, dat men
elkaar in de vreemde als collegae herkent, dat tot een nuttige vriendschap-
pelijke en tevens wetenschappelijke verhouding kan leiden.

Verder is besloten om voorlopig nog niet bij de respectievelijke regeringen
aan te dringen om de kosten, die het lidmaatschap van de Internationale
Commissie ter Bestijding van Parasitaire Ziekten medebrengen, te ver-
goeden.

Het komt mij voor, dat het belangrijk is, dat Nederland in dit
internationale contact is opgenomen. Uiteraard vloeit hier uit voort dat
ook ons land zal bijdragen tot het bevorderen van de moderne veterinaire
parasitologie. Bepaalde afspraken, gemaakt te Londen, vormen een
voorlopige basis om het gestelde doel te bevorderen.

Persoonlijk heb ik met interesse deze taak aanvaard, te meer daar ik
ervan overtuigd ben te mogen rekenen op voortdurend contact met de
Nederlandse veterinairen wat betreft parasitologische problemen.

Professor van der Kaay heeft in zijn hoogst interessante voordracht
over torsio uteri bij de merrie, gehouden op de algemene vergadering op
29 October van het vorig jaar, een door hem in samenwerking met van der
Kreek opgebouwde theorie over het ontstaan van torsio uteri geponeerd,
die m.i. niet de oplossing van het vraagstuk kan brengen.

Na het verschijnen der voordracht in dit tijdschrift heb ik over dit
onderwerp, dat altijd mijn bijzondere belangstelling had, nog eens nage-
dacht en ik meen goed te doen, het resultaat dezer overdenkingen op
papier te zetten. Mogelijk kan dat bijdragen tot de oplossing.

Mijn bezwaar tegen de theorie, dat uit de resultante van de contracties
van de overlangse en van de circulaire musculatuur een draaiingsmoment
zou kunnen optreden, dat een torsie tengevolge zou kunnen hebben, is
tweeledig.

De circulaire contracties geschieden niet in één richting. Dit. zou alleen
het geval kunnen zijn, althans voor wat het effect betreft, als er een vast
punt of lijn was, van waaruit de contractie\'s plaats vonden, in één richting.
In werkelijkheid is er echter geen vast punt of lijn en iedere spiervezel
verkort zich, zodat de einden zich naar het midden bewegen, met het
gevolg, dat de baarmoederwand nauwer wordt, evenals b.v. de slokdarm,
de darm of de blaas bij contractie cler circulaire spieren. Er kan clus geen
sprake zijn van een resultante in een richting, die gelegen zou moeten
zijn tussen die der beide krachten: longitudinale en circulaire spiercon-
tracties, elk voor zich in één richting. (De contractie der longitudinale
spieren heeft wel een éénrichtingselfect).

Het tweede bezwaar is, dat met behulp van deze theorie geen verklaring
kan worden gevonden voor de torsies, die optreden vóór de opening
van de cervix. Immers, zolang de uterus gesloten - en dus gevuld — is,
kunnen de contracties geen effect hebben. De inhoud Iaat zich niet samen-
persen. Er zou hoogstens, bij peristaltische circulaire contracties een
kleine vernauwing kunnen ontstaan en daar voor en/of er achter een ver-
wijding (relactie).

In 1913 of \'14 nam ik bij een koe een geval van torsio uteri waar —
beschreven in dit tijdschrift met als complicatie een prolaps van de
pisblaas. Deze koe was de vorige dag besprongen door een stier. Ik stel
me voor, dat in dit geval de druk van de voorbenen van den stier tegen
den buikwand (druk en tegendruk) de discolatie van de uterus heeft ver-
oorzaakt. Dit is echter een uitzonderlijk geval en kan niet dienen voor
het geven van een algemeen geldende verklaring.

a. M.i. in de eerste plaats de enkelvoudige vrucht in de uterus bicornus van
rund en paard. Het grootste gedeelte der hoornen ligt vrij in de buikholte.
Het corpus en een klein deel der hoornen hangen aan de brede banden en
worden daardoor enigszins gefixeerd. De bevruchte hoorn is veel omvangrijker
dan de onbevruchte.

b. Van de andere buikorganen neemt bij het rund de pens, bij het
paard het caecum de meeste ruimte in. Beide zijn min of meer massief
gevuld. Het bovenste deel der pens bevat gassen en is daardoor meer aan
vormveranderingen onderworpen, zal bij druk minder weerstand bieden.
De peristaltiek van de pens werkt deze vormveranderingen in de hand.
Pens en caecum bepalen tot op zekere hoogte de ligging van de bevruchte
uterus, méér, naarmate de omvang daarvan met het voortschrijden der
drachtigheid toeneemt. Dc darmperistaltiek, waardoor de darmen zelf
en de inhoud daarvan, voedselbrij en gassen, van ligging veranderen,
speelt eveneens een rol, zij het in mindere mate.

c. Daarbij komt de houding van het dier, liggen of staan, bewegingen
der romp, het krommen van de rug, b.v. bij urineren en ten slotte dc
buikpers, waarbij buikspieren en middenrif worden gespannen. Ook het
kantelen van het bekken voor de partus kan van invloed zijn.

Bij het liggende dier is er een uitwendige druk tegen dat deel van de
buik, dat op de bodem rust. Door het onderliggende achterbeen wordt
die druk plaatselijk geaccentueerd. De baarmoederbanden zijn min of
meer ontspannen. De bewegingsvrijheid der beide hoornen is dienten-
gevolge vergroot. Is de rechterhoorn bevrucht en ligt het dier op de rechter-
zijde ik bedoel in de normale liggende houding met de achterbenen
naar links dan acht ik het mogelijk, dat de bevruchte hoorn boven
de onbevruchte wordt gedrukt en onder bepaalde omstandigheden
gevolg van verschillende, buiten de uterus gelegen krachten — er over heen.
In de meeste gevallen zal zich de normale ligging herstellen, maar bij
plotseling rijzen, of door een beweging van de foetus, darm- of pens-
peristaltiek kan de liggingsverandering worden gehandhaafd of zelfs
toenemen. Bij het staande dier hebben we nu een torsie van 180 : de
bevruchte hoorn is (naar) links over de onbevruchte gezakt.

Met deze theorie zouden de torsie\'s van 180¹ — en dat zijn de meeste
zijn te verklaren. Er mee klopt, dat 70 % van de torsie\'s naar links zijn
en dat in 70 % der graviditeit de rechter hoorn is bevrucht.

En hoe nu de torsies van veelvouden van i8o^c te verklaren ? Het moeten
veelvouden van 180⁰ zijn, omdat de hoornen, ingevolge de zwaarte -
ktacht, altijd weer naast elkaar op de buikwand zullen rusten.

Ik ben van mening, dat het niet onmogelijc is, dat de geschiedenis zich
herhaalt, al lijkt me dat niet erg waarschijnlijk. Ook is het denkbaar,
dat de bevruchte hoorn onder de onbevruchte door en daarna er om heen
en er over wordt geschoven. Waarschijnlijker is het echter, dat hierbij
de buikpers de hoofdrol speelt. De druk, die ontstaat door het spannen
van het middenrif en de contractie der buikspieren kan zich alleen mani-
festeren in caudale richting. Als gevolgen daarvan kennen we o.m. pro-
lapsus ani, prolapsus uteri en prolapsus vesicae.

Is er eenmaal een torsie van 180⁰, dan hebben de ligamenta een schuin,
spiraalvormig verloop. Ook in de uterus lopen overeenkomstige plooien.

Bij druk in caudale richting bestaat er aanleiding, dat de torsie toe-
neemt. Is de toename minder dan 90°, dan zal, als de stuwende kracht
(de buikpers) ophoudt, de torsie tot haar oorspronkelijke toestand (180 )
terugkeren. In deze meer dan 90°, dan slaan de hoornen over elkaar heen
en wordt de torsie 360 , enz.

kennis van anatomie, physiologie en mechanica is daartoe ontoereikend,
en de middelen, om, b.v. met behulp van Röntgenstralen, laparotomie
e.d. de liggingsveranderingen te bestuderen bij het levende dier, ont-
breken me. Ze geelt echter gezichtspunten, die, voor zover mij bekend,
tot nu toe niet naar voren zijn gebracht.

Nu pseudovogelpest op verscheidene plaatsen in Nederland is gecon-
stateerd, lijkt het nuttig aan de hand van een ziekte-uitbraak te Klaaswaal
Z.H. nogmaals de klinische verschijnselen dezer ziekte te bespreken. Zulks
opdat de practiserende collegae zo snel mogelijk de diagnose kunnen stellen
en met de Inspecteurs van dc Veeartsenijkundige Dienst de noodzakelijke
maatregelen kunnen treffen, ten einde uitbreiding van deze gevaarlijke
besmettelijke ziekte tegen te gaan.

Voorop gesteld zij, dat de diagnose pseudovogelpest alleen met zekerheid
gesteld kan worden in een goed uitgerust laboratorium Toch kan een
practicus op grond van nauwgezet waarnemen van ziekteverschijnselen
sterke verdenkingen koesteren en -hangende een nader laboratorium-
onderzoek, dat 18 - 48 uur in beslag neemt - isolatie, ontsmetting, ophokken,
weren van nieuwsgierigen, opsporingen van besmetting, etc., uitvoeren
of adviseren.

In het algemeen heeft de mening postgevat, dat de ziekte stormachtig
verloopt. Dit 1111 is bij de huidige bekende uitbraken in Nederland niet
steeds het geval gweest.

Op het bedrijf vam K.F. te Klaaswaal waren tot Woensdag 22 Maart
102 W. L. hennen aanwezig. De dieren waren in volle productie. F, ai
jaren pluimveehouder, had de gewoonte \'s avonds voor het slapen gaan
nog even de kippenhokken te controleren.

\'s Woensdagsavonds hoorde hij, dat enkele kippen abnormale gierende
ademhalingsgeluiden maakten. Daar de dieren op stok zaten, viel het hem
gemakkelijk 3 kippen, die het „benauwd"hadden, te pakken en in een
afzonderlijk hok te brengen.

In de loop van Donderdagmorgen stierven deze 3 kippen. Van de overige
99 vertoonden er \'s morgens 4 en \'s avonds totaal 10 een abnormale gie-
rende ademhaling. De eiproductie was op die dag tot op minder dan de
helft gedaald.

Vrijdagmorgen stierf een kip. des avonds nog vier. Slechts een twintigtal
kippen hadden abnormale ademhalingsgeluiden. De eiproductie was
die dag 12% van het normale aantal, Het voedergebruik was gering.

\') Zie T. v. D. Pseudovogelpest (Newcastle disease) bij in Nederland geimporteerde
fazanten. 1950, 75. 158 en 1949, 74. 481.

\'s Zaterdags stierven 14 kippen, terwijl nu i 50 van de resterende 80
kippen bol zaten en moeilijk ademhaalden. De eiproductie was van
normaal. Gele tot groengele dunne uitwerpsels op de mestplanken.

\'s Z^on(^^aS^s stierven 15 kippen. Van de resterende kippen vertoonden
nu vrijwel alle de afwijkende ademhaling en diarrhee. De eiproductie
was 3% van normaal.

\'s Maandags heeft de Veeartsenijkundige Dienst alle nog levende kippen
doen doden en verbranden en de hokken en terreinen ontsmet en geisoleerd.
Er waren toen totaal 46 kippen gestorven.

Uit het bovenstaande blijkt, dat in het verloop van vier dagen 46 kippen
stierven uit een totaal van 102 of 45%.

Eerst na 3 dagen waren de ziekteverschijnselen zo opvallend, dat een leek
wel zou vermoeden met vogelpest te doen te hebben
Welke waren nu de eerste verdachte verschijnselen ?

a. de abnormale hoge of rochelende geluiden bij de inspiratie, welke voor-
al bij het op stok zitten van de kippen werden gehoord. Bij de inspiratie
de hals gestrekt, de snavel wijd opengesperd, bij de expiratie de hals
gekromd, de gehele kip bol, aarzelend een nieuwe ademhaling te doen.

b. het plotselinge dalen van de eiproductie en de verkleuring der eieren.
Zo 68 - Ma 67 - Di 67 - Wo 57 - Dn 23 - Vr 8 - 4 - 2 eieren.
De eieren, die Donderdag en daarna werden gelegd, waren opvallend
dunschalig, niet helder wit, doch lichtgeel gekleurd, terwijl de lucht-
kamer in kleine blaasjes door het gehele ei was verdeeld. Het laatsi ■
viel op te merken door voorzichtig een schaaldeeltje te verwijderen.
De eieren werden veelal niet in de leghokken, doch op de mestplank
gevonden. Naar het schijnt zijn de kippen te suf om de leghokken op
te zoeken.

c. de dunne, gele of geelgroene faecaliën van de aangetaste kippen, goed
waarneembaar op de mestplanken.

e. de sufheid, traagheid, bolzitten, de gesloten, tranende ogen, de nerveuse
verschijnselen vlak voor de dood: schudden met de kop, trekken met
de poten, een enkele maal ook rond fladderen door het hok - Het blauw
worden van de kop versierselen.

g. het verhoogde drinkwaterverbruik werd in dit geval niet gesignaleerd
doch was bij andere uitbraken zeer duidelijk.
De diagnose pseudovogelpest kon aan de hand van de Donderdag ont-
vangen eerste drie gestorven kippen \'s Zaterdags met zekerheid aan de
Rijksseruminrichting worden gesteld. l)e ziekte is vermoedelijk binnen-
gesleept door een buurman van F., die v an een scharrelaar een krielhaantjc
had gekocht. Van deze buurman stierven alle 5 kippen in het verloop van
8 dagen. De man verzuimde aangifte te doen. De kippen van F. konden
bij die van de buurman komen en werden aldus besmet.

Naar het zich thans laat aanzien wordt de ziekte in hoofdzaak ver-
spreid door ongeregelde handelaren in pluimvee. Men advisere dus een
ieder geen pluimvee van onbekende herkomst aan te schaffen.

Ter verduidelijking van een en ander volgen hier nog enkele foto\'s,
welwillend afgestaan door collega Dr. J. N. Koning en collega H. B. F.
Snklting, van een natuurlijke pseudo-vogelpest-uitbraak te Someren N.B.

OVER HET STANDAARDISEEREN VAN HET
DUI VENVIRUS VACCIN TEGEN POKKEN EN
DIPHTERIE DER KIPPEN

Bij de bereiding van pokkenvaccin voor kippen aan de Rijksseruminrich-
ting is reeds lang van duivenpokvirus gebruik gemaakt. Ontvederde borst-
follikels van duiven werden ermee ingewreven en als na een week deze
flink gezwollen waren, werden de dieren gedood, waarna van de borst de
huid werd afgenomen en vervolgens onder toevoeging van glycerine fijn-
gemalen. Naderhand werd het virus volgens de methode van Woodruff en
Goodpasture op de chorio-allantois van bebroede kippeneieren gekweekt,
waarna die vliezen in fijne verdeling in 80% gebufferde glycerine wer-
den geëmulgeerd. Bij de bereiding van entstof in glycerine-suspensie werden
alleen de goed gegroeide vliezen gebruikt. Aan de hand van een proef,
waarbij de entstof en verdunningen ervan op gevoelige proefdieren waren
uitgetitrecrd, was vastgesteld, dat per vlies maximaal 1500 kippen geënt
konden worden, wilde men verzekerd zijn van een goede reactie. Aan-
gezien er bij gebruik van deze entstof geen bezwaar bestaat voor overdo-
sering, werd de concentratie van de te verzenden entstof steeds zo gekozen,
dat er per vlies het derde deel van de maximale hoeveelheid kippen mee
werd geënt. Zonder dat dus voor iedere partij afzonderlijk werd vast-
gesteld hoeveel dieren per vlies maximaal geënt zouden kunnen worden,
werd steeds gerekend, dat één vlies voldoende entstof voor 500 dieren
leverde.

Voordat tot verzending van een partij entstof in deze concentratie werd
overgegaan, werd ze steeds nog op een vijftal gevoelige dieren gecontroleerd.
Bij bewaren van de entstof gedurende enige tijd werd die controle herhaald
en zodra de proefdieren geen voldoende reactie meer vertoonden, werd
de onderhavige partij vernietigd.

Ondanks deze veiligheidsmaatregelen deden er zich bij de enting der
kippen toch nogal eens teleurstellingen voor, welke door de practici werden
toegeschreven aan de kwaliteit van de entstof.

Besloten werd na te gaan in hoeverre die klacht juist kon zijn en op
welke wijze eventueel verbetering in de bestaande toestand gebracht
zou kunnen worden. Hierbij bleek, dat een goede kwaliteit van de
entstof in de eerste plaats afhankelijk is van het immuniserend vermogen
van de gebruikte virusstam, maar tevens van het gehalte van actief virus
van het vaccin.

Teneinde dit laatste te kunnen waarborgen, werd een methode gezocht,
die geschikt was voor routineonderzoek van entstofpartijen op hun gehalte
aan actief virus en waarmee het tevens mogelijk zou zijn een onderzoek
in te stellen naar de houdbaarheid van de entstof in vloeibare, zoowel
als in gedroogde vorm, onder verschillende omstandigheden.

Door een critische literatuurstudie was de indruk verkregen, dat van
de verschillende methoden, die in gebruik zijn om virussen te titreren, de
pock-counting de meest geschikte was om duivenpokmateriaal op zijn
gehalte aan actief virus te onderzoeken.

De pock-counting bestaat daarin, dat van een te titreren hoeveelheid
virus een zodanig verdunde suspensie wordt aangelegd, dat na inoculatie
met kleine quanta van deze laatste op series vliezen van bebroede kippen-
eieren duidelijk van elkaar gescheiden pokken opkomen, waarvan het
aantal geldt als maatstaf voor de hoeveelheid actief virus, waarvan werd
uitgegaan.

Na een uitgebreid onderzoek werd nauwkeurig omschreven op welke
wijze de pock-counting titraties, zowel van virussuspensies als van virus-
houdende poeders door ons werden uitgevoerd. Het bleek nodig de ino-
culaties zoveel mogelijk te verrichten vanuit suspensies, die allen zodanig
verdund waren, dat er per vlies maximaal ongeveer 50 pokken op-
kwamen. Waren er meer pokken per vlies aanwezig, dan werd het tellen
ervan minder eenvoudig, terwijl bovendien bleek, dat bij het voorkomen
van grote aantallen pokken de tellingen steeds iets te laag waren.

Dat de voorgeschreven methode van werken steeds vrij nauwkeurig
moest worden gevolgd om de verkregen cijfers met elkaar te mogen ver-
gelijken, bleek uit de onderstaande bevindingen. Werd eenzelfde quantum
virus gesuspendeerd in gelijke verdunning in bouillon en in 80% gebufferde
glycerine dan bleek dat na enting met gelijke hoeveelheden uit deze beide
suspensies er op de eivliezen geënt met de bouillon-suspensie steeds ongeveer
twee maal zoveel pokken verschenen als na de enting vanuit de glycerine -
suspensie.

De inoculaties konden het beste geschieden in eieren die twaalf
dagen in de broedmachine hadden gelegen. Werd de inoculatie op de
veertiende dag verricht, dan kwamen er aanmerkelijk minder pokken op
dan wanneer zulks op de twaalfde dag was geschied.

Vastgesteld werd dat de eieren na de inoculatie nog zesenzeventig uur
opnieuw bebroed moesten worden ter verkrijging van duidelijk afgetekende
pokken.

Na achtenveertig uur was van pokken nog maar slechts een vage aandui-
ding te onderkennen.

Geschiedde het bebroeden van de geïnoculeerde eieren bij 98 F dan
bleken zich ongeveer vier maal zoveel pokken te vormen dan wanneer dit
werd gedaan bij 102 F. Bepaald werd voor onze titraties de temperatuur
op 100° F. te houden.

Vooral bij het nabroeden werd gezorgd dat dit voorschrift nauwkeurig
werd opgevolgd. Hoewel de vochtigheidstoestand in de broedmachine
van veel betekenis is voor de vitaliteit van de embryonen, kon niet worden
aangetoond, dat ze van veel invloed was op het aantal gevormde pokken.
Aan de hand van de in deel II beschreven bepalingen kon een beschouwing
worden gegeven omtrent de nauwkeurigheid van onze titraties. Pogingen
om die nauwkeurigheid door selectie van de broedeieren of anderszins te
vergroten werden niet met succes bekroond. Van een voorlopig aangenomen
eenheid van gedroogd en verpulverde entstof, bleken per kip 60.000 nodig
om na de gebruikelijke schenkel-enting een ruim voldoende reactie op
te wekken.

betrekking tot de houdbaarheid van het duivenpokvirus in bouillon, in
glycerine en in gedroogde vorm bij verschillende temperaturen. We zagen
enkele markante verschillen met betrekking tot de houdbaarheid van het
virus in bouillon en glycerine. Gesuspendeerd in glycerine en bewaard
bij 4⁰ C liep een hoeveelheid virus in v ijl\'weken terug tot op ongeveer
één achtste van het oorspronkelijke, terwijl in bouillon gedurende dezelfde
periode een vermindering nog maar nauwelijks merkbaar was. In een
ijskast met een temperatuur, varieerend van -17 tot -20° C daarentegen
daalde het virusgehalte van glycerine-suspensies veel langzamer dan van
suspensies in bouillon.

Bij kamertemperatuur, onder toetreding van diffuus daglicht bewaard,
wercl een hoeveelheid virus, gesuspendeerd iti glycerine, in de loop van
twee weken geheel geïnactiveerd. Ook als er geen licht kon toetreden,
was de teruggang nagenoeg even sterk.

Glycerine-suspensies waren bij 37 C. steeds na 24 uur volkomen
inactief geworden.

Uit de proeven bleek dat de houdbaarheid van het virus, gedroogd en
bewaard onder vacuum, belangrijk groter was dan wanneer het in
glycerine gesuspendeerd was. Bij bewaren van het virushoudende poeder
onder vacuum op kamertemperatuur of lager, verminderde de hoeveelheid
actief virus in de loop van vier maanden tot op ongeveer de helft. Hierbij
werd het vacuum met het blote oog afgelezen op een eenvoudige kwikmano-
meter.

De mogelijkheid wordt niet uitgesloten geacht, dat de daling van het
virusgehalte nog aanmerkelijk geringer is bij een zeer diep vacuum.

Bij de bereiding en conservering van de kippenentstof kon veel profijt
worden getrokken van de verzamelde gegevens. In de eerste plaats kon de
conservering van de stamvliezen, die gebruikt werden voor de entstot-
bereiding op een hoger plan worden gebracht.

Bewaarden we die vliezen aanvankelijk hij 4 C in glycerine, latei-
werden ze in bouillon bij 4 C bewaard.

Moest in het eerste geval het stamvirus elke week van vlies op vlies
worden overgeënt, bij bewaren in bouillon was één maal overenten per
twee maanden voldoende.

Teneinde passages van de virusstammen nog meer te beperken, werd
later gebruik gemaakt van gedroogd en onder vacuum bewaard steriel
virushoudend materiaal.

Heel duidelijk was gebleken, dat distribueren van de entstof in ge-
droogde vorm, onder vacuum, ingesmolten, verre de voorkeur verdient
boven verzenden als glycerine-suspensie.

In de zomer, dus in de tijd, dat de meeste entstof verzonden en gebruikt
wordt, kan de temperatuur soms oplopen tot dicht bij 37\' C. Uit onze
proeven werd het duidelijk, dat onder die omstandigheden de werkzaam-
heid van de vloeibare entstof tot een zeer laag niveau gedaald kon zijn op
het moment van gebruik. Bij distributie van de entstof in gedroogde
vorm, onder vacuum ingesmolten, daarentegen waren de verhoudingen
veel gunstiger. Wordt bij de verzending hiervan per dier het dubbele
van de benodigde hoeveelheid virus verstrekt, dan is een voldoende re-
actie gedurend vier maanden bij gevoelige dieren gewaarborgd. Hierbij
maakt het practisch geen verschil uit of het vaccin wordt bewaard op

kamertemperatuur of dat zulks bij lagere temperatuur geschiedt, terwijl
eveneens toetreding van diffuus daglicht van weinig invloed is.

De praktijk heeft uitgewezen dat door de standaardisatie, die aan de
hand van deze waarnemingen kon geschieden, de betrouwbaarheid van
de entstof in belangrijke mate is toegenomen.

Gewezen werd nog op de mogelijkheid, die misschien bestaat om met
behulp van de pock-counting ook liet andere voor deze entstof van belang
zijnde punt het immuniserend vermogen van de gebruikte virus-
stammen aan een wetenschappelijk onderzoek te onderwerpen.

Animal Diseases in South Africa by M. W. Henning. Professor of Veterinary
Science, Universily of Pretoria, Second Edition, Completcly revised. Central News
Agency, Ltd. South Africa 1949.

In een kloek werk van bijna 900 bladzijden en voorzien van 123 afbeeldingen behan-
delt Henning de ..animal discascs in South Africa"; het blijkt niet uit de titel doch
wel direct uit de inhoud dal alleen die ziekten bedoeld zijn die door een smetstof ver-
oorzaakt worden.

Henning heeft zijn stof verdeeld in drie grote rubrieken n.1.:
ie. de bacterieële ziekten (onderverdeeld in die veroorzaakt door aërobe bacteriën

In zijn voorwoord zegt de auteur dat hij zich beperkt heeft tol de „infectious discases
of farm animals in South Africa" doch er is nog een beperking en wel deze dat het
boek alleen de belangrijkste zoogdieren behandelt; vogelziekten vindt men dus in dil
overigens zeer uitvoerige werk niet besproken. De meeste belangrijke ziekten worden
in een apart hoofdstuk behandeld, elk hoofdstuk besluit met een uitvoerige literatuur-
lijst waarop men ook de jongste publicaties vermeld vindt. Het werk in zijn geheel geeft
een zeer serieuze, gedegen indruk. Het is dan ook zeer begrijpelijk dat Prof. Dr. du Ton,
die het boek van een inleidend woord voorzag, opmerkte: „During the years that I
occupied the Chair of Tropical Diseases I found Professor Henning\'s book indispen-
sablc." Ook voor de Nederlandse veeartsen en studenten is liet een waardevol werk,
vooral ook voor hen die belangstelling hebben voor die ziekten die wel in Zuid-Afrika
doch niet in ons land voorkomen: door middel van de uitvoerige beschrijving en de al-
beeldingen kunnen zij op dit gebied zich theoretisch goed oriënteren. Alhoewel de
auteur zich beperkt heeft tot de besmettelijke ziekten bij de belangrijkste zoogdieren
is toch de behandelde stof nog zeer omv angrijk gebleken en men dient zich dus wel
af te vragen of één persoon zoveel eigen ervaring cn zoveel literatuurkennis van die
vele ziekten bij de verschillende diersoorten bezitten kan, dat hij in staat is een dergelijk
boek, dat in al zijn onderdelen verantwoord moet zijn, te schrijven. Ik geloof dal Henning
in vele hoofdstukken zeer goed geslaagd is, doch toch meen ik dat een werkverdeling
over verschillende gespecialiseerde onderzoekers nog betere resultaten zou hebben
opgeleverd; het aantal onderwerpen is eigenlijk voor één auteur te veel. Dit bezwaar
valt dan ook inderdaad hier en daar te bespeuren. Bijvoorbeeld bij het hoofdstuk over
paratuberculose: „The first symptom is unthriftiness", de pathologische anatomie wordt
veel te kort behandeld, hetzelfde geldt voor het faecesonderzoek; en aan dit hoofdstuk
ontbreekt een goed overzicht van de te nemen bestrijdingsmaatregelen. Zo zou meer
kritiek te leveren zijn. Vele microorganismcn worden onder hun moderne naam vermeld
doch ook worden nog wel enkele verouderde namen aangetoond. Soms drukt de auteur

zich minder duidelijk uit, b.v.: Van de miltvuurbacil wordt gezegd dat ze zich kleurt:
„easily with Gram\'s mcthod. Giemsa\'s stain is preferred at Onderstepoort". „In a fresh
preparation the organisms are non-motile", ..The resistance of Bacillus anthracis depends
enterily on the number of spores present\'\'. Dit alles is geen goede, geen duidelijke doceer-
trant. Een kleuring volgens Gram dient om ti:i te maken of een microorganisme Gram
dan wel Gram - is, met een Giemsa kleuring kan dit niet uitgemaakt worden, er kan
dus geen sprake van prefereren zijn; de miltvuurbacil is altijd onbeweeglijk; één milt-
vuur bacil kan slechts één spore vormen, de resistentie van de spore is groter dan die
van de bacil. Ik stel mij voor dat als de auteur zijn enorme taak over enige deskundigen
verdeeld had dit ook de accuratesse van uitdrukken ten goede was gekomen.

In zijn geheel beschouwd is het boek van Prof. Henning zonder twijfel een waarde-
volle aanwinst vooral voor practici en studerenden.

Chirurgische Operationstechnik. Roder Berge. Neunte Auflage 1949. Verlag
Paul Parey — Berlin.

Deze negende uitgave over chirurgische operatie-techniek, welke mij ter recensie
werd toegezonden, maakt een goede en prettig verzorgde indruk.

Vergeleken met de 5e druk van 1941, welke ons als laatste bekend was, zijn verschil-
lende hoofdstukken wal meer uitgebreid en tevens aangevuld met velerlei omtrent
datgene wat sindsdien als vernieuwing op het gebied der operatieve chirurgie is ver-
schenen.

Zo wordt aan het hoofdstuk „anaesthesic" als belangrijkste toegevoegd de para-
vertebrale lumbale anacsthesie ten behoeve van de rumenotomie bij het rund en een
betere techniek voor de locale verdoving bij de castratie van de beer.

Ook vermelden de schrijvers omtrent de operatie bij traumatische gastritis de ge-
wijzigde techniek volgens de methode Andres en bij de behandeling van de penis-
verlamming wordt dit onderwerp aangevuld met de methoden van Vennerhoi.m-
Forsell en Mörkeberg.

Hoewel beknopt is dit werkje zeei overzichtelijk en het is zowel ten behoeve van het
onderwijs en als beknopte handleiding voor de practicus zeer aanbevelenswaardig.

Einfiihrung in die Klinische Diagnostik der inneren Erkrankungen der
Ilaustiere. von Prof. Dr. David Wirth.

De vroegere hoogleraar in interne ziekten aan de Weense Veeartsenijkundige Hoge-
school heeft een derde druk bewerkt van zijn boekje over klinische diagnostiek, dat
voor het eerst in 1934 verscheen en ontstond uit een dictaat, dat hij reeds 15 jaar eerder
voor de studenten had bewerkt. In beknopte vorm geeft het 170 bladzijden tellende
boekje, dat van tal van merendeels goede afbeeldingen is voorzien, een uitstekend
inzicht in de klinische diagnostiek. Wirth is uitgegaan van het standpunt, dat de stu-
denten bij de aanvang van hun klinische studiën eerst slechts een algemeen overzicht
behoren te krijgen, en dat men later op de bijzonderheden dieper kan ingaan. Hierdoor
kon schrijver zijn boekje ook zo beknopt houden; waar hij niet alleen de grote, maar
ook de kleine huisdieren behandelt, zou dit anders ook niet mogelijk zijn. Hij geeft dus
uitsluitend de wijze van onderzoek. Daarvoor kan ik ook onze studenten zonder enige
restrictie het werkje ten volle aanbevelen.

Zelf vlecht ik bij mijn onderwijs in de klinische diagnostiek .alleen van de grote
huisdieren) gaarne hier en daar enige ziektekunde er bij door, waardoor m.i. de stu-
denten beter de betekenis van verschillende onderzoekingsmethoden verstaan en het
vak ook meer gaat leven. Trouwens Wirth zal bij zijn onderwijs ook de nodige uit-
breiding aan zijn diagnostiek hebben gegeven: in 5 bladzijden bv. kan men niet dc
haematologische diagnostiek beschrijven!

In de herfst van 1949 werd in overleg met de veehouders ter plaatse - een begin
gemaakt met het eiland Voorne en Putten vrij te maken van rundertuberculose, één
en ander met het oog op de mogelijkheid t.b.e.-vrije melk aan het Amerikaanse bezet-
tingsleger in Duitsland te leveren.

Op alle veehoudersbedrijven van het eiland (ca. 1200) werden de runderen (in totaal
14.000) ingeënt. Het resultaat was, dat bijna 4.000 dieren of ca. 28 % positief reageerden.
Deze werden, voorzien van een merkteken, direct verwijderd.

Ongeveer zes weken later werden de bedrijven nogmaals bezocht en de daar aan-
wezige runderen andermaal aan een tuberculinatie onderworpen. Het bleek, dat toen
slechts 2.7 "„ der dieren reageerde. Een derde controle (weer ca. 1 1 maand later) had
tot resultaat, dat uiteindelijk nog slechts een 6-tal dieren bleek te reageren.

Zodoende is het gelukt dank zij de medewerking van de veehouders en de activiteit
van de Gezondheidsdienst voor Dieren in de provincie Zuidholland en de betrokken
dierenartsen hot eiland Voorne en Putten in enkele maanden tijd v rij te maken van
rundertuberculose.

DERDE JAARVERSLAG VAN DE STICHTING PROVINCIALE GEZOND-
HEIDSDIENST VOOR DIEREN IN DRENTHE.

Dit jaarverslag geelt een overzicht van de werkzaamheden van genoemde stichting.

Een belangrijk deel wordt ingenomen door de tuberculosebestrijding. Door liet
verplicht stellen van de t.b.c.-bestrijding nam het aantal veehouders met 1467 toe.
Practisch alle veehouders in Drenthe zijn nu aangesloten. Hierdoor is het reactiepercen-
tage gestegen.

Wat dc nieuwe attesten betreft wordt de termijn van 10 dagen te lang geoordeeld.
Overigens kan iedere koe, die aangeboden wordt zonder verklaring, als afgespotcn
reageerde! worden beschouwd. Deze koeien mogen de veehouders niet kopen en de
dierenartsen is het verboden ze te onderzoeken en te tuberculineren.

Behalve microscopisch sputum-onderzoek (107 X positief) werd ook kweek op dc
voedingsbodem van Loewenstein toegepast, waardoor nog 79 open lijders werden
opgespoord. Ook werd in bijzondere gevallen morphologisch bloedonderzoek verricht,
ook langs dezen weg werden nog 53 open lijders opgespoord.

Gewezen wordt op het psychologisch gevaar van sputumonderzoek, nl. als de dieren-
arts niets vindt, dan trekt dc boer vaak de conclusie, dat de dieren ook niet gevaarlijk
zijn. Daar niet alle open lijders worden opgespoord vindt, via de markten, al sinds 1922
in Nederland een rondzending van open lijders plaats. Aan deze toestand moet zo
spoedig mogelijk een einde worden gemaakt, daar dit ook gevaar voor de handel in
luberculosevrij vee oplevert.

Als bijzonderheid zij nog genoemd, dat bij kippen 8 X listeriose werd vastgesteld.

Dit keurig op tijd uitgekomen verslag bevat naast een opsomming van de werkzaam-
heden van dien Dienst, verschillende belangrijke gegevens en beschouwingen. Over
de tuberculosebestrijding zij het volgende hieraan ontleend:

In de Provincie Groningen hebben ondanks persoonlijke voorlichting enz. uiteindelijk
14 veehouders geweigerd aan de verplichte t.b.c.-bestrijding mede te werken, waarvan
de namen en adressen aan den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst zijn
doorgegeven.

De dierenartsen verrichten in de provincie Groningen zelf de administratie inclusief
het merken van het vee (oormerken voor hun rekening!).

Het aantal tuberculosevrije bedrijven is toegenomen. Dil aantal had groter kunnen
zijn als niet verschillende vrije bedrijven reageerders aankochten, aangelokt door het
grote prijsverschil. Het percentage reagerende runderen steeg met 4,17 %, welke stijging
wel is waar voor een deel komt uit bedrijven, die niet eerder onderzocht zijn, maar de
voornaamste oorzaak was de aankoop van reageerders en open lijders door vrije be-
drijven, wat bleek uit een steekproef in 3 gemeenten met 959 bedrijven (9645 runderen).
,,Wordt een reageerder aangekocht, dan melkt men goedkoop". De zuivelfabrieken
zullen moeten besluiten een korting toe te passen op de melk van besmette bedrijven.

Ten einde de aankoop van niet door verklaring gedekt vee tegen te gaan, mogen de
dierenartsen niet anders meer tuberculineren dan in opdracht van de Gezondheids-
dienst en voor export.

Aan de veeverzekeringen wordt geadviseerd alleen dieren met geldig attest te
verzekeren.

Er wordt verder nog op gewezen, dat de termijn van 10 dagen nog te lang is, aan-
gezien handelskoeien in dien tijd nog kunnen worden besmet.

Ook over K.I., besmettelijk verwerpen, runderhorzel-bestrijding, uierziekten bij
runderen enz. treffen wij beschouwingen aan. Door cle excentrische ligging verwerkte
de Gezondheidsdienst ook een vrij belangrijk pluimvee-materiaal.

Het eerste rapport geeft een uitvoerig overzicht van de verschillende huisdiersoorten
in Dcvon en Cornwall.

Betreffende de bodem wordt gewezen op een tekort aan cobalt daarin en in de grassen,
die op verschillende plaatsen van dit deel van Engeland groeien.

De bodemformatie is zeer uiteenlopend; valleien, naar het Zuiden open, naar het
Westen beschut, geven de beste opbrengsten. D< bodemvruchtbaarheid hangt ten
nauwste samen met Ca- en P-gehalte. De vooral vroeger) geisoleerde ligging van
verschillende delen is oorzaak, dat twee zuivere rundveerassen en vijf schapenrassen
tot ontwikkeling zijn gekomen.

De twee rundveerassen zijn: de Devons Red Rubies), in hoofdzaak een vleestype,
met een melkproductie van 2300 liter 13600 kg gemiddeld in Nederland, rel\'.), vormen
een zeer oud ras, dal teruggaat tot het oorspronkelijke Kelten-vee, later vermengd met
F\'rans bloed en daarna weer met het rode Lincoln-vee. De South-Dcvons zijn betrek-
kelijk nauw verwant met de Devons, zijn zwaarder, iels beter in melkproductie (afbeel-
ding van een koe die in de 5e lactatieperiode ruim 7000 Liter melk gaf met 4.2 % vet)
en voor de slacht zeer gewaardeerd om de gunstige verhouding vlees-vet. Beide rassen
zijn dus van het dual-purpose type waarvoor momenteel in Great Britain propaganda
wordt gemaakt.

De vijf schapenrassen zijn aangepast aan de verschillende omstandigheden in het
beschreven gebied, zij hebben verschillende woltypen; een uitvoerige beschrijving

wordt in dit rapport gegeven. De varkensfokkerij spande, voor de laatste oorlog, de
kroon in de gehele vee-export uit dit gebied (89.1 % tegen 6.6 % runderen, 6.8 % kal-
veren; 17.8% schapen).

Beide rassen lijken veel op elkaar in type (alleen de kleur verschilt); dit type houdt
het midden tussen een baconvarken (als de Large White = Groot Yorkshire) en een
type als de Berkshire. Verschillende kruisingen worden (min of meer systematisch)
toegepast om de beste baconvarkens te leveren. Ook Wessex Saddleback (het meest
moderne Engelse ras) wordt gehouden.

Nadat de Nederlandse invoer van vers geslachte jonge varkens ophield (het voor
ons, in dit opzicht, beruchte jaar 1926) worden uit het besproken gebied lichte varkens
(tot ^ 50 kg) voor de Londense markt geleverd.

Dit rapport geeft uitvoerige details en daarnaast ook meer algemene wetenswaardig-
heden uit een land, dat al vroeg aan de spits van de veefokkerij stond.

Het tweede rapport, de titel zegt het reeds, handelt geheel over de noodzaak en de
mogelijkheden om de vleesproductie in Groot Brittannië op te voeren.

Vooral is aandacht geschonken aan de wens om het gehele jaar door een ongeveer
gelijkblijvend aantal dieren aan de vleesverwerkende slagers en industrieën te leveren.

Aan marktanalyse is grote aandacht besteed. Daarnaast wordt vooral gewezen op
de grote oppervlakte, voor veehouderij nog geschikt heuvel- en bergland in Wales,
Schotland en Noord-Icrland. Teneinde goedkoop te produceren wordt aanbevolen de
dieren, — allhans die voor de fokkerij bestemd zijn — winter en zomer buiten te laten
lopen, dus extensief te houden. Bijvoedcr slechts in geringe hoeveelheden in de winter.

Voor Schotland worden kruisingsproducten (Calloway en Shorthorn en soms Aber-
deen-Angus) aanbevolen. Voor Wales het inheemse zwarte Welsh-cattle. Voor ons is
de opmerking interessant, dat het Friese vee steeds meer gefokt wordt als een dual-
purpose vee, dat overigens meer in de lager gelegen gebieden thuishoort.

Het in Engeland zeer dringende probleem van de vleesvoorziening wordt in deze
publicatie wel van verschillende kanten belicht.

Belangrijk zijn ook de calculaties, door een van de inleiders gemaakt, in verband
met de sombere toekomst der voorziening met vlees, (dierlijk eiwit in het algemeen, ref.)
van de steeds toenemende bevolking op aarde.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, „Park Oog in Al", Utrecht. Tel.
K 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van Maatschappij voor Diergeneeskunde.

MEDEDELINGEN VAN HET SECRETARIAAT.
Practijkwaarneming, gedurende de vacantiemaanden.

In de aflevering van 1 Maart is al meegedeeld, dat het waarschijnlijk moeilijk zal zijn
voor elke collega, die in de a.s. zomermaanden met vacantie wil gaan, een waarnemer
beschikbaar te stellen. Enkele collegae in ambtelijk dienstverband hebben zich inmid-
dels, gedurende een gedeelte van hun eigen vacantie beschikbaar gesteld voor practijk-
waarneming.

Wanneer dit voorbeeld door meer collegae, die aan instituten of ambtelijke diensten
zijn verbonden, zou worden gevolgd, zal gemakkelijker aan alle aanvragen kunnen
worden voldaan.

Gollegae-ambtenaren, die zich gedurende hun vacanitie beschikbaar willen stellen voor
practijkwaarneming, kunnen zich hiervoor opgeven >ij het secretariaat van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Behalve de beschikbare periode kan daarbij ook voorkeur vermeld worden voor een
bepaalde streek van ons land.

Meestal zullen de betrokkenen, die een gezin hebben, volledig over het practijkhuis
kunnen beschikken.

Uiteraard zullen degenen, die zich voor practijkwaarneming beschikbaar wensen te
stellen, van tevoren overleg moeten plegen met de betrokken diensten.

Nadat er bij herhaling op gewezen is, dat de contributie over het jaar 1950 kon worden
overgeschreven op de girorekening van de Maatschappij, moest toch aan een kleine
groep leden een kwitantie worden toegezonden.

Na de eerste aanbieding werden verschillende kwitanties geretourneerd met de
mededeling, dat het bedrag per giro zou worden overgemaakt.

Nogmaals wordt er op gewezen, dat de kwitanties bij herhaling zullen worden aan-
geboden, zolang het bedrag niet op andere wijze is overgemaakt. Ter besparing van
onnodige kosten wordt nog eens aangedrongen op een vlotte medewerking.

Commissie voor de vleeshygiëne in het kader van de permanente volksge-
zondheidscommissie Benelux.

Deze commissie is als volgt samengesteld:
Voorzitter E. ƒ. A. A. Qjjaedvlieg, Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid,
tevens Directeur van de Vceartsenijkundige Dienst (Nederland).

De Belgische Ministeries van Economische Zaken en Landbouw wezen nog geen
vertegenwoordiger aan.

Binnenkort zal verschijnen „De toelating tot het Hoger Onderwijs", uitgegeven door
de besturen van het Verbond van Wetenschappelijke Onderzoekers en Civitas Academica
van de Universiteiten van Amsterdam.

In dit volledige verslag van het op 9 en 10 December 1949 te Amsterdam, met mede-
werking van de Universiteiten en Hogescholen, gehouden congres, zijn de toespraken en
de voordrachten der inleiders: Dr. H. J. Reinink, Prof. Dr. H. C. Duyker, Prof. Dr.
F. L. Polak, Prof. dr. H. Freudenthal, Prof. Dr. J. P. Kruijt, J. C. Deering, met de,
naar aanleiding van deze voordrachten, gevoerde bespreking, opgenomen :

studenten en academici als sociale groepen; methoden van selectie naar studiegeschikt-
heid; studieloon; beurzenstelsel.

Prijs ƒ 1.50. Verkrijgbaar bij Verbond van Wetenschappelijke Onderzoekers, Leiden.

Kort verslag van de ledenvergadering, gehouden op Zaterdag ifi Maarl 1950 te
Nij verdal.

Om ruim 2 uur heet de voorzitter alle aanwezigen welkom, waarbij hij speciaal het
erelid van de afdeling, Prof. Krediet en de algemene secretaris. Dr. De Haan, verwel-
komt.

De notulen van de vorige vergadering worden, behoudens een kleine opmerking van
de Voorzitter, goedgekeurd.

Naar aanleiding van de notulen merkt de voorzitter verder nog op. dat het tarief voor
V.Z. tuberculinatie is besproken in de contactcommissie van de afdeling en de Stichting
voor de Landbouw. Deze commissie vindt de methode, welke in Gelderland wordt
gevolgd niet sympathiek.

De voorzitter dringt er bij de alg. secretaris op aan, dat alle tarieven voor de t.b.c.-
bestrijding nog eens onder ogen worden gezien.

De voorzitter heet collega van Doorn in deze eerste vergadering, waarin hij als be-
stuurslid aanwezig is. van harte welkom.

Besloten wordt verder nog. dat de notulen van de vergaderingen voortaan aan alle
leden zullen worden toegezonden.

Collega ter Heege uit Markelo wordt met algemene stemmen als lid van de afdeling
aanvaard.

Naar aanleiding van het jaarverslag wordt aandacht besteed aan het feit, dat zo
weinig wetenschappelijke onderwerpen konden worden behandeld op de afdelings-
vergaderingen.

Bij de medici bestaat een ledenraad-parlement, die de maatschappelijke problemen
bespreekt.

Besloten wordt op de Algemene Vergadering een voorstel in te dienen om uit iedere
afdeling vertrouwensmannen te benoemen, die landelijk een parlement vormen, welke
centraal zal overleggen met andere instanties, betreffende zakelijke aangelegenheden.

Prof. Krediet ziet dit parlement als een wetgevende vergadering, terwijl het Hoofd-
bestuur het uitvoerend orgaan is.

Het bestuur adviseert voor de V.Z. tuberculinatie ƒ 2. per stal en ƒ 0.50 per dier te
berekenen. Volgend jaar zal dit opnieuw bezien moeten worden.

Sommige leden meenden, dat de afdeling besloten had ƒ 4.— en ƒ o.-,o in rekening
te brengen.

Voor het stalonderzoek van C-stallen na uitstoot van reageerders, wordt een tarief
van ƒ 4.— per stal en ƒ 0.50 per dier geadviseerd. De dieren moeten, ook in de weide,
dan op één punt bijeen gebracht worden. Deze tarieven zullen door collega Post worden
gepubliceerd.

Over de nieuwkooptarieven moet nog overleg worden gepleegd. Men is van mening,
dat deze moeten worden opgetrokken tot ƒ 5.

Het mond- en klauwzeertarief is gelaten, zoals het was, n.1. ƒ 2.25 voor een dier in
georganiseerd verband en als de gehele veestapel wordt geënt en ƒ 2.50 per dier voor
bedrijven, die buiten georganiseerd verband vallen.

Eén lid van de afdeling had tegen de voorzitter als zijn mening te kennen gegeven, dat
de contactcommissie alleen te maken heeft met de tarieven voor de tbc-bestrijding.

Colllega Brummelhuis vindt dit formeel wel juist, doch practisch niet, want we moeten
tot een overeenkomst komen.

Collega Van Doorn vindt, dat de tariefbepaling alleen dient te geschieden door de
afdeling. Alleen dan wordt het tarief op zichzelf bekeken. Coll. v. d. Veen kan hiermede
accoord gaan en zegt de meer of mindere oppositie niet te begrijpen.

Coll. De Haan wijst er op, dat er thans geen uniform tarief geldt. Het Hoofdbestuur

zou dit wel erg op prijs stellen, maar ziet moeilijkheden in provincies met dichte vee-
bezetting.

De afdeling besluit bij het Hoofdbestuur er op aan te dringen een uniform tarief vast
te stellen.

Hierna wordt een schrijven besproken van de Gezondheidsdienst aan de zuivelfabrie-
ken en de dierenartsen, waartegen coll. Brummelhuis geen bezwaar heeft, doch dat
collega Vegter formeel niet juist vindt.

Bij de voorstellen voor de a.s. Algemene Vergadering merkt Prof. Krediet op, dat een
bepaling noodzakelijk is, wat het Hoofdbestuur kan doen tegen afdelingen, die organisa-
torisch onjuist handelen. Thans moet het bij een waarschuwing blijven.

Bij de benoeming van een vertegenwoordiger van de afdeling in Gezondheidsdienst of
Prov.commissie van Toezicht op K.f. wordt besloten, dat dit een bestuurslid moet zijn.

De voorzitter deelt mee, dat de contactcommissie van de Gezondheidsdienst volmacht
heeft. Kan de contactcommissie van de afdeling ook niet iets meer volmacht krijgen ?

Collega Vegter zegt hierop, dat het bestuur contactorgaan moet zijn en dat bij
v ergaderingen minstens 3 bestuursleden aanwezig moeten zijn.

Hierna was nog enige tijd over voor casuïstische mededelingen, die zeer op prijs werden
gesteld.

Bij de rondvraag wordt besloten de eerstvolgende vergadering van de afdeling te
houden op een Zaterdagmiddag in Mei te Zwolle.

In de Meivergadering, die een wetenschappelijk karakter zal dragen, zal voor een
spreekbeurt worden gevraagd Prof. Romijn uit Utrecht.

In de foop van het jaar gaven zich 11 nieuwe leden op n.1. de collegae H. A. v. d.
Berg, A. J. Bruin, Dr W. A. de Haan, D. Koiter. Dr N. C. W. Hesse, Th. Stegenga,
S. van den Akkf.r, I. Titus, A. J. van Sprundei., A. li. Burggraaff en Mr F. O.
Rentema, terwijl coll. Burggraaff uit den Haag als lid bedankte en de collegae Hoog-
land uit Barncveld en Huisman uit Nijkerk zich lieten overschrijven naar Gelderland,
omdat zij in het Gelderse werkgebied wonen.

Door deze mutaties telt onze afdeling nu per 1 Jan. 1950 80 leden en 2 buitengewone
leden.

Het bestuur zond gelukwensen namens de afdeling aan 4 harer leden n.1. aan Prof.
de Blieck wegens zijn gouden jubileum als dierenarts en aan Prof. Beijers, Prof.
Hartog en coll. Schultze wegens hun 40 jarig jubileum.

Het afdelingsbestuur onderging één wijziging wegens periodiek aftreden van coll.
Schoenmaker, in dienst plaats werd tot onder-voorzitter gekozen coll. Wellensiek.

In plaats van coll. Joling werd Prof. Beijers tot afgevaardigde uit het Alg. Bestuur
gekozen.

De afdeling vergaderde 6 keer en wel op 15 Jan. 3 Feb., 2 Juni, 14 Juli, 13 October
en 17 December; naast vele maatschappelijke onderwerpen stonden 4 wetenschap-
pelijke lezingen op onze agenda.

Ir Cleveringa, coll Joling, Dr Hesse en Dr Grashuis spraken respectievelijk over
i° De gezondheidsleer v.d. bodem

2° Aspecifieke tuberculine reacties en Abortus bestrijding
3⁰ Mastitis en droogzetten
4⁰ Evenwichtigheid in de voeding.

In onze vergadering van 2 Juni lichtte Dr Kramer de circulaire v. h. H. B. toe;
hij wenste principiele verandering bij de t.b.c. bestrijding en geen geld meer geven voor

„hopeloos" werk. Om verschillende redenen meenden de leden hem niet gehéél te
kunnen volgen.

Wij hopen dat de nieuwe plannen voor de naaste toekomst uitkomst zullen gaan
brengen.

Onze contactcommissie voerde regelmatig besprekingen met die van N. en Z. Holland.

Tenslotte zij nog vermeld de zeer geslaagde excursie naar de Schothorst, waaraan
20 collegae deelnamen.

Om u een beeld te geven van de belangstelling van de leden in onze afdeling, geef
ik u de cijfers van het aantal bezoekers op onze vergaderingen; deze waren achtereen-
volgens 24, 28, 24, 22, 27 en 20 waarvan respectievelijk 6, 13, 9, 8. 13 en 5 practici.

Het vorig jaar vroeg ik in mijn jaarverslag de medewerking van de leden, ik meen
dat we dit jaar hierover tevreden kunnen zijn, zodat wij hopen dat de belangstelling
in het komende jaar zal groeien.

Kort verslag van de ledenvergadering, gehouden op Donderdag 23 Maart
1950 in het Pathologisch Instituut te Utrecht.

Behalve 2 gasten, waaronder Dr Kramer, waren 30 leden aanwezig.
Prof. ten Thije gaf een interessante demonstratie, die bij allen zeer in dc smaak viel.

Na de demonstratie werd pas de maatschappelijke agenda afgewerkt, waarbij het
grote probleem was de afdoende t.b.c. bestrijding, als nevenprobleem kwam hierbij
de verhouding Dierenarts-Gezondheidsdienst om de hoek kijken.

De voorzitter sloot de hartstochtelijke discussie met de toezegging, dat in de volgende
vergadering het nieuwe plan besproken zal worden.

Sinds i Januari heeft het Hoofdbestuur dc volgende diergeneeskundige candidaten.
aangenomen als candidaat-lid van de Maatschappij:

J. P. W. Akkermans, O. L. Beibofr, W. J. M. Bekkers. W. M. Blok, J. Boom,J. Bouw,
C. J. v. d. Brink, J. Dersjeant, ). B. van Dijk, H. A. J. Goedemoed, A. Heuff, Z.
Hooyberg, H. Jonker, G. H. G. Lindehovius, H. A. v. Riessen, P. R. Rondhuis,
F. F. G. Schwering, C. A. Stoi.te, J. Vermey, G. A. Zeelen, P. Zegwaard.

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

A. J. Braak, Semarang, in verband met de opheffing van het K.N.I.L., d.d. 14
April 1950 met verlof naar Nederland gezonden. Adres: E. te winkel, Gerard Dou-
straat 26, Utrecht. (pag- 102)

U. Dijkstra te Utrecht, is verhuisd naar Alb. Thaerlaan 79, tel. 21123. (pag. 179)
H. A. van Riessen te Utrecht, is verhuisd naar Obrechtstraat 38 bis A. (pag. 184)

A. J. J. J. den Baars te Bussum tot Directeur van het Openbaar Slachthuis aldaar.

Salmonella abortus ovis-infectie bij schapen. M. Mitrovic, Sull\'aborto infcttivo
degli ovini da Salmonella abortus ovis. La Clinica Veterinaria. LXXII, 197, 1949.

Mitrovic beschrijft een uitbraak van besmettelijk verwerpen door S. abortus ovis-
infectie in een kudde van 114 schapen, waaronder 91 drachtige, van welke laatste er
22 aborteerden. Hij geeft uitvoerige determinatie der geïsoleerde culturen.

Serumagglutinaties werden verricht van alle 114 dieren. Van de 22 dieren die ver-
wierpen, varieerde de titer van 1 : 1000 (5 ex.) tot 1 : 100 (1 ex.). Bij de overige dieren
in deze besmette kudde van 1 : 2000 tot minder dan 1 : 50. (1 : 50 26 ex., daaronder
21 ex.). Uitvoerig overzicht van de literatuur.

Voedselvergiftiging met Salmonella kottbus. F. Doregatti. La Sahr.onetta kottbus
causa di una grave tossinfezione alimentarc. La Clinica Veterinaria. LXXIT, 142, 1949.

Doregatti isoleerde een Salmonella uit een voedselvergiftiging tengevolge van het
eten van paardenvlees en paardenworst, waarbij circa 150 personen werden aangetast
en een jonge vrouw stierf.

Deze Salmonella, welke aanvankelijk door Prof. Giovananti van het ftaliaanse
Salmonella-centrum gedetermineerd was als 5. newport (VI, VIII, e.h. aangetoond),
bleek bij nader onderzoek door de schrijver S. kottbus (VI, VIII, e.h., 1, 3, 4, 5) te zijn,
welke diagnose door Prof. Kauffmann uit Kopenhagen werd bevestigd.

Enting tegen tuberculose. A. Ascoli. l.a vaccinazione antitubercolare. La Clinica
Veterinaria. LXXII, 129, 1949.

In een te Bergamo gehouden lezing zet Prof. Ascoli de voordelen uiteen van de pre-
ventieve enting van jonge runderen tegen tuberculose, indien deze later aan een heftige
infectie moeten worden blootgesteld, zoals dat o.a. in Lombardije voorkomt, waar veel
jong vee uit het gebergte ter aanvulling naar de melkveestallen in de laagvlakte wordt
overgebracht en dan vaak binnen het jaar lijdende is aan heftige acute longtuberculose.
Het zou aanbeveling verdienen de dieren de eerste maal gedurende de eerste levensmaand,
daarna op een half jaar oud en vervolgens jaarlijks te enten met BCG.

Voor de oorlog door het ..Instituto Vaccinogene Antituberculare" gedane proeven
met runderen zouden de waarde van deze entingen hebben bewezen. De enting zou
subcutaan zijn toe te passen. Volgens Italiaanse onderzoekers zou het zijn voorgekomen,
dat bij een menginfectic uit de cntplaats van het BCG Brucella en Corynebacterium pyogenes
geïsoleerd werden.

Desinfecterende werking van organische zuren en aethyialcohol op milt-
vuursporen. A. Bo.naduce. Ricerche sull\'azione sinergica disinfettante dell\'alcool
etilico e di alcuni acidi organica sulle spore carbonchiose. La Clinica Veterinaria.
LXXII, 233, 1949.

Bonaduce onderzocht het desinfecterend vermogen van methylalcoholische oplos-
singen van diverse organische zuren op miltvuursporen, welke op glasparels, strookjes
papier en draadjes waren vastgekleefd. Het bleek, dat een 5% oplossing van mierenzuur
de beste resultaten opleverde.

Hierbij bleek, dat met citroenzuur behandelde sporen na 20 dagen behandelen,
weliswaar in bouillon niet meer kiemden, maar dat de caviaenting positief was.

Pathogenese van ile chronische bronchiolitis bij het paard. \\V. Steck cn
E. Roost. Zur Pathogenese der chronische Bronchiolitis beim Pierde. Schweizer Archiv
für Tierheilkunde. XCI, 427, 1949.

Steck en Roost overwegen de mogelijkheden, die als hoofdoorzaak voor chronische
bronchiolitis bij het paard in aanmerking komen. De drie eerste daarvan verwerpen
zij, n.1. voortdurende abnormale prikkeling, overgevoeligheid t.o.v. normale prikkels
en chronische infectie (als regel culturen negatief, penicillinebchandeling intratracheaal
onwerkzaam in tegenstelling met de reactie bij de behandeling van bronchopneumonie).
Zij nemen aan irreparabele beschadigingen van de bronchiolenwand en moeilijkheden
bij de verwijdering van het exsudaat, waardoor een blijvende prikkeltoestand zou ont-
staan. Zij overwegen pneumothoraxbehandeling.

Younc. en Patf.rson (Thejourn. of Hygiëne Vol. 47 Xo. 1 Maart \'49) hebben na een
breed opgezet onderzoek, dat de moeite loont in originali te worden nageslagen, hun
resultaten gepubliceerd, bereikt met de vaccinatie van runderen met het woelmuizen-
tvpe (zuurvast) van de tuberkelbacil.

Zij bouwden hierbij voort op resultaten verkregen door Wells I.ancet I 1937, 1221
en idem M. R. C. Spec. Rep. Ser. Med. Res. Coun. London Xo. 259, 1946 en Griffitii
cn Dalling Journ. Hyg. Cambr. 40, 673).-

De proeven werden genomen onder z.g. „Field Conditions", wal de waarde ervan
aanzienlijk moet verhogen. Beide onderzoekers achten zich gerechtigd tot het trekken
van de volgende conclusie: de intraveneuse toediening van het vaccin verdient de voor-
keur. 5 Mg vaccin is in staat de resistentie tot hoog peil op te voeren, in die zin, dat het
slechts komt tot het vormen van onbetekenende laesies, na natuurlijke of artificiële infecties.
De aldus verkregen weerstand ontstaat in 6 —>8 maanden.

Herhaalde vaccinatie echter verdient de voorkeur. Deze dient le geschieden tegen
liet einde der 4e week na de eerste vaccinatie.

Het is hierbij noodzakelijk, dat het voor de vaccinatie gebruikte type door herhaalde
passage door zijn natuurlijke gastheer op maximale virulentie worde gebracht.

Een voor de vaccinatie gebruikte stam (G 564) gaf na toediening dodelijke gevolgen
bij kalveren.

Histopathologische veranderingen, pathognomisch voor een tuberculeuse infectie,
bepalen zich in hoofdzaak tot de longen en de thoracale lymphklieren.

Deze vertonen een maximum op ongeveer de 28e dag cn gaan in resolutie over, om
en nabij de 84c dag.

Prof. J. J. Th. Vos, de Patholoog-Anatoom der Groningse Hogeschool, wijdt aan dit
onderwerp in het N. T. v. G. van 3 September 1949 III No. 36 een uitvoerige beschou-
wing, waarbij hij begint erop te wijzen, dat sedert 1924, het jaar waarin Deelman met
de systematische registratie van het van heinde en verre toegezonden materiaal is
begonnen, tegen het einde van dit jaar het respectabele cijfer van 50000 bereikt zal
worden.

Dit cijfer moge o.m. erop wijzen, hoe veelvuldig het gebruik van deze onderzoek
methode te baat wordt genomen.

Schrijver heeft enige aarzeling moeten overwinnen alvorens zich te kunnen zetten
tot het schrijven van dit artikel, dit mede veroorzaakt door het feit, dal vóór hem 12
medische specialisten in de kolommen van het Tijdschrift voor Geneeskunde hem het
gras voor de voeten hebben weggemaaid.

Een tweede reden voor aarzeling vindt de schrijver aanwezig in het feit. dal Dr. Korte-
wec in het nummer van 21 Mei j.1. een interessant artikel, met het opschrift: „De Patho-
loog-Anatoom als clinicus", het licht deed zien.

Vos maakt allereerst een aantal opmerkingen over de betekenis der proefexcisie uit
organen, welke in de reeks van voren bedoelde opstellen nog niet ter sprake zijn gekomen.

Allereerst de lever. Hij is van mening, dat de methode der proefexcisie hier practisch
gesproken achter de feiten aanloopt, in die zin, dat het hepatocellulaire levercarcinoom
vaak de grootte van een klein kippenei benadert. Daarbij is de ingreep met het oog op
bloeding en mogelijke verbloeding niet zonder bedenking.

Het onderzoek van regionaire lymphklieren is een vanzelfsprekend geval. In de reeks
van 2000 proefexcisies van deze organen leidde het onderzoek 750 keer in de richting
van een maligne aandoening. Het beenderstel draagt eveneens in belangrijke mate bij in
de toezending van het materiaal. Van de 1250 zendingen werd 230 keer de diagnose
tumor in vijfvoudige variatie gemaakt.

Een aantal der ingezonden weefselstukjes moest gerangschikt worden in de rubriek
post-operatieve documenten ter controle. Een proefexcisie bij gezwellen van hersenen
en ruggemerg acht schrijver dringend noodzakelijk; hier is nauwe samenwerking tussen
Neurochirurg en Patholoog-Anatoom eerste eis. De naam ,,Biopsie" acht schrijver
beter geschikt, wijl het verkregen materiaal vaak door punctie of aspiratie verkregen,
kan worden.

In de praktijk zal een en ander neerkomen op cytodiagnostiek. Een methode welke-
in de laatste jaren voor de vroegtijdige diagnose van maligne tumorvorming in de vrouwe-
lijke geslachtsorganen grote opgang heeft gemaakt.

Schrijver uit zich omtrent de mogelijkheden, welke in het gebruik van deze laatste
methode nog verder verborgen kunnen liggen voorshands met enige reserve.

Aan de N.R. Courant van 7 Juni j.1. ontleen ik het bericht, dat ,,Het Erganzungs-
gesetz gegen die Tuberculose", welke wet de Zwitserse Regering in staat zou stellen,
de gehele bevolking röntgenologisch te doen onderzoeken, bij volksstemming, (201.722
stemmen vóór, 610.877 tegen), is afgewezen.

Vooral het denkbeeld van een gedwongen geneeskundig onderzoek heeft velen kop-
schuw gemaakt.

De tegenstemmers bevonden zich onder alle lagen der bevolking, afgescheiden van
de politieke oriëntering.

In de Januari-vergadering van het Klinisch Genootschap te Rotterdam, waarvan
een verslag is opgenomen in het N.T.v.G. van 20 Augustus 1949, 93 lil, 34 heeft
Dr. ten Berg een beschrijving gegeven van een geval dezer mysterieuse, moeilijk klinisch
te begrenzen en te differentiëren ziekte.

Wat het laatste betreft komen in aanmerking : centrale pneumonie, typheuze pneu-
monie, inlluenza, malaria, rheuma, sepsis, typhobacillose en miliaire t.b.c.

In dit geval bleek na uitgebreid onderzoek een acute tuberculeuse infectie met bacil-
laemie, dus een typhobacillose aanwezig te zijn. Dit ziektebeeld is reeds in 1883 door
I.andolzy beschreven.

Deze auteur sprak in verband met het onbestemde karakter, hetwelk het symptomen-
complex vertoonde van ,,infection prétuberculeuse", état invasion de fièvre bacillaire,
fièvre infectieuse aigue tuberculeuse a formc tvphoide, of kortweg . ,Typho-Bacillose."

Latere schrijvers, w.o. onze landgenoot Arends, die in 1947 promoveerde op een
proefschrift „Tuberculose en Bloedziekte" 1 "ziekte van Landouzy"), wijzen erop dat
de ziekte niet verward dient te worden met de Sepsis Tuberculosa Acutissima (Sciiolz).

Bij de interessante discussie, welke zich op deze voordracht aansloot maakte Straub,
de opmerking, dat de besmettingsdosis niet van belang is, doch primair het aangeboren
gestel. Over de waarde van de toediening van Streptomvcine verschilden de meningen.

Deze vraag heeft punt van discussie uitgemaakt in de Franse Académie van Genees-
kunde.

De slotconclusie luidde : de vroedvrouw kan gemachtigd worden tot de inenting met
koepokstof, doch uitsluitend, nadat een geneeskundige het te enten individu heeft
onderzocht en vastgesteld heeft, dat er geen contraïndicatie bestaat.

Referent, die bovenstaande mededeling aantreft in het N. T. v. G. van 16 Augustus
1949, welk tijdschrift als oorspronkelijke bron, het Buil. Acad. Nat. de Med., zitting
van 10 Mei 1949, vermeldt, vraagt zich af, waarom in dit geval een hulpkracht dient te
worden ingeschakeld.

De vaccinatie is wel zo\'n eenvoudige en snel toe te passen medische handeling, dat
deze toch zonder bezwaar ,.en passant" met de vol-medische inspectie, verricht kan
worden.

De plaatselijke toediening van Penicilline bij verschillende vormen van
Panaritia.

Oosterhuis (N. T. v. G. 6 Augustus 1949, 93 III 32) wijst erop. hoe Paronychia niet
alleen pijnlijk en lastig kan worden voor de betreffende patiënt, doch ook tot lang-
durige uitschakeling uit het arbeidsproces, zelfs tot blijvende arbeidsongeschiktheid
aanleiding kan geven.

Al spoedig na de introductie van penicilline is de aandacht gevallen op een mogelijk-
heid dit antibioticum ook bij aandoeningen van dit karakter te kunnen aanwenden.

Oosterhuis is ertoe overgegaan, Penicilline locaal toe te passen bij verschillende
vormen van Panaritium.

Hij paste dit middel toe in dier voege, dat bij een Panaritium articulare 25.000 een-
heden opgelost in 1 cc Phys Nacl Solutie intra-articulair werden geïnjicieerd.

Soms werd daarbij ter volledige immobilisatie een gipsspalk tot halverwege dc onder-
arm aangebracht. Meestal was dc pijn na 1 dag verdwenen. Was dit niet het geval, zo
volgde een tweede inspuiting.

Schrijver zag uitmuntende resultaten. Referent vraagt zich af, of hier eventueel een
indicatiegebied voor tussenklauwpanaritiuin bij het rund aanwezig kan zijn.

Feltkamp (N.T.v.G. 20 Augustus 1949, III 34) wijst op het feit. dat. wat er in de
geneeskunde gedaan wordt belangrijker is dan de Terminologie, waarin een en ander
vervat wordt.

In 1935 heeft Harrison (Failure of the circulation) onder de term „Backward
Failure", de decompensatie cordis (congestive failure, cardiale stuwing, asystolie) de
stuwingsverschijnselen genoemd, welke berusten op een onvoldoende contractie van de
kamerspier.

Deze stuwingsverschijnselen zetelen stroomopwaarts van de linker en rechterkamer,
die falen (Failure). Over het woord Asystolie bestaat ten onzent enig misverstand, in
hoofdzaak hieruit resulterend, dat hierbij niet zelden boezemfibrilleren voorkomt :
men meent dan, overigens ten onrechte, dat Asystolie op de boezem betrekking heeft.
Letterlijk betekent Asystolie : armoedige Systole.

Schrijver wijst erop dat Beau in 1856 het complex der stuwingsverschijnselen reeds
als een syndroom heeft gezien en beschreven. Zelfs kwam hij tot de betiteling asystolie.

Starr (Annals of internal Med. 30. Blz. 1, 1949) en Borst (The maintenance of an
adequate output 1948) hebben in de laatste jaren dit begrip nieuwe inhoud gegeven,
in dier voege, dat zij bij de verklaring van het syndroom ruime plaats willen toekennen

aan extra-cardialc factoren, waaronder in de eerste plaats een vergroting van het
bloedvolume is te noemen.

Borst (L.c.) en zijn leerling Allen (Canad. Med. Ass. Journ. 59, Blz. 560, 1948)
hebben in de laatste tijd op het voetspoor van Lewis (Brit. Med. Journ. I, Blz. 849, 1930)
een methode voor meting van de veneuse druk uitgewerkt en gestandaardiseerd, waarbij
deze geschiedt aan de Venae Jugulares.

Referent had het voorrecht deze methode door Prof. Borst zelve gedemonstreerd te
zien op een der avonden in de afgelopen winter georganiseerd door de Twentsche
Med. Voordrach tenvereniging.

Hij vraagt zich af, of deze, zij het gemodificeerd naar de omstandigheden, niet voor
dieren nader uitgewerkt kan worden. Hier zal meer dan een theoretisch doel mede
gediend kunnen worden.

Het vraagstuk van de meting van de arteriële bloeddruk bij onze huisdieren zou
tegelijkertijd onder de loupe genomen kunnen worden.

Procedure and technique for poultry inspection, P. J. Brandly, Alaska,
Journal of the American Veterinary Medical Association, Vol. GXIV, Juni 1949,
nr. 867.

In dit artikel wordt de wetenschappelijke basis van het onderzoek van menselijke
voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, — speciaal gevogelte —, uiteengezet en de
techniek van de keuring van gevogelte beschreven. Twee ziekten worden nader be-
schreven. Het blijkt namelijk, dat vlekziekte (infectie met Erysipelothrix rhusiopathiae)
dikwijls wordt gezien bij kalkoenen en eenden (in hetzelfde nummer komt een be-
schrijving van een epidemie voor), en door de vogels op mensen wordt overgebracht.
Meestal kan het micro-organisme worden geïsoleerd uit het bloed, terwijl er steeds
koorts is. De spieren en de huid van zulke dieren zijn donker van kleur en droog, met
necrotische plekken in organen en punlbloedingen in de musculatuur. Afkeuring dient
te volgen. De andere beschreven ziekte is een infectie met het virus van de laryngo-
tracheïtis met dodelijke veranderingen in uitsluitend de slijmvliezen van hoofd en trachca
van kuikens en fazanten, die echter voor de mens geen gevaar oplevert. Het afgescheiden
exsudaat droogt door de luchtpassage door larynx en trachea spoedig. Daar vogels
een rudimentair diaphragma hebben, kunnen zij het exsudaat niet ophoesten, dat
zich dientengevolge ophoopt en dan door mechanische obstructie asphyetie kan ver-
oorzaken. De vogels hebben geen koorts. Bij de evisceratie wordt het aangetaste slijm-
vlies verwijderd en als er door cyanose geen blauwe verkleuring van het vlees is, kan het
gevogelte worden goedgekeurd. Het artikel bevat voorts een uitvoerige beschrijving
van de aanwijzingen, waarop bij de keuring vóór het slachten moet worden gelet.
Uitvoerig wordt stilgestaan bij de methode van slachten en eviscereren van het ge-
vogelte. Aanbevolen wordt de dieren niet dadelijk na het doden te eviscereren, omdat
dan de darmen nogal breekbaar zijn met kans op bezoedeling, en omdat de warme
buikinhoud bij hen, die er veel mede moeten omgaan (poeliers en keurmeesters) een
ernstige dermatitis kan veroorzaken.

Eveneens wordt uitgebreid behandeld de techniek van het keuren na het slachten,
waarbij wordt aangegeven, welke afwijkingen er zoal in de organen te zien kunnen
zijn, waarbij vooral aan de lever veel aandacht wordt besteed. De nadruk wordt gelegd
op het feit, dat een geoefend oog spoedig afwijkende kleur, vorm en grootte kan op-
merken. WILLEMS.

Pelsdierziekten (Sompolinsky, En oversigt over sundhedstilstanden blandt pelsdyr
i Danmark 1948. Dansk Pelsdyravi. Ref. in M. bl. f.d.d. Dyrl. Foren, 1949 S. 313).

Bevat een verslag over het onderzoek van 857 bij het veterinair serumlaboratorium
ingezonden cadavers van pelsdieren (0,4 % van alle pelsdieren op Deense farms).

Achteruitgang in voedingstoestand wordt zeer veel waargenomen en wordt bij carni-

vore pelsdieren dikwijls veroorzaakt door een acuut of chronisch tekort aan vitamine B.
Men geeft per dag 2 gram sulfas ferrosus-technicum per 100 minken of 5 gram per 100
vossen. Jonge dieren de helft. Het poeder wordt in water opgelost en grondig door het
voer gemengd.

Bij minken luistert de consistentie van het voer zeer nauw; ook zijn zij zeer gevoelig
voor te weinig lichtverteerbare koolhydraten in het voedsel. Vossenvoeder is niet geschikt
voor minken. fn gemengde bedrijven moet men daarmee ter dege rekening houden.

Bij jonge minken werd in 1948 veelvuldig een ziekte waargenomen, die men ,,geel vet"
noemt. Zij treedt op kort na het spenen; bij sectie worden uitgebreide subcutane oedemen
aangetroffen, terwijl er veel vet — van een vuilgele tot geelbruine kleur en met een
penetrante geur - in de subcutis, tussen de spieren en onder de serosae voorkomt.
Men meent met een stofwisselingsziekte te doen te hebben. De behandeling bestaat
uit een hongerdiëet.

Uit minken werden streptococcen, pasteurella, vlekziekte-, pseudotbc- en paratyphus-
bacillen gekweekt. Ook tbc werd geconstateerd, zelfs in streken met uiterst sporadisch
voorkomende tbc bij runderen.

Sedert 1948 is geen enkel geval van welpenziekte meer waargenomen. Op 10 December
zijn daarom alle beperkingsmaatregelen opgeheven.

Vliegenbestrijding in de stal. (Sompolinsky, Om bekampelsen af stalduer ved
hjalp af de nye klorholdige insecticider, specielt med henblik pa praparaternes toksi-
kologie. Medl. bl. f. d.d. Dyrl. Foren. 1949. S. 340).

Ter bestrijding van vliegen worden in Denemarken vooral gebruikt D.D.T., hexa-
chloorcyclohexaan en chlordane. Over de toxische eigenschappen dezer stoffen voor
zoogdieren zijn slechts enkele onvolledige onderzoekingen bekend, die tot resultaat
gehad hebben, dat de giftigheid voor alle drie ongeveer even hoog aangeslagen moet
worden.

Het laatste jaar zijn echter in Denemarken in stallen een aantal intoxicaties geconsta-
teerd bij biggen c.a. huisdieren, die optraden 1 dag nadat met één der 2 laatste preparaten
was gespoten, op het dier zelf of op het voeder. Het staat wel vast, dat deze stoffen de
oorzaak waren, al is het bij gebrek aan een typisch klinisch of sectiebeeld en doordat
ook chemisch weefselonderzoek geen zekerheid kan geven, altijd nog enige twijfel
mogelijk. Een niet denkbeeldig gevaar is, dat de genoemde, in vet oplosbare stoffen,
in melk, eieren en depótvct over kunnen gaan. Daarom mag men de dieren zelf niet
bespuiten en moet het middel gebruikt worden als er geen melk- of slachtdieren in de stal
zijn. Verontreiniging van voeder en gereedschappen mag niet plaats hebben. Dat bij
D.D.T. geen gevolgen werden gezien is misschien te danken aan de lage concentraties,
welke bij deze stof worden toegepast. Dr. C. Postma.

Sarcomatose der huid bij honden. (Ottosen, Studies on sarcomata of the skin
in dogs. Nordisk Veterinarmedicin, dansk udgave 1949, S 1 -31).

De schrijver is van mening, dat de reticulo-endotheliale sarcomen niet als een zelf-
standige tumorgroep opgevat moeten worden. Alle mescnchymale tumoren moeten
naar de soort en de mate van differentiatie ingedeeld worden, zoals bij de reticulo-
endotheliale gezwellen reeds geschiedt.

Onder 200 tumoren der huid, die bij honden werden aangetroffen, waren 93 gevallen
van sarcoom, in de eerste plaats reticulosarcomata. Deze zijn zeer primitief van bouw:
door zilverimpregnatie kan een intercellulair netwerk van fibrillen aangetoond worden.
Zij kwamen meestal in het corium voor, waren klinisch vrij goedaardig, althans bij vroeg-
tijdige extirpatie. Zij gelijken op het genitaalsarcoom bij honden.

flistiocytische sarcomen werden, meestal in de subcutis, bij 10 honden aangetroffen:
zij bevatten minder fibrillen dan de vorige groep. Soms waren zij er niet met volkomen
zekerheid van te scheiden, fn 8 andere gevallen had men met een sarcoomachtige
tumor te maken, die echter niet als een echt autoblastoom gedetermineerd kon worden

door de gelijkenis met een proliferatie van reticulo-endotheliale mesenchymcellen.
Beide groepen waren vrij goedaardig, ofschoon in het laatste geval neiging bestond
tot een voortdurende vorming van nieuwe knobbels in andere huidregionen.

Meer gedifferentieerde sarcomen werden 16 maal aangetroffen, 13 hiervan waren
spoelcellige sarcomen. Soms scheen er een overgang te bestaan van reticulosarcomen
naar spoelcellige sarcomen.

Pneumoniën bij paarden in Finland. 1941 —1944 (Westermarck, Om de under
kriget 1941- - 1944 pa hast i Finland förekommande pneumoniernas klinik och terapi.
Nord. Vet. Med. 1949, S. 31- 51).

Zoals gewoonlijk gedurende oorlogen het geval is, kwamen in F\'inland van 1941- \'944
bij paarden veel infectieuze aandoeningen der ademhalingsorganen voor. Vaak was
een virus in het spel en werd het ziektebeeld door secundaire infecties verergerd. Heel
wat paarden gingen aanvankelijk te gronde aan infectieuze bronchitis, Hoppegartnerse
hoest, besmettelijke laryngo-tracheïtis, infectieuze bronchopneumonie, Brusselse ziekte,
borstziekte, inffuenza, goedaardige droes, c.a. Dikwijls kwamen bij epizoötien enige
dezer ziekten naast elkaar voor, zodat de differentieel-diagnose soms zeer moeilijk was.
Aanvankelijk was de frequentie der afwijkingen groter dan toen de kennis omtrent
diff. diagn., vaccinatie e.a. factoren een tijdig ingrijpen mogelijk maakten. De schrijver
is van mening, dat het aanbeveling verdient snel zijn toevlucht te nemen tot neosalvar-
saan, zolang de juiste diagnose nog niet gesteld is. In oorlogstijd bestaat er een grote
behoefte aan epidemiologisch geschoolde internisten met speciale laboratoria.

Het vaststellen van drachtigheid bij merries. (Dybing, Biologisk drektighets-
diagnose hos hopper ved hjelp av hanmus og banrotter. Nordisk Vet. Mediz. 1949,
S. 5\'—57)-

De schrijver kon experimenteel vaststellen, dat de invloed van de gonadotrope stof
in het bloedserutn van drachtige merries op de ontwikkeling der zaadblaasjes bij infan-
tiele mannelijke muizen en ratten voor het aantonen van drachtigheid bij merries even
betrouwbare resultaten geeft als de test op vrouwelijke individuen. In beide gevallen
was er 1 % miswijzing. Bij beide diersoorten, doch vooral bij mannetjesmuizen, is het
strikt noodzakelijk de eisen met betrekking tot de leeftijd en het gewicht der mannelijke
proefdieren nauwkeurig in acht te nemen. Dr. C. Postma.

Mastitis bij koeien door humane streptococcen. (Grini, Flatla og Hauge,
Infeksjon med humane streptococcer i juret hos to kuer. Nord. Vet. Med. 1949, S. 57 -62)

Begin 1947 werden in de buurt van Bergen in Noorwegen op een klein bedrijf 2 gevallen
van mastitis bij koeien waargenomen, die door humane streptococcen veroorzaakt
waren (groep A). De runderen bleken geïnfecteerd te zijn door de eigenaar, terwijl
deze nog in het incubatiestadium van roodvonk verkeerde. Bij de koe, die het eerst
ziek was geworden, waren kort te voren de spenen opengestoken. De uitscheiding der
streptococcen duurde 3 £ maand, daarna bleef de melk waterig. De aangetaste kwartieren
droogden spoedig op. In de volgende lactatieperiode bleek de uier weer normaal te zijn.
Dc streptococcen waren virulent voor muizen, hadden een fibrinolytische werking
en vormden koloniën van het door Grini voor het eerst vastgestelde type P.

Behandeling van heupluxatie bij honden. Obel, En ny metod för bchandling
av laarledsluxation hos hund. Nord. Vet. Med. 1949, S. 62).

Daar de M. glutaeus medius en de M. semimembranosus beginnen mediaal van de
aanhechtingsplaats aan de femur, meende de schrijver, dat deze spieren gebruikt zouden

kunnen worden bij de behandeling van heupluxaties, om de proximale condyl van de
femur te fixeren, daar bij sterk buigen in het heupgewricht deze spieren de condyl in
mediale richting zouden drukken.

Hij vond bij een pas gedode hond — waarbij hij een kunstmatige luxatie tot stand
bracht — dat de daarvoor nodige krachtontwikkeling toenam van 2 tot 12 kg naarmate
de hoek tussen femur en wervelkolom verminderde van 8o° tot o°, hetgeen zijn veronder-
stelling scheen te bevestigen.

Daarna behandelde hij 16 gevallen van traumatische heupluxatie, door na de repositie
het achterbeen in extreme buiging te brengen en in die stand, met de teenrug tegen
de buikwand, te fixeren. Om de metatarsus werd ter bescherming tegen drukking een
door een pleisterkoker omsloten bandage gelegd, aan welker plantaire zijde een brede
gordel van leer bevestigd werd, die over de lendenen werd gevoerd. De riem moet beslist
stevig gefixeerd blijven gedurende de 8 dagen, die de kuur duurt. In alle gevallen was
het resultaat zeer bevredigend.

Steriliteit bij beren. (Holst, Sterility in Bears. Nord. Vet. Med. 1949. S. 87—121).

De schrijver bestudeerde het voorkomen en de vormen van steriliteit bij mannelijke
varkens in Zweden. Normaal zijn voor drachtigheid gemiddeld 1,3—1,5 dekkingen
nodig. Er bestaat echter in sommige families een erfelijke impotentio coeundi. Van
22 mnl. afstammelingen van een intermitterend onvruchtbare beer waren 12 onvrucht-
baar om deze reden. Ook hypoplasia testis komt in bepaalde families veel voor.

In dit artikel worden 26 gevallen van imp. generandi besproken, waarvan 6 met
hypoplasia, 16 met degeneratieve testiculaire atrophie, 3 met ontsteking van het testikel-
weefsel en 1 met een tumor in de testikel. Bij lichtere vormen van degeneratie is het
microscopisch beeld van het sperma vrij normaal, doch vindt men vaak zeer veel onrijpe
spermiën. Bij ernstiger graad der afwijking is het aantal spermatozoïden gering, de
beweeglijkheid duidelijk verminderd en het aantal gedeformeerde sperm. gewoonlijk
hoog. Het gewicht der testikels is bij hypoplasie en degeneratie sterk verminderd.

De schrijver veroorzaakte experimenteel bij 5 proefberen verschillende graden van
testiculaire degeneratie door de scrotaalhuid met huidprikkelende zalven te behandelen.
De resultaten worden uitvoerig besproken.

Degeneratie der testikels is vaak voorbijgaand, men moet steriele beren daarom pas
na enige maanden opruimen. Overigens moet men preventieve maatregelen toepassen
door een juiste teeltkeuze. Dr. C. Postma.

Groeitoename bij ratten door para-aminobenzoezuur. Alström, Tillvaxt-
befordrandc effekt av para-aminobenzoesyra i rattförsök. Nord. Vet. Med. 1948, S. 121
134)-

Het was de schrijfster vroeger reeds gebleken, dat door para-aminobenzoezuur het
glycogecngehalte der lever, de bloedsuikerspiegel en de phosphorylatie in de lever van
ratten beïnvloed werden. Door nu gedurende 17—22 dagen aan ratten, die leefden op
een dieet, dat arm was aan dit zuur, 200—2000 mg para-am-benz.-zuur per kg voedsel
te verstrekken, werd een gewichtstoename verkregen, als het dieet uit vitaminevrij rijst-
of graanzetmeel bestond, doch niet als de koolhydraatcomponent hoofdzakelijk uit
suiker bestond, tenzij hierbij inositol werd toegediend, doch ook dan was het effect gering.
De toename werd alleen bij vrouwelijke dieren waargenomen. Mannetjes groeiden
steeds sneller dan wijfjes. Door par. am. b.z. kwamen de laatste op het niveau der manne-
tjes, die het niet kregen.

Voor de groeitoename was evenveel tijd nodig als voor het verhogen van het glycogeen-
gehalte bij jonge ratten. Waarschijnlijk bestaat er dus verband tussen beide verschijnselen.
Beneden 2—20 mg per kg voedsel heeft de stof geen effect op de gewichtstoename;
wel reeds op de suikerstofwisseling.

Besmetting en vaccinatie bij besmettelijk verwerpen. (Bendixen, Om Smitsom
Kastning med Sarligt henblik pa smitteveje og vakcinationsproblemet. Nrd. Vet. Med.
S. 134—162).

Geringe alimentaire infecties met Bruc. Bang slaan vaak niet aan. Bij vrouwelijke
dieren vormen bij besmetting de bacillen bij voorkeur permanente foei in de uier en kun-
nen zij met de melk uitgescheiden worden. Bij geslachtsrijpe mannelijke individuen
ontstaan er nu en dan locale processen in de genitaliën met uitscheidingen van bacteriën
met het sperma. Bij drachtige koeien wordt de uterus geïnfecteerd en treedt er abortus op
of de dieren dragen de normale tijd, hetgeen uit epizoötologisch standpunt het gevaarlijkst
is. Bij kalveren kunnen er foei ontstaan, die een blijvende bloedreactie geven.

Huidinfecties treden vooral op aan de achterste ledematen, staart en uier, doch alleen
bij krachtige infecties. Via het oogslijmvlies slaat een infectie vrijwel steeds aan. Ook
via het genitaalslijmvlies vindt de besmetting gemakkelijk plaats; zulks is ook het geval
bij KJ. met geïnfecteerd sperma.

Uitscheiding vindt in sterke mate plaats bij abortus en partus; de bacteriën verdwijnen
weer uit de geslachtswegen in aansluiting aan de involutie van de uterus. Verder kunnen
de bacteriën uitgescheiden worden met faeces. urine, melk en sperma. In bepaalde
districten in Denemarken is de handel in vee voor 40 50 % der gevallen verantwoorde-
lijk voor het optreden van brucellosis in vrije bedrijven.

Daarna volgt een beschrijving der vaccinatie in Denemarken, vooral in grotere be-
drijven, te zamen met politiemaatregelen en blocdreacties. Bij een juiste uitvoering kan
geleidelijk het percentage reageerders verlaagd worden.

De grond van bederf in parenchymateuze organen. (Ecehöj, Fordarvelsens
graduering i parenkymatöse organer. Nord. Vet. Med. 1949, S. 163 168).

De schrijver onderzocht door telling en met de NH₃- en H_;S-proef levers en nieren
uit de handel. Organen, die bij 18 - 24 C bewaard en nog volkomen vers waren, be-
vatten minder dan 40.000 bact. per gram, terwijl de 2 laatste proeven een negatief
verloop hadden. Bij 18—24° C zijn zulke organen minstens 16 uur houdbaar. In het
volgende stadium, waarbij men bij het openen der verpakking reeds afwijkingen in
geur en kleur waarneemt, die echter snel verdwijnen (bij nieren urincuze lucht), is de
H,S reactie dubieus en het bacteriecijfer 50.000 500.000. Zij worden hoogstens
8 uur bewaard en zijn alleen geschikt voor het bereiden van producten, waarbij verhitting
plaats vindt, die hoog genoeg is om de bacteriën te doden. In het laatste stadium ziet
men de typische rottingsverschijnselen, NH,- en H S-proef zijn positief en het aantal
bacteriën per gram is 1 millioen of meer. Dr. C. Postma.

Penicilline-therapie van pyelonephritis. (G. H. Arthur, Some Observations on
Bovine Pyelo-Nephritis and its Treatment with Penicillin. Vet. Record, 61, pp. 257 -261
(Mei 1949)).

De auteur zag de meeste gevallen van pyelo-ncphritis in de winter optreden, maar
hij schrijft dit toe aan het grote aantal heristkalvende koeien.

In r i gevallen paste hij een behandeling met penicilline toe, met het volgende resultaat:

a. bij 5 dieren werd klinisch volkomen genezing bereikt; soms kon naderhand nog
een enkele maal Corynebact. renale in de urine worden aangetoond;

b. bij 3 dieren trad tijdelijk klinische verbetering in, maar de urine werd niet of slechts
tijdelijk vrij van C. renale;

Opvallend was de snelle verbetering in de gevallen, welke gunstig op penicilline
reageerden (binnen 36 u. verdwijnen van het bloed uit de urine en verbetering van de
melkgift). Dit leidt de auteur tot de veronderstelling, dat niet de nierbeschadigingen,
maar de toxische werking van bepaalde stofwisselings-producten van de bacil, tot de

algemene symptomen aanleiding geeft. Hierop zouden ook de veranderingen in het
bloedbeeld wijzen, welke bij de behandeling optreden (het bloedbeeld bij pyelo-nephritis
is typisch voor bacteriële infectie en keert bij de penicilline-behandeling snel tot het nor-
male terug). Conclusie van de schrijver: zowel de algemene als de plaatselijke symp-
tomen zijn het gevolg van de vermeerdering van C. renale in de nier; wanneer deze
bacteriële vermeerdering kan worden tegengegaan, zullen ook de symptomen verdwijnen.

Prognostisch het gunstigst zijn die gevallen, waarin bij exploratie nog geen afwijkingen
zijn waar te nemen.

Dosering: volgens Morse (1948) geeft een dagelijkse toediening van 1 rnill. F,, penicil-
line een zodanige concentratie in de urine, dat deze in vitro de groei van C. renale
verhindert. Overigens heerst t.a.v. de dosering nog weinig eenstemmigheid. Door de
auteur zijn vermoedelijk onnodig hoge doseringen gebruikt (tot 3 mill. E. per dag):

2 maal daags 100.000 E. bleek b.v. in een bepaald geval hetzelfde effect te hebben
als 3 mill. E. p. dag. Aan de andere kant echter gaven de lagere doseringen soms slechts
tijdelijk verbetering, terwijl met een hogere dosering (2 mill. E. p. dag) een blijvend
effect werd verkregen. In het algemeen werden de beste resultaten verkregen met dose-
ringen van in totaal 6—10 mill. E., toegediend in dagelijkse doses van 2 mill. E. (b.v.

3 maal daags 300.000 E., met \'s avonds laat nogmaals 1 mill. E., intramusculair toege-
diend).

N.a.v. mijn referaat ,,Sulfamethazine" in het Tijdschrift van 1 September (74, p. 716),
ontving ik van de I.C.I. (Holland) een schrijven, waarin er „wellicht ten overvloede"
op wordt gewezen, dat „sulfamethazine" de Amerikaanse naam is voor het Engelse
sulphamezathine (een dimethyl-derivaat van sulfadiazine. S.). Dit met het oog op de grote
verwarring op het gebied van de nomenclatuur der sulfonamiden.

Het Engelse panel systeem. „Veeteeltberichten", 3e jaargang,
no. 24, blz. 1010—1014, 24 Nov. 1949.

Een vrij algemeen bekend verhaal is, dat in China de arts door zijn
cliënt wordt betaald, zolang deze laatste gezond is. Deze regeling lijkt
wel logisch. Niemand wenst ziek te zijn en goede gezondheid is een zegen,
die wel waard is ervoor te betalen. Het systeem heeft bovendien het voor-
deel, dat de dokter, wanneer hij zelf wenst te blijven leven, geprikkeld
wordt om zijn best te doen zijn patiënt gauw weer beter te krijgen als
deze ziek geworden is.

Hetzelfde beginsel, in gewijzigde vorm, wordt voor melkvee toegepast
in Engeland, overal waar het „panel" systeem is ingevoerd. De eigenaar
betaalt aan zijn dierenarts een abonnement, een vast jaarlijks bedrag per
stuk, om hem te helpen zijn veestapel gezond te houden, in elk geval vrij
van bepaalde ziekten. Gelukkig voor de dierenarts houdt de betaling niet
op als hij hierin niet ten volle slaagt. Toch is het zowel voor hem, als voor
de veestapel en voor de eigenaar daarvan van groot belang, als de gezond-
heidstoestand van de stapel op hoog peil kan worden gehandhaafd. Hoe
beter de gezondheid van de individuele koe en van de gehele stapel, des
te groter zal de gunstige werking zijn van een bepaalde hoeveelheid ver-
strekt voeder.

Afgezien van de tuberculose hangt de ergste schade in melkveestapels
nauw samen met drie kwalen: besmettelijk verwerpen, uierontstekingen en

onvruchtbaarheid, waarbij in sommige streken nog komt de ziekte van
Johne, de paratuberculose. Ofschoon dit reeds jaren lang algemeen bekend
was in de rundveehouderij, heeft het tot het midden van de tweede wereld-
oorlog geduurd, voor er pogingen in het werk gesteld werden om op lande-
lijke basis de nadelige gevolgen van deze plagen te bestrijden. Na lang-
durige onderhandelingen werd een systeem uitgewerkt door de National
Veterinary Medical Association, de National Farmers\' Union en het
Ministerie van Landbouw. Dit schema, dat de ietwat omslachtige naam
draagt van ,,een schema tot bestrijding van ziekten onder het melkvee"
(a scheme for the control of diseases of dairy cattle), meer populair bekend
als „control" of „panel" schema, trad i Juni 1942 in werking.

Om te beginnen moet de mening vermeden worden, die bij sommigen
zou kunnen optreden, dat dit systeem een nieuw stuk ambtenarij zou zijn,
geheel gewikkeld in rode banden. Het treedt in werking van het ogenblik
af, dat een formulier van overeenkomst wordt ondertekend door de vee-
houder en zijn eigen dierenarts, waarbij ieder zich verbindt tot stipte
uitvoering van zijn deel van de te nemen maatregelen, waarvan bewezen
is, dat ze in het licht van de tegenwoordige wetenschap het meest geschikt
zijn voor algemene toepassing. Zo\'n verbintenis is een geheel private
overeenkomst tussen de veehouder en zijn diergeneeskundige adviseur
en is aan geen enkele officiële tussenkomst gebonden. Verder is het voordeel
voor de veehouder, dat deze nu van het begin af op de hoogte is met de
kosten ervan, daar deze bepaald zijn op een jaarlijks abonnement van
10 sh per koe in grote veestapels (12 sh 6 d per stuk voor de eerste tien
koeien in stapels van minder dan 50 stuks), en 2 sh 6d per vaars van de
leeftijd van zes maanden af tot de dag van het eerste afkalven.

Als iemand, die van de opzet van het systeem af op vrij grote schaal
eraan medegewerkt heeft, geeft de Schrijver enige opgedane ervaringen
en indrukken. In de eerste plaats is het van belang dat, om resultaten te
bereiken, zowel dc dierenarts als de eigenaar elk hun aandeel in de over-
eenkomst nauwkeurig nakomen. Zonder algehele samenwerking zal de
bestrijding van de verschillende ziekten mislukken. Gedurende de laatste
twee of drie jaren is er een belangrijke achteruitgang in het aantal con-
tracten over het gehele land. Dit is jammer, want dat is het gevolg van
een te kort aan enthousiasme bij een van beide partijen. De eigen ervaring
van Schrijver is dat de enige overeenkomsten, die niet werden vernieuwd
na afloop van de eerste overeengekomen termijn, die waren waar door
gebrek aan medewerking van de kant van de veehouder bij de dierenarts
het gevoel opkwam, dat hij zijn tijd verkwistte.

In de tweede plaats geeft het regelmatig inspectiebezoek en onderzoek
van elk afzonderlijk dier in de veestapel, wat een inherent onderdeel van
het systeem uitmaakt, de dierenarts een nauwkeurige kennis van de veestapel
en de verzorging en behandeling ervan, zoals hij die onder gewone practijk-
omstandigheden nooit kan krijgen. De mogelijkheid bestaat nu om met de
eigenaar de vraagstukken van voeding, opfok en algemene verzorging te
bespreken, wat nooit mogelijk was onder het oude systeem van visite en
behandeling van het zieke dier alleen.

Met andere woorden, de veestapel wordt nu behandeld op een grondslag
van instandhouding van de gezondheid, in plaats van het genezen van
ziekte. Vaak wordt men opgemonterd en aangemoedigd door opmerkingen
van de veehouders als: „dat panel systeem is het beste wat er ooit gebeurd

is". Na zulk een lofspraak voelt iemand, dat hij wat opbouwends verricht
heeft en zijn bestaan heeft gerechtvaardigd.

Na deze algemene opmerkingen zal het wellicht geschikt zijn in het
kort elk van de ziekten te bespreken, die het systeem bedoelt te bestrijden.
Ieder veehouder kent maar al te goed de gevaren van besmettelijk ver-
werpen en van het niet te berekenen verlies, dat bij een uitbraak ontstaan
kan. Ook weet hij wel iets over de betrekkelijk eenvoudige bestrijdingswijze.
Strain 19 vaccine, kosteloos geleverd door het Ministerie van Landbouw
aan deelnemers aan het schema, heeft het voorkomen van abortus tot vrijwel
te verwaarlozen afmetingen teruggedrongen.

Er zijn enkele verschillende manieren van toepassing, maar de ervaring
heeft aangetoond, dat in stapels, waarvan elk dier eens geënt is, hetzij als kalf,
of als vaars, of als volwassen koe, verder verwerpen een uitzondering is.
Alleen guste dieren mogen worden geënt. Hoe lang de onvatbaarheid
duurt na de inspuiting kan niemand met enige zekerheid zeggen, maar
meestal wordt geen herenting toegepast voor het blijkt, dat de onvatbaar-
heid van de stapel afneemt, wat blijkt uit gevallen van verwerpen, die
niet kunnen worden toegeschreven aan andere oorzaken dan Brucella
abortus.

Wat de mastitisbestrijding betreft, dit vraagstuk is zo ingewikkeld in
verband met de verschillende soorten organismen, die deze afwijkingen
veroorzaken, en de enorme variatie in factoren, die de werking van het
ziekmakend organisme bevorderen, dat ieder geval op zichzelf bekeken
en behandeld moet worden.

Waar elk geval naar zijn aard moet worden behandeld, is het van zeer
groot belang, dat krachtige maatregelen worden genomen om te voor-
komen dat andere dieren besmet worden en de ziekte over de veestapel
wordt verspreid. Hiervoor is van grote betekenis dat men het type kent
van het micro-organisme, waarmee men te doen heeft. Vaak kan dit alleen
worden uitgemaakt in het laboratorium, en ook hier verleent het Ministerie
van Landbouw bijstand door gratis onderzoek. Bovendien stelt het Ministe-
rie tegen verminderde prijs een vrij duur bestrijdingsmiddel beschikbaar,
sulphanilamide, zodat de meest algemene vorm van uierontsteking kan
worden behandeld met een onkostenrekening van 2 sh 6 d per behandeling.
Penicilline in olie-was-suspensie is een betrekkelijk nieuwe behandelings-
wijze, maar is niet opgenomen in het schema. Dit preparaat is van bij-
zondere betekenis als het geldt een uier van een droogwordende koe te
steriliseren voor het volgende afkalven.

Onvruchtbaarheid van de koe is een probleem, dat in de melkveestapel
kan leiden tot enorme verliezen. De meeste fokkers kennen uit ervaring
de teleurstelling goede dieren voor de slacht te bestemmen, omdat ze niet
weer drachtig willen worden. De meeste fokkers zullen ook ervaren hebben,
dat een koe, die drachtig leek te zijn, na verloop van weken of maanden
ineens weer tochtig werd, en zeer velen zullen ook koeien en vaarzen
hebben gehad, die regelmatig elke drie weken opnieuw tochtig werden.

Het succes van de behandeling v an onvruchtbare dieren hangt af van
een vroege onderkenning van de oorzaak van de onvruchtbaarheid. Hier-
voor is het van overwegend belang, dat een regelmatig routine-onderzoek
naar drachtigheid wordt ingesteld. Misschien is dit wel het belangrijkste
onderdeel van het controlesysteem. Bij ieder geregeld driemaandelijks
bezoek moet, zo het schema met succes zal werken, ieder vrouwlijk dier

dat zeven weken of vroeger gedekt is, onderzocht worden op drachtigheid.
Als het niet drachtig is, moet de reden daarvan worden opgespoord, zodat
een doeltreffende behandeling kan worden ingesteld. In grote veestapels
moet dit onderzoek iedere maand of iedere zes weken geschieden, om een
onderzoek van een zeer groot aantal dieren om de drie maanden te ver-
mijden. Drachtigheid kan langs het rectum met grote zekerheid worden
vastgesteld na zeven weken, in vele gevallen zelfs vroeger, en dit is van
zeer groot belang om verlies van foktijd met als gevolg verlies van productie
te vermijden en vaak de noodzakelijkheid om goede koeien naar het slacht-
huis te brengen. Het kan niet ontkend worden dat, zelfs in de grootste
veestapels, het behoud van één koe in productie, die anders zou moeten
worden geslacht, meer dan opweegt tegen de kosten van de dierenarts
voor het gehele jaar.

Paratuberculose, het vierde punt van het control scheme, is gelukkig
niet zo\'n algemeen voorkomend vraagstuk als de reeds genoemde ziekten.
Een positieve diagnose kan alleen door laboratoriumonderzoek worden
gesteld. De ziekte is ongeneeslijk en de bestrijding bestaat geheel in ver-
zorging en hygiëne, en hangt af van de scheiding van het jonge vee van de
aangetaste dieren.

Het panel scheme is ruim zeven jaren in werking. Te verwachten is,
dat in die tijd verschillende zwakke punten zich hebben geopenbaard,
nieuwe behandelingsmethoden zijn ontstaan, en verschillende aanwijzingen
zijn gegeven voor verbeteringen. Voor enige tijd zijn besprekingen gevoerd
tussen de N.F.U. en de N.V.M.A. om het schema te verbeteren, om het
zowel voor veehouder als dierenarts meer aantrekkelijk te maken. Zo is
cok wel de idee geopperd alle diergeneeskundig werk op het bedrijferin
op te nemen, maar dit is in een voor het gehele land geldend schema
ondoenlijk. De omstandigheden lopen in verschillende streken zo sterk
uiteen, en zelfs op verschillende bedrijven in dezelfde streek, dat het
onmogelijk is een vast bedrag te bepalen, dat door veehouder en dierenarts
billijk kan worden geacht voor die duizend en een uiteenlopende omstan-
digheden.

Nationalisatie van de diergeneeskundige dienst zou de enige oplossing
zijn voor een vraagstuk van deze aard, wat de hemel moge verhoeden.
Elk officiëel nationaal plan moet zuiver vrijwillig zijn. Vriendschappelijke
samenwerking is de sleutel tot succes, en om er zo min mogelijk van te
zeggen, deze zou zeer moeilijk te bereiken zijn in een dwingende nationale
dienst. Het bestaande systeem is fundamenteel gezond, en als er goede,
eerlijke samenwerking is tussen de beide partijen, zullen verliezen in de
veestapel steeds beperkt kunnen worden en de melkproductie belangrijk
verhoogd.

Het panelsysteem is in beginsel een verzekeringsovereenkomst, en
zoals bij al dergelijke contracten is een voortzetting ervan over een zekere
tijdsduur, en een zo groot mogelijke deelname om de risico te spreiden,
noodzakelijk om het aantrekkelijk te maken zowel voor veehouders als
dierenartsen.

Na een wat langzaam begin in 1942 liep in Engeland en Wales de deel-
name op tot 6818 veehouders met 175.424 koeien en 95.028 vaarzen,
samen 270. 452 ingeschreven dieren in Juni 1945. Maar daarna is er een
voortdurende achteruitgang ingetreden, tot in Juni 1949 het aantal deel-
nemers is gedaald tot 1702 met 51.633 koeien en 29.039 vaarzen. Schotland

Verschillende oorzaken worden daarvoor genoemd. De voornaamste
daarvan is zeker wel het vaak grote succes van de methode, om in het
eerste jaar de ziekte te bepalen en vaak de veestapel ervan te bevrijden,
wat de veehouders ertoe brengt te denken, dat het vraagstuk geheel opge-
lost is, en dat verder geen moeite meer behoeft te worden gedaan. Indien
dit zo is, bewijst het alleen hun kortzichtigheid. Tevens is het niet fair
tegenover de dierenartsen, die het moeten nemen zoals het uitvalt, maar
na de eerste periode van veel hard werken, als de iets gemakkelijker tijd
zou komen, de contracten niet vernieuwd zien. Thans zijn er meer (1158)
driejarige contracten dan eenjarige (453), waarnaast nog 91 tweejarige
komen.

Ziekten komen steeds voor. Bij de brandverzekering betaalt men de
premie zonder nu juist te verlangen naar het regelmatig uitbreken van
brand op de boerderij om het geld weer terug te krijgen. De premie be-
doelt bij een eventueel uitbreken het verzekerde risico te vergoeden.
Dezelfde houding moet worden aangenomen in verband met het uitbreken
van ziekten in de veestapel. Wil iemand alle risico zelf dragen, zo is dat
zijn zaak. Bij besmettelijke ziekten echter brengt het wagen van de eigen
veestapel gevaren mee voor de buren, en zo is ook het algemeen belang
ermee gemoeid. Men schat dat in 1947 de veestapel in Groot Brittannië
£ 300 millioen heeft opgeleverd, maar dat elk jaar ziekten een tol eisen
van £ 50 millioen.

Wat de toekomstplannen omtrent een nieuwe uitbreiding betreft, is
een bezwaar dat de regeringssubsidie zo moeilijk te berekenen valt. Deze
bestaat grotendeels in het verstrekken van medicamenten en hulp van
instituten. De onderzoekmethoden ontwikkelen zich echter zeer snel,
en in de maanden, dat men nu al aan het onderhandelen is, kwamen geheel
nieuwe behandelingsmethoden op of werden deze belangrijk gewijzigd.

Thomas Mitchell, M.R.C.V.S., oud voorzitter van de National Veterinary Medical
Assoeiation, writes about the Panel Scheme\'s part in controlling Disease. Pay the Vet
for healthy dairy herds. Farmer and Stockbreeder, vol. LXIII, no. 3132, 18 Oetober 1949.

Panel scheme again ? N.F.U. and N.V.M.A. meet Ministry. (page 36). A new panel
(page 29). The farmers weekly, vol. XXXI no. 16, Oct. 14, 1949.

Van de N.V. PHILIPS-ROXANE te Weesp ontvingen wij het verzoek
praktijkproeven te willen nemen met een op grond van laboratorium-
proeven ontwikkelde stof, die voorlopig aangeduid werd als Philips-
Roxane 4901, afgekort Ph 4901. In vitro was reeds komen vast te staan,
dat zij antivirale eigenschappen bezit. Zij reageert chemisch met verschil-
lende virussen, o.a. dat van de ziekte van Carré, en van de influenza
van de mens. Verondersteld werd, dat deze reactie ook in vivo
plaats vindt, zodat een éénmalige toediening van Ph 4901 een
gunstige wending zou kunnen geven aan verschillende virusziekten.
Onze gedachten gingen in de eerste plaats naar de zo gevreesde virus-
ziekte, de primaire hondenziekte of de ziekte van Carré, daar deze in
de praktijk gemakkelijk te benaderen is. Hoewel wij er ons goed van
bewust zijn, dat praktijkproeven met hun voortdurend wisselende om-
standigheden zich slecht lenen voor een nauwkeurige interpretatie, menen
wij toch, dat onze uitkomsten zo typisch zijn, dat we goede houvast hebben.

Omtrent de dosering van Ph 4901 was uiteraard niets bekend. Op grond
van de vitroproeven namen we als uitgangsdosering voor een gemiddelde
hond voor een subcutane inspuiting 15 cc aan. Ter orientatie behandelden
wij twee honden met typische klinische verschijnselen van Carré, waarvan
één, een keeshond met licht schuimbekken. Beide ontvingen 20 cc subcutaan.
Van beide viel de temperatuur na drie dagen van 40.5⁰ C, resp. 40.9⁰ C
terug tot 38.3° C resp. 38.6° C. De honden waren zeer kort na de inspuiting
reeds levenslustiger en waren enkele dagen later genezen.

Dit snelle herstel gaf ons op voldoende wijze een bevestigend antwoord
op onze verwachting, dat Ph 4901 in vivo ook haar antivirale werking
zou ontplooien. Hiermede kregen wij tegelijkertijd de basis, waarop wij
bij de komende behandeling van de Carré-patienten verder konden werken.

PROEVEN. Zie Tabel I. Het betreft een reeks van 32 honden van
uiteenlopende rassen, waarvan de diagnose hondenziekte klinisch zeker
was. Uitzondering maken in dit opzicht de honden 6, 7 en 8 van Tabel
III. De leeftijden varieerden van drie maanden tot twee en een halfjaar.
Aanvankelijk doseerden wij hoger (eerste 10 uit Tabel I) later brachten
wij de dosis terug op 15 cc voor een flinke terrier.

Van de 32 honden is een (no. 2) 4 maanden later gestorven aan een
keelabsces, twee (nos 12 en 21) pas in behandeling genomen nadat
typische hersenverschijnselen waren opgetreden, zijn afgemaakt en een
hond (no. 10) met als complicatie een zware pneumonie, is 12 uur na de
injectie gestorven. Bij enkele honden zijn secundaire infecties met penicil-
line of sulfanilamide bestreden. Lichte secundaire verschijnselen hebben
wij onbehandeld gelaten. Een van de honden (no. 8) was door contact
met een zieke hond (no. 7) verdacht van besmetting. Van de 32 honden
zijn er dus 4 gestorven of afgemaakt, de andere 28 hebben de gunstige
werking van Ph 4901 ondervonden. De snelheid van genezen kon uiteraard

in de meeste gevallen pas worden vastgesteld bij het volgende controle-
bezoek en varieerde van i dag tot een a twee weken, doch meestal waren
enkele dagen voldoende. Kregen de ernstige patienten aanvankelijk,
indien niet spoedig een verbetering intrad, een tweede injectie (nos. i, 2, 3,
4 en 6), later hebben we ons tot één enkele injectie beperkt. Opmerkelijk
is, dat verschillende eigenaars mededelen, dat een paar uur na de injectie
al duidelijk beterschap te constateren was (hond vrolijker, eetlust).

In dit stadium van de proeven (Tabel II A en B) zagen we bij twee
groepen rashonden, die als groep in een kennel geisoleerd werden gehouden,
het uitbreken van Carré. Bij groep A kwam zij, nadat enkele dieren een
bezoek aan een hondententoonstelling hadden gebracht. De diagnose is
door sectie op een gestorven, niet behandelde hond getoetst. Daar wij dit
aanvoelden als een kans voor een vergelijkende proef, is een deel van deze
honden ingespoten met Ph 4901 en een deel met primair homoloog serum.
We hebben hiertoe gebruikt het serum van Lederle (U.S.A.). Uit Tabel
IIA blijkt, dat de honden a tot en met f behandeld zijn met Ph 4901.
Hond a is ziek gebleven en is ondanks een tweede injectie gestorven.
De sectie toonde aan, dat het dier een slikpneumonie had gekregen door
ingegeven voedsel. Hond g tot en met n zijn met Lederle-serum behandeld.
Over de gehele lijn is de genezingsduur goed te noemen, afgezien van enkele
kleine stoornissen zowel na het gebruik van Lederle-serum als van Ph 4901.
Het aantal is te klein om een zuivere vergelijking te kunnen treffen. De
toevallige controle met een onbehandelde hond is treffend.

Bij groep IIB, een groep tackels, werden drie honden (a, b en c) ongeveer
zes dagen na een tentoonstellingsbezoek ziek met verschijnselen van Carré.
De tackels d tot en met h werden wederom een week na de eerste drie
ziek. Alle zijn met Ph 4901 behandeld en waren in enkele dagen genezen.
Een hond van een andere eigenaar op hetzelfde terrein werd niet ter
behandeling aangeboden. Het dier is onder typische verschijnselen van
Carré gestorven. De sectie bevestigde de diagnose.

N.V. PHILIPS- ROXANE was er ondertussen in geslaagd het genees-
middel Ph 4901 in een veel hogere concentratie te bereiden. In deze vorm
wordt het in de handel gebracht onder de naam van virofral. Teneinde de
zekerheid te hebben, dat het dezelfde antivirale eigenschappen heeft
als het tot nu toe besproken Ph 4901, hebben we een kleine reeks honden
met virofral behandeld. Deze reeks (Tabel III) wordt nog steeds groter,
doch we menen haar reeds hier te kunnen afbreken, daar de resultaten
dezelfde zijn als met Ph 4901. In Tabel III zijn lage doses gebruikt. Bij
de honden 6, 7 en 8 staat de diagnose niet geheel vast. Hond 6 werd ver-
moedelijk door een straathond besmet, reageerde traag op de injectie
en besmette vermoedelijk twee tackels, die voorbehoedend geënt waren
met virogeen (Pitman moore). 7ij werden direct met virofral ingespoten,
maar stierven na een week een dag na elkander binnen 12 uur na de eerste
ziekteverschijnselen.

Tabel IV geeft een overzicht van 11 katten, die aan de zgn kattenziekte
leden en met virofral behandeld werden. Het uitbreken van deze ziekte
beperkte zich tot een betrekkelijk kleine streek, maar bood de gelegenheid
virofral te proberen. Ook hier bleek weldra de snelle werking, vaak binnen
enkele uren en de spoedige genezing der dieren binnen enkele dagen.
Bij de behandeling moet terdege gewaakt worden tegen uitdroging

dezer dieren, die tijdens de ziekte geen vocht tot zich nemen en hun
weefselturgor verliezen.

De tot nu toe verkregen gegevens leren, dat van de met Ph 4901 of
virofral behandelde 57 honden 52 zijn hersteld (bij één contactinfectie
trad de ziekte na inspuiting niet op) wat neer komt op 91 %. Voor de katten
zijn deze getallen 11 en 9 of 82%. Van de gestorven honden was bij 2 de
diagnose Carré niet zeker.

Uit genomen praktijkproeven blijkt niet alleen de voortreffelijke
genezende werking van virofral bij de twee genoemde virusziekten, maar
tevens, dat een betrekkelijk kleine dosering na éénmalige toepassing in
korte tijd herstel brengt, dat het subcutaan toegepast geen nevenwerkingen
heeft, noch plaatselijk noch algemeen. Herhaalde injecties hebben geen
onaangename gevolgen. Een voorbehoedende werking mag aan virofral
niet worden toegekend, daar het geen antilichamen doet ontstaan. Wel
is gebleken, dat het waarschijnlijk een nuttige werking heeft bij dieren,
die door contact besmet, maar nog niet ziek zijn, dus in het incubatie-
stadium verkeren. De ziekte kan hier voorkomen worden.

Tot slot nog enkele suggesties. Het aantal virusziekten, waarmede wij
te kampen hebben, is groter dan de twee hierboven genoemde. Het resul-
taat, zowel bij honden- als bij kattenziekte is echter zo bemoedigend, dat
het o.i. verantwoord is virofral toe te passen waar men een virusinfectie
vermoedt. Het laboratoriumresultaat geeft deze idee steun.

Bij enkele koppels biggen en bij een koppel lopers zag een van ons beiden
een ziekte, waarvan de verschijnselen sterk geleken op die, welke in de
circulaire van de Rijks Seruminrichting worden genoemd als typisch voor
de zgn. slingerziekte (kopoedeem, slappe, slingerende gang). Virofral
hierbij toegepast, deed niet alleen de snel om zich heen grijpende sterfte
direct stoppen, maar genas ook de aangetaste biggen binnen een dag.
Ons is niet bekend of deze biggenziekte (slingerziekte) door een virus
wordt verwekt, maar is het erg boud gesproken, als wij opmerken, dat het
er erg veel op gelijkt ? De gebruikte dosis was voor alle biggen 1 cc viro-
fral subcutaan.

En dan denken we aan de gevreesde pseudo-vogelpest. Deze ziekte is
te gevaarlijk om er mede te experimenteren; de veterinaire inspectie
gelast direct afmaken van de gehele koppel, maar wij achten het niet
ondenkbaar, dat virofral ook in staat is deze ziekte te genezen. Streng
gelocaliseerde laboratoriumproeven achten wij zeer gewenst.

Virofral, een nieuw geneesmiddel tegen virusziekten, blijkt in staat te
zijn binnen korte tijd zowel hondenziekte (ziekte van Carré) als de zgn.
kattenziekte te genezen. Van 57 honden genazen er 52, of 91 % en van
11 katten 9, of 82 %. Bovendien bleek virofral in staat binnen enkele uren
varkens met slingerziekte te doen herstellen. Het wordt subcutaan gebruikt,
heeft plaatselijk noch algemeen onaangename nevenwerkingen, kan in
herhaalde doses gebruikt worden, heeft geen voorbehoedende werking,
maar kan, tijdens de incubatie ingespoten, het uitbreken van de ziekte
voorkomen. Uitgewerkte resultaten zijn in tabellen bijgevoegd. Gesugge-
reerd wordt virofral ook bij andere virusziekten te gebruiken. Door de
afwezigheid van onaangename nevenwerkingen bestaat hiertegen geen
bezwaar.

Virofral, a new remedy for virus diseases, is able to cure both dog distemper (Carre\'s
disease) and cat enteritis in a short time. Of 57 dogs, 52 (92 %) were cured and of 11
cats 9 (82%) Furthermore virofral cured „slingerziekte" of pigs within a few hours. This
remedy is injected subcutaneously and has no unpleasant local or general effects. Repea-
ted doses may be given. It has no prophylactic action but can prevent the outbreak of
the disease if injected during the incubation period. The results are shown in tables.
The use of virofral for other virus diseases is suggested. This is possible because no
unpleasant reactions attend the use of this remedy.

Virofral, un nouveau remède contre les maladies à ultravirus, se trouve être capable
de guérir en peu de temps la maladie du jeune age du chien (maladie de Carré) ainsi
que la gastro-entérite infectieuse du chat.

De 57 chiens 52 guérissaient ou 91 % et de 11 chats 9 ou 82 %. En outre le Virofral
est capable de faire guérir des cochons en quelques heures, de la „slingerziekte".

Le remède est appliqué sous-cutané, n\'a pas de réactions secondaires locales ou
générales désagréables, peut être employé en doses répétées, n\'a pas de réaction prophy-
lactique, mais, injecté pendant la période d\'incubation, il peut prévenir l\'éruption de
la maladie. Des résultats développés sont ajoutés sous forme de tableaux. On propose
d\'appliquer le Virofral aussi à d\'autres maladies à ultravirus. A cause de l\'absence de
réactions secondaires désagréables il n \'y a pas d\'inconvénient à l\'emploi de ce remcdc.

Es hat sich herausgestellt, dass Virofral, ein neues Medikament für Viruskrankheiten,
imstande ist sowohl die Hundestaupe wie die Enteritis pseudomembranacea der Katze
in kurzer Zeit zu heilen. Von 57 Hunden genasen 52 (= 91 %) und von 11 Katzen 9
(= 82 %). Überdies zeigte es sich, dass Virofral in wenigen Stunden Ferkel mit „slinger-
ziekte" heilen konnte. Das Medikament wird subkutan injiziert, hat keine unangenehme
Nebenwirkungen (weder lokal noch allgemein), und kann zu wiederholten Malen
angewendet werden. Es hat keine praeventive Wirkung, sondern kann dem Ausbruch
der Krankheit vorbeugen, wenn es während der Inkubation injiziert wird. Die Autoren
haben Tabellen mit ausgearbeiteten Resultaten beigefügt. Sie suggerieren, Virofral
auch für andere Viruskrankheiten anzuwenden; wegen der Abwesenheit unangenehmer
Nebenwirkungen ist ihrer Meinung nach kein Bedenken dabei vorzubringen.

Groep van 14 honden van één ras; uitbraak enkele dagen na bezoek aan een tentoonstelling.
Eén onbehandelde hond sterft aan typische Carré. Duidelijke sectie.

Groep van 8 honden van één ras; d—h worden één week na a—c ziek.
Een niet behandelde, hond sterft onder typische verschijnselen van Carré.

In de literatuur vindt men herhaaldelijk mededelingen over gevallen
van intoxicatie bij runderen, toegeschreven aan het eten van Senecio-
soorten (Kruiskruid).

In Nederland heeft J ai.ving een proefschrift bewerkt, getiteld: „Cirrho-
sis Hepatis enzoötica bij het rund", met als verklarende ondertitel: ,,een
planten intoxicatie veroorzaakt door ingestie van Senecio aquaticus Huds
en Senesio Jacobea L."

In de zomer van 1948 namen wij een aantal gevallen van intoxicatie bij
runderen waar, die in klinisch opzicht en wat sectiebeeld betreft, over-
eenkwamen met de door Jalvino e.a. beschreven verschijnselen en die als
derde punt van overeenkomst de mogelijkheid van het nuttigen van
Kruiskruid insloten.

Bovendien werd door één onzer (S.) bij een paard een geval van lever-
cirrhose waargenomen, waarbij het betreffende dier eveneens de mogelijk-
heid had gehad om Kruiskruid te eten.

Op 12 April j.1. werd ik (D.) geroepen bij een rund van de heer C. te B.
omdat het dier plotseling ziek was geworden.

Op 17 April heb ik de koe weer onderzocht. Het dier was toen van de
stal gevallen. Blijkbaar was het verlamd in het kruis.

Het vertoonde eigenaardige slingerende dwangbewegingen met de kop.
Bovendien perste de koe hevig op de ontlasting, doch produceerde alleen
wat bloedei ig slijm.

Op 20 April werden de beide overgebleven koeien van de veehouder
geënt tegen mond- en klauwzeer en waren toen op het oog volkomen ge-
zond.

Op 28 April werd deze ziek, nadat ze enige dagen geleden in de weide
was gebracht. Ze werd echter \'s nachts nog met hooi gevoerd. Op deze
datum was de enige klacht, dat het rund wat traag was in de eetlust.

Temperatuur: normaal. Pols: iets versneld. Ademhaling: normaal.
Pensbewegingen: afwezig. Bij rectale exploratie voelde de ene nier wat
groot aan. Intussen viel het mij op, dat het dier aarde stond op te likken.
Ik dacht toen een moment aan mineralen gebrek en schreef daarom een
mineralenmengsel voor.

Op 4 Mei leefde de koe nog en had toen waterdunne ontlasting. Het dier
perste hevig en maakte een zeer zieke indruk.

In de m\'ddag van dezelfde dag was het rund zo goed als verlamd en werd
op mijn advies geslacht.

Sectie: bleke nieren, uitgebreid oedeem van het darmscheil en een
grote bloeding op de pens.

Op 17 Mei werd deze ziek, onder verschijnselen van waterdunne ont-
lasting, hevig persen, vertraagde pensbewegingen. Temperatuur: 38.8.
Volgens de eigenaar was de ontlasting de gehele dag zwart geweest.

De rectaal afgenomen faeces waren slijmig en waterdun. Het rectum-
slijmvlies voelde verdikt aan.

Onderzoek van het bloed en faeccs op Salmonella: negatief (Prov. Ge-
zondhcidsd ienst).

Sectiebeeld: Dit werd beheerst door het geweldige oedeem van het
darmscheil (dikte 4: 5 cm), ^van de maagwand en van de galblaaswand.
Dc bloedvaten van het darmscheil waren flink gevuld. Op de pens en in het
darmscheil bevonden zich een paar rijksdaaldergrote bloedingen. De gal-
blaas was sterk gevuld met een op serum gelijkende vloeistof. De darm was
gevuld met waterdunne faeces, niet opvallend stinkend. Het slijmvlies ver-
toonde geen verschijnselen van ontsteking. De darmwand was aanmerkelijk
verdikt door oedeem. Het rectumslijmvlies was duidelijk gestuwd (persen!).
In de pens en maaginhoud werden geen abnormale voedseldelen aangetrof-
fen. Alleen de rest van een voederbiet viel daarin op. Het mondslijmvlies
vertoonde geen afwijkingen. Dc te dikke lever was uitwendig en op door-
snede grijzig gekleurd en voelde te hard aan. De nieren waren bleek, niet
gezwollen en vertoonden enige infarcten van oudere en nog jonge datum.
Aan de kleppen van het hart en aan het myocard werd niets bijzonders
gevonden. Onder het endocard en het epicard bevonden zich echter een
aantal bloedingen van \\ —• 11 cm lengte doorsnede. Pericard: geen
bijzonderheden. De milt was scherprandig en volkomen normaal van
grootte. Onder de huid aan de schouder en voor de uier bevonden zich
enige bloedingen (trauma). Het uitgeslachte dier vertoonde geen verschijn-
selen van icterus (bij lamplicht beoordeeld!). Aan de overige organen en
delen werden geen bijzonderheden waargenomen.

Alvorens met geval II te beginnen, dient hieraan vooraf te gaan de
waarneming van S. in Mei 1948, betreffende 2 pinken van de veehouder Z.,
die gestorven waren met de klassieke verschijnselen, waarbij later nog
blindheids- en verlammings verschijnselen optraden.

De sectie leverde de bekende veranderingen aan lever, darmen en
mesenterium op, terwijl iedere therapie gefaald had.

In de aanvang van de maand Juli 1948 werd ik (v. E.) op een morgen
geroepen door de veehouder Z. te E. B. bij een rund, dat kopziekte-ver-
schijnselen vertoonde.

Volgens de eigenaar was er de vorige dag weinig anders aan het dier
gemerkt, dan dat het minder melk was gaan geven. Bij aankomst op het
bedrijf vond ik een dier, dat spierkrampen van de ledematen en exitatie-
verschijnselen vertoonde. Verder viel op een hevige buikpers, die zelfs
aanleiding gaf tot het prolaberen van het rectumslijmvlies. Het aantal
polsslagen bedroeg i 120. Temperatuur en ademhaling: normaal. De
slijmvliezen waren misschien iets rood.

In de namiddag van dezelfde dag bezocht ik het rund weer en merkte
toen op, dat het dier ook verschijnselen van blindheid vertoonde. Tevens
bleek de ingestelde therapie geen resultaat te hebben gehad. Er was geen
verandering in de toestand gekomen. Geadviseerd werd tot slachting over
te gaan.

Bij sectie bleek de lever te hard aan te voelen en op doorsnede een
grijzige kleur te vertonen. Het darmscheil was sterk verdikt door oedeem
(dikte ± 3 cm). De wanden van de darm, magen en galblaas waren even-
eens oedemateus gezwollen. Bovendien was de galblaas sterk uitgezet en
gevuld met een op serum gelijkende inhoud. Onder het endocard werden
bloedingen aangetroffen. Aan de hersens konden macroscopisch geen
afwijkingen worden waargenomen.

Bij controle van de rest van de veestapel, bleken nog drie dieren niet
in orde te zijn. Deze vertoonden duiaelijke verschijnselen van de bekende
sensibilisatie van de witte huid. De pols van deze runderen was bij het
liggende dier normaal tot sub-normaal, terwijl hij bij geringe beweging
snel opliep tot boven de 100. De temperatuur en de ademhaling gaven geen
aanleiding tot aanmerkingen. De slijmvliezen waren iets rood, maar zeker
niet icterisch.

Enkele dieren van dit bedrijf bleken gretig de urine van andere dieren
op te likken.

Een van de drie zieke runderen ging snel achteruit en vertoonde na enige
dagen dezelfde verschijnselen als die, welke bij het eerste rund waren
waargenomen. Dit dier was echter zeer apathisch, perste sterk en liep als
een blinde in een rechte lijn.

Bij sectie van de laatste drie runderen werden in grote lijn, dezelfde
afwijkingen waargenomen als die bij het eerste rund.

Veertien dagen nadien zijn er nog drie runderen door de eigenaar naar
de leveringsmarkt gebracht, omdat ze dezelfde verschijnselen begonnen te
vertonen, als de reeds geslachte.

Van een toediening van mineralen aan de dieren w.o. Jodium en Koper
in iets grotere hoeveelheid werd geen resultaat gezien.

Het land, waarin al deze runderen gelopen hadden, was een droge,
kale duinweide, waarin opviel het in grote hoeveelheid voorkomen van een
onkruid, dat door collega A. de Vries als Senecio Jacobea werd herkend.

Volgens de eigenaar waren deze planten steeds op het bedrijf geweest
en had de veestapel van zijn voorganger er nooit nadelige gevolgen van
ondervonden. Wel zouden er in het jaar 1907 op dit bedrijf een groot
aantal runderen gestorven zijn, zonder dat de doodsoorzaak kon worden
vastgesteld. Desgevraagd verklaarde de eigenaar, dat hij deze weide al
jarenlang niet de bemesting heeft kunnen geven, die ze broodnodig had.

In het voorjaar van 1948 kreeg ik (S.) een paard in behandeling van de
veehouder L. v. G. te H. H. W. Het dier was lusteloos en ging volgens de
eigenaar langzaam achteruit. De pols, temperatuur en ademhaling waren
volkomen normaal. Aan de ontlasting werd niets bijzonders opgemerkt.

De enige gegevens, die nog konden worden verkregen, waren, dat dit
dier enige weken daarna is gestorven en dat bij sectie in de lever tumoren
zouden zijn aangetroffen.

Einde Juli 1948 kreeg ik een tweede paard van dezelfde eigenaar in
behandeling met dezelfde klinische verschijnselen, echter met dit verschil,
dat van dit dier de slijmvliezen duidelijk icterisch waren.Bovendien vertoonde
de witte huid van de sokjes verschijnselen van dermatitis (sensibilisatie). Aan
de faeces waren geen afwijkingen te zien. De urine was normaal van kleur.
Er werden geen galkleurstoffen in aangetroffen.

Bij sectie werd een aanmerkelijk vergrote lever aangetroffen, die op
doorsnede bleke spekkige haardjes te zien gaf, omgeven door groenge-
kleurd oedemateus weefsel.

Volgens Prof. ten Thije waren deze bleke haardjes even zovele hyper-
plastische leverceleilandjes, terwijl het kleurencontrast kwam door wat
vervetting en een veel minder gehalte aan galkleurstoffen in deze eilandjes.

De leververgroting wees dus op een hvpertrophische cirrhose (tvpe
Hanot), zoals men bij het paard bij de „Schweinsberger Krankheit" ziet
(beoordeling Prof. ten Theije).

De eigenaar verklaarde, dat het laatste paard regelmatig op het erf
gelopen had. Senecio vulgaris werd hier in grote hoeveelheden aangetroffen.
Verder waren beide paarden op stal gevoerd met hooi, waarin veel
Senecio voorkwam. Opgemerkt dient te worden, dat geen van beide
dieren verschijnselen van tenesmi heeft vertoond. Wel werden nu en dan
lichte koliekverschijnselen waargenomen.

T. Lofthouse beschrijft in de Veterinary Record van 5 Maart \'49
een geval waarbij aan runderen gedurende de staltijd (in Maart) - ondanks

waarschuwing van de schrijver - noodgedwongen hooi werd gevoerd,
waarin Senecio voorkwam. De dieren werden er ongeveer vier weken mee
gevoerd en kwamen toen in de weide.

Vijf weken nadat de laatste maal van dit hooi werd gevoerd, vertoonde
op 29 Mei een pink ziekteverschijnselen, n.1. persen en zweten. Twee
dagen daarna stond het dier moeilijk op en had een wankelende gang,
die deed denken aan het eerste stadiun van melkziekte. De eetlust bleef
bevredigend. Op de zesde dag kon de pink niet meer staan, was lijdende
aan gezichtsstoornissen van één oog en stierf op de achtste dag.

Sectie: peteëhiën op het oppervlak van de meeste organen, vloeistof in
de buikholte, terwijl een kort gedeelte van de dunne darm verschijnselen
van een haemorrhagische ontsteking vertoonde.

Verder merkt de berichtgever nog op, dat in de hem bekende gevallen
het persen gepaard ging met het deponeren van bloederige faeces en dat
het rectum gewoonlijk geprolabeerd was als het dier stierf.

De verschijnselen bij sectie waren dezelfde als die van de pink. Ook
dit dier had evenals de rest van de veestapel - tijdens de stalperiode Senecio
bevattend hooi gegeten.

Gedurende de zomer was hij echter gevoerd met gesneden gras. In de
laatste drie maanden had hij dan ook geen Kruiskruid gegeten.

Volgens Lofthouse is dii de langste periode tussen het tijdrtip van
opname van het geïncrimineerde voedsel en dat van het optreden van
ziekteverschijnselen geweest, die is waargenomen.

Eveneens heeft Lofthouse deze vorm van intoxicatie nog nooit zien
optreden bij dieren, die in de weide liepen. Zij treedt alleen op bij vee,
dat op stal Senecio bevattend hooi heeft gegeten.

Het kan o.i. geen toeval zijn, dat in de literatuur telkens weer de boven-
beschreven klinische verschijnselen en sectiebeeld worden waargenomen,
gepaard gaande met de mogelijkheid van opname van Senecio-soorten.
Bovendien heeft YV. H. Chase in 1904 aangetoond, dat bij voeren van
Senecio-soorten, bovengenoemde ziekteverschijnselen en sectiebeeld experi-
menteel bij paarden en runderen konden worden opgewekt. Voor het
overige moge naar het proefschrift van Dr. Jalving worden verwezen.

Het staat voor ons dan ook wel vast, dat in de beschreven gevallen,
Senecio de directe oorzaak is geweest van het ziek worden der dieren.

In Nederland komen een vrij groot aantal planten (heesters) voor,
waarvan is aangetoond, dat ze giftig zijn voor runderen.

gegeten (Taxus - baccata b.v.).
2e. Die welke gezonde, goed gevoede runderen niet aanraken. Zij grazen
er omheen.

In dit verband is het dus van belang om te weten, onder welke omstan-
digheden de runderen in dit geval mogelijk van hun goede gewoonte
afwijken en wel overgaan tot het eten van Senecio.

Door twee dierenartsen werden onafhankelijk van elkaar verschijnselen
van likzucht waargenomen. Men zou dus kunnen denken aan de mogelijk-
heid, dat de gevolgen van een\'deficiëntie van de voeding in dit geval de
dieren van de planten heeft doen eten.

In het tweede beschreven geval, waar de runderen liepen op een kale,
uitgeputte duinweide, zou dit inderdaad een verklaring krnnen geven.

De dieren zijn nog niet zo lang van stal gekomen in een weide, die op
het ogenblik van onderzoek, onvoldoende voedsel van onvoldoende kwali-
teit leverde.

Deze dieren stonden op stal of waren nog maar kort in de weide en aten
van bermhooi, waarin Senecio voorkwam. (In de weide werd geen Senecio
gevonden. Hier behoefde dus geen andere reden aanwezig te zijn om
de runderen van dit hooi te doen eten, omdat in gedroogde vorm Senecio
wel door koeien wordt opgenomen.

Het ligt echter weer voor de hand om te onderstellen, dat het verschijnsel
van het likken aan en eten van abnormale bestanddelen tot het symptomen-
beeld van Scnecio-intoxicatie kan behoren.

Het voorkomen van andere verschijnselen van de kant van het zenuw-
stelsel maakt dit aannemelijk.

Intussen geeft de bovenstaande redenering geen alleszins bevredigende
verklaring van het optreden der intoxicatie in de beschreven drie gevallen.

I)e oplossing van het vraagstuk geeft o.i. Lofthousf, die zegt, dat
Senecio-vergiftiging alléén wordt gezien bij vee, dat op stal gevoerd is met
Senecio bevattend voedsel en dat deze vorm van intoxicatie voor zover
bekend nog nooit haar aangrijpingspunt heeft gevonden op het ogenblik,
dat het vee in de weide liep.

In alle door ons beschreven gevallen staat het vast, dat gedurende de
staltijd gevoerd is met hooi, dat gemengd was met Senecio. Het aantreffen
van Senecio in weide (2e geval) en op het erf (3e geval), was dus niet meer
dan een indicatie, dat de mogelijkheid bestond, dat in de afgelopen winter
Senecio bevattend hooi was gevoerd.

Dat dit inderdaad het geval is geweest, werd in de laatste twee ge-
vallen desgevraagd door de betreffende veehouders bevestigd. Gezier de
fatale afloop van de enzofttische levercirrhose bij onze huisdieren, lijkt
het ons nuttig in het bijzonder nog eens de aandacht te vestigen op het
door Jalvfng in zijn proefschrift opgenomen kaartje van vindplaatsen
van Senecio-soorten in Nederland.

In het voorjaar en voorzomer van 1948 werden op een tweetal boer-
derijen in Noord-Holland in totaal 11 runderen ernstig ziek onder ver-
schijnselen van een digestie-stoornis, gepaard gaande met hevige tenesmi.

Bovendien werden bij een deel der runderen waargenomen een der-
matitis van de witte huid, likzuchtverschijnselen, excitatie, krampen en
blindheid.

Bij sectie werd een cirrhotische lever en een hevig oedeeem van de
darmwand, darmscheil, maagwand en galblaaswand geconstateerd.

Bovendien werd op derde boerderij een paard ernstig ziek, onder ver-
schijnselen van icterus en dermatitis van dè witte huid.

In alle drie gevallen bestond de mogelijkheid van opname van Senecio
(S. Jacobea respectievelijk S. vulgaris).

Op grond grond van de in de literatuur als zodanig beschreven gevallen
werd aangenomen, dat hier sprake was van intoxicatie door Senecio.

U kent wel allen dit beeld van koeien met „scherp" in; gezwollen borst
met jugulair venen als kabeltouwen, en U weet, dat hier niets aan te doen
valt en U laat ze zo gauw mogelijk opruimen.

De jongeren zullen het zich goed kunnen herinneren, die verschillende
gevallen, waarbij zich „gezwollen jugulairen" voordoen. De ouderen
kunnen de klinische les van Dr. Beijer? uit ons Tijdschrift van 1938 nog
vinden en nogmaals zijn waarschuwing voor „te grote gemakzucht" in deze
gevallen overdenken.

Alvorens U enige patienten voor te brengen, kan het toch nog wel zijn
nut hebben met U te bespreken een differentiering, en wel in hoofdzaak
van de volgende vier afwijkingen in hun typische vorm; de traumatische
en de tuberculeuze pericarditis, de endocarditis van de valv. tricuspidalis
en de thrombose van de vena cava anterior, die behalve de gezwollen
venae jugulares in meerdere of mindere mate gemeen hebben de hoge
hartsfrequentie (uitgezonderd de laatst genoemde) en in laatste instantie
de koude stuwingsoedemen aan voorborst, kossem, tot zelfs aan de kaken.

Dat in de kliniek steeds een algemeen onderzoek wordt ingesteld, dat
een practische beoordeling van het bloedbeeld gedurende haast een halve

eeuw nooit nagelaten wordt, behoef ik nauwelijks te vermelden. Ter beperking
wil ik slechts het hartsonderzoek behandelen en wel in die richting, die
m.i. de practicus het beste zal liggen. Het zal omvatten de beoordeling van
de v.v. jugulares en de v.v. mammariae, de frequentie van de hartslag
en de auscultatie ervan links en rechts met speciale attentie voor de inten-
siteit der hartstonen. De percussie van het hart zal niet gemist kunnen
worden in een algeheel onderzoek, maar ik ben er van overtuigd, dat de
practicus liever met de phonendoscoop zal werken en zijn routine daarmee
vergroten dan met percussiehamer en plessimeter, die hij niet steeds bij
zich zal hebben.

De v.v. jugulaies moeten beoordeeld worden met de kop in natuurlijke
houding, op zo\'n hoogte, dat de kruin er van gelijk ligt met de schoft. Dit
moet men bereiken door opheffing aan de hoorns, en vooral niet de snuit
omhoog werken, daar hierdoor de onderhalsspieren aangespannen worden
en de vena naar de diepte zich aan een beoordeling onttrekt. Slechts in deze
houding, waarbij normaal niets van de vena wordt gemerkt, zal elke ver-
hoogde tensie kunnen worden genoteerd.

De tonus in de v. mammaria moet beoordeeld worden rekening houdend
met de toestand van de patiënt en lactatieperiode. Deze vene gaat bij het
inelknapje in de thoraxholte verder en mondt uit in de v. cava anterior.
Normaal is bij het melknapje en meer caudaal aan de \'vene de physiolo-
gische venepols practisch niet te voelen, zo nu en dan een aanduiding er
van. Bij druk op de sinus venosus van het hart, waardoor stuwing stroom-
opwaarts in het gehele veneuze systeem, zal men zwelling, zowel van de v.v.
jugulares als van de v.v. mammariae kunnen constateren; men controlere
steeds of dit samengaat. Heeft men slechts tonusvermeerdering aan de
v.v. jugulares, dan weet men, dat de oorzaak hiervan niet bij het hart te
zoeken is, maar dat dit aan de v. cava anterior zal liggen. Bij éénzijdige
zwelling moet de druk natuurlijk in het benedenverloop van de vene zelf
gevonden worden. Voelt men bij gelijktijdige zwelling van hals- en meik-
aders, aan deze laatste een duidelijke regelmatige pulsatie, die in zijn
frequentie gelijk is aan die van het hart, dan heeft men hier te maken met
de positieve vene pols, waarover straks meer.

Bij de auscultatie van het hart, links èn rechts, dient men op sta) rekening
te houden met de achterwaartse stand der voorbenen en de sterke aan-
sluiting der ellebogen tegen het lichaam, waardoor men lastig met de
phonendoscoop onder de anconaeï naar voor kan komen tot voorbij de 5e
rib en de gummisiangen gemakkelijk dichtgedrukt worden. Heeft men last
van de longgeruisen, dan gaat men meer naar beneden toe tot tegen het
borstbeen. Pas die frequentie van het hart mag de juiste genoemd worden,
die geruime tijd na de eerste aanraking van het (meestal zenuwachtige)
dier opgenomen wordt. Men vergeve mij deze laatste opmerkingen, de
frequentie- en intensiteitsbepalingen zijn de hoekstenen van deze volgende
differentiaties.

Als wij dan gemakshalve in dit betoog voor de nonnale intensiteit der
hartstonen links het cijfer 10 geven, zal dat rechts normaal op ongeveer
5 gesteld kunnen worden. Vocht dempt het geluid sterk, waardoor men
bij de traumatische pericarditis, die meestal in hoofdzaak een exsudatieve
vorm is, en waarbij het hart dus midden in een zak met vocht klopt, links
een intensiteitsterkte constateert van bv. 5 of minder, naarmate de aan-
wezigheid van minder of meer vocht, en respectievelijk rechts van 2-0.

Heeft men hierbij een hoge frequentie der hartslag (80-150), spanning
op jugulairen en meikaders, dan kan men hiermede met zekerheid zijn
diagnose stellen van exsudatieve periearditis, meestal traumatisch, en
heeft men hier a.h.w. het klassieke beeld er van. Een diagnose vóór het
oedeemstadium is van waarde voor de benutting van het vlees, aangezien
de slachtwaarde van een „nat" dier nihil is.

De zgn. bruits de glou-glou komen niet regelmatig voor, zijn voor een
juiste diagnosticering niet nodig; zijn ze er wel, a la bonne heure, de laatste
twijfel zal dan mogen varen. Bij percussie zal links en rechts achter de anconaei
een meer of minder grote demping verkregen worden, links meestal groter.
Hoe zwak de hartstonen ook mogen zijn, tot aan het einde dezer dempingen
zal men ze in dezelfde sterkte kunnen horen.

Vaak komt het voor, dat links of rechts met brides het epicard vergroeid
is met het pericard, waardoor de vochtophoping éénzijdig en in verhoogde
mate aanwezig is. Hierdoor worden de intensiteitssterkten geheel anders.

Indien het vocht alleen linkszijdig voorhanden is, zal de intensiteit
links 2-0 kunnen zijn, het hart zal geheel naar rechts verschoven worden,
rechts zal de intensiteit zeer sterk zijn te constateren (5-15). Bij rechts-
zijdige vochtophoping zal het hart links gemakkelijk tegen de thoraxwand
gedrukt worden, links zal men een sterk verhoogde intensiteit van 20
waarnemen, „bonzende" (acustisch!) hartstonen, een „stotende" hartslag
(mechanisch!), een verhoogde ictus cordis, waardoor men haast tot een
ander idee zou komen (zie later), indien niet rechts de intensiteit tot o
gereduceerd was.

In elk geval zal men bij de traumatische periearditis vocht op deze wijze
kunnen constateren, beiderzijds of éénzijdig.

Bij de tuberculeuze periearditis heeft men te doen met een chronisch,
proliferatief proces (hoogst zelden exsudatief), waarbij de tuberculeuze
afzettingen op het hart mechanisch tot een flinke hvpertrophie van de
hartspier leiden, het een met het ander het hart een enorme omvang
gevend, het zgn. pantserhart, dat links over een groot oppervlak in contact
komt met de thoraxwand. Mede door vergroeiingen met de omgeving
moet het hart zich tenslotte zeer energiek samentrekken om de circulatie
nog in stand te houden.

Met een hoge frequentie krijgt men gezwollen hals- en meikaders, maar
lang niet in die mate, als bij de vorige afwijking, links een vergroot per-
cussieveld, ook weer niet zo groot als het bij de traumatische zijn kan. De
intensiteit der hartstonen zal links zéér verhoogd zijn, wel tot 20. „bonzend"
en „stotend", een zéér versterkte ictus cordis, die de phonendoscoop soms
kan doen dansen, terwijl men rechts, waar hier geen vocht aanwezig is,
een intensiteit van 10 en hoger kan noteren (vergelijk met de rechtszijdige
vochtophoping bij traumatische!)

Waar dit proces nooit primair is en de longen meestal ook aangetast zijn,
zal men pas bij het vinden van de tbc-bacil in het sputum met volle zeker-
heid de diagnose kunnen stellen, al zal de versterkte ictus cordis reeds
in deze richting wijzen.

De grote mogelijkheid tot embolieën bij de vele septische aandoeningen
van het rund kan leiden tot de endocarditis valv. tricuspidalis, waarbij
de woekeringen op de kleppen zo zwaar en breed geworteld zijn, dat ze
niet meetrillen in de bloedstroom, daardoor geen endocarditisch geruis
veroorzakend. In dit stadium zal met hogere frequentie van hartslag

hoogstens een waarschijnlijkheidsdiagnose gesteld kunnen worden. Men
zal in de goede richting geholpen kunnen worden, indien door passeren
van het hart, longafwijkingen ontstaan, longnecrose-haarden, waarbij
in het sputum de necrose bacil, verder haemoptoe kan optreden. Door
stenose van de valv. tricuspidalis ontwikkelt zich een hypertrophie van het
rechter atrium, die in een verder stadium het op kan geven, waardoor bij
dilatatie en verwijding van de annulus fibrosus een insufficientie van de
tricuspidalis ontstaat met sterke stuwing stroomopwaarts. Hals- en meik-
aders zetten op, heel sterk dikwijls, een geweldig oedeem aan onderborst
en kossem treedt op. Pathognomisch is hierbij dat een positieve venepols
ontstaat, die aan de v. jugularis echter lastig met zekerheid te constateren
is, doordat de sterk pulserende a. carotis zijn pulsatie op de aangrenzende
v. jugularis voortplant. Beter geschikt is de v. mammaria, omdat hier geen
grote arterie naast loopt. Men kan aan het melknapje een krachtige,
regelmatige pulsatie waarnemen gelijk aan de hartsfrequentie, en hiermede
is met zekerheid de insufficientie van de valv. tricuspidalis onderkend.

De hartstonen zult U versterkt horen, links ongeveer 15, rechts 8, terwijl
de kleine vergroting van het hart wel niet te percuteren is.

Bij de thrombose van de v. cava anterior zijn de v.v. jugulares soms
zeer sterk gezwollen, kan het oedeem heel erg zijn. Er is echter geen ver-
hoogde tensie aan de meikaders , de frequentie van het hart is vrij normaal,
zijn tonen links en rechts eveneens. Deze laatste verschijnselen doen ons
dus de oorzaak buiten het hart er vóór zoeken.

Het is alsof deze afwijking tegenwoordig minder voorkomt dan een jaar
of tien terug; misschien dat toen de Ca-chloride-injecties niet steeds lege
artis uitgevoerd, er de oorzaak van waren.

Druk van buitenaf uitgeoefend op de v. cava anterior of op de halsaders
afzonderlijk kunnen dergelijke verschijnselen veroorzaken, tumoren aan
of in de thoraxapertuur, evenals vergrote lymphklieren door tuberculose,
lymphosarcomatose, vergrote thymus, enz.

Druk op de sinus venosus van het hart met algemene stuwing kan plaats
hebben bij de aanwezigheid van longtumoren, grote chronische pneumo-
nische haarden, tuberculeuze pleurawoekeringen in het voorste thorax-
gedeelte, ook weer bij lymphosarcomatose, enz. Verschillende variaties
nog op de eerst beschreven afwijkingen zouden hier besproken ons te ver
voeren.

Ze kunnen ons voor vele moeilijkheden brengen, maar ambitie en goed
onderzoek kan ons in de meeste gevallen tot een goede einddiagnose leiden.

Het bijwonen van secties in deze gevallen en in het algemeen, zal onze
onderzoekroutine vergroten door reconstructie van de klinische verschijn-
selen.

Een 4-jarige, hoogdrachtige koe, 4 weken voor tijd. Veertien dagen
geleden is ze „verstopt" geweest en nadien is het met haar niet naar wens
gegaan; vandaag heeft ze een dikke borst gekregen. Een zwaar oedeem
aan borst, kossem, oplopend naar de kaken, valt ons direct op, de sterk
gezwollen v. jugularis is op afstand reeds te zien. Bij inspectie vertonen de
meikaders een sterke tensie, geen pulsatie is er aanwezig: een algemene
stuwing is hier dus aanwezig.

vergroot. Rechts zijn de hartstonen nauwelijks waar te nemen, het per-
cussieveld is hier sterk vergroot, een handbreedte achter de anconaei.

Hiermede is een exsudatieve pericarditis reeds met zekerheid vastge-
steld, met een vergroeiing van het pericard links en het meeste vocht
rechts. Aan deze zijde zijn tevens duidelijk „bruits de glou-glou" te horen
waardoor het traumatisch karakter zeker is.

De patiënt vertoont bleke mucosae, hoest spontaan, aan de longtoppen
is een schavend geluid waar te nemen, rechts boven het hart amphorisch
ademen; longen en voorste pleura zijn hoogst waarschijnlijk in dit trau-
matisch proces betrokken.

Eetlust was de laatste dagen al heel slecht; penswerking is te zwak en
traag, er is tympanie, schoft-en paalproef zijn zonder enige twijfel positief,
de verschijnselen dus van traumatische gastritis, het vreemde voorwerp moet
nog wel in de netmaagwand aanwezig zijn.

Verder: haemoglobine bedraagt 7.5 gr. (normaal 11-12 gr.), aantal
witte bloedcellen 23.800 (normaal 6-8000) met sterke neutrophilie en
links-verschuiving, geen eosinophiele cellen, noch monocyten, een uit-
gesproken ontstekingsbloedbeeld, de granulocvten vertonen geen degene-
ratieverschijnselen; volgens dit bloedbeeld. niet ongunstig te prognos-
ticeren. Bilirubine in het serum is positief; de urine is amphotair, bevat
nog geen eiwit, wel verhoogde urobiline; leverstuwing, mogelijke degene-
ratie. Rectaal is een groot, levend kalf te voelen.

De slachtwaarde van patiente is in dit laatste oedemateuze stadium
nihil, de koe wordt voordelig aangekocht voor operatie.

Van Franse zijde werd reeds van oudsher punctie van het pericard
aangeraden, om door aftappen van het vocht, de stuwing op te heffen en
het vlees hierdoor bruikbaarder te maken. Deze punctie kan verricht
worden achter de anconaei of op een plaats tussen de processus xiphoidea
en de laatste zich aanhechtende rib. Het is sterk af te raden bij dit slechte
hart de operatie aan het liggende dier uit te voeren. Zou de laatst aange-
geven plaats het voordeel hebben het pericard op zijn laagste niveau
te openen, het is lastig dit punt met zekerheid vast te stellen, de manipulaties
onhandig te verrichten. Aan de zijkant van de thorax werkt men gemak-
kelijker en men kiest de punctieplaats zover mogelijk naar voor en zo laag
mogelijk, binnen het dempingsveld. Waar de ribben naar voor dichter
en dichter naast elkaar verlopen, de intercostaalruimten enger worden,
valt het niet mee hier tot het hartezakje door te dringen. Met de punt van
de trocard tastend zal men eindelijk de doorgang vinden om daarna door
te stoten op de gevulde hartezak. Het periost der ribben is zeer gevoelig.
Men dient hiermede bij de anaesthesering rekening te houden door ook
diep tegen de ribben aan in te spuiten. Na een kleine huidsnede kan de
trocard, een dunne, 10-15 ^cm- lange, worden ingebracht.

Direct werd dan ook de punctie bij patiente uitgevoerd, rechts in het
grote percussieveld, zover mogelijk naar vóór en beneden. Drie en een
halve liter stinkend, ichoreus vocht (pyogene-, necrosebacillen bevattend)
vloeide af, eerst in een flinke straal, later minder en stootsgewijs, waarbij
men aan de trocardbuis de pulsatie van het hart voelde, als teken, dat de
inhoud verdwenen was.

Hierop aansluitend werd de pens aan de buikwand gehecht, als inleiding
voor pensfistelaanleg. Besloten was nl., behalve een inspectie naar het
corpus alienum in te stellen, het dier ook dienstbaar te maken voor de

Na 48 uur werd de pens dan geopend en een penetrerend stuk ijzer-
draad uit de voorbenedenwand van de nctmaag geëxtraheerd. Ondertus-
sen waren de oedemen verdwenen, de halsaders veel minder gespannen,
de koe maakte geen zieke indruk meer, at heel goed, polsfrequentie was
nog hoog, bilirubine uit het serum verdwenen.

Tien dagen na opname kalfde de koe, een levend gezond kalf, dat de
eigenaar geschonken werd. Een absces ontwikkelde zich nog op de plaats
van punctie, ongeveer bij de 6e rib, wat normaal genas na opening er van.
Na een maand was er nog een geringe tensie op de jugulairen, het per-
cussieveld was nog niet geheel normaal, pols ^ 9°) leucocyten waren
teruggelopen tot 10.000, nog een weinig verhoogd. Nadat de pensfistel
niet meer door de studenten gebruikt werd, verkleinde de fistelopening
zich tot een klein gaatje, het hart werd geheel normaal, eetlust bleef opper-
best en precies zes maanden later werd de koe vet aan het abattoir geslacht.
De sectie luidde: geringe leverdistomatose, netmaag naar voor vastgegroeid,
niet het minste vocht in het hartezakje, het pericard nergens met de om-
geving vergroeid, rechts één bride naar het epicard, beide longtoppen
aan de apertuur met de pleura verbonden, vooral rechts tot aan de punctie-
plaats, rechter longtop bevat abscesjes.

Later zijn op verscheidene dezer patienten puncties verricht, bij enkele
zelfs meermalen, en steeds lukte de aftapping van het vocht, omstandig-
heden verhinderden echter de gelegenheid tot verdere aanhouding in de
kliniek. Een enkele keer, bij veel minder uitgesproken verschijnselen, gaf
punctie geen vocht en bleek bij slachting, dat de inhoud te vlokkig en fibreus
was. Men kan nog ter plaatse penicilline en sulfa-praeparaten inbrengen
op het einde der ontlediging.

Een collega stuurde ons op 24 Nov. j.1. een 3-jarige koe, in goede voedings-
toestand, die de laatste dagen wat matig gegeten had en plotseling een
opgezette borst vertoonde. Bij onderzoek bleken de v.v. jugulares sterk
gezwolleji en hij verdacht haar een traumatische pericarditis te hebben.

Patiente maakte niet zo direct een zieke indruk, het oedeem was heel
sterk, eveneens de zwelling der hals- en meikaders. Hartsfrequentie was
100, bij auscultatie de tonen links en rechts zeer zwak te horen, de per-
cussievelden waren beiderzijds een handbreedte achter de anconaei ver-
groot. Haemoglobine 8 gr., witte bloedcellen 6.000, geen bilirubine in het
serum, urine geheel normaal. Bij linkszijdige punctie werd meer dan drie
liter afgetapt. Het vocht was niet stinkend, bloederig, een bacteriepreparaat
bleek steriel, ook later bij cultivering er uit. Voordat de trocardbuis
verwijderd werd, is er in het hartezakje 500.000 E. penicilline in 20 cc.
physiologische ingespoten. Het onderzoek van het punctaat bracht verder
aan het licht: helder geel bij centrifugeren met een sediment, dat uit rode
bloedcellen bestond, het haemoglobinegehalte was niet meer met de
Sicca-haemometer te bepalen, het was kleiner dan 10 Sahli, eiwitgehalte
6.34 %, terwijl dat van het serum 8.77% was; het bevatte geen bilirubine,
noch urobiline, terwijl het verder, zoals reeds vermeld, bacterievrij was.
De diagnose van exsudatieve pericarditis werd nu gewijzigd in haemo-
pericard door onbekende oorzaak, in elk geval niet traumatisch vanuit het
reticulum.

deern reeds sterk verminderd en had de koe in die tussentijd vier kilo hooi
gegeten. Het verdere verloop luidt in het kort: de volgende dag, 25 Nov.,
halsaders weer wat meer gestuwd, oedeem echter sterk verminderd,
hart links goed te horen, maar sterk onregelmatig, met een frequentie van
150. Het electrocardiogram vertoonde behalve deze onregelmatigheid
slechts kleine R-toppen. Boven het hart links, werd tubair ademen ge-
constateerd, het dier hoestte spontaan.

26 Nov.: hartsfrequentie 94, regelmatig, oedemen practisch verdwenen,
v.v. jugulares haast normaal, hartstonen links en rechts goed te horen
eetlust uitstekend.

De toestand verbeterde in de loop der dagen, polsfrequentie daalde
geregeld, het tubair ademen verminderde, eveneens het hoesten, ten-
slotte werd ter plaatse nog wat knisteren gehoord. Het hart was links en
rechts normaal te horen, de dempingen verdwenen, geen tensie op de
halsaders meer. En toen ze op 7 Dec. naar huis vertrok, was de pols reeds
dagen lang tot 70 gedaald, terwijl eetlust steeds uitstekend was geweest.

Na 14 dagen kwam het bericht, dat de koe geheel in orde en nu kort
geleden, eind Januari, meldde betrokken collega, dat de toestand nog
steeds prima was.

Ik hoop nu aan het einde van dit epistel met deze twee sprekende
voorbeelden U te kunnen suggereren dergelijke patienten op deze tamelijk
eenvoudige manier te behandelen, en dat vooral ook zij, die reeds gewend
zijn de traumatische gastritis door gastrotomie op te heffen, bij voortgang
van het proces tot traumatische pericarditis, zich niet zullen laten weer-
houden om een stap verder te gaan en de punctie van het pericard er aan
te combineren.

En moge dit leiden tot meerdere voldoening en veterinaire „poezie"
in de praktijk.

In ons artikel over Torsio Uteri bij de Merrie (1950 afl. 2.) is op bladz. 35 in de zesde
regel van onderen, een fout ingeslopen.

Wel kan men steeds vaststellen, welke de rechter is en dus van links boven, en welke
de linker is en van rechts boven komt.

Wel kan men steeds vaststellen, welke de rechter is en dus van rechts boven en welke
de linker is en van links boven komt.

Prof. Dr. A. Klarenbeek: ,,De ziekten van de hond" (1950). H. E. Stenfert
Kroesf.\'s Uitgevers-maatschappij N.V. Leiden.

Het spreekt vanzelf, dat een boek, dat de ziekten van de hond in ruim 300 bladzijden
behandelt, in deze tijd geen aanspraak kan maken op volledigheid en dus ook niet in
de eerste plaats kan dienen als de vraagbaak voor de kleinehuisdierspecialist bij moeilijke
gevallen. Het zal dus hoofdzakelijk beschouwd moeten worden als leerboek voor de
student en als wegwijzer voor de algemene practicus in het hem minder vertrouwde gebied.

Vooral als het laatste acht ik het boek geslaagd. Hij vindt hier niet een handboek,
waar hij zelf moeizaam zijn weg in moet zoeken, maar een vlot en helder geschreven
handleiding. Aan een dieper ingaan op de wetenschappelijke problemen heeft hij meestal
geen behoefte, wel aan het persoonlijk oordeel van een ervaren clinicus in beknopte
en goed leesbare vorm, zoals Prof. Klarenbeek dit hier geeft.

Toch wordt hier en daar wel wat oppervlakkig over moeilijkheden heengelopen.
B.v. het aanbevelen van D.D.T. (5—10 %), zonder over de D.D.T.-intoxicatie te
reppen, acht ik een fout. Bij de therapie van othaematoma wordt aangeraden plakken
van de oorschelp op de schedel en oorverband, maar het risico van necrose op de scherpe
knik, die ontstaat, indien deze niet wordt voorkomen door een doeltreffende onderlaag,
niet genoemd. Evenmin de huidnecrose, die soms bij eczema madidans optreedt en
waarbij op volledige terugkeer der haren niet gerekend mag worden.

De aandoeningen van de diepere delen van het oog worden wel heel summier be-
handeld. Bij de rnembrana nictitans had de dubbelgeslagen rand, die vrijwel steeds
operatief behandeld moet worden, niet onvermeld mogen blijven.

Bij de ziekten der vrouwelijke geslachtsorganen mis ik de prolapsus uteri post partem;
bij de partus de tangextractie, al of niet gepaard met gehele of gedeeltelijke embryotomie.
Is de prognose bij operatie van pyometra wel zó slecht ? Zo valt er meer op te noemen,
ook enkele slordigheden als de electrocoagulatie met het diathermisch electrisch mes,
die bij een volgende druk kunnen worden verbeterd.

Veel waardering verdienen die hoofdstukken, die blijkbaar het meest de belang-
stelling van de schrijver hebben gehad, als de dermatosen, die op eigen en logische
wijze worden behandeld, de ziekten van het zenuwstelsel, die van het skelet en de infectie-
ziekten, waar bij de leptospirosen de eigen onderzoekingen van Prof. Klarenbeek en
Schüffner een rol spelen bij de grotere uitvoerigheid, die door de belangrijkheid dezer
ziekten volkomen gewettigd is.

Een aantal recepten aan het einde van het boek completeert de in de tekst gegeven
aanwijzingen voor de therapie.

Onderzoekt men het boek op zijn mérites als leerboek voor de student, dan dringt
zich een vergelijking met het thans verouderde bock van Prof. II. Jakob ,,Innere Krank-
heiten des Hundes", dat evenzeer het stempel van de persoonlijkheid van de schrijver
draagt, op. Daar een streng systematische indeling en behandeling der stof, voorafgegaan
door een zeer uitvoerige en eveneens zeer systematische behandeling van het clinisch
onderzoek en een streven in de eerste plaats naar een exacte diagnostiek van alle afwij-
kingen, die in het ziektebeeld voorkomen. Hier, bij Prof. Klarenbeek, een vlotte,
vaak in algemene lijnen aangegeven beschrijving van het ziektebeeld en zijn variaties,
maar minder dwingend tot nauwkeurigheid.

Voor de toekomstige dierenarts, die in zijn meer op de grote huisdieren gerichte
handboeken een goede basis vinden moet, acht ik „De ziekten van de hond" een belang-
rijke bron van kennis voor dit onderdeel van zijn studie, die in een grote leemte voorziet.
De toekomstige kleine-huisdierspecialist, evenals de reeds gevestigde, zal het gemis
aan een uitgebreid modern handboek in de geest van Prof. Jakob blijven voelen.

Beide raad ik echter het aanschaffen en bestuderen van het boek van Prof. Klaren-
beek ten zeerste aan.

De uitvoering is zeer goed te noemen, duidelijke druk op goed papier en mooie repro-
ducties. Joh. C. Peters.

J. C. van de Kamer: Over de ontwikkeling, de determinatie en de betekenis
van de epiphyse en de paraphyse van de amphibien. Diss. Utrecht 1949, 132 pag.,
43 Ag- Prijs ƒ 6.—.

Over de functie van epi- en paraphyse is in de loop der jaren veel gespeculeerd. Zo
vermeldt de auteur in zijn dissertatie de theorieën dat de epiphyse o.a. zou zijn: een
lymphklier, een lichtpercipiërend orgaan, een temperatuurzintuig, een orgaan voor
warmteregulatie, een exocrine klier, een endocrine klier, een neurosecretorisch orgaan,
een de secretie en druk van de liquor cerebri beheersend reflex-orgaan en een rudimen-
tair orgaan. De auteur komt naar aanleiding van uit de literatuur bekende feiten en
op grond van een nauwkeurig histologisch en cytologisch onderzoek, waarbij hij o.a.
vindt dat bij de onderzochte amphibieën (Amblystoma en Xenopus) de epiphyseholte
steeds in open verbinding staat met de hersenholte en waarbij hij in de epiphyse van ver-
schillende dieren (o.a. het rund) typische zintuigcellen aantoont, tot de hypothese, dat
de epiphyse een orgaan is, dat met behulp van bovengenoemde zintuigcellen de druk
van de herscnvloeistofkan percipiëren en dat deze druk tevens kan reguleren. Dit laatste
zou moeten gebeuren door de afscheiding van een stof welke verwijding van de om-
gevende bloedvaten veroorzaakt.

Naast een nauwkeurige beschrijving van de ontwikkeling van de epiphyse en para-
physe bij bovengenoemde amphibieën staan hier ook een aantal proeven met vitaal-
markering (gewijzigde methode van Vogt) en transplantaties van presumptief epiphyse-
materiaal bij neurulae van Amblystoma, Triton en Xenopus vermeld. Hierbij bleek,
dat, in tegenstelling tot wat DALC^e.a. aannemen, de epiphyse pas kan ontstaan wanneer
er reeds een goed ontwikkeld diëncephalon aanwezig is. Evenzo vormt zich ook de
paraphyse pas bij aanwezigheid van een behoorlijk ontwikkeld telencephalon.

Al met al heeft de auteur hier een waardevolle bijdrage geleverd tot de literatuur
over epiphyse en paraphyse, terwijl zijn hypothese over de functie van eerstgenoemd
orgaan mogelijkheden laat zien voor verdere experimenten op dit omstreden gebied.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lcssinglaan 104, „Park Oog in Al", Utrecht. Tel.
K 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft de Stichting van de Landbouw verzocht aan de Centrale
Melkmachinecommissie een dierenarts toe te voegen, daar het probleem van het machi-
naal melken vooral ook van veterinaire kant behoort te worden bestudeerd.

De Stichting voor de Landbouw meent echter, dat ingevolge het advies van de Centrale
Melkmachinecommissie uitbreiding van deze commissie niet noodzakelijk is.

Over bovengenoemd onderwerp zal het Verbond van Wetenschappelijke Onderzoe-
kers, in samenwerking met de regeeringscommissie „Werkcommissie inzake technische
hulp aan laag-ontwikkelde landen" (W.I.T.H.A.L.L.) op 26 Mei te Den Haag een
congres organiseren.

Tijdens dit congres zullen de principiële kanten van het vraagstuk der hulpverlening
worden besproken. In beginsel hebben hun medewerking toegezegd:
Prof. Dr. E. de Vries (voorzitter commissie W.I.T.H.A.L.L.),
Mr. H. G. Quik (secretaris commissie W.I.T.H.A.L.L.),

Prof. Dr. W. F. Wertheim (hoogleraar sociologie en geschiedenis van Indionesië, te
Amsterdam,

Prof. Dr. W. J. D. van Dijck (adviseur directie B.P.M. te Den Haag) en Prof. Dr.
T. H. Thunc (Wageningen).

Programma en inlichtingen: Administratie V.W.O., Rijn en Schiekade 2_:„ Leiden.

Een veterinair student, die, gedupeerd door de militaire dienstplicht in Indonesië,
gedurende twee jaar zijn studie heeft moeten onderbreken, zou gaarne in de gelegenheid
worden gesteld om zich enigermate te kunnen oriënteren, omtrent de werkzaamheden
in de diergeneeskundige praktijk. Degene, die deze gedupeerde student ter wille kan zijn,
gelieve zich in verbinding stellen met het secretariaat.

Aanwezig: 31 leden, benevens een zestal gasten, t.w. de Hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid Dr. E. J. A. A. Quaedvlieg, de Inspecteurs van de Volksgezondheid
Dr. S. G. Zwart en Dr. J. M. v. Vloten; de Secretaris der Maatschappij Dr. W. de
Haan; Ir. Cohen Stuart uit Hilversum en de vertegenwoordiger van de Kon. Vereni-
ging tot Bescherming van Dieren de heer Visser.

Te plm. 11 uur opent de Voorzitter de vergadering met een hartelijk woord van wel-
kom aan de aanwezigen, met name aan de gasten.

De notulen van de vergaderingen van 15 Oct. 1949 en van 28 Jan. 1950 worden, met
dank aan de samenstellers, zonder op- of aanmerkingen vastgesteld.

Na behandeling van de ingekomen en uitgaande stukken wordt het verslag van de
Kascommissie over 1949 aangehoord, de commissie dank gebracht en de penningmeester
décharge verleend.

Hierna houdt Dr. F. W. Tf.rvoert uit Winterswijk zijn voordracht en demonstratie
over: Het electrisch bedwelmen van slachtdieren en de toepassing van het Electro-
Shockapparaat van Elther.

Behandeld worden:
ie De geschiedkundige inleiding.
2e De electro-shockapparaten bij de mens.
3e De practische toepassing.

De voordelen van de electrische bedwelming worden door spreker uitvoerig en helder
uiteengezet. Verder geeft spreker nog nuttige wenken ten aanzien van het bewaren van
het apparaat en betreffende vorm en schoonhouden der electroden. Een demonstratie
van het Eltherapparaat verduidelijkte tenslotte het gesprokene.

Interessant was de opmerking van Dr. Tervoert, dat de mens ten deze feitelijk als
proefdier heeft gefungeerd. Men hoede zich vooral voor onderdosering, waardoor een
abortief insult (zgn. „absence") ontstaat, waarbij het bewustzijn afwezig kan zijn, maar
het niet steeds is.

Hierna pauze met de gemeenschappelijke lunch, voorafgegaan door het innemen van
een cardiatonicum.

Na de pauze wordt door de heer Visser de film vertoond over de „Electroshockme-
thode en het ritueel slachten van slachtdieren", uitgaande van de Kon. Vereniging tot
Bescherming van Dieren, welke met aandacht wordt gevolgd.

Daarna volgt de discussie op de voordracht van Dr. Tervoert, waarbij op spreker
een waar „spervuur" van vragen wordt gericht, die door deze collega slagvaardig, met

kleur en verve, worden beantwoord, hierbij krachtig bijgestaan door de technische expert
Ir. Cohen Stuart.

De Voorzitter dankt in hartelijke bewoordingen de heer Visser, collega Dr Tervoert
en Ir Cohen Stuart voor het vertoonde en gesprokene (applaus).

Bij de vrije mededelingen komt wederom het inleveren van onderpoten van runderen
en dgl. ter sprake. Algemeen is men van gevoelen, dat het niet tot de taak van de
keuringsdienst behoort hierop toe te zien.

Collega Van Rijn informeert, hoe het staat met de commissie „Uniformiteit van
keurlonen".

De Voorzitter: er wordt aan gewerkt; de commissie hoopt spoedig gereed te zijn; ergo:
nog een weinig geduld.....

Collega Anemaet brengt de prijzen van hef „vrijbankvlees" ter sprake, hoewel deze,
zoals bekend, niet aan normen zijn gebonden. De vergadering is van mening, dat deze
plm. 50% van de normale vleesprijzen (winkelprijs) moeten zijn.

Bijzondere aandacht wordt nog geschonken aan het feit, dat de aangiften van gestor-
ven dieren zo sterk is teruggelopen in het gehele land, waardoor deze categorie van
dieren dus voor een groot gedeelte niet meer onder de ogen van de keuringsdiensten
komen.

Met het oog op de belangen der volksgezondheid en de bestrijding van besmettelijke
veeziekten, is deze gang van zaken zeer ongewenst. De gemeentebesturen, in wier handen
de uitvoering van de vleeskeuringswet is gelegd, dienen hierover te worden ingelicht.

Nadat de vergadering zich nog heeft beziggehouden met de verkoop van vlees en
vleeswaren op markten enz., wordt als datum voor de volgende bijeenkomst vastgesteld:
Zaterdag 3 Juni a.s. Collega Anemaet hoopt dan een causerie te houden over zijn
ervaringen als keuringsveearts in Frankrijk.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaat-Iid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde: W. C. L. Brunings ,H. B.
Lammerts en J. P. M. Meesters.

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties hun
jaarboekje op peil t3 houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje steeds
wordt vermeld.

J. Hendrikse te Utrecht is verhuisd naar Stadhouderslaan 65; tel. 11072; giro
35214. (pag. 74).

Het studie-adres van W. H. Smits moet worden gewijzigd in Jan Willem Frisostraat 18
te Utrecht, (pag. 185).

J. P. Westerman, studie-adres moet zijn Rubenslaan 14, Bihhoven, tel. K 3402-3150
(pag. 187).

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 April werd als toekomstig adres van
collega A. J. Braak (pag. 102) opgegeven Gerard Doustraat 26. Dit moet zijn Gerard
Doustraat 36.

Bij Koninklijk besluit van 13 Maart 1950, no. 72, is collega T. Kapteyn — met
ingang van de datum, waarop hij zijn betrekking zal aanvaarden — benoemd tot
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst tevens Inspecteur van de Volksgezondheid.

In het laatste nummer van ons tijdschrift geeft prof. Beijers enkele behartigens-
waardige wenken voor het klinisch onderzoek bij de tbc.-bestrijding. Er was in het
desbetreffend artikel iets dat sterk mijn aandacht trok.

Op blz. 283 deelt de schrijver mee hoe de koe van 28-2-\'50, waarvan het sputum en
het uterussecretum stampvol tbc.-bacillen zaten, via enkele markten weer bij de oor-
spronkelijke eigenaar terecht kwam. Daarbij wordt gewezen op het kwaad, dat deze
koe op haar tocht heeft gedaan, waarna de vraag wordt gesteld:

Tijdens de laatste oorlogsjaren en nog enige jaren daarna moesten op last van het
bedrijfschap van vee en vlees alle slachtdieren, die ter Purmerender markt als „wrak"
werden aangevoerd, geslacht worden in het meest nabijgelegen slachthuis: dat van
Zaandam. Dit was een uit hygiënisch oogpunt zeer nuttige maatregel. Deze is een paar
jaar geleden ongedaan gemaakt en zo worden dan nu van de markten uit de wrakke
dieren, vaak fabrieken van bacteriëlc en parasitaire ziektekiemen, her en der over ons
land verspreid. Onder die dieren bevinden zich blijkens mijn jarenlange ervaring niet
zelden runderen met open tbc., die tijdens het leven niet als zodanig zijn gesignaleerd.

Past het nu niet in het raam van de tbc.-bestrijding een soortgelijke centralisatie
der slachtingen van alle wrakke dieren als hier indertijd bestond weer in te voeren ?
Men slaat dan meer dan één vlieg met één klap, d.w.z. men voorkomt niet alleen de
verspreiding van tbc.-bacillen door niet onderkende open tbc.-lijders, maar ook de
distributie van alle mogelijke andere ziektekiemen.

M.i. is het thans het juiste moment aan de toestand, waarop prof. Beijers min of
meer zijdelings doelt, een einde te maken.

Blijkens de in dit nummer opgenomen advertentie wordt voor een beperkt aantal
Nederlandse dierenartsen de mogelijkheid geopend in Nieuw Zeeland een tijdelijke
functie te vervullen. Ondergetekende is bereid voor zover hem daarover gegevens
ten dienste staan gegadigden inlichtingen daaromtrent te verstrekken.

Tuberculinatie. The accuracy of diagnostic methods used in the detection of tuberculous ciillle.
T. S. Gregory. Australian Veter. Journal. Vol. 25 (1949,) p. 138.

Na de over het algemeen minder gunstige ervaring met de subcutane tuberculinatie-
methode is men in de landen, waar de tuberculosebestrijding onder het rundvee streng
wordt aangepakt, overgegaan op de intradermale applicatiewijze. Aanvankelijk werd
hierbij eveneens de Koch\'se tuberculine gebruikt.

Toen later echter met synthetische media verkregen tuberculines (met 3 tot 4 maal
sterkere potentie) werden toegepast, bleek de hierop volgende stijging van het reactie-
percentage naast een scherpere aanwijzing van tuberculeuze dieren ook het gevolg te
zijn, althans in sommige streken, van een aspecifiek reactievermogen bij runderen, bij
welke post-mortaal geen tuberculose gevonden werd (no visible lesion-reactors vertegen-
woordigen in de U.^.A. ongeveer de helft der 0,25\'\' reactoren van de reeds vele jaren
onderzochte bedrijven).

Algemeen is men van oordeel, dat deze bezwaren niet opgelost kunnen worden door
de potentie der tuberculines weder te verlagen, doch dat getracht zal moeten worden
hun specificiteit te verhogen.

Als applicatiewijze moet de intradermale aan de hals verkozen worden boven die
in de staartplooi, echter is de laatste voor de Australische omstandigheden het meest
practisch.

De bekende oorzaken van aspecifieke sensibilisaties zijn in Australië nog weinig onder-
zocht. Gegevens over het voorkomen van vogeltuberculose bij kippen en varkens ont-
breken, paratubcrculose is zeldzaam en vermoedelijk de z.g. huidtuberculose eveneens.
Enkele gevallen van sensibilisatie door besmetting met humane tuberkeibacteriën zijn
waargenomen.

Op een uitvoerig onderzocht bedrijf met aspecifieke reactoren meent de schrijver
als oorzaak voor dc sensibilisatie verantwoordelijk te moeten stellen een infectie met C.
p\\ogenes, welke in enige gevallen bij traumatisch gastritis, in een longabccs of onder
andere voorwaarden tot ontwikkeling was gekomen.

!n sommige streken van Australië, n.1. in die gebieden, waar de veekoppcls vele jaren
zijn onderzocht, neemt het percentage der „novisible lesionreactors" steeds toe en
stijgt beduidend boven 10% van de positief reagerende dieren. (Door anderen wordt
gewezen op het oppervlakkige keuringsonderzoek; bij een tijdelijke verscherping van
de obductie daalde het percentage van ,,no-visible lesionreactors" aan een aantal
abattoirs van oorspronkelijk 8 tot 2).

Getracht is deze aspecifieke reactoren met andere methoden te schiften. De comple-
mentbindingsreactie leverde hierbij teleurstellende resultaten op. Bij experimenten
betreffende deze serologische reactie kreeg men echter aanwijzingen, dat een subcutane
toediening van het 8-voudige van de vroeger hierbij gebruikelijke dosis binnen 8 uren
bij tuberculeuse dieren een temperatuurstijging verwekte van 0,7° C. of meer (40° C.
of hoger) en bij niet -tuberculeuse runderen slechts een zeer geringe.

Schrijver beveelt deze thermische reactiemethode aan, zowel voor de opsporing van
uitgebreid tuberculeuse, cachectische dieren, als voor het heronderzoek van de on-
verwachte reactoren op vrije bedrijven, waardoor 80% dezer runderen voor voortijdige
slachting gespaard kunnen worden.

Ook in Amerika worden stemmen gehoord (Zeissig) om de staartplooireactie te ver-
vangen door de tuberculinatie aan de hals of door een gewijzigde subcutane; de eerste
is niet in slaat de „open lijders" op te sporen. Van tijd tot tijd treft men dan ook aan de
slachthuizen in de U.S.A. runderen met gegeneraliseerde tuberculose aan, welke af-
komstig zijn uit vele jaren gecontroleerde veebeslagen.

De bestrijding der rundertuberculose in Denemarken. Die Bekämpfung der Rinder-
tuberkulose unter besonderer Berücksichtigung der Erfahrungen in Dänemark. M. J. Christiansen.
Schvv. Arch. für Tierheilk. 1949, 91, Sonderheft Nov. s.i.

Zoals bekend is Denemarken thans practisch vrij van tuberculose bij het rundvee.
Voor 1942 is in dit land de bestrijding op vrijwillige basis uitgevoerd, aanvankelijk
door de individuele veehouders, later groepsgewijze onder auspiciën van de talrijke
kleine melkfabrieken.

In de 7 achter ons liggende jaren kon dank zij de ingrijpende maatregelen van staats-
wege het huidige stadium bereikt worden (99,2% der bedrijven reactievrij!).

De oorspronkelijke individuele bestrijding bestond in een volledig doorgevoerde
separatie van reagerende en niet reagerende dieren, aan welke laatste groep de nieuwe
kalveren werden toegevoegd. Verder was de veehouder opgelegd de plicht tot aangifte
van uiertuberculose en de spoedige slachting van klinisch zieke dieren. De staat betaalde
de kosten der tuberculinatie en gebood de pasteurisatie van alle retourmelk van de
melkfabrieken.

Door intensieve propaganda groeide uit de individuele een collectieve bestrijding
door leveranciers aan de diverse melkfabrieken. De aangifteplicht werd uitgebreid met
de gevallen van baarmoedertuberculose en open longtuberculose en met een toeslag
bij de slachting.

De officiële registratie van t.b.c. vrije bedrijven werd ingevoerd en het gezondheids-
attest voor de verhandeling van een van deze bedrijven afkomstig rund. Fabrieken,
welke de wens te kennen gaven de laatste 10% van hun nog niet vrije veebeslagen te
saneren, ontvingen belangrijke subsisies (50% van de kosten, verbonden aan de opruiming
der reactoren).

Aan de individuele bestrijders werd financiële steun verleend voor het snel opruimen
van reactoren. De benodigde gelden kwamen beschikbaar door een heffing op het vlees.

Voor besmette bedrijven werd de mogelijkheid geschapen hun gezonde kalveren
gedurende jaar in opfokcentrales onder te brengen.

Niet in alle delen van het land vond deze vrijwillige bestrijding plaats, zodat de Vee-
artsenijkundige Dienst, wilde zij de volledige uitroeiing der rundertuberculose bereiken,
tot dwingende maatregelen moest overgaan. Bepaald werd, dat dieren met open tuber-
culose niet buiten mochten worden gehouden; reactoren moest belet worden, dat zij
naburige weiden dichter dan op 2^ m. afstand naderden en dat zij dronken uit gemeen-
schappelijke waterputten voor vee.

Ingesteld werden markten en handelsstallen uitsluitend voor t.b.c.-vrije runderen.
Dc voorwaarden, gesteld aan de afgifte van gezondheidscertificaten voor runderen,
werden gehandhaafd.

Van niet-t.b.c. vrije bedrijven moest op dc melk worden gekort en wel in jaarlijks
toenemende mate ; de hierdoor opgebrachte bedragen konden de melkfabrieken be-
steden als suppletie voor de slachting van reactoren bij die aangesloten veehouders,
welke binnen een vastgesteld aantal jaren (3, 5 of 7 jaren) hun veestapel t.b.c.-viij
maakten.

Bestrijding der rundertuberculose. Considéralions fondamentales sur la prophylaxie de
la tuberculose bovine. G. Fluckiger. Schw. Arch.f. Tierheilk. ig49, 91, Sonderheft Nov. s.
\'5-

De vorderingen der tuberculose bestrijding onder het rundvee in verschillende landen
bewijzen, dat deze bestrijding geen wetenschappelijk probleem meer is, maar een kwes-
tie van organisatie en techniek.

fn de U.S.A. heeft men in ruim 10 jaren kans gezien met een streng doorgevoerd
systeem van opruiming van alle reactoren het percentage van t.b.c. vrije bedrijven
van 96% te verhogen tot bijna 100%.

In landen en gebieden met hogere besmettingspercentages is men meer geneigd zijn
toevlucht te nemen, althans in de aanvang, tot het minder rigoureuse systeem van

isolatie der reactoren en ziektevrije opfok der kalveren (systeem Bang). Opruiming van
tuberculeuze runderen is te stimuleren door toeslagen op t.b.c. vrije melk.

Deze kostbare en tijdrovende bestrijdingswijzen zijn als onontkoombaar aanvaard,
daar de bij vele andere ziekten geslaagde onvatbaarmaking bij tuberculose geen succes
belooft.

Slechts een zeer zwakke immuniteit treedt op bij een natuurlijke besmetting met
tuberkelbacteriën. Hierdoor is het begrijpelijk, dat met de vele in onderzoek genomen
vaccin-preparaten met gedode of avirulente bacteriën geen bevredigende resultaten
zijn verkregen. Bij de B.C.G. enting worden strenge isolatie-maatregelen aanbevolen,
welke op zichzelf het grootste deel van het effect der behandeling betekenen.

Op de zitting van het Office international des Epizoöties in 1948 werd dan ook unaniem
aangenomen, dat de bestrijding der rundertuberculose moet worden gebaseerd op de
opsporing der besmette dieren en het nemen van sanitaire maatregelen.

De zoogdier-tuberculine (in gebieden met aspecifieke reactoren aangevuld met het
gebruik van vogeltuberculine) wordt geacht een voldoende betrouwbaar diagnosticum
te zijn.

Alle phasen van de bestrijding, met inbegrip van de bereiding der tuberculine,
moeten door de Staat geleid worden.

De tot op heden bekend geworden vaccinatiemethoden zijn onbruikbaar bij de
uitroeiing der tuberculose.

Tuberculosis Anatoxin as Diagnostic for Tuberculosis in Cattle. H. Holth. North Vet. Med.
Bd. 1, p. 601 (1949).

Een verschijnsel, dat zich bij de vordering der tuberculose-bestrijding onder het rund-
vee steeds bezwarender voordoet, is de toename van het percentage van negatieve
sectie-bevindingen bij positieve reactoren. Ook in Noorwegen heeft men dit stadium
der t.b.c. uitroeiing bereikt, waarbij de betekenis der aspecifieke reacties toeneemt.

Holtii meent, dat bij de verhitting der bacterieculturen als onderdeel van het berei-
dingsprocedé der tuberculine de specificiteit van het diagnosticum geschaad wordt.
Zijn voorkeur gaat daarom uit naar rauwe tuberculine, welke echter het gevaar bezit
van een verontreiniging door levende tuberkelbacteriën. Bacteriefiltratie lost de be-
zwaren niet voldoende op. Een goede sterilisatie verkreeg hij door toevoeging van
formaline tot een concentratie van 4 % en plaatsing bij 37° C. gedurende een maand.

Deze rauwe, geformaliniseerde tuberculine (in principe sterk gelijkend op de exo-
tuberculine van Finzi (ref.)) is in doses van 0.2 ccm. intracutaan in werkzaamheid ver-
geleken met de in Noorwegen gebruikelijke, door verwarming geconcentreerde, tuber-
culine.

Holth meent op grond van de verkregen uitkomsten het ana-tuberculine te mogen
aanbevelen voor uitgebreide toepassing, al kan niet verheeld worden, dat de reacties
bij tuberculeuse runderen zwakker zijn dan met de gewone tuberculinen, waardoor
in een enkel geval de beslissing moeilijker werd.

Ana-tuberculine bij paarden. The tuberculin-reaction in the horse. H.Holth. Nordisk
Veterinaermedicin. Bd. 1, p. 581 (1949).

Vrijwel alle door Holth geraadpleegde onderzoekers zijn tot de conclusie gekomen,
dat de tuberculinatie bij paarden geen betrouwbaar hulpmiddel is voor het onderzoek
op tuberculose. Bij een zeer groot aantal dezer dieren geeft de tuberculine-proef ten
onrechte een positieve uitkomst.

Door Holth is gezocht naar een betrouwbaarder diagnosticum en bij dit streven
zijn door hem naast de Koch\'se tuberculine beproefd tuberculines bereid op bouillon-
vrije media (Sauton), met behulp van alcoholprecipitatie uit Koch\'se tuberculine

geïsoleerd tuberculoproteine, een met formaline behandeld bouilloncultuurfiltraa
en een evenzo geformaliniseerd filtraat van Sautonculturen.

Van deze preparaten gaven slechts de geformaliniseerde een aannemelijk aantal
positieve reacties. Met de andere bacterie-autolysaten, ook als zij bereid waren op
bouillonvrije bodems of gereinigd waren door alcoholprecipitatie, werden ongeveer
vijfmaal zo veel positieve uitslagen verkregen, welke goeddeels niet op een tuberculeuse
infectie zullen berusten.

De auteur meent op grond van deze, niet door secties bevestigde uitkomsten, het
tuberculo-anatoxine aan te mogen bevelen als diagnosticum voor het onderzoek op
tuberculose bij paarden.

Aanvulling der controle met anatoxine van aviaire tuberculine verdient aanbeveling.

Tuberculosebestrijding bij de mens. Vijftig jaar tuberculosebestrijding. H. Vos.
N. T. v. Geneesk. 1948, 93, blz. 4077.

In de afgelopen vijftig jaren heeft de ontdekking plaats gevonden van vrijwel alle
hulpmiddelen, waarop de diagnose van longtuberculose tegenwoordig berust, met
uitzondering van de physische diagnostiek en het sputumonderzoek.

Het belangrijkste is hiervan wel de röntgendiagnostiek, welke het physisch long-
onderzoek op voortreffelijke en overheersende wijze is gaan aanvullen. De ontwikkeling
der kweekmethoden van tuberkelbacteriën heeft tot de ervaring geleid, dat het aantal
gevallen van open longtuberculose veel groter is dan men vroeger vermoedde. Bij een
belangrijk aantal patiënten, bij wie het gelukt is klinische inactiviteit te verkrijgen, bij
wie geen cavernes meer zijn aan te tonen, zelfs niet bij toepassing van de moderne
röntgenologische methoden, blijft de kweekproef positief.

Een derde onderzoekingsmethode, welke na 1900 grote klinische betekenis heeft
verkregen, is de controle op de aanwezigheid van tuberculeuse allergie.Naast hulp-
middel voor de diagnostiek is zij gezien als grondslag voor de immunologie van tuber-
culose. t

De therapie heeft eveneens in dit tijdsbestek een volledige omwenteling ondergaan.
De uitkomsten der algemene hygiënische en diaetetische behandeling gaven aanleiding
tot de oprichting van talrijke sanatoria Door de ontwikkeling van de locale therapie
ging de operatiezaal tot de gewone uitrusting dezer herstellingsoorden behoren.

Van de chemotherapeutica hebben het para-aminobenzoezuur, enkele sulfanilamidcn
en antibiotica eerst kortelings een succesvolle toepassing gevonden bij sommige vormen
van tuberculose.

De daling, welke de sterfte door tuberculose in de laatste halve eeuw heeft getoond
(in Nederland van 19 tot 3,7 per 10.000 inwoners), is echter in de eerste plaats te danken
aan de verbetering van de sociale en hygiënische omstandigheden van de bevolking.

De organisatie der tuberculosebestrijding is daarnaast van grote betekenis geweest.
Door particulier initiatief is deze in plaatselijke, provinciale en landelijke verenigingen
opgebouwd. Consultatiebureaux werden opgericht en de bevolking werd ,,tuberculosis-
minded" gemaakt.

De keuring van onderwijskrachten is verplicht gesteld. Periodieke controle van
employe\'s van Rijks- en particuliere instellingen en ondernemingen vindt in steeds
uitgebreidere omvang plaats.

Verwacht mag worden, dat de vaccinatie met B.C.G. voor bepaalde beroepen zal
worden gepropageerd.

Tensiotte zij vermeld, dat men meer en meer tot het inzicht is gekomen, dat de tuber-
culose der huisdieren een bedreiging vormt voor de gezondheid van de mens. De be-
strijding der rundertuberculose wordt niet meer uitsluitend gezien als een economisch
belang van de veehouderij.

The effect of the combined therapy with streptomycin and para-aminosalicylicacid (P.A.S.) on
experimental tuberculosis in guinea pigs. A. G. Karlson and W. H. Feldman. Proc. Mayo
Clinics. Vol. 24, 1949, p. 510.

Reeds door meerdere onderzoekers is er de aandacht op gevestigd, dat door com-
binatie der anti-tuberculose-middelen streptomycine en P.A.S. (para-aminosalicylzuur)
een belangrijk beter therapeutisch effect te verkrijgen was, zowel bij mens als proefdier,
dan met een dezer middelen alleen.

Stafleden van de Mayo Clinic hebben deze ervaring uitgebreid met een gunstig
verlopen cavia-experiment.

Aan 4 groepen van caviae werd ruim 3 weken na besmetting met humane tuberkel-
bacteriën gedurende 4 maanden dagelijks toegediend respectievelijk een middelmatige
dosis P.A.S. 1,6 gr.), een kleine dosis streptomycine (2 mgr.), een grote dosis van
dit antibioticum (6 mgr.) en de combinatie van de middelmatige dosis P.A.S. ( 1,6 gr.)
met de kleine dosis streptomycine (2 mgr.).

In alle groepen werd bij sectie een tendens tot genezing en beperking der tuber-
culeuse processen waargenomen; in de 2 laatstgenoemde groepen was dit wel heel
duidelijk en trof men slechts z.g. harde tuberkels aan of kleine verkalkte haardjes.
Dit was in opvallende tegenstelling met de bevinding van conglomeraten van progres-
sieve tuberkels bij wel geinfecteerde, maar niet therapeutisch behandelde caviae.

Op een door Feldman aangegeven waarderingswijze, gebaseerd op de localisatie,
het aantal en de aard der tuberculeuse processen, werd voor iedere groep van caviae
de gemiddelde index der infectie bepaald. Hierdoor is men met enige reserve in staat
de werking der diverse behandelingsmethoden in cijfers uit te drukken. Uit deze getallen-
reeks blijkt de toediening van P.A.S. gecombineerd met een sub-effectieve dosis van
streptomycine, die van een hoge dosis streptomycine in werkzaamheid te overtreffen.

Streptomycine bij acute miliaire tuberculose. Een geval van acute miliaire tuber-
culose, genezen na toediening van streptomycine. J. M. v. Kalmthout. Ned. T. v. Geneesk.
Dl. 93, blz. 3256, 1949.

Bij een patiënte, welke in behandeling was genomen wegens een pleuritis exsudativa
tuberculosa, ontwikkelden zich enkele weken na een intercurrente keelontsteking ver-
schijnselen van een acute miliair-tuberculose. De bacterie-uitzaaiing werd ingeleid
door hoge temperatuur en algemeen ziek zijn. Spoedig werd een sterke miltzwelling
geconstateerd cn bij röntgenologisch onderzoek multiple zeer fijne schaduwvlekjes in
de longen. De oorspronkelijk positieve Pirquet was nu negatief.

Op grond van deze verschijnselen kan, ondanks het ontbreken der bacteriologische
bevestiging, met zekerheid de diagnose miliair tuberculose gesteld worden.

Als therapie werd ingesteld de intramusculaire injectie van 2 mgr. streptomycine per
dag. Miltzwelling verdween na enige dagen, de multiple longvlekjes na ongeveer 3
maanden. Te dien tijde was de reactie van Pirquet zwak positief en 2 maanden daarna
sterk positief.

Bij deze laatste bevinding werd de reeds verminderde toediening van streptomycine
geheel gestaakt, haar als maatstaf nemende voor de terugkeer der afweerkrachten van
het organisme.

Het beloop van deze behandeling moet wel als zeer gelukkig worden beschouwd.
Dit is waarschijnlijk te danken aan het feit, dat de tuberkelbacteriën zich, voor zover
kan worden nagegaan, alleen in de longen hadden genesteld met sparing van hersenen
en meningen. Intoxicatieverschijnselen door streptomycine (gemiddeld bij 1 op de 5
patiënten) zijn vrijwel niet opgetreden, terwijl eveneens de gevreesde gewenning der
bacteriën aan het antibioticum is uitgebleven.

De werking van P.A.S. op tuberculose bij caviae. The effect ofpara-aminosalicylic
acid (P.A.S.) on tuberculosis in guinea pigs infected with lubercle bacilli resistant in vitro to P.A.S.
Karlson, Delaude, Feldman, Carr. Proc. Mavo Clinic. Vol. 24, 1949, p. 544.

Bekend is, dat bij de langdurige behandeling van t.b.c.-patiënten met P.A.S. een ge-
wenning optreedt van de tuberkelbacteriën aan dit middel.

Men kan dit constateren door periodiek tuberculeus sputum der patiënten te enten
op een serie ei-voedingsbodems, waaraan diverse concentraties P.A.S. zijn toegevoegd
(een oorspronkelijk voor 0,012 mgr. P.A.S. per 100 ccm voedingsbodem gevoelige
stam kan tijdens de behandeling een ongevoeligheid gaan vertonen t.o.v. 6,4 mgr. P.A.S.
per 100 ccm eibodem).

Maar ook in een cavia-experiment, dus in vivo, is deze gewenning aangetoond. Twee
groepen van caviae, respectievelijk geinfecteerd met P.A.S.-gevoelig tuberculeus mate-
riaal van een patiënten P.A.S.-resistente smetstof na langdurige behandeling van deze
patiënt verzameld, werden elk voor de helft gevoed met een diëet, waarin 4 % P.A.S.

Bij de secties na 9 weken zijn de tuberculeuse laesies bij de caviae gewaardeerd volgens
het schema van Feldman. Overeenkomstige, hoge getallen werden verkregen bij de
niet-therapeutisch behandelde caviae (zowel die geinjicieerd met P.A.S.-gevoelige,
als die met P.A.S.-resistente smetstof) en bij met P.A.S.-resistente bacteriën geïnfec-
teerde en met P.A.S. behandelde caviae. Veel gunstiger waren de behandelde caviae er
aan toe, die met P.A.S.-gevoelige smetstof waren geinfecteerd; bij deze diertjes bleken
de bacteriën hun oorspronkelijke P.A.S.-gevoeligheid ongewijzigd behouden te hebben.

Het is dus waarschijnlijk, dat eveneens bij de mens P.A.S. onwerkzaam zal worden,
wanneer in de loop der behandelingstijd de tuberkelbacteriën resistent geworden zijn
tegen dit anti-tuberculose-iniddcl.

Huidreacties na voortgezette toediening van P.A.S. Reactions to para-aminosali-
cylic acid. R. Kierland and D. T. Carr. Proc. Mayo Clinic. Vol. 24, p. 539.

Sedert de introductie in 1946 van para-aminosalicylzuur (P.A.S.) als anti-tuber-
culose-middel, is dit preparaat bij zijn toenemende toepassing in de humane genees-
kunde tot in dagelijkse doses van 30 gram vrijwel atoxisch gebleken.

In de laatste tijd hebben zich aan de Mayo Clinic enige gevallen voorgedaan van
sensibilisatie na een gedurende enkele weken voortgezette toediening. De reacties be-
stonden in een roodvonk-achtig erythecm der huid of in een vesiculeuse balanitis, al of
niet gepaard met koorts.

Bij deze patiënten was na de genezing geen huid-gevoeligheid meer te constateren
door intradermale injectie van een oplossing van P.A.S., ook niet in een enkel gecon-
troleerd geval door toediening per os. Deze laatste patiënt vertoonde wel een zwak
erythecm na enige keren herhaalde opname per os van natriumsalicylaat, waaruit
geconcludeerd zou kunnen worden, dat door het P.A.S. gevoeligheid ontstaan was voor
de salicylzuur-radicaal van dit preparaat.

Phenothiazine in kleine, dagelijkse doses bij het paard. Vet. Med. 1949,
pag- 99-

Dimock heeft de werking nagegaan van de kleine dosis van 2 gram gedurende lange
tijd dagelijks gegeven aan veulens als middel tegen strongylose.

Zonder bezwaar gaf hij 14 & 20 dagen deze dagelijkse dosis en zag dan tenslotte het
verdwijnen der eieren uit de faeces. Hij beveelt aan deze behandeling vooral als pro-
phylaxe en er zo spoedig mogelijk mede te beginnen. Het is absoluut geen bezwaar, na
een korte onderbreking de kuur telkens te herhalen.

(Toen wij het eerst phenothiazine toepasten tegen strongylose speciaal trichonemiase
-— dit Tijdschrift 1945, atl. 4 — hebben we bij honderden paarden en veulens doseringen
van 70—40 gram toegepast zonder daarvan nadelige gevolgen te zien. Later zijn we

op grond van de literatuuropgaven minder gaan gebruiken, nl. 20 k 40 gram en hebben
we enkele gevallen gezien, waarbij na de kuur het dier anaemischer werd, resp. de
reeds bestaande anaemie verergerde. Omtrent een voortgezet gebruik van phenothiazine
in kleine doses heb ik nog geen ervaring genoeg. Ref.)

Doorlopende behandeling van paarden met phenothiazine. Veterinary Medi-
cine, 1949, p. 411-415.

Ook Todd, Hansen, Kelley en Wyant hebben uitvoerige experimenten genomen
met kleine doses phenothiazine. De standaarddosis is in Amerika thans 30 gram voor
volwassen paarden en 15 gram voor veulens en enters. Genoemde schrijvers hebben
vroeger reeds geëxperimenteerd met dagelijkse doses van 5 gr. Thans beschrijven zij
de proeven genomen met 12 volbloedpaarden (van 2—18 jaar), verdeeld in 4 groepen.
Alle dieren werden op stal gevoerd met hooi, haver en meel. Op 26 April 1948 kreeg
één paard uit elke groep 30 gram; van 27 April af werden de drie paarden uit groep 1
gedurende een vol jaar dagelijks gegeven 0.5 gr., de tweede, derde en vierde groep
kregen resp. 1, 2 en 4 gram daags eveneens 52 weken lang. Elke 4 weken werd de
faeces op aantal eieren gecontroleerd. Het blijkt, dat er een direct verband bestaat
tussen het aantal eieren en de gegeven dosis phenothiazine. Met 4 en 2 gram waren de
eieren al spoedig geheel of vrijwel geheel verdwenen, maar als ik de bijgevoegde tabel
goed bestudeer, dan blijkt m.i. daar wel zeer duidelijk uit, dat het aantal eieren sterk
wisselt. Ik acht het aantal eieren nog steeds een slechte maatstaf voor de beoordeling
van de mate van infectie, maar in ieder geval is het wel duidelijk uit de tabel, dat men
geen lagere dosis dan 2 gram moet geven. Voor de praktijk lijkt het mij verstandiger
bv. om de 3 maanden de therapeutische dosis van 30 gram te geven. Men is dan boven-
dien goedkoper uit.

B.C.G. Enting in de Sovjet-Unie. Van der Molen (N.T.v.G. 24 Dccenber 1949,
93 IV 52).

De auteur geeft een samenvattend overzicht van de uitkomsten van de B.C.G. enting
en herenting van schoolkinderen en adolescenten in de U.S.S.R., zulks naar aanleiding
van het werk van Mazina, Berkos te Moskou en dat van Kamenetza te Odessa.

De oorspronkelijke tekst is terug te vinden in Problemy Tuberculësa van Maart
\'949-

Deze drie auteurs komen unaniem tot de slotsom, dat de enting ten zeerste moet worden
aanbevolen.

Opgemerkt zij hierbij, dat het hier entingen betrof bij personen, waarbij een licht
en weinig geprotaheerd verloop aanwezig was.

Vooral in een omgeving, waar tuberculose veelvuldig voorkomt, mag de enting van
jeugdige personen niet achterwege blijven. Deze conclusie dekt zich volkomen met de
slotsom der uitkomsten, waartoe G. Herzberg in Noorwegen geraakte, (The achieve-
ments of B.C.G. vaccination, E. D. Joh. Grundt-Tannin, Oslo, Blz. 224).

Referent vraagt zich af, of de allerwege verkregen resultaten niet kunnen aanmoe-
digen om ook bij het rundvee op bredere schaal tot verdere proefnemingen naar deze
richting over te gaan, te meer, wijl het hem gebleken is, dat bij sommige collegae de
de mening heeft postgevat, dat over dit vraagpunt in de diergeneeskunde de acten
veilig gesloten kunnen worden.

Referent daarentegen is de mening toegedaan, dat deze conclusie in geen enkel op-
zicht strookt met de feiten.

Er kan hier naar zijn oordeel slechts van een oppervlakkig ingestelde en weinig
doordachte poging gesproken worden, zich uitstrekkende over enkele duizenden dieren.
Ook de nacontrole van de geënte dieren voldoet daarbij niet aan de eisen van exact-
heid.

Bepalingen van de Haptoglobine-Index volgens Jayle. H. H. v. Royen, N. T.
v. G. 7 Jan. 1950, 94 I.

Deze clinisch-chemisehe reactie is sinds 1940 in Frankrijk in zwang gekomen en bewijst
dezelfde diensten als de bepaling van de bezinkingssnelheid volgens Westeroren. De
reactie is eveneens onspecifiek en in vele gevallen betrouwbaarder.

Schrijver is van mening, dat ze veel meer aandacht verdient, dan haar tot dusverre
in ons land geschonken is.

Vervolgens wordt een minitieuse beschrijving gegeven van de techniek dezer reactie.

Ascites-Prognosis F\'avorable. J. David Schafeer B.S., Veterinary Medicine
October 1949, Vol. LIV No. X.

J. David Schaffer, B. S. geeft na een korte inleiding over het ontstaan van ascites
aan, dat een vroege diagnose van leverbeschadiging een gunstige prognose geeft tegen-
over een anders ongeneeslijke ziekte.

Inde humane geneeskunde is reeds 10 jaren lang, de zogenaamde „Hangerflocculation
test" bekend, welke een zuivere maat voor leverdisfunctie zou kunnen verschaffen.
Deze proef is gebaseerd op het feit, dat cephaline cholesterolemulsie niet uitgevlokt wordt
door sera van normale individuen, doch wel door sera van patiënten met leverdisfunctie.
De graad van uitvlokking zou zelfs parallel lopen met de ernst van de leverziekte en
zodoende ook van prognostische waarde kunnen zijn.

Bij ernstige leverbeschadigingen wordt complete uitvlokking waargenomen, terwijl
de bovenstaande vloeistof helder is geworden na 6 - 12 uren.

Geen pathologische leververandering is aanwezig indien uitvlokking uitblijft tot na
48 uren.

Tenslotte geeft schrijver nog een klein klinisch verslag v.e. patiënt met duidelijk
klinische ascites, welke behandeld wordt door middel van buikpunctic en toediening
van Uronine en Bepronelixcr; genezing na 14 dagen.

Onderzoekingen over Melkziekte in Australië. Hypocalcaemia of parturient Dairycows
D. C. Blood, L. H. Larsen and I. G. White, the Australian Veterinary Journal, 25, 95,
\'949-

In Australië levert de diagnose en therapie van Melkziekte. vaak moeilijkheden op.
Blood en zijn medewerkers bestudeerden daarom 25 gevallen van Melkziekte. Speciale
aandacht wordt geschonken aan de klinische symptomen die zij uitvoerig beschrijven.
Zij onderscheiden drie graden van hevigheid bij deze ziekte. Van 20 van de 25 gevallen
werd het bloedcalciumgehalte bepaald. Dit was in 17 gevallen sterk verlaagd, in 3 geval-
len normaal. Zij vonden geen verband tussen de ernst van de ziekte en de mate van
daling van het Galciumgehalte in het bloed. Van Engelse zijde is altijd de nadruk gelegd
op de verlaging van het Calciumgehalte. Blood c.s. stelt zich daarentegen op het
„Utrechtse" standpunt, dat de relatieve Hypermagnesaemie de oorzaak zou zijn
van de klinische symptomen.

Brucellosis van een dierenarts. (C. L. Steinberg, J. Am. Med. Assn, 138, 15, 1948
ref. Vet. Med. XLIV, 146, 1949.)

Steinberg beschrijft een geval van brucellosis bij een dierenarts met een ziekteverloop
van 6 jaar waarbij destructieve veranderingen in het iliosacraal gewricht ontstonden,
die aanleiding gaven tot invaliditeit. Een behandeling met Brucellavaccin verergerde
de toestand eerder, dan ze te verbeteren. Een tijdens een koortsaanval toegepaste
Streptomvcine kuur daarentegen gaf voorlopige verbetering, hoewel een dergelijke
verbetering eerder ook reeds bij de patiënt was opgetreden zonder therapie.

Bloedconcentraties na toediening van Sulfamerazine en Sulfamezathine bij
runderen. (S. F. Scheidy, E. C. Mc Manus, E. K. Tillson en A. A. 1\'itt, Vet. Med.,

Scheidy c.s. onderzochten de bloedconcentratie na toediening van Sulfamerazine
en Sulfamezathine, gelijke delen, bij runderen van 4 tot 10 maanden. Zij kozen hiervoor
een mengsel van 2 praeparaten, daar uit de literatuur bekend is (Lehr (1945) en Fr\'sk
(1947)), dat deze verbindingen in verzadigde oplossingen van elkander tot dezelfde
concentratie oplosbaar zijn als in het zuivere oplosmiddel, waardoor hooge concentraties
kunnen worden verkregen.

Met een betrekkelijk geringe dosis intraveneus (0.07 gram KG) werd gedurende 12
uur een voldoende concentratie bereikt, terwijl een grotere dosis (o. 15 Gr KG) geen
toxische verschijnselen gaf. Bij toediening per os van 0.15 Gr/KG bleek, dat na 48 uur
nog een aanmerkelijke concentratie in het bloed aanwezig was. Een maal ingegeven
per 24 a 36 uur zou voor therapie voldoende zijn. Bij ingeven op 4 achtereenvolgende
dagen (2 dagen 0.15 Gr/KG, 2 dagen 0,075 Gr/KG) was nog 36 uur na de laatste dosis
een meetbare concentratie in het bloed aanwezig.

Traitements des Brucelloses chez 1\'homme. R. Sclier. Buil. Soc. Sciences vét.
I.yon. 50, 173, 1948.

In dit artikel wordt de therapie van de humane Brucellose aan de hand van recente
gegevens besproken.

Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen chemische, physico-therapeutische,
biologische — hetzij specifieke of niet specifieke — en antibiotische geneeswijzen.

Novarsénobenzol is geruime tijd aangeprezen als het meest actief werkende middel,
maar blijkt alleen in het beginstadium der ziekte gunstige resultaten op te leveren,
terwijl het geheel waardeloos is, wanneer zich complicaties, zoals hepatitiden, hebben
ontwikkeld. Andere arsenicum-verbindingen geven het over algemeen minder gunstige
resultaten.

Acridinezouten zijn af en toe met succes toegepast, maar in vele gevallen bleven
successen uit, terwijl soms na langdurige toediening schadelijke gevolgen optraden.

Sulfonamide-verbindingen hebben in een aantal gevallen opmerkelijke resultaten
gegeven. Kort na het verstrekken van dit geneesmiddel daalde de febriele temperatuur
om weer te stijgen, zodra de toediening gestaakt werd. Het effect was echter veelal
tijdelijk of minder gunstig. Aangezien ook spontane genezingen bij Brucellose voor-
komen, is het zeer moeilijk een gefundeerd oordeel uit te spreken over de waarde der
over het algemeen inconstant werkende sulfonamiden. Daarbij komt nog, dat in enkele
gevallen ernstige intoxicaties zijn opgetreden, die haemorrhagieën en anurieën tengevolge
hadden.

Door toepassing der röntgentherapie verkregen een aantal onderzoekers een ver-
mindering der algemene en plaatselijke verschijnselen der ziekte. Andere onderzoekers
kwamen tot de conclusie, dat de ziekte door bestraling niet beinvloed werd. In verband
met de hevige vermoeidheid, die optreedt na bestraling, wordt deze therapie uitsluitend
geschikt geacht als aanvulling bij een andere.

Na een ziekte, die weken of zelfs maanden heeft geduurd, schijnt het organisme niet
in staat te zijn een effectieve afweer op te bouwen. Om deze gebrekkige afweer te stimu-
leren heeft men veelvuldig gebruik gemaakt van vaccins. Deze zogenaamde shock-
vaccins bestaan uit suspensies van gedode Brucella-organismen, die subcutaan of intra-

veneus worden toegediend, of uit extracten uit deze microörganismen, die als regel
intradermaal of intramusculair worden ingespoten.

In Frankrijk worden voornamelijk twee methoden toegepast. De eerste bestaat uit
een intramusculaire toediening van een extract van Brucella\'s (een endoproteine),
waarmede zeer gunstige resultaten werden verkregen.

Een tweede behandelingsmethode bestaat uit een intraveneuse enting met een gedode
Brucella-suspensie. In het geheel worden een zestal injecties toegediend, beginnende
met i 20 ccm en opklimmende tot i ccm. Bij een deel der patiënten treden echter
recidiven op. Een begeleidend verschijnsel, dat regelmatig optreedt, is een shock-toe-
stand, die door een doelmatige behandeling geen gevaar voor de patiënt oplevert. In
verband hiermede is het noodzakelijk, dat deze therapie uitsluitend in het ziekenhuis
wordt toegepast. Ernstige ziekteverschijnselen, gepaard gaande met ingewandsklachten,
kunnen een contra-indicatie vormen.

Penicilline en streptomycine, niet gecombineerd met andere geneesmiddelen, hebben
tot nu toe geen toepassing gevonden wegens hun gebrekkige werkzaamheid.

Behandeling met sul/onamiden of antibiotica in combinatie met andere therapeutica.

Door de schrijver werd streptomycine en sulfamethyl-diazine gecombineerd toege-
past. Per dag werd 4 gram streptomycine gedurende 10 dagen intraveneus ingespoten,
en 4 gram sulfamethyl-diazine eveneens als injectie gedurende 20 dagen. De resultaten
waren zeer bemoedigend, maar bij enkele patiënten bleek het gunstig effect niet blijvend
te zijn.

Door deze therapie te completeren met de vaccin-shock-therapie konden zeer gunstige
genezingspercentages worden verkregen.

Colimastitis kan worden veroorzaakt door Eschcrichia coli, Aerobacter aerogenes
en Aerobacter cloacae. Deze microörganismen zijn in staat zich zeer snel te vermeerderen,
terwijl grote hoeveelheden toxinc worden gevormd, waardoor het meestal acute en
pcracute verloop der ziekte gedeeltelijk kan worden verklaard. De mastitis kan zich in
10—12 uren volledig hebben ontwikkeld, waarbij naast de acute verschijnselen van
mastitis als regel algemeen ziek zijn ontstaat met hoge koorts en digestiestoornissen.
Het afgescheiden secretum, dat bij het begin der koortstoestand nog melkachtig is, wordt
spoedig grijs en waterig, terwijl het in een verder stadium der ziekte vlokkig en tenslotte
geelachtig sereus wordt, gelijkend op „jonge gistende most". In zeer ernstige gevallen
is het secretum bloederig.

Wanneer de mastitis in genezing overgaat, blijft de secretum-afwijking langer bestaan
dan de algemene ziekteverschijnselen, doordat de weefselreactie van de uier in tempo
achterblijft, fn dit stadium der ziekte heeft het secretum een etterig aanzien.

Spontane genezing komt bij colimastitis voor, geheel onafhankelijk van de ernst der
afwijking. Vandaar, dat men zeer voorzichtig dient te zijn, aleer een genezing met
zekerheid toegeschreven kan worden aan de toegepaste therapie.

Gewoonlijk neemt de ziekte echter een ernstig verloop, zodat de patiënt in vele ge-
vallen in nood moet worden gedood, fn iets minder ernstige gevallen zijn de betreffende
kwartieren voor de melkproductie verloren.

Naast deze acute en vaak ernstige colimastitiden schijnen ook lichte, voorbijgaande
gevallen voor te komen. Deze kunnen slechts geïdentificeerd worden door bacteriologisch
onderzoek van onder steriele voorzorgen genomen melkmonsters. Wanneer de mogelijk-
heid van verontreiniging van het monster met faecale coli niet volledig uitgesloten is,
is het stellen van een diagnose niet mogelijk.

Van de dieren, die in dit onderzoek aan colimastitis leden en niet met streptomycine

werden behandeld, werd een derde deel in nood gedood, bij een vijfde deel gingen de
betreffende kwartieren voor de melkproductie verloren, terwijl bijna de helft genas,
voor het merendeel spontaan. Van deze bereikte 45 % weer de oorspronkelijke pro-
ductie.

Bij de met streptomycine behandelde colimastitiden wordt 0,5—1 gr in 100 ccm
physiologische zoutsolutie per kwartier geïnfundeerd. Bij deze dosering blijft de strepto-
mycine-spiegel gedurende 12—24 uur voldoende hoog, terwijl het antibioticum niet
irriterend op het uierweefsel werkt. De dosering van streptomycine dient niet te laag te
zijn, omdat scrum en bloed de gevoeligheid van colibacteriën voor dit antibioticum
verminderen, terwijl zich in korte tijd een aanzienlijke resistentie kan ontwikkelen,
tot 1000—3000-v0udig toe. Het is derhalve noodzakelijk te trachten met grote doses
in zo kort mogelijke tijd de uier kiemvrij te maken. Dit gelukt in de meeste gevallen,
terwijl in ieder geval een sterke daling van het kiemcijfer wordt bereikt. Bij deze behan-
deling treedt in korte tijd een verbetering in de algemene gezondheidstoestand op,
waarbij de lichaamstemperatuur tot een normale waarde daalt. Alleen bij zware toxaemie
en bij bactericaemie zijn de resultaten minder gunstig.

Met streptomycine zijn echter niet alle kwartieren zodanig te genezen, dat de functie
van het klierweefsel volledig weer hersteld wordt. Het resultaat der behandeling is
gunstiger, naarmate de therapie in een vroeger stadium der ziekte ingesteld wordt.
Wanneer de mastitis reeds vele dagen bestaan heeft, is de prognose ongunstig te stellen.

Bij een comateuse toestand van de patiënt kan de infusie verscheidene malen om de
3—4 uren worden toegediend.

Wanneer twee kwartieren reeds in ernstige mate aangetast zijn, is de patiënt niet
meer te redden.

Zeer gunstige resultaten werden verkregen bij catarrhale aandoeningen van de uier
met relatief laag kiemgehalte.

De schrijver stelt voor in de praktijk een kwartier, dat aan een acute coli-infectie lijdt,
in 24 uur viermaal met een infusie van 1 gr streptomycine in 100 ccm physiologische
zoutoplossing te behandelen, terwijl hierna een conservatieve therapie met antiseptische
zalven en frequent leegmelken kan worden toegepast.

Proeven met Joodcaseïne. Ir. D. Schuurmans, Proeven met joodcaseine, Landbouw-
kundig Tijdschrift 61 (1949) 586.

Dat het schildklierhormoon thyroxine belangrijk is voor de melkproductie is reeds
vrij lang bekend. Reeds omstreeks 1934 slaagde Graiiam c.s. er in aan te tonen, dat bij
voedering met schildklierpraeparatcn en ook door injectie met zuivere thyroxine de
melkproductie verhoogd werd, niet alleen bij koeien die te voren van hun schildklier
beroofd waren, maar ook bij normale dieren, vooral in de tweede helft van de lactatie-
periode. In verband met de hoge kosten van schildklierpracparaten en zuivere thyroxine
had evenwel deze ontdekking geen economische waarde en werden geen pogingen
gedaan er voordeel bij de practische melkveehouderij uit te halen. Eerst toen men er in
slaagde op goedkope wijze eiwitten op een zodanige wijze te behandelen met jodium,
dat zij thyroxineactiviteit kregen, werd het verschijnsel ook van practisch standpunt
uit weer interessant.

Een bruikbare werkwijze voor het op deze wijze joderen van eiwitten werd voor het
eerst gepubliceerd in 1939 door Ludwig en v. Mutzenbecher en deze publicatie is nog
juist voor het uitbreken van de 2e wereldoorlog in Engeland en Amerika bekend ge-
worden. In Engeland hebben Harington en Pitt-Rivers de resultaten der Duitse
onderzoekers gedurende de eerste oorlogsjaren bevestigd, terwijl in Amerika hetzelfde
onderwerp door Reineke en Turner werd ter hand genomen. In Duitsland heeft men
gedurende de oorlog niet op de resultaten van Ludwig en v. Mutzenbecher voort-
gebouwd, maar in Engeland en Amerika heeft men in die tijd tal van practische en theo-
retische gegevens verzameld, waarbij bleek dat de door Ludwig en v. Mutzenbecher
aangegeven gejodeerde caseïne inderdaad het meest actieve praeparaat was en waarbij
men meende in de practijk een werkelijke verhoging der melkproductie te kunnen ver-

krijgen. Toen na de oorlog de desbetreffende publicaties hier te lande bekend werden
spreekt het wel vanzelf, dat zij sterk de aandacht trokken.

In de jaren 1946 tot 1949 zijn aan het Rijkslandbouwproefstation te Hoorn uitgebreide
practische voederproeven met gejodeerde caseïne verricht, die echter nog niet gepu-
bliceerd zijn. Ook werd dit onderwerp ter hand genomen door de N.V. Oliefabrieken
calve-Delft.

Schuurmans (1) geeft nu een overzicht van de proeven die door de wetenschappelijke
medewerkers van deze firma over dit onderwerp zijn genomen. Hij deelt allereerst
mede, dat reeds spoedig na 1933 te Delft getracht werd een goedkoop praeparaat met
thyroxinewerking te bereiden en dat het aan van der Meulen in April 1940 gelukte
werkzame gejodeerde caseïne te verkrijgen. Indien de publicatie van Ludwio en v.
Mutzenbecher hem toen niet bekend was, betekent dit dus, dat van der Meulen
onafhankelijk van deze onderzoekers en nog vóór Reineke en Turner met gejodeerde
caseïne gewerkt heeft en dat de practische toepassing van dit product bij melkkoeien
dus een Nederlandse uitvinding zou zijn. In de verdere proefnemingen, die na November
1945 door Schuurmans zijn verricht, werd gevonden, dat toediening van joodcaseïne
zowel op stal als in de weide de melkproductie in de tweede helft van de lactatieperiode
met ruim 20 % kan verhogen en dat de benutting van het voeder bij toediening van
20 gr joodcaseïne met thyroxinegehalte van 2J % niet verminderd werd.

Bij hogere giften werd de hartslag duidelijk versneld en liep ook de lichaamstempe-
ratuur op. Het lichaamsgewicht der proefkoeien daalde in de regel, maar bij een matige
joodcaseinedosis kon het door extra voedering wel op peil worden gehouden. Werkelijk
nadelige gevolgen van het praeparaat werden in geen enkel geval waargenomen, ook
niet wat vruchtbaarheid en afkalven betreft. Toch meent de firma calvf.-Delft het
praeparaat niet te moeten propageren, omdat de dosering te moeilijk is en bij over-
dosering het vrij geringe economische voordeel, dat er in zit, spoedig verloren zou gaan.

Aanpassing van dieren aan klimatologische belasting. Journal of Animal
Science Vol. 7 no. 4, November \'48.

Dieren binnen hetzelfde ras kunnen op verschillende manieren reageren op dezelfde
wijziging in natuurlijke omstandigheden, dus des te meer zal er een verschillende
reactie zijn bij diverse, zij het verwante, rassen.

De ervaring der tijden heeft een grove keuze gemaakt uit de rassen en soorten, die
het goed doen in een bepaalde omgeving, maar het is de hoogste tijd om deze practijk-
kennis eens critisch te bekijken en aan te vullen met wetenschappelijke methoden.

De bedoeling van dit referaat is om een beperkt overzicht te geven van de huidige
stand van zaken wat betreft de kennis der physiologische problemen en aansluitend
hierop een praktijkervaring uit Zuid-Afrika.

Bij ons pogen om vee te verbeteren wat betreft mogelijkheid om klimaatsinvloeden
te weerstaan, moet het eigenlijk zo zijn, dat de geneticus en de veefokker zich tot de
physioloog wenden en zeggen:., Vertel ons wat de kenmerken zijn van klimaat-weerstands-
vermogen en wij zullen nagaan of ze te fokken zijn". En als de vraag zo geponeerd wordt,
moet de physioloog toegeven, dat hij op dit terrein een grote achterstand heeft. Hij
geeft toe, dat hij van de volgende 5 groepen klimatologische invloeden weinig weet.
Dit zijn dan: temperatuur, vochtigheid, luchtverplaatsing, zonnestraling en luchtdruk.
Deze 5 kunnen afzonderlijk of in combinatie, in meer of mindere mate verschillende
levensverrichtingen van het dier beinvloeden en daardoor ook de economische zijde
raken, inzake het arbeidsvermogen, de arbeidsprestatie, vleesproductie, haar- en wol-
levering, melk en eieren en niet te vergeten: de voortplanting.

Diverse onderzoekers, o.m. Lee en Phillips hebben getracht de wegen aan te geven
langs welke men de klimatologische invloeden kan nagaan. Als eerste beschouwen zij
de warmtebalans. Deze omvat:

Binnen in het dier mag men een zekere ruimte aannemen, waarbinnen de temperatuur
slechts zeer geringe schommelingen vertoont. Het is hier niet de plaats om dieper in
te gaan op de vele factoren, die hierbij een rol spelen. Ik noem slechts : watergehalte
van de oppervlakkige lagen, lichaamsoppervlak, kleur enz. Deze komen hierna in de
praktijkproef nog ter sprake.

Het is thans goed bekend, dat er in de hypothalamus een warmteregelend centrum
is, van waaruit de warmteafgifte bestuurd wordt (dus de respiratie, bloedstroom door
de huid, zweten en rillen). Dit zijn allemaal primaire reacties op de veranderde tem-
peratuur van bloed en of omgeving. Indirect wordt het hele cardiovasiculair systeem
beinvloed. Koude vertraagt de pols en hitte verhoogt hem.

De spijsvertering wordt beinvloed in die zin, dat er bij hitte veel meer bloed naar de
peripherie gaat, de ingewanden krijgen minder en daardoor minder zuurstof. Nu werkt
een gering zuurstofgebrek vooral remmend op de motorische functie (meer dan op de
secretie) en het is overwegend op de motorische functie der darmen, dat de eetlust berust.
Anorexie komt vooral, zoals wij allen zomers ondervinden, bij hitte voor. Eetlust ver-
meerdering bij koude berust waarschijnlijk op de stimulering van het bijnicrrnerg door
de hypothalamus. (Adrenaline wekt nl. onder bepaalde omstandigheden hongergevoe-
lens op).

Wat betreft het urine apparaat zij er hiermee volstaan op te merken, dat he t totale
volume van de urine bij koude toeneemt (retentie van de urine). Bij hitte wordt
het gereduceerd tot zeer lage waarden.

Bij hitte stijgt het aantal ademhalingsbewegingen en veel C0₂ wordt uit het bloed
verwijderd. Dit geeft kans op alkalosis of zelfs alkalaemie. Dit geeft bij herkauwers met
hun normaal alkalische urine, groter kans op urinestencn.

Aan het zenuwstelsel, waarbij de zeer moeilijk te bepalen doch belangrijke kwestie
van temperament ter sprake komt, ga ik hier voorbij, evenals aan het endocrine systeem
en het cnergie-metabolisme.

Wat betreft de voortplanting, zij opgemerkt dat in streken met hoge zomertempe-
tatuur, de fertiliteit van dat seizoen sterk daalt. Aangetoond is dat bepaalde, zeer ge-
wenste zaad-eigenschappen, zoals grote beweeglijkheid en weinig afwijkende vormen
in de zomer in mindere mate aanwezig zijn. Bij sommige zoogdieren is dit verschil in
seizoenvruchtbaarheid beinvloed door respectievelijk \'s winters thiouracil en zomers
thyroid te geven. Dit wijst op een belangrijker aandeel van de schildklier in deze dan
men aanvankelijk aannam.

Over de groei zij hier opgemerkt, dat bv. kuikens, die bij 40° C. gebroed zijn, een
hoger geboortegewicht vertonen dan die, welke gebroed zijn bij 35⁰ C. Het is waar-
schijnlijk, dat de invloed van de temperatuur op de groei kan worden aangetoond
vooral in de poikilotherme postnatale phase, die vele zoogdierjongen doormaken. Dit
is echter allemaal nog zeer onvoldoende onderzocht.

Theorethisch zou het kleine, iele individu een voorsprong hebben boven de meer
gevulde typen onder hete omstandigheden en omgekeerd in koude. Teleologisch moet
hier met coïncidenties rekening worden gehouden. Sundstrom echter toonde in 1930 aan,
dat de afmetingen van oren, staarten en scrotale huid toenemen bij muizen, die in een
heet en vochtig milieu gehouden worden. Dit ten spijt van een mindere algemene groei.

Luchtdruk. Aan de weerstand tegen wijzigingen hierin, mede in verband met bet
aantal rode bloedcellen, is bij dieren nog weinig aandacht geschonken.

Voeding. Hierover voorlopig slechts deze opmerking. Het peil der voeding is van
markante invloed op de dierlijke reacties ten opzichte van hitte. De dieren, die zoveel
kunnen eten als zij willen van een goed gebalanceerd rantsoen, vertonen een beslist
grotere stijging van de lichaamstemperatuur, aantal adembewegingen en waterverlies
door verdamping, dan dieren, die alleen de onderhouds-hoeveelheid van hetzelfde dieet
krijgen. Dit is niet alleen te danken aan een verschil in lichaamsvorm, die door de voeding
veroorzaakt wordt, want de betrekkelijke gevoeligheid t.o.v. hitte verandert sneller
dan de lichaamsvorm, als de rantsoenen worden gewijzigd. Het percentage eiwit in een
dieet met een gelijk aantal calorieën, heeft echter niet een dergelijke invloed op de
reacties, zelfs niet bij de maximaal verdraagbare hitte.

Over parasieten en infectieziekten in verband met klimaat, is de laatste tijd veel
gepubliceerd, mede in verband met de nieuwe insecticiden. Hieraan moge ik dus voor-
bijgaan.

Het mechanische effect van zandstormschade aan ogen, respiratie- en darmtractus
en zelfs op de huid, kan ook tot economische proporties uitdijen evenals sneeuw, ijs enz.,
maar dat spreekt allemaal voor zich en het is duidelijk in hoeverre hiertegen aanpassing
en gewenning der dieren mogelijk is.

Over de directe werking der zonnestralen heeft Bonsma, aan wiens arbeid hierna
wordt gerefereerd, het nodige gezegd en dit laat ik hier dus onbesproken.

Het licht is van groot belang voor de physiologische activiteit van dieren. Vooral
bij pluimvee is hierover al veel gewerkt. In Engeland heeft men de volgende proef
met paarden gedaan. Wilde ponnies, die anders alleen maar hengstig zijn in de maanden
Maart, April en Mei werden, als ze \'s nachts in verlichte stallen verbleven, zonder
uitzondering reeds in Januari of Februari hengstig.

En nu de meer veeteeltkundige zijde van de zaak, zoals Lee en Phillips die in hun
publicatie belichten. De bestaande verspreiding van diverse rassen kan een belangrijke
aanwijzing zijn omtrent de aanpassing van die rassen aan bepaalde omstandigheden,
maar toch moet men die aanwijzing zeer critisch bezien. Wij vinden bv. het standpunt
van honderd jaar geleden belachelijk, als wij horen, dat men vond, dat er geen schapen
en vee in Australië konden leven, omdat er in die tijd geen waren. Maar het is niet
onmogelijk, dat wij heden ten dage een zelfde blunder maken t.o.v. de vlakten van China
of de hooglanden van Peru. Het is waarschijnlijk, dat door ziekte-beheersing het domein
van de dieren zeer uitgebreid zal worden in de naaste toekomst en dat er daarom veel
meer aandacht aan de directe invloeden van het klimaat op deze dieren moet worden
besteed.

Het verzamelen van gegevens in dezen is een moeilijke opgave en toch zijn zij voor
de fokker zéér waardevol en hij kan er niet buiten. Het is per slot fokkers-inzicht geweest,
dat ie. de sobere Sterino uit Spanje geschikt achtte voor Australië en 2e. de hieraan
verwante Rambouillet in Amerika ontwikkelde. Ook de geschiedenis van de Down-
schapen in Groot Brittannië levert het bewijs, dat bestaande verspreiding wel degelijk
een maatstaf kan zijn voor de mogelijke bruikbaarheid van een dier elders. Praktijk-
waarnemingen zijn in dezen van het hoogste belang, hoewel hierbij enorm veel niet
te berekenen factoren in het spel zijn en de interpretatie van gevonden practische resul-
taten daardoor moeilijk is.

Een van de meer bekende praktijkproeven is de z.g. „Iberia Heat-Tolerance Test"
die Rhoad in 1944 aangaf. De formule is 1° Fahr. H.T.C. = 100 — 10 (rectaal temp.
— ioi.i) Deze vormt een zo goed mogelijk compromis tussen wetenschappelijke nauw-
keurigheid enerzijds en praktijkmogelijkheden anderzijds. Bonsma heeft deze practisch
toegepast.

Spencer e.a. deden andere praktijkproeven met schapen op verscheidene plaatsen in
de V. S. met verschillend klimaat en kwamen tot belangwekkende resultaten. Het
voert te ver deze hier uitvoerig te vermelden, maar het blijkt dat Columbia-schapen
zich in North Florida niet voldoende aanpassen om hun maximum wolproductie te
geven. Wel blijkt het gunstig te werken om Columbia-rammen te paren met inheemse

schapen. Ooien uit deze kruising waren intermediair in vliesgewicht en superieur in
nakomelingschap.

In tegenstelling tot de praktijkwaarnemingen, lenen laboratoriumproeven zich
uitmuntend voor diepgaande ontleding van specifieke reacties op specifieke condities en
als zodanig kunnen laboratoriumproeven verhelderend werken. Wij dienen echter altijd
het hele dier in het oog te blijven houden en met de Amerikanen te zeggen, dat diep-
gaande kennis van de carburator iemand nog niet tot een goede chauffeur stempelt,
maar dat een auto zonder carburator toch maar een armzalig ding zou zijn. Dus ook
bij selectie op aanpassingsvermogen, moeten wij het gehele dier bezien en als wij het
er eenmaal over eens zijn aan welke eisen een bepaald dier voor een bepaald klimaat
moet voldoen, dan zijn er drie wegen om dieren te krijgen, die aan die eisen zoveel
mogelijk tegemoetkomen.

3) Ontwikkeling van nieuwe typen uit dieren, die maar ten dele omhooggehaald zijn,
op de weg naar het verbeterde type.

De selectie binnen een inheems ras heeft voordelen, maar gaat langzaam. Verbetering
door invoer van dieren, die aan de plaatselijke eisen van klimaat kunnen voldoen gaat
sneller en in gunstige gevallen hoeft men alleen kleine kernen fokzuiver te houden,
voor aanvulling van het manlijk materiaal.

Soms voldoen volbloed manlijke dieren niet en dient men uit kruisingsproducten
iets nieuws op te bouwen. Dat dit mogelijk is, bewijst het Santa Gertrudis vee uit Short-
horn en Zebu bloed, zoals Ki.ebiïrg dat in 1931 begon op te bouwen en het Columbia-
schaap, dat uit een kruising tussen een fijnwollig en een grofwollig dier werd opge-
bouwd. Uit het Z°ó^ehnisch Instituut.

De Zebu. Cattle of India, Dr. Burch II. Schneider, West Virginia University,
Morgantown, W. Va; The Cattleman. July 1949.

Zebu vee is niet in alle delen van fndia, het land van dc herkomst, gelijk;
er zijn daar vele rassen. Ondanks groot verschil in uitwendig voorkomen tussen de rassen
onderling is er echter een aantal eigenschappen, dat min of meer inhaerent is aan al het
vee, dat we Zebu vee noemen. In dc Zuid. staten van de U.S.A., waar een belangrijke
fokkerij van Zebu\'s bestaat, spreekt men meestal van „Brahman-Cattle", terwijl in Indo-
nesië de naam ,,Bengaals Vee" in gebruik is.

De Vetbult is het meest opvallende kenmerk. Deze is samengesteld uit eetbaar vlees
met veel vet erin, zodat op doorsnede een gemarmerd aspect ontstaat. Vplwassen
stieren hebben een grotere vetbult dan koeien of jonge stieren. In het ene ras is hij
groter dan in het andere, en hij variëert bovendien met het individu en met bepaalde
families. De vetbult is totaal gevuld met vel als bet dier in goede voedingstoestand
verkeert, terwijl hij ineenschrompelt en zelfs naar een zijde overhangt in perioden
van voedselschaarste. Een plausibele theorie over het ontstaan van de vetbult vloeit
voort uit het waarnemingsfeit, dat dieren met de grootste vetbult herhaalde malen
jaarlijkse droogte en hongersnood overleefden. I11 India zijn er dikwijls perioden van vele
maanden en somstijds zelfs van meer dan een jaar, waarin het onvoldoende regent.
Natuurlijke selectie heeft aldus door de eeuwen heen steeds grotere vetbulten doen ont-
staan. De dieren, die de grootste vetbult hadden, ontvingen van die vetvoorraad niet
alleen energie, maar ook water. Immers als vet in het lichaam verbrandt, brengt het
zijn eigen gewicht aan water op, terwijl het meer dan twee maal zoveel energie levert
als elke andere voedingsstof. Alleen de dieren met een grote veltbult overleefden de
perioden van droogte en voedselschaarste en konden zich voortplanten.

Een afhellende romp is een eigenschap, die in de U.S.A. grotendeels is weggefokt, door
slechts dieren met horizontale bovenlijn voor de fokkerij te bestemmen.

De hoge en brede staartaanzetting, die bij vele dieren wordt waargenomen, vormt een
opvallend verschil met andere rassen. Sommige dieren hebben zelfs a.h.w. een „knoop"

boven de staartaanzetting. De Amerikaanse fokkers van Zebu dieren maken echter
goede vorderingen met het wegfokken van deze eigenschap.

Een smal lichaam, vergeleken met andere rassen, is een eigenschap, die in het bijzonder
opvalt als de dieren van achteren bekeken worden. Een Zebu met uitstekende heupen
ziet men nooit.

Lange extremiteiten zijn gedeeltelijk het resultaat van een jarenlange selectie op een
goed trekdier. De Zebu loopt met grote, rechte passen. Sommige dieren zijn uitstekende
dravers. Sommige Amerikaanse fokkers hebben juist geselecteerd op kortere benen;
zij ontwikkelden een type met een diep lichaam, een meer uitgesproken vleestype. De
meeste fokkers zijn echter van mening, dat dieren, die goed kunen lopen, meer geschikt
zijn voor de „range", en daarom de voorkeur verdienen.

Afhangende huidplooien onder het lichaam vormen ook een typisch kenmerk van de Zebu.
Een grote kossem en een grote navelpooi en kokerplooi trekken zeer de aandacht.

In fndia worden al te zeer afhangende huidplooien als ongewenst beschouwd voor
werkossen, omdat in vochtige: streken in de regentijd zich op de kossem, navel en koker
een dikke modderkoek kan vastzetten, hetgeen gevaar voor infectie oplevert. Bij dieren,
die in hoofzaak voor de melkproductie bestemd zijn, vormen overmatig grote huidplooien
geen ernstig bezwaar.

Wat is de betekenis van al deze losse huid? Ze dient als „radiator" voor de Zebu.
De hoeveelheid warmte, die een dier kan afgeven is evenredig aan zijn oppervlakte. F.en
van de gevolgen hiervan is, dat in warme en vochtige klimaatzones de kleinere exem-
plaren van een bepaalde diersoort de meeste levenskansen hebben, want hoe kleiner
het dier, hoe groter de relatieve huidoppervlakte is t.o.v. de warmte-producerende
weefsels en organen in het lichaam.

Zebu\'s zijn echter in het voordeel door hun losse huid, daar deze een grotere afgifte
van warmte toestaat, in het bijzonder bij zeer warm en zeer vochtig weer. Hoe hoger de
atmosferische temperatuur is, hoe belangrijker tevens de vermeerdering van huidopper-
vlakte t.o.v. de lichaamsafmetingen.

Lange afhangende oren komen niet bij alle Zebu\'s voor, maar bij sommige rassen. Op
het Westelijk halfrond heeft in sommige streken of bij sommige fokkers wel de opvatting
bestaan, dat losse afhangende oren een specifiek kenmerk vormen, waaraan de hoeveel-
heid Zebu-bloed in gekruiste dieren kan worden bepaald. Dit gaat echter alleen op,
als het geimporteerde Zebu-ras behoorde tot de rassen met lange oren. Lange oren
hebben misschien enige waarde voor de warmte-afgifte van het lichaam, evenals de grote
losse huidplooien. Zij dienen ook om vliegen te verjagen. Doch meer betekenis moet
men er niet aan toekennen. Er zijn verscheidene Zebu-rassen die kleine, puntige oren
hebben, die recht van het lichaam afstaan.

Vele bijzondere horenstanden treft men aan bij Zebu\'s. Het vee van het Kankrej-ras
heeft grote lier-vormige horens, dikwijls wijd uitstaand, met punten naar binnen of naar
achteren gebogen. Huid en haar strekt zich gewoonlijk over een afstand van 5-8 cm
naar boven over de horen uit. Verscheidene rassen hebben korte, stompe horens. Het
Mysore ras heeft zeer typische horens, ze ontspringen dicht bij elkaar van een gepronon-
ceerd voorhoofd en zijn naar boven en naar achteren gericht. Andere rassen hebben
weer geen eigen specifieke horenvorm. Gedraaide vormen, losse afhangende horens,
banaanvormige horens enz. ziet men dikwijls. Voor zover bekend komt horenloos vee
niet voor in fndia.

ï\'ijn, dicht, kort en glanzend haar geeft de Zebu een goede beschutting tegen de warmte*
Omdat het haar goed tegen het lichaam aansluit, kan de warmte-afgifte door het lichaam
maximaal zijn. Door de gladde vacht worden zovele zonnestralen teruggekaatst, dat er
slechts weinige geabsorbeerd worden. Hiermede contrasterend is het grove, ruwe,
lange haar dat we soms zien bij vee, dat zich slecht aan het hete klimaat heeft aangepast.
Onderzoek van Zebu-haar heeft aangetoond, dat het een kleinere doorsnede heeft dan
baar van Europese rassen of rassen uit Noord-Amerika. Ook groeit het langzamer
bij warm weer en het bereikt nooit die lengte, zoals we die bij Europese rassen aantreffen.

Zebu vee, dat in koudere gedeelten van de Ver. Staten wordt gehouden, krijgt een
haarkleed, dat geheel verschilt van het bovengeschetste. De haren worden gedurende de

winter veel langer en ruwer. Als dit aanpassingsvermogen eigen is aan alle Zebu rassen
uit India, wijst dit er op dat hun bruikbaarheid is geen enkel opzicht beperkt is tot
streken met een warm klimaat.

In dit verband kan opgemerkt worden, dat in sommige delen van Noord-India,
waar in het hete seizoen de temperatuur midden op de dag weken achtereen tot boven
i io graden F. in de schaduw oploopt, het gedurende de winter onaangenaam koud kan
zijn, terwijl uit deze streken enkele van de beste Zebu-rassen afkomstig zijn. Sneeuw
valt er niet, maar het water kan er bevriezen, en mens en dier koelen grondig af als ze
aan de koude zijn blootgesteld, speciaal \'s nachts.

De haarkleur varieert van zwart tot wit; de meest voorkomende kleur is grijs. Somtijds
zijn de extremiteiten donker, terwijl de kleur dan naar het centrum van fet lichaam
geleidelijk aan steeds lichter wordt. Grijs is ongetwijfeld favoriet bij het klimaat van
India, daar het niet zoveel warmte absorbeert als donkere kleuren. Het feit, dat het
meeste vee in India een grijze kleur heeft, is er op zich zelf al een bewijs voor, dat na-
tuurlijke selectie aan deze kleur de voorkeur geeft. Zebu vee, dat een andere kleur heeft,
is meer inheems in bosrijke streken.

Andere kleuren zijn rood, vaalbruin, bruin, donkerbruin, bont, zwart en wit gevlekt,
enz. Geen enkel zwart en wit gevlekt dier is in de U.S.A. geimporteerd. Bij de Gir, die
een zeer rustige ,,vleesaanzettende" natuur heeft, en die van alle Zebu rassen het grootste
gewicht heeft, komen alle kleuren voor, behalve grijs en zwart. Dit ras heeft, met de
grijsgekleurde Kankrej (Guzerat), het meest bijgedragen tot het vleestypc van de „range"
zoals dat op het Westelijk halfrond geprefereerd wordt. Bij Gir vee is meer geselecteerd
op intensief rood of een enkele maal op bruin haar, dan op andere kleuren. Omdat vele
van deze dieren dicht het gewenste vleestype naderen, zijn de „Red Brahmans"
populair in de Ver. Staten. Hier komt bij de neiging van vele fokkers en veehouders
om rood te prefereren in fokkudden, zowel als in stieren van de erste kruisingsgeneratie.

Andere rassen waarin de rode kleur voorkomt, zijn Sahiwal en Red Sindhi. Gir, Sahi-
wal en Sindhi leveren niet zulke goede trekossen als de andere rassen van India. De
laatste twee rassen worden meer bepaald als melkrassen beschouwd. Vele Gir koeien
zijn echter uitmuntende mclkgcefsters volgens tropische begrippen, terwijl anderzijds
de Sahiwal, ofschoon als melkras te boek staande, dikwijls uitgesproken vleescapaci-
teiten heeft. Sommige ,,Red Brahmans" in de Ver. Staten lijken op Sahiwal of Sindhi
vee, maar de meeste stammen af van de Gir. De rode tong, die zo nu en dan voorkomt
bij grijze zebu\'s, kan gewoonlijk toegeschreven worden aan de inmenging van Gir bloed
in de stamboom.

Donkere huidskleur is dominant bij Zebu\'s. Onverschillig welke kleur het baarkleed
heeft in de kleur van de onderliggende huid gewoonlijk zwart of chocoladekleurig. Er
zijn uitzonderingen op deze regel, witte huidplekken worden dikwijls opgemerkt in som-
mige rassen, doch slechts zeer weinig dieren hebben een grote hoeveelheid witte huid.
Bij grijs vee kunnen de witte plaatsen van de overigens donkere huid door het haarkleed
heen gezien worden, als de dieren flink nat zijn.

Een donkere huid, bedekt door een lichtgekleurd, fijn, glanzend haarkleed is van
het grootste belang in een tropisch klimaat. Het haarkleed kaatst de meeste zonnestralen
terug, terwijl de donkere huid niet verbrandt, omdat ze de indringing van ultra-violette
stralen weerstaat.

Een groot aantal zweetklieren geeft een efficiënt werkend afkoelingsmechanisme. Dit
mechanisme schijnt bij Zebu\'s sterker ontwikkeld te zijn dan bij andere rassen. Vele
zweetklieren liggen langs de V. jugularis en op de hals. Op warme dagen kan men het
zweet van de kossem zien druppelen.

De taaie huid is niet dikker dan die van Europees vee, maar schijnt meer weerstand te
bieden aan ruptuur. Dit blijkt duidelijk als men een injectie wil toedienen. De betekenis
van deze eigenschap is, dat het ook voor insecten moeilijk is om de huid te doorboren.

Een typisch geluid, meer gelijkend op een korte grom dan op een enigszins lange loeitoon,
is karakteristiek voor de zebu. Men vertelt, dat de naam „Zebu" afkomstig is van een
poging om het geluid te imiteren (Er zijn ook andere verklaringen gegeven voor het
ontstaan van deze naam).

De gevoelige aard van de zebu brengt met zich mee, dat bij goede behandeling de
dieren zeer mak en aanhalig worden, terwijl ze bij ruwe behandeling wild worden.
De meest uit de band springende mensen en dieren zijn van nature dikwijls de
meest gevoelige individuen. Bij goede opvoeding en goede behandeling wordt zo\'n
karakter een crediet brief. Wreedheid en plagerijen kunnen sommige Zebu\'s gevaarlijk
maken.

Koeien zijn dikwijls niet zo mak als stieren, een eigenschap juist tegenovergesteld aan die
van Europese rassen. Stieren van andere rassen zijn altijd gevreesd en nimmer geheel
en al te vertrouwen, vooral melkstieren niet, maar een zebu-stier die goed wordt behan-
deld, is gewoonlijk een fidele kerel. Als hij goed is opgevoed, is hij volledig te vertrouwen.

Zebu\'s zijn intelligent in menig opzicht. Ofschoon geen enkele psycholoog ooit het
I.Q.. van Zebu\'s heeft bepaald, zijn er vele waarnemingen, die tot deze opvatting leiden.

Zebu stieren zijn goede fokstieren als ze in een goede weide lopen of goed gevoerd worden.
Ze bevruchten een hoog percentage koeien. Evenwel is het ter dekking stellen van een
zebu-stier niet altijd succesvol. Eveneens zal misschien van zebu-stieren een groter
percentage niet voor de K.I. geschikt zijn dan van andere rassen. Zij weigeren om te
dekken in de aanwezigheid van mensen. (Misschien is dit eveneens een blijk van hun
gevoelige aard en van hun intelligentie).

Zebu\'s worden oud. Een groot aantal zebu koeien geeft regelmatig een kalf tot 15 a 16
jaren toe. Van enkele dieren is bekend dat ze op 20 jarige leeftijd nog afkalfden.

De verervingskracht van Zebu\'s, die met runderen van een ander ras gekruist worden,
is zeer groot. De ongewone hardheid van de bastaarden wordt niet alleen veroorzaakt
door de hardheid van de zebu\'s, maar moet ook aan heterosis toegeschreven worden.
De F-nakomeling schijnt de beste eigenschappen van beide ouders tot zich te trekken.

Zebu koeien zijn goede moeders. Kalveren die in de „range" worden geboren, zijn bloot-
gesteld aan vele gevaren. Een zebu koe zal voor haar kalf vechten om het te beschermen.
In verschillende delen van de wereld is herhaaldelijk waargenomen, dat zebu\'s in kudde-
verband zelfs samenwerken bij het passen op de kalveren ; om beurten verrichten ze
deze taak. Dit moederlijk instinct maakt het heel moeilijk om van sommige zebu koeien
melkkoeien te maken. De veehouders in India hebben, om moeilijkheden te voorkomen,
de gewoonte aangenomen om het kalf naast de koe te laten tijdens het melken; op deze
wijze laat de koe haar melk schieten.

Hel opfokken van trekossen is een belangrijke aangelegenheid in India. Sommige zebu\'s
zijn de beste trekdieren ter wereld, andere zijn snelle wandelaars of goede dravers. Hun
gang is stijlvol en het hoofd wordt omhoog gehouden. Ze hebben de adel, de trotse bewe-
gingen en de geest van een paard. In de laatste tijd is 1 et gebruik van trekdieren sterk
verminderd in India, de truck heeft de weg veroverd, en de tractor het veld.

Desalniettemin ziet men in sommige streken nog steeds trekdieren aan het werk, in
het bijzonder daar, waar de terreingesteldheid mechanische tractie onmogelijk maakt,
waar de economische toestand geen uitgaven voor brandstoffen toelaat, of waar armoede
heerst. De os is dikwijls als het langzaamste en slechtste trekdier beschouwd, maar voor
de zebu gaat dit niet op. Een zebu os loopt snel en werkt bij hogere atmosferische tem-
peraturen en bij goedkoper voedsel (meer ruwvoer, minder krachtvoer), en met minder
kosten aan het tuig, dan een paard, een ezel of een muildier.

De melkproductie is zeer verschillend. De jaarlijkse gemiddelde productie is in India
ongeveer 270 kg melk per koe. Sommige koeien van het Sahiwal ras geven echter bij zeer
goede verzorging, huisvesting en voeding jaarlijks 5000 kg melk.

Er zijn koeien van de F-generatie bekend, die 8800 kg melk produceerden in een
melkperiode van 300 dagen. Een koe had 18 kalveren tijdens haar leven en bereikte een
totaal-productie van 70124 kg melk. Om onder tropische omstandigheden een hoge
productie te bereiken moet men óf voortgezette verdringingskruising toepassen öf men
moet langs experimentele weg bepalen wat de beste verhouding is tussen zebu bloed en
Europees bloed in de bastaarden. Dit is geen gemakkelijke opgave.

Het percentage botervet in melk van Zebu koeien ligt boven het gemiddelde van de
Europese rassen. Het komt ongeveer overeen met dat van Yersey en Guernsey koeien.
Weliswaar is in sommige melkmonsters van Zebu-koeien het vetpercentage in de melk

abnormaal hoog, doch dit komt ook bij andere rassen voor. Er is geen grond voor de
bewering, dat het gemiddelde vetpercentage van zebu melk 6 a 7 % is. Waar deze
bewering stamt van toeristen, die India bezochten, wordt ze waarschijnlijk veroorzaakt
door verwarring met buffelmelk, die daar heel gewoon is. Het gemiddelde vetpercen-
tage van zebu melk is ongeveer 5%.

De achterkwartieren geven als regel minder melk dan de voorkwartieren, zulks
dus in tegenstelling met Europese koeien. Zebu koeien worden links gemolken.

De vleesproductie van Zebu\'s is van belang. Hoewel in India nooit op vleestype is geselec-
teerd, zijn vele eigenschappen van een goed vleesdier onder de verschillende rassen
verspreid aanwezig. Als deze er niet waren en als ze niet erfelijk waren, zouden de zebu
fokkers in de Ver. Staten nooit zo succesvol geweest kunnen zijn bij hun selectie op
vleestype. Weliswaar worden in India alle goede eigenschappen van een vleesdier nooit
in één individu aangetroffen, doch alle factoren, die de vleesaanzetting bepalen zijn
aanwezig in de verschillende rassen. Zo is het ook in de Ver. St. doch daar hebben be-
kwame fokkers door zorgvuldige selectie grote vorderingen gemaakt in het samenbrengen
van alle goede eigenschappen in één individu. Het wegwerken van ongewenste en het
bij elkaar brengen van welgewenste eigenschappen is een genetisch probleem van splitsing
en hergroepering van factoren, voor zover deze erfelijk zijn. Het niet erfelijk gedeelte
van een vleestype komt op rekening van goede voeding, verzorging en huisvesting.

De „American Brahman Brceders Association" houdt haar stamboeken open. De
dieren, die sedert vijf generaties van zuivere Zebu stieren afstammen, alsmede zeer
waardevolle dieren worden geprimeerd. Aan dit systeem dankt Engeland b.v. mede
zijn goede vleesrassen.

fn het verleden is er somtijds enige discriminatie geweest van Zebuvee op de markt.
De dieren waren dikwijls in zo\'n slechte conditie, dat de kopers geneigd waren Zebu\'s
te vereenzelvigen met ondervoeding. In de laatste jaren is dit minder geworden. Het vee
wordt nu in betere conditie op de markt gebracht. Het vleesetende publiek heeft Zebu
vlees geredelijk leren eten, gewoonlijk zonder enig verschil op te merken. Als er nog
enige discriminatie is overgebleven, zal deze geleidelijk verdwijnen. Evenwel, als zebu\'s
van een slechte veeweide direct naar de markt gebracht worden, kan niet verwacht worden,
dat ze even goed van de hand gedaan kunnen worden als ander vee, dat van een betere
veeweide afkomstig is. Zebu\'s worden gebruikt voor slechte weiden, want zij kunnen
deze nog ten nutte maken, maar men moet zich realiseren dat een dergelijke handel-
wijze geen enkel dier in een goede verkoopconditie kan brengen.

Zoals in het bovenstaande reeds tot uiting is gekomen, zijn Zebu\'s bijzonder geschikt
voor streken met een tropisch of sub-tropisch klimaat, alsmede ook voor een extensieve
veehouderij, zoals die op de „ranges" van de Ver. St. wordt uitgeoefend. Hun resistentie
tegen schadelijke invloeden van buiten is zeer groot. Hitte verdragen ze zeer goed. Op
het warmste gedeelte van de dag ziet men de zebu\'s rustig grazen in de zon, terwijl
andere dieren de schaduw opzoeken of afkoeling zoeken in een kolk met water. Een
grote luchtvochtigheid, honger en dorst weten ze te weerstaan. Hun parasitaire resis-
tentie (tegen teken, muskieten en andere insecten) en hun resistentie tegen diverse
ziekten (piroplasmosis, anaplasmosis, runderpest, mond- en klauwzeer, miltvuur,
tuberculose) is groter dan van Europese rassen. De efficiency van de voedselverwerking
is groot, terwijl ze door hun lange benen het voedselzoekcn beter kunnen volhouden dan
andere rassen.

Hebben Zebu\'s dan geen tekortkomingen ? Natuurlijk, ook dit is in het bovenstaande
reeds ter sprake gekomen. Twee opvallende tekortkomingen moeten echter nog genoemd
worden:

Weliswaar zijn er vele zebu\'s die bij goed voedsel snel groeien en ook regelmatig
afkalven, doch de natuurlijke selectie is hierop niet gericht geweest. Deze richtte zich
op behoud van het leven onder zeer ongunstige omstandigheden, en het spreekt vanzelf
dat groei, productie en reproductie daaraan ondergeschikt gemaakt moesten worden.
Door het toepassen van een zorgvuldige selectie heeft men echter in de Ver. St. reeds
goede vorderingen gemaakt met het wegfokken van deze eigenschappen.

Onze tijd met zijn crisis van het economisch leven, met zijn crisis der
politiek, met zijn crisis der wetenschap, etc. dwingt de mens tot dieper
nadenken.

Het meest verblijdende resultaat van die bezinning is wel, dat men
meer en meer tot de conclusie komt, dat we niet te doen hebben met een
complex van afzonderlijke crises, doch dat er samenhang is tussen deze
afzonderlijke verschijnselen. Men komt meer en meer tot de overtuiging,
dat we staan midden in een structurele crisis, welke zich op verschillende
gebieden op verschillende wijzen openbaart, doch tot een en dezelfde
dieper gelegen oorzaak te herleiden is.

Het is het gebrek aan zedelijke normen, zeggen Prof. Huizinga en vele
anderen met hem, dat onze beschaving doet wankelen. Het zijn die normen,
te zamen met de normen van waarheid, schoonheid en godsdienst, die de
fundamenten vormen, waarop onze cultuur rust, die een gerichtheid
geven aan het persoonlijk en aan het maatschappelijk leven.

Die bewustwording nu, waarvan we hier spreken, komt ook tot uiting
op een gebied, dat ons allen aangaat en waaraan trouwens reeds eerder
in veterinaire kring aandacht werd geschonken *) n.1. de hervorming van
het hoger onderwijs.

In 1946 nam Prof. v. d. Leeuw, destijds Minister van Onderwijs, het
initiatief tot deze reorganisatie en installeerde een Staatscommissie van
meer dan tachtig leden, die als taak werd toegewezen, om niet alleen
verbeteringen in de universitaire opleiding voor te bereiden, maar bovenal
het opvoedend karakter van het hoger onderwijs meer tot zijn recht te
laten komen.

Indien een inrichting voor hoger onderwijs de persoonlijke vorming
van dc student werkelijk en ten volle op zich neemt, dan betekent dit een
verandering in zovele opzichten, dat men reeds om die reden — afgezien
dus van de denkbeelden, welke de Commissie ten aanzien van de ont-
wikkeling der wetenschap als doel van het hoger onderwijs heeft bepleit
van een vernieuwing moet spreken.

Om bij de veelzijdigheid van de werkzaamheden en het grote aantal
leden een doeltreffende werkwijze te bereiken, heeft de Commissie zich
van de aanvang af gesplitst in een aantal secties. De voor het welslagen
noodzakelijke coördinatie, werd o.a. bevorderd door de instelling van een
overkoepelend orgaan, de Centrale Sectie, waarin elke sectie in de persoon
van haar voorzitter vertegenwoordigd was. Elke sectie is uitsluitend ver-
antwoordelijk voor haar eigen rapport; de Centrale Sectie draagt de ver-
antwoordelijkheid voor het geheel.

1 ) Rapport van de Staatscommissie tot reorganisatie van het hoger onderwijs. Uit-
gegeven bij de Staatsdrukkerij in 1949.

eens bezighouden met dit vraagstuk. Daarbij zijn onze gedachten meer
speciaal gericht op de vormende invloed van dit hoger onderwijs.

Vooreerst zullen we de algemene gedachten, die in dit rapport tot uit-
drukking zijn gebracht, bespreken en nagaan, in hoeverre de voorstellen
t.a.v. de reorganisatie van het hoger onderwijs, welke door de Sectie voor
Diergeneeskunde zijn gedaan, hiermede in overeenstemming zijn.

Daarna willen we de vraag onder ogen zien of er overigens nog wensen
te vervullen overblijven.

Omtrent de doelstelling en de taak van de universiteit merkt de Commissie
op, dat hiertoe moet worden gerekend:

2. De vorming en voorbereiding tot zelfstandige beoefening der weten-
schappen en tot het bekleden van maatschappelijke betrekkingen,
waarvoor een wetenschappelijke opleiding vereist of dienstig kan zijn.

3. Het bevorderen van de geestelijke en zedelijke vorming en het maat-
schappelijk verantwoordelijkheidsbesef der studenten.

Bij de nadere bestudering van die doelstelling en taak van de universiteit
wordt o.m. gezegd, dat ook de openbare universiteit steunt op een geestelijke
grondslag en dat de universiteit zich in het algemeen te weinig bewust
is geweest van deze tot nu toe nooit volledig onder woorden gebrachte
grondslag en van haar daaruit voortvloeiende taak in eigen en in ruimere
kring. Als geestelijke grondslag wordt dan genoemd: ,,Het beste geestelijke
erfgoed van ons volk, dat door Christendom en Humanisme is bepaald
en in de eerbiediging van de medemens een der kostbaarste uitingen
vindt."

Wat in deze formulering treft en tot verheugenis stemt, is, dat de Com-
missie kennelijk behoefte gevoeld heeft aan grotere totaliteit in cle beoefening
van de wetenschap en de wetenschappelijke opleiding der studenten. Een
andere vraag echter is, of de begrippen Christendom en Humanisme, in de
zin, waarin de Commissie hen begrijpt en zij in brede kringen der weten-
schappelijke wereld worden opgevat, voldoende houvast bieden. Met name
de onderlinge verhouding tussen de beide bronnen, Christendom en Huma-
nisme wordt, naar het ons voorkomt, niet altijd en door iedereen op dezelfde
wijze gezien, wat uiteraard aan haar waarde als algemeen fundament
afbreuk moet doen. Doch als uiting van een groeiend streven naar eenheid
is de uitspraak der Commissie een verblijdend symptoom.

Geheel in de lijn van deze fundamentele gedachtengang, wijst de Com-
missie erop, dat meer aandacht besteed dient te worden aan de wijs-
begeerte. De wijsbegeerte is immers een centrale wetenschap en is op alle
andere wetenschappen betrokken.

Door het steeds uitbreidend specialisme, loopt de universiteit het gevaar
af te zakken tot een vakschool en het is de wijsbegeerte, die, wanneer
ze op haar juiste waarde wordt geschat, dit kan voorkomen.

Daarvoor is nodig, dat elke vakstudie wijsgerig gefundeerd is. Zelfs
voor de beschrijving van de feiten en verschijnselen moet de beoefenaar
der wetenschap, onverschillig wat het terrein van zijn specialistische studie
is, over vaste normen beschikken, waaraan het afzonderlijke gegeven en
vooral de samenhang met het geheel gemeten en gereconstrueerd kan wor-
den. Ook wanneer men alleen de werkelijkheid wil weergeven en zich dus

bepaalt tot de vraag: Hoe is het ?, is een wijsgerige instelling onontbeerlijk.
Het gelijk- en het ongelijksoortige kan immers slechts worden onderkend
door een waarnemer, die zelf een vaste plaats inneemt en daarvoor is een
verantwoord wijsgerig fundament nodig. Dit zich-richten naar de wijs-
begeerte is de vakgeleerde niet onwaardig, tast de noodzakelijke zelfstandig-
heid, welke hem als zodanig toekomt, niet aan, doch stelt hem juist in de
gelegenheid de werkelijkheid met grotere zekerheid te achterhalen en de
voor alle wetenschap geldende grondwet van oorzaak en gevolg zuiver
toe te passen.

Naast de wijsbegeerte zijn er nog andere vakken, die van centrale be-
tekenis zijn, zoals de psychologie, de paedagogiek, de anthropologie en
de sociologie. Tezamen met de wijsbegeerte wenst men deze vakken
onder te brengen in een centrale interfaculteit, waaraan docenten uit alle
faculteiten tot medewerking worden uitgenodigd.

Het stemt ontegenzeggelijk hoopvol, dat niet alleen de Centrale Com-
missie maar ook verschillende secties op de belangrijkheid van die centrale
vakken hebben gewezen. Zo wilde b.v. de Sectie Geneeskunde de wijs-
begeerte zien opgenomen in het leerplan voor het 2e studiejaar, terwijl
eveneens deze Sectie, alsook die voor Landbouwwetenschap en die voor
Diergeneeskunde, wezen op de belangrijkheid van de sociologie.

Uit het rapport krijgt men de indruk, dat de commissieleden in het
algemeen zeer goed aanvoelden, dat een werkelijk vormende waarde
pas uitgaat van het vakonderwijs, wanneer dit onderwijs doordrenkt is
van de wijsgerige, sociaal-ethische, en zonodig psychologische aspecten
van het vak. Naast deze interfaculteit voor wijsbegeerte, etc., wilde nem
het Studium Generale laten voortbestaan. Het wil ons voorkomen, dat
men bij de samenstelling van het leerprogramma van het Studium Generale
nog te veel is uitgegaan van de oude opvatting omtrent „de algemene
ontwikkeling", die een academicus behoorde te hebben en dat men daarom
bij een reorganisatie van het hoger onderwijs, waarbij men aan de centrale
vakken de hun toekomende plaats laat innemen, aan het Studium Generale
geen behoefte meer heeft.

Naast het veronachtzamen van de wijsbegeerte wordt in het rapport
nog op andere factoren gewezen, die echte wetenschappelijke vorming
in de weg staan.

Op de eerste plaats wordt opgemerkt, dat het aantal wetenschappelijke
werkers te gering is, waardoor onvoldoende aandacht kan worden geschon-
ken aan de opleiding van de student en vooral de zelfwerkzaamheid niet
tot haar recht kan komen. Deze zelfwerkzaamheid kan men o.a. bevorderen
door het houden van werk-colleges en door het maken van scripties
(referaten).

Wil hierin verbetering worden gebracht, dan zal niet alleen het aantal
wetenschappelijke werkers moeten worden uitgebreid, maar dan zal ook
hun bezoldiging verbetering behoeven. De Sectie voor Diergeneeskunde
merkt naar aanleiding hiervan op, dat splitsing van de onderwijsopdracht
noodzakelijk is voor de hoogleraar voor kleine huisdieren en die voor
de veeteelt. Beiden hebben immers naast hun eigenlijke leeropdracht nog
college te geven in tal van andere vakken en moeten daarenboven nog
de practica van enkele dier vakken verzorgen.

Verder mag hier de opmerking van Prof. Dr. G. van Rijnberk niet
onvermeld blijven, n.1.: „Dat misschien in geen land ter wereld de voor-

bereiding der a.s. hoogleraren slechter is geregeld dan in ons land. Minder
dan in vele andere landen wordt hier mogelijk gemaakt, dat zich rondom
elke hoogleraar een kring van jongeren verzamelt, die lust en liefde hebben
voor de wetenschap en in staat worden gesteld zich daaraan te blijven
wijden."

Behalve de wetenschappelijke vorming dient de universiteit ook de maat-
schappelijke vorming tot haar recht te doen komen vooral in verband
met de te bekleden maatschappelijke betrekkingen, waarvoor een acade-
mische opleiding vereist of dienstig kan zijn. Om zich zo breed mogelijk
te oriënteren heeft de Sectie Universiteit en Maatschappij, die zich met
dit vraagstuk heeft bezig gehouden, een enquête ingesteld onder diverse
maatschappelijke instellingen. Daarbij is nog eens duidelijk aan het licht
gekomen, dat de afgestudeerden een groot tekort hebben aan sociale vor-
ming. Aan de studie van de sociologie en de economie diende meer aandacht
te worden besteed, luidden de antwoorden.

Het Koninklijk Nederlands Landbouw Comité merkt o.a. op: dat er
een groot gebrek bestaat aan agrarisch inzicht bij de economen en aan
economisch inzicht bij de Wageningers. (Gelden deze opmerkingen ook
ons niet?) Onzerzijds voegen wij eraan toe, dat het ongetwijfeld reeds een
grote winst zou betekenen, indien de studenten, naast hun vakstudie,
belangstelling toonden voor onderwerpen van deze en andere aard, doch
bovendien is nodig, dat het een verweven wordt met het ander en er dus
niet is: naast, doch een: tezamen. De vakstudie moet onder invloed staan
van de sociologie, economie, e.d.

Een nauwer contact met de maatschappij zou reeds verkregen worden,
wanneer ook oud-alumni in de academische gemeenschap vertegen-
woordigd zouden zijn ¹).

Ten aanzien van het derde punt van de doelstelling der universiteit n.1.
het bevorderen van de geestelijke en zedelijke vorming en het maat-
schappelijk verantwoordelijkheidsbesef der studenten, is door de Staats-
commissie zeer belangrijk werk verricht. Vooreerst wordt opgemerkt, dat
de vorming van de toekomstige maatschappelijke mens van oudsher tot
de roeping van de universiteit behoort. Het hoger onderwijs is volgens
de Commissie ten onzent steeds te intellectualistisch ²) ingesteld geweest,
evenals de andere takken van onderwij\':. De omschrijving van het hoger
onderwijs in de wet wordt thans te beperkt geacht en het inzicht breekt
baan, dat naast de intellectuele vorming, die leidt tot het uitoefenen
van specifieke beroepen en naast de algemene wetenschappelijke en
culturele vorming, de karaktervorming een plaats in de definitie der
doelstelling behoeft.

De docenten dienen zich bewust te zijn van de geestelijke grondslag
waarop de universiteit rust en door hun methode van onderwijs geven,

1 ) In de Commissie voor Post-universitair onderwijs, bezitten we reeds een soort-
gelijke vertegenwoordiging.

2 ) De Commissie gebruikt hier het woord intellectualistisch. Hiervoor in de plaats zagen
we liever het woord cerebraal. Het onderwijs kan immers nooit te intellectualistisch zijn,
indien men het woord intellectualistisch maar goed opvat. De karaktervorming, welke
inderdaad verwaarloosd is en wordt, behoort toch op de juiste vorming van het intellect
te berusten. Zij is, als onderdeel van de vorming der persoonlijkheid, ondergeschikt
aan de redelijkheid, welke de mens tot mens maakt.

kunnien zij de studenten helpen bij de uitbouw en diepere fundering
van Ihun levensbeschouwing. Het spreekt welhaast van zelf, dat het weten-
schappelijk onderwijs als zodanig als zeer belangrijk wordt geacht voor
die vorming. De studie kweekt immers aan, waarheidsliefde, onafhan-
kelijkheid, volhardingsvermogen, zelfbeheersing, bescheidenheid en geduld.
Daarnaast achtte men van zeer grote betekenis de invloed door het stu-
dentenleven uitgeoefend. Om die invloed voor de vorming effectief te
doen zijn is nodig, dat er zo ruim mogelijk gelegenheid bestaat om de eigen
verantwoordelijkheid en het particulier initiatief van de studenten tot
ontplooiing te doen komen. Het nihilisme moet worden bestreden. Iedere
student moet zich lid weten van de universitaire gemeenschap en het
actief deelnemen aan het werk van een of meer groeperingen, die in deze
gemeenschap zijn te onderscheiden, kan goede invloed uitoefenen. Daarbij
dient men wel te bedenken, dat de karaktervorming het beste kan geschieden
in kleinere groepen.

Voor de vorming op geestelijk en cultureel terrein, vooral indien er
vragen op het gebied van de levensbeschouwing bij betrokken zijn, zullen
de nog te vormen wettelijke instanties der openbare universiteit zelf geen
zorg kunnen dragen, hoezeer zij ook daaraan medewerking verlenen.
Nauwe samenwerking en contact van de vrije instanties (verenigingen,
commissies) onderling en met de wettelijke is nodig om de gemeenschapszin
te bevorderen.

Om nu de doelstelling van de universiteit behoorlijk tot zijn recht
te doen komen, zal de organisatie en de samenwerking binnen de universi-
teit en tussen de verschillende universiteiten onderling in overeenstemming
moeten zijn met de hierboven ontvouwde beginselen. De universiteit moet
van een inrichting van hoger onderwijs worden tot een gemeenschap met
een behoorlijke zelfstandigheid. Om de verwachtingen in deze niet te
overspannen, dient men wel te bedenken, dat voor iedere gemeenschap,
dus ook voor de universitaire, gemeenschappelijkheid van doel vereist is.
Bestaat nu, of kan zulk een gemeenschappelijkheid ten aanzien van het doel
bestaan, wanneer er ten aanzien van verschillende wezenlijke punten onder
de leden van die gemeenschap tengevolge van verschil in wereld- en levens-
beschouwing grote divergentie is? Oordeelt men niet verschillend over
vragen als: Wat is Wetenschap? Wat is het doel van de Wetenschap? etc.

Die zelfstandigheid van de universiteit is zozeer gewenst omdat zij
waarborgen biedt voor de handhaving van de onderwijsvrijheid en de
vrijheid van wetenschappelijk onderzoek, die tezamen de fundamenten
vormen, waarop het gebouw van de universiteit rust en ervoor zorgt,
dat de universitaire belangen niet te sterk binnen de sfeer van Staats-
bemoeiing worden getrokken. De universitaire gemeenschap komt dan ook
meer tot uiting. Tot deze universitaire gemeenschap behoren allen, die
deel nemen, op welke wijze dan ook, aan het actieve leven der universiteit.
In deze zin is het ook begrijpelijk, dat de studenten mede invloed krijgen
o.a. bij het vaststellen van het onderwijsprogram, bij de sociale voor-
zieningen, lichamelijke opvoeding, etc. Wanneer de studenten zich reeds
inleven in deze engere gemeenschap, clan zal dat hun ten goede komen
voor hun later te vervullen plaats en taak in de maatschappij.

Van groot belang is, dat diegene, die aan de universiteit komen studeren,
ook werkelijk geschikt zijn. Men wenst daarom een medisch- en psychisch
onderzoek van de nieuw aankomende. Het resultaat van dit onderzoek

wordt als advies aan de betrokkenen medegedeeld. Groter aandacht dan
voorheen dient in verband met die geschiktheid ook besteed te worden
aan het beurzenstelsel.

Tenslotte dient opgemerkt te worden, dat voor een doeltreffende samen-
werking tussen de verschillende universiteiten, een inter-universitair orgaan
gevormd zal moeten worden, dat de universitaire problemen in ruimeren
zin beziet en adviseert t.a.v. de verhouding universiteit en maatschappij.

Willen we nu onze aandacht verder bepalen tot de vorming van de
veterinaire student, dan is een eerste vereiste, dat we ons een juist inzicht
verschaffen omtrent de taak en functie van de dierenarts, want daarnaar
zal die vorming zich moeten richten.

De functie van de dierenarts is niet geheel vergelijkbaar met dien van
de arts. In het rapport van de Sectie voor Diergeneeskunde wordt dan ook
terecht opgemerkt, dat in de diergeneeskundige practijk ten plattelande
naast medisch-veterinaire ook landbouw-economische overwegingen een
rol spelen. Het slachten van een ziek dier is vaak voordeliger voor een vee-
houder dan het laten behandelen.

Voor de kleinhuisdier-arts liggen de verhoudingen in dit opzicht anders.
Het is lang niet altijd de waarde van het kleine huisdier die bepaalt,
of een behandeling al of niet zal worden ingesteld.

Naast de groep van practici is de groep van vlees- en melkhygiënisten
wel de belangrijkste. Hebben de practici (voor de grote huisdieren) en
melkhygiënisten de belangen van de veehouders in het oog te houden,
de vleeshygiënisten zijn daarentegen betrokken bij de vleeshandel. Voor
beide groepen van dierenartsen is de belangrijkheid in sociaal-economisch
opzicht toegenomen. Wat de dierziektebestrijding betreft, zien we meer
en meer een verschuiving van de curatieve naar de preventieve geneeswijze,
waarbij dus meer dan voorheen rekening gehouden moet worden met de
belangen van de gehele veestapel. Dit vereist van de dierenarts een ruimer
inzicht in het landbouwbeleid. Voor de vleeshygiënisten, waarvan vele
de leiding hebben over een bedrijf of er als hoofd van de keuringsdienst
nauw mee betrokken zijn, zien we eveneens een toename van de maat-
schappelijke problemen. In de binnenlandse vleesvoorziening doen zich
de laatste decennia belangrijke wijzigingen voor. De engros-slachterijen
worden meer en meer van betekenis voor het binnenlandse vleesverbruik.
De slachtingen verplaatsen zich van de openbare slachthuizen naar deze
engros-slachterijen niet alleen ten nadele van de openbare slachthuizen,
maar ook het slagersambacht boet daardoor aan waarde in. Uit deze
feiten blijkt maar al te duidelijk, dat er voor de dierenartsen naast de
dierenwereld zeer nauwe betrekkingen bestaan, niet alleen met de mensen
individueel, maar dat we ook in toenemende mate betrokken zijn bij de
belangen van twee bevolkingsgroepen, n.1. de veehouders en de vlees-
handelaren. Niet ten onrechte adviseert de Sectie voor Diergeneeskunde
daarom, dat behalve de dierpsychologie ook de sociologie haar plaats
dient te hebben in het onderwijsprogramma der Veterinaire Faculteit.
Hiermede wordt dus ook te kennen gegeven, dat met het onderwijs in de
landhuishoudkunde alleen niet volstaan kan worden om een breder inzicht
te verkrijgen in de maatschappelijke verhoudingen, zoals deze zich in
de landbouw voordoen. Hoe belangrijk dit onderwijs in de landhuishoud-
kunde overigens is, moge blijken uit de opmerking, die collega Kirch
in zijn reeds eerder genoemde voordracht maakt t.a.v. de voorsprong,

die de pas afgestudeerde landbouwkundig-ingenieur heeft, op de pas afgestu-
deerde veterinair. We kunnen ons afvragen, of met het bovenstaande de
taak van de dierenarts ophoudt. Moeten hem, als intellectueel, als leiding-
gevend mens in de samenleving, de kwalen van onze tijd niet ter harte
gaan ? Is het zijn plicht niet veeleer om die kwalen in samenwerking met
de andere intellectuelen mede in studie te nemen en de genezing daarvan,
althans voor zover het nauw met de uitoefening van zijn beroep betrokken
is, helpen bevorderen? Juist door zijn beroepsleven immers ontstaat er
zo\'n nauw contact tussen de dierenarts en de eigenaar van het dier. Wat
een begripsverwarring bestaat er b.v. niet t.a.v. de verhouding mens en
dier. Welk een wanbegrip heerst er niet omtrent de dierenbescherming.
Het is m.i. mede de taak van de dierenarts om hierin verbetering te brengen.
Maar dan moeten de voordrachten, die over dit onderwerp gehouden
worden, beter gefundeerd zijn en dient men de vraag: Heeft het dier
recht op bescherming ?, dus de zin van de dierenbescherming, niet voorbij
te gaan.

Naast het directe contact met veehouders als eigenaars van de zieke
dieren, komt de dierenarts (voor de grote huisdieren) op zo\'n ongedwongen
wijze met hen in aanraking bij het geven van cursussen. Waarom deze
mensen, vooral waar het hier in het laatste geval meestal gaat om jonge
boeren, niet eens gewezen op de vermaterialisering waaraan ook het
platteland gaat lijden; op het scheefgroeien van de verhouding stad-
platteland; op de waarde van de plattelandscultuur, waarbij niet direct
gedacht wordt aan volksdansen en vendelzwaaien, hoe belangrijk deze
ook moge zijn, maar dan denken we hier aan de zelf-werkzaamheid die
ontwikkeld wordt in toneelgezelschappen, muziekverenigingen, e.d.; op
de voor- en nadelen en de beste wijze van voorbereiding op de emigratie;
op de ontkerstening van ons volk en de oorzaken van de grote geloofsafval
onder de plattelanders, die zich in de stad vestigen, etc. etc.

Voor de vleeshygiënist zijn de mogelijkheden om de vervlakking van
onze cultuur tegen te gaan niet minder talrijk. Zijn het niet juist de ver-
schuivingen van de slachtingen van de openbare slachthuizen naar de
particuliere en coöperatieve grootslachterijen, die moesten leiden tot een
dieper bestuderen van deze problemen en tot een nauwere samenwerking
van de directie van de openbare slachthuizen met de slagers ?

Hier en daar nemen we een streven onder de slagers waar naar mede-
zeggingsschap van het bedrijfsbeheer van de openbare slachthuizen en
nu zijn weliswaar de slagers in het algemeen daar nog niet rijp voor, maar
dit behoeft ons nog niet te beletten om contact te zoeken met vertrouwens-
mannen uit de slagerswereld. Daarbij behoeft men zich niet direct te
wenden tot de besturen van de slagersorganisaties, omdat daarin lang
niet altijd de meest sociale en kundige slagers zitting hebben.

Wanneer in onze tijd de rechten van de mens worden bedreigd en een
steeds verder grijpend uithollen van de menselijke persoon plaats vindt,
dan dienen we ook met onze oplossingen van de huidige sociale kwalen
daarmede rekening te houden. Het wil mij b.v. voorkomen, dat de op-
lossing, die door vele vleeshygiënisten wordt voorgestaan, om de slachtingen
ook van de buitenslagers in de openbare slachthuizen te concentreren,
de „Vermassung" van deze mensen in de hand werkt. De wereld verbeteren
staat niet gelijk met perfect organiseren, maar wil zeggen, aan het leven
weer de juiste zin geven en ongetwijfeld zal daarmede gepaard gaan een

hervorming van de maatschappelijke instellingen. Een diepere bezinning
op al deze problemen lijkt mij geheel in de geest te zijn van het besproken
Staatsrapport. Zeer sterk kwamen deze gedachten reeds tot uiting in de
installatie-rede van Prof. v. d. Leeuw. Het onderwijs van de veterinaire
faculteit zal zich in deze zin ook hebben te ontwikkelen en we mogen
gerust zeggen, dat, behalve dat dit onderwijs technisch goed te noemen is,
ook in bovenbedoelde richting zich begint te ontwikkelen. Het in be-
handeling nemen van de dierenbescherming en de veterinaire ethiek
spreken hier een duidelijke taal. We bevinden ons dus op de goede weg.
Bij de docenten zien we een zich meer en meer bewust worden van hun
plicht tot medevorming van de toekomstige dierenartsen.

Ondanks dit alles is een uitbreiding van het onderwijs noodzakelijk.
Wanneer in het Staatsrapport de wijsbegeerte een centraal wetenschappelijk
vak wordt genoemd, dan zullen we dit vak ook in ons onderwijs niet mogen
missen en zal al naar ons vak-eigene, naast een inleiding in de wijs-
begeerte de natuurfilosiofie en meer specaal de wijsgerige biologie in ons
onderwijsprogram dienen te worden opgenomen.

Wij willen deze problemen dus iets ruimer zien behandeld dan de
Sectie voor Diergeneeskunde voorstelt en menen, dat dit meer in over-
eenstemming is met de geest van het gehele rapport.

Wat de sociologie betreft, is ook de Sectie voor Diergeneeskunde, zoals
we reeds eerder hebben opgemerkt, de mening toegedaan, dat behandeling
van dit vak zeer gewenst is. Laat nu het onderwijsprogramma, dat misschien
toch al overbelast genoemd mag worden, nog uitbreiding toe ? De Sectie
voor Diergeneeskunde geeft op die vraag reeds het antwoord en ziet de
oplossing van die moeilijkheid in het aanstellen van tutoren (weten-
schappelijke hoofdambtenaren die de studenten bij hun studie leiding
geven) en in het geven van capita selecta.

Verder kunnen we ook geheel instemmen met hetgeen dienaangaande
prof. Buitendijk heeft opgemerkt, n.1. „dat de docenten hun individualis-
tisch standpunt dienen te verlaten, waardoor ieder doceert wat hem
goed dunkt, zonder met andere vakken rekening te houden. De docenten
dienen een werkgroep te vormen, waarin de regeling van de vakopleiding,
haar eenheid en differentiëring en verdieping verzorgd wordt."

Zoals we reeds eerder hebben opgemerkt, zullen behalve de inlassing
van beide bovengenoemde vakken, ieder vak afzonderlijk doordrenkt
moeten worden van die zelfde geest. Hetgeen we hiermede bedoelen,
willen we met een concreet voorbeeld duidelijk maken. Voor een juist
inzicht in de verhoudingen vleeshygiëne — vleeshandel is niet voldoende,
dat de studenten wijsbegeerte en sociologie gedoceerd krijgen, maar zal
ook de docent van het studievak vleeshygiëne zich moeten inlaten met
de sociale problemen, die zich op dat terrein voordoen, Vooreerst zal
nagegaan dienen te worden de plaats en de taak van de vleeshygiëne.
De vleeshygiënisten zijn zo licht geneigd om te zeggen vleeshygiëne is
volksgezondheid en volksgezondheid is overheidszorg, maar zo eenvoudig
ligt dit grondprobleem niet. Van medische zijde heeft men van het vraag-
stuk omtrent de verhouding van particulier initiatief en overheidsbemoeiing
op het terrein van de volksgezondheid diepgaande studie gemaakt, waarvan
we een dankbaar gebruik kunnen maken. Zonder hier nader op deze
kwestie te willen ingaan, kunnen we wel zeggen, dat de artsen niets voelen
voor een socialiseren van de geneeskunde. Het spreekt vanzelf, dat al naar

de opvatting omtrent dit grondprobleem, de meningen zullen verschillen
over de wijze waarop de moeilijkheden die met dit probleem verband
houden, dienen te worden opgelost. ¹)

Naast de vormende invloed, die van het onderwijs uitgaat, wordt door
de rapporteurs ook grote waarde gehecht aan het studentenleven. Wanneer
dan ook de studenten, verenigd in D.S.K. en tevens in de verschillende
studentenverenigingen, zich meer bewust gaan worden van de taak, die
hun straks wacht als leidinggevend mens in de maatschappij, dan zal
ongetwijfeld die verdieping ontstaan, die gewenst is en zal deze verdieping
ook ten goede komen aan hun levens- en wereldbeschouwing.

Zoals in het Staatsrapport wordt betoogd, zullen de vragen van levens-
beschouwelijken aard in de eigen gemeenschappen worden behandeld.
Een zo opgebouwde eenheid in verscheidenheid is verkieselijker dan een
eenheid zonder voldoende diepgang.

De groepsgewijze samenwerking van de studenten in de diverse stu-
dentenverenigingen heeft trouwens ook nog dit voordeel, dat de vorming
van de studenten dan plaats vindt in kleiner verband, waardoor de zelf-
activiteit beter tot haar recht kan komen.

Hoort de vorming van de student tot de wezenlijke taak van de universi-
teit en zal ze dus te allen tijde onze aandacht vragen, toch is dit thans
van meer belang dan anders, omdat het aantal studenten nu zo groot is,
en de beïnvloeding van de individuele student des te moeilijker kan ge-
schieden.

In de „Landbode" van 3 December 1949 komt onder de titel „Varkens,
die plotseling sterven", een artikel voor van collega Th. de Groot, waarin
melding wordt gemaakt van plotselinge sterfgevallen bij varkens van allerlei
leeftijd, welke door de schrijver worden geweten aan eenzijdige voeding
met gestoomde aardappelen. Meer speciaal zou het tekort aan het vitamine
Bj, dat een rol vervult bij de omzetting van de spiersuiker en waaraan
de behoefte groter wordt naai\' mate het voedsel rijker is aan zetmeel,
verantwoordelijk zijn voor de sterfte, die een direct gevolg is van de aan
de verhoogde zuurstofbehoefte evenredige abnormale stijging der harts-
functie. Ter bevestiging wijst de Groot op recente Duitse proefnemingen.
Op grond dezer theorie beveelt hij gisttoevoeging aan het rantsoen aan;
terwijl bij het eerste optreden van ziekteverschijnselen subcutane gist-
injectie geïndiceerd is.

1 ) Zie het artikel,,.De sociale taak van de vleeshygiënist" in T.v.D., Jaargang 1943.

in net Medlemsblad for den danske Dyrlageforening van 15 Aug. 1949
weiden door Mathiesen 3 ziektegevallen beschreven, welke hij bij varkens
waarnam in de eerste helft van 1949 en waarvan 2 laetaal verliepen. Deze
dieren vertoonden een geforceerde ademhaling, onvermogen tot staan na
een kort stadium van stijfheid, sterk gekromde rug met grote pijnlijkheid
bij aanraking daarvan en zwelling van de gehele M. longissimus dorsi
of een gedeelte daarvan (bij een gestorven dier na de slachting echter ver-
dwenen). 2 gevallen traden op na transport; bij alle dieren zou eenzijdige
voeding met aardappelen resp. bieten hebben bestaan. Eenmaal werd
sectie gedaan; de M. long. dorsi zag er als gekookt uit en was abnormaal
vochthoudend. Eén dier herstelde, ook na recidive. De schrijver wijt de
aandoening aan de overmaat aan koolhydraten in het dieet, waarbij hij
in het midden laat of misschien een gebrek aan vitamine B mede een rol
speelt. Verder wijst hij op een zekere overeenkomst met de paralytische
haemoglobinurie bij paarden en vermeldt tenslotte, dat aan de export -
slachterij in Odense herhaaldelijk bij gezonde slachtvarkens spierdegeneratie
wordt waargenomen, gelijkend op die bij het door hemzelf geseceerde
varken en wel in groter frequentie bij slachting onmiddellijk na het transport
dan na twee dagen stalrust.

Hesselö (M. bl. f. d. d. Dyrl. foren. 15 Dec. 1949) kent deze afwijking al
sinds jaren, meent, dat zij niet vaker voorkomt dan vroeger en constateert
haar het vaakst op hete zomerdagen, meestal na transport in overvolle
wagens, (als de dieren het dus benauwd hebben) De aandoening wordt
11a de slachting bij het gekloofde varken geconstateerd door de verkleuring
van de M. semimembranosus. De rug- en binnendymusculatuur ziet er
bleek en gekookt uit, terwijl ook de M. gracilis, quadriceps femoris, semiten-
dinosus en de uitwendige schouderspieren (de laatste in ernstige gevallen)
blijken te zijn aangetast.

Bij ogenschijnlijk nog gezonde varkens wordt de abnormale lichte kleur
tengevolge der degeneratie vaak alleen waargenomen in de spieren dorsaal
van het kruisbeen en pas na het losmaken ook in andere spiergroepen.
Op warme dagen zouden 15—20 % der dieren de afwijking in meer of
minder uitgebreide mate vertonen, op koele dagen alleen rachitische en
andere zich moeilijk bewegende varkens. Bij sterfte tengevolge van het
transport bestaat bijna altijd deze aandoening. Van 2 aan elkaar grenzende
spieren is soms de ene wel, de andere niet aangetast.

Een overeenkomstige aandoening als door Hessf.lö werd beschreven, is
aan het Amsterdamse slachthuis ook in vroeger jaren wel, doch toen
sporadisch, waargenomen, maar in de zomer en in de vrij warme herfst
van 1949 zagen wij talrijke gevallen. Volgens een mededeling van coll.
Luxvvolda van het Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen was dit ook
elders in het land het geval. Hij deelde onze mening, dat er verband zou
bestaan met eenzijdige voeding met gestoomde aardappelen als prae-
disponerend moment.¹) Bij een dood aangevoerd varken zonder orgaan-
afwijkingen was vrijwel de gehele musculatuur veranderd. In de koppel
heerste sterfte, die tot staan kwam toen de voeding met vrijwel uitsluitend
aardappelen vervangen werd door een meer rationeel dieet. Van alle
andere gevallen zijn geen gegevens omtrent het voedsel bekend.

\') In i geval bleek evenwel dat geen aardappelen waren gevoerd, doch eenzijdig
met bijproducten der zuivelbereiding.

Een varken, dat bij de aankomst aan het abattoir te Amsterdam weigerde
te lopen, bleek een vrij uitgebreide spierdegeneratie in de achterhand te
hebben, gepaard met ernstige intermusculair oedeem aldaar.

4 gevallen werden in de slachthal bij de bezichtiging der kloofvlakte
ontdekt bij ogenschijnlijk gezonde varkens en één bij een ingevoerd elders
goedgekeurd varken. Alle overige waren toevalsbevindingen bij dieren,
die op slagersmanier werden uitgesneden voor het onderzoek op spier-
bloedingen, abscessen of fracturen en vertoonden de aandoening in ver-
schillende mate.

Macroscopisch zien bij het bestorven varken - de aangetaste spieren
al naardat meer of minder spiervezels zijn aangetast er min of meer bont
uit, of de gehele sneevlakte is bleek van kleur en doet dan aan visvlees
denken of ziet er touwachtig uit. Vaak is de aangrenzende spier niet
veranderd. De consistentie is vaak slap, behalve de M. long. dorsi, die soms
veel vaster is dan normaal. De aangetaste spieren zijn abnormaal vochtig
en dikwijls bestaat er een intermusculair oedeem als symptoom van een
verminderde bindkracht der spiervezelinhoud. Omtrent de spiergroepen,
die bij voorkeur zijn aangetast, kan verwezen worden naar het citaat
uit het artikel van Hesselö. Het is een bekend verschijnsel, dat er bij
varkens normaal „bleke spieren" voorkomen; daarmee is de beschreven
degeneratie niet gemakkelijk te verwarren, daar de „bleke spieren" op
doorsnede glad, glanzend, vast en niet abnormaal vochtig zijn, terwijl
geen intermuseulaire oedeem aanwezig is.

Microscopisch wordt hyaline degeneratie in het aangetaste gebied ge-
constateerd, waarbij het opvalt, dat veel spiervezels de dwarsstreping nog
duidelijk vertonen, terwijl bij andere de inhoud geheel of gedeeltelijk
geklonterd is. Onze diagnose werd bevestigd door de veterinaire afdeling
van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid te Utrecht.

l)e beoordeling uit keuringsoogpunt was wegens de frequentie wel moei-
lijk. Omdat er een ernstige spierafwijking bestaat, zou formeel afkeuring
zeer goed te verdedigen zijn, ook in analogie met die bij de verwante
paralytische haemoglobinurie bij paarden. Gezien echter de onschadelijk-
heid en mede in verband met het feit, dat bij de toebereiding van het
afwijkende vlees vaak nog een niet onsmakelijk gerecht wordt verkregen
en de zekerheid, dat tal van dieren worden goedgekeurd, waarbij de
aandoening door haar zitplaats verborgen moest blijven, hebben wij het
afwijkende vlees naar de vrijbank verwezen in die gevallen, waarbij een
duidelijke afwijking in consistentie en vochtigheid en intermusculair
oedeem bestonden. *)

In het handboek van Joest vinden wij interessante bijzonderheden over
de hyaline spierdegeneratie bij mensen en dieren. Bij de eerste kan zij o.a.
optreden na infectieziekten (vooral tvphus); door hoogspanningsstroom;
anaphylaxie; als begeleidend verschijnsel van schotwonden en andere
traumata of mechanische prikkels, soms ver verwijderd van het gelaedeerde
lichaamsdeel. In het laatste geval denkt men zich het ontstaan neurogeen;
in het aangedane gebied zouden voedingsstoornissen optreden door con-
tracties met opvolgende verslapping der vasomotoren, waarna door zuur-
stofgebrek en ophoping van schadelijke stoffen degeneratie en later even-
tueel necrose zou ontstaan.

Hyaline degeneratie kan in enkele minuten tot stand komen, vooral in
sterk functionerende spieren.

Bij paarden vindt men bij de paralytische haemoglobinurie degeneratie
vooral in de lenden-, kruis- en psoasspieren en in de M. quadriceps femoris,
maar ook in andere spieren. Als minstens 20 % der vezelen is aangetast,
ziet de spier er uit als visvlees. De reactie is onmiddellijk na de dood
reeds zuur. Door Wester e.a. is aangetoond, dat men de aandoening op
kan wekken door melkzuurinjecties, vooral bij gelijktijdige toediening van
glycogeen. Er komt veel spierkleurstof vrij, dat tengevolge van laedering
der nierepitheliën wordt uitgescheiden in de urine. De ziekte treedt op
als een rustperiode, waarin intensief wordt gevoederd, opgevolgd wordt
door zware arbeid. Teveel haver zou acidosis en daardoor laedering der
nieren veroorzaken. De acidosis zou de oorzaak zijn, dat de spierverande-
ringen irreversibel zouden verlopen. Weer anderen geloven aan een
anaphylactische oorzaak, terwijl ook een overmaat aan kalium in het
voedsel wel verantwoordelijk is gesteld.

Bij slachtkalveren, die na transport slap zijn, komt hyaline degeneratie
nogal eens voor, meestal te zamen met parenchymateuze en vettige de-
generatie. Dikwijls is ook de hartspier aangetast. Enige of alle spieren
gelijken op kippenvlees of vertonen een wasachtig beeld. Bij deze dieren
moet gedacht worden aan eenzijdige voeding met melk of melkproducten
als oorzakelijk moment.

Het meest wordt de hyaline degeneratie bij varkens aangetroffen en
vaak bij klinisch geheel gezonde dieren. Davids beschouwt haar als een
agonale verandering ten gevolge van het zich vaak hevig verzetten en de
manipulaties bij het slachten. Hieraan zouden die bij het transport, even-
tueel in overvolle wagens, nog toegevoegd kunnen worden. Het ontbreken
van regeneratie wijst in elk geval op een recent ontstaan. Ook bij kalveren
en varkens zijn aanwijzingen voor een neurogeen ontstaan.

Het is verleidelijk enkele der in de literatuur vermelde gegevens over
de hyaline degeneratie eens wat nader te bezien. Uit alle beschikbare
gegevens krijgt men wel de indruk, dat eenzijdige voeding, zij het met
koolhydraten dan wel met melkproducten, praedispositie voor deze aan-
doening schept. Zowel bij paarden als varkens wordt hevige inspanning
als oorzakelijk moment genoemd. Wester wekte de aandoening op met
melkzuur. Zou dit ook tijdens het leven verantwoordelijk gesteld moeten
worden, dan zou onmiddellijk na de slachting een lage ph in de veranderde
spieren gevonden moeten worden. Een ophoping van melkzuur kunnen
wij ons denken door overmatige vorming van melkzuur bij hoog glycogeen-
gehalte der spieren, door een onvoldoend gehalte der spieren aan buffer-
stoffen, of door een onvoldoende resynthese van het melkzuur tengevolge
van zuurstofgebrek; eventueel door samengaan van alle drie factoren.
Het zuurstofgebrek kan men zich o.a. denken door onvoldoende ventilatie
(transport der varkens bij warm weer; tegen elkaar kruipen tijdens het
vervoer), aan een onvoldoend gehalte aan spierkleurstof als tijdelijk
O-reservoir en een tekort aan ademhalingsferment als laatste schakel in
de weg van de zuurstof naar de celelementen. Op grond hiervan zou men
verwachten, dat de z.g.n. „bleke spieren" bij het varken gepraedisponeerd
moesten zijn voor hyaline degeneratie. Een enkele aanduiding in die richting
meen ik te hebben waargenomen. Bij eventuele onderzoekingen op dit

gebied zou ook aan dit punt aandacht moeten worden geschonken. Het
is mij niet bekend of het uittreden van spierkleurstof in de urine als be-
geleidend verschijnsel, zoals bij de door Wester opgemerkte spierdegene-
ratie bij paarden, ook bij varkens is waargenomen. Zij is daar minder
spoedig te verwachten, indien de „bleke" spieren het eerst aangetast
zouden worden.

Joest wijst op de mogelijkheid van neurogeen ontstaan door mechanische
prikkels bij het transport en de slachting. Zoals men weet worden ook
spierbloedingen bij geslachte varkens wel aan neurogene factoren toe-
geschreven. Somtijds doch lang niet altijd gaan degeneratie en spierbloe-
dingen samen. Toch lijkt er af en toe wel enige overeenkomst te zijn in
de verspreiding der beide aandoeningen in het lichaam.

Er zijn dus aan deze aandoening verschillende belangrijke kanten
— uit een economisch en wetenschappelijk oogpunt bezien die een
speciale studie — als proefschrift b.v. — alleszins wettigen.

Kirketerp Nielsen og Thordal-Christensen. En lammelsetilstand
hos grise, der formentlig skyldes mangel paa vitamin Bj, Nord. Vet. Med.
1949 S 324- 337. (Verlamming bij biggen, vermoedelijk door B^tekort),
waarvan mij de vermelding van een korte samenvatting hier wel van
betekenis lijkt.

Sinds 1936 wordt bij 10 weken oude biggen ergens in Jutland een
ziekte waargenomen, die bestaat uit een progressieve paralyse, die be-
ginnend aan de extremiteiten zich tot de ademhalingsspieren uitbreidt
en binnen 24 uur met de dood eindigt. l)e ziekte treedt op 2 weken na het
spenen. Als regel bevat het voedsel veel ruw voer, gekookte aardappelen
en suikerbieten. Vaak bestond er 2 —3 dagen tevoren voorbijgaande
diarrhee en verminderde eetlust. Het eerst ziet men ongecoördineerde
bewegingen. Liggen de dieren, dan is de ademhaling moeilijk, pompend,
de bek gaat open en dicht. Eerst zijn de dieren hees, dan kunnen ze geen
geluid meer geven. l)c lever is groot door een acute congestie. Soms genezen
de dieren, als ze 1 —2 dagen alleen wat atactisch zijn geweest (abortieve
vorm).

Met tussenpozen van enkele uren wordt herhaalde malen 50—75 mg
thiaminhydrochloride gegeven. Dit heeft in het beginstadium succes. Op
grond hiervan en van het ziektebeeld menen de schrijvers met een B,-
hvpovitaminose te doen te hebben.

Over dit onderwerp is door mij op 25 Januari 1947 een voordracht
gehouden voor de Vereniging van Directeuren van Gemeentelijke slacht-
huizen in Nederland.

Niettemin lijkt het mij raadzaam dit onderwerp ook in dit tijdschrift
te behandelen daar alle keuringsveeartsen voor deze aangelegenheid
belangstelling moeten hebben en in bespreking komen onderwerpen,
die de maatschappelijke belangen van de keuringsveeartsen raken, zij
het dan ook dat het dienen van laatstbedoelde belangen niet het uitgangs-
punt van mijn arbeid is.

In het bijzonder moge ik de aandacht er op vestigen, dat het geschrevene
slechts mijn persoonlijk standpunt weergeeft. Voorts zij er op gewezen,
dat de getallen betreffende de personeelsvoorziening betrekking hebben
op het jaar 1938. Sindsdien is de toestand in de verschillende keurings-
diensten verbeterd.

De uitvoering der Vleeskeuringswet geschiedt in de verschillende ge-
meenten onder verschillende omstandigheden.

In de eerste plaats voorzover het personeel betreft. Sommige gemeenten
beschikken voor dit doel slechts over één keuringsveearts, die tevens
practiserend dierenarts is; andere gemeenten doen de Vleeskeuringswet
uitvoeren door één of meer keuringsveeartsen, die uitsluitend ambtenaar
zijn. Verschillende gemeenten moeten het zonder hulp-personeel stellen,
in andere gemeenten daarentegen zijn tevens hulpkcurmeesters werkzaam.
Ook de plaatsen van slachting verschillen. In het ene geval vindt slachting
slechts plaats in een gemeentelijke inrichting, terwijl in het andere geval
de slachting in particuliere slachterijen, waaronder engros-slachterijen,
geschiedt. Zelfs zijn er gemeenten, waarin de slachtingen ten behoeve
van de slagers in een abattoir moeten geschieden en het aan enkele engros-
slagers, meest vleeswarenfabrikanten, is toegestaan in een particuliere
inrichting te doen slachten.

Met betrekking tot de noodslachtingen zijn de omstandigheden ook
verschillend. In sommige gemeenten dienen zij te geschieden in een
gemeentelijke inrichting, terwijl zij in andere gemeenten in, al dan niet
daarvoor in het bijzonder aangewezen, particuliere gebouwen kunnen
plaats vinden.

Vele gemeenten hebben gemeend de Vleeskeuringswet zelfstandig te
moeten uitvoeren, andere daarentegen hebben de wenselijkheid van
samenwerking gevoeld.

Op mijn verzoek mocht ik destijds van de Vereniging van Nederlandse
gemeenten een opgave ontvangen van de hoeveelheid in 1938 gekeurd
vlees met betrekking tot elke keuringskring, waarbij tevens de grootte
en het aantal inwoners van elke kring was aangegeven.

Van elke keuringskring is door mij bepaald de hoeveelheid gemiddeld
per keuringsambtenaar gekeurd vlees in duizendtallen (in het vervolg
te noemen het H cijfer), waarbij een keuringsveearts tevens practiserend

dierenarts beschouwd is als een halve kracht, terwijl een ambtenaar, die
in X diensten werkzaam is, per keuringsdienst, beschouwd is als i /X
kracht.

Ik ben er mij van bewust, dat niet elke keuringsveearts tevens practi-
serend dierenarts een halve keuringskracht zal zijn en houd hiermede
ook rekening bij de beoordeling van de H cijfers. Daar, zoals reeds is
vermeld, de keuringsdiensten onder verschillende omstandigheden werken
en het aanbeveling verdient slechts, onder ongeveer dezelfde omstandig-
heden werkende, diensten met elkaar te vergelijken, zijn de keuringsdiensten
door mij in 4 staten ondergebracht, waarin onder meer vermeld zijn het
H. cijfer, het aantal inwoners en de oppervlakte van elke keuringskring.
Elke staat bevat gegevens betreffende diensten, welke onder ongeveer
dezelfde omstandigheden werken.

Rubriek 1 betreft vleeskeuringskringen met een abattoir, in welk abattoir
alle — of nagenoeg alle — slachtingen plaatsvinden, in sommige gevallen
behalve de slachtingen voor z.g. binnenlands export en voor vleeswaren-
fabrieken.

Rubriek 2 betreft de vleeskeuringskringen met een abattoir, in welke
keuringsdiensten betrekkelijk veel slachtingen plaatsvinden in de kring-
gemeenten.

Rubriek 3 betreft vleeskeuringskringen zonder abattoir en zonder engros-
slachterijen.

Rubriek 4 betreft vleeskeuringskringen zonder abattoir, in welke kringen
één of meer engros-slachterijen zijn.

De vele beschouwingen, waartoe de bestudering der 4 staten mij aanlei-
ding geeft, zal ik hier niet alle vermelden. Het kan toch niet de bedoeling
zijn hier te bespreken de organisatie van elke keuringskring.

Ik zal naar aanleiding van de staten slechts enkele opmerkingen maken,
om te trachten U aan te tonen, welke waarde moet worden toegekend
aan het verzamelen en vergelijken van gegevens met betrekking tot de
keuringskringen.

In rubriek 1 variëren ze tussen 75 en 1729, het gemiddelde is 556.
Dit wil zeggen, dat over 1938 in een abattoir door een volambtelijke
keuringsambtenaar gemiddeld 556.000 kg werd gekeurd.

In rubriek 2 schommelen de H. cijfers in het algemeen tussen de 101
en 500, maar voorzover de belangrijkste diensten betreft is het H. cijfer
hoger.

In rubriek 3 is het gemiddeld H. cijfer uit de aard der zaak lager dan
dat ten aanzien van de diensten, welke onder rubriek 1 ressorteren.
Het gemiddelde is 307.

De waarde der H. cijfers in rubriek 4 is betrekkelijk gering. De omstan-
digheden kunnen dusdanig zijn, dat gedurende 1 jaar in een bepaalde
engros-slachterij weinig wordt geslacht.

Aanstonds kan worden opgemerkt dat de H. cijfers niet een volkomen
juist beeld geven van de prestaties van alle ambtenaren. In sommige
diensten nemen de hoofden van dienst aan de keuring van normale slacht-

dieren niet deel. Ook is het in vele gevallen niet juist — zoals ik reeds
opmerkte — dat de practiserend dierenarts de helft van het aantal keuringen
van een full-time officer verricht. Nadrukkelijk zij er dan ook op gewezen,
dat een afwijkend H. cijfer op zich zelve nooit een argument mag zijn
om de organisatie van de dienst te veroordelen. Bij het vaststellen van een
afwijkend H. cijfer is het echter aangewezen de organisatie van de dienst
nader te beschouwen. Te lage H. cijfers kunnen wijzen op een niet efficient
gebruik van personeel, te hoge H. cijfers op overbelasting van personeel.

De beschouwing der staten doet zien, dat in het algemeen in de diensten
met veel keuringspersoneel per keuringsambtenaar meer wordt gekeurd
■dan in diensten met weinig keuringspersoneel. In één dienst wordt door
X keuringsambtenaren meer gekeurd, dan samen door X keuringsambte-
naren in X diensten.

Het is niet doenlijk hier alle verkregen H. cijfers te bespreken. Slechts
met betrekking tot enkele diensten wil ik hier het H. cijfer vermelden,
in de hoop daarmede het nut van deze cijfers te demonstreren.

Het H. getal voor de abattoirgemeente S is g88. In deze gemeente
wordt de keuring uitsluitend verricht door een keuringsveearts, die tevens
diergeneeskundige praktijk uitoefent en die dus ongeveer 500.000 kg vlees
per jaar keurt. Daarentegen wordt in de kring N. door een vol-ambtelijke
keuringsveearts gekeurd 355.820 kg. In de kring H. door een practiserend
dierenarts en een hulpkeurmeester samen 520.986 kg en in de kring 1).
door twee vol-ambtelijke keuringsambtenaren 588.749 kg. Al deze kringen
beschikken over een abattoir.

De diensten A. en I). hebben dezelfde keuringsveearts tevens practiserend
dierenarts, dus voor elk der diensten ¹ ₄ keuringsambtenaar. Merkwaardig
is, dat de dienst A. (aantal inwoners 12.450) niet, de dienst 1). (aantal
inwoners 4 050) wel de beschikking heeft over een hulpkeurmeester. Dit
heeft grote verschillen in het H. cijfer tengevolge.

Te B. is het H. cijfer bijzonder hoog en wel 1729 (voor Amsterdam 1471)
In deze gemeente B. is een engrosslachterij. Ook te G. is het H. cijfer
hoog. Dit is mogelijk, zonder dat er van een misstand sprake is, omdat
de keuringsveearts tevens als practiserend dierenarts geboekt staat en de
praktijk van deze dierenarts niet uitgebreid is. Ten onrechte is dus aange-
nomen, dat hij een halve keuringskracht is.

Een groot aantal diensten hebben een laag H. cijfer (beneden 300).
De toestand in deze diensten moet dus nader worden bezien. Van enkele
is het lage H. cijfer aanstonds verklaarbaar, omdat deze diensten een zeer
zware buitendienst hebben. Een nauwere samenwerking tussen de naburige
kringen met een abattoir en een gemeenschappelijk hoofd van dienst
V (H. cijfer 207) en M (H. cijfer 256) zou tot gevolg kunnen hebben,
dat het aantal keuringsambtenaren van de combinatie minder wordt dan
de som der keuringsambtenaren van beide diensten.

De personeelsbezetting van de dienst V lijkt groot. Er zijn 4 keurings-
ambtenaren en het H. cijfer is 253.

De dienst E. heeft een H. cijfer van 1123, de uitvoering van de keurings-
dienst vindt plaats door 2 practiserende dierenartsen, waarvan één hoofd
van dienst is in de naburige abattoir-gemeente H. (H. cijfer 694). In
laatstbedoelde gemeente is tevens een hulpkeurmeester werkzaam. Beide
gemeenten vormen een geografisch geheel.

Een enkel woord moge ik nog zeggen over de vleeskeuringsdiensten
zonder abattoir of engrosslachterij. De behoefte aan keuringspersoneel
wordt beheerst door het inwoner-aantal (vleesgebruik) de veerijkdom
(aantal noodslachtingen) en de uitgestrektheid.

i dienst met ¹/₄ keuringsambtenaar, 16 diensten met ¹/₂ keuringsambtenaar,
i dienst 1 keuringsambtenaar en 7 diensten met i^x/₂ keuringsambtenaar.
Deze laatste diensten betreffen nagenoeg alle, uitgestrekte, veerijke ge-
bieden.

Hiervan hebben 26 diensten ^J/₂ keuringsambtenaar, de uitgestrekte
veerijke gebieden hebben meer keuringspersoneel.

i keuringsdienst met ¹/_e keuringsambtenaar, 1 keuringsdienst met
^a/₄ keuringsambtenaar, 21 keuringsdiensten met ^x/₂ keuringsambtenaar, 2
keuringsdiensten met 1 keuringsambtenaar en 1 keuringsdienst met i¹/₂keuringsambtenaar. Deze laatste dienst heeft naar mijne mening een te
grote personeelsbezetting.

De oppervlakte der keuringskringen is zeer verschillend. In 1938
hadden de navolgende keuringskringen een oppervlakte van meer dan
30.000 ha.

Tussen 20.000 en 30.000 ha is in 1938 de oppervlakte van de vlees-
keuringskringen: Rotterdam, Gouda, Alkmaar, Oss, Winschoten, Boxtel,
Vught, Vriezeveen, Deurne, Ten Boer, Steenwijk, Horst, Opsterland,
Ermelo, Ooststellingwerf, Hoogeveen, Hardenberg en Weststellingwerf.

Na 1938 hebben enige wijzigingen in het gebied der keuringskringen
plaatsgevonden. Zo is de keuringskring Beilen gevoegd bij de keuringskring
Hoogeveen, welke thans een oppervlakte heeft van 57.822 ha. De gemeenten
Weststellingwerf en Ooststellingwerf werken thans samen inzake de uit-
voering der Vleeskeuringswet. De oppervlakte van de kring bedraagt
45.371 ha. De keuringskring Emmen is vergroot, de oppervlakte is thans
49.406 ha. De nieuwe kring \'s-Hertogenbosch, waarin de gemeenten van de
voormalige kring Vught zijn opgenomen, heeft een oppervlakte van
22.856 ha. Voor nadere gegevens betreffende de oppervlakte van keurings-

kringen zij verwezen naar het verslag van de veterinair Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid over het jaar 1948.

In de navolgende keuringskringen werd meer dan 2.000.000 kg vlees
in 1938 gekeurd. De gegevens worden verstrekt in duizendtallen.

Voorzover laatstbedoelde kringen betreft, was in 1938 een gemeentelijk
slachthuis niet ter beschikking in de diensten Voorst, Olst, Meppel, Nijkerk
en Weststellingwerf.

Van genoemde kringen werd in 1938 de dienst niet onder leiding van
een vol-ambtelijke Keuringsveearts uitgevoerd in Borculo. Olst en West-
stellingwerf. Inmiddels hebben de laatste twee gemeenten de beschikking
over een full-time Keuringsveearts gekregen.

Zowel in het belang der hygiene als der economie is gewenst de vorming
van keuringsgebieden met een dusdanig aantal slachtingen, dat de keuring
kan geschieden door meerdere ambtenaren, die hierin een volledige dagtaak
vinden. Bekendheid met de H. cijfers en andere overzichtelijke vergelij-
kingen zullen de totstandkoming van de gewenste diensten bevorderen.

Natuurlijk is het streven van de veterinaire inspectie van de volks-
gezondheid ook in deze richting. Het spreekt echter voor zich, dat de
inspectie zich in de eerste plaats zal laten leiden door overwegingen van
hygienische aard. Voorzover de economische belangen aangaat, welke
natuurlijk ook de inspectie ter harte gaan, zal, afgezien van de betrokken
gemeentebesturen, een voorvechter behoren te worden gevonden in het
College van Gedeputeerde Staten. Het optreden van voornoemd College
in de provincie Zuid-Holland heeft aangetoond welk nut een dusdanig
College op dit gebied kan stichten. Maar ook in andere provincies b.v.
Noord-Brabant en Limburg zien wij de toestand waarnaar voor het gehele
Rijk gestreefd wordt: aansluitend aan elkaar, keuringsdiensten met uit-
sluitend ambtelijk keuringspersoneel en een abattoir in de centrum-
gemeente. De wenselijkheid van een abattoir in dergelijke kringen met veel
slachtingen behoeft hier niet te worden aangetoond.

Voorzover betreft de betekenis van abattoir uit sociaal-economisch
oogpunt, moge ik hier vastleggen dat over dit onderwerp met instemming
der aanwezigen is gesproken in de vergadering van de vereniging van

slachthuisdirecteuren d.d. 23 April 1938 door de heer M. C. van Keule
van de Provinciale Griffie van Zuid-Holland.

Over de omvang van een vleeskeuringsdienst is ook geschreven door
Dr. J. Rinses en wel in dit tijdschrift Deel 74, Aflevering 18. Met hem
hen ik van mening, dat het aantal vleeskeurings-kringen in ons land te
groot is, dat de voorziening met dienstgebouwen en de personeelsbezetting
te veel uiteenlopen en dat cle beschikking over een abattoir in een vlees-
keuringskring gewenst is. Hij wil echter de kringen zo groot doen zijn
dat in elke kring behalve de directeur en de adjunct-directeur werkzaam
kunnen zijn een clinicus, een patholoog-anatoom, een bacterioloog en een
histoloog. Ik vind dit te veel gevergd, ofschoon ik wel zie, dat bedoelde
functionarissen nuttig kunnen zijn.

Ook is het de vraag of de kringen dan niet te groot worden. Ik wil
hier niet over uitwijden. Mijn betoog heeft tot strekking te doen zien
dat er nog veel te verbeteren (meer full-time officers) en te bezuinigen
(door combinatie van diensten) is. Zulks niettegenstaande er in deze
richting reeds is gewerkt. Wil men toch mijn nader persoonlijk oordeel
over de grootte van de diensten, dan zou ik, op grond van de verkregen
ervaring, willen zeggen, dat deze zo groot moeten zijn dat er voldoende
arbeid is voor een vol-ambtelijk hoofd van dienst en een vol-ambtelijke
plaatsvervanger van het hoofd van dienst. Ook om deze reden is het
gewenst dat in de dienst een abattoir is. De hier gegeven cijfers, waarnaast
verwezen zij naar de bijlage van het verslag van de Vet. Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid over 1948, doen zien, dat het gebied van de
keuringsdienst vrij uitgestrekt kan zijn. Moeilijkheden kunnen slechts
brengen grote, schaars bevolkte streken zonder engros-slachterijen.

Ik kan hier niet uitvoerig bespreken alle voordelen van grote keurings-
diensten (keurings-specialisten, goede arbeidsverdeling, beschikking abat-
toir, noodslachtplaatsen, doelmatige afzet V.G.T.-vlees, laboratorium enz.),
maar wil hier wel wijzen op het feit, dat grote keuringsdiensten de beschik-
king kunnen hebben over vervoermiddelen waarmede keuringsambtenaren
afgekeurd vlees en ook kleine gestorven dieren naar een centraal punt
kunnen brengen. De voordelen hiervan zijn in de practijk groot gebleken.

1. Keuringsdiensten welke onder leiding staan van een practiserend
dierenarts. De vleeskeuring vereist bijzondere capaciteiten, welke een
practiserend dierenarts zich ook wel eigen kan maken, maar welke zeer
zeker verwacht kunnen worden van een keuringsveearts — uitsluitend
ambtenaar — een specialist. In het algemeen zal een practiserend dierenarts
tevens keuringsveearts zijn plicht doen, maar wanneer hij overstelpt wordt
met werkzaamheden (tuberculose-bestrijding, mond- en klauwzeer) komt
de vleeskeuring in het gedrang. Voor het uitwerken van gegevens bij de
keuring verkregen, voor wetenschappelijke onderzoekingen op het gebied
der vleeskeuring heeft in het algemeen de practiserend dierenarts geen tijd
en ook geen lust.

Nog erger wordt het wanneer de practiserend dierenarts tevens keurings-
veearts niet cle beschikking heeft over een hulpkeurmeester. De praktijk
leert, dat dan in het algemeen cle controle verwaarloosd wordt.

2. Keuringsdiensten waarin de full-time officer niet een volledige
dagtaak heeft. Diensten, waarvan de bestuurderen inzagen de wenselijkheid

van een vol-ambtelijke dienst, maar welke niet groot genoeg zijn om deze
ambtenaren een volledige dagtaak te bezorgen. Mogen deze diensten voor
sommige dierenartsen op bepaalde leeftijd aanlokkelijk zijn, het algemeen
belang der dierenartsen wordt hiermede geschaad, want de salariëring van
geheel ambtelijke dierenartsen wordt hierdoor gedrukt.

Te trachten de dierenarts meer arbeid te geven door onthouding van
hulpkeurmeesters is geen goede oplossing. De controle komt dan in het
gedrang. Controle van inrichtingen bedoeld in art. 19 der Vleeskeuringswet,
opsporen van clandestiene slachtingen enz. is iets wat meer op het terrein
van de hulpkeurmeester dan van de dierenarts ligt.

Ik meen dit overzicht niet te mogen besluiten zonder gewezen te hebben
op het Rapport betreffende de functie der keuringsveeartsen aan grote
slachthuizen in Mei 1929 opgesteld door de toen aan het abattoir te Am-
sterdam werkzame keuringsveeartsen en gepubliceerd in dit Tijdschrift
van het jaar 1930 (afleveringen 7, 8, 9, 10, 11 en 12).

Dit rapport bevat een schat van gegevens, welke hier niet kunnen worden
besproken, maar waarvan de kennisneming ernstig wordt aanbevolen.
Slechts over 2 onderwerpen moge ik hier iets zeggen. Het rapport suggereert
de wenselijkheid van de keuring uitsluitend door keuringsveeartsen. Over
dit onderwerp is reeds veel gediscussieerd. Hier wil ik volstaan met te
zeggen dat het Nederlandse systeem (keuring alleen door keuringsveeartsen
en hulpkeurmeesters met beperkte bevoegdheid) naar mijne mening in
de praktijk doelmatig is gebleken. Ook de maatschappelijke positie der
dierenartsen lijkt hiermede gebaat. Wanneer een hulpkeurmeester te zelf-
standig optreedt is dit in de regel aan het betrokken hoofd van dienst
te wijten.

Het wil mij aangewezen voorkomen in dit verband enige woorden te
wijden aan hetgeen in het schrijven van de Commissie van advies inzake
de bezoldiging van het gemeente- en waterschappersoneel, sectie
bezoldiging van het gemeentepersoneel aan Z. E. de Minister van Binnen-
landse Zaken d.d. 22 November 1949 met betrekking tot de salariëring
van hulpkeurmeesters is gezegd.

Met het maken van een onderscheid tussen de hulpkeurmeesters en het
invoeren van de rang hulpkeurmeester ie klasse kan ik mij verenigen,
ofschoon ik ook zie dat aan dit stelsel bezwaren verbonden zijn. In het
rapport wordt voorts gezegd, dat dc vleeskeuringsdiensten met een formatie
van hulpkeurmeesters en hulpkeurmeesters ie klasse voor een enkele
van deze functionarissen een hogere weddeschaal zouden kunnen aan-
houden. De werkzaamheden van deze functionaris bij het abattoir zouden
■— volgens het rapport — van meer leidinggevende aard zijn en aan deze
betrekking zou de titel van hulpkeurmeester-opzichter verbonden kunnen
worden. Dat hier slechts over aan een abattoir verbonden functionaris
wordt gesproken en aan de titel het woord opzichter wordt verbonden
doet vermoeden dat met het leiding geven slechts gedacht is aan aangelegen-
heden van bedrijfs-technische aard en niet aan handelingen die met de
keuring verband houden. Het is te hopen dat het vermoeden terecht is,
want in keuringsaangelegenheden kan slechts een keuringsveearts leiding
geven.

Voorzover betreft de allergrootste gemeenten is nog gedacht aan een
hulpkeurmeester, die meer kan verdienen, omdat zijn functie meer organisa-
torische eisen stelt en in deze functie een element van dagelijkse leiding

(zorg voor een geregeld verloop van de interne dienst) min of meer ge-
accentueerd naar voren treedt.

Wellicht is hier ook gedacht aan regelingen die met de keuring zelve
geen verband houden. Ik heb echter reeds ervaren dat sommige menen,
dat nu te verwachten zijn hulpkeurmeesters die zich met de keurings-
techniek hunner ambtgenoten gaan bemoeien. Dat kan niet de bedoeling
zijn.

Het tweede onderwerp uit het rapport van de Amsterdamse collegae,
hetwelk ik zou willen bespreken, is het maximum aantal keuringen, hetwelk
door een ambtenaar per bepaald tijdvak mag worden verricht. Deze
aangelegenheid houdt verband met het H. cijfer. Met de Amsterdamse
collegae ben ik van mening, dat het moeilijk is het aantal dieren te bepalen
hetwelk maximaal in een bepaald tijdvak mag worden gekeurd.

,,Bij regelmatige controle van het aantal gekeurde dieren is hier"
— ik neem een gedeelte van het rapport van de Amsterdamse keurings-
veeartsen over — „meermalen gebleken, dat op dezelfde dag in verschillende
afdelingen van de runderhal resp. 32—35 en 50—52 geacht moeten worden
de grens te zijn, uitsluitend doordat in eerstgenoemde afdeling veel meer
dieren met uitgebreide ziekelijke afwijkingen werden aangetroffen." Als
maximum cijfers worden voorts vermeld voor runderen 45—54 en voor
varkens 140—170, vooropgesteld dat geen nevenwerkzaamheden anders
dan administratie moeten worden gedaan.

In een artikel in dit Tijdschrift van het jaar 1934 (blz. 467 tot en met 470)
wijst ook de heer R. H. Veenstra er op, dat het maximum aantal te keuren
dieren verband houdt met verschillende omstandigheden (aard der af-
wijkingen, outillage en assistentie bij de keuring). De ervaring leert dat te
Amsterdam per uur per keuringsambtenaar gekeurd kunnen worden
8—10 runderen of 30—40 varkens. Een keuringsambtenaar kan moeilijk
meer dan 6 a 7 uur hal-dienst doen, waarin 2 maal een pauze moet worden
gehouden.

De vaststelling van maxima ten aanzien van per dag te verrichten
keuringen is het meest gewenst ten aanzien van particuliere engros-slachte-
rijen, daar in deze inrichtingen door particulieren pressie wordt uitgeoefend
om zo snel mogelijk keuring te verkrijgen. En dan wel in het bijzonder
met betrekking tot varkens, die aan de loopbaan worden gekeurd. Voor
varkens werden keuringsaantallen van meer dan 220 per uur vastgesteld.
De keuring van varkens geschiedde dan door 3 personen. Een keurings-
ambtenaar keurde de magen en darmen, één het z.g. hartslag en één
het dier ontdaan van voornoemde organen. Ook zijn er inrichtingen
waarin de werkzaamheden der eerstgenoemde twee personen door één
ambtenaar geschieden. Hierbij is te bedenken, dat in sommige inrichtingen
bij de engros-slachterijen van varkens de dieren met afwijkingen, bij
de keuring voor het slachten waargenomen, het laatst worden geslacht,
hetgeen de snelheid van de keuring na het slachten der normaal bevonden
dieren bevordert.

Al deze omstandigheden maken het moeilijk keuringsmaxima te geven.
Wel moet als eis worden gesteld, dat bij het vinden van afwijkingen door
de keuringsambtenaar die de laatste keuringshandeling verricht, alle
organen van het betreffende dier nog kunnen worden opgespoord. Voorts
is het noodzakelijk, dat het hoofd van dienst regelmatig de gekeurde dieren

controleert. Zijn bevindingen kunnen aanleiding zijn het tempo der keu-
ringen te vertragen of de keuringsambtenaren na kortere keuringstijd
door andere te doen vervangen. Al moet onder alle omstandigheden de
deugdelijkheid der keuring gewaarborgd zijn, toch moet ook zoveel mogelijk
,,service" gegeven worden.

Bovenstaand zijn door mij enige onderwerpen behandeld, welke mij
van belang lijken voor een rationele uitvoering der Vleeskeuringswet.
In verband met de plaatsruimte, waarom ik meen te mogen verzoeken,
is de behandeling onvolledig. Daar het mij bekend is, dat niet alle collegae
mijn oordeel over bepaalde onderwerpen delen, hoop ik dat deze publicatie
aanleiding moge zijn tot een nadere bespreking in daarvoor in aanmerking
komende verenigingen. Een uniforme uitvoering der Vleeskeuringswet is
een utopie. Wel kan echter tot stand komen de vaststelling van het oordeel
van de georganiseerde dierenarts over de organisatie van de uitvoering
der Vleeskeuringswet. Het laat zich aanzien, dat de uitvoerders der wet
in belangrijke mate met dit oordeel rekening zullen houden. Wettelijke
voorzieningen winnen belangrijk in waarde wanneer zij mede berusten
op het uitgesproken verlangen van georganiseerde deskundigen.

Bij Koninklijk Besluit is met ingang van de datum, waarop hij zijn functie zal
aanvaarden - de heer T. Kapteijn tc Katwijk benoemd lot Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, tevens Inspecteur van de Volksgezondheid bij de dienst, welke
in het bijzonder is belast met het toezicht op dc naleving van de Vleeskeuringswet 1919.

De door het Centraal Bureau voor de Statistiek verwerkte gegevens van de in Maart
j.1. op 10.000 bedrijven gehouden ,,Steekproef akkerbouwgewassen 1950" wijzen op een
onderlinge verschuiving van de met deze gewassen beteelde oppervlakten, welke ver-
schuiving veelal overeenkomt met de te dien aanzien gekoesterde verwachtingen.

Het graan-areaa! vertoont een niet onaanzienlijke toename als gevolg van dc ver-
groting van dc oppervlakten gerst, haver en andere granen, waaronder ook mais. Even-
eens blijkt de met erwten beteelde oppervlakte te zijn toegenomen, terwijl — wat de
handelsgewassen betreft het areaal kool- en raapzaad zeer belangrijk is gestegen.

Dc ongunstige uitkomsten van de zaadteclt vinden hun weerspiegeling in de sterke
inkrimping van de met zaaizaden beteelde oppervlakte. Consumptieaardappelen worden
dit jaar in ongeveer dezelfde omvang verbouwd als in 1949. De teelt van fabrieksaard-
appelen geeft enige vermindering te zien, terwijl die van suikerbieten wederom een
geringe toeneming vertoont ten koste van dc voederbieten.

c. aanstelling als veearts-bacterioloog bij een gezondheidsdienst voor vee.
Inlichtingen te verkrijgen bij Prof. Dr. J. Jansen, Biltstraat 168, Utrecht.

De Salmonellose bij het vee heeft de laatste jaren veel belangstelling
getrokken in verband met het stijgende aantal infecties, dat vooral bij
het volwassen rund is vastgesteld. Hiervoor kunnen twee oorzaken worden
opgegeven: ie. een sterkere uitbreiding onder het vee; 2e. de verbeterde
diagnostiek. Wat dit laatste betreft mag hier worden gewezen op betere
voedingsbodems, de verfijnde serologische methoden en vooral op het
betrekken van de lever in het bacteriologisch onderzoek.

In ons land wordt bij het rund bijna uitsluitend het dublin-type als
oorzaak van Salmonellose aangetroffen; slechts bij uitzondering wordt
Salm. typhi murium gevonden. Bij onderzoekingen van de laatste jaren
is ons gebleken, dat in aansluiting aan een door Salm. dublin veroorzaakte acute
enteritis, in een groot percentage der gevallen bacillendragers optreden. Wij waren
in de gelegenheid bij een ii-tal runderen, afkomstig van 10 bedrijven,
hieromtrent nauwkeurige waarnemingen te doen, waarvan hier een verslag
volgt.

Het begin der ziekte was, met uitzondering van één rund, gekenmerkt
door het optreden van ernstige algemene verschijnselen, welke gepaard
gingen met een hoge lichaamstemperatuur (in enkele gevallen boven 41 °C),
diarrhee en verdwijnen der melkgift. De faeces waren waterdun en stinkend
en soms met bloed en fibrinestolsels gemengd. De ziekteduur varieerde
van 1- 10 dagen. Drie dieren stierven na verloop van 3—4 dagen, één
dier werd 5 dagen na het begin der ziekte in nood geslacht. Bij de overige
zeven dieren trad klinisch volledige genezing op, de temperatuur werd
normaal, de melkgift herstelde zich, terwijl de faeces weer een normale
consistentie verkregen.

Reeds bij het begin der ziekte konden, op één uitzondering na, in de
faeces zeer grote hoeveelheden Salm. dublin bacteriën worden aangetoond;
na directe uitstrijk op Endo- en brillantgroen-phenolrood-agarplaten
kwamen zeer veel Salmonella-kolonies tot ontwikkeling. Het uitzonderings-
geval betrof het rund, dat bij het begin der ziekte geen ernstige algemene
verschijnselen had vertoond. Bij dit dier, dat reeds na 2 dagen volledig
genezen was, konden de Salmonella-bacteriën eerst na ophoping in tetra-
thionaatbouillon met gal en brillantgroen (Kauffmann) worden aan-
getoond.

Het onderzoek van de faeces werd bij de genezen dieren enkele malen
herhaald. Het resultaat hiervan is weergegeven in tabel 1, waarin tevens
wordt vermeld de uitslag van de agglutinatiereacties, welke met de bloed-
sera der betreffende runderen werden verkregen.

= Salm. dublin gevonden na ophoping (in tetrathionaatbouillon Kauffmann).
= Salm. dublin gevonden bij directe uitstrijk.

Uit deze tabel blijkt, dat zes van de zeven klinisch volkomen genezen runderen
bacillendragers waren geworden. Zelfs bij het laatste onderzoek, dat bij enkele
dieren vier maanden na het begin der ziekte werd verricht, kwamen bij
directe uitstrijk van de faeces op selectiefbodems, zeer veel Salmonella-
kolonies tot ontwikkeling.

Bij alle bacillendragers werden positieve agglutinatiereacties tot een
hoge titer met Salm. dublin-antigeen waargenomen; de hoogste titers
werden hierbij gevonden met het H-antigeen (formol-suspensie). We waren
bij deze runderen niet in de gelegenheid het tijdstip vast te stellen, waarop
de vorming van agglutinines begint en eventueel gevormde agglutinines
verdwijnen.

Voor het onderkennen van bacillendragers is het onderzoek van de
faeces het belangrijkst. Tot de diagnose bacillendrager kan worden besloten,
als bij een klinisch gezond dier 3 X achtereen met tussenpozen van ^ 2
weken Salmonella-bacteriën in de faeces worden aangetroffen. Deze
bacteriën waren in onze gevallen altijd in groot aantal aanwezig, zodat
reeds bij directe uitstrijk op de voedingsbodems een groot aantal kolonies
ontstonden.

Het serologisch onderzoek is voor het opsporen van bacillendragers van
secundair belang, aangezien het resultaat hiervan geen beslissing geeft
omtrent het al of niet aanwezig zijn van een bacillendrager. Een positieve
reactie kan hoogstens aanleiding zijn de faeces van het betreffende dier
herhaaldelijk te onderzoeken.

Het is zeer moeilijk een agglutinatietiter aan te geven, welke als be-
wijzend voor een Salmonella-infectie kan worden beschouwd. Teneinde
na te gaan, welke agglutinatietiters tegen Salm. dublin in het bloedserum
van normale runderen voorkomen, werd een aantal slachtrunderen onder-
zocht, waaraan bij de keuring vóór en na het slachten geen afwijkingen
waren gevonden, die op een infectie met Salmonella-bacteriën wezen.
Dit onderzoek werd, in overeenstemming met de moderne opvattingen,
verricht met een gekookte suspensie (O-antigeen) en een formolsuspensie
(H-antigeen) van Salm. dublin. Tevens werd van deze dieren een monster
faeces op de aanwezigheid van Salmonella-bacteriën onderzocht. De resul-
taten van deze onderzoekingen zijn samengevat in tabel 2.

Uit deze tabel blijkt, dat bij 1 van de 259 onderzochte runderen in de
faeces na directe uitstrijk, Salm. dublin werd gevonden en wel in een
zeer groot aantal. De O-agglutinatietiter van het serum van dit dier
bedroeg 1 : 160, de H-titer 1 : 10240. We mogen, hoewel dc faeces slechts
éénmaal konden worden onderzocht, wel aannemen, dat we hier met een
bacillendrager te doen hadden. De 6 andere runderen, die volgens tabel 2
Salm. dublin in hun faeces herbergden (evenwel alleen na toepassing van
een ophopingsmethode aantoonbaar) hadden gedurende één nacht op
dezelfde stal gestaan als het bacillendragend rund.

We nemen aan, op grond van onze ervaring op andere besmette be-
drijven, dat de besmetting van deze 6 runderen is ontstaan gedurende
het laatste contact met het bacillendragend rund. Met uitzondering van
dit laatste rund blijkt, dat bij normale runderen de hoogste O-titer 1 : 40
en de hoogste H-titer 1 : 320 was. Bij hogere titers moet ons inziens rekening
worden gehouden met de mogelijkheid, dat we met een geïnfecteerd dier
te doen hebben.

Schr. onderzochten 6 runderen, die na het doorstaan van een door S.
dublin veroorzaakte acute enteritis bacillendragers waren gebleven.

ioo dagen na het begin der ziekte kon in de faeces nog een groot aantal
bacteriën worden aangetoond. De O-agglutinatietiters van het bloedserum
varieerden van i : 40 i : 320, de H-titers van 1 : 640—1 : 10420.

Bij normale runderen werd als hoogste O-titer 1 : 40 en als hoogste
H-titer 1 : 320 gevonden.

De Onderlinge Verzekeringsmaatschappij M.O.V.I.R. (Maatschappij tot Onder-
linge Verzekering van Individuele Risico\'s) en D.T.O. (Onderlinge Verzekering Maat-
schappij voor Dierenartsen en Tandartsen tegen de Geldelijke Gevolgen van Invaliditeit)
beide gevestigd te Zeist. Wilhelminalaan 25, delen mede, dat haar voormalige directeur
resp. administrateur, \\V. H. J. Kamerling, in Mei 1948 is ontslagen.

De heer Kamerling is dus niet meer gerechtigd om onder de naam M.O.V.I.R. resp.
D.T.O. zaken te doen.

Voor nadere inlichtingen wende men zich desgewenst tot bovengenoemde Maat-
schappijen.

In een vroegere publicatie werd door ons melding gemaakt van een
Salmonella anatum-infectie op een eendenhoudersbedrijf. Deze bevinding
was voor ons aanleiding een onderzoek in te stellen bij een 14-tal wille-
keurige bedrijven naar het voorkomen van Salmonella-bacteriën in
eendenfaeces, terwijl later nog een bedrijf werd onderzocht in verband
met bij de mens waargenomen ziektegevallen.

Daar het practisch onmogelijk was, van elke eend afzonderlijk materiaal
te verkrijgen, werden in een aantal hokken monsters genomen van de op
de bodem gedeponeerde faeces.

Van deze faeces werd een hoeveelheid van ^ ^ gram gebracht in een
buisje tetrathionaatbouillon met gal en brillantgroen volgens Kauffmann.
Na 24 uur bebroeden bij 37 C werd van deze bodem een oese uitgestreken
op een briilantgroen-phenolrood-agarplaat. Na 24 uur bebroeden werden
verdachte kolonies serologisch en biochemisch onderzocht en eventueel
getypeerd volgens het schema van Kauffmann-White. In totaal werden
op deze wijze 602 monsters faeces onderzocht. Het resultaat van dit
onderzoek wordt in tabel 1 weergegeven.

Uit deze tabel blijkt, dat in 9 van de 16 onderzochte bedrijven een
infectie met Salmonella-bacteriën bij de eenden aanwezig was en dat
van de 602 monsters faeces er 61 ²) ( 10 %) positief waren, waarvan
2 monsters twee verschillende typen Salmonella-bacteriën bevatten.

In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de gevonden typen, het
aantal malen, dat deze werden aangetroffen en van de vastgestelde
antigeenformules.

Met uitzondering van bedrijf nr. 16, waarover afzonderlijk zal worden
gepubliceerd, moest ons onderzoek zich beperken tot de faeces. Hierdoor
is het niet mogelijk een uitspraak tc doen over de verspreiding van de
Salmonella-bacteriën in het lichaam van de eenden. Van Salm. typhi
murium, alsmede van Salmonella enteritidis var. essen, is bekend, dat
deze worden gevonden in de eifollikels en, als gevolg hiervan, in de eieren
van eenden. In de literatuur wordt, voor zover bekend, nergens melding
gemaakt van het vinden van andere dan laatstgenoemde typen in eenden-
eieren. Ook hier te lande werden tot nu toe uitsluitend Salm. typhi-murium
en Salm. enteritidis aangetoond. De ervaring, die we hebben opgedaan
bij het onderzoek van de eenden van bedrijf no. 16 doet vermoeden, dat
ook andere typen in eendeneieren aanwezig kunnen zijn.

Bij het onderzoek van 602 monsters faeces van eenden, afkomstig van
16 bedrijven, werden uit 61 monsters (9 bedrijven) Salmonella-bacteriën
geisoleerd.

De volgende typen werden gevonden: Salm. meleagridis (18 x), Salm,
typhi-murium (17 x), Salm. saint-paul (11 x), Salm. anatum (14 X),
Salm. newport (1 x), Salm. senftenberg (1 X) en Salm. ballerup (1 x).

Secretariaat: Dr. YV. A. de Haan\', Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Op een grote veefokkerij in de Belgische Congo kan een jonge energieke Nederlandse
dierenarts worden geplaatst.

Deze dierenarts zal worden belast met de leiding van één der sectoren van de onder-
neming.

De werkzaamheden bestaan uit de diergeneeskundige verzorging van het rundvee,
de veevoeding, zootechniek enz. en de leiding van het personeel en de administratie.

Het werkgebied van deze dierenarts ligt in een gezonde streek (± 1000 m hoogte).

Het salaris bedraagt Bfrs 198000 per jaar en een duurtetoeslag van Bfrs 4.125 per
maand (resp. ± ƒ 15.000.— per jaar en ƒ 290..— per maand). Verder zal de betrokkene
vrij wonen, medische en pharmaceutische verzorging genieten, recht hebben op
pensioen op wettelijke grondslag, een maand betaald verlof per effectief dienstjaar en
de beschikking hebben over een auto. De reis heen en terug zal door de onderneming
voor de dierenarts en eventueel het gezin worden betaald.

Voorkeur wordt gegeven aan een ongehuwde dierenarts tussen 25 en 30 jaar, hoewel
ook een gehuwde dierenarts in aanmerking kan komen.

Gegadigden kunnen zich opgeven bij het secretariaat van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, terwijl genoemd secretariaat op verzoek vollediger inlichtingen kan
verstrekken.

In de laatste vergadering van de contactcommissie van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en de Stichting voor de Landbouw is gebleken, dat hier en daar van vee-
houderszijde specificatie van de nota\'s van de dierenartsen is gevraagd.

In verband hiermede adviseert het Hoofdbestuur, de kosten voor eventuele massa-
werkzaamheden afzonderlijk op de nota te vermelden en verder aan de veehouders
desgewenst mondeling de nodige inlichtingen te verstrekken omtrent het bedrag, dat
in rekening is gebracht voor de verrichte consultatieve werkzaamheden.

Op verzoek van de voorzitter van deze vereniging wordt meegedeeld, dat de volgende
bestuurswijzigingen hebben plaatsgevonden:

De vereniging heeft thans een eigen rekening bij de Postcheque- en Girodienst onder
^no- 5434\'6.

Alle gelden voor de vereniging moeten worden overgeschreven op de postrekening,
die gesteld is onder de naam van: Nederlandse Vereniging tegen Water-, Bodem- en
Luchtverontreiniging.

Krachtens besluit van de Algemene Ledenvergadering van 22 October 1948 werd
de naam van de Centrale Raad veranderd in Ereraad. In de loop v an het verslagjaar
werd de Koninklijke Goedkeuring op de nieuwe Statuten en het nieuwe Huishoudelijke
Reglement, waarin de naamsverandering was vastgelegd, verkregen.

Dientengevolge is de naam Centrale Raad vervallen en is de Ereraad ingesteld.
Uiteraard moesten alle leden van de nieuwe Eereraad op de Algemene Ledenvergadering
op Vrijdag 28 October 1949 worden benoemd.

Met vrijwel algemene stemmen werden alle zittende leden en plaatsvervangende
leden van de vroegere Centrale Raad herbenoemd. De plaatsvervangende leden zijn
nu ook gewone leden geworden.

Dr samenstelling van de vroegere Centrale Raad, thans Ereraad, bleef dus gedurende
het verslagjaar ongewijzigd en was als volgt:

J. H. Hamers, YV. ten Hoopen, P. J. df. Jong, Mr. F. O. Rentema, Prof. J. H. tf.n
Thije en H. R. Wigersma, leden.

De secretaris van de Maatschappij verrichtte een groot deel van de administratieve
werkzaamheden en notuleerde alle vergaderingen.

I. Op 12 Februari met als voornaamste agendapunten: de voortgezette behandeling
van een vaststelling van de beslissing over een klacht van de weduwe van een overleden
collega tegen een collega.

Voortgezette behandeling van een klacht van de collega bovenbedoeld tegen boven-
genoemde weduwe, behandeling van de klacht van twee collegae tegen een collega,
die zich in hun practijkcn vestigde.

II. Op 19 Maart met als voornaamste agendapunten: vaststelling van de beslissing
over de klacht van de collega tegen de weduwe onder 1 genoemd, vaststelling van de
beslissing over de klacht der twee collegae onder I genoemd, behandeling van de klacht
van het Hoofdbestuur tegen een collega, die naar de mening van het Hoofdbestuur
de eer en goede naam van de dierenartsenstand zou hebben aangetast en vaststelling
van de beslissing over deze klacht.

III. Op 14 October met als voornaamste agendapunten: bespreking van diverse
onderwerpen, als practijkovername, verhouding dierenarts-gezondheidsdienst, de
opname van het grote aantal jonge collegae in onze gelederen.

Schriftelijk kon een vraag om een arbitrale uitspraak te doen over een gerezen kwestie
tussen enige collegae en het Hoofdbestuur, aangaande het betalen van de ..vaccin-
heffing", worden afgehandeld.

Op i Februari 1949 trad ons lid J. H. Hamers in functie als Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst en Inspecteur van de Volksgezondheid.

Voorzitter en secretaris vertegenwoordigden de Raad op Maandag 14 Maart 1949,
toen ons lid Prof. J. H. ten Thije zijn inaugurele rede hield.

Werden de eerste vergaderingen van de Raad in beslag genomen door diverse klachten
(waarbij steeds weer blijkt, hoe noodzakelijk het is tevoren deugdelijke afspraken te
maken en zich aan het gestelde in de code te houden), de laatste vergadering kon in
wat rustiger sfeer gewijd worden aan kwesties, die in de nabije toekomst het diergenees-
kundige leven zullen kunnen beroeren.

In de loop van het jaar bedankte als lid P. J. Koomen, wegens vertrek naar Kerkrade
en vertrokken zonder kennisgeving de leden A. v. d. Put naar Indonesië en Rud. Corbey
naar Canada.

Aangenomen werden als lid de dierenartsen J. v. d. Graaf, K. B. Koelman, A.
Leermakers en M. Priems. Vóór Januari 1950 meldden zich nog aan als lid de dieren-
artsen R. J. Bakema, Dr. C. J. de Gier, A. J. van Groenland en G. W. Vaal, zodat
de ledenlijst aan het Hoofdbestuur per 1 Januari 1950 werd doorgegeven met 70 leden
(waaronder 14 ambtenaren) — een mooi aantal bij het herdenken van het 40-jarig
afzonderlijke bestaan van de Afdeling Noord-Brabant en de bijna 80-jarige leeftijd
(oprichting 1871).

3 in Brabant wonende dierenartsen zijn lid van de Algemene Afdeling van de Maat-
schappij en 8 zijn er geen lid van onze Maatschappij.

Van de leden herdachten de collega\'s L. F. Dixhoorn en J. C. Verheul hun 40-jarig
dierenartsenjubileum en de collega\'s P. Guinee, Fr. Roelvink en C. A. Schueler hun
35-jarig jubileum. Zij werden allen namens de Afdeling gecomplimenteerd.

Vergaderingen: Er werden 4 vergaderingen uitgeschreven, die alle in Tilburg werden
gehouden n.1.:

Ik kan dit niet ten volle bevredigend vinden, temeer daar naast de behartiging van
de maatschappelijke belangen dit jaar extra aandacht werd besteed aan hel weten-
schappelijke gedeelte, dat vrijwel geheel op de praktijk was ingesteld.

Prof. Dr. v. d. Pi.ank met onderwerp: Opbouw Veeartscnijkundig Onderwijs in
Indonesië (met filmprojectie).

I.. v. d. Sluis en D. H. J. Brus met onderwerp: Steriliteit bij rundvee, en Dr. J. W.
Thijn met onderwerp: Morphologisch Bloedonderzoek i.v.m. tuberculosebestrijding
e.a. ziekten.

Naast de gebruikelijke tarievenkwestie\'s was van zeer grote importantie de behan-
deling van het Rapport „Hulpkrachten" i.v.m. een wijziging in de tuberculosebestrij-
ding onder het rundvee.

Oprechte dank is ook onze afdeling verschuldigd aan de Faculteit voor haar besluit
om de studenten in te schakelen bij deze bestrijding.

De onderwerpen en punten van bespreking zijn van dusdanige aard, dat op een
grotere belangstelling van de zijde der leden gerekend mocht worden en het medeleven,
uitgedrukt in de 40 %, heeft dan ook niet aan de verwachtingen van het bestuur voldaan.

Wij weten, dat hiervoor een zeer voor de hand liggende verklaring is te geven n.1.
de .eer drukke praktijkwerkzaamheden van onze leden gedurende de wintermaanden.
Het is daarom, dat de Voorzitter heeft gemeend om gedurende deze maanden de leden
zo min mogelijk uit hun werk te halen. Het nadeel is, dat het ruime onderlinge contact
teloor gaat en de leden door groepvorming toch trachten in de behoefte te voorzien
om - zij het in kleiner verband — besprekingen te voeren. Zo kennen wij in onze Afdeling
„de Westhoek" en „de Kempen", terwijl ook op de Bossche veemarkt een kleine groep
dierenartsen elkaar regelmatig ontmoet.

op de Afdelingsvergaderingen door voorbesprekingen in de groepen beknopt kunnen
worden.

Het telkens in herhaling vallen bij de behandeling van een bepaald onderwerp doordat
de leden niet regelmatig de afdelingsvergaderingen bezoeken, kan hierdoor eveneens
voorkomen worden. Het onderlinge contact met de buurtcollega\'s wordt bevorderd,
waardoor betere collegiale verhoudingen kunnen ontstaan.

Groepvorming zou ik echter betreuren, wanneer dit aanleiding zou geven tot een
geringer bezoek aan de Algemene Afdelingsbijeenkomsten, waarvan verlies van het
contact met de overige leden onherroepelijk het gevolg is.

Een zeer gelukkig verschijnsel wil ik noemen de onderbreking van de vergaderingen
door een gezamelijke maaltijd, waaraan dit jaar door de meeste aanwezigen werd
deelgenomen en waarbij banden van onderlinge vriendschap worden gesmeed of nauwer
aangehaald.

Bestuur: In de samenstelling van het bestuur kwam door de herverkiezing van de
voorzitter geen wijziging. De suggestie om het bestuur uit te breiden met een loco-
secretaris werd niet verwezenlijkt, doordat de groep ,,West-Brabant" nog geen candidaat
voor deze functie naar voren bracht.

De afgevaardigde van onze Afdeling in het Algemeen Bestuur, collega A. Th. Spie-
rings, wenste voor een herbenoeming niet meer in aanmerking te komen en werd in
de Octobervergadering vervangen door coll. J. Overbeek. Voor de wijze, waarop
Col!. Spierincs zijn taak heeft verricht en voor de vele uren, die hij voor dit doel van
zijn drukke praktijkwerkzaamheden heeft geofferd, zijn wij hem zeer erkentelijk.

Bestuursvergaderingen: Eenmaal kwam het bestuur in vergadering bijeen in hotel
Verwiel te Waalwijk voor een bespreking over de tarieven K.I. rnet afgevaardigden
van de K.I. Organisaties in N.B.

Tweemaal is er door het bestuur vergaderd met de contact-commissie. Deze ver-
gaderingen vonden plaats in de vergaderzaal van de Bossche Veemarkt.

Te memoreren valt nog, dat de animo voor deelname aan een cursus Post-Univcrsitair-
onderwijs dusdanig gering was, dat deze geen doorgang kon vinden. Ook het tegen-
bezoek aan de Afdeling Noord-Holland kon om dezelfde reden niet doorgaan. Het
bestuur van de Afd. N.B., dat voorafin een ledenvergadering bij niet voldoende deelname
een tegenbezoek had ontraden, doch zwichtte voor de aandrang om toch de nodige
stappen te doen, betreurt het ten zeerste, dat door haar zusterafdeling zoveel onnodige
moeite en werk is verricht voor een waardige ontvangst.

Ik wil dit jaarverslag beëindigen met een waa.derend woord namens het bestuur
en de afdeling voor de prettige samenwerking met de Gezondheidsdienst voor dieren
in de Prov. N.B. en voor de zeer goede verstandhouding met de beide Inspectic\'s van
de Veeartsenijkundige dienst en Volksgezondheid, die kenmerkend tot uiting kwamen
door het regelmatige bezoek van deze instantie\'s op onze bijeenkomsten. Ook een woord
van dank mag niet achterwege blijven voor de belangrijke werkzaamheden, die door de
contact-commissie zijn verricht.

Het jaarverslag over de financiële toestand van de afdeling kan vrij summier zijn.

De contributies kwamen over het algemeen vrij traag binnen. Het schijnt voor velen
vrij bezwaarlijk te zijn de contributie op eerste aanbieding van de kwitantie te voldoen.
Gaarne zag ik als penningmeester hierin een zo groot mogelijke medewerking van de
leden teneinde de post incasso-kosten zo laag mogelijk te houden.

In dit verband kan echter gelukkig reeds van een aanmerkelijke vooruitgang in het
peil van de contributie-betaling worden gesproken, aangezien de laatste contributie-
inning over 1948 eerst op 11 Maart 1949 binnenkwam, terwijl de laatste contributie

over 1949 reeds op 11 Januari 1950 werd ontvangen. Deze mededelingen alleen om een
indruk te geven hoe bezwaarlijk men het schijnt te vinden een bedrag van ƒ 7.50 per
jaar te betalen, misschien echter wel omdat het bedrag te laag is.

Aan contributies werd in totaal ontvangen ƒ 538.25; aan onkosten van zaalhuur,
lezingen, telefoon, secretariaat enz. werd in totaal uitgegeven ƒ 187.04, zodat het kas-
saldo, dat op i Jan. 1949 bedroeg/ 709.36 gedurende het jaat 1950 is gestegen tot een
bedrag van ƒ 1060.57.

Naar aanleiding van deze gunstige kaspositie meen ik als penningmeester te mogen
adviseren tot een ruime opvatting van ons bestuur omtrent de wetenschappelijke ver-
zorging van onze bijeenkomsten en meen ik persoonlijk geen redenen aanwezig om de
contributie te verhogen. Ingevolge punt 7 van de agenda van onze vergadering van
heden zal de vergadering zich echter nader over het bedrag van de contributie voor
1950 hebben uit te spreken.

fk moge dit overzicht besluiten met de beste wensen in elk opzicht voor de toekomst
van onze afdeling en voor die van elk der leden in bet bijzonder.

Op initiatief van enkele dierenartsen uit het gebied van de coöperatieve zuivel-
vereniging „De Kempen G.A." is de dierenartsenkring „De Kempen" opgericht.

Daar genoemde zuivelvereniging de gehele tuberculosebestrijding en de mond- en
klauwzeervaccinaties voor haar leden betaalt en een afdeling K.I. heeft, die dit hele
gebied bestrijkt, is een goede samenwerking met de betrokken dierenartsen voor beiden
van groot belang.

Door meer contact van deze dierenartsen kan de voorlichting bij steriliteitsbchande-
lingen enz. ten opzichte van de boeren meer uniform worden.

Verder zullen de bijeenkomsten van genoemde Kring nuttig zijn voor de collegiale
verhoudingen. De dierenartsen zullen hierdoor nader tot elkaar komen en dit zal het
Maatschappijleven bevorderen.

Deze Kring zal twee maal in de drie maanden een bijeenkomst houden en wel op een
Vrijdagavond om 8.30 uur.

Coll. Roelvink zal de eerstvolgende vergadering leiden en collega van Dieten te
Oerle zal het secretariaatswerk verzorgen.

In de eerste vergadering werden reeds verschillende punten o.a. betreffende K.I.,
Abortus Bang en steriliteitsbestrijding naar voren gebracht.

1. Mejuffr. A. M. Kerkhof, arts te Leiden, bij de bewerking van een proefschrift over
een embryologisch-endocrinologisch onderwerp, en de H.H.

2. E. J. Voûte, dierenarts te Bergen (N.H.), voor een onderzoek in samenwerking
met den huidarts A. A. Botter te Haarlem, betreffende de classificatie der huid-
ziekten, en

3. A. Stolk, arts te Utrecht, bij de publicatie van een proefschrift over een patho-
logisch-anatomisch en een biologisch onderwerp. Deze subsidies werden in het
verslagjaar nog niet opgevraagd.

Legaat Mevrouw J. S. M. Hoogkamer-Cordesius
Bijdrage Maatschappij voor Diergeneeskunde . .
Id. Ned. Ver. v. Microbiologie over \'48-49

Het lidmaatschap is aangevraagd door collega K. de Koning, Paul Krügerstraat 2
te Alkmaar.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als randidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

P. H. Kleinjan is verhuisd naar Maasland, Prinses Irenelaan 13; tel. K 1899-667;
gr. 215138 kpag. 78)

Prof. Dr. S. R. Numans is verhuisd naar Bogor (Buitenzorg), Djalan Kedung Halang
u; tel. 381. pag. 102)

Op voorstel van de Veeartsenijschool, verbonden aan d< Rijksuniversiteit te Gent,
is aan Prof. Dr. G. Krf.diet de titel verleend van Doctor Honoris Causa in de Vee-
artsenijkunde.

Het Hoofdbestuur wenst ook van deze plaats, Prof. Krediet van harte geluk met
deze onderscheiding, die in de persoon van Prof. Krf.diet, ook aan de gehele
diergeneeskundige samenleving in Nederland wordt toegekend.

Collega H. Postma te Oosterwolde is, ter gelegenheid van de verjaardag van H.M.
Koningin Juliana, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Het Hoofd-
bestuur wil ook van deze plaats collega Postma van harte gelukwensen met deze Konink-
lijke Onderscheiding.

Aan collega J. H. Moolhuisen is eervol ontslag verleend als tijdelijk plaatsver-
vangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zuidelijk Zuid-
Holland.

Tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst:

Grasaartjes in de kiespulpa van een paard. (G. Salkr.no, La Clinica Veteri-
naria, LXXII, 302, 1949).

Salerno trof in de necrotische pulpa van een paardenkics een aartje aan van Hordeum
murinum. Hij vermoedt, dat dit aartje via de tandkas in de pulpa is gekropen.

Gallina past in bepaalde gevallen van retentio secundinarum een therapie toe met
synthetische oestrogenc preparaten, waarvan de dosis 3 a 4 X zo groot is als bij het
opwekken van de bronst bij een normaal dier (vandaar de toevoeging „hyper"). Deze
dosis wordt 10 a 12 uur na de partus of onmiddellijk na de abortus verstrekt door
intramusculaire injectie, nadat door manueel onderzoek de onmogelijkheid van ge-
makkelijke extractie van de sccundinae is vastgesteld. Tengevolge van deze injectie
ontwikkelt zich hyperaemie, verhoogde tonus en vermeerderde secretie van de uterus
met verwijding van het collum uteri. Na 3 a 4 dagen wordt met een 1 : 10000 oplossing
van kaliumpermanganaat gespoeld met massage van de uterus, waarna de secundinae
spontaan afstoten of gemakkelijk zijn te verwijderen. Eventueel geschiedt 3 a 4 dagen
later nog een nabehandeling door uitspoeling, zo nodig gecombineerd met hormoon-
injectie.

Volgens de schrijver heeft deze behandeling het voordeel het werk gemakkelijker,
minder vermoeiend, sierlijker, meer voldoening schenkend, sneller en meer rekening
houdend met de physiologische omstandigheden bij het rund te doen zijn.

De ingreep zou in verband met de opgewekte acute hyperaemie gecontraindiceerd
zijn bij phlebitis van de uterus, bij metritiden, die neigen tot sepsis, bij baarmoeder
tuberculosis, bij pericarditis, endocarditis, embolische pneumonie enz.

Is een positieve reactie op tuberculine zonder meer een koopvernietigend
gebrek? Schweizer Archiv, Oktober 1949.

Ook in Zwitserland schijnt dit een belangrijk vraagstuk te zijn : men vindt in het
Schweizer Archiv van October 1949 er een beschouwing over naar aanleiding van een
vonnis, dat het „Obergericht" in het Kanton Zürich beeft gewezen. Ook in Zwitserland
was men het er niet over eens, of een „Nur-Rcagent" volgens de gewone waaiborg-
bcgrippen „gesund und recht" is of niet. In eerste instantie besliste het „Bezirksgericht",
dat de koper, die een koe voor gezond en eerlijk gekocht had, deze kon teruggeven,
omdat ze bleek te reageren en daarom niet geschikt was voor de koper, die een t.b.c.-
vrije stal had De rechtbank overwoog daarbij ook, dat verscheidene veeverzekering-
maatschappijen besloten hadden geen reactie-dieren meer in de verzekering op te
nemen.

De tegenpartij voerde aan, dat de verkochte koe niet onderzocht was op reactie en
dat de verkoper bij de verkoop niet had geweten, dat de stal van de koper t.b.c.-vrij
was. Het Obcrgericht besliste, dat een positieve reactie in het algemeen geen „erheblicher
Wührschaftsfehler" is en stelde de koper in het ongelijk. Dieren, die alleen maar reageren,
behoeven niet ongeschikt te zijn voor de fokkerij, voor de melkproductie, vojr trek-
diensten. Het is niet gezegd, dat zij eerder sterven of gevaar opleveren voor de overige
veestapel. Toegegeven wordt de mogelijkheid, dat zich een actief tuberculeus proces
ontwikkelt, maar dat een groter pc^rcentage aan actieve t.b.c. gaat lijden van de
reageerders dan van de oorspronkelijke negatieve dieren die later geïnfecteerd word.n,
schijnt niet bewegen, zoals uit ervaringen in de humane pathologie blijkt. Eventueel
zal anders worden beslist zodra in overwegende meerderheid der gevallen de Zwitserse
stallen t.b.c.-vrij zijn geworden. Momenteel heeft men nog slechts 20 % t.b.c.-vrije
bedrijven in Zwitserland.

Ik geloof, dat bovengenoemd standpunt, dat ook wij vroeger hier te lande deelden,
bij de tegenwoordige stand onzer t.b.c.-bestrijding niet meer gehandhaafd kan worden.
Het Zwitserse vonnis komt vrijwel overeen met dat van het Hof te Leeuwarden op
30 October 1929 evenals met de door mij in mijn artikeltje aangehaalde mening van
Wester.

Zolang er nog geen nieuwe rechterlijke uitspraak is, zal het aanbevelenswaardig
blijven, garantie te vragen voor reactie-vrij zijn.

De Zwitserse rechter adviseert ook daartoe, maar merkwaardig vind ik de toevoeging :
„Ergänzend sei dazu bemerkt, dasz die Ucbergabe eines Impfzeugnisses keinen Ersatz
für ein Wahrschaftsversprechen bildet, da der Verkäufer für die Richtigkeit dieser
Bescheinigung im allgemeinen nicht verantwortlich gemacht werden kann."

Over de andere kwestie, die ik vorig jaar in mijn artikeltje besprak, nl. dat wij m.i.
geen verklaring van koopvernietigend gebrek moeten afgeven voor een koe met klinische
tuberculose waarvan bekend was aan de koper, dat ze reageerde, is ook nog geen rechter-
lijke uitspraak beschikbaar. Wel zijn enkele processen aanhangig gemaakt, maar nadat
de eisende partij mij om advies had gevraagd, weer ingetrokken.

Coli-mastitis bij het rund en haar behandeling met streptomycine. H. Fey,
Schweizer Archiv f. Tierheilk. Bd. 91, 1949, p. 623—649.

H. Fey uit het Vet. Bacteriologisch Instituut te Zürich geeft in een uitvoerig artikel
een literatuuroverzicht over het voorkomen van de coli-mastitis en eigen ervaringen
over de bacteriologie ervan, alsmede de resultaten zijner behandeling door middel van
streptomycine.

De coli-mastitis wordt veroorzaakt door de groep van Escherichia coli, Aerobacter
aerogenes en Aerobacter cloacae. Al deze bacteriën kunnen zich verbazend snel ver-
menigvuldigen en een grote hoeveelheid toxinen vormen. Vandaar het meestal acute

of peracute verloop, de hoge koorts (dikwijls koude rillingen), de somnolentie, het
totale verlies van eetlust, naast de belangrijke ontstekingsverschijnselen van de uier.
Reeds binnen 10 a 12 uur kan zich het volledige ziektebeeld ontwikkelen.

Het komt echter voor, dat even snel als ze gekomen zijn de ernstige ziekteverschijn-
selen spontaan weer verdwijnen, waarmede men rekening dient te houden bij de
beoordeling ener therapie. Merkwaardig zijn de grote verschillen in de opgaven omtrent
de frequentie dezer mastitis in de literatuur. Zij v ariëren van o—34 %•

Ff.y zelf geeft het volgende statistiekje van de aan het Bact. Instituut ingezond n
melkmonsters en de gevonden percentages coli. Hierbij moet aangetekend worden, dat
de diagnose pas werd gesteld als bij een positieve bevinding ook in een tweede stenel
gewonnen monster coli werd aangetoond.

De prognose is ernstig ; met de pyogenes mastitis behoort de coli-mastitis tot de zwaar-
ste uierontstekingen, waarmede wij, Nederlandse dierenartsen, het wel eens kunnen
zijn. Of wij echter ook i- 50 % spontane genezingen zien, 2oals Fey, betwijfel ik.

Tot nu toe werden serum, vaccins, infusies met rhanol, etc. aangewend. Als eersten
gebruikten Lipman en Schalm het streptomycine.

Streptomycine is zeer goed in water oplosbaar en zeer stabiel. Het behoudt nog zijn
werking bv. na 10 min. lange verwarming op 6o° C. of 15 dagen op 37⁰ C., wordt niet
beinvloed door bacteriën en is zeer resistent tegen chemicaliën. Het grote probleem is
de resistentie, die bacteriën tegenover het middel kunnen verkrijgen. Juist bij coli
treedt deze snel, bv. na 24 uur, reeds op. Men denkt aan een mutatieverschijnsel ; hoe
groter nu het aantal bacteriën is, des te gemakkelijker zal een mutant zich voordoen.

De activiteit van streptomycine stijgt bij groter worden der alcaliciteit tot een Ph
van 9 en vermindert bij een aciditeit beneden Ph 6,5.

Bij coli-mastitis reageert het sccretum meestal alkalisch, wat dus gunstig is. De
causale therapie bij de coliforme mastitis moet er naar streven, in de kortst mogelijke
tijd de bacteriën in de uier te doden. Dit kan streptomycine doen en daarmede kan ook
de algemene toestand even snel verbeteren. Is het reeds gekomen tot een zware toxin-
aemie, dan helpt streptomycine natuurlijk niet meer. Hoe vroeger dus begonnen met
de infusie, hoe beter. Zijn twee kwartieren sterk aangetast, dan is de prognose ongunstig
en is geen behandeling aan te raden.

Men lost 4 g streptomycine op in 100 cc steriele phys. NaCl-oplossing en infundeert
om de 6 uur hiervan het vierde gedeelte in het kwartier, dat eerst zo goed mogelijk uit
gemolken moet worden. Of de normale hoeveelheid melk weer terug zal komen, is niet
zeker ; dit hangt vooral samen met de veranderingen in het parenchym en dus ook met
het tijdstip, waarop de behandeling begint. De resultaten van Fey waren goed, ook bij
een experimenteel opgewekt geval.

Foot-and-Mouth Disease Propagation H. S. Frenkel, H. W. Dunne en O. L.
Osteen, Journal oj the American Veterinary Medical Association. Volume XCV Septembe.
1949 Number £70.

De eerstgenoemde auteur ontwikkelde een methode met zeer goed resultaat om mond-
en klauwzeer virus te kweken in geëxplanteerd tongepithccl van voor mond- en klauw-
zeer gevoelige runderen. Deze worden uit Ierland geimporteerd. Frenkel wilde de
mogelijkheid onderzoeken mond- en klauwzeer virus te kweken in tongepitheel dat
verzameld was in Amerika, om de eventuele dure import van runderen te kunnen
missen en voortdurend de beschikking te hebben over voldoende materiaal.

F.pitheel dat verzameld was aan het abattoir te Baltimore, werd in dichtgcsoldeerde
bussen, waar omheen smeltend ijs. per vliegtuig verzonden naar het S.V.O.I. in Amster-

dam en het Deense Instituut voor virusonderzoek. Bij 4 gram epitheel werden toege-
voegd 25 cc tyrodesolutie en 1000 eenheden penicilline.

Tussen het oogsten van het epitheel en het aanleggen der cultuur verliepen 3—9
dagen.

De in Amsterdam aangelegde cultures waren positief; bij de ie passage was de titer
i : 100.000, bij de 12e 1 : 400.000.

Aan het Deense Instituut verkreeg men 11 passages. De titer varieerde van 1 : 1.000.000
tot i : 100. Bij deze laatste cultuur was het tijdsverschil tussen verzamelen en titratie
g dagen.

Le vaccin antiaphteux du type Schmidt-Vallee-Waldmann est un vaccin
vivant inactive. H. Girard en C. Mackowiak, Bulletin de PAcadémie Vétérinaire
de France, Tome XXII no. 7 Juillet 1949.

In dit artikel trachten de auteurs te bewijzen dat het virus, gebruikt in het mond- en
klauwzeer vaccin, levend is maar avirulent.

Op welke plaats men mond- en klauwzeer vaccin, gemaakt volgens het procédé
Schmidt-Vallee-Waldmann, bij een rund injicieert, of in welke hoeveelheid, veroor-
zaakt dit nooit een mond- en klauwzeereruptie. (Wat niet geheel juist is, referent).

Indien het vaccin bewaard wordt bij een temperatuur van 4⁰ C.. kan hel lange tijd
(tot 18 maanden) zijn immuniserende werking behouden. De uiterste temperatuur-
grenzen zijn 0°—8° C.

Het kleine temperatuurtraject wijst er volgens de schrijvers al op, dat het virus in het
vaccin ,.levend" is, bij een gedood virus zou dit traject groter zijn.

De hoeveelheid formalinc (0.02 % zuivere formaldehyde), gebezigd bij de fabrikage
is te klein om het virus te doden. Bij een percentage van 0.04 % gelukt dit.

Een gefiltreerde virussuspensie waaraan toegevoegd 0.02 % formaldehyde, wordt
48 uur bij 26\' C. geplaatst en daarna worden met deze suspensie intralinguaal 2 ge-
voelige ossen geinfecteerd, ieder met 1 cc.

Voegt men bij de virussuspensie 0.04 formaldehyde en spuit men 2 gevoelige ossen
in dan treedt geen reactie op.

De schrijvers droogden vaccin volgens de methode Flosdorf Mcdd, dan verliest het
zijn colloidale eigenschappen. Het ontstane poeder verwreven ze met aqua dest, daarna
werd het gecentrifugeerd en de bovenstaande vloeistof werd in_&espoten bij 1 1 ossen.
Bij 5 trad een entreactie en generalisatie op. Van de 6 niet aangeslagen dieren bleken
er 2 ongevoelig te zijn voor een virusinjectie.

Het aluminiumhydroxyde vaccin is een vaccin, waarin het voor de bereiding gebe-
zigde virus inactief is, maar levend.

Bij een patiënte, die gedurende 5 dagen leed aan een hevige gastro-enteritis, gevolgd
door een periode van 8 dagen met hoge intermitterende koorts en hoofdpijn en een kort
recidief, wtrd Salm. saint-paul uit bloed en faeces gekweekt. 19 dagen na het begin
van de ziekte was de agglutinatietiter van het serum met Salm. saint-paul 1 : 5000.
De bron van de infectie kon niet worden opgespoord.

Menginfecties in verband met vleesvergiftigingen veroorzaakt door Salmo-
nella«. L. M. G. Geurden, A. Devos en X. Devos. Vlaams Dierg. Tijdschr. 18. 1949,
¹73-

In een beknopt artikel beschrijven Geurden, Devos en Devos een tweetal naast
elkaar opgetreden vleesvergiftigingen. De eerste werd veroorzaakt door met Salm.
dublin besmet gehakt, bereid van vlees van een kalf met enteritis en van varkensvlees,
dat met eerstgenoemd vlees in contact was geweest.

Het tweede wordt toegeschreven aan varkensvlees, dat na de bereiding met Salm
thompson werd besmet.

(Van menginfecties kan hier o.i. niet worden gesproken, daar de gevonden bacterie-
soorten niet in hetzelfde materiaal aanwezig waren en niet bij dezelfde patiënten werden
gevondtn. Ref.).

Verbetering van de Rundveehouderij in Portugeesch Afrika. (J. B. Gutterres,
Revista de Mcd. Vet. XLflf, 49, 1948).

Gutterres geeft een overzicht van de teelt van rundvee en varkens in de Portugese
koloniën Angola en Mozambique met fraaie foto\'s. Daar worden ongeveer 3.000.000
runderen gehouden. Verbetering van deze veehouderij zou een aanmerkelijke bijdrage
tot de Portugese vleeschvoorziening kunnen opleveren.

Physiologie van de bronst bij merries. (Xeves e Castro, Revista de Med. Vet.,
XLIII, 1. 1948).

Terwijl volgens verscheidene schrijvers het niet drachtig worden van merries wordt
toegeschreven aan ziekten van het geslachtsapparaat, meent Neves e Castro, dat dit
in een belangrijk deel der gevallen te wijten is aan onvoldoende begrip van de sexueele
cyclus van de merrie en van 1 et juiste moment van ovulatie. Volgens den schrijver is
het moment, waarop de merrie in volkomen vrijheid de dekking toelaat, het gunstigste
voor de bevruchting. Gedurende eenzelfde hengstighcid zouden enkele ovulaties plaats
hebben. Dit zou eventueel worden bevorderd door de orgasmus, die de merrie alleen
bij volkomen vrije dekking zou ondervinden. Daarom vraagt de schrijver zich af, of de
gang van zaken in de natuur, nl., dat de merrie, die gedurende meerdere dagen een
intense geslachtsdrift vertoont, in dien tijd verschillende malen gedekt wordt, van
voordeel kan zijn bij de bevruchtingskansen. De herhaalde coitus zou door sympatische
prikkeling de klieren van interne secretie, meer in het bijzonder de hypophysis, stimu-
leren. De tijd, die tussen de sprongen zou moeten worden gekozen, stelt hij in verband
met de levensduur van het sperma in de tubae op 48 uur. Het aantal dekkingen zou
dan per hengstigheid moeten varieeren tussen twee en vier, wat hoge eisen aan den hengst
zou stellen.

Prophylaxe van rabies in Lissabon. (A. Cabral, Revista de Med. Vet., XLIII,
19, 1948¹).

In Portugal komt veel hondsdolheid voor. In de jaren 1926 en 1927 werden resp.
239 en 112 positieve gevallen vastgesteld, in totaal in de laatste 20 jaren 896 gevallen.

Honden zijn geregistreerd en dragen een penning. Er zijn 7 grote entcampagnes
onder deze honden gehouden, waarbij in totaal 34904 exemplaren werden gevaccineerd
tegen rabies en 60416 gerevaccineerd. Zwervende honden en katten worden opgevangen
en afgemaakt met lichtgas evenals dolle, besmette en verdachte dieren afgemaakt
worden (!).

In totaal zijn 15028 personen van 1935 tot 1946 geënt tegen rabies, waaronder de
meeste vóór 1941.

Haemonchus santomei n.sp. (J. de Brito Gutterres, Revista de Med. \\\'et.
XLIII, 213, 1948).

Gutterres beschrijft een Haemonchus van de Portugese kolonie San Tomé uit de
lebmaag van het rund en vergelijkt deze met de reeds bekende species.

Het bevruchtend vermogen van stierensperma gekoeld met en zonder
eidooiersbuffer toevoeging. R. H. Foote en R. YV. Bratton, Journ. of Dairy Sc.
Vol. 52 Oct. 49.

Vier en zestig ejaculaten van stieren werden in tweëen gedeeld direct na het op-
vangen.

De ene helft werd onverdund gekoeld tot 5 gr. C. (in 75 min.) en toen verdund met
eidooierbuffer van dezelfde temperatuur.

De andere helft werd direct na het opvangen verdund (30 gr. C.) en daarna in 75
min. gekoeld tot 5 gr. C. Daarna werd de beweeglijkheid van beide groepen sperma
nagegaan na 3, 24, 48, 72 en 96 uur, waarbij bleek dat de monsters gekoeld zonder
directe verdunning minder levende spermatozoiden bevatten dan de monsters die direct
na opvangen verdund waren en daarna gekoeld.

Vervolgens werden de bevruchtingsresultaten nagegaan van ruim 8000 met dit sperma
plaats gehad hebbende inseminaties.

Het sperma dat direct na het opvangen verdund was met eidooierhuffermengset bleek ruim 6 %
betere bevruchtingsresultaten gehad te hebben dan sperma dal niet direct na opvangen verdund was.
Dit percentage bleek wiskundig berekend SIGNIFICANT te zijn.

Het werk van een dierenarts van een zuivelfabriek in Australië. Rjchard
Strakosch, The YY\'ork of a dairy veterinary surgeon, The Australian Veterinary Journal,
²⁴ 49. \'949)-

In Australië hebben verscheidene zuivelfabrieken een dierenarts in volledigen dienst.
De schrijver van het artikel is gedurende enkele jaren dierenarts bij ,.Nestels Food
Specialities". Deze dierenartsen zijn ook belast met allerlei praeventief werk en geven
adviezen op zeer ruime schaal betreffende alles wat de productie van de veestapel kan
verhogen tot zelfs over verhouw van bepaalde groenvoeders. Daarnaast verrichten zij
ook de gewone werkzaamheden die het productieve leven van het individuele rund
moeten verlengen. Een belangrijk deel van deze werkzaamheden ligt op de volgende
gebieden: mastitis, brucellosis, steriliteit en verloskunde. Streptococcen-mastitis wordt
behandeld met penicilline.

Volgens Ward zou bij mastitis een erfelijke aanleg een rol spelen. Bij brucellosis
wordt geënt met „strain 19". Bij retentio secundinarum past schrijver perorale behan-
deling met oestrogen toe volgens Biron (1947, Austr. vet. J., 23 : 196). Bij steriliteit
wordt behandeld met stilboestrol en irrigaties met sol lugoli. Steriele dieren worden
2 X gedekt tijdens een tochtigheidsperiode aan het begin en aan het einde. Een warme
bicarbonas natricus uitspoeling 1 a 2 uur voor de dekking wordt aanbevolen. De schrijver
staat evenwel zeer sceptisch tegenover steriliteitstherapie. In verband met het voor-
gaande is het opmerkelijk dat schrijver verklaart: „The reputation of a veterinarian
amongst dairy farmers depends largcly upon his work as an obstetrician". De schrijver
beveelt aan de koe in rugligging en achter hoog te leggen. In het algemeen hecht hij
grote waarde aan de houding van het moederdier tijdens de partus.

Infectieuse pneumonie bij biggen. E. Murray Pullar, Infectious pneumonia
of pigs, The Australian V\'eterinary Journal, XXV, 123, 1949).

Als vervolg op eerdere publicaties beschrijft Murray Pullar enkele infectieproeven
met de door hem bestudeerde infectieuse pneumonie (zou volgens hem geen varkens
influenza zijn). Het bleek, dat de verzorging der proefdieren na de besmetting van
zeer veel belang was voor de ontwikkeling van de ziekte. Spontane gevallen plachten
voor een belangrijk deel bij de op het Instituut gevolgde goede verzorging zonder be-
handeling te genezen. Deze goede verzorging zal op de overbrengingsproeven een
ongunstige invloed hebben gehad.

Aangezien 60 a 70 der spontane gevallen subklinisch verlopen, is bij de experimentele
gevallen geen geregeld ontwikkelen van klinische symptomen te verwachten. Van
experimentele contactinfecties waren er 10 (67%van 15) positief. Het maakte den indruk,
dat de pneumonische long een filtreerbaar agens bevat, dat zelfstandig geen ziekte ver-
wekt, doch wel tezamen met Pasteurella. De incubatietijd varieerde van 6 tot 12 dagen.

Door invloed van slechte verzorging, vocht en koude alleen gelukte het niet bij varkens
pneumonie op te wekken.

Schadelijke werking van Naganol op sperma. (G. Dimotakis, Lazione nociva
del Naganol sugli spermatozoi. La Clinica Veterinaria, LXXII, 231, 1949).

Df.motakis onderzocht aan het K.I. station voor paarden te Mesdani (Griekenland)
de invloed op het sperma van preventieve Naganol behandeling (0,5 gr per 100 Kg
lichaamsgewicht in 10 % solutie, iedere 10 dagen intraveneus).

Aan dit station waren 10 paardenhengsten en 4 ezelshengsten. Er werden 655 kunst-
matige inseminaties uitgevoerd en 121 natuurlijke dekkingen. Van de kunstmatig
geinsemineerde merries zijn 25 % opnieuw hengstig geworden; van de op natuurlijke wijze
gedekte merries 53 %. Schrijver vermoedt, dat het betere resultaat bij K.I. hieraan
moet worden toegeschreven, dat alleen gecontroleerd sperma gebruikt werd.

Bij onderzoek van het sperma bleek de naganol schadelijke invloed uit te oefenen
op qualiteit en quantiteit van het sperma. De verschijnselen waren het sterkste op den
dag na de injectie en verbeterden gelijdelijk.

Invloed van de partus op de physiologie van melkkoeien in verband met melk-
ziekte. (D. C. Blood en I. G. White, The effect of parturition on the physiology of
dairy cows in relation to milk fever. Australian Vet. J.. XXV, 114, 1949).

Het bloed van zestien Jersey koeien met grote productie werd voor en na de partus
meerdere malen chemisch onderzocht. Acht van deze dieren kregen melkziekte. (Hoe-
deze dieren zijn gekozen wordt niet vermeld. Ref.). Er werden gezekerde veranderingen
van de totale serum-calcium spiegel waargenomen bij de partus bij normale koeien en
in sterkere mate bij koeien met melkzipkte, niet daarentegen van de magnesiumspiegel.
Een gezekerde daling in de totale scrumproteinc spiegel vond plaats in de laatste week
voor de partus bij de melkziekte koeien, terwijl bij deze koeien de totale serumproteine
spiegel lager was dan bij normale koeien.

Bewaren van droes-vaccin. (P. L. Baseley, S. Baldwin, H. Dickson, J. R.
Thayer, Australian Vet. J., XXV, 130. 1949).

In 1940—1941 toonde Baseley aan, dat met een vaccin van door verhitting gedode
streptococcen immuniteit bij paarden tegen goedaardige droes was op te wekken. Dit
vaccin wordt getest op muizen. Bij bewaren op kamertemperatuur bleek aan Baselêy

c.s. het gehalte aan proteinen in het vaccin achteruit te gaan, de polysaccheriden werden
vrijwel niet aangetast. Bij 37° C. was deze afbraak ernstiger, doch ook bij 2° C. aan-
wezig.

Een pathogene corynebacterie uit twee runderfoeten. (M. Petek en G.
Gagliardi: Un Corinebatterio patogeno isolato da due feti bovini, La Clinica Vete-
rinaria, LXXII, 204, 1949).

Petek en Gagliardi isoleerden uit de lebmaag van 2 runderfoeten die afkomstig
waren uit verschillende dorpen een reincultuur van eenzelfde Gram micro organisme,
dat ze plaatsten in het Genus Corynebacterium en dat pathogeen was voor cavia en
konijn, doch dat bij het konijn intraconjunctivaal zeer constant een keratitis gaf. Bij
intraveneuze infectie van deze proefdieren was er een uitgesproken affiniteit voor de
drachtige uterus en de nieren. Kip en duif waren niet gevoelig. Het micro organisme
is i 2 bij 0,2—0,3 fx, onbewegelijk, heeft geen kapsel en is zeer polymorph. Het wijkt
af van de tot dusver in deze groep beschrevene en heeft de volgende eigenschappen:

Optimum temperatuur 37° C. Uitgangscultuur in de R. phase, later ook S. kolonies
gevormd. Op serumagar R-S-omslag. Bij groei in bouillon gelijkmatige troebcling,
later opheldering met neerslag. Geen indolvorming en geen nitraat reductie, geen H.,S.
In 2 a 3 dagen zuurvorming en coagulatie van melk, geen peptonisatie, zwakke groei
op gelatine, zonder vervloeiing. Goede groei op glucose agar en op bloed agar (geen
Haemolyse). Groei in peptonwater en op glycerine aardappel. Vergisting van suikers:
zuur doch geen gas uit saccharosc en amylum in 2 a 3 dagen, uit glycerine, maltose,
laevulose, raffinose, glucose en galactose in 8 dagen, lactose en inositol in 12 dagen.
Geen omzetting van arabinose, manitol, dulcitol, sorbitol en inuline.

Streptococcus agalactiae en staphylococcen mastitis. (\\V. Vereertbrugghen,
Vlaamsch Dierg. Tijdschrift. XVIII, 121, 1949).

Vereertbrugghen geeft na een kort overzicht over anatomie en physiologie van de
uier een beschouwing over mastitis, die weinig nieuws oplevert. De mastitis behandeling
met penicilline wordt door hem aanbevolen. Verder worden hygiënisch-prophylactischc
maatregelen aangeraden.

Behandeling van steriliteit tengevolge van hormonale stoornissen bij mer-
ries. (P. Bosmans, Vlaamsch Dierg. Tijdschr. XXIII, 131, 1949).

Bosmans behandelde 40 merries voor steriliteit. De meeste van deze leden aan baar-
moeder-ontsteking. Therapie: Lugol of penicilline (200.000 E in aq. dest. steril.) Een en
twintig van deze merries hadden een abnormaal lange bronst (14 dagen tot 3 maanden)
en één daarentegen totale anoestrus. De abnormale liengstigheid werd behandeld met
vitamine E, hormovilan, pregnyl en Joodcaseine. Tien van deze merries werden drachtig.
De merrie met anoestrus bleef steriel.

De schrijver stelt zijn ervaringen te boek, tot dusverre bereikt met de toepassing
van het B.C.G; vaccin, tegenover de gevaren van een eerste besmetting van verplegenden
met tuberkelbacillen.

op peil houden van de algemene weerstand door een goede voeding en voldoende rust
onvoldoende zijn als voorzorgsmaatregelen bij een primaire infectie.

Muller vond bij 9 van de 11 voor de eerste keer besmette verpleegsters in het sana-
torium ..Beekbergen" afwijkingen. Daarentegen vond hij bij 105 verplegenden met
een tuberculine-reactie slechts eenmaal een opvlamming van een oud proces. De
cijfers omtrent de morbiditeit van Nederlandse en Scandinavische auteurs lopen nogal
uiteen.

Hulst en Zielstra (Het ziekenhuiswezen Juni 1948), vonden de morbiditeit van
negatief reagerenden meer dan het dubbele, dan die van de reagerenden. In de Scan-
dinavische landen worden veel hogere cijfers gevonden.

Men houde hierbij rekening met het feit, dat bij een meer frequent uitgevoerde con-
trole. ook spontaan voorbijgaande stoornissen opgemerkt zullen worden.

Hulst en Zielstra merken hierbij nog op, dat er nog steeds een groot verschil van
mening bestaat over het feit, iemand èl dan niet ziek te verklaren.

Muller, aangemoedigd, door de gunstige resultaten, elders verkregen met de toe-
passing van het B.C.G. vaccin, geeft vervolgens een vergelijkende staat, waaruit zeer
manifest blijkt, dat er een groot verschil bestaat tussen geënten en niet-geënten. Dit wil
echter niet zeggen, dat de met B.C.G. geënten niet van afwijkingen vrijbleven, omdat ze
voorzichtiger waren en zodoende niet besmet werden.

Er bestond wel een infectie, doch hierop reageerde het lichaam alleen met een ver-
hoogde allergie.

Het respiratiepyelogram in de Interne Kliniek. Gerrits, Geneeskundige bladen
uit Kliniek en Laboratorium voor de praktijk, drie en veertigste reeks VI 1949.

Aan de hand van een aantal ziektegevallen wordt genese, prognose en therapie van
het beeld der paranephritis beschreven, waaronder te verstaan het gecombineerde
ontstekingsbeeld van de capsula fibrosa en adiposa, zomede de fascia renalis.

Het röntgcndiagnostisch onderzoek is bij dit tot dusverre vaak niet herkende beeld
van primaire betekenis.

De respiratie — pyelografie - een in Nederland en daarbuiten tot nu toe zelden
gebruikte röntgenologische methode ter vaststelling van de beweeglijkheid der nieren,
vormt hierbij een eenvoudig en doeltreffend hulpmiddel.

Het gaat er hierbij om de respiratoire beweeglijkheid van de nier met directe omgeving
te registreren.

,,Iedere eeuw heeft zijn alchimisten en iedere eeuw zijn eigen kankerbestrijdings-
middel", aldus Rhoads.

Een lange reeks van proeven werd door Lewisohn en Leuciitenberger c.s. ingezet
met een behandeling van kanker door middel van folinezuur ( pteroyltriglutamic
zuur).

De resultaten van verschillende onderzoekers met dit middel verkregen, lopen sterk
uiteen.

Woll (the Rous chicken sarcoma in birds, treated with Folicacid and its derivatives,
a Pathological studv T.R. New-York Acad. S.C. 1948 10 : 83) zou bij het Rous\' kippen-
sarcoom gunstige resultaten geboekl hebben.

Een geval dezer aandoening bij een patiënt wordt beschreven. Bij de mens onder-
scheidt men momenteel 2 typen n.1., de trichobezoar of haarbal en de phyto-bezoar,
bestaande uit wolharen of plantenvezels.

Een halfjaar later slikte hij, \'s avonds na zijn werk, in een depressieve bui haar afge-
sneden haarvlechten, 20 tot 30 cm lang, met behulp van enige glazen water door.

Hij wilde zich hierdoor het leven benemen met iets van zijn overleden vrouw, met
de bedoeling, na zijn dood dicht bij haar te komen.

Nieuwe anaesthetica. Van Dijke, Bulletin of the New-York Academy of Medecine
Maart 1949.

Schr. vermeldt de introductie van een aantal verdovingsmiddelen. Allereerst van het
praeparaat Mcthadone (Dolophine. Adanon), een stof, pharmacologisch nauw verwant
met morphine en in werking hiermede gelijkstaande.

Meperidinc (Demerol) een tweede representant uit deze reeks, leent zich uitstekend
voor gebruik in de obstetrische chirurgie.

De auteurs beschrijven een endemie te \'s-Hertogenbosch, veroorzaakt door een ver-
wekker der bacillaire dysenterie, na het gebruik van melk en room. Deze was over de
gehele stad verspreid. Een onderzoek, ingesteld door een Keuringsdienst van Waren
ten opzichte ener mogelijke infectie door middel van consumptie-ijs, had een negatief
resultaat ten opzichte van salmonella\'s en shigella\'s.

Dit bleek ten overvloede uit de omstandigheid, dat personen, welke geen ijs gebruikt
hadden toch ziek werden.

De aandacht viel vervolgens op een melkinrichting, waarvan zes melkventers op
16 April samen 1778 liter losse melk en 926 liter flesscnmelk verkocht hadden.

Hierbij bleek dat de op 15 April gedistribueerde melk, afkomstig uit twee van de
4 tanks, gasvormers bevat, evenwel in een mate beneden het toegelaten maximum.

Ter voldoening aan het bereiken van het vereiste vetpercentage ad 2J % (standaardi-
satie) werd door iemand uit het personeel door het mangat van de tank heen, naargelang
van de behoefte, room met een lepel bijgevuld.

Bij onderzoek van het personeel werden bij 3 hunner dysenterie-bacillen van het type
Sonne aangetoond.

Het gevonden type stemde overeen met dat, bij een reeks van patiënten gevonden.

Het misbruik van Streptomycine bij de behandeling van tuberculose. Vos,
N. T. v. G. 93 IV 46, 12 November 1949.

Schr. wijst erop, dat ondanks het onbetwistbare feit, dat streptomycine beschtuwd
moet worden als een middel van onschatbare waarde in de strijd tegen de tuberculose,
dit middel niet als panacee moet worden beschouwd.

Hij is van mening, dat indicaties en contra-indicaties zeer scherp overwogen di^Jnen
te worden en het motief: baat het niet zo schaadt het ook niet, een zeer onverantwoorde-
lijke tendenz bezit.

Toxiciteit: de gevoeligheid tegenover het middel verschilt individueel in bijzondere
mate. Zeer vaak treden neurologische stoornissen op, verder beschadiging aan
andere organen, bij uitzondering kan agranulocytose optreden.

Aanvankelijk heeft de dosering te hoog gelegen, later toen het praeparaat in de
dihydrovorm gebruikt werd, zijn de schadelijke gevolgen minder geworden.

De resistentieverhoging vormt een factor van veel grotere betekenis. Deze kan ont-
staan (ziet Goslings digesta antibiotica Delft No. 4, 1948) óf door een aanpassing
van de bacterie aan de veranderde omstandigheden (ingrijpen van het Str. in de
eiwitstofwisseling van de bacterie), óf door een selectieve vermenigvuldiging van
de zeer enkele exemplaren uit de cultuur die primair resistent zijn tegen Strepto-
mycine.

Deze eigenschap der resistentieverhoging dient de toepassing in de kliniek te beheersen.
Wanneer men voor, tijdens en na een Str.kuur met geregelde tussenpozen de resistentie
der t.b.c. bacillen bepaalt, dan blijkt de resistentie na verloop van 4—6 weken
groter te worden, wordt de behandeling voortgezet, dan wordt in de regel binnen
enkele weken een zeer hoge resistentie bereikt, d.w.z. een groei tot 500—1000 gamma
per c.c.

Hierdoor komt een einde aan het therapeutisch effect, in de tweede plaats zal
bij een eventueel recidief het therapeutisch effect nihil worden.

Men moet het effect der toegediende Streptomycine goed begrenzen. Het is geen
sterilisatio magna, met behulp waarvan men in korte tijd een rigoureuse stootbehan-
deling kan geven.

Van het doden van tuberkelbacillen is geen sprake; de werking is groeiremmend,
bacteriostatisch en weerstandsverhogend, wat het laatste betreft tezamen met de
toepassing van de overige gebruikelijke middelen.

Volgens Vos staat het vast, dat hij. die in staat is een tuberkuleuse infectie te
overwinnen zonder behulp van Str. beter af is, dan hij die met Str. behandeld is.

II. Gevallen die in de regel een gunstige prognose hebben,indien zij volgens de
gebruikelijke, plaatselijke en algemene methoden behandeld worden.

III. Chronische vormen van orgaantuberculose met twijfelachtige prognose.
Vos besluit met een waarschuwend woord!

De Chemotherapie bij caverneuse phtisis. Bronkhorst, N. T. v. G. 24 September
1949» 93 UI 39.

In een clinische les geeft Bronkhorst een beschrijving van het resultaat van de
behandeling van een aantal patiënten, niet bedoeld als paradepaardjes, met behulp
van een gecombineerde toepassing van Streptomycine en P.A.S. (Paraaminosalicylzuur).

In deze gevallen, waarbij van het bestaan ener ernstige caverneuse Phtisis sprake
was, werd een verrassend resultaat geboekt.

Schrijver wijst erop, dat naar het hem voorkomt een behandeling als deze, een even-
tuele collapstherapie misschien overbodig kan maken.

Bovendien zou de resistentie van de tuberkelbacil tegen Streptomycine minder snel
ontstaan.

Een geval van deze infectie, waaraan het type Salm. Saint-Paul ten grondslag lag,
wordt beschreven.

Dit type is in 1941 het eerst beschreven door Edwards en Bruner (Jl. Inf. Dis. 218,
66 1940), en gevonden in de lever van een kalkoen, later ook bij andere dieren als kip,
paard en varken.

Het ziektebeeld kenmerkte zich door een Gastroenteritis gedurende 5 dagen, gevolgd
door een periode van 8 dagen met hoge intermitterende koortsen en hevige hoofdpijn.

Surra bij den hond door het eten van organen van kamelen. (S. Angelotti,
Surra spontanea nel cane per ingestione di organi di cammelli infetti, I,a Clinica Vete-
rinaria LXXII, 139, 1949).

Een hond, die lijdende was aan surra, had zich waarschijnlijk besmet door het eten
van afgekeurde verse kamelen milt.

Het gelukte een proefhond te besmetten door deze in zes weken tijds in 4 maal in
totaal 200 ccm citraat bloed van verschillende besmette kamelen per os toe te dienen.

In Hemera Zoa, de voortzetting van de Nederlands-Indische Diergeneeskundige
Bladen, geeft Slijper hierover een overzicht, dat zeker de moeite waard is in het oor-
spronkelijk gelezen te worden, „daar deze kennis bij de mees te_d ie ren artsen nagenoeg
geheel ontbreekt en (...) in veterinaire kringen ook vrijwel geen wetenschappelijke
onderzoekingen omtrent deze materie worden verricht".

Het artikel geeft een beschouwing over de factoren, waarop het gedrag van deze
dieren in het algemeen berust, alsmede omtrent karakteristieke fouten, die in den regel
bij de beoordeling van het gedrag van dieren worden gemaakt (anthropocentrische
instelling).

Speciaal wordt medegedeeld over het gedrag van in sociaal verband levende huis-
dieren (hoefdieren, kippen).

Een geval van metastase van malleus in het spronggewricht. (M. Roza en
Sikar, Hemera Zoa, LVI, 181, 1949).

Bij een paard, dat wegens malleus gedood werd, toonden Roza en Sikar een metastase
in het spronggewricht aan, waaruit de verwekker cultureel en via de caviaproef werd
geisoleerd.

De Voedselpositie, ons beroep en de toekomst. (G. Edgar, B. V. Sc., Australian
Vet. J., 100, 25, 1949).

Edgar betoogt, dat Australië in verband met de bevolkingstoename over ongeveer
20 jaar een jaarlijks tekort zal hebben aan vlees van 134.000 ton, bij eenzelfde vlees-
verbruik als het gemiddelde van 1934 tot 1939.

Teneinde de binnenlandse productie op te voeren, dient het verlies door ziekte te
worden beperkt, wat de taak is van den dierenarts. In verband daarmede betreurt hij
het, dat in Australië alle pas afgestudeerde collegae in de practijk willen gaan en er
voor researchwerk en ander ambtelijk werk bijna niemand belangstelling heeft.

Serum- en penicilline therapie bij vlekziekte van varken en mens. (O. Parri,
Siero e penicillinoterapia nel mal rossino dei suini e dell\' uomo. La Clinica Veterinaria
LXXII, 209, 1949).

Parri is niet tevreden over de serumbehandeling bij vlekziekte. Volgens zijn ervaring
genezen varkens sneller van vlekziekte na behandeling met penicilline of penicilline en
serum gecombineerd, dan met serum alleen. Ook zouden naziekten van gewrichten,
hart en zenuwstelsel minder bij de laatste behandeling voorkomen.

De penicilline geeft hij bij voorkeur als oplossing in olie, in olie en was of in pectine
gel, zodat volstaan kan worden met één injectie per 24 uur. Hij injicieert 100.00 eenheden
per 30 kg lichaamsgewicht eventueel gecombineerd met 1 cc serum per kg lichaams-
gewicht. indien hij alleen serum geeft is de dosis 1J cc per kg. Hij geeft enkele uitvoerige
ziektegeschiedenissen uit een casuistiek van in totaal 47 gevallen. Ook beschrijft hij een
locale infectie aan de hand, die hij zelfbij een sectie opdeed, die zich uitbreidde ondanks
serumbehandeling en genas na een penicillinekuur met in totaal 600.000 eenheden
(om de 3 uur 25.000 E.).

Periarteriitis bij het varken. (H. Stünzi. Die Periarteriitis nodosa des Schweines.
Schweizer Archiv für Tierheilkunde. XCI, 436, 1949).

Stünzi onderzocht 36 gevallen van periarteriitis nodosa bij het varken. Het proces
begint in de intima en breidt zich centrifugaal tegen de adventitia uit. De sterkste ver-
anderingen worden in de media aangetroffen. De venen zijn zelden aangetast. De vasa
vasorum is maar in een deel der gevallen aangetast en kan daarom niet als uitgangspunt
van het proces worden beschouwd. De anamnese van 18 der gevallen vermeldt preven-
tieve vlekziekte-enting en in 3 gevallen genezen vlekziekte. De schrijver vermoedt een
aetiologische samenhang met allcrgene producten van de vlekziektebacil, waarbij entin-
gen en latente reïnfecties een rol spelen. Dit grondt hij verder hierop, dat de ziekte in
hoofdzaak in de zomer optreedt en dat de orgaandispositie dezelfde zou zijn als bij
chronische vlekziekte (hart ioo %, nieren 84 %, longen 8 %, uterus 3 %). Vijf blad-
zijden literatuuropgaven.

Salmonellose bij de mens door het nuttigen van konijnenvlees. (G. B. Ge.niili.
Una insolita di Salmonellosi dell\'uomo: la carne di coniglio. La Clinica Veterinaria.
LXXII, 193, 1949).

Tengevolge van het eten van tamme konijnen werden gedurende de laatste jaren
in de Italiaanse provincie Firenze meerdere malen verscheidene personen geinfecteerd
met Salmonella typhi-murium. Een konijn uit een besmet milieu afkomstig vertoonde
12 dagen geen klinische verschijnselen, werd daarna ziek en stierf binnen de 24 uur.
Dieren, waar de Salmonella in bloed, organen en darmtractus aanwezig was, bleken nog
goede eetlust te hebben. Het sectiebeeld van dergelijke dieren vertoonde geen afwij-
kingen, ook niet van de digestietractus of het vrouwelijk geslachtsapparaat.

De dagelijkse calorieën behoefte van de mens. Langen, N. T. v. G. 17 Sept.
1949 93, III 38.

De auteur wijst erop, dat de optimale behoefte, volgens clinici vrij ver beneden de
maximale ligt. Het is een vaststaand feit, dat in landen, waar de bevolking aan onder-
voeding lijdt, ziektesyndromen voorkomen, die men in landen, waar een goede voeding
verstrekt kan worden, niet ziet.

Omgekeerd is vast te stellen, dat andere ziektebeelden, die in laatstgenoemde landen
voorkomen, in de armelijk gevoede landen geheel of ten dele ontbreken.

Volgens gegevens, ontleend aan een rapport van „The Health organisation of the League
of Nations", moet deze schatting aan de hoge kant zijn.

De werkelijke behoeften, de oorlog heeft dit wel bewezen, liggen lager. Het aanleggen
van juiste maatstaven bij gezonde mensen is moeilijk.

Vrijwel vast staat evenwel het feit, dat de hoeveelheid calorieën welke dagelijks met
de ontlasting het lichaam vei laat. 4% van de gebruikte hoeveelheid bedraagt.

Langen heeft de gegevens van het Diabetes-nazorg-centrum te Utrecht in de achter-
liggende jaren aan een critisch onderzoek onderworpen. Hierbij werd nagegaan hoeveel
calorieën volkomen in evenwicht verkerende diabetespatiënten nodig hebben, indien
zij volledige arbeid verrichten.

Hierbij bleek, dat deze mensen op een veel lager calorisch dieet kunnen leven, clan
voor de gezonde mensen in het algemeen wordt aangenomen.

Langen merkt tenslotte op, dat de wijze, waarop verschillende mensen met hunne
calorieën omspringen, nogal sterk uiteenloopt. In het dagelijkse leven ziet men veeleters,
die ondanks hoog calorieënverbruik, niet in gewicht toenemen. Ter andere zijde ziet
men een groep, die zich alles ontzeggen moet, wil het lichaamsgewicht niet naar een
ongewenste hoogte stijgen.

De verklaring van dit verschijnsel meent schrijver te kunnen vinden in de suggestie,
dat de warmteafgifte bij eenzelfde nauwkeurig gedoseerde hoeveelheid arbeid, indivi-
dueel zeer sterk uiteenloopt.

Langen is van oordeel, dat het vraagstuk der physiologische behoefte aan calorieën
nog geenszins is opgelost en dringend behoefte heeft aan een meer intensieve bestudering,
niet het minst met het oog op de wereldvoedselpositie.

Referent merkt hierbij op. dat hier ook voor de veterinaire Physiologie en voedingsleer
éénzelfde probleem ligt.

Verhoging van aanpassingsvermogen door teeltkeuze. „Farming in South
Africa", vol. 23, no. 268, Juli 1948, blz. 43g.

In verband met het feit, dat er in de toekomst weer vaker advies aan de dierenarts
gevraagd zal worden over dc mogelijkheden, die diverse veerassen in andere delen der
wereld hebben, leek het ons dienstig het volgende artikel uitvoerig te refereren. Men
zal er conclusies in vinden, die uit handelsoogpunt niet aangenaam zijn voor de
Europese veefokkers. Men bedenke echter, dat men zich bij het geven van advies over
import van vee in de tropen of subtropen, hetzij voor handel, hetzij voor emigranten,
op een wetenschappelijk standpunt moet stellen.

Jan C. Bonsma, Chef van het veeteeltwezen van de afdeling landbouwkundig navor-
singswerk en onderwijs in Zuid-Afrika, geeft een overzicht van de onderzoekingen,
die er gedaan zijn omtrent het vraagstuk in de titel genoemd.

Allereerst de definitie van aanpassing : „Een dier, dat zich heeft aangepast, is in
volkomen harmonie met zijn omgeving." De omgeving wordt beinvloed door een
aantal factoren, die nauw verbonden zijn en waarvan het klimaat waarschijnlijk de
belangrijkste is. Het klimaat immers beinvloedt de plantengroei, de parasieten, fauna
en eventueel ook de bevolkingsdichtheid en daardoor dc behoeften en de beschaving
van de bevolking.

De wijze, waarop typen binnen een bepaald ras reageren op uitwendige prikkels,
is gekoppeld aan de anatomische en physiologische gesteldheid van het dier. Deze
gesteldheid is ontstaan als gevolg van natuurlijke selectie, immers een dier, dat goed
aangepast is aan bepaalde omstandigheden, plant zich regelmatiger voort dan de
minder goed aangepaste typen.

Om te kunnen bepalen welke anatomisch-physiologische kenmerken verbonden zijn
met aanpassingsvermogen, is het noodzakelijk, dat de uitwerking van specifieke invloeden
der omgeving op bepaalde organen of delen van het lichaam bekend is. Hieruit volgt,
dat de veefokker in subtropische gebieden in de eerste plaats uit moet maken welke

invloed straling, temperatuur en vochtigheid op vee hebben. Vervolgens is het noodzakelijk
te ontdekken of er verschillen bestaan tussen rassen en slagen van vee wat betreft hun
vermogen om voedsel te vinden in een bepaald milieu en in hun vermogen om dat
voedsel te verwerken.

Evenzo moeten dieren eigenschappen hebben, die hun weerstandsvermogen tegen
voorkomende ziekten vergroten. Bv. moeten zij weerstand hebben t.o.v. parasieten,
vooral de teek en zij moeten immuun zijn voor ziekten, welke door licht-gevoeligheid
worden veroorzaakt, zoals kanker aan het oog en keratosis van de huid). Een
eigenschap die het ene ras véél meer heeft dan het andere, is het vermogen om giftige
planten te mijden.

Er zijn voldoende aanwijzingen, dat het door zorgvuldige selectie mogelijk is vee-
rassen te ontwikkelen, die erfelijke eigenschappen hebben, welke hun aanpassing aan
subtropische klimatologische omstandigheden verzekeren.

De auteur doet vervolgens een poging om duidelijk het verband tussen bepaalde
eigenschappen van de dieren en hun weerstandsvermogen tegen klimaat en andere
milieu-toestanden aan te geven. Als eerste wordt de weerstand tegen directe zonbestraling
onder de loupe genomen. Hij verdeelt deze zonnestraling daartoe in drie soorten, nl.
infra-rode-, licht- en ultraviolette stralen, Deze straling is natuurlijk in sterkte van
allerlei omstandigheden (atmospherische lagen, lengte, breedte en hoogte) afhankelijk.

De infrarode stralen (warmtestralen) worden goed teruggekaatst door wit, geel of
roodbruin haar. Hetzelfde geldt voor lichtstralen. Zwart haar reflecteert deze stralen
vrijwel niet.

De ultraviolette stralen worden goed teruggekaatst door een gele, rood-bruin of
zwarte huid. Een witte, gele of rode vacht op een donkere huid is de beste combinatie
om een dier weerstand te geven tegen de temperatuur en intense straling van warmte-
en ultraviolette stralen. De Afrikaner koeien bezitten deze combinatie ; het zwartbonte
vee echter niet, dus op deze gronden zou men tegen import van zwartbont vee in tro-
pische en subtropische streken moeten adviseren (niet onder alle omstandigheden, ref.).
Bovendien hebben dieren in de tropen deze haar en huidkleur (indische veerassen) en
de reeds genoemde Afrikaners. Witte haarkleur en ongepigmenteerde huid geven
vooral beschadiging van het vel tengevolge van ultraviolette straling. Vee met zwarte
haren en dito huid, past zich het beste aan in streken met sterke ultraviolette straling,
dus op grote hoogte of daar waar veel mist voorkomt.

Als tweede eigenschap beschouwt Bonsma de weerstand tegen hoge temperatuur van
de omgeving.

Afgezien van de verandering in stofwisseling, zijn verdamping van vocht via de
longen en zweten van belang. Om dit laatste goed te kunnen doen, moeten de dieren
goede zweetklieren hebben en deze vinden we vooral bij dieren met overwegend primaire
haarfollikcls. Dieren met een bontachtige vacht (dus twee soorten haar) kunnen niet
zo goed warmte algeven. Deze dieren hebben twee soorten haarfollikels, nl. primaire
(waaruit rechte haren komen) en secundaire (waaruit gekrulde of half gekrulde haren
komen). Straling is een ander natuurkundig gebeuren, waardoor dieren overvloedige
warmte kwijt kunnen raken. Op dit gebied hebben de Indische rassen en het Afrikaner
vee een voorsprong door hun grote kossum en navelplooi, die als radiatoren zijn op te
vatten.

Tropische rassen zijn vrij diep maar cnigezins plat, dus zij vertonen het respiratoire
type. De lichaamsvorm van Britse vleesrassen die niet zijn ingesteld op tropische om-
standigheden, verandert vaak in een respiratoir type. De dieren worden, of blijven, diep
van borst, de buik is opgetrokken en zij krijgen vlakke ribben.

In subtropische streken blijken de huiden van de dieren met gladde vacht, dat zijn
dus dieren met overwegend primaire haarfollikels, gewoonlijk dikker te zijn dan die van
individuen met wollige vacht. De bloedvoorziening van de follikels is bij deze dikke
huiden beter en als gevolg hiervan zal de afgifte van warmte door straling bij deze dieren
meer resultaat geven. In de subtropen dient men dus dieren met gladde vacht voor
de fokkerij te gebruiken.

De auteur geeft dan nog belangwekkende cijfers over de haardikte en gewicht van de

vacht en over het vermogen van het haar om te vervilten. Dit vervilten, zoals krulhaar
dat doet, is ook ongunstig voor de warmte-afgifte.

Rhoad heeft het begrip Warmte Tolerantie Coëfficiënt ingevoerd. W.T.C. is 100—
io Gem.( L.T.— iot). Hierin is L.T. het gemiddelde van de lichaanstemperatuur op
een hete dag (in graden Fahrenheit). Bonsma c.s. vonden, dat de W.T. coëfficiënt
belangrijk stijgt, vooral in het tweede jaar. Als een kalf een flinke weerstand heeft en
temperaturen van 85° en hoger kan verdragen in het eerste levensjaar, is het wat de
temperatuur betreft geschikt voor subtropische en tropische omstandigheden.

Ten einde dieren te fokken, die in staat zijn hun temperatuursevenwicht te hand
haven bij hoge buitentemperatuur, moet men dieren kiezen met het juiste haartype
(glad) en met een hoge W.T.C.

Als derde eigenschap wordt de weerstand tegen vochtigheid behandeld. Het blijkt,
dat de rol, die de relatieve vochtigheid speelt, bij de reacties der dieren van onder-
geschikt belang is. Indirect, d.w.z. via het voer, speelt de vochtigheid der atmosfeer
echter wel een grote rol. Immers in de, vaak lange, perioden van droogte is het natuurlijke
voer arm aan eiwit en vocht en rijk aan ruwvezel. In de droge perioden moet het dier
in staat zijn voedsel te zoeken.

Hoe hoger het dier ontwikkeld is, gezien vanuit het standpunt der huis-veeteelt, hoe
moeilijker het voor zo\'n dier zal zijn zich het gegraasde voedsel met het hoge ruwvezel
gehalte, ten nutte te maken. Als er dan bovendien veel lopen vereist wordt om het voer
binnen te krijgen, zal het dier dat zich niet met gemak beweegt, moeilijkheden onder-
vinden bij het voorzien in zijn behoeften. Zulke dieren komen om in drogejaren. Immers
n de streken waarvan hier sprake is, wordt veeteelt extensief bedreven en is het niet
practisch uitvoerbaar een systeem van bijvoeren in te stellen.

In koelere streken worden de problemen van aanpassing en milieu gemakkelijk opgelost
door voeding en onderdak, maar dit gaat niet op in de subtropen. Met andere woorden :
het is zeer goed mogelijk voor een ras, dat aangepast is aan de subtropen, te gedijen in
een koeler klimaat, mits het gelijkwaardig voer krijgt. Het tegendeel is echter helaas
niet waar. Een veeras dat ontwikkeld is in een lagere temperatuursgordel, zal niet
groeien in de subtropen, ondanks goede voeding. Als een dier te warm wordt door te
hoge buitentemperatuur en gebrek aan aanpassingvermogen, zal het automatisch
minder eten en op die wijze wordt de hele stofwisseling gestoord.

Uit een tabel blijkt, dat het Afrikaner ras en de Hereford van het gladde-vacht type.
de droge tijd vrij goed door komen.

Een doeltreffend benutten van ruwvoer, bladen en struiken, zowel als gras, is fun-
damenteel voor een winstgevende veehouderij in de subtropen.

Voortdurend ondervoed zijn van niet aangepaste typen (i.c. Britse vleesrassen) komt
tot uiting in de pas geboren kalveren. De kalveren, die na een zomerdracht worden
geboren, zijn 20 % lichter dan die, welke na de (Afrikaanse ) winter worden geboren
(dus in Dec. Januari). Doordat deze te kleine kalveren de moedermelk niet voldoende
benutten, is het verschil in gewicht bij het spenen nog groter, nl. 27 %, vergeleken bij
de Afrikaner koeien.

De productie van vlees, vet, melk enz. is niets anders dan een functie van de groei
en als een dier niet normaal groeit, zal zijn productievermogen sterk dalen. Een dier
kan echter voldoende voer krijgen en toch ondervoed zijn, doordat de klimatologische
voorwaarden het belemmeren dit voer om te zetten. Dit nu is een van de redenen, waarom
de Europese melkrassen er niet in slagen goede melkopbrengsten te blijven geven in de
tropen

In India zijn Sahiwal en Tharparker zebu\'s met goede resultaten gefokt voor melk-
productie.

Bij het nagaan van de erfelijke verschillen in weerstand t.o.v. de ziekte ,,hart-water"
bij vee, werd aangegeven dat er verschillen zijn tussen rassen en typen binnen een ras,
wat betreft het gevoelig zijn voor teken.

De sterfte onder vee, dat van andere gebieden naar Mara gebracht was en niet met

Het dier, dat aangepast is aan een streek, heeft niet alleen een grotere weerstand tegen
ziekte, maar is ook beter in staat de ziekte te doorstaan.

In dit verband is het zeer noodzakelijk de aandacht te vestigen op de gevaren van
therapeutische behandelingen, in dit geval het immuniseren van dieren tegen „hart-
water". Door dit te propageren raakt men los van gezonde veeteelt principes. Immers-
de inspuiting zal veehouders, die tengevolge van hoge sterfte onder importvee, over-
gingen tot het fokken van aangepast, min of meer inheems vee, stimuleren om het weer
opnieuw met importdieren te proberen. Deze dieren zijn nu wel immuun tegen deze
ziekte, maar verder niet aangepast. Bonsma wenst dan ook met nadruk te zeggen dat
daar waar de veehouderij goed bedreven wordt, nl. overeenkomstig een passende fok-
politiek, voor de ontwikkeling van een type, dat aangepast is aan een bepaalde streek,
het belang van een dergelijke geneeskundige behandeling naar de achtergrond kan
worden teruggebracht.

Tot slot worden enige opmerkingen gewijd aan de aanpassing in verband met licht-
gevoeligheid en epithelioma.

Als dieren met een witte vacht en huid bepaalde planten eten, wordt de huid over-
gevoelig voor licht. (Vergelijk boekweit en eczema solare).

Hereford vee, met de witte koppen en ongepigmenteerde oogleden, is onderhevig aan
oogkanker en epithelioma. Epithelioma (of „blaar") op de oogleden kan voorkomen
worden door slechts met die Hcrefords te fokken die een bruine ring om de ogen hebben
en gepigmenteerde oogleden.

Britse vleesrassen blijken gevoeliger voor vergiftiging door planten, dan Afrikaner
runderen. Het zelfde geldt voor actinomycose. (Vooral Aberdeen Angus is voor deze
laatste ziekte meer gevoelig dan de andere Britse vleesrassen). Men kan het vraagstuk
van vergiftiging door planten ook anders stellen, nl. dat sommige dieren beter ver-
giftige van niet-vergiftige planten kunnen „onderscheiden."

Tot slot zegt de schrijver, dat het mogelijk zal blijken, door doelbewuste teeltkeu e
veeslagen te fokken, die passen in een bepaalde streek. Aangepast zijn verhoogt de
economische potentie van de productie en doet het sterftecijfer dalen.

Haematologie der aspecifieke therapie bij hondenziekte. (D Mura en A.
Calaprice, La Clinica Veterinaria LXXII, 269, 1949).

Mura en Calaprice bestudeerden het bloedbeeld bij hondenziekte. Bij genezing
bleek op de aanvankelijke leucopenie een hyperleucocytose met linksverschuiving te
volgen. De schrijvers konden dit door intraveneuze injectie van 0,4 % HC1 in physiofu-
gische keukenzoutoplossing bevorderen. Zij menen bij meer dan 1000 hondenziekte
patiënten op deze wijze de genezing te hebben bespoedigd. C. A. v. D.

(Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijksuniversiteit
Utrecht. Directeur: Prof. Dr. C. ROMIJN)

De physiologie van het gevogelte is zeer fragmentarisch bestudeerd.
Met betrekking tot de voeding, eiproductie enz. is tamelijk uitvoerig
onderzoek verricht; hetzelfde kan niet gezegd worden voor „totaal meta-
bolisme", ademhaling enz. De groeiende betekenis van de pluimveestapel
voor de veeteelteconomie van ons land rechtvaardigt ook uit practische
overwegingen een uitvoerig onderzoek naar het metabolisme, de warmte-
regulatie, enz. van een specifiek inheems hoenderras, het Noord-Hollandse
Blauwe, dat voor de vleesproductie van betekenis is. Stofwisselings-
onderzoek is bij dit hoenderras tot nu toe niet verricht. Gegevens uit de
literatuur, betrekking hebbend op analoge onderzoekingen bij andere
hoenderrassen, zullen bij de bespreking der eigen proefresultaten worden
vermeld, voor zover zij direct verband houden met het eigen onderzoek.

In onderstaande ie mededeling worden behalve een algemene beschou-
wing over de methodiek, de eigen methode van onderzoek besproken.
In een 2e mededeling zal de invloed van verschillende factoren, zoals
leeftijd, temperatuur, vochtigheid en voeding, op de grootte van de
warmteproductie worden behandeld en tenslotte in een 3e mededeling
de resultaten van oriënterende proeven over de invloed van schildklier-
remmende stoffen (thiouracil) op het metabolisme.

De onderzoekingen werden verricht met financiële steun van het „Fonds
voor Pluimveebelangen", waarvoor ik op deze plaats aan het Bestuur
van deze stichting, in het bijzonder aan Ir P. Ubbels te Beekbergen, mijn
oprechte dank wil betuigen.

De methodiek voor de bepaling van de grootte van het metabolisme bij mens en
huisdieren heeft in de loop der jaren een enorme verbetering ondergaan. Voor een
uitvoerig overzicht van verschillende methodieken en daarmede samenhangende bere-
keningen moge ik verwijzen naar de moderne handboeken op dit gebied en naar de
verhandeling van Prof. Dr. J. Paechtner in Mangold\'s Handbuch der Ern. u. Stoffw.
der landwirtsch. Nutztiere Bd. III, 365 (1931), waarin in het bijzonder de methoden
ter bepaling van de gaswisseling zijn beschreven. Een korte kritische algemene beschou-
wing over deze bij de landbouwhuisdieren toegepaste zo belangrijke methoden van
onderzoek lijkt mij hier op zijn plaats.

Daar onderzoek op het gebied van het algemeen metabolisme vaak tot doel heeft
de warmteproductie en dus ook de warmteafgifte van het dier te leren kennen, ligt het
voor de hand te werken met een methode waarbij deze direct kan worden gemeten.
De „directe calorimetrie" is dus feitelijk de methode par excellence ter bepaling van
de warmteproductie indien men daarbij wel overweegt, dat bij constante lichaams-
temperatuur de warmteafgifte gelijk is aan de warmteproductie. Men bepaalt dus de
warmteafgifte en stelt deze identiek met de warmteproductie.

Calorimeters voor gebruik bij mens en huisdieren zijn geconstrueerd, ook voor grote
huisdieren. Bekend is het toestel van Atwater, Rosa en Benedict (1905), waarin het
de mens mogelijk wordt gemaakt lange tijd (meerdere weken) te verblijven om onder
omstandigheden van rust, spierarbeid, geestelijke arbeid, te worden onderzocht op
warmteproductie enz.

De laatstgenoemde apparatuur was daarom zo volmaakt omdat zij tevens de mogelijk-
heid bood de gaswisseling van de proefpersoon te bepalen en dus C0₂-productie, O.,-
opname synchroon met warmteafgifte konden worden gemeten. Een overeenkomende
apparatuur construeerden Benedict en Ritzmann (1927) voor grote huisdieren en
verkregen hiermede bij runderen interessante resultaten. Bij de kip is deze methode
toegepast door Barrott C.S. (1936).

Het behoeft geen betoog dat het werken met de genoemde gecompliceerde apparaten
grote ervaring vereist en dat ook de uiteindelijke berekening der resultaten niet ieders
werk is. Bovendien zijn er andere bezwaren aan de directe calorimetrie verbonden die
weliswaar gering zijn bij langdurige proeven, doch geenszins te verwaarlozen bij een
experiment van korte duur. Wanneer men nl. met vrij grote dieren werkt dan zal de
warmtecapaciteit van het proefdier groot zijn t.o. van de gehele respiratiekamer en
stijging van de lichaamstemperatuur met enkele tiende delen van een graad zal een
aanzienlijke hoeveelheid warmte gebonden houden, die wel geproduceerd is doch niet
afgestaan en zodoende aan de waarneming ontgaat.

Het is dus allerminst verwonderlijk dat men naar methoden heeft uitgezien, waarbij
deze moeilijkheden niet werden ontmoet. Reeds voor de directe calorimetrie in gebruik
was, werd de grootte van de energiebalans van het dier afgemeten naar zijn COo-pro-
ductie en (of) 0,-verbruik in een bepaalde tijd, waarbij men er uiteindelijk toch in
slaagde, de physiologische calorische waarde van de verschillende voedingsstoffen voor
dat dier in acht nemende, de warmteproductie in een bepaalde tijd met grote nauw-
keurigheid te bepalen. Het is uit proeven van Rcbnf.r (1903) bij hond en mens ge-
bleken, dat de zg. „indirecte calorimetrie" voortreffelijke uitkomsten geeft en later
konden Benedict en medewerkers dit bevestigen. Voorwaarde is natuurlijk dat de aan
de berekening ten grondslag liggende gegevens ook werkelijk juist zijn. Zo b.v. dient de
physiologische calorische waarde van de diverse voedingsmiddelen voor de betreffende
diersoort bekend te zijn. Voor de mens en de vleeseters zal in het algemeen voor de
koolhydraten deze waarde overeenkomen met de physische calorische waarde, doch
voor eiwitten waarvan het afbraakproduct ureum nog zulk een aanzienlijke verbran-
dingswarmte bezit, zal dit geringer zijn. Gecompliceerder nog is de toestand bij planten-
eters die veel cellulose nuttigen en dit over het algemeen via vergisting verteren. De
physiologische calorische waarde is hier aanzienlijk kleiner dan de physische.

Bovenstaane overwegingen in acht nemende is het mogelijk gebleken met behulp
van de indirecte calorimetrie de warmteproductie met een hoge graad van nauwkeurig-
heid te berekenen. Men is gewend de oxydatieve eiwitomzetting in het lichaam te
calculeren uit de stikstofuitschciding via de urinewegen en de daarmede correspon-
derende hoeveelheid 0₂ en CO,₂ in mindering te brengen op het totale gemeten kwantum.
De overige opgenomen 0₂ en afgestane C0₂ zijn dus gebruikt voor, resp. geproduceerd
bij, de verbranding van koolhydraten en vetten en uit de verhouding der beide volumina
(niet eiwit R.Q..) is het aandeel dat deze beide stoffen aan het respiratoire metabolisme
hebben, te berekenen alsmede de uiteindelijke calorieproductie.

Op deze wijze is dus de bepaling van het metabolisme teruggebracht op een meting
der gaswisseling, eventueel gecombineerd met een stikstofanalyse in de urine. Wanneer
het uiteindelijke doel een berekening van de calorieproductie is, vervalt bij kortdurende
proeven de noodzaak van een stikstofanalyse en kan de voor de eiwitverbranding ver-
bruikte 0₂ resp. vrijkomende C0₂ worden beschouwd als te zijn verbruikt resp. ontstaan
bij de koolhydraat- en vetoxydatie. Bij stofwisselingsproeven met honden \') bleek ons
dat de fout die hierbij wordt gemaakt hoogstens 2 % bedraagt van de totale calorie-
productie en bij de kip was de afwijking nog geringer n.1. kleiner dan 1 %.

Bovenstaande indirecte calorimetrie of „respirometrie" hebben wij toegepast bij
het onderzoek naar het metabolisme van de kip en wel gebruik gemaakt van een respiro-
meter van het gesloten type.

Toestellen van het open type zijn oorspronkelijk door Pettenkofer (1862-63) ge-
construeerd, later door Voit (1875) verbeterd en zijn nog steeds in gebruik voor stof-
wisselingsonderzoek bij mens en dier. Men gebru\'kt hierbij nog 2 modificaties n.1. die
volgens het insluitsysteem en die volgens het aansluitsysteem. Bij de eerstgenoemde
wordt de persoon of het proefdier geheel opgesloten in een vrij ruime kamer, de respiratie-
kamer en wordt een stroom buitenlucht hier met regelbare snelheid doorheen geleid.
Nauwkeurige analyse van de in- en uittredende lucht en preciese meting van het kwantum
doorgestroomde lucht in een bepaalde tijd laten dan een berekening van zuurstof-
verbruik en koolzuurproductie toe.

Voor de grote huisdieren is een dergelijke apparatuur door Zuntz (191 i), Kühn en
Kellner (1884) en vooral door Möllcaard (1929) voor stofwisselingsproeven gecon-
strueerd. Hierbij was tevens de mogelijkheid tot een analyse van de methaanproductie
aanwezig. De hoeveelheid doorstroomde lucht werd met een nauwkeurig geijkte grote
gasmeter geregistreerd; de gasanalyses bij dit toestel van Möllgaard werden uitgevoerd
met behulp van de door Carpenter (1923) verfijnde gasanalyseapparatuur volgens
Haldane (1920).

Met het toestel volgens Möllgaard konden langdurige onderzoekingen worden
verricht bij runderen, ook tijdens de lactatie, daar de mogelijkheid bestond de dieren
te melken, melk en excreta af te voeren, voedsel en drinkwater toe te dienen, zonder
de respiratiekamer te openen.

Voor kleine laboratoriumdieren is het toestel van Hai.dane en Pembrey (1892), dat
een modificatie voorstelt van het Pettenkofer-Voit systeem, te gebruiken, althans
voor oriënterende proeven. De gasanalyses zijn hierbij overbodig, daar de geproduceerde
waterdamp en C0₂ gewichtsanalytisch worden bepaald en met behulp van de gewichts-
vermindering van het proefdier dus ook het 0₂-verbruik berekend kan worden.

Bij de toestellen volgens het aansluitprincipe wordt niet de gehele proefpersoon resp.
proefdier opgesloten in een ruimte, doch met behulp van ademmasker en ventiel of
tracheacanule en ventiel is het mogelijk de geëxspireerde lucht gedurende een gewenste
tijd in zijn geheel op te vangen (Douclas, Zuntz-Geppert) of door een gasmeter te
leiden (Simonson). Analyse van deze lucht geeft dan weer de mogelijkheid tot berekening
van 0₂-verbruik en C0₂-productie. Wij hebben deze methode in de uitvoering volgens
Simonson (1929) met succes toegepast bij de hond met behulp van ademmasker en
ventiel.

Bij de respiratietoestellen van het gesloten type bestaat eveneens de mogelijkheid
het proefdier in zijn geheel in een respiratiekamer te brengen of het z.g. „aansluit-
principe" toe te passen als voor de open systemen beschreven.

Een toestel volgens het eerstgenoemde beginsel werd reeds in 1849 door Regnault
en Reiset voor kleine dieren tot de grootte van kleine honden geconstrueerd. De door
het proefdier geproduceerde C0₂ werd door middel van KOH gebonden. De door het
dier verbruikte 0₂ werd aangevuld vanuit een gascylinder.

In de modernere respiratiecalorimeters Volgens Atwater, Rosa en Benedict wordt
feitelijk hetzelfde beginsel toegepast, alles in nauwkeuriger en vooral grotere uitvoering.
Een pompmechanisme houdt de lucht van de respiratiekamer in circulatie via een
buizensysteem, waarin C0₂ absorptievaten enz. zijn opgenomen. Benedict en Ritzmann
(1927) gebruikten voor hun proeven bij runderen een dergelijke respiratiecalorimeter.

De laatstgenoemde toestellen, die in het „Nutrition Laboratory" in Boston in gebruik
zijn, bieden dus de mogelijkheid naast elkaar de warmteafgifte en de warmteproductie
van hetzelfde dier (mens) te meten. Hieraan zijn ontegenzeglijk grote voordelen ver-
bonden, gezien het feit dat de handhaving en regulering van de lichaamstemperatuur
berust op een evenwichtstoesand tussen beide en verschuivingen in dit evenwicht.

Physiologisch is interessant het feit dat de verschillende dieren niet op dezelfde wijze
de constantie van lichaamstemperatuur weten te bereiken; bij de egel b.v. stijgt de
warmteproductie met 72 % indien de buitentemperatuur van 20° C tot 10° C daalt;

bij dc mens is deze toename onder dezelfde omstandigheden slechts 16 %. Blijkbaar
speelt dus bij de mens veel meer de beperking in warmteafgifte een rol dan bij de egel.
Bij de mens dus een meer voordelige situatie van energetisch standpunt bezien.

Een „gesloten" respirometer volgens het „aansluitprincipe" is die volgens Benedict -
Roth (1918, 1921) waarbij mens of proefdier via ademmasker of tracheacanule ver-
bonden kan worden met de klokruimte van een spirometer waaruit en waarin wordt
gerespireerd, terwijl van de geëxspireerde lucht de C0₂ door natronkalk wordt geab-
sorbeerd. De vermindering van de spirometerinhoud (daling van de klok) geeft dan
direct het 0₂-verbruik aan. Een bezwaar is dat men de C0₂-productie niet afzonderlijk
bepaalt en de methode hierdoor beperkt is tot gebruik voor metingen van het basaalmeta-
bolisme, waarbij een bepaalde waarde van het R.Q. als norm wordt aangenomen.
Niet altijd wordt bij toepassing van de respirometer van het gesloten type de gepro-
duceerde C0₂ weggenomen, doch bij proeven van niet te lange duur kan men zonder
bezwaar de toename van C0₂-gehalte resp. afname van 0₂-gehalte als maat voor het
metabolisme bepalen. Deze methode is ook door mij bij de kip toegepast.

Reeds Benedict (1926) beschrijft een dergelijk respiratietoestel met een kamerinhoud
van circa 250 liter, waarin hij kleinere honden tot een lichaamsgewicht van 5 kg onder-
zocht en de dieren tot 3 uren achtereen in de niet-geventileerde kamer laat, waarbij
elke 3 kwartier een gasmonster wordt geanalyseerd. Na 3 uren bleek het C0₂-percentage
niet boven de 3 °₀ gestegen te zijn. Voor details betreffende de technische uitvoering
van Benedict\'s apparatuur moge ik verwijzen naar het oorspronkelijke artikel. Van
belang is te vermelden dat de kamerinhoud nauwkeurig bekend dient te zijn en dat de
gasanalyse aan hoge eisen moet voldoen.

Zeer nauwkeurige gasanalyses kunnen worden verricht met het gasanalysetoestel
volgens Haldane (1920) en speciaal met de zg. „Carpenter modification" hiervan,
een apparatuur die in het bijzonder is geconstrueerd voor analyse van gasmengsels
die weinig van de buitenlucht afwijken, dus b.v. te gebruiken bij de „open" respiro-
meters.

Door de verbeteringen die door Noyons (1922) zijn aangebracht is de „electrische
gasanalyse" tot een verfijnde en vooral snelle methode geworden waaraan bovendien
het voordeel is verbonden, dat de samenstelling van een gasmengsel continu gercgistccrd
kan worden. Zowel bij de „open" als bij de „gesloten" systemen wordt de „thermische
diaferometer" gebruikt (Delaunois, 1948).

Een met die van Benedict overeenkomende apparatuur construeerde Steuber (1930)
voor kleine huisdieren o.a. voor kippen, waarbij de kamerinhoud niet constant was
doch de inhoud gevarieerd kon worden van 1200 tot 1800 liter, al naar gelang de grootte
van het te onderzoeken dier.

De door mij geconstrueerde respiratiekamer berust op hetzelfde principe
als door Benedict en Steuber aangegeven, in dier voege dat een kamer-
inhoud van circa 300 liter werd gekozen in verband met de grootte van
de te onderzoeken dieren (Noord-Hollandse Blauwe hanen en hennen).
Bij onderzoek van jonge dieren werden meer dan 1 exemplaar tot maximaal
3 tegelijk in de kamer onderzocht, waarbij vanzelfsprekend deze dieren
van dezelfde leeftijd waren en onder identieke omstandigheden waren
opgekweekt enz., zodat hun lichaamsgewicht nooit veel uiteenliep. Bij
experimenten met kuikens werd gebruik gemaakt van een overeenkomstige
respiratiekamer van kleiner volume en wel met een inhoud van circa
63 liter.

De respiratiekamer (fig. 1) bestaat uit een cylindervormige ruimte,
102 cm lang, waarvan de wand bestaat uit gegalvaniseerd plaatijzer,
6 mm dik. Om deze binnenwand heen bevindt zich een waterlaag J,
5.5 cm dik met een totale capaciteit van 125 liter. Deze watermantel is
weer omgeven door een buitenste plaatijzeren wand van 6 mm dik, waar-
omheen tenslotte een gipsbekleding van 3.5 cm dik. De genoemde water-

mantel heeft tot doel de warmtecapaciteit van het geheel te vergroten
en daardoor te bevorderen dat bij experimenten bij een andere temperatuur
dan de kamertemperatuur de eerste langere tijd nagenoeg constant blijft.
Dit is vooral van betekenis bij het werken bij lagere temperaturen dan
kamertemperatuur; de watermantel werd voor dit doel gevuld met koud
water en zelfs met smeltend ijs. Zolang niet al het ijs gesmolten is blijft
de luchttemperatuur van de kamer op 3—4° C. De inwendige diameter
van de kamer bedraagt 62 cm, de uitwendige 80 cm. De toegang tot de
kamer wordt gevormd door een zware, gegalvaniseerde, plaatijzeren deur D,
waarin een venster is aangebracht dat van buitenaf met een donker gordijn
kan worden afgeschermd. De hieronder te beschrijven experimenten zijn
alle verricht bij dieren die tijdens de proeven in het donker werden ge-
houden.

Daar het van grote betekenis is dat de deur van de kamer deze luchtdicht
kan afsluiten is hieraan bijzondere aandacht besteed. Aan dit einde van
de stofwisselingsketel bevindt zich tussen binnen- en buitenwand een
groeve waarin juist een fietsbinnenband (B) past. Door de band tot een
matige spanning op te pompen zal bij sluiting van de zware deur met een
stevige hefboom de band krachtig tegen de binnenkant van de deur
worden gedrukt, waardoor een voortreffelijke afsluiting ontstaat, vooral
als de betreffende plaats met vaseline is ingevet.

De toegang tot de watermantel wordt gevormd door een opening,
14 cm breed (mangat), die door een deksel met knevel kan worden ge-
sloten. Lediging van deze ruimte kan geschieden met behulp van een
kraan onderin het toestel. Eventuele drukveranderingen in die waterruimte
worden opgevangen door middel van een tweede opening boven in het
toestel waarin een wijde trechter een zekere fluctuatie van het waterniveau
toelaat. De stand van dit niveau kan overigens voortdurend gecontroleerd
worden door middel van een peilglas.

In de respiratiekamer bevinden zich aan de zijwanden 2 lange wig-
vormige bakken (R) met celluloidbinnenbekleding, die kunnen worden
gevuld met aangezuurd water of met korrels chloretum\' calcium al naai-
de gewenste vochtigheidstoestand in de kamer. Ieder van de twee bakken
wordt met 1 liter water gevuld. De vochtigheidstoestand kan worden
afgelezen op een psychrometer (H).

De temperatuur van de respiratiekamerlucht wordt geregeld met behulp
van 2 verwarmingsspiralen (W), ieder met een weerstand van 215.Q,
die aangesloten zijn via een contactthermometer met relais en een regelbare
schuifweerstand op de netspanning van 220 Volt. Met behulp van de
contactthermometer kan elke gewenste temperatuur boven kamertempera-
tuur worden ingesteld.

Het proefdier bevindt zich in de kamer in een wijdmazige kooi (G),
die op een losse onderlaag van ijzeren staven kan worden geplaatst.
De grootte van deze kooi is zodanig, dat het proefdier zich hierin in zittende
houding bevindt, terwijl staan onmogelijk is. De houding van het dier
tijdens de proef is dus die van de rustende vogel. De inhoud van de
respiratiekamer wordt tijdens de proef voortdurend goed gemengd met
behulp van een ventilator V (schroeflengte 9.5 cm, 25 Watt, 0.15 Amp.).
De plaats van het proefdier is een zodanige, dat intensieve werveling van
lucht rondom gewaarborgd is. De gehele binnenwand van de respiratie-
kamer is bedekt met een dikke laag witte glansverf opdat de geproduceerde
CO„ niet door het metaal zou worden gebonden.

De respiratiekamer staat met de buitenwereld in verbinding door middel
van een aantal openingen, waarvan 5 in de bovenwand en 3 in de zijwand.
Twee der bovenste toegangen worden gebruikt voor een gewone en een
contactthermometer (resp. T, en T₂), een derde dient voor toevoer van
de stroomdraden voor de verwarmingsspiralen (W) en de twee over-
blijvende zijn reserveopeningen met behulp waarvan b.v. een pneumogram
van een proefdier kon worden geregistreerd en de lichaamstemperatuur
thermo-electrisch kon worden gemeten.

Van de drie openingen in de zijwand dient de midddelste voor toevoer
van de stroomkabel voor de ventilator, de tweede voor verbinding van
de respiratiekamer met een spirometer (Sp), de derde dient voor het nemen
van een gasmonster voor analyse.

De verbinding met de spirometer (Sp) is tot stand gebracht via een
wijde glasbuis, waarin een kraan (K,) met extra, wijde boring (9 mm).
Door middel van deze verbinding zullen kleine drukveranderingen die
in de respiratiekamer optreden als gevolg van het in- en uitschakelen
der verwarming, verschil tussen Go,-productie en 0₂-opname, worden
„opgevangen" en de druk tijdens de proef atmospherisch blijven. Aflezing
van de barometerdruk geschiedt op een vrij hangende kwikbarometer
met noniusaflezing en correctie voor capillaire neerdrukking en tempera-
tuur.

De totale capaciteit van de spirometer bedraagt 5 liter en de klok is
van een zodanig contragewicht voorzien, dat evenwicht in alle standen
aanwezig is. De vulling bestaat uit zuivere stikstof, zodat binnendringen
van spirometerinhoud in de respiratiekamer (R.Q,. kleiner dan 1) geen
onjuistheden in de resultaten der gasanalyse kan veroorzaken. Een cylinder-
vormig vat van 1 liter is tussen spirometer en respiratiekamer ingeschakeld
teneinde te voorkomen dat bij de kortdurende inschakeling der verwarming

De standsverandering van de spirometer is tijdens de proef reeds een
indicatie voor de grootte van het Respiratoir Quotiënt, immers daalt
de klok dan is het R.Q.. kleiner dan i en omgekeerd. Dit bleek in alle
gevallen uitstekend met de resultaten van de gasanalyse overeen te komen.

De gasmonsters voor analyse werden in de buis S boven kwik opgevangen;
het volume van deze buis bedraagt 75 cc.

De gasanalyse zelf werd verricht met het gasanalysetoestel volgens
Haldane (1920) met een buretinhoud van 10 cc of van 20 cc. De nauw-
keurigheid van analyse bedraagt dan 0.01 %.

De juiste inhoud van de respiratiekamer zonder proefdier werd als volgt
bepaald. Uit de volkomen gesloten kamer (K, is ook gesloten!) werd
via kraan K₃ een kwantum lucht gezogen met behulp van een water-
straalpomp tot de petroleummanometer M een bepaalde afleesbare
negativiteit aanwijst. Het constant blijven van deze onderdruk duidt op
het goed gesloten zijn van de kamer zodat hier een mogelijkheid aanwezig
is eventuele lekken op te sporen. Dan werd kraan Kj voorzichtig geopend
en een bekend volume stikstofgas uit de spirometer (Sp) de gelegenheid
geboden de kamer binnen te dringen onder stijging van de betreffende
druk. Gebruik makend van de bekende gaswetten is dan op eenvoudige
wijze het volume van de respiratiekamer te berekenen. Wij vonden bij
opeenvolgende bepalingen resp. 308, 309, 307, 308 en 308 liter, zodat bij
alle berekeningen het volume van de ledige respiratiekamer op 308 liter
is gesteld. De bakken (R) zijn dan met aangezuurd water gevuld (in totaal
2 liter). Indien zich een proefdier in de kamer bevindt dient het volume
hiervan en dat van de kooi in mindering gebracht te worden van de ge-
noemde 308 liter.

Het volume van de kip werd berekend uit het totale gewicht, rekening
houdend met een specifiek gewicht van 0,62, dat afzonderlijk voor Noord-
Hollandse Blauwen was bepaald. Het volume van een kooi bedroeg
0.4 liter.

De gang van zaken bij een experiment is nu de volgende: Enige tijd
voor een proef wordt de gewenste temperatuur op de contactthermometer
ingesteld teneinde aan de watermantel de gelegenheid te bieden deze
temperatuur aan te nemen en dus de temperatuurfluctuaties binnen de
kamer zo klein mogelijk te houden. De kranen Kj en K₂ zijn gesloten,
K₃ is geopend en de druk in de respiratiekamer is dus atmospherisch.
De barometerdruk in het laboratoriumvertrek wordt genoteerd, de deur
van de respiratiekamer geopend en het proefdier met kooi in de kamer
geplaatst. Van tevoren is de kip gewogen en heeft een eventuele voor-
behandeling zoals vasten ondergaan. Bij de daarop volgende sluiting van
de stofwisselingskamer kan de overdruk die hierdoor ontstaat verdwijnen
tengevolge van de geopende kraan K₃. Deze wordt gesloten indien uit-
schakeling van de verwarmingsstroom de aanwijzing is voor het weer op
temperatuur zijn van de respiratiekamerlucht. Meestal is dit binnen één
minuut na inbrengen van het proefdier het geval. Na sluiting van K₃wordt de driewegkraan K, zo gesteld, dat bij daling van het kwik in S
respiratiekamerlucht wordt aangezogen. Indien het kwik tot beneden in S
is gedaald, wordt door omhoogbrengen van het niveauglas het gas uit S
weer teruggedreven in de stofwisselingskamer teneinde het tussengescha-
kelde buizenstelsel volledig „uit te wassen". Dit wordt tweemaal uit-

gevoerd en het derde gasmonster voor de analyse bestemd. Kraan K₂wordt dan zo gesteld, dat de toegang tot de respiratiekamer volledig is
afgesloten. Onmiddellijk hierna wordt K, geopend en de spirometer dus
verbonden met de stofwsselingskamer; de spirometer was van tevoren
tot een volume van 4 liter met stikstofgas gevuld. Gedurende het verder
verloop van de proef blijft nu de druk in de respiratiekamer gelijk aan die
in het laboratoriumvertrek.

Vóór het afnemen van een tweede gasmonster na verloop van zekere
tijd, wordt kraan K_x gesloten, kraan K₂ zo gesteld, dat opnieuw de ver-
binding van S met de respiratiekamer is hersteld en wordt verder gehandeld
als boven beschreven.

Met behulp van de analyseresultaten en de overige verzamelde gegevens
kan de verdere calculatie nu worden uitgevoerd op de wijze als vooi
onderstaande proef beschreven.

temp. laboratoriumvertrek = 18 ^CC. temp. resp.kamer = 23.8 °C.
rel. vocht. = 73 % rel. vocht. = 95 %

Voor de berekening van de warmteproductie kan nu, op grond van eerder
genoemde overwegingen, de verbruikte 0₂ worden beschouwd als te zijn
gebruikt voor verbranding van koolhydraten en vetten. De grootte van

het R.Q. laat toe het relatieve aandeel van beide in de verbranding te
berekenen en verder uit het absolute 0₂-verbruik of C0₂-productie het
totaal aantal calorieën te calculeren. Lusk (1924) geeft ter vereenvoudiging
van deze calculatie een tabel waarin voor respiratoire quotienten variërend
van 0.707 (zuiver vetverbranding) tot 1.00 (zuiver koolhydraatverbranding)
per liter verbruikte O, en geproduceerde CO_a deze warmte is opgegeven.
Van deze tabel gebruik makend blijkt de geproduceerde warmte van het
betreffende proefdier te zijn 1.73 cal. per 1 kg lichaamsgewicht per uur.

In vele gevallen wordt bij stofvvisselingsonderzoek de warmteproductie
niet alleen per eenheid lichaamsgewicht uitgedrukt, doch tevens per eenheid
lichaamsoppervlak. Daar de warmteafgifte uit de aard der zaak mede
een functie is van het lichaamsoppervlak, verkrijgt deze uitkomst een grote
physiologische betekenis.

Voor de berekening van het lichaamsoppervlak van de kip werd gebruik
gemaakt van de formule van Meeh, volgens welke een vaste relatie bestaat
tussen lichaamsgewicht en lichaamsoppervlak:

oppervlak = k I\'¹ g²k is een constante, specifiek voor iedere diersoort. Voor de kip zou de
numerieke waarde hiervan 10.4 zijn (zie von Muralt, Praktische Physiolo-

Dat men inderdaad de eiwitverbranding als zodanig buiten beschouwing
mag laten bij kortdurende proeven bij onze proefdieren, moge blijken
uit de volgende controleproeven, waarbij deze wel en niet in rekening
is gebracht.

Gedurende een periode van 8 uren werd de C0₂-productie en het 0₂-
verbruik in de respiratiekamer bepaald en deze uitkomsten werden ver-
menigvuldigd met 3 ter omrekening op een periode van 24 uren.

Met behulp van de tabel van Lusk kan de warmteproductie dan op
182.3 ^ca\'- worden berekend.

Over deze periode van 24 uren werden faeces -f- urine opgevangen nl.
24.92 gram. Het gehalte aan droge stof bedroeg 33 % hiervan. Volgens
Ekman (1948) zou 40—70 % van de stikstof in de droge stof afkomstig
zijn van urinezuur en 4—12 % van ureum. Voor onze calculatie hebben
wij een gemiddelde van 55 % urinezuurstikstof en 8 % ureumstikstof
aangenomen, totaal dus 63 %. Het totale stikstofgehalte van de droge stof
werd volgens de methode Kjeldahl bepaald op 542 mg. De urinezuur- -f-

ureumstikstof bedroeg dus—— X 542 = 341 mg. Blijkens de onderzoe-
kingen van Henry, Magee en Reid (1934) is de calorische waarde van 0₂
voor eiwitverbranding bij de kip 4.313 cal. voor elke liter 0₂ en bedraagt
het R.Q. bij zuiver eiwitverbranding 0.705, terwijl 1 gram eiwit bij ver-
branding 0.8911 liter 0₂ zou verbruiken.

Het zuurstofaequivalent van 341 mg stikstof bedraagt 2.03 liter, het
koolzuuraequivalent 1.33 liter en het warmteaequivalent 8.19 cal. Voor
koolhydraat- en vetverbranding zijn dus verbruikt 38.90 — 1.90 = 37.00

liter 0₂ en geproduceerd 26.62 — 1.33 = 25.29 liter C0₂. Het „niet eiwit
25.29

koolhydraten en vetten was 173.4 cal., dus de werkelijke totale warmte-
productie 173.4 8.19 = 181.6 cal. Dit is slechts 0.7 cal. minder dan
berekend werd volgens de benaderingsmethode boven beschreven, d.w.z.
slechts een fout van 0.4 %.

Bij een tweede proef werden de volgende resultaten verkregen:
i3-4-\'49. Haan, lichaamsgewicht 3.8 kg.

Dier 48 uren van te voren gevast.
0₂-verbruik bepaald over een periode van 8 uren, doch berekend over
24 uren: 36.35 liter = 170.3 cal.
CO.,-productie in 24 uren: 24.63 liter.

R.Q. = 0.68
Faeces urine in 24 uren uitgescheiden: 25.95 gr.
Droge stof 33 % hiervan \'=\' 8.65 gr.

Dit is 0.9 cal. minder dan volgens de benaderingsmethode beschreven,
dus slechts een fout van 0.5 %.

Hieruit blijkt dus dat de eiwitverbranding bij de vastende Noord-
Hollandse Blauwe Haan slechts gering is. Zelfs indien het urinezuur- en
ureumstikstofgehalte van de droge stof overeenkomen met de maxima door
Ekman geciteerd, bedraagt de fout bij de warmteberekening slechts ± 0.5 %
De mogelijkheid dat een deel der geproduceerde C0₂ afkomstig zou
kunnen zijn van gistingsprocessen in de darm leek ons a priori klein, daar
de dikke darm bij de kip hoegenaamd niet ontwikkeld is. Mocht evenwel
een zekere gisting aanwezig zijn dan zou hierdoor een fout in de berekening
der warmteproductie kunnen insluipen, enerzijds doordat een deel van de
C0₂ niet van verbranding afkomstig is, anderzijds doordat de bij de gisting
ontstaande CH₄ of H₂ de physiologische calorische waarde van de kool-
hydraten bij de kip zou verminderen. In enkele gevallen werd daarom
een analyse op H₂ of CH₄ uitgevoerd met het grote toestel van Haldane,
waaraan zich een vaatje bevindt voor verbrandingsanalyses. Deze controles
werden uitgevoerd met volwassen kippen, doch in geen enkel geval kon
een spoor van de genoemde gistingsproducten worden aangetoond.

Daar de stofwisselingsproeven verricht zijn met een respirometer van
het gesloten type, waarin de C0₂ niet werd weggenomen, was het van

betekenis de reactie van het dier wat betreft zijn ademtype op toename
der C0₂ en afname der ü₂ in de inspiratielucht te bestuderen. Bij de zoog-
dieren is het vooral de CO,-spanning in de inspiratielucht (ev. alveolair-
lucht) die via het ademregulerend centrum de grootte van de longventilatie
beheerst. De ö₂-spanning heeft pas een vergroting van de ventilatie ten
gevolge indien het percentage van de 0₂ in de inspiratielucht kleiner is
dan 12 a 10 %. De chemische regulatie van de longventilatie bij de kip
is zeer onvoldoende bekend.

Voor de bestudering van de invloed der genoemde omstandigheden
op de longventilatie werden 3 verschillende proefreeksen uitgevoerd.

i. Bij het dier buiten de respiratiekamer werd tracheotomie toegepast
en de canule verbonden met een ademventiel. De inspiratie geschiedde
uit een grote spirometer waarin een gasmengsel van bekend C0₂- en 0₂-
gehalte kon worden gebracht. Het dier exspireert in een kleine spirometer
waarbij de bewegingen van de klok op een kymographion werden ge-
registreerd tegelijk met een ti jdsignaal, zodat zowel ademfrequentie als\'
ademvolume konden worden bepaald. De inspiratorische spirometer werd
nu allereerst gevuld met een lucht-C0₂ mengsel met toenemend C0₂-
gehalte en daarna met een lucht-N₂ mengsel met afnemend 0₂-gehalte.

In tabel 1 is het resultaat van één der proefseries weergegeven. In alle
onderzochte gevallen werd een overeenkomend resultaat verkregen.

Uit de tabel blijkt dat bij toename van de C0₂-spanning in de inspiratie-
lucht de longventilatie (ademgrootte) inderdaad toeneemt en wel als
gevolg van toename van het ademvolume. De ademfrequentie blijft
practisch constant, zelfs tot bij een C0₂-percentage van bijna 7.5 %.

Dit is in zoverre\' een verschil met de zoogdieren, dat weliswaar ook hier
onder overeenkomende condities de ademgrootte toeneemt en wel in de
eerste plaats ook door toename van het ademvolume, doch bij CO„-
percentages boven 5 a 6 % neemt ook de ademfrequentie aanzienlijk toe.

Met betrekking tot de invloed van het 0.,-gehalte op de ventilatiegrootte
blijkt uit het tweede deel van tabel I dat verlaging van de 0₂-spanning
in de inspiratielucht ook de ademgrootte doet toenemen en wel ook meer
tengevolge van toename van het ademvolume dan door verandering in
ademfrequentie. Bij het proefdier in de respiratiekamer zullen dus beide
factoren samenwerken teneinde de longventilatie te doen stijgen.

Bij een haan in de respiratiekamer werd onder de omstandigheden
van een stofwisselingsproef het pneumograrn geregistreerd door aanleggen
van een ademmanchet en met behulp van luchttransport door een der
reserveopeningen in het dak van de registratiekamer. Met een tambour
volgens Marey werd het pneumograrn en met een tijdsignaal de tijd (1 sec.
op een kymographion geregistreerd. Bij het begin van de proef en vervolgens
elk uur werd een monster gas uit de respiratiekamer geanalyseerd. In tabel
II zijn de resultaten van een dergelijke proef weergegeven, terwijl in fig. 2
het geregistreerde pneumograrn is waar te nemen.

Zowel uit tabel II als uit fig. 2 blijkt de slechts geringe toename van
ademfrequentie bij het proefdier, ook bij een verblijf van vrij lange duur
(7 uren) in de stofwisselingskamer.

Het is uit de aard der zaak niet mogelijk met behulp van een manchet
en tambour het ademvolume te registreren. Teneinde toch bij het dier
te kunnen nagaan hoe onder de omstandigheden van een stofwisselingsproef
het ademtype verandert, werd bij dezelfde haan tracheotomie toegepast,
een glazen tracheacanule ingebracht en het dier in de respiratiekamer

Fig. 2. Invloed samenstelling respiratiekamergas op de ademfrequentie bij een Noord-
Hollandse Blauwe haan.

geplaatst op een zodanige wijze, dat met behulp van een ademventiel
direct vanuit de respiratiekamer kan worden geinspireerd, doch de ex-
spiratie plaats heeft via een slang naar buiten en hier of in een spirometer
kan worden opgevangen of via een andere weg teruggeleid kan worden
in de stofwisselingskamer. Op deze wijze is het mogelijk op elk gewenst
moment de totale hoeveelheid geëxspireerde lucht gedurende bepaalde tijd
te meten en zelfs de spirometer-excursies op kymographion te registreren,
waardoor zowel frequentie als ademvolume bekend worden. De resultaten
van twee dergelijke proeven zijn in tabel III samengevat.

Resumerend kan dus worden gezegd, dat bij langdurig verblijf in de
respiratiekamer, althans na een tijdstip waarop het CO_a-gehalte tot circa
4 % is gestegen en het O,-gehalte tot 15 % is gedaald, de ademgrootte
bij de kip belangrijk gaat toenemen. Deze toename is in hoofdzaak het
gevolg van een vergroting van het ademvolume, niet van de ademfrequentie.
Alvorens het koolzuur- en zuurstofgehalte de genoemde waarden hebben
bereikt, is de invloed op de ademgrootte betrekkelijk gering.

Bij stofwisselingsproeven is het dus van belang de tijdsduur van het
experiment naar deze proefwaarden af te meten en in het algemeen de
proef niet langer voort te zetten dan tot het moment waarop de genoemde

Longventilatie bij een Noord-Hollandse Blauwe haan bij langdurig verblijf in een
respiratiekamer van het gesloten type.

percentages zijn bereikt. Wij hebben bij ons onderzoek hier de hand aan
gehouden.

Bovendien is gebleken uit de proeven van Meeter (1949) bij konijnen,
dat toenemende percentages C0₂ weliswaar door hun stimulerende invloed
op de adembewegingen het 0₂-verbruik doen toenemen, doch dat CO,
als zodanig een remmende invloed op het metabolisme heeft, waardoor
de absolute grootte van de stofwisseling practisch niet toeneemt tot een
C0₂-percentage van 6. Bij hogere koolzuurpercentages in de inspiratie-
lucht gaat de remmende invloed overheersen; bij een gehalte van 8 %
vond hij een daling van het metabolisme van gemiddeld 2.2 %.

Zonder de resultaten bij konijnen verkregen zonder meer op de kip
te willen toepassen, komt het mij voor dat de verandering in ventilatie -
grootte bij onze proeven van te geringe omvang is dat zij invloed van
betekenis op de grootte van het metabolisme kan hebben.

Na een algemene beschouwing over de methodiek van onderzoek inzake
de respiratoire stofwisseling, wordt een methode beschreven volgens welke
bij de kip (Noord-Hollandse Blauwe) op indirecte wijze de calorie-
productie kon worden bepaald onder goed gecontroleerde voorwaarden
zoals temperatuur, vochtigheid enz. Bij vastende, volwassen dieren blijkt
de eiwitverbranding gering te zijn en een verwaarlozing hiervan bij de
calorieberekening een fout van hoogstens 0.5 % te veroorzaken. In verband
met het gesloten type van respiratiekamer werd de invloed van verhoogd
C0₂-percentage en verlaagd Ü₂-percentage in de inspiratielucht op de
longventilatie onderzocht. De ademfrequentie wordt weinig beinvloed;
de ademdiepte neemt toe bij stijging van het C0₂-gehalte in de ademlucht,
zodat bij een samenstelling hiervan van circa 4 % C0₂ en 15 % O, de
ademgrootte met ongeveer 50 % is toegenomen. De duur van de stof-
wisselingsmeting is hiernaar afgemeten.

After a short discussion about different methods for determination of general meta-
bolism a method has been given to determine the respiratory metabolism of the „North
Holland Blue" hen. The method is that of the „closed system" type under carefully
controlled conditions of temperature and humidity. Calculation of the heat production
has been carried out from the results of the gas analysis of the air in the respiration
chamber, the volume of the chamber content, the animals volume and other data.
The large Haldane gas analysis apparatus has been used. The heat equivalent of I liter
of oxygen was taken from Lusk\'s table for the heat, eliminated by combustion of a
mixture of carbohydrate and fat. In the adult fasting North Holland Blue hen the protein
combustion can be neglected; the nitrogen content of total excreta in 24 hours amounts
500—600 mg, corresponding with about 350 mg nitrogen from urea and uric acid.
Incorporating the protein combustion in the total metabolism the "true heat production"
differs only about 0.5 % from that calculated from Lusk\'s table directly. No hydrogen
and methane production could be detected, in accordance with the total failure of the
colon in the hen\'s alimentary tract.

Using the „closed system" type of respiration el amber a special study of the chemical
regulation of lung ventilation was desirable. The respiratory rhythm and tidal air have
been measured separately by means of air transport and canulated trachea, with the
animal in the respiration chamber under experimental conditions.

The frequency of respiration does not alter noteworthy with increasing CO, content
of inspiration air even at a content of about 7 % of CO,. The tidal air increases notably
above a C0₂ content of about 4 °₀. The influence of decreasing 0₂ content is more less
pronounced. With about 4 "„ of CO, and 15 % of 0₂ in the respiration air an increase
of the minute volume of 50 % could be measured. In our experiments time of measuring
the metabolism has been chosen that the concentrations of CO, and 0₂ mentioned
above were not exceeded.

In a second communication the influence of several factors such as body size, tem-
perature, humidity, day rhythm, food intake, will be communicated and in a third
communication the effect of thiourea on the total metabolism in fasting and non-fasting
animals.

Atwater, W. G. and Benedict, F. G. (1905). Carnegie Inst. Washington Public, nr. 42.
Barrott, H. G., Byerly, T. C. and Pringle, E. M. (1936). J. Nutrit. 11, 191.
Benedict, F. G. (1918). Boston Med. Surg. J. 178, 667.

Benedict, F. G. (1926). Abderhalden\'s Handb. biol Arb. Meth. Abt. IV, Teil 10,
p. 427.

Benedict, F. G. and Ritzman, E. G. (1927). Proc. Nat. Acad. Sciences 13, 125.
Carpenter, T. M. (1923). J. Metabolic Research 4. 1.

Delaunois, A. L. (1948). „Moderne medische physika". Nieuwste vorderingen in dc
Geneeskunde nr. 3.

Ekman, P. (1948)\'. Official Report Eighth World\'s Poultry Congress, Copenhagen,
p. 220.

Haldane, J. S. (1920). „Methods of air analysis". Griffin & Co., London.
Henry, K. M., Magee, H. E. and Reid, E. (1934). J. exp. Biol. 11, 58.
Kuhn, G. (1884). Mitt, landw. Versuchsstation Mockern, 44. 264.
Lusk, G. (1924). J. biol. Chem. 59, 41.
Meeter, E. (1949). Diss. Utrecht.

Mollgaard. H. (1929). „Futterungslehre des Milchviehs". M. & H. Schaper, Hannover
Noyons, A. K. M. (1922). Arch. Neerl. Physiol. 7, 488.

Paf.chtner, J. (1931). Mangold\'s Handb. Ern. Stoffvv. landw. Nutztiere Bd. III, 365.
Pettenkofer, M. (i862-\'63). Ann. Chem. Pharm. Suppl. 2.
Regnault, V. et Reiset, J. (1&49). Ann. chim. Physique (3) 26, 299.
Roth, P. R. (1921). Boston Med. Surg. J. 184, 222.

Rubner, M. (1903). ,,Die Gesetze des Energieverbrauches bei der Ernährung". Leipzig
u. Wien.

Simonson, E. (1929). Arbeitsphysiol. 1, 224.
Steuber, M. (1930). Wiss. Arch. Landw. 2, 507.
Voit, C. (1875). Z. Biol. 11, 532.
Zuntz, N. (1911). Die Umschau nr. 5.

(Afdeling voor bacteriologie en experimentele pathologie van het Instituut
voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden).
(Hoofd: Prof. Dr. J. D. VERLINDEÏ.

Op 23 Februari 1949 arriveerden uit Australië een drietal kangoeroes
in de Rotterdamse Diergaarde. Eén van deze dieren, een grijze Macropus
giganteus, stierf 9 dagen na aankomst en bij de sectie (Pathologisch Labo-
ratorium te Leiden) werden in de laatste 50 cm van het colon een diffuse
roodheid met sterke slijmproductie, uitgebreide bloedingen en cellige
exsudatie van het slijmvlies, alsmede een sterke acute bloedovervulling
van longen en lever gevonden.

Het tweede dier, een rode Macropus rufus, toonde verschijnselen van
rachitis en werd daarvoor behandeld met Vit. D. Op 12 April, dus 7 weken
na aankomst in Rotterdam, ontstond parese van de achterpoten, welke
op den duur is genezen na behandeling met Vit. B₂, Vit. C., strychnine
en prostigmine.

Het derde dier, een wallabie (Macropus greyi) werd, na te zijn genezen
van een etterige ontsteking van het nagelbed van één der tenen, met
twee andere kangoeroes op 6 April naar een ander dierenpark gezonden,
vanwaar het 15 dagen later ziek terug gezonden werd. De achterpoten
leken volkomen verlamd te zijn, reflexen afwezig, geen reactie op pijn-
prikkels. Op de Röntgenfoto waren geen afwijkingen zichtbaar. Behandeling
met Vit. Bj, B₂ en C bracht geen verbetering en na een ziekteduur van
8 dagen werd het dier, dat snel achteruit ging, gedood.

Onmiddellijk na de dood werden sectie en bacteriologisch onderzoek
verricht. Grove afwijkingen werden bij de sectie niet gevonden, doch de
lever bleek bij histologisch onderzoek een groot aantal miliaire haardjes
te bevatten, die een sterke overeenkomst toonden met de Ledsehbor-
haardjes bij Salmonellose van het kalf.

Daar op grond van het klinische beeld gedacht werd aan een aandoening
van het centrale zenuwstelsel, werden ook hersenen en ruggemerg histo-
logisch onderzocht, doch hierin werden geen afwijkingen aangetroffen.

Uit de milt, de lever en de hersenen werd een micro-organisme, direct
in reincultuur gekweekt, dat de culturele en biochemische kenmerken van
het geslacht Salmonella bleek te bezitten en dat op de Veterinaire Afdeling
van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid (Dr. A. Clarenburg)
serologisch werd geidentifïceerd als S. enteritidis.

Tot dit type behoren, behalve S. enteritidis (vol type), de culturele
variëteiten danysz, essen en chaco (zie F. Kauffmann: „Die Bakteriologie
der Salmonella-Gruppe"). De eerste is de voor de rattenbestrijding ge-
bruikte ratinbacterie. Bij informatie bleek in het dierenpark, waar de kan-
goeroes 15 dagen waren geweest, dit rattenverdelgingsmiddel wel te worden
gebruikt, maar in een monster daarvan konden geen levende Salmonellae
meer worden aangetoond.

Het vergistingstype van de gekweekte Salmonella werd bepaald in
BiTTER-vloeistof en op SiMMONS-agar, beide met glucose, arabinose, dulciet
en rhamnose, en op de citraatvoedingsbodem. Op grond van de uitkomsten
hiervan, kon de stam worden gedetermineerd als S. enteritidis var. essen.

Het is ons niet gelukt, de besmettingsbron op te sporen, zodat niet kon
worden bepaald of het dier op reis naar Nederland, in de Rotterdamse
Diergaarde of gedurende zijn korte verblijf in het andere dierenpark is
besmet. Zodra de bacteriologische diagnose was gesteld, zijn de faeces
van een aantal andere kangoeroes in Rotterdam bacteriologisch onderzocht.
Bij één ervan werd wel een bacterie geisoleerd, die de culturele en bio-
chemische eigenschappen van het geslacht Salmonella had, doch waarbij
geen Salmonella-antigenen konden worden aangetoond (R.I.V.).

Een niet te verwerpen mogelijkheid is ook, dat de wallabie, evenals
de beide andere, tegelijkertijd geïmporteerde kangoeroes, reeds besmet
waren toen zij in Nederland aankwamen. Wanneer een bacteriologisch
onderzoek van het reeds 9 dagen na aankomst gestorven dier zou zijn in-
gesteld, had misschien een antwoord op deze vraag kunnen worden gegeven.
Mocht de oorzaak van de colitis bij dit dier salmonellose zijn geweest,
dan zou bij de andere dieren een commensale infectie met S. enteritidis
kunnen worden aangenomen, die tenslotte, door welke omstandigheden
dan ook, manifest is geworden.

De dierenarts is in zijn werk nauw verbonden aan de landbouw, welke
van de oudste tijden tot heden een van de hoekstenen heeft gevormd
van de beschaving. Waar de landbouw bloeide, bereikte de beschaving
een hoge trap van ontwikkeling. Verwaarlozing en ondergang van de
landbouw, meestal doordat te weinig aandacht besteed werd aan het
instandhouden van bodemvruchtbaarheid of doordat werken ten behoeve
van bodemvruchtbaarheid werden vernietigd, deden ook de culturele
hoogte van de stedelijke bevolking afnemen. Niet alleen is de gezonde akker
de bestaansbasis voor een gezeten boerenstand, zoals Broek (1937) het
uitdrukte, doch ook een levensvoorwaarde voor een gezonde- en krachtige
natie. Volgens Broek is de kern van het erosieprobleem, dat nauw verband
houdt met het verlies van de bodemvruchtbaarheid, te zoeken in de
geestelijke instelling van de boer ten opzichte van zijn grond. Hij moet
deze grond niet te veel beschouwen als winstobject, doch ook zijn roeping
verstaan en deze grond onverlet of zelfs verbeterd aan het nageslacht
overdragen. Hij moet van de bodem dus een spaarpot maken, ten behoeve
van degenen, die na hem komen. Amerika levert de bewijzen, dat door
een roekeloze bodempolitiek uitgestrekte velden, millioenen acres, in
betrekkelijk korte tijd van hun vruchtbaarheid beroofd kunnen worden.

De boer heeft een roeping te vervullen, hij moet zich als ideaal stellen,
de bevolking te blijven voeden met voedsel van goede kwaliteit. Hij kan
daarbij de voorlichting van de wetenschap en de hulp van anderen niet
ontberen. De dierenarts is in de ogen van de boer, speciaal van de veeboer,
een belangrijke persoonlijkheid. Eng begrensd zou men de taak van de
dierenarts kunnen samenvatten als : „Het genezen en bestrijden van
ziekten". Een dierenarts die zich bewust is van de dienende taak welke
hij in de landbouw en dus eigenlijk in de hele samenleving kan en moet
vervullen, zal deze enge grenzen ver overschrijden. Hij zal de uitoefening
van de diergeneeskunde minder beschouwen als een winstobject, als een
ruiltransactie van een beloning in geld tegenover diergeneeskundige hulp
en geleverde medicijnen, doch meer het standpunt innemen, dat hij de
boer heeft te helpen en te adviseren in alles wat kan bijdragen tot het
instandhouden en opvoeren en scheppen van optimale omstandigheden
voor : de vruchtbaarheid, ontwikkeling, productie en gezondheidstoestand
van de veestapel. Hij zal de technische en wetenschappelijke adviseur zijn
van de boeren in tal van problemen als erfelijkheidsleer, voeding, vee-
fokkerij enz. Voorzover zijn universitaire opleiding tekort schiet, zal hij
zich inwerken in verschillende vraagstukken, welke met het voorgaande
nauw verband houden en invloed uitoefenen op de levensverrichtingen bij
onze huisdieren o.a. de invloeden van bodemgesteldheid, bemesting,
klimaat moeten bestuderen, welke ook voor een belangrijk gedeelte
hun stempel drukken op de voeding. Hij zal de preventieve diergenees-

kunde meer op de voorgrond stellen. De massa-entingen, tuberculina-
ties e.d. maken hiervan slechts een deel uit. Hij zal biologisch georiënteerd
moeten zijn, wil hij een juiste indruk verkrijgen van het grote verband
tussen bodem, plant en dier ; van de noodzakelijkheid dat de voeding
steeds maar weer aangepast moet worden aan de door selectie verkregen
hogere productie-eigenschappen van onze huisdieren.

Vooral in deze tijd van steeds verder gaande specialisatie aan de uni-
versiteiten ,—- de studie beweegt zich meer in de diepte en minder in de
breedte — dreigt gemakkelijk de harmonie verstoord te worden, welke
tussen diverse takken van wetenschappen dient te bestaan. De dierenarts
met zijn klinische blik, zijn combinatievermogen, aangeleerd voor het
stellen van een juiste diagnose, kan vruchtbaar werk verrichten ten dienste
van de landbouw. Hield men zich vroeger vooral bezig met de pathologisch
anatomische afwijkingen als verwekkers van ziektebeelden, steeds meer
komt men tot het besef, dat van veel groter betekenis is, de juiste oorzaken
voor het ontstaan dier afwijkingen op te sporen. Tal van ziekten heeft men
leren kennen als deficientieziekten en intoxicaties, doch daarnevens begint
men meer en meer te beseffen, dat insufficienties van de rantsoenen onzer
huisdieren praedisponerend werken op het ontstaan van bacteriële ziekten,
virusziekten en parasitaire ziekten. Deze insufficienties zijn ten dele te
verklaren, doordat voedermiddelen afwijken van de normale samen-
stellingen, vooral onder invloed van bodemgesteldheid, bemesting en
soms het klimaat, ten dele ook doordat de voedermiddelen niet op de juiste
wijze worden gecombineerd, in het algemeen gesproken dus doordat de
evenwichtigheid van de rantsoenen te veel in het gedrang komt.

Het is vooral de evenwichtigheid in de voeding, het goed uitbalanceren
der rantsoenen welke in hoge mate de belangstelling van de dierenarts
verdient.

Albrecht wijst er zeer terecht op, dat runderen van nature het ver-
mogen bezitten, de voedermiddelen te onderscheiden, waarin de bestand-
delen in hoge mate voorkomen, welke ze nodig hebben. In de geschiedenis,
vooral in de tijd van de Nomaden, zochten de koeien de streken op met de
beste bodemvruchtbaarheid. Zij inspecteerden de natuurlijke vegetatie
en was deze naar genoegen, dan bleven ze daar en vestigden zich ook de
Nomadenstammen. De mensen ploegden een gedeelte van het land, dat
vruchtbaar was. De koeien zochten dus de gebieden met de beste bodem-
vruchtbaarheid uit, zowel ten behoeve van zichzelf als voor de mens.

Tegenwoordig wordt de koe te weinig als biochemicus gebruikt volgens
Albrecht, ze moet maar nemen wat de mens haaar geeft, vandaar dat we
met allerlei problemen te maken krijgen op het gebied der voortplanting
e.d. Koeien zouden volgens hem afkerig zijn van gras, dat alleen met
stikstof bemesting is gewonnen. In voederproeven met konijnen aan het
Missouri Experiment Station bleken konijnen zeer ongaarne hooi van
uitsluitend met stikstof bemeste percelen op te nemen. Ofschoon we de
neiging hebben onze aandacht vooral te schenken aan een zekere voorkeur
van de koeien voor voedsel, dat rijk is aan bepaalde anorganische bestand-
delen, meent Albrecht dat de koe van nature meer een organisch- en
bio-chemicus is dan een anorganisch chemicus. Waarschijnlijk acht hij
het dat de koe soortgelijke organische verbindingen als vitamine B 12,
complexen, die met behulp van mineralen worden gesynthetiseerd, kan
onderscheiden in het voedsel. Hij wil bij de voeding niet alleen rekening

houden met de hoeveelheid voedsel en de eenvoudige chemische samen-
stelling, doch vooral ook met de vruchtbaarheid van de bodem, waarop
het voedsel is gegroeid en daarbij volop profiteren van de aanwijzingen,
welke de koe verstrekt bij de vrije keuze van het voedsel.

In de voordracht, gehouden op de Algemene Vergadering van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, op 23 October 1948, heb ik het grote
verband tussen bodem, plant en dier nader trachten te belichten. We
mogen in dit verband nog wijzen op de Animal Protein Factor, een complex
van factoren waarvan het vitamine B 12 wel de voornaamste is. Dit vita-
mine B12 wordt in de pens van herkauwers gesynthetiseerd. Deze synthese
kan alleen plaats vinden bij aanwezigheid van voldoende cobalt in het
voedsel; het gehalte van het voedsel is weer afhankelijk van de verhou-
dingen in de bodem. De herkauwer beschikt over het vitamine Bi2 dank
zij het bacterie- en schimmelleven in de pens. Bij Co-deficientie van de
herkauwers blijft inspuiting van anorganische Co-verbindingen zonder
resultaat, terwijl deze verbindingen per os wel werkzaam zijn.

Een deel van het in de pens gesynthetiseerde vitamine Bi2 wordt met
de faeces uitgescheiden. In kippen- en varkensmest vormt zich het vita-
mine buiten het dier. Koemest was vroeger meer dan thans een bron van
vitamine B 12 voor varkens en kippen in weiland, op mestvaalten e.d.
De samenleving van verschillende diersoorten is in dit verband dus van
betekenis.

De mens ontvangt het vitamine B 12 met melk, lever, gist, vlees, vis.
Het vitamine B 12 zou noodzakelijk zijn o.a. voor een normale levensduur
van de rode bloedlichaampjes. Bij lijders aan pernicieuze anaemie is deze
levensduur verkort (zie Tausk, Chem. Weekbl. 46-9-pag. 133). De kwestie
is hierbij overigens gecompliceerd, doordat de patiënten niet in staat zijn
het vitamine B 12 uit het voedsel op te nemen ; men vermoedt door het
ontbreken van de intrinsic factor van Castle.

Volgens Traina V. bezit vitamine B 12 een beschuttende werking tegen
anaphylactische shock bij marmotten. Zelfs een zeer geringe dosis B 12
kan de marmot redden van een lethale dosis histamine.

A.P.F. factor, waarvan één der componenten het vitamine B 12 is, is
een verzamelnaam voor die stoffen, welke het cardinale verschil vormen
tussen plantaardige- en dierlijke eiwit-concentraten, wanneer de amino-
zuurverhouding ongeveer hetzelfde is en de gehalten aan verteerbaar
eiwit overeenkomen. Toevoeging van A.P.F. aan het rantsoen met plant-
aardig eiwit bij biggen en kuikens stimuleert de groei in hoge mate. Bij
het nemen van proeven bij kuikens moet men er op bedacht zijn de proeven
te nemen bij dieren die afkomstig zijn van foktomen, die A.P.F.-arm zijn
gevoed, omdat de factor via het ei overgaat in het kuiken. De voornaamste
A.P.F.-preparaten die momenteel worden aangeboden, zijn afkomstig
van ,,fish solubles", distiller\'s solubles en producten van bacteriën en
schimmels op voedingsbodems. O.a. is het ook een bijproduct van de
streptomycine-bereiding.

Cunha en medewerkers toonden aan dat ook goede kwaliteit teelaarde
met veel organisch materiaal bij jonge varkens een soortgelijk effect
geeft als A.P.F. naast rantsoenen met uitsluitend plantaardig eiwit. Zij
voegden 5 % gedroogde teelaarde aan het rantsoen toe.

Waarschijnlijk is in de synthese van A.P.F. of soortgelijke stoffen in de
bodem ook het geheim te zoeken, waarom varkens in de weide met plant-

aardig eiwit kunnen volstaan, terwijl op stal naast hetzelfde groenvoer ook
dierlijk eiwit nodig is. Alles wijst er op dat ze de aanvullende stoffeu
door wroeten uit de bodem opnemen. Het opnemen van wormen en
kevers uit de bodem is vroeger als verklaring aanvaard, doch aan de juist-
heid daarvan zal elke practicus moeten twijfelen. Ook geeft het voorgaande
over A.P.F. in de bodem een verklaring voor de waarneming dat de pluim-
veehouderij beter gelukt op vruchtbare gronden dan op dood zand en op
dichtgeslagen lage gronden zonder enig microleven.

Het is dus duidelijk dat het leven van mens en dier in hoge mate beheerst
wordt door de toestand van de bodem waarop het voedsel is gegroeid.
Bij de mens wordt in het algemeen voedsel genuttigd, dat van verschillende
herkomst is. Alleen bij de boerenbevolking komt het meermalen voor,
dat alleen voedsel van eigen bedrijf wordt genuttigd. Meermalen is me
door medici verzekerd, dat ze betreuren weinig georiënteerd te zijn be-
treffende het verband tussen ziekten in het boerengezin en de toestand
van de bodem op hun bedrijven. De dierenarts kan hier als tussen-
schakel fungeren en de artsen wijzen op aetiologische momenten in de
bodem, welke ook bij het vee op het bedrijf afwijkingen doen ontstaan.

Orr wijst er in zijn voorwoord tot de publicatie van Russell over
„Minerals in pasture, deficiencies and excesses in relation to animal health"
op, dat de deficienties in kwaliteit en kwantiteit van de weide de grazende
dieren schijnen te praedisponeren, ook voor andere ziekten dan direct aan
de deficienties toegeschreven moeten worden. De dierenarts heeft daarom
de leidende rol te vervullen in de studies op het gebied van mineralen-
deficienties en mineralen-surplus in de weide.

Wij zouden deze uitlating van Orr nog enige uitbreiding willen geven
en als volgt formuleren : De dierenarts heeft bij de huisdieren nauwlettend
gade te slaan, welke van de door hem waar genomen afwijkingen bij de
huisdieren verband kunnen houden met de voeding. In het bijzonder wordt
zijn aandacht gevraagd wanneer in die voeding veranderingen worden
aangebracht. Deze veranderingen kunnen betrekking hebben op het
gebruik van nieuwe voedermiddelen, op wijziging in de samenstelling van
de voedermiddelen, b.v. door bemesting, door selectie bij de planten naar
groter opbrengst, verder op nieuwe combinaties van voedermiddelen. In
het algemeen zal hij dus gade hebben te slaan, in hoeverre de evenwichtig-
heid van de voeding in het gedrang komt. Hij zal daarbij enerzijds het
contact met landbouwdeskundigen en medewerkers niet kunnen missen,
anderzijds dikwijls de hulp moeten inroepen van biochemici. Vooral in
verband met het nieuwe landbouwbeleid van de Minister van Landbouw,
vraagt de evenwichtigheid van de voeding bijzondere aandacht van de
dierenarts en heeft het ongetwijfeld zijn nut op dit beleid iets dieper in te
gaan.

De huidige landbouwpolitiek is er op gericht bestaanszekerheid in de
landbouw te verschaffen en de productie van eigen bodem zoveel mogelijk
op te voeren ; zulks ook in verband met de schaarste aan deviezen, vooral
aan dollars.

In het bekende groene boekje, een uitgave van het Departement van
Landbouw over : ,,De mogelijkheden van de veevoedervoorziening in
eigen land", worden richtlijnen gegeven over een veestapel met een omvang
van die van voor de oorlog, betreffende een voeding met een minimale
hoeveelheid geïmporteerd krachtvoeder.

Door de productie van het grasland in de naaste toekomst met 80 %
op te voeren en in de akkerbouw de verbouw van hakvruchten, die veel
meer opbrengen per ha dan granen, te stimuleren, ziet men de mogelijk-
heid het krachtvoederverbruik met ongeveer 1/3 te verminderen.

De grootste beperking van krachtvoer heeft men zich gedacht voor
melk- en kalfkoeien, dan volgen de varkens. Voor het rundvee is dit
mogelijk door de kwaliteit van het ruwvoeder te verbeteren, gunstige
\'combinaties van ruwvoeders te kiezen en tevens door de kwantiteit ruw-
voeder te verhogen. In de varkensvoeding denkt men zich vooral de in-
schakeling van veel gestoomde aardappelen. Ten behoeve van het pluimvee
wordt vooral de maisverbouw op eigen bedrijf aanbevolen.

ie. cultuurtechnische maatregelen en bemesting met fosfaat en kali ;
2e. verhoging van de stikstofbemesting, op den duur zelfs tot 200 kg

zuivere stikstof per ha ;
3e. doelmatiger beweidingsmethoden, goede ensilering en verbeteringen

Tegen het opvoeren van de productie van het ruwvoeder als zodanig
zal niemand bezwaren kunnen inbrengen. Het is een noodzakelijkheid
wanneer men het standpunt huldigt dat ons land zo snel mogelijk zijn
armoede te boven moet komen. Toch zal men goed doen aan de bezwaren,
die eraan verbonden zijn alle aandacht te schenken. Men zou deze gevaren
als volgt kunnen indelen :

ie. Achteruitgang in bodemvruchtbaarheid, voortgaande erosiever-
schijnselen.
2e. Nadelen voor het vee.
3e. Achteruitgang van onze zuivelproducten.
4e. Gevaren van overproductie in de veehouderijsector.

De achteruitgang in bodemvruchtbaarheid is vooral het gevolg daarvan,
dat we voor onze bodem niet meer een gesloten circuit hebben. Er wordt
veel meer aan onttrokken, dan er naar wordt teruggevoerd.

Enerzijds ontbreekt het aan voldoende organische meststoffen, anderzijds
komen de sporenelementen steeds meer in het gedrang, vooral doordat
we hoofdzakelijk zuivere meststoffen gebruiken. Vóór de oorlog pleegden
we eigenlijk roofbouw op N.- en Z.-Amerika, Canada, Indië enz., door
grote hoeveelheden veevoeder te importeren. Een belangrijk gedeelte
hiervan kwam uiteindelijk in de bodem terecht.

Nu we veel meer agrarische producten gaan exporteren dan importeren,
lopen we gevaar onze bodem uit te boeren. In dit licht bezien, moeten dus
alle organische afvallen verzameld worden en verdient het waardering
dat de compostering van stadsvuil krachtig ter hand wordt genomen. Ook
het toepassen van groenbemesting verdient alle aandacht.

Reeds jaren geleden hebben we er op gewezen dat we moeten komen
tot bepaalde meng(mest-)stoffen, speciaal voor de noodzakelijke sporen-
elementen. Eerder gebruikten we veel Thomas-slakkenmeel, chilisalpeter,

later ook koperslakkenbloem, welke een aanvulling van de bodem met
nevenbestanddelen gaven, tegenwoordig zijn ze onvoldoende te ver-
krijgen en waarschijnlijk bij de verhoogde bodemproductie ook niet hele-
maal als voldoende te beschouwen.

De nadelen voor het vee bij verhoogde bodemproductie van het weiland
mag men vooral toeschrijven aan het tekort aan sporenelementen en
waarschijnlijk ook aan de teruggang van het microleven in de bodem.
Vooral door een zeer hoog gebruik van stikstof wordt de evenwichtigheid
in de bemesting te veel uit het oog verloren, waardoor onevenwichtige
verhoudingen in de planten zijn te vrezen en gemakkelijk het weide-
bestand een te eenzijdige botanische samenstelling verkrijgt. Vooral nu
bij ons vee strenger geselecteerd wordt in de richting van hogere productie,
moeten aan de voeding hogere eisen worden gesteld, ook in de weide.
Hoe hoger de productie, hoe noodzakelijker het wordt dat de onderlinge
verhoudingen van de voedingsstoffen in het rantsoen zo goed mogelijk zijn.
Het is wel zeker, dat we nog lang niet alle voedingsstoffen kennen.

De evenwichtigheid zal aan hoge eisen het beste beantwoorden wanneer
het rantsoen uit een zeer groot aantal voedermiddelen bestaat, dus ook
het weidebestand uit een groot aantal plantensoorten. Bij een kwistig
gebruik van stikstof verdwijnen gemakkelijk de klavers en kruiden en
zelfs wordt het aantal grassoorten sterk beperkt. Het behoeft geen nader
betoog dat met deze beperking van het aantal soorten in de weide, gevoegd
bij een abnormale samenstelling van elke soort afzonderlijk, leidt tot grote
onevenwichtigheden in de voeding ; intoxicaties en deficienteis, doch ook
tot een stijgen van de specifiek dynamische werking, waardoor de totale
hoeveelheid per dag opgenomen groenvoer dikwijls onvoldoende oplevert
om onderhoud en hoge producties te dekken. Aan de bijvoeding in de
weide zal dan alle aandacht moeten worden besteed.

Ook tegen eenzijdige verhoudingen in kunstweiden hebben we een
waarschuwende stern laten horen. De publicaties van Muir wijzen er op,
dat ook in Engeland in eenzijdige kunstweiden het aantal ziekten toeneemt
(behalve parasitaire ziekten) en de vruchtbaarheid van het vee achteruit
gaat. Ongetwijfeld verdient het omzetten van slechte weiden in kunst-
weiden sterk aanbeveling, doch men gebruike voor het inzaaien veelzijdige
zaadmengsels, waarbij goede kruidensoorten als dille, pimpernel, wilde
cichorei, wilde karwij, eventueel peterselie en honingklaver niet vergeten
mogen worden. Waar de kunstweiden toch te eenzijdig blijken, verdient
bijvoeding sterke aanbeveling, in het bijzonder ook weer voor productieve
dieren.

Het is zonder meer duidelijk dat het algemeen toepassen van bijvoeding
in de weide, de bezuiniging op het krachtvoederverbruik weer voor een
gedeelte doet verloren gaaan. De dierenarts en landbouwkundig ingenieur
moeten gezamenlijk trachten dit probleem in goede banen te leiden.
Momenteel zien we op vooruitstrevende veehoudersbedrijven steeds
meer stoornissen in de bevruchting, speciaal in de weide en daarnaast
veel ziekten die ons tonen, dat elke geforceerde verhoging van productie
zowel van gras als van melk, grote gevaren opleveren, vooral in verband
met evenwichtigheid en aanpassing der voeding.

De achteruitgang van zuivelproducten bij het opvoeren der productie
van gras en ander groenvoer wordt in zuivelkringen als zeer ernstig be-
titeld. In het algemeen geeft welig gras zeer slappe boter, te ondervangen

door bijvoeding van pulp, cocosmeel, palmpitmeel e.d., dus weer bij-
voeding. In de tweede plaats krijgt men bij een overvloedige productie
van groenvoer een sterke toename van ensilage. Het is algemeen bekend
dat kuilvoer in grote hoeveelheden gegeven, een zeer ernstig gevaar be-
tekent voor de kwaliteit onzer zuivelproducten. Misschien is de Hardeland
methode van inkuilen in dit opzicht nog het minst gevaarlijk.

Bovendien moet aan de mogelijkheid worden gedacht dat door het
verloren gaan van kruiden in het weiland de smaak van onze kaas kan
achteruitgaan. Er zijn althans wel aanwijzingen in die richting te vinden.

De gevaren van overproductie in de veehouderij-sector zijn lang niet
denkbeeldig te noemen en bij het huidige landbouwbeleid wordt er dan
ook terdege rekening mede gehouden.

Van de zijde van de Stichting van de Landbouw en Landbouworga-
nisaties had men de veevoederdistributie willen gebruiken als middel, de
veestapel binnen bepaalde perken te houden en vooral te doen houden op
die bedrijven, welke op veehouderij hel meest zijn aangewezen. Door het
vrijgeven van de binnenlandse granen, eerder reeds door het vrijgeven
van diverse grondstoffen, weike in mengvoeders kunnen worden opgenomen
heeft de Regering, tegen de wil van de georganiseerde landbouw in, aan
de veevoederdistributie haar gesloten karakter ontnomen en daardoor
ondoelmatig gemaakt. Als verzachtende omstandigheid mag gelden dat
de inlevering van de binnenlandse granen na de oorlog een steeds verder
dalende tendenz vertoonde. In vredestijd schijnen dergelijke regelingen
moeilijk aanvaard te worden.

Op 14 September 1949 zijn de raamvoorschriften voor het samenstellen
der mengvoeders ingevoerd waarbij aan mengvoederfabrikanten grote
vrijheid werd gegeven, de mengvoeders naar eigen goeddunken samen te
stellen, ook met behulp van vrije producten en vrije granen, Van een
eigenlijke distributie mocht men nu niet meer spreken, hoogstens van een
veevoeder-regeling.

Veel toegewezen importvoeder werd tegen sterk verhoogde prijzen op de
binnenlandse markt gebracht. De prijs van het mengvoeder steeg met
enkele guldens per 100 kg. Het is nu eigenlijk niet meer de kwantiteit
krachtvoeder, welke thans het totale verbruik beperkt, doch meer de prijs.
Vraag en aanbod zijn bij het vrijwel onbeperkt afleveren met elkaar in
evenwicht gekomen.

Niet alleen kan de veehouderij thans onbeperkt uitgebreid worden op
akkerbouwbedrijven en grote gemengde bedrijven, waar men dat eigenlijk
niet moet hebben uit een oogpunt van overproductie van veredelde pro-
ducten, maar ook dreigt het gevaar dat de veehouderij op kleinbedrijf en
specifiek veebedrijf niet voldoende ondernemerswinst oplevert. Bovendien
is merkbaar dat vele mengvoeders niet beantwoorden aan een deugdelijke
samenstelling en een rationele veevoeding in gevaar brengen. Vooral bij de
varkens is een achteruitgang in de gezondheidstoestand waar te nemen,
waarbij de dierenarts nauw is betrokken. Ten dele mag men de toename
van het aantal ziekten ook wijten aan de inschakeling van de hakvruchten,
vooral aardappelen in de varkensvoeding, waarover straks.

Door een Commissie, ingesteld door het Koninklijk Nederlands Land-
bouw comité, zijn in een rapport enige richtlijnen aangegeven, welke de
fouten in de huidige regeling zoveel mogelijk kunnen wegnemen. Van deze
commissie maakte ik persoonlijk deel uit.

Geadviseerd wordt het krachtvoederverbruik te beperken door op het
importvoeder een hefhng te leggen. Deze prijsverhoging wordt in de vorm
van reductiebonnen bij de aankoop van mengvoeder gerestitueerd voor
kleine bedrijven en specifieke veebedrijven. Het mengvoeder wordt vrij,
doch moet voldoen aan een soepel gestelde mengvoederreceptuur en de
procentische samenstelling moet worden vermeld. Een garantie voor eiwit,
vet e.d. zonder meer heeft vrijwel geen waarde. Men kan voldoen aan de
garantie terwijl het mengvoeder toch ondeugdelijk is. De percentages van
de aanwezige grondstoffen moeten eveneens bekend zijn, wil men een
goed oordeel kunnen vellen. De controle op de samenstelling wordt uit-
geoefend door vrijwillige controle-apparaten, waarbij berechting veel
eenvoudiger is dan bij een rijksapparaat. De mengvoederreceptuur kan
gewijzigd worden in verband met de grondstoffenpositie.

Naar mijn mening moet de dierenarts bij voorkomende ziektegevallen
een goed oordeel kunnen vellen over de kwaliteit en evenwichtigheid van
de verstrekte rantsoenen, inclusief het mengvoeder. Volledige openbaar-
heid van samenstelling is gewenst. Het zou te veel gevraagd zijn, elke
samenstelling in voorkomende gevallen volledig op de botanische zuiver-
heid te doen onderzoeken.

Thans nog een enkel woord over de hakvruchtenvoeding bij varkens;
speciaal van aardappelen.

Men mag de aardappel beschouwen als een typisch zetmeelproduct dat
veel aanvulling behoeft met eiwit, vitaminen en mineralen. Waar men de
gegeven voorschriften voor mestvarkens volledig opvolgt, kunnen met
gestoomde aardappelen (ook ingekuild) goede uitkomsten worden ver-
kregen. Nog maar al te vaak wordt een lukraakvoeding toegepast, met
het gevolg, dat zeer veel gevallen worden opgemerkt van acute hartdood,
kannibalisme (vooral afbijten van de staarten) en verlammingsverschijn-
selen van de achterhand. De gunstige resultaten die preventief worden
verkregen met gedroogde gist, vital e.d. maken een deficientie van B-
vitaminen zeer waarschijnlijk. Het vitamine B, zonder meer o.a. als
oorzaak van acute hartdood aangegeven, heeft niet het resultaat opgeleverd,
dat men er van verwachtte.

Het is moeilijk nieuwe voederrnethoden in de praktijk snel ingang te
doen vinden. Met artikelen in landbouwbladen bereikt men onvoldoende
resultaat. Persoonlijk contact met de boeren is gewenst. Bij voorkomende
ziektegevallen zal het tijdstip, waarop de veehouder veranderingen in de
voeding wil aanbrengen, het meest gunstig zijn. De dierenarts kan hier
de stimulerende kracht zijn. Ook voordrachten en cursusseri kunnen
daartoe bijdragen.

Bij voeding van aardappelen aan fokzeugen neemt men een verminderd
weerstandsvermogen van de biggen waar, met veel ziekte en sterfte i a 2
dagen na de geboorte, veel meer dan bij voedering van grote hoeveelheden
voederbieten ooit het geval is geweest.

De uitbreiding van de biggengriep (— influenza) is ten dele aan hetzelfde
toe te schrijven: onevenwichtigheid in de voeding door veel aardappelen.
Echter spelen ook andere oorzaken een rol b.v. de uitbreiding van de
fokzeugenstapel, waardoor met korter tussenpozen worpen biggen geboren
worden en de infectie gemakkelijker kan overspringen van de éne worp
op de andere. Ook is van betekenis dat we momenteel in het eiwitrijke

biggenmeel vismeel moeten gebruiken dat in kwaliteit ver achter staat
bij het Noorse haringmeel van vóór de oorlog.

Een andere ziekte die momenteel veel voorkomt bij varkens is de z.g.
slingerziekte, met oedemen om de ogen, waggelende gang en met een
zeer hoog sterftecijfer. Bij sectie blijken de ingewanden oedemateus. Deze
ziekte trad vroeger in de Achterhoek sporadisch op en vrijwel alleen bij
een irrationele voeding. We beschouwden het als een virusziekte, waarbij
de voeding het praedisponerende moment opleverde.

Het is niet mijn bedoeling vooruit te lopen op mededelingen die hierover
ongetwijfeld van de zijde der Seruminrichting zullen verschijnen, noch
op de vorderingen die men bij de medicamenteuze behandeling van
dergelijke virusziekten kan verkrijgen; binnenkort verschijnt over het
laatste een artikel in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, waarbij frap-
pante resultaten worden medegedeeld door collega Krediet Jr. e.a.,
verkregen met injecties van „Virofral" een vloeistof met anti-virale eigen-
schappen.

Ik heb gemeend voorgaande kwesties te moeten aanroeren om te demon-
streren dat het nieuwe Landbouwbeleid — hoeveel waardering men
daarvoor ook mag hebben — veel gevaren in zich draagt, ook voor de
gezondheidstoestand van onze veestapel. Veel plooien moeten gladgestreken
worden. Als dierenarts zou ik mijn collegae willen vragen: ,,Weest U
bewust van de grote taak, van de roeping, die ge in dezen hebt te ver-
vullen."

Nederlandsche Staatswetten. Editie Schuurman en Jordens No. 27, 6e druk
1949 met aanteekeningen, besluiten ter uitvoering en alphabetisch register door Dr. J. M.
van Vloten en H. Venema.

Aan een nieuwe druk van deze verzameling wetten, op de diergeneeskunde betrekking
hebbende, was dringend behoefte. De vorige druk dateert van 1940; er is in dien tijd
veel gebeurd en veel veranderd. Het was moeilijk zelfs voor hen, die er geregeld mee
te maken hadden, de weg te vinden in het labyrinth van Koninklijke Besluiten, Minis-
teriële Beschikkingen en andere bepalingen. In de toelichting bij de zesde druk wordt
hierop ook gewezen; er is een aanmerkelijke verbetering in de rangschikking gebracht
door n.1. de uitvoeringsmaatregelen van de Veewet in hoofdstukken bij elkaar te plaatsen,
waardoor het zoeken naar een bepaald onderdeel zeer eenvoudig is geworden. Een
belangrijke aanvulling heeft plaats gevonden door ook de Landbouw Uitvoerwet 1929,
waar de controle op de uitvoer van bacon is geregeld, in de 6de uitgave op te nemen.

De wetten zijn, voorzover mogelijk was, tot op heden gewijzigd en aangevuld. De
wetgeving op deze gebieden zal ongetwijfeld in de naaste toekomst nog veranderingen
ondergaan: men denke o.a. aan de Pullorum bestrijding en het mogelijk tot stand
komen van bepalingen omtrent bereiding, aflevering enz. van sera en entstoffen.

Ik zou daarom willen aanbevelen, dat wanneer nieuwe bepalingen in werking treden,
deze in het formaat van het bestaande boekje worden gedrukt en aan alle dierenartsen
van Rijkswege worden verstrekt. Vanzelfsprekend neem ik aan dat alle collega\'s de
6de druk van deze Staatswetten in hun bezit hebben; de aanvullingen kunnen dan
ingelegd worden.

Van Vloten en Venema hebben met deze nieuwe uitgave, waaraan zij veel tijd
moeten hebben besteed, den dierenartsen een grote dienst bewezen.

(Afdeling voor bacteriologie en experimentele pathologie van het Instituut
voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden).

OYER MYELITIS BIJ HET VARKEN EN DE HOND.
VERGELIJKING VAN HET HISTOPATHOLOGISCHE BEELD
MET POLIOMYELITIS VAN DE MENS.

Suggesties aangaande een eventueel verband tussen bepaalde neurotrope
virusziekten bij dieren en poliomyelitis bij de mens (kinderverlamming)
zijn reeds verscheiden keren gedaan. Eén van de redenen, waarom wel
gedacht is en door sommigen nog gedacht wordt, aan dieren als reservoir
van het poliomyelitisvirus en derhalve als mogelijke smetstofbrom voor
de mens, is gelegen in het feit, dat meestal geïsoleerde gevallen van polio-
myelitis voorkomen, zonder dat een direct of indirect contact met andere
poliomyelitispatiënten kan worden aangetoond.

Nu mag tegenwoordig wel als vaststaand worden aangenomen, dat
slechts een gering percentage van de mensen, die met het poliomyelitisvirus
worden besmet, de voor poliomyelitis meest kenmerkende verschijnselen,
namelijk verlammingen, zullen tonen. Een groter percentage van de
besmette individuen toont slechts de verschijnselen van de niet-paralytische,
meningitische vorm, terwijl de meerderheid in het geheel niet ziek wordt,
of slechts lichte, voorbijgaande verschijnselen van angina en gastroenteritis
toont, welke klinisch onmogelijk als poliomyelitis kunnen worden herkend.
Men neemt thans aan, dat op de 100 besmettingen met het poliomyelitis-
virus gemiddeld slechts één geval van paralytische poliomyelitis voorkomt.
De overige 99 % van de besmette individuen moeten evenwel als tijdelijke
virusdragers worden beschouwd en men heeft dan ook kunnen aantonen,
dat zij het virus, wellicht slechts gedurende korte tijd, via de keel en met
de faeces kunnen uitscheiden (13). Zo zou men dan de geisoleerd voor-
komende gevallen van poliomyelitis kunnen verklaren, door aan te nemen,
dat deze mensen zijn besmet door een niet-herkende virusdrager, hetzij
door direct contact, hetzij doordat zij water of voedingsmiddelen tot zich
hebben genomen, die met virusbevattende faecesdeeltjes verontreinigd
zijn geweest. De vrij grote weerstand van het poliomyelitisvirus tegen
buiten het lichaam gelegen factoren in aanmerking genomen, lijkt deze
verklaring van de gang van de besmetting in vele gevallen plausibel.
Er zijn evenwel omstandigheden, waardoor een besmetting op deze wijze
moeilijk is aan te nemen.

Ofschoon gevallen van poliomyelitis gedurende het gehele jaar kunnen
worden waargenomen, wordt bij epidemieën het hoogtepunt bereikt in
de nazomer en de herfst. Moet men nu aannemen, dat het virus zich het
gehele jaar door handhaaft in de mens, af en toe eens aanleiding geeft tot
het ontstaan van een sporadisch geval en in bepaalde jaren tot een epidemie,
of bestaan er extrahumane virusreservoirs ? Op deze vraag is een afdoend
antwoord nog niet gegeven.

voirs van het poliomyelitisvirus voorkomen. Tot dusver is hiervan nog
niets gebleken, maar dat een onderzoek in die richting een niet onredelijke
eis is, blijkt uit het feit, dat men gedurende de laatste jaren heeft aange-
toond, dat dieren het smetstofreservoir van verscheiden virussoorten en
rickettsiën, die ziekte bij de mens veroorzaken, kunnen zijn, b.v. equine
encephalomyelitis, Japanse encephalitis B, choriomeningitis, louping ill,
pseudokippenpest, Q-koorts e.a. Men komt zelfs al in de buurt van de
poliomyelitis, wanneer men bedenkt, dat sinds kort is aangetoond, dat
een bepaalde groep van onderling zeer nauw verwante virussoorten,
waartoe behoren het zogenaamde Columbia SK-, het MM- en het EMC
(encephalomyocarditis) virus, die bij dieren voorkomen, pathogene eigen-
schappen voor de mens hebben. Weliswaar is nog niet bewezen, dat deze
virussoorten poliomyelitis bij de mens kunnen veroorzaken, maar bij
apen konden zij, evenals het klassieke poliomyelitisvirus, het voor polio-
myelitis kenmerkende klinische en histopathologische beeld opwekken

Het ligt voor de hand, dat men bij een onderzoek naar het voorkomen
van reservoirs van het poliomyelitisvirus bij dieren, in de eerste plaats
aandacht zal besteden aan die diersoorten, waarbij een ziekte voorkomt,
welke klinisch en histopathologisch overeenkomst toont met de poliomyeli-
tis van de mens.

Ziekten bij dieren, welke gepaard gaan met verlammingsverschijnselen,
vooral van de extremiteiten, komen ongetwijfeld veelvuldig voor, maar
dat er enig verband zou bestaan tussen poliomyelitis van de mens enerzijds
en dierziekten zoals de nerveuze vorm van de ziekte Carré, neuro-
lymphomatosis gallinarum, Borna\'sche ziekte en louping ill, wordt door
Frauchiger (3) terecht op histopathologische gronden niet waarschijnlijk
geacht. Wel vermeldt hij een waarneming van een histopathologisch op
poliomyelitis gelijkend ziektebeeld bij het rund en bij het varken — het
laatste is waarschijnlijk Teschen\'sche ziekte geweest cn hij meent dat
boosaardige catarrhaalkoorts de aandacht verdient als object voor ver-
gelijkend-pathologisch onderzoek met poliomyelitis. Naar mijn mening is
het histopathologische beeld van de encephalomyelitis bij boosaardige
catarrhaalkoorts (8) ook principieel verschillend van het beeld van polio-
myelitis. Eerder zouden de Japanse encephalitis en de equine encephalo-
myelitis voor vergelijking met poliomyelitis in aanmerking komen, doch
de verwekkers daarvan kunnen op grond van hun eigenschappen niet
tot de poliomyelitisgroep worden gerekend. (1).

Er is eigenlijk slechts één dierziekte, namelijk de Teschen\'sche ziekte
van het varken, welke klinisch, en volgens mededelingen in de literatuur,
treffende overeenkomsten met de humane poliomyelitis toont (7) (2).

Het essentiële kenmerk van de humane poliomyelitis is een parenchyma-
teuze aandoening van de voorste hoorns van het ruggemerg, ofschoon ook
in de achterste hoorns en in de hersenen afwijkingen kunnen worden
aangetroffen. Primair is een beschadiging van motorische ganglioncellen,
in het bijzonder die van de laterale celgroepen van de voorste hoorns.
Bovendien worden in het beginstadium leucocytaire infiltraties om bloed-
vaten en verspreid in het weefsel gevonden. De leucocyten worden evenwel
spoedig vervangen door lymphocytaire cellen en in de weefselinfiltraten
door microgliacellen. De degeneratie van de ganglioncellen wordt on-
middellijk gevolgd door een leucocytaire, later door een glieuze neurono-

phagie. Kenmerkend voor poliomyelitis is de onregelmatige verspreiding
van de veranderingen.

Ofschoon de Teschen\'sche ziekte in Nederland tot dusver niet met
zekerheid is waargenomen, heb ik het histopathologische beeld hiervan
kunnen bestuderen, nadat ik door de vriendelijke bemiddeling van Dr. O.
Havli\'k te Praag de beschikking kreeg over een aantal histopathologische
preparaten van dit ziektebeeld.

Evenals bij de humane poliomyelitis waren de voorste hoorns van het
ruggemerg het sterkst veranderd, in het bijzonder in het lumbale en cer-
vicale gedeelte (fig. i en 2). Daarnaast werden ook veranderingen gevonden
in de achterste hoorns, het verlengde merg, de pons, de substantia nigra
van de middenhersenen, de thalamus opticus, het corpus striatum, de
ammonshoorn en sommige delen van de grote hersenschors. De door mij
onderzochte preparaten wekten de indruk, dat de afwijkingen in de hersenen
niet zeer ten achter staan bij de veranderingen in het ruggemerg, dat de
dichtheid van de haarden en de hersenen over het algemeen groter is
dan bij de humane poliomyelitis het geval pleegt te zijn, ofschoon ook daar
bulbaire en cerebrale vormen voorkomen. Er was ook verval van motorische
ganglioncellen en neuronophagie, doch aan de neuronophagie namen
vrijwel geen leucocyten, maar lymphocyten en gliacellen deel. Ook in de
weefselinhltraten waren vrijwel uitsluitend lymphocyten en gliacellen
aanwezig, terwijl de perivasculaire infiltraten bestonden uit lymphocy-
taire cellen en slechts enkele, meestal eosinophiele, leucocyten. Samen-
vattend kan dus gezegd worden, dat deze preparaten het beeld toonden
van een subacute poliomyelitis en encephalitis van het type, zoals bij
de humane poliomyelitis kan worden gevonden. Verder was er een lichte
lymphocytaire meningitis.

Enige jaren tevoren was ik in de gelegenheid, het centrale zenuwstelsel
te onderzoeken van een aantal jonge varkens, die het klinische beeld
van de zogenaamde verlammingsziekte hadden getoond. Toen deze ziekte
in Nederland werd geconstateerd, zullen velen wellicht hebben gedacht
aan de Teschen\'sche ziekte, doch daar het noch bij ons, noch op de Rijks-
seruminrichting gelukte (mondelinge mededeling van coll. Terpstra), de
ziekte door intracerebrale enting op andere varkens over te brengen, kon
dit vermoeden niet bevestigd worden. Ook het histologisch onderzoek van
het centrale zenuwstelsel wees uit, dat er, ofschoon naast enkele punten
van overeenkomst, toch veel verschillen waren met het beeld van de Teschen\' -
sche ziekte.

Er was een meningitis van een omvang, zoals zelden bij niet-etterige
ontstekingen wordt gevonden (fig. 3), diffuus verdeeld over alle delen van
de hersenen en langs nagenoeg de gehele lengte van het ruggemerg. Het
infiltraat bestond uit leucocyten en lymphocyten. In het weefsel van het
centrale zenuwstelsel zelve, werden de sterkste veranderingen gevonden
in het verlengde merg en in het halsmerg (fig. 4). Er was daar ter plaatse
een zo sterke infiltratie van leucocyten en lymphocyten door het weefsel,
dat speciaal in het verlengde merg van een dwarslaesie kon worden ge-
sproken. Van enige voorkeur voor een bepaald gedeelte van het weefsel
in het verlengde merg en het halsmerg was dan ook geen sprake. Van de
ganglioncellen was practisch niets meer over. In meer caudaal gelegen
gedeelten van het ruggemerg, waar de veranderingen belangrijk minder
hevig waren, bleek ook niet dat er een voorkeur voor de voorste hoorns

bestond. Weliswaar waren sommige, in veranderde gebieden liggende
ganglioncellen, ook motorische, in verval en bestond er neuronophagie,
doch andere, eveneens in zulke gebieden liggende ganglioncellen waren
zoveel mogelijk ontzien. Ook craniaal van het verlengde merg namen
de veranderingen snel in hevigheid af, ofschoon lichte afwijkingen in de
hersenstam en zelfs in de hersenschors aanwezig waren. Er bestond dus
een hevige acute meningoencephalomyelitis, met een overwegend bulbaire
vorm, die zich van de Teschen\'sche ziekte en van de humane poliomyelitis
onderscheidde door de verdeling van de afwijkingen over het centrale
zenuwstelsel, het ontbreken van een voorkeur voor de ganglioncellen
van de voorste hoorns en de uitzonderlijke sterk uitgebreide meningeale
infiltratie. De veranderingen waren ook principieel verschillend van die
welke bij de varkenspest-encephalitis worden gevonden (10).

Bij het histopathologisch onderzoek van het centrale zenuwstelsel van
honden, lijdende aan encephalitis, respectievelijk encephalomyelitis, deden
zich een drietal gevallen met opmerkelijke afwijkingen in het ruggemerg
voor, welke een nadere bespreking rechtvaardigen.

In een vorig artikel (11) is betoogd, dat bij de hond twee histologisch
verschillende vormen van encephalitis, respectievelijk encephalomyelitis
voorkomen, één, waarbij de meest kenmerkende veranderingen in de grijze
en één, waarbij deze voornamelijk in de witte stof voorkomen. De eerste
vorm vindt men bij idiopathische encephalitis en rabies, de tweede, welke
gepaard gaat met demyelinisatie, bij de Carré-encephalitis en „hard pad
disease" (ziekte van Carré type B?) (9) (6) (5).

De drie honden, waarvan hier sprake is, hadden volgens de behandelende
dierenarts geleden aan een ziekte, welke begon met tonsillitis en vage
gastrointestinale stoornissen, welke verschijnselen gevolgd werden door
een progressieve slappe paralyse van de achterste extremiteiten met as-
cenderend karakter. Er was geen reden om aan Carré-encephalomyelitis
te denken en ook bij het histologisch onderzoek meende ik te doen te hebben
met een spinale vorm van de idiopathische encephalitis. De ziekteduur is
bij de drie honden verschillend geweest en daarnaar moet dan ook het
histopathologische beeld beoordeeld worden.

De eerste hond, 7 maanden oud, is 12 dagen ziek geweest en werd wegens
een ongeneeslijk schijnende aandoening van het ruggemerg gedood.

In het ruggemerg werden onregelmatig verspreide haarden gevonden
met een zwakke mesodermaal-glieuze reactie. Onder de laterale motorische
ganglioncellen van de voorste hoorns toonden er enkele wat tekenen van
verval, die evenwel gewoonlijk niet verder gingen dan tigrolysis. Slechts
weinige cellen toonden vacuolaire degeneratie, chromatolysis en karyolysis,
welke verschijnselen gepaard gingen met satellitisme en neuronophagie
door microgliacellen. Dezelfde afwijkingen werden ook gevonden in de
ammonshoorn, in mindere mate in de thalamus, de pons, het verlengde
merg en in enkele ventrale delen van de hersenschors.

De tweede hond, een 5 maanden oude bouvier, is gedood na een ziekte-
duur van 3 weken. De veranderingen waren vrijwel uitsluitend gelocaliseerd
in de voorste hoorns van het ruggemerg, het verlengde merg en de pons,
terwijl nog geringe afwijkingen werden aangetroffen in de substantia nigra
en de ammonshoorn. In de onregelmatig door het ruggemerg verspreide
veranderingen waren vele motorische ganglioncellen gedegenereerd en er
was neuronophagie, waaraan zowel door leucocyten als door microglia-

cellen werd deelgenomen. In sommige gedeelten waren de meeste ganglion-
cellen reeds geheel verdwenen en kleine ophopingen van gliacellen duidden
de plaatsen aan, waar zij zich hadden bevonden. De haarden waren
voorts gekenmerkt door lymphocytaire perivasculaire en lymphocytair-
glieuze weefselinfiltraten van beperkte omvang.

De derde hond, 2 jaar oud, is gedood na een ziekteduur van 8 weken.
Ook hier waren de veranderingen vrijwel uitsluitend gelocaliseerd in het
ruggemerg, het verlengde merg en de pons, met een opvallende voorkeur
voor de voorste hoorns (fig. 5). De onregelmatig verspreide haarden met
lymphocytaire perivasculaire en lymphocytair-glieuze weefselinfiltraten
waren uitgebreider dan bij de vorige honden. Leucocyten ontbraken echter
in de infiltraten niet geheel. In de linkerhelft van het ruggemerg waren
de afwijkingen intensiever dan in de rechter. De laterale, in sommige
gedeelten ook de ventrale en mediale ganglioncellen van de voorste hoorns
toonden duidelijke tekenen van verval en er was neuronophagie, waaraan
voornamelijk microgliacellen, doch ook leucocyten deelnamen (fig. 6).
In verscheidene haarden was bijna geen enkele ganglioncel meer over. Op
vele plaatsen waren ook de achterste hoorns, soms zelfs de witte stof, in het
proces betrokken.

Deze honden toonden dus een myelitis van de grijze stof, welke, wegens
de opvallende voorkeur voor de voorste hoorns met aantasting van de
ganglioncellen, de verdeling van de veranderingen door het ruggemerg
en de sterk op de achtergrond tredende afwijkingen in de hersenen, meer
nog dan de Teschen\'sche ziekte overeenkomst toonde met de poliomyelitis
van de mens.

Met dit onderzoek is slechts aangetoond, dat behalve bij het varken,
ook bij de hond een myelitis kan voorkomen, die histopathologisch ver-
gelijkbaar is met de poliomyelitis van de mens. Hiermede is uiteraard
niets gezegd omtrent een eventueel aetiologisch verband. Tot dusver is
het niet gelukt, met het virus van de Teschen\'sche ziekte bij apen ex-
perimentele poliomyelitis op te wekken, of varkens met het humane
poliomyelitisvirus te besmetten. De myelitis van de hond meende ik voor-
lopig te moeten beschouwen als een spinale vorm van de idiopathische
encephalitis, ofschoon dit niet door virologisch onderzoek geverifieerd is.
Er is nog niet nagegaan, of het virus van de idiopathische encephalitis of
eventueel een ander, voor deze myelitis verantwoordelijk virus, al of niet
met één der typen van het humane poliomyelitisvirus verwant is. Er is dus
vooralsnog geen reden om aan te nemen, dat er een aetiologisch verband
zou bestaan tussen poliomyelitis van de mens enerzijds en Teschen\'sche
ziekte bij het varken of myelitis bij de hond anderzijds. De variabiliteit
van de virussoorten, ook van die, welke tot de poliomyelitisgroep behoren,
is echter zo groot, dat verrassingen in dit opzicht niet a priori kunnen wor-
den uitgesloten.

Wanneer men zich afvraagt, of onder dieren reservoirs van het virus
der kinderverlamming voorkomen, dient in de eerste plaats aandacht te
worden besteed aan dierziekten, welke klinisch en histopathologisch een
sterke overeenkomst met poliomyelitis tonen. Ofschoon de veranderingen
bij de Teschen\'sche ziekte van het varken vrij gelijkmatig over hersenen
en ruggemerg zijn verdeeld, komt deze ziekte in wezen wel sterk met de

Doliomyelitis van de mens overeen. Bij varkens, lijdende aan een acute
meningo-encephalomyelitis, die, in tegenstelling tot de Teschen\'sche ziekte,
in Nederland voorkomt, bleek het histopathologische beeld geen wezenlijke
overeenkomst met poliomyelitis te tonen. Bij drie honden, welke verdacht
waren lijdende te zijn aan de spinale vorm van idiopathische encephalitis
werden nagenoeg uitsluitend in het ruggemerg gelocaliseerde afwijkingen
gevonden, die meer nog dan de Teschen\'sche ziekte overeenkomst toonden
met poliomyelitis van de mens. Tot dusver is van een eventueel aetiologisch
verband tussen poliomyelitis enerzijds en Teschen\'-sche ziekte van het
varken of myelitis van de hond, niets gebleken.

When wondering whether there might occur animal reservoirs of poliomyelitis virus,
attention has primarily to be paid to animal diseases clinically and histologically resem-
bling human poliomyelitis. Although the lesions in Teschen disease of swine appeared to
be disseminated through the whole central nervous system, this disease shows a marked
resemblance with human poliomyelitis. In pigs suffering from an acute meningoencepha-
lomyelitis, bulbar form, which occurs in the Netherlands, the essential characteristics
of Teschen disease could not be demonstrated, fn three dogs, however, which were
believed to be suffering from a spinal form of idiopathic encephalitis, which is quite
different from distemper encephalitis, the lesions, which were almost exclusively found
in the spinal cord, resembled those in human poliomyelitis more than the lesions in
Teschen disease did. Thus far no evidence of any etiological relationship between human
poliomyelitis and Teschen disease in swine or myelitis in dogs has been presented.

5. H. Koprowski, G. A.Jervis, R. T.James, R. L. Burkiiart and G. C. Poppensiek:
Amer. Journ. Hyg. 51, 63, (1950).

6. A. B. MacIntyre, D. J. Trevan and R. F. Montgomerie: Vet. Record, 60, 635,
(1948).

12. J. D. Verlinde, P. de Baan and J. A. Vercruysse: Antonie van Leeuwenhoek
16, 9» (\'95°)-

Varken, Teschen\'sche ziekte. Perivas-
eulaire en weefselinfïltraten, necrose
van ganglionceilen en neuronophagie in
voorhoorn lumbaalmerg. Vergr. 80 X.

Varken, Teschen\'sche ziekte. Weefsel-
infiltraten en neuronophagie in voor-
hoorn lumbaalmerg. Vergr. 165 X.

Varken, meningoencephalomyelitis.
Infiltratie van de pia mater cerebri.
Vergr. 100 X.

Varken, meningoéncephalomyelitis.
Diffuse leucocytaire infiltratie van
het halsmerg. Vergr. 100 x.

Hond, myelitis. Perivasculaire en
weefselinfiltraten cn neuronophagic
in voorhoorn ruggemerg. Vergr. 100 X.

Paratyphus is een bacteriëele ziekte, die bij mens en dier regelmatig
voorkomt. Vooral kalveren van enkele dagen oud worden nog al eens door
deze ziekte aangetast. Is eenmaal een bedrijf rnet deze ziekte besmet, dan
is het vaak uitermate moeilijk ze weer te doen verdwijnen. Meer-
malen werd mijn hulp ingeroepen door veehouders op wier bedrijven
deze ziekte voorkwam. Gewoonlijk waren de meest op de voorgrond
tredende verschijnselen: lusteloosheid, gele diarrhee en vaak ook een
frequente ademhaling, die bij nader onderzoek door een pneumonie ver-
oorzaakt bleek te worden.

In een enkel geval werd de ziekte bedwongen door — naast de door
Poels aangegeven sanitaire maatregelen — kort na de geboorte een
subcutane injectie met 50 cc paracoliserum toe te passen.

In andere gevallen echter had deze methode geen succes. Op die be-
drijven werd soms geënt met een geformaliseerde cultuur van de stal-
specifieke Salmonella-bacillen. Soms had dit enig resultaat; vaak echter
stierven de dieren juist door deze enting.

Als oorzaak hiervoor moeten waarschijnlijk toxinen worden aange-
nomen. Zo herinner ik me een geval waar een ogenschijnlijk nog gezond
kalf tien minuten na de enting succombeerde.

Dit voorjaar werd mijn hulp ingeroepen door de veehouder M. te Z.,
voor een kalf, dat lusteloos was en gele diarrhee had.

Geadviseerd werd het dier enige dagen enkel gekookt water te drinken
te geven en als therapeuticum werd verstrekt een poeder, bevattende
sulfanilamide cortex quercus. Resultaat: na twee dagen was het dier
dood. Geadviseerd werd in het vervolg de prophylaxis volgens Poels toe
te passen. Desondanks stierf enkele dagen later weer een kalf, nadat het
soortgelijke verschijnselen als de eerste had vertoont.

Dit dier werd door de Gezondheidsdienst voor Dieren te Assen nader
onderzocht. Hierdoor werd mijn vermoeden — paratyphus — bevestigd.
Uit de organen werd gekweekt: Salmonella Dublin. De twee verder aan-
wezige kalveren werden toen ingespoten, elk met 50 cc paracoliserum.

Kort daarna werd er weer een kalf geboren. Dit kreeg ^ 24 uur na de
geboorte eveneens een subcutane injectie met 50 cc paracoliserum. Toch
bleek het dier de volgende dag reeds de gele diarrhee te vertonen. Als
therapeuticum werd gegeven: 3 X daags 2 percoccide-tabletten a 0,5 gram.

Resultaat: Na twee dagen was het dier volkomen hersteld en is later
ook gezond gebleven. Een week daarna vertoonde één van de andere
ingespoten kalveren verschijnselen van een pneumonie. Dit dier werd
4 X daags 2 percoccide-tabletten gegeven, met het gevolg dat het na twee
dagen volkomen hersteld was, terwijl het ook daarna geen ziekteverschijn-
selen meer heeft vertoond.

Gezien de negatieve resultaten, die voorheen — met welke therapie
dan ook — bij deze ziekte werden verkregen, lijkt de conclusie gewettigd,
dat percoccide een doeltreffend geneesmiddel hiertegen is.

Dc verdachte sterfte onder de kippen van een pluimveehouder te Achterveld, die
tot het signaleren van een vermoedelijk geval van pseudo-vogelpest heeft geleid, blijkt
na het door de Rijksseruminrichting te Rotterdam ingestelde onderzoek, veroorzaakt
xe zijn door een samengaan van verschillende pluimveeziekten, zoals snot, diphterie
en coccidiosis, en niet door pseudo-vogelpest. Deze welkome tijding van het Ministerie
van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening zal tot geruststelling der gemoederen
in het aanvankelijk door de pseudo-vogelpest bedreigde eier-centrum Barneveld leiden.
De waakzaamheid mag evenwel niet verslappen.

Zodra zich verdachte verschijnselen voordoen, waarschuwe men de veearts, respec-
tievelijk de burgemeester, opdat de diagnose in de kortst mogelijke tijd gesteld kan
worden. De Rijksseruminrichting zal liever honderden onder verdachte verschijnselen
gestorven kippen onderzoeken, dan dat één geval van sterfte, door pseudo-vogelpest
veroorzaakt, niet tijdig ter kennis van de officiële instanties is gebracht en niet tijdig
maatregelen ter plaatse tegen verdere besmetting zijn genomen.

Dc goede voederpositie en de gunstige weersomstandigheden in het eerste kwartaal
van 1950 leidden — bij een uitbreiding van de melkveestapel met ca. 5 % t.o.v. de
overeenkomstige periode in 1949 — tot een stijging van de melkproductie, waardoor
de aanvoer van melk in eerstgenoemd kwartaal 17 % hoger was dan in het correspon-
derende tijdvak van het vorige jaar. In totaal werd in dc eerste drie maanden van dit
jaar 916.000 ton melk door veehouders aan de fabrieken afgeleverd. Van deze hoeveel-
heid ging 367.000 ton gestandaardiseerde melk (met 2 V₂ % vet) in consumptie.

De productie van boter bedroeg in het eerste kwartaal 1950 ruim 16.000 ton, dat is
ruim 4000 ton of ca. 35 % meer dan in het eerste kwartaal 1949. De productie van
fabrickskaas daalde met ca. 2500 ton, nl. van 17.500 ton in het eerste kwartaal 1949
tot 15.000 ton in de eerste drie maanden van dit jaar, d.i. met 14 °_/0.

De productie van gecondenseerde melk bedroeg ca. 34.000 ton of ca. 7000 ton meer
dan in 1949. Relatief de grootste uitbreiding onderging de productie van melkpoeder
nl. van 2000 ton op 7000 ton.

De eerstvolgende plenaire zitting van de Economische Commissie voor Europa zal
in het begin van Juni 1950 worden gehouden; waarschijnlijk zal daarbij de voortzetting
van het werk van de commissie voor landbouwvraagstukken in discussie worden ge-

bracht. Bij dc onlangs te Genève gehouden besprekingen in de tweede zitting dezer
commissie bleken immers de standpunten van de gedelegeerden uit Oost-Europa ener-
zijds en West-Europa anderzijds zodanig uiteen te lopen, dat slechts op punten van
ondergeschikt belang overeenstemming kon worden bereikt. Niettemin werd het aan de
Uitvoerende Secretaris, de Zweed Gunnar Myrdal, overgelaten, een datum voor de
derde zitting van deze commissie vast te stellen.

Zoals bekend, werd begin 1947 de Economische Commissie voor Europa (E.C.E.)
als regionaal orgaan van de Economische en Sociale Raad (Ecosoc) der Verenigde
Naties ingesteld. Op de in Mei 1949 gehouden vierde zitting van de E.C.E. besloot men,
de problemen op agrarisch gebied te doen behandelen door een speciale commissie
voor landbouwvraagstukken. Voor deze commissie, welke haar eerste zitting in October
1949 eveneens te Genève hield, bestond ook ditmaal grote belangstelling uit Oost-
Europa. Behalve vertegenwoordigers uit de U.S.S.R., waren gedelegeerden uit Bulgarije,
Hongarije, Tsjecho-Slowakije, Polen en Roemenië overgekomen. Voorts waren de West-
Europese landen en Italië, Yugoslavië, Turkije en de U.S.A. vertegenwoordigd, terwijl
F.A.O. en I.L.O., respectievelijk de Voedsel- en Landbouworganisatie en de Internatio-
nale Organisatie voor de Arbeid der Verenigde Naties, alsmede I.F.A.P., de Internatio-
nale Federatie van Agrarische Producenten, waarnemers hadden gezonden.

De Tsjecho-Slowaakse gedelegeerde I. Sebes, Landbouwattaché in Parijs, werd
ook ditmaal tot voorzitter gekozen. Tot vice-voorzitter voor het kalenderjaar 1950 werd
L. Maire uit Zwitserland benoemd.

Over vele belangrijke punten van het werkprogramma heeft de Commissie niet
gediscussiëerd. In plaats daarvan werden over en weer uitvoerige algemene beschou-
wingen gehouden, deels van ideologisch karakter.

De Oostelijke vertegenwoordigers deelden mede, dat de ontwikkeling van de landbouw
onder het nieuwe regime zeer vooruit was gegaan; toch verklaarden enkele gedelegeerden,
dat men wel technische voorlichting van de West-Europese landen zou willen ont-
vangen.

Van West-Europese zijde werd aangedrongen op het verstrekken van meer statistisch
materiaal door de regeringen teneinde een basis voor de ontwikkeling van de inter-
Europese handel in agrarische producten te verkrijgen. Dc Commissie constateerde,
dat de regeringen de ontwikkeling van deze handel wel wensen, doch de Oostelijke
landbouwtechnische gedelegeerden konden zich verder over dit belangrijke punt niet
uitspreken. Hiermede vervloog de hoop om tot de voorbereiding van een pan-Europese
granen- en of voedergranenovereenkomst te geraken.

Wel werd een redactie-commissie benoemd, met het doel concrete voorstellen te
doen om tot een voortzetting van het werk te komen. Hierbij stelden dc Oostelijke
landen de hulp aan de kleine boeren op de voorgrond. Het secretariaat zal voor de
volgende zitting een studie over de hulp aan de kleine boeren maken. Alvorens de
definitieve redactie, van deze studie wordt vastgesteld, zal het rapport ter goedkeuring
aan de regeringen worden toegezonden.

Technische problemen als de productie van voedergranen, het drogen van voeder-
middelen, kunstmatige bevruchting, verbetering van veterinaire maatregelen, een
rationeler gebruik van voedermiddelen, enz., werden twee dagen na sluiting van de
vergadering van de E.C.E.-landbouwcommissic eveneens te Genève behandeld door
de (F.A.O.) Europese Commissie voor Landbouwtechniek, waarvoor alle landen in
Europa uitnodigingen hadden ontvangen, doch de Oostelijke Staten drongen op behan-
deling in de E.C.E.-landbouwcommissie aan. Later legden zij zich neer bij het besluit,
dat het Secretariaat alleen op verzoek inlichtingen over internationale organisaties,
op het gebied van landbouwtechniek zal verstrekken.

Voorts werd nota genomen van de door het secretariaat opgestelde economische
studies. Het secretariaat werd. na een stemming waarbij de Oost-Europese landen
tegenstemden, opgedragen met behulp van de regeringen de studies te completeren.

Tenslotte werd het secretariaat opgedragen studie te maken van de verhoudingen
tussen de prijzen van voedergranen en van dierlijke producten enerzijds en tussen de
prijzen van kunstmest en van plantaardige voortbrengselen anderzijds.

Professeur Jung — Physiologie générale de l\'appareil génital de la béte bovine.
Professeur Berthelon — Diagnostic étiologique de la stérilité de la bête bovine.

Docteur Vicard — La stérilité de la bête bovine. Le point de vue du Patricien
Français.

Docteur Pellaton — La stérilité de la bête bovine. Le point de vue du Patricien

Professeur Brion — Thérapeutique générale de la stérilité de la bête bovine.
Docteur X . . . - Pathologie comparée. Stérilité de la femme.

Réunion syndicale — Réunion de l\'Ordre.
Tours d\'Horizon syndicaux et professionnels.

Docteur Labattut — La prophylaxie collective de la stérilité de la bête bovine.
Discussions.

Réunion de l\'Association des Anciens Elèves et Amis de l\'Ecole de Lyon.
Réunion de la Société des Sciences Vétérinaires de Lyon consacrée à l\'Inspection
des viandes.

Blijkens publicatie in de Staatscourant van 2 Mei j.1. waren in Maart 1950 in geheel
Nederland 785 boerderijen met mond- en klauwzeer besmet. Dit betekent een aan-
zienlijke vermindering ten opzichte van Februari j.1., toen 1223 bedrijven door deze
gevreesde veeziekte waren aangetast. Tevens kwam een einde aan de voortdurende

stijging van het aantal gevallen mond- en klauwzeer gedurende het laatste half jaar:
October 374, November 495, December 653, Januari 1036 en Februari 1223.

Een en ander valt te verklaren door het feit, dat de stijging in laatstgenoemde maanden
voornamelijk werd veroorzaakt door jonge, niet geënte dieren. Thans hebben de meeste
van deze dieren de ziekte achter de rug, terwijl de rest grotendeels kon worden ingeënt.

De met mond- en klauwzeer besmette bedrijven waren als volgt over de verschillende
provincies verdeeld: Groningen 6, Friesland 17, Drenthe 15, Overijssel 46, Gelderland
147, Utrecht 42, Noordholland 68, Zuidholland 199, Zeeland 49, Noordbrabant 152
en Limburg 44.

Het rotkreupel der schapen tastte in genoemde maand 1279 dieren aan, verspreid
over 38 bedrijven. Deze waren gelegen in de provincies: Groningen 2, Friesland 3,
Overijssel 9, Gelderland 4, Utrecht 4, Noordholland 10, Zeeland 2 en Noordbrabant 4.

Schurft bij cénhoevige dieren en schapen kwam in Maart j.1. voor op 36 bedrijven,
waar deze ziekte 468 dieren besmette. Deze bedrijven waren als volgt verspreid: Gro-
ningen 2, Friesland 3, Drenthe 10, Overijssel 6, Gelderland 2, Utrecht 7, Noordholland 2,
Zuidholland 3 en Noordbrabant 1.

Miltvuur tastte in Maart j.1. op een bedrijf in Winterswijk 5 dieren aan. Pseudo-
vogelpcst kwam in genoemde maand voor op 3 bedrijven in de provincie Limburg.

De beheerders der Prof. Dr. D. A. df. JoNG-Stichting geven hierbij kennis, dat zij
gelden beschikbaar hebben gesteld teneinde voor rekening der Stichting de uitvoering
mogelijk te maken van een onderzoek, behorend tot het gebied der Vergelijkende
Pathologie in den meest uitgebreiden zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór
i Juli a.s., onder mededeling van den aard van het te behandelen onderwerp en over-
legging van een kort werkschema, zo mogelijk met een begroting der kosten, aan te
melden bij den secretaris: Dr. H. J. van Nedervi-kn, Neuhuyskade 6r, Den Haag.

Het derde deeltje (150 bladz.), behandelende de kolieken van paard en rund, de
digestiestoornissen van het rund en de stofwisselingsziekten, is klaar en zal dezer dagen
verzonden worden aan de collegae, die het ie en 2e gedeelte hebben ontvangen. Prijs
dezelfde (ƒ9.—).

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park ,,Oog in Al", Utrecht
Tel. K 3400-11413, Giron. 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Evenals verleden jaar heeft het Stamboekbestuur van de V.L.N., in overleg met de
Gezondheidscommissie voor Dieren, voor het dekseizoen 1950 de nodige voorzieningen
getroffen om het bevruchtingsproces zo hoog mogelijk op te voeren.

Uit de resultaten van het totale onderzoek in 1949 kon worden geconcludeerd, dat
het niet noodzakelijk is in 1950 weer alle guste merriën, die voor de 3e maal ter dekking
worden aangeboden en degenen, die op onregelmatige tijden hengstigheidsverschijnselen

vertonen, d.w.z. de tweede maal worden aangeboden met een langere periode dan
5 weken, worden onderzocht. De werkzaamheden voor de dierenartsen omvatten,
evenals verleden jaar, een volledig en nauwkeurig steriliteitsonderzoek in boven-
bedoelde gevallen.

In overleg met de Maatschappij voor Diergeneeskunde is het honorarium voor de
dierenartsen vastgesteld op f 7.50 per onderzocht dier, mits het onderzoek geheel
geschiedt naar de aanwijzingen, die de Directeuren van de Provinciale Gezondheids-
diensten aan de practiserende dierenartsen hebben gegeven.

Mocht achteraf blijken, dat het onderzoek niet volledig en nauwgezet heeft plaats
gehad, dan zal geen aanspraak kunnen worden gemaakt op bovengenoemd honorarium.

Het Hoofdbestuur doet een dringend beroep op de volledige medewerking van alle
dierenartsen, die bij dit steriliteitsonderzoek betrokken zijn, omdat dit van groot belang
is voor de paardenfokkerij in Nederland.

Het Hoofdbestuur heeft het Bouwbureau van de Landbouw verzocht aan dit bureau
een dierenarts te verbinden of in het bestuur op te nemen, omdat het probleem van de
dierziektebestrijding nauw samenhangt met de bouw en inrichting van de boerderijen.

Het Bouwbureau meent echter niet op de suggestie van het Hoofdbestuur te moeten
ingaan, omdat met de secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren reeds regel-
matig contact bestaat over het verband tussen boerderijenbouw en dierziektebestrijding.

In overleg met het Hoofdbestuur is onderstaande leidraad bij practijkovername
opgesteld door de Ereraad.

LEIDRAAD VOOR CONTRACTEN VOOR PRACTIJKOVERNAME.ASSO-
CIATIE, ENZ. VOOR LEDEN DER MAATSCHAPPIJ VOOR
DIERGENEESKUNDE.

Verscheidene malen bleek het de Ereraad der Maatschappij voor Diergeneeskunde,
dat moeilijkheden, die tussen twee leden onzer Maatschappij waren gerezen naar
aanleiding ener practijkovername of associatie, voorkomen hadden kunnen worden,
indien van tevoren een deugdelijk contract met nauwkeurige omschrijving van weder-
kerige rechten en verplichtingen was opgemaakt en niet te vergeten - ondertekend.
Begrijpelijk is het dat, wanneer uit een voorlopige kennismaking van een jongere met
een reeds gevestigde, meestal oudere collega, een samenwerking ontstaat, die met van
weerszijden welgemeende goodwill begint, het in zekere mate tegen de borst stuit om
een zakelijke belangengemeenschap in een aantal artikelen van een contract vast te
leggen. Het ,,och, dat zullen we best vinden." of „dat worden we te zijner tijd wel
eens." is maar al te zeer een uitgangspunt geweest, waardoor verzuimd werd diverse
zaken van tevoren nauwgezet onder de ogen te zien, waardoor later meningsverschillen
ontstonden, die aanvankelijk in goed vertrouwen samenwerkende collega\'s a!s
„partijen" voor de Ereraad hebben gebracht en waarvan bij algehele practijkovername
vaak een onaangename nasleep zich voor de Ereraad afspeelde.

De praeventieve werking van een deugdelijk en nauwkeurig samengesteld contract
zwart op wit kan niet hoog genoeg worden aangeslagen, al was het alleen reeds, omdat
bij het opmaken daarvan beide collegae gedwongen worden alle aspecten, die aan een
practijkovername of associatie vast zitten, onder ogen te zien.

De in de vóór ons liggende jaren te verwachten sterke uitbreiding van het aantal
practici maakt, dat in menige practijk een deelgenoot zal worden opgenomen, terwijl
natuurlijk het aantal practijken, dat evenals vroeger definitief zal worden overgedaan
steêds blijft bestaan. Het is om deze redenen, dat het de Ereraad gewenst voorkomt
een leidraad op te stellen, die een uitgangspunt voor de zakelijke besprekingen ten
behoeve van een contract kunnen vormen en deze ter algemene kennis van de leden

onzer Maatschappij te brengen. De Ereraad is zich zeer goed bewust van het feit, dat
de omstandigheden lang niet altijd dezelfde zullen zijn en in haar leidraad kan zij dan
ook niet verder gaan, dan het geven van algemene aanwijzingen.

Om maar aanstonds met een zeer belangrijke zaak te beginnen : ,,wat is een practijk
op een gegeven moment waard ?" Al direct een eerste vraag, waarop het uitermate
moeilijk is een antwoord te geven. Men hoort — zij het ook bij hoge uitzondering —
van overnamesommen, waardoor men de gestelde vraag zou beantwoorden met : ,,wat
een gek er voor geven wil". Juist als voor een rashond of voor een schilderij, waar een
bepaalde liefhebber een buiten alle verhoudingen staand bedrag voor over heeft.
Gelukkig zijn dit uitzonderingen, maar het ,,vraag en aanbod" zijn ook hier de factoren,
die een overwegende rol spelen. Nu wij dit schrijven — April 1950 — is het aanbod
groter dan de vraag, maar in een nabije toekomst zal tenminste voor een aantal jaren
het omgekeerde het geval zijn en de vraag naar een practijk het aanbod verre over-
treffen.

Vroeger gold als basis voor de zakelijke bespreking steeds het bruto practijkinkomen
van het laatste jaar. Verstandiger is het om het gemiddelde te nemen van de laatste
drie jaar teneinde de conjunctuurschommelingen op te vangen. Men moet ook ter
dege nagaan of er onder deze jaren ook eens een bijzonder jaar voorkwam b.v. met veel
entingen tegen mond- en klauwzeer of tegen infectieuze varkensziekten in grote runder-
of varkenspractijken. De extra inkomsten van een dergelijke jaar kan men niet als een
gewoon practijkinkomen laten gelden, waarop telken jare te rekenen valt en men moet
hier een mindering toepassen, eventueel rekening houden met het bepalen van het
percentage der overname, resp. inkoopsom. Evenzeer moet men nagaan, welk deel
van het practijkinkomen voortkwam uit werk voor de Gezondheidsdienst, omdat dit
deel stabieler is, dan wat uit ander practijkvverk wordt verkregen, dat meer aan con-
junctuurschommelingen in de landbouw onderhevig is.

Bij het bepalen der overname resp. inkoopsom — houde men ter dege rekening
met het feit, dat het aantal practiserende dierenartsen binnen enkele jaren zal zijn
verdubbeld. Men overwege dus stellig of er in een bepaald practijkgebied kans is op
vestiging in of aan de rand van dat gebied van een jonge collega, die zich ook een
bestaan zal trachten te vormen in een poging een practijk te verwerven en men zal
ervaren, dat menigeen zal beginnen in een plaats, waar naar de mening van in de om-
geving reeds gevestigde collegae slechts een uitermate bescheiden bestaan zal kunnen
worden verwacht.

De overname van grote practijken ziet men dan ook slechts tegen een zeker per-
centage van het gemiddelde inkomen. Middelgrote en kleinere practijken, waar men
niet zo spoedig verlies van practijk vreest door concurrentie van nieuw te vestigen
collegae, ziet men dan ook tegen een ietwat hoger percentage overdoen.

In vroeger jaren vertegenwoordigde de waarde van de apotheek met voorraden en
instrumentarium vaak een zo gering bedrag op de overnamesom, dat zij vaak „en
bagatelle" werd behandeld en vaak niet eens apart in aanmerking kwam. Meermalen
werd dit stilzwijgend bij de overnamesom inbegrepen. Tegenwoordig is dit anders.
Instrumenten, apotheek en voorraden zijn zó kostbaar, dat zij vaak een aanmerkelijk
bedrag vertegenwoordigen, waarbij men de catalogusprijzen in aanmerking mag nemen
en bij slijtage of incourant zijn van instrumenten een zeker percentage van de catalogus-
prijs aftrekt. Zijn de instrumenten vele jaren geleden gekocht, dan rekent men natuurlijk
de catalogus- of factuurprijs bij de overname, verminderd met een percentage voor
slijtage en mindere bruikbaarheid.

Een assistentschap zal, zo mogelijk, steeds gewenst zijn voor beide partijen, alvorens

tot een definitieve associatie wordt overgegaan en ook bij overname van een practijk
zal een langer of korter assistentschap met een deugdelijke introductie door de ver-
trekkende of de practijk neerleggende collega worden gewaardeerd. Zit de bedoeling
ener toekomstige associatie voor, dan moet van tevoren worden vastgesteld, na hoeveel
tijd de definitieve associatie ingaat, b.v. na een jaar. Die tijd is toch lang genoeg te
achten voor beide partijen om te kunnen beoordelen, of de samenwerking worden zal,
wat men er zich van voorstelt en of het werk van de jonge collega ook door de veehouders
wordt gewaardeerd. Vaak zal een kortere termijn reeds voldoende zijn, zodat een even-
tueel niet doorgaan van de associatie reeds aan de jonge collega kan worden meegedeeld
na 6 of 9 maanden en men niet tot de laatste dag van het assistentsjaar hoeft te wachten.
Aan te bevelen is om een van tevoren vastgesteld assistentensalaris te bepalen, eventueel
met emolumenten voor te verrichten verlossingen, als de oude collega die gaarne aan
zijn assistent wil overlaten of voor te vormen kleine huisdierenpractijk als daarvan weinig
werk was gemaakt. Maar voor de eerste dag van het assistentschap begint moeten ook reeds de
voorwaarden voor een na een bepaalde tijd eventueel beginnende definitieve associatie worden vast-
gesteld, zodat beide partijen weten waar ze aan toe zullen zijn.

Het assistentensalaris zal als regel matig zijn en de assistent zal aan verricht werk
meer inbrengen, dan hij kost aan zijn principaal. Volgt op de assistentie dan ook géén
associatie door onwil van de zijde van de principaal, dan zal deze aan het einde van
het assistentsjaar een van tevoren vastgestelde schadevergoeding moeten geven aan de
assistent, want deze kan dan weer opnieuw naar een bestaansmogelijkheid gaan omzien.
Bij beëindigen van het assistentschap binnen het jaar kan deze schadeloosstelling een
naar verhouding kleiner deel van de overeengekomen som bedragen. Ziet de assistent
gedurende dit jaar iets, wat hem meer lijkt of krijgt hij b.v. een ambtelijke functie, dan
heeft hij natuurlijk geen aanspraak op bovengenoemde vergoeding.

De inkoopsom worde berekend naar het jaargemiddelde vóór de assistent zijn werk-
zaamheid als assistent begon, omdat er kans is, dat door zijn werkzaamheid de ge-
zamenlijke practijkinkomsten stijgen. Onbillijk is hem van deze stijging een deel mee te
laten betalen. Van tevoren bepale men, hoe de associatie zal zijn. Zal men de netto-
opbrengst gelijkelijk verdelen of inet een voor de associé stijgend percentage ? Zo ja,
dan zal bij uittreden van één der beide comparanten de andere in de eerste plaats in
aanmerking komen voor overname van de alsdan weer vrijkomende helft der practijk,
opdat hij zichzelf\' een nieuwe medewerker kan kiezen of op een andere wijze kan han-
delen. Als basis voor de overnamesom gelde dan de helft der gemiddelde practijk-
opbrengst, gedurende de samenwerking, wanneer deze tenminste lang genoeg heeft
geduurd.

Bij de vaststelling van het assistentensalaris zullen de kosten voor vervoer als regel
door de principaal worden gedragen. Bezit de assistent een eigen vervoermiddel, dan
wordt hiermee rekening gehouden bij de vaststelling van het salaris. Bij het verdelen
van de netto-opbrengst der practijk is het aan te bevelen enkele zaken van tevoren onder
ogen te zien.

Misschien heeft een der beide deelgenoten, vaak de oudere, nog inkomsten uit vlees-
keuring, leraarschap aan een landbouwwinterschool, cursussen enz. In het algemeen is
het gewenst deze inkomsten niet als practijkinkomsten te beschouwen. Maar wèl moet
men onder ogen zien, hoeveel van de tijd en werkkracht zij vorderen, die verloren gaat
voor het practijkwerk, waardoor de andere deelgenoot zwaarder belast wordt met
practijkwerkzaamheden en of hem daarom niet een wat groter percentage van het
nettopractijkinkomen toekomt.

In het algemeen is het aan te bevelen in een dagboek een gescheiden administratie
te voeren, waardoor men na elk boekjaar kan zien, welk deel van het brutopractijk-
inkomen door elke deelgenoot is verworven. Bestaat er een associatie tussen een oudere
met een jongere collega, dan zal vroeg of laat ,,de inbreng" van de oudere collega
afnemen en die van de jongere collega dienovereenkomstig toenemen. Gaat men uit
van een gelijke verdeling van het nettopractijkinkomen, dan weet de jonge collega,
dat hij het meeste werk zal moeten verzetten, maar als de inbreng van de oude collega,
in het algemeen van één der beide deelgenoten, daalt beneden een zeker percentage

van het totale bruto inkomen, dan zal het aan te bevelen zijn om niet meer gelijk op te
delen, maar degeen, die het meeste van het practijkinkomen heeft ingebracht, een be-
paald percentage van het netto practijkinkomen vooruit te geven en daarna het over-
blijvende te delen. Dit eerder genoemde zekere percentage, waaronder de inbreng van
het bruto practijkinkomen niet mag delen, kan men op 35 è 40 % stellen. Ook lang-
durige ziekte of een ongeval met lange nabehandeling kan de oorzaak van een sterk
verminderde inbreng vormen.

Dat ter berekening van het netto inkomen het bruto inkomen moet worden verminderd
met de vereiste kosten vcor geneesmiddelen, sera en entstoffen cn aanvulling, eventueel
uitbreiding van het instrumentarium is duidelijk. Nadrukkelijk beveelt de Ereraad aan,
dat de deelgenoten ieder voor zich in hun eigen vervoer voorzien. De een stelt prijs op
een grote auto en vindt mogelijk al dat hij aan een nieuwe wagen toe is, terwijl de ander
zijn practijkwerk in hoofdzaak per motor of in een heel zuinig autotje doet. De een
gebruikt de auto vaak voor privéritten, misschien ook wel voor het verrichten van
vleeskeuringswerkzaamheden of ambtelijk werk, dat buiten het practijkinkomen valt.
Daartegenover staat, dat hij, die het meeste practijkwerk doet, ook de grootste vervoers-
kosten heeft en bij de hoge prijs van het vervoer is het dan ook billijk, dat deze deel-
genoot bij de verdeling wat meer van het netto practijkinkomen krijgt. Hoe men het ook
regelen wil, aan te bevelen is, dat de kosten van het vervoer tot in details vóór het op-
maken van het contract worden besproken.

Hieronder hoort ook de kosten der op het vervoer rustende verzekeringen, enz. Men
ziet, dat ten behoeve van de verdeling van het practijkinkomen een administratie moet
worden gevoerd, die niet zo maar gebruikt kan worden voor de opgave voor de be-
lastingen.

Van te voren dient men ook te overleggen of de kosten voor het lidmaatschap van
vakverenigingen, o.a. de Maatschappij voor Diergeneeskunde, voor het abonnement
op vaktijdschriften, voor het aanschaffen van verdere vakliteratuur, voor het maken
van studiereizen, enz. ten laste van de maatschap komen of niet. De afspraken kunnen
zelfs nog uitgebreid worden tot een zekere mate van verzorging van nagelaten betrek-
kingen, wanneer één der deelgenoten mocht komen te overlijden.

Na al het vorige is over de practijkovername weinig meer te zeggen. Bij de vast-
stelling van de overnamesom staan juist als bij de inkoopsom bij een associatie twee
partijen tegenover elkaar, die het over een bepaald bedrag en de betaling daarvan eens
moeten worden. Terecht wordt voor een niet aanstonds te betalen deel der overname
— resp. inkoopsom rente gevraagd en zekerheid in dc vorm van borgen of als polis
ener levensverzekering.

Bij overname zal men eventuele vervoersmiddelen enz. als regel laten taxeren, evenals
een woning, waarbij de verkoper in aanmerking mag nemen, dat een huis, dat de ,,!oop"
der practijk had méér waard is, dan alleen als woongelegenheid.

Wanneer men zich voor het opmaken van een contract alleen Iaat adviseren door een
jurist of notaris, dan krijgt men in zijn contract als regel niet het slotartikel, dat de
Ereraad juist wel adviseert, n.1. dat partijen zich bij het voordoen van geschillen zullen
onderwerpen aan de uitspraak van dc Ereraad onzer Maatschappij. Deze zal niet
steeds uitspraak kunnen doen, zij kan bijvoorbeeld geen getuigen onder ede horen en bij
zuiver civielrechtelijke aangelegenheden zal zij de partijen wel eens aanraden zich tot
de burgerlijke rechter te wenden, maar de ervaring heeft geleerd dat zij toch in de over-
grote meerderheid der gevallen in staat was partijen tot elkaar te brengen, niet in het
minst, omdat men zich hiermee onderwerpt aan het oordeel van collega\'s, die uit hoofde
van hun studie en beroep het veterinair milieu beter kunnen beoordelen, dan buiten-
staanders.

Daarna kwamen enige vertrouwelijke rapporten van het Hoofdbestuur aan de orde,
die gedeeltelijk ingeleid werden door een vijftal prae-adviseurs. Dit bevorderde de vlotte
discussie zodanig, dat we in uur alle agendapunten afgewerkt hadden.

Bij de rondvraag werd op maatregelen aangedrongen om tenminste volgend voorjaar
voldoende mond- en klauwzeervaccin ter beschikking te hebben.

Om 10 voor half 12 sloot de voorzitter de vergadering, die bijgewoond werd door
26 leden en 3 gasten, w.o. Dr. Kramer.

De voorzitter opent half drie de goed bezette vergadering met een welkomstgroet
aan de leden en een speciale begroeting van de Directeur van de Provinciale Gezond-
hiedsdienst, collega Kirch, de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, Dr. Ker-
stens, de adspirantleden Bakema, Dr. de Gier, van Groenland en Vaai. en collega
Richter, die als gast aanwezig is.

Later worden Dr. Kramer en Dr. de Haan welkom geheten als vertegenwoordigers
van het Hoofdbestuur en de collegae v. d. Born en de Vries, die als gast de vergadering
bijwonen.

De notulen van de vorige vergadering, die aan de leden zijn toegestuurd, worden
ongewijzigd goedgekeurd.

De adspirant-ledcn Bakema, Dr. de Gier en van Groenland en Vaal worden met
algemene stemmen aangenomen. De voorzitter complimenteert de nieuwe leden en
hoopt, dat zij voldoening zullen vinden in het lidmaatschap ; omgekeerd rekent de
afdeling op hun actieve medewerking.

Collega van Dieten, die aan de beurt van aftreden is, wordt met algemene stemmen
herkozen.

Het jaarverslag wordt, na enkele wijzigingen goedgekeurd. De voorzitter bedankt
de secretaris voor het duidelijke verslag.

Uit het jaarverslag van de penningmeester blijkt, dat het kassaldo per 1 Januari 1950
ƒ1.060,57 (v- j-ƒ 709,36) bedroeg.

De penningmeester adviseert echter de contributie op ƒ 10.— te brengen in verband
met de ruimere opvatting over de verzorging van het wetenschappelijke gedeelte van de
vergadering.

De voorzitter bedankt de penningmeester voor zijn verslag en stelt diens voorstel aan
de orde.

Dr. Bos acht het niet nodig, met het oog op de gunstige kasposijie, de contributie te
verhogen. Hij wil spe:iaal de leden-ambtenaren niet zwaarder belasten.

Collega Roelvink stelt voor de contributie voor de leden-ambtenaren op f 7.50 te
brengen en die van de practici op ƒ 10.—.

Het laatste voorstel wordt afgekeurd en de contributie wordt voor alle leden op
ƒ 10.—- gesteld.

De leden Kuipers en Leermakers worden benoemd tot lid van de Kascommissie,
en bij monde van collega Leermakers wordt meegedeeld, dat alle financiële bescheiden
in orde zijn bevonden en de penningmeester wordt décharge verleend.

Bij de bespreking hiervan zegt collega Kirch toe, dat indien het nodig blijkt een
tarief vast te stellen voor de comparative-test hierover eerst overleg zal worden gepleegd.

Een uitvoerige discussie ontstaat bij de bespreking van het schrijven van het Hoofd-
bestuur, betreffende de pokken- en diphtherie-enting. Op een volgende ledenvergadering
zal hierover een beslissing worden genomen.

Bij het schrijven van het Hoofdbestuur over de behandeling van tarieven voor massa-
werkzaamheden wordt de opmerking gemaakt, dat niet-leden van de Maatschappij
vaak niet op de hoogte zijn van de vastgestelde tarieven. De suggestie wordt gedaan om
dit landelijk via het Hoofdbestuur en de Gezondheidsdiensten te regelen.

De wet stelt een Sociaal Economische Raad in (S.E.R.), bestaande uit 1/3 deel van
de leden uit werkgevers, 1/3 deel uit werknemers en 1 3 deel uit neutraal-deskundige
leden.

Deze Raad heeft een adviserende, stimulerende taak en ook gedeeltelijk een uit-
voerende met verordenende bevoegdheid, waarvan echter slechts zeer beperkt gebruik
zal worden gemaakt.

De S.E.R. maakt het mogelijk, dat bedrijfsschappen worden ingesteld onder controle
van genoemde Raad.

Deze bedrijfsschappen zullen zich bewegen op sociaal en economisch terrein. De
kwestie ondernemersraden valt buiten het bestek van de P.B.O.

Als drie der belangrijkste overwegingen bij de P.B.O. ziet Prof. v. d. Ven in de eerste
plaats het feit, dat er meer ordening dient te komen in het maatschappelijk leven. Het
begrip ordening moet men hier niet stellen tegenover vrijheid, doch beoogt een geregelde
vrijheid.

De P.B.O. tracht in de tweede plaats meer samenhang te brengen tussen Staat en
Maatschappij en tenslotte moet rekening gehouden worden met de toenemende invloed
van de arbeidersklasse, die medezeggingschap verlangt.

In de eerste plaats zou bij de regering kunnen worden verzocht om instelling van
een beroepsschap, dat naast de P.B.O. zou staan en onder controle van de S.E.R.

Misschien zou het mogelijk zijn de dierenarts op te nemen in het landbouwschap,
maar de vraag is, of de betrokken organisaties een plaats zullen willen inruimen voor
een vertegenwoordiger van de particuliere belangen. Het is echter de moeite waard
dit te proberen.

Tenslotte hoort de Maatschappij voor Diergeneeskunde zeker thuis in een eventueel
te vormen P.B.O. voor sociale hygiëne, over welks instelling reeds druk wordt gepraat.

Prof. v. i). Ven antwoordt op gestelde vragen nog, dat tarieven zeker niet dwingend
zullen worden voorgeschreven door de P.B.O., daar men niet gedwongen kan worden
mee te werken aan het landbouwschap en dat om een beroepsschap te formeren
contact moet worden opgenomen met de regering.

De voorzitter bedankt Prof. v. d. Ven voor zijn duidelijke uiteenzetting en hierna
wordt de gezamenlijke maaltijd gebruikt.

Na de hervatting van de vergadering komt het voorstel tot een gewijzigd plan tot
stimulering van de tuberculosebestrijding in behandeling.

Hierover ontstaat een vrij uitvoerige gedachtenwisseling, waaraan verschillende
collegae deelnemen. Tot een uitspraak komt het echter niet. Deze wordt verschoven
naar de volgende vergadering, zodat de leden eerst nog gelegenheid hebben zich hier-
over te beraden.

Bij de rondvraag worden nog enige voorvallen uit de practijk besproken en hierna
sluit de voorzitter de vergadering na de leden bedankt te hebben voor de prettige
discussies.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde :
S. Brandsma H. J. L. Maas

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

A. C. Drinkwaard is verhuisd naar Dr. \'s Jacoblaan 86, Maartensdijk, post Utrecht

Tot tijdelijk Rijkskcurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst
werden benoemd de collegae :

Desinfecterend vermogen van aethylalcohol met natrium chloride voor
miltvuursporen. (A. Bonaduce, La Clinica Veterinaria, LXX1I, 331, 1949).

Een 5 % oplossing van NaCl in 70 % aethylalcohol heeft ren betere werking op milt-
vuursporen dan aethylalcohol zonder deze toevoeging. Na 40 dagen inwerking van
aethylalcohol, respectievelijk na 14 dagen inwerking van aethylalcohol met NaCl
kiemden de sporen niet meer in bouillon. Ze bleven pathot,ecn voor de cavia.

Drachtigheidsdiagnose bij de merrie door urine onderzoek. (E. Cuboni,
La Clinica Veterinaria, LXXII, 289, 1949).

Cuboni beschrijft een methode om gonadotropine in de urine van drachtige merries
aan te tonen, die goede resultaten heeft opgeleverd.

(B. Fujsto, Composizione del contenuto del runine in rapporto alla sua utilizzazione
come alimento. Prove sperimentali sul coniglio. Zootecnica e Veterinaria, IX, 775,
1949)-

Fai\'sto maakte een analyse van de in een oven gedroogde pensinhoud van geslachte
runderen. Hij voederde tevens dit product aan 5 konijnen, waarbij hij een gedeelte
van het gewone rantsoen (nl. 20 gram zemelen, 40 gram hooi en 30 gram gerst) verving
door 60 gram gedroogde pensinhoud.

In veertig dagen was de gewichtstoename nagenoeg dezelfde als bij de 5 controles.

Hij bepleit de practische toepassing van gedroogde pensinhoud als voeder, waarbij
hij drogen in de zon aanbeveelt (De hygiënische kant van het advies wordt niet
nader toegelicht Ref.). C. A. v. Dorssen.

Hepatitis contagiosa canis (Rubarth) in Australia. J. H. Whitten and D. C.
Blood. The Australian Veterinary Journal 25, 166, (1949).

De met de vossen-encephalitis identieke infectieuze hepatitis van de hond is ook in
Australië gesignaleerd. Een geval bij een 9 mud. oude foxterrier wordt medegedeeld.
Het dier was plotseling ziek geworden en toonde reeds op de tweede ziektedag krampen
van verscheiden spiergroepen. Bij het op de derde ziektedag gedode dier werden een
gezwollen milt en meningcale hyperaemic gevonden. De lever toonde degeneratieve
veranderingen, haardjes met leucocytaire infiltratie en in ongeveer 20 % van de lever-
cellen, de stercellen van Kupffer en het vaat-endotheel werden grote basophiele in-
tranucleaire insluitsels aangetroffen. Deze insluitsels waren ook aanwezig in het endo-
theel van de glomeruli en grotere bloedvaten van de nieren in het vaatendotheel van de
hersenen en de hersenvliezen. De hersenvliezen waren geinfiltreerd met lymphocyten
en monocyten. In de hersenschors werden kleine perivasculaire infiltraten, gliahaardjes
en degeneratie van ganglioncellen gevonden. De ziekte kon worden overgebracht door
intracerebrale en subcutane inspuiting van orgaansuspensies bij 6—8 weken oude
hondjes. Er ontstond koorts na 2—3 dagen en de intracerebraal besmette dieren stierven
onder verschijnselen van encephalitis op de 4e—6e dag. Het histologische beeld van de
experimentele ziekte kwam overeen met dat van de spontane.

Prophylaxe van de streptococcen-mastitis van het rund. G. I.esbouyries en
F. Lagneau, Recueil de méd. vét. Oct. 1949.

Over deze belangrijke kwestie geven G. Lesbouyries en F. Lagneau een beschouwing
en uitvoerig literatuuroverzicht, maar geen oplossing en geen nieuws. Hun conclusie
is, dat de door Str. agalactiae veroorzaakte mastitis acuut, subacuut en chronisch kan
zijn en dat de laatste het meest frequent is, ofschoon het systematisch zoeken naar
de streptococ de beide eerste misschien toch vaker zou doen vinden als nu algemeen
wordt gedacht. Beijers.

Vormen en werking der tuberkelbacillen. Schw. Zeitschrift für Pathologie und
Bakteriologie, no. 5, vol. XII 1949.

Op de vergadering der Schw. Mikrobiologische Gesellschaft, 25 en 26 Juni j.i. ge-
houden te Sitten, zijn een tweetal belangwekkende voordrachten gehouden.

Jensen (K. A.) Kopenhagen, sprak over humane en bovine vormen der Tuberkel-
bacillen, in hoofdzaak gericht op de mogelijkheid van nadere typering. Bij gebruik van
een geschikte voedingsbodem kan men volgens Jensen het dysgonische (slecht aange-
slagen, Ref.) bovine type onderscheiden van het humane type.

De voedingsbodem van Loewenstein (E,, asparagin, f% glycerine en malachitgroen)
is voor het kweken van beide typen uitermate geschikt.

Het merendeel van de stammen uit materiaal, van mensen afkomstig, laten zich
zien öf als typisch humane óf typisch bovine stammen. Evenwel vond Jensen bij 5.000

stammen uit patiënten verkregen, een aantal stammen welke zich scherp afscheidden
van de beide genoemde typen Jensen geeft hiervan, aan de hand van instructief foto-
materiaal een verdere beschrijving.

Bij een dezer stammen gelukte het de transformatie van een humaan type in een bovine te
reproauceren; menginfectie kon in dit geval door streng selectief werken voorkómen worden.

In enkele gevallen kon van een volledige substitutie van het bovine type door het
humane gesproken worden. Er moet hier van ene verdringing gesproken worden, in dien
zin, dat het humane type voor de mens meer virulent blijft dan het bovine.

Het ontstaan van menginfecties is naar Je.nse.n\'s oordeel terug te brengen tot trans-
formatie. Enige tijd geleden is door Prof. van Loghem in het N. T. v G bij een boek-
bespreking van w ijlen Dr. de Jong\'s opvatting omtrent de originaire eenheid der t.b.c.-
bacciltypen nog eens met nadruk afgeweken.

Referent wenst hiertegen aan te voeren, dat Jensen de juistheid van de Jong\'s opvat-
ting nog eens indrukwekkend illustreert.

Jensen knoopt aan zijn interessante beschouwingen nog enkele opmerkingen vast
over de Epidemiologie der Tuberculose. ,

Vooraf stelt hij vast, dat dit vraagstuk nog steeds een zeer gecompliceerd karakter
draagt.

II. Inhalatie-infectie, welke in hoofdzaak teruggebracht moet worden op het humane
type, minder op het bovine, en dan op het platteland.

De Alimentaire infectie verloopt, dit is ook door andere auteurs vastgesteld goed-
aardiger dan de Inhalatie-infectie, voor zeer jeugdige kinderen gaat dit echter niet op.

Tubcrculeuse Meningitis bij kinderen, beneden twee jaar, wordt in hoofdzaak ver-
oorzaakt door het bovine type.

In het algemeen genomen ontwikkelt zich na alimentaire infectie een vaak symptoom-
loze, weinig progressieve tuberculose, zich vaak alleen uitend door het optreden ener
tuberculine reactie.

Schrijver geeft in dit opzicht zeer merkwaardige cijfers welke tot de waarneming
leidden, dat met een uitroeiing der rundcr t.b.c. het reactie percentage bij kinderen
zeer aanzienlijk daalt.

Nog bleek, dat ± 50 % der gevallen van longt.b.c. bij de mens, in gebieden waar de
runder t.b.c. heerst, aan hel bovine type te wijten is.

Dit feit wordt gedemonstreerd aan kaarten, waarop de Geopathologie der t.b.c. in
Denemarken nader is vastgelegd. Voor ieder, die belangstelt in het probleem der wissel-
werking tussen het humane en bovine type, vormen deze kaarten uiterst waardevol
materiaal (Ref.) Jensen meent gerechtigd te zijn tot de conclusie, dat de alimentaire
infectie met behulp van het bovine type, ene zekere graad van immuniteit tegenover
latere infecties geeft.

Deze conclusie is van bijna niet te overziene draagwijdte. Het betekent toch, niet meer
en niet minder, dat kinderen, in gebieden met veel runder t.b.c., een hogeren graad van immuniteit
bereikt hebben, in elk geval kost het in sterk door runder t.b.c. bezochte gebieden niet
meer kinderen het leven, dan in gebieden, waar geen runder t.b.c. heerst.

Deze bevinding leidt Jensen tot de merkwaardige en gedurfde conclusie in vragenden
vorm, of het niet raadzamer zal zijn, met een bestrijding der tuberculose onder het
rundvee te eindigen, om hiervoor in ruil te aanvaarden de meer goedaardige alimentaire
infectie, welke voert tot een massa-immunisatie tegenover de ernstige inhalatieinfectie
door middel van het humane type. Dit is geen nieuws, Koch heeft dit 60 jaren geleden
reeds voorgesteld.

Op dit ogenblik liggen de verhoudingen in Denemarken echter geheel anders. Terecht
merkt Jensen op, dat zijn in vragende vorm gestelde conclusie tot werkelijkheid ge-
bracht, tot gevolg zou hebben, dat de plattelandsbevolking het gelag zou betalen. De
met zeer energieke middelen in Denemarken ingezette t.b.c.-bestrijdingscampagne
onder het rundvee, beeft inmiddels geleid tot het resultaat, dat het overgrote gedeelte

van de veestapel momenteel niet meer op tuberculine reageert. Als noodzakelijk tegen-
wicht, is men hierna sinds 1938 overgegaan tot een massale enting met B.C.G. vaccin,
in het bijzonder bij kinderen in de leeftijd van 13—14 jaar.

Een tweede bijdrage stamt van de hand van Graub, Saxer en Von Arburo. Zij
beweegt zich op het terrein van de werking der tuberkelbacillen na experimentele
reïnfectie van het rund.

Het primarcomplex, gevolgd op een eerste infectie gedurende de jeugdjaren, is als
bron te beschouwen van een verhoogde weerstand in latere jaren. Deze z.g. infectie-
immuniteit blijft aanwezig, zolang het organisme levende smetstof blijft herbergen. De
vraag is, of dit ook bij het rund het geval is.

Te dien einde werden door schrijvers pasgeboren kalveren, waaronder ook tuber-
kuline negatieve uit t.b.c. vrije koppels, subcutaan geënt met een weinig virulent be-
vonden stam (P-stam).

Later werden dezelfde dieren met dezelfde stam gereinfecteerd, evenwel in het wortel-
gebied van een anderen lymphklier. Na de eerste, zowel als de tweede infectie, vormen
zich in het subcutane B.W. verdikkingen, variërend van hazelnoot tot ei-grootte.

Het bleek, dat na s a 3 dagen de ingebrachte bacillen in de lymphklier gevonden
kunnen worden, er vormt zich een Primarcomplex; de barriëre wordt niet doorbroken.

Schrijvers geraken tot de positieve conclusie, dat ook bij het rund onder bepaalde cautelen
een injectie-immuniteit is op te wekken.

B.C.G.-vaccinatie. Sweany, The Amer. Review of Tuberculosis Vol. LVIf Januari
1948 No. 1.

Schr wijst op het feit, dat bij de massale toepassing der B.C.G.-enting bij de mens
en de beoordeling van het resultaat hiervan, de meeste entingen ongecontroleerd zijn
gebleven en geënte individuen in de massa zijn verdwenen. Toch staat het volgens
schrijver buiten twijfel, dat het vaccin zelve ongevaarlijk is en dat het tevens „some
protection" geeft tegen ene latere besmetting met virulent materiaal.

Een vergelijking met de beschuttende werking der koepokenting kan het B.C.G.-
vaccin helaas niet doorstaan.

Ook hij komt tot de slotsom dat ,,A certain degree of protection" bereikt kan worden.
Geiger meent de methode te kunnen aanbevelen voor niet-tuberculeuse kinderen,
levend in een besmet milieu „from which there is no practical escape".

Hilleboe hoopt dat de enting een aanvulling kan zijn op de tot dusverre gebezigde
methoden.

Holm ,medewerker aan de T.B.C.-afdeling van het Staatsseruminstituut te Kopen-
hagen geeft in zijn samenvatting volledig blijk van het in de Scandinavische landen
heersende optimisme.

Meyers, leerkracht verbonden aan de Minnesota Medical School in Minneapolis,
laat een ander geluid horen. Naar bekend is, stelt hij zich op het standpunt dat onder
de huidige verhoudingen er voor hem geen enkele aanleiding is om te gaan vaccineren
met B.C.G. of met baccillen van het Woelmuizen type.

Volgens hem heeft het B.C.G.-vaccin tot dusverre niet getoond aan een actieve
immunisering mede te kunnen werken. Hoogstens kan er van een vertragingsactie
gesproken worden ten tijde van het eerste stadium.

Meyers citeert hier de door dierenartsen verkregen resultaten, ook hier werd geen
overtuigend succes bereikt.

Schrijver meent dat het onverantwoord is in het stadium van proefneming praematuur
over te gaan tot het trekken van voorbarige conclusiën.

Hij verwijst naar de vroeger door Koch en Von Behring gewekte verwachtingen,
die eveneens in the long run helaas niet gerealiseerd zijn.

Toepassing van het middel leidt daarbij de aandacht af van de hygiënische prophy-
laxis, waarmede goede resultaten bereikt kunnen worden.

Sol Roy Rosental wil het middel handhaven, zijnde een welkom „supplement"
van het bestrijdingssysteem.

Neomycine. Waksman, Journ. of Bactcriology 1949 Blz. 229—237, (Ref. N. T. v. G.
21 Januari 1950 I 3, Bylmer).

Waksman deelt enige bijzonderheden mede over dit nog niet in zuivere toestand
geisoleerde antibioticum hetwelk een bijzondere werkzaamheid zou ontplooien
tegenover Str. Aureus, Salmonella Schotmülleri, Salmonella Typhosa en Salmonella
Pullorum.

Stammen, die resistent zijn tegen streptomycine, zijn gevoelig voor neomycine; bij
muizen ligt de toxische dosis enkele tientallen malen boven de beschermende.

In de rubriek: „Arts en samenleving", refereert Van Loghem aan de mededelingen,
gedaan op een persconferentie, belegd door de Verenigde Melkhandelaren.

Een en ander schijnt zijn oorsprong te vinden in een „onaangename geschiedenis",
welke na het gebruik van z.g. „modelmelk" is voorgekomen.

Van Loghem wijst er terecht op, dat hiermede de mogelijkheid ener besmetting met
pathogene organismen ener andere soort geenszins uitgeput is.

De suggestie wordt hiermede gewekt, dat melk, in de handel gebracht met dit certi-
ficaat, straffeloos rauw gedronken zou kunnen worden. De gezondheidsraad heeft hierop
reeds in 1928 gewezen!

Een tweede bezwaar tegen de tot dusverre gevolgde gedragslijn, ligt volgens schrijver
in de omstandigheid, dat het begrip „Modelmelk" ten onrechte aan die van resp.
„gepasteuriseerde" en „gekookte Melk", een cachet van mindere qualiteit verschaft.
Schrijver pleit voor het laten verdwijnen van het begrip „modelmelk" met het daaraan
verschafte aureool.

Schr. vervolgt zijn reeks publicaties over dit systeem (zie N. T. v. G. 1948 Blz. 1065
en N. T. v. G. ig4n B.z. 548 en Surg. Gvn. and Obst. 89, 1949 Blz. 684) met een nadere
mededeling omtrent het verder vei loop der door hem en zijn medewerkers ingezette
reeks van experimenten.

Hij geeft in dit schriftuur een beschrijving van de moeilijkheden, welke overwonnen
moesten worden, bij het toegankelijk maken van het hondenhart, ten behoeve van het
verrichten van intracardiale operaties.

De kunstmatige hartcirculatie wordt weliswaar ronder bezwaren verdragen, minder
echter worden de moeilijkheden overwonnen in verband met nabloedingen uit de
Thorax en hart wonden, bij de geheparinisee de dieren.

Het is hem gelukt, een dier, waarbij het linkeratrium werd geopend, zodat de mitralis-
klepper zichtbaar en toegankelijk wa-en, in uitstekende toestand in het leven te houden.

Uit de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.
(Dir. Prof. Dr. J. H. HARTOG)

In aansluiting aan de klinische les door Prof. Dr. Beijers en Prof. Dr.
Hartog in het tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1941 aflevering 20,
wordt in dit artikel een overzicht gegeven van datgene wat hieraan gedurende
de laatste jaren als nieuw of als vernieuwing op operatief gebied werd
toegevoegd.

Voor de diagnostiek, prognose, conservatieve therapie en de indicatie
voor de operatieve behandeling verwijs ik naar wat Bf.ijers hierover in
vorengenoemde les mededeelde.

Hartog geeft in het genoemde artikel een beknopt historisch overzicht
van de ontwikkeling der operatie. Er wordt o.a. gewezen op de methoden,
welke in de jaren 1922—1926 door Kübitz zijn aangegeven, maar in het
bijzonder wordt de aandacht gevestigd op de in latere jaren door Götze
gegeven methode (1934), welke als de „Fremdkörpeioperation beim Rinde
praxisreif durch extraperitoneale Pansennaht" grote bekendheid heeft
verkregen. Met deze modus operandi wordt m.i. terecht afstand gedaan
van het oude principe, waarbij na laparotomie, de pens wordt geopend
om deze vervolgens te reponeren nadat het corpus alienum uit de netmaag
is verwijderd en de penswond gesloten is.

Aan de bedoelde methode van Götze, welke door Hartog uitvoerig is
beschreven, ligt de principieel juiste gedachte ten grondslag, dat het
penslumen extraperitoneaal wordt geopend. Hiermede immers wordt er
naar gestreefd om een verontreiniging van het peritoneum te voorkomen.
Het nadeel, dat aan deze operatie-methode is verbonden, n.1. dat als gevolg
er van een blijvende vergroeiing van penswand en buikwand in het bereik
van de operatiewond in de flank tot stand komt, kan volgens de ervaringen
van Götze-Tschumi e.a. worden verwaarloosd.

Het is naar aanleiding van een artikel van Prof. Dr. J. Andres (Zürich),
getiteld: „Zur Technik der Fremkörperoperation beim Rinde", dat ik
aan de hand hiervan de gewijzigde techniek wil bespreken en vooral
daarom, omdat deze nieuwe werkmethode in bepaalde opzichten indruist
tegen de tot nu toe geldende fundamentele regels voor deze operatie.
Het belangrijkste hiervan is wel, dat Andres de circulaire peritoneale
hechting volgens Götze nalaat. Terwijl Götze uiteindelijk is gekomen
tot de extraperitoneale methode (pens-peritoneum-hechting), zo kwam
Andres in de jaren 1941—1949 tot een methodiek, waarin men het principe
van de methode Obich (1863), dus zonder pens-peritoneum-hechting,
terugvindt. Andres is hiertoe gekomen, omdat hij bij de GöTZE-methode
herhaaldelijk het optreden van pensfisteltjes zag met slechte genezings-
tendenz. Als nadelen van de methode Götze wijst hij op de navolgende
punten:

d. bij het hechten van de pens is er weinig ruimte en overzicht en deze
kan daartoe moeilijk buiten het lichaam gebracht worden,

Tot het nalaten van de circulaire hechting komt Andres in navolging
van de publicaties van Noesen (Diekirch 1938) en Blendinger (1939).
Ook deze beiden laten de circulaire hechting van pens en parietale perito-
neum achterwege.

Zo bespreekt Noesen in een uitgebreid artikel over ,,Diagnostic et
traitement chirurgical de la réticulo-péritonite par corps étrangers chez les
Bovidés", behalve een uitvoerige diagnostiek van dit lijden, ook de opera-
tieve ingreep. En deze wordt door hem als de enig goede therapie beschouwd.

Na de laparotomie wordt de pens naar buiten gebracht om deze daarna
boven en beneden met 2 tangen te fixeren, terwijl de buikholte met een
doek wordt afgesloten. Na insnijding van de pens wordt de netmaag
afgetast op vergroeiingen en het event. aanwezige voorwerp verwijderd.
Vervolgens wordt de penswond buiten de buikholte seromusculair gehecht
met een dubbele Lembertse hechting van catgut no. 6 en daarna wordt
de pens in de buikholte teruggebracht. Peritoneum -f- spier wordt met zijde
gehecht en de huid afzonderlijk met hetzelfde materiaal.

Het verschil met de oude methode van Obich is, dat Noesen dc pens,
inplaats van met de hand, met 2 tangen fixeert en een betere sluiting van
de penswond verkrijgt door gebruik te maken van de seromusculaire
Lembertse hechting. Overigens heeft Obich zijn operatie verricht in het
voor-antiseptische tijdperk.

De methode van Blendinger is ongeveer dezelfde als de voorgaande.
Het verschil ligt in de fixatie van de pens (fixatie van de pens met zijde
op 4 punten aan de huid, en 2 teugels om de pens open te houden) en in
cle hechtingstechniek en hechtmateriaal (matrashechting met carnofil).

Andres bespreekt in 1941 deze methode Noesen, waarbij hij hierop
tegelijk enige wijzigingen geeft en opmerkt, dat zeer veel gelegen is aan
een goede penshechting. Echter wordt er met klem de aandacht op ge-
vestigd, dat tot opereren zonder circulaire hechting eerst dan mag worden
overgegaan, als men genoeg ervaring heeft met de techniek der door hem
aangegeven matrashechting voor de pens. In dit verband merk ik op,
dat ook Schöttle (1924) over hetzelfde onderwerp heeft geschreven,
waarbij er op gewezen wordt, dat het wenselijk is de circulaire hechting
achterwege te laten, teneinde een vergroeiing van de pens met de buik-
wand en als gevolg daarvan chronische indigestie-storingen — te
voorkomen.

In het artikel van Andres (1949) wordt t.o.v. vroegere methoden op
3 veranderingen gewezen n.1. omtrent:

Wat punt i betreft, maakt hij inplaats van een infiltratie-anaesthesie
ter plaatse gebruik van een geleidings-anaesthesie van de ventrale takken
der beide eerste lumbaalzenuwen, n.1. de n. iliohypogastricus en de n.
ilioinguinalis, die beide, met een oppervlakkige en diepe tak, de buikwand,
en grotendeels ook de buikhuid, innerveren. Dit is de zgn. para-vertebrale
anaesthesie volgens Götze-Kalchschmidt-Weingart.

Op het midden tussen de laatste ribboog en eerste voelbare lendenwervel-
dwarsuitsteeksel wordt de canule loodrecht tot in de buikholte (sissend
geluid) ingestoken en daarna J- cm teruggetrokken, zodat retro-peritoneaal
de anaestheserende vloeistof kan worden gedeponeerd (Andres: 20 cc
2 % tutocaine-oplossing). Een zelfde depot wordt na terugtrekken van
de canule subcutaan gebracht. De tweede injectie-plaats is de achterste
hoek van het voornoemde dwarsuitsteeksel en de canule wordt in cranio-
ventrale richting gestoken en gehandeld als bij de eerste injectie, waarbij
binnen j a 10 minuten een gevoelloossheid verkregen wordt. Blijft, wegens
een anastomose der lumbaalzenuwen, de huid en vooral het ventrale
spiergedeelte soms iets gevoelig, dan is een intramusculaire injectie van
50 cc anaestheticum voldoende om de laatste reacties op te heffen.
Wat punt II, de fixatie van de pens, betreft, wordt het navolgende op-
gemerkt. Na het openen van de buikholte wordt de pens met 2 haaktangen
naar buiten gebracht en wel zo, dat de pens over de oncler- en bovenhoek
neusvormig uitstulpt, terwijl een doek onder de pens wordt geschoven,
teneinde de buikholte af te sluiten. Om niet afhankelijk te zijn van 2 helpers,
die deze tangen moeten fixeren, construeerde Andres een fixatie-apparaat,
de zgn. operatiegalg. Na het openen van de pens mag niet te veel inhoud
eruit worden gehaald, anders treedt te veel ruimte tussen pens en buik-
wand op, waardoor de afsluiting van de buikholte minder goed zou worden.
Volgens Andres moet in het bijzonder gelet worden op de aanwezigheid
van een verkleving van de netmaagwand met de omgeving, hetgeen door
een aftasten van deze maag kan worden vastgesteld. Is een zodanige
verkleving in niet te ernstige mate aanwezig, dan wordt deze losgetrokken.
En dit kan volgens de schrijver zonder nadelige gevolgen geschieden.
Woordelijk zegt hij: ,,Das Lösen frischer wenig hochgradiger Verklebungen
nach der Entfernung des Fremdkörpers erweist sich oft als vorteilhaft."
Mocht het blijken, dat het voorwerp buiten de maag is getreden, dan kan
men dit na sluiting van de pens in de buikholte gaan opzoeken en verwijde-
ren ; dit is een voordeel, welke bij de methode Götze niet aanwezig is.
De pens wordt gesloten met een dubbele matrashechting. ¹) Vooral van
Zwitserse en Duitse zijde heeft de methode Noesen navolging gevonden
en ook in de Amerikaanse literatuur wordt de operatie zonder circulaire
hechting meermalen vermeld.

Door verschillende operateurs, die deze methode in toepassing brachten,
zijn vooral, wat betreft de fixatie van de pens en ook in de wijze van
penssluiting diverse modificaties bedacht.

Terwijl de Amerikaan Bosshart (1926) nog de pens rondom aan de
huid vastnaait, voordat tot openen wordt overgegaan, haalt zijn land-
genoot Gibbons (1932) de pens zover mogelijk naar buiten en fixeert

1 Voor de techniek dezer hechting wordt verwezen naar blz. 299 van het Schuieizer
Archiv 1949.

deze met een viertal seromusculair aangebrachte banden, welke door 2
helpers vastgehouden worden.

Ook Ryan uit Michigan (1947) houdt de pens met 2 tangen buiten de
buikholte vast, waarna deze naar beneden gedrukt wordt tot onder de
ventrale wondhoek en opent daarna.

Om bevuiling van de omgeving en infectie van de buikholte te voorkomen,
construeerde Dierniiofer uit Wenen (1943) hiervoor een speciale ovale
metalen ring, waardoorheen de pens naar buiten getrokken wordt en waar-
omheen hij de serosa-vlakte van de pens strak spande.

Een soortgelijk apparaat met een draadbeugel, waaraan de pens met
een zestal fixatietangen wordt opgehangen, een combinatie van de methode
Andres-Blendinger, wordt gebruikt door Weingart om onafhankelijk
te zijn van een hulpkracht bij het verrichten der operatie.

Zoals Weingart opmerkt, berust het voorkomen van post-operatieve
pensfisteltjes op het spanningsvrij hechten van de penswond en wat dit
betreft beantwoordt de ANDRES-methode aan het gestelde doel.

In het tijdschrift voor Diergeneeskunde (1949) beschrijft Numans een
drie-tal volgens Andres geopereerde gevallen waarbij hij gunstige resul-
taten heeft verkregen, terwijl Mc. Lintock in The Vet. Record van 1949
tot dezelfde slotsom komt. ¹)

Natuurlijk zijn er ook stemmen opgegaan tegen deze ANDRES-methode
en het is o.a. Liesz, die opkomt voor de methode Götze, waarmede hij
bij honderden gevallen steeds succesvol werkte. Inplaats van een voor-
uitgang vindt hij deze methode een achteruitgang door het nalaten van
de extraperitoneale hechting, terwijl zoals hij opmerkt, men nooit vol-
komen zeker kan zijn van de penshechting, hoe goed ze ook aangebracht
wordt. Men dient de omgeving van de penswond steeds als verontreinigd
te beschouwen, hoewel, dank zij de grote resistentie van het peritoneum van
het rund, de infectie veelal wel overwonnen zal worden. Evenmin vindt
hij de andere door Andres opgesomde voordelen van veel belang. Noch
de kortere snede, noch de tijdwinst door het nalaten van de circulaire
hechting, speelt een rol, aangezien dit laatste weer teniet wordt gedaan
door de tijdrovende dubbele matrashechtingen. Bovendien moet Andres,
zoals hij zelf opmerkt, nog in bepaalde gevallen weer teruggrijpen naar
de methode Götze.

Zeer ingrijpend is bij aanwezige vergroeiing het losscheuren van de
netmaag van zijn omgeving, zoals Andres aangeeft. Van alle andere
schrijvers is er geen enkele, die dit toepast, althans dit wordt niet vermeld.
Götze zelf was één der eersten, die met klem waarschuwde tegen het
losmaken van bestaande perireticulaire verklevingen, omdat het proces
er alleen maar ernstiger door kan worden.

Ook Noesen plaatst tegen de boven aangehaalde uitspraak van Andres
de zijne met : Les adhérences seront respectées, terwijl Diernhofer,
Weingart en Schöttle zich in de zelfde geest uiten.

1 ) Mc. Lintock maakte ten behoeve van het stellen van een juiste diagnose van de
traumatische gastritis gebruik van een U.S.A. leger-detector met welk apparaat hij
zeer bevredigende resultaten verkreeg. Ook door Bradbury (Amerika) en Trottf.t
(Zwitserland) wordt het nut van een detector voor het stellen van deze diagnose
naar voren gebracht.

Blendinger spreekt ook niet over het losmaken van de netmaag, evenmin
als de Amerikanen Ryan en Gibbons.

Resumerende kan men deze nieuwe methode Andres ten laatste in
2 punten samenvatten en wel : men gebruikt geen circulaire hechting en
ten tweede wordt de netmaag, na het verwijderen van het voorwerp,
van zijn omgeving, waarmede het vergroeid of verkleefd is, losgescheurd.

Wanneer wij in het nalaten van de circulaire hechting, zoals Liesz
opmerkt geen achteruitgang willen zien, een vooruitgaan ten opzichte
van de veiligheid van deze operatie, is dit zeker niet.

Wat betreft het tweede punt lijkt het mij, dat er niet velen zullen zijn,
die in het losscheuren van de netmaag van de omgeving geen gevaar
zullen zien. Zeer zeker zullen zij niet de kans willen lopen om door deze
manupilaties een locale peritonitis tot een generaliserende te maken.

De in de Chirurgische Veterinaire Kliniek te Utrecht verkregen goede
resultaten met de operatie der traumatische gastritis volgens de methode
Götze gaven ons vooralsnog geen reden om tot een andere techniek over
te gaan.

Wel mag er de aandacht op gevestigd worden, dat om het aanbrengen
van de circulaire hechting te vergemakkelijken en deze tot een goed einde
te brengen het wenselijk is, er voor te zorgen, dat de pensbewegingen
tijdelijk grotendeels worden uitgeschakeld. Om dit te bereiken wordt
een i uur voor het begin der operatie een subcutane injectie verricht van
50 mgr. sulfas atropini in 5 cc aqua dest. De kans op losscheuren van de
circulaire hechting, wat bij sterke pensbewegingen mogelijk is, wordt
hierdoor voorkomen.

Obich, M. Entfernung fremder Körper aus dem zweiter Magen des Rindes durch den
Wanstschnitt. (Wochenschrift für Tierheilkunde und Viehzucht no. 1, hlz. 1, 1863).
Hering, Pansenschnitt, (Hcring\'s Operationslehre blz. 358, 1897).
Kubitz, Dr. H. Beiträge zur Diagnose und Therapie der inneren Verwundung des
Rindes durch Fremdkörper mit besonderer Darstellung einer Methode zur Eröff-
nung und Drainage der Bauchhöhle. (Monatschrift für Praktische Tierheilkunde
blz. 289, 1922).

RÜegc, J. Zur Diagnostik und Therapie der traumatischen Gastritis. (Schweizer Archiv

für Tierheilkunde, blz. 107, 1922).
Schüttle, Dr. E. Beiträge und Kritik der operativen Behandlung der traumatischcn-
Magen-Zwerchfell-F\'.ntzündung beim Rinde. (Tnaugural. Dissertation, Hannover

Weber, Prof. Dr. E. Die Diagnostik der traumatischen Retikulitis des Rindes. (Tier-
ärztliche. Rundschau blz. 321, 110. 19, 1925).
Bosshart, (The Cornell Veterinarian no. 4, 1926).

operative Behandlung (Schoetz, Berlin, 1926).
Diernhofer, Dr. K. Operation nach Hofmann bei einer Kuh mit traumatischer gastritis

(Wiener Tierärztliche Monatschrift blz. 129, 1927).
Diernhofer, Dr. K. Beitrag zur Fremdkörperoperation beim Rinde (Wiener Tier-
ärztliche Wochenschrift, blz. 441. 1928).
Hofmann Fremdkörper-Operation beim Rind (Tierärztliche Rundschau, blz. 478,
1928).

Mayer, J. Technik der operativen Beseitigung von in den Pansenwandung eingedrun-
genen Fremdkörpern. (Stang und Wirth, 6e deel, blz. 668, 1929).

Götze. Die FYcmdkörperoperation beim Rinde praxisreif durch extraperitoneale Pan-
sennaht (Deutsche Tierärztliche Wochenschrift blz. 353 en 374, 1934) — zie Götze
D. T. W. 1926 blz. 877).

Tschumi, Dr. H. Zur Diagnose und operativen Behandlung der Fremdkörperindigestion
(Schweizer Archiv für Tierheilkunde blz. 223, 1934).

Tschumi. Dr. H. Kritische Betrachtungen über Fremdkörperindigestion und Erfahrungen
mit der Operation (Schweizer Archiv für Tierheilkunde, blz. 405, Heft 9, 1936).

Noesen, P. Diagnostic, et traitement chirurgical de la réticulo-péritonite par corps
étrangers chez les Bovidés. (Recueil de Medicine Vétérinaire de l\'école d\'Alfort
blz. 14, 1938).

Blendinger, W. Der Kaiserschnitt beim Rind in der linea alba (Tierärztliche Rund-
schau 1939 blz. 419, 1939).

Blendinger. W. Die Fremdkörperoperation beim Rind mit Hilfe von Carnofil (Tier-
ärztliche Rundschau blz. 675, 1939).

Andres, Prof. Dr. J. Die Fremdkörper-Operation beim Rind (Flankenschnitt; Verzicht
auf die extraperitoneale Pansennaht). (Schweizer Archiv für Tierheilkunde blz.
3\'7. I94i)-

Beijers-Hartog, Traumatische gastritis, klinische les (Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
blz. 907, 1941).

Liesz, Die Fremdkörper-Operation beim Rind (Tierärztliche Rundschau blz. 158, 1942).

Diernhofer, Prof. Dr. K. Zur Technik des Pansenschnittes beim Rinde (Berliner und
Münchener Tierärztliche Wochenschrift blz. 351, 1943).

Bradbury, R. H. Clinical application of mine detector „Beating our swords into
Plowshares" (The North American Veterinarian blz. 661, 194.7).

Kalchschmidt, Dr. H. G. Leitungsanästhesie für Laparotomien beim Rind (Tierärzt-
liche Umschau, blz. 85, 1947).

Ryan, II. E. Diagnosis and treatment of early traumatic gastritis of Bovines. (The North
American Veterinarian blz. 294, 1947).

Trottet, Dr. Der „Metal-Detector" zur Ermittlung von Fremdkörpern beim Rind.
(Schweizer Archiv für Tierheilkunde, blz. 562, 1947).

Blich, P. S. Traumatic pericarditis in the bovine. (The Veterinary Record blz. 248,
1948).

Kalchschmidt, Dr. H. G. Zur Leitungsanaesthesie für Laparotomien beim Rinde.
(Tierärztliche Umschau blz. 237, 1948).

Kalchschmidt, Dr. H. G. Die „Fremdkörperzone" eine Headsche Zone beim Rind.
(Tierärztliche Umschau blz. 305, 1948).

Weingart, Dr. H. Zur Fremdkörperoperation beim Rind. (Tierärztliche Umschau
blz. 385, 1948).

Andres, Prof. Dr. J. Zur Technik der Fremdkörperoperation beim Rinde. (Schweizer
Archiv für Tierheilkunde, blz. 215, 1949).

Mc Lintock, J. An improved technique in rumenotomy. (The Veterinary Record,
17 Sept., 1949).

Numans, Dr. S. Enige opmerkingen over de behandeling van traumatische gastritis
bij het rund. (Tijdschrift voor Diergeneeskunde blz. 879, 1949).

Röder-Berge, Fremdkörperoperation. ; Chirurgische Operationstechnik, 9e Auflage,
blz. 141, 1949).

(Uit het laboratorium van de vleeskeuringsdienst „Zaanstreek \',
directeur: J. FR ICKERS).

In art. i, groep D, par. 6, van het Nederlandse keuringsregulatief is
bepaald dat slachtdieren, waarbij gezwellen (tumores) worden aangetroffen,
moeten worden afgekeurd indien grondige verwijdering ervan onmogelijk
is. Als opmerking staat er nog bij dat in gevallen, waarbij ernstige plaatse-
lijke afwijkingen voorkomen, alleen een andere beslissing dan afkeuring
mag worden genomen, wanneer na het uitbenen en het verkleinen van
het dier de afwijkende delen zijn afgekeurd en verwijderd.

In het Franse „Tableau des maladies et des alterations qui rendent les
viandes irnpropres ä la consommation" worden onder de „Saisies totales"
genoemd slachtdieren met „néoplasies généralisées et néoplasies malignes
ou envahissantes (carcinose, sarcomatose, mélanose, etc.)".

In het Engelse „Code of judgment" staat te lezen dat „the entire carcass
and all the organs of bovines, swine, sheep, or horses shall be condemned
if evidence of the following condition is found: Malignant neoplasms,
unless localized, in situation and effect, to one organ."

In de „Regulations governing the meat inspection of the United States"
is het volgende voorgeschreven: „Any individual organ or part of a carcass
shall be condemned. In case the carcinoma or sarcoma involves any internal
organ to a marked extent, or affects the muscles, the skeleton, or body
lymph glands, even primarly, the carcass shall be condemned. In case
of metastasis to any other organ or part of a carcass, or if metastasis has
not occurred but there are present secondary changes in the muscles
(serous infiltration, flabbiness, or the like), the carcass shall be condemned."

In de Duitse „Grundsätze fur die Beurteilung der Genusztauglichkeit
des Fleisches" is bepaald dat „der ganze Tierkörper als untauglich zum
Genusz für Menschen ist anzusehen, wenn der nachstehende Mangel
festgestellt worden ist: Geschwülste, wenn solche an zahlreichen Stellen
des Muskelfleisches, der Knochen oder Fleischlympdrüsen vorhanden sind."

Zelfs wie vluchtig van het voorgaande kennis neemt zal de overeenkomst
van het Nederlandse met het Duitse voorschrift en het verschil tussen
deze beide en de andere aangehaalde bepalingen opvallen. Om dit goed
te laten uitkomen dient het op de volgende blz. afgedrukt schema:

Om met cle laatste kolom daarvan te beginnen: Ongetwijfeld ligt aan dit
voorschrift Von Ostertag\'s zienswijze ten grondslag. Deze is weergegeven op
blz. 488/89 van zijn „Handbuch der Fleischbeschau" (1922 . Zij komt
in het kort op het volgende neer:

2. het is onwaarschijnlijk dat deze nieuwvormingen per os kunnen worden
overgebracht;

3. bij kwaadaardige gezwellen gaat het ingeval van generalisatie om
weefselbestanddelen, die snel groeien en bij het uitsnijden der dieren
ook in de musculatuur gemakkelijk opgespoord kunnen worden.

Laat ik hieraan toevoegen dat in de laatste druk van het ,,Lehrbuch
der Schlachtvieh- und Fleischbeschau" (1932) van dezelfde schrijver de
beoordeling van het slachtvee, waarbij tumoren worden aangetroffen,
zonder nadere motivering wordt vermeld.

In „Practische vleeskeuring" (1937) van Luxwolda en Reitsma staan
op blz. 148 omtrent de maligne tumoren de volgende opmerkingen:

„De kwaadaardige gezwellen stellen in de regel geen locaal proces voor,
doch verdringen en infiltreren het normale weefsel en vormen metastasen
in andere organen en weefsels. Daardoor is hun betekenis voor de keuring
groter dan die der goedaardige gezwellen, in zoverre deze metastasen
opgezocht en ruim verwijderd moeten worden. Infectie van dc mens door
consumptie van vlees (organen) dezer dieren is hoogst onwaarschijnlijk."

Noch in het Franse boek over de vleeskeuring van Lafenêtre en Dedieu
(1946), noch in de 3 over genoemd onderwerp in het Engels verschenen
werken van de hand van Leighton (1927), Martin (1947) en Thornton
(1949) komt een uiteenzetting voor omtrent de beweegredenen die geleid
kunnen hebben tot bovenvermelde, van de Duitse en Nederlandse afwijken-
de, bepalingen.

Laatstgenoemde bevredigen mij niet. De reden daarvan kan ik het best
toelichten aan de hand van een bespreking der stellingen die hierboven
onder 1, 2, 3 zijn opgenomen. De eerste twee moeten hun steun vinden
in de aetiologie der maligne tumoren, de laatste in de pathologische
anatomie.

Wat is er nu met zekerheid bekend omtrent die aetiologie? Om daarvan
op de hoogte te komen zijn door mij geraadpleegd: „Lehrbuch der Alge-
meinen Pathologie" van Sternberg (1933) en „Pathology of tumours"
van Willis (1948). Kort samengevat worden de volgende oorzaken voor
het ontstaan van gezwellen opgegeven:

a. woekering van weefselkiemen die tijdens de embryonale toestand niet
tot ontwikkeling zijn gekomen en nu extra-uterin gaan uitspruiten;

b. herhaalde prikkeling van weefsels door carcino-, c.q. sarcogene stoffen,
zoals teerpreparaten en arsenicumverbindingen;

e. virus, wat alleen is aangetoond voor het kippensarcoom van Rous en
mogelijk wordt geacht voor het genitaal sarcoom van de hond;

Dit is een respectabel lijstje. Echter staat het vast dat in de meeste ge-
vallen van maligne weefselgroei het ziekteverwekkende agens onbekend is.

Uit het lijstje valt op te maken dat stelling i, voor wat de slachtdieren
betreft, niet zo wankel staat.

Daarop te bouwen, zoals Von Ostertag dat doet, is m.i. echter niet
geraden. Dit moge mede blijken uit een bericht in het laatste Februari-
nummer van het „Journal of the American veterinary medical association".
Dit bericht, te vinden op blz. 11 i van dat nummer, behelst de mededeling
dat volgens een recent onderzoek van Gross carcinoom bij mensen en
allerlei zoogdieren door een virus kan worden veroorzaakt.

Wat het overbrengen van maligne tumoren door voedering betreft,
inderdaad schijnt dit tot nu toe nimmer gelukt te zijn. Wel heeft men
in een aantal gevallen door het inplanten van levende tumorcellen bij
andere dieren gezwellen kunnen doen ontstaan. Hierbij gaat het a.h.w.
om het kunstmatig opwekken van een metastase in een ander organisme.

Gelet op het voorgaande zal stelling 2 wel juist zijn. Deze geeft echter
geen houvast omdat daarin een waarschijnlijkheidsfactor verwerkt is.
Trouwens die stelling wordt nog enigermate ondergraven door de weten-
schap dat sommige onderzoekers tumoren in de maag van muizen tot
ontwikkeling hebben weten te brengen door het per os toedienen van
carcinogene verbindingen.

De 3de stelling is zeker onvoldoende gegrond: Het is een algemeen
bekend feit dat maligne tumoren nu eens langzaam, dan weer snel groeien.

Resumerend moet mij, met alle eerbied voor het gezag van meerge-
noemde grondlegger der moderne vleeskeuring, de opmerking uit de pen
dat ik het met zijn beoordeling van slachtdieren, waarbij kwaadaardige
gezwellen worden aangetroffen, niet eens ben.

Nu is het afbreken van stellingen gemakkelijker dan het opbouwen
ervan. En toch zal dit laatste nodig zijn om een vaste gedragslijn te kunnen
volgen.

Alvorens een poging te doen daarvoor enige aanwijzingen te geven,
schijnt het mij dienstig iets te zeggen over de frequentie van neoplastische aan-
doeningen bij onze slachtdieren. Hoewel deze dieren merendeels op jeugdige
leeftijd worden geslacht en dus de kans op het aantreffen van genoemde
afwijkingen niet groot is, behoort het geenszins tot de grote uitzonderingen
dat men tumoren en daarmee overeenkomende vormsels bij het geslachte
vee vindt. Zo werden in de tijd van nog geen 2 jaar in onze dienst, die
slechts van bescheiden omvang is, de volgende gevallen gezien: uitgebreide
carcinomatose bij een rund, idem bij een paard, fibrosarcomatose bij een
paard, pericardiale neuromen bij een rund, een zwezerikgezwel bij een
rund, een bijniergezwel bij een rund, een nierbekkengezwel bij een varken,
een niergezwel bij een paard, een tumor aan de hals van een varken in
de omgeving van de schildklier en ten slotte nog een paar aandoeningen
van leucaemische aard. Dit aantal spreekt temeer als men weet dat niet
alle wrakke dieren uit ons district in het Zaanse slachthuis worden geslacht.
Integendeel: verschillende verdwijnen via markten en op andere wijze.
In dit verband is het zeker niet misplaatst de aandacht te vestigen op de

noodzakelijkheid de slachtingen van alle wrakke slachtdieren te centra-
liseren in openbare slachthuizen. Dan wordt o.a. de mogelijkheid geschapen
aan het tumoronderzoek bij het slachtvee meer aandacht te besteden.
Deze aandacht is nodig niet alleen uit een oogpunt van keuring, maar
ook om andere reden. Daarvoor zal ik 2 zinnen aanhalen uit het genoemde
boek van Willis (p. 93):

„Much of value for human pathology is yet to be learnt from the study
of animal neoplasms. More use should be made of the pathological material
passing through the hands of veterinarians, breeders and slaughtermen,
most of which is wasted."

Mijn standpunt inzake de keuring van bedoelde dieren kan het best
besproken worden aan de hand van onderstaande analyse:

Het zou een verzuim zijn indien hier ter plaatse er niet op werd gewezen
dat sommige oncologen bezwaar maken tegen het onderscheid der tumoren
in goed- en kwaadaardige. Zo vindt Sternberg het in plaats hiervan beter
de gezwellen onder te verdelen in „rijpe" en „onrijpe" (zie blz. 174 van
zijn leerboek). Dat in bovenstaand schema toch aan eerstvermelde onder-
scheiding de voorkeur is gegeven is te wijten aan een zeker soort conser-
vatisme. Gelukkig komt daarbij dat volgens Willis (p. 13) deze indeling
in de practijk meestal kan worden gemaakt met behulp van microscopisch
onderzoek. In dit „meestal" is tot uitdrukking gebracht dat in een aantal
gevallen de differentieel diagnose niet kan worden gemaakt. Voor wat
de keuring betreft volge men dan de veiligste weg.

Bij het bekijken van bovenstaand schema, in het bijzonder van de
verdeling der kwaadaardige tumoren in „plaatselijke" en „verspreide" en
van de onderverdeling van deze laatste in die met „verse" en dezulke
met „oude" metastasen dringt zich terzake van het uitstippelen van een
gedragslijn voor de keuring de gedachte naar voren een vergelijking te
maken met tuberculose. Dienaangaande zegt Von Ostertag op blz. 488
van zijn handboek dat men vroeger een fout heeft gemaakt door de
metastasenvorming bij kwaadaardige gezwellen op één lijn te stellen met
de generalisatie van infectieuze processen. Natuurlijk is dat fout. Dit
neemt echter niet weg dat het ons inzicht kan verdiepen de keurings-
uitspraak bij metastasering van tumoren en die bij gegeneraliseerde tbc.
met elkander te vergelijken, hetgeen iets anders is dan: op één lijn stellen.

verschijnselen worden aangetroffen van verse bloedinfectie, slechts worden
goedgekeurd onder voorwaarde van sterilisatie.

Zoals hierboven is gememoreerd mag het vlees van slachtdieren,waarbij
in één of meer organen recente tumormetastasen worden waargenomen,
in Nederland in verse toestand worden vrijgegeven.

Ter verklaring van het zo pas aangeduide verschil in beoordeling kan
op het feit gewezen worden dat we in de bedoelde gevallen van gegenerali-
seerde tbc. te doen hebben met de verspreiding van een smetstof waarvan
de aard nauwkeurig bekend is, terwijl bij het uitzaaien van tumorkiemen
een agens, waarvan we weinig of niets weten, in actie is.

Zoals bekend is mag het vlees van slachtdieren, waarbij uitsluitend
chronische tbc.-haardjes iti één of meer organen worden aangetroffen,
onvoorwaardelijk worden goedgekeurd.

Zoals hierboven is gememoreerd mag het vlees van slachtdieren, waarbij
in één of meer organen oude tumormetastasen worden waargenomen, in
Nederland in verse toestand worden vrijgegeven.

Deze beide bepalingen komen overeen uit. Er is echter iets dat het mij
moeilijk maakt daarmee accoord te gaan: Het antidateren van tuberculeuze
haardjes is niet zelden verre van eenvoudig; nog minder eenvoudig, zo
niet onmogelijk, schijnt het mij toe op grond van histologische bevindingen
uit te maken of het kwaadaardig agens, waarop hierboven is gedoeld,
uit de circulatie is verdwenen. Vandaar dat m.i. de slachtdieren met
„verse" en met „oude" metastasen over één kam geschoren zouden moeten
worden. Zelfs ga ik nog verder en meen ervoor te moeten pleiten alle
slachtdieren met maligne tumoren gelijkelijk te beoordelen, dus onver-
schillig of het gaat om zg. „locale" of „gemetastaseerde" processen, en
wel hierom, omdat in de practijk van de vleeskeuring het vaststellen dei-
plaatselijkheid, voorlopig althans, naar mijn inzicht onuitvoerbaar is.

1. het publiek heeft een afkeer van het gebruik van vlees, afkomstig van
slachtdieren, die aan „kanker" hebben geleden;

Het eerste punt is eigenlijk bijzaak. Toch meende ik goed te doen het
hier aan te roeren, omdat een soortgelijke overweging blijkens de mede-
delingen op blz. 29 en 30 van het boek over de vleeskeuringswet (3de druk)
van de schrijvers Lietaert Peerboi.te en Berger de hoofdreden is geweest
waarom notabene in de wet zelve is vastgelegd, dat het vlees van alle
„doodtrekkers" moet worden afgekeurd. Echter is er ten deze hier ten
plattelande geen sprake van afkeer, wel voor wat betreft het eten van
vlees van vee, waarbij gevaarlijke aandoeningen, zoals kwaadaardige
gezwellen, worden aangetroffen. Het gaat hierbij om een soort natuur-
instinct dat uit den aard der zaak in de residentie wel niet zo goed ont-
wikkeld zal zijn als op het boerenland.

In de krijgskunde wordt uitgegaan van het goede beginsel dat men voor
een vijand dubbel op zijn hoede is als men diens strijdmiddelen niet goed
kent. Ook in de hygiëne behoort dit zo te zijn. Daarom ben ik van oordeel
dat slachtdieren met kwaadaardige tumoren vernietigd moeten worden.
2 i -4-\'50.

Uit liet betoog van de Heer Swierstra in dit tijdschrift (i-4-\'50 no. 7,
blz. 297 e.v.) blijkt, dat deze het gezondheidsvraagstuk van het dier, zoals
dat door ons onderzoek wordt belicht, nog niet juist weet te stellen. Dit
is begrijpelijk, omdat men hiervoor de merkwaardige invloed van de
levende krachten in de grond op de gezondheid van plant, dier en mens,
door omvangrijke vergelijkende klinische bedrijfsanalyses moet hebben
leren kennen. De diergeneeskunde kan dit nog niet, omdat de landbouw-
wetenschap, die als eerste met de grond te maken heeft, hieraan tot dusverre
vrijwel geen aandacht heeft besteed.

Het gezondheidsvraagstuk wordt dan ook niet direct beheerst door
compost, een zo veelzijdig mogelijk organisch voedsel voor het leven in
de grond, maar door dit leven zelf. De compost verhoudt zich dus tot de
gezondheid van het dier, ongeveer als hooi en haver van een renpaard
tot de prestatie van dit dier op de renbaan. Voor deze prestatie is meer
nodig dan alleen voedsel. Zo zijn voor de prestaties van het leven in de
grond behalve compost, tal van andere factoren in het optimum nodig,
zoals ontwatering, regeling van de kalktoestand, organische voeding en
grondbewerking. Zelfs de vruchtwisseling kan men er nog in betrekken.
De ontwatering en grondbewerking zou men kunnen vergelijken met de
stalventilatie en de drinkwatervoorziening en de regeling van de kalk-
toestand met de regeling van de luchttemperatuur, maar dan in chemische
zin. De kalktoestand schept het passende chemische klimaat voor het
leven in de grond.

Al deze factoren dragen er toe bij de organische voeding, waarin de
minerale voeding feitelijk begrepen is, tot zijn recht te doen komen door
een goede lucht-waterhuishouding en temperatuur. Zij spelen een inge-
wikkeld samenspel, dat echter thans behoorlijk kan worden overzien. Het
hierdoor geactiveerde leven speelt hierbij nu zelf een beslissende rol, door
aan de door de aard zijner samenstellende delen kleverige, gesloten liggende
grond, een zodanig poreuze bouw te verlenen en deze in stand te houden,
dat aan dit materiaal de dubbele inhoud aan poriën wordt toegevoegd.
De levende grond bestaat daardoor schematisch voor 1/3 uit vaste stoffen
(zand, klei en stabiele humus), voor 1/3 uit capillairen, die normaal
grotendeels gevuld zijn met water en voor 1/3 uit luchtholten.

Het bijzondere van het zeer veelzijdige leven in de grond is nu, dat het
innig samenleeft met de plantenwortels en deze zo mogelijk volledig voedt
met alle stoffen, die in een harmonisch gevoede cel voorkomen. Daarvoor
hebben de kleinste wezens een innig contact met de haarwortels. Bacteriën
omsluiten deze in de rhizosfeer en de schimmels dringen zelfs rijk vertakt
in de wortelcellen binnen (mycorrhiza). Welke processen zich hier ten slotte
voltrekken is nog zeer onvoldoende onderzocht, doch vaststaat, dat zowel
organische als minerale stoffen uit de cellen overgaan.

tot ziekten van de veestapel, blijkt klinisch nu steeds weer, dat weerstand
tegen ziekten en kwaliteitseigenschappen (glans, reuk, smaak, houdbaar-
heid; zowel bij de plant als bij het dier en hun producten, alleen, maar
dan ook afdoende, verkregen worden, wanneer de voeding vanuit de grond
even harmonisch is opgebouwd als een symphonie. Eén valse toon bederft
een concert, één vitamine of hormoon, dat in een onharmonische ver-
houding in het voedsel aanwezig is, kan een disharmonie in de weerstand
of kwaliteit verwekken. Uiteindelijk komt het dus neer op een harmonische
voeding van het leven in de grond en hiervoor is nu een organisch-minerale
voeding met de meest veelzijdige compost nodig, eventueel aangevuld
met kunstmest.

De grootste wijsheid, die hierover thans verkondigd kan worden is
voorlopig helaas, dat men moet trachten zoveel mogelijk gevarieerd afval
van plantaardige en dierlijke aard, gemengd met grond in bepaalde
verhoudingen, tot een aangenaam riekend smakelijk voorverteerd eind-
product, de compost, te laten verteren. Naar wij menen bevindt zich het
wetenschappelijk inzicht inzake de voeding van mensch en dier ongeveer
op hetzelfde peil. Op nadere bijzonderheden inzake deze compostering
gaan wij hier niet in.

Belangrijk is vooral, dat wij kunnen vaststellen, dat het leven in de grond
en dat boven de grond in wezen precies dezelfde eisen aan zijn voedsel
stelt, nl. goed bereid en smakelijk. Daarom heeft goed verteerde compost
een grote, maar gewone „stinkende" stalmest nauwelijks waarde als
voedsel voor de levende grond en kunnen met stalmest geen weerstanden
en kwaliteitseigenschappen in voldoende mate worden opgebouwd.

Deze op talrijke klinische waarnemingen inzake de cyclus levende
grond-plant-dier en mens, berustende zienswijze, leidt nu vanzelf tot
de logische voorstelling, dat een ideale compostvoeding van de grond min
of meer automatisch een harmonische voeding van het leven in de grond
kan te weeg brengen. Dit zal daardoor in al zijn cellen weerstand en kwali-
teitseigenschappen herbergen. Deze harmonie wordt nu onveranderd
doorgegeven aan de plant en wanneer deze, of haar producten als voedsel
worden gebruikt, tevens aan het dier en de mens. In zijn wezen is dit alles
hoogst eenvoudig en logisch. Het is echter duidelijk, dat het analyseren
van deze harmonie, die in feite op elk niveau tot stand kan komen, uiterst
moeilijk is. Vandaar, dat het voorlopig zo bezwaarlijk is op bijzonderheden
in te gaan. Klinisch kan men echter met deze inzichten reeds uitstekend
werken.

Gelukkig zijn wij landbouwkundig thans tevens zo ver, dat wij reeds
een behoorlijk inzicht hebben in het spel der krachten, dat de harmonische
voeding in de grond bepaalt, of verstoort. Zij kunnen voortvloeien uit
fouten in de ontwatering, kalktoestand, organische en minerale bemesting,
grondbewerking, vruchtwisseling, enz. Een grote vereenvoudiging treedt
nu bij het onderzoek op, doordat al deze krachten via het leven in de
grond de bouw van de grond, i.c. de kruimelstructuur, beïnvloeden in
gunstige, of in ongunstige zin. Deze invloed kan door een ervaren onder-
zoeker met zeer eenvoudige middelen terstond in het veld worden bepaald.
Omgekeerd gaat het er dus bij het veldonderzoek om, de oorzaak van
afwijkingen in de dikte en de kwaliteit van de kruimelstructuur op te
sporen. Is men zover, dan blijkt het mogelijk te begrijpen, op welke wijze
het gewas voldoende harmonisch gevoed werd, dus gezond bleef en meer

voedsel van hoge biologische waarde leverde, of omgekeerd in hoeverre het
onharmonisch gevoed werd en zijn weerstand en kwaliteit verloor.

Deze deugden en fouten van het gewas, komen nu eveneens weer aan
het licht bij het gebruik daarvan, of van haar producten, als voedsel voor
dier en mens en aldus wordt het mogelijk vanuit de levende, of dode grond
duidelijke draden te spinnen via de plant naar het dier en te begrijpen,
waarom in het ene geval een veestapel geen enkele en in andere gevallen
allerlei ziekten en kwaliteitsfouten in haar producten, zoals vlees, melk,
boter, kaas, wol en huiden vertoont. Het enige, dat nog niet kan worden
voorspeld, is welke deficiëntieziekte zal optreden, of welke parasiet bij
onvoldoende weerstand haar slag zal slaan.

Deze methode van onderzoek is door ons reeds op tientallen bedrijven
door het gehele land toegepast en niemand kan meer dan wijzelf verrast
zijn over de grote eenvoud, waarmee meestal binnen zeer korte tijd de
fouten in de harmonie zijn opgespoord.

Zelfs allerlei ziekten, waaromtrent de plantenziekten- en diergenees-
kundigen tot dusverre geen inzicht hebben kunnen verkrijgen, blijken aldus
te kunnen worden begrepen.

Uit de diergeneeskunde noemen wij behalve fouten in huid en haar
(glans, stugheid) alles wat met geslachtelijke processen te maken heeft
(tochtigheid, onvruchtbaarheid, opbreken, verwerpen), mond- en klauw-
zeer, t.b.c., uierontstekingen, schurft, luizenplagen, longjacht, longwormen,
kopziekte, leverbot, bloedwateren, hartdood bij varkens en zwoegers bij
schapen.

Een invloed, waarop, voorzover wij hebben ervaren in de diergenees-
kunde tot dusver nog zeer onvoldoende is gelet, is die der zgn. aardstralen,
of spanningsbanen, zowel in de wei als op de stal. Paardeweideplekken
zijn niet anders dan zgn. „gasbanen", terwijl wij op stal de invloed van
deze krachten hebben kunnen opsporen als oorzaak van beengebreken,
dodelijke longziekte, geslachtelijke afwijkingen, schurft enz.

Het materiaal, dat voor sommige ziekten reeds zeer omvangrijk is, groeit
bij de dag en telkens ontmoeten wij nog weer nieuwe ziekten, die meestal
door écn onderzoek met behulp van de disharmonieën in de voeding, hetzij
van de producten van het bedrijf zelf, of van aangekochte producten,
volkomen bevredigend kunnen worden opgehelderd, terwijl natuurlijk,
zodra de oorzaken der disharmonieën zijn opgespoord, de nodige voor-
schriften voor het uitschakelen hiervan kunnen worden gegeven.

Wij zijn dan ook geneigd te veronderstellen, dat steeds meer zal blijken,
dat het gebrek aan weerstand bij alle ziekten van het vee op deze wijze
uit disharmonieën in de voeding verklaard kan worden. Deficiëntie-ziekten
zijn daarbij te beschouwen als voorlopers van parasitaire ziekten.

Hierdoor zou dus het ideaal van de diergeneeskunde, nl. dat zij zichzelf
door een preventieve werkwijze op den duur kan uitschakelen, zeer ver
worden benaderd.

Het eiland Wieringen levert hiervoor reeds een mooi voorbeeld. Hier
heerst een opvallend goede gezondheid bij de veestapel en blijkens onze
onderzoekingen moet de verklaring hiervan worden gezocht in de grote
aanvoer van zeecompost in de vorm van zeesterren, die bij scheepsvrachten
zijn gebruikt.

in bijna alle andere gebieden te onharmonisch en in vele zelfs zeer on-
harmonisch is.

Het onderzoek neemt ons voorlopig nog zodanig in beslag, dat het
onmogelijk is het rijke materiaal te publiceren.

Wie met een deel van het materiaal kennis wil maken, kan het best
enkele voordrachten bijwonen, die door het gehele land worden gehouden.
Wie er bovendien belang in stelt om de diergeneeskunde vanuit de grond
te leren begrijpen, zal gaarne gelegenheid worden geboden ons bij het
bedrijfsonderzoek te vergezellen. Het is de enige weg om de juistheid van
deze methode te leren toetsen en de fundamenten van de medische weten-
schappen op te sporen.

Na de voorafgaande algemene uiteenzettingen heeft het dan ook geen zin
op dit ogenblik uitvoerig op de beschouwingen van de Heer Swierstra
in te gaan.

Het t oenemen van ziekten kan volkomen bevredigend worden verklaard
door hett toenemen van de disharmonieën in het voedsel door een ondoel-
matige bemesting en grondbewerking.

Ons bezwaar tegen kunstmest betreft alleen het ondoelmatig gebruik,
vooral van stikstofmeststoflën. Hierdoor wordt het gevaar voor disharmo-
nieën vergroot op een wijze, die men vroeger niet kende.

Ook \'zonder kunstmest kunnen echter disharmonieën optreden, vandaar,
dat ook vroeger ziekten en zelfs hevige epidemieën optraden. Ook deze
zijn echter vanuit de grond te verklaren.

Dat de weerstand, dus de harmonische opbouw van de cel primair en
de parasiet secundair is, valt af te leiden uit de omstandigheid, dat op
bedrijven met voldoende kruimelige grond nooit zieke gewassen of zieke
veestapels voorkomen. Voorbeelden hiervan zijn gelukkig ook in ons land
nog enkele te vinden.

Dat een zeer goede conditie van de gastheer het uitbreken van een
virusziekte kan bevorderen is begrijpelijk, omdat de begrippen goede
conditie en harmonie elkaar allerminst behoeven te dekken. Meestal is
een zgn. goede conditie een gevolg van een ernstige disharmonie. Bij
planten spreken wij dan van „geile" gewassen, die op een leek een over-
matig gezonde indruk maken, maar in werkelijkheid ziek zijn, vandaar
dat zij ook het eerst legeren.

Doordat de Heer Swierstra het probleem niet juist heeft gesteld, is
het begrijpelijk, dat hij ook niet de juiste waardering voor ons werk kan
hebben. Het belang hiervan schuilt nl. niet in het vestigen van de aandacht
op de compost, maar op de betekenis van het leven in de grond voor de
gezondheid van plant, dier en mens.

Ik vraag Uw aandacht voor het belangwekkende en zeldzame ziekte-
beeld, dat mij indertijd tot onderwerp van mijn proefschrift diende. Dat
ik nog eens op dit reeds zo uitvoerig door mij beschreven onderwerp
terug kom, vindt zijn oorzaak in een aan deze ziekte lijdende hond, die
enerzijds U duidelijk toont welke de verschijnselen van deze aandoening
zijn, doch tevens in vele opzichten zo sterk verschilt van de tot nu toe
door mij onderzochte patienten, dat ik het de moeite waard vind U dit
dier te demonstreren.

Onze patiënt is een drie-jarige zwarte Chow Chow. Reeds bij het
binnenkomen zie wij aan deze hond duidelijke veranderingen. Zo zal het
U ongetwijfeld opvallen, dat het dier een enorm breed hoofd heeft en tevens
ziet U natuurlijk het vreemde verschijnsel, dat deze rustige hond bij een
volkomen kalme ademhaling de mond geopend houdt. De anamnese
brengt ons niet veel verder, de eigenaar heeft geen andere klachten, dan
de reeds door ons waargenomen anatomische veranderingen. Bij het
algemeen onderzoek vinden wij weinig afwijkingen. De temperatuur is
normaal, de pols is hard, het hart is bij percussie en auscultatie vergroot,
aan de longen en de buik vinden wij niets bijzonders. Bekijken wij nu
het hoofd eens nader. De aangezichtsschedel is beiderzijds sterk opgezet
en verbreed, door een vrij vaste tumormassa, die uitgaat van de maxillair-
streek en niet beweegbaar is. In de mond zien wij dat de tumormassa ook
het gehemelte naar binnen gedrukt heeft en dit bomberende gehemelte
is de oorzaak voor het niet kunnen sluiten van de mond. Bij de inspectie
van de mondholte zien wij verder, dat de kiezen in de bovenkaak onregel-
matig geplaatst zijn en ook dit is het gevolg van de verdringende werking
van tussen de kiezen groeiend tumor weefsel. Wij kunnen de kiezen be-
wegen, vreemder is het echter dat ook alle gebitselementen in de schijnbaar
onveranderde onderkaak gemakkelijk bewogen kunnen worden, terwijl de
onderkaak zelf zonder moeite gebogen kan worden. Naar aanleiding van
de bevinding aan de onderkaak betasten wij de verdere schedel eens
nauwkeurig en wij ontdekken dat het hele hoofd gummiachtig van con-
sistentie is. En deze laatste bevinding wijst ons de weg naar de juiste
diagnose.

Bij een oppervlakkig onderzoek is men ongetwijfeld geneigd hier te
denken aan een sarcoom of carcinoom uitgaande van de bovenkaak, maar
met deze diagnose verklaart men wel de tumorvorming maar niet de
verweking van de niet tumorhoudende gedeelten van de schedel.

Wij dienen oris af te vragen bij welke ziekte(n) een dergelijke vergaande
skeletverweking op kan treden en dan luidt het antwoord osteodystrofia
fibrosa.

Osteodystrofia fibrosa is een storing in de kalkhuishouding, veroorzaakt
door een primaire of secundaire verandering in de functie van de para-
thyreoidea en resulterend in een verhoging van het bloedcalciumgehalte,

een onttrekking van calcium aan het skelet die aanleiding geeft tot een
versterkte beenafbraak en een verminderde beennieuwvorming met als
eindresultaat een skeletverweking zoals onze patiënt dit zo fraai vertoont.
Het zal U ongetwijfeld duidelijk zijn, dat deze kalkonttrekking aan het
skelet zich op den duur ook zal uiten in veranderingen in de histologische
structuur van het bot. En aan deze histologische verandering ontleent
deze ziekte zijn naam, want de microscopisch waarneembare verandering
is een vervanging van beenweefsel door bindweefsel. Plaatselijk kan dit
aanleiding geven tot vorming van in vele opzichten aan echte gezwellen
herinnerende structuren.

Om met zekerheid vast te stellen of onze patiënt aan deze ziekte lijdt,
zullen wij een beroep op het laboratorium moeten doen; tevens is de
kennis der biochemische veranderingen onmisbaar bij het stellen der
prognose en bij het bepalen der eventueel in te stellen therapie.

Ons laboratoriumonderzoek moet ons leren of de calciumstofwisseling
werkelijk gestoord is en wij moeten weten hoe de nierfunctie is. Dit laatste
is U natuurlijk niet direct duidelijk. Zoals ik reeds zei is er bij de osteo-
dystrofia fibrosa sprake van een storing in de bijschildklierfunctie. Bijschild-
klier en nier oefenen echter een invloed op elkander uit. Een versterkte
bijschildklierwerking voert tot nierbeschadiging en omgekeerd veroorzaakt
een nephritis een versterkte hormoonvorming door de parathyreoidea. En
in dit verband wordt dus de kennis van de nierfunctie van deze patienten
zo belangrijk voor prognose en therapie.

Het urine-onderzoek leert in ons geval het volgende: de urine is water-
helder, sg. 1007, zuur, bevat | pro mille eiwit en in het sediment enkele
cellen, het calciumgehalte der urine is niet verhoogd. Deze gegevens
brengen ons niet verder, het ontbreken van calciurie kan op een slechte
nierfunctif; wijzen, maar bewijst dit niet. Het bloedonderzoek geeft de
volgende uitslag: Calcium 1 1,5, Phosphor 12, Ureum 2400. En deze cijfers
bewijzen, dat het met de nierfunctie van onze patiënt wel zeer droevig
gesteld is. Vooral het verhoogde bloedphosphorgehalte maakt de prognose
wel zeer ongunstig. De slechte nierfunctie toch maakt het ons onmogelijk
om een operatieve verkleining der bijschildklier (de afdoende therapie)
uit te voeren; bij mens zowel als dier is deze operatie absoluut onuitvoerbaar
bij een bestaande phosphataemie, wegens het optreden van postoperatieve
tetanie, die niet reageert op de gebruikelijke therapie. Aangezien onze
patiënt nog in een goede voedingstoestand is en in geen enkel opzicht de
indruk maakt sub finum vitum te zijn, begrijpen wij het verlangen van de
eigenaar om toch nog een therapie in te stellen. Voor de hond zeifis de kaak-
verandering het hinderlijkst. Bij de onmogelijkheid het grondlijden te be-
invloeden is het m.i. aangewezen onze aandacht uitsluitend te richten
op de behandeling van dit symptoom.

Uit de medische literatuur blijkt, dat bij de mens de pseudo tumoren
bij osteodystrofia fibrosa zeer goed reageren op bestralen.

Zo ver mij bekend werd bij de hond nog geen geval dezer ziekte met
Röntgenstralen behandeld. Het lijkt mij belangwekkend in dit geval de
proef eens te nemen. Ik wil de klinische bespreking van onze patiënt
besluiten met Uw aandacht te vestigen op de punten die dit geval belang-
wekkend maken. In de eerste plaats is het de eerste maal, dat ik deze
ziekte bij een Chow Chow zie optreden, de overgrote meerderheid der
gevallen die ik zelf onderzocht trad op bij terriers en de overige bij kleine

en middelslag bastaard honden. Ook het zo duidelijk optreden van pseudo-
tumorvorming is een verschijnsel, dat door mij nog nooit eerder werd
waargenomen. In alle door mij onderzochte gevallen was het mogelijk
hetzij bij het leven, hetzij bij de sectie deze nieuwvorming vast te stellen,
maar steeds was deze beperkt van omvang, maar nooit zo als hier het meest
op de voorgrond tredende verschijnsel.

Zes weken geleden demonstreerde ik U een hond lijdende aan osteo-
dystrofia fibrosa. Thans zou ik U de sectie op deze patiënt willen tonen.

Het cadaver van de hond, die wegens verschijnselen van uraemie werd
afgemaakt is in zeer goede voedingstoestand. Borst en buik bevatten geen
abnormale inhoud. Lever, maag, darm, milt en longen vertonen geen
ziekelijke veranderingen. De nieren zijn uitermate klein, zeer vast van
consistentie, zitten vast in de kapsel, de nieroppervlakte is grofkorrelig en
vertoont kleine cysten. Op doorsnede zien wij een smalle onregelmatige
schors en een wit bindweefselachtig merg. De wand van de urineblaas is
verdikt, de blaas bevat geen stenen. Het hart is hypertrophisch.

Alvorens de schedel nader te beschouwen, willen wij thans eerst de
schildklierstreek inspecteren. Aan de linkerzijde vinden wij een schildklier
van normale vorm en omvang waartegen twee bijschildkliertjes liggen
die ongeveer normaal van afmeting en geel van kleur zijn. Rechts is de
schildklier veel kleiner (ongeveer de helft van die wij links zagen) ook hier
zien wij twee bijschildklieren, een kleine witgekleurde en een duidelijk
vergrote (ruim erwtgroot), die meer geel van kleur is.

De kop is met het mes snijdbaar. Van een sinus maxillaris is niets terug
te vinden, beiderzijds is de maxilla vervangen door een bindweefselachtige
tumormassa, die de neusgang vrijwel volledig heeft dichtgedrukt, plaatselijk
is de tumor iets bloedrijker. Dit beeld wijkt af van wat wij gewoon zijn
bij deze ziekte. De pseudotumoren zijn gewoonlijk zeer rijk aan capillairen
en bloedsinussen, waardoor deze tumoren een bruinrode kleur vertonen.
Ook de onderkaak is snijdbaar en ook deze sneevlakte is wit bindweefsel-
achtig.

Beschouwen wij thans de veranderde organen en weefsels eens onder
het microscoop. Allereerst de schildklieren, de grote schildklier vertoont
een zeer actief beeld naast follikels, met een laag epitheel en gevuld met
colloid zien wij meer follikels met een actief hoog epitheel en follikels die
geheel met epitheel zijn gevuld. De kleine schildklier daarentegen bestaat
geheel uit met colloid gevulde follikels. Het grote verschil tussen beide
schildklieren is misschien een gevolg van de Röntgenbestraling. De hond
werd steeds in zijligging bestraald en lag steeds op dezelfde zij, zodat de
ene schildklier sterker beïnvloed werd dan de andere.

Overeenkomstig het verschil in macroscopisch uiterlijk is ook de
microscopische bevinding bij de bijschildklieren. Zij hebben dit gemeen
dat zij geen klierstructuur vertonen, arm aan bindweefsel en niet opvallend
vaatrijk zijn. De vergrote bijschildklier is zeer celrijk en bestaat geheel uit
zgn. Hauptcellen, die groot van stuk zijn: naast de zgn. gewone Hauptcel zien
wij ook zgn. donkere Hauptcellen. De quantitatieve verhouding tussen
beide celsoorten wijkt niet van de norm af. Op grond van de celrijkdom
en de afmeting der cellen geloof ik hier eerder van een adenoom, dan van
een hyperplasie van deze bijschildklier te mogen spreken. De twee geel-
gekleurde bijschildklieren van normale afmeting, zijn minder celrijk en de

Toelichtingen bij aanvragen van boeken en tijdschriften
uit onderstaande Nederlandse bibliotheken

le Verzoeke dit aanvraagformulier te gebruiken (in beperkte mate gratis verkrijgbaar
bij de Rijksbibliotheken) of briefjes van dit formaat (210 x 148 mm) en dezelfde in-
deling (voldoende ruimte laten voor bibliotheekaantekeningen).

2e Goed leesbaar invullen: naam, kwaliteit, adres en zo volledig mogelijk: titel, schrij-
ver, met plaats en jaar van uitgave. Bij tijdschriften en vervolgwerken: deelno.
jaar, aflev., blz. en gewenst artikel.

4e Aanvragen, die aan gestelde voorwaarden voldoen, worden zonder nader bericht
naar een andere Nederl. bibliotheek doorgezonden (z.g. rondvraag), indien \'t gevraag-
de alhier niet beschikbaar is.

5e Aanvraagformulieren kunnen (evenals regu\'s) ingevuld, echter zonder verdere cor-
respondentie, als drukwerk verzonden worden.

6e _ Alle bibliotheken, waarvan de titels opgenomen zijn in de Centrale Catalogus en de
C. C. voor Periodieken (in de Koninkl. Bibliotheek te \'s-Gravenhage) hebben een vast
nummer.

38. Centr. Bibl. v. d. Nederl. Dominicanen-
provincie „Albertinum", Driehuizer-
weg 145, Nijmegen.

Adres ...................................................................................................................................................................

te ..................................................... ............................................................

Titel .......................................................................................................................................................................

cellen zijn kleiner dan in de zo juist onderzochte vergrote bijschildklier.
Overigens ziet men ook hier vrijwel uitsluitend Hauptcellen. Een geheel
ander beeld vertoont het kleine witgekleurde epitheellichaam, dit bestaat
vrijwel geheel uit waterheldere cellen. Aan geen der bijschildklieren zien
wij verschijnselen, die op een beïnvloeding door de Röntgenbestraling
wijzen.

Nieren. Deze vertonen, zoals dit bij osteodystrofie steeds het geval is,
een interstitiële nephritis. Acute ontstekingsverschijnselen ontbreken geheel,
wij zien een rustig afgelopen proces: de hoeveelheid interstitieel bindweefsel
is sterk vermeerderd, plaatselijk vertoont dit bindweefsel hyaline degene-
ratie : van de normale nierstructuur is weinig meer te vinden, de lumina
der nog aanwezige buisjes zijn zeer verschillend in omvang, vele buisjes
missen een epitheelbekleding. In de nog met epitheel beklede buisjes ziet
men eiwitneerslag. In een enkel buisje ziet men epitheelwoekering. Een
nog als zodanig te herkennen glomerulus vindt men slechts na lang zoeken.
De reeds bij de macroscopisch onderzoek vastgestelde oppervlaktecysten
maken microscopisch de indruk ontstaan te zijn door samensmelting van
uitgezette buisjes, deze cysten worden begrensd door een vaak uiterst
dunne bindweefselmembraan.

De pseudotumor der bovenkaak bestaat uit een vaatarm fibreus bind-
weefsel, waarin men hier en daar resten van beenbalkjes aantreft. Reuzen-
cellen, die voor deze nieuwvorming typerend zijn ontbreken vrijwel geheel.
Slechts na lang zoeken vindt men plaatsen waar een enkele reuzencel ligt.
Beelden, die op been nieuwvorming wijzen vindt men nergens en ook
een duidelijke osteoclastische beenafbraak ontbreekt. Het gehele aspect
wijkt dus af van wat ik tot nu toe in overeenkomstige gevallen waarnam.
Ik meen deze afwijkende structuur te moeten toeschrijven aan de Röntgen-
therapie.

Coupes van de onderkaak vertonen een overeenkomstig beeld, alleen
is hier het fibreuse weefsel, dat de plaats van het verdwenen beenweefsel
inneemt wat vaatrijker en zijn er meer resten van het oorspronkelijke
been zichtbaar. Ook gelukt het met wat goede wil, nog een aan het periost
herinnerende structuur aan te wijzen, wat bij de bovenkaak niet moge-
lijk was.

Het verhoogde bloedcalciumgehalte geeft in vele gevallen van osteo-
dystrofie aanleiding tot afzetting van kalk in weefsels waar deze niet thuis
hoort. Deze metastatische verkalking ontbreekt vrijwel nooit. In mijn
dissertatie vindt U meerdere gevallen uitvoerig beschreven. Het is dan
ook vermeldenswaard dat in dit geval de verkalking geheel ontbreekt;
alleen ziet men plaatselijk cellen die kalkgranula bevatten. Deze cellen
vond ik vooral in de coupes van onder- en bovenkaak op plaatsen waai-
de gehele structuur er op wijst, dat zojuist de laatste resten van een been-
balkje zijn verdwenen of ook rond een nog herkenbare rest van een been-
balkje. Ook in de nier vindt men hoopjes kalkgranula bevattende bind-
weefselcellen. Deze granulaire kalkafzetting werd bij de mens reeds eerder
beschreven, bij de hond zag ik dit niet eerder.

Ten slotte stelt U zich natuurlijk de vraag na kennisname van ziekte-
geschiedenis en sectiebevinding hoe wij ons de pathogenese in dit geval
moeten denken. Is er hier sprake van een nephrogene osteodystrofie met
hvperplasie van de bijschildklier of veroorzaakte een bijschildklier adenoom

de nierverandering. Ik wil U eerlijk zeggen, dat ik het niet waag een be-
slissing te nemen, voor beide mogelijkheden is iets te zeggen. Enerzijds is
er een zo ernstige nierverandering, dat het wel aanlokkelijk lijkt, dit als
oorzaak op te vatten temeer waar deze veranderingen van oude datum
zijn. Anderzijds is er echter dat ene bijschildkliertje, dat de indruk maakt
van adenomateus veranderd te zijn en ook het feit dat de bijschildklieren
onderling in structuur verschillen, dit alles kan aangevoerd worden tegen
de nephrogene oorsprong en voor de parathyreoide aetiologie van dit geval.
Nogmaals ik durf tussen beide mogelijkheden geen keuze te maken.

Er rest ons nog een vraag, nl. in hoeverre de ingestelde therapie resultaat
heeft gehad. Het zal U duidelijk zijn, dat de ingestelde therapie geen
invloed op de ziekte als zodanig heeft uitgeoefend, maar dit was ook niet
ons doel. Wij hoopten slechts dat de tumor in de bovenkaak Röntgen-
sensibel zou blijken te zijn. En ik meen op grond van onze bevinding in
het tumorweefsel, dat dit geval ons leert dat ook bij de hond de osteo-
dystrofietumor duidelijk op bestraling reageert.

In het nummer van dit tijdschrift van i April 1950 blz. 302 is een aan-
haling geplaatst uit de Memorie van Antwoord aan de Eerste Kamer
(Landbouwbegroting 1950), waarin onze naam wordt aangehaald, reden
waarom wij hierbij gaarne het volgende zouden willen aantekenen.

Bij alle proeven, die tot dusverre door de Rijkslandbouwvoorlichtings-
dienst zijn genomen, is nooit aandacht geschonken aan het leven in dc
grond en nog minder aan de invloed hiervan op de gezondheid van plant,
dier en mens.

Het gevolg is, dat de uitkomsten van deze proeven nooit op de juiste
wijze zijn geïnterpreteerd.

De tekst, die de Minister door de betreffende afdeling van het Departe-
ment in de pen is gelegd, berust dan ook duidelijk op de aan deze inter-
pretatie ontleende zienswijze.

De stikstofwerking moet nl. worden gezien in het licht van harmonie
of disharmonie met de biologische krachten in de grond, hetgeen uit-
eindelijk, vereenvoudigd voorgesteld, in feite neerkomt op het evenwicht
enerzijds, tussen de sterk activerende invloed van de stikstof op de activiteit
van het leven in de grond, dat daardoor in zeer versneld tempo de voorraad
organisch voedsel uitput (oude kracht, eventueel aangevuld door de
allerbeste composten) en anderzijds de aanvulling van de oude kracht
met deze beste composten. Dit inzicht heeft tot dusverre echter bij de
gehele landbouwwetenschap ontbroken, terwijl het bij de praktijk vanouds
heeft geleefd. Deze is altijd huiverig voor het gebruik van stikstof geweest,
omdat zij besefte, dat men hiermede de grond uitboert.

Door een en ander kan de wetenschap thans echter zijn eigen proeven
niet begrijpen en trekt zij haar conclusies uit de oppervlakkige resultaten,
zoals deze in het bijzonder spreken uit de verhoging van de bruto-opbreng-
sten van het gewas (gras) en die van het dier (melkopbrengst).

Er is echter niet gelet op het verlies aan kwaliteit van het gewas (voedsel)
en van het product (de melk), alsmede op het verlies aan weerstand bij het
vee, dat bij een verhoogde productie een steeds minder disharmonische
voeding eist. Op vrijwel alle proefbedrijven wordt echter door stikstof
met een ontoereikende tegengift van de beste organische mest, de dis-
harmonie versterkt.

Aangezien zij, die deze proeven nemen, hierop echter niet letten, komt
dit niet aan het licht. Men verheugt zich over de verhoogde gras- en melk-
opbrengsten zonder te begrijpen, dat deze bijna altijd een gevolg zijn
van het meer of minder snel interen van de oude kracht. Is het proefbedrijf
toevallig rijk aan oude kracht, dan kan men dus een aantal jaren roemen
op mooie resultaten. Dat de productiegrondslagen van het bedrijf intussen
geleidelijk worden afgebroken, ontsnapt aan de waarneming.

Zelfs bekommert men zich niet om reacties van de veestapel, die in
het ene geval onvruchtbaar kan worden, of in andere gevallen kan gaan
reageren met verwerpen, tuberculose, uierontsteking, luizenplagen, enz.,
omdat men deze verbanden niet kent. Men vindt zoiets wel onaangenaam
voor de boer, maar maakt zich hierover geen zorgen. Deze ziekten komen
immers ook op andere bedrijven voor. Men denkt er dus niet aan, dat
men zelf de schuldige is en laat rustig de behandeling over aan de be-
treffende dierenarts.

De laatste kent echter in de grote meerderheid der gevallen ook dit
spel van krachten vanuit de levende grond niet, hetgeen begrijpelijk is
en doet dus zonder bij de bron in te grijpen, zijn best om nog te redden
wat te redden valt. In feite blijft zijn werk echter steeds vruchteloos, omdat
hij de oorzaak niet kan wegnemen.

Wij hebben verschillende proefbedrijven gecontroleerd en tot dusverre
op alle meer of minder zeker, maar meestal volstrekt zeker, kunnen vast-
stellen, dat het tijdelijk succes alleen een gevolg is van het onmerkbaar
uitboeren van de oude kracht.

Zolang dit mogelijk is, boekt men dus een schijnsucces, dat in de Memorie
van Antwoord voor een werkelijk succes wordt gehouden.

Het slot is meestal, dat de boer tussen twee stoelen, die niet aaneensluiten,
de consulent en de dierenarts, met een pijnlijke plof op de grond komt te
zitten. Zelfs dan kan men hem nog niet duidelijk maken, waarom zijn
bedrijf is ingestort. Vanuit de levende grond is dit echter direct aan te tonen.

Intussen blijft het mogelijk tamelijk zware stikstofbemestingen op gras-
land aan te wenden, wanneer men uitgaat van een krachtig levende grond
en dit leven op peil houdt met een compostbehandeling, die minstens in
evenwicht moet zijn met de storende invloed van de stikstof. Deze methode
wordt door enkele zeer scherpzinnige landbouwers toegepast, maar op
de proefbedrijven hebben wij haar nog nergens aangetroffen.

Het zal nu ook duidelijk zijn, dat wij aan de in de Memorie van Ant-
woord genoemde ervaring van vele jaren, weinig waarde kunnen toekennen.

Reeds sedert 1936 heb ik, aangespoord door de uitmuntende resultaten
in de menselijke geneeskunde, in de kleine huisdierenpraktijk het Franse
geneesmiddel „Arthri-sel" toegepast bij al die aandoeningen, waarbij
vochtuitscheiding uit het lichaam, dus een verhoogde diurese, uit thera-
peutisch oogpunt aangewezen is. Ook bij strangurie of oligurie (vele
malen kleine hoeveelheden urine lozen), verwekt door een mechanische
obliteratie van de urethra vooral bij manlijke dieren of castraten, bewijst
dit middel goede diensten en is te verkiezen boven diuretine, urotropinc
of andere diuretica.

Daar ik nu ruim twaalf jaar „Arthri-sel" geregeld benut heb in de
honden- en kattenpraktijk met zeer bevredigende resultaten (uitgezonderd
de jaren 1944 en \'45 toen door de wereldoorlog Frankrijk het niet meer
kon fabriceren) en het geen gloednieuwe ééndagsvlieg betreft, lijkt het
nuttig thans de aandacht op dit goede en bovenal goedkope therapeuticum
te vestigen.

Vooral vandaag de dag nu de koopkracht van grote lagen der Neder-
landse gemeenschap danig geslonken is en vele eigenaars van dieren met
de beste wil geen dure therapie kunnen bekostigen, is een dergelijk billijk
en toch afdoend praeparaat van groot belang om dieren, die anders in
vredesnaam maar pijnloos gedood worden om hoge kosten te vermijden,
alsnog het leven te redden.

Om met de deur in huis te vallen, geef ik allereerst de samenstelling
van dit recept ; een Sachet, voldoende voor het wekelijks gebruik bij een
middelmatig grote hond, bevat :

De gebruiksaanwijzing luidt als volgt : „Verser le contenu d\'un paquet
dans une litre d\'eau froide, boucher, puis agiter pour faciliter la dissolution".
Daar het middel eigenlijk voor de menselijke geneeskunde bestemd is,
staat er verder : „A prendre dans la journée", met de bedoeling het als
een soort tafelwater te benutten. Dit vervalt bij onze patiënten en met
150—250 cc van de oplossing per daggift kan men bij katten, konijnen en
middelmatig grote honden ruimschoots volstaan.

De fabrikant, Laboratoire J. Boillot ± Cie, Rue Morère 22, Paris
(XIVe), levert het artikel af in handige kliniek-verpakkingen, welke
20 Sachets bevatten, dusdanig verpakt dat men de pakjes apart kan
afleveren. Een kliniekverpakking kost de Nederlandse dierenarts een
luttel bedrag. De N.V. „Brocapharm" importeert het in Nederland.

Na deze zakelijke uitwijding wil ik thans de indicatie\'s bespreken waarbij
ik goede resultaten er mede bereikte, vooropgezet dat een nauwkeurige
regeling van het dieet van de betreffende patiënt zeker niet verwaarloosd

Vooral in de grote steden van het Westen van ons land zijn deze
aandoeningen, al of niet met icterische verschijnselen gepaard gaande,
geen zeldzaamheid als gevolg van koudevatten in ons kil en vochtig
klimaat, waarbij de drassige veen- en kleibodem van de Hollandse
provincies in najaar en winter dit nog in de hand werkt. Hoewel het lang
niet altijd meevalt om bij een bloedproef (uit de oorschelp) of door
urine-onderzoek leptospiren microscopisch (donkerveld-belichting)
aan te tonen, kunnen wij gerust aannemen, dat de ziekte van Weil
veel meer hieraan debet is, dan men zo algemeen aanneemt. Vooral
na 1945 is de freqnentie o.a. in Den Haag, door de rattenplaag als
gevolg van de vele ruines en puinhopen na het bombardement van
het Bezuidenhoutkwartier en Duinoord, zeer snel merkbaar opgelopen.
Onder de honden zijn het vooral de rattenverdelgers (terriers) en
waterwild-jachthonden (setters) die de meeste patiënten aan deze
ziekte opleveren, doch ook de Bouviers en Duitse Herdershonden
vertonen aanleg voor de infectie.

Wat de katten betreft, de meeste gevallen van de ziekte van Weil
vindt men juist bij de beste muizenvangers en typisch hierbij is, dat
in tegenstelling met hetgeen wij bij de honden zien, waar de reuen
veel meer ziek zijn dan de teven aan de leptospirose, juist hier de veel
actievere poezen (vooral moeders met jongen) een belangrijk hoger
percentage patiënten opleveren dan de meer indolente katers (meest
castraten)!

Alle succes bij de behandeling dezer ziekte valt of staat met het feit
of de eigenaar spoedig onze hulp heeft ingeroepen in het zeer acute
stadium, terwijl dan meestal de temperatuur hoog is (40,— tot
40,8° C.) en ook enige tijd blijft Wee de patiënt, waarvan de baas
op-zien-komen heeft gespeeld en die zijn hond op de rand van het
graf heeft gebracht door een paar flinke lepels wonderolie in te gieten
als klap op de vuurpijl, niet wetende dat alle vet en olie bij hepa-
tiden en icterus juist verboden is.

Bovendien moet het onderzoek van dergelijke patiënten zeer uit-
gebreid, nauwkeurig en vooral niet haastig geschieden en de dieren-
arts is verplicht zich van een goede anamnese door een betrouwbaar
huisgenoot van de patiënt te verzekeren. De eigenaar moet steeds
gewezen worden op het eventueel gevaar voor besmetting der om-
geving en hoewel zelden de mens besmet zal worden met de ziekte
van Weil door de hond heen, is toch de grootste voorzichtigheid geboden
(niet op bedden laten liggen, niet zoenen, geen etensborden voor
dieren gebruiken). In een kinderrijk gezin doet men veiliger de hond
of kat op te nemen in de kliniek of anders pijnloos te doden. Nauw-
keurig moet bij deze ziekte het dieet beschreven worden en men
verbiede vooral vet, eiwit en koud drinken (wateremmers afdekken,
gootsteenkranen niet laten lekken). Daarentegen is lauwe verdunde
thee met melk, karnemelk of yoghurtmelk volop te verstrekken bij ver-
hoogd dorstgevoel. (Nooit laten dorsten, juist doorspoelen!) Vooral bij
icterus moet de diurese versterkt worden en hier is Arthrisel het aan-

gewezen middel liter der oplossing per dag bij hond). De patiënt
neemt het gemakkelijk in met lauwe melk vermengd, daar er geen
onaangename smaak aan is.

Daar een specifiek serum tegen de ziekte van Weil tot heden nog niet
of onbevredigend in werking is bereid, moet de practicus zich verder
bepalen tot een symptomatische therapie.

Wat de aetiologie betreft geldt ook hierbij, hetgeen onder sub i° is
opgemerkt. In het latere stadium van de ziekte van W\'eil, maar ook
vooral bij de ziekte van Schueffner-Klarenbeek, waarbij icterus
ontbreekt, treden de nephritiden op de voorgrond, waarbij men al
of niet de leptospiren in de urine microscopisch kan aantonen. Maar
niet alleen rheuma en bovengenoemde ziekten zijn de oorzaken van
aandoeningen der urinewegen. Vooral de intoxicatie\'s met chemische
stoffen, gebruikt bij de rattenbestrijding, of het nuttigen van bedorven
etensresten op straat of thuis vormen in de grote steden de meeste
patiënten. Komt een dergelijke nierpatiënt pas in het chronische
stadium onder behandeling, dan wordt de juiste diagnose moeilijker
te stellen. Men lette dan goed op de algemene status praesens van het
dier. Meestal komt in dit stadium de eigenaar vooral voor huidaan-
doeningen (pruritis, haaruitval en alopecia). Ook de algemene magerte
(cachexie) is hem opgevallen. In de loop der anamnese blijkt de
polydipsie en polyurie ook practische bezwaren op te leveren. Soms
is de hond gedurende de lange nachtperiode onzindelijk, later zelfs
bovendien overdag. Algemene anorexie en apathie wijzen in de rich-
ting van uraemie, hetwelk o.a. aan de oogslijmvliezen te controleren
is. De pels is dof, straüberig, vol roosschilfers en vertoont vooral op
de rug en het kruis kale vlekken. Niet zelden is het mondslijmvlies
geelachtig of vuilwit verkleurd, voelt warm en te droog aan (vinger
blijft kleven aan het slijmvlies) en een benauwde foetor ex ore maakt
de patiënt voor de omgeving onhoudbaar. Is het geval reeds te ver
voortgeschreden, dan moet de prognose ongunstig gesteld worden en
advisere men tot pijnloos doden. Doch in vele gevallen kan een
doelmatig streng volgehouden dieet gepaard meteen ,,Arthrisel"-kuur,
gedurende enige weken, hier redding brengen.

Bij algemene apathie kan men soms wonderen verrichten met een
subcutane injectie van 2 tot 4 cc gewone Kampher-aether 5 %
(liever geen -olie gebruiken bij uraemische verschijnselen of ictcrus)
als roburans. Dit is te prefereren boven de grote doses physiologische
NaCl-oplossing of hypertonische dito (3 %), waarmede sommige
practici zo onverdiend dwepen. Men kan loco-advocaat of eieren bij
deze patiënten niet toestaan. Hoewel koud water verboden moet
worden, moet de patiënt volop lauwwarme melkdranken of -pappen
tot zijn beschikking hebben.

Ook bij de acute, subacute of meer chronische cystitis werkt „Arthrisel"
zeer bevredigend en verdient de voorkeur boven het gevaarlijker en
veel duurdere urotropine. Terwijl soms bij het gebruik van betrekkelijk
kleine doseringen hexamethyleen-tetramin plotseling blaasbloedingen
optreden met rode verkleuring van de urine, heeft men daarvan geen
last bij Arthrisel. Het spoelt de blaas als het ware door, bij grote

Bij de veel voorkomende strangurie der gecastreerde katers, door het eten
van minderwaardig kattebrood ontstaan, heeft men naast een voor-
zichtige catheterisatie der urethra met de haarfijne zilveren catheter
(volgens Hamilton Kirk, zie Diseases of the Cat, blz. 267) om
mechanische de verstopping op te heffen, goed resultaat met een
Arthrisel-kuur. Men verbiede voorgoed alle kattebrood voor castraten
en geve een melk-dieet met veel meelspijzen en gekookte vis (zonder
graten!).

Chronische Ascites, Hydrops hypostrophos en andere hydropische vormen.
Wat de buikwaterzucht betreft kunnen wij kort zijn. Bij oudere
honden, vooral teven, kan het lijden zo heftig zijn, dat elke therapie
faalt. Aftappen van het vocht uit de buikholte geeft slechts even
soulaas, spoedig is de buik weer net zo gevuld als voor de behandeling.
Doch bij jonge dieren met ascites, welke geen gevolg is van Ascariasis
(„Wormbuikje"), kan een aandoening aangetoond worden, welke
gepaard gaat met sereuze vochtafscheiding in de buikholte. Deze
kan doelmatig met „Arthrisel", naast nauwkeurige dieetregeling,
bestreden worden. Daarnaast kennen de dierenartsen in de grote steden
in hun kleine huisdierpraktijk de veelvuldig voorkomende Hydrops
hypostrophos, bij de jonge hond of puppy, door het volk verkeerdelijk
„bof" genoemd.

Het is een periodiek terugkerende oedemateuze zwelling van de
hoofdhuid, slijmvliezen van de mond en ogen, ook de lippen zijn
veelal gezwollen, soms de gehele hals- en nekvlakte. Het is een zeer
alarmerend aspect voor de eigenaar, die dan ook spoedig onze hulp
inroept. Differentieel diagnostisch moet de dierenarts denken om
insectenbeten ofbepaalde inloxicatie\'s. De ziekte is hoogst waarschijnlijk
het gevolg van tochtige verblijfruimte, waarbij deuren en ramen tegen
elkaar hebben opengestaan. In Den Haag noemen wij het de ziekte
van de bovenhuizen of Donderdagziekte (kamerschoonmaakdag!).
De ziekte gaat gepaard met enige temperatuur-verhoging, meest
39—39>8° C. en verhoogde polsslag, doch het algemeen welzijn is in
het geheel niet verstoord en als het niet was om de belachelijke kop-
zwelling, zouden wij de patiënt hoogstwaarschijnlijk niet aangeboden
krijgen. De koplymphklieren zijn nooit opgezet, ook de pharyngeaal
klieren niet, hetgeen dus van belang is differentieel diagnostisch met
het oog op infectie van de luchtwegen of mondholte.
De prognose is steeds zeer gunstig te stellen, het zijn dankbare ge-
vallen en zij kunnen zich na enige tijd herhalen. Therapie bestaat
uit hygienische maatregelen : de hond uit de tocht houden, kop
poederen met talcum venetum (niet wassen!), vooral geen natte
compressen, wat het publiek zo graag toepast. Dieet : voorlopig
vleesloos, wel vis geven, verdunde melkspijzen, jonge groenten of
sinaasappelsap, geen irriterend voedsel (difT. diagnostisch denken aan
urticaria door schaaldieren).

Praedispositie voor dit ziektebeeld hebben de kleine rassen (dwerg-
pinschertje, reh-pinscher, schipperke), doch ook de jonge Boxerhond
en Franse Bulldog vertoont het lijden frequent. Ook hier is een diure-
tische therapie op haar plaats.

Hoewel de Franse litteratuur met dit middel bij bovengenoemde
ziekten succes signaleert, heb ik persoonlijk bij rheumatische aan-
doeningen van spieren en gewrichten met „Arthrisel" weinig kunnen
bereiken en stel op dit gebied de werking der Salicylzuur-prae-
paraten op hoger prijs.

Schrijver zag met het Franse geneesmiddel „Arthri-sel" (J. Boillot
& Cie, Paris), een sedert ruim 15 jaar reeds gefabriceerd, weinig kostbaar
recept, goede resultaten bij die ziekten en aandoeningen, waar diurese
de genezing bevordert. De hydrops hypostrophos bij jonge dieren luistert
speciaal zeer goed naar dit middel.

„Arthrisel", a French remedy already more than 15 years manufactured and not
expensive, gives good results in small animals suffering from diseases where diurese is
indicated for recovery. Hydrops hypostrophos, of young dogs especially, was treated
successfully with this drug.

Chez les chiens et les chats l\'auteur a remarqué des guérisons des maladies du foie,
des reins et de la vessie par „Arthrisel", un remède français, déjà plus de quinze ans
fabriqué à Paris et rien du tout précieux. Spécialement le hydrops hypostrophos des
animaux juvéniles guérit après l\'emploi de ce diuretique.

In een rapport, uitgebracht op het 8ste International Poultry Congress
1948 en gepubliceerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1948,
aflevering 24, heb ik het toen geldend standpunt inzake Coryza Infectiosa
Gallinarum uiteengezet.

Veel nieuws is daarna over dit onderwerp niet geschreven. Wel dienen
te worden vermeld de onderzoekingen van W. E. Smith, J. Hillier and
Stuart Mudd, die een studie hebben gemaakt van de morphologie van
de oorzaak van de Coryza met lange incubatie en langdurig verloop, door
mij genoemd Type II. Zij beschrijven deze studie als „Electron Micrograph
Studies of two Strains of Pleuropneumonia-like (L.) Organisms" in the
Journal of Bacteriology, Vol. 56, No. 5, November 1948.

Deze oorzaak, die steeds werd beschreven als „coccobacilliform bodies"
(Nelson) is volgens de auteurs te rangschikken in de groep van Pleuro-
pneumonia-achtige micro-organismen, waarvan de hoofdvertegenwoor-
diger is de oorzaak van de longziekte van het rund. Verder zou tot
deze groep ook behoren de oorzaak van de agalactia bij geiten en schapen,
terwijl ook een aantal soorten is gevonden bij honden, ratten, muizen en
de mens. Ik hoop hierop in een andere publicatie terug te komen en wil
mij nu bepalen tot de therapie van Coryza, Type II.

In mijn laatste hierboven genoemde publicatie vermeldde ik, dat tot
heden alleen tegen Coryza Type 1 een specifiek geneesmiddel bekend was,
nl. de Sulfanilamiden en Sulfapyridine, in het bijzonder het Sulfathiazol.
Deze preparaten hebben geen werking tegenover Coryza, Type II. In de
loop der laatste 2 jaren zijn door mij ook nog andere preparaten als
Neo-Uliron en Argyrophédrine geprobeerd. Verder ook van de antibiotica
Penicilline en Expansine. Noch per os, noch parenteraal toegediend kon
enig therapeutisch effect worden geconstateerd.

Bij het kweken van de oorzaak van Coryza, Type II in eieren werd
gebruik gemaakt van Penicilline en Streptomycine. Het bleek toen, dat
Penicilline de oorzaak intact liet, doch dat door Streptomycine het Coryza-
exsudaat onwerkzaam werd. Ik heb toen geprobeerd met Strcptomycinc
zieke dieren te behandelen, hetgeen succes heeft gehad. Hier volgen enige
bijzonderheden:

Het verloop der ziekte varieert van enige maanden tot 19 maanden,
de meeste proeven zijn genomen met kippen die kunstmatig besmet waren,
enkele gevallen uit de praktijk zijn ook behandeld.

1. 2 volwassen kippen, Noord-Holl. Blauwen zijn 23-2-\'50 geïnfecteerd
en hadden 6/3 sterke uitvloeiing beiderzijds. Eén ervan, No. 694, is
als controle gehouden en heeft nu, 2i-5-\'50, nog steeds neusuitvloeiïng.
De andere, No. 693, is behandeld met Streptomycine. Gebruikt werd
Streptomycine, later ook Dihydrostreptomycine (Sulfate). Eén gram
poeder, bevattende 1 milliocn eenheden, werd opgelost in 10 cc.
Physiol. keukenzoutoplossing. Van deze oplossing werden verschillende
hoeveelheden intramusculair ingespoten. No. 693 kreeg \'6-3-\'50
0.3 cc. Streptomycine en i8-3-\'5ü 2 cc. Streptomycine. 2i-3-\'50
neusuitvloeiïng opgehouden. Het dier is geobserveerd tot heden en is
steeds negatief gebleven. De reactie op deze inspuiting was nihil; het
dier bleef volkomen gezond. Dit geldt ook voor alle nog hieronder
te noemen gevallen.

opgehouden. No. 6681, voorlopig als controle beschouwd, kreeg op
11-4 intranasaal 1 cc DHSM. Het was echter niet mogelijk de vloeistof
voldoende diep in te brengen. Op 18-4 geen verbetering. Het dier
kreeg toen 2 cc DHSM intramusc. De afscheiding verminderde doch
hield niet op en bestond nog op 5-5 in geringe mate; alleen door druk
kon exsudaat worden tevoorschijn gebracht. Op 5-5 is 2 cc DHSM
in olie intramusc. ingespoten. Na 6 dagen was het dier hersteld.

3. No.\'s 703, 704 en 706, oud vier maanden, W.L., intranasaal geïnfecteerd
6-4"\'50. Uitvloeiing beiderzijds 21-4 en 25-4.

Op 1-5 kregen alle dieren intramusc. 2 cc DHSM (no.\'s 703 en
706 DHSM in olie). Na 2 en 3 dagen alle kippen hersteld, uitvloeiing
is tot heden niet teruggekeerd, behalve bij 703, die 21 -5 recidive heeft
gekregen; na herhaalde behandeling in 2 dagen genezen.

4. No. 674, i jaar oud, W.L., infectie 2i-4-\'50, positief neusuitvloeiïng
8-5, welke toeneemt. 17-5 2 cc intramusc. DHSM, 19-5 hersteld.

5. Teneinde de virulentie op te voeren en daardoor ook de incubatietijd
te verminderen, zijn 10 N.H. Blauwen 10 weken oud, op 27-4-\'50,
intranasaal geïnfecteerd. Drie hiervan waren 11-5 positief. De anderen
zijn later positief geworden. Het resultaat van de behandeling van de
eerste drie is nu bekend. Het was de bedoeling te zien, of bij deze jonge
dieren de dosering van DHSM kon worden verminderd. Ze zijn daarom
15-5 ingespoten met resp 1], 1 en l cc DHSM intramusculair.

De 2 eersten waren na twee dagen negatief en zijn dit gebleven. Het
kuiken ingespoten met cc DHSM, was op 17-5 nog positief en is toen
11 cc DHSM ingespoten, waarna het dier na 2 dagen hersteld was.

Het blijkt, dat het mogelijk is kippen, lijdende aan Goryza type II,
welke in het algemeen een zeer hardnekkig en langdurig verloop heeft,
door intramusculaire injectie van 2 cc Dihydrostreptomycine (Sulfate) in
2 a 3 dagen volkomen te genezen. Voor kuikens kan waarschijnlijk worden
volstaan met 1 cc DHSM. Kleinere dosering brengt het gevaar met zich
mede, dat de oorzaak der ziekte tegen DHSM resistent wordt. Dit zou
men kunnen ondervangen, waarschijnlijk, door met korte tussenpozen
herhaalde inspuitingen te geven. Ik heb dit nog niet geprobeerd, ik vrees
ook, dat dit duur en onpractisch wordt.

Nadelige gevolgen van de inspuiting heb ik tot dusverre niet gezien.
Een volwassen haan, bij wijze van proef intraveneus 2 cc DHSM gegeven,
zakte gedurende ongeveer 1 minuut in elkaar, herstelde zich direct en
begon weer te eten.

Een aantal gevallen van kippen, lijdende aan Goryza Infectiosa Galli-
narum Type II (Nelson) werden met succes behandeld door intramus-
culaire inspuiting van streptomycine en dihydrostreptomycine (sulphaat).

schijnlijk door genoemde en wellicht ook andere antibiotica in de toekomst
met succes bestreden kunnen worden. De prijs van het geneesmiddel dient
echter aanmerkelijk lager te worden.

A number of chickens, suffering from Coryza Infectiosa Gallinarum Type II (Nelson)
were treated with good results by intramuscular injection of streptomycine and dihydro-
streptomycine (sulfate).

This disease, for which we did not know any remedy untill now, will probably be
controlled in future succesfully with the above mentioned and eventual other antibiotica.

Nu er weer vele geneesmiddelen aan de markt komen en daardoor de
keuze voor de dierenarts practicus moeilijker wordt, lijkt het ons gewenst
de ervaringen met enkele nieuwere middelen, die bruikbaar zijn in de
kleine huisdieren praktijk te publiceren. Vele geneesmiddelen, die door
ons geprobeerd werden, doch weinig of geen waarde in de praktijk hebben,
laten we achterwege.

Gaarne willen we de aandacht vestigen op een artikel in de Vet. Ree.
1948, 60, g4, en enkele aanvullende ervaringen mededelen.

Een paresis na een aanrijding bv. is meestal met 3—5 injecties prostigmine
(l cc van de 2A °/₀₀ oplossing) verdeeld over een periode van ongeveer
twee weken, te genezen. De werking schijnt te berusten op een verminderde
afbraak van het acethylcholinc, waardoor een accumulatie optreedt, die
de zenuwuiteinden prikkelt en op deze manier de verminderde functie
herstelt.

Speciaal ook bij uit het raam gevallen katten, waar een verschuiving
van de rugwervels kan optreden, die het ruggemerg beschadigt, is een
genezing te bewerkstelligen.

Voorts geeft de zg. „Tackellahmung" een goede kans op verbetering,
zelfs voor enkele jaren. Indien de dosering te hoog is geweest, ziet men
ve-hoogde darmperilstaltiek optreden en een ontlediging van de blaas,
üeze verschijnselen verdwijnen na een half uur en er wordt zelfs na een
laporotomie gebruik van gemaakt. Zelfs de therapeutisch zeer moeilijk
te beïnvloeden radialis-paralyse, reageert in den beginne goed op pro-

stigmine. Het is in de praktijk een prettig geneesmiddel, daar de ver-
schillende genoemde aandoeningen meestal tot langdurige behandeling
aanleiding geven.

In vergelijk met de vele artikelen in de medische literatuur en door
de triomphen aangemoedigde firma\'s, die vele middelen aan de markt
brengen, is de veterinaire literatuur nog slechts schaats aan gegevens.
We zullen U sparen voor de verscheidenheid van gevallen, waarin we het
toepasten, om U alleen mede te delen, die aandoeningen, die gunstig
er op reageren.

Bij een acute haemorrhagische enteritis is in een enkele dag een goed
resultaat te boeken, daar deze meestal op een anaphylactische reactie
door een of ander voedingsmiddel bij de hond schijnt te berusten.

We zagen betere resultaten met antistine, dan met Benadrvl of Antaller-
gan. Verschillende oudere honden met een chronische bronchitis, ook wel
honden-asthma genoemd, reageren gunstig op antistine, terwijl met Azaron
(Organon) geen resultaat verkregen kon worden. Beginnende met één
tablet per dag, is een tablet in de week al spoedig voldoende om de hard-
nekkige hoest te onderdrukken, terwijl de resultaten met codeïne en/of
ephedrine slecht zijn of steeds opklimmende doses behoeven.

Wel dienen we te bedenken, dat een asthma cordiale bv. er niet op
reageert. Zoals steeds moet de diagnose goed gesteld worden.

Pruritis, die niet berust op parasitaire aandoeningen of huid-irritatie,
reageert soms goed op antistine en azaron. Vooral de azaroncreme is een
prettige aanwinst van het therapeutisch arsenaal, liet zijn echter slechts
een beperkt aantal gevallen, waarbij van deze middelen een gebruik
gemaakt kan worden.

Dan zijn er de patienten met polydipsie, mits natuurlijk geen verande-
ringen in de urine geconstateerd worden of afwijkingen in een of ander
orgaan. De diabetes insipidus luistert over het algemeen goed naar deze
therapie.

Bij katten komt een eigenaardige aandoening voor, waarbij een ver-
dikking van de bovenlip optreedt, die eenzijdig of beiderzijds kan zijn.
Zij lijden er niet onder, maar de eigenaar vindt het een naar gezicht en
er is overmatige speekselvloed.

Nog steeds is er een levendige discussie over de oorzaak van deze aan-
doening: bacterieel, vitamine deficiëntie, tumor of de ruwe tong. Alle
mogelijke maatregelen zijn getroffen in- zowel als uitwendig (gentiaan-
violet), zonder spectaculair succes. Patholoog anatomisch is het een
eosinophiel granuloom. Getracht werd met vitamine D supra (Organon)
een resultaat te bereiken, maar dit had geen effect. Gecombineerd echter
met hoge doses vitamine A werd in de meeste gevallen binnen de twee
weken een genezing bewerkstelligd. Iedere drie dagen werden 120.000 E.
vitamine A toegediend. Het D supra werd slecht verdragen en naderhand
met hetzelfde effect weggelaten. We betwijfelen of hier van een deficiëntie
gesproken mag worden. Het is zo vaak, dat empirisch een geneesmiddel
gevonden wordt, terwijl de oorzaak voralsnog onbekend is.

Bij uit het raam gevallen katten zien we vaak een fractuur optreden
juist boven de knie en als gevolg van de spiercontractie komen de been-
stukken zo uit elkaar te liggen, dat normale callusvorming practisch
onmogelijk is. Het stuk van de femur doorboort vaak de huid. De meest
aanbevolen methode is dan de beide stukken bloot te leggen, te doorboren
en met metaaldraad te verenigen. Dit geeft betere resultaten en is bovendien
gemakkelijker uit te voeren dan een metalen pen aan te brengen in het
merg. De draad is sterk, remt de callusformatie niet en wordt niet uit-
gestoten. Het afgelopen jaar werden 17 katten op deze manier geopereerd,
waarvan 14 met succes. Ook bij honden met slechte callusvorming, zoals
we die nogal eens zien, is deze methode goed toe te passen.

Enkele gevallen van honden met een verscheuring van de achillespees,
konden in een week wederom normaal lopen. Ze zijn ook zeer goed als
huidhechtingen te gebruiken, daar de honden en katten ze er niet uit
kunnen bijten en geen irritatie van de wond optreedt. Met succes worden
ze toegepast bij de oor-operatie volgens Zepp voor een othaematoom.

Dit, pas sinds korte tijd verkrijgbare sulphanilamide, konden we bij
allerlei aandoeningen toepassen. Daar het vloeibaar is en in zeer hoge
concentratie (40 %), bovendien zowel subcutaan als intraveneus toegepast
kan worden, heeft het enkele voordelen boven de anderen sulphanilamiden.
Speciaal bij tonsillitis (meestal haemolytische streptococcen) en pneu-
monien is het een op korte termijn succes gevend therapeuticum. In de
meeste gevallen is 3—4 cc intraveneus voldoende, zonder dat braken of
andere verschijnselen optreden. Ook hardnekkige gevallen van acne
reageren goed op deze intraveneuze toediening. Om onafhankelijk van
de eigenaar een absoluut zekere dosering te geven, heeft het voordeel door
intraveneuze injecties in korte tijd een hoge bloedspiegel te bereiken met
de gunstige resultaten van dien.

Dit preparaat is een anti-parasiticum. Wij hebben het toegepast bij de
parasitaire ooraandoeningen van hond en kat, omdat dit zeer moeilijk in
korte tijd te genezen kwalen zijn. We maakten een 10 % emulsie en deden
dat eens in de twee dagen in het oor, terwijl slechts eenmaal in de week
een reiniging plaats vond. We zagen noch bij honden noch bij katten een
irritatie of toxische verschijnselen en er trad spoedig verbetering in. De
herinfectie is echter het moeilijke punt bij deze aandoeningen.

Een volgende maal hopen we enkele andere middelen onder Uw aan-
dacht te brengen.

Trautmann en Fiebiger: ,,Lehrbuch der Histologie und vergleichenden mikroskopischen
Anatomie der Haustiere".

Gaarne voldoe ik aan het verzoek van de redactie een bespreking te geven van de
nieuw verschenen uitgave van het „Lehrbuch der Histologie und vergleichenden
mikroskopischen Anatomie der Haustiere" van Trautmann en Fiebiger (ge druk 1949,
Paul Parey. Berlin-Hamburg).

Zoals vroeger al eens vermeld is het leerboek een directe voortzetting van de oor-
spronkelijke „Grundrisz der Vergleichenden Histologie der Haustiere" van Ellenberger,
later bewerkt door Ellenberger in samenwerking resp. met Gunter, Schumacher
cn Trautmann en als zodanig al door een vroegere generatie van dierenartsen bij
hun studie gebruikt.

Van de 6e druk af bewerkt door Trautmann en Fif.biger, werd in de 7e druk ook
de Mikroskopische Anatomie van de vogels in beknopte vorm aan de tekst toegevoegd.
Reeds in 1945 was een 8e druk gereed, maar door oorlogshandelingen werd de gehele
oplaag met het overgrote deel der cliché\'s vernietigd, zodat het tot 1949 duurde voor
de 9e druk het licht kon zien, waarbij bijna alle afbeeldingen nieuw vervaardigd
moesten worden.

De nieuwe uitgave is uitstekend verzorgd, op goed papier en met aangename letter
gedrukt en munt uit door heldere stijl en door een groot aantal afbeeldingen.

De indeling is hetzelfde gebleven en de tekst is vergeleken met 1941 betrekkelijk
weinig veranderd, alleen zijn hier en daar enkele wijzigingen aangebracht naar nieuwere
gegevens uit de literatuur. Zo bijv. betreffende de rol van het binnennet in verband
met vitamine opzameling; het voorkomen van reuzenchromosomen bij muggenlarven,
van betekenis voor de kennis van de bouw van de chromosomen, hoewel de beschrijving
er van erg kort is gehouden.

Voorts een betere beschrijving van de capillairhulzen in de milt; van de transformaties
in de bijnierschors, waarbij echter de in de laatste jaren vooral van Amerikaanse zijde
beschreven nieuwvorming van bijnierschorsweefsel van uit de bindweefselkapsel niet
vermeld is.

Verder het voorkomen van arterio-veneuze anastomosen op verschillende plaatsen
en een nauwkeuriger beschrijving van de wand van de kleinere bronchiën enz.

Ook zijn meerdere nieuwe tekeningen opgenomen, o.a. van het lichaampje van
Malpighi in de nier, terwijl een vrij groot aantal gekleurde platen zijn toegevoegd
die over het geheel goed geslaagd zijn.

De inhoud kan niet anders dan geprezen worden. Het geheel is stelselmatig en
overzichtelijk bewerkt in duidelijke en eenvoudige vorm. In het begrijpelijke streven
naar beknoptheid worden soms minder belangrijke zaken wel eens wat kort behandeld.
Zo is bet cytologischc gedeelte op sommige punten vrij beknopt gehouden.

Voor mitochondriën wordt steeds de naam plastosomen gebruikt. Vanzelfsprekend
ontmoet men bij het lezen van het boek passages waarover men van mening kan ver-
schillen of waaromtrent de opvattingen nog niet eensluidend zijn. Zo betreffende het
ontstaan van de fibrillen in de grondsubstantie van het bindweefsel, waarbij nog vast-
gehouden wordt aan de vroegere mening dat deze door aaneenrijing van mitochondriën
in de fibroblasten zouden ontstaan.

Bij de vitale kleuring van de histocyten of macrophagen ware het beter in plaats
van neutraal rood, als vitale kleurstof trypaanblauw, lithiumcarmijn of Tusche te
noemen. Zijnde het eerste een basische vitale kleurstof, waarmee bepaalde celorganellen
vitaal gekleurd kunnen worden, terwijl de laatstgenoemde zure electro-negatieve
colloidale kleurstofsuspensies zijn die, speciaal door de Histiocyten en door de cellen
van het Reticulo-endotheliale systeem „gespeichert" worden.

Bij de cellen van het losse bindweefsel zijn de plasmacellen wel afgebeeld, doch
niet beschreven.

De zg. winterslaapklier wordt alleen bij de knaagdieren genoemd als bruin vetweefsel,

hoewel dit persisterend embryonaal vetweefsel ook wel sporadisch bij andere dieren
wordt aangetroffen.

Bij het bloed wordt de aard van de korreling van de reticulocyten niet nader om-
schreven als het restant van het oorspronkelijk basophiele protoplasma, terwijl van
de in wezen kernloze thrombocyten wordt gezegd dat een daarin voorkomend lichaam
„als Kern angesprochen wird".

De vermelding dat tussen lymphocyten en leucocyten overgangen voorkomen, lijkt
me ongewenst.

De bloedvorming zelf is ook nog al beknopt gehouden vooral wat betreft de voorstadia
van de erythrocyten, die alleen als erythroblasten worden vermeld zonder nadere
indeling in pro- en polychromatische erythroblasten en normoblasten.

Bij het vogelbloed zou vermeld kunnen worden dat de rond gegranuleerde eosinophiele
cellen overeen komen met de acidophiele leucocyten van het zoogdierbloed en de
staafvormig gegranuleerde met de neutrophiele.

Dat in de lymphknopen het endotheel van de sinus als platgedrukte reticulumcellen
opgevat moet worden is aanvechtbaar, daar bij de ontwikkeling van de lymphknopen
het reticulum in de sinus eerder door fle endotheelcellen geleverd wordt.

Ook het begrip van perivasculaire en periglandulaire lymphschedes wordt op sommige
plaatsen nog gehuldigd, hoewel dit door meerderen thans verlaten is.

Bij de ependymcellen lijkt me het bezit van ciliën beter dan van stereociliën.

Waar het boek uitmunt door de vele en goede afbeeldingen, zijn er slechts enkele
minder duidelijk, zo bijv. de schematische tekening van een „kleinste longkwabje"
met de interlobulaire septa, maar waarin slechts één alveolair boompje is aangegeven;
en de tekening van de Ammonshoorn, die niet verduidelijkend is voor het begrijpen
van de ligging en de vorming van de plexus chorioideus.

Terwijl ik ten slotte gaarne een betere afbeelding van een corpus luteum had gezien,
met grotere vergroting, daar het thans als zodanig afgebeelde meer op een corpus
luterm atreticum gelijkt.

Deze kleine opmerkingen doen overigens aan de waarde van het boek geen afbreuk,
daar het vooral voor de studenten steeds een waardevol hulpmiddel bij de studie van
de Histologie en Microscopische Anatomie is geweest. Daar het bovendien het enige
veterinaire leerboek is, wordt de herverschijning dan ook met genoegen begroet. Jammer
is het dan ook dat de prijs door de omstandigheden zo hoog is geworden, nl. ± ƒ 50.—,
bere&end volgens markenkoers. In dollars zal de prijs wellicht nog hoger komen.

Tveede deel van de uitgave ,,Regelingen Vleeskeuring". — Uitgave N. Samsom N.V. —
Alpien aan den Rijn.

Vin het bij alle kcuringsambtcnarcn zo bekende en vertrouwde boekje „Regelingen
Vleeskeuring" van de firma Samsom is begin Mei 1950 een tweede deel verschenen.
Mrr heeft van deze gelegenheid gebruik gemaakt om tevens een groot bezwaar van
het eerste deeltje op te heffen. Dit eerste bandje had nl. nog steeds een chronologische
inheudsopgave. Als men niet precies ele verschijningsdatum van een bepaald Besluit,
Besehikking of Circulaire wist, was het moeilijk en duurde het soms weieens lang voordat
men een gedeelte van de index moest doorlezen, totdat men het gezochte besluit ont-
moette. Dit is thans niet meer nodig.

E\'enals bij de 10de druk van de Vleeskeuringswet heeft men ook hier gebroken
mietde tot dusver gevolgde methode van chronologische vermelding van de voorschriften.
Dez-lfde hoofdstukken, welke men in deze 10de druk VI.wet kan aantreffen, vindt
men thans zowel in deel I als in deel II van deze Regelingen. Beide zijn nu ook voorzien
van zo\'n systematische index. Ongetwijfeld is hierdoor de praktische bruikbaarheid
van deze uitgave toegenomen, ja, men kan ze geheel beschouwen als een vervolg op
die lestaande 10de druk der VI.wet. Deze laatste is nl. bijgewerkt tot en met Juni 1949,
het tweede deeltje der Regelingen bevat alle Besluiten, Min. Beschikkingen en Circu-

laires, welke ter uitvoering van de VI.wet sindsdien zijn verschenen tot en met Maart
1950. Een aantal tussencartons, bedoeld voor afscheiding der verschillende rubrieken,
zijn bovendien nog aan het tweede deel toegevoegd.

Werd het eerste deeltje reeds menigmaal door elke keuringsambtenaar geraadpleegd,
zonder twijfel voorziet ook dit tweede deel in een bestaande behoefte.

In de loop van de komende maanden zullen werkgroepen bestaande uit Nederlandse
landbouwdeskundigen, naar de Verenigde Staten van Amerika reizen om kennis te
nemen van de jongste resultaten, welke daar te lande in de landbouw zijn bereikt.
Deze werkgroepen zijn voor een deel rechtstreeks uitgenodigd door de E.C.A., het
administratieve orgaan van het Plan-marshall, voor een ander deel door de O.E.E.C.,
de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking, een en ander via het
Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening. Op deze wijze wil Amerika
ervaring en kennis voor verdere economische vooruitgang van Nederland ter beschikking
stellen. De benodigde dollargelden worden binnen het kader van het Technische Steun-
programma door de E.C.A. betaald, hetgeen vooral van betekenis is, als men weet,
dat met deze vorm van technische bijstand de kosten voor een verblijf van enige maan-
den van in totaal ongeveer 90 deskundigen in het geding zijn.

Twee dezer werkgroepen zijn reeds begin Mei naar de Verenigde Staten vertrokken.
Een der groepen bestudeert de verwerking van het hout, welk object ten nauwste samen-
hangt met de houtproductie, waarvoor een der deskundigen door de O.E.E.C. reeds
eerder was uitgezonden. De andere groep heeft de methoden van graslandverbetcring
in studie genomen.

Binnenkort zal een studiegroep op het gebied van de rundvee- en varkensfokkerij
vertrekken. Deze groep zal bedrijven bezoeken, welke onder zoveel mogelijk gelijke
omstandigheden als in Holland werken en nagaan, op welke wijze de selectie ten uitvoer
wordt gelegd, de stamboeken worden geadministreerd, welke type rundvee aan de eisen
van de markt daar te lande voldoet; voorts vraagstukken bestuderen, welke aan de
melkwinning en de handel in melk zijn verbonden, enz.

Een andere groep, welke een dezer dagen vertrekt, zal het systeem van de zgn.
4-H-clubs ten plattelande bestuderen. Deze clubs ontlenen de naam aan het symbool,
een klaverblaadje van vier, waar op elk blaadje de beginletter van Hart, Hand, Hoofd
en Health (gezondheid) voorkomen. Deze clubs beogen jongeren zeer vroegtijdig in
de praktijk op te leiden, hun zelfstandigheid bij te brengen en verantwoording te
leren dragen.

De andere werkgroepen, welke successievelijk vertrekken, zullen o.ni. de aardappel-,
mais- en fruitcultuur bestuderen, de veeartscnijkundige controlemaatregelen, de kippen-
fokkerij, landverbetering, de organisatie van boerenbonden, grondonderzoek, zuivel,
bodemverbetering, kunstmatige inseminatie, visserijwezen, koeltechniek, de cultuur en
de verwerking van rameh, de zuivering van afvalwater, huishoudonderwijs ten platte-
lande, de cultuur van olievlas en efficiency op de boerderij bestuderen.

Na terugkomst zullen de deskundigen rapporten uitgeven en door middel van
lezingen en op andere wijze studenten en employé\'s bij de Landbouwvoorlichtings-
diensten van de resultaten op de hoogte stellen.

Krachtens een beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening, gepubliceerd in de Staatscourant van 19 Mei j.1., wordt met ingang van
i Juni a.s. Noordbrabant als laatste provincie aangewezen, waar voor veehouders de
verplichte aansluiting bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren geldt. Bij deze
dienst (gevestigd te \'s-Hertogenbosch, Willem van Oranjelaan 38) dienen alle vee-
houders in Noordbrabant zich vóór 1 Juni a.s. aan te melden. Zij, die runderen houden
met het uitsluitend doel daarmede handel te drijven, vallen echter buiten deze regeling.

Een en ander betekent, dat ook in Noordbrabant voortaan de veehouder zijn vee
regelmatig op tuberculose moet laten onderzoeken. De runderen worden dan gedurende
de staltijd getuberculinccrd, waarbij alle positief reagerende dieren als geinfecteerd
worden beschouwd. Deze dieren moeten zoveel mogelijk worden opgeruimd of tenminste
geisoleerd, teneinde besmetting van gezonde dieren te voorkomen. Aangezien in de
overige provincies een dergelijke regeling reeds eerder geldt, is thans in geheel Nederland
de bestrijding van de rundertuberculose onder controle.

De voornaamste taak van de provinciale gezondheidsdiensten is het geven van leiding
bij de bestrijding der rundertuberculose. Aanvankelijk konden de boeren zich vrijwillig
als lid van deze dienst opgeven. Later werd het lidmaatschap verplicht gesteld.

De Overheid tracht met deze verplichte aansluiting tezamen met de uitvoering
van het reeds eerder aangekondigde „vijfjaren-plan" — de uitdrijving van de runder-
tuberculose uit ons land binnen afzienbare tijd te bereiken, zodat in de toekomst uit-
sluitend t.b.c.-vrije bedrijven zullen bestaan.

I. de Beschikking Verbod In- en Doorvoer en Vervoer van Pluimvee 1950 (Neder-
landse Staatscourant 1950, 110. 53) wordt gewijzigd in dier voege, dat :

A. in artikel 1 vervallen de woorden „zuidelijk gebied" en de daarachter vermelde
omschrijving en daarvoor in de plaats wordt gesteld : „de grensstrook" : het gedeelte
van het grondgebied des Rijks, gelegen tussen het Belgische grondgebied en de linie,
vastgesteld overeenkomstig artikel 177 der Algemene Wet van 26 Augustus 1822, Staats-
blad no. 38, op een afstand van uiterlijk km van het Belgische grondgebied, met
uitzondering van de weg van Tilburg via Hilvarenbeek naar Diessen en het gebied ten
noorden van deze weg en met dien verstande, dat de gemeente Baarle-Nassau geacht
wordt geheel in de grensstrook te liggen, en zulks tot het punt, waar deze linie — lopende
van het westen naar het oosten — bereikt het kanaal Nederweert Wessem ; voorts
het gedeelte van het grondgebied des Rijks, gelegen tussen het Belgische grondgebied
en een grenslijn, welke van het punt, waar de bovengenoemde linie het kanaal Neder-
weert—Wessem bereikt, af als volgt verloopt : langs het kanaal Nederweert—Wessem
tot deszelfs uitmonding in de Maas ; langs de westelijke oever van de Maas tot het begin
van het Julianakanaal (de sluizen bij Kruchten) ; dwars over de Maas en vervolgens
langs de westelijke oever van het Julianakanaal zuidwaarts tot deszelfs uitmonding in
de Maas, dwars over de Maas en vervolgens langs de westelijke oever van de Maas
stroomopwaarts tot het noordelijke beginpunt van het Voedingskanaal; langs de noor-
delijke oever van het Voedingskanaal tot de uitmonding van dit kanaal in de Zuid-
Willemsvaart ; langs de Zuid-Willemsvaart in zuidelijke richting tot de Sandersbrug ;

over de Sandersbrug cn vervolgens langs de Sandersweg door het viaduct in de spoorlijn
Maastricht—Hasselt ; langs de Fort-Willemsweg in zuidwestelijke richting tot aan de
Cabcrgerweg ; dwars over de Cabergerweg en langs de onverharde weg in het verlengde
van de Fort-Willemsweg tot aan de Kastanjelaan (even ten zuiden van het Fort-Willem) ;
vervolgens dwars over de Kastanjelaan naar het hiermede parallel lopende voetpad
en langs dit voetpad in westelijke richting tot de kleine Cabergerweg ; dwars over de
kleine Cabergerweg en langs de Kloosterstraat, dwars over de Brusselseweg tot aan de
Postbaan (bij het voetbalveld) ; langs de Postbaan in zuidelijke richting dwars over de
Bilserbaan tot aan de Romeinsebaan (ten noorden van het nieuwe ziekenhuis) ; dwars
over de Romeinsebaan in zuid-oostelijke richting naar de Ringovenweg ; langs de Ring-
ovenweg tot aan de Tongersenweg ; dwars over de Tongersenweg naar de Molenweg
cn langs de Molenweg (ten zuiden van de H. Theresiakerk) tot aan de Oude Wolderweg ;
langs de Oude Wolderweg in oostelijke richting tot de Cannerweg ; dwars over de
Cannerweg en langs de Champs-Elyséesweg tot de Prins Bisschopsingcl ; over de Jeker-
brug en langs de Jekerweg tot de Luikerweg ; dwars over de Luikerweg en langs de
Observantenweg tot aan de linkerzijde, genaamd Bergweg ; langs de Bergweg dwars
over de Burgemeester Coulenweg tot aan de I.age Kanaaldijk, vervolgens in oostelijke
richting dwars over de Lage Kanaaldijk en het Kanaal van Luik en Maas (met tussen-
liggende gronden) tot aan de oostelijke Maasoever ; langs de oostelijke Maasoever in
zuidelijke richting tot het voetpad, lopende in het verlengde van de Gronsvelderweg
tot aan de Maas (ongeveer tegenover de E.N.C.I.-fabriek) ; langs dit voetpad in oostelijke
richting tot de Gronsvelderweg; langs de Gronsvelderweg tot aan de Oosterweg ;
langs de Oosterweg in zuidelijke richting tot de verharde zijweg, welke leidt naar
Gronsveld, langs deze verharde zijweg tot aan de spoorlijn Maastricht- Luik ; vervolgens
langs de westzijde van deze spoorlijn in noordelijke richting tot aan de eerste onbewaakte
overweg (voormalige wachtpost 31) ; dwars over de spoorlijn en langs de Veldweg
(door het Gronsvelderbroek) naar Rijckholt. langs het kasteel van Rijckholt, langs de
Broekweg en de Broekstraat tot aan de Rijksweg ; dwars over de Rijksweg en langs de
Steenstraat en de Romboutsweg tot Eckelrade ; langs het verlengde van de Rombouts-
weg door Eckelrade cn langs de Eckrlraderweg naar Bruysterbosch ; van Bruysterbosch
langs het zandpad in het verlengde van de Eckclraderwcg in oostelijke richting tot aan
de weg van Houthem naar de Eysderweg ; langs deze weg tot aan de verharde weg van
Banholt naar Reymerstok ; vervolgens in oostelijke richting langs deze verharde weg
tot het kruispunt van deze weg met de Rijksweg van De Hut naar La Planck ; dwars
over deze weg cn in oostelijke richting langs deze weg tot het snijpunt met de onverharde
weg van Terlindcn naar Euverem ; vervolgens langs laatstgenoemde weg in noord-
oostelijke richting tot aan het voetpad naar Waterop ; langs dit voetpad in oostelijke
richting naar Waterop ; van Waterop in oostelijke richting langs de weg tot over het
riviertje de Gulp ; vervolgens in noordelijke richting tot het kruispunt bij Pesaeken
(transformatorhuisje) ; vervolgens langs de weg in zuidoostelijke richting door Crapoel
cn verder langs de zuidzijde van het Wiereldcrbos (ook wel genaamd Vogelerbos) naar
de punt ten westen van het Schwijbergerbos ter hoogte van Overgeul ; door het Schwij-
bergerbos in oostelijke richting en langs het voetpad cn de weg naar Overgeul ; van
Overgeul langs de verharde weg in oostelijke richting over de Geul door Mechclen en
langs de Hillesageweg tot het kruispunt der wegen bij Vijlen ; vervolgens in noord-
oostelijke richting tot de Rijksweg Maastricht—Vaals bij Mamelis ; dwars over de
Rijksweg en langs de grens der gemeente Vaals naar de Duitse grens ;

B. in de leden 1 en 2, van artikel 3, de woorden „zuidelijk gebied" worden ver-
vangen door „de grensstrook".

II. Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt in werking met ingang van de dag na die harer afkondiging.

Dc Nederlandse Staatscourant van Vrijdag 2 Juni 1950 bevat een beschikking van de
Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, waarbij een vervoerverbod
voor levend pluimvee wordt ingesteld geldende voor het gehele land. Dit verbod treedt
in werking met ingang van 3 Juni 1950. De aanleiding tot het instellen van het verbod
is het optreden van de pseudo-vogelpest in Barneveld op een mestbedrijf, een bedrijf
dat zijn pluimvee uit alle delen van het land ontvangt. Dit is het derde mestbedrijf,
waarop de gevreesde hoenderziekte is geconstateerd, zodat het gevaar niet denkbeeldig
is, dat nog meer mestbedrijven die dus uiterst gevoelig zijn voor besmetting, aangetast
zullen worden, indien ten aanzien van het vervoer van levend pluimvee geen maat-
regelen worden genomen.

Van het vervoerverbod is ontheffing mogelijk, hetgeen door of namens de districts-
hoofden van de Veeartsenijkundige Dienst kan worden verleend. Deze ontheffing
wordt verleend in de vorm van een vergunning, die de te vervoeren kippen moet ver-
gezellen. Bovendien moeten van alle dieren, waarvoor ontheffing wordt verleend, de
staartveren worden afgeknipt, zodat controle op de naleving van het vervoerverbod
gemakkelijk uitgevoerd kan worden.

Het vervoer van dood pluimvee, broedeieren, veren en andere delen van pluimvee,
pluimveemest en verpakkingsmateriaal in de grensstrook van 5J km diepte langs de
Belgische grens is verboden, zoals dit reeds eerder is bepaald.

Researches on leptospirosis ballum. The detection of urinary carriers in
laboratory mice. J. W. Wolff, H. Bohlander and A. Cu. Ruys. Antonie van Leeu-
wenhoek 15, i, (1949).

Beschrijving van het eerste geval van besmetting van dc mens (een der schrijvers van
dit artikel) met Leptospira ballum. Dc patiënt werd acuut ziek met hoge koorts, hevige
hoofdpijn, pijnlijke gewrichten en geringe conjunctivale vaatinjectie. Het onderzoek
naar besmetting met influenza- en psittacosevirur, Brucella en de typhoidgroep verliep
negatief. Door agglutinatiereacties met verschillende Leptospira-stammen werd gedu-
rende de ziekte een titerstijging t.o.v. 1..ballum van 1 : 10 tot 1 : 3000 geconstateerd.
De patient was ongeveer 9 dagen vóór het begin van de ziekte gekrabd door een muis
bij de overenting van rattebeet iekte-spirillen. Deze muis, die nog in het laboratorium
aanwezig was, bleek L.ballum met de urine uit te scheiden. De diagnose bij de patiënt
was eerst na genezing gesteld en toen gelukte het niet meer, deze Leptospira in serum
en urine aan te tonen. De urine van 30 laboratoriummuizen werd onderzocht op L.-
ballum. Niet minder dan 28 dezer, klinisch gezonde dieren, bleek L.ballum met de
urine uit te scheiden. Dit Leptospira-type is het eerst geisoleerd uit een muis in Ballum
(Denemarken).

Salmonella in the mesenteric lymph nodes of healthy pigs. A. Ciarenburg,
H. H. Vink and W. Huisman. Antonie van Leeuwenhoek 15, 14, (1949).

In de mesenteriale lymphklieren van 14 van 503 gezonde varkens werd een Salmo-
nella gevonden, n.1. S.typhi murium (7 x), S.dublin (4 X), S.enteritidis (1 x), S.new-
port (1 X) en S.give (1 X).

L\'hépatite contagieuse du chien. A. Florent et J. Leunen. Ann. Méd. Vét.
⁹³ 225 (1949).

In België zijn verscheidene gevallen van hepatitis contagiosa canis waargenomen.
De ziekte ontwikkelt zich snel en verloopt dikwijls binnen 48 uur dodelijk. De belang-
rijkste zij het veelal vage, verschijnselen zijn koorts, apathie, volledig verlies van eetlust,
soms braken en diarrhee, anaemische conjunctivae, sterk versnelde pols, gevoeligheid
van de buik bij palpatie vooral vlak onder het sternum, drukpijnlijkhcid van de spieren
van de achterpoten en epilepliforme aanvallen. De ziekte komt sporadisch voor doch
in kennels en nesten is het besmettelijke karakter duidelijk. Bij de sectie worden een
gezwollen lever, oedeem van de galblaas, sereus of sereus-haemorrhagisch vocht in de
buikholte, haemorrhagieën in het mesenterium en op de thymus gevonden. Van grote
betekenis voor de diagnostiek zijn de intranucleaire, basophiele insluitsels in de lever-
cellen en in de reticulo-endotheelcellen van lever, lymphklieren, milt, beenmerg, in de
nieren en bijnieren. Ook de complementbindingsreactie zou diagnostische waarde
hebben. Zij kan met tweeërlei doel worden uitgevoerd: (1) met een bekend anti-serum
kan het antigeen in orgaan-(lever) extract worden aangetoond (2) met een bekend
antigeen (gedroogde lever van een aan hepatitis gestorven hond) worden antilichamen
in het serum aangetoond. Het serum van jonge honden tot de leeftijd van 2 4 3 maanden
bevat nooit antilichamen, doch bij 60 % van willekeurige oudere honden kunnen deze
antilichamen wel worden aangetoond, hetgeen volgens schrijvcrs erop wijst dat talrijke
honden een onopgemerkte infectie doormaken. Het is gelukt, de ziekte bij honden van
2 maanden op te wekken door inspuiting van leversuspensie en door contact. De dieren
stierven niet, maar ze kregen koorts en 10—15 dagen na de besmetting werden in het
serum complementbindende antilichamen aangetoond. Bij histologisch onderzoek
werden in de lever celinsluitsels gevonden.

Primaire atypische pneumonie bij kinderen. Dr. D. I\'. R. Keizer Ned. Tijd-
schr. voor Geneeskunde 93, 2517, 1949.

Het virus dat bij de mens primaire atypische pneumonie veroorzaakt, is ingedeeld
bij de pneumonitis-psittacosis-lymphogranuloma inguinale groep, al kent men van dit
ziektebeeld de verwekker zelf nog niet. De virussoorten welke tot deze groep behoren,
worden beschouwd het midden te houden tussen Rickettsiae en virus, aangezien zij
vrij groot zijn en celinsluitsels vormen in cellen van endotheliale of epitheliale herkomst.
Bij de atypische pneumonie zijn echter nog nimmer elementaire lichaampjes in de long
bij de mens gevonden. Een sub-groep omvat de pneumonitis virussoorten welke bij mens
en dier (muis, kat, kalf) zijn waargenomen en alle het vermogen bezitten om pneumonie
te verwekken.

Keizer beeft aan de hand van 41 ziektegevallen bij kinderen, waarbij het clinische
ziektebeeld, het röntgenonderzoek cn dc koudc-agglutinatie de diagnose atypische
pneumonie steunden, kunnen aantonen dat de tot op heden geldende opvatting, dat
deze ziekte niet bij kinderen onder 4 jaar zou worden gezien, onjuist is. Bijna 44 % van
de patiëntjes, jonger dan 12 jaar, bleek de leeftijd van 4 jaar nog niet te hebben bereikt.
Ook bij kinderen onder het jaar heeft Keizer een drietal gevallen waargenomen. Het
ziekteverloop was gunstig; de besmettelijkheid bleek in bepaalde families aantoonbaar,
doch was niet bijzonder groot.

Ervaringen over de virologische en serologische diagnostiek van aseptische,
lymphocytaire meningitis. Prof. Dr. J. D. Verlinde en H. A. E. van Tongeren,
Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde 93, 2512, 1949.

Een van de vele virussoorten, welke bij de mens het beeld van een aseptische menin-
gitis kan veroorzaken, is het virus van de lymphocytaire choriomeningitis, dat in 1934
door Armstrong en Lillie is geiaoleerd. Ook in ons land is genoemd virus in het lumbaal-
vocht van patiënten lijdende aan een aseptische meningitis aangetoond (Verlinde ig44).

Vanuit epidemiologisch oogpunt is dit virus van belang, omdat het spontaan bij in het
wild levende muizen voor kan komen, veelal als een symptomenloze infectie, waardoor
deze dieren als besmettingsbron voor de mens een rol kunnen spelen. Genoemd virus
is aangetoond bij wilde muizen afkomstig uit de omgeving van choriomeningitis-
patiënten, zowel als bij laboratoriummuizen.

Gedurende de jaren 1947 en 1948 is in 14% van 115 over geheel Nederland ver-
spreid voorkomende gevallen van aseptische lymphocytaire meningitis een besmetting
met het choriomeningitisvirus van Armstrong aangetoond. Het virusonderzoek is bij
6 van de 77 patiënten positief geweest. Het aantonen van antilichamen tegen chorio-
meningitis was, bij de vergelijking van de acute phase sera tot de reconvalescente sera
door middel van de muisbeschuttingsproef, positief bij 15 van de 68 patiënten. In 1947
was een groter aantal patiënten (23 %) met de serologische en virologische methode
positief dan in 1948 (6 %).

Over het voorkomen van het virus bij wilde muizen in Nederland zijn onderzoekingen
gaande.

Toepassing van de unipolaire electrocardiographische methode bij het
onderzoek van hartaandoeningen. D. Dlrrer en P. Formijne, Geneesk. Bladen
43, 221 (1949).

Schrijvers geven een korte inleiding waarin zij o.a. waarschuwen tegen een over-
schatting van de vrijwel zuiver empirische standaardafleidingen. Zij beschrijven de
voordelen die verbonden zijn aan de moderne unipolaire electrocardiografischc afleidin-
gen, waarbij gebruik gemaakt wordt van de nieuwere opvattingen over het wezen van
het activatieproces in de hartspier. Achtereenvolgens wordt met behulp daarvan een
uiteenzetting gegeven van het ontstaan van het normale e.c.g. en de manier waarop
de electrische hartas nader kan worden bepaald.

Auteurs bespreken dan het e.c.g. bij hypertrophie van de linker en rechter ventrikel
en lichten het ontstaan van het e.c.g. bij linker en rechter bundeltakblok toe.

Met behulp van een aantal schemata wordt een overzicht gegeven van de huidige
kennis inzake het ontstaan van het afwijkende e.c.g. bij een hartinfarct. Tot slot worden
een aantal infarct e.c.g.\'s nader besproken.

Le lait, source de contamination de l\'homme et des animaux dans la trans-
mission de la fièvre du Queensland observée en Grèce. M. Jean Caminopetros.
Le lait, 29, 246, 1949.

In Griekenland werd in 1943 bij Duitse soldaten en in 1944 bij Engelse soldaten
een ziekte geconstateerd, die als bronchopneumonie verliep en veroorzaakt werd door
Rickettsia burneti. Hiermede was vastgesteld, dat de veroorzakers der Balkan-griep
en die van de ,,Queensland-fever" (Q-fever) identiek zijn. Q-fever is in Griekenland
strikt beperkt tot de winter en het voorjaar, zodat de overbrenging in het tekenvrije
seizoen valt. Teken zijn dus als overbrengers uit te schakelen. Het virus is aantoonbaar
in bet bloed en sputum tijdens de ontwikkeling der ziekte. De diagnose kon door com-
plementbinding worden vastgesteld, terwijl het virus op de cavia kon worden over-
gebracht.

De geit en het schaap zijn zeer gevoelig voor de infectie, die eveneens als broncho-
pneumonie verloopt. De overbrenging kan door nasale instillatie tot stand worden
gebracht. Het virus bevindt zich gedurende de gehele lactatie in de melk en verschijnt
weer na afloop der droogstand. De lammeren worden vrij van het virus geboren, doch
besmetten zich spoedig met de melk van de moeder.

Het is waarschijnlijk, dat de melk van geit en schaap de infectiebron voor de mens
vormt.

Gedurende de winter 1948—\'4g trad in het Unter Engadin abortus op bij geiten,
waarbij de vruchten ongeveer 3 weken te vroeg geboren werden. Een ingesteld onder-
zoek op Brucella abortus viel negatief uit. Door middel van cavia-enting met placenta
en maaginhoud van de vrucht en de komplementbindingsreactie kon worden vastge-
steld, dat hier sprake was van een infectie met Rickettsiae burneti.

Aangenomen werd, dat de geiten met dit organisme besmet waren en dientengevolge
hadden geaborteerd, alhoewel andere aetiologische factoren niet met zekerheid werden
uitgesloten.

De mogelijkheid wordt aanwezig geacht, dat de in Zwitserland bij de mens vast-
gestelde Q-fever en de bij huisdieren voorkomende infecties met Rickettsia burneti
causaal met elkaar in verband staan. Deze opvatting wordt bevestigd door het veelvuldig
voorkomen van deze ziekte bij arbeiders op de abattoirs.

The effect of the interval between washing of the udder and attachment of
milking machines upon the milk production of dairy cows. C. B. Knodt J.J.
Reid, P. S. Williams, E. M. Kesler. J. of dairy Sci. 32, 637, ig4g.

Door afwassen met warm water van de uier vóór het melken verkrijgt men een spoedig
laten schieten van de melk. Dit verschijnsel wordt door hormonale invloeden beheerst.
Volgens vele litteratuur-opgaven is het noodzakelijk spoedig na het wassen de melk-
machine aan te leggen om een zo groot mogelijke melkgift te verkrijgen. Wacht men
langer dan de voorgeschreven 1 a 2 minuten, dan zou de melkproductie kleiner zijn.

Aan de hand van een zestal proeven, die alle zeer zorgvuldig werden uitgevoerd,
kwamen de schrijvers tot de conclusie, dat de tijd, die verloopt tussen het wassen en de
aanvang van het melken, tot 20 minuten mag bedragen zonder dat er een vermindering
in melkgift optreedt. Het spoedig melken na het wassen heeft volgens hen alleen het
voordeel, dat tijd wordt uitgespaard en de gewonnen melk minder verontreinigd wordt.

Ilerd eradication of Str. agalactiae by simultaneous treatment of all cows
with 5 doses of 100.000 units of penicillin at daily intervals and disinfection.

A. W. Stableforth, E. C. Hulse, C. D. Wilson, A. Chodkowski, P. Stuart. Vet. Ree.
61, 357. 1949-

Tien bedrijven met in totaal 424 runderen werden bacteriologisch op mastitis onder-
zocht, waarbij bleek, dat 35 % der dieren leed aan een Str. agalactiae-, 5 % aan een
Str. uberis- en 11 % aan een staphylococceninfectie van de uier. Str. agalactiae kon
verder worden gekweekt van de huid bij 4 % der runderen. Nadat de handen der
melkers op de gebruikelijke manier waren gewassen kon van 3g % daarvan nog Str.
agalactiae gekweekt worden.

Nadat de dieren, de stallen, het melkgereedschap en de kleding der melkers waren
gedesinfecteerd, werden alle runderen, zowel de besmette als de vrije runderen, behan-
deld met 5 intramammaire penicilline-infusies van 100.000 eenheden, telkens om de 24 uur.
De tepels en uiers der runderen en de handen der melkers werden ingevet met peni-
cillinezalf. Het onderzoek werd verder in hoofdzaak gewijd aan het verloop der Str.
agalactiae-infecties.

Op 5 bedrijven waren na één behandelingsrceks geen agalactiae-infecties meer aan-
wezig. Vier andere werden vrij, nadat opnieuw een penicillinebehandeling was ingesteld.
Op twee der vrije bedrijven werd een besmet rund aangekocht, waarna een aanzienlijke
verbreiding der mastitis optrad. Een bedrijf viel uit, doordat de eigenaar onvoldoende

medewerking verleende, zodat van de 10 bedrijven 7 vrij van agalactiae-mastitis zijn
geworden.

Door bovengenoemde penicilline-therapie konden de infecties met Str. dysgalactiae,
Str. uberis en haemolytische staphylococcen niet alle genezen worden. Na de behan-
deling was er een duidelijke vermeerdering der melkopbrengst.

Sedert penicilline op grote schaal gebruikt wordt bij de bestrijding van mastitis,
veroorzaakt door Strept. agalactiae, wordt de aandacht meer en meer gevestigd op de
bestrijding der ziekte op het gehele bedrijf inplaats van op de behandeling van het
individuele rund.

Daarbij valt het op, dat de vrijmaking van gehele bedrijven minder vlot verloopt,
dan op grond van de gunstige resultaten, verkregen met penicilline bij individuele
behandeling, mocht worden verwacht. Slechts een deel van de intensief met penicilline
behandelde bedrijven wordt vrij van uierontsteking en een ander deel raakt spoedig
weer besmet.

In deze publicatie worden de mogelijke oorzaken van deze min of meer teleurstellende
gang van zaken besproken.

Eén der oorzaken wordt gezocht in een onvoldoend klinisch onderzoek vóór de
behandeling, waarbij oudere dieren met een chronische mastitis, waarbij verharding
van de kwartieren is opgetreden en die reeds vroeger zijn behandeld, opnieuw behandeld
worden. Het zijn deze dieren, die eerst verwijderd moeten worden, omdat ze heel vaak
niet genezen en een gevaar blijven voor de gezonde en genezen dieren. Een goed klinisch
onderzoek is derhalve noodzakelijk.

Tepellaesies, die geinfecteerd zijn met mastitisstreptococcen, kunnen verder een
reservoir der smetstof vormen van waaruit verspreiding optreedt na een penicilline-
behandeling. Dus eerst de tepels genezen en daarna een pcnicillinebehandeling instellen.

Ook wonden aan de handen der melkers kunnen met mastitisstreptococcen geinfec-,
teerd zijn. Bij het melken kunnen van daaruit de uiers geinfecteerd worden.

Kloven in de tepels, die vaak het gevolg zijn van het afwassen der tepels, waarbij
deze niet gedroogd worden, kunnen eveneens als smetstofreservoir dienen.

Bij gebruik van de melkmachine dient het vacuum en het aantal pulsaties volgens
voorschrift te zijn ingesteld. Bij te hoog vacuum treden gemakkelijk kleine leasies op
in het tepelkanaal, die weer een mastitis begunstigen. Het afnemen der tepelbekers
dient voldoende voorzichtig te geschieden.

Het behandelen van gehele stallen met penicilline moet derhalve gepaard gaan met
het nemen van hygiënische maatregelen, terwijl een deugdelijk klinisch onderzoek
noodzakelijk is.

Osteoporosis met zeer laag Phosphor gehalte van het bloed behandeld met Kalk,
Vitamine D en Testosteronpropionaat.

Dr. H. beschrijft een eigenaardig geval van Osteoporose. Bij een patiënte van 32 jaar
trad ontkalking van de beenderen op, (Roentgenologisch geconstateerd) met breuken
in verschillende beenderen en loslaten van de Symphysis pelvis. Het gehalte aan Calcium
in het bloed was normaal, anorganisch Phosphaat zeer laag, alcalische Phosphatase
verhoogd.

Met grote doses Calcium en vitamine D werd geen resultaat bereikt. Na toediening
van mannelijk geslachtshormoon, testosteronpropionaat, trad verbetering op.

Dipvloeistof met ..benzinehexachloride" tegen schapenschurft. Roberts
Vet. Medicine, Nov. 1949, pag. 471.

Roberts in New Mexico bevestigt nogmaals de uitstekende werking van benzeen
hexachloride (= hexachloorocyclohexaan 666 gammexaan - sarcoptan, enz.
enz. Ref.) tegen schapenschurft. Hij paste het bij igo schapen toe als dipvloeistof, die
0.03 % van het gamma isomeer bevatte. Twee en twintig licht aangetaste schapen
werden genezen door een oplossing, die half zo sterk was (0.015 %). Gedurende een
maand na de behandeling konden tenminste geen levende psoroptes mijten meer ge-
vonden worden. Deze en de sterkere oplossing doden de volwassen mijten binnen de
2 uur, een oplossing van 0.0075 % deed dit in 44 uur bij geschoren schapen. Aangeraden
wordt toch geen zwakkere oplossingen dan van 0.06 % te gebruiken. Of de schapen
geschoren worden of niet doet er niet toe.

Schrijver heeft opgemerkt, dat door het scheren een massa mijten met de wol ver-
dwijnen. Door de zonnewarmte en de zonnestralen verdwijnen de overige mijten van
de geschoren huid, zodat alleen door scheren spontaan herstel optreedt.

Echter konden aan de buikzijde, in de liesplooi, om de navel en soms aan de vulva
na 15 dagen nog enkele levende mijten worden gevonden. Deze vermenigvuldigen zich
zodra het weer kouder wordt en de wol is aangegroeid. Maar het zijn speciaal de lam-
meren met hun langere vacht, die \'s zomers de gastheren blijven; op de lammeren vond
schrijver steeds meer levende mijten dan op de geschoren schapen.

Mésothéliome péritonéal, cause de dystocie chez une Vache. par H. Drieux,
G. Thiéry, P. Bonnaud. Recueil de Médicine Vétérinaire d\'Alfort CXXV. No. 4. Avr.
1949, blz. 145.

Daar de tumoren, uitgaande van de sereuse vliezen reeds zeer zeldzaam zijn, verdient
dit geval waarbij deze tumoren optraden bij een foet, zeer zeker de aandacht.

Een koe van 8 jaar was 289 dagen drachtig voor de 6e maal. Partus altijd normaal
verlopen en ook deze keer presenteerde de vrucht zich in normale kopligging. Ondanks
het geforceerd trekken met 6 (!) personen, vordert de partus niet. Het voorstel werd
afgezaagd, waarbij ongeveer 20 L vocht te voorschijn kwam en de partus verder normaal
verliep. Bij sectie v. d. foet bleek dat op het peritoneum en het scheil een geweldige
woekering van sponsachtige uitwassen, ter grootte van een erwt tot een sinaasappel,
voorkwamen. Microscopisch waren het mesothcliomen.

Volgens schrijvers het eerste geval van kanker bij een foet, waarbij zij de vraag stellen
of dit in het eitje reeds aanwezig was.

Failure to cultivate rabies virus in vitro. J. D. Verlinde and A. Kret. Antonie
van Leeuwenhoek, 15, 34, (1949).

Een mededeling, dat rabies virus fixe in een celvrij milieu van bepaalde samen-
stelling kan worden gekweekt, kon door schrijvers niet bevestigd worden.

Het vermogen in vitro plasma te coaguleren, wordt beschouwd als een van de patho-
eeniteitskenmerken van staphylocorcen. Mensenserum kan een substantie bevatten,
antistaphylocoagulase, die de plasmastolling in vitro remt. Het _belukte niet, antistaphv-
locoagulase bij konijnen op te wekken door immunisatie met stapl.ylocoagulase. Het
staphylocoagulase is dus geen antigeen.

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht,
Tel. K. 3400—11413. Gironr. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

In de vacature, ontstaan door het bedanken van collega J. Spruyt te Ouderkerk aan
de Amstel, is door de afdeling Noord-Holland benoemd collega J. Stapel te Oosthuizen.

Onderstaande leden hopen op 24 Juni a.s. hun 25 jarig dierenartsjubileum te her-
denken :

Dr. A. W. A. Bos, Burg. v. d. Klokkenlaan 41, Waalwijk
Dr. H. Burggraaf. Prinsenlaan 2, De Bilt
N. Diddens, Midwolda

Dr. H. H. Scholten, Teding van Berkhoutlaan 17, Aerdenhout
S. M. Seyffers, Egidiusstraat 13 I, Amsterdam
A. A. Velthoen, Charlotte de Bourbonstraat 42, Rotterdam
D. R. Vink, Dr. Bouinaweg 14, Sneek
J. T. Zantinga, Gorrcdijk

Dc werkzaamheden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde liggen op het terrein
van de wetenschappelijke en op dat van de maatschappelijke belangen. Men behoeft
geen helderziende te zijn om te voorspellen, dat deze laatste in de naaste toekomst meer
en meer in omvang zullen toenemen.

Nog heeft het jaar 1949 voor onze afdeling een rustig verloop gehad, maar wel zijn er
reeds tekenen, die erop wijzen, dat bedoelde grotere omvang in aantocht is.

Een gelukkig verschijnsel hierbij is dat de afdeling niet de ogen sluit en de kop in het
zand steekt met de apathische idee „après nous le déluge", maar dat de leden de nood-
zakelijke belangstelling tonen voor de maatschappelijke dingen, hetgeen blijkt uit het
bezoeken van en het discussieren op de vergaderingen.

Het ledental bedroeg op 1 Jan. 1949 : 59, \'t welk door vertrek (Dr. D. Mulder) met
i verminderde terwijl 5 nieuwe leden (A. A. Kleinjan ; P. Kleinjan, T. v. d. Laan,
B. S. Postma, D. R. Vink) tot de afdeling toetraden, zodat het ledental op 31 Dec. 1949 :
63 bedraagt.

(Sneek) en 17 Dec. (Leeuwarden) die resp. bezocht werden door 25, 31 en 33 leden.

Op de vergadering van 20 Mei hielden collegae A. v. d. Schaaf en L. v. d. Sluis een
lezing met demonstratie over Steriliteit bij stieren.

Op die van 14 Sept. een lezing van coll. D. Swierstra over „Parasieten bij her-
kauwers" terwijl op 17 Dec. coll. L. P. de Vries sprak over ,,Maatschappelijke ver-
houdingen" waarbij de Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie onder de loupe werd
genomen.

Uit de aard van de zaak is het wetenschappelijk gedeelte wel stiefmoederlijk bedeeld,
temeer waar een gemeenschappelijke vergadering met de afd. Groningen-Drenthe
door de buitenlandse reis van Dr. Frenkel niet kon worden gehouden.

Ons jaarfeest werd op 12 Juli gevierd me\'t een excursie naar de Coöp. Zuivelfabriek
te Bedum, waar we door de Directeur op een gezellige tea werden onthaald, waarna het
diës-diner plaats vond te Hardegarijp.

Op maatschappelijk gebied vallen verschillende besluiten te vermelden, hetzij door
de afdeling zelf genomen of door het Hoofdbestuur aan de afdeling opgedragen. Niet
steeds hadden de besluiten van het H.B. de volle sympathie van de afdeling. Met de
opvatting van het 11.B., inzake de t.b.c.-bestrijding was de afdeling het niet eens. In
elk geval constateerde zij, dat de suggesties hierin ontwikkeld slecht voor de Prov. Fries-
land kunnen gelden.

Ook het contact met de stichting voor de Landbouw over tarieven bij georganiseerde
dierziektebestrijding kon in de ogen van de leden geen genade vinden, zodat de afdeling
dit contact, door het H.B. geadviseerd, niet heeft gezocht. Wel hopen we dat in de toe-
komst zal blijken, dat het H.B. bij haar genomen besluiten de meest succesvolle wegen
heeft bewandeld.

Waar de verhouding van de pract. dierenarts tot de Gezondheidsdienst in de laatste
jaren wel enige verandering heeft ondergaan, in dien zin dat deze verhouding in groter
verband is gekomen, zonder dat daarbij het contact hechter is geworden, heeft de
afdeling deze kwestie in studie gegeven aan een commissie bestaande uit de H.H. W.
Koopmans, J. T. Zantinga en S. Santema.

Deze commissie is na het raadplegen van een jurist klaar gekomen met haar werk,
maar heeft haar rapport niet uitgebracht, omdat het Hoofdbestuur deze materie lan-
delijk geregeld wilde zien. Op disciplinaire gronden heeft toen onze afdelings-commissie
zichzelf op nonactiviteit gesteld. Ook zal weer hier de toekomst leren of zij tot een blijvend
niets doen gedoemd is, of toch nog in actie zal moeten komen.

Met de wens dat de veterinaire gemeenschap in de toekomst niet al te zeer mag lijden
door eventueel te verwachten maatschappelijke wanverhoudingen, besluit ik dit 64ste
jaarverslag.

Niettegenstaande de vergadering uitsluitend gewijd was aan maatschappelijke onder-
werpen, werd zij toch nog bezocht door 28 leden.

Tevens was de Voorz. v. d. Maatsch. aanwezig evenals een afgevaardigde van de afd.
Gron.-Drenthe.

Het finantieël verslag van de penningmeester werd goedgekeurd, nadat een com-
missie de rekening had nagezien en in orde bevonden.

De voorgedragen leden Jac. de Jong, R. P. Sijbesma, G. D. v. d. Werff en F. K.
Zandstra werden met algemene stemmen aangenomen.

Als voorstel voor de a.s. Algem. Vergadering kwam van de bestuurstafel het voorstel
het Huish. Reglement zo te wijzigen, dat cand. leden bij afstuderen automatisch lid
zouden zijn van de Maatschappij.

Nadat de Voorzitter v. d. Maatschappij zich hiertegen had verzet, ging de vergadering
ermee accoord het voorstel niet in te sturen.

geen grote dingen, maar toch vond de vergadering dit wei het beste wat er van te maken
was.

Het rapport „Verhouding Gezondheidsdienst" werd aangenomen waarhij de méér-
derheid zich uitsprak voor een collectieve arbeidsovereenkomst.

De beschouwing over de t.b.c.-bestrijding vond weinig tegenkanting, zijnde van geen
belang voor onze afdeling.

Na uitvoerige discussie werd over het voorstel „tarieven bij massa-enting" gestemd,
met 9 stemmen vóór en 17 tegen.

De kwestie over de diphtherie-enting veroorzaakte veel discussie, met als resultaat,
dat de vergadering zich hierover niet wil uitspreken, zijnde de enting van gering practisch
belang voor onze afdeling.

Na behandeling van al deze zaken waren de aanwezigen leden enigszins murw, zodat
de rondvraag niets opleverde en de voorzitter met een woord van dank de vergadering
kon sluiten.

Kort verslag van de ledenvergadering der afd. Groningen-Drente der Maat-
schappij voor Diergeneeskunde op 25 Mei 1950.

Het voornaamste van deze vergadering waren de rapporten en voorstellen van het
Hoofdbestuur.

i°. Het vaststellen van tarieven voor massawerk. Met één stem tegen verklaart onze
afdeling zich voor het voorstel v. h. Hoofdbestuur.

Wij zien veel moeilijkheden en weinig resultaten voor de in te stellen commissies.
Ook worden bezwaren naar voren gebracht.

Toch moet in elk geval een poging worden gedaan om de komende moeilijkheden te
ondervangen.

4. Rapport inzake de positie van de praktiserende dierenarts t.o.v. de provinciale
gezondheidsdiensten voor dieren.

Onze afdeling is het met de mening van de commissie welke dit rapport heeft samen-
gesteld eens.

Direct nadat de voorzitter de vergadering heeft geopend en de notulen der vorige
vergadering zijn goedgekeurd, ontstaat er naar aanleiding van een der ingekomen
stukken opnieuw een discussie over het tarief der Mond- en Klauwzeerentingen. Ten-
slotte wijst de voorzitter er nog eens op, dat de dierenartsen in Gelderland niet af mogen
wijken van het afgesproken tarief zonder eerst de goedkeuring van het afdelingsbestuur
te hebben verkregen.

Vervolgens komen een aantal rapporten van het Hoofdbestuur in bespreking. Hoewel
de verschillende rapporten aan de leden zijn toegezonden, zodat een ieder thuis deze
problemen heeft kunnen overdenken, ligt er een zekere matheid over de besprekingen.

Bij de vrije mededelingen en de rondvraag worden enkele interessante mededelingen
gedaan over practijkervaringen o.a. over een uterusbloeding bij een merrie, acuut
longemphyseem in het voorjaar in de weide, kopziekte, voorbehoedende entingen tegen
vlekziekte bij varkens met vaccin, prolapsus recti bij veulenmerries enz.

De jaarlijkse gecombineerde vergadering van de afdeling Overijssel en de afdeling
Gelderland wordt dit jaar door de afdeling Gelderland georganiseerd. Deze vergadering,
waar uitsluitend een wetenschappelijk onderwerp wordt behandeld, zal worden ge-
houden op Zaterdagmiddag i Juli \'50 in Hotel ,,De Kap" te Warnsveld bij Zutphen.
Prof. Dr. C. Romijn vonden wij bereid te spreken over,,De physiologie der urinesecretie".

Het Bestuur rekent er op dat vele collega\'s deze middag (en een gedeelte van de
avond ) vrij zullen maken voor dit samenzijn met onze Overijsselse collega\'s.

De leden die hun contributie voor de afdeling (ƒ 10,—) nog niet betaalden, worden
verzocht dit bedrag te storten of over te schrijven op de girorekening van de penning-
meester. Gironummer 4467.60 t.n.v. B. A. Wolbert te Groesbeek.

Door verschillende omstandigheden was het eerst op 11 Maart j.1. mogelijk de eerste
afdelingsvergadering in 1950 te houden. In deze vergadering, gehouden in Hotel
„Victory" te Alkmaar, waar 28 leden en 2 gasten aanwezig waren, werden, na be-
handeling van een hele serie ingekomen stukken, verschillende verslagen en jaarverslagen
aangenomen. De contributie voor 1950 werd bepaald op ƒ 5.—.

Verder werd collega W. Voorthuysen, Alkmaar, met algemene stemmen als lid
aangenomen, terwijl in de plaats van collega J. Hovenier, die aftredend en niet her-
kiesbaar was, collega J. Stapel, Oosthuizen, gekozen werd als ondervoorzitter.

Wegens bedanken van Dr. Th. S. Zwanenburg, als zodanig, werd collega J. C. A.
v. d. Maas aangewezen, als afdelingscorrespondent van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde.

Vervolgens hield collega A. M. Frens, directeur van het Rijkslandbouwproefstation
te Hoorn een inleiding over de melkvorming en het melken.

„Hoewel de uier de economisch meest belangrijke klier van ons vee is, is toch over
de werking van dit orgaan en de preciese wijze van zijn vorming nog veel onopgehelderd.
Men heeft echter in de laatste tien jaren wel vorderingen gemaakt en in het licht hiervan
werden gegevens besproken over het ontstaan van de melkklier onder invloed van de
verschillende, van het embryonale leven tot in de drachtigheid werkende, hormonen.
De voorkwab van de hypophyse is het toporgaan van waaruit de onderlinge harmonie
der verschillend werkende hormonen in stand wordt gehouden. Bij het behandelen van
de melkvorming en afscheiding kwam naar voren, dat de z.g. tweephasentheorie in
wetenschappelijke kringen heeft afgedaan. Volgens deze theorie zou een groot deel van
de melk nog tijdens het melken gevormd worden, terwijl tussen de melktijden in, het
melkvormingsproces zeer langzaam zou verlopen.

Wat men vroeger voor stormachtige melkvorming tijdens het melken aanzag, is
in wezen niets anders dan het in werking komen van het uierledigingsmechanisme,
dat ook onder hormonale invloeden staat. Deze laatste hormonen worden echter uit
de achterkwab van de hypophyse vrijgemaakt onder invloed van zenuwprikkels, die het
centraal zenuwstelsel onder invloed van de zintuigwerking gaat uitzenden.

Het belang van dat alles voor het practische melken werd besproken ook in verband

met de theorieën van Prof. Petersen, met welke spreker op sommige punten van mening
verschilt.

Tenslotte werden pogingen besproken om op het hormoonevenwicht invloed uit te
oefenen ter verkrijging van een hogere productie. De resultaten van een tweetal aan het
Rijkslandbouwproefstation te Hoorn uitgevoerde proeven met melkvee werden be-
handeld, bij welke het effect van bijvoedering met joodcaseïne was bestudeerd. Dit pro-
duct, dat als thvroxinehoudend moet worden beschouwd, heeft op de melkklier dezelfde
invloed als een hyperfunctie van de eigen schildklier. Door voedering kan inderdaad
de melkproductie belangrijk verhoogd worden. Maar doordat de eigen schildklier tot
inactiviteit gebracht wordt, krijgt men na stopzetting der joodcaseïnevoedering een
scherpe daling der productie, zelfs tot beneden het normale niveau.

Hierdoor kan het verkregen voordeel weer geheel teniet gedaan worden. Alleen
bij zeer voorzichtige regeling van de afwenning, zoals dat bij de tweede der besproken
proeven geschied is, kunnen werkelijke voordelen in de productie bereikt worden, die ook
op langere termijn niet in hun tegendeel verkeren. Dit luistert echter zo nauw, dat het
gebruik van joodsaceïne in de gewone praktijk niet aanbevolen kan worden, afgezien
nog van de moeilijkheden, die men er door zou kunnen krijgen met de melkcontröle
ten behoeve der fokkerij. Voor koeien die na herstel van b.v. een indigestie niet meer op
hun normale melkgift terug willen komen, kan een korte behandeling met joodcaseïne
wel eens succes hebben, zoals in een geval te Hoorn bleek."

Na deze zeer interessante causerie, die met intense belangstelling werd gevolgd en
aanleiding gaf tot het stellen van vele vragen, werden bij dc rondvraag nog enige zaken,
hoofdzakelijk van interne aard behandeld.

De vergadering van 3 Juni j.1., gehouden in het Parkhotel te Amsterdam, werd be-
zocht door 24 leden en 2 gasten. Collega N. J. Bouwman, Slootdorp werd met algemene
stemmen aangenomen als lid, terwijl als afgevaardigde in het Algemeen Bestuur werd
benoemd collega J. Stapel.

Deze vacature was ontstaan door het bedanken van collega J. Spruyt wegens zijn
a.s. vertrek uit Noordholland.

Als vertegenwoordiger in de provinciale Commissie van toezicht op de K.I. in Noord-
Holland werd eveneens collega J. Stapel aangewezen.

Ofschoon de afdeling Noordholland principieel voor het V.Z.-tarief, voorgesteld
door het hoofdbestuur blijft, kon door de gang van zaken in de andere afdelingen en
ondanks verschillende besprekingen, geen hoger tarief worden bereikt, dan dat van de
afdeling Gelderland. Om practische redenen werd dit laatste tarief in enigszins gewijzigde
vorm aangenomen. Verder werd het bestuur gemachtigd door onderhandelingen met
het bestuur van de Bond van Coöp. Ver. van K.I. in Noordholland enige wijziging
in het K.I.-tarief te verkrijgen.

Het H.B. voorstel voor de behandeling van de tarieven voor massawerkzaamheden
werd in principe aanvaard, echter niet, dan nadat met klem werd uitgesproken, dat
vooraf volkomen zekerheid zal moeten worden verkregen, dat beide partijen in al hun
geledingen de genomen besluiten zullen uitvoeren.

De nieuwe regeling bij de pokken- en diphtherie-enting ontmoette in eerste instantie
ernstige tegenstand, daar men vreesde een precedent te scheppen bij dc uitvoering van
de entingen in het algemeen.

Toen echter bleek, dat het H.B. in dit opzicht geruststellende mededelingen kon doen
en vooral ook, dat de pluimvee-practici voor deze regeling waren, ging de vergadering
er tenslotte ook accoord mede.

Wat betreft het rapport inzake de positie van de practiserend dierenarts t.o.v. de
Prov. Gezondheidsdienst, sprak de vergadering zich met algemene stemmen uit voor
de positie als bedoeld onder B, waarbij het voorbehoud werd gemaakt, dat de daar
bedoelde overeenkomsten cn het model-contract nog nader in de afdelingen zullen kun-
nen worden besproken.

Men juichte het toe, dat het H.B. op dit gebied enige regeling wil maken en hoewel

de voorgestelde regeling wel niet ideaal genoemd kan worden, was geen der leden in
staat een betere aan te geven.

De bespreking van een plan tot stimulering van de t.b.c.-bestrijding onder het rundvee
resulteerde in het aannemen van enige conclusies, welke ter kennis van het H.B. zullen
worden gebracht.

Met ingang van 15 Juni 1950 is door het Hoofdbestuur als lid aangenomen collega
K. de Koning, Paul Kriigerstraat 2, Alkmaar.

Als candidaat-lid werden aangenomen de diergeneeskundige candidaten: E. Klopping,
Brigittenstraat 18, Utrecht en J. B. Wichers, Koekoekstrrat 42, Utrecht.
Het lidmaatschap is aangevraagd door de collegae :

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties hun
jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje steeds
wordt vermeld.

Dr C. P. A. Dieben te \'s-Gravenhage, is verhuisd naar Mogi-Mirim, Brazilië; post-
adres : Caixa Postal 599 Campinas (E.S.P.) Brasil ; wetenschappelijk ambtenaar buiten
bezwaar van \'s-I.ands schatkist R.U. (fac. V.K., afd. Trop. Hyg.) (pag. 67)

W. H. Eenink te Groningen, is verhuisd naar Assen, Vogelkerslaan 7 (pag. 68)
W. Graafsma te Witmarsum, van Aylvaweg 37, waarnemend dierenarts, (pag. 71)
M. den Hartog te \'s-Hertogenbosch, het telefoonnummer van diens bureau (Open-
baar Slachthuis) te wijzigen in 8638. (pag. 72)
R. Strikwerda te Groningen, is verhuisd naar van Heemskerckstraat 37b, terwijl
het telefoonnummer is komen te vervallen (pag. 93)
J. G. Chr. van Vloten te Amsterdam, is verhuisd naar Cruquiusweg 46, terwijl het
telefoonnummer is komen te vervallen. (p^ag- 96)

P. J. \'t Hooft P. Jzn. te \'s-Gravenhage, is benoemd tot „lid van verdienste" van de
Hollandse Maatschappij van Landbouw. (pag. 75)

G. H. P. J. Gouda Quint te Heelsum, voorlopig practijkadres : C. C. de Koning,
Utrechtsestraatweg 68. Tel. K 8373—342. Privé-adres blijft nog v. d. Molenallee 25,
Doorwerth. Tel. 383 (Oosterbeek). (pag- 71)

W. H. Smits te Utrecht, Frans Halsstraat 31 ; telefoon K 3400—11994, toestel 93
(bureau) ; dierenarts bij de Gezondheidsdienst voor Pluimvee. (pag. 91)

Dr. J. van Woerden te Oosterbeek, is benoemd tot tijdelijke Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenij kundige Dienst. (pag. 99)

Mededeling uit de Gezondheidsdienst voor Dieren in de Provincie Groningen,
Directeur: Dr. H. TER BORG.

De laatste tijd wordt steeds meer de hulp van de Gezondheidsdienst
ingeroepen voor sterk met Str. agalactiae besmette bedrijven, waar men
tot behandeling van alle aangetaste kwartieren, dus ook van de subklini-
sche gevallen, wil overgaan.

Op deze bedrijven dienen dan de kwartieren van alle melkgevende
runderen te worden onderzocht. Dit betekent voor het laboratorium
een zeer sterke belasting en wij moesten daarom omzien naar een methode,
die zich leent voor routine-onderzoek en daarnaast toch zo nauwkeurig
mogelijk alle geïnfecteerde kwartieren aanwijst.

Onze aandacht viel op een door Plastridge en Hale (i) aangegeven
systeem, dat kort samengevat berust op het incuberen van steriel ver-
zamelde melkmonsters, waaraan een geringe hoeveelheid Na-acetaat en
broomcresolpurper wordt toegevoegd. De eerste stof dient om eventuele
verontreinigingen (o.a. staphylococcen) te remmen, de tweede stof is
een indicator, die onder invloed van bacteriewerking teweeg gebrachte
veranderingen van de zuurgraad kan aangeven. Na 18 tot 24 uur be-
broeden wordt de reactie van deze door Hotis en Miller aangegeven
test afgelezen. Een groene of gele verkleuring, waarbij zich tevens gele
vlokken tegen de glaswand hebben gevormd, wordt als een positieve
reactie beschouwd en zou betekenen, dat het betrokken monster strepto-
coccen van het type agalactiae bevat. Daarna worden van alle buizen
uitstrijkpreparaten gemaakt ter bepaling van het leucocytengehalte en
ter onderzoek op streptococcen. De buizen met een te hoog leucocyten-
gehalte en de buizen waarin streptococcen zijn aangetoond, worden,
met uitzondering van die, bij welke een positieve Hotis-reactie reeds de
diagnose verschafte, overgeënt en 24 uur bebroed op een door Edward
aangegeven selectieve plaat. Deze plaat is een 5 % runderbloedbodem,
die naast een staphylococcen-remmende stof verschillende suikers bevat,
die door de Str. agalactiae niet, door andere streptococcen wèl worden
ontleed en dan een verkleuring van de bodem geven.

Aan de hand van de uitslag van het onderzoek worden de monsters
in vijf klassen ingedeeld. In klasse 1 worden ondergebracht die runderen,
waarbij geen afwijkingen werden aangetroffen. De overige monsters worden,
al naar gelang van de gevonden afwijkingen, ondergebracht in de klassen
2 t/m 5. Omdat het ons wilde voorkomen, dat deze methode belangrijke
voordelen biedt boven de hier te lande gebruikelijke sedimentsculturen,
willen wij in dit artikel onze ervaringen, met deze werkwijze verkregen,
beschrijven.

De bemonsteringen vinden plaats \'s middags kort voor de melktijd.
In tegenstelling met Plastridge en Hale worden door ons steeds kwartier-

monsters verzameld, een methode die het voordeel biedt van de directe
aanwijzing van de aangetaste en te behandelen kwartieren en bovendien
nog een iets groter trefkans geeft. Na reiniging en ontsmetting van tepel
en slotgat met brandspiritus en watten en na wegmeiken van de eerste
stralen, worden de kwartieren l.a. — l.v. — r.a. — r.v., steeds in dezelfde
volgorde, bemonsterd.

Na aankomst op het laboratorium worden van de monsters dezelfde
middag nog de Hotis tests ingezet. 10 cc. melk van elk monster wordt
hiervoor toegevoegd aan buizen, die reeds een half cc van een standaard
oplossing bevatten met een concentratie van broomcresolpurper i : 250
en Na-acetaat 1 : 1000. De uiteindelijke concentraties van het broom-
cresolpurper en het Na-acetaat in een melkkolom worden dan respectieve-
lijk i : 5000 en 1 : 20.000. Bij al deze handelingen wordt aseptisch gewerkt.

Bij de toevoeging van de melk ziet men dikwijls, dat de monsters, af-
komstig van besmette of verdachte kwartieren, een paarse kleur aannemen
d.w.z. een alcalische reactie vertonen, in tegenstelling met normale mon-
sters, die een lichtblauwe tint hebben.

De Hotis-buizen, die inmiddels van een nummer zijn voorzien, corre-
sponderend met de aangelegde lijst van runderen en kwartieren, worden
daarna 18 uur bij 37⁰ C bebroed.

De volgende morgen worden de reacties afgelezen. Wij houden daarbij
de volgende criteria aan: Als positief beschouwen wij die buizen waarvan
de kleur varieert van paars tot geelgroen en geel en waarin naast een
geel vlokkig sediment, gele vrij grove vlokken zich aan de glaswand hebben
vastgehecht. In de regel is dc kleur geelgroen, later veranderend in geel.
Stremming is er na 18 uur meestal niet, doch kan wel optreden wanneer
langer wordt bebroed. Tot de dubieuze reacties rekenen wij die buizen,
waarin een geel vlokkig bezinksel optreedt, al dan niet gepaard aan een
geringe wijziging van de zuurgraad van de melkkolom (zich uitend in
een kleurverandering). Buizen, die in het geheel niet zijn veranderd of
waarin het aspect zich heeft gewijzigd in andere zin dan bovengenoemd,
worden geacht negatief te zijn.

Vervolgens wordt de inhoud van de Hotis-buizen microscopisch onder-
zocht. Er worden uitstrijkpreparaten uit vervaardigd en gekleurd met
methyleenblauw. Als positief werden aangemerkt die gevallen, waarin
coccen werden aangetroffen in ketens van zes of meer, terwijl kortere
coccenketentjes als dubieus worden genoteerd.

In navolging van Plastridge en Hale werden deze uitstrijkjes van de
bebroede Hotis-buizen aanvankelijk tevens gebruikt voor het volgende
deel van het onderzoek, namelijk de bepaling van het aantal leucocyten
per cc melk. Een groot bezwaar bleek echter de herhaaldelijk optredende
stremming van positieve of soms ook van verontreinigde monsters. Een
betrouwbaar preparaat is dan practisch niet meer te vervaardigen. Boven-
dien bleek bij een oriënterend vergelijkend onderzoek, dat de preparaten
van de bebroede Hotis-buizen leucocyten-waarden aangaven, die lager
en soms aanmerkelijk lager waren dan die welke direct uit de melk waren
gemaakt. Waarschijnlijk zullen hier lytische bacteriën, mogelijk veront-
reinigingen, in het spel zijn. Men heeft deze factor echter niet steeds in de
hand. Wij besloten dan ook al spoedig de leucocytentelling te verrichten
in directe melkuitstrijkjes, waarvoor wij de melk uit de oorspronkelijke

monsterflesjes gebruikten, die zo nodig tot de volgende dag in de ijskast
worden bewaard.

Voor het vervaardigen van de leucocytenpreparaten, waarbij niet
meer aseptisch gewerkt behoeft te worden, bevalt ons de volgende methode
het best:

Op een stevig stuk wit carton worden vier vierkanten van i cm² getekend,
op de manier zoals op nevenstaande tekening is aangegeven.

Een voorwerpglas wordt hierop gelegd en van elk monster melk na
menging o.oi cc gepipetteerd in één der vierkantjes. Per rund dus één
voorwerpglas met vier uitstrijkjes, corresponderend met de vier kwartieren
in de constante volgorde. De afgepipetteerde melk wordt met behulp van
een prepareernaald gelijkmatig over het oppervlak van de vierkantjes
verdeeld. Na enige oefening, die er voornamelijk op gericht is het ver-
schuiven van het glaasje tijdens de handelingen te voorkomen, ontstaan
dan spoedig vierkantjes uitgestreken melk, die zowel wetenschappelijk
als artistiek verantwoord zijn. Na nummering worden de voorwerpglaasjes
gedroogd in de broedstoof. De preparaten moeten goed gedroogd zijn
vóór men met de kleuring begint, anders laat er veel materiaal los en krijgt
men dus ook geen betrouwbare uitkomsten. Gekleurd wordt met een tech-
niek, die oorspronkelijk aan Prescott en Breed is ontleend:

De preparaten worden daarna met behulp van de olieimmersie be-
keken en het gemiddelde aantal leucocyten per gezichtsveld wordt geno-
teerd. Er is te berekenen, dat een gemiddelde vanéén leucocyt per gezichts-
veld bij een binoculair olieimmersie, overeenkomt met een aantal leucocyten
van 500.000 per cc melk.

Eenvoudigheidshalve kan men voor intern gebruik dit leucocyten-
gehalte ook uitdrukken in gemiddelden per gezichtsveld. Men hoeft dan
niet met getallen te werken, die dikwijls in de millioenen lopen. De nauw-
keurigheid van de telling is vanzelfsprekend evenredig aan het aantal
gezichtsvelden, waarin de leucocyten worden geteld. Voor routine-onder-
zoek zijn 10 velden in het algemeen wel voldoende, daar de betekenis
van kleine variaties zeer gering is. De gevonden waaiden worden op de
stallijst genoteerd.

Het onderzoek is dan zover gevorderd, dat wij van alle monsters de
volgende drie gegevens kennen:

Zijn deze drie onderzoekingen negatief verlopen, dat wil dus zeggen,
dat de Hotisbuis geen omslag vertoonde, geen streptococcen werden
gevonden en ook het aantal leucocyten niet verhoogd was, dan wordt
aangenomen, dat de melk van het betrokken monster afkomstig is uit
een gezond kwartier, dat in klasse I wordt geplaatst.

Volgens Plastridge en Hale mag bovendien worden aangenomen,
dat kwartieren met een positieve Hotis test, streptococcen van het type
agalactiae bevatten. Deze monsters worden door hen zonder nader onder-
zoek als geïnfecteerd beschouwd en afhankelijk van het al dan niet ver-
hoogd zijn van het leucocytengetal in klasse 4 of 5 ondergebracht. Met
deze groepen is men dus spoedig klaar. Wat dan overblijft zijn monsters,
waarop bij deze eerste ronde van het onderzoek aanmerkingen kunnen
worden gemaakt. Dat kan dan betreffen het vinden van streptococcen,
van een verhoogd leucocytengetal, van het aantreffen van een dubieuze
Hotis-reactie of een combinatie hiervan.

Het is duidelijk, dat monsters, waarbij in de bebroede Hotis-buis strep-
tococcen worden aangetroffen, nader moeten worden onderzocht. Er is
hier immers een vergissing mogelijk met saprophytische streptococcen,
zodat zij niet alle zonder meer als besmet kunnen worden beschouwd.
Ook de monsters met uitsluitend een hoog leucocytengehalte dienen nader
cultureel te worden onderzocht, omdat bij deze steeds min of meer ver-
dachte gevallen, waarbij enige prikkeling van het uierweefsel moet worden
aangenomen, alle mogelijkheden dienen te worden uitgeput, ongeacht
de meerdere hoeveelheid daarvoor vereiste arbeid.

Met dit cultureel onderzoek spoort men dan nog bacteriearme monsters
op, die geen positieve Hotis reactie hebben gegeven en waarbij ook micros-
copisch geen streptococcen waren te vinden.

Aanvankelijk werden ook de monsters met een positieve Hotis-reactie
zekerheidshalve gecultiveerd. Naderhand bleek dit niet noodzakelijk te
zijn, daar deze reactie, zoals uit het vervolg van dit artikel zal blijken,
inderdaad voldoende betrouwbaar is. Dubieuse reacties worden door
Plastridge en Hale niet aangegeven. Toch treffen wij bij herhaling
Hotis-buizen aan, waarin zich wel een geel vlokkig sediment heeft ge-
vormd en groen- of geelverkleuring aan de melkkolom is opgetreden,
evenals bij de positieve reacties wordt gevonden, doch waarbij de juist
zo karakteristieke vlokken tegen de glaswand ontbreken. Het is dan
practisch onmogelijk een uitspraak te doen. Een nader onderzoek moet
uitsluitsel geven.

Van alle monsters dus, waarover in eerste instantie geen zekerheid is
verkregen, worden de Hotis-buizen overgeënt door een ösevol van het
materiaal uit te strijken op een quadrant of sector van een gewijzigde
Edward-plaat. In het werk van Little en Plastridge (2) wordt voor
deze voedingsbodem het volgende recept gegeven:

Het is aan te bevelen, steeds verse en dunne bloedplaten te maken,
die ter controle op steriliteit eerst 24 uur bebroed worden. Na enting
worden de platen 18 tot 24 uur bij 37⁰ C geïncubeerd en daarna afgelezen

Een cultuur van fijne hyaliene kolonies, die geen vergroening van de
bodem geven, wordt als Str. agalactiae beschouwd. Haemolyse, in de vorm
van een smalle begrensde zóne treedt bij een deel der agalactiae stammen
wel op, bij andere niet.

Een streptococ-achtige groei met vergroening van de bodem wijst in
de regel op saprophytische Streptococcen, doch kan in enkele gevallen
veroorzaakt zijn door mastitis-streptococcen van afwijkend type. (Str.
uberis, Str. dysgalactiae). Er wordt echter slechts dan een nader onder-
zoek, in casu een biochemische determinatie ingesteld, wanneer van het
betrokken monster tevens het leucocytengehalte verhoogd is. Door het
invoeren van deze beperking wordt zeer veel nodeloos werk voorkomen.

Na het aflezen van de Edward-platen is dus meestal een definitieve
uitspraak mogelijk. Het onderzoek van de monsters wordt dan afgesloten,
wat betekent, dat men reeds 48 uur na de bemonstering een volledig rap-
port over de onderzochte stal ter beschikking heeft. Daarin wordt dan een
classificatie van de kwartieren verwerkt naar het volgende schema:

500.000 leucocyten/cc): Verdachte kwartieren.
Klasse 3: Verhoogd leucocytengehalte. Streptococcen van een ander
type dan de Str. agalactiae: streptococcenmastiden van af-
wijkend karakter.

„Streptococcendrager".
Klasse 5: Verhoogd leucocytengehalte. Str. agalactiae aangetoond: Meer
of minder ernstige agalactiae-mastitiden (deels nog subklinisch).

De runderen worden dan ingedeeld overeenkomstig hun meest afwij-
kende kwartieren.

In het volgende gedeelte van dit artikel zal nu de waarde van de ver-
schillende onderdelen en die van de methode als geheel aan een nader
onderzoek worden onderworpen.

Er heerst in de literatuur vrij grote eenstemmigheid over het feit, dat
het leucocytengehalte van de melk tamelijk nauwkeurig correleert met de
toestand van de uier. Plastridge (2) beschouwt de bepaling van het
aantal leucocyten als de meest gevoelige, niet specifieke, onderzoekings-
methode. Mc. Farlane en Blackburn (3) vergeleken de bepalingen
van het leucocytengehalte bij 54 kwartieren met de histologische afwij-
kingen 11a de dood. Bij een verhoogd aantal leucocyten (grens 100.000
leuc /cc) werden bijna steeds histologische ontstekingsverschijnselen aan-
getroffen, bij een laag leucocyten-aantal zelden. Overeenstemming bestond
in 92 % van de gevallen. Hoewel het aantal waarnemingen hier gering
was, schijnt toch de correlatie wel hoog te zijn. Blijkens een referaat in
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Mrt 1950, afl. 6 komt Chu
tot eenzelfde conclusie.

Minder overeenstemming heerst er over de vraag, wat nog als normaal
en wat als abnormaal moet worden beschouwd. Bij de verschillende
onderzoekers variëert de scheidingslijn tussen 100.000 en 2.000.000 leuc/cc.
Er is trouwens een vloeiende overgang van het normale naar het abnormale,
terwijl tevens verschillende zuiver physiologische factoren de hoogte van
het „normale" leucocytengetal zullen kunnen beïnvloeden. Het trekken
van een grens zal hier steeds min of meer kunstmatig blijven. Hoewel het
vasthouden aan een bepaalde drempelwaarde een practische noodzakelijk-
heid is, zal men zich dus de daaraan verbonden onvolkomenheden wel
moeten realiseren.

Wij onderzochten 235 kwartieren, die gedurende een periode van
6 maanden 3 of 4 maal werden onderzocht, nooit geïnfecteerd bleken
te zijn en waarvan ook geen klinische historie van mastitis bekend was.

Bij deze kwartieren werden in totaal 830 leucocytentellingen verricht,
waarvan in de klassen vielen:

Het blijkt dus dat 92.7 % van de „normale" kwartiermonsters een
leucocytengehalte heeft lager dan 500.000/cc, tegen 7.3 % met een hoger
leucocy tengehalte.

Ter vergelijking plaatsen wij hieronder een tabel, waarin alle kwartier-
monsters, die door ons over de periode van een halfjaar werden onder-
zocht, in groepen met meer en minder leucocyten zijn ondergebracht
(onder vermelding van het aantal cn het percentage besmette kwartieren,
dat daarbij werd aangetroffen).

Wanneer wij ook hier als grens de 500.000 leuc/cc aannemen, blijkt
ons, dat van de kwartieren met een leucocytengehalte beneden deze
grens slechts 4.7 % besmet is, terwijl dit percentage stijgt naarmate het
aantal leucocyten toeneemt. Een aanbeveling om de grens tussen abnormaal
en normaal uit practische overwegingen op 500.000 leuc/cc te fixeren is
dus zeker te verdedigen. Dit geldt dan voor kwartiermonsters. Voor koe-
monsters zal zij lager moeten liggen b.v. bij 250.000 leuc/cc.

Bij deze waarden gaat het uiteraard om gemiddelden en er zullen zich
individuele verschillen van betekenis kunnen voordoen. Evenals
Plastridge viel het ook ons op, dat bij vaarzen het leucocytengehalte
meestal lager ligt dan bij oudere runderen. Verder bleek het ook ons, dat
men dikwijls geen betrouwbare indruk van de toestand van het uier-
weefsel krijgt de eerste weken na het afkalven en gedurende de laatste
weken van de lactatie-periode. Het leucocytengehalte kan dan soms sterk
verhoogd zijn. Men dient met deze feiten rekening te houden om een al
te starre schematische behandeling van deze materie te voorkomen. In
voorkomende gevallen kan een onderlinge vergelijking van de leucocyten-
getallen der kwartieren van hetzelfde rund dikwijls nuttig zijn.

Tot slot dient nog aandacht te worden besteed aan kwartieren die een
mastitis hebben doorgemaakt en na een behandeling zijn genezen. Een
„bacteriologische genezing" betekent niet steeds een volkomen herstel
in physiologische zin.

Het is bekend, dat kwartieren, die na een streptococcenmastitis „ge-
nezen" zijn, dikwijls toch het oude niveau van hun melkgift niet herkrijgen.
Nu bleek ons, dat het leucocytengehalte van eerder behandelde en schijn-
baar genezen kwartieren, ook lang niet altijd normale waarden aanwijst.
Teneinde dit te kunnen demonstreren, zochten wij van ons materiaal die
kwartieren uit, waarvan bekend was, dat zij aan een agalactiae-mastitis
hadden geleden, daarna door twee of drie opeenvolgende dagelijkse peni-
cilline injecties „bacteriologisch genezen" waren en vrij van streptococcen
bleven gedurende een periode van vier maanden. 43 van zulke kwartieren
werden aangetroffen. Voor elk geval afzonderlijk werd nagegaan, hoeveel
tijd er, gerekend vanaf de behandeling, verstreken was, als de leucocyten-
telling weer voor het eerst een normale waarde aangaf, dus tot beneden
de 500.000 leuc/cc was gedaald. Van de verkregen resultaten geeft eerst
volgende tabel een overzicht.

In deze tabel is een onderverdeling doorgevoerd ten behoeve waarvan
de 43 gevallen waren gescheiden in drie groepen namelijk:

a. kwartieren, die op het hoogtepunt van de mastitis purulent secretum
(i.p.v. melk) uitscheiden.

b. kwartieren, die melk leverden, soms met enkele vlokjes en steeds
met een ontelbaar aantal leucocyten, d.w.z. meer dan 7,5 millioen/cc.

c. kwartieren met microscopisch normale melk en een leucocytengehalte
dat varieerde tussen 500.000 en 6.500.000 per cc.

Uit dit feitenmateriaal mogen de volgende conclusies worden getrokken:
Bij de ernstigste klinische gevallen van mastitis zal men, althans gedurende
de lopende lactatie-periode, geen volkomen herstel kunnen verwachten,
ondanks het feit dat men het verwekkende agens heeft weten te elimineren.
Bij de lichte en subklinische gevallen is één maand na de behandeling
het ontstekingsproces meestal geheel tot rust gekomen. Tussen deze beide

uitersten in ligt een middengroep van kwartieren die, zij het soms lang-
zaam, in de regel toch geheel tot rust komen.

Bij de controle van behandelde dieren kan met deze wetenschap rekening
worden gehouden.

Resumerend zien wij in de leucocytentelling een waardevolle aanvulling
van het bacteriologische gedeelte van het onderzoek. Een aantal van
500.000 leuc/cc dient voor normale kwartiermonsters de limiet te zijn,
waarbij er rekening mee dient te worden gehouden, dat bij pas afgekalfde
en oudmelkse koeien het leucocytengetal verhoogd kan zijn, terwijl in het
algemeen vaarzen een laag leucocytengehalte laten zien. Bij „genezen"
mastitiden kan het leucocytengehalte lang verhoogd blijven.

Ter controle van de uitspraak van Plastridge en Hale, dat een positieve
Hotis reactie bewijzend zou zijn voor een infectie met de Str. agalactiae,
is door ons nagegaan de verhouding die er bestaat tussen de uitslag van de
Hotis-reactie enerzijds en het aantal leucocytcn en de aanwezigheid van
een Str. agalactiae infectie anderzijds. Dit komt dus hierop neer, dat de
uitslagen van de Hotis-test worden vergeleken met de einduitslag der
kwartiermonsters, met hun classificering dus, zoals deze is vastgesteld na
afwikkeling van het gehele onderzoek.

Het is duidelijk dat bij een dergelijke handelwijze de waarde van een
onderdeel van het onderzoek wordt getoetst aan de einduitslag, waartoe
dit onderdeel zelf weer heeft bijgedragen. Al kan men dus aan een derge-
lijke beoordeling geen absolute waarde toekennen, wel kan op deze wijze
met zekerheid worden aangegeven, welke plaats het onderdeel inneemt
in het geheel.

De uitkomsten van de vergelijking tussen de Hotis-reactie en de klasse-
indeling van de betrokken monsters zijn aangegeven in bijgaande tabel.
Hierbij merken wij nogmaals op, dat de klassen 4 en 5 streptococcen van

het type agalaetiae opleverden, terwijl het aantal leucocyten verhoogd
was bij de klassen 2 en 5.

In de eerste horizontale kolom vindt men 87 gevallen met een positieve
Hotis-reactie, waarvan er 84 afkomstig waren van geïnfecteerde kwartier-
monsters. Daar staan drie miswijzingen, in klasse twee vallend, tegenover.
Nu moet hierbij vermeld worden, dat deze laatste drie min of meer twijfel-
gevallen waren. Bij twee was de kleur van de melkkolom bruingeel i.p.v.
groengeel of geel. Bij de derde werden vlokjes gezien die fijner van structuur
waren dan bij de overgrote meerderheid der andere positieve Hotis-
reacties.

De conclusie mag dus worden getrokken, dat een positieve Hotis-reactie
met grote zekerheid op de aanwezigheid van een Str. agalactiae-infectie
wijst. In besmette stallen mag men dan ook gerust een kwartiermonster,
dat een positieve Hotis-reactie vertoont, zonder nader cultureel of micros-
copisch onderzoek als geïnfecteerd beschouwen.

Uit de derde en vierde verticale kolom (klasse IV en V) is af te lezen,
dat na afsluiting van de onderzoekingen in totaal 377 gevallen van agalac-
tiae-infecties werden opgespoord. Slechts 84 hiervan (d.i. 22,3 % hadden
een positieve Hotis-reactie gegeven. Wanneer men zich dus bij het onder-
zoek naar Str. agalaetiae infecties alleen zou laten leiden door de macros-
copische beoordeling van de bebroede Hotis-buizen, dan zou men slechts
een klein percentage van de werkelijke infecties achterhalen. Dit percentage
wordt vooral ongunstig beïnvloed door de zeer lichte besmettingen, wat
blijkt uit een vergelijking van de derde en vierde verticale kolom onderling.
Van de 133 besmette kwartieren die in klasse IV werden geplaatst, gaven
er 7, d.i. 5,3 % een positieve Hotis-reactie tegen 31,6 % (77 van de 244)
van de klasse V kwartieren.

die wel is waar niet duidelijk positief waren, doch evenmin zonder meer
voorbij konden worden gegaan.

Uit de tweede horizontale kolom blijkt, dat in totaal 88 van deze dubieuze
Hotis-reacties werden geconstateerd. Hiervan bleken er uiteindelijk 68
afkomstig te zijn van besmette kwartiermonsters.

Wel een bewijs, dat men deze reacties, hoewel zij voor een diagnose
toch onvoldoende bewijskracht hebben, zeker niet mag negeren. Men
dient in dergelijke gevallen een nader onderzoek in te stellen.

Resumerende is de waarde van de Hotis-reactie hierin gelegen, dat ze
in een klein deel der gevallen de diagnose levert, in andere een aanwijzing
geeft, terwijl ten slotte de Hotis-buis fungeert als ophopingsmedium.

Uitgaande van hetzelfde materiaal en gerangschikt op dezelfde wijze
als bij het vorige onderdeel, zien wij in de volgende tabel de cijfers, die de
verhouding aangeven tussen de uitslag van het microscopisch onderzoek
op streptococcen enerzijds en de classificering van de monsters anderzijds.

Uit de bovenste horizontale kolom blijkt, dat van de 295 positieve
uitstrijkjes er tezamen 53 (d.i. 17,9 %) afkomstig waren uit de niet ge-
ïnfecteerde kwartieren van de klassen 1 en II en 242 (d.i. 80,1 %) uit de
besmette monsters van de klassen IV en V. Een positieve bevinding is hier
dus een sterke aanwijzing, doch geeft geen absolute zekerheid. Miswij-
zingen kunnen voorkomen door de aanwezigheid van saprophytische
streptococcen, die morphologisch niet voldoende van mastitis-streptococcen
zijn te onderscheiden. Een dubieus Hotis-uitstrijkje (korte ketentjes) zegt
weinig of niets.

Wanneer wij de tabel vanuit een andere hoek bezien, kunnen nog
enkele feiten vastgesteld worden. In de beide eerste verticale kolommen
vinden wij 1959 plus 491 is 2450 gevallen van niet geïnfecteerde monsters.
Hiervan leverden er 53 (d.i. 2,2 %) een positief uitstrijkje, 99 (d.i. 3,2 %)

een dubieus en 2298 (d.i. 94,6 %) een negatief resultaat. Wij zien dus
dat het numeriek vrij grote aantal uitstrijkjes met miswijzingen-saprophy-
tische streptococcen — niet zo zeer door deze percentages, dan wel door
de grote quanta der normale kwartiermonsters, wordt opgebracht.

Stellen wij hier de uitslagen bij de besmette kwartiermonsters tegenover,
dan zien wij in de derde en vierde verticale kolom 377 geïnfecteerde
monsters, waarvan er 242 (d.i. 64,2 %) een positief, 40 (d.i. 10,6 %) een
dubieus en 95 (d.i. 25,3 %) een negatief streptococcen-uitstrijkje opleverden.

Wij komen op grond van deze gegevens tot de conclusie, dat het Hotis-
uitstrijkje, wel is waar geen diagnose verstrekt, doch wel een belangrijke
aanwijzing geeft, welke monsters voor een nader onderzoek op de Edward-
plaat in aanmerking komen. Dit is vooral van belang bij die gevallen,
waar het leucocytengehalte niet verhoogd is.

Wanneer wij de juistheid van de aflezing der uitslagen van een Edward-
plaat precies zouden willen nagaan, dan zou het nodig zijn, van elke ver-
dachte groei meerdere kolonies in reincultuur te isoleren en deze vervolgens
biochemisch te determineren. Het spreekt vanzelf, dat hiervoor in een
routine-laboratorium de tijd ontbreekt. Teneinde echter toch een indruk
te krijgen over de betrouwbaarheid van deze methode van melkonderzoek,
werd bedoelde determinatie in de aanvang door ons op beperkte schaal
doorgevoerd. Hierbij werden (en worden) uiteraard juist de minder over-
tuigende en dubieuze gevallen aan een nader onderzoek onderworpen.
De juiste verhouding tussen het aantal karakteristieke en dat der minder
duidelijke gevallen gaat daarbij vanzelfsprekend teloor.

Door ons werden 1 11 stammen, afkomstig van Edward-platen, aan een
nadere determinatie onderworpen. Hierbij werd een onderscheiding
gemaakt in de volgende groepen:

Groep A: Op de Edward-plaat komen koloniën voor van het strepto-
coccentype, welke omgeven zijn door een smalle haemolytische
zóne;

Groep B: Op de Edward-plaat komen koloniën voor van het strepto-
coccentype, welke geen haemolyse geven, doch evenmin ver-
groening van de voedingsbodem.

Groep C: Op de Edward-plaat komen koloniën voor, waarvan het type
niet duidelijk is. Meestal betreft het groei in de vorm van een
zeer fijn, wat korrelig beslag.

Wij merken naar aanleiding van deze gegevens het volgende op:
De beide afwijkende types uit groep A werden aangetroffen in het begin
van ons onderzoek. Het is, achteraf beschouwd, niet onmogelijk dat ons
bij de determinatie een menginfectie of verontreiniging parten heeft ge-
speeld, daar de techniek toen nog niet aan alle eisen voldeed.

De zes gevallen van Str. pyogenes in groep A werden aangetroffen in
een stal waar zeer veel agalactiae-infecties voorkwamen. Op de Edward-
platen was geen verschil waarneembaar, de haemolyse van alle strepto-
coccen-stammen uit deze stal was vrij krachtig. De zes afwijkende stammen,
plus nog vier „normale" agalactiae-culturen uit dit bedrijf, werden ter
nadere controle en onderzoek doorgezonden naar het laboratorium van
Prof. van Oyen, waar de afwijkende culturen werden gedetermineerd
als Str. pyogenes, zij het met bepaalde afwijkingen t.o.v. het klassieke type.

Wanneer wij nu ons oordeel willen uitspreken over de waarde van de
Edward-plaat, dan is dat als volgt:

De uitslagen die in groep A vallen, mag men zonder meer als bewijzend
voor Str. agalactiae beschouwen. Men heeft wel is waar een geringe kans
dat er een Str. pyogenes tussen schuilt, doch in de eerste plaats komt dit
type zeer zelden voor en in de tweede plaats is dit voor de behandeling
en indeling ook van minder direct belang (5 van onze 6 pyogenes-gevallen
genazen in elk geval na eenéénmalige behandeling met 50.000 E. penicilline
in olie-was, het zesde kon niet meer worden nagegaan door verkoop van
het betrokken rund).

Heeft men bij de beoordeling te doen met een uitzonderingsgeval, zoals
zich b.v. voordoet, als op een bepaald bedrijf slechts één rund geïnfecteerd
blijkt te zijn, dan is een nadere determinatie van de geïsoleerde strepto-
coccenstam te overwegen, ook al leverde de Edward-plaat een cultuur
van haemolytische streptococcen op.

De uitslagen uit groep B zijn eveneens als bewijzend voor Str. agalactiae
te rekenen. Hier is een enkele miswijzing mogelijk door saprophytische
streptococcen, zodat de mogelijkheid bestaat, dat een enkel kwartier ten
onrechte als geïnfecteerd wordt beschouwd. Betreft het een overigens
sterk besmet bedrijf, clan weegt dit nadeel niet op tegen de extra arbeid
en de vertraging van het onderzoek, die het gevolg zou zijn van een syste-
matische determinatie van alle geïsoleerde streptococcenstammen. Overigens
kunnen bij het geven van de einduitslag ook de leucocytentelling en het
resultaat van de Hotis-buis in de beoordeling worden betrokken om
grotere zekerheid te verkrijgen. Bij sporadische infecties is echter een
nadere determinatie aan te bevelen.

De meeste moeite geven de uitslagen die in groep C vallen. Daar is het
kolonietype op de Edward-plaat niet duidelijk en evenmin biedt een
omzetting van de voedingsbodem houvast. Een nader onderzoek moet hier
steeds plaatsvinden. Soms kan een eenvoudig uitstrijkje aantonen, clat
andere bacteriesoorten in het spel zijn. Vindt men microscopisch wel
streptococcen, dan is men verplicht deze biochemisch te determineren.
Gelukkig vormen deze gevallen een kleine minderheid.

Resumerend geeft de uitslag van de Edward-plaat voor de praktijk
voldoende zekerheid, vooral in combinatie met de leucocytentelling en de
Hotis-test. Voor de uitzonderingsgevallen moet men kunnen teruggrijpen
op een biochemische determinatie. Het best beviel ons dan een enting
van de te onderzoeken stam op serumagar, op lakmoesmelk en op aesculine-

serum-agar (het gedrag op bloedagar is al bekend door het gebruik
van de Edward-plaat).

Deze korte methode, die door ons van de Rijksseruminrichting werd
overgenomen, geeft voldoende betrouwbaar resultaat.

In dit gedeelte van ons artikel zal nu de waarde van de methode als
geheel, worden nagegaan. Wij willen dit doen door een vergelijking te
treffen tussen het systeem van Plastridge en de in ons land gebruikelijke
culturen van het melksediment op serumagar, respectievelijk tryptose-
agar. Hierbij zij vooraf opgemerkt, dat wij de indruk hebben, dat noemens-
waardige verschillen tussen de tryptose- en de serumagar, althans uitge-
drukt in het percentage positieve bevindingen, niet optreden. Beide bodems
werden door ons wel gebruikt. Het was niet doenlijk in alle gevallen naast
het Plastridge-systeem ook sedimentsculturen van de monsters in te zetten.
Enig vergelijkingsmateriaal werd echter verkregen, voornamelijk bij het
onderzoek van monsters, afkomstig uit bedrijven waar tevens infecties
cl oor pathogene staphylococcen heersten. Dan werden namelijk steeds ook
sedimentsculturen toegepast.

De sedimentsmethode en het Plastridge-systeem hebben gemeen, dat zij,
behalve een bacteriologische uitslag, ook een niet-specifiek gegeven op-
leveren met betrekking tot de algemene toestand van het melkmonster.
Bij de sedimentsculturen is dit de aflezing van het sediment in de Tromms-
dorf-buis, bij het Plastridge-systeem de leucocytentelling. Wij waren niet
in de gelegenheid, deze beide te vergelijken. Refererend aan de bespreking
van de leucocytentelling, zijn wij geneigd, deze de voorkeur te geven
boven de bepaling van het melksediment.

Beide methoden streven vervolgens naar een bactoriologische diagnose.
Bij de serumagarculturen nu, zullen, behalve de streptococcen, ook alle
mogelijke andere verwekkers, naar behoren een ontwikkelingskans krijgen.
Het is zeer de vraag, of dit bij het Plastridge-systeem ook het geval is,
daar deze in de eerste plaats gericht is op het ontdekken van Str. agalactiae-
gevallen. Plastridge en Hai.e geven aan, dat ook staphylococcen- en
Corynebact. pyogenes-mastitiden gediagnostiseerd zouden kunnen worden
op grond van een verhoging van het aantal leucocyten en het vinden van
de bewuste bacteriën bij het microscopisch onderzoek van de bebroede
Hotis-buis. Redelijkerwijs moet men echter wel aannemen, dat een deel
van deze infecties aan de aandacht zal ontsnappen. Men voegt immers
aan de buizen en bodems stoffen toe, die juist tot taak hebben deze groepen
bacteriën, waaronder zeer veel saprophyten voorkomen, in hun groei
te belemmeren. Plastridge en Hale voegen trouwens bij klinische masti-
tiden een niet selectieve runderbloedbodem aan het onderzoek toe. Hoewel
wij in dit opzicht niet over vergelijkend materiaal beschikken, lijkt het niet
te gewaagd om aan te nemen, dat de serumagar-culturen een breder
terrein kunnen bestrijken dan het Plastridge-systeem. Het onderzoek
wordt in deze richting voortgezet.

Moet men bij individuele gevallen van klinische mastitis de mogelijke
verwekker opsporen, dan is het in ieder geval gewenst, het onderzoek zo
breed mogelijk op te zetten en zich niet uitsluitend op een selectieve
methode te baseren. Wanneer men daarentegen voor de taak gesteld wordt,
in een door Str. agalactiae besmet bedrijf alle gevallen, ook de subklinische,

aan te tonen, dan mag men zich uit practische overwegingen beperken en
zich in hoofdzaak op de agalactiae-infecties concentreren. De methode
van onderzoek, die men wil gebruiken moet dan vóór alles geschikt zijn
voor routineonderzoek en moet verder alle agalactiae-gevallen zo exact
mogelijk aantonen. Voldoet zij aan deze beide eisen, dan mag zij in andere
opzichten desnoods enkele tekortkomingen vertonen. Voor speciale ge-
vallen kan altijd een uitzondering worden gemaakt en een breder onder-
zoek worden opgezet.

Wij waren in de gelegenheid, bij 193 kwartiermonsters de uitslag van
het bacteriologisch onderzoek op agalactiae-infecties bij sedimentsculturen
en het Plastridge-systeem te vergelijken. Daarbij werden de volgende
gegevens verkregen:

Plastridge-systeem positief en sedimentsculturen positief 106 gevallen
,, ,, positief ,, ,, negatief 82 ,,
„ „ negatief „ „ positief_5_

Wij menen hieruit de conclusie te mogen trekken, dat voor het aantonen
van Str. agalactiae-infecties het Plastridge-systeem gevoeliger is, dan de
in ons land algemeen gebruikelijke culturen van het sediment op tryptose-
of serumagar.

Het Plastridge-systeem betekent t.o.v. de sedimentsculturen verder een
aanmerkelijke besparing aan arbeid en materiaal. Vooral de isolatie van
eventuele verdachte kolonies, die op de serumagar groeien en de deter-
minatie ervan, is veel omslachtiger dan het aflezen van de Edward-platen,
wat op zichzelf en zeker in combinatie met de andere gegevens, meestal
voldoende is voor de diagnose.

Samenvattend concluderen wij, dat de methode van Plastridge bij het
routine-onderzoek op Str. agalactiae-infecties de voorkeur verdient boven
de in ons land veel gebruikte en algemeen bekende sedimentsculturen.

In navolging van enkele buitenlandse onderzoekingen werd een systeem
voor het opsporen van Str. agalaetiae-infecties in sterk besmette bedrijven
toegepast. Enkele wijzigingen werden door ons aangebracht en de waarde
van de methode en haar verschillende onderdelen werden nagegaan.
Hierbij werd gevonden, dat op eenvoudige wijze en met grote zekerheid
de besmette kwartieren konden worden aangetoond. Tevens werd indirect
een indruk verkregen van de toestand van het uierweefsel.

Bij kwartieren, die op het hoogtepunt der infectie afwijkende melk
hebben geproduceerd, kan ook na een „bacteriologische" genezing het
leucocytengehalte, althans gedurende de lopende lactatieperiode hoog
blijven.

Het gevolgde schema van onderzoek zal een goede basis kunnen vormen
voor de bestrijding van de agalactiae-mastitis op sterk besmette bedrijven.

1. W. N. Plastridge and H. H. Hale: Mastitis Control in Connecticut. The Cornell
Veterinarian, July 1948, Vol 38, No. 3, p. 285.

2. R. B. Little and W. N. Plastridge: Bovine Mastitis, Mc. Graw. Hill Book Com-
pany 1946.

3. Mc. Farlane and Blackburn: A comparison of ante-mortem and post-mortem
findings in bovine mastitis, The Vet. Record. No. 61, Dec. \'49, p. 807.

Ingevolge voorschrift van de keuringsverordening werd tijdens een
runderslachting door een van mijn hulpkeurmeesters aan mij gerappor-
teerd, dat door hem bij de keuring na het slachten van een drie-jarige
rood-bonte koe, wegende 237 kilogrammen, een abnormaal grote milt
was aangetroffen en wel van een dusdanige omvang en grootte, dat ze
de algemene aandacht trok van de aanwezige slagers e.a. Telefonisch
werden zelfs huisgenoten opgeroepen om het monstrum te komen bekijken.
Het betrof dan ook een opvallend grote milt, zoals U uit de afbeelding 1,
waarbij ik ter vergelijking een normale milt heb doen afbeelden, kunt
opmaken.

De afmetingen van lengte, breedte en hoogte waren resp. 85 X 35 X 7 cm
(normaal gem. 45 X 12 X 2,5 cm) en het gewicht bedroeg niet minder
dan 11000 gram. (Normaal 800—1000 gr.) of wel 46,4 °/₀₀ van het lichaams-
gewicht (normaal 3,4°/₀o)-

De miltranden waren enigszins rond, doch niet in evenredigheid met de
groottetoename abnormaal afgerond. Het macroscopische beeld zou men
het beste kunnen vergelijken met een loupevergroting van een normale
milt, alleen was de vaatvulling van enige oppervlakkig gelegen venae
in de miltkapsel ongeveer in het midden van het convexe miltvlak ver-
moedelijk door stuwing meer tekenend. Het oppervlak was glad, glanzend
vochtig en doorschijnend, de consistentie vrij vast en elastisch. De kleur
was normaal blauwachtig-violet en de tekening gaf geen afwijkingen
in de vorm van knobbels, infarcten e.d. te zien.

Op doorsnede puilde de pulpa enigszins uit en de kleur was vrijwel
egaal donker-wijnrood, terwijl van een tekening door Malpighische
lichaampjes, z.g. „witte pulpa," weinig of niets was overgebleven. De
structuur was op doorsnede homogeen en figuraties van trabekels en folli-
kels waren praktisch verdwenen. Aan het oppervlak van de milt in de
randzóne gaan zeer fijne trabekels naar het inwendige, doch deze zijn
slechts over J—1 cm te volgen. De op doorsnede uitpuilende pulpa was
niet week en op het mes bleef bij flink afstrijken slechts zeer weinig pulpa
achter. Zekerheidshalve werd vóór het verrichten van genoemde manipu-
laties eerst een onderzoek ingesteld op miltvuur, alhoewel hierop weinig
vermoeden bestond en zoals te verwachten bleef dit onderzoek negatief.

Aanvankelijk werd gedacht aan een z.g. „spoorwegmilt", ofschoon ik
een dergelijke groottetoename hierbij nog nimmer heb geconstateerd
en bij verdere obductie van het slachtdier kon ook dit vermoeden aan
de kant gesteld worden, want onmiddellijk viel op de zwelling van de
mammaire lymphoglandulae en van de lymphogl. iliacae internae. Een
onderzoek van de andere vleeslymphklieren bracht eveneens een vrij be-

langrijke vergroting van al deze lgl. aan het licht. Over het algemeen
waren alle vleeslymphklieren aanzienlijk gezwollen in afmetingen tot 5—8
maal van het normale.

De consistentie van deze lymphoglandulae was vast en zij waren niet
oedemateus gezwollen. Ook was er geen vergroeiing met het omgevende
weefsel, zodat ze vrij gemakkelijk uitgepeld konden worden.

Behalve de vleeslymphklieren waren alleen de portale lymphogl. even-
eens sterk vergroot, doch macroscopisch was aan de overige orgaanlymph-
klieren — zoals de mesenteriale lgl., de hiluslgl. en de longlgl. geen abnor-
male grootte en tekening te bespeuren. Ook werden geen afwijkingen
gezien aan de lymphklieren van de kop en aan de tonsillen.

Een paar huidlymphkliertjes in de regio dorsalis vielen eveneens op
door de grotere afmeting circa 25—3 cm. Ook deze l.gl. waren niet met
de omgeving vergroeid en gemakkelijk uit te pellen. Op doorsnede puilde
de inhoud van de gezwollen l.gl. buiten de kapsel uit. De tekening was
overigens egaal, zonder duidelijke knobbelvorming en bij slechts enkele
Lgl. was een geringe vaatinjectie waar te nemen.

Een portaal Lgl. was iets meer rose getint op doorsnede en vertoonde
enige kleine bloedingen. Opmerkelijk is dus, dat bij het macroscopische
onderzoek niet alle lymphklieren in het ziekteproces betrokken zijn, althans
hiervan niet de kentekenen dragen en verder wil ik nog de aandacht
erop vestigen, dat bij de keuring vóór het slachten een zwelling van de
Lgl. niet was opgevallen.

De Lever bleek eveneens aan de grote kant te zijn en had de volgende
afmetingen: 58 X 47 X 12 cm en had een gewicht van 14 kilogrammen
(normaal bij deze leeftijd 5 kg) of wel 5,9 % van het lichaamsgewicht
(normaal 1,30 %). De kleur was blauwachtig-bruinrood met een enigszins
bonte tekening, die op doorsnede nog duidelijker opviel en geleek op een
z.g. muskaatlever (stuwingsverschijnselen ?)

Aan hart, longen en nieren, darmen en baarmoeder werden bij de
sectie geen afwijkingen aangetroffen.

De Thymus, zowel van hart als hals, waren zeer sterk in regressie en
namen kennelijk geen deel aan deze lymphatische reactie.

De doorkap van de platte beenderen gaf evenmin enige afwijking\' te zien.
Enkele pijpbeenderen werden doorgezaagd. Over het algemeen was het
beenmerg van deze pijpbeenderen normaal van consistentie, dus niet week en
vrijwel het gehele merg had het beeld van normaal vetmerg. Bij het uit-
nemen van het beenmerg vielen aan de periferie enkele plaatsen op, die
meer bloedrijk waren en de grootte hadden van een gulden-rijksdaalder
(gemiddelde doorsnede 3,5 cm) en voornl. gelegen waren op de grens van
epiphyse en diaphyse. Het beenmergweefsel daar ter plaatse was iets
weker-bloederiger en fijnmazig ter dikte van 1—2 mm, doch over het
algemeen was het mergbeeld normaal en ware het niet, dat extra aandacht
aan het merg was besteed, dan zouden de kleine bloederige plekken niet
eens zijn opgemerkt.

Combineert men deze sectiebevindingen, dan komt men haast vanzelf-
sprekend tot de conclusie, dat bij het leven de koe geleden moet hebben
aan een systeemaandoening. Althans er was een zeer duidelijke lymphatische
reactie en de eerste gedachte was dan ook of hier sprake kon zijn van
een leucaemisch proces, speciaal dan van een lymphatische leucaenie of
zoals de latere terminologie luidt van een leucaemische lymph-adenose. Wel

T.inks de zeer sterk gehyperplaserrde mill van ecu koe lijdendr nan reticulose.
Rcchts een normalr milt van ccn c\\rn oiiclr- kor\\

Monocyt, zoals drzr overwegend in I vet l>l<ied-
heeld uordi aangetroffen Vergr. circa moo y.

Coupe nit mill van mi kue met rcticulose.
Vergr. 350 . Zcci duidelijke reticulaire cellen.
Polygonaal en drielioekig van vorm met uitlopers.
Donkere cellen met gephagoc) leerd bloedpigment.

Ompc uit milt mel reticulumcellen, die meer
polygonaal v an vorm zijn met bleek gekleurde
kernen en proloplasma. Vergr. circa 350 X.

Coupe uil Lymphogl. lliaca interna. Structuur
met het karakter van l.ymphoblasloma mcga-
lollieulare. Donkere schollen zijn de gewoekerde
rcticulumcellen uit de lollikels, die indringen in
de lymphsinussen. Vergr. 20 • .

Grensvlak tussen gewoekerde kicmslreng en Sinus
uit Al\'b. 6. De donkere randzóne bestaat niet
uit lymphocyten, doch uit reliculumcellen.
Vergr. circa 100 X.

Coupe uit dezelfde Lgl. als bij 6 en 7 bij vergr.
circa 500 X, waarbij de reticulocyten in spoel-
vorm aanwezig zijn. Sarcoomachtig karakter.

Gedeelte uit coupe 6 bij vergr 600 X, waarbij de
reticulocyten overgang naar grote mononucléaire
cellen doen zien (monocyten of lymphoblasten).

Coupe uit beenmerg van koe met reticulose. Zee
veel mononucleaire cellen tussen vetcellen. (Duide
1 ijker te zien bij loupevcrgr. van foto) Vergr. 75 x

Sterkere vergroting uit Afb. 10 n.1. 400 X.
Reticulocyten Polygonaal en driehoekig.

Centraal Vena uit lever met woekering van de
Kuptler\'se stercellen en sterk librillenvorinend.
waardoor bloedstuwing. Donkere stippen zijn
de kernen van Rupiler\'se stereellen.
Vergt\', circa too

Brouchiulus met z.g. . .Stofcelleii" links van
bronchioluswand en rechts daarvan Lymphocyten-
hoopje. De z.g. Stofcellen ? komen bij sterkere
vergroting overeen met de reticulocyten uit de Lgl.

Sterke vergr. van Alb. 13 11.1. 500 van de
phagoeyterende cellen uit de bronchiolus. Ree hls
wand van broncliiolUs. Overeenkomst met
reticulocv ton.

Haemangio-endothelioom uit lever van een hit. Vergr. circa 60 x.
Donkere stippen zijn de kernen van de gewoekerde Kuptler\'se stercellen.
Leverbalkjes sterk atrophisch ol verdwenen.

Sterkere vergr. uit Al l>. i-, n.1. Vergr. rirra 300 . Vrijwel uitsluitend
gewoekerde Kupffer\'se stercellen : spoelvormig met sarcoomkarakter.

Peri-acineus bloedvat uit lever van hit met haemangioendothelioom.
Gerne tas taseerd e tumorcellen links in bloedvat. Kndotheliën van
bloedvat niet gezwollen.

week het pathologische beeld af van de gewoonlijk bij deze ziekte aange-
troffen sectiebevindingen o.a. door het ontbreken van m.o.m. duidelijk
omschreven knobbels en infarctgedeelten.

Jammer was het, dat hiervoor niet tijdens het leven het bloed was onder-
zocht. Bij wrakke dieren en noodslachtingen is het mijn gewoonte vrijwel
steeds het bloedonderzoek tijdens de keuring vóór het slachten te doen.
Dit had bij deze normale slachting niet plaats gehad. Daar echter het
bloed van de koe door de eigenaar toevalligerwijze afzonderlijk was op-
gevangen en in de bloedroerketel was gedefibrineerd, kon ik toch, zij het
niet op de wetenschappelijk aangegeven wijze, bloeduitstrijkjes maken en
de tellingen van de cellen verrichten. Geteld werden 6.320.000 r.bl.1. en
5700 w.bl.cellen. H.E. = 76,38. Gr % Hb = 12,06 %. Gemiddelde
erythrocytendoorsnede = 5,8 Kleurindex = circa 3/5.

De leucocytenformule werd aan drie uitstrijkjes nagegaan en was wel
zeer typerend met zeer sterke verschuiving naar rechts.

Het was vaak moeilijk uit te maken of men te doen had met een grote
lymphoblast dan wel met een monocyt. De afbeeldingen 2 en 3 geven enige
indrukken bij verschillende vergrotingen van deze cellen.

De grootte van deze cellen wisselt, doch de gemiddelde diameter komt
overeen met die van monocyten, myeloblasten of grote lymphocyten. Een
enkele cel is abnormaal groot te noemen. De meeste cellen zijn rond,
andere weer meer gelobd of vertonen uitlopers. De kern is centraal of
ook wel iets excentrisch gelegen en de kernvorm is rond, gedeukt, boon-
vomig, hoefijzervormig of enigszins gelobd. De kernen zijn omgeven door
veel helder of iets intensiever blauw gekleurd protoplasma, waarin vaak
azurophiele granulaties voorkomen. Het zijn atypische, grote, eenkernige
cellen, die in het normale bloed niet voorkomen en grote gelijkenis tonen
met monocyten of grote lymphoblasten. De beelden komen typisch overeen
met die welke door Prof. Snapper in het N.T. v. G. 1938 PI. No. 66 zijn
beschreven en weergegeven.

Histiologisch onderzoek: Milt. Van de normale miltstructuur is niets over-
gebleven. De kapsel en de trabekels zijn normaal van bouw en niet verdikt.
De :ollikelbouw is totaal verdwenen en nergens zijn de lichaampjes van
Ma^phigi terug te vinden. Over zeer grote gedeelten is het een zeer egaal
beeld, dat gevormd wordt door gewoekerde histiocyten (reticulumcellen),
waartussen bloedafbraakproducten zijn gelegen. Het reticulumweefsel
is ah.w. één groot reactiecentrum geworden.

De gewoekerde reticulumcellen zijn nu eens driehoekig tot rond van vorm
(afbeelding 4) dan weer hebben de cellen een meer polygonaal karakter
(Afb. 5), waarbij talrijke kinetische figuren voorkomen. Het zijn grote
cellen met m.o.m. opgeblazen wazig gekleurde kernen en ook het proto-
plasma is weinig gekleurd. Hier en daar, voornl. bij de meer hoekige
cellen zijn duidelijk uitlopers te zien (Afb. 4). Het geheel heeft een sar-
coomachtig voorkomen. Verval en necrose ontbreekt echter, evenals de
infiltratieve groei, zodat de diagnose sarcoma hier m.i. niet in aanmerking
komt, doch eerder gesproken dient te worden van een uitgebreide en
algemene woekering van de aanwezige reticulumcellen, waardoor een
zeer sterke hyperplasie van het orgaan ontstaat.

Van sinus endotheel is weinig of niets meer te zien. Wel zijn er cellen
met een meer langgerekte kern waar te nemen, die echter eveneens duidelijk
zijn gezwollen en ook de kern is veel omvangrijker dan normaal. In veel
cellen van het monocytaire type is phagocytose van de bloedafbraak-
producten te zien. Normale lymphocyten met donkere kernen en weinig
protoplasma worden praktisch niet gevonden. Het zijn vrijwel uitsluitend
grote mononucleaire cellen met zeer veel protoplasma en met hier en daar
een aanduiding tot vorming van een reuzencel.

Tussen de reticulumcellen liggen r.bl.1. met haar afbraakproducten
diffuus verspreid, slechts in enkele gedeelten overheersen de gewoekerde
histiocyten, waardoor daar ter plaatse de microscopische beelden lichter
en waziger van tekening zijn.

De in de pulpa aanwezige capillaire bloedvaten hebben een endotheel-
bekleding met iets gezwollen kernen. In de minder compacte celgedeelten
komt de vezelstructuur van de reticulumcellen zeer duidelijk aan het
licht (Afb. 4).

In dit verband moge ik U in herinnering terugroepen de taak van de
milt, die in hoofdzaak bestaat uit een phagocytaire afbraak, een opstapeling
van stoffen en afgifte van monocyten aan het bloed. Behalve de phagocytose
blijkt, dat deze milt aan de laatst genoemde functie wel een zeer actief
aandeel neemt, hetgeen reeds in het bloedbeeld tot uitdrukking is gekomen.

Lymphklieren: Alle histiologisch onderzochte lymphklieren vertonen
een abnormale structuur. Deze is echter niet in alle lymphklieren hetzelfde.
Voorzover het verschillen betreft, wordt hierop bij de afzonderlijk genoemde
Lgl. speciaal gewezen. Zoals gezegd is de normale bouw in alle lympho-
glandulae verdwenen; ook in de macroscopisch normaal uitziende Lgl. is
een duidelijke woekering te zien van het reticulo-endothcliale weefsel.
Van normale follikels is geen sprake meer, doch ook in de minst afwijkende
Lgl. is een hyperplastische groei en woekering waar te nemen.

De Lymphoglandulae iliacae internae, die het eerst ter onderzoek genomen
werden, geven nog de meest met het normale lymphklierweefsel overeen-
komende bouw te zien. Men krijgt de indruk, dat de follikels aan het
woekeren zijn gegaan en een meer grillige bouw gaan vertonen (Afb. 6),
die niet afgerond tussen de sinus liggen, maar hierin uitlopers afgeeft.
Van een schors- en merggedeelte is niets meer overgebleven. Het is a.h.w.
of de lymphklier bij haar hyperplasie niet de bekende ronde follikels
aanlegt in het perifere sinusgedeelte, doch een ongeorganiseerde groei en
woekering vertoont. Op het eerste gezicht zou men kunnen spreken van

een structuur, die zeer veel overeenstemming toont met die van het Lympho-
granuloma megafolliculare of wel de z.g. ziekte van Brill e.c. — een ziekte bij de
mens, die uitvoerig door Salm in zijn proefschrift is beschreven. Bij deze
ziekte is er echter nog een smalle en duidelijke lymphocytenzöne aan de
rand van de gehyperplaseerde follikels aan te tonen, terwijl de reticulum-
vezels van de Sinus verdrongen zijn en gerangschikt om de grote follikels.
In mijn preparaten is wel een donker getinte zóne aanwezig, die de ge-
woekerde follikels en strengen begrenzen, doch deze bestaan niet uit
normale lymphocyten, doch lijken geformeerd te zijn uit gezwollen en
gewoekerde endotheelcellen van de aangrenzende Sinus. Op sommige
plaatsen is het of de follikelstrengen in de bestaande sinus inwoekeren en
deze verdringen (Afb. 7) en zich het proces van de embryonale ontwikke-
ling op ongeorganiseerde wijze voltrekt. De z.g. follikelstrengen bestaan uit
grote monocytaire cellen rond of polygonaal van vorm met meerdere
kerndelingsfiguratie\'s. Hier en daar is in de strengen een vaataanleg of
gevorkte vaatvertakking te zien, die te beschouwen zijn als medegroeiende
centraalcapillairen. Er zijn cellen met grote bleke kernen en vrij veel
protoplasma over het algemeen wazig van tekening naast meer donker
getinte kernen van cellen, die eveneens veel protoplasma bezitten (over-
eenkomende met de „sterrenhemel" door Salm beschreven). De weinig
gekleurde monocytaire cellen komen overeen met de gezwollen reticulum-
cellen, terwijl de donkerder getinte — alhoewel zeer moeilijk hiervan te
onderscheiden - cellen waarschijnlijk gewoekerde lymphoblasten zijn.
De tussen de follikelstrengen en trabekels gelegen sinus geven vrijwel
geen enkele normale lymphocyt te zien. Het zijn uitsluitend monocyten,
waarvan de kernbouw en kleur overeenstemt met die van de z.g. follikel-
strengen. Een enkele reuscel ligt ertussen met 2 of 3 kernen. De kerndelings-
figuren worden er ook in aangetroffen. Overwegend zijn de monocyten
met reticulocytair karakter. Protoplasmauitlopers zijn er duidelijk bij aan
te tonen.

Op andere plaatsen zijn de monocytaire cellen meer polygonaal of
meer rond van vorm. Ook zijn er plaatsen, waarbij de monocytaire cellen
de trabekelvezels uiteendringen, dus een meer infiltratieve groeitendenz
hebben, hetgeen een aanwijzing zou kunnen zijn voor de sarcomateuse
aard van het proces.

Lymphoglandula cervicalis superficialis (Boegklier): Het microscopische
beeld in deze lymphklier is geheel afwijkend van het vorige. Hierbij is
van de normale bouw totaal niets overgebleven. Ronde follikels of follikel-
strengen zijn geheel teloor gegaan. Het beeld is een egale massa, bestaande
uit gewoekerde reticulumcellen en grote mononucleaire cellen, die prachtig
het boven reeds genoemde „sterrenbeeldtype" geven, dus weinig gekleurde
reticulumcellen met daarnaast ronde of polygonale iets duidelijker getinte
cellen (lymphoblasten). Overgangen van het polygonale celtype naar het
ronde monocytaire-type zijn duidelijk waarneembaar (afb. 8 en 9). Ook
hier een geringe infiltratieve groei in de trabekels. Overwegend zijn in
deze coupe\'s de echte reticulocyten met zeer duidelijke protoplasma-
uitlopers. Normale lymphocyten met donkere kern en weinig protoplasma
ontbreken. De capillaire bloedvaatjes zijn bekleed met gezwollen endo-
theelcellen. Een enkele vrij normale endotheelcel van een lymphsinus is
sporadisch te vinden.

Lymphoglandula bronchialis sinistra: Macroscopisch gaf deze Lgl. geen
abnormaal beeld te zien, doch bij histiologisch onderzoek was ook hierin
geen aanduiding van een follikelvorming meer te bespeuren. Het beeld
kwam geheel met het voorgaande overeen. Een enkele cel met eosinophile
korreling, eveneens van het reticulocyten-type werd gevonden in deze
Lgl. (phagocytose van bloedpigment of eosinephile leucocytenvorming ?
— Korrels zijn betrekkelijk fijn van granulatie).

Huidlymphklier: Opvallende hyperplasie werd aangetroffen bij enige
huidlymphkliertjes uit de regio dorsalis. Histiologisch zien we wederom
algehele structuurloosheid en totaal geen follikelaanduiding. In deze
coupe\'s vallen meer compacte gedeelten, bestaande uit aaneengesloten
polygonale reticulocyten in het oog, waardoor het „sterrenbeeld" zeer
duidelijk spreekt. Naast grote lymphoblasten zijn er talrijke opeenhopingen
van reticulumcellen, die ook nu weer overwegend aanwezig zijn.

De Portale lymphklieren, die van de orgaanlymphklieren macroscopisch
ook vrij sterke zwelling te zien gaven, werden mede in verband met de
leverafwijking ook in dit onderzoek betrokken.

Naast geheel gedesorganiseerde bouw valt op sommige plaatsen een vage
aanduiding van follikels op, die dan bestaan uit zeer sterk gezwollen
en gewoekerde polygonale cellen, welke de indruk geven van een follikel
omgeven door grote lymphoblasten en reticulumcellen met meer vezelige
structuur en omgeven door een trabekelbouw. Bij sterkere vergroting
hebben deze polygonale cellen niet het karakter van lymphoblasten, doch
meer dat van histiocyten. Een uitsluitsel hierover is moeilijk te geven.
Deze cellen vertonen een zeer duidelijke phagocytose van bloedafbraak-
procucten.

De Lgl. Poblitea, de Lgl. subiliaca interna, de Lgl. axillaris e.a. v/eeslymph-
klieren geven histiologisch allen hetzelfde afwijkende beeld n.1. een ver-
dwijnen van de follikelbouw, egaal voorkomen met gewoekerde reticu-
lumcellen en lymphoblasten met zeer veel protoplasma. Een infiltratie
op sommige plaatsen in de trabekelstructuur door monocytaire celformaties
en hier en daar enkele gezwollen endotheelcellen in capillair vaatverband.

Beenmerg (uit os femoris). Over het algemeen liggen de vetcellen prachtig
aaneengesloten in het reticulumweefsel en is er geen reactie te bespeuren.
Alleen in de macroscopisch rood gekleurde delen liggen de vetcellen
verder uiteen en geeft het reticulumweefsel ook een meer actief beeld,
alhoewel het verschil met de milt en lymphklieren zeker significant is.

De reticulocyten zijn in deze delen wel in vrij grote getale aanwezig
(Afb. io), maar ze lijken zich rustiger te houden, althans niet die expan-
sieve groei te tonen als in de milt en in de lymphklieren.

Naast duidelijke reticulocyten zien we tevens tal van grote mononu-
cleaire cellen en de normaal in beenmerg aanwezige cellen o.a. myelo-
blasten, megakaryocyten, granulocyten, normoblasten enz. (afb. n).

Wel opvallend is hierbij de aanwezigheid van kleine hoopjes normale
lymphocyten, dus met donkere kern en weinig of geen protoplasma-
zoompje, die juist in milt en lymphklieren vrijwel ontbreken.

De thymus, die macroscopisch een sterke regressie vertoont, geeft bij
histiologisch onderzoek het normale beeld te zien. De thymocyten liggen
rustig tussen het normale reticulumweefsel en zijn niet afwijkend. Ze doen
dus niet mee aan de lymphatische reactie. Zo u weet, worden de thymo-
cyten wel als identiek beschouwd met gewone lymphocyten (Boeke). Ik
ben het met deze opvatting niet eens en beschouw de thymocyten als een
celsoort met eigen karakter en bijzonderheden. Het rustig blijven bij deze
algemene lymphoide reactie zou ik als een argument kunnen aanvoeren.
Doch het omgekeerde doet zich eveneens voor. Ik heb bij een zeer uitge-
breid thymoom bij een geit geen enkele lymphoide reactie gezien in Lgl.
of milt. Ook is bekend, dat de reticulumcellen uit de thymus niet deel-
nemen aan de opname van vitale kleurstoffen in tegenstelling met het
bindweefselreticulum van het lymphapparaat.

De epitheliale oorsprong zal hieraan wel niet vreemd zijn en het behoeft
ons dan ook geen verwondering te wekken, dat het reticulum in de thymus
ook aan dit ziekteproces geen aandeel heeft. De Hassell-lichaampjes
zijn in klein aantal aanwezig en normaal van tekening en structuur. De
bindweefselschotten zijn verzwaard en ook is er betrekkelijk veel vet-
weefsel tussen de kwabjes, hetgeen in verband staat met de regressie van
het orgaan.

Lever: Bekijken we de levercoupe\'s dan valt onmiddellijk op een zeer
sterke woekering van de stercellen van Kupffer en wel voornl. in het
centrum van de levereilandjes om de centraalvena (Afb. 12), waardoor
de levercelbalkjes uiteengedrongen worden. Ook vezelformaties zijn
hierbij waar te nemen, waardoor het op sommige plaatsen enige moeilijk-
heid geeft voor een juiste oriëntering, temeer daar in de driehoekjes van
Kirnan ook gezwollen reticulocyten aanwezig zijn.

In de door van Gieson gekleurde coupes is de fibrillaire bouw en des-
tructie in de omgeving van de centraalvenae zeer duidelijk en de grillige
tekening bij het macroscopische onderzoek zal voor een zeer groot deel
wel aan de bloedstuwing, welke hierdoor is ontstaan, te wijten zijn. Op
vele plaatsen zijn de capillairen tussen de levercelbalkjes volgepropt met
erythrocyten. De levercellen zelf geven voorzover ze niet door druk atro-
phisch geworden zijn, geen afwijkingen te zien en wel met name geen vettige
degeneratieverschijnselen. Met Sudan gekleurde coupes geven geen vet
of lipoiden te zien.

De endotheelcellen in de interacineuse vaten zijn niet gewoekerd en
hebben geen deel aan het ziekteproces. Dit verwonderde mij geenszins.
Reeds vroeger heb ik bij het haemangio-endothelioom in de lever van
een zeer oude hit met een geweldige woekering van de Kupffer\'se ster-
cellen hetzelfde rustige beeld van de endotheelcellen in de periacineuse
vaten kunnen waarnemen. Het haemangio-endothelioom, dat in de
recente literatuur veelal ook tot de systeemaandoeningen wordt gerekend,
behoort m.i. tot de gezwelgroei en gaat enkel en alleen uit van de Kupffer\'se
stercellen, die dan ook m.i. een afzonderlijke rubriek in de categorie
van endotheelcellen vertegenwoordigen.

Longen: De lymphoide celhoopjes, die de bronchioli vergezellen en
veelal gephagocyteerde stofdeeltjes inhouden, geven een rustig beeld
te zien en de cellen verschillen in grootte wel enigszins met de lympho-

cyten of z.g. „stofcellen" (kernhoudende ademhalingsepitheel met phago-
cyterend vermogen), die op sommige plaatsen in de bronchioli voorkomen
(Afb. 13). Bij sterkere vergroting gelijken deze cellen echter zeer veel op
de reticulocyten uit de Lgl. en milt (afb. 14).

Monocyten komen eveneens vrij veel voor in de bloedcoagula van de
kleine longvaten. De vaatendotheliën zijn niet gezwollen, doch fraai afgeplat
in voorkomen.

In verband met de zeer geringe uitbreiding van de lymphoide elementen
meen ik niet, dat de longen in het ziekteproces zijn betrokken.

Nieren: Bij het histiologische onderzoek van de niercoupes vallen twee
afwijkingen onmiddellijk op n.1. de arterioli zijn vrijwel overal vergezeld
van een histiocytenomwalling en bij meerdere glomeruli is er een ver-
kleving tussen uit- en inwendig parietaalblad van de kapsel van Bowman.
Ook zien we enkele glomeruli, die voornl. aan de vaatintreezijde een
histiocytenhoopje vertonen. Deze beelden wekken zeer sterk de indruk,
dat er hier een chron. schadelijke prikkelwerking bestaat. Een enkel
sporadisch aanwezig lymphocytenhoopje, dat ik bij mijn niercoupes bij
diverse zieke en ook wel bij gezonde dieren aantrof en waaraan Reitsma
bij zijn recente onderzoekingen over miliairtuberculose van de nieren
een speciale betekenis toeschrijft, hetgeen echter voorlopig nog niet be-
wezen is, is niet reactief.

Overzien wij de histiologische bevindingen dan kan men niet spreken vt 1
een eenvoudige hyperplasie van het lymphoide apparaat. Immers bij de
hyperplasie blijft de normale structuur van het weefsel behouden, terwijl
hier een zeer duidelijke woekering van het reticulo-endotheel de normale
bouw heeft verstoord.

Het reticulo-endotheel moet beschouwd worden als het actieve gedeelte
van het mesenchym. Reeds Metchnikoff zag onder invloed van ontsteking
bepaalde elementen van het bindweefsel actief worden en amoeboide en
phagocytaire eigenschappen verkrijgen en tot macrophagen worden.

Na Metchnikoff zijn door verscheiden onderzoekers soortgelijke actieve
mesenchymcellen beschreven o.a. de z.g. Clasmatocyten van Ranvier; de
polyblasten van Maximow; de Cellules rhagiocrines van Renaut; de zwerf-
cellen van Weidenreich e.a.m. — welke cellen voornl. zijn gelegen in de
peri-adventitiae van de vaten.

Het zijn deze cellen, die in de niercoupes de vaten als een manteltje
omgeven en een phagocytaire functie kunnen uitoefenen, terwijl omge-
keerd deze cellen vanuit het mesenchym aan het bloed afgegeven kunnen
worden. In dit verband wijs ik op de schadelijke noxe, die zich ook in
dit beeld kenbaar maakt.

Goldmann heeft de specificiteit van het reticulo-endotheliale systeem
door een gemeenschappelijke eigenschap n.1. de z.g. vitale kleuring (in-
spuiting met trypaanblauw) kunnen aantonen.

Kiyono bezigde voor deze inspuitingen lithioncarmijn en noemde de
z.g. trypaancellen van Goldmann — histiocyten. Deze histiocyten, die vlg.
Goldmann een belangrijke betekenis hebben bij de intermediaire stof-
wisseling, moeten worden opgevat als losgeraakte reticulo^endotheel-
cellen van lymph- en miltsinussen. Deze worden aan het bloed afgegeven
en worden met de naam ,,Monocyten" door de haematologen onderscheiden.

Aschoff maakte in 1924 naargelang van de uitkomsten bij de vitale
kleuring het volgende schema van het reticulo-endotheliale stelsel:

Sommigen rekenen ook de endothelia van bloed- en lymphvaten, be-
nevens de fibrocyten tot het R.E.S. Aschoff kan zich hiermede niet ver-
enigen op grond van de niet kleurbaarheid bij vitale kleuring. Mijn indruk
bij systeemaandoeningen is ook, dat endotheliën van de bloed- en lymph-
vaten weinig of geen reactie vertonen, zelfs niet, wanneer één orgaan
b.v. de lever bij het haemangio-endothelioma, in belangrijke mate patho-
logisch veranderd is, afgezien dan nog van het feit of deze laatstgenoemde
ziekte te rekenen is tot de systeemaandoeningen ofwel tot de zuivere tumo-
ren, over welk thema ik nog even in het kort terugkom. Het is niet moeilijk
om de beschreven ziekte onder te brengen bij de zo grillige groep
„Reticuloses", behorende tot de systeemaandoeningen.

Volgens Deelman zijn systeemaandoeningen die pathologische toestan-
den, waarbij zich in de milt, de lymphklieren en het beenmerg dezelfde
processen voordoen. Veelvuldig is hierbij ook de lever betrokken met dien
verstande, dat de Kupffer\'se stercellen aan het proces deelnemen.

Bij de systeemaandoeningen behoeven de genoemde organen niet alle in
dezelfde mate deel te nemen. Er kunnen zich belangrijke graduele ver-
schillen bij voordoen en zelfs één orgaan behoeft niet volledig in het ziekte-
proces te zijn betrokken, doch kan partieel zijn aangetast.

We hebben in bovenstaande beschrijving gezien, dat het beenmerg
slechts in zeer geringe mate bij het ziekteproces is betrokken, doch de milt
en Lgl. in belangrijke mate en de lever beperkt is aangetast.

Na deze summiere uiteenzetting over het R.E.S., waarbij we hebben
vernomen, dat de aan het bloed afgegeven histiocyten tot monocyten wor-
den, behoeft het niet te verwonderen, dat bij een aanzienlijke woekering
van het reticulo-endotheel een z.g. monocytenleucaemie kan optreden. We
weten, dat woekering van de myeloide cellen van het beenmerg aanleiding
geeft tot de myeloide leucaemie en woekering van het lymphatische weefsel
van de Lgl. tot lymphatische leucaemie. Wanneer nu de reticulo-endo-
theliën van de sinussen van milt en Lgl. in dusdanige sterke mate als boven
is beschreven en zij het in mindere mate van de beenmergcapillairen in
woekering gaan en deze cellen aan het bloed worden afgegeven, dan is
hiermede de monocyten-leucaemie verklaard.

Ik heb reeds gesproken over een moeilijke onderkenning in het bloed-
preparaat tussen een monocyt en een grote lymphoblast. Afgezien van de
stelling dat deze cellen uit één oer-mesenchymcel ontstaan, is er voor dit
geringe verschil toch een plausibele verklaring te geven.

Het essentiële van de moderne lymphklierpathologie ligt vlg. Deelmant
in de erkenning van de zienswijze, dat men niet langer meer van de kiem-
centra in het lymphatische weefsel spreekt, doch van reactiecentra. In de
van ouds genoemde kiemcentra van Flemming zag men oorspronkelijk
ophopingen van onrijpe lymphocyten c.q. lymphoblasten. De rijpende
cellen zouden aan de omgeving worden afgestaan, verder rijpen en uit-
zwermen. Men is nu tot het inzicht gekomen, dat men aan deze kiem-
centra of secundaire follikels andere functies moet toekennen dan slechts
productie van lymphocyten. Men weet, dat deze follikels in een bepaalde
phase van hun ontwikkeling bestaan uit een woekeringshaard van reticu-
lumcellen, die tekenen van grote activiteit kunnen vertonen en in het latere
leven een sterke reactie laten zien op noxen, blijkbaar voorkomend in de
bloedbaan. De cellen van deze reactiecentra, alhoewel gerekend tot de
reticulumcellen zijn vlg. Dr. H. E. Schornagel weinig gedifferentieerd.
Zij vormen bij voorbeeld geen redculum en moeten beschouwd worden
als multipotente ongedifferentieerde, haemopoëtische voorstadia. We
kunnen ons dus voorstellen, dat onder invloed van een schadelijke noxe
uit dergelijke stamcellen, abnormale lymphocyten ontstaan. Er volgt
dan in het bloed een leucaemoide reactie en de in de latere stadia ge-
vonden woekering van reticulo-endotheelcellen in de sinussen der lymph-
klieren en milt zou dan vlg. Schornagel te beschouwen zijn als opruim-
reactie, dus secundair. Uit overgangen door Custer en Bernhard waar-
genomen bij patiënten met lymphoblastoma folliculare (een reticulose
vlg. Salm) naar lymphatische leucaemie en lymphosarcoma, kan men
besluiten, dat de reticulumcellen in de reactiecentra lymphocyten kunnen
vormen en er dus vlg. Schornagel ook nog wel wat pleit voor de oude
naam Kiemcentrum.

Wil men dus de monocyten afgeleid zien van de histiocytcn, de abnormaal
grote lymphoblasten zouden hun ontstaan kunnen vinden uit de gewoekerde
cellen van de reactiecentra, die echter ook tot reticulumcellen gerekend
worden. In de milt- en lymphkliercoupes is een onderscheid tussen deze
celsoorten waar te nemen. De gewoekerde reticulumcellen zijn bleker
van tint met grote bleke kern, terwijl daarnaast meer polygonale tot
ronde cellen voorkomen met iets donkerder gekleurde kernen. De juiste
overgang resp. naar monocyt of grote lymphoblast valt moeilijk te bewijzen,
doch is m.i. overbodig, daar in oorsprong de reticulumcel of oer-mesen-
chymcel de moedercel is.

Schornagel zegt, dat op grond van de vitale kleuringen men het er
tegenwoordig over eens is, dat de kenmerkende mononucleosis-cellen tot
de lymphocyten moeten worden gerekend, hoewel ze wegens hun atypie
wel leucocytoide lymphocyten worden genoemd (Downey en Mokinlay-
Stasney).

In mijn coupes ziet men ook allerlei overgangen tussen reticulumcellen
en lymphoblasten. In het door mij gevonden bloedbeeld zijn het nu grote
mononucleaire cellen, die typische overeenkomst vertonen met die, welke
gevonden zijn bij de mononucleosis infectiosa bij de mens, een ziekte,
die histologisch steeds gekenmerkt is door een woekering van reticulo-
endotheelcellen en door de meeste onderzoekers gerekend wordt tot een
reticulo-endotheliose resp. reticulose.

Pfeiffer heeft in 1889 het eerst deze ziekte bij kinderen waargenomen
en lange tijd heeft het geduurd of dit ziektebeeld als een nieuwe ziekte

sui generis opgevat moest worden, dan wel als een abortieve vorm van een
andere ziekte. Bij de mens heeft echter de „klierkoorts" langzamerhand
burgerrechten verkregen.

De naam mononucleosis infectiosa is afkomstig van Sprunt en Evans
op grond van hun bevinding, dat de kenmerkendste eigenschappen der
ziekte waren het voorkomen van mononucleaire cellen in het bloed en het
besmettelijk zijn van de ziekte.

In het door mij waargenomen geval bij het rund komen de mononucleo-
siscellen typisch met die bij de mens overeen. De benaming „mononu-
cleosis" is dus te rechtvaardigen, maar nu de achtervoeging „infectiosa".

Over de aetiologie is ook bij de mens het laatste woord nog niet gesproken.
Over het algemeen neemt men een virus aan, aangezien de ziekte zich
gedraagt als een echte infectieziekte en bij het bacteriologische onderzoek
geen micro-organismen aangetoond kunnen worden.

Het enige houvast, dat ik bij het doorlezen van de literatuur over reti-
culoses bij de mens heb kunnen vinden als eventueel aetiologische factor,
die ook in de dierpathologie een zeer aanzienlijke rol speelt, is de Bang\'se
infectie. Met het oog hierop, heb ik aan het R.I.V. te Utrecht een bloed-
monster gezonden met het verzoek om de agglutinatietiter tegen Bruc.
Abortus Bang te bepalen en ontving na enige dagen bericht, dat deze
i : 160 was.¹)

Hutyra en Marek noemen een titer i : 100 of daarboven positief. Het
bewijst, dat het rund geïnfecteerd is of was, maar is geen bewijs, dat de
ziekte nog bestaat. Alhoewel natuurlijk niet bewezen, kan toch deze ziekte
als schadelijke noxe niet worden uitgesloten en past de positieve bevinding
zeer zeker in het schema van het oorzakelijke moment.

Bij het bacteriologische onderzoek heb ik geen micro-organismen
gevonden. Deelman spreekt nog van producten, die als physiologische
noxen zouden mogen gelden en over processen, die met een zich ontwikke-
lende immuniteit te maken hebben. Voor zover dit laatste betreft is een
aetiologische factor voor het woekeren van de follikels vastgesteld. Neemt
men de toevoeging „infectiosa" niet op als besmettelijk, doch als woord-
speling, die verband houdt met een infectie — daargelaten welke — dan
zou deze reticulose van het rund voornl. door de analogie van het bloed-
celtype met de mononucleosis-cellen bij de mens, nader uitgelicht kunnen
worden uit de verzamelbak der reticuloses met de benaming Mononucleo-
sis infectiosa. Toch is de volkomen analogie van het door mij waargenomen
ziektegeval met de Mononucleosis infectiosa bij de mens niet bewezen en
wel doordat één der hoofdsymptomen n.1. „koorts" bij het leven niet is
vastgesteld. Een algemeen zieke indruk zal het rund zeker niet hebben
gemaakt, aangezien noch de koper dit heeft opgemerkt noch de hulpkeur-
meester mij hierover heeft gerapporteerd. Ook zijn de pathologische af-
wijkingen van dien aard, dat m.i. de ziekte een ongunstige prognose heeft
en in deze afwijkt van het meestal gunstige verloop bij de Mononucleosis
infectiosa bij de mens. Ook de besmettelijkheid van de door mij geconsta-
teerde ziekte staat niet vast. Voorlopig moet ik mij dus bij de titulatuur
beperken tot de benaming „Mononucleosis".

Uit een pathogenetisch oogpunt bezien, meen ik uit mijn coupes te
mogen opmaken, dat het proces begint met een woekering van de follikels,

waardoor aanvankelijk het beeld van het lymphoblastoma megafolliculare
zich voordoet. De bouw van de follikels, die bij deze ziekte sterk hyper-
plastisch is, blijft echter niet lang bestaan. Door het aanhouden van de
prikkel, die tot woekering in de reactiecentra leidt, zullen de follikels
strengen gaan uitzenden, die meer en meer de sinussen gaan vullen of
verdringen, waardoor tenslotte het monotone beeld ontstaat met een
totaal verdwijnen van het lymphatische weefsel en een algehele vervanging
hiervan door gewoekerde reticulumcellen, welke cellen een zeer polymorf
beeld geven, waarmede dan wordt bedoeld, dat één type van cel, de
reticulumcel, zich in vele vormen kan tonen: rond, spoelvormig, hoekig,
met of zonder uitlopers, groter of kleiner, metéén of meer kernen, verschil
in tingibiliteit enz. Neiging tot infïltratieve groei is slechts op enkele plaatsen
aanwezig in de trabekels van de Lgl. Het is meer een eenvoudig uiteen-
dringen en geen destructief proces met overschrijding en doorbreking van
prae-existente weefselgrenzen. Een sarcoomachtig karakter is nog niet
aanwezig, ofschoon bij verder voortgaan van het proces door aanhouden van
de schadelijke prikkel zeer zeker een overgang naar het tumorgebied zal
plaats hebben.

Bij de mens zijn deze overgangen herhaaldelijk waargenomen. Deze ge-
dachtengang moet hypothetisch blijven, daar voor een juiste interpretatie
in de loop van het ziekteproces door herhaalde proefexcisiepreparaten
van lymphklierweefsel en van miltpuncties de veranderingen in het histio-
logische beeld nagegaan zouden moeten worden.

Deelman, die een zeer uitvoerige publicatie over „reticuloses" heeft
geschreven, maakt een onderscheid tussen niet gesystematiseerde (goedaardige)
en Ac. gesystematiseerde (infaust verlopende) vormen. Het eerste is een reactief
proces vaak partieel optredend, waarvan het essentiële anatomische sub-
straat een woekering van reticulumcellen is met soms egoïstische groei en
vernietiging van het omgevende weefsel, doch met een beperkte groei
en spontaan verdwijnen, zodra de schadelijke noxe niet meer aanwezig is.

De infaust verlopende processen berusten op een gesystematiseerde
ontwikkeling van de aandoening, waarbij geleidelijk aan reticulaire cel-
woekeringen ontstaan, gebonden aan al die plaatsen, waarbij men ook bij
leucaemie de woekeringshaarden aantreft.

Het door mij beschreven ziekteproces moet voor wat betreft de uitge-
breidheid en de systematisatie zeer zeker tot de infaust verlopende reticulo-
ses gerekend worden.

Deelman geeft de reticuloses(ose) een afzonderlijke en eigen plaats
naast ontsteking (itis) en gezwellen (oma). Hij zegt, dat het aanbeveling
verdient een nieuwe groepering te maken, waarbij tussen ontstekingen
en echte gezwellen een groep aandoeningen geplaatst wordt, waarbij het
essentiële is, dat men groei van reticulumcellen als reactieve processen beschouwt.
Dit laatste is voor een deel van de reticuloses zeker wel als vaststaand aan
te nemen, voor een ander deel is dit nog niet het geval. De bais voor deze
beschouwing wordt gegeven in het reactievermogen der reticulumcellen
en de cellen, die daarvan zijn afgeleid.

Korteweg merkt op, dat de uitgang „ose" ook reeds gebezigd wordt bij
andere afwijkingen o.a. nephrose en beveelt aan de uitgang ,,ima".

De naam „reticulose" heeft echter reeds zoveel burgerrecht verkregen,
dat voorlopig hiervan wel niet zal worden afgeweken.

Met de opvattingen van Deelman kan ik mij vrijwel verenigen, doch
merk op, dat de benaming „reticulose" is en blijft een verzamelnaam voor
allerlei aandoeningen van het reticulo-endotheliale systeem. Bij de nieuwe
indeling zal een onderverdeling moeten volgen, waarbij men rekening
zal dienen te houden met de oorsprong van het ziekteproces, daarbij de
indeling vlg. Aschoff van het R.E.S. scherp in het oog houdend.

Zo heeft het bovenbeschreven proces in eerste instantie betrokken de
reticulumcellen van miltpulpa en Lgl. en in geringe mate van het been-
merg, terwijl de stercellen van Kupffer in zeer geringe mate en waarschijn-
lijk secundair bij het proces zijn ingeschakeld, gezien de nog vrij geringe
deelname en het karakter van deze cellen om fibrillen te formeren, waar-
door de bloedstuwing in de lever ontstaat.

Een andere maal is de noxe van dusdanigen aard, dat speciaal reticulo-
endotheliën in de huid geprikkeld worden en aan het woekeren gaan,
waardoor Mycosisfungoid.es of beter betiteld met de moderne naam Granu-
loma fungoides — daar elke samenhang met een schimmelproces ontbreekt
— ontstaat. Deze ziekte is een huidaandoening, waarbij paddestoelachtige
tumoren op de huid verschijnen. In de veterinaire literatuur heb ik deze
ziekte nergens beschreven gevonden, noch een afbeelding ervan gezien.

Eenmaal heb ik de ziekte waargenomen bij een varken, waarbij vooral,
op rughuid erwt-rijksdaaldergrote platte, paars-rood gekleurde paddestoel-
achtige woekeringen in vrij talrijke hoeveelheid te zien waren. Mijn
histiologische bevindingen, die ik destijds als Granuloma meende te moeten
betitelen, werden bevestigd door een onderzoek aan het pathol. instituut
te Utrecht.

Volgens Deelman geeft de aandoening in een niet gering deel van de
gevallen aanleiding tot inwendig gelocaliseerde haarden en juist daaraan
ontleent men het recht om het proces zijn natuurlijke plaats in het zo
breed geziene systeem van aandoeningen, dat men samenvat onder de naam
„reticulo-endotheliose" te geven. Het is intussen nog een strijdpunt,
aldus Deelman, of deze aandoening ook uitsluitend met inwendige locali-
saties voorkomt. Volgens hem doet men goed de benaming Granuloma
fungoides onverbrekelijk te verbinden met het huidproces en de inwendige
localisaties eenvoudig reticulose te noemen in engere zin.

Bij het bewuste varken heb ik geen inwendige-localisatie\'s gezien. De
afwijking bleef uitsluitend beperkt tot de huid en nu kan men er over
redetwisten of deze woekeringen toch weer niet beter zijn te beschouwen
als echte tumoren.

Het Haemangio-endothelioom van de lever, ontstaande door een foudroyante
woekering van de Kupffer\'se stercellen, door Deelman ook gerangschikt
onder de systeemaandoeningen en als zodanig te verdedigen, doordat zij
in het schema van Aschoff afzonderlijk als cellen worden beschreven
behorende tot het R.E.S., komt m.i. nog dichter te staan bij het werkelijk
echte tumorkarakter.

Bij een afgeleefde hit (24 jaar oud), welke succombeerde onder uit-
puttingsverschijnselen, zag ik eenmaal deze ziekte. De lever gaf een zeer
bonte tekening te zien en was sterk gezwollen. Bij histiologisch onderzoek
was van de levercelbalkjes weinig of niets meer overgebleven en deze
waren verdrongen door sterk gewoekerde Kuppfer\'se stercellen. In
Afbeelding 15 kunt U deze zien als donker gekleurde spikkels tussen de
levercelbalkjes, die vager getint zijn. Afbeelding 16 laat zien een sterkere

vergroting, waarbij zo goed als geen levercellen meer zijn waar te nemen.
Hier was het beeld werkelijk veel destructiever dan bij het rund en ook
waren er metastases o.a. in de longen en milt met circumscripte gezwellen.
Afbeelding 17 laat U zien een peri-acineus bloedvat, waarin een thrombus
met de gemetastaseerde tumorcellen. In het voorbijgaan merk ik hierbij
op, dat de endotheliën van het bloedvat zelf niet gewoekerd zijn en dus niet
aan het proces deelnemen. Deze aandoening bleef dus beperkt tot het
orgaan, waarin het was ontstaan, waardoor de stelling geponeerd kan
worden, dat een tumor kan ontstaan uitéén cel, doch evengoed in aanvang
reeds het gehele orgaan kan omvatten. Bovendien was er een zeer duidelijke
metastasering en kon van een systeemaandoening als zodanig niets worden
opgemerkt. Ik beschouw deze ziekte wel degelijk als een echte tumor.

Tot slot wil ik opmerken, dat alle endotheelcellen met haar benaming
in functioneel opzicht niet over een kam geschoren dienen te worden.
Juist de endotheliën van de vaatcapillairen heb ik tijdens deze processen
nog weinig in actie gezien. Met de endotheliën van de sinussen van milt
en Lgl. en beenmerg is dit weer anders. Doch speciaal de Kupffer\'se
stercellen vormen m.i. een afzonderlijke groep onder de endotheelcellen.
Vandaar mijn opvatting, dat men bij reticuloses wel degelijk in acht moet
nemen, waar het proces een aanvang neemt. Dit kan lokaal zijn of meer
algemeen en al naar deze aantasting of uitbreiding zal men goed doen onder
de algemene benaming „reticulose" een meer gespecificeerde onderver-
deling te maken en zo mogelijk de ziekte afzonderlijk te betitelen. Ook
functioneel moet deze onderverdeling nader omschreven worden al naar-
gelang de reticulose zich uit in een woekering van de mobiele cellen of van
de histioide cellen.

In de mij ter beschikking staande veterinaire literatuur heb ik boven
beschreven pathologische afwijkingen niet kunnen vinden en ook een
dergelijke monocyten-leucaemie bij het rund heb ik tevergeefs gezocht.

Wester schrijft o.a. in zijn boekwerk over „orgaanziekten bij de grote
huisdieren bij de bespreking over „splenomegalie bij het rund" alleen
deze mededeling: De milt kan bij het rund pathologisch vergroot zijn
door lymphadenose. Hier blijft het echter bij.

Ik achtte het daarom gewenst enigszins uitvoerig mijn bevindingen
voorzien van afbeeldingen op schrift te stellen in het vertrouwen hiermede
een steentje bij te dragen tot nadere uitbreiding van de dierpathologie.

Om volledig te zijn laat ik de uitspraak van de vleeskeuring nog volgen:
De aandoening moet ondergebracht worden in Groep C van het keurings-
regulatief Paragraaf 2: Leucaemie-Pseudoleucaemie. Na verwijdering
van de aangetaste delen en afkeuring hiervan luidde de uitspraak: Voor-
waardelijk goedgekeurd onder voorwaarde van verkoop in het klein onder
toezicht.

Samenvatting: Besproken worden enige ziekten bij dieren, die gerekend
moeten worden tot de reticuloses. Uitvoerig wordt ingegaan op een reticu-
lose bij het rund, waarbij aanwezig was een monocyten-leucaemie, die
typische gelijkenis vertoont met de mononucleosis bij de mens.

Alhoewel niet bewezen komt aetiologisch de ziekte van Bang in aan-
merking. In verband hiermede worden tevens besproken een geval van
Granuloma fungoides bij het varken en een geval van haemangio-endothe-
lioom bij een hit. In de veterinaire literatuur worden vlg. schrijver deze

ziekten niet behandeld. Schrijver geeft zijn visie op de plaatsing van deze
ziekten in het nosologisch systeem.

3. Boeke de Groot en Heringa: Leerboek der Algemene en bijzondere Weefselleer
I en II.

4. K. Reitsma: Ervaringen bij het onderzoek van tuberculose runderen, Voordracht
DSK. 7 Jan. 1950.

9. Hymans van den Bergh, Langen en Snapper: Leerboek der inwendige Genees-
kunde.

17. H. E. Schornagel: Mononucleosis infectiosa Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 93 III,
\'949, P- 2395.

21. SoNNAViLLE: Een epidemie van mononucleosis infectiosa i.d. praktijk-ver-
handelingen v.h. instituut voor praevent. Geneesk.

Korte mededelingen uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren en het Instituut
voor Geneesmiddelleer van de Rijksuniversiteit te Utrecht.

Het aantal wormmiddelen, dat zo voor en na op de markt wordt ge-
bracht is niet klein en zal nog toenemen nu ook de Duitse industrie weer
begint te produceren. Ze allen naar hun waarde te toetsen is onmogelijk
en in eerste instantie zal dus afgegaan moeten worden op wat de literatuur
er over vermeldt.

In de Amerikaanse literatuur nu werden zeer goede resultaten gemeld
van het diethylcarbamazine, dat in de humane geneeskunde gebruikt
wordt onder de naam hetrazan en in de diergeneeskunde onder de naam
caricide.

Bij de mens wordt dit middel speciaal aangegeven bij filariasis en ook
bij de dieren zou het volgens de Amerikaanse literatuur goede resultaten
geven tegen dirofilaria immitis. In ons land is echter van meer belang
de werkzaamheid tegenover de rondwormen en bij de hond en de kat
dus tegenover resp. de toxocara canis en de toxocara cati. Het grote voor-
deel van dit medicament is, dat de dieren niet behoeven of mogen vasten
voor de kuur en erna niet behoeft te worden gelaxeerd, wat vooral bij
jonge, zwakke diertjes van groot belang is, om ze nog niet meer te ver-
zwakken. De dosering bedraagt 50 mgr. per kg lichaamsgewicht. Het ge-
neesmiddel is in tabletjes van 50 mgr. in de handel.

Bij een 15-tal jonge dieren, waarvan er tien tot twee maanden oud
waren en de andere maximaal 6 maanden, terwijl het gewicht van de
honden varieerde van 2 kg—kg en van de katten van 2i—3! kg, is
caricide geprobeerd.

Het resultaat van de wormkuur was, dat binnen 24 uur soms al binnen
12 uur de aanwezige wormen afkwamen. Het aantal was in het algemeen
niet zeer groot, soms nog beneden tien, maar aantallen van 50 werden
ook gezien.

De faeces waren onveranderd, dus, had het dier van te voren geen
diarrhee, dan kreeg het dit ook niet na de kuur, terwijl de eetlust en de
algemene toestand niet werden beïnvloed.

Ook het aantal eieren in de faeces liep snel terug, ze verdwenen snel
geheel. In een oese faeces van de aangetaste dieren varieerden de aantallen
eieren zeer sterk, soms werden slechts enkele eieren aangetroffen, maar
meestal enkele honderden met als hoogste aantal 350.

De bepaling geschiedde door van een erwtgrote hoeveelheid faeces
met behulp van ongeveer 8 c.c. oplossing Sulf. zincic. (193 gr. in 2500 aqua)
een verzamelpreparaat te maken en na centrifugeren van de oppervlakte
met een bepaalde oese een hoeveelheid te nemen.

Verband tussen dit aantal eieren en het aantal afgedreven wormen
werd niet in het minst gezien. Na 2 dagen werden bijna steeds geen worm-
eieren meer aangetroffen. Drie dieren maakten hierop een uitzondering.
Na vijf dagen werden bij twee van deze patiënten nog wormeieren gezien,
daarna niet meer; het was opvallend, dat juist bij deze dieren geen wormen
zelf in de faeces na de kuur werden gezien, waarschijnlijk zijn ze dus wel
gedood maar niet afgedreven en zijn de eieren later nog naar buiten
gekomen. Bij één dier werd na 10 dagen de wormkuur herhaald, waarna
het dier binnen twee dagen geen eieren meer in de faeces vertoonde.

Hoewel bij de patiënten geen bijkomende verschijnselen wijzende op
een intoxicatie werden gezien, hebben we nog bij een tweetal jonge dieren
(2 katten) de viervoudige dosis caricide ingegeven. Wanneer de dieren niet
nuchter waren werden geen verschijnselen gezien. De nuchtere dieren
(katten) werden binnen een half uur onrustig, hoewel hun bewegingen
wat vertraagd waren, gingen speekselen en vertoonden wat braakneigingen.
Na een uur gingen ze stil in een hoek zitten om verder geen verschijnselen
te vertonen, behalve de volgende morgen wat diarrhee.

In diaethylcarbamazine hebben we een goed middel bij hond en kat
tegen toxocara, terwijl het de dieren zelf mede, omdat laxeren en vasten
niet nodig zijn, niet in hun weerstandsvermogen schaadt.

Wanneer men het rapport van Prof. Flückiger voor het 12e Veterinaire
Congres te New-York leest en zijn conclusie, dat de smetstofdragers de
belangrijkste verbreiders van het mond- en klauwzeer zijn, overweegt, dan
is men licht geneigd zich met enige verwondering af te vragen hoe het
mogelijk geweest is, dat deze conclusie door het Congres werd aanvaard.

De enige methode, die tot en met 1934 geleid heeft tot succes in de strijd
tegen de mond- en klauwzeerepizootieën is het afmaaksysteem geweest. In
verschillende landen heeft men het toegepast. De eerste bemoedigende
resultaten in Engeland hebben nJ. geleid tot navolging o.a. in Zwitserland,
Noorwegen, Zweden en de Verenigde Staten van Noorcl-Amerika, zij het
dan, dat de toepassing in enkele dezer landen minder rigoureus geweest
is dan bij het oorspronkelijke „stamping out" systeem in Engeland. Tijdelijk
is het nog in meer landen in gebruik geweest b.v. in Denemarken en
ook Nederland heeft deze bestrijdingswijze gedurende enkele jaren gepro-
beerd.

Van de Europese landen zijn het vooral Engeland, Zwitserland en Zweden,
de laatste met uitzondering van de aan de Sont grenzende provincie
Skane, geweest, die een succesvol systeem opgebouwd hebben met behulp
van het afmaaksysteem. Voor hen blijft echter het grote gevaar bestaan van
het steeds opnieuw binnenslepen van de smetstof uit de aangrenzende
landen. Uit de aard der zaak is dit gevaar het grootst voor het kleine
Zwitserland, dat geheel omringd is door landen waar minder streng wordt
opgetreden tegen de mond- en klauwzeerhaarden.

Het behoeft dan ook geen verwondering te wekken, dat het steeds dc
Zwitser Flückiger is die tracht het afmaaksysteem in de omringende
landen ingevoerd te krijgen. Hoe groter het aaneengesloten gebied n.1. is
dat men onder controle houdt met dit systeem, hoe effectiever het resultaat
zal zijn.

Het grote voordeel van het afmaaksysteem is, dat men in één keer alle
bereikbare smetstof en smetstofproducenten vernietigt. Er blijven dus geen
smetstofdragers over. Men heeft hiervan zowel nationaal als internationaal
steeds een overvloedig gebruik gemaakt bij de verdediging van het systeem.

Gezien in het licht van de met de afslachtmethode bereikte successen is
men waarschijnlijk geneigd geweest de conclusie van Flückiger te aan-
vaarden.

Een tweede motief hiervoor kan men vinden in het feit, dat er juist
in Zwitserland veel gelegenheid geweest is de resultaten te zien van het
mengen van al en niet doorgeziekte koppels of gedeelten daarvan in ver-
band met het gebruik van de Alpenweiden. Het is daarom aannemelijk,
dat de smetstofdragers juist in Zwitserland een grotere rol spelen dan in

Flückiger wijst op vier mogelijkheden waarbij er ziekte kan ontstaan
tengevolge van de aanwezigheid van smetstofverspreiders.

ie. Aanvoer van klinisch genezen dieren in een koppel vee, die nooit ziek
geweest is.

3e. Bij het ouder worden van de jonge dieren, die geboren zijn in een
genezen koppel.

A. Het komt herhaaldelijk voor, dat mond- en klauwzeer uitbreekt in de
gemeenschappelijke jongveeweiden, die men in de provincie Friesland
vooral langs de zeedijken aantreft. De genezen dieren worden in de
herfst terug gevoerd naar de verschillende eigenaren en kunnen dan na
het opstallen in niet doorgeziekte koppels het mond- en klauwzeer
veroorzaken.

B. Omgekeerd komt het soms voor, dat het jongvee in een gemeenschap-
pelijke weide niet doorziekt en het beslag van verschillende deelge-
noten wel. Na het terugvoeren naar het oorspronkelijke bedrijf dreigt
het gevaar dan in omgekeerde richting als bij A.

C. Uit de aard der zaak wordt de mogelijkheid van de besmetting van
de jonge dieren, die in een genezen koppel geboren zijn, bij het ouder
worden van deze dieren geschapen in elk doorgeziekt bedrijf.

D. Het mengen van dieren, die op verschillende tijdstippen doorgeziekt
zijn, zal vooral dan aanleiding kunnen geven tot ziekte wanneer er
typeverschillen in het spel zijn. In de regel zal het dus alleen in bij-
zondere gevallen optreden, zoals die zich b.v. voorgedaan hebben in
het najaar van 1938 in Friesland.

De vraag hoe een smetstofdrager virus kan verspreiden heeft lange tijd
de wetenschappelijke onderzoekers beziggehouden en heeft aanleiding
gegeven tot uiteenlopende meningen.

Reeds Löffler dacht daarbij aan een actieve virusuitscheiding waarbij
hij als zijn mening uitsprak, dat het virus leefde in het slijmvlies van de
mondholte en misschien nabij andere lichaamsopeningen.

Aan de andere kant waren Zschokke, Hess, Böhm en anderen de mening
toegedaan dat de smetstofdragers de smetstof in een actieve vorm mee-
droegen, aan of in de klauwen, aan het haar of op de huid. Er zou
daarbij dus geen sprake zijn van uitscheiden, doch alleen van uitwendig
dragen van de smetstof en een goede desinfectie zou voldoende zijn om een
smetstofdrager onschadelijk te maken.

Door de Zwitsers werd vooral veel aandacht besteed aan de afgesloten
holten die soms tussen de zolen voorkomen na het mond- en klauwzeer
(Doppelsohlen). Zij beschouwden deze als de zetel van het virus. Het af-
slijten van de buitenste zool zou dan na verloop van tijd het virus vrij laten.

Flückiger wees er in zijn rapport voor het Congres in New-York ook op,
dat in Zwitserland na de epizootie van 1919—1923 gevonden werd, dat het
grootste gedeelte van de herinfecties kwam in de 5e of 6e maand na de
eerste infectie.

Knese gaf op grond van zijn waarnemingen in Oost Friesland aan, dat
de tweede uitbraak steeds 6 maanden na de eerste kwam en hij meende
zelfs het tijdstip van verschillende uitbraken voorspeld te hebben.

Het spreekt vanzelf, dat de Wettelijke maatregelen in de verschillende
landen correspondeerden met de opvattingen van de toonaangevende
veterinairen.

In \'t algemeen werd er daarom veel waarde gehecht aan een grondige
reiniging en ontsmetting van de stallen en de dieren en het wegnemen
van alle losse hoorndelen van de klauwen.

Aanvankelijk waren ook Waldmann en zijn medewerkers de mening
toegedaan, dat het uitwendig dragen van het virus de grootste rol speelde
en zij werden daarin nog gesterkt door de vele onderzoekingen, die er op
wezen, dat het virus in gedroogde toestand lang actief kon blijven. Hun
latere onderzoekingen toonden echter aan, dat het virus soms lange tijd
nadat de dieren hersteld waren in het bloed of de urine gevonden kon
worden en daarmee werd dus aangetoond, dat de virusdrager een virus-
uitscheider kon zijn.

Het zwaartepunt van de vraagstelling werd nu verlegd naar het tijds-
verloop dat de virusuitscheiding kon hebben. Dienaangaande werden er
te Riems zeer uitgebreide onderzoekingen verricht, aanvankelijk bij cavia\'s,
later bij runderen. Van 500 doorgeziekte runderen werd bij 13 virus ge-
vonden in het bloed na de 7e dag volgende op de generalisatie.

De urine was slechts positief bij 8 runderen en bij 6 hiervan werd het
virus uitgescheiden op verschillende momenten n.1. tussen de 6e en de
246e dag post infectionem. Eén rund scheidde b.v. virus uit met de urine
op de 185e, 209e, 223e, 230e en 246e dag.
Bij deze onderzoekingen is vastgesteld:

b. dat deze niet regelmatig en niet permanent virus uitscheiden, althans
niet in aantoonbare hoeveelheid.

Men heeft meermalen aangegeven, dat het aantal smetstofdragers wis-
selt met de epizootieën. Dit is heel goed mogelijk doch het bewijs er voor is
lastig te leveren. Het aantal malen dat er ziekte optreedt tengevolge van
een smetstofdrager is n.1. niet alleen afhankelijk van het aantal dragers,
maar tevens van het aantal gevoelige dieren, dat overgebleven is om als
reageerders te dienen.

In het kort is de situatie eigenlijk zo, dat hoe vollediger b.v. de Friese
veestapel doorziekt hoe meer smetstofdragers er waarschijnlijk op zullen
treden, maar ook hoe minder gevoelige dieren er over zullen blijven om
het bestaan van de smetstofdragers aan het licht te brengen.

Natuurlijk heeft men getracht experimenteel de virusdragers aan te
tonen door het doelbewust samenbrengen van genezen en gevoelige dieren.
Zo heeft b.v. Lebailly 62 genezen dieren bij 450 gezonde gebracht zonder
dat er mond- en klauwzeer opgetreden is. Toch is dit niet bewijzend,
omdat het niet bekend is of er wel een virusdrager bij deze 62 dieren ge-

weest is. Is dit wel het geval geweest, dan is het nog niet bekend of dit dier
in de periode van het contact wel virus in een infectieuze hoeveelheid
uitgescheiden heeft.

Evenmin is het aan de Amerikaanse commissie voor het mond- en klauw-
zeeronderzoek gelukt met 20, door Prof. Bürgi als smetstofdragers aange-
wezen dieren, mond- en klauwzeer te bezorgen aan gevoelige dieren door
deze daarmee in contact te brengen. Gezien het feit, dat de virusuitscheiding
niet permanent behoeft te zijn, doch waarschijnlijk slechts af en toe plaats
heeft, is dit resultaat verklaarbaar.

Epidemiologisch gezien kan men meer waarde hechten aan de gegevens
die verstrekt zijn door J. Forssman te Lund in Zweden over hit verloop
van het mond- en klauwzeer na de uitbraken van 1924—\'25 en 1926—\'27
in zijn land.

Gewoonlijk wordt in Zweden het afmaaksysteem toegepast, maar het
uiterste Zuid-Westen van het land, n.1. het district Malmö van de provincie
Skane, is een paar maal zo heftig geïnfecteerd geworden, dat men het
afmaaksysteem in dit district heeft moeten verlaten, terwijl het voor de
rest van het land in werking gebleven is. Aangezien er uit het genoemde
district veel vee verkocht wordt naar het overige deel van Zweden, krijgt
men hierbij gelegenheid om na te gaan hoe groot het epidemiologisch
belang van smetstofdragers is.

In 1924—\'25 had men in Zweden een uitbraak met 4849 haarden waar-
van er 3896 gelegen waren in het district Malmö. 1926 bracht 6512 be-
smette boerderijen waarvan 4665 in het bedoelde district.

In dit district werden in 1926 1206 koppels ziek, die in 1924—\'25 ook
besmet geweest waren. 32 % van de bij de eerste epizootie doorgeziekte
beslagen is dus opnieuw geïnfecteerd.

Blijkens onderzoek werd de eerste epizootie veroorzaakt door het type
O (Vallée), de tweede door A (Vallée).

In totaal zijn er in het district Malmö bij deze beide epizootiecn 205136
stuks rundvee ziek geweest. Op de 1206 bedrijven die tweemaal aangetast
werden, bevonden zich 28944 dieren. Na afloop van de epizootie konden
er dus 176192 één of tweemaal doorgeziekte dieren zijn.

Verder werden er 9855 dieren geslacht, terwijl er 8312 dieren stierven
gedurende de epizootie.

Er resteerden dus 158025 doorgeziekte dieren en dit aantal vormde
ongeveer 65,5 % van het totale veebeslag van het district. De mogelijkheid
bestond dat zich hieronder virusdragers bevonden.

30 Juli, 1927 werd het district Malmö vrij van mond- en klauwzeer
verklaard. Nadien werd de ziekte in drie koppels vastgesteld, n.1. in Decem-
ber 1927, in Februari en in April 1928, zij werden alle drie afgemaakt.
Daarna duurde het tot 4 December 1929 voor er weer een geval kwam.
Men vond daarbij het type O, terwijl de voorafgaande uitbraak te wijten
was aan A.

Van Juli 1927 af tot aan 4 December 1929 worden er met uitzondering
van 3X3 weken gedurende de drie geïsoleerde gevallen, maandelijks
ongeveer 100 stuks vee verkocht uit het district Malmö naar andere delen
van Zweden.

In de tijd van 2\\ jaar zijn er dus ruim 2500 dieren vervoerd waarvan
men mag aannemen dat ongeveer 65,5 % doorgeziekt is. Deze zijn ge-
plaatst in koppels die jarenlang gespaard gebleven zijn voor de ziekte en

die voornamelijk gehouden worden in Centraal Zweden. Er is daarbij
geen enkel geval van de ziekte opgetreden.

Aan de andere kant is er op de bedrijven, die doorgeziekt zijn en waar
tengevolge van de ziekte veel dieren gestorven zijn, geen mond- en klauw-
zeer opgetreden bij nieuwaangekochte, gevoelige dieren.

In Zweden blijft een boerderij geïsoleerd tot 20 dagen na het tijdstip
waarop de koppel hersteld verklaard wordt en dit geschiedt niet eerder dan
26 dagen post infectionem. De verkoop heeft dus niet eerder plaats kunnen
hebben dan 46 dagen na de infectie. Bovendien worden de dieren ontsmet
voordat ze de boerderij verlaten, terwijl tevens de klauwen besneden
worden.

De dieren die van Juli 1927 tot December 1929 verkocht zijn naar het
overige deel van Zweden zijn dus voor zover het de tweede epizootie, die
in 1926 begonnen is, betreft, minstens twee maanden en hoogstens 3! jaar
tevoren doorgeziekt. Voor de O epizootie wordt dit minstens 1 £ jaar en
hoogstens 5 jaren voor het vervoer.

Bij deze berekening heeft Forssman over het hoofd gezien, dat verschil-
lende dieren, die verkocht zijn, op de doorgeziekte boerderijen geboren
kunnen zijn na het optreden van de ziekte. Het is n.1. niet aan te nemen,
dat er alleen dieren die ouder dan 5 jaren zijn, naar het overige deel van
Zweden verkocht worden.

Men dient tevens te bedenken, dat een epizootie niet plotseling afloopt.
Men moet dus aannemen, dat het aantal gevallen in de laatste maanden
voor Juli 1927, toen het district vrij verklaard is en dus de handel begonnen
is, betrekkelijk gering geweest is. De kans, dat er een dier uitgevoerd is dat
minder dan 6 maanden tevoren doorgeziekt is, is dus betrekkelijk gering,
zodat ook de kans dat er nog een smetstofdrager tussen deze dieren schuilt
niet groot is.

Op grond van de opgestelde gegevens komt Forssman tot de conclusie
dat chronische smetstofdragers, die twee a drie maanden te voren doorge-
ziekt zijn in het geheel geen rol spelen bij de verspreiding van mond-
en klauwzeer.

Deze uitspraak is in lijnrechte tegenspraak met de conclusie, die het
Veterinaire Congres te New-York, op voorstel van de Heer Flückiger,
aangenomen heeft.

In het voorgaande is reeds aangegeven, dat er in de berekening van
Forssman een systeemfout zit. Er is n.1. geen reductie op het aantal door-
geziekte dieren toegepast in verband met de verkoop van dieren uit door-
geziekte kudden, die naderhand daarin geboren zijn. In de tweede plaats
is er onvoldoende rekening gehouden met het tijdsverloop tussen de ge-
zondverklaring van de haarden en de verkoop van de dieren. Toch geeft
de opstelling van de Zweedse gegevens de indruk, dat de invloed van de
virusdragers licht overschat wordt.

Een systematisch onderzoek is hier ingesteld door de Heer van Staa
na de grote epizootie van 191 1, die met 13249 aangiften in de provincie
Friesland een uitbreiding gehad heeft zoals nooit te voren geregistreerd
is. De grote meerderheid der gevallen is opgetreden in de maanden Juli,
Augustus en September, respectievelijk met 2305, 7281 en 3106 aangiften.
In de maand December 1911 is het aantal gedaald tot 19.

er 18 voorgekomen zijn in de eerste vijf maanden van het jaar, resp.
6, 2, 5, 3 en 2; twee zijn genoteerd in December.

Volgens van Staa is in al deze gevallen gebleken, dat er naast dieren,
welke in 1911 doorgeziekt zijn, ook dieren in het beslag aanwezig zijn, die
de ziekte niet doorstaan hebben.

In 1913 zijn er slechts drie aangiften gedaan en dit betreft bedrijven
waar veel vee ingekocht is, zodat men moeilijk zekerheid kan verkrijgen
over het al of niet doorgeziekt zijn van de dieren. De kans, dat de infectie
ontstaan is langs andere wegen, is hierbij te groot om ze te rekenen tot de
gevallen die veroorzaakt zijn door smetstofdragers van de epizootie in 1911.

Opmerkelijk is, dat er op de 13249 bedrijven, die in 1911 doorgeziekt
zijn, slechts 20 gevallen bekend geworden zijn dat er smetstofdragers
aanwezig waren. Ongetwijfeld staat dit geringe aantal in verband met het
hoge doorziekingspercentage in 1911, hetgeen ook blijkt uit het feit, dat
deze 20 gevallen bijna alle gelegen zijn in de Oostelijke en Noordelijke
gemeenten, waar het doorziekingspercentage geringer geweest is tengevolge
van het gemengde karakter der bedrijven.

De weilanden liggen in die gemeenten niet aaneengesloten, doch vaak
zijn ze gescheiden door bouwlanden.

Voor het jaar 1913 moeten we er rekening mee houden, dat de in 1912
geboren dieren niet doorgeziekt zijn. In dit jaar zullen er daarom op bijna
alle 1324.9 bedrijven, waar in 1911 de ziekte geheerst heeft, zowel doorge-
ziekte als gevoelige dieren aanwezig zijn. Toch zijn er maar drie aangiften
gedaan en deze tonen bovendien geen duidelijke aanwijzing, dat ze aan
smetstofdragers te wijten zijn.

Wanneer wij aannemen, dat de epizootie in igii na September weinig
meer te betekenen gehad heeft, dan blijkt dus, dat de rol van de smetstof-
dragers na 8 maanden practisch gesproken uitgespeeld is (eind Mei 1912).

Na 15 maanden, toen op twee derde deel der Friese boerderijen de
factoren gunstig waren om eventuele smetstofdragers aan het licht te bren-
gen, is hiervan niets gebleken.

In 1947 heb ik een onderzoek ingesteld naar de rol van de smetstof-
dragers na de epizootie van 1946. Het aantal aangiften heeft in 1946 in
totaal 2147 bedragen met een maandtop van 758 in November. Het uit-
breken van de ziekte in verschillende jongveewciden heeft bij het
terugvoeren van de dieren naar de hoeven van de eigenaren overvloedig
gelegenheid gegeven om de aanwezigheid van smetstofdragers aan het
licht te brengen. In 1947 treedt een sterke daling van het aantal aangiften
op. De maand Januari geeft nog het cijfer 31, doch in Februari is het
gedaald tot 9, Maart levert 6 gevallen, April 3, Mei 5, Juni o, Juli 4,
Augustus o en dan September nog 1 en daarmee is het afgelopen.

De 28 gevallen na 1 Februari zijn alle onderzocht en 16 maal is de
oorzaak van de besmetting waarschijnlijk te zoeken in smetstofdragers,
terwijl de andere 12 daaruit voortgekomen contacten aangeven.

Hoewel in vergelijking tot het aantal in het voorafgaande jaar doorge-
ziekte haarden het aantal gevallen, waarin de besmetting geweten kan
worden aan smetstofdragers, verhoudingsgewijs groter is dan in 1912,
valt ook nu weer op, dat hun rol 8 maanden na de infectie practisch uit-
gespeeld is.

Hoewel men dus geenszins zo afwijzend tegenover de snietstofdragers
behoeft te staan als door Forssman is aangegeven op grond van de opstelling

van zijn gegevens, moet men aan de andere kant erkennen, dat de uitspraak
van Flückiger, dat zij de voornaamste verspreiders van het mond- en
klauwzeer zijn, veel te fors is.

Wél moet men gedurende het eerste halfjaar na een sterke uitbreiding
van de ziekte rekenen met nakomende gevallen tengevolge van smetstof-
dragers. Zij geven dus aanleiding tot de vorming van de staart van de
epizootie.

Hoewel het vlekziekteserum bij de behandeling van de vlekziekte der
varkens meestal goede resultaten oplevert, zijn er toch gevallen waarbij
men de genezing vlugger zou willen zien verlopen.

Dit is in het bijzonder het geval bij zware vette dieren, drachtige zeugen
en bij zeugen met nog jonge zoogende biggen, waarbij één serumbehan-
deling vaak niet voldoende baat brengt, zoodat men één of meerdere malen
moet herhalen met als gevolg van deze te langzame genezing bij vette
dieren : soms sterven door hartzwakte (acute myocarditis al of niet ge-
combineerd met acute endocarditis) en meermalen langdurige stijfheid
met pijnlijke gewrichten, bij drachtige zeugen: aborteeren en bij de
zeug met jonge biggen sterven van de laatsten door gebrek aan voeding.

Het is echter gebleken, dat de vlekziektebacil zeer gevoelig is voor peni-
cilline en dat aan vlekziekte lijdende varkens ook door middel van peni-
cilline kunnen worden genezen.

Het aantal goed gecontroleerde waarnemingen dezer behandeling is
echter gering. Ter verkrijging van meer inzicht op dit gebied, heb ik daarom
in de zomer en het najaar van 1949 de in mijn praktijk voorgekomen
typische gevallen van vlekziekte afwisselend behandeld met serum, peni-
cilline, en serum penicilline. Hierbij werd gebruik gemaakt van het
kristallijne natriumzout van penicilline thermostabiel van de Koninklijke
Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek N.V. te Delft, welke voor injectie in
water werd opgelost.

a. 2 dieren na 48 uur genezen ; 1 dier na 48 uur niet genezen en nog-
maals 50 cc serum toegediend, daarna genezing ;

b. 4 dieren, die met 300.000 of 400.000 E penicilline zijn behandeld
na 48 uur genezen.

5 dieren, die met 200.000 E penicilline zijn behandeld, zijn na
48 uur niet genezen ; van deze dieren, welke alle tot één koppel
behoren, werden 2 na 48 uur nogmaals met 200.000 E penicilline
behandeld en 3 met 40 cc serum.

Na nogmaals 48 uur zijn slechts de drie met serum behandelde
dieren genezen ; de met penicilline behandelde niet, hoewel niet
ernstig ziek meer.

Van deze dieren kregen er 19 een dosis van 200.000 E, 4 een dosis
van 300.000 E en 2 een dosis van 400.000 E penicilline.

Penicilline is nuttig gebleken bij de behandeling van vlekziekte, vooral
in combinatie met een geringere hoeveelheid serum.

Genezing is eveneens te verkrijgen met de oorspronkelijke door mij
gebruikte hoeveelheid serum, doch deze verloopt beslist minder snel.
Bovendien heb ik de stellige indruk, dat het aantal recidieven met de
gecombineerde behandeling minder groot is.

Toevoeging van 100.000—200.000 E penicilline bij varkens met een
gewicht minder dan 100 kg en 200.000 E penicilline bij dieren met een
hoger gewicht aan 1/3 van de oorpsornkelijk gebruikte hoeveelheid serum
geeft bij de behandeling van de vlekziekte der varkens vrijwel zeker ge-
nezing.

Verslag van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst 1947. Uitg.:
Staatsdrukkerij - Uitgeverijbedrijf \'s Gravenhage.

Het is jammer, dat het verslag van de Veeartsenijkundige Dienst niet meer zoals
voorheen aan alle dierenartsen gratis wordt toegezonden, want het bevat een grote
hoeveelheid zeer lezenswaardige gegevens, waaraan de dierenartsen door het verstrekken
van inlichtingen belangrijk hebben bijgedragen. In verband met de omvang van het
rapport zal met enkele grepen worden volstaan.

De indeling volgt het gebruikelijke schema te beginnen met de weersgesteldheid van
het bij uitstek droge jaar 1947. Dan komt de tuberculose aan de beurt. De bestrijding
werd op het eiland Walcheren verplicht gesteld; 5 veehouders werden veroordeeld
tot voorwaardelijke verbeurdverklaring van de veestapel.

Bij de Brucella infectie der runderen wordt opgemerkt, dat de Gezondheidsdienst
voor Dieren in Zuid Holland de preventieve enting van jong vee zonder kosten voor de
veehouders in haar werkzaamheden heeft opgenomen (kwakzalverij bestrijding ).

De trichomoniasis onder het rundvee breidt zich uit evenals enzoötische steriliteit.

Over de bestrijding der echinococcosc door het afmaken van verdachte honden laten
de inspecteurs van Groningen, Friesland en Overijssel zich niet gunstig uit. Slechts
zelden wordt bij sectie de lintworm gevonden, wat op grond van de in de literatuur
bekende levensduur van de lintworm is te verwachten. De inspecteur in Groningen
dringt dan ook niet sterk aan op afmaken. De inspecteur in Gelderland geeft op 116
besmette honden onschadelijk gemaakt te hebben (geen resultaat der secties vermeld ).

Een uitvoerig relaas treffen wij aan over de runderhorzel bestrijding, vooral in de
districten Utrecht en Friesland.

Infectie met Salmonella dublin bij runderen, ook bij oudere runderen, werd verschil-
lende malen gesignaleerd.

De inspecteur in Friesland meldt, dat bij slokdarmverstoppingen de practici niet ent-
housiast zijn over veratrine („subcutaan ingespoten"( ?)). Het blijkt, dat collega Wigers-
ma deze behandeling eerst op de derde dag als noodmaatregel toepast.

Er is behoefte aan goede Nederlandse entstoffen tegen verschillende ziekten bij honden
en katten.

Het is in het belang van onze pluimveestapel, dat de entstoffen voor pokken en
diphtherie gemaakt en gecontroleerd worden aan een daartoe volledig geoutilleerd
en bevoegd instituut (zie ervaringen der collegae ) en dat de enting door dierenartsen
wordt verricht met al de oplettendheid, welke zij vereist.

Het verslag besluit met een overzicht over de in de Wet van 26 Maart 1920 genoemde
besmettelijke ziekten (o.a. Mond- en klauwzeer zeer uitvoerig) en overzicht van wetten,
besluiten en beschikkingen.

9e en 10e Jaarverslag 1947 en 1948. Stichting ..Centraal Bureau voor Keu-
ringen op Medisch-Hygiënisch Gebied".

Dit Jaarverslag bevat vele lezenswaardige gegevens over verbreiding van tuberculosis
bij de mens.

Hendrickx, Dierenarts. Uitgegeven door : N.V. Standaard Bockhandel, Tilburg.
I\'rijs ƒ 9.90.

Dit boek van onze Belgische Collega Hendrickx, dat 199 bladzijden en 95 afbeel-
dingen bevat, is boektechnisch goed verzorgd.

Het is een hele prestatie van een practicus om een dergelijk vrij omvangrijk werk
te schrijven. Zoals hij aangeeft is dit werk ontstaan uit de vele aantekeningen die hij

tijdens zijn jarenlange practijk als veterinair-accoucheur maakte. Daarnaast heeft
hij ook goede nota genomen van de verschillende publicaties, welke in de binnen- en
buitenlandse pers verschenen.

In de inleiding zegt de schrijver : ,,Het is mijn bedoeling me enkel op het practische
standpunt te plaatsen en slechts even stil te staan bij de wetenschappelijke gegevens,
welke onontbeerlijk zijn voor de practijk."

Bij een beoordeling van dit boek moet hiermede vanzelfsprekend rekening worden
gehouden. Ik heb dit dan ook gedaan, maar toch heeft het boek mij niet helemaal
kunnen bevredigen. Zonder twijfel spreekt uit het geheel een grote belezenheid en een
grote ervaring, maar men merkt direct, dat de schrijver niet gewend is onderwijs te
geven, anders zouden zijn verhandelingen wat minder verwarrend en de stof veel
systematischer behandeld zijn, waardoor het geheel zeker waardevoller zou zijn ge-
worden.

Voor studenten in de veeartsenijkunde acht ik het boek ongeschikt en ik ben bang,
dat de inhoud vele practici zal teleurstellen.

F.A.O. Agricultural Studies no. 10 : ,,Some important animal diseases in
Europe".

In de herfst van 1948 werd te Warschau een wetenschappelijk congres georganiseerd
door de Food and Agriculture Organization of the United Nations, behandelende :
,,Control of animal diseases". Dit congres werd speciaal in Polen gehouden om de
afgevaardigden der Oost-Europese staten in de gelegenheid te stellen kennis te nemen
van de tijdens de oorlog in Engeland en Amerika gemaakte vorderingen op veterinair-
wetenschappelijk gebied. Anderzijds werden op dit congres ook enkele ziekten besproken,
die voornamelijk in de Oost-Europese staten voorkomen en niet of slechts zelden in de
westelijke landen, zodat ook de afgevaardigden van deze landen kennis konden nemen
van de vorderingen op het terrein van deze ziekten in het Oosten gemaakt.

De gehouden voordrachten werden nu als F.A.O. Agricultural Studies no. 10 in een
boekwerk uitgegeven onder de titel : „Some important animal diseases in Europe",
verkrijgbaar bij N.V. Martinus Nijhoff, Lange Voorhout 9, Den Haag.

In het eerste hoofdstuk bespreekt Prof. Trawinski (Polen) de enting van varkens
tegen vlekziekte, terwijl Dr. Kaplan (Amerika) de bereiding van vlekziekteserum met
geagglutineerd antigcen behandelt.

Dr. Dolececk (Tsjecho-Slowakije) bespreekt de Teschener ziekte der varkens ;
Prof. Dalling (Engeland) de enting tegen varkenspest met cristalvioletvaccin.

Dr. Kaplan vraagt de aandacht voor een nieuwe techniek in de diagnostiek der
varkenspest met behulp van uitstrijkjes uit de galblaaswand. In de kliercellen bevinden
zich bij pest in de nuclei mucoidachtige bestanddelen, die zich sterk kleuren met
Kingley\'s kleurstof en die ontbreken in uitstrijkjes van gezonde dieren.

De bestrijding der tuberculose wordt door Prof. Dalling behandeld, die der runder-
brucellose door Dr. Stableforth (Engeland), welke laatste tevens de mastitis bespreekt.

Dr. Kaplan neemt de Newcastle disease voor zijn rekening, terwijl Dr. Krauss
besluit met de bestrijding der dourine.

Uiteraard kunnen in een boekwerkje van 199 bladzijden de verschillende ziekten
niet volledig besproken worden, doch degene, die eigen kennis wil toetsen aan de
nieuwste opvattingen, zal met voordeel van de inhoud kennis kunnen nemen, zowel ten
aanzien van de diagnostiek, de preventie, als de bestrijding der ziekten.

La diagnosi di gravidanza negli animali, mediante le reacioni biologiche e
ehimico-ormonali, 1949. Prof. E. Cuboni. Uitg. Instituto sieroterapico Milanese
S. Belfanti.

Prof. Cuboni geeft een uitvoerig overzicht over de stand van de biologische en hor-
moonchemische zwangerschapsdiagnostiek bij dieren. Na een paar inleidende hoofd-

stukken worden de betreffende methoden bij paard en rund uitgebreid besproken, waarbij
de methoden vlg. Cuboni resp. volgens Josef-Clboni een belangrijke plaats innemen.
Daarna worden de gegevens betreffende de andere dieren besproken (ezelin, zeug, geit,
schaap, teef, kat, konijn, cavia, rat, muis, apin, olifant, giraf, leeuwin, tijgerin, ree,
damhert, zebra en eekhoorn).

De opgave der geciteerde literatuur omvat 20 bladzijden kleine druk ; bij deze litera-
tuuropgave is ook de volledige titel der publicaties vermeld, zodat deze lijst voor een
ieder bruikbaar is.

Lehrbuch der Veterinär-Mikrobiologie. Prof. Dr. med. vet. Hans Dahmen.
4e Aufl. 1949. Uitg. Paul Parey Berlin-Hamburg.

Er schijnt in Duitsland behoefte te bestaan aan zeer korte leerboeken over infectie-
ziekten ; dit is tenminste in korte tijd al het tweede werkje op dit gebied, dat ter recensie
ontvangen werd. Het behandelt dezelfde stof als het boekje van Rolle. Onwillekeurig
gaat men dan ook deze boeken vergelijken. Deze vergelijking valt niet eens eenzijdig
gunstig uit voor Dahmen. Weliswaar heeft zijn boek, dat reeds een 4e druk beleeft, niet
die opeenhoping van slordige fouten, die in het boek van Rolle bij een nauwkeurige
controle hadden kunnen worden voorkomen. Heeft echter het boekje van R. iets fris
en oorspronkelijks, het geschrift van D. maakt al een zeer dorre indruk. Dat kan ook niet
anders, want in 266 bladz. worden tezamen geperst de gehele bacteriologie, virulogie,
protozoölogie en immuniteitsleer en speciale infectieziekten, waarbij zelfs de therapie
niet is vergeten. Waar Rolle daarvoor nog 439 bladzijden nodig heeft en door een
uitgebreide literatuuropgave (hoewel eenzijdig zeer Duits geconcentreerd) en een
auteurslijst de student aanmoedigt tot verdere studie, is hier een verwijzing naar de
literatuur volkomen afwezig. Het is een dorre opsomming van dogmatische feiten,
namen en jaartallen; vooral in het speciale gedeelte is dit hinderlijk. Daarbij komt,
dat door het sterke comprimeren soms noodzakelijke schakels in het betoog worden
vergeten, zoals bij Morbus pullorum, waar de eierstokafwijkingen niet genoemd worden
en waar wel sprake is van een „Testflüssigkeit", maar niet wordt opgegeven, waaruit
deze bestaat. De kippencoccidiose moet het doen met in totaal 21 regels druk, zonder
afbeelding van de parasiet, maar wel met een korte opsomming van de namen der
stadia. Het acute ziektebeeld met haemorrhagische enteritis wordt niet genoemd. Bij
Brucellose bij paarden wordt rotstraal in de eerste plaats genoemd en fistels in de 5e
en 6e.

Had Rolle vele moderne afbeeldingen, D. geeft onduidelijke prentjes : de figuren
2, 3, 12, 13, 15, 20, 26, 27, 28 en 51 zijn volkomen onbruikbaar, op figuur 28 is niet
eens goed te zien, dat waarschijnlijk een kippekop is afgebeeld.

Verschillende fouten hebben de boekjes gemeen : o.a. dezelfde misvatting over de
aetiologie der pseudotuberculose en dezelfde enttechniek. Het betoog over de para-
typhus is evenals bij Rolle verouderd, maar is aanmerkelijk slechter en wordt ongunstig
beïnvloed door subjectieve meningen van de schrijver.

Wat dit boekje voor onze Nederlandse studenten, waarvoor het ook uit anderen
hoofde niet is aan te bevelen, onbruikbaar maakt, is de verwarrende nomenclatuur en
systematiek, die op zijn beurt ook weer afwijkt van die, welke bij Rolle gevolgd is.

Gelet op artikel 2 van het Besluit Bestrijding tuberculose onder het rundvee van
27 October 1943 (Nederlandse Staatscourant 1943, no. 2og) jis het Koninklijk besluit van
5 September 1945 (Staatsblad no. F 162) en het Besluit bezettingsmaatregelen ;

I. aan te wijzen als provincie, waarin het verbod tot het houden van runderen, als
bedoeld in artikel 2 van het Besluit Bestrijding tuberculose onder het rundvee, geldt :
de provincie Noordbrabant ;

II. te bepalen, dat deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse
Staatscourant en in werking treedt met ingang van 1 Juni 1950.

Verschenen is de publicatie „Statistiek van de land- en tuinbouw 1949", samen-
gesteld door het Centraal Bureau voor de Statistiek, in welke publicatie een beeld
wordt gegeven van de Nederlandse land- en tuinbouw in 1949. De gegevens van de
verschillende in dat jaar gehouden tellingen (veestapel, hetcelde oppervlakten, oogst-
ramingen etc., één en ander provinciegewijze gerangschikt en van een toelichting
voorzien) zijn hierin samengevat. Voorts behelst het boekje een aantal overzichten,
waarin de uitkomsten der tellingen naar bedrijfstype of -grootte zijn gegroepeerd.

De publicatie is verkrijgbaar bij de boekhandel en bij het Staatsdrukkerij- en Uit-
geverijbedrijf, Fluwelen Burgwal 18, \'s-Gravenhage. De prijs bedraagt f 4. —.

Het Nederlands Genootschap voor Landbouwwetenschap organiseert in samen-
werking met het Nederlands Instituut van Landbouwkundige Ingenieurs van Maandag
10 tot en met Vrijdag 14 Juli a.s. de vijftiende Nederlandse Landbouwweek.

Dc Regelingscommissie voor de Landbouwweken is er ook dit jaar in geslaagd een
interessant en leerzaam programma samen te stellen met voordrachten, die een aantal
uiteenlopende onderdelen van de Nederlandse Landbouw behandelen. Het succes van
vorige jaren en het programma wettigen de verwachting, dat vele Nederlandse land-
bouwkundigen en practici weer in Wageningen zullen bijeen komen.

Verschillende instellingen en verenigingen verlenen ook nu weer hun medewerking
door de voordrachten van een dag of een gedeelte ervan voor hun rekening te nemen.

Op Maandag 10 Juli te 14.00 uur wordt de Landbouwweek geopend. Daarna volgt
een tweetal voordrachten over het bouwen van aardappelbewaarplaatsen, georganiseerd
door de N.A.K. en het Centraal Orgaan voor Zaaizaad en pootgoed.

Op Dirisdag 11 Juli zullen enkele voor ons land nieuwe gewassen (mais, olievlas en
dederzaad) worden besproken. De Commissie voor de Maisteelt en het Nederlands
Vlasinstituut verlenen hun medewerking. De leiding berust bij Ir. N. H. H. Addens.

Op Woensdag 12 Juli zal de traditionele zuiveldag worden gehouden. Op die dag
zullen voordrachten over wereldproductie en -consumptie van voedingsvetten, over
de richting, waarin onze boterbereiding moet worden ontwikkeld en over boterverkoop,
-reclame en -verpakking worden uitgesproken. De Vereniging van Oudleerlingen der
Rijkszuivelschool te Bolsward organiseert deze dag met medewerking van de Algemene
Nederlandse Zuivelbond, de Vereniging voor Zuivelindustrie en Melkhygiëne en de
Hond van Kaasproducenten.

Donderdag 13 Juli is gewijd aan cultuurtechnische vraagstukken. Op die dag zullen
voordrachten over Landaanwinning en Ontginning worden gehouden, één en ander
onder leiding van Prof. Ir. F. Hellinga, terwijl de Cultuurtechnische Dienst, de
Grontmij., de Nederlandse Heide Maatschappij, de Rijksdienst voor de Uitvoering van
Werken, de Unie van Waterschapsbonden, de Vereniging voor Landaanwinning en
cle Wieringcrmeerdirectie (Noordoostpolderwerken) hun medewerking verlenen.

De laatste dag van de Landbouwweek, Vrijdag 14 Juli, zal worden geopend met een
voordracht, samengesteld door de Studiekring voor de Geschiedenis van de Landbouw,
nauw aansluitend aan de andere op die dag te houden voordrachten, waarin enkele
economische onderwerpen behandeld zullen worden. Aan de organisatie hiervan
verlenen de Nationale Coöperatieve Raad en de Stichting voor de Landbouw hun
medewerking. Des namiddags te 15.30 uur zal de Landbouwweek officieel worden
gesloten.

Alle voordrachten zullen in het Hulpgebouw van de Landbouwhogeschool, Duiven-
daal te Wageningen gehouden worden. Volledige programma\'s met vermelding van de
aanvangsuren, de sprekers en een korte samenvatting der onderwerpen zullen ca. 3
weken van tevoren verkrijgbaar zijn bij de secretaris van de Regelingscommissics :
Ir. R. P. H. P. van der Schans, Bosweg 32, Bennekom, die tevens gaarne nadere
inlichtingen verstrekt.

Blijkens de Staatscourant van 22 Mei j.1. waren in de maand April j.1. 230 bedrijven
in Nederland besmet met mond- en klauwzeer. Dit betekent, dat de sterke daling van
het aantal mond- en klauwzeergevallen, die in Maart j.1. intrad (Februari : 1223 besmette
boerderijen, Maart : 785), zich in April heeft voortgezet.

De aangetaste bedrijven waren als volgt over de verschillende provincies verdeeld :
Groningen 0, Friesland 6, Drenthe o, Overijssel 8, Gelderland 56, Utrecht 14, Noord-
holland 8, Zuidholland 61, Zeeland 20, Noordbrabant 46 en Limburg 11.

Schurft bij éénhoevige dieren en schapen kwam in April j.1. voor bij 502 dieren op
28 bedrijven. Deze bedrijven waren als volgt verspreid : Groningen 2, Friesland 3,
Drenthe 2, Overijssel 5, Gelderland 6, Utrecht 3, Noordholland 2, Zuidholland 2, Zee-
land o, Noordbrabant 3 en Limburg o.

Het rotkrcupel der schapen tastte 1022 dieren aan, verdeeld over 35 bedrijven, gelegen
in de provincies : Groningen 2, Friesland 2, Drenthe o, Overijssel 8, Gelderland 4,
Utrecht 3, Noordholland 12, Zuidholland o, Zeeland o, Noordbrabant 4 en Limburg o.

Miltvuur kwam in April j.1. voor op een bedrijf in Wijhe (Drenthe) en op één in
Leidschendam. Pseudo-vogelpest werd geconstateerd op 3 bedrijven in de provincie
Limburg.

Hoewel meer curieus dan wetenschappelijk, is het volgende wel interessant om ver-
meld te worden.

Door de landbouwer W. te Almelo werd met spoed consult gevraagd voor een ruim
4 jaar oude merrie met de anamnese dat het dier óf koliek had óf bezig was het veulen
,,af te zetten".

De desbetreffende uitstekende stamboekmerrie van het Groninger type was 7 maanden
geleden gedekt door een 20 jarige hengst. Het dier had dit voorjaar een veulen groot
gebracht. Voor dit veulen was de merrie behandeld met hormonen, omdat ze niet
tochtig wilde worden.

Uit het na aankomst ingestelde onderzoek bleek dat darmkoliek wel uitgesloten
kon worden, maar bij vaginale exploratie konden vruchtvliezen gevoeld worden, zonder
vruchtwater. Na enig tasten kon een kleine plm. 15\'cm grote vrucht ontdekt worden,
welke gemummificeerd bleek en van vrouwelijk geslacht.

Tijdens de flinke uteruscontracties ondersteund door de buikpers werd geprobeerd
de secundinae af te halen. Bij het vorderen hiervan bleek nog een 2e vrucht aanwezig
te zijn plm, 60 cm lang eveneens van vrouwelijk geslacht.

Opnieuw werd getracht de vruchtvliezen te verwijderen en tot ieders verbazing
kwam toen nog een derde vrucht te voorschijn, even groot en van het zelfde geslacht als
beide vorige.

In de literatuur wordt zelden melding gemaakt van drielingen bij de merrie en dan
was ook altijd evenals in dit geval een vroeggeboorte het gevolg. Tweelingdrachtigheid
van de merrie is al betrekkelijk zeldzaam (er worden cijfers vermeld van 1- 2 %) en
ook dan treedt vaak vroeggeboorte op.

De merriebaarmoeder schijnt niet erg geschikt om meer dan 1 normale vrucht te
bevatten.

In het bovenvermelde geval is de merrie zonder incidenten geheel hersteld na nog
enkele ontsmettingsstaafjes ingebracht te hebben.

Het heeft mij verwonderd, dat collega Joh. C. Peters, die in afl. 9 van dit blad mijn
boek over „de ziekten van de hond" recenseerde, aanstoot heeft genomen aan de uit-
drukkingen „elcctro-coagulatie" en „het diathermisch mes" (cursivering van de recensent).
Met de veelal draadvormige pool, welke bij het opereren met het korte golfapparaat
dienst doet, wordt het weefsel gekliefd als met een gewoon mes, doch hier ten gevolge
van snijrandcoagulatie ; de hitte doet immers het eiwit stollen. Deze woorden zijn dus
geen slordigheden, doch bewust gekozen termen. Men vindt ze trouwens herhaaldelijk
ook door anderen gebruikt.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironr. 511606 ten name van de Mij voor Diergeneeskunde.

Tarieven voor het pullorumonderzoek met de snelmethode en tarieven
voor de praeventieve enting tegen pokken en diphtherie.

Daar de laatste tijd door verschillende dierenartsen inlichtingen werden gevraagd
over de bestaande tarieven voor het pullorumonderzoek en de praeventieve enting tegen
pokken en diphtherie, wordt meegedeeld, dat deze tarieven ongewijzigd zijn gebleven.
Voor zover één en ander niet bekend zou zijn, worden de destijds vastgestelde tarieven
nogmaals meegedeeld.

voor de eerste 300 dieren een basistarief van f 0.10 per dier 10 per dier, met een minimum
van f 5.— (tot 50 stuks), voor de daaropvolgende 200 dieren f 0.09 per dier en voor alle
overige dieren f 0.08.

Bijvoorbeeld iooo dieren: 300 x fo.io -f 200 X f 0.09 4" 500 X f 0.08 = f88.—.
Pokken- en diphtherie-enting.

voor de eerste 300 dieren een basistarief van f. 0.075 P^cr dier, met een minimum van f.4.—
(tot 53 stuks) en voor alle overige dieren f. 0.05 per dier. Deze tarieven gelden voor pluim-
vee, dat bedrijfsmatig wordt gehouden.

In verband met het feit, dat de Inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst
bepaalde gebieden kunnen aanwijzen, waar de praeventieve enting tegen pseudo-
vogelpest kan worden toegepast, geeft het Hoofdbestuur het voorlopige advies voor
deze enting de pluimveehouders dezelfde tarieven in rekening te brengen die voor
de pokken- en diphtherie-enting gelden (zie boven).

Bij bovenstaande tarieven wordt uitgegaan van voldoende medewerking en hulp
van de pluimveehouders.

Gedurende de zomervacantie zijn nog enkele studenten beschikbaar voor assistentie
bij pullorumonderzoek en pokken- en diphtheric-cntingen. Dierenartsen, die assistentie
nodig hebben voor het verrichten van deze massawerkzaamheden, kunnen zich hiervoor
opgeven bij het secretariaat van de Maatschappij.

Subsidie aanvragen bij de Nederlandse Organisatie voor Zuiver Wetenschap-
pelijk Onderzoek.

Het Bestuur van de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onder-
zoek (Z.W.O.) maakt bekend, dat aanvragen voor subsidie voor het jaar 1951 tot 1
September 1950 kunnen worden ingediend bij:

Deze is bereid schriftelijk of na voorafgaand overleg mondeling inlichtingen te geven.
Hij is telefonisch bereikbaar te \'s-Gravenhage onder Nr. 116376.

De Organisatie stelt zich ten doel de beoefening der zuivere, d.w.z. niet op toepassing
gerichte wetenschap te bevorderen op alle daarvoor in aanmerking komende wijzen.

van financiële steun van alle andere, daarvoor in aanmerking komende instanties,
alvorens zich tot de Organisatie Z.VV.O. te wenden. Slechts indien steun van andere
zijde in principe uitgesloten is, dan wel indien die steun geheel of partieel is afgewezen,
kan subsidiëring door de Organisatie worden gegeven.

De aanvragen dienen een uitvoerige wetenschappelijke motivering van het te verrichten
onderzoek, alsmede een gespecificeerde begroting te bevatten, terwijl aangegeven moet
worden hoeveel jaren men verwacht, dat de subsisiëring voorgezet zal moeten worden
om het gestelde doel te bereiken.

Wanneer een bepaald onderzoek met vrucht tezamen met andere Nederlandse onder-
zoekers in gezamenlijk overleg en met een bepaalde arbeidsverdeling zou kunnen worden
aangevat, verdient het aanbeveling zich vooraf daarover te beraden. Alleen wetenschap-
pelijke doeleinden van uitnemend belang, te verrichten door of onder leiding van voor-
aanstaande onderzoekers, zullen gesteund kunnen worden.

a. Nederlandse onderzoekers of groepen van onderzoekers door financiële steun in
de gelegenheid te stellen zich aan het beoogde onderzoek te gaan of te blijven wijden
dan wel daarvoor wetenschappelijke medewerkers of ander personeel aan te stellen,
of speciaal voor het betreffende onderzoek te bezigen instrumentarium of studie-
materiaal in bruikleen aan te schaffen.

b. Nederlandse onderzoekers in de gelegenheid te stellen in het buitenland te verblijven
of daarheen te reizen, teneinde zich te wijden aan onderzoekingen of studies, waar-
voor Nederland zich om welke redenen ook, minder eigent.

c. befaamde buitenlandse geleerden in de gelegenheid te stellen in Nederland cursussen,
demonstraties, of voordrachten te geven.

d. bij te dragen in de kosten van publicatie van belangrijke wetenschappelijke resul-
taten van Nederlandse onderzoekingen.

e. op andere daartoe door de Raad voor het Zuiver-Wetenschappelijkonderzoek ge-
schikt geachte wijzen.

Volledigheidshalve zij vermeld, dat ook voor continuering in 1951 van reeds eerder
aangevangen ondersteuning, de aanvragen voor 1 September 1950 moeten worden
ingediend.

van de ledenvergadering van de afdeling Overijssel van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, gehouden Zaterdag 27 Mei 1950 in Hotel Gijtenbeek te
Zwolle.

Bij de opening heet de voorzitter allen welkom, in het bijzonder de spreker van deze
middag Prof. Jansen en ons erelid Prof. Krediet en hij bedankt tevens collega Post
voor de gelegenheid, die geboden wordt om het Instittuut van de Gezondheidsdienst
te bezichtigen.

De notulen van de vorige vergadering waren vooaf aan de leden rondgestuurd en
worden zonder op- en of aanmerkingen goedgekeurd.

Vrijwel alle ingekomen stukken hadden betrekking op punten, die verder op de
agendum waren vermeld. Bij behandeling van die punten werden ze besproken.

Daarna volgt de lezing van Prof. Jansen over „Enkele pluimveeziekten". Het gespro-
kene werd verduidelijkt met lantaarnplaatjes. De vele vragen, die gesteld werden, be-
wezen met hoeveel interesse de lezing werd gevolgd.

Nadat de voorzitter Prof. Jansen namens allen hartelijk bedankt had voor het ge-
sprokene, werd tot punt 5 van de agendum overgegaan.

Het voorstel in de vorige ledenvergadering gedaan (instelling van een ledenraad voor
maatschappelijke vraagstukken) werd teruggenomen. De vergadering kon meegaan
met het voorstel van het Hoofdbestuur.

bestrijding. Collega Post geeft een uiteenzetting over het plan en legt daarbij de nadruk
op juiste tubereulinatie en opruimen van reageerders, terwijl het klinisch onderzoek
nie\' mag worden verwaarloosd, vooral niet op kleine bedrijven. Het laboratorium-
onderzoek moet nog meer worden vervolmaakt.

Dr. Kramer wijst op enkele tegenstrijdigheden in het plan. De voorzitter stelt de vraag
of het merken van reageerders door practici moet worden uitgevoerd. Collega Post
merkt op, dat de dierenarts dit in het verleden ook heeft gedaan.

Uit de vergadering werd opgemerkt, dat als het certificatenstelsel goed werkt, merken
niet meer zo noodzakelijk is. Tegen het merken zijn practische en theoretische bezwaren.

Bij de bespreking van de verhouding practicus ten opzichte van de Gezondheids-
dienst komt naar voren, dat de bedoeling is per provincie een contract af te sluiten.
Een afdelingsbestuur kan juridisch geen contract afsluiten, daar zij geen rechtspersoon-
lijkheid heeft. Er zal wel een standaardovereenkomst komen voor alle afdelingen.

In het contract moet nadrukkelijk staan, dat alle veterinaire werkzaamheden door
een dierenarts moeten worden verricht. De afdeling was het eens met de beschrijving
onder letter B van het ingekomen rapport.

Bij de bespreking van het rapport inzake vestigingsregeling voor practici bleek de
vergadering met het rapport accoord te kunnen gaan.

In het schrijven van het Hoofdbestuur, betreffende het probleem van de pokken-
en diphtherie-enting wordt afgeweken van de gedachtengang, dat alle veterinaire
handelingen door een dierenarts moeten worden verricht.

Prof. Krediet wijst op de grote gevaren van de voorgestelde regeling. Dr. Kramer
licht het schrijven toe. De Stichting voor de Landbouw dringt aan op wetswijziging.

Langdurig werd de kwestie van alle zijden bekeken, waarbij verschillende collegae
aan de bespreking deelnamen.

De afdeling zal het Hoofdbestuur verzoeken bij de verdere behandeling met de geuite
bezwaren rekening te houden.

In verband met het a.s. 40 jarig ambtsjubileum van coll. Eshuis wordt besloten de
eerstvolgende vergadering te houden op 29 Juli of 5 Augustus te Hengelo.

Aanwezig 29 leden en als gasten de Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid E. J.
A. A. Quaeovlieg, de Inspecteurs van de Volksgezondheid Dr S. G. Zwart en Dr
J. M. van Vloten en de Voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde Dr
Y. M. Kramer.

Te i 11 u, v.m. opent de Voorzitter Dr D. M. Hoogland de vergadering met een
woord van welkom, speciaal aan de gasten in ons midden. Daarna voorlezing van de
notulen, die behoudens een wijziging en een aanvulling worden vastgesteld.

De ingekomen stukken passeren de revue. Vervolgens houdt collega J. P. W. Anemaet
uit Naaldwijk zijn causerie over: „Vleeskeuringservaringen in Frankrijk, met name
te Parijs".

Het slachthuis „La Villette" te Parijs is gebouwd onder Keizer Napoleon III en werd
in gebruik gesteld op 1 Januari 1867. Het is opgebouwd volgens het oude systeem
van aparte hallen (échaudoirs), welke afzonderlijk aan grossiers of slagers worden ver-
huurd.

La Villette kent 249 échaudoirs en is 21 H.A. groot. Elk échaudoir is 10 meter lang
en 5 meter breed en mondt aan de achterzijde uit op een 10 meter brede overdekte
binnenplaats, aan de overzijde waarvan de achterzijden van de échaudoirs van het
tegenoverliggende blok grenzen.

Op deze binnenplaats worden de dieren gedood, verbloed, onthuid en worden maag
en darmen afgewerkt; de inhoud van deze laatsten loopt in een goot, waardoor water
stroomt en vandaar naar riolen. De slachtingen hebben op vrij primitieve wijze plaats.

In de échaudoirs, waarin practisch geen licht doordringt, worden gemiddeld 30 a
35 runderen opgehangen.

De varkenshal is nieuw en cirkelvormig met een middellijn van 30 meter. Hierin
worden de varkens op moderne en hygiënisch verantwoorde wijze geslacht. Gedurende
1948 werden in La Yillette geslacht 841773 slachtdieren, waaronder 166840 runderen.

Daarna behandelt spreker de keuring, die nogal van de onze afwijkt. Aan het slacht-
huis La Villette zijn in de keuring werkzaam: 1 Directeur, 5 Keuringsveeartsen en
7 Inspecteurs.

Dc Inspecteur is te vergelijken met de Nederlandse Hulpkeurmeester, maar heeft
geen enkele bevoegdheid, mag niets afkeuren en moet bij de geringste afwijking het dier
laten hangen voor de vétérinair. Hart-, in- en uitwendige kauwspieren worden niet
ingesneden; de nieren blijven in hun kapsels.

Cysticercosis komt echter wel degelijk voor. De keuring op tuberculose is zeer streng,
doch vele keuringsbeslissingen doen ons, Nederlanders, vreemd aan.

In de slagerijen en vleeshallen is de hygiënische toestand vaak niet rooskleurig.
Het abattoir „La Veaugirard" laat ook veel te wensen over.

Het spreekt vanzelf, dat een levendige discussie op deze causerie volgt. Hierin komt
wel duidelijk naar voren, dat de Hollandse vleeskeuring, vergeleken bij de Franse, geen
slecht figuur maakt.

In de middag-vergadering wordt uitvoerig gesproken over het bekende art. 162
van het Wetboek van Strafvordering, zulks in verband met de verschillende verorde-
ningen van het B.V.V. (verzekeren van slachtdieren enz.). Daarna komt aan de orde:
„Sluiting van diensten op nationale feestdagen" (Verjaardag Koningin, 5 Mei-middag
enz.). Op dit gebied is geen uniformiteit. Men speelt soms de ene dienst tegen de andere
uit. De gemeentelijke verordeningen behoren deze aangelegenheid voor de betrokken
keuringsdiensten te regelen. Algemeen is men van gevoelen, dat, behoudens in uitzon-
deringsgevallen, de regeling in ons gehele land hiervoor gelijkluidend behoort te zijn,
alhoewel men er zich terdege van bewust is, dat deze zaak, in verband met locale toe-
standen (markten, exportkeuring), vele facetten heeft.

Het rapport, inzake schrijven Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, betreffende medewerking aan de uitvoering van voorschriften enz. uitgaande
van het B.V.V. wordt besproken en vastgesteld. De commissie, bestaande uit de heren
D. de Jong, Zaltbommel, J. J. Ooms, Tilburg en C. A. Schuelf.r, Oss, wordt door de
Voorzitter loffelijk geprezen en bedankt.

Bij de rondvraag en vrije mededelingen worden nog verschillende interessante on-
derwerpen aangesneden.

Dc volgende vergadering zal, zo mogelijk, gehouden worden op Zaterdag 9 September
en gedeeltelijk te Leiden, (Het kweken van levende weefsels door Prof. Gaillard te
Leiden) en gedeeltelijk te Alphen a.d. Rijn. (Bezoek met dames aan het bekende vogel-
park ,Avifauna" aldaar).

Een 25-tal collegae werden door de nieuwe voorzitter, collega D. van der Veen
verwelkomd.

In zijn openingsspeech uitte hij zijn waardering over het feit, dat enkele collegae,
welke de laatste jaren niet meer verschenen waren, wederom acte de présence gaven.

Speciaal ook met het oog op de toekomst, achtte de voorzitter het van eminent belang,
indien op alle mogelijke wijze het collegiaal contact wordt gestimuleerd cn kringbijeen-
komsten kunnen in deze een zeer belangrijke bijdrage leveren.

Dit contact te bevorderen is de doelstelling van deze bijeenkomsten en dit wordt
en werd bereikt, doordat vele jaren lang elke eerste Zaterdag van de maand de kring
zich verzamelde in Gouda, waar praktijk-bijzonderheden resp.-moeilijkheden besproken
worden. Zo nu en dan worden deze opgeluisterd door voordrachten van een harer
leden.

Collega J. van Dijk hield op 3 Juni een zeer interessante voordracht over kalver-
opfok ziekten.

Bij de paratyphus infectie merkte hij op dat vermoedelijk vele gevallen niet als zodanig
onderkend worden.

De laatste jaren zag hij in zijn praktijk gunstige resultaten, indien naast het coli serum
tegelijkertijd ook paracoli serum in een dosis van elk 25 cc werd toegediend.

De maatregelen indertijd door Poels aangegeven zijn naast een doelmatige voeding
en stalling van grote betekenis.

Van de sulfa verbindingen werd speciaal het sulfamerathine bij verschillende aandoe-
ningen (kalver diphterie, pneumonie enteritis met succes toegepast. Het septische pleuro
pneumonie-serum wordt door hem met succes gebruikt, de betekenis van het polyarthritis
serum wordt niet groot geacht. De inleider heeft opgemerkt, dat een tenotomie van de
achilles pees en buigers de beste resultaten geeft, wanneer de dieren beweging kunnen
krijgen, dus niet gedurende de staltijd.

Navelbreuken worden niet radicaal-operatief maar meestal d.m.v. een ligatuur boven
een flessa hechting of hoefnagel welke door breukzak wordt gestoken, waarbij het peri-
toncum betrokken moet zijn.

Coll van Dijk had de indruk dat het soms optredende kaalworden van kalveren ver-
oorzaakt wordt voor vit. A gebrek.

Hij meende typische reacties bij vit. A toediening gezien te hebben. Verschillende
collega\'s bleken pogingen gedaan te hebben om boutvuur te behandelen met penicilline
injecties; de meningen, omtrent de resultaten en mogelijkheden van deze behandeling,
liepen nog al uiteen. In dit verband lijkt het zeer gewenst, indien in het laboratorium
nagegaan wordt de gevoeligheid van de boutvuur bacil t.o.v. pencilline in vitro en in
vivo.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
de collegae:

Sj. J. Hoocstra, Duinweg 83, Zoutelande.
Mej. M. N. v. d. Hulst, Rijnlaan 227, Utrecht.
H. de Jong, Koolwijk F 54, Stolwijk.
C. J. v. Nie, N. H. Pastorie, \'s-Graveland.

Als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde werden aangenomen
de diergeneeskundige candidaten :
P. J. B. van Egmond, Mauritsstraat 10, Utrecht.
W. J. Kraan, Willem Arntzkade 66, Utrecht.
W. Misdorp, Prof. Lorentzlaan 66, Zeist.
R. D. Reinders, Hooft Graaflandstraat 183, Utrecht.
N P. Saathof, Croeselaan 349 bis, Utrecht.
H. Swinkels, Eikstraat 49, Utrecht.
Mej. A. M. Sybesma, 2de Fok 13, Heerenveen.
F. v. d. Veen, Prof. Ritsema Boslaan 78, Utrecht.

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekjes op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

W. M. Gotink te Zwolle, is binnen die gemeente verhuisd naar Eekwal 4. (pag. 71)

F. W. v. d. Kreek te Gorkum is verhuisd naar Burg. de Raadtsingel 23 D. Dordrecht

G. J. Nijland te Utrecht, is verhuisd naar Bussum; de gegevens achter diens naam
te lezen als volgt: Bussum, Dr Frederik van Eedenweg 13a; tel. K 2959-5883; gr.
547736; P. spec. kl. huisd. (pag. 85)

H. Rexwinkel te Aalten, is in volambtelijk dienstverband getreden zodat de gegevens
betrekking hebbende op diens practijk, komen te vervallen. (pag. 88.)

Het bureau van de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Inspecteur,
van de Volksgezondheid, collega J. H. Hamers, in bet district/ambtsgebied Limburg,
is van van Meerssen, Klinkenberg 2, verplaatst naar Valkenburg Kasteel „Den Halder"
telefoon K 4406-2093 (voorlopig).

Met ingang van 1 Juni 1950 is T. Kapteijn te Noordwijk, met zijn werkzaamheden
als Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Inspecteur van de Volksge-
zondheid begonnen en is hem met ingang van genoemde datum eervol ontslag verleend
als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het Dis-
trict Zuid-Holland.

Collega Stegenga verkreeg op 15 Juni 1950 de graad van doctor in de Veeartsenij-
kunde aan de R.U. te Utrecht op een proefschrift, getiteld „Vibrio foetus en enzoötische
steriliteit".

Namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde woonden de voorzitter en de secre-
taris deze promotie bij. Het Hoofdbestuur wenst ook langs deze weg Dr. Stegenga van
harte geluk met het verkrijgen van de hoogste academische graad.

The Vaginal Smear of the Cow and Causes of lts Variation. W. Hansel,
M.S., S. A. Asdell, M.A., Ph. D., and S. J. Roberts, D.V.M.. M.S. Ithaca, New York.
American Journal of Veterinary Research. Vol. X. Nr. 36. July 1949, pag. 221.

Schrijvers zijn van mening, dat het gebruik van hormonen met als doel rasverbetering,
slechts toegepast mag worden indien er meer gegevens betreffende de invloed van
hormonen op het geslachtsapparaat tot onze beschikking zijn, dan thans het geval is.

Schrijvers trachten aan de hand van het vaginaal-uitstrijkje de toestand van het
inwendig geslachtsapparaat te bepalen, analoog aan de goede resultaten verkregen
bij de muis (rat) en gedeeltelijk goede resultaten bij de hond.

Enerzijds blijkt de vaginawand van de koe meer gecompliceerd gebouwd te zijn dan
van de muis, anderzijds vinden zij bij de koe een zeer hoge hormoonspiegel. Vier gra-
fieken en 12 afbeeldingen verduidelijken de tekst. Uit deze grafieken blijkt, dat in afwij-
king van de toestand bij de muis, waarbij de oestrus gekenmerkt wordt door het z.g.
schollenstadium in het vaginaal uitstrijkje, dat schollenstadium bij de koe ongeveer valt
minimaal 7 dagen na de oestrus.

Schrijvers geven een enigszins afwijkende indeling van de cellen welke zij in de loop
van de cyclus in het uitstrijkje waarnamen.

a. dat de cyclus bij de koe,afgespiegeld in het beeld van het vaginaaluitstrijkje, grondig
verschilt van het beeld van het vaginaaluitstrijkje van de muis en

b. dat bij een koe in oestrus het aantal leucocyten in het uitstrijkje opmerkelijk groot
was.

De diagnostische waarde voor de practijk zal nog nader onderzocht moeten worden.

Abscessen bij veulens in de Pelvicruraal streek. (M. Montaux, Ree. de Med.
Vet., LXXI 421, 1949).

Volgens Montaux komen bij veulens herhaaldelijk in de pelvicruraalstreek ab-
scessen voor, die soms spontaan in de vulva doorbreken. De aetiologie wordt niet nader
aangegeven.

Activation of inapparent infection vvith ectromelia and pneumonia virus in
mice. J. D. Verlinpe and J. Winsser. Antonie van Leeuwenhoek 15, 41, (1949).

In de longen van muizen, die voor de muisadaptatie van influenza A virus werden
gebruikt, werden path.anat. veranderingen gevonden, die verschillend waren van de
veranderingen bij influenza-pneumonie. Toen zich korte tijd later onder deze muizen
verschijnselen van ectromelia (zwelling, necrose en afsnoering van één of meer poten)
voordeden, kon aangetoond worden, dat ook de longveranderingen door het ectromelia
virus werden veroorzaakt. Enige jaren later werden bij muizen van een andere kolonie,
2Üe werden gebruikt voor de muisadaptatie van influenza B virus en voor intranasale-
mfectieproeven met keelspoelsel en bloed van mensen, lijdende aan een aetiologisch
onbekende acute ziekte van de luchtwegen, longveranderingen gevonden, die macros-
copisch wel. doch histologisch niet op de afwijkingen bij influenza-pneumonie geleken.
Ook na intranasale passages van normale muizenlongsuspensies ontstonden vroeg ol

laat dergelijke veranderingen, waarvoor een z.g. muizenpneumonie-virus aansprakelijk
moest worden gesteld. Aangetoond werd, dat ruim 10 % van de klinisch normale muizen
met dit virus besmet waren. Door de intranasale indruppelingen is dit virus geactiveerd
en heeft de longveranderingen veroorzaakt. Gewezen wordt op het feit, dat dergelijke
spontane virusinfecties bij proefdieren gemakkelijk aanleiding kunnen geven tot foutieve
gevolgtrekkingen bij besmettingsproeven, indien zij niet door controleproeven zijn
uitgesloten.

Haemagglutination durch Pockenvirus. 5. Die Erzeugung von Antistoffen
gegen Vaccinevirus-Haemagglutinine bei Meerschweinchen und Ratten.

Het vaccinevirus is in staat, kippenerythrocyten te agglutineren. Na immunisatie
van caviae en ratten met vaccinevirus, ontstaan, evenals bij het konijn, doch tot een
veel hogere titer, antistoffen in het bloed, welke de vaccinevirus-haemagglutinatie
remmen. Opvallend was, dat de antistoftiter na inhalatie van het virus onder aethcr-
narcose hoger was dan na subcutane en intrapcritoneale inspuiting.

Vóór 1942 was Indonesië een der best gevaccineerde landen ter wereld. Onder de
Japanse bezetting werd de vaccinatie op vele plaatsen niet voortgezet en ook daarna
lieten de omstandigheden een intensieve inenting niet toe. Er is dus slechts een gedeelte
van de kinderen geïmmuniseerd en vele ouderen zijn niet gerevaccineerd. Daarom ziet
men in de thans heersende pokkenepidemie zeer uiteenlopende ziektebeelden: aan de
ene kant mensen, die binnen enkele dagen sterven, aan de andere kant patiënten met
slechts enkele pokpuistcn en verder allerlei tussenvormen, die dikwijls grote diagnos-
tische moeilijkheden opleverden. Slechts de dierproef (enting op de konijnen- of cavia-
cornea of op de apenhuid) geeft zekerheid, maar deze neemt enige dagen in beslag
en de klinicus moet terstond beslissen of de patiënt geïsoleerd zal worden. Fouten zijr
hierbij niet te vermijden. De herkenning van pokken bij niet-immune personen (variola
vera) is meestal gemakkelijk. Lastiger is de diagnose bij variolois, een van het klassieke
beeld afwijkende vorm, als gevolg van een nict-voldoendc immuniteit. Steeds geldt,
dat de diagnose moeilijker is, naarmate de ziekte zich in een vroeger stadium bevindt.
Therapeutisch wordt in het eruptie- en suppuratiestadium penicilline toegepast, 8 X
20.000—40.000 E per dag, ter voorkoming van secundaire bacteriële infecties.

Pokken in Indonesië en het pokkengevaar voor Nederland. H. Peeters, Ned.
Tijdschr. v. Geneesk. 93-IT, 1782, (1949).

In Indonesië heerst een pokkenepidemie, tengevolge waarvan door de Nederlandse
Regering Batavia, een deel van Java en een deel van Sumatra besmet zijn verklaard.
Sterke twijfel wordt uitgesproken of de certificaten, waarop als uitslag der vaccinatie
„reaction of immunity" staat vermeld, wel kunnen worden beschouwd als bewijs, dat
de betrokkene voldoende tegen pokken is gevrijwaard. Vaccinatie in het begin van de
incubatie is niet steeds in staat, het uitbreken der ziekte te voorkomen. De pokken-
epidemie in Indonesië heeft de dreiging van import van het pokkenvirus in Nederland
met zijn zeer slechte vaccinatietoestand weer acuut doen worden. Met alle mogelijke
middelen moet er naar worden gestreefd de vaccinatie van kinderen van ongeveer één
jaar te bevorderen opdat wanneer onverhoopt massa-vaccinatie moet worden toegepast
het gevaar voor postvaccinale encephalitis tot het uiterste minimum beperkt is.

Op 17 Juni 1950 overleed te Amsterdam Collega Doctor Johannes
Andreas Gunst. Geboren op 3 Juni 1883 te Breda, bezocht hij na de
Lagere school-opleiding de 2de H.B.S. met 5-jarige cursus te Amsterdam,
alwaar hij in 1902 het eindexamen verwierf, waarna hij aan de toenmalige
\'s Rijks Veeartsenijschool ging studeren. Op 31 Juli 1907 verkreeg hij het
veearts-diploma. Na enige voorbereiding werd hij benoemd tot Militair
Paardenarts der tweede klasse in Nederlands Indië, welke functie hij in
begin 1908 aanvaardde te Salatiga.

Hoewel hij zich het meeste aangetrokken gevoelde tot de paardenpraktijk
is hij niet lang in militaire dienst gebleven.

Gunst maakte namelijk al spoedig kennis met Mejuffrouw H. C. J.
Knoppert, die een bloeiende tandarts-praktijk in Soerabaja kreeg en
toen, na zijn huwelijk met haar in 1911 de kans groot was, dat door zijn
overplaatsing naar andere garnizoensplaatsen de jonge echtelieden zouden
worden gescheiden, nam hij spoedig na zijn huwelijk ontslag uit de militaire
dienst en vestigde zich als particulier dierenarts in de zelfde stad. In 1913
schonk zijn vrouw hem een dochter.

Met groot enthousiasme en veel succes wijdde hij zich aan de behan-
deling van het zieke dier. Reeds toen ving hij aan met publicaties van
verschillende aard in de Veeartsenij kundige Bladen voor Ned. Indië (o.a.
1913: Pest bij een kat, 1916: Magnesiumsulfaat bij tetanus en 1918: Lucht-
zakcatarrh), in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde en in het Tijdschrift
voor Vergelijkende Geneeskunde (Favus).

Na de eerste wereldoorlog repatrieerde Gunst in 1919 na een reis via
China, Japan en Amerika en hij werkte daarna gedurende 8 maanden aan
de Rijks Serum Inrichting te Rotterdam, terwijl zijn Vrouw de tand-
artsen-praktijk in den Haag begon. Ten slotte vond hij in 1920 zijn eind-

bestemming aan het Abattoir te Amsterdam, waar hij zich als keurings-
veearts-bacterioloog tot zijn pensionnering in 1948 aan de practische
vleeskeuring wijdde. Inmiddels verkreeg Gunst op 28 Juni 1922 aan de
Veeartsenij kundige Hogeschool te Utrecht na verdediging van het proef-
schrift: „Over Antagonisme van den Bacillus Pyocyaneus" de graad van
Doctor in de Veeartsenijkunde. Zijn promotor was Professor Poels. Maar
ook na zijn promoveren bleef zijn belangstelling in de wetenschappelijke
zijde van ons beroep levendig en het was Gunst, die in 1927 wees op het
belangrijke verschil tussen actinobacillose en actinomycose in een uitge-
breid artikel in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde (1927, pag. 497
en 552).

In 1932 trof hem een zware slag door het overlijden van zijn geliefde
vrouw. Het wierp een donkere schaduw op zijn zo succesvol leven. Ook
buiten de veterinaire wereld was Gunst een waardig vertegenwoordiger
van zijn vak. Als enthousiast beoefenaar van de ruitersport behaalde
hij vele en grote successen. Met hoeveel trots kon hij, de zo bescheiden,
rustige Jan Gunst niet vertellen, hoe hij vóór verschillende militaire
cracks in een zware cross-country als eerste de finish passeerde! Vele
collega\'s zullen zich ongetwijfeld nog herinneren hoe Gunst, door twee
jaar achter elkaar (1934 en \'35) de beroemde Cross van Bingerden (vroeger
de Hezenberg) te winnen, op een grote zilveren bokaal beslag legde, die
hij in alle bescheidenheid opborg, maar welke thans bij zijn dochter thuis een
eereplaats heeft gekregen ! Zijn liefde voor het paard kwam wel het meest
tot uiting, wanneer hij in dat verband sprak van zijn zo bekend spring-
paard „Irish Comedy"; toen zijn trouwe makker, met wie Gunst zoveel
eer inlegde, op non-actief moest, gaf hij het dier een rustige oude dag
bij een boer in de wei!

Collega Gunst was een bescheiden mens. Gezellig causeur als hij was,
wist hij, met veel smaak, oude moppen weer jong te maken. Hoe genoot
hij als de collega\'s op het abattoir weer een nieuwe anecdote vertelden,
met hoeveel gevoel voor humor waardeerde hij ook de grapjes van zijn
vele vrienden in de slachthallen. Ook op hen maakte zijn verscheiden
grote indruk.

Maar naast zijn bescheidenheid betoonde Gunst een merkwaardige
belangstelling voor de nieuwste vindingen en ontdekkingen van onze
wetenschap. Ik mocht het grote voorrecht hebben met hem een jaar in
mijn praktijk samen te werken. Reeds vóór het aanbreken van zijn pen-
sioengerechtigde leeftijd had hij bij mij als assistent „gesolliciteerd".
Hij wilde ook daarna in zijn vak blijven en ik heb er geen moment spijt
van gehad. Het is dan ook de laatste jaren van zijn leven, dat ik hem
beter heb leren kennen en . . . waarderen. Nog enige dagen voor zijn
overlijden spraken wij over belangrijke gevallen uit de praktijk en hij
verheugde zich er reeds op, weer een kijkje te komen nemen bij bijzondere
operaties.

Helaas maakte een plotselinge verergering van zijn ziekte, angina
pectoris na een hartinfarct, een einde aan dit werkzame leven.

Op 20 Juni 1950 nam een grote schare van goede en trouwe vrienden
in de Aula van het Crematorium te Velsen afscheid van zijn stoffelijke
resten. Diepbewogen gewaagde een van zijn vrienden van de grote vriend-
schap, die wij allen van Jan Gunst mochten ondervinden, memoreerde hij
zijn grote bescheidenheid, kinderlijke vriendschap en trouw. Namens

de Directie van de Veemarkt en het Abattoir sprak Collega Weertman
enkele woorden van waardering en afscheid. Door verblijf in het buiten-
land waren verschillende oudere collega\'s helaas afwezig, hetgeen hun
ongetwijfeld gespeten zal hebben. Ten slotte dankte zijn schoonzoon
voor de grote belangstelling.

Een roerend afscheid van een goed vriend en collega. Zij, die hem ge-
kend hebben, zullen nog dikwijls met weemoed aan hem terugdenken.

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. JAC. JANSEN.

HEEFT „VIROFRAL" ANTI-VIRALE EIGENSCHAPPEN TEN
OPZICHTE VAN HET KIPPENPOKKENVIRUS ?

Onlangs werd in dit tijdschrift mededeeling gedaan van: „Virofral een
nieuw geneesmiddel tegen virusziekten", door de collegae S. M. Krediet-
Endert en P. Krediet (Zie bladz. 369 van deze jaargang).

Op grond van toepassing in de practijk komen de auteurs in hun samen-
vatting tot het volgende: a. virofral blijkt in staat te zijn binnen korte tijd
zoowel hondenziekte (ziekte van Carré) als de z.g.n. kattenziekte te ge-
zen. b.: bovendien bleek virofral in staat binnen enkele uren varkens met
slinger/.iekte te doen herstellen. c.\\ gesuggereerd wordt virofral ook bij
andere virus ziekten te gebruiken.

Deze laatste suggestie hebben wij ons ter harte genomen en een experi-
menteel onderzoek verricht over de werking van virofral ten opzichte van
het virus dat de kippenpokken veroorzaakt. Wij hebben de voorkeur
gegeven aan een experiment boven een proef in de practijk omdat volgens
onze ervaringen in de practijk allerlei factoren de uitslag gunstig kunnen
doen schijnen. In dit verband merken wij op dat wij onlangs de beschikking
hadden over twee biggen van één toom, lijdende aan slingerziekte; de ééne
werd wel, de andere niet met virofral behandeld; de niet behandelde was
den volgenden ochtend spontaan hersteld, de met virofral behandelde is
niet hersteld en tenslotte gestorven. Indien wij juist de andere met virofral
ingespoten zouden hebben en de big die dood gegaan is niet,
zouden wij hier uit zeker niet ten gunste van het virofral hebben durven
concludeeren. Nu dit kleine proefje uitgevallen is zooals zoopas vermeld,
kunnen we slechts zeggen: a. snelle spontane genezing bij slingerziekte (wij
hebben dit meer dan eens gezien) komt voor, het is dus nimmer gemotiveerd,
als er een groot aantal onbehandelde zieke varkens mede te vergelijken zijn,
een conclusie te trekken ten gunste van virofral; b. dit ééne bigje lijdende
aan slingerziekte werd althans niet door de virofral genezen.

Een andere praktijkindruk van het virofral was het volgende: op een
laboratorium van een commercieele instelling, welke de beschikking had
over virofral, brak door onvoldoend geisoleerd experimenteeren met pseu-
dovogelpestvirus pseudovogelpest uit onder de voorraad proefkuikens. Vele
kuikens gingen dood niettegenstaande het ter beschikking hebben van
virofral. Ook hieruit werd den indruk gekregen dat virofral zeker geen
algemeen aritivirusmiddel is.

Deze indruk werd nog iets versterkt door het volgende kleine proefje. Bij
een in ons Instituut uitgevoerd onderzoek om het virus van Aujeszky aan
te toonen, werd een aantal konijnen met ruggemerg van een rund subcu-
taan geïnjiceerd. Bij één van deze konijnen werd, nog voor een jeuk reactie
zichtbaar werd, 4 cc virofral subcutaan ingespoten. Alle konijnen bezweken
op gelijke wijze aan de ziekte van Aujeszky.

Een experiment is o.i. altijd de beste methode om de waarde van een
of ander middel te toetsen, vandaar dat wij virofral onderzochten t.o.v.
kippenpokken in een proef die als volgt opgezet werd.

De eventueele werking van het virofral werd nagegaan door subcutane
injectie van 1 cc, 24 uur voorafgaande aan de besmetting met pokken-
injectie gelijktijdig met de besmetting en op verschillende tijdstippen
daarna (In totaal werden 8 kippen met virofral ingespoten n.1. op 27 April;
28 April; 29 April; 2 Mei; 3 Mei; 4 Mei; 5 Mei en 8 Mei. De besmetting
werd 28 April verricht. De laatst ingespoten kip, van 8 Mei, kreeg 3 cc
virofral).

Virofral is een gele op serum gelijkende vloeistof, die bij verhitting als
serum stolt en waarvan de fabrikant opgeeft, dat het van bovine oorsprong
is en met verschillende virussen (en bacteriën) agglutineert. Het is bekend,
•dat van alle onderzochte sera runderserum de sterkste normaalagglutinatic
vertoont (Zie E. Bürgi Arch. Hyg. 62 239, 1907, en H. J. Gibson J. Hyg. 30
337\' ^S⁰-) Wij veronderstellen dus, dat virofral zou kunnen bestaan uit
die fractie van runderserum, die de normaalagglutininen bevat (gamma
globuline). Bij onze proeven hebben wij virofral daarom vergeleken met
runderserum bij 8 kippen. Om voorts na te gaan of de werking van runder-
serum misschien slechts die van een specifieke eiwittherapie was, hebben
wij ook 8 controle dieren met een gelijke dosis (4 cc) paardenserum ge-
injiceerd. Daarnaast werden 8 controle kippen met een gelijke hoeveelheid
phys. NaCl ingespoten. De gebruikte kippen waren allen 4 maanden oud,
van hetzelfde ras (witte leghorn) en uit eenzelfde voorraad. De besmetting
met kippenpokken geschiedde bij allen met hetzelfde virushoudende
materiaal in de veerfollicels van de schenkelhuid van één poot. Uit onze
proef bleek dat alle proefdieren, ook de met virofral behandelde kippen
(8) pokken hebben gekregen. In alle vier groepen werd generalisatie waar-
genomen. Er was ook geen verschil te bespeuren tijdens het herstel.

Onze conclusie moet dan ook luiden dat ons geen antivirale eigenschap-
pen van virofral zijn gebleken t.o.v. kippenpokkenvirus.

Het is wellicht voorzichtiger alvorens tot toepassing in de practijk over te gaan
eerst meer excact genomen proeven met virofral af te wachten, te meer ook omdat
tot nu toe niet duidelijk gepubliceerd is wat virofral is; men zou iets gaan
inspuiten waarvan de therapeutische werking nog niet overtuigend aange-
toond is, terwijl men in het geheel geen oordeel over eventueele contraïn-
dicaties kan hebben.

An extensive study of the biochemical activities of members of the
Salmonella genus may sometimes yield valuable indications regarding their
pathogenicity. For further information on this subject we would refer the
reader to the publications of jansen (1937, 1938). The study of these pro-
perties is indeed of great importance in distinguishing Salmonella gallinarum
from Salmonellapullorum, as only their biochemical reactions make it possible
to differentiate between these bacteriae.

Kauffmann (1941) wishes to regard S.pullorum as a cultural variant
of S.gallinarum, in the same way that S.enteritidis var. danysz and S.enteritidis
var. essen are considered to be variants of S. enteritidis, because they too have
only pathogenic and cultural differences. In the sixth edition of Bergey\'s.
Manuel, S.gallinarum and S.pullorum are described as separate species with
definite cultural characters.

However a number of variants and intermediate strains are known. One
of these, isolated by O. Muller (description by R. Muller, 1933) from
cases of gastroenteritis in man caused by chicken eggs, was described in
great detail by Kauffmann in 1934, and was named S.gallinarum var.
duisburg by this author.

Kauffmann (1941) gives the differences listed in Table I for S.gallinarum,
S.pullorum and S.gallinarum var. duisburg. This table combines Kauffmann\'s
tables 3 and 56. He also says that none of these three varieties ferment
inositol or glycerol, while in an earlier paper (1934) he indicated that
maltose and dextrin are fermented rapidly by S.gallinarum,slowly by S.gal-
linarum duisburg and not at all by S.pullorum.

In Biester and Devries\' Handbook (1945), Bushnell gives an extensive
survey of what is known of various variants in his chapter on Fowl Typhoid.
This shows that a number of varieties have been described that are not
identical with any one of Kauffmann\'s three types. In Table II a survey
of this publication is given. This table combines Bushnell\'s Tables I and II.
Bushnells\' Table II was derived from Hinshaw (1941).

In a study of the strains¹) isolated from cases of pullorum disease, it was
noted some that of the strains varied, as they formed acid but no gas from
glucose. The strains in question were Gram negative, non-motile rods that
formed acid from glucose but not from lactose or saccharose, and that did
not clot milk, form indole or liquefy gelatin. By the use of specific sera ob-
tained by absorption, it was shown that they had antigen IX. The cultural
characters of these strains (groups III and IV) were extensively compared
with those of group I consisting of 28 gas forming S.pullorum strains and of
group II, two S.gallinarum strains.

\') I take this opportunity of thanking most sincerely all those who provided me
with strains for my researches.

The fermentation of the following carbohydrates was studied in Hottin-
ger broth medium: arabinose, dulcitol, rhamnose, trehalose, xylose,
glucose, sorbitol, maltose and dextrin. In addition the production of H₂S
on lead acetate agar was studied, and also the fermentation of d-tartrate
(potassium-sodium tartrate in a bacto-peptone solution, see Kauffmann
i 941), and the growth in glucose-neutral red agar, in glycerol-fuchsin
broth (Stern) and on cysteine gelatin (see Hinshaw i941). As the two
S.gallinarum strains did not form the yellow turbidity described by Hinshaw
in the last medium, all other negative results with this medium were disre-
garded as they might have been caused by a mistake in the preparation of
the medium.

Group I consisted of 28 strains of normal S.pullorum, some obtained from
other institutes, some isolated at the „Instituut voor Infectie Ziekten" and
by the „Gezondheidsdienst voor Pluimvee". A few of the strains used were:
the American strains standard 11, variant hen 269 and variant turkey,
which are used to prepare the antigen of the „Rijks Serum Inrichting",
Also another strain sent by the R.S.I., a strain „Weybridge" and a strain
„America", the last two obtained from Prof. De Blieck.

The cultural characters of these gas forming strains all conformed in
detail with those named in the literature on this subject (among others
Bergey). Only two of the strains fermented sorbitol. Both these strains
were derived from the same spontaneous outbreak. It was found therefore
that all these strains did not ferment dulcitol, maltose or d-tartrate, that
they formed H₂S and gave a positive reaction in glucose neutral red agar.

Group II, consisting of two known strains of S.gallinarum from the „Rijks
Instituut voor Volksgezondhcid", gave results which agreed in general
with Kauffmann\'s observations, except that they failed to ferment rham-
nose, which Kauffmann describes as being fermented after 1 7 days while
dextrin was also not fermented. They did not produce gas. Dulcitol, d-tar-
trate and maltose were fermented, H.,S was not formed (this may vary)
and the reaction in glucose neutral red agar was negative.

Group III consisted of four non-gas forming strains that had identical
biochemical reactions and proved to be S.gallinarum var.duisburg: dulcitol
fermented rapidly, trehalose not fermented (slowly according to Kauff-
mann) xylose not fermented, H,S not produced, dextrin not fermented
(Kauffmann\'s slowly). It was also noted that maltose was fermented (see
Hinshaw) and that the reaction in glucose-neutral red agar was negative.
All strains also fermented sorbitol. These four strains were isolated from
four different cases of chick mortality in the Netherlands.

Group IV included three non-gas forming strains, that differed from II
and III and were also not mutually identical. Neither did they agree with
any one of the forms of Bushnei.l\'s survey (Table II). All failed to ferment
dulcitol, had a negative reaction in glucose neutral red agar, and formed
H₂S. All these strains came from Belgium, namely strain 16, isolated from
a baby chick from Baarle-Nassau, and strains 39 and 40 isolated by Prof.
De Blieck from a chick and from the ovary of a hen. Both these cases
had been sent him from Belgium and came from different outbreaks. The
last two strains both had a strikingly fine growth on agar, so that growth
was still almost invisible after 24 hours.

Although for many years pullorum disease has been controled by syste-
matic serological diagnosis, unexplicable positive reactions or chick mor-
tality sometimes occur. A striking example is the case of strain 40 (from an
ovary) in which a farm, previously entirely free of positive reactions was
100 % positive.

The other strains, described in Groups III and IV were all isolated from
baby chicks. Unfortunately we have no data regarding the farms that sup-
plied the eggs from which these chicks were hatched. As in the Netherlands
it is compulsory for all farms that supply eggs for breeding purposes to be
examined for the presence of carrier birds, we must assume that these cases
of the disease in chicks also came about unexpectedly.

In the case of strain 40 it seems possible that a disease of mature or older
birds caused the high percentage of positive reactions. In this regard I
would wish to recall Beaudette\'s publication in 1925. This author isolated
a ,,Bacillus sanguinarium" from the ovary of a hen from a farm where disease
and a low mortality had recently occurred. The biochemical activities he
described (no gas production, acid from maltose and dulcitol), make it
probable that this was really a S.gallinarum-like strain.

Of the epizootiology of S.gallinarum var.duisburg is known only that this
strain was isolated from chicken eggs and is therefore able to pass through
the cycle: ovary-egg-chick. It is unknown if this strain can cause sponta-
neous disease and mortality in mature birds.

It is a generally accepted fact that the improvement of hygienic
conditions in chickenfarming is the reason that in the Netherlands „Klein\'s
disease" (fowl t.) is all but eradicated.

Possible mild infections do occur in mature birds, which are not reported
because of the low mortality, and which could be held responsible for the
unanticipated positive reactions that are sometimes found in pullorum-
free farms. Should these outbreaks occur after the compulsory examination
had been carried out, they could also cause chick mortality via the eggs.

The solution to this problem could be facilitated by a systematic deter-
mination of the cultural characters of all strains of „pullorum bacilli" that
are isolated.

Summary. Four times S.gallinarum var. duisburg was isolated from cases of baby
chick mortality. From chicks and from the ovary of a hen non-gas producing inter-
mediate strains were isolated. In one of the latter cases a wholesale positive reaction to
S.pullorum antigen occurred on a farm previously entirely free of positive reactions.

Bushnell, L. D. „Fowl typhoid" in H. E. Biester and Devries — Diseases of poultry.

H. E. Biester and H. Schwarte idem 1948.
Hinshaw, W. R. Hilgardia 13, 583 (1941).
Jansen, Jac. Tijdschrift v. Diergeneesk. 64, 624, (1937).
Jansen, Jac. Zeitschr. Inf. Krh. u. Hyg. Haustiere 52, 11 (1937).
Jansen, Jac. Antonie v. Leeuwenhoek 5, 63, (1938).
Kauffmann, F. C. bl. Bakt. I Orig. 132, 327, (1934).

Kauffmann, F. Die Bakteriologie der Salmonellagruppe Kopenhagcn 1941.
Muller, R. Munch. Med. Wschr. 1935, II 1771.

The figures placed after indicate the number of days of incubation which led to the reaction.

Niettegenstaande bij alle aan de kliniek te Utrecht binnengebrachte
patiënten ,,een practische beoordeling van het bloedbeeld gedurende haast
een halve eeuw nooit nagelaten wordt" *) en niettegenstaande de dierenarts
dus in z\'n studietijd voldoende gelegenheid krijgt zich te bekwamen in
de moderne haematologie, zien we toch het bloedonderzoek in de practijk
maar weinig toegepast.

Komt dit doordat de dierenarts deze methode van onderzoek niet nodig
heeft, of omdat de methode te kostbaar is of te moeilijk uitvoerbaar ?
Zeker niet!

Ieder, die in Utrecht een goed uitstrijkje leert maken en die heeft geleerd
hoe men een film moet drogen, moet kleuren en hoe men de cellen moet
uittellen en beoordelen, kan het morphologisch bloedonderzoek in de
practijk toepassen. Het bloedonderzoek is juist een bij uitstek geschikte
methode van onderzoek voor de practijk, omdat er geen duur instrumen-
tarium voor nodig is en omdat men in de practijk de patiënt in zijn eigen
rustige omgeving, onder de meest natuurlijke omstandigheden, kan onder-
zoeken en omdat ieder, na een eenvoudige opleiding, het juiste onderzoek
kan worden bijgebracht.

Het bloedbeeld, de bloedfilm, geeft een afspiegeling van, enerzijds de
werking der bloedcellen-bereidende organen en anderzijds van de behoefte,
die in de periferie (b.v. in de ontstekingshaard) bestaat aan bepaalde cellen.

Traumatische gastritis geeft een ziektebeeld, dat zeer acuut in 24 uur-
dodelijk kan verlopen, maar zich ook kan ontwikkelen tot een dagen,
weken, zelfs maanden aanhoudend proces, met een steeds wisselend
pathologisch-anatomisch beeld. Dit proces vindt voortdurend zijn weer-
spiegeling in het morphologische bloedbeeld, dat zijn celverhoudingen
steeds zal regelen naar de vraag, welke in de ontstekingshaard aan bepaalde
cellen bestaat, zolang althans de bloedbereidende organen aan die vraag kunnen
voldoen. Immers de toxinen, die in de ontstekingshaard worden gevormd,
zullen o.a. ook de jonge cellen in het beenmerg treffen en dit kan in een
dergelijke graad plaats vinden, dat practisch alle cellen, die door het been-
merg in de circulatie worden gestort, zich voordoen als „blessierte Krieger,
welche die Folgen des Kampfes mit den Giften der Infectionserreger an
sich tragen." (Türk.)

Door de bestudering van het morphologisch bloedbeeld en vooral door
opvolgende bestudering van de biologische leucocytencurven (Schilling),
moet het dus mogelijk zijn, gedurende het leven een inzicht te verkrijgen
in het biologisch gebeuren, dat zich afspeelt tussen de ontstekingshaard

Door de beschrijving van enkele patiënten uit mijn „notities uit de
practijk," wil ik hierop nog eens in het bijzonder de aandacht vestigen.

Patiënt nr. i. (Het bloedonderzoek geeft ons bij deze patiënt een be-
vestiging van het klinische beeld).

Twee-jarige drachtige vaars — \'s-Morgens alles nog normaal —• \'s-Mid-
dags plotseling erg kreunen — Temp. 39.2 — Pols nauwelijks voelbaar
en frequent —- pens flink gevuld — dier maakt erg zieke indruk.

sterke toxische plasmabasophylie, vaak in de vorm van
lichaampjes van Doehle, hetgeen een zekere aanwijzing is,
dat vele toxinen langs grote resorbtieoppervlakten worden
opgenom :n;

meerdere cellen met vacuolen, hetgeen er op wijst, dat de
lever in het proces is betrokken; veel toxische granula in
groffe vorm;

alle kernen vertonen toxische degeneratie, veelal in de vorm
van pyknose of zwelling.

Haematologische diagnose: ernstig acuut ontstekingsproces met grote
resorbtiemogelijkheden. Gezien het klinische beeld mogen we hier met
zekerheid een pleuritis aannemen.

De volgende dag is het dier reeds gestorven. De sectie vertoonde een
heftige acute pleuritis en pericarditis.

Hier dus een patiënt, waarbij snel zoveel toxinen in het lichaam zijn
opgenomen, dat het beenmerg is lamgeslagen en zodanig is beschadigd,
dat het zich niet meer van de aangerichte schade heeft kunnen herstellen.

Patiënt nr. 2. (Het bloedonderzoek geeft een bevestiging van het klini-
sche beeld).

Een sinds vier maanden drachtige vaars van R. H. te K. — 2 dagen
ziek — temp. 39.4 ■—- pols 84 — ademhaling oppervlakkig — buikwand
gespannen — diagnose „scherp".

Gebruikte afkortingen: W = totaal aantal witte bloedlichaampjes; b = basophiele
cellen; e = eosinophiele cellen; m = myelocyten; j = jeugdcellen; jst = jonge staafjes;
st = staafjes; sgm = segment kernige neutrophiele leucocyten; ly = lymphocyten;
mo = monocyten.

Neutr.: ongeveer als bij patiënt nr. 1. Ook hier zijn alle cellen sterk
toxisch veranderd; toxische plasmabasophylie, vacuolen,
toxische granula in groffe vorm, kerndegeneraties in allerlei
vormen.

W: laag, hetgeen er op wijst, dat het beenmerg de groffe ingreep
nog niet heeft kunnen overwinnen en dat het nog niet in
staat is een groot aantal neutrophielen, die in dit stadium
zeer zeker aan de periferie gewenst zullen zijn, uit te zenden.

Haematologische diagnose: hetzelfde als bij de patiënt nr. 1, alleen nu
in verband met het klinische beeld een peritonitis. Ook hier zeer zeker
een uitgebreide peritonitis in verband met de vele toxische veranderingen.

Neutr.: sterk in aantal toegenomen. Er is een iets betere verhouding
gekomen in de kernvorm, hoewel nog een abnormaal sterke
verschuiving naar links aanwezig is. l)e toxische verande-
ringen zijn sterk verminderd. Nog af en toe een cel met
toxische plasmaveranderingen. Dus alles wijst er op, dat de
resorbtie van toxinen is verminderd en dat het proces zich
gaat localiseren. De sterke behoefte, die er op dit ogenblik
in de haard aan neutr. bestaat, wijst er echter op, dat locaal
zich nog een heftig proces aan het ontwikkelen is.

Eos.: zijn practisch uit het bloed verdwenen, hetgeen wijst op een
ernstig proces.

VV: is sterk toegenomen. Het lichaam ligt onder de invloed van
de neutrophiele strijdphase.

Haematologische prognose: blijft zeer ernstig, gezien het klinische beeld
(het dier eet niets en is zeer ziek) en gezien het sterk actieve, neutrophiele
bloedbeeld.

Neutr.: De kernverschuiving is opnieuw verbeterd. De toxische
veranderingen zijn, behoudens in enkele cellen nog geringe
toxische plasmabasophylie en af en toe nog toxische granula,
verdwenen.

Eos.: blijven nog aanwezig, hetgeen er op wijst, dat de strijd nog
niet is overwonnen.

W: Op dezelfde hoogte gebleven, hetgeen er op wijst, dat het
beenmerg zijn functie goed blijft vervullen. De neutrophiele
strijdphase is nog in optima forma aanwezig.

Haematologische prognose: blijft ernstig. Wel heeft het proces zich
gelocaliseerd, hetgeen blijkt uit de verdwijning van toxische veranderingen,
maar de aanhoudende neutrophiele strijdphase wijst met zekerheid op
ettervorming, waar dan ook en het klinische beeld geeft zekerheid, dat
de abcesvorming zeer uitgebreid moet zijn. Het dier blijft nl. ernstig ziek
en eet practisch niet.

Neutr.: de kernverschuiving is opnieuw sterk teruggegaan en nog
slechts in enkele cellen komen geringe toxische afwijkingen
voor.

W: is nog flink toegenomen, zodat de behoefte aan neutrophiele
cellen in de ontstekingshaard(en) nog is vermeerderd.

Haematologische prognose: de neutrophiele strijdphase is blijven be-
staan. De neutrophiele leucaemie is zelfs nog duidelijker aan de dag ge-
treden. In de ontstekingshaard bestaat dus een nog grotere vraag naar
neutrophiele cellen. De nog steeds aanwezige verschuiving naar links, de
afwezigheid van de eos. wijzen er met zekerheid op, dat de strijd nog niet
is overwonnen en dat het proces nog steeds niet tot rust is gekomen. Het
klinische beeld blijft zeer ernstig, zodat de prognose zeer ongunstig blijft.
Geadviseerd wordt het dier af te maken.

9/9 Sectie: doorgebroken absces in de wand van de netmaag t.g.v.
„scherp". Multipele abscessen in de buikholte. Geen vrije etter in de
buikholte. Onderlinge vergroeiingen.

Patiënt nr. 3: (het bloedonderzoek geeft meer dan het klinische beeld.)
Koe van J. S. te iste E. — sinds een week ziek — kreunen — iets pijnlijk
bij druk in de netmaagstreek — ademhaling te frequent en oppervlakkig.

In enkele cellen geringe kerndegeneratie; overigens geen
toxische veranderingen.

Haematologische prognose: niet al te ongunstig. Neutrophiele strijd-
phase met geen overdreven verschuiving naar links en weinig toxische
celveranderingen. Het proces blijft locaal.

W: blijft nog vermeerderd; dus nog te veel neutr. cellen aan de
peripherie nodig.

Eos.: komen flink terug, zijn flink regeneratief en wijzen met
zekerheid op herstel.

Haematologische prognose: gunstiger. De wat lang aanhoudende neu-
trophiele strijdphase kan echter op abscesvorming wijzen (de ziekte bestaat
reeds 14 dagen).

Klinisch is de patiënt veel beter; geen kreunen meer en geen pijn bij
goede eetlust.

Neutr.: sterk afgenomen, maar de verschuiving is blijven bestaan
en zelfs weer wat toegenomen en wat meer regeneratief.

Haematologische prognose: lymphocytaire — eosinophiele overwin-
ningsphase d.w.z. het lichaam heeft althans voorlopig de strijd gewonnen,
vermoedelijk door afkapseling van de ziektehaard, maar de KV wijst er
met zekerheid op, dat er nog iets zit.

Typisch bloedbeeld voor een sluimerend, maar niet genezen lijden.
W: iets hoog, verdacht.

Haematologische prognose: nog niet volkomen genezen. Nog een locale,
niet volkomen tot rust gekomen ontsteking, vermoedelijk in de vorm van
een absces.

Voorlopig werd van verder onderzoek van deze patiënt afgezien, maai-
de eigenaar werd verzocht, direct te waarschuwen, zodra de koe weer
verschijnselen ging vertonen. Deze waarschuwing kwam op 4/12, toen het
dier plotseling weer begon te kreunen, het eten opgaf, een typische ge-
strekte stand ging vertonen en pijn uitte bij druk in de netmaagstreek.

Neutr.: KV reg.-deg.- 2 cellen met vacuolen en 1 cel met toxische
plasmabasophylie.

Haematologische prognose: acute, locale opflikkering: locaal, omdat
anders veel meer toxische celveranderingen aanwezig moesten zijn.

De koe had het na 29/6 steeds goed gedaan en was een vette koe ge-
worden. Mede daarom werd geadviseerd het dier te slachten, hoewel het
bloedbeeld dit advies niet direct noodzakelijk maakte.

5/12 Sectie : leverabscessen-vergroeiing lever-longen-diaphragma-borst-
wand. Weinig acute verschijnselen.

Koe van E. H. te iste E. — loopt ver van huis in het land — heeft
\'s ochtends in plaats van 20 liter melk ongeveer 2 a 3 liter gegeven —
verder niets aan gemerkt. De eigenaar heeft er die dag niet meer op gelet -
\'s Avonds is de koe moeilijk overeind te krijgen — geeft bijna geen melk
meer en kreunt erg bij het melken — na het melken gaat ze direct weer
liggen — temp. 39 — pols 68 — conjunctivae rood geïnjiciëerd — geringe
tympanie — loopt met iets opgebogen rug — gedurende mijn aanwezigheid
geen pijnuitingen noch spontaan, noch bij druk; omtrent ontlasting en
eetlust is niets bekend.

Neutr.: sterke verschuiving naar links geen enkele cel is normaal
rijp. De KV is hoofdzakelijk regeneratief, maar daarnaast
vertonen meerdere kernen toch ook degeneratie. Verder
vrij veel toxische granula. Geen plasmabasophylie.

Haematologische diagnose: neutrophiele strijdphase. De leucocytose,
de sterke KV en de toxische veranderingen wijzen op een ernstig lijden.
In verband met de klinische bevindingen is de diagnose „scherp" wel
zeker.

Haematologische prognose: de niet overdreven KV en de niet over-
dreven toxische plasmabasophylie doen de de prognose niet al te ongunstig
stellen.

De koe lijkt klinisch veel beter. De melkgift is toegenomen en de eetlust
is weer vrij goed.

Eos. en ly: komen nog niet of onvoldoende terug, hetgeen nog tot
voorzichtigheid maant.

W: blijft nog hoog, hetgeen er op wijst, dat aan de periferie nog
veel behoefte bestaat aan ontstekingscellen.

Daar de eigenaar een paar dagen later meedeelde, dat de koe volkomen
hersteld was, werd van verder onderzoek afgezien.

19/10 De koe wil niet meer eten, heeft geringe tympanie. De melk is weer
weg en het dier maakt een zieke indruk.

Neutr.: in hoofdzaak regeneratieve verschuiving. Geringe kern-
pyknose en tox. gran. in meerdere cellen. Af en toe een cel
met toxische plasmabasophylie.

Haematologische prognose: de aanwezigheid van toxische plasmaba-
sophylie wijst er met zekerheid op, dat nu het peritoneum ook in het
proces is betrokken, maar nog steeds locaal, aangezien de toxische ver-
anderingen niet overdreven te noemen zijn.

24/10 De koe is klinisch wat beter. Kortvoer wordt, hoewel traag, op-
genomen. Ruwvoer wordt niet genomen. De melkgift is iets beter. Kreunen
doet het dier niet, noch spontaan, noch bij druk.

Haematologische prognose: nog neutrophiele strijdphase met de eerste
verschijnselen van herstel in de vorm van het terugkomen van de eos.
cellen.

Neutr.: afgenomen, hoewel nog steeds een neutrophiel bloedbeeld
aanwezig is. Veel kernpyknose en vrij veel toxische granula.

Haematologische prognose: nog steeds neutrophiele strijdphase, hoewel
een deel van de strijd door de Mo is overgenomen. De vermeerdering
van de eos.cellen en de ly. is gunstig te beoordelen, maar hun aantal is
nog onvoldoende om van een eosinophiele-lymphocytaire overwinning
te kunnen spreken.

De prognose blijft nog steeds voorzichtig te stellen, niettegenstaande
het, op dit ogenblik, de goede kant opgaat.

Op 27 Januari is de koe geworden tot een dikke hoog drachtige koe.
De eigenaar heeft nooit meer iets aan de koe gemerkt. Hij vraagt nu of
hij de koe voor goed en eerlijk mag verkopen. Om dit na te gaan, werd er
opnieuw bloedonderzoek gedaan.

Neutr.: degeneratieve verschuiving naar links, overigens geen
toxische afwijkingen.

Haematologische conclusie: de koe is niet hersteld. Ongetwijfeld zit
hier of daar, dit in verband met de voorgeschiedenis, een absces, dat nog
steeds niet volkomen tot rust is gekomen. (Een volkomen afgesloten absces
geeft geen abnormaal bloedbeeld).

De koe is daarna overgenomen door een familielid van de eigenaar.
Enige weken later deelde de eigenaar mij mede, dat de koe normaal had
gekalfd, maar enige dagen na het kalven in nood is gedood. Bij het slachten
was veel etter gevonden. Helaas is mij het volledige sectiebeeld niet bekend.

In de loop van het verslagjaar werd Prof. Dr. G. M. van der Plank als vertegen-
woordiger van de Maatschappij voor Diergeneeskunde vervangen door Dr. Y. M.
Kramer, terwijl in de plaats van Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay als vertegenwoordiger van
de Faculteit der Veeartsenijkunde van de Rijks Universiteit te Utrecht werd aangewezen
Prof. Dr. J. A. Beyers.

Voor de fok- en vermeerderingsbedrijven voor pluimvee werd opgericht de Gezond-
heidsdienst voor Pluimvee.

Voor het bevorderen van een harmonische samenwerking tussen de Provinciale
Gezondheidsdiensten voor Dieren en de Gezondhedsdienst voor Pluimvee werd in het
statuut van de Gezondheidscommissie voor Dieren bepaald, dat een vertegenwoordiger
van het Bestuur van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee deel uitmaakt van de Gezond-
heidscommissie. Als zodanige vertegenwoordiger werd aangewezen Dr. J. Grashuis.

Op 28 Februari trad de heer P. J. \'t Hooft P.Jzn., die de Gezondheidscommissie
sedert haar oprichting in 1946 als Secretaris had gediend, af. Ook in dit verslag dient
hem hulde gebracht te worden voor het vele, dat hij voor de Commissie gedaan heeft.

Als zijn opvolger was benoemd de heer L. P. de Vries, die zijn betrekking op 1 Maart
aanvaardde.

Bij Beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
van 2 Februari 1949 werd Overijsel aangewezen als provincie waar de aansluiting
voor de veehouders aan de Gezondheidsdienst verplicht gesteld is; deze verplichting
ging in op 1 Mei 1949.

Bij Beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
van i Mei 1949 werd Limburg als zodanig aangewezen.

Hierdoor werd de aansluiting in tien der elf provincies verplicht. In Noord-Brabant
werden voorbereidingen getroffen voor het aanvragen van de bedoelde verplichting.

De resultaten van de tuberculose-bestrijding vindt men weergegeven in de volgende
tabel:

Vergeleken met de cijfers van het vorige onderzoek valt een stijging van het reactie-
percentage waar te nemen. Als oorzaken zijn hiervoor aan te geven: toename van het
aantal onderzochte dieren, scherper aanwijzende tuberculine, beter inzicht in de tuber-
culinatie en nauwkeuriger toezicht op de wijze van onderzoek.

Uit de stijging van het aantal gevonden reagerende runderen mag geconcludeerd
worden, dat wij met het onderzoek op de goede weg zijn, doch dat het bestrijdings-
systeem te wensen overlaat. Teneinde in het laatste verbetering te brengen werd een
voorstel aan de Regering gedaan om met Rijksgeld en boerengeld een systeem samen te
stellen, waardoor steun kan worden verleend voor het t.b.c.-vrij maken van veebeslagen.
De Regering kon zich met dit voorstel verenigen en droeg aan een Commissie, samen-
gesteld uit vertegenwoordigers van het Ministerie van Landbouw en van de Stichting
voor de Landbouw, onder voorzitterschap van Prof. Ir. W. de Jong, op een plan uit te
werken ter stimulering van de t.b.c.-bestrijding onder het rundvee, Deze Commissie
vergaderde gedurende het verslagjaar twee maal en kon de Minister een plan over-
leggen, dat als grondslag kon dienen voor verder overleg. In talrijke organisaties op
Landbouw- en Zuivelgebied werden besprekingen over dit plan gevoerd. In het verslag-
jaar kon het nog niet het definitieve stadium bereiken.

De Rijksseruminrichting ontving dit jaar uit het fonds der Gezondheidscommissie
wederom een bedrag (en wel thans ƒ 10.000) om in samenwerking met de Gezondheids-
diensten nadere onderzoekingen te doen over de werking der tuberculine. Uit dit onder-
zoek kwamen belangrijke gegevens te voorschijn, waardoor een nauwkeurig schema kon
worden opgesteld voor de beoordeling der reacties en op grond waarvan uitvoering kon
worden gegeven aan het verrichten van de vergelijkende tuberculinatie (de z.g. V-Z
tuberculinatie) bij runderen met onverklaarbare reacties op voorheen t.b.c.-vrije be-
drijven. Het onderzoek wordt voortgezet; de gelden worden in hoofdzaak gebezigd om
runderen aan te kopen met een zodanige reactie, dat het de betrokken Gezondheidsdienst
sterk interesseert hoe het sectiebeeld van die runderen is, Het verschil in gebruikswaarde
en slachtwaarde moet voor dergelijke runderen worden bijgepast. De secties worden
verricht door de Rijksseruminrichting, die voor zover nodig, ook organen en andere
delen der runderen aan een nader bacteriologisch en histologisch onderzoek onderwerpt.
Op deze wijze krijgt men een nauwkeurig inzicht in de betekenis van reacties, in het
bijzonder in die, welke een dubieus karakter hebben. De gevolgtrekking uit de verrichte
onderzoekingen is, dat, mits de reacties beoordeeld worden naar het opgestelde schema,
men een hoge mate van betrouwbaarheid aan de tuberculinatie mag toekennen.

De Gezondheidsdiensten zijn de Rijksseruminrichting zeer erkentelijk voor dit onder-
zoek; deze erkentelijkheid gaat trouwens uit naar al het andere, dat de Rijksscrum-
inrichting op zo voortreffelijke wijze voor de georganiseerde ziektebestrijding verricht.

Hoewel de tuberculosebestrijdingsaangelegenheden een zeer belangrijk onderdeel
van de werkzaamheid van de Provinciale Gezondheidsdiensten vormden, waren er vele
andere zaken, die hun aandacht vroegen. De Gezondheidscommissie vergaderde in de
loop van het jaar 7 maal; het College van Directeuren van de Provinciale Gezondheids-
diensten kwam 14 maal bijeen. In de vergadering van dit College werden tal van tech-
nische zaken besproken; in het bijzonder werd het stelsel van witte, groenwitte en rode
verklaringen voor t.b.c.-vrije, resp. reactievrije runderen van reactievrije- en van niet
reactievrije stallen nader uitgewerkt. Verder werden voorwaarden opgesteld waaraan
handelsstallen moeten voldoen, willen voor de daarvan verkochte runderen t.b.c.-
verklaringen kunnen worden afgegeven. Deze en andere technische zaken werden na
de voorbereiding in het College van Directeuren beoordeeld door de Gezondheids-
commissie, die zich verder in het bijzonder met de organisatorische zijden van de ziekte-
bestrijding bezig hield.

De in het vorige jaarverslag genoemde Commissie voor de bestudering van het vraag-
stuk der hulpkrachten bij de georganiseerde ziektebestijding, vergaderde in het verslag-
jaar driemaal en bracht een rapport uit, dat zowel door de Gezondheidscommissie als
door de Maatschappij voor Diergeneeskunde kon worden aanvaard. In het rapport
kwam tot uiting, dat het in het algemeen gewenst is, de praktijk van de dierenarts niet
groter te doen zijn dan dat hij alle in het praktijkgebied zich voordoende werkzaamheden

voor de voorbehoeding en de genezing van ziekten bij het vee zelf kan verrichten, dus
zonder behulp van lekenhulpkrachten.

Bij het huidige tekort aan dierenartsen kan aan die wens niet voldaan worden. Ten-
einde de omvangrijke werkzaamheden voor de tuberculosebestrijding toch tijdig te
kunnen uitvoeren, adviseerde de Commissie voorlopig gebruik te maken van de hulp
van ouderejaars studenten in de Veeartsenijkunde voor zover nodig, aan te vullen met
speciaal op te leiden lekenhulpkrachten. In verband hiermede werd in samenwerking
met de Faculteit der Veeartsenijkunde der Rijksuniversiteit te Utrecht en de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde tot stand gebracht, dat van 15 December 1949 tot 15
Februari 1950 twee honderd studenten als assistenten aan de dierenartsen konden
worden toegevoegd voor de t.b.c.-bestrijding.

De Researchcommissie ter bestudering van de steriliteitsproblemen, onder voor-
zitterschap van Prof. Dr. F. C. van der Kaay, wist een tweetal groepen wetenschappe-
lijke werkers bereid te vinden voor het instellen van een nader onderzoek over de on-
vruchtbaarheid van het rund; de ene groep, bestaande uit de heren Prof. Dr. Jac. Jansen,
Prof. Dr. F. C. Kraneveld, Dr. H. S. Frenkel en G. M. van Waveren stelt zich voor
in het bijzonder de infectieuzc kant van het probleem te bestuderen; de andere, bestaande
uit de heren Prof. Dr. G. N. van der Pi.ank, Prof. Dr. L. Seekles, Dr. J. Grashuis en
A. M. Frens, denkt zich meer te wijden aan de invloed, die de voeding op de steriliteit
kan uitoefenen.

De Subcommissie der Researchcommissie voor de steriliteit bij het rund, tot taak
hebbende na te gaan welke maatregelen direct ten nutte van het tegengaan van besmet-
telijke onvruchtbaarheid kunnen worden genomen, kwam tot de uitspraak, dat een
wettelijke regeling ter bestrijding van epizoötische steriliteit, trichomoniasis en eventueel
andere besmettelijke dckziekten gewenst is en stelde een concept voor een dergelijke
wettelijke regeling op, dat ter kennisneming aan het Vecartsenijkundig Staatstoezicht
werd toegezonden. Een nadere uitwerking van het voorstel werd in het verslagjaar
niet bereikt.

Op verzoek van de Bond van hengstenhouders van de Vereniging tot bevordering
van de Landbouwtuigpaardfokkerij in Nederland (V.1..N.) werd een regeling ont-
worpen ten gevolge waarvan alle guste merries ouder dan 4 jaar, die bij V.L.N.-hengsten
ter dekking werden geleid, slechts gedekt mochten worden na gezondbevinding bij een
door een dierenarts uitgevoerd klinisch onderzoek, aangevuld met één onderzoek van
hel bloed, resp. schedeslijm, aan de Rijksseruminrichting of een laboratorium van een
Gezondheidsdienst. Het doel was nader georiënteerd te geraken over het steriliteits-
probleem bij het paard hier te lande en bovenal het voorkómen van besmettelijke
dekinfecties. De resultaten van het onderzoek werden in een rapport verwerkt, dat op
zijn beurt weer de basis kon vormen voor de voor het dekseizoen 1950 te nemen maat-
regelen. Vastgesteld kon worden, dat Salmonella (paratyphus) bij het warmbloedpaard
in het V. I..N.-gebied geen belangrijke betekenis heeft als oorzaak van steriliteit.

Ter bestudering van de bestrijding der Brucellose werd een Commissie ingesteld,
bestaande uit de Heren: P. Sjoli.ema, R. Post, D. Rempt, Dr. O. Bosgra, J. M. v. d.
Born en I,. P. de Vries. In de loop van het verslagjaar kwam deze Commissie enige
malen bijeen.

Bij de Brucellose-bestrijding doen zich tal van vraagstukken voor. De enting van
jonge dieren geeft behoorlijke resultaten, doch het aantal immuniteitsdoorbraken is
te groot om geheel tevreden te zijn. De bestrijding zal zich ten doel moeten stellen de
smetstof uit de bedrijven te bannen. Door de A.B.R.-reactie kan grote steun gevonden
worden voor een zich op dat doel richtende bestrijding. Bij dit bestrijdingssysteem,
dat in de Scandinavische landen met succes wordt toegepast, bestaat de kans dat Brucel
lose-reageerders uit de zich Brucellose-vrijmakende bedrijven naar elders worden uit-
gestoten. Er dienen maatregelen getroffen te worden, dat de aankopende veehouders
hier niet klakkeloos de dupe van worden; in dit opzicht is de Brucellose nog veel gevaar-
lijker dan de tuberculose. De Commissie stelde een voorlopige leidraad op voor de
verdere bestudering van het vraagstuk. Men dient er zich op in te stellen, dat het vrij-

maken van Brucellose in de zich t.b.c.-vrij gemaakt hebbende gebieden ter hand zal
worden genomen.

Voor de tuberculosebestrijding werden een tweetal Commissies voor advies gevormd,
een bestaande uit de Heren Dr. Thyn, D. Rempt, Dr. Wagenaar en L. P. de Vries,
die zich speciaal heeft bezig gehouden met het vraagstuk welke zaken voor de t.b.c.-
bestrijding bij wet zouden moeten worden geregeld. Zij stelde een concept voor een
t.b.c.-wet samen, dat door de Gezondheidscommissie aan het Veeartsenijkundig Staats-
toezicht ter kennisneming werd toegezonden. De bedoeling van het ontwerp was mede
de wettelijke basis van de Gezondheidsdiensten beter overeenkomstig de wijze, waarop
deze zijn ontstaan vast te leggen dan zulks bij het thans nog van kracht zijnde „Besluit
bestrijding tuberculose onder het rundvee" het geval is. Gedurende het verslagjaar
werd geen nader gevolg aan het concept gegeven. Dc andere Commissie voor de tuber-
culosebestrijding bestond uit de Heren P. Sjollema, Dr. van der Burg, A. A. Oskam,
J. A. van den Born en L. P. de Vries. Deze Commissie heeft zich bezig gehouden met
de nadere uitwerking van een plan ter stimulering van de tuberculosebestrijding, waar-
door de grondslag is gelegd van het voorstel voor een plan zoals dat later door de door
de Minister benoemde, in de aanvang van dit verslag genoemde, Commissie bij de
Overheid is ingediend.

Door een Commissie, bestaande uit de Heren P. Sjollema, R. Post, A. A. Oskam,
Dr. P. H. W. Tacken, D. D. Bakker en I.. P. de Vries werd een rapport samengesteld
met betrekking tot de eisen, welke ten behoeve van dc wering en bestrijding van besmet-
telijke veeziekten aan de bouw van boerderijen dienen te worden gesteld. Dit rapport
werd uitgebracht aan de Stichting Bouwbureau voor de Landbouw.

De Gezondheidscommissie voor Dieren was door zijn Secretaris vertegenwoordigd
in de volgende Commissies:

Contactcommissie voor overleg tussen Stichting voor de Landbouw en Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

De Gezondheidsdiensten verleenden medewerking bij de namens T.N.O. uitgevoerde
proefnemingen ter bestrijding van de leverbotziekte bij schapen en runderen.

Dc Runderhorzelbestrijdingscommissie stelde in het verslagjaar een som van ƒ 50.000.—
beschikbaar voor de Gezondheidsdiensten; deze gelden put de genoemde Commissie
uit Rijkssubsidies en subsidies van looiers- en vleesbewerkcrsorganisaties. De Gezond-
heidsdiensten bevorderden de behandeling van de door horzellarvcn aangetaste run-
deren, hetzij door het aanstellen van behandelaars in rechtstreeks of zuivelfabrieks-
verband, hetzij door het maken van propaganda cn het gratis ter beschikking stellen
van bestrijdingsmiddelen.

Dc Commissie voor het ontwerpen van een Wet op de Sera cn Entstoffen, welke
wet ten doel heeft het ongecontroleerd kunnen bereiden en invoeren, alsmede het voor-
handen hebben door anderen dan dierenartsen van de genoemde stoffen te verbieden,
ving haar beraadslagingen in de loop van het jaar aan.

Dr Commissie voor contact tussen de Stichting voor de Landbouw en de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde behandelde een aantal aangelegenheden, o.a. de tariev en
voor de mond- en klauwzeerentingen en die voor de tuberculosebestrijding.

Uit het bovenstaande moge blijken, dat de werkzaamheden van de Gezondheids-
commissie voor Dieren en de met haar in verbinding staande organen veelomvattend
en talrijk zijn geweest.

Van de bijzondere door de Gezondheidsdiensten verrichte werkzaamheden geven dc
door deze Diensten uitgegeven en op vrij ruime schaal verspreide jaarverslagen een
goed beeld.

De Beschikking Verbod In- en Doorvoer en Vervoer van Pluimvee (Nederlandse Staats-
courant van 15 Maart 1950, no. 53), zoals deze laatstelijk is gewijzigd bij beschikking
van 17 Mei 1950, no. J 1552 (Nederlandse Staatscourant 1950, no. 96) wordt gewijzigd
in dier voege, dat in artikel 3, lid 1, het gestelde onder a vervalt.

1. Het vervoeren van levend pluimvee is verboden, tenzij door of namens het districts-
hoofd van de Vecartsenijkundigc Dienst tot dit vervoeren vergunning is verleend.

2. Het bepaalde in het eerste lid geldt niet, indien overeenkomstig het bepaalde
in het tweede lid van artikel 2 van de Beschikking Verbod fn- en Doorvoer en Vervoer
van Pluimvee 1950 door het hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst ontheffing van
het verbod van in- en doorvoer is toegestaan.

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en treedt
in werking met ingang van de dag na die harer afkondiging.

No. K 132 BESLUIT van 5 April 1950, houdende aanvullende regelen tot wering van
hondsdolheid.

Wij JULIANA, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van
Oranje-Nassau, enz., enz., enz.

Op de voordracht van Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
a.i. van 8 Februari 1950, No. 2039)91 W, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken L.;

Overwegende, dat het in verband met de uitbreiding van hondsdolheid in het buiten-
land noodzakelijk is aanvullende regelen te stellen met betrekking tot de gevallen,
waarin honden en katten verdacht worden gevaar op te leveren voor verspreiding van
hondsdolheid, alsmede uitbreiding te geven aan de door een burgemeester ingevolge
artikel 54 van de Veewet te nemen voorlopige maatregelen tot voorkoming van gevaar
voor mensen of dieren bij vermoeden van aanwezigheid van hondsdolheid in zijn
gemeente;

Gezien het nader rapport van Onze voornoemde Minister van 29 Maart 1950,
IS\'o. 2206)91 W, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken L.;

Aan het slot van het bepaalde in artikel 2, onder c, van het Koninklijk Besluit van
25 April 1922, Staatsblad No. 220, laatstelijk gewijzigd bij Ons Besluit van 28 November
1949, Staatsblad No. J. 517, wordt de punt vervangen door een punt-komma, terwijl
daaraan wordt toegevoegd:

, ,d. bij invoer uit een der door Onze Minister aangewezen landen, zolang het districts-
hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst, tot wiens ambtsgebied de gemeente van invoer
behoort, niet schriftelijk heeft verklaard, dat er gronden zijn om aan te nemen, dat de
hond of kat vrij is van hondsdolheid".

Aan het slot van het bepaalde in artikel 2, onder 2°, van het Koninklijk Besluit van
23 Februari 1922, Staatsblad No. 80, gewijzigd bij Koninklijk Besluit van 27 November
1936, Staatsblad No. 779A, wordt de punt vervangen door punt-komma, terwijl daaraan
wordt toegevoegd:

„3°. bij invoer van een hond of kat uit een der door Onze Minister aangewezen
landen, het doen opsluiten en in bewaring houden van de hond of kat, overeenkomstig
de voorschriften van het districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst".

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na die der uitgifte van
het Staatsblad, waarin het is geplaatst.

Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is belast met de uit-
voering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan af-
schrift zal worden gezonden aan de Raad van State.

Naar het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening mededeelt,
is op grond van het ernstige verloop van de pseudo-vogelpest in enkele gebieden thans
besloten, dat in bepaalde gevallen tot inenting van het pluimvee zal worden overgegaan.
Daar aan deze inenting enkele nadelen zijn verbonden, o.a. duurt het ongeveer 10 dagen
na de inenting alvorens onvatbaarheid optreedt, wordt de beslissing over het feit of de
pluimvee-stapel in een bepaalde streek zal worden ingeënt, ter beoordeling van de
desbetreffende inspecteurs van de veeartsenijkundige Dienst, die inmiddels door de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst zijn geïnstrueerd, overgelaten.

Verwacht mag worden, dat binnen enkele dagen met de inenting zal worden begonnen;
de inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst beschikken reeds over een voldoende
voorraad entstof.

De inenting zal geschieden met zgn. dode entstof. Hieruit vloeien in het algemeen
geen nadelen voor de ingeënte kippen voort, zoals wel met de levende entstof het geval
is. Inenting met dode entstof blijft ook zonder invloed op de eierproductie. De duur
van de immuniteit bedraagt evenwel slechts enkele maanden, zodat niet mag worden
verwacht, dat één inenting voldoende is om de immuniteit te waarborgen.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht,
Tel. K 3400—11413. Gironr. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Wegens vacantie zal het bureau van het secretariaat van 31 Juli tot 12 Augustus
voor waarneming, assistentie en andere dringende zaken permanent telefonisch
bereikbaar zijn onder het telefoonnummer Utrecht (K 3400) 12835.

Alle correspondentie zal naar het vacantie-adres worden doorgezonden; alleen
de meest noodzakelijke dingen zullen direct worden afgedaan.

Onderstaande leden hopen op bovengenoemde datum hun 60 jarig-dierenarts-jubileum
te herdenken :

Op verzoek wordt hier aan toegevoegd, dat collega Büchli deze dag „uitstedig" is.
50-jarig dierenartsjubileum op 30 Juli.

Onderstaande leden hopen op 30 Juli hun 50-jarig dierenartsjubileum te herdenken:

C. M. van Rooyen, Amersfoortsestraatweg 21, Naarden;
W. C. v. d. Stolpe, Mathenesscrlaan 469, Rotterdam;

Onderstaande leden hopen op 29 Juli hun 40-jarig dierenartsjubileum te herdenken :

S. Stuurman, Pieter Breughelstraat 23, Utrecht;
Dr. M. J. Veenstra, Rozenburglaan 106, Rotterdam;

In verband met het beperkte aantal beschikbare waarnemers moest dit jaar al vroeg
worden begonnen met de regeling voor de practijkwaarneming gedurende de vacantie-
maanden.

Naar aanleiding van de mededeling in het Tijdschrift van 1 Maart, hebben verschil-

lende collegae hieraan meegewerkt door met buurtcollega\'s een regeling te treffen
voor het waarnemen van eikaars practijk.

Hierdoor is het mogelijk geworden, dat aan alle aanvragen kon worden voldaan
en dat zelfs nog enkele waarnemers beschikbaar zijn gekomen, die inmiddels het 2de
gedeelte van het doctoraal examen hebben afgelegd.

Collegae, die gedurende Augustus of de eerste helft van September met vacantie
willen gaan, kunnen zich daarom voor practijkwaarneming in verbinding stellen met
het secretariaat van de Maatschappij.

Van bijna alle tot nu toe verschenen uitgaven van het Diergeneeskundig Jaarboekje-
is nog een beperkt aantal exemplaren aanwezig. Collegae, die prijs stellen
op eventueel nog ontbrekende jaargangen, kunnen deze aanvragen bij het secretariaat
van de Maatschappij. Voor zover aanwezig zullen ze dan worden toegezonden.

In verband met aanvragen om gegevens ten aanzien van de veterinaire eisen die door
verschillende landen worden gesteld bij de invoer van honden, volgt hierna hetgeen
daaromtrent bij de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst bekend is.

De Scandinavische landen vragen een verklaring van de Veeartsenijkundige Dienst,
dat in ons land in de laatste 12 maanden geen hondsdolheid is voorgekomen.

Voor zover bekend worden bij invoer van honden van ons land in België, Frankrijk
en Duitsland geen verklaringen gevraagd.

Bij invoer in de Unie van Zuid Afrika wordt een verklaring verlangd, waarin dient te
worden vermeld, dat het land gedurende de laatste 12 maanden vrij is van hondsdolheid,
dat het betreffende dier vrij is van deze ziekte en ook overigens gezond is en dat het ge-
durende de laatste ro maanden in ons land is verbleven.

i°. een verklaring van de plaatselijk gezaghebbende der streek, waaruit het dier af-
komstig is, dat gedurende de laatste 4 maanden voor het vervoer van de hond daar
geen hondsdolheid is voorgekomen en dat die ziekte ook op het ogenblik van ver-
voer daar niet voorkwam;
2°. een verklaring van een veeartsenijkundig ambtenaar ter plaatse, waar het dier
zal worden ingescheept, dat het voor het vertrek van daar is gekeurd en vrij van
hondsdolheid is bevonden;
3⁰. een verklaring van de gezagvoerder van het schip, waarmede het dier is vervoerd,
dat het gedurende de reis niet ontscheept is geweest en aan boord zich geen geval
van hondsdolheid heeft voorgedaan.

De Nederlandse Antillen stellen geen bijzondere eisen ; vóór ontscheping worden de
honden aan een onderzoek onderworpen door de gouvernementsveearts, zodat in geval
van besmettelijke ziekten de nodige maatregelen kunnen worden genomen. Toch is
het wenselijk bij invoer een gezondheidsverklaring over te leggen.

Zuid Amerika: van géén der staten van Zuid Amerika zijn ooit officiële gegevens
ontvangen ten aanzien van eisen bij invoer van honden. Bekend is evenwel, dat invoer
wordt toegestaan, mits de dieren begeleid zijn door een officiéél gezondheidscertificaat,
waarin tevens wordt verklaard, dat de dieren zijn geënt tegen rabiës met vermelding
van de datum waarop.

Van andere landen dan bovengenoemde zijn geen gegevens bekend; alvorens naar
deze landen een hond mee te nemen wordt aangeraden van te voren inlichtingen in te
winnen bij de betreffende legaties of consulaten.

Uniformiteit in de verklaringen, die door de dierenartsen worden afgegeven, ten
behoeve van honden welke naar andere landen worden vervoerd, is zeker gewenst.

In verband hiermee zijn thans voor bovengenoemd doel de volgende verklaringen
in druk.

te lat là................-.....................................................................................................................

Bij genoemd onderzoek is gebleken, dat het dier niet lijdende is aan
besmettelijke ziekten en ook overigens gezond en zonder uitwendige
gebreken is.

At above examination it appeared, that the animal is not suffering from any contagious diseases and apart
from that appeared to be healthy and without any external defects.

A I\'examination en question j\'ai fixé, que l\'animal n\'est pas souffrant des maladies contagieuses et d\'autre
part est tout à fait sain et sans défauts extérieurs.

Binnen enkele weken zullen de verklaringen, volgens bovenstaand model, verkrijgbaar zijn
bij het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De certificaten zullen worden gedrukt op stevig papier met gekleurde ondergrond, eventueel
met rood-wit-blauwe decoratie.

Het H.B. voorstel, inzake de tarieven voor massawerkzaamheden, werd in principe
aanvaard. Met klem werd er echter op aangedrongen, dat het H.B. alles in het werk
zal stellen de kwakzalverij tegen te gaan.

De behandeling van het rapport voor de pokken- en diphterie-enting gaf aanleiding
tot uitgebreide discussie. Hierbij werd opgemerkt, dat, als de practicus dit terrein terug
wil krijgen, hij in de eerste plaats meer aandacht aan de pluimveehouderij zal moeten
gaan schenken. Met 2 stemmen tegen werd het H.B. voorstel aangenomen. Betreffende
de positie van de practiserende dierenarts, t.o.v. de Prov. Gezondheidsdienst, sprak de
afdeling zich uit voor de positie bedoeld onder B.

Betreffende het rapport, inzake de vestigingsregeling voor practiserende dierenartsen,
meende men dat de commissies voor een zeer onplezierige taak zullen komen te staan.
Men was dan ook algemeen van mening, dat deze commissies uitgebreid moesten worden
tot 5 leden, terwijl in elk geval minstens 1 practicus in de commissie zitting zal moeten
hebben.

Hierna hield coll. van Waveren een interessante inleiding over de resultaten van de
tuberculinatie en de daarop volgende sectie.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Als candidaatleden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde werden de
volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen :

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

J. Frickers te Zaandam, is binnen die gemeente verhuisd naar Hobbemastraat 9.
(pag. 69).

L. S. B. G. H. Harmsen is met ingang van 15 Juli 1950 verhuisd naar: Djalan
Gunung Gedeh 9, Bogor-Indonesië. (pag. 102).

H. Ouwerkerk te Oud-Alblas, is verhuisd naar Alblasserdam; de gegevens achter
diens naam te lezen als volgt: Alblasserdam, Cortgene 81; tel. K. 1859—255; gr. 486394;
P.; bst. lid Landel. Rijver, (pag. 86).

J. Sprüyt te Ouderkerk a.d. Amstel, is verhuisd naar Meppel, Hotel Neuf, Stations-
weg 51. (pag. 92).

Collega H. J. H. Vullinghs te Horst is op 10 Juli 1950 te Antwerpen plotseling
overleden, (pag. 97).

Do referenten worden er op attent gemaakt, dat voortaan alleen die referaten door de
Redactie zullen kunnen worden geaccepteerd, die afkomstig zijn uit periodieken, welke
door de Redactie aan de referent zijn toegezonden.

Voorts wordt aan collegae, die bereid zijn in de referatendienst te worden opgenomen,
verzocht, hiervan schriftelijk bericht te zenden aan de Voorzitter van de Redactie.

Kintner onderzocht de faeces van 71 zieke honden op Salmonella. 18 % hiervan
was positief, ofwel van de hondeziekte patiënten 50 °₀ en van de overige 10 % (Geen
determinatie beschreven, geen species vermeld. Ref.). Met een typhi-murium en een
S. enteritidis, die uit zieke honden waren geïsoleerd, werden infectie proeven met vol-
wassen honden en een kat gedaan. Na perorale infectie werden geen ziekteverschijnselen
waargenomen, wel werd uit de faeces Salmonella geisoleerd. Bij 2 honden gelukte het
door intraveneuze infectie met S. typhi-murium voorbijgaande ziekteverschijnselen op te
wekken.

De grote Amerikaanse leverbot bij witstaart herten. (O. W. Olsen, Vet.
Med., XLIV, 26, 1949).

In Texas komt bij runderen, schapen en geiten behalve Fasciola hepalica, de grote
Amerikaanse leverbot, Fascioloides magna voor. De eigenlijke gastheer van deze leverbot
is het witstaart hert (Odocoileus virginianus) evenals in British Columbia het zwartstaart
hert (O. columbianus). Olsen onderzocht 52 hertenlevers, waarvan 69 °₀ F. magna bevatte.
F. hepatica kwam niet voor bij de herten, wel bij de runderen, die in dezelfde gebieden
geweid werden. F. magna is niet in staat zijn volledige cyclus te volbrengen bij het rund,
wel bij schaap en geit. Deze laatste dieren worden vaak door de infectie gedood. Ver-
schillende soorten slakken fungeren als tussengasthecr. Door overbrengen van herten
ter verbetering van de wildstand, kan deze parasiet worden verbreid.

Penicilline spiegel in het serum van paarden na injectie. E. R. Doi.l en E.
Wallace, Vet. Med., XLIV, 34, 1949).

Doll en Wallage namen waar, dat bij jonge varkens en schapen 3 uur na een
intramusculairc injectie van 500 E penicilline in waterige oplossing per „pound"
lichaamsgewicht geen penicilline meer in het serum was aan te tonen. Bij eenjarige en
volwassen paarden is deze tijdsduur meestal vijf uur. Doses van 2000 E per pound geven
een spiegel, die een of twee uur langer is aan te tonen.

Penicilline spiegel bij runderen. (E. R. Doll en M. E. Wallace en A. C. New-
ton, Vet. Med. XLIV, 300, 1949).

Met penicilline in olie en was, 500 E per pound lichaamsgewicht, was bij runderen
gedurende 9 tot 12 uur een meetbare serumspiegel verkregen, bij doses van 1000 E van

6 tot 16 uur. Dezelfde dosis procaine penicilline gaf een aantoonbare serumspiegel van

7 tot 18 uur en bij doses van 4000 E per pound van 24 uur. Waterige penicilline in dosis
500 E lb 3 tot 5 uur en 100 E lb 4 tot 7 uur.

Sulfachinoxaline therapie bij varkens pasteurellose. (D. F. Eveleth, A. I.
Goldsby en F. M. Bolin, Vet. Med. XLIV, 304, 1949).

F.veleth c.s. behandelden met succes pasteurellosis van zeugen en biggen met
sulfachinoxaline per os. C. A. v. Dorssen.

Sulfachinoxaline behandeling bij vogelcholera. (W. H. Armstrong en R. A.
Bankowski, Vet. Med. XLIV, 306, 1949).

Armstrong en Bankowski behandelden maand oude witte leghorns van een
koppel, waarvan reeds ongeveer 100 dieren aan spontane vogelcholera waren gestorven
met sulfachinoxaline (0,033 %) door het voer. Van 283 behandelde kippen stierf 28,2 %,
van 161 controles 44,1 %. Het bleek echter, dat bij ruiende dieren de geneesmiddel
spiegel niet hoog genoeg was door onvoldoende voedsel opname.

Yarborough bespreekt vrij oppervlakkig praktijkervaringen met windhonden,
die in Florida voor de rennen worden gehouden. Hij bespreekt o.a. hondeziekteenting,
tonsillitis (therapie 300.000 E penicilline per etmaal plus sulfapraeparaten), hartwormen
(Dirofilaria immitis), coccidiosis, longwormen, nephritis, leptospirosis enz. Verder diverse
fracturen en andere blessuren, die voor renhonden typisch zijn en chirurgische ingrepen
o.a. ,,wiring", waarbij een permanente roestvrije staaldraad hechting door het prae-
putium wordt aangebracht ter verhindering van masturbatie (!)

De rol van de veterinair in het hedendaagse leger. (E. W. Young, Vet. Med.
XLIV, 188, 1949).

In verband met het tekort aan beroepsofficieren bij de Amerikaanse Militaire Vete-
rinaire Dienst zet Younc, uiteen, wat de hedendaagse taak van deze functionarissen is.
Terwijl in de eerste wereldoorlog nog het merendeel der paardenartsen belast was met
verzorging van legerdieren, is een belangrijk deel van de tegenwoordige taak de preven-
tieve voedsel hygiëne en het toezicht op de veestapel in door het leger bezette gebieden.
In beperkte mate komt nog behandeling van oorlogshonden, postduiven en eventueel
tijdelijk in gebruik zijnde paarden en muildieren (draagdieren in bergterrein) voor.

Dat de 2e wereldoorlog de eerste oorlog is, die niet is gevolgd door ernstige epizootien
is te danken aan de activiteit van de Militaire Veterinaire Dienst.

De Amerikaanse Militaire Veterinaire Dienst beschikt over 186 beroepsofficieren,
wat te weinig is, terwijl het onmogelijk is reserveofficieren vrijwillig onder de wapenen
te roepen (o.a. door de woningnood ). Er is een theoretische opleiding voor studenten
van 3 uur per week gedurende 4 jaar, benevens een verblijf in een opleidingskamp van
6 weken. Voor de deelname aan deze cursussen ontvangt de student 27 dollar per maand
cn tijdens de practische oefening een vergoeding van 2.50 dollar per dag.

Bacteriologie van leverabscessen bij runderen. (S. H. Madin, Vet. Med.
XLIV, 248, 1949)-

Van een groep van 320 runderen van eenzelfde kudde bleken bij slachting 55 levers
aangetast te zijn door multipele abscessen. In 89,2 % werd ,,Bacillus" necrophorus aange-
toond. C. A. v. Dorssen.

Bij jonge nerzen, die pas gespeend zijn, komt een ziekte voor, die soms een sterfte tot
50 % ten gevolge zou hebben. De aetiologie is nog onbekend. Bij sectie worden sub-
cutane oedemen en een karakteristieke geelbruine verkleuring van het subcutane vet
waargenomen, soms met petechiën. Verder congestie van de bloedvaten van het
mesenterium, gezwollen mesenteriale lympklieren en milt, soms petechiën op de nieren
en catarrhale enteritis. Het rode bloedbeeld vertoont verschijnselen van anaemie.
Aangeraden wordt paardenvlees te voeren, dat niet ingevroren geweest is.

Diagnostic experimental des brucelloses bovines. P. Rossi. Buil. Soc. S\'ciences
vét. Lyon. 1948, 50, p. 181.

De brucellosis-diagnostiek omvat : ie. directe methode, d.i. het aantonen van de
bacil, 2e. indirecte methode, welke de in het organisme verwerkte veranderingen aan-
toont. De laatste methode omvat : de complementbinding, welke echter bij 5—100 %
der gevallen niet tot stand komt, de uitvlokkingsmethode en de agglutinatie. Bij de
uitvlokkingsmethode wordt vooral gebruik gemaakt van de sedimentatie en de centri-
fugatieproef. Bij de eerste wordt een mengsel van antigeen-serum geschud en één
dag bij kamertemperatuur bewaard. Indien er troebelheid blijft bestaan, is het serum
negatief te beschouwen. Bij de centrifugatie wordt hetzelfde mengsel 20 minuten met
2000 toeren gedraaid. Een negatieve reactie geeft zich te kennen door een wit neerslag
langs de wand van de buis. Een positieve geeft een bodemsediment.

Bij de agglutinatie kent men naast de bekende 2 serumreacties nog de bloedagglu-
tinatie met vers of gedroogd bloed. De laatste geeft echter lang niet zulke betrouwbare
uitkomsten als de serumreacties.

Hoewel de serumagglutinaties veel betrouwbaarder zijn als reactiemethode, heersen
er in verschillende landen zulke uiteenlopende opvattingen omtrent hun criteria, dat
de uitkomsten onvergelijkbaar zijn.

De I.aboratoire National de Recherches neemt bijv. serumverdunningen 1/33, 1/50,
1/100, 1/333, 1/500, terwijl elders in Frankrijk de schaal 1/10, 1/20, 1/40, enz., wordt
genomen. Alfort rekent een titer 1/50 positief, Montpellier 1/40, terwijl volger s
auteur iedere titer tot 1/20 negatief is, incomplete agglutinatie tot 1/40 twijfelachtig,
en boven 1/40 positief zou zijn. Het verblijf van de serumbuisjes in de broedstoof varieert
in diverse landen van 12—72 uur. Dit is zeer verwarrend, want een agglutinatie na 24
uur beoordeeld, kan negatief zijn, terwijl deze na 48 positief kan worden. De gevoeligheid
van bet antigeen verschilt in ieder laboratorium. Verschillende landen staan slechts
een uniform antigeen toe en één enkele techniek.

Wat kan men van de sero-agglutinatie verwachten ? Bij kunstmatige enting ver-
schijnen de 5e. of 6e. dag de agglutininen in het bloed. Bij natuurlijke infectie trrdfn
zij veel later op en nemen pas na langere tijd af, afhankelijk van de porte d\'entrée,
individuele gevoeligheid en hoeveelheid opgenomen kiemen.

Koeien kunnen Brucella Bang bacillen uitscheiden verscheidene maanden voor het
minste agglutinerend vermogen in hun bloed wordt vastgesteld. Zo zijn runderen in
een ogenschijnlijk onbesmet milieu aangetroffen, welke 12 maanden geen reactie ver-
toonden en plotseling gingen reageren. Het schijnt, dat men hierbij een lang-gcleden
plaats gevonden infectie moet aannemen, op de manier als wel met tuberculose wordt
mogelijk geacht.

Dc agglutininen-concentraties ondergaan schommelingen van kortere of langere
duur. Deze kunnen vooral de dagen vóór en na de abortus optreden, gedurende welke
tijd de titers negatief kunnen worden. Andere negatief leagerende runderen kunnen
door de abortus positief gaan worden. In het initiaal-stadium der infectie bestaat er
septicaemie, gevolgd door een localisatie in de uier en uterus, al of niet gevolgd door
abortus. De sero-agglutinatie wordt positief minstens na de eerste 15 dagen, fn de tweede
periode verdwijnt de bacil geleidelijk uit het bloed en nestelt zich in de lymphklieren.
Dan wordt de agglutinatie negatief, terwijl de bacil voor onbeperkte tijd in genoemde
organen kan verblijven. Ten gevolge van een weer optredende abortus of andere niet
definieerbare oorzaken kan de bacil zijn schuilplaats weer verlaten en opnieuw in de
algemene circulatie komen, waarop agglutininen wederom verschijnen. Agglutinatie,
als gevolg van een septicaemie, is dus een bewijs, dat de dieren besmettelijk zijn of bet
worden. De graad hiervan hangt niet proportioneel samen met de mate der orgaan-
aandoeningen.

Al hebben de runderen met de hoogste titers ook het hoogste percentage abortus-
gevallen, men kan niet voorzien of een aan Brucella Bang lijdend rund zal aborteren,
of ten einde toe zal blijven dragen. Brucellose is immers een algemene zjekte, waarbij
abortus een min of meer inconstant verschijnsel is.

De dieren met een sterke concentratie antilichamen scheiden met grotere regelmaat

kiemen uit langs de uier. De meerderheid der onderzoekers vermeldt, dat een serum-
titer beneden i : 50 niet gepaard gaat met uitscheiding van kiemen met de melk, terwijl
deze wel geïnfecteerd zou zijn bij serumtiters 1 : 200 en meer, en wel voor 93 %.
Lerche geeft in dit verband het volgende staatje :

Maar een belangrijk aantal auteurs deelt mede, dat 18 % der smetstofdragers, welke
kiemen in de melk uitscheiden, een negatieve bloedtiter hebben.

Terwijl de abortus gewoonlijk de agglutininenproductie activeert, vindt men 5—10 %
der geïnfecteerde koeien met een negatieve agglutinatietiter na het verwerpen. De
concentratie van agglutininen na vaccinatie hangt af van drie factoren :

3. de verhouding van de rough en smooth kiemen in het vaccin. Hoe meer S., hoe sterker
agglutininenproductie.

Het kalf wordt zonder agglutininen geboren, doch reeds na een paar uren verschijnen
deze in het bloed door de met het colostrum opgenomen agglutininen om na een paar
dagen, of wel pas na een paar maanden te verdwijnen.

Een negatieve serumreactie, slechts één keer vastgesteld, zelfs buiten de dagen kort
vóór en na het verwerpen, heeft geen definitieve waarde. Wenst men zekerheid te ver-
krijgen, dan zou men het onderzoek enige keren moeten herhalen. De melk. kan zonder
dat een mastitis bestaat, agglutininen bevatten. Deze kunnen uit het bloed stammen,
wat aangetoond is door onderhuidse injecties met gedode cultuur.

Na vaccinatie met avirulente cultuur (stam 19) kan de melk 3 maanden positief
reageren, door overgaan van bloedagglutininen. Doch ook kan de uier zelf plaatselijk
agglutininen vormen, wat blijkt uit injecties van gedode culturen in een kwartier, waarop
alleen dit kwartier gaat reageren met vorming van agglutininen.

Ieder kwartier heeft een eigen individualiteit in dit opzicht, waardoor men voor een
betrouwbaar onderzoek ieder kwartier apart moet onderzoeken en niet de totale melk
uit een uier. Men kan met behulp van de buisjes-agglutinatie zelfs melk onderzoeken
van runderen, welke droogstaan of zowel als colostrum. De laatste jaren komt de abortus-
ringtest meer op de voorgrond. Buisjes-agglutinatie en ringtest komen in slechts f der
gevallen overeen. Volgens schrijver zou melk van ten minste 20 % met zekerheid besmette
koeien met een serumtiter van 1 : 40 tot 1 : 80 geen agglutininen bevatten. Een negatieve
melkreactie mag niet de mogelijkheid van een uierinfectie uitsluiten en de waarde van
deze methode is aanzienlijk verminderd op grond der verkregen inzichten.

Thieulin en Dospet vinden, dat bij onderzoek van mengmelk infecties over het
hoofd gezien kunnen worden, b.v. indien 2—3 koeien uit 1 of 2 kwartieren melk af-
scheiden met een lage inconstante titer. Er bestaat geen verband tussen agglutinerend
vermogen van het melkserum en de uitscheiding van brucellabacteriën. Bacteriën kunnen
worden uitgescheiden bij een negatieve titer en volgens Lerche zou dit bij 60 % der
geïnfecteerde koeien kunnen plaats hebben. Ook het omgekeerde is mogelijk. Bij de
meeste runderen verschijnen lacto-agglutininen pas na lange tijd, tot zelfs 8 maanden,
nadat de uitscheiding van bacteriën reeds plaats vindt. Schrijver is het niet eens met
Thieulin en Dospet, als deze beweren, dat een rund met negatieve of dubieuse bloed-
serum en melkreactie zeer waarschijnlijk geen bacteriën via de uier uitscheidt. Hij pre-
fereert de bloedserum-agglutinatie boven die van de melk.

Deze zouden voor de onderkenning van brucellosis meer waardering gaan vinden.
Men bezigt : de ophthalmoreactie, de palpebrale reactie, de intradermale reactie. De
laatste wordt in Frankrijk naast de serumagglutinatie het meest gebruikt. Het antigeen
veroorzaakt na inspuiting bij negatieve dieren een slechts enkele uren durende zwelling.

Bij positieve reactoren ontstaat na 48 uur een oedeem, dat tot 80 uur toeneemt en
5—6 dagen bestaan blijft. De zwelling neemt een omvang aan van een duivenei, doch
de intensiteit ervan is niet proportioneel aan het agglutinerend vermogen van het
serum. Bij 2—4 % der geïnfecteerde runderen ontstaat geen allergie. Ofschoon de
intradermale reactie wel antilichamen opwekt, kan men 208 dagen na de eerste test
deze herhalen op dezelfde plaats, d.i. in de staartplooi. De tweede reactie komt dan
veel sneller tot stand, doch is overigens gelijk aan de eerste.

Hoewel de huidreactie meestal wel met een sero-agglutinatie overeenstemt, vindt men
soms wel een positieve intradermale reactie met een negatieve serumagglutinatie.

Terwijl een positieve serumtiter op een actieve infectie wijst en bij latente infecties
niet aangetroffen wordt, wijst de huidreactie op een contact met brucella bacteriën,
zonder dat zij een recente of oude infectie vermag te preciseren. Bij een positieve huid-
reactie en negatieve agglutinatie neemt men aan, dat het dier geïnfecteerd is geweest,
doch de infectie is overwonnen of wel, zij is slapende.

Prophylaxie des Brucelloses animales. P. Goret. Bul.. Soc. Sciences vét. Lyon.
1948, 50, 195.

Na een infectie met Brucella-organismen bij dieren ontstaat een immuniteit, die in
tegenstelling tot die, welke na een doelmatige enting optreedt, een infectie-immuniteit
genoemd wordt.

Enting der dieren kan worden uitgevoerd :
I. Met vaccins, die door verwarming, door antiseptica (formaline), door tryptischc
vertering, of door inhulling in vette substanties, gedood zijn, wordt slechts een
gebrekkige immuniteit opgewekt. Ze zijn volkomen gevaarloos, maar de toepassing
dient te worden verlaten.

II. Met levende vaccins. Een krachtige immuniteit kan slechts verkregen worden door
een levende entstof te gebruiken. Onder deze dienen de virulente vaccins afgeschaft te
worden, omdat deze bijdragen tot het onderhouden der infectie, alhoewel ze aanleiding
geven tot een aanzienlijke immuniteit. Deze immuniteit berust in feite op een infectie
en niet op een enting.

De vaccins van Leisbonne (avirulente kiemen antigeen-werkende glucolipoiden),
van Hudoleson (mucoide variant van Brucella) en de met gal behandelde, zijn nog
onvoldoende beproefd om een oordeel over hun waarde te kunnen uitspreken. Het
vaccin van Dubois en Sollier (avirulente Brucella suis in een niet resorbeerbare stof)
heeft uiteenlopende resultaten gegeven.

Brucellavaccin, bereid met de bijna avirulente Str. 19 heeft de vorige vaccins over-
vleugeld. Deze stam, die nog voldoende virulentie bezit om immuniteit op te wekken,
heeft zich superieur getoond aan stam 45/20 van McEwen, stam G van Bendixen en
de Duitse X-stam.

Str. 19-vaccin wordt bereid als een eenvoudige suspensie in physiologischc keuken-
zoutoplossing, die per ccm 20 milliard levende kiemen bevat. De suspensie behoort uit-
sluitend te bestaan uit smooth exemplaren, omdat alleen deze betekenis hebben voor
de immuniteit. In verband hiermede wordt het wenselijk geacht, dat in Frankrijk een
officiële controle wordt ingesteld op de door verschillende laboratoria bereide abortus-
vaccins.

De houdbaarheid van deze suspensie bij bewaring in de ijskast is ongeveer twee
maanden. Het vaccin heeft een belangrijk langere houdbaarheid (een jaar of minder),
wanneer het in een eiwithoudend milieu in bevroren toestand gedroogd wordt.

Het vaccin kan worden gebruikt, zowel op vrije als op besmette bedrijven. De pinken
worden bij voorkeur geënt op een leeftijd van 6 maanden (4—8 maanden). Ook jonge
stieren worden geënt. Oudere dieren worden geënt, zowel op vrije als op besmette bedrijven.
Oudere stieren worden eveneens geënt. Drachtigheid na de 4e. maand vormt een contra-
indicatie voor enting.

De runderen worden bij voorkeur omstreeks de dekking of enkele dagen daarvoor geënt.

De enting wordt subcutaan uitgevoerd in de kossem of aan de hals of intradermaal
aan de hals, de staartplooi of de staart.

Bij éénmalige subcutane enting bedraagt de dosis 5—12 ccm. Wanneer een twee-
malige enting wordt toegepast, bedraagt de dosis 5—6 ccm, met een interval van 14
dagen. Intracutaan bedraagt de dosis 0,2—1 ccm bij éénmalige enting, terwijl bij twee-
malige enting eenzelfde dosis wordt gebruikt met 10 dagen interval.

Onder een normale enting van pinken wordt verstaan een tweemalige. Wanneer de
hiermede opgewekte immuniteit niet voldoende wordt geacht om doorbraak op latere
leeftijd te voorkomen, worden 3 entingen toegepast en wel op een leeftijd van 6 maanden,
van 15 maanden en omstreeks de eerste dekking. Verder dient ieder jaar opnieuw ge-
vaccineerd te worden.

Aansluitend op de enting ontstaat op de entplaats een plaatselijk warm en pijnlijk
oedeem, dat na korte tijd verdwijnt en lichte koorts en anorexie veroorzaakt. Bij de
oudere dieren zijn de verschijnselen ernstiger, waarbij soms necrose op de plaats van
inspuiting ontstaat. De melkgift vermindert gedurende 5—8 dagen met 25 °„. Bij
bacterie-uitscheiders verdwijnen de kiemen na enting soms uit de melk. Niettegen-
staande enting komen nog enkele gevallen van abortus voor.

Bij jonge dieren worden specifieke agglutininen in het bloed opgewekt, die na 6—8
maanden verdwijnen, maar onderhouden worden door herhaalde entingen. Bij op
oudere leeftijd geënte dieren blijven de agglutininen duurzaam in het bloed. Deze
agglutininen, die ook bij geïnfecteerde dieren voorkomen, geven moeilijkheden bij het
serologisch bloedonderzoek.

De immuniteit, die na enting optreedt, is voldoende sterk tot de derde en soms tot
de vierde en vijfde drachtigheidsperiode, daarbij een bescherming verlenend van 95—
98 %. Daarna neemt de immuniteit af, zodat het wenselijk is om de driejaar te vacci-
neren. In besmet milieu kan het gewenst zijn de dieren ieder jaar opnieuw te enten.

De bestrijding der Brucellose door het nemen van hygiënische maatregelen is mogelijk,
omdat Brucella abortus een obligate parasiet is. Deze berust op een snelle verwijdering
van alle besmette dieren uit het bedrijf. Hierna moeten de overblijvende gezonde dieren
beschermd worden tegen nieuwe infecties door algemene hygiënische maatregelen,
zoals een doelmatige voeding, zindelijkheid op stal, hygiëne bij geboorte en bevruchting
en het scheppen van een aparte afkalfstal. Een intensieve serologische controle van de
veestapel, die minstens ieder jaar moet worden herhaald, dient te worden ingesteld ten
einde snel het eerste positieve geval te kunnen elimineren. Nieuwkopen moeten in
quarantaine worden gehouden en pas na een tweemalig negatief bloedonderzoek in de
koppel worden opgenomen. Door invoering van deze maatregelen is een snelle sanering
mogelijk, maar dit succes is uit practische overwegingen slechts te bereiken, wanneer
het reactiepercentage niet hoger ligt dan 15 %. Bij hogere besmettingspercentages is
zulks slechts mogelijk door onderlinge samenwerking van eigenaar en staat, die een deel
van de kosten zal moeten dragen.

De schrijver stelt voor Frankrijk de volgende combinatie van bestrijdingsmethoden
voor : Invoering van hygiënische maatregelen. Enting van alle jonge en oudere dieren,
herhaling der enting ieder jaar. Serologisch bloedonderzoek met zo snel mogelijk elimi-
neren van de geïnfecteerde dieren. Scheiding van de besmette en vrije dieren. Deze
maatregelen zullen in georganiseerd verband genomen moeten worden. Een korte be-
spreking van de Brucellose bij varkens, schaap en geit besluit dit artikel.

In de rubriek : „Vraag en antwoord", voorkomende in het N. T. v. G. van 18 Febru-
ari 1950 94 I 7, wordt deze vraag als volgt beantwoord :

Tot voor kort werd in ons land de margarine van overheidswege gevitaminiseerd
met behulp van vitamine A. Deze maatregel is helaas wegens deviezenschaarste opge-
heven.

Omtrent de vraag, of deze aldus behandelde margarine dezelfde voedingswaarde
heeft, lopen heden ten dage de meningen nog uiteen.

Proeven, verricht in het Nederlands Instituut voor Volksvoeding te Amsterdam
voerden tot het resultaat, dat ratten, die met zomerboter werden grootgebracht een
betere groei te zien gaven dan die welke gevoed werden met plantaardige oliën, waaraan
de A en D vitamines waren toegevoegd.

In elk geval is tot nu toe niet definitief aangetoond, dat de voedingswaarde van gevita-
miniseerde margarine geheel gelijk is aan die van natuurboter.

In 1930 en 1934 hebben respectievelijk Herderschee en van Nieuwenhuizen enige
gevallen van Psittacosis bij de mens beschreven.

In 1949 volgden in ons tijdschrift Winsser, Dekking en Stol met het rapporteren
van gevallen, voorgekomen bij postduiven.

Stibbe (N. T. v. G. 4 Febr. 1950 I 5) voegt hieraan de beschrijving van een drietal
gevallen, waargenomen bij mensen, toe. Als merkwaardige bevinding werd een
exanthccm opgemerkt, in de vorm van rozerode, gemakkelijk weg te drukken vlekjes.
Vorm en uitbreiding hiervan deden denken aan vlcktyphusuitslag. Dit exantheem was
na drie dagen verdwenen. Het Röntgenonderzoek van de thorax bracht een uitgebreid
infiltraat, zetelende in de linkeronderkwab, aan het licht. De complcmentbindingsreactie
op psittacosis, verricht door Dekking te Amsterdam, was op de 18e ziektedag 1/64,
enkele weken later 1/28. In de anamnese werd een vrij innig contact met postduiven
aangetoond.

In twee der drie gevallen kon met vrij grote zekerheid de diagnose : psittacosis, gesteld
worden, in het derde geval bleef de diagnose onzeker.

Epizoötiology of mastitis : The relative Importance of extended exposure
and of age in the spread of Streptococeus agalactiae infection. R. Ormsbee,
O. W. Schalm. Am. J. vet. Res. 10. 306, 1949.

Het is een bekend feit, dat streptococcenmastitis bij oudere dieren frequenter voor-
komt dan bij jonge. Tot nu toe werd de volgende verklaring voor dit verschijnsel als
juist aangenomen. Doordat streptococcenmastitiden chronisch zijn en moeilijk geheel
genezen, persisteren ze van de ene lactatie in de andere. Gedurende iedere lact atie komen
er nieuwe infecties bij, zodat het percentage geïnfecteerde dieren toeneemt, naarmate
ze meer lactaties achter de rug hebben.

Murphy is echter van mening, dat de grotere frequentie bij oudere dieren berust
op een toename der gevoeligheid van de uier. Deze vergrote gevoeligheid is een gevolg
van een specifieke verandering in het klierweefsel, welke verandering aangeduid wordt
met de naam ,,Age factor".

In tegenstelling tot de streptococceninfecties bij toename van de leeftijd, schijnt het
aantal staphylococceninfccties in de uier niet toe te nemen. Aangezien zowel staphylo-
cocceninfecties als streptococceninfecties tot stand komen via het tepelkanaal en bij
toenemende verslapping van het tepelkanaal bij toenemende leeftijd van het rund
wel het aantal streptococceninfecties groter wordt, maar de frequentie der staphylo-
coccenmastitiden constant blijft, wordt twijfel uitgesproken ten aanzien van de be-
tekenis van het afsluitmechanisme van de tepel als aetiologisch moment bij het ontstaan
van mastitiden. De ,,age factor" wordt derhalve als de voornaamste praedispositie
beschouwd bij het ontstaan van deze mastitis.

De schrijvers trachten aan de hand van uitgebreide onderzoekingen de betekenis
van deze „age factor" nader te bestuderen.

Gezonde oude runderen zijn niet merkbaar gevoeliger voor een agalactiaeinfectie
dan gezonde dieren in de tweede, de derde of de vierde lactatieperiode. Wanneer de

dieren met een verslapt slotgat werden uitgeschakeld, was de gevoeligheid in alle lecl-
tijdsgroepen precies gelijk.

Runderen, die geïnfecteerd geweest zijn en genezen, die dus gevoeliger zouden
moeten zijn voor infectie, bleken slechts zeer weinig of in het geheel niet gevoeliger te
zijn voor infectie dan runderen, die nooit geïnfecteerd geweest zijn.

Wanneer dieren met een verslapt afsluitmechanisme van de tepel niet meegerekend
worden, blijkt de gevoeligheid voor infectie geheel gelijk te zijn, onafhankelijk van
ouderdom of eventuele doorstane infecties.

Een zeker percentage der gezonde dieren, die in besmet milieu ingevoerd worden,
raakt besmet met Str. agalactiae, geheel onafhankelijk van de ouderdom der dieren.
De grootte van dit percentage is afhankelijk van plaatselijke en hygiënische omstandig-
heden. Wanneer de uitgebreidheid van de besmetting en de ernst der besmetting op
een stal gereduceerd worden, zijn dit logische maatregelen om de verbreiding der
mastitis tegen te gaan.

Tevens dient hierbij gewaakt te worden tegen trauma en verwonding der uiers en
vooral tegen beschadiging van het afsluitmechanisme van de tepel.

De schrijvers komen tot de conclusie, dat de ,,age factor" geen rol van betekenis kan
spelen bij de verspreiding der streptococcenmastitis.

Aureomycin in the treatment of penicillin-resistant staphylococcic bactere-
mia. (Proceedings of the staff of the Mayo Clinic, 1949, blz. 310).

Een steeds toenemend aantal infecties worden veroorzaakt door penicillineresistente
stammen van de staphylococcus aureus. Van 50 stammen geïsoleerd uit materiaal uit
de kliniek, waren er 43 penicilline resistent.

Van 15 stammen gekweekt uit bloedcultures waren er 12 bestand tegen penicilline.
De groei van al deze stammen werd geremd door aureomycin. Vier van zes patiënten,
die leden aan een bacteriaemie van penicilline-resistente staphylococcen genazen van
toedienen van aureomycine.

Penicilline-therapie van Actinomycose bij het Rund. E. F. Lewis : (Vet. Ree.,
⁵⁹- P- 435 (\'947) )•

De therapie bestaat uit intraparenchymateuze injecties op acht plaatsen in de ziekte-
haard, van in totaal 1 mill. E., 24 u. later gevolgd door 500.000 E., in waterige oplossing.
Genezing zou volgen binnen 2 weken tot 4 maanden.

Een ongewoon syndroom bij runderen (met acute kreupelheid) op weiden
met wilde witte klaver (wild white clover). L. E. Hughes: (Vet. Ree., 59. p.p.
39\'—392 (\'947) )•

De verschijnselen uiten zich in een pijnlijke zwelling van de klauwrand tot de elleboog,
resp. knie, welke overgaat in gangraen.

Staphylococcal Cystitis in a Dog. D. C. Dodd, D. A. Titchen and J. H. Whittem :
(Austral. Vet. Journ., 24, p.p. 285—286 (Oct. \'48) ).

Beschreven wordt een geval van chronische cystitis bij een hond, waaraan niet-
haemolytische staphylococcen ten grondslag lagen. Een behandeling met sulfanilamide
ën sulfathiazol per os gaf klinisch verbetering, doch bewerkte geen verdwijnen van de
staphylococcen uit de urine. Ook na 5 dagen behandeling met penicilline (s.c. en i.m.)
werden nog staphylococcen met de urine uitgescheiden ; deze bleken in vitro slechts

matig gevoelig voor penicilline. De behandeling met penicilline werd daarna gedurende
12 dagen voortgezet met een verhoogde dosis (200.000 E. p. dag). Dit had bacteriologisch
genezing tengevolge ; klinisch bleef de blaaswand iets verdikt en licht atonisch.

Chemotherapie der Kokzidiosen. Otto Jirovec : (Schweiz. Arch. f. Thk., 91.
P-P- 396—397 (Juni \'49) )•

Als therapie bij coccidiose, i.h.b. van pluimvee en konijnen, beveelt de schrijver zgn.
AFS-tabletten aan, welke als werkzame bestanddelen bevatten :

Dosering : 1 tablet p. kg lichaamsgewicht, gedurende 6—8 dagen (toediening 1 of
2 maal daags).

Zwangerschaps-, resp. drachtigheidsdiagnostiek ; een eenvoudige hor-
monale methode. Hainex, M. : The Alale-Toad Test for Pregnancy. (The Lancet, 255,
P-P- 923—926 (Dec. \'48) ).

Schweitzer, F. L. : Ein neuer Frühnachweis der Trachligkeit von Stuten. (Ztschr. f. Vit-,
Horm- u. Ferm. forsch., 2, p.p. 456—464 (Juni \'49) ).

De methode is aangegeven door Galli Mainini (1947) en berust op het feit, dat bij
kikvors en pad ovulatie en Spermiogenese in het algemeen slechts plaatsvinden tijdens
een (korte) periode van sexuele activiteit, vermoedelijk onder invloed van hormonen
uit de hypophysevoorkwab. Galli Mainini stelde vast, dat ca. y₂—5 u. na de injectie
van gonadotroop hormoon bij mannelijke exemplaren van bepaalde Zuidamerikaansc
padden- en kikvorssoorten (Bufo arenarum Hensel, Bufo marinus, Rana pipiens en
Bufo d\'Orbigny), Spermien in de urine dezer dieren verschenen. Hetzelfde effect kon
worden bereikt door de inspuiting van urine van zwangere vrouwen in de dorsale
lymphzakken.

In de beide bovengenoemde publicaties wordt mededeling gedaan van de ervaringen,
opgedaan met de practischc toepassing der methode voor de graviditeits-diagnose bij
de vrouw en de merrie.

In het eerste geval wordt 10 cc urine ingespoten, in het tweede 10 cc citraat-plasma
of serum van dieren, welke 40—100 dagen drachtig kunnen zijn. De aflezing vindt 2—4 u.
11a de injectie plaats ; de diagnose wordt gesteld op grond van de aanwezigheid van
Spermien in een monstertje urine, bij voorkeur verkregen d.m.v. „catheterisatie" m.b.v.
een Pasteurs pipetje. Desgewenst kan men er zich vóór de injectie van vergewissen, dal
geen Spermien aanwezig zijn.

De proefdieren stellen practisch geen eisen met betrekking tot voeding, temperatuur,
enz. ; de beste temp. tijdens de proefis ca. 220. De mortaliteit tengevolge van de injectie
is zeer gering (aangegeven worden 1.13 en 2,6 °₀). Ze zijn vaker dan eenmaal te ge-
bruiken (met tussenpozen van b.v. een week).

Voordelen zijn verder de eenvoudige techniek en de snelle afleesbaarheid. De nauw-
keurigheid van de proefis groot (Mainini gaf 99 % aan, bij de proeven van Schweitzer
was het 94 %). Bij de merrie is er het grote voordeel, dat een vroege drachtigheids-
diagnose op eenvoudige wijze mogelijk wordt.

Hygiëne bij de bereiding van vleeswaren. Vollan, De hygieniske forhold ved
produksjonen av kjött- og pölsevarer. Nord. Vet. Med. 1949. S. 181-198).

De schrijver bepaalde het bacteriegehalte van en het aantal colibacillen in gehakt
en worstvulling, door na verwrijving van het materiaal op steriele manier en opname in

U zult allen de advertentie gelezen hebben betreffende de entstof van Laboratorium
„Nobilis" van Hendrix\' Fabrieken en Laboratoria te Boxmeer. Hierop zou ik graag
een nadere toelichting geven.

Het zal U bekend zijn, dat de enting tegen pokken en diphtherie van kippen voor
90 % wordt uitgevoerd door selecteurs en propagandisten, voornamelijk van de vee-
voederfabrieken. De Heer Hendrix heeft ingezien dat deze toestand onjuist was en
heeft zich in verbinding gesteld met verschillende instanties, zoals de Veeartsenijkundige
Dienst, de Rijksseruminrichting etc. Aanleiding hiertoe was zijn plan, in eigen bedrijf
een goede entstof tegen pokken en diphtherie te laten maken.

Tegelijkertijd zouden de dierenartsen worden aangespoord de enting zoveel mogelijk
zelf te verrichten en te controleren. De geproduceerde entstof zou dan ook uitsluitend
in handen van de dierenartsen terecht komen.

Nadat de goedkeuring van de betreffende instanties was verkregen, ben ik als dieren-
arts aangezocht, de leiding van het reeds bestaande laboratorium „Nobilis" op me te
nemen. Dit chemisch laboratorium werd overgeschakeld in een biologisch laboratorium.
Prof. Dr. Jac. Jansen heeft zich bereid verklaard, onze wetenschappelijke adviseur
te zijn.

De entstof wordt gekweekt op bebroede kippeneieren, welke worden betrokken van
een foktoom der eigen proefboerderij, zodat de gezonde herkomst van de eieren ver-
zekerd is

De partijen entstof worden direct na de bereiding, alsmede geregeld tijdens het
bewaren gecontroleerd. Op deze wijze kunt U ervan verzekerd zijn een uniforme deug-
delijke entstof te verkrijgen, hetgeen van het grootste belang is voor een gezonde kippen-
stapel.

Ik hoop U met deze gegevens van dienst te zijn geweest en de betreffende aan-
gelegenheid voldoende te hebben toegelicht.

steriele physiologisehe NaCl-oplossing, in verschillende verdunningen \'op zure caseïne,
dat met trypsine gehydrolyseerd is, op roodvioletgalagar, op 10 % zout-bloedagar
(met het oog op staphylococcen) en bloedagar Na-acid en kristalviolet (streptococcen)
te enten. Het onderzoek van elk monster werd verricht in de verschillende stadia der
bereiding.

Meestal waren de cijfers in het vlees vrij hoog, tot 13 millioen bact. en tot 55.000 coli
bact. per gram. Vrij vaak werd B proteus morganii gevonden.

Bij onderzoek der gebruikte gereedschappen bleek, dat het hoge bacteriegehalte in
hoofdzaak was te wijten aan onvoldoende reiniging en ontsmetting der machines enz.
Werd materiaal onderzocht, dat uit vlees van dezelfde herkomst bereid was met de
gereedschappen uit een willekeurige slagerij, eerst zoals ze door de dag werden gebruikt
en daarna na reiniging met borstel, heet water en wasmiddelen, dan daalde het cijfer
b.v. van resp. 12, 8, g en 11 millioen tot 200.000, 320.000, 230.000, 1 go.000, en het
coligehalte tot op 1 5 a 1/10. De schrijver wenst meer degetailleerde voorschriften over
de reiniging der machines in de slagerij en zou als hoogst toelaatbare grens voor het
aantal bact. (bepaald volgens zijn methode) 1 mill. bact. en 5000 colibac. per gram
willen stellen.

De haemagglutinatieproef volgens Hirst bij verschillende vira in buisées
en op glaasjes. (Bakos and Nordberg, On the Hirst-test with different viruses in tubes
and on slides, Nord. Vet. Med. ig4g, 203—220).

De schrijver paste de proef van Hirst toe bij 5 verschillende vira. De meest betrouw-
bare resultaten in buisjes werden verkregen bij een 0,75—1 % suspensie van rode
bloedlichaampjes ; ook voor glaasjes is (0.75 %) de beste suspensie. In beide gevallen
waren de resultaten gelijk.

Het doden van kreeften. (Aaser, Avlivning af hummer. Nord. Vet. Med. ig4g,
S. 221—226).

Kreeften, die in kokend water worden geworpen vertonen afweerreacties, die 58—
70 sec. duren, ongeacht of het ganglion cerebrale al of niet vernield is. Zet men ze op
met koud water, dat daarna verwarmd wordt, dan verliezen ze bij 26° het bewustzijn,
maar na een lange tijd (tot drie kwartier), doch de voorafgaande reacties zijn minder.
Bij een constante temperatuur van 38° C. doen ze cr 7 J minuut over. De snelheid der
verhitting speelt geen rol.

Legt men de kreeften vóór fiet koken in een verzadigde zoutoplossing, dan zijn ze na
een minuut reeds bewusteloos en vertonen bij het koken geen reactie. Dit lijkt de beste
methode om kreeften te doden.

Shigella equirulis bij endocarditis van een paard (Svenkerud og Iversen,
Shigella equirulis som aarsak til klappecndocarditis hos hest. Nord. Vet. med. ig49
S. 227—232).

Uit hartwoekering en nieren van een paard werd Sh. equirulis geïsoleerd in een
haemolytische en non-haemolytische vorm. In afwijking van het normale werd echter
geen mannitol gevormd.

S.niloese bij gevogelte in Denemarken. (Karlshöj og Marthedal, On sal-
monella-infektioner hos fjerkra i Danmark, specielt med henblik paa infektion med
S.niloese. Nord. Vet. Med. I94g, S. 233—24g).

Sedert ig4g is S.niloese in Denemarken verschillende malen bij kuikens en in twee
gevallen ook bij jonge ganzen aangetroffen.

De kuikens waren i—3 hoogstens 5 weken oud. Slechts zelden waren er duidelijke
path. anat. verschijnselen ; een enkele maal pneumonie en miliairnecrose van de lever.
Mortaliteit meestal 50 % (var. 10—90 %). De handel in broedeieren en kuikens gaf ver-
breiding.

Bij 30 hennen met een positieve serumreactie was het sectiebeeld en het bacterio-
logisch onderzoek negatief.

Van 100 faecesmonsters van volwassen hennen bevatten 2 S.niloese. Op 37 broederijen
werd in vuil uit de broedmachines 16 maal de bacil geïsoleerd ; van 62 eieren was er
een infectie van de dop bij 45 ; 4 maal werden ze in de dooierzak gevonden. Op 1 der
bedrijven vond men S.mil. in de darm bij drie biggen, die dode kuikens en eischalen
kregen.

Meestal hebben de kuikens een catarrhale ontsteking van de luchtwegen. 3 keer
mislukte de exper. infectie bij kuikens.

De invloed van sulfa-preparaten op het dierlijk organisme. (Alström, Nyare
synpunkter betraffande sulfapreparatens inverkan paa djursorganismen. Nord. Vet.
Med. 1949 S. 250—257).

Het is de ervaring van de schrijfster, dat onder normale omstandigheden sulfonamiden
weinig toxisch zijn voor gezonde dieren, maar dat dit bij zieke dieren anders kan zijn.
Sulfanilamide geeft stofwisselingsstoornissen en ook functionele stoornissen van ver-
schillende organen, die karakteristiek zijn voor de diersoort. Men moet de patiënten
bij de behandeling steeds nauwkeurig observeren, opdat een sulfanilamide-intoxicatie
niet aangezien wordt voor een verergering van de oorspronkelijke ziekte.

Spierdegeneratie bij paard en rund op grondslag der voeding. (Broberg,
Naagra alimentiirt betinga de muskeldegenerationer hos hast och nöt. Nord. Vet. Med.
\'949, S. 258—265).

In het Noorden van Finland ziet men nogal eens spierdegencraties bij paard en rund.
Bepaalde vormen berusten waarschijnlijk op een deficiënte voeding, terwijl andere
optreden door grote wijzigingen in de voeding.

Bij rundvee onderscheidt men degeneratie bij jonge dieren in het begin der weide-
periode ; overeenkomstige zeldzame bij melkkoeien, alleen optredend bij zeer over-
vloedig gras ; spicrstijfheid in de rawinter, met onvermogen om op te staan ; myoglo-
binurie in de herfst. Proeven van de schrijver konden de Noorse opvatting, dat de
myositis aan fosfordeficientie moet worden toegeschreven, niet bevestigen. Hij denkt
meer aan plotselinge snelle verhoging van de eiwitcomponent in de voeding, waardoor
de pensflora een ingrijpende wijziging ondergaat. De abnormale pensgisting zou dan
een intoxicatie opwekken.

Droog hooi is de beste therapie. Prophylactische en therapeutische gaven van fosfaten
hadden niet veel invloed ; doch bij de spierstijfheid in de nawinter tezamen met ge-
droogde gist bleken ze een uitstekend therapeuticum te zijn.

De wasachtige degeneratie, die we bij de lal van kalveren aantreffen, heeft de schrijver
nooit gezien.

Bij paarden onderscheidt Broberg polymyositis bij zuigende veulens, kauwspier-
myositis bij jonge paarden, acute polymyositis op alle leeftijden, myositis van de tong
bij jonge paarden in het voorjaar, een chronische vorm in de nawinter bij volwassen
paarden.

De schrijver geeft een beschrijving der klinische en anatomische veranderingen, zowel
bij runderen als bij paarden, doch is niet in staat een duidelijk beeld te geven van al
deze afwijkingen, die aetiologisch nog niet verklaard zijn.

Ook wij kennen deze ziektebeelden ; daarnaast treft men hier te lande ook bij varkens
overeenkomstige spierveranderingen aan, die nog wel enige bestudering behoeven.

Problemen bij de mastitisbestrijding. (Olsen, Problemer vedrörende mastitis-
bekampelsen. Nord. Vet. Med. 1949, S. 277—311).

De schrijver is werkzaam bij de coöp. melkinrichting Trifolium in Kopenhagen, die
op grote schaal aan mastitisbestrijding doet. In dit artikel wordt ons een overzicht
gegeven van de ervaringen gedurende jaar op 36 grote boerderijen met deze be-
strijding opgedaan.

Het meest opvallende feit was wel, dat het percentage nieuwe infecties in vrije afde-
lingen zo constant bleef, ondanks het feit, dat de meeste chronisch geïnfecteerde dieren
uit de koppels verwijderd werden. Een nauwkeurig onderzoek over de bemonstering
der melk toonde aan, dat 75 % der op het laboratorium ontvangen monsters niet vol-
doende rein behandeld waren. Om na te gaan of er verschil bestond in het strepto-
coccengehalte der eerste stralen melk en later, werden van elk kwartier de eerste stralen
en die na verloop van 4—5 sec. melken bemonsterd bij 4183 kwartieren van 1058 koeien
van 12 bedrijven.

De tcpelhouders waren te voren ontsmet met chloorwater ; de melk werd direct ge-
koeld in koolzuurijs. De melk, die na 4—5 sec. werd verkregen was reiner en het resul-
taat daarbij dus beter af te lezen. Volgens de eerste stralen hadden 137 koeien 237 ge-
infecteerde kwartieren ; na 4—5 sec. was het resultaat : 143 koeien met 250 kwartieren ;
werden de resultaten van beide tijdstippen gecombineerd, dan bleken 173 dieren geïn-
fecteerd te zijn (309 kwartieren). De 4—5 sec. gewonnen melk gaf de beste resultaten,
maar toch nog na 20 "_(> minder dan het aantal werkelijk geïnfecteerde.

Toevoeging van kristalviolet (1 : 500.000) aan de serumagar bleek een zeer grote ver-
betering te zijn om de groei van verontreinigende bacteriën tegen te gaan. Door het
onderzoek van 6107 monsters van 1569 koeien uit 21 bedrijven bleek dat met en zonder
kristalviolet tezamen 186 koeien met 315 aangetaste kwartieren werden gevonden;
door serumagar alleen 118 met 216 klieren, met kristalviolet 155 met 263. Ook hier toch
nog 17 % niet opgespoorde gevallen.

Er werden onderzoekingen gedaan met melk, die na toevoeging van Na-azid (1 op
20.000 melk) was bebroed. Voor het kweken daaruit kon wegens de sterke groei geen
serumagar gebruikt worden, doch wel Edward\'s csculine-violetbloedagar.

Bij 2202 koeien met 8664 kwartieren werden door beide methoden tezamen 464 koeien
met 873 geinfecteerde kwartieren opgespoord, met serumagar alleen 218 met 349 ; bij
azid- en kristalviolettoevocging 454 met 857 kwartieren (97,8 resp. 98,2 °₀). Er werden
zodoende meer dan het dubbele aantal aangetaste dieren opgespoord.

Van 23 bedrijven wordt een uitgebreid overzicht gegeven omtrent het opsporen van
lijders ook in verband met de voorgeschiedenis der dieren. Op grond daarvan meent de
schrijver met zekerheid te kunnen zeggen, dat minstens 150 van de 246 meer opgespoorde
koeien tot de werkelijke infecties gerekend moeten worden. Op grond hiervan zoekt hij
de verklaring voor de geringe afname van het aantal lijders na jarenlange bestrijding
in het grote aantal met de oude methode niet opgespoorde lijders, die daardoor dus in
de strcptococcenvrije groep op stal blijven staan. Voorlopig zal de azid-methode gebruikt
worden bij z.g.n. kindermelk (certified milk).

Auto-iso-antilichamen in paardenbloed. (Lehnert, Ein weiterer Beitrag zur
Frage der Existenz von Autoisoantikörpern im Pferdeblut (der o-gruppe) Nord. Vet.
Med. 1949. S. 312—323).

Eerder werden auto-isoantilichamen bij de bloedgroepen A, B en AB geconstateerd
en nu ook in paardenserum der O-groep, bij het gebruik van een isotonisch zoutarm
reactiemedium. Deze antilichamen werden niet alleen gebonden door O-erythrocyten,
maar ook door die der groepen A, B en AB. Hieruit constateert de schrijver, dat er een
gemeenschappelijke factor, die hij T noemt, bestaat voor alle bloedgroepen.

Verlamming bij biggen vermoedelijk door B,-tekort. (Kirketerp Nielsen
og Thordal-Christensen, En lammelsetilstand hos grise, der formentlig skyldes mangel
paa vitamin B,, Nord. Vet. Med. 1949 S. 324—337).

Sinds 1936 wordt bij 10 weken oude biggen ergens in Jutland een ziekte waargenomen,
die bestaat uit een progressieve paralyse, die, beginnend aan de extremiteiten zich tot
de ademhalingsspieren uitbreidt en binnen 24 uur met de dood eindigt. De ziekte treedt
op 2 weken na het spenen. Als regel bevat het voedsel veel ruw voer, gekookte aard-
appelen en suikerbieten. Vaak bestond er 2—3 dagen tevoren voorbijgaande diarrhee
en verminderde eetlust. Het eerst ziet men ongecoördineerde bewegingen. Liggen de
dieren, dan is de ademhaling moeilijk, pompend, de bek gaat open en dicht. Eerst zijn
de dieren hees, dan kunnen ze geen geluid meer geven. De lever is groot door een acute
congestie. Soms genezen de dieren, als ze 1—2 dagen alleen wat atactisch zijn geweest
(abortieve vorm).

Met tussenpozen van enkele uren wordt herhaalde malen 50 -75 ^mg thiaminhy-
drochloride gegeven. Dit heeft in het beginstadium succes. Op grond hiervan en van het
ziektebeeld menen de schrijvers met een B^hypovitaminose te doen te hebben.

Gezondheidscontrole op biggenfokkerijen. (Swahn, Halsokontroll i smaagris-
producerande besattningar. Nord. Vet. Med. 1949, S. 338—342).

In Zweden is een consulent in varkensziekten aangesteld bij het staatsveterinair-
bureau. Deze heeft de leiding van een regelmatige bedrijfscontróle op biggenfokkerijen,
die sedert 1943 op initiatief van een coöperatieve slachterij in Oostergötland is ingevoerd,
en later door de Zweedse slagersvereniging tot een groter gebied is uitgebreid, terwijl
ze in 1948 door de veterinaire afdeling van de-Zweedse landbouwvereniging is over-
genomen. 2—3 Maal \'sjaars bezoekt een dierenarts alle fokkerijen met biggen van 4—8
weken ; hij neemt de gezondheidstoestand op, doet eventueel sectie of neemt materiaal
mee ter onderzoek en verstrekt adviezen. Voor biggen van deze bedrijven wordt dooi-
de handelaren een iets hogere prijs betaald. Natuurlijk worden voor de opname in de
controle diverse eisen gesteld, waaraan de bedrijven moeten voldoen. De fokkers betalen
een kleine omslag. Men is over de resultaten tevreden.

Zuur natriumpyrofosfaat voor het vloeibaar houden van bloed. (Jörcensen,
Surt natriumpyrofosfat som koagulationshammende middel ved udtagning af blod til
fremstilling af blodpölser. Nord. Vet. Med. 1949. S. 351—353).

Na kennisname van het feit, dat in Amsterdam het bloed, dat voor consumptie bestemd
is, opgevangen wordt in fibrisol, hetwelk fosfaten bevat, deed de schrijver proeven met
een oplossing van zuur natriumpyrofosfaat. Na het overwinnen van enkele moeilijk-
heden verkreeg hij bevredigende resultaten door toevoeging van 50 g ener 12 % oplossing
voor het opvangen van 4 liter varkensbloed en 400 g voor runderbloed. Het fosfaat
kost 3 kr. per kg, zodat voor de winning van de 300 liter bloed, die de slachterij per
week nodig heeft, de kosten slechts 1,35 kr. bedragen, terwijl een veel grotere kosten-
besparing (arbeidsloon) wordt verkregen. Het opvangen geschiedt in aluminiumbakken,
het bewaren in roestvrije stalen emmers, die evenals in Amsterdam van te voren uit-
gestoomd zijn.

Tumoren der pancreaseilandjes bij honden. (H. J. Hansen, Insulom hos hund.
Nord. Vet. Med. 1949, S. 363—376).

Het artikel bevat een uitvoerige beschrijving van 2 pancreastumoren bij de hond.
De ene hond zou volgens de anamnese verschijnselen van hypoglucaemie vertoond

hebben en had carcinoom van de pancreaseilandjes, benevens van de lever. Het andere
dier had klinisch alleen een pyometra en verder een epitheliale tumor van de genoemde
eilandjes.

Welpenziekte bij de mink. (Momberg-Jörgensen, Hvalpesygestudier I. Infektions-
og vakcinationsforsög paa mink. Nord. Vet. Med. 1949, S. 377—387).

Welpenziekte is identiek met hondenziekte bij de hond. Bij 142 minken werd experi-
menteel de infectie nagegaan ; daarna bij 148 dieren het effect van drie verschillende
vaccins. Wanneer als een geslaagde infectie zowel de gevallen van klinisch ziek zijn
als die, waarbij alleen celinsluitsels werden gevonden, werden beschouwd, bleken ge-
middeld 91,5 % (81—97,5 %) der infecties aan te slaan. In tegenstelling met fretten,
nam de ziekte vaak een licht en chronisch verloop. De gebruikte vaccins waren een Deens,
bereid met frettenorganen ; een dito bereid met organen van minken en een Ameri-
kaans. Alle drie hadden een belangrijk immuniserend effect, liggend tussen resp. 86 en
100; 75 en 100; 48 en 92%.

Intrathoracale operaties bij grote huisdieren. (Obel, Ventilationsapparat
för intrathoracala ingrepp pasa störze dju. Nord. Vet. Med. 1949, S. 388—394).

De schrijver beschrijft een apparaat, hetwelk bij operaties in de borstholte van grote
huisdieren gebruikt kan worden om de ademhaling kunstmatig in stand te houden in
een tempo van 10 per minuut met een ventilatievolume van 80 1 per minuut.

Bij een gestorven zilvervos werd op de pleura een pluche-achtig beslag gevonden, dat
veroorzaakt was door een op actinomycose canis gelijkend organisme.

Sulfathiazolconcrementen bij een kalf. (Ottosen, A case of renal sulfathiazole
concretions and nephrosis in a calf. Nord. Vet. Med. 1949, S. 410—415).

Bij een 1 maand oud kalf, dat 5 dagen met sulfathiazol was behandeld wegens een
acute enteritis, werd een nephrose en nephrolithiasis aangetroffen, waarbij de con-
crementen bestonden uit geacetyleerd sulfathiazol. Microsc. bestonden necrobiotische
veranderingen in de tubuli. De schrijver wijst op het gevaar gemakkelijk resorbeerbare
sulfanomiden te geven bij ziekten met veel vochtverlies. Men kan het gevaar vermin-
deren door veel water te geven, of door gedurende de gehele duur der behandeling
NaHCC>3 te verstrekken.

Vererving van de kleur bij de poolvos. (Slagsvold, Nedarving av den blaa og
hvite farge hos polarreven (alopex lagopus) Nord. Vet. Med. 1949, S. 429—441).

Uit 8 paringen van witte poolvossen onderling, en uit 29 van 2 heterozygote blauwe,
waarbij in totaal 273 nakomelingen werden verkregen, is gebleken, dat de witte kleur
overerft door een enkele recessieve factor.

Invloed van de penicilline-therapie op het resultaat van bacteriologisch
onderzoek. (Sompoi.insky, Influence of penicilling therapy on bacteriological diag-
nostics. Nord. Vet. Med. 1949, S. 442—448).

Aan de hand van een geval uit de veterinaire praktijk en op grond van experimenten
wordt aangetoond, dat wanneer een penicilline-therapie te laat is ingesteld, het resultaat
van het bacteriologisch-diagnostisch onderzoek na de dood negatief kan zijn, doordat
in de agonie of postmortem de bacteriën gedood zijn.

Cheyletiella parasitivorax bij kat en konijn. ( Koffman och Veridén, Naegra
Cheyletiella parasitivorax-fall hos katt och kanin. Nord. Vet. Med. 1949, S. 449—454).

Cheyletiella parasitivorax werd in Zweden enkele malen bij katten en konijnen
aangetroffen. De mijt veroorzaakte huidveranderingen en jeuk, terwijl tweemaal ook de
eigenaar jeuk vertoonde.

Impotentie bij stieren door een tekort aan fosfaten in de voeding. (Sandt-
stedt, Impotenssymtom hos tjur vid fosfatfattig utfodring. Nord. Vet. Med. 1949, S.
455- 4^fi4)-

Bij 32 gevallen kon aangetoond worden, dat impotentie coeundi bij de stier soms ook
aan een tekort aan P in het voedsel moet worden toegeschreven.

Electrische snelindicator voor afwijkingen in melk. (Kruse, The rapid abnOf-
mality indicator. Nord. Vet. Med. 1949, S. 465- 476).

Er worden onderzoekingen beschreven met een apparaat tot het meten van het
geleidingsvermogen van melk voor electricitcit, dat bedoeld is om gebruikt te worden
bij de geregelde controle der veestapels. Het is een Engels fabrikaat en wordt genoemd :
the rapid abnormality indicator. Het zou hiermee mogelijk zijn om normale melk en
mastitismelk op snelle wijze van elkaar te onderscheiden. Het is de schrijver in de
praktijk gebleken, dat bet gewone klinisch onderzoek en het gebruik van indicator-
papier met even grote zekerheid het verschil aanwijzen. Er is echter een gewijzigd
apparaat, dat voor laboratoriumgebruik bedoeld is en waarmee de geleidbaarheid kan
worden bepaald, onafhankelijk van de temperatuur. Dit vergemakkelijkt het werk in
hoge mate en het is mogelijk, dat de toepassing ervan de tijdrovende Cl-bepalingen
kan vervangen.

Een schedeperforator. (Mose, En skedeperforator. Nord. Vet. Med. 1949, S. 493—
496).

De schrijver heeft een mesje geconstrueerd ten gebruike bij ovariotomie van merries.
Het moeilijkste gedeelte van de operatie is de perforatie van de vagina. Herhaaldelijk
worden hierbij ongewenste laesies teweeggebracht. Bij het mesje van Mose wordt een
haakvormig mesje (lang 5 cm), dat gelegen is in een schacht (van 45 cm) met lang hand-
vat, pas omhooggezet, als het op de gewenste plaats is gebracht. Het is zo geconstrueerd,
dat de dorsale wand van de schede wordt doorgesneden, zonder dat er gevaar dreigt
voor het naburig weefsel. De insnijding geschiedt na het perforeren van de schedewand,
in dorso-ventrale richting.

Mastitisproblemen. (Romer, Mastitisproblemer. Nord. Vet. Med. 1949, S. 509—
527)-

Bij 9916 koeien, behorende tot 298 bedrijven waren 32,6 % geïnfecteerd met strep-
tococcen, die behoorden tot groep I ; 1,9 % groep II ; 3,1 % groep III ; 1,1 % groepen
A, Ca, G en N (Ernst) tezamen. 1 % was staphylococcen, 0,44 % c bac. pyogenes.
Er wordt verslag gedaan over een grote bestrijdingsproef met penicilline, uitgevoerd
door het deense veterinaire serumlaboratorium ; zij omvatte 100 bedrijven met 4000
koeien. Het percentage veroorzaakt door groep I daalde van 36,2 tot 4,3. In 58 bedrijven
werd bij het laatst ingestelde onderzoek geen enkele meer uit groep I gevonden.

Voor een succesvolle bestrijding is het noodzakelijk de besmette koeien op te sporen,
dieren met aangetaste kwartieren behandelen met penicilline, reiniging en desinfectie
van alle gereedschappen, huid en haar, wassen van uier en tepels met chloorwater,
desinfecteren van handen enz. en doeken van elke koe, isolatie der aangetaste dieren,
behandelen en voorkomen van tepelverwondingen. Bij de bestrijding kunnen de labo-
ratoria en practiserende dierenartsen, die ingeschakeld zijn bij de reeds bestaande
melkcontröle, ingeschakeld worden. Voor de andere koeien berustte de leiding bij de
districtveeartsen, die dan de beschikking moeten krijgen over een laboratorium, dat
onder leiding staat van een bacteriologisch geschoolde dierenarts, aangesteld door het
rijk, of zo dit niet anders kan, door de melkfabrieken. Ook practiserende dierenartsen
kunnen nuttig werk doen.

Zuurvaste saprophyten als oorzaak van abortus bij koeien. (Möller, Syre-
faste saprofytter som aarsag til kastning hos ko Tuberukilinprövens specificitet. Nord.
Vet. Med. 1949, S. 528—540).

De schrijver zag een geval van abortus bij een koe door een zuurvaste bacil behorende
tot het geslacht Nocardia of proactinomyces uit de familie der Actinomycetaceae. De
bacil is aëroob en groeit goed op de gebruikelijke cultuurmedia, behalve gelatine, en is
apathogeen voor alle proefdieren en vee, zelfs in hoge dosis, maar de tuberculinreactie
op aviaire tbc. is duidelijk positief en duurt 8 maanden. Toch is er bij de proefdieren
bij sectie geen enkele afwijking te vinden, noch kunnen bacteriën aangetoond worden.

Er wordt melding gemaakt van 58 gevallen van abortus op grond van tbc. aangetoond
door microscopisch onderzoek van de nageboorte; de cultuur van tbc. bac. was negatief.
Van deze gevallen traden er 8 op in bedrijven waar nooit bovine of aviaire reageerders
waren aangetroffen. In een diepgaand onderzocht geval was de sectie, 6 dagen na de
abortus, absoluut negatief. De schrijver wijst op de mogelijkheid van een onjuiste diagnose
tengevolge van het vermogen van zuurvaste saprophyten om vee te sensibiliseren tegen
tuberculine.

S. pullorum en S. gallinarum. (Jörgensen en Marthedal, S. pullorum et galli-
narum. Serologiske og kulturelle undersögelser. Nord. Vet. Med. 1949, S. 541—563).

In de laatste jaren werd in Canada en in sommige gedeelten der U.S.A. een serologisch
afwijkend type van bac. pullorum gevonden. Daar dit feit van grote betekenis is
voor de bestrijding, omdat met antigeen, bereid met de tot heden gevonden stam de
afwijkende agglutininen niet aangetoond kunnen worden, gingen de schrijvers na, of
men in Denemarken ook rekening moet houden met het voorkomen van deze afwijkende
stam (Antigeen Xfl2). In het onderzoek waren betrokken 60 in Denemarken geïsoleerde
en 2 Amerikaanse stammen ; de laatste van het afwijkende type, ter vergelijking.

Geen der 4814 proeven, die gedaan werden, gaf een positief resultaat. Wel waren er
10 dezer negatieve reacties waarbij de stam een zeer weinig ontwikkelde XII2 factor
bevatte. De antigene structuur van de deense stammen was IX, XIIj (XII₂), XII₃ met
componenten XII., en XII₃ zwak en krachtig ontwikkeld resp.

Het vaststellen van het gewicht van Raukoll-stieren (Noorwegen) op grond
van de borstomvang. (Slagsvold, Utregning av levendevekten hos Raukollokser
par grunnlag av brystomfangct. Nord. Vet. Med. 1949, S. 564—569).

Bij een borstomvang van igo cm weegt een Raukollstier 575 kg. Voor elke cm toe- of
afname, moet 9 kg toegevoegd of afgetrokken worden.

Report of the investigation Committee (Chairman L. B. Bull) for the year 1948-1949
The Australian Veterinary Journal 25, 202, 1949.

In sommige delen van Australië komt voor een enzoötisch optredende geelzucht
onder de schapen. Als oorzaak werd vastgesteld : chronische kopervergiftiging. Het
treedt o.a. op in de nabijheid van kopermijnen, waarbij de weiden in de omgeving
„besmet" zijn met koperhoudend stof.

Dezelfde ziekteverschijnselen rijn ook experimenteel op te wekken door orale toe-
diening van koperzouten.

Deze chronische kopervergiftiging komt ook voor in weiden die helemaal niet bijzonder
rijk zijn aan koper.

Men ging in bepaalde proefweiden uitvoerig na het Cu gehalte en de totale hoeveelheid
Cu in de levers van de schapen en bepaalde het Cu en Molybdeen gehalte van de weide-
planten. Men hechtte speciaal veel waarde aan de verhouding Cu : Mo. Dit verhou-
dingsgetal was zeer groot bij onderaardse klaver. Eenmaal is b.v. een Cu : Mo ver-
houding van 180 waargenomen (Cu 18, Mo 0,1 mg per kg droge stof). Men schrijft de
ongunstige invloed van onderaardse klaver hieraan toe.

Bij deze chronische kopervergiftiging is een gunstige invloed te verwachten van toe-
dienen van Molybdeen.

In andere delen van Australië komt eveneens een enzoötisch optredende geelzucht
bij schapen voor, die niet veroorzaakt wordt door chronische kopervergiftiging maar
door opname van een Heliotroop soort, Heliotropium europaeum.

Er werden uitgebreide veldproeven gedaan. De Heliotroop bleek slechts na zeer lang-
durige opname giftig te werken. Vaak werden na slechts één seizoen in Heliotroop-rijke
graslanden geweid te hebben, geen ziekteverschijnselen opgemerkt. Kwamen diezelfde
schapcn voor de tweede maal in die weiden, dan namen de vergiftigingsverschijnselen
ernstige vormen aan. Soms sterfte tot 68 %. Bij nader onderzoek bleek een leverdegenc-
ratie op te treden. Het totale gewicht van de lever verminderde, terwijl het aanwezige
Cu vastgehouden werd, zodat bij een zelfde totale hoeveelheid Cu in de lever het
gehalte aan Cu sterk steeg.

Men heeft getracht giftige bestanddelen uit de Heliotropium europaeum te isoleren.
Hierin is men gedeeltelijk geslaagd. Men vond o.a. het alkaloid lasiocarpine.

Merkwaardig is, dat bij deze Heliotroop vergiftiging, waarbij een zekere analogie
met de chronische kopervergiftiging (stijging van het Cu gehalte van de lever) bleek
te bestaan, het toedienen van Molybdeen schadelijk is. Het sterfte percentage bleek dan
namelijk vaak nog te stijgen.

Men veronderstelt, dat de reeds beschadigde lever niet tegen deze Mo toediening kan.

In Juli 1949 besmetten zich op het openbare slachthuis te Athene 4 personen met
miltvuur door het afslachten van noodslachtingen. Twee hiervan werden besmet door
verwondingen aan de handen. De beide anderen besmetten zich door wondjes aan de
voeten, met bloed, dat op de vloer was gemorst. Behandeling deels met penicilline,
deels met serum.

Naar aanleiding van de artikelen van de Heren Swierstra en Cleve-
ringa zij het ons vergund enkele opmerkingen te maken. Wij willen daarbij
voorop stellen, dat wij in het Zoötechnisch Instituut te Utrecht steeds open
hebben gestaan voor nieuwe hypothesen en theorieën.

Met grote belangstelling hebben wij kennis genomen van hetgeen Ir.
Cleveringa heeft gedaan om de idee van de structuurverbetering van de
bodem te verbreiden.

Hoewel het ons voorkomt dat de aanbevolen methoden tot gezond
maken van de bodem rationeel zijn, matigen wij ons als niet-landbouw-
kundigen daarover geen definitief oordeel aan.

Wij passen deze methoden toe op de ons ter beschikking staande proef-
boerderij en mogen dus beschouwd worden als meer dan slechts objectieve
waarnemers.

Doch anderzijds staan wij toch ook weer niet kritiekloos tegenover het
geheel, vooral niet wanneer dieren en dierenziekten in het geding komen.

Daar komt dan nog bij dat naast de verbetering van de bodem de Heer
Cleveringa ook andere invloeden in één adem noemt.

Op blz. 526 van het Tijdschrift (15 Juni 1950) worden nl. ook de aard-
stralen terloops er bij betrokken.

Hoewel over deze aardstralen wel het een en ander bekend is, ook van
de invloed op gedragingen van verschillende dieren, wij zullen de laat-
sten zijn om mogelijke invloeden van deze stralen te ontkennen, hebben wij
tot nu toe nog geen enkele publicatie onder ogen gehad waarin werd aan-
getoond, — onder uitsluiting van andere oorzaken, — dat zij inderdaad
oorzaak waren van bepaalde afwijkingen, zoals de Heer Cleveringa noemt
als beengebreken, dodelijke longziekte (?), geslachtelijke afwijkingen,
schurft, enz.

De mededeling dat door één onderzoek de disharmonieën in de voeding
met producten van het eigen bedrijf of van aangekochte producten opge-
helderd en uitgeschakeld zouden kunnen worden is in haar algemeenheid
te weinig gefundeerd om daaraan grote waarde toe te kennen. Ongetwij-
feld kan in bepaalde gevallen het rantsoen zodanig verschillen van wat wij
een „normaal" rantsoen noemen, dat een wijziging direct resultaat heeft.

Ons is echter geen casuïstiek of experimenteel werk bekend, waaruit
blijkt, dat een grote correlatie bestaat tussen bodemstructuur of bodem-
gezondheid enerzijds en gezonde veestapels anderszijds. In zijn artikel
geeft de Heer Cleveringa geen literatuuroverzicht; moet daaruit de con-
clusie worden getrokken dat een dergelijk onderzoek nog niet is verricht ?

Gaarne hadden wij gegevens gelezen over bedrijven met een goede
structuur van de bodem en gezonde dieren, daarnaast van bedrijven met
slechte bodemstructuur en gezondheid van de veestapels.

lekeurig de bezoeken in herinnering van een niet-gestudeerd man, die
meende mond- en klauwzeer te kunnen voorkomen door wijzigingen in de
voeding. A priori stonden wij ook geenszins afwijzend tegenover deze
mening. Doch ook toen moest geantwoord worden dat slechts het experi-
ment zijn mening kon bevestigen of ontkennen.

Bij ervaring is ons bekend dat het uiterst moeilijk is om voor een van de
vaststaande theorieën afwijkend inzicht medestanders te verkrijgen. Dit
geschiedt alleen dan, indien men met cijfers en of wetenschappelijke argu-
menten kan komen.

De lezers van dit tijdschrift zijn overtuigd, dat men dan pas een bepaalde
ziekte aan een daarbij gevonden bacterie mag toeschrijven, indien aan
enkele scherp omlijnde voorwaarden is voldaan.

Een eigenschap of kenmerk mag men dan pas met zekerheid „erfelijk"
noemen, indien de wijze van overerving goed geanalyseerd is. Dezelfde
lezers kunnen m.i. niet alleen door een betoog overtuigd worden, hoe waar-
schijnlijk dit oppervlakkig ook klinkt.

De duidelijke gevallen van disharmonie als steriliteit bij overdreven
conditie worden door iedereen als bekend geaccepteerd. Dat een oneven-
wichtigheid in de samenstelling van de eiwitten of de verhouding tussen
mineralen onderling in samenwerking met verschillende vitaminen aan-
leiding geeft tot deficiëntieziekten, zal geen enkele dierenarts ontkennen.
Een groot aantal waarnemingen gesteund door het experiment leverden
een goede basis.

Dat verschillende deficiënties het weerstandsvermogen tegen ongunstige
omstandigheden (klimaat) en parasieten verminderen is ieders overtuiging.

Het verband tussen bodemgezondheid en b.v. mond- en klauwzeer en
t.b.c. is echter nog niet gelegd.

Toen vele jaren voor de laatste oorlog op een groot bedrijf een nieuwe
varkensstal was gebouwd, stierven biggen aan verschillende ziekten, die in
de oude schuur nooit waren voorgekomen.

Uit de sectiezaal kwamen de meest uiteenlopende verslagen over de ver-
schillende ziekteoorzaken.

Bij onderzoek bleek de ventilatie in deze stal ontoereikend. De algemene
conclusie kon luiden dat de weerstand van de dieren was verminderd en
verschillende bacteriën een kans kregen.

Uit een dergelijk feit mag nu o.i. echter niet geconcludeerd worden dat
alle stalinfecties worden veroorzaakt door een slechte ventilatie.

Gaarne willen wij voorlopig aannemen dat het ontstaan van uierontste-
kingen wel in verband kan staan met de voeding, doch zonder meer en
zonder nadere gegevens kan zeker niet aangenomen worden dat alle uier-
ontstekingen aan disharmonische voeding moeten worden toegeschreven.

Met alle waardering voor het werk van de Heer Cleveringa moeten wij
toch, althans voor zover het de voeding en ziekte der dieren betreft, een
meer wetenschappelijk gefundeerde basis afwachten voor wij verder kunnen
gaan dan in te stemmen met de algemene uitspraak dat een adaequate
voeding het weerstandsvermogen van de dieren zal verhogen en het op-
treden van deficiëntieziekten zal verhinderen.

Dat de Heer Swierstra, meer gespecialiseerd in de bacteriologie en
parasitologie, de mogelijkheid der ontwikkeling van pathogene kiemen op
de voorgrond stelde, is o.i. volkomen begrijpelijk.

Dit is een concreet punt, dat zeer zeker de aandacht verdient, aangezien
toch het gezond maken van de grond voor een groot deel berust op het
gebruik van compost, al is dan deze stof niet uitsluitend en niet altijd de
meest belangrijke factor voor structuurverbetering van de bodem, terwijl
niet alle compost zodanig is bereid dat ziektekiemen vernietigd zijn.

Zoals algemeen bekend is, bestaat er de laatste jaren door de overmaat
van werk waarvoor de dierenarts zich gesteld ziet, een neiging om het een-
voudige werk, waar direct geen wetenschappelijke opleiding voor nodig is,
aan leken-hulpkrachten over te laten. Zo zagen wij reeds vóór de laatste
oorlog, dat dierenartsen met een uitgebreide praktijk en een eveneens uit-
gebreide tuberculosebestrijding dikwijls voor het in orde brengen der stal-
lijsten van de t.b.c. bestrijding zich lieten helpen door een administratieve
kracht. Soms werd dit werk geheel aan een dergelijke hulpkracht overge-
laten.

Na de oprichting der Gezondheidsdiensten voor Dieren is er per pro-
vincie enig verschil in werkmethode gekomen. Veelal wordt de gehele
administratie, behorende bij de tuberculosebestrijding, o.a. bestaande uit
het merken der runderen, het op schets brengen, het noteren op stallijsten
en het afgeven van verklaringen, verricht door de administrateurs van een
plaatselijke vereniging of van een coöperatieve zuivelfabriek.

Door het verplicht stellen der tuberculosebestrijding onder het rundvee
op een moment waarop door de oorlogspauze in het universitaire onder-
wijs de aanvoer van nieuwe dierenartsen reeds jaren beneden het normale
was, zagen de practici zich voor de algemeen bekende zeer moeilijke taak
geplaatst om dit massale werk te verrichten.

Het aanstellen van administrateurs gaf reeds een enorme verlichting
voor de dierenartsen. Een volgende stap was het inschakelen van leken-
sputumvangers of leken-sputumverzamelaars.

Ik wil in deze beschouwing geen partij kiezen in de strijdvraag in hoe-
verre het klinisch onderzoek in de bestrijding der rundertuberculose waarde
heeft. Wel weten wij echter, dat het onderzoek met de phonendoscoop ons
niet verder brengt. Auscultatie geeft bij het onderzoek van de thorax van
de mens zelfs geen behoorlijk resultaat. Wij behoeven ons dus vooral niet
te generen, dat wij er op deze wijze niet uitkomen. Bij het klinisch onder-
zoek, dus bij het opsporen van open lijders, is een eerste vereiste, dat wij
de situatie in de stal objectief bezien. Elk verdacht dier, dus afgezien van de
uitslag der tuberculine-reactie, zullen wij in ons nader onderzoek moeten
betrekken. Tenslotte zal het onderzoek van se- en excreta in de pogingen
een open lijder te vinden, onmisbaar zijn.

Daar het verzamelen van sputum veelal een tijdrovend werk is, dat wel
door leken kan worden verricht, werd in het afgelopen winterseizoen voor
het eerst algemeen van deze hulpkrachten gebruik gemaakt. In de provincie
Gelderland werden de dierenartsen min of meer gedwongen een dergelijke
hulpkracht in dienst te nemen, daar de dierenarts die geen sputumverza-
melaar ter kennismaking naar „Klein Rosendael" zond, geen assistent
voor het tuberculineren toegewezen kreeg.

De sputumverzamelaar werkt dus in dienst van de dierenarts. Over de
salariëring van deze hulpkracht is in vele afdelingsvergaderingen gesproken.
Men kan deze mensen beschouwen als zelfstandige personen en hen het
werk aan laten nemen. Veelal werd in de afgelopen winter van deze methode
gebruik gemaakt. De hulpkracht ontvangt een vast bedrag per monster
sputum, soms ook een vast bedrag per te onderzoeken dier en een bedrag
per monster goed sputum. De hulpkracht werkt bij zo\'n overeenkomst dus
als zelfstandig persoon. Van het aan hem uitbetaalde bedrag wordt geen
loonbelasting afgehouden, terwijl men deze man ook niet behoeft op te
geven voor de ziektewet, ongevallenwet, ziekenfondsenbesluit, kinderbij-
slagwet enz. Alle risico\'s zijn voor hem zelf. Voor deze verzekeringen moet
hij dan ook zelf zorgen. Het bedrag dat hij per week ontvangt moet dus
belangrijk boven een normaal weekloon van een werkman uitgaan. Wat
is echter de praktijk van dit geval ? De hulpkracht ontvangt zijn geld en
daar geld tegenwoordig weer een schaars artikel wordt, zal hij wel vergeten
hiervan belasting en premie te betalen voor allerlei sociale wetten. Hij
neemt dus een behoorlijk risico waarvan hij zich de grootte niet bewust is
en niet kan overzien. Is deze hulpkracht b.v. hoofd van een gezin en zou de
man bij het werk verongelukken of een letsel oplopen, dat zou leiden tot blij-
vende invaliditeit, wie zorgt dan verder voor hem en voor zijn gezin ? De
dierenarts kan zich natuurlijk trachten vrij te pleiten door te zeggen, dat hij
de hulpkracht bij de aanvang der werkzaamheden er nadrukkelijk op heeft
gewezen, dat alle risico door hemzelf moet worden genomen. Maar kende
deze man de gevaren die hem bedreigden ?

Ook bestaat er een methode van salariëring door de hulpkracht niet per
stuk te betalen, maar hem gedurende een aantal maanden als los-werkman
in dienst te nemen. Men moet van zijn weekloon dus loonbelasting afhouden
en verder via de Raad van Arbeid enz. premie betalen voor de ziektewet,
ongevallenwet, kinderbijslagwet, ziekenfondsenbesluit enz. Een bezwaar
van deze wijze van betaling is natuurlijk, dat er bij de hulpkracht geen
financiële prikkel aanwezig is om veel werk per dag te verrichten. Integen-
deel, hoe langzamer er gewerkt wordt, hoe meer weken hij werk heeft.
Krijgt de hulpkracht echter een ongeluk bij het werk dat hij voor ons ver-
richt, dan is hij door de verschillende sociale wetten tot zekere hoogte
gedekt. Tot zekere hoogte, want loopt deze hulpkracht-sputumverzamelaar
geen kans tuberculose te krijgen door dit werk ?

Wij weten door recente berichten uit de literatuur, dat primaire long-
tuberculose van bovine oorsprong in bepaalde beroepen vrij veel voor-
komt. (Dr. J. v. d. Hoeden, De Zoönosen; R. W. Müller, Verhandlungs-
bericht des I Kongress der wiss. Gesell. siidd. Tuberkulosearzte, Stuttgart
1949; G. Flückiger, Wiener Tierarztl. Monatschrift, jaargang 36;
Wiesmann, Schweiz. Zeitschrift für Tbc, 1948). Nemen wij daarnaast
kennis van het tegenwoordige standpunt, dat er geen onderscheid bestaat
in de afloop van een bovine infectie t.o.v. een humane infectie (Flückiger),

dan geeft dit alles toch wel reden tot nadenken. Wij zullen onszelf gerust
kunnen stellen door de hulpkracht zo goed mogelijk te instrueren, b.v. door
hem aan te raden goed de handen te wassen, niet te roken enz. Maar bij
het sputumverzamelen is het noodzakelijk, dat kunstmatig een hoestprikkel
wordt opgewekt. Op het moment dat het dier hoest, staat de sputumverza-
melaar vlak bij het hoofd van het dier gereed om de sputumvanger in te
brengen vóórdat het opgehoeste sputum wordt doorgeslikt. Het is geen
zeldzaamheid, dat de patiënt nog een keer hoest, terwijl het hoofd reeds is
opgeheven en de sputumvanger wordt ingebracht. De hulpkracht bevindt
zich dus op dit moment zeker in de eerste gevarenzone.

Dat de uitgehoeste tuberkelbacillen in staat zijn te infecteren, behoef ik
niet nader toe te lichten. De hopeloze strijd, die wij voeren in stallen waar
niet geïsoleerd wordt, is hier een duidelijk bewijs van. Ook het korte
samenzijn van t.b.c. vrije dieren en niet t.b.c. vrije dieren in een veeauto
gaf reeds herhaalde malen teleurstellende gevolgen.

Rest ons tenslotte nog de vraag of het nemen van enige voorzorgen (b.v.
niet roken bij het werk, goed handen wassen enz.) voldoende is voor de
hulpkracht om een besmetting te voorkomen.

Zien wij eens naar het percentage der verpleegsters in sanatoria die door
het werk besmet worden, dan vinden wij bij Heimbeck (Lancet, 23 Oct.
\'48) dat van de verpleegsters die bij het in dienst treden een negatieve
tuberculine-reactie hadden en niet met B.C.G. werden geënt, 37% lijdende
werd aan tuberculose. Bergsma (N. T. v. G. g4, bladz. 1434) meldt, dat van
73 leerlingverpleegsters met een negatieve tuberculine-reactie 26 actieve
primaire tuberculose kregen (= 36 %). Verwacht kan worden, clat deze
verpleegsters beter en langduriger voorlichting hebben ontvangen dan
onze leken-sputumverzamelaars. Bovendien zullen de verpleegsters in een
sanatorium een patiënt met positief sputum tijdens een hoestbui zoveel
mogelijk mijden, terwijl het hoesten van een te onderzoeken rund voor de
sputumverzamelaar aanleiding is het hoofd van het dier aan te grijpen om
het opgehoeste sputum te verzamelen vóór dit wordt doorgeslikt.

Het feit dat ondanks de wetenschap hoe groot het infectiegevaar is, een
belangrijk percentage der verpleegsters wordt besmet, maakt het toch wel
zeer aannemelijk, dat onze sputumverzamelaars lang geen denkbeeldig
gevaar lopen. In het sanatorium maakt men thans gebruik van de vacci-
natie met B.C.G. om de verpleegsters met een negatieve tuberculine reactie
een relatieve onvatbaarheid te verlenen. Deze vaccinatie is ongevaarlijk en
geeft een grote mate van beschutting (Dr. Bergsma).

Verder hebben de Staten-Generaal het vorig jaar een wetsontwerp aange-
nomen, waardoor tuberculose gerekend wordt beroepsziekte te zijn krach-
tens de Ongevallenwet. (Wet van 25 Febr. \'49 tot wijziging der Onge-
vallenwet en der Land- en Tuinbouwongevallenwet). Deze wetswijziging
is ingevolge Koninklijk Besluit van 11 Aug. \'49 op 1 September \'49 in wer-
king getreden. In art. 87b van deze wet wordt aangegeven bij welke per-
sonen het optreden van tuberculose wordt gelijk gesteld met ongevallen
overkomen in verband met de dienstbetrekking. Het personeel van zieken-
huizen en sanatoria valt hier natuurlijk onder.

Door de B.C.G.-enting is dus in eerste instantie het gevaar voor de ver-
pleegsters geringer geworden. Mocht ondanks deze enting een super-in-
fectie tot ziekte leiden, dan is de positie van de patiënte verbeterd door het
beschouwen van tuberculose als beroepsziekte krachtens de Ongevallenwet.

Door de medici wordt dus gedaan wat mogelijk is om het personeel zo
min mogelijk risico te doen lopen en lichamelijk of financieel het slachtoffer
te worden van haar of zijn toewijding.

Hoe staat het in dit opzicht met onze leken-sputumverzamelaars ? Ol deze*
mensen een positieve reactie van Pirquet of Mantoux hebben en dus relatief
minder vatbaar zijn, weten wij niet. De meesten van deze hulpkrachten
zijn niet verzekerd. Zijn zij wel verzekerd krachtens de Ziektewet en de
Ongevallenwet, dan nog zal het zeer de vraag zijn of deze sputumverzame-
laars zijn onder te brengen bij de in art. 87 b sub r der Ongevallenwet
genoemde personen. Er wordt n.1. in dit artikel gesproken over werk-
lieden in bedrijven waarin werkzaamheden worden verricht, verbonden
aan wijkverpleging; het houden of exploiteren van ziekenhuizen, nazorg-
inrichtingen, klinieken, poliklinieken, medische consultatie- en keurings-
bureaux, inrichtingen waar geestelijk gestoorden of ouden van dagen wor-
den verpleegd, sanatoria en geneeskundige- en bacteriologische laboratoria,
het enqueteren voor gezondheids- en andere sociale organisaties. Van deze
personen moet volgens het Koninklijk Besluit van 11 Aug. \'49 (Stbl. J. 380)
vóór of bij de indiensttreding een geneeskundig onderzoek plaats hebben,
waarbij o.a. een Röntgen-doorlichting moet plaatsvinden of (bij medisch-
verplegend- en onderzoekend laboratorium-personeel) een Röntgen-foto
van de thorax moet worden vervaardigd. Wordt een sputumverzamelaar
geïnfecteerd en ontwikkelt er zich actieve primaire tuberculose, dan valt
deze man dus waarschijnlijk in het meest gunstige geval onder de bepalingen
van de Ziektewet (dus 3 dagen wachttijd, 60 % uitkering van het loon,
geen vergoeding van behandelingskosten).

Hoe staat het tenslotte met onze voorlichting? Nu uit onderzoekingen
van de laatste tijd blijkt, dat primaire bovine longtuberculose bij de mens
geen zeldzaamheid is, is het nodig, dat wij onze sputumverzamclaars wijzen
op het gevaar dat aan dit werk is verbonden. Het zal natuurlijk de vraag
zijn of zij na deze voorlichting nog ambitie in dit werk hebben. Men kan
zich niet op het standpunt stellen, dat daar vroeger de dierenarts dit werk
steeds zelf deed, de sputumverzamelaar dit thans ook wel kan doen. In de
eerste plaats waren wij vroeger niet precies op de hoogte wat betreft het
besmettingsgevaar. Thans kennen wij dit gevaar en wij hebben hier dus
mee te rekenen. In de tweede plaats maakte voorheen het sputumverza-
melen een onderdeel uit van het werk van de dierenarts, dus van het beroep
dat hij koos ondanks alle gevaren en risico\'s hieraan verbonden. Het spu-
tumverzamelen is voor de leken-hulpkrachten echter niets anders dan een
middel om geld te verdienen.

Bezie ik alle feiten tezamen, dan lijkt het mij dringend nodig, dat wij
deze zaak nog eens goed bezien, voordat wij weer een nieuw seizoen be-
ginnen.

Wij zullen uit moeten gaan van de vraag wat wij met het sputumverza-
melen denken te bereiken. Daarna zal een punt van overweging moeten
zijn of het beoogde doel de moeite loont om zelf het risico te lopen van
besmetting of anderen dit te doen lopen. Is het sputumverzamelen onmis-
baar in ons bestrijdingssysteem, dan zullen wij bij het gebruikmaken van
hulpkrachten voor deze mensen moeten zorgen voor zo groot mogelijke
bescherming, voldoende verzekering en volledige voorlichting.

In de tweede helft van 1948, na definitieve terugkeer uit Indonesië op
i Juli 1948, werd mij door Prof. Dr. de Blieck, hoogleraar aan de Facul-
teit der Veeartsenijkunde te Utrecht de vraag gesteld, of ik in principe
genegen was een reis te ondernemen naar Suriname en de Nederlandse
Antillen met het doel, mij op de hoogte te stellen van de diergeneeskundige
bemoeienissen in haar geheel in genoemde Gebiedsdelen en daarover
rapport uit te brengen.

De reis zou tegelijkertijd dienstig moeten zijn aan het opbouwen van
nauwere betrekkingen tussen de betrokken veterinaire diensten en de
Faculteit der Veeartsenijkunde te Utrecht en met name het Instituut voor
Veterinaire Tropische Hygiëne.

Gedachtenwisseling tussen de Minister van Overzeese Gebiedsdelen
(7e afdeling) en Prof. Dr. de Bi.ieck en enkele besprekingen van verslag-
gever op het betrokken departement leidden ertoe, nadat terzake over-
eenstemming was bereikt met de Gouverneurs van Suriname en de Neder-
landse Antillen, dat mij bij departements-missive dd. 7 December 1948
nr. 6 opdracht werd gegeven de gewenste reis te aanvaarden.

Latere ervaringen in Suriname leerden mij dat de ontvangst ter plaatse
reeds als aankondiging moest bezien worden van het te lage niveau waarop
mijn a.s. arbeid in Suriname werd gesteld, terwijl een eerste onderhoud
direct na aankomst met de gouvernements-dierenarts mij intuïtief een
juist gebleken ,,cave canem" toeriep.

Vanzelfsprekend was oriëntatie de eerste noodzakelijke bezigheid,
welke ertoe leidde, dat ik de opvolger van Prof. de Blieck met name
Prof. Dr. F. C. Kraneveld in een schrijven dd. 8 Februari (dus na een
week) reeds kon meedelen, dat ik de uitvoering van mijn opdracht on-
mogelijk achtte en vervolgens op 8 Maart d.a.v., dat er ernstig over nage-
dacht werd de Minister van Overzeese Gebiedsdelen te verzoeken, voor-
zover het Suriname betrof, mij van mijn opdracht te ontslaan.

Naar aanleiding van de regeringsopdracht werden dus reizen onder-
nomen naar Suriname, de Nederlandse Antillen en daartussendoor op
verzoek van de (wd.) Gouverneur van Suriname naar Trinidad en Brits-
Guyana.

Over alle reizen verschenen rapporten, bestemd voor de betrokken auto-
riteiten. Bedoelde rapporten worden niet voor publicatie geschikt geacht,
sommige zijn daarvoor te lang en voor niet-plaatselijk georiënteerden te
oninteressant, terwijl onderdelen van de inhoud bepaaldelijk voor weer-
gave „taboe" moeten worden geacht.

Toch zijn de rapporten niet geheel zonder belang te achten, terwijl de
pen van Piet Bakker en de tekenstift van Jo Spier de belevenissen, ge-

durende de gemelde reizen doorgemaakt, tot een humoristisch, roman-
tisch en leerrijk geheel hadden kunnen omtoveren.

Goede bouwstenen daartoe zouden gevonden zijn in de bewondering
voor hetgeen anderen reeds bereikten in het Caraibische gebied, in met
wrange nasmaak geconstateerde feiten en in het pessimisme, waarmede
de toekomst van het overgebleven imperium buiten Europa moest worden
bezien.

Evenals zovele landgenoten in het oude Nederlands-Indië nooit tot de
kern van omstandigheden en toestanden vermochten of wilden door-
dringen, zo zijn in de Zuid-Amerikaanse gebiedsdelen van het Rijk tal-
lozen die de geaardheid van de niet-Nederlandse bevolking niet aanvoelen,
dan wel met gemeenplaatsen in hun beoordeling voorbijstevenen.

Een vergelijking van onze gebiedsdelen in de West met het vooroor-
logse Indonesië is onmogelijk; zelfs is b.v. de uiterlijke verschijningsvorm
der Javanen voor beide territoria anders.

Als regel praat in de West de ene import-Nederlander de andere na.
Om af te wijken van mijn voornemen om geen namen te noemen, wil
ik één belangrijke uitzondering maken voor collega Diemont te Willem-
stad (Cura(jao), die met zijn kennis van Papiamento en Spaans en de
gedurende enige tijd gevolgde nauwe aanraking met de vissersbevolking
van de Antillen als een waardevolle bron voor inlichtingen is te beschouwen.

Om tenminste een zeer klein gedeelte van de geaardheid van de be-
volking van de West-Indiën in al haar schakeringen te kunnen begrijpen,
moet men diep graven. In de nieuwere literatuur over Suriname en de
Antillen vindt men nooit de gehele waarheid, zonder dat ik wil suggereren,
dat de auteurs deze niet kenden.

Doch het heeft nu eenmaal geen zin de gehele waarheid, zij deze ook
subjectief aangevoeld, weer te geven.

Als basis voor de beoordeling van de autochthone bevolking, indien
men tenminste de Indianen als 100 % autochthonen wil uitschakelen,
blijft het feit, dat Nederland eerst in 1863 de slavernij in de West afschafte.

Op de door mij ingediende rapporten volgde geen officiële beoordeling in
positieve dan wel negatieve zin. Eveneens leidden geen der artikelen van
mijn hand in ,,de West", na mijn terugkeer in Nederland (26 November
1949) tot reactie of critiek.

In het kader van bovengemeld gezegde publiceer ik dan al niet mijn
rapporten, echter wel de daaruit getrokken conclusies. Wellicht dat een
enkele lezer het belangrijk genoeg vindt deze door te nemen en uit mijn
conclusies een eigen conclusie te trekken.

(De datering bij elke serie conclusies betekent de dag, waarop het be-
trokken rapport werd beëindigd).

a. In Trinidad is op veeartsenijkundig terrein reeds veel bereikt, dat
waard is om gezien en bestudeerd te worden. De gedachtengang, dat
individuele ziektebehandeling (particuliere praktijk) even belangrijk
is als de overheidszorg voor de animal husbandry, bestaat daar niet
al vindt men naast overheids-dierenartsen ook particuliere dieren-

artsen. Enkele dierenartsen zoals Capt. Metivier, O. B. E. B. Sc.,
M. R. C. V. S. en J. L. Shannon D. V. M. vonden daar voldoende
factoren om in gouvernementsdienst hun speciale stempel op een
levenslang overheidswerk te drukken. Het is duidelijk waar te nemen,
dat de ambtenaren voor de animal husbandry in aanzien zijn en
autoriteit bezitten en dat in hun werk „de cost voor de baet uitging".

b. Het werk voor de animal husbandry is voornamelijk op de praktijk
gericht. De dierenartsen kennen land en bevolking.

c. De resultaten, welke bereikt werden, konden verkregen worden door
een harmonische samenwerking tussen de ambtenaren voor de animal
husbandry, allen dierenartsen, en de wetenschapsmensen van de
tropische landbouw.

d. Er is organisatie te constateren op dit gebied en de interne dienst-
verhoudingen schijnen van dien aard, dat er met enthousiasme kan
worden gewerkt, ondanks het feit, dat de Deputy-Director of Agricul-
ture, Capt. Metivier nog belangrijke lacunes ziet in de dienst (o.a.
het gemis aan een goed Veeartsenijkundig Instituut, behoorlijk toezicht
op de melkproductie en melkhandel enz., enz.).

e. Zonder naar een bereikte hoogte te streven, waarop de Burgerlijke
Veeartsenijkundige dienst in het vooroorlogse Ned. Indië stond, zal
het toch wel noodzakelijk zijn, met het oog op het agrarisch karakter
van Suriname (en ook een gedeelte van de Nederlandse Antillen),
verschillende goede zaken van Trinidad (en Tembago) niet alleen te
bestuderen, doch ook over te nemen.

ie. meer deskundige tropisch ingestelde dierenartsen met zin voor
wetenschappelijkheid, practisch werk en „field work";

2e. voor deze een juiste tijdverdeling te vinden tussen individuele
behandeling en overheidswerk;

3e. een zodanige organisatievorm te vinden, dat de samenwerking
van overheidsdierenartsen en landbouwkundigen vruchtdragend
is en op de practijk gericht blijft, zonder dat beide categorieën
haar speciaal arbeidsterrein verlaten;

4e. de omstandigheden, waaronder gediend wordt, dusdanig aan-
trekkelijk te maken, dat in Suriname gaarne een levensarbeid
wordt verricht, zo noodzakelijk om eenmaal gestelde richtlijnen
in de veehuishouding langere tijd te kunnen volgen.

In de afgelopen maanden bleek mij reeds overduidelijk, dat Suriname
en de Nederlandse Antillen zich vaak in eerste instantie voor het verkrijgen
van materiaal op het terrein der veehuishouding (fokvee, eendagskuikens,
sera en vaccins enz., enz.) wellicht veiliger en goedkoper rechtstreeks
kunnen richten op Nederland dan op Amerika en Engeland.

Daarvoor is intensievere propaganda nodig, waarmede resultaten be-
reikt kunnen worden misschien ook op de eilanden van de Caraibische
Zee, verbonden met het Britse Rijk en met Frankrijk.

Dat het belang hiervan ook dient begrepen te worden door de op inter-
nationale basis werkende Nederlandse transportondernemingen, is een

1. Veeteelt, speciaal runder- en geitenfokkerij, vinden op de eilanden
St. Eustatius en St. Maarten voldoende factoren om te slagen en om
van een extensieve veehouderij over te schakelen op een intensieve
bedrijfsvoering;

Dat hierbij, speciaal voor Eustatius landbouwmachines moeten worden
ingeschakeld, ligt voor de hand.

2. Hoenderfokkerij, mits georganiseerd en deskundig gedreven, heeft
op genoemde eilanden en op Saba voldoende toekomst.

a. een doelmatige en geregelde verbinding tussen de eilanden der
Nederlandse Antillen,

b. een doelmatiger organisatie van de diergeneeskundige- en land-
bouwkundige diensten.

4. Zowel de intensivering van de runderfokkerij als die van de varkens-,
geiten- en hoenderteelt levert spoedig indirect en direct voordeel op
voor de aanwezige bevolking.

5. Voorlopig moet dergelijke steun op het gebied van punt 4 aan alsnog aan
te trekken grotere ondernemers om utiliteits redenen prevaleren boven
directe overheidsmaatregelen bij de bevolking.

6. Intensivering van landbouw en veeteelt moet gepaard gaan met op-
legging van de plicht om de braak liggende grotere terreincomplexen,
vooral op St. Eustatius, intensief in cultuur te brengen.

8. Indien het Gouvernement van de Nederlandse Antillen diergenees-
kundige en landbouwkundige diensten wenst te hebben, moeten deze
diensten op personeelsgebied behoorlijk kunnen functionneren, in
ieder geval zodanig, dat competente deskundigen meer dan tot nu
toe zich met de B.E. kunnen bezig houden.

g. De ambtenaren van de onder 8 genoemde diensten moeten ieder een
deskundige chef hebben, die zich vrij kan houden van administratieve
inmenging op technisch terrein. Zij bepalen in overleg met de bevol-
king en direct belanghebbenden voorzover het de veeteelt betreft, de
fokrichting. Indien de overheid fokmateriaal ter beschikking stelt,
geschiedt dit alleen door tussenkomst van hen.

10. Richtlijnen gesteld voor landbouwkundige en veeteeltkundige maat-
regelen op de betrokken eilanden moeten voor langere tijd worden
gevolgd en veilig gesteld.

11. Een betere kennis van de dierpathologie in haar gehele omvang in
de Nederlandse Antillen moet door maatregelen als genoemd bij 8
worden mogelijk gemaakt.

12. Behoudens de overweging, of het uit nuttigheidsstandpunt niet beter
is fokinateriaal zoveel mogelijk uit Nederlandse Gebieden te betrekken,
zal de tegenwoordige wijze van importeren een grondige herziening
van de bepalingen voor de wering en bestrijding van besmettelijke
dierziekten spoedig noodzakelijk maken.

13. Controle op het gebruik van vaccins voor de bestrijding van dierziekten
is noodzakelijk om verspreiding van smetstof tegen te gaan.

1. Voor zover in de beschikbare tijd was na te gaan, zijn voor Suriname
alleen de sporadische miltvuurgevallen in Berbice van belang.
Dreiging van andere ziekten bestaat niet op het ogenblik, omdat deze
te geisoleerd voorkomen (mond- en klauwzeer en Mal de Caderas
op de Rupununi savannah) of in Suriname reeds aanwezig zijn.

2. Dienstuitoefening en veterinaire equipment in Brits Guiana zijn
Suriname ver vooruit.

Als overeenkomstig land is voor de gouvernements-dierenarts hier in
Brits-Guiana veel te leren, vooral enthousiasme in het werk.

1. De omstandigheden, waaronder aan de mij verstrekte opdrachten
moest worden gewerkt waren zodanig, dat de uitvoering volkomen
onbevredigend moet worden genoemd.

2. De personeelsvoorziening bij de diergeneeskundige dienst vraagt voor
de tegenwoordige zowel als de toekomstige taak kwalitatief veel gro-
tere aandacht.

3. Bij de tegenwoordige formatie is de veterinaire ambtenaar te Para-
maribo te veel gebonden aan slachthuiswerkzaamheden.

4. Diergeneeskundige dienst en dierhuishouding (animal husbandry)
zijn zodanig nauw met elkaar verbonden, dat zij nooit gescheiden
mogen worden en daarenboven zodanig van belang voor een agra-
risch land als Suriname is, dat een ervaren tropen-dierenarts moet
worden aangewezen als plaatsvervangend Directeur van Landbouw.
De voorgestelde personeels-reorganisatie bij de diergeneeskundige
dienst is wel de minimum eis om deze dienst met inachtneming van
het gestelde bij 2 efficient te kunnen laten werken.

Indien men kennis neemt van hetgeen competente beoordelaars als
een minimum personeelsformatie voor de Engelse koloniën Trinidad

en Brits-Guyana vaststellen, is de wens hoe deze aangelegenheid in
Suriname geregeld dient te zijn, al zeer bescheiden.
Alhoewel een centraal diergeneeskundig \'instituut in Trinidad nuttig
kan werken, is reeds direct voor Suriname nodig een inrichting voor
eenvoudige werkzaamheden op het gebied van onderzoek en dia-
gnose.

Daaraan verbonden moet stockvorming van sera en vaccins voor dit
land van het grootste belang worden geacht, tevens van de zeer
waardevolle nieuwere chemotherapeutische middelen ter nood-
zakelijke distributie.

Waar de Nederlandse Antillen eveneens niets op dit gebied kennen,
zou coöperatie overwogen kunnen worden.

7. Op het gebied van de veeteelt en de pluimveefokkerij dient meer
gebruik te worden gemaakt van het Welvaartsfonds Suriname.

8. De wijze waarop men meent de bevordering van de veeteelt te
moeten aanpakken, belooft geen continuïteit. De kosten aan deze
wijze van bevordering verbonden, zullen immers in de toekomst
te hoog blijken, i.v.m. de bereikbare resultaten, voor de gewone
Surinaamse begroting. (Landsboerderij, slachtveebedrijf).

9. Er dient aan gedacht te worden, dat omtrent de methode van de
Government Livestock-Farm te Valsayn (Trinidad) om tropenvast
melkvee te fokken, theoretische opbouwende controversen bestaan;
zo eenvoudig als men in Suriname denkt Trinidad na te volgen, ligt
de zaak niet.

10. De richtlijn, volgens welke vrij overeenkomstig de valsaynmethode
getracht zal worden melkvee te fokken, kan theoretisch juist genoemd
worden en behoeft op de Landsboerderij niet onderbroken te worden.
Voor het ogenblik stelt Suriname echter andere eisen. Voor alles
vergete men niet, dat beef-Zebu de melkfactor zwaar negatief be-
invloedt.

11. Hetgeen Suriname op het ogenblik nodig heeft, is import van licht-
gebouwde, weinig behaarde, soepelhuidige Fries-Hollandse jonge
stieren in zodanige hoeveelheid, dat 50 % risico kan worden gedragen.
Kan immunisatie tegen piroplasma en anaplasma plaats vinden,
zoveel te beter. Deze maatregel eist durf, optimisme en ervaring.

12. Een eenvoudig inseminatiecentrum, zo centraal mogelijk van de
melkerijen rond Paramaribo gelegen, kan door het fokstierengebrek
uitnemend werk verrichten.

13. De fokkerij van landbouwtrekvee-slachtvee vraagt naast ruime castratie
een uitgebreide verstrekking van goedkope zebustieren. Floridazebu\'s
zijn daarvoor veel te duur.

14. De pluimveefokkerij worde bij ernstige particulieren gestimuleerd;
de Overheid moet zelf geen pluimvee fokken, dus er geen vermeer-
deringsbedrijf op nahouden.

Proeven op gebied van hokkenbouw en voeding kunnen op de Lands-
boerderij plaats vinden. Kennis van de aanwezige en dreigende
hoenderziekten en het vormen van een stock aan vaccins en chemo-

therapeutica ter distributie na voorlichting, zijn werkzaamheden van
de diergeneeskundige dienst, welke prioriteit verdienen.
De aanwezigheid van een getraind middelbaar gevormd man op het
gebied van de practische pluimveeteelt is vanzelfsprekend noodzakelijk.

15. Voor de bevordering van de fokkerij van groot- en kleinvee en van
pluimvee, opvoering van de melkproductie, van de slachtveepro-
ductie en van de gehele pluimvee-industrie zijn de kansen in Suriname
zeker niet afwezig, zelfs zodanig gunstig, dat bij enige durf, kennis
en ervaring, activiteit en organisatie in 5 jaar tijds reeds zeer belang-
rijke resultaten mogelijk zijn met behulp van het Welvaartsfonds.

Captain H. V. M. Metivier, A.B.E., B.Sc., M.R.C.V.S. acting
Director of Agriculture en Director of the Veterinary Service;
Dr. des Iles \\

Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der Veeartsenijkunde
aan de Rijksuniversiteit Utrecht.
Dir. : Prof. Dr. J. A. BEIJERS.

Besmettelijke pleuropneumonie komt volgens mijn ervaring in ons land
nog al eens voor, maar wordt dikwijls niet of niet tijdig genoeg ontdekt,
zodat een behandeling te laat kan worden ingesteld. Onderstaand geval van
een dergelijke uitbraak op een stal moge ter instructie dienen van hen, die
tot nu weinig of niet met de ziekte in aanraking kwamen.

Op 13 Januari j.1. werd ik in consult geroepen door de collegae Dekker
en Rempt, directeur van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-
Holland, voor een raadselachtige ziekte, die plotseling op een stal in de
buurt van Den Helder was uitgebroken en waardoor reeds verscheidene
dieren ernstig ziek waren. Gedacht werd aan een vergiftiging, daar op één
stal bijna alle dieren waren aangetast. Ik kreeg de volgende anamnese van
Dekker:

„Op Woensdagavond 11 Januari 1950 werd mijn hulp ingeroepen door
de heer v. L., bedrijfsleider op het bedrijf van de N.V. Guldemond te Den
Helder, aangezien 14 van de 16 dieren op zijn bedrijf niet meer wilden eten."

„Bij mijn komst op de stal, waar aan de ene zijde van de Zuid-Hollandse
stal 6 pinken en 2 koeien, aan de overkant 8 koeien stonden, was het
eerste wat mij opviel het feit, dat al het gegeven hooi nog voor de dieren
lag, terwijl de eigenaar mij mededeelde dat hij de bieten er al weer voor
vandaan had gehaald, omdat de dieren er niet naar omkeken.

„Mijn eerste gedachte was een voedselkwestie, maar het feit, dat op de
andere stal van hetzelfde bedrijf, waar 10 melkkoeien stonden, hetzelfde
voer werd gegeven en waar die dieren het gretig opaten, gaven mij niet
veel hoop om daar de oorzaak te kunnen vinden.

„Het voedsel bestond uit hooi, erwtenstroo, voerbieten, terwijl de helft
van de stal ook nog ingekuild bietenblad kreeg van vorig jaar. Als drink-
water kregen de dieren leidingwater uit blauw geëmailleerde drinkbakjes,
waaraan zo op het eerste gezicht ook niets verdachts was waar te nemen.

,,De stal waar de dieren stonden was in November j.1. nieuw gebouwd,
voordien was de ruimte als bloembollenschuur en nog een poosje als var-
kenshok gebruikt, welke varkens volgens latere inlichtingen nog al eens
hadden gehoest.

„Bij nader onderzoek van verschillende dieren bleek de tenmperatuur te
schommelen tussen 37.9 en 39.4, terwijl één dier een temperatuur had
van 40.

„Bij alle onderzochte dieren werd, op koe no. 9 na, die normaal was, een
volkomen pensatonie waargenomen. Een 1 o-tal dieren vertoonde een

„Pink no. 2 vertoonde een frequente ademhaling en bij auscultatie duide-
lijke longafwijkingen.

„Aangezien bij de overige dieren door mij de oorzaak van dat voedsel-
weigeren niet kon worden vastgesteld, werd door mij de Prov. Gezond-
heidsdienst voor Dieren te Alkmaar gewaarschuwd, welke de volgende dag
in de persoon van de heer D. Rempt aanwezig was om een nader onder-
zoek in te stellen.

„De verschijnselen waren sinds de vorige avond niet veranderd, alleen
werd bij koe 11 duidelijk tubair ademen waargenomen links.

„Uit de verdere anamnese hoorden we nu dat de dieren\'eigenlijk al op
8 Januari minder waren gaan eten, toen bijna allen diarrhee hadden gehad,
terwijl nu de meeste dieren een mimimum aan faeces produceerden. Slechts
wat slijm werd na veel persen te voorschijn gebracht. Ook collega Rempt
stelde geen diagnose en besloot de volgende morgen vroeg met collega
Reitsma en de bacterioloog v. d. Maas terug te komen voor een nader
onderzoek.

„Vrijdagsmorgens waren bij sommige dieren de verschijnselen van de
kant van de longen iets duidelijker, maar niets kon met enige zekerheid
verder worden vastgesteld. Besloten werd in overleg met de eigenaar
Prof. Beijers in consult te roepen."

Toen ik \'s middags ter plaatse kwam, zag de toestand er niet rooskleurig
uit. Een drietal koeien waren moribund of zo slecht, dat geen hoop op
herstel kon bestaan. De overige waren in verschillende graad dyspnoëisch,
sommige kreunden; de temperatuur was bijna bij alle hoog tot zeer hoog
(42° C.). Niettegenstaande ik de door Dekker genoemde afwijkingen van
het digestieapparaat eveneens vond, stonden toch de longverschijnselen
m.i. wel op de voorgrond. Bij auscultatie van de daarvoor in aanmerking
komende (niet kreunende) dieren was bij verschillende duidelijk een bron-
chopneumonie vast te stellen; bij een enkele was aan een lobaire te denken
(bronchiaal ademen over een vrij groot longgedeelte vlak achter de schou-
der). Bij één koe meende ik ook een pleuritisch wrijvingsgeruis te horen.
Ter completering van het onderzoek werd van een paar dieren urine,
bloed en faeces afgenomen, waarvan echter het onderzoek later in ons
laboratorium weinig positieve gegevens opleverde.

Een drietal runderen werden dadelijk naar de noodslachtplaats ge-
bracht, zodat we dezelfde namiddag nog sectie konden verrichten. Bij
alle werd gevonden een uitgebreide acute pneumonie van sero-haemorrha-
gisch karakter, bij één dier was tevens de pleura in het begin van ont-
steking.

Voor nader onderzoek door Prof. Ten Thye nam ik wat orgaandelen
mede. Deze vond aan de longgedeelten van 3 runderen:

1. beeld van sero-haemorrhagische pneumonie (zeer acuut beeld) met
plaatselijk beginnende fibrineuze pneumonie.

3. beeld van gemengde pneumonie (gedeeltelijk beginnende catarrhale
broncho-pneumonie, gedeeltelijk fibrineuze pneumonie).

Prof. v. Oijen heeft uit één stuk long en één nier ook cultures aangelegd.
Deze heeft later hierover het volgende gerapporteerd:

,,Het ontvangen stuk long was afgesneden van een groter stuk, waarin
van de zijde van de afd. voor Pathologische Anatomie macroscopisch een
acute haemorrhagische pneumonie was vastgesteld; het stuk nier vertoonde
macroscopisch geen afwijkingen en was toegevoegd ter completering van
het onderzoekingsmateriaal.

„Bij cultuur op schuingestolde agar, in bouillon en druivensuikerbouillon
bleek een gemakkelijk groeiend micro-organisme aanwezig te zijn, uit het
stuk long in reincultuur, uit het stuk nier in een gemengde cultuur. Bij
nader onderzoek bleek de mengcultuur uit de nier grotendeels uit staphy-
lococcen te bestaan, welke diagnose door miscroscopisch onderzoek en de
gebruikelijke methode werd bevestigd.

„Bij nader onderzoek kon worden vastgesteld, dat de reincultuur uit het
stuk long uit Gram-negatieve, kleine onbeweeglijke staafjes bestond, een
weinig ellipsvormig, waarvan de meeste kort, doch ook een deel wat langer
was en dan licht gebogen.

,,Na overenting uit beide eerste cultures op agarplaat en schuingestolde
agar werden deze tweede reincultures (dus uit de long) onderzocht op bipo-
laire kleuring: het voor het geslacht Pasteurella, waarop bij deze stal-
epidemie een vermoeden rustte, karakteristieke beeld. Inderdaad gelukte
het in ruim 2 dagen oude cultuur door middel van een methyleenblauwe-
kleuring volgens Löffler bedoelde bipolaire kleuring der bacillen te ver-
krijgen.

„Daar ook de overige bepalingen in die richting wezen, wordt geconclu-
deerd, dat de micro-organismen van de cultuur uit het stuk long behoren
tot het geslacht Pasteurella, terwijl in het stuk nier een Staphylococcus
aanwezig was, gemengd met een bacterie, die vermoedelijk eveneens tot
het geslacht Pasteurella behoort, doch waarvan de eigenschappen niet zo
duidelijk waren aan te tonen."

Als therapie heb ik na het clinisch onderzoek geadviseerd tot het geven
van een flinke dosis sulfanilamide per os (120 gram voor de volwassen
dieren, 60 gram voor de pinken) en 600.000 eenheden depocilline, dat,
zoals uit de bepalingen in deze kliniek blijkt, een weliswaar minder hoge
bloedspiegel geeft, maar een die langere tijd op voldoende hoogte blijft.
Des nachts is nog een koe, die geen sterke longafwijkingen \'s middags ver-
toonde, gestorven en \'s morgens nog een koe. Bij beide werd een hevige
pneumonie gevonden.

De temperaturen van de andere dieren zijn na de ingestelde behande-
ling flink gezakt, behalve bij een koe, die \'s morgens 40.6 en bij een pink
die 40.2 aanwees. Dat was op 14 Jan. Dezelfde behandeling werd voort-
gezet. Op Zondag 15 Jan. was de temperatuur van 3 koeien nog boven de
de 40°, op Maandag was er nog een met 40.5, die absoluut geen eetlust had
en geen defaecatie en daarom behalve sulfanilamide en penicilline, een
dosis sulf.natricus werd gegeven, waarop ook bij deze koe spoedig verbetering
optrad en herstel na enkele dagen.

Op Dinsdag 17 Jan. des avonds leek alles in orde te komen, want de
eetlust keerde bij de dieren terug, de temperatuur was van alle goed, maar
de volgende dag was één pink weer ziek met een temperatuur van 41.6.
Onmiddellijk werd 60 gram sulfanilamide gegeven, waarop de koorts
dadelijk daalde.

Op Woensdag 18 Januari brak de ziekte uit onder een koppel pinken
(14 stuks), die naast de besmette stal in een weide liepen overdag, niet in
aanraking waren geweest met de zieke koeien en op een aparte stal door
apart personeel werden verzorgd, evenals 10 melkkoeien op een derde stal.

Waar ik collega Dekker op de hoogte had gebracht van de uitkomst van
het bacteriologisch onderzoek, heeft deze alle dieren (de 14 zieke pinken,
die temperaturen hadden tot 41.6, met uitzondering van 3 met een tempe-
ratuur tussen 39.5 en 40°, en de 10 gezonde melkkoeien) ingespoten met
septische pleuropneumonie serum der R.S.I. en wel 500 en 300 cc per
koe resp. pink. De ziekste pinken kregen bovendien sulfanilamide. Het
resultaat van het serum is niet overtuigend geweest, want op Zaterdag
21 Januari hadden nog 9 pinken koorts tussen 40 en 41⁰ en zelfs één een
temperatuur van 42⁰, die nog geen sulfanilamide hacl gehad, maar nu 120
gram daarvan werd gegeven, waarop de temperatuur tot Maandag-
morgens beneden de 40° bleef, om die dag weer te stijgen tot 41°. Een
herhaalde sulfanilamide gift, nu van 60 gram, deed de koorts voor goed
verdwijnen.

Woensdag 25 Januari was het gevaar voor alle dieren geweken, keerde
de eetlust terug, enz.

Het zou te veel plaatsruimte vergen als ik alle temperatuurlijsten, die
Dekker mij gezonden heeft van de i 30 dieren liet reproduceren. Ik
heb zo kort mogelijk het verloop weergegeven.

Op mijn verzoek is tot nader onderzoek één zieke koe op 16 Januari
naar Utrecht gezonden.

Deze koe had 4 dagen tevoren een zeer hoge temperatuur gekregen, die
met sulfanilamide sterk gedaald was tot normaal. Ze kreunde zeer sterk,
maakte een ernstig zieke indruk, at niets; de faeces waren dun. In totaal
had de koe 3 X 100 gram sulfanilamide gehad. Bij aankomst der koe in
de kliniek op 16 Januari \'s morgens was het middel blijkbaar uitgewerkt,
want toen was de temperatuur 40.4, de pols 100, de frequentie der adem-
haling 20. Ook thans is de algemene toestand nog zeer slecht. Kreunen,
niets eten, zeer lusteloos, enz. Aan de longen waren geen afwijkingen te
horen, maar bij de ausculatie werd men uiteraard sterk gehinderd door het
kreunen. Des middags werd intraveneus roo cc 33 % sulfamezathine ge-
geven, waarop de temperatuur de volgende dag tot 38.2 was gedaald.
Deze is niet meer boven 38.8 gekomen tot 14 dagen later, toen ze een paar
keer 39.6 en 39.7 werd gemeten.

globine-gehalte, maar toonde een grote hoeveelheid galkleurstof in het
serum aan (leverdegeneratie).

De eetlust bleef nog meer dan een week weg, verbeterde toen lang-
zamerhand en was begin Februari goed.

Ik heb een proefkalf naast de koe gezet gedurende de hele duur van het
verblijf der koe tot 14 Februari. Dit kalf is niet ziek geworden en heeft
nooit enige verhoging van temperatuur gehad.

Ondertussen had op mijn verzoek Dr. Kunst, conservator bij Prof.
Jansen, een kiemvrij filtraat gemaakt van het perssap van een stuk aange-
taste long van een der geslachte dieren, omdat ik gaarne wilde weten of
mogelijk naast Pasteurella nog een flltreerbaar virus in het spel kon zijn.

Eén van mijn proefpinken heb ik daarmede subcutaan ingespoten, een
andere pink heb ik 20 cc tussen twee ribben door met een lange canule
in de long gespoten. Geen der beide dieren heeft enige reactie vertoond.

Samenvattende kunnen we dus zeggen, dat wij hier te doen hebben ge-
had met een infectieuze en wel door een Pasteurella veroorzaakte long-
ontsteking, waarvan de verschijnselen voornamelijk bestonden in: hoge
tot zeer hoge temperatuur, frequente ademhaling met bij sommige dieren
zeer duidelijke auscultatorische bevindingen, bij andere minder of in het
geheel niet en stoornissen in het digestie-apparaat (pensatonie, diarrhee
of obstipatie).

Of penicilline gunstig gewerkt heeft, is moeilijk te zeggen; zeker is, dat
sulfanilamide wél een uitstekende invloed heeft gehad. De verstopping
reageerde goed op sulfas natricus.

Hoe deze besmetting in de stal is gekomen, is moeilijk met zekerheid te
zeggen, maar Dekker en ik verdenken zeer sterk een pink, dat kort te
voren was aangekocht en uit Snelrewaard kwam. Op 5 Januari is dit
stierkalf op het bedrijf gekomen; ongeveer 8 Januari begonnen alle dieren
minder te eten en het eerste pink, dat longverschijnselen vertoonde, stond
naast het pas aangekochte; de nieuwkoop is weliswaar dus niet het eerst
geweest, die klinische verschijnselen vertoonde, miar het is wel het tweede
dier geweest, dat we hebben laten afmaken wegens ernstige longverschijn-
selen. Het is bekend, dat reizen het uitbreken van pasteurellose bevordert.

Het beeld van een besmettelijke longaandoening bij het rund, zoals ik
die voor en na in verschillende delen van ons land heb gezien, is niet steeds
gelijk en zal ook niet steeds van dezelfde origine zijn. Soms zag ik een uit-
gebreide broncheolitis met emphyseem, hoge temperatuur, zwaar ziek zijn,
geen eetlust, frequente ademhaling met exspiratorisch steunen en veel
hoesten.

De longgrens is door het emphyseem naar achteren verplaatst. Het beeld
doet aan longjacht denken, maar de hoge temperatuur, het bij vele dieren
tegelijk op één stal optreden en het voorkomen gedurende de staltijd geeft
ons de differentieel diagnose¹). Het beeld doet ook denken aan de infec-
tieuze catarrh der voorste luchtwegen met opvolgende bronchopneumonie,
zoals ik die bij het paard in 1942 heb beschreven.

Of ze identisch is met een in het buitenland voorkomende, aan een fll-
treerbaar virus toegeschreven longaandoening weet ik niet. Wel is mij
bekend uit de literatuur, dat in 1942 Rolle en Roemmeke deze in Riga
hebben gevonden bij transporten Hollands vee, dat door de Duitsers bij

ons was weggehaald en per schip naar het „Oostland" was vervoerd. Er
stierven toen, of ervan moesten uit nood worden geslacht, 118 koeien.
Gedurende de quarantaine tijd zijn nog vele andere gestorven, terwijl ook
vele inheemse koeien besmet zijn geraakt omdat men het ingevoerde vee
eerst direct naar verschillende boerderijen in het Oostzeegebied had
gebracht.

In het algemeen heb ik de ondervinding opgedaan, dat het bij deze
infectieuze broncheolitis meestal met één of twee sterfgevallen afloopt,
de andere dieren herstellen langzamerhand, het verloop is langduriger, de
incubatietijd schijnt langer te zijn. Een pleuritis komt er niet bij voor.

Een enkele maal meen ik van neosalvarsan een gunstige invloed te heb-
ben gezien; de laatste jaren ben ik de ziekte niet meer tegengekomen, zodat
ik van de uitwerking van penicilline of sulfapreparaten niets weet.

De onderhavige longontsteking heeft een korte incubatietijd van i a 2
dagen (wat ook in Den Helder het geval was). Hierbij komt wel soms
uitbreiding op de pleura voor. Men kan denken aan Wild- und Rinder-
seuche, waarmede ook de gastro-intestinale stoornissen overeenkomen,
maar oedemen ontbreken. Het sectiebeeld heeft wel eens hier te lande
aan longziekte doen denken (als ik mij goed herinner in Drente destijds).

Verschillende collegae kennen de ziekte heel goed, andere schijnen et-
niet mee te maken te hebben.

Een dag na mijn bezoek aan den Helder belde collega Stotijn uit
Scherpenzeel mij op over een hem onbekende ziekte, die op een stal was
uitgebroken. Hij gaf mij het klinische beeld op, dat geheel met boven-
beschreven overeenkwam, waarop ik hem als behandeling sulfanilamide
aanried. Alle dieren zijn genezen.

In Zuid Holland onderzocht ik dit voorjaar ook een stal, waar verschei-
dene dieren ziek waren geworden door deze pneumonie; een ervan was
reeds eraan gestorven. Ook hier heeft sulfanilamide, bij de ziekste dieren
gecombineerd met penicilline, tot herstel geleid.

Dit zijn slechts een paar voorbeelden, dat de ziekte nu niet zo heel
zeldzaam is.

Voor de diagnostiek is het wel van belang goed te letten op de korte
incubatietijd van gemiddeld 2 dagen.

In het hierop aansluitende artikel van collega Jansen en zijn mede-
werkers wordt uitvoerig het bacteriologisch onderzoek beschreven, hetwelk
tot de definitieve diagnose: pasteurellosis veroorzaakt door P. hemolytica
leidde.

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. JAC. JANSEN.

Medio Januari ontving het Instituut, kort na elkaar, twee inzendingen,
bestaande uit organen en orgaandelen, afkomstig van runderen uit één
stal, waarbij Prof. Dr. J. A. Beyers de diagnose pneumonie had gesteld.
Inzending A bestond uit twee stukjes long, een stukje lever en een nier
en inzending B betrof een gehele long met bijbehorende lymphklieren.

De longdeeltjes A en gedeelten van de long B waren serohaemorrha-
gisch veranderd, de septa waren geleiachtig oedemateus gezwollen. Aan
het stukje lever en de nier waren geen macroscopische afwijkingen te zien.
Van beide inzendingen werd een gedeelte voor virus onderzoek naar de
desbetreffende afdeling van het Instituut doorgezonden. Het overgebleven
materiaal werd gebruikt voor bacterioscopisch en cultureel onderzoek en
voor onderzoek op dierpathogeniteit.

Uitstrijkjes uit het donkerrode serohaemorrhagische vocht van de ver-
anderde longdelen toonden reeds dadelijk organismen, die met verdun-
de waterige methyleenblauwoplossing gekleurd bipolaire kleurstofopname
gaven. Deze organismen waren kleine ovale tot afgeronde Gram
negatieve staafjes. Naast de ovoïde bacteriën waren in de gekleurde
uitstrijkpraeparaten van de long A talrijke andere, Gram positieve en
Gram negatieve, organismen te zien.

Daar bij het bacterioscopisch onderzoek dus bleek dat het stukje long
A sterk verontreinigd was, besloten wij hieruit niet te cultiveren, doch te
trachten via een dierproef eventuele pathogene organismen in reincul-
tuur te isoleren. Zoals later blijken zal kwamen wij door deze handel-
wijze voor vele problemen te staan, welke geen bevredigende oplossing
hebben gevonden.

Culturen werden aangelegd op serum agar, serum bouillon en lever
bouillon uit nier en lever (A) en uit long B.

Na 24 uur bebroed te zijn bij 37⁰ C gaven de vloeibare culturen een
fijne diffuse troebeling te zien, vliesvorming was niet aanwezig en op de
bodem van de buizen bevond zich slechts een gering sediment, dat bij
opwervelen een slijmige indruk maakte.

Op de schuingestolde serumagarbodems groeiden fijne gladde ronde
grijze doorschijnende koloniën.

Het bacterioscopisch onderzoek had tot resultaat dat kleine Gram
negatieve onbeweeglijke, enigszins polymorphe staafjes werden gezien
welke zeer wel zouden kunnen behoren tot het geslacht Pasteurella.

Van een longstukje A en van de meest veranderde gedeelten uit long B
werden met behulp van steriel kwartszand en steriele physiologische
NaCl-oplossing suspensies bereid, welke subcutaan werden ingespoten bij
konijnen.

De konijnen, ingespoten met suspensie A, stierven na 2 dagen, en die,
welke ingespoten waren met suspensie B, bleven in leven.

Er heeft zich een phlegmoneuze ontsteking gevormd, verlopend van de
injectieplaats boven het rechterschouderblad tot onder het sternum,
waarin veel sereus vocht is gevormd. Er bestaat beiderzijdse pneumonie en
fibrineuze exsudatieve pleuritis. Het hart en de sereuze vliezen zijn bedekt
met petechiën. Het pericard bevat veel sereus vocht. De trachea vertoont het
haast pathognomische beeld van pasteurellose bij het konijn: onder het
slijmvlies van de trachea vele ringvormige bloedingen. De buikholte bevat
weinig vocht, de lever en nieren zijn gedegenereerd, de milt is iets gezwollen.

Bacterioscopisch onderzoek levert als resultaat Gram negatieve bipolair
gekleurde ovoïde organismen.

Nadat nauwgezet verschillende gegroeide voedingsbodems door bac-
terioscopisch onderzoek op reinheid zijn onderzocht, wordt overgegaan
tot het enten van een aantal voedingsbodems voor nadere determinatie
welke na 24 uur bij 37° C. het volgende resultaat geven.

Er treedt dus reeds aan de dag, dat we bij ons onderzoek te maken
hebben met een indol negatief en een indol positief organisme, doch welke
overigens morphologisch en cultureel veel overeenkomst hebben.

Nogmaals wordt nu de pathogeniteit t.o.v. konijnen nagegaan door de
dieren subcutaan en intraveneus zeer kleine hoeveelheden van de verschil-
lende culturen in te spuiten.

Weer blijkt dat de indol positieve stam heftig pathogeen is voor de be-
smette proefdieren zowel subcutaan als intraveneus en binnen 24 uur de
dood veroorzaakt. Het sectiebeeld komt tot in finesses overéén met dat van
de eerst gestorven konijnen.

De indol negatieve stam daarentegen blijkt voor het konijn geen patho-
geniteit te bezitten.

Gezien het morpologisch beeld, het voorlopig cultureel onderzoek en de
dierpathogeniteit rijst het vermoeden dat de geïsoleerde organismen be-
horen tot het genus Pasteurella.

Teneinde deze organismen nader te determineren worden van iedere
stam de koolhydraten vergisting bestudeerd zowel volgens de methode
van Warren en Crowe als volgens die van Hottinger; tevens wordt van
een bekende Pasteurella multocida stam, geïsoleerd uit een spontane uit-
braak bij konijnen van het Instituut, eveneens een dergelijk onderzoek
ter vergelijking ingezet.

De geënte reeksen voedingsbodems worden dagelijks gecontroleerd
gedurende tenminste een week.

Van iedere stam worden nu ook een serie bloedagarplaten geënt om het
al of niet haemolytische karakter der stammen te onderzoeken.

Voor de verkregen resultaten wordt verwezen naar de desbetreffende
tabellen II tot en met IV.

Na 2 X 24 uur bij 37⁰ C. bebroed te zijn geworden blijken de bloed-
agarplaten een fijne groei te geven van flets grijze kleine koloniën. De indol
negatieve stam blijkt na 2 dagen rond de kolonie een fijne smalle zone
van ft haemolyse te vertonen.

De indol positieve stam geeft na 2 dagen nog geen haemolyse, na drie
tot vier dagen echter zijn de platen geheel opgehelderd.

Op grond van de biochemische eigenschappen van de indol negatieve,
voor konijnen niet virulente en ft haemolytische stam geïsoleerd uit long B
en nier en lever A wordt het gevonden organisme gedetermineerd als
Pasteurella hemolytica.

Wat het organisme betreft, geïsoleerd uit het konijn, ingespoten met
long A kunnen we het volgende zeggen. Deze stam vertoont biochemische
verschillen met Pasteurella multocida en met Pasteurella hemolytica. Het is nu
mogelijk dat deze stam een variant is van Pasteurella multocida of Pasteurella
hemolytica, maar het kan ook zijn dat de geïsoleerde stam geen reincultuur
is, maar een mengcultuur van beiden, alhoewel hier tegen pleit dat de
variant stam trehalose omzet.

Wij hebben getracht op grond van het wel en niet haemolytische ver-
mogen van beide stammen deze laatste mogelijkheid op te lossen.

Hiervoor hebben wij verschillende culturen uit de gestorven konijnen
uitgespateld op bloedagarplaten van verschillende concentraties. Tot op
heden is het ons echter niet gelukt haemolyserende kolonies aan te tonen.

Teneinde te voldoen aan de drie postulaten van Koch werden door ons
twee kalveren, 3—7 dagen oud, na voorafgaande temperatuur- en ge-
zondheidscontrole besmet.

Kalf 752: Dit dier werd op 30 Januari onder de nodige aseptische
cautelen intrapulmonair besmet met een 24 uur oude bij 37⁰ C. gegroeide
bouilloncultuur van de door ons geïsoleerde Pasteurella hemolytica uit long B.
Tijdens de injectie werd de canule in verschillende richtingen bewogen
om te voorkomen dat de gehele injectie in één bronchus terecht kwam.
Het kalf toonde zich na deze injectie slechts enkele dagen wat lusteloos,
doch herstelde snel.

Vervolgens injiceerden wij enige weken later een zware dosis van Pas-
teurella hemolytica, intratracheaal, terwijl het dier tegelijkertijd gedurende
een week 2 X daags 10 cc cultuur door het drinken kreeg. Het dier toonde
totaal geen ziekteverschijnselen.

Voor een volgende proef werd een nieuw kalf genomen, immers kalf
752 zou ondertussen immuniteit verworven kunnen hebben.

Kalf 753: Intraveneus werd bij dit proefkalf 10 ccm van een met
physiologische NaCl afgespoelde Serum Agar cultuur (dikte 10 nephalo-
meter van Mac. Farland) geïnjiceerd. Na 24 uur was het kalf geheel
apathisch, wilde geen voedsel tot zich nemen, weigerde op te staan en
maakte een zeer zieke indruk. Het dier stierf 36 uur na de injectie. De
sectie gaf het beeld van een septicaemie. Alle sereuze vliezen van borst- en
buikholte waren doorzaaid met min of meer uitgebreide bloedingen, het
pericard en pleurae waren enigszins dof van aspect. De lever was iets ge-
degenereerd, de milt zeer weinig gezwollen; in de spieren, speciaal van de
achterhand, kwamen uitgebreide bloedingen voor. Uit alle organen ook
uit de long en uit de spieren werd Pasteurella hemolytica geïsoleerd. Typische
longverschijnselen werden niet gevonden doch door het snelle verloop van
de ziekte t.g. van de zeer zware infectie is dit wel te verklaren.

Concluderende mogen wij dus zeggen dat uit één long en uit nier en
lever van twee aan pneumonie gestorven runderen een organisme werd
geïsoleerd, dat bij nadere differentiatie Pasteurella hemolytica bleek te zijn.
Deze Pasteurella hemolytica was pathogeen voor een kalf bij intraveneuze
injectie. Het is waarschijnlijk dat, gezien het feit dat Pasteurella hemolytica uit
nier en lever A geïsoleerd is, hetzelfde organisme ook in long A voorkwam,
het bacterioscopisch onderzoek wijst enigszins in deze richting. Achteraf
is het te betreuren dat ook niet uit long A culturen zijn aangelegd niet-
tegenstaande dit materiaal zeer verontreinigd was door vele verschillende
micro-organismen.

Het isoleren van de indol stam uit de gesuccombeerde proefkonijnen
kan op twee wijzen verklaard worden.

I. Het is het waarschijnlijkst dat de indol stam in de runderlong
voorkwam en door zijn pathogeniteit voor het konijn op de voorgrond is
getreden.

II. Het is echter ook mogelijk dat de indol 4- stam latent bij de ko-
nijnen aanwezig was en door de infectie met het verontreinigde materiaal
geactiveerd is; aangezien bij het isoleren via een proefdier nooit geheel is
uit te sluiten, dat men een organisme kweekt, dat reeds in dit dier aan-
wezig was, moeten wij rekening blijven houden met de mogelijkheid dat
de Pasteurella multocida-variant oorspronkelijk uit het konijn en niet uit de
runderlong afkomstig is.

Wij zijn er ons terdege van bewust dat ons onderzoek niet volledig is.
Vergelijking van de gevonden stam met andere Pasteurella stammen op
grond van agglutinatorische eigenschappen is nog niet geschied. In de
toekomst echter hopen wij nadere mededeling te doen volgen.

Uit materiaal van runderen gestorven aan pasteurellosis werd Pasteurella
hemolytica geïsoleerd. Het is gebleken dat rechtstreekse isolatie uit het
materiaal voor het stellen van een juiste diagnose noodzakelijk is; materiaal
van één long ingespoten bij een konijn had tot gevolg, dat dit proefdier
succombeerde aan een infectie met P. multocida, alhoewel uit nier en
lever van hetzelfde rund en uit de long van een tweede rund P. hemolytica
geïsoleerd was.

Pasteurella hemolytica was isolated from cows died from pasteurellosis. Direct
isolation from the material proved to be necessary for a correct diagnosis. The injection
of material from one lung in a rabbit resulted in the death of this animal owing to an
infection with P. multocida, although from kidney and liver of the same cow and from
the lung of a second cow P. hemolytica had been isolated.

— geen zuur of gasvorming ;
i geringe zuurvorming doch geen gasvorming ;
duidelijke zuurvorming doch geen gasvorming.

De pH van de voedingsbodems werd na cultiveren niet bepaald, zuurvorming werd
nagegaan aan de hand van de kleuromslag van blauwgroen, via geelgroen naar geel.

Verklaring van de tekens in de tabel gebruikt :
— geen zuurvorming ;
zt geringe zuurvorming ;
duidelijke zuurvorming ;

Zuurvorming werd nagegaan aan de hand van de kleuromslag van kleurloo« via rose
naar violetrood.

Grundriss der Allergie, Theorie und Praxis, Rudolf Abderhalden, Benno
Schwalbe ± Co., Verlag Basel, 1950.

Wie zieh wenst te oriënteren op het gebied der allergie, bemerkt al spoedig, dat hij
zich op een terrein gaat bewegen, waar het moeilijk is een juiste draad te kunnen
opnemen en te vervolgen. Men verliest zich hierbij in een rimboe van waarnemingen
en beschouwingen, waarbij het speculatieve karakter op de voorgrond komt te staan.

Vele der moderne leerboeken gaan mank aan de fout zich in de gecompliceerdheid
van de verschijnselen in een al te precieuse uiteenrafeling der theoretische gegevens te
verdiepen, waardoor de blik op de praktijk en haar mogelijkheden zich verliest in
een in nevelen gehuld geheel.

Het hierbij aangeduide boek, hetwelk in het geheel 4: \'80 bladzijden omvat, tracht
deze klip te omzeilen en is hierin, naar mijn oordeel, wonderwel geslaagd.

Het geschrift geeft ondanks de zeer uitgebreide literatuurverwijzingen inderdaad
„In a nutshell" hoofdzaken weer en begeeft zich niet meer in fantasierijke beschou-
wingen dan praktisch en wetenschappelijk verantwoord is.

Vanzelfsprekend wordt aan de betekenis van de met de dag groeiende reeks van
antihistaminica bijzondere aandacht gewijd, doch ook hier toont zich „in der Be-
schränkung der Meister."

Samengevat : een boek met instructieve kern en inhoud, ten volle waard om ook
door ons dierenartsen eens doorgenomen te worden, te meer, wijl ook bij onze huis-
dieren enkele ziektebeelden dwingend de gedachte richten naar de mogelijkheid ener
genese op allergische grondslag.

Lehrbuch der Arzneimittellehre für Tierartze. Fröhner-Reinhardt. 18e
Autlage, 1950. Verlag Ferd. Enke, Stuttgart. Importeur fa. Meulenhoff, Amsterdam.
(Ingen. ƒ29.45, geb. ƒ32.50).

In enkele jaren is de 17e druk van dit bekende leerboek over geneesmiddelleer voor
dierenartsen uitverkocht. De eerste druk van Frühner\'s boek verscheen in 1888 ; in
1937 verscheen de 14e druk, bewerkt door Reinhardt, destijds hoogleeraar voor phar-
macologie en directeur der polikliniek te Leipzig.

Het spreekt van zelf, dat in de loop der jaren heel wat is veranderd in het boek ;
uitgebreider is het niet geworden. Integendeel : de 7e druk (1906), die ik in mijn studie-
tijd gebruikte, telde ruim 560 bladzijden, deze van 1950 precies 400 nog minder letters
bevattende pagina\'s.

Dit is mogelijk geworden omdat langzamerhand weinig of niet meer gebruikte mid-
delen werden weggelaten, andere minder uitvoerig werden behandeld, zodat er ruimte
kwam voor zovele nieuwe, die de laatste jaren in gebruik zijn gekomen en waarvan er
van zeer goede werking zijn en daardoor in onze moderne therapie onmisbaar geworden.
Daartoe behoren de hormonen, de vitaminen, de sulfonamiden, de antibiotica, de
wekmiddelen, enz.

Reinhardt heeft in de 16e druk reeds de stof anders ingedeeld in groepen volgens
de hoofdwerking der geneesmiddelen en de indicaties, zoals Jakob dat ook heeft gedaan
in zijn leerboek. Het zal misschien zijn voordelen hebben, maar de oude indeling van
Fröhner had ook haar bekoring. Men zocht een bepaald middel op en vond dan alles
daarover bijeen. Nu moet men noodzakelijkerwijze wel eens in herhalingen vallen.

Ik heb steeds Fröhner\'s boek het beste en prettigste boek over geneesmiddelleer
gevonden; de klinicus vindt bijeen een beknopte beschrijving der stof, chemische
resp. physische eigenschappen, afkomst, werking, aanwending en dosering. Geen enkel
boek voor veterinaire pharmacologie heb ik sedert mijn studietijd met zoveel pleizier
en zo dikwijls gebruikt als dit. Ik wilde, dat alle practici dit oordeel met mij deelden ;
een grondige kennis van de inhoud van Fröhner\'s boek zou de therapie en ... de porte-

monnaie ten goede komen. Wordt toch de meeste pharmacologische kennis na de
studie niet geput uit de prospectussen, circulaires, enz. der phamaceutische fabrieken ?

Men kan uit Fröhner-Reinhardt\'s boek een grote hoeveelheid kennis putten ; de
practicus zal er m.i. geen spijt van hebben, zich die zoveel mogelijk eigen te maken.
Wel schrijft Fröhner in de voorrede van de eerste druk, dat zijn boek bevat de
,,Durchschnittssumme von Kenntnissen, welche heutzutage im Examen von einem
Kandidaten der Veterinarmedicin in Pharmacologie, Pharmacognosie und pharma-
ceutischer Chemie verlangt werden muss und darf."

Dat was in 1888. Ik betwijfel of we in 1950 deze eis kunnen stellen en ook of in 1888
de Duitse candidaten zo knap waren

Het aantal therapeutica is met geen mogelijkheid meer te overzien en het is dus
duidelijk, dat zelfs belangrijke middelen slechts een zeer summiere behandeling kunnen
krijgen in een boek van 400 bladz. Voor sommige acht ik de bespreking echter veel te
kort, dan dat men voldoende erover ingelicht wordt. De antibiotica bv. hebben nog
geen 1 i bladzijde gekregen

Zelden zal men echter tevergeefs zoeken naar een min of meer bekend middel. Van
vele groepen geneesmiddelen, zoals antiëctoparasitica en wormmiddelen vindt men een
goed overzicht.

Natuurlijk kan men hier en daar een opmerking maken, zou men hier een aanvulling
kunnen geven, daar wat wegschrappen, maar dit alles doet aan mijn waardering van het
werk niets af.

Bij het colchicine zou ik de therapeutische aanwending bij tumoren en wratten hebben
vermeld ; bij atropine bv. de speekselvloed, die ontstaat als men een kat ermede het
oog indruppelt en zeker de stilleggende werking op de voormagen der herkauwers als
zijnde ook van practische betekenis, terwijl ik een vraagteken zet achter de bewering,
dat atropine helpen kan bij pensatonie.

Gelukkig is de dosis voor de grote huisdieren, die in vorige uitgaven veel te hoog was
aangegeven teruggebracht tot de goede, nl. 20—50 mg. Weglaten zou ik de bewering,
dat secale cornuti helpt bij atonia uteri met retentio secundinae bij het rund en bij
septische metritis.

Dat coffeïne het bezwaar heeft nogal eens abscessen bij subcutane injectie op te wekken
ware aan te vullen met de verklaring ervan. Men maakt nl. de oplossingen m.i. steeds
veel te sterk, bv. 10 g benz. natric. c. coffeïno in 20 aq. Dit geeft inderdaad herhaaldelijk
necrose, maar men vermijdt dit volkomen, door 2 X zoveel water te nemen.

Hexachlooraethaan had iets uitvoeriger bespreking als goed middel tegen disto-
matosc kunnen krijgen, het hexachloorcyclohexaan als uitstekend schurftmiddel.

De lezers zullen al wel begrepen hebben, dat ik ieder practicus ten zeerste het aan-
schaffen van dit boek aanraad.

Was gibt es Neues für den praktischen Tierarzt ? von Dr. Albien, Ueber-
brückungsjahrbuch für die Zeit 1942—1948. Hannover 1950. Importeur : fa. Meulen-
hoff, Amsterdam. Prijs ƒ 21.80.

Dit bock van 520 bladzijden is bestemd voor de practiscrende dierenarts en heeft
ot doel hem een overzicht te geven van het voor hem belangwekkende, dat in de jaren
1942—1948 in de Duitse tijdschriften is verschenen.

Behalve alle Duitse veterinaire tijdschriften zijn ook enkele der voornaamste medische
periodieken gerefereerd, alsmede de Schweizer Mediz. Wochcnschrift en het Schweizer
Archiv für Tierheilkunde.

Dezelfde schrijver heeft van 1939 tot 1941 onder dezelfde titel een Jahrbuch doen
verschijnen, dat weer een vervolg was op de serie : Was gibt es Neues in der Veterinar-
medicus door Dr. Pi;ttkammer.

Zij, die niet de beschikking hebben over de Duitse tijdschriften, kunnen met weinig
moeite een overzicht krijgen der (maar dan uitsluitend Duitse) literatuur uit de genoemde
jaren.

eerst onder hoofdstukken als Chirurgie, Verloskunde, Pathologie en Therapie, enz.
en dan weer onderverdeeld. Zo vindt men bv. bijeen referaten betreffende : wond-
behandeling, hoefziekten, bloedziekten, koliek, enz.

Vooraf gaan enkele samenvattingen uit de medische literatuur en een artikel van
Dr. Wetzel over betrouwbare instrumenten-sterilisatie.

Zonder twijfel een zeer nuttig werk voor hem, die zich op de hoogte moet of wil
houden van hetgeen in de Duitse literatuur is gepubliceerd. Voor een bespreking leent
het boek zich uiteraard niet ; de lezer zal wel zo verstandig zijn met de nodige kritiek
een en ander te lezen ; niet alles is waar, wat gedrukt staat. Maar daar is de samen-
steller, wien dit werk ongetwijfeld veel tijd moet hebben gekost, niet verantwoordelijk
voor.

Een lijst van nieuw verschenen boeken (tot 1949) vindt men achter in het boek,
terwijl een uitvoerige inhoudsopgave het opzoeken zeer vergemakkelijkt.

Deze is bereid schriftelijk of na voorafgaand overleg mondeling inlichtingen te geven.
Hij is telefonisch bereikbaar te \'s-Gravenhage onder Nr. 116376.

Dr Organisatie stelt zich ten doel de beoefening der zuivere, d.w.z. niet op toepas; ing
gerichte wetenschap te bevorderen op alle daarvoor in aanmerking komende wijzen.

Teneinde te bewerkstelligen, dat tengevolge van haar steun, de steun van andere
instanties, particuliere, zowel als Regeringsinstellingen, niet wordt verminderd, doch
juist wordt gestimuleerd, dienen aanvragers zich terdege te beijveren tot het verkrijgen
van financiële steun van alle andere, daarvoor in aanmerking komende instanties,
alvorens zich tot de Organisatie Z.W.O. te wenden. Slechts indien steun van andere
zijde in principe uitgesloten is, dan wel indien die steun geheel of partieel is afgewezen
kan subsidiëring door de Organisatie worden gegeven.

De aanvragen dienen een uitvoerige wetenschappelijke motivering van het te ver-
richten onderzoek, alsmede een gespecificeerde begroting te bevatten, terwijl aangegeven
moet worden over hoeveel jaren men verwacht, dat de subsidiëring voortgezet zal
moeten worden om het gestelde doel te bereiken.

Wanneer een bepaald onderzoek met vrucht tezamen met andere Nederlandse onder-
zoekers in gezamenlijk overleg en met een bepaalde arbeidsverdeling zou kunnen worden
aangevat, verdient het aanbeveling zich vooraf daarover te beraden. Alleen weten-
schappelijke doeleinden van uitnemend belang, te verrichten door of onder leiding van
vooraanstaande onderzoekers, zullen gesteund kunnen worden.

a. Nederlandse onderzoekers of groepen van onderzoekers door financiële steun in
de gelegenheid te stellen zich aan het beoogde onderzoek te gaan ofte blijven wijden,
dan wel daarvoor wetenschappelijke medewerkers of ander personeel aan te stellen,
of speciaal voor het betreffende onderzoek te bezigen instrumentarium of studie-
materiaal in bruikleen aan te schaffen.

b. Nederlandse onderzoekers in de gelegenheid te stellrn in het buitenland te ver-
blijven of daarheen te reizen, teneinde zich te wijden aan onderzoekingen of studies,
waarvoor Nederland zich om welke redenen ook, minder eigent,

c. befaamde buitenlandse geleerden in de gelegenheid te stellen in Nederland cur-
sussen, demonstraties, of voordrachten te geven,

d. bij te dragen in de kosten van publicatie van belangrijke wetenschappelijke resul-
taten van Nederlandse onderzoekingen,

e. op andere, daartoe door de Raad voor het Zuiver-Wetenschappelijk onderzcek
geschikt geachte wijzen.

Volledigheidshalve zij vermeld, dat ook voor continuering in 1951 van reeds eerder
aangevangen ondersteuning, de aanvragen voor 1 September 1950 moeten worden
ingediend.

Beheerders der Prof. Dr. D. A. de JONO-Stichting berichten hierbij, dat, zolang de
voorraad strekt, voor belangstellenden de volgende, met medewerking der Stichting
tot stand gekomen publicaties beschikbaar kunnen worden gesteld :

A. Stolk : „Enige Gevallen van Gezwellen en Ontstekingen bij Poikilotherme Verte-
braten." Een Bijdrage tot de Vergelijkende Pathologie. Proefschrift 1950.

A. Stolk : „Histo-endocrinologische Analyse van de Graviditeits-verschijnselen
bij de Cyprinodontide Lebistes Reticulatus." Proefschrift 1950.

In beperkt aantal zijn verder nog ter beschikking de vroeger verschenen publicaties:

C. F. van Oijen : „La Methode Loewenstein, appliquée au Sang des Bovidés."
Utrecht 1934.

D. Mulder : „Het Kweken van Tuberkelbacillen bij dc Bestrijding der Runder-
tuberculose." Utrecht 1943.

J. D. Verlinde : „De Vergelijkende Histopathologie van de Niet-etterige Ontste-
kingen van het Centrale Zenuwstelsel." Leiden 1947.

W. Lammers : „De gecombineerde Werking van Curare en Narcotica." Utrecht 1949.

Op de onlangs te Parijs gehouden vergadering van het Internationale Bureau ter
Bestrijding van Besmettelijke Veeziekten, waaraan ca. 50 landen deelnamen, is een
commissie ingesteld, die het vraagstuk van de bestrijding van de pseudo-vogelpest
nader zal bestuderen. In deze commissie hebben gedelegeerden uit een zevental landen,
nl. Engeland, Frankrijk, Spanje, Yoego-Slavië, Marokko, Zwitserland en Nederland,
zitting. De heer E. J. A. A. Quaedvlieg, Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst,
zal ons land in deze commissie vertegenwoordigen.

RAPPORT OVER DE GECOMBINEERDE VERGADERING VAN HET
OFFICE INTERNATIONAAL DES EPIZOOTIES
en de

FOOD AND AGRICULTURAL ORGANIZATION OF
THE UNITED NATIONS,
op 15 20 Mei 1950 te Parijs.

In aansluiting aan de jaarlijkse vergadering van het Office International des Epi-
zooties, was een bijeenkomst geconvoceerd door de „F.A.O." eveneens te Parijs en wel
van 15—20 Mei 1950.

Aanvankelijk zou deze bijeenkomst plaats vinden in het gebouw van de O.I.E., Rue
de Prony 12, maar doordat de z.g. permanente commissie van het O.I.E. inzake mond-
en klauwzeer op dezelfde tijd en in hetzelfde gebouw vergaderde, werden de bijeen-
komsten van F.A.O. in de fraaie Salie Sully van het Ministerie van Landbouw, Rue
de Varenne, gehouden.

De vergadering van de F.A.O. is te beschouwen als een vervolg op de bijeenkomst,
die in aansluiting aan het XlVe Internationale Veterinaire Congres te Londen plaats
vond.

Van Nederlandse zijde werd op de Londense vergadering voorgesteld een inter-
nationaal centrum op te richten voor het determineren van de verschillende in de wereld
voorkomende typen van mond- en klauwzeervirus. Dit centrum zou ook de antigene-
en pathogene eigenschappen van deze virustypen hebben te onderzoeken en desgewenst
beschikbaar moeten stellen aan andere landen. Dit zou voor de productie van effectieve
vaccins tegen mond- en klauwzeer van de grootste betekenis zijn, aangezien pathogeni-
teit, antigeniteit en vermogen tot verspreiding niet hand in hand gaan.

Men meende op grond van de werkzaamheden op dit gebied door Dr. I. A. Galloway
en zijn medewerkers verricht, het Engelse Instituut te Pirbright te moeten voorstellen
voor bedoelde oprichting van het internationale centrum.

Thans kwam te Parijs dit voorstel weer ter sprake, mede in verband met het feit,
dat Dr. Galloway mededeeeldc te zijn gemachtigd door de Britse regering een dergelijk
centrum te Pirbright in te richten en de gevraagde werkzaamheden te doen, mits
fondsen konden worden verstrekt voor de nodige uitbreiding van het bestaande instituut.

Dr. Schoenino (Bureau of Animal Industry, Washington D.C.) steunde het voorstel,
dat door de vergadering werd aangenomen, zij het met zekere critiek van sommige
aanwezigen, die vreesden zelf niet meer gerechtigd te zijn het type van in hun land
voorkomende cpizooties te bepalen. Het spreekt vanzelf, dat deze mening op een mis-
verstand berustte.

Het op te richten centrum zou er een zijn voor het verzamelen van stammen en voor
het verstrekken van inlichtingen hierover. Het zou de nodige verbindingen moeten
houden met andere centra, die soortgelijk werk doen of vaccin tegen mond- en klauw-
zeer produceren.

Met het oog op de gevaren, welke import van virustypen met zich meebrengt, die
in een bepaald land niet voorkomen, legt de vergadering er de nadruk op, dat het sterk
af te raden is zonder meer deze stammen te distribueren.

1. Observations on Immunological and other Characteristics of strains of the virus
of Foot- and mouth disease with special Reference to Experimental methods, Epi-
zootiology and methods of control, including vaccination

2. Artificial cultivation of Foot- and Mouth disease Virus for Vaccineproduction

4. Report on Foot- and Mouth disease in Mexico submitted by the Government of
Mexico.

1. The procedure for artificial cultivation of Foot- and Mouth Disease virus for vaccine
production by H. S. Frenkel.

Dr. Galloway hield een zeer langdurige voordracht over de vaststelling van smet-
stoftypen. De door hem gevolgde methodiek komt in hoofdzaak neer op de complement-
bindingsreactie, de kruis-enting op immune dieren (runderen en caviae) en het onder-
zoek van neutraliserende antilichamen in het serum van zieke dieren.

Hoewel de voordracht gegrond was op zeer uitvoerige en nauwgezette experimenten,
waren er geen nieuwe elementen in aanwezig.

Dr. Frenkel gaf een exposé van de nieuwste in het S.V.O.I. gevonden methoden tot
het kweken van mond- en klauwzeervirus op grote schaal, een procédé geschikt voor
vaccin-productie.

Spreker wees er op, dat met de aanbevolen methode, thans ook minder kapitaal-
krachtige landen goedkoop hun eigen vaccin kunnen bereiden.

Daar de virusproductie thans geheel ,,in vitro" plaats vindt, kan elke vrees voor smet-
stofverspreiding practisch afwezig zijn.

Op beide voordrachten volgde slechts weinig discussie. De afwikkeling van het verdere
programma kwam enigszins in het gedrang, doordat vele deelnemers van de ver-
gadering gevolg hadden gegeven aan de uitnodiging van de Directie van het „Institut
Français de Ia Fièvre aphteuse" om dit instituut te Lyon te bezichtigen.

Aanbevolen werd om de F.A.O. te adviseren plaatselijke commissies bijeen te roepen
voor bestrijding van mond- en klauwzeer in bepaalde landen, voor zover deze landen
nog niet zelf over deze commissies beschikken. Deze commissies zouden kunnen worden
samengesteld uit specialisten van andere landen, die met de autoriteiten van het land,
waar de ziekte uitgebroken is, zouden moeten samenwerken en van advies dienen. Elk
land stelt n.1. zijn eigen problemen van bestrijding. De meest adequate methode zou
voor elk land moeten worden uitgezocht.

Wat betreft de opleiding voor specialisten kon worden vastgesteld, dat vele regeringen
gelegenheid wilden geven voor de opleiding van specialisten.

Er waren ook gedelegeerden aanwezig, die reeds vroegen om mensen ter speciali-
sering te mogen uitzenden.

Omgekeerd zag de commissie van de F.A.O. ook gaarne, dat regeringen bereid waren
deskundigen voor korten tijd te willen afstaan om andere regeringen met hun pro-
blemen ter zijde te staan.

De vergadering steunde de suggestie, dat in bepaalde streken epizootologische waar-
nemingen zouden moeten worden gedaan, alvorens over te gaan tot enig systeem van
bestrijding en meende te moeten aanbevelen, dat deze waarnemingen gecoördineerd
zouden worden met het werk van het voorgestelde internationale centrum.

De wijze, waarop het uitbreken van mond- en klauwzeer ter internationale kennis
moest worden gebracht, was eveneens een punt van bespreking.

Hierbij kwam echter niet veel nieuws naar voren. Gewenst is, dat men zo spoedig
mogelijk op de hoogte wordt gesteld en ook stelt van het optreden van mond- en klauw-
zeer en ook van het oorzakelijke virustype, hetgeen vooral belangrijk is voor die landen,
die monovalente vaccins in hun bestrijdingssysteem toepassen.

Een brief van Zwitserland, waarvan de inhoud hierop neerkwam, dat export mogelijk

moest zijn, wanneer een land vrij van mond- en klauwzeer is, werd niet nader be-
handeld, als vallende buiten de competentie van de F.A.O.

De vergadering beveelt ook aan, dat elke mogelijkheid zou moeten worden onder-
zocht te komen tot goedkopere vaccins, waardoor de bestrijding van de ziekte wordt
vergemakkelijkt. Zij beveelt eveneens aan, dat een internationaal fonds gevonden zou
moeten worden om landen te steunen, die niet in staat zijn vaccins te maken.

Ook wil men aanbevelen het onderzoek om tot nieuw vaccins te komen, financieel te
ondersteunen.

Onderzoek van enterotoxische staphylococcen. (G. Berarducci, La Clinica
Vet., LXXIII, 8, 1950).

Berarducci vergeleek twee methoden, die worden aangegeven om zgn. enterotoxische
staphylococcen te identificeren en wel de test van Slocum en Linden, waarbij de agglu-
tinatie in normaal paardenserum wordt bestudeerd (positief is weinig agglutinabel,
negatiefis agglutinabel tot hoge titer), met de methode van Dolman („Kitten-test"),
waarbij jonge katten met cultuurfiltraten intraperitoneaal worden ingespoten. Hij
gebruikte voor zijn onderzoek 8 normale paardensera. Hij concludeert, dat de proef
van Slocum Linden geschikt is voor een oriënterend onderzoek, waarna bij positieve
uitslag de „Kitten-test" dient te volgen. Hierbij zou ook met ongefiltreerde culturen
kunnen worden ingespoten.

Volgens Riches en Johnstone zouden onder gelijke condities rammen een zwaarder
lichaamsgewicht verkrijgen dan hamels en ook meer wol produceren.

Preferentie voor bepaalde lobi bij varkenspneumonie. (E. Murray Pullar,
Austr. Vet. Jrl., 25, 262, 1949).

Bij zijn studies over infectieuze varkenspneumonie nam Murray Pullar waar,
dat bepaalde lobi vaker werden aangetast dan andere. Hij zocht verband met richting
en verloop van de hoofdbronchiën. fn die lobi, waar bij het staande, respectievelijk op
het borstbeen liggende dier de hoofdbronchus verticaal verloopt, zou de frequentie van
pneumonie groter zijn.

Antonini beschrijft een oesophagusobstructie bij een veulen van 6 maanden tengevolge
van bet eten van ongepelde rijst. Dit veulen trok zijn bovenlip in een eigenaardige plooi
(zgn. flemen) ; dit werd versterkt, als de obstructie, die op de hals zichtbaar was, ge-
masseerd werd.

Durieux beschrijft een geval van een ontsteking van de halswervels van een veulen,
dat eerder aan navelontsteking had geleden. Door deformiteit ontstond ter hoogte van
de 7e halswervel druk op het ruggemerg. Het dier nam een karakteristieke houding aan,
waarbij de voorbenen naar voren geplaatst en onvoldoende belast werden (pboto\'s).
Het dier werd geslacht. De schrijver zoekt verband met de navelontsteking. De aetiologie
werd niet onderzocht.

Septicaemische actinomycose bij een hond. (P. Goret en L. Joubert, Revue
de Med. Vet. C, 561, 1949).

Goret en Joubf.rt beschrijven een ziektegeval met dodelijk verloop bij een drie
maanden oude hond. Bij de sectie bleken de bronchiale klieren sterk vergroot en ge-
abscedeerd te zijn, terwijl in de hartspier, de milt, de lever, de nieren en de hersenen
multipele abscessen werden waargenomen.

Uitstrijkjes uit de pus bevatten zeer vele lange filamenten. Ook in het beenmerg
werden deze gevonden. Dit micro organisme bleek te zijn een aerobe vertegenwoordiger
van de familie Actinomycetaceae en wel waarschijnlijk een niet eerder beschreven lid van
het geslacht Stre/itomyces. Het was experimenteel pathogeen voor de cavia, niet voor
de hond.

Actinomyces van humane en bovine infecties. (L. Thompson, Proc. Staff Mee-
tings Mayo Clinic, 25, 81, 1950).

Actinomyces israëli is de anaerobe Actinomyces van de mens, A. bovis van het rund. Thomp-
son isoleerde echter uit een actinomycose van een rund A. israeli. Bij onderzoek van
materiaal van runderen werd in één geval, waarin het beenweefsel niet was aangetast,
Aclinobacillus gevonden.

Purulente nephritis door bacillus anthracis. (G. Gualandi, La Clinica Vet.,
LXXIII, i, 1950).

Gualandi isoleerde in 2 gevallen van purulente nephritis van runderen B. anthracis
alleen uit de nier, niet uit andere weefsels. De dieren waren respectievelijk 27 en 40
dagen van te voren met miltvuur vaccin geent.

Penicilline voor behandeling van goedaardige droes. (B. Beltrami, La Clinica
Vet., LXXIII, 21, 1950).

Beltrami paste penicilline G in pectine met gunstig resultaat toe bij 17 gevallen van
goedaardige droes, waaronder 2 gevallen met abdominale metastasen. Voor een veulen
van circa 200 kg was in normaal verlopende gevallen een dosis van 200 ä 300.000 een-
heden per 24 uur voldoende, bij ernstige gevallen met gevaar voor infecties werd even-
wel tot 500.000 E gegeven gedurende verscheidene dagen.

J. H. Steele, A. E. Heustis, R. F. Willson, L. R. Davenport and R. J. Helvig.
Journ. Amer. Vet. Med. Ass. 116, 83, (1950).

Sedert de tweede wereldoorlog is de taak van de Amerikaanse dierenarts op het
gebied van de volksgezondheid aanzienlijk uitgebreid. Beperkte deze zich tot voor kort
voornamelijk tot de hygiëne van de voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, thans
zijn vele dierenartsen ook ingeschakeld in de bestrijding van besmettelijke ziekten van
de mens, waarvan dieren de smetstofreservoirs zijn. Deze uitbreiding heeft geleid tot het
instellen van een „veterinary public health service".

Ofschoon vele van de ruim 75 infectieuze dierziekten, die op de mens kunnen over-
gaan, niet in de Verenigde Staten voorkomen, moet toch aandacht aan de bestrijding
ervan worden geschonken, omdat men door het sterk toenemende internationale ver-
keer voor plotselinge verrassingen kan komen te staan.

Per jaar worden 30.000 gevallen van brucellosis bij de mens geconstateerd en onge-
twijfeld komen er veel meer voor, die niet als zodanig worden herkend, of die aan de
aandacht ontsnappen.

Rabies neemt in bepaalde streken toe, o.a. in Detroit, ondanks de verordening, dat
alle honden (er zijn er 120.000 in Detroit) slechts op straat mogen komen als ze gemuil-
korfd en gevaccineerd zijn. Een efficiënte bestrijdingsmaatregel is het opvangen van
zwervende honden en algemene vaccinatie. Smetstofreservoirs onder de in het wild
levende dieren leveren echter moeilijkheden op bij de bestrijding van rabies.

Alle gevallen van psittacosis bij de mens moeten worden aangegeven en de veterinaire
staf van het „Department of Health" onderzoekt ze epidemiologisch. In vogelver-
zamelingen worden steekproeven genomen, teneinde na te gaan, of er zich virusdragers
onder bevinden. Wordt bij het laboratoriumonderzoek een virusdrager gevonden, dan
moeten alle resterende vogels uit die verzameling worden vernietigd.

Verder zijn de laatste tijd verscheidene andere virusziekten, zoals encephalitiden,
lymphocytaire choriomeningitis en rickettsioses, zoals Q-koorts, allemaal ziekten, waar-
van de smetstofreservoirs onder dieren voorkomen, van grote betekenis voor de volks-
gezondheid geworden. De bestrijding van deze ziekten bij de mens is afhankelijk van de
bestrijding bij dieren.

Wat de werkzaamheid van de dierenarts in de voedingsmiddelenhygiëne betreft,
vermeldt een in 1948 verschenen rapport van de „Milk and Food Hygiene Committec
of the American Veterinary Medical Association", dat slechts een derde van de vlees-
voorraad en 10 % van het geslachte gevogelte wordt gekeurd. Om hierin verbetering
te brengen, zullen tenminste nog 500 dierenartsen nodig zijn en dan nog zullen zij niet
meer dan een supervisie kunnen uitoefenen, doch de keuring aan leken moeten over-
laten.

Leptospirosis in cattle. R. B. Little and J. A. Baker. Journ. Amer. Vet. Med.
Ass. 116, 105, (1950).

Runderleptospirose is in de Verenigde Staten voor het eerst in 1944 vastgesteld. Deze
ziekte heerst voornamelijk van Mei tot November. Lichte gevallen duren 2—4 dagen
en zijn gekenmerkt door koorts, anorexie, dyspnoe, eventueel abortus, achteruitgang in
de melkgift, bloed in de melk, albuminurie en haemoglobinurie. Ernstige gevallen tonen
dezelfde symptomen, doch heftiger en gaan dikwijls gepaard met icterus. Zij verlopen
veelal dodelijk binnen 2—10 dagen.

De Leptospirae komen voor in het bloed, de melk en de urine. Zij kunnen worden
aangetoond door besmetting van proefdieren (rund, cavia, konijn, muis), door enting
in het bebroede kippenei of door enting in de voedingsbodem van Schüffner met
paarden- of konijnenbloed.

Na de intraperitoneale besmetting van de cavia ontstaat koorts na een incubatietijd
van 3—5 dagen. De koorts houdt 2—4 dagen aan en meestal genezen de dieren dan.

Wanneer een besmette cavia wordt gedood, vindt men bij de sectie bloedingen in de
longen en miliaire necrose-haardjes in de lever.

Door overenting van gedefibrineerd bloed gedurende de koortsperiode, kan de
experimentele ziekte van dier op dier worden overgebracht.

Het kweken van de Leptospirae in kunstmatige voedingsbodems geschiedt bij 30° C.
Na 5—7 dagen wordt de groei gecontroleerd door microscopische controle van de
voedingsbodem in het donkere veld.

In de ui ine kunnen de Leptospirae worden aangetoond door microscopisch onderzoek
in het donkere veld van de bovenstaande vloeistof, nadat door centrifugeren op 10.000
toeren bacteriën en cellen zijn gesedimenteerd.

In reconvalescentenserum kunnen antilichamen worden aangetoond met behulp
van de agglutinatie-lysis-reactie met leptospiren-cultuur. De titer wisselt van 1 : 20 tot
i : 200 of hoger.

De wijze van besmetting is onbekend, maar waarschijnlijk is de urine de voornaamste
smetstofbron. Vooral wanneer albuminurie of haemoglobinurie (nephritis) ontstaan,
kunnen de dieren vermoedelijk wekenlang Leptospirae met de urine uitscheiden. Indien
chronische nephritis ontstaat, lijkt het zeer waarschijnlijk, dat zulk een dier een chro-
nische leptospirendrager wordt.

Bij de op een slijmige degeneratie van de neusschelpjes berustende rhinitis (snuffel-
ziekte) van het varken, is het aangczichtsgedeelte van de schedel dikwijls uni- of bila-
teraal misvormd. De pathologische veranderingen zijn gclocaliseerd in de conchae,
waarvan het slijmvlies in het begin van de ziekte talrijke congestieve haardjes bevat.
Het trilhaarepitheel gaat in verval over en er ontstaat een sterke, voornamelijk lympho-
cytaire infiltratie. Het aantal tubulo-alveolaire klieren neemt toe, vele daarvan zijn
overvuld met slijm en gaan over in slijmcysten. Geleidelijk ontslaan proliferatie van de
submuceuze bindweefselelementen en verdikking van de wand van de arteriën, waar-
door het lumen sterk vernauwd wordt en een beeld ontstaat, dat op endarteriitis gelijkt.
Spoedig komen er zachte plekken in de conchae, die, ofschoon er proliferatie van
osteoblasten plaats heeft om te trachten het verloren been weer aan te vullen, tenslotte
vrijwel geheel kunnen verdwijnen. Het mechanisme van de becnresorptie is onbekend.

De ziekte heeft een besmettelijk karakter, doch de verwekker is niet bekend. Con-
tactinfectie is gelukt en jonge biggen konden door intranasale indruppeling van neus-
spoelsel worden besmet. Verscheiden bacteriën zijn uit de neus van zieke dieren geïsoleerd,
maar geen enkele is tot dusver als de verwekker aangewezen kunnen worden. Infectie-
proeven met gefiltreerd materiaal hebben geen succes opgeleverd.

Histoplasmosis in dogs. J. E. Mosier, R. D. Barner and J. C. Da vis. Journ.
Amer. Vet. Med. Ass. 116, 128, (1950).

Histoplasmosis is een dodelijk verlopende ziekte van het reticuloendotheliale systeem,
veroorzaakt door de schimmel Histoplasma capsulatum. Tot dusver is de ziekte waar-
genomen bij knaagdieren, de mens, de hond en het paard. In dit artikel worden vijf
gevallen bij honden medegedeeld. De ziekte begint met maagdarmstoornissen, inter-
mitterende diarrhee, droge hoest en onregelmatige koorts. Soms blijft de aandoening
beperkt tot de mesenteriale klieren, die gezwollen en gemakkelijk palpabel zijn. Er is
dan tevens ascites. In andere gevallen zijn alle lymphklieren, de lever en de milt ge-
zwollen. De dieren vermageren sterk, ondanks goede eetlust. Bij de differentiële diagnose
denke men aan tuberculose, leucaemie en maligne gezwellen, Histoplasma kan in de
met Giemsa- of Wright-kleurstof gekleurde bloeduitstrijk in de monocyten en in
biopsie-materiaal van de gezwollen lymphklieren worden aangetoond. De dood volgt

na een ziekteduur van soms vele maanden. Bij de sectie worden, behalve de gezwollen
lymphklieren, lever en milt, icterus, ulcera in de mond en de darm en dikwijls haardjes
in de longen gevonden. De verwekker is aanwezig in de macrophagen van de aangetaste
weefsels.

Beschrijving van histoplasmosis bij honden, waarbij de diagnose tijdens het leven is
gesteld in vier gevallen door de intracutane histoplasmine-reactie en in één geval door
de kweek van de schimmel uit het bloed.

Histoplasmine is een fikraat van bouilloncultuur van Histoplasma capsulatum, dal
als diagnostische reactie gebruikt wordt bij de mens door intracutane inspuiting van
0,1 cc van het verdunde antigeen. In Ohio, waar veel mensen met verkalkingshaarden
in de longen een positieve histoplasmine-, doch een negatieve tuberculine-reactie tonen,
werd de histoplasmine-reactie uitgevoerd bij 1314 honden. De injectie werd gegeven in
de liesplooi en de reactie, afgelezen na 48 uur, werd als positief beschouwd, wanneer
een locaal oedeem met een middellijn van tenminste 5 mm was ontstaan. De reactie
was positief bij 7 honden. Zij reageerden niet op tuberculine. Vier dieren hoestten, ver-
magerden en hadden maagdarmstoornissen. Bij drie zieke en drie ogenschijnlijk gezonde
honden werd een proeflaparotomie verricht en biopsie-materiaal uit milt, lever en
mesenteriale lymphklieren verzameld. Hieruit werd bij drie dieren Histoplasma ge-
isoleerd in reincultuur.

A study of canine encephalitis. H. Koprowski, G. A. Jervis, T. R. James, R. L.
Burkhart and G. C. Poppensiek. Amer. Journ. Hyg. 61, 63, (1950).

Uit de organen, inclusief de hersenen van 22 honden met het klinische beeld van de
Carré-encephalitis, werd door besmetting van fretten het virus van Carró geïsoleerd.
Bij het histologische onderzoek van de hersenen van de 22 honden werd een demyelini-
serendc encephalitis gevonden. De sterkste veranderingen werden in het cerebellum
aangetroffen, waar onregelmatige demyelinisatiehaarden met intacte ascylinders aan-
wezig waren. Soms strekte de demyelinisatie zich uit tot de middenhersenen, de pons en
de medulla, maar nooit werd deze afwijking gevonden in de grote hersenschors, de
basale ganglia en het ruggemerg. In de ontmergde zones bevonden zich geprolifereerdc
gliacellen en dikwijls meerkernige reuscellen, kennelijk van glieuze oorsprong, fn de
reuscellen en soms in het geprolifereerde vaatendothecl werden intranucleaire insluitsels
aangetroffen. Vaatwandproliferaties werden meer in langer durende dan in acute ge-
vallen gezien. In enkele acute gevallen was meningitis aanwezig. Het virus van Carrc
wordt als de verwekker van de encephalitis beschouwd. Schrijvers wijzen erop, dat zowel
hun histologische als hun aetiologische bevindingen meer overeenstemming hebben met
die, welke door referent, dan met die welke door McIntyre et al. zijn beschreven.

In the Journal of the American Veterinary Medical Association January 1950 no. 3741
bericht het Amerikaanse Departement van Landbouw, dat het O type (VALLéE) in
Mexico is gedetermineerd. (October 1949)

Voordien was alleen het Atype (VALLéE) aangetroffen. De O uitbraak bleef beperkt
tot een boerderij nabij Mexico-City.

Bij het voorkomen van meerdere gevallen van een O virus infectie zou het nood-
zakelijk zijn inplaats van het monovalente A vaccin een bivalent A en O vaccin te
gebruiken.

Spierdegeneratie bij varkens. (Matthiesen, Tre kliniske Tilfalde af Degeneration
i den lange Rygmuskel hos Svin. Medl. b.1. f.d.d. Dyrl. foren. 1949, S. 377).

In het laatste halve jaar zag de schrijver een drietal ziektegevallen bij varkens, waarbij
de dieren na beweging of transport bleven liggen (in zijligging) met een kromme rug.
De lange ruggestrekkers waren daarbij sterk gezwollen, terwijl aanraking daarvan aan-
leiding was tot hevige uitingen van pijn. In het eerste geval werd onmiddellijk slachting
aangeraden. Na de slachting waren de rugspieren niet meer gezwollen, doch op door-
snede veel bleker dan normaal het geval is. Zij zagen er min of meer gekookt uit. In het
2de geval stierf de patiënt, doch sectie kon niet gedaan worden. Het derde geval genas
na behandeling met een hartstimulans, bicarb.matr., rust en een zeer karig dieet zonder
aardappelen en suikerbieten. Uit de anamnese bleek, dat de dieren zeer eenzijdig met
aardappelen of suikerbieten gevoerd waren.

De schrijver trekt een vergelijking met de paralytische haemoglobinurie bij paarden
en meent, dat de oorzaak in de eenzijdige voedering met koolhydraten gezocht moet
worden, doch sluit niet uit, dat een vitamine-gebrek, b.v. van B,, mede een rol speelt.
Hij onderscheidt ernstige gevallen die letaal verlopen en lichtere, waarbij elke behan-
deling helpt. Beweging kan het optreden der klinische verschijnselen opwekken, zoals
ook bleek uit een mededeling van de leidende dierenarts bij de exportslachterij in Odense,
waar de spierveranderingen na de slachting vaak worden waargenomen en van grote
economische betekenis zijn. Het meest ziet men de afwijking bij dieren, die onmiddellijk
na het transport geslacht worden ; als ze voor de slachting 1 of 2 dagen rust gehad hebben
in veel mindere mate.

Ook referent zag de betreffende aandoening na de slachting verschillende malen
in de meest verschillende uitbreiding ; het meest in de spieren van de achterhand en in
de rugmusculatuur. Opmerkelijk was daarbij de zeer verhoogde consistentie der laatste.
Tussen de spieren in de achterhand wordt meermalen een min of meer uitgebreid oedeem
waargenomen, terwijl de consistentie daar weker is dan normaal en de vochtigheid op
de sneevlakte sterk vergroot. De spier heeft ihin of meer een touwachtig uiterlijk. Men
krijgt de indruk, dat het vermogen om water te binden sterk verminderd is, hetgeen
op eiwitveranderingen zou kunnen wijzen. Inderdaad wordt bij microscopisch onderzoek
een hyaline degeneratie waargenomen (bevestigd door de vet. afd. v. h. Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid). Wanneer de afwijking gepaard ging met een duidelijk
afwijkende consistentie en met oedeem, werden de veranderde delen voor de vrijbank
bestemd.

Enige malen werden hier gevallen gezien, waarbij de dieren gestorven waren ; bij
navraag bij de eigenaar bleek een zeer eenzijdige of uitsluitende voedering met aard-
appelen te hebben plaatsgevonden.

Het is wel gewenst, dat de aandacht der veehouders op de gevaren ener al te sterke
aardappelvoeding wordt gevestigd, ook met het oog op onze exportbelangen.

Vereniging voor vlees- en melkhygiene in Denemarken. (Vergaderingen 28
en 29 Mei 1949). (M. bl. f. d. d. Dyrl. foren. 1949, S. 401 og 423).

Bovengenoemde vereniging behandelde onder voorzitterschap van Sv. O. Koch
(Aarhus), in haar laatste vergadering behalve verschillende salariskwesties ook enkele
hygiënische vraagstukken, o.a. de wenselijkheid van een uitgebreide opleiding aan de
hogeschool voor de studenten, die van plan zijn in de levensmiddelenhygiëne hun werk-
kring te zoeken. Voorstellen dienaangaande, door de vereniging gedaan, zullen aan
de minister voorgelegd worden. Er is een officiele commissie door de regering ingesteld,
die met die uit de andere Skandinavische landen de mogelijkheid van een uniforme
methodiek bij het levensmiddelenonderzoek in die landen zal bestuderen.

Door bemiddeling der vereniging worden meer deviezen beschikbaar gesteld voor het
importeren van knipmachines ter bevordering van een hygiënische melkwinning.

De aandacht wordt gevestigd op het in de handel verschijnen van doorzichtige
plastic-slangen voor melkmachines, die van groot nut geacht worden.

Het bestuur was met kracht bij de autoriteiten werkzaam voor het invoeren van een
standaard-programma voor het onderzoek in laboratoria voor melkcontrólc. Tot nu
toe werd nog geen positief resultaat verkregen.

Ook is er een streven om de stadsdierenartsen ertoe te bewegen hun jaarverslagen op
uniforme wijze in te richten.

De vereniging werd om advies gevraagd bij de voorbereiding van de inmiddels plaats
gehad hebbende wijziging in de Deense vleeskeuringswet.

Levensduur van en bacteriëngroei in stierensperma. (Karlshöj og Rasbech,
Undersögelser over spermielevedygtighed og backterievakst i tyresad fortyndet med
forskellige fortyndingsvadsker. Nord. Vet. Med. 1949, S. 643—668).

De schrijvers gingen de levensduur van spermatozoiden na in stierensperma, dat ten
behoeve der K.I. verdund werd met verschillende verdunningsvloeistoffen. Het artikel
wordt door veel tabellen verduidelijkt.

Allereerst werd de beweeglijkheid nagegaan in 3 van verschillende inrichtingen
afkomstige losfaat-gelatine-verdunningsvloeistoffen volgens Milovanov. De levens-
kracht was het grootst in het onverdunde sperma en verschilde al naar de samenstelling
van de gelatine. De beweeglijkheid is bij een temp. van 5⁰ C. hoogstens 24 uur voldoende
te achten ; bij de beste monsters misschien 2 dagen. Het aantal bacteriën stijgt belangrijk
bij het bewaren. Toevoeging van 30 % eidooier aan de verdunningsvloeistof verlengt
de levensduur tot 2 resp. 3 dagen. Er is een belangrijke stijging in het bacterieaantal.
2,5—3 & 3,6 % Na₃ C₆ H₆ O, 2 H O en 30 % eierdooier geeft een levensduur van
2—3 resp. 4 dagen ; 10 % eidooier echter 1—2 dagen. 15—20 % eidooier is al de laagste
grens waartoe men kan gaan. De bacteriegroei vermeerdert evenredig met het eiwit-
gehalte.

Bij 178 ejaculaten bevatten 32 °_/0 in hel begin 20.000—100.000 bact. per cc, 58 %
100.000—-i millioen, 10% 1—20 mill. 65 willekeurige cellophaanbuisjes van verschil-
lende stations bevatten na 6—8 uur bewaren 100.000—17 mill. bac. per cc. In 7 ejacu-
laten werden bacteriën uit de pleuropneumoniegroep gevonden.

Toevoeging van 0,3 % sullanilamid gaat de groei vooral van grampositieve, 1 : 20.000
natriumazid vooral die van gramnegaticve bact. tegen. De dan nog goed groeiende
micrococcen worden door 100 i.e. penicilline (per cc sperma) geremd. Tezamen hebben
zij een goede werking, terwijl er geen nadelige invloed op de levensduur der sperma-
tozoiden aantoonbaar schijnt te zijn. Bij gebruik in de praktijk zal toch een regelmatige
controle noodzakelijk zijn.

Momenteel worden bij 2 verenigingen praktijkproeven genomen met citraateidooier-
verdunningsvloeistof, waaraan sullanilamid, natriumazid en penicilline zijn toegevoegd.
Hoewel deze proeven nog niet afgesloten zijn, schijnt voorlopig reeds geconstateerd te
kunnen worden, dat het aantal geslaagde bevruchtingen na 1 inseminatie is toegenomen.

Runderhorzelbestrijding in Finland. (Westermarck, Warble Fly Eradication
in Finland, compared with preventive measures in other countries. Nord. Vet. Med.
■949, S. 669—684).

In 1923, toen in Denemarken de wettelijke bestrijding van de runderhorzel begon,
waren alleen in Denemarken 316.000 runderen aangetast en het aantal dientengevolge
beschadigde huiden 20 %. In 1932 was dit percentage op de eilanden practisch tot o
gereduceerd. In Jutland, vooral in Z. Jutland, steeg na de oorlog het aantal aangetaste
dieren tot 30—80 % al naar de streek. De eilanden bleven vrij. In Zweden begon men
omstreeks 1930, doch pas in 1940 in de ergst aangetaste streek om Kalmar (Z.O. Zweden).
Hier waren toen 37—45 % aangetast, doch in 1946 was men geheel vrij. Ondanks wet-
telijke maatregelen sedert 1935 in Engeland genomen, waren daar de resultaten niet
groot. In 1940 waren 40 % van alle huiden (April—Mei 70 %) wormhuiden.

Aanvankelijk moesten in Denemarken de veehouders zelfde parasieten doden, waarna

een controle van overheidswege plaats had. Op de eilanden had dit succes, maar in
Jutland werden de resultaten pas beter toen de veehouders verplicht werden de contro-
leur en de behandelingskosten te betalen, als zij zelf niet voor behandeling hadden
zorggedragen. De eerste controle vindt plaats in April—Mei, de 2de 2 weken voor het
in de weide sturen. De kosten zijn niet mis. In Jutland is behoudens een stijging tot
38,3 % in 1941, het percentage aangetaste dieren gedaald tot 17,7 in 1945. In Zweden
voeren de landbouwverenigingen de bestrijding uit en krijgen een bijdrage in de contrôle-
en behandelingskosten, die bij nalatigheid op de eigenaar verhaald kan worden. In
Engeland moeten de dieren tussen 17 Maart en 30 Juni 3 X behandeld worden (met
27—31 dagen tussenruimte) met derrisoplossing. De resultaten zijn gering door de
vrije handel met runderen. De schade wordt geschat op 1 millioen pond per jaar. In de
U.S.A. zijn 51 % der huiden beschadigd, 5—25 dollar is de schade per dier, 6 millioen
paar schoenen is het totaal verlies. In Finland verkeert men feitelijk nog in het stadium
van proefnemingen, die begonnen zijn in 1947. Van 4170 dieren waren er toen 3339
aangetast (gemiddeld 8 bulten per rund). Bij de bestrijding werden de beste resultaten
verkregen door een combinatie van mechanische verwijdering en injectie in de bulten.
Deze methode was practisch moeilijk uitvoerbaar en men is overgegaan tot behandeling
met sterke derrisoplossingen resp. met gamexanxylol. Andere stoffen hadden geen
succes. De proeven hadden plaats in een goed van de omgeving afgegrensd district.
Op grond van zijn ervaring stelt de schrijver zich voor, dat het land in districten zal
moeten worden verdeeld. In elk district zou de staat de controleurs en de kosten van
controle en behandeling tenminste gedurende het eerste jaar moeten betalen ; op de
boerderijen, waar de eigenaar nalatig zou blijken, zouden de kosten op deze verhaald
moeten worden. Dc bestrijding zou geactiveerd worden als er een zeer groot prijsverschil
zou bestaan tussen worm- en intacte huiden.

Opmerkelijk is wat de schrijver meedeelt over het voorkomen van de runderhorzel
in Noorwegen. Daar komt in de kuststreek de hypoderma lineatum voor. Deze is niet
afgenomen, terwijl dit elders in het land met de H.bovis wel het geval is. Bij verplaatsing
van vee uit het Westen naar het Oosten kan de H.lineatum zich daar niet ontwikkelen.

De schrijver gaat verder na het voorkomen van deze afwijkende soort bij eland, rendier
hert, paard en geit. Dr. C. Postma.

Loslating of breuk van de epiphyse van het dijbeen bij het paard. (Mose,
Epifysebrud eller epiphyselösning af femur hos hesten. Nord. Vet. Med. 1949, S. 685—
702).

In 10 jaar tijd zag Mose 21 gevallen, door sectie gecontroleerd, van een breuk van
de epiphyse van de femur bij paarden. Hij schrijft dit toe aan de bouw, namelijk vooral
aan het voorkomen van het ligamentum teres in het heupgewricht. De aandoening
ontstaat altijd traumatisch cn wel vooral wanneer het paard uit een sloot of uit een
moerassige bodem gehaald moet worden. Altijd waren de dieren jonger dan 3j jaar
(nog geen gehele verbening aan de epiphvselijn, terwijl misschien deficientie der voeding
mede een praedisponerend moment vormt). Hij vindt de diagnose in tegenstelling met
anderen, die misschien oude gevallen in behandeling kregen, niet moeilijk. De anamnese
is van grote betekenis. Als de patiënt beneden de 3^ jaar is, de kreupelheid plotseling is
ontstaan en gelocaliseerd kan worden in de heupstreek, geen bekkenbreuk is te voelen,
de algemene toestand goed, de temperatuur normaal is, terwijl de kreupelheid als regel
buitengewoon gering is, is de diagnose vrij zeker. Juist de geringe kreupelheid en het
ontbreken van crepitatie in de aanvang, geeft wel aanleiding tot verwarring. Het is van
belang, dat de diagnose vroeg gesteld wordt, daar de prognose infaust is.

Meestal komt de aandoening aan de rechterkant voor. Men zou daaruit kunnen
afleiden, dat het rechterachterbeen zwakker is dan het linker. In gevallen, waarop het
omgekeerde wordt gevonden, zouden we met zoiets als linksheid bij mensen te maken
hebben, die volgens des schrijvers en anderer ervaring ook bij paarden bestaat. (Het
laatste jaar zag ik aan het slachthuis hier twee gevallen van deze femurfractuur bij jonge
paarden, doch herinner mij niet of deze rechts dan wel linkszijdig voorkwamen. Réf.).

Acetonaemie bij rundvee. (Sandtstedt, Undersökning över acetonami hos nöt-
kreatur framförallt med avseende paa förebyggande aatgarder medelst kobolttillskott.
Nord. Vet. Med. 1949, S. 703—718).

Door de schrijver werd gedurende een aantal jaren bij acetonaemie het dieet ge-
wijzigd met betrekking tot gemakkelijke oplosbare koolhydraten en mineralen, terwijl
spoorelementen (cobalt, mangaan) werden toegevoegd. In de meerderheid der gevallen
had dit succes. Op bedrijven met geringe productie was het voldoende partiële wijzi-
gingen aan te brengen, bij koppels met hoge productie was dikwijls een totale wijziging
van het dieet noodzakelijk. Waarschijnlijk zijn verschillende factoren van invloed op
het ontstaan van acetonaemie. Daarom is het beter individuele correcties aan te brengen
dan uniforma prophylactische voorschriften op te stellen. S\\ndtstedt veronderstelt,
dat de acetonaemie noch het verlaagde bloedsuikergehalte primair zijn en een ver-
hoging of verlaging van het laatste voorafgegaan worden door afkeer van voedsel.

Neurolymphomatosis bij een zwaan. (Blomberg, Et fall af neurolymfomatos
hos svan. Nord. Vet. Med. 1949, S. 719—725).

In dit artikel wordt als zeldzaam feit een geval van neurolymphomatosis bij een zwaan
beschreven, die gepaard ging met een acute enteritis, waarvoor geen oorzaak kon worden
gevonden en die daarom door de schrijver gerekend wordt tot het ziektebeeld te be-
horen. De vogel had geen enkel contact met andere zieke dieren gehad. Zij was al geruime
tijd min of meer traag geweest, was gedurende de laatste voorafgaande jaren kreupel
geweest en liet de linker vleugel hangen. De sectie gaf geen opvallende afwijkingen te
zien. De microscopische afwijkingen werden vooral aangetroffen in het zenuwstelsel.
Een matig aantal lymphocyten en plasmacellen kwam voor (in de plexus ischiadicus en
axillaris) in de endo- en perineurale scheden. Waar de ophoping het grootst was, was
de kleurbaarheid van de zenuwscheden sterk vermeerderd. In de grote en kleine her-
senen werd een overeenkomstig beeld waargenomen. In hart, lever en nieren bestonden
(vooral perivasiculaire) lymphocyten-infiltraatjes.

Chloroform-narcose bij katten. (Kinsi.ev, Om total anastesi af katte med kloro-
form. Maanedsskr. f. Dyrl. B 61, S. 38).

De schrijver past bij allerlei kleinere en grotere operaties en als inleiding tot pijnloos
doden door een intracardialc injectie met 5 cc chloroform of 50 % mg sulfaatopl.
totale anaesthesie toe met chloroform, welke hij laat druppelen op een zak van markies-
linnen, waarin hij de kat opgesloten houdt. Na een excitatie-stadium van £—1 J minuut
is het dier rustig. Hiervoor is 3—8 cc chloroform nodig (bij pijnloos doden 10—15 cc).
Om de 5 minuten moet weer 1—2 cc chloroform bijgegeven worden (de kat blijft met de
kop in de zak) tot de operatie is afgelopen. Bij operaties aan de kop geschiedt dit met
een gedrenkte watten-tampon. Op deze wijze heeft de schrijver wel operaties van 3
kwartier verricht, zonder schade voor het dier. Slechts eenmaal stierf een dier, na her-
haalde malen op verschillende dagen, geopereerd te zijn (7 maal korte, 1 maal zeer
lange duur), waarbij o.a. een pneumothorax werd gegeven.

Enting tegen mond- en klauwzeer. (Schmidt, Holm og Steenberg, Aktiv immu-
nisering mod mund- og klovesyfe. Maanedsskr. f. Dyrl. B 61, S. 45).

De sedert 1948 in Denemarken gebruikte entstof tegen mond- en klauwzeer bevat
50 % aluminiumhydroxyde. Meestal geeft de injectie in de gebruikelijke doses geen
noemenswaardige reactie ; af en toe treden echter infiltraten op, die slechts langzaam
verdwijnen. Daarom zal men gaarne de hoeveelheid hydroxyde verminderen, als dit
om andere redenen toelaatbaar is. Een voorbeeld heeft men aan het diphterie-vaccin,
waar het gehalte maar 10 % is. Hoger mag men bij de mens niet gaan. De schrijvers
deden nu bij het mond- en klauwzeer-vaccin proeven op caviae over de vaccinerende

werking bij een wisselend gehalte aan hydroxyde. Tevens werden verschillende andere
bijzonderheden nagegaan, die bij de immunisatie van belang zijn. De uitvoerige mede-
delingen kan men in het kort samenvatten.

Het maakte geen verschil of het gehalte aan Al (OH)_s in het vaccin bij 10 of 50 %,
of tussenliggende waarden lag. Slechts bij één der eerste proeven had 50 % de beste
werking. De giftigheid van het absorbaat was verdwenen ; bij 10 % Al(OH)₃ na 44,
20 °₀ 87, 33 % 113, 50 % 72 dagen bewaren ; 2 formolvaccins, het ene met 1,4 %,
het andere met 10 °₀ virus was na 2 dagen bij 20° C. ± 20 uur bij o° C. ontgift.

Als i "I|„| formaline werd toegevoegd aan het ontgifte vaccin, scheen aanvankelijk
de immuniserende werking verlaagd te zijn ; na 9 maanden was deze bijna geheel ver-
dwenen,.

Wanneer de immuniteit bezig is te verdwijnen, kan men deze herstellen door de
caviae met pasbereide absorbaten te enten in een dosis van 1/10 cc of 2 maal 1/10 cc
vaccin subcutaan ; vooral een 2-malige injectie had een goede werking.

Wanneer men een absorbaat samenstelde met 50 % Al (OH), en 1,4 % virus, maar
in plaats van met aq.dest. met 1 /50 mol. fosfaat verdunde, dan werd het vaccin in
dezelfde tijd ontgift en immuniseerde uitstekend. Dit geldt zowel voor vaccin met runder-
als met caviavirus.

Uitgebreide proeven werden gedaan met Al(OH)₃ met verschillende Al-monsters.
Het is n.1. bijna onmogelijk om Al(OH)₃ steeds volkomen uniform te fabriceren. Dit is
oorzaak, dal wanneer het virus toch volkomen hetzelfde is, de immuniteit sterk kan
verschillen. Het gehalte aan sulfaat speelt hierbij een belangrijke rol (2—3 % sulfaat is
het beste bereikbare resultaat), 5 % is zeer goed, maar 7 % begint al nadelig te werken.
Het bleek nu, dat vaccins van één bepaald virus verschillende resultaten geven, al naar
het gebruikte Al(OH)₃, maar het opmerkelijke daarbij was, dat wanneer men proeven
deed met dezelfde serie hydroxyde en daarbij een ander virus gebruikte, de verhou-
dingen vaak geheel anders waren en een vaccin met onvoldoende werking dan goed
was en omgekeerd. Dit is dus voor de immunisatie tegen mond- en klauwzeer van grote
betekenis.

Cavialymphc in verdunning 1 : 10 en 1 : 100, in fosfaat-bufferoplossing met PH 7,5
bleef meer dan 260 dagen stabiel. Werden virushoudende fosfaatoplossingen 2 dagen
bij 26° C. bewaard, met PH 6,0—9, dan bleek een PH van 7,5 optimaal te zijn voor het
bewaren van de virulentie van het virus. Absorbaten zonder formol, die met deze virus-
fosfaatmcngsels en 50 % Al (OH)., bereid werden waren zeer moeilijk te ontgiften,
zelfs na 13 dagen bij 26° C. Formolvaccin had bij alle PH-waarden een volledig vacci-
nerende werking.

Luxatie van het heupgewricht bij het paard. (Wirstad, Patologisk hoffteledds-
luxasjon hos dölehest. M. f. Dyrl. B. 61, S. 69).

De schrijver heeft ongeveer 50 gevallen gezien van luxatie van het heupgewricht bij
paarden van zeer verschillende leeftijd. Men onderscheidt in de chirurgie congenitale,
traumatische en spontane (pathologische) luxatics. De twee eerste komen zeer zelden
voor. De spontane luxatie treedt op door rekking van gewrichtskapsel en banden, door
destructieve veranderingen vooral tengevolge van infecticuze aandoeningen en als gevolg
van deformerende veranderingen. De gevallen van Wirstad behoren uitsluitend tot de
laatste groep. Hij beschouwt ze als een gevolg van een degeneratieve arthritis, daar de
belangrijkste bevinding een atrophic is van het lig. teres en het lig. accessorium en een
opvulling van fossa capitis en fossa glenoidalis met osteophytachtig weefsel. De voeding
van het weefsel op de plaats van aanhechting der banden wordt daardoor gestoord in
zulk een mate, dat de banden scheuren en luxatie kan plaats vinden.

De kreupelheid als gevolg van deze afwijking wordt dikwijls opgegeven als plotseling
te zijn ontstaan, maar vaak pas nadat reeds stijfheid is geconstateerd. Het meest op de
voorgrond tredend verschijnsel is contourveranderingen van het kruis ; aan de aan-
gedane kant is het kruis breder en ligt hoger. Er is minder buiging in knie- en tarsaal-

gewrichten en het laatste ligt iets hoger. Het toomgedeelte van de hoef sleept vaak over
de grond en vertoont daar meer slijtage. De schrede is zowel naar voren als naar achteren
verkort. Soms is slechts zeer zwak crepitatie te horen. De prognose is infaust ; wel kunnen
fokdieren met steunmaatregelen tijdens de dekking nog lang gebruikt worden.

Bestraling van mond- en klauwzeervirus met ultraviolet licht. (Schmidt,
Hansen og Holm. Bestraling af mund- og klovesygevirus med ultraviolet lys. M. f. Dyrl.
B 61, S. 81).

Verschillende virussen worden door bestraling met ultraviolet licht ontgift, maar
blijven dan toch in staat immuniteit op te wekken. Aldus behandeld rabiesvirus b.v.
zou een betere immuniserende werking vertonen dan het gebruikelijke. Daarom deden
de schrijvers uitvoerige proeven in deze richting aan het Deense instituut voor virus-
ziekten op Lindholm en konden aantonen, dat de bij andere virussen gevonden feiten
ook gelden voor het mond- en klauwzeervirus. Zij deden zowel proeven met cavia- als
rundervirus. Adsorbeert men op deze wijze behandeld virus (anavirus) in Al-hydroxyde,
dan krijgt men daarmee een langduriger immuniteit dan met het gebruikelijk vaccin.
Ook adsorbaten krijgen na bestraling een sterker werking. Men kan zowel virus-
bevattende lymphe als verdund bloedserum bestralen en krijgt in het laatste een relatief
sterkere toename van de immuniserende kracht. De verzwakking van het virus gaat
moeilijker als het niet of weinig verdund is.

Om de PH in het Al-hydroxyd-serum op het meest geschikte niveau te brengen
gebruikt men fosfaatmengsel (i : 500 mol.).

Ontwerp voor een uniform jaarverslag voor de vlees- en melkkeurings-
diensten in Denemarken. (Betankning fra det af ,,köd- og malkehygiejnisk Forening"
den 8 maj 1948 nedsatte udvalg til udarbejdelse af standardaarsberetning fra Stads-
dyrlagerne, Mbl. f. d. d. Dyrl. foren. 1949, S. 451).

Een commissie, die door de vereniging voor vlees- en melkhygiëne 1 £ jaar geleden
werd benoemd, om een standaardjaarverslag voor de keuringsdiensten te ontwerpen,
komt tot de conclusie, dat een uniforme opstelling ter onderlinge vergelijking zeer
gewenst is en legt hier een proef van ontwerp aan de leden der deense vereniging van
dierenartsen voor.

Vergelijkende onderzoekingen over vogelpestvirus in Zweden. (Bakos and
Nordberg, Ccmparative Investigations with the Virus of the ,,fowlpest" — Newcastle
Disease — in Sweden. Nordisk Vet. Med. 1949, S. 739 -749).

In 1947 trad voor de eerste maal in Zweden een ziekte onder het pluimvee op, die
voor vogelpest werd aangezien. De schrijvers hebben het geïsoleerde virus vergeleken
met een bekende stam van vogelpestvirus, met het virus van Newc. Dis. uit Engeland
en Duitsland en met het Hongaarse virus van „vogelpest". (De ziekte was n.1. vanuit
dit land ingesleept met geslachte kuikens). Zij verrichtten het onderzoek door middel
van de H.I. proef, neutralisatieproeven en door kruisgewijze immunisatie. Het Zweedse
virus bleek identiek te zijn met N.D. virus en met het Hongaarse virus, doch niet met
het echte vogelpestvirus. Het Zweedse en Hongaarse virus zijn dus beide N.D. virussen.

Bloedgroepen bij runderen. (Mustakallio och Rislakki, Om blodgrupper hos
nötkreatur. Försök med heteroimmunsera. Nord. Vet. Med. 1949, S. 750—758).

De Finse schrijvers trachtten stabiele bloedgroepen aan te tonen in geabsorbeerde
immuunsera, die bereid waren op caviae. Door agglutinatie gelukte dit niet. Door
haemolyseproeven, waarbij als complement onverdund cavia-serum werd gebruikt,

slaagden zij er in de rode bloedlichaampjes bij runderen in 2 groepen te verdelen, n.1.
een a groep, die alle rode bloedlichaampjes gemeen hadden en een b-groep, die slechts
bij een deel der rode bloedcellen voorkwamen.

67,7 % der koeien behoorde tot groep ab, 32,1 % tot a. Er waren belangrijke ver-
schillen bij diverse rassen (Ayrshire 12 %, West-Fins 41.9 ; Oost-Fins landras 63,6 %
tot a ; 88, 58,1 ; 36,4 % tot ab.) Vermoedelijk is de factor b erfelijk.

Aantal cellen, katalasecijfer en hoeveelheid sediment bij mastitis. (Bovim,
Melkens celleindhold, Katalaseall og sediment ved mastitis. Nord. Vet. Med. 1949,

Voor het vaststellen van mastitis bij runderen vergeleek de schrijver het bepalen der
PH met een indicatorvloeistof als broomthymolblauw enz., de bepaling van de hoe-
veelheid sediment, van de hoeveelheid Cl, van het katalasecijfer en telling van het aantal
cellen per cc. De telling van het aantal cellen geschiedde volgens een iets gewijzigde
methode Breed ; het aantal bedroeg in de meeste gevallen o tot 2 millioen per cc melk.
Het katalasecijfer lag meestal tussen 0,2 en 10—15, hogere waarden kwamen voor.
In deze gevallen was er ook veel sediment (5—100, meestal 1—2). Bij de hoge cijfers
waren er ook duidelijke veranderingen organoleptisch waarneembaar. Het celgetal is
zeer gevoelig, doch dit geldt ook voor het katalasecijfer. Beide hebben technische be-
zwaren ; telling is vooral nuttig bij geringe hoeveelheden melk.

Deze indirecte proeven hebben de eerste 3—4 dagen na het kalven geen betekenis en
ook niet bij het droogzetten. Beide methoden tonen een verhoogd celgehalte aan, doch
lichten ons niet in omtrent de oorzaak.

Ilyaluronidase in sperma. (Dalüaard-Mikkelsen, Spcrmahyaluronidasc.
Nord. Vet. Med. 1949, S. 769—790).

Onderzoekingen uit de laatste jaren hebben aangetoond, dat bij alle bevruchtings-
processen bij dieren minstens 4 zogenaamde bevruchtingsstofTen (gamonen) meewerken
n.1. 2 gynogamonen, die gebonden zijn aan de eicellen en 2 androgamonen, die aan de
spel matozoiden gebonden zijn. Eén der eerste groep is nog werkzaam in een verdunning
van i : 2,5 milliard. Deze stof werkt chemotactisch op spermacellen, activeert de be-
weeglijkheid ervan en neutraliseert het androgamon, dat juist de beweeglijkheid tegen-
gaat, om vermoeidheid te voorkomen. Het 2e gynogamon bewerkt agglutinatie van sper-
matozoïden en neutraliseert het androgamon, dat oplossend werkt op de eivliezen
omgevende cellen en de agglutinatie der mannelijke geslachtscellen tegengaat. Uit
deze onderzoekingen blijkt wel, hoe bij de bevruchting allerlei factoren op elkaar
afgestemd moeten zijn.

Deze onderzoekingen zijn gedaan bij individuen, die vrij laag in het dierenrijk ge-
groepeerd zijn, b.v. zeesterren en forellen. Toch schijnt het, dat de gamonen ook bij de
zoogdieren een grote rol spelen. Met zekerheid is bij deze diergroep de op de 4de plaats
beschreven oplossende stof aangetoond, de z.g.n. hyaluronidase. Het is gebleken, dat
de eicel gedenudcerd wordt van 8—24 uur na de ovulatie ; wanneer copulatie heeft
plaats gevonden verdwijnt zij veel sneller.

Gedeeltelijk op grond van literatuurgegevens, gedeeltelijk naar aanleiding van eigen
onderzoekingen, komt Dalgaard-Mikkelsen in een zeer lezenswaardig artikel tot de
volgende conclusie. Het enzym hyaluronidase wordt gevormd in het spermiogenetische
weefsel in de testis. Waarschijnlijk wordt een depót ervan gevormd in de kap, de galea
capitis. Wanneer de spermatozoiden vervallen, komt het enzym vrij in de omgeving,
b.v. het spermavocht. Door het depót in de galea capitis kunnen spermacellen door de
corona radiata dringen en bij genoeg voorraad van het enzym de denudering versnellen.
Deze hypothese zal moeilijk bewezen kunnen worden. Daar bij verval van spermacellen
hyaluronidase vrijkomt, ligt het voor de hand, dat er in het spermaplasma niet veel vrij

enzym mag voorkomen, doch een hoog enzymgehalte grotendeels in de celcomponent
aanwezig moet zijn. Dit is ook in de practijk gebleken.

Volgens eigen onderzoekingen van de schrijver is er twijfel gerezen aan bepaalde
literatuurgegevens, volgens welke toevoeging van hyaluronidase aan de verdunnings-
vloeistof bij de k.i. de bevruchting bevordert. Bovendien diffundeert vrij hyaluronidase
niet van de uterus uit in de tuba. Het komt de schrijver voor, dat de vermeerderde kennis
omtrent het bevruchtingsproces nog geen basis vormt voor in de praktijk bruikbare
maatregelen.

Erfelijke verminderde vruchtbaarheid bij runderen. (Eriksson, „Arftlige
fruktsamhetsstörningar hos nötkreatur, Nord. Vet. Med. 1949, S 791—796).

De schrijver gaat bij het Zweedse bergras na in hoeverre de veel voorkomende niet-
bacteriële onvruchtbaarheidsoorzaken: hypoplasie in beide geslachten, impotentio
coeundi en ovariaalcysten erfelijk zijn. Hij ging dit na bij ± 6000 dieren. 30 % van alle
mannelijke en vrouwelijke dieren in het veredelde bergras leden aan hypoplasie der
geslachtsklieren. In 82 % der gevallen is zij linkszijdig, 3,4 % rechtszijdig en in 14,5%
komt zij beiderzijds voor, zij wordt in zeer verschillende graad aangetroffen. Bij manne-
lijke dieren is de geslachtsdrift niet verzwakt, soms zelfs versterkt, bij vrouwelijke dieren
verminderd tot nihil. De schrijver meent, dat 1 recessieve factor ervoor verantwoordelijk
is met onvolledige penetrantie (43—57 %). Door voortdurende klinische controle,
opruimen van dieren met hypoplasie met staatssteun en invoer van verwante rassen
is het gelukt het cijfer van 30 op 4—5 % te brengen.

Impotentio coeundi op grond van onvoldoende libido komt meer voor (45,8 "„)
bij zoons van impotente dan bij die van normale dieren (28 °₀). Een overervings-
analyse is natuurlijk moeilijk te geven. Dikwijls zijn het milieufactoren, die de aanleg
tot uiting doen komen.

Ovariaalcysten zijn meestal follikelcysten. Er werden 1347 dieren onderzocht. Normale
moeders hadden 12 % afwijkende dochters; hadden zij cysten, dan kwamen deze in
25,2 % bij haar dochters voor. Ook hier dus argumenten, die pleiten voor erfelijkheid.

Experimenteel onderzoek naar de incubatietijd bij abortus-Bang. (Thomsen,
Eksperimentelle undersögelser over kalvekastningens inkubation. Nord. Vet. Med.
\'949, S 797—804).

Bij 24 geslachtsrijpe pinken uit abortusvrije bedrijven werden de incubatietijd en de
tijd van eerste optreden der anti-lichamen in het bloed nagegaan. Hoe jonger de foetus
tijdens de besmetting is, des te langer is de incubatietijd (gemiddeld 225 dagen bij infectie
tijdens de dekking, eenmaal 251 dagen), maar 53 dagen bij infectie 7 maanden na de
dekking. Deze proeven verklaren, waarom abortus zelden vóór de 5de of 6de maand
der graviditeit wordt gezien.

Ook het optreden van anti-lichamen laat lang op zich wachten (enige maanden tot
een halfjaar), vooral bij matige infecties door de dekking. Soms vindt men pas anti-
lichamen nadat de abortus heeft plaats gegrepen. Op grond van deze bevindingen moet
de waarde van het serologisch onderzoek geacht worden van zeer betrekkelijke waarde
te zijn.

Agglutinatie en complementbinding worden beide ongeveer terzelfder tijd positief,
met een geringe voorsprong voor de eerste proef, waaraan dus de voorkeur moet worden
gegeven.

Jaarverslag over 1947 van de Deense Veeartsenijkundige Dienst. (Wöldike
Ntelsen; Aarsberetning fra Veterinar-direktoratet for aaret 1947).

Omtrent de samenstelling van de dienst werden bij het refereren van het verslag
over 1944 uitvoerige mededelingen gedaan. Er zijn, behalve directeur en onder-directeur
3 inspecteurs voor veewetzaken, 2 inspecteurs en 6 dierenartsen voor tbc. en abortus-
bestrijding; 7 inspecteurs en 4 dierenartsen voor de vleeskeuring; 2 inspecteurs en 1
dierenarts voor de melkcontróle, terwijl er nog 16 z.g.n. districtsdierenartsen zijn. Milt-
vuur kwam 5 maal zeer verspreid voor (6 runderen stierven). Mond- en klauwzeer
werd 20 maal geconstateerd, hiervan waren 8 bedrijven ook reeds in 1946 aangetast,
en alleen de nadien geboren of aangekochte dieren werden ziek. 2 maal betrof het
A-virus, i maal O of A. In totaal werden 187780 dieren in 7815 bedrijven gevaccineerd,
vrijwel uitsluitend met gefractioneerde doses bivalent vaccin. ± 25000 1. Vaccin werd
geëxporteerd.

In 8 bedrijven trad bij ruim 200 schapen rotkreupel op, op 5 bedrijven bij 10 paarden
schurft.

Andere ziekten uit onze veewet kwamen niet voor. Evenals in het Nederlandse jaar-
verslag worden in het kort nog enkele goedaardige besmettelijke ziekten besproken,
zonder tot bijzondere opmerkingen aanleiding te geven.

Bij mensen kwamen 169 salmonellainfecties (1946 : 110) voor; 279 maal febris undu-
lans (291), n.1. 9 maal bij kinderen beneden 15 jaar, 212 mannen, 58 vrouwen.

Over tbc, abortus en runderhorzel is de laatste tijd zoveel in ons tijdschrift geciteerd,
dat het onnodig is, daar verder op in te gaan.

Per i Juli 1947 telde de veestapel 57250 paarden, 3013552 runderen, 1830022 varkens,
91404 schapen en 18.886.121 kippen; benevens — op 2515 farms — 7488 zilver-, 163
platina-, 895 blauw-, 12 rode vossen, 1 wolf, 60284 minken (nertzen), 28592 nutrias,
3994 bunzings en fretten, 111 marters, 24 wasbeertjes en 1 otter. Er is een belangrijke
daling in het aantal pelsdieren, dat van 1943 tot 1946 zeer hoog was.

Er zijn 51 destructiebedrijven, waarvan 25 op de eilanden. In totaal werden 203000
dieren gedestrueerd, n.1. 14842 paarden, 7686 veulens, 27637 volwassen runderen,
107312 kalveren, 9133 schapen en geiten, 46639 varkens. Bovendien werden 59344209
kg andere grondstoffen gedestrueerd.

Vleeskeuring bestond in 1238 der 1392 gemeenten. In 151 was slachting in de openbare
slachthuizen verplicht. Er bestaan 74 openbare slachthuizen (waarvan 71 erkend zijn
voor exportslachting), 82 export-varkensslachterijen en 10 rundvee-exportslachterijen.

In 143 van de 191 steden en andere gemeenten met kombebouwing boven 1000
inwoners bestonden bepalingen omtrent de melkcontróle.

Hiervan was in 128 gemeenten het ministeriële „normalregulativ" gevolgd. In 129
gemeenten bestond laboratoriumcontröle. Vele hiervan hebben een gemeenschappelijk
laboratorium (er zijn er in totaal 69). In 128 gemeenten bestaat er een door het Ministerie
van landbouw erkende controle op de productieplaats. Kopenhagen heeft een eigen
regeling. In 44 gemeenten bestond verplichte pasteurisatie van alle melk, uitgezonderd
kindermelk, die aan speciale eisen moet voldoen.

Er waren einde 1947 1330 dierenartsen, waarvan 15 in het buitenland, 12 waren tot
een andere werkkring overgegaan en 54 waren rustend of invalide. 775 waren werkzaam
in de praktijk; 589 oefenden tevens vlees-, 274 tevens melkkeuring en 239 tevens beide
uit. In totaal verrichtten 787 dierenartsen de vleeskeuring, waarvan 94 in verschillende
rang aan openbare slachthuizen, 82 bij exportvarkens- en 11 bij dito runderslachterijen,
65 waren assistent aan openbare en 107 aan exportslachterijen. Voor de melkkeuring
laat ik specificatie na, 67 waren uitsluitend werkzaam bij de k.i.; 123 waren vervangers
of assistent bij collega\'s. 32 (w.o. 9 als hoogleraar) hadden een functie aan de Hoge-
school, 17 aan het staatsveterinaire serumlaboratorium.

Uit de zeer uitgebreide lijst van bekendmakingen en circulaires, die in 1947 uit-
gingen, noteer ik enkele bijzonderheden.

Een dierenarts, die bij het nemen van bloedmonsters en bij mond- en klauwzeer-
vaccinatie zeer nonchalant te werk ging en een attest afgaf op een gefingeerd onderzoek,
werd, omdat hij al herhaaldelijk gewaarschuwd en beboet was voor overeenkomstige

handelingen, het recht ontnomen om openbare handelingen, inbegrepen tuberculinatie
en het afgeven van attesten te verrichten en bloed- of melkmonsters te nemen, wanneer
daarvoor staatssubsidie wordt gegeven. Verschillende andere dierenartsen werden ge-
waarschuwd of beboet wegens onjuiste uitvoering der tuberculinatie. Een dierenarts,
die in een aantal gevallen bij de vleeskeuring onvoldoende onderzoek had verricht en
afgekeurd materiaal onvoldoende onbruikbaar had gemaakt, zag zich gestraft met in-
trekking van zijn erkenning als keuringsambtenaar.

Doordat de tbc. zo sterk is afgenomen, is er onvoldoende 2de klasse vlees ter beschik-
king om verkoop in afzonderlijke winkels mogelijk te maken. Daarom moet 2de klasse
vlees naar een aantal met name genoemde bedrijven verzonden worden, die onder
daartoe vastgestelde voorwaarden dit vlees zullen verwerken tot vleesextract, blik-
conserven of tot het uitsmelten van vet. Deze conserven mogen alleen bestemd worden
voor export.

In het vervolg ontvangen de dierenartsen aan exportslachterijen hun salaris niet
meer direct van de directies, maar via het veterinardirektorat en wel maandelijks bij
vooruitbetaling.

Aan een exportslachterij werd toestemming verleend bevers tot conserven te ver-
werken, mits deze tevoren onderworpen zouden worden aan levende en geslachte
keuring en onder bepaalde andere voorwaarden.

Verder vindt men in het verslag enkele casuïstische keuringsmededelingen en een
beschrijving aan de hand van plattegronden van een aantal ontwerpen voor goedinge-
richte slagersbedrijven. Wanneer een nieuw bedrijf zal worden gevestigd of verbouwing
zal plaats hebben, wordt door de inspecteur een handleiding verstrekt.

Aanbevolen wordt als slachtkleding gummi-overalls te gebruiken, die én keuringsdienst
én slachtpersoneel zeer goed hebben voldaan (goed te reinigen, gemakkelijk te repareren,
ondoordringbaar voor vocht, belemmeren het werk niet, kunnen lang mee). De prijs
is ruim ƒ 17,50. Verder treft men nog enkele afbeeldingen aan van een toestel om de
slachtafvallen van varkens tijdens het slachten en voor de keuring van de grond ver-
wijderd te houden.

De voorschriften met betrekking tot de melk hebben voor ons geen speciale interesse.

Jubileumvergadering van de Deense vereniging. (M. bl. f. d.d. Dyrl. foren
1949. S. 469).

8 Februari 1949 bestond de Deense vereniging van dierenartsen 100 jaar. 24 en 25
September werd dit feit feestelijk gevierd. In de algemene vergadering werden eerst
enkele verenigingszaken afgehandeld, o.a. de verkiezing van een nieuwe Voorzitter;
in deze functie werd ter opvolging van collega Plum gekozen, Sv. O. Koch te Aarhus.
Medegedeeld werd, dat een dierenbeschermingswet in de maak is, waarbij het couperen
van staarten en oren verboden zal worden, met uitzondering van staartcouperen bij
stamboekdieren van het Belgische ras. Het bedwelmen van varkens had grote weerstand
ontmoet in een vergadering op het ministerie.

Verder werd ter kennis van de leden gebracht, dat met het Engelse ministerie van
koloniën een bespreking was gehouden over het plaatsen van Deense dierenartsen in de
Britse koloniën, waar waarschijnlijk voor een tiental sollicitanten plaats zou zijn.

Er werd een commissie ingesteld ter bestudering der vraag of het mogelijk zou zijn
op te treden tegen de aflevering van penicilline-staafjes aan leken.

Daarna werden 3 Denen, 2 Finnen, 1 Noor, 1 Zweed, 1 IJslander, 1 Engelsman en
i Schot tot erelid geinstalleerd.

Het eigenlijke feest bestond behalve uit toespraken uit een gemeenschappelijk diner
en het bijwonen van een ballet in de Koninklijke Schouwburg te Kopenhagen.

Houdbaarheid van penicilline. (Brevkasse, M. bl. f. d.d. Dyrl. foren. 1949. S. 484).

In het Medl. bl. is een vragen-rubriek ingesteld. Gevraagd werd nu naar de houdbaar-
heid van penicilline in verschillende vorm en naar de resistentie tegen verschillende
desinficientia. Kristallijn is het bij 15—20° C 1 a 2 jaar houdbaar en doorstaat
verhitting tot ioo° C.; in olie of was even lang. In zalf, naar gelang het constituens,
tot £ jaar bij 4—10° C.

In waterige oplossing is de pH van beslissende betekenis. Bij pH 6—6,5 met citraat
of fosfaat is de activiteit na een week bij 4⁰ C nog onverzwakt. In aq. dest., physiol.
Na Cl oplossing of 5 °„ glucose-opl. moet het binnen 24 uur gebruikt worden.

Alcohol, iodium, iodoform, chloramine, zeep en creolien inactiveren de penicilline,
evenals zware metaal-ionen. Complexe verbindingen als phenylmercuriacetaat hebben
geen invloed. Mengsels van penicilline en sulfonamiden in poedervorm, absoluut droog
bewaard, zijn na maanden nog even actief, maar bij oplossing van penicilline in waterige
oplossingen van de Na-verbindingen der sulfonamiden vindt snel destructie plaats door
de alkaliciteit van deze oplossingen. Dr. C. Postma.

De Deense vereniging van dierenartsen. (Bruun, Den danske Dyrlage forening.
M. bl. f. d.d. Dyrl. foren. 1949 S. 495).

De schrijver meent, met alle waardering die hij heeft voor wat door de vereniging
tot nu toe is gepresteerd, dat er toch nog verbeteringen mogelijk zijn, die vooral van
belang zijn omdat het voor de practici uit het gehele land moeilijk is, steeds de algemene
vergaderingen bij te wonen, die beurtelings in Kopenhagen, Odense en Aarhus worden
gehouden. Hij wenst de medewerking van de centrale véreniging, opdat in de locale
verenigingen („afdelingen" zouden wij zeggen) vooraanstaande binnenlandse en —
zo die in Denemarken komen - ook buitenlandse specialisten voordrachten kunnen
houden.

Verder wenst hij dat de vereniging over verschillende onderwerpen smalfilms zal
laten opnemen waarbij zeker ook niet-veterinaire instanties zullen willen bijdragen
in de kosten welke dan in de locale verenigingen kunnen worden vertoond. Verder
staat hij vervolgcursussen voor, b.v. over anacsthesie, die steeds meer betekenis krijgt
en hij wenst een perscommissie, die zorgt voor een juiste voorlichting der pers in vete-
rinaire aangelegenheden. Nu lijkt de voorlichting van het publiek nergens naar.

Wildziekten en hun hygienische betekenis. (M. Christiansen, Vildtsygdoinme
og deres betydning for den almindeligc hygiejne. Nordisk Vet. Med 1949. S. 985—1000).

Denemarken is rijk aan wild; in \'t seizoen 1946—1947 werden vplgens de officiële
wildstatistiek 350 edel-, 1600 damherten, 16000 reeën, 345000 hazen, 235000 patrijzen,
250000 fazanten en 581000 eenden geschoten. Hiervan kwamen slechts 120000—
130000 hazen in de handel, waarvan 35000—40000 in Kopenhagen. Het meeste wild
vindt men op de eilanden. Sedert 15 jaar heeft de schrijver in samenwerking met de
jachtraad een studie gemaakt van de bij het wild voorkomende ziekten en heeft getracht
zich een inzicht te vormen omtrent de betekenis dezer ziekten voor de hygiëne van mens
en dier in Denemarken.

Tularemie komt in Denemarken niet voor, wel toxoplasmose, zowel bij de mens
als bij hazen. Bij 9 % der 3000 ingezonden gestorven hazen werd deze aandoening
aangetroffen. Experimenteel kon de schrijver hazen gemakkelijk besmetten met een
humane stam, maar toch acht hij het gevaar voor de mens voorshands niet groot, daar
reeds binnen 24 uur na de dood van de gastheer de parasieten ook afgestorven zijn. Bij
30 % der ingezonden hazen vond hij pseudo-tbc (sommige jaren zelfs 50 %). Ook bij
de mens komt deze ziekte voor, doch hoogst zelden.

Na bespreking der verschillende bij het wild aangetroffen ziekten geeft Chr. als zijn
mening te kennen, dat er geen direct gevaar bestaat voor de mens en de huisdieren,
maar dat keuring van en toezicht op de handel in wild gewenst is, omdat er —• vooral
in tijden dat het vlees duur is — veel ziek en vermagerd wild in consumptie komt en de
toestanden in de verkoopplaatsen te wensen overlaten. Dr. C. Postma.

Podotrochlitis. (Wirstad, Podotrochleitis med saerlig henblikk paa diagnose og
behandling. Dansk Maanedskrift for Dyrlager. Bd. 61. S. 125).

Podotrochleitis komt bij paarden in Noorwegen zeer veel voor. De schrijver heeft
geconstateerd dat deze aandoening evenveel voorkomt bij paarden, die landwerk doen
als bij die welke in snelle gangen op harde bodem worden gebruikt. Hij beschrijft de
path.-anat. veranderingen. Hij wijst op de mogelijkheid van stoornissen in de minerale
stofwisseling en hyperaemie ter plaatse (Ca-resorbtie) als belangrijke factoren bij het
ontstaan. Het dorsovolair (bij gebogen hoef) en latero-mediale röntgenbeeld zijn van
waarde voor de diagnose, terwijl ook de intrasvnoviale anesthesie van het hoefgewricht
een waardevol hulpmiddel kan zijn, als eerst door zorgvuldig klinisch onderzoek alle
andere hoefaandoeningen uitgesloten zijn.

Fosfaattoediening, goede hoefverpleging en beslag gaven geen resultaat, röntgen-
therapie en neurectomie van de ramus volaris alleen geven een bruikbaar paard.

Degeneratie van de rugspier bij varkens. (Hesselö, Degeneration of Musculus
longiss. dorsi hos Svin. Medl. bl. f. d.d. Dvrl. foren. 1949. S. 529).

Dit referaat is verwerkt in een artikel van mijn hand over „Hyaline spier-degeneratie
bij varkens." Dr. C. Postma.

Mastitis behandeling bij runderen met geiodeerde paraff. liq. (Poulsen,
Mastitis hos koer behandlet med jodiseret mineralolie. M.bl. f. d.d. Dvrl. foren. 1950
S. 3-)-

Wanneer penicilline niet helpt, injicieert de schrijver via het tepelkanaal een zeer
dunne paraff. liq., waaraan iodium is toegevoegd (sterkte 1 gr. iodium op 1250 gr.
paraff.). De behandeling geschiedde bij voorkeur in de droge periode. Hoeveelheid
tot 500 c.c., meestal 200 c.c. De cysterne mag niet gespannen zijn. Daarna voorzichtige
uiermassagc. Na 10—15 dagen uitmelken en nieuwe inspuiting herhalen tot einde droge
periode. Als uier lacterend was, na uitmelken slechts 100 c.c. injiciëren, masseren, direct
daarna uitmelken en opnieuw 100 c.c., die vóór eerstvolgend melken verwijderd wordt. Bij
acute gevallen is zwelling te sterk voor een injectie met jodolie. Daarom wordt de toe-
passing beperkt tot gevallen van chron. mastitis en waar men de koe niet droog kan
krijgen. Dr. C. Postma.

Voorzorgen bij verlossingen. (Eri.and- Jensen, Safcty first. M. bl. f. d.d. Dyrl.
foren. 1950 S. 6).

Wanneer zijn hulp ingeroepen wordt voor een verlossing van een gemacereerde of
emphysemateuze vrucht, behandelt de schrijver hand en arm van te voren op de vol-
gende wijze.

3. Als de arm goed droog is, grondig inwrijven met penicillinezalf.
Hij verkreeg daarna goede resultaten.

Mastitis veroorzaakt door andere bacteriën dan Streptococcen. (Kastij,
Zur Frage der nicht durch Streptokokken verursachte katarrhalischen Erkrankungen
des Kuheuters. Medl. bl. f. d.d. Dyrlageforening 1950. S. 15, 29 u. 57).

Van de streptococcenmastitis bij koeien wordt in Zwitserland de uiercatarrh onder-
scheiden, die veroorzaakt wordt door andere oorzaken. Daar deze vorm van mastitis
er veel vaker voorkomt dan de streptococcenmastitis — hier en daar zelfs in een ver-
houding van 4 ä 6 tot 1 — is zij van de grootste betekenis voor dc kaasproductie en voor

de melkhygiëne (staphylococcen b.v. zijn pathogeen voor de mens). Vaak zijn bij deze
uiercatarrh de afwijkingen aan de melk niet bijzonder groot en het is moeilijk de grens
tussen mastitis- en deugdelijke melk te trekken. In Zwitserland legt men deze bij: broom-
thymolblauwreactie geel-groen, aantal cellen 100.000, katalasecijfer afgelezen na
3 uur kamertemperatuur 20, hoeveelheid sediment na 10 minuten centrifugeren op
1300 toeren 3 °/₀₀. Het is gebleken, dat in het algemeen het katalasecijfer bij een catarrh
duidelijk verhoogd is; bij alle vormen is er meestal een vergrote hoeveelheid purulent
sediment (het minst bij corynebacteriën); vaak is het sediment met bloed vermengd
(aetiologisch van belang); zelden ligt de hoeveelheid sediment boven 5 %, dit in tegen-
stelling met streptococcenmastitis. De broomthymolblauwreactie is veel minder gevoelig
dan het katalasecijfer.

De catarrhen nemen toe met de leeftijd, komen meer voor bij het begin van de lactatie
dan in een latere periode en de grootte der melkgift heeft geen invloed.

fn 32,3 % der gevallen bestond een coccen- (andere dan strepto-) infectie, 31,7 %
corynebacteriën (n.1. lipolyticum); 6,1 % atypische streptococcen, 19,8% infecties
met minder dan 40 coccen, resp. 333 corynebacteriën per cc. melk, 10,1 % bacteriolo-
gisch onderzoek negatief. Bij de vrouw komt alleen staphyloc. aureus voor, bij de koe
in 32 % (albus 36 %). De eerste alleen wordt algemeen als pathogeen beschouwd. Ook
bij de staph. aureus kwamen verschillende stammen voor, waarbij bleek, dat de ver-
gisting van manniet als het eenvoudigste onderscheidingsmiddel voor pathogene staphy-
lococcen beschouwd kon worden.

Het voorkomen van „steriele" gevallen is door veel schrijvers aangetoond. Kastli
is van mening, dat hier een trauma in het spel is (door onoordeelkundig melken of te
sterke zuigkracht van de melkmachine), waarop het bloed in de melk en path. anat.
veranderingen in het slijmvlies van de cysterne wijzen. Het voorkomen van leucocyten
in het sediment zou dan op genezing wijzen.

Om bet verband tussen de bacterieflora en het bestaan van een uiercatarrh na te gaan
werden 14 koeien gedurende enige lactatieperioden gecontroleerd. Soms vond men in
klinisch gezonde kwartieren veel meer bacteriën dan in zieke kwartieren. Het bleek,
dat het voorkomen van de staph. aureus vrijwel steeds met een min of meer duidelijke
reactie gepaard ging (ook bij injecties van culturen was dit het geval); bij de andere
bact. was dit niet het geval. Bij een even groot aantal bacteriën zag men in het ene geval
reactieverschijnselen, in het andere geval niet. Toename van het aantal reacties zag
men in de volgorde :steriel, corvnebact., enterococccn, staph. albus, staph. aureus, str.
agalactiae. Behalve bij corynebact. nam wel bij hoger kiemcijfer het percentage ver-
anderingen der melk toe (ook afwijking in smaak). De schrijver is van mening, dat de
in dit artikel genoemde bacteriën alleen d&ar catarrhale veranderingen veroorzaken,
als door een trauma de afweerkracht van het uierweefsel werd geschaad (Bij strepto-
coccen zijn veel geringer invloeden reeds voldoende om mastitis te doen ontstaan).

Veel onderzoekers hadden bij staphylococcen-mastitis heel weinig succes met peni-
cilline; ook eigen proeven toonden aan, dat de staph. het minst gevoelig waren voor dit
middel. Ook met cibazol konden weinig resultaten geboekt worden. Het is daarom
van het grootste belang, dat preventief wordt gewerkt door beschadiging van het uier-
weefsel te voorkomen.

Misvorming bij pasgeboren kalveren. (Nyborg, Et tilfalde af cervicothora-
copagus monosymmetros hos ko. Medl. bl. f. d.d. Dyrl. forening 1950. S. 64).

Nyborg beschrijft uitvoerig het onderzoek van een teratologiscl. veranderd kalf
(waarbij embryotomie moest worden gedaan), hetwelk door onvolkomen tweedeling
uit i bevruchte eicel, was ontstaan in de eerste periode der embryonale ontwikkeling.
De afwijking was gekarakteriseerd door een splijting van het voor- en achtereinde der
fetale aanleg. Het onderzoek wees uit, dat de splijting veel verder was gegaan, dan aan-
vankelijk werd gedacht. Alleen de 2de, 3de en 4de halswervel waren ongespleten en
vervormd tot één beenmassa. De sterna van elk der vruchten waren niet normaal ge-

sloten, doch een halve borstwand van de ene vrucht was met die van de andere vergroeid.
De kop van de ene vrucht was geheel verdraaid en misvormd. Bij de geboorte lag de ene
helft in normale, de andere in stuitligging.

De ingewanden konden niet bestudeerd worden, doordat de vrucht cn ingewanden
in bederf verkeerden (reeds bij de geboorte).

Dierlijke spijsvetten. (Albertsen, Lidt oin animalsk ledt til spisebrug Dansk M.
skr. f. Dyrl. B 61. S 145).

Inspecteur Albertsen geeft in dit artikel een overzicht over van dieren afkomstige
spijsvetten; over de chemie, het bederf, dat tot rans worden leidt; de producten, die
daarbij ontstaan; de lessen, die wij daaruit kunnen trekken voor de wijze en duur van
bewaren. In het begin vindt slechts een geringe oxydatie plaats. Gedurende die tijd
kan het vet bewaard worden. Deze indifferente periode hangt af van de soort, de wijze
van uitsmelting en van bewaring en de z.g.n. anti-oxydantia die in het vet voorkomen.
Men kan enigermate een inzicht krijgen over de tijd, gedurende welke het vet al is
bewaard, door het ranzigbeidscijfer te bepalen (d.i. het aantal etmalen, dat verloopt
tot het moment, waarop een monster van 50\' C. het peroxydecijfer 3 bereikt). Het
ranzigheidscijfer voor varkensvet is gewoonlijk 4 5, maar kan zelfs wel 10 bedragen.
Een snelmethode is ozonisering, waarbij men ozon laat borrelen door gesmolten vet van
ioo° C. Als de geur der lucht ranzig is, wordt het peroxydecijfer en de tijd, die het vet
op een temperatuur van too° C. is gehouden, genoteerd. Het peroxydcijfer is verschil-
lend, al naar de soort van vet en of raffinering heeft plaats gehad.

Per io° C. temperatuurstijging wordt het ransworden 2—3 maal versneld. De inten-
siteit stijgt met verhoging van het pcroxydgetal. Bedraagt dit 2—3, dan moet het vet
niet langer bewaard worden, 3—4 gaat reeds gepaard met organoleptische afwijkingen.
Zout en metalen bevorderen het rans worden; ook raffinering door de verwijdering
der natuurlijke anti-oxydantia.

Daarna bespreekt de schrijver de bepaling van het pcroxydgetal, watergehalte,
zuurgraad, vrije vetzuren, ioodgetal, verzepingsgetal, refractiecijfer, reactie van kreis.

Bij relatief laag peroxydgetal en hoge zuurgraad moet men nagaan, of het vet vóór
het smelten wel in deugdelijke toestand beeft verkeerd.

De reactie van kreis, die tot zekere hoogte ook als quantitatievc bepaling (van cpihy-
drinaldchyd) kan worden gebruikt, is onbetrouwbaar.

Daarna gaat Albertsen de techniek van het smelten na (het afkoelen moet snel
plaats vinden, zodra het vet een temperatuur van 50° C. genaderd is, daar het bij te
langzame afkoeling in de stollingsperiode met grote kristallen uitkristalliseert en daar-
door week cn korrelig wordt). Vervolgens wordt het raffineren, bleken, desodoriscren
en barden behandeld, waarna enige bladzijden worden gewijd aan het gebruik van anti-
oxydantia, dat in Denemarken niet is toegestaan, doch in de U.S.A. reeds veel wordt
toegepast, daar het rans worden erdoor wordt tegengegaan. Willen ze aan alle eisen
voldoen, dan moeten deze stoffen, die alle sterk reducerend werken en wel het beste
in vet van goede kwaliteit, aan de volgende eisen voldoen: kleurloos, reukeloos, geen eigen
smaak, niet giftig, gemakkelijk oplosbaar in vet, sterke werking in een toevoeging van
minder dan 1 °/on aan het vet, bestand tegen verwarming, goedkoop. Albertsen noemt
enige dezer stoffen en toetst ze aan deze eisen. Geen enkele der besproken stoffen of
lecithine, guajachars, plantenoliën met tocoferoben, citroenzuur, ascorbinezuur is ideaal.

De concentratie der eiwitten in het bloedserum en het celgehalte van het
bloed bij Deense koeien. (Wehrmeijer, Scrumproteinkoncentrationen og blodets
cellevolumen bestemt hos danske köer. Dansk M, skr. f. Dyrl. B61. S 160).

De gemiddelde cijfers en de spreiding bij bovengenoemde waarden hangen niet al
van ras, plaats van herkomst of jaargetijde. De spreiding is groter dan bij plasma-
eiwitten bij de mens.

Shorthornkoeien hebben een hoger gemiddelde volumepercent dan melkkoeien.
De spreiding der volumepercenten wijkt belangrijk af van die bij mensen. De gemid-
delden van beide waarden kunnen in de loop van een jaar variëren. Zij dalen bij opname
van veel water en stijgen bij hartziekten.

Uitscheiding van mond- en klauwzeer-virus met stierensperma van aan-
getaste en gevaccineerde dieren. (Grunnet, Forsög over en eventuel udsnillelse
af mund- og klovesygevirus med tyresad fra henholdsvis angrebne eller vaccinerede dyr.
Dansk M. skr. f. Dyrl. B6i. S. 167).

Bij 3 van de 6 onderzochte stieren met mond- en klauwzeer werd in het sperma
virus aangetroffen door intracutaan enten van caviae met sperma. Bij 10 gevaccineerde
stieren werd geen uitscheiding met sperma waargenomen (dagelijks inwrijven van sperma
met tampons op het tongslijmvlies van gevoelige vaarzen). Bij de sectie werden in de
genitalia van aangetaste en gevaccineerde stieren geen path. anat. afwijkingen aange-
troffen. Gedurende het ziekteverloop konden behoudens een kortdurende geringe ver-
mindering der bewegelijkheid op het tijdstip der generalisatie geen veranderingen
der beweeglijkheid en der concentratie van het sperma aangetoond worden.

De rol van de uier bij het ontstaan van melkziekte. Niedermeyer, Smitii and
Whitehair. Parturient Paresis III : a study of various blood constituents at parturition
in mastectomized cows. J. Dairy Science 32, 927, 1949.

Melkziekte is gekarakteriseerd door een daling van het Ca- en P-gehalte van het bloed
en een stijging van het Mg-gehalte. Volgens de bekende Utrechtse onderzoekingen is
dit te beschouwen als een extra versterkte vorm van de gang van zaken bij een partus,
waarop géén melkziekte volgt.

Niedermeyer en medewerkers bepaalden het verloop van het gehalte van deze
minerale bloedbestanddelen voor en na de partus bij vijf koeien, waarbij de uier was
weggenomen. Het Ca- en Mg-gehalte bleef constant, het P-gehalte daarentegen daalde
even sterk als bij normale contröledieren.

Zij beschouwen het dalen van het Ca-gehalte bij normale kalfkoeien als een gevolg
van het op gang komen van de lactatie. Het stijgen van het Mg-gehalte wordt gezien
als een soort compensatie reactie hierop.

Volgens Palmer treedt in het algemeen na inspanning een stijging van het P-gehalte
op, die naderhand overgaat in een daling tot beneden de normale waarde. (Zie J. Dairy
Science 13, 174, 1930).

Niedermeyer is hierdoor geneigd de daling van het bloedfosforgehalte bij de partus
te beschouwen als een gevolg van de abnormale inspanning van de koe.

Peracute rundersterfte op IJsland. Sigurdsson en Palsson. A disease of icelandic
cattle characterised by sudden death. Journal of comparative Pathology 59. 168, 1949.

De laatste jaren sterven er op IJsland runderen aan een peracuut verlopende ziekte.
De boeren noemen het „Bradadaudi", d.i. snelle dood.

De dood treedt zó snel in, dat de onderzoekers S. en P. nog nooit een dier lijdende
aan deze ziekte hebben kunnen waarnemen. Van 312 gevallen stierven er 36 °₀ binnen
15 minuten na de eerste symptomen, 10 % binnen 1 uur, 32 °₀ binnen 8 uur.

Meestal is het verloop als volgt. Een koe in zeer goede gezondheidstoestand, valt
plotseling neer, kreunt een paar minuten en sterft.

De enige pathologisch-anatomische afwijkingen van betekenis treft men aan in de
nieren. In de kapsel van Bowman bevindt zich een detritus massa, die zich zwak kleurt
met eosine. Vaak ook detritus massa in de tubalti. En verder bloedingen in de nier
papillen.

De ziekte komt over geheel IJsland verspreid voor, zowel \'s zomers in de wei als
\'s winters op stal.

Men dacht aan de mogelijkheid van een bijzondere vorm van grastetanie. Het Ca- cn
Mg-gehalte van het bloed bleken geheel normaal te zijn.

Men heeft ook de mogelijkheid van een bepaalde deficientie onderzocht. Door aan het
dieet van de runderen ascorbinezuur, nicotinezuur, pantothcenzuur, riboflavine en
thiamine toe te voegen, veranderde de frequentie van het optreden van Brädadaudi niet.

Bennetts en medewerkers hebben in Australië een ziekte beschreven, waarbij ook
runderen peracuut stierven, de zgn. „Falling disease". (Zie referaat T. v. D. 1949,
blz. 489). Deze ziekte wordt veroorzaakt door kopergebrek. Speciaal valt op dat daarbij
dezelfde veranderingen in de nier optreden als bij Brädadaudi. Alleen neemt men bij
falling disease fibrosis van het mvocard waar.

Het kopergehalte van diverse organen van koeien, die aan deze IJslandse ziekte
gestorven zijn, is normaal.

Toedienen van koper en cobalt aan het dieet doet de frequentie van Brädadaudi niet
verminderen.

Men tast dus wat betreft de aetiologie van deze ziekte alsnog volkomen in het duister.

Salmonellose bij de kip in Zweden. B. K. Nordberg en M. Ekstam. Salmo-
nelloser hos höns. Nordisk Vet. med. 2. 23, 1950.

Men heeft op de Statens Veterinär medicinska anstalt de volgende Salmonella typen
bij kippen aangetroffen :

Salmonella pullorum (248), gallinarum (251), ehester (1), derby (6), cholerae suis (2),
thompson (30), Oranienburg (i), oregon (5), enteritidis (1), dublin (14), taksoni (1),
worthington (1), kentucky (2).

De getallen tussen haakjes geven het aantal keren aan, dat het betreffende type werd
vastgesteld in het tijdsverloop van 1946 tot 1 October 1949.

Mastitis, veroorzaakt door gistcellen. J. Bi.egvad Andersen en K. Leth Jor-
gensen. Gacrceller (torulaceae). Som ärsag tili mastitis eftcr penicillin behandiing.
Nordisk Vet. Med. 1, 958, 1949.

In Denemarken zijn enige gevallen waargenomen van mastitis veroorzaakt door
gistcellen.

In Denemarken trad deze bijzondere vorm van nierontsteking op na penicilline
behandeling bij koeien, die leden aan Streptococcen mastitis. De infectie was te wijten
aan het gedestilleerde water, waarin de pencilline werd opgelost.

Listerellose bij schaap en geit. G. Naerland. Om listerellose hos smäfc (san og
geit). Bidrag til kjennskapet om dens forekomst og udbrcdelse i Norge. Norsk Vet.
med. 2, 1, 1950.

Vanouds komt in Noorwegen draaiziekte bij de kleine herkauwers voor. In 1901 is
het laatste geval van Coenurosis waargenomen.

terella monocytogenes wordt veroorzaakt. Zij hebben deze microbe kunnen kweken
uit de hersenen van 19 aangetaste dieren. Bovendien hebben zij 3 lammeren experimen-
teel kunnen infecteren.

Bij zieke dieren bleek behandeling met Penicilline géén resultaat op te leveren.

Listerella infectie bij een schaap. E. Eieland en J. Finborud. Listerella mono-
cytogenes-infeksjon hos en san i Sor-Trondelag. Nordisk Vet. Med. 2. ig, 1950.

In hetzelfde nummer van bet tijdschrift Nordisk V\'eterinaermedicin, waarin G. Naer-
land listerellose bij schaap en geit beschrijft, delen Eieland en Finborud eveneens een
geval van listerellose bij het schaap mede.

Dit bewijst, dat de Listerellose een ziekte is, die steeds meer in het centrum van de
belangstelling dient te komen staan.

Nordstrom. Nagra försök med kvave-senapsgasbehandling mot lymfadenos hos nöt.
Nordisk Vet. Med. 2. 31, 1950.

Vijf koeien met lymphadenose werden behandeld met stikstofmosterdgas. Er werd
slechts tijdelijke verbetering bereikt.

Kleurveranderingen van de lever bij slachtdieren. B. O. Engdahl. Farg-
förandringar i levern hos slaktade djur. Nordisk Vet. Med. 2, 42, 1950.

Engdahl heeft in Hclsingfors vele malen kleurveranderingen bij verder normale
levers waargenomen. Het gaat hier om gevallen, waarbij beslist geen sprake is van enige
infectie, parasieten, vergiften of postmortale veranderingen.

De lever heeft een abnormale gele of bruine kleur. Het treedt op bij dieren, die hetzij
een been hebben gebroken, hetzij een zware reis achter de rug hebben gehad of op een
of andere manier pijn hebben geleden. E. vermoedt dat er een verplaatsing van het
glycogeen van de lever in het spel is. Daarover worden nu door hem kwantitatieve
glycogeen bepalingen verricht.

Encephalitis bij de vos. D. Sompolinsky. Smitsom hjerne betaendelse hos raev.
Norsk. Vet. Med. 1, 931, \'49.

Er werden in Denemarken op drie vossenfarmen gevallen van een besmettelijke
encephalitis bij deze dieren waargenomen, fn één van deze gevallen was de mortaliteit

De dieren gingen soms peracuut dood. In andere gevallen waren de ziekte verschijn-
selen zeer verschillend : excitatie, verlammingen, apathie of dwangbewegingen.

De auteur beschrijft uitvoerig de pathologische anatomie en de door hem uitgevoerde
infectieproeven.

fn 9 van de 21 verrichte obducties waren er negatieve sectiebevindingen. In de
overige 12 gevallen ernstige hyperaemie en zwelling van de parenchymateuze organen.
In 8 gevallen ernstige hersenafwijkingen : subdurale bloedingen, vaatinjectie, bloe-
dingen in de meningen. Geen veranderingen in het ruggemerg.

Verder subpleurale en subperitoneale bloedingen. In de celkernen van het R.E.S.
Einschluszkörperchen.

Infectie proeven bij vossen verliepen dodelijk. Bij honden lukte het slechts in één
geval.

De auteur meent, dat deze ziekte identiek is met de door Green in de U.S.A. be-
schreven Foxencephalitis. Indien bij de infectieproeven de vossen gelijktijdig een Ame-
rikaans „Antifoxencephalitis serum" werd ingespoten, sloeg deze ziekte niet aan.

Het artikel is goed geillustreerd en voorzien van uitgebreide tabellen. De conclusies
zijn op statistisch verantwoorde wijze getrokken.

Vues nouvelles sur le rouget du porc. G. Lissor. Bull, de 1\'Acad. vét. de France.
²²> 39\'. \'949-

Schrijver geeft het volgende overzicht van de nieuwere inzichten omtrent het vlek-
ziekteprobleem.

Tot op heden werd voor de vaccinatie tegen vlekziekte gebruik gemaakt van de
simultaanmethode volgens Lorenz, Leclainche, verder van de vaccinatie met verzwakte
levende culturen, o.a. het vaccin van Staub, dat een grote vooruitgang betekende.
Deze methoden gaven over het algemeen voor de practijk bevredigende resultaten,
maar soms geen gelijkmatige.

Aangezien het onmogelijk was, varkens te infecteren door subcutane, intraveneuse,
intramuscuiaire injectie of infectie per os, zelfs na toediening van zeer grote hoeveel-
heden virulente cultuur, kon de waarde van deze vaccins moeilijk beoordeeld worden.
Fortner en Dinter gelukte het om varkens percutaan te infecteren. Dinter ontdekte,
dat enkele vlekziektestammen het vermogen hebben kippenerythrocyten te agglutineren
en dat deze haemagglutinatie geremd kan worden door de corresponderende antisera.

Dinter en Bakos hebben aangetoond, dat de remmende factor in het antiserum
niet opgewekt kan worden door nict-agglutincrende stammen. Volgens hen bestaat er
geen overeenkomst tussen de immuniserende eigenschappen van het antigeen en de
haemagglutinerende factor van de bacteriën ; ook niet tussen het remmend vermogen
op de haemagglutinatie en de anti-infectieuse eigenschappen van het serum. Desniet-
tegenstaande achten zij het wenselijk om voor adsorbaatvaccins bacillen te gebruiken,
die sterk agglutineren.

Daarentegen verkondigen Von Schillner en Seyerl. dat het mogelijk is om de
anti-infectieuse potentie van het serum te titreren door de haemagglutinatieremming,
hetgeen voor de serumcontröle van groot belang is te achten.

Dédié heeft vastgesteld, dat slechts enkele stammen zich lenen voor de bereiding van
het adsorbaatvaccin, dat berust op de absorptie van een immuniserende oplosbare
substantie.

Volgens hem zouden er onder varkens gehele families bestaan, welke resistent zijn
tegen vlekziekte. Deze resistentie-eigenschap zou hereditair zijn. Hij concludeert, dat
men door oordeelkundig fokken resistente varkens zou kunnen krijgen, waarbij vaccinatie
tegen vlekziekte overbodig is.

Neue Erkenntnisse in der Aetiologie und Bekämpfung des Rotlaufs der
Schweine. G. Flüchkiger. Schweiz. Arch. f. Tielheilk. 92, ii, 1950 en Tierärtzl.
Umschau, 1950, 5, 76.

De mening, dat vlekziekte uitsluitend wordt veroorzaakt door een infectie met de
bacil, is in de latere jaren niet bevestigd. Het gelukt dikwijls niet om dieren per os of
subcutaan met de vlekziektebacil te infecteren. Volgens Köbe moet er voor het totstand-
komen van vlekziekteinfectie tevens een filtreerbaar virus aanwezig zijn, een mening,
welke door het Rijksgezondheidsbureau te Berlijn niet bevestigd is geworden.

Anderzijds is het mogelijk om met de simultaanenting entvlekziekte op te wekken.
Indien geen latente infectie aanwezig is, zou het gehalte aan complement in het bloed
van de te enten dieren, zomede de constitutie der varkens, de weersomstandigheden,
slechte huisvesting en voeding, e.d., een rol spelen.

Ook bestaat de opvatting, dat vlekziekte berust op een allergie. Wordt deze allergische
evenwichtstoestand verbroken, hetgeen niet uitsluitend door specifieke infectie met acti-
verende vlekziektebacillen behoeft te geschieden, maar ook veroorzaakt kan worden
door elke andere inwerking, b.v. overinspanning, slechte voeding, weeromslag, e.d.,
dan kan vlekziekte optreden.

De voorbehoedende enting, oorspronkelijk uitgevoerd volgens de methode van
Pasteur en later volgens Lorenz, gaf aanleiding tot smetstofverspreiding. Daarom
werd gezocht naar verzwakte of gedode vaccins. Gedode culturen leverden geen goed
vaccin. Het Kondovaccin, bereid van verzwakte culturen, gaf geen volledig bevredigende
resultaten.

De oorzaken, waarom bij vlekziekte-immunisatie de grenzen van de immuun-periode
zo ver uit elkaar liggen, variërend van 3 tot 6 maanden, zijn verschillend. Hierbij zijn
de toestand van het varken op het moment van de behandeling (o.a. worminfecties),
klimaat, voeding, vitamine- en mineraalzoutengebrek, fokomstandigheden, enz., van
belang.

Onvoldoende steriel werken door de behandelende dierenarts brengt vlekziekte en
varkenspest over.

Een groot percentage clinisch gezonde varkens heeft de vlekziektebacil latent in het
darmkanaal. Door enting met levende of zelfs afgedode vaccins, dan wel door uitsluitend
serum kan een allergische sensibilisering in de vorm van een activering van de latent
aanwezige vlekziektebacillen volgen. In zulke gevallen ontstaat dus niet de echte
entvlekziekte, direct door virulente bacillen veroorzaakt, maar een activering van het
latente stadium.

Dat de in het darmkanaal aanwezige vlekziektebacillen geactiveerd kunnen worden
door de enting, blijkt uit het feit, dat wanneer men muizen na de voeding met vlek-
ziektebacillen en vóór de vlekziekte-enting, speciaal uitgezochte antagonistisch werk-
zame melkzuurbacteriën toedient, de activeringen uitblijven. Voor het totstandkomen
van activeringen moet een activeerbare stam in het lichaam met een activerende stam
in het vaccin samenkomen.

Adsorbaatvaccin. Het is Traub gelukt een vlekziekte-adsorbaatvaccin te bereiden,
waarbij oplosbare vlekziekle-ecto-antigenen aan Aluminiumhydroxyde worden gead-
sorbeerd. De vlekziektekiemen worden afgedood in formaline. De beschuttende werking
van het vaccin moet worden toegeschreven aan de oplosbare immunogene stoffen en
niet aan de geadsorbeerde bacillen lichamen.

Slechts zeer weinig stammen lenen zich voor de bereiding van het adsorbaatvaccin.
Hausmann vond slechts 5 van de 246 onderzochte stammen, welke zich leenden voor de
bereiding van het adsorbaatvaccin. Een éénmalige inspuiting met 5 ccm adsorbaatvaccin
gaf een immuniteit van 6 maanden ; een tweemalige inspuiting van 8 maanden. In
Zwitserland werden in 1949 in totaal 9260 varkens met adsorbaatvaccin geënt. Bij 88
of 0,95 % trad slecht resultaat op, t.w. bij 33 varkens trad binnen 5 maanden immuni-
teitsdoorbraak op ; 55 kregen onmiddellijk na de enting entvlekziekte.

Un nouveau vaccin tué. remplacera-t-il la sero-vaccination contre le rouget
du porc? Ch. Merieux. Bull. L\'Acad. vét. de France. 22, 432, 1949.

Ter voorkoming van smetstofverspreiding door de simultaanenting tegen vlekziekte
dient aandacht te worden geschonken aan het vaccin van Traub, dat geadsorbeerd
wordt aan Aluminiumhydroxyde en gedood in 3 °/₀₀ formaline. Indien het vaccin na
gehouden proefneming goed blijkt te zijn, zou het aanbeveling verdienen dit vaccin
te gebruiken op gezonde bedrijven, terwijl de serumtherapie en de simultaanenting
waren te beperken tot reeds aangetaste bedrijven.

Volgens proefnemingen van Thiery met volgens Traub bereid vaccin van de Behring-
werke bleven twee series van 3 varkens na vaccinatie met 5 ccm TRAUB-vaccin gezond,
na infectie via scarificatie van de huid met virulente Duitse en Franse stammen. 3
contrólevarkens werden ziek ; 2 hiervan stierven.

Op honderden stammen zijn er slechts enkele, die voldoende antigene eigenschappen
bezitten, terwijl proefnemingen op honderden varkens moeten worden uitgevoerd.

Vaccination du porc contre le rouget ; essais expérimentaux. R. Paille &
E. Hars. Buil. de 1\'Acad. vét. de France. 22-10-1949, P- 435-

De auteurs infecteerden varkens, afkomstig uit 3 verschillende fokkerijen, subcutaan
met 11 tot 3 ccm vlekziektecultuur. Twee varkens, afkomstig van Vindecy reageerden
hier helemaal niet op ; twee van Legny reageerden met temperatuursverhoging en 2
van Allier stierven beide.

Duivenpassage zou de virulentie van de vlekziektebacil niet alleen voor duiven, maar
ook voor varkens verhogen. De stammen in de natuur zijn zeer verschillend in virulentie,
terwijl ook de vatbaarheid voor varkens zowel individueel als volgens de koppels uiteen-
loopt. In eenzelfde ras zouden vatbaarheid en resistentie erfelijk zijn.

Een vergelijking werd gemaakt tussen de resultaten van de enting volgens Lorenz
en die volgens het Traubvaccin, geleverd door de Behringwerke. De volgens Lorenz
geënte varkens kregen subcutaan 1 ccm cultuur en 5 ccm serum, terwijl de met het
Traubvaccin ingespoten varkens met 5 ccm adsorbaatvaccin eveneens subcutaan werden
geënt. De volgende dag kregen de volgens Lorenz geënte varkens voorbijgaande koorts,
terwijl de met Traubvaccin gespoten dieren volkomen normaal waren. Na 34 dagen
werden de geënte dieren benevens contrólevarkens geinfecteerd door subcutane infectie
en infectie per scarificatie.

Van de 6 volgens Traub geënte varkens werden er 2 voorbijgaand ziek met urticariën
en temperatuursverhoging ; van de 4 overige kreeg er 1 een temperatuursverhoging
van 40,2°, terwijl er 3 normaal bleven. 2 volgens Lorenz geënte varkens verdroegen de
infectie na 34 dagen zonder enig bezwaar. 2 contrólevarkens stierven na de subcutane
infectie.

Schrijvers komen tot de conclusie, dat het noodzakelijk is om voor immunitcitsproeven
uniforme varkens te gebruiken van eenzelfde koppel, die onder gelijke omstandigheden
zijn opgefokt, aangezien men onder varkens alle mogelijke graden van vatbaarheid voor
vlekziekte kan aantreffen.

Het optreden van los van elkaar staande urticariën na infectie van volgens Traub
gevaccineerde varkens komt volgens de uitvinder veelvuldig voor en zou desniettegen-
staande voldoende zijn voor de practijk. Een tweede vaccinatie zou de immuniteit
kunnen verhogen.

Jodium behandeling bij verslagen droes. (C. Dalla Pelleorina, La Clinica
Vet., LXXIII, 24, 1950).

Dalla Pellegrina behandelde 6 gevallen van droes in de mesenteriale klieren bij
jonge paarden en muildieren door intramusculaire injecties met een jodium preparaat
(Septojod) gecombineerd met sol. lugoli per os. Vier van de zes gevallen, waarbij de
abscessen varieerden van kaatsbal tot mensenhoofd grootte, genazen, de twee andere
stierven beide na doorbraak van het absces in de buikholte.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Gironr. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur vond het gewenst de a.s. Algemene Vergadering dit jaar enkele
weken vroeger te houden dan gebruikelijk is, n.1. op Vrijdag 6 en Zaterdag 7 October a.s.

In verband hiermee wordt het programma van de Algemene Vergadering reeds nu
als losse bijlage van deze aflevering van het Tijdschrift aan de leden en candidaat-leden
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde toegezonden.

Mocht door een vergissing het programma niet zijn toegevoegd aan dit nummer,
dan wordt het op verzoek alsnog toegezonden door het secretariaat van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De agenda van de wetenschappelijke vergadering wordt dit jaar verrijkt door een
voordracht van de buitenlandse gast-spreker, de Schotse collega Dr. Jamieson.

Om het volgen van deze lezing, die in het Engels zal worden gehouden, te verge-
makkelijken, zal aan de leden en candidaat-leden van de Maatschappij vóór 6 October
a.s. een Nederlandse vertaling van de verkorte inhoud van de voordracht worden toe-
gezonden.

Op Vrijdagavond zal weer de gebruikelijke ontvangst plaats hebben van de leden
door de D.S.K.

Tijd, plaats en verdere bijzonderheden, die deze jaarlijkse reünie betreffen, zullen
nog nader worden bekend gemaakt.

Zilveren jubileum van het Melkcontrólestation der V.V.Z.M. en zijn
directeur I)r. Y. M. Kramer.

Op 4 Juli j.1. werd dit 25-jarig bestaan herdacht en het bestuur en Dr. Kramer
recipieerden in Boschlust, Den Haag. De zaal was bijna te klein om de belangstellenden
en de bloemstukken te bevatten. Nadat de voorzitter der V.V.Z.M., de Heer G. J.
Bi.ink, de aanwezigen verwelkomd had, hield Prof. v. Oyen een rede en schetste uit-
voerig de wijze waarop de jubilerende instelling tot stand gekomen was; hierna besprak
Dr. Kramer de werkzaamheden van het station gedurende de 25 jaren van zijn
bestaan en wees op enkele belangrijke punten voor de toekomst.

De Heer Blink bracht vervolgens in welgekozen woorden naar voren hoezeer de
V.V.Z.M. Dr. Kramers arbeid waardeert; een fraai geschenk (Perzisch tapijt) verge-
zelde deze hartelijke toespraak.

Hierna voerden het woord: Ir. B. v. Dam, voorzitter van het Bedrijfschap voor Zuivel
en Dr. Kruisheer namens de Directie van de Landbouw, de Centrale Commissie voor
Melkhygiëne en het Rijkszuivelstation te Leiden.

De Heer S. Stuurman sprak namens de directeuren der melkcontrólcstations, die
een smeedijzeren kandelaber aanboden; hij memoreerde o.m. K.\'s gezond gevoel voor
collegialiteit en de waardering die de directeuren hebben voor zijn arbeid in
het belang der melkhygiëne.

De Heer Pijlman (den Haag) bracht de waardering tot uiting welke de Haagse
standaardisatiebedrijven hebben voor K.\'s werk. Drs. Rijven, vertegenwoordigend de
Vakgroep Detailhandel, memoreerde K.\'s adviserende werkzaamheden op het gebied van
de technische inrichting der slijtersbedrijven, mede i.v. met de vestigingsregeling voor de
melkhandel in W. Nederland. Ook op het gebied van het vakonderwijs is Kramer
steeds actief geweest.

Het was wel een zeer bijzonder ogenblik voor de jubilerende directeur toen, namens
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, die vertegenwoordigd was door Dr. R. v.
Santen en Dr. W. A. de Haan, eerstgenoemde het woord voerde en in welgekozen
woorden tot uiting bracht, dat de Maatschappij zich verheugt over het bestaan van

een instelling als dit melkeontrólestation. Door zijn functie als directeur toch heeft
Kramer een brede visie gekregen op de grensgebieden van wetenschap en praktijk,
welk feit zeer in het belang is van de dierenartsen. Spreker legde verband tussen K.\'s
beide functies, bewondert K.\'s bekwaamheid in het leiden der Maatschappij en hoopt
dat ook omgekeerd de melkcontróle gebaat zal zijn bij het feit dat Kramer deze beide
functies bekleedt. Collega v. Santen sprak goed en met overtuiging en het was duidelijk
merkbaar dat de jubilaris deze toespraak ten zeerste op prijs stelde.

Ten slotte kwam nog de Heer Rensenbrink met gelukwensen namens de Centrale
Besturenbond en de Federatie van Melkhandelaren.

Onder de aanwezigen merkten wij o.m. op (behalve de reeds genoemden) de dieren-
artsen E. J. A. A. Quaedvliec, direct. V.D.; J. M. v. d. Born, inspect. V.D.; L. P. de
Vries, secr. Gezondh. Com. v. Dieren; J. Moi., direct. Meba en G. C. de Boer, Adj. dir.
Ver. v. Melkcontr. Zuid-Holland.

Zij nog opgemerkt dat het officieel orgaan van de V.V.Z.M. ,.Het Algemeen Zuivel-
en Melkhygiënisch Weekblad", ditmaal verscheen als jubileum nummer, met de opdruk
„25 jaar Melkhygiëne", geheel gewijd aan de jubilerende-instellingen (o.m. artikelen
van Kramer, v. Oyen en Stuurman).

Kort verslag van de ledenvergadering, gehouden op Zaterdag 10 Juni 1950 in Hotel
„De Schouwse Boer" te Haamstede.

Op de vergadering van 21 Jan. 1950 was o.a. besloten de volgende afdelingsverga-
dering nu eens niet in Middelburg of Goes te houden, maar in een ander deel van onze
mooie provincie.

Deze eer, onze afdeling te ontvangen, viel ten deel aan Schouwen en Duiveland,
het „vergeten" eiland volgens de Dagbladpers.

Zo gebeurde het, dat op de stralende zomermorgen van 10 Juni \'50, 15 dierenartsen
uit verschillende delen van Zeeland in hun auto stapten, allen met hetzelfde doel voor
ogen, nl. de pont van 9.30 u., vertrekkende van het Katse Veer naar Zierikzee, te halen.

De boottocht, die een uur duurde, bracht er meteen de stemming in. We voelden
ons niet op weg naar een dorre huishoudelijke vergadering, maar echt een dag vrij,
ontdaan van de dagelijkse beslommeringen, die een praktijk met zich brengt. Na een
uur varen met een afwisselend uitzicht op de kusten van Zuid- en Noord-Beveland en
het eiland Schouwen, voeren we de haven van Zierikzee binnen.

Hier wachtten de collegae J. S. Hooc.stra en D. v. d. Akker ons op en heetten ons
officieus welkom namens Zierikzee en Schouwen.

Nu volgde eerst een tocht per auto door de nauwe pittoreske straatjes van Zierikzee,
die eigenlijk ongeschikt zijn voor \'t moderne verkeer. Helaas was de tijd te kort om veel
van deze mooie stad met zijn oude wallen en poorten te kunnen zien.

Via de Zeedijk, die ons een uitzicht gaf op het geteisterde landschap van Schouwen,
kwamen we in de bosrijke dreven van Wester-Schouwen. Toen we aan de voet van de
duinrand kwamen kon collega J. S. Hooc.stra de captain van de auto-file niet nalaten
ons „zijn eiland" ook van het hoge duin af te laten zien. Zelfs collega Risseëuw, de
krasse zeventiger van onze afdeling, die geen vergadering mist hoevelen van ons
kunnen dat zeggen ? — bleef niet beneden.

Na dit intermezzo werd de tocht voortgezet naar „de Schouwse Boer" te Haamstede,

waar collega Stevense ons
opwachtte en alles reeds in
de puntjes geregeld had, wat
betrof diner enz. Na een ge-
zellig kopje koffie in de tuin
van dit prachtig gelegen hotel,
waarvan bijgaande foto ge-
tuigt, opende de Voorzitter
de vergadering.

De voorzitter heet de 18
aanwezige leden welkom en
in \'t bijzonder Dr. W. A. de
Haan als secretaris v. d.
Mij. voor Diergeneeskunde.

Hierna memoreert de Voorzitter allereerst het overlijden van collega L. J. Golsen Sr.
te Hontenisse. Zijn heengaan is ook voor onze afdeling een groot verlies. Op de laatste
vergadering had hij juist als secretaris zitting genomen in het afdelingsbestuur. Hij was
een trouw bezoeker van onze vergaderingen. Zijn redevoeringen waren kernachtig
en geestig. Altijd was zijn streven de eer van onze dierenartsenstand naar buiten
hoog te houden. Wij herdachten Golsen met enige ogenblikken stilte.

Als secretaris van de afdeling Zeeland in de vacature L. J. Colsen Sr. wordt benoemd
J. P. Coppoolse te Middelburg.

Hierna doet de Directeur v. d. Prov. Gezondheidsdienst enige mededelingen over
de t.b.c.-bestrijding. Het probleem van de pokken- en diphtherie-enting werpt weinig
discussie op. Wij kunnen daarin meegaan met de voorstellen van het Hoofdbestuur.
Hierna wordt gepauzeerd en gemeenschappelijk geluncht in de tuin.

Na de lunch komt het rapport inzake de behandeling v. d. tarieven voor massa-
werkzaamheden ter sprake.

De afdeling vraagt zich af of deze commissie voldoende capabel zal zijn om de plaatse-
lijke verhoudingen in de praktijken te kunnen beoordelen.

In Zeeland liggen de verhoudingen anders dan in echte veegebieden. Hoewel momen-
tcel door de hoge prijzen van het mestvee, het stalgemiddelde sterk is gestegen, kan bij
een eventuele daling v. d. vleesprijzen dit gemiddelde aantal sterk dalen b.v. van 7 op 2.

Deze sterke daling is in echte veegebieden niet mogelijk. Het is volgens onze afdeling
daarom onmogelijk een star tarief vast te stellen voor heel ons land. Er zal voor dit
tarief zowel voor de t.b.c.-bestrijding, als
voor de mond- en klauwzeer- en abortus-
entingen een formule moeten worden ge-
vonden, die rekening houdt met het stal-
gemiddelde en de intensiteit van de prak-
tijken. De intensiteit is in landbouwstreken
veel kleiner dan in de weidegebieden.

Deze verhoudingen zullen het werk van
de commissie niet gemakkelijker maken,
maar er dient toch terdege rekening mee
gehouden te worden.

Over het rapport inzake de positie van
dc dierenarts t.o.v. de Prov. Gezondheids-
dienst is de algemene mening van de afdeling
gelijk aan de onder B van het genoemde
rapport beschreven situatie, n.1. die van
zelfstandig medewerker.

Het laatste ingekomen stuk van de Mij.
betreft een rapport over de vestigings-
regeling voor practiscrcndc dierenartsen.

De afdeling ziet de noodzakelijkheid in van
een vestigingsregeling, maar tevens de grote
verantwoordelijkheid, die op de schouders
van de provinciale commissies komt te
liggen voor een juist advies in deze kwesties.

Na de rondvraag sluit de Voorzitter deze
gezellige vergadering van de Afdeling Zeiand.

Kort verslag van de vergadering van de afdeling Overijssel samen met
de afdeling Gelderland in Hotel de ,,De Kap" te Warnsveld op Zaterdag
1 Juli 1950.

Kort verslag van de vergadering van de afdeling Overijssel samen met de afdeling
Gelderland in Hotel de „De Kap" te Warnsveld op Zaterdag 1 Juli 1950.

Na de wijziging in het werkgebied van de vroegere afdeling Gelderland-Overijssel
werd bij het afscheid van de Overijsselse collega\'s de afspraak gemaakt, dat dc afdeling
Overijssel cn dc afdeling Gelderland voortaan elk jaar één keer samen zouden ver-

gaderen. Daar de afdeling Overijssel het vorig jaar deze gecombineerde vergadering
organiseerde, was thans de beurt aan de afdeling Gelderland voor de verschillende
voorbereidingen zorg te dragen.

Om ongeveer half vier opende de voorzitter van de afdeling Gelderland deze ver-
gadering met een woord van welkom tot de spreker Prof. Romijn, tot de Inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst district Gelderland, de secretaris van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde en tot de aanwezige collega\'s.

Prof. Romijn kreeg daarna de gelegenheid om op zeldzaam duidelijke wijze onze
kennis, omtrent de physiologie der urinesecretie weer enigszins op peil te brengen. Het
gelukte de spreker bijzonder de belangstelling te wekken voor de nieuwe theorieën,
betreffende de physiologie van de nier en de proeven, die gedaan werden tot het bewijzen
van de juistheid van deze theorieën.

Na afloop van de voordracht werd het één en ander toegelicht met behulp van een
16 mm geluids-kleurenfilm. Daar er helaas geen tijd meer was om de spreker vragen te
stellen, sloot de voorzitter daarna deze zeer geslaagde middag.

Het hierop volgend borreluur en tenslotte het diner vormden een appetijtelijk slot.

Met ingang van i Augustus 1950 heeft het Hoofdbestuur de volgende collegae aange-
nomen als lid:

Als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde werden aangenomen
de diergeneeskundige candidaten:

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

Dr. F. J. Munnik is verhuisd van Utrecht naar Bilthoven, Beethovenlaan 7. (pag. 84)

J. Spruyt te Meppel, hierachter moeten de navolgende gegevens worden gelezen:
Meppel, Stationsweg 51; bur. adres Zomerdijk 6; tel. K. 5220—520 (privé), K. 5220 - 585
(bur.); gr. 208183: D. b. d. prov. G. v. D. in Drenthe; dir. K.I. Ver. Landbouwbank.

Collega H. van den Berg te Zwolle is benoemd tot Keuringsveearts, hoofd van dienst
en directeur van het abattoir aldaar. (pag. 61)

Collega K. B. M. Koelman te \'s-Hertogenbosch is benoemd tot Keuringsveearts,
hoofd van dienst, in de kring Heer. (pag. 79)

Collega W. Lammers te Winterswijk is benoemd tot Keuringsvecarts, hoofd van dienst
en directeur van het abattoir aldaar. (pag- 81)

Collega J. P. W. Anemaet te Naaldwijk is benoemd tot plaatsvervanger van de Inspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Noordelijk Zuid-Holland.

Wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd is aan collega Dr. F. W.
Tervoert te Winterswijk eervol ontslag verleend als Keuringsveearts, hoofd van dienst
en als directeur van het abattoir aldaar. (P^ag- 94)

Op zijn verzoek is aan collega G. Hupkes te Gouda eervol ontslag verleend als tijdelijk
plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zuidelijk
Zuid-Holland. pag- 76)

(Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijksuniversiteit,
Utrecht. Directeur: Prof. Dr. C. ROMIJN).

Met een in de eerste mededeling (Romijn, 1950) beschreven methodiek
werd de invloed van diverse factoren op het metabolisme van Noord-Hol-
landse Blauwen nagegaan.

Dat bij toename van het lichaamsgewicht de energieproductie per een-
heid lichaamsgewicht verandert, is bekend voor de zoogdieren en a priori
ook voor de kip te verwachten. Deze verandering hangt uit de aard der
zaak o.a. samen met de relatieve verkleining van het lichaamsoppervlak bij
de groottetoename van het dier.

Ten einde deze factor bij de kip nader te onderzoeken, werden voor dit
doel 35 dieren, 19 hennen en 16 hanen, van hetzelfde broed gereserveerd.
De broedeieren werden betrokken van het Rijksinstituut voor Pluimvee-
teelt te Beekbergen en uitgebroed in het laboratorium in een vlakbroedcr.
De kuikens werden geboren 11 -5-\'48 en werden gedurende i 6 weken met
havermout gevoederd. Hierna werd \'s morgens (8.30) ochtendvoer toege-
diend (gemengd meel) en aan het eind van de middag (17.00 uur) fijn
hardvoer (gemengd). De dieren hadden steeds de beschikking over een
vrije uitloop en de bevedering had bij allen op normale wijze en in de
normale omvang plaats.

Vóór een stofwisselingsproef werden de betreffende dieren gedurende
48 uren geïsoleerd in een ruimte die slechts beperkte beweging toeliet en
waarin zij verkeerden bij een temperatuur waarbij de stofwisselingsproef
zou plaats hebben (23⁰ C.). Dit laatste is van grote betekenis gebleken,
daar bij snelle verandering van de omgevingstemperatuur de calorie-
productie van het dier zich slechts geleidelijk bij de nieuwe temperatuur
aanpast. Gedurende de genoemde tijd kregen de kippen geen voedsel,
alleen drinkwater. Deze voorzorgen werden genomen toen de dieren een
leeftijd van circa 6 weken hadden bereikt, dus een lichaamsgewicht
van ruim 500 gram. De proeven namen een aanvang toen de kuikens 8
dagen oud waren en zijn voortgezet tot en met io-i2-\'48, dus tot een leeftijd
van 7 maanden.

Oorspronkelijk werden 6 kuikens tegelijk in de respiratiekamer onder-
gebracht; later 2 dieren en ook wel 1 dier indien over een tijdvak langer

dan 2 uren het 0₂-verbruik en de C0₂-produetie konden worden bepaald.
In de regel werd de proef gedurende 2 uren voortgezet en het 0₂-verbruik
resp. de calorieproductie per 1 kg lichaamsgewicht per uur berekend. Alle
te bespreken waarnemingen hebben betrekking op proeven die overdag
zijn genomen, althans tussen 8 uur \'s morgens en 10 uur \'s avonds.

De weging vond plaats direct voor de bepaling van het metabolisme;
indien meer dan 1 dier tegelijk werd onderzocht werd het totale gewicht
van deze gebruikt voor de berekening van de calorieproductie per 1 kg
lichaamsgewicht en het individuele gewicht beschouwd als het gemiddelde
van de gezamenlijke dieren.

1. De toename in lichaamsgewicht vertoont geen lineair verloop. Naar-
mate de dieren ouder (zwaarder) worden neemt het lichaamsgewicht over

Noord-Hollandse Blauwen ( J en 9). Invloed van leeftijd, resp. lichaamsgewicht op
de warmteproductie tijdens vasten per eenheid lichaamsgewicht en lichaamsoppervlak.

een bepaalde tijd meer toe dan bij jonge kuikens; dit geldt zowel voor hanen
als hennen. De hanen bereiken op een leeftijd van 7 maanden een gewicht
van i 4 kg; de hennen een van i 3 kg.

2. Naarmate de dieren ouder worden treden er grotere individuele ver-
schillen in lichaamsgewicht op (de divergentie neemt toe) .

De resultaten van de stofwisselingsmetingen zijn samengevat in tabel I,
waarin behalve leeftijd en geslacht tevens de calorieproductie per eenheid
lichaamsgewicht en lichaamsoppervlak is weergegeven per 24 uur, teneinde
vergelijking met gegevens uit de literatuur te vereenvoudigen.

Teneinde een duidelijker overzicht over de veranderingen in de calorie-
productie te verkrijgen, zijn de resultaten uit de derde en vierde kolom van
tabel I grafisch uitgezet in fig. 2, waarbij het metabolisme is uitgedrukt in
Calorieën per 1 kg lichaamsgewicht per uur.

Invloed van het lichaamsgewicht op de warmteproductie van Noord-Hollandse
Blauwe hanen en hennen in vastende toestand bij een temperatuur van 23⁰ C.

1. Boven een lichaamsgewicht van 150 gram daalt met toenemend
lichaamsgewicht in het algemeen de warmteproductie per 1 kg per uur.

3. Bij een temperatuur van de omgeving van 23° C. en een relatieve
vochtigheid van 90—95 % bedraagt de warmteproductie bij kuikens
van i ^J50 gram (3 weken) 15.0 Cal. per 1 kg lichaamsgewicht per uur;
bij een volwassen kip van 3—3.5 kg slechts 3.0 Cal. in dezelfde tijd, d.w.z.
een vermindering tot 20 % van het eerstgenoemde bedrag.

Bij pasgeboren dieren bedraagt de warmteproductie 9.5-10.0 Cal./kg/uur;
blijkbaar is er dus gedurende de eerste weken na de geboorte een stijging
van warmteproductie per eenheid lichaamsgewicht tot de dieren een
lichaamsgewicht hebben bereikt van circa 150 gram. Een analoog verband
werd door Mitchell, Card en Haines (1927) voor jonge kuikens van
White Plymouth Rocks vastgesteld en tot dezelfde resultaten kwam
Kleiber (1938) bij zijn onderzoekingen, verricht bij vastende kuikens
(White Leghorns), waar hij tot een leeftijd van 20 dagen een stijging van
het basaalmetabolisme met circa 2% per dag kon aantonen.

De totale afname in warmteproductie per 1 kg lichaamsgewicht met
80% van die voor jonge kuikens (3 weken) wordt voor het grootste deel
bereikt gedurende de eerste 3 maanden van hun ontwikkeling; immers
op deze leeftijd hebben de dieren een lichaamsgewicht van circa 1000
gram (fig. 1) en blijkens fig. 2 is de warmteproductie bij dat gewicht slechts
5.00 Cal. per kg. Er is dus op deze leeftijd reeds een vermindering van de
warmteproductie met 66% ingetreden, terwijl de overige 14% verkleining
gedurende de daaropvolgende 3-4 maanden plaats grijpt.

De relatieve vermindering van het lichaamsoppervlak houdt hiermede
evenwel geen gelijke tred en de verhouding tussen deze beide variabelen
komt tot uiting in fig. 3, waar de relatieve verkleining van het lichaams-
oppervlak is aangegeven samen met de daling in warmteproductie per 1 kg
lichaamsgewicht, geconstrueerd uit de punten van fig. 2. Als ordinaat is
eenzelfde procentschaal gekozen teneinde de vergelijking tussen beide
lijnen kwantitatief te doen zijn.

eenheid lichaamsgewicht kan hier geheel verklaard worden door de afname
van het relatieve lichaamsoppervlak. Nadat de dieren 6 weken oud zijn,
treedt in zoverre een verandering in, dat de calorieproductie meer daalt
dan volgens de gewichtstoename zou kunnen worden verwacht, een distan-
tiëring die voortduurt tot een lichaamsgewicht van circa 1200 gram,
waarbij de dieren 3 maanden oud zijn. Gedurende de genoemde tijd daalt
de calorieproductie van 47% tot 31 % van het niveau waarop het (J; 3
weken) na de geboorte staat, terwijl het lichaamsoppervlak per kg slechts
van 47% tot 38% is teruggelopen. Zonder twijfel hangt dit verschijnsel sa-
men met de krachtige ontwikkeling die het verenkleed gedurende die
periode bereikt en die op een leeftijd der dieren van 3 maanden practisch
geëindigd is. De voortreffelijk isolerende functie van het verenpak komt
hierin tot uiting; immers daar de warmteafgifte verminderd is, zal ook de
warmteproductie naar rato afnemen teneinde de lichaamstemperatuur op
het oorspronkelijke niveau te handhaven. Boven de leeftijd van 3 maanden
verloopt de vermindering in calorieproductie geheel parallel met die van
het relatieve lichaamsoppervlak.

De grote betekenis van het verenkleed voor de calorieproductie wordt
nog extra geïllustreerd door de waarnemingen die zijn verricht bij een
dier dat aanvankelijk in bevedering bij de anderen ten achter was (fig. 3*)
en bij een dier dat reeds op jeugdige leeftijd 1 maand) van zijn natuur-
lijke lichaamsbedekking was ontdaan, althans zover dit mogelijk was, en
dat gedurende zijn verdere ontwikkeling vrij kaal werd gehouden (O).
Wij zien uit fig. 3 dat bij deze dieren de calorieproductie per kg lichaams-
gewicht aanzienlijk hoger is dan bij de normaal bevederde en in vele
gevallen zelfs 100% meer bedraagt. Ook Benedict, Landauer en Fox
(1932) hebben dit kunnen waarnemen bij hun onderzoekingen over het
metabolisme van Rhode Island Reds, in het bijzonder bij de zeer slecht
bevederde „Frizzle fowl".

Het verlies aan energie dat door slechte bevedering optreedt is dus zeer
groot en deze dieren zullen dan ook, vooral indien zij met beperkte rant-
soenen worden grootgebracht, aanzienlijk in gewicht achterblijven. Dit is
zelfs het geval indien hun het voedsel practisch ongelimiteerd ter beschik-
king staat zoals in bovenstaande proef; immers op een leeftijd van 7 maan-
den bedroeg het lichaamsgewicht van de haan die kunstmatig „kaal" was
gehouden slechts 3300 gram, terwijl het gewicht van de even oude normaal
bevederde dieren 4000 gram bedroeg. Deze waarneming is van grote be-
tekenis, want hieruit blijkt wel, dat de voedselopname, eventueel de resorb-
tie van digestieproducten vanuit de darm niet zozeer worden bepaald door
de calorische behoefte van het dier, als wel door andere factoren zoals
capaciteit van het maagdarmkanaal, resorbtiesnelheid enz., dus van facto-
ren die men samenvattend zou kunnen noemen de ,, voedselopname -
capaciteit".

Samenvattend kan dus worden geconcludeerd dat bij dieren ouder dan
3 maanden (zwaarder dan 1200 gram) de warmteproductie geheel volgens
de verandering van het relatieve lichaamsoppervlak verloopt. Bij jongere
dieren is vanaf een lichaamsgewicht van 150 gram (3 weken) de verminde-
ring in warmteproductie groter dan in overeenstemming zou zijn met de
oppervlaktevermindering; dit moet worden verklaard door de ontwikke-
ling van het verenkleed bij kuikens jonger dan 3 maanden.

reeds direct na de geboorte een vergevorderd stadium van ontwikkeling
had bereikt, kan uit de aard der zaak niet experimenteel worden bepaald,
doch wel kan een indruk hierover worden verkregen door extrapolatie van
de lijn voor de calorieproductie bij oudere dieren naar de ordinaat toe,
parallel met de lijn die de oppervlakteverandering aangeeft (vergelijk
fig. 3). Het blijkt dan, dat in dat theoretisch geval de warmteproductie
van goed bevederde jonge kuikens slechts 70% zou bedragen van het
bedrag dat in werkelijkheid werd gemeten. Uit de aard der zaak gelden
deze getallen voor de omstandigheden waaronder deze proeven zijn ge-
nomen, dus bij een temperatuur van 23⁰ G. Bij lagere buitentemperatuur
zouden deze verschillen nog groter zijn en het behoeft geen nader betoog
dat de physiologische betekenis van de kunstmoeder hieruit duidelijk naar
voren komt; immers hoe hoger de buitentemperatuur, hoe geringer de
calorieproductie zal zijn. Daar de invloed van de buitentemperatuur op
het metabolisme bij dieren van verschillende leeftijd afzonderlijk zal
worden besproken, kan pas later op dit vraagstuk dieper worden ingegaan.

Tenslotte zijn de protocollaire gegevens uit tabel I nogmaals gedeeltelijk
in tabel II samengevat in dier voege, dat voor een leeftijdsperiode van
i maand bij dieren ouder dan 3 maanden de gemiddelde calorieproductie
werd berekend per 1 m² per 24 uren.

De invloed van de leeftijd op het basaalmetabolisme werd voor andere
kippenrassen o.a. bestudeerd door Mitchell, Card en Haines (1927), die
bij White Plymouth Rocks en ook bij White Leghorns dit onderzoek uit-
voerden en bij ééndagskuikens een warmteproductie konden berekenen
van 535 Cal. per 1 m² per 24 uren. Bij dieren van 16 dagen 832 Cal.
onder dezelfde omstandigheden en bij volwassen White Leghorns ± 760
Cal./m²/24 uren. Barrott, Fritz, Pringle en Titus (1938) verrichtten
uitvoerige onderzoekingen bij jonge hanen (Rhode Island Reds) nl. bij
dieren van 4—130 dagen oud. Zij vonden een maximum in het metabo-
lisme bij dieren die 15 dagen oud zijn nl. i 6.0 Cal./kg/uur bij een tempe-
ratuur van 90° F.

Brody, Funk en Kempster (1932) vermelden eveneens gegevens over
de invloed van de leeftijd op het metabolisme van White Plymouth Rocks,

verkregen met behulp van een betrekkelijk eenvoudige respirometer van
het Benedict-Roth type. De door hen gepubliceerde getallen komen in
kwantitatief opzicht goed overeen met mijn resultaten, verkregen met
Noord-Hollandse Blauwen. In tabel III zijn hun resultaten, verkregen
met White Plymouth Rocks vergeleken met die door mij bij Noord-Hol-
landse Blauwen werden verkregen.

Invloed van leeftijd op calorieproductie van White Plymouth Rocks en
Noord-Hollandse Blauwen.

Bij volwassen White Plymouth Rock hanen vonden de genoemde
auteurs een warmteproductie van 750—1 100 Cal. per 1 m²/24 uren en bij
hennen van ^ 750 Cal./m²/24 uren. Wij bepaalden bij Noord-Hollandse
Blauwe hanen ouder dan 6 maanden de calorieproductie op gemiddeld
960 Cal./m²ƒ24 uren. Het aantal waarnemingen is wat gering om tot al of
of niet bestaan van significantie in deze verschillen te mogen besluiten.

Benedict c.s. (1932) vonden bij Rhode Island Reds resp. 838 Cal./m²/
24 uren voor volwassen hanen en 866 Cal. /m²ƒ24 uren voor hennen van
dezelfde\'leeftijd, althans gebaseerd op waarnemingen overdag, ook na
48 uur vasten. Dukes (1937) bepaalde voor een vrij groot aantal White
Plymouth Rock hennen, 18—22 maanden oud en van een lichaamsgewicht
variërend van ongeveer 2—3 kg, het basaalmetabolisme na 24—30 uren
vasten op gemiddeld 57.6 Cal./kg/24 uren en 778 Cal./m²/24 uren. Hij
wijst op de vrij grote variabiliteit van het basaalmetabolisme bij de kip,
niet alleen bij verschillende dieren doch ook bij eenzelfde dier op verschil-
lende tijden.

Iftimesco, Nichita, Popesco en Tuschak (1933) bepaalden bij 41 kippen
van verschillende leeftijd, ras en lichaamsgewicht na 15 uren vasten het
metabolisme bij een temperatuur van 22° C. Zij verrichtten in totaal 243
waarnemingen en vonden voor de grootte van het metabolisme per 1 m²lichaamsoppervlak per 24 uren weinig verschil tussen de onderscheiden
rassen, ook met betrekking tot het lichaamsgewicht. De door hen bepaalde
calorieproductie per 1 m² per 24 uren varieert van 877 (volwassen Rhode
Island Red) tot 1000 (White Leghorn). Hun conclusie is dat onafhankelijk
van ras, leeftijd enz. het basaalmetabolisme van de kip ongeveer 1000 Cal.
per i m² lichaamsoppervlak per 24 uren bedraagt.

Teneinde de dagelijkse variaties in calorieproductie vast te stellen, vooral
met betrekking tot de invloed van voedselopname, werden enkele oriën-
terende proeven verricht.

Bij 2 volwassen hennen (lichaamsgewicht 3185 en 3030 g) werd een
dergelijke proef uitgevoerd, waarbij de twee hennen steeds tegelijkertijd
werden onderzocht bij een temperatuur van de respiratiekamer van 22° C.
en een relatieve vochtigheid van 95 %. De duur van een enkele proef-
periode bedroeg 2 uren, waarna de respiratiekamer werd geventileerd
gedurende ± 10 minuten alvorens een nieuwe meting aan te vangen.
Gedurende de tijd tussen de verschillende proefseries werden de hennen
eveneens bij 22° C. gehouden en dit was ook het geval gedurende de nacht
vóór de eerste proefneming.

De resultaten van het experiment zijn weergegeven in fig. 4, waarin de
calorieproductie per 1 kg lichaamsgewicht gedurende de betreffende
periode van 2 uren is af te lezen.

De open ruimten tussen de proeftijden, met M. en H. aangegeven,
duiden op de voedertijden waarin den dieren meelvoeder en hardvoeder
werd verstrekt. Als meelvoeder werd 80 g gemengd meel (50% tarwe,
25% gerst, 25% haver), vermengd met 50 g water verstrekt per dier per
maaltijd; als hardvoeder 100 g gemengd graan (mais, gerst, tarwe, haver).

Uit de figuur blijkt duidelijk dat de voedselopname grote invloed heeft
op de warmteproductie, in dier voege dat na meelvoedering een vrij belang-
rijke stijging optreedt en wel een toename met ongeveer 20% van het
bedrag van vóór de voedering, nl. een stijging van 3.13 Cal./kg/uur tot
3.67 Cal/kg/uur gedurende de periode van 2 uren volgend op de voedering.
De stijging in calorieproductie na de ochtendvoedering (meel) verdwijnt
in de loop van de dag en na de avondvoedering (hardvoeder) valt weer
^en geringe toename te constateren.

Wij hebben evenwel de proef niet lang genoeg voortgezet om verstrek-
kende conclusies te kunnen trekken. Wel blijkt dat de ochtend daarop de
de calorieproductie weer op het niveau staat van een etmaal tevoren.
Wordt dan geen meelvoeder toegediend, dan blijft ook de aanzienlijke
stijging van de calorieproductie uit, terwijl gedurende de gehele dag de
warmteproductie slechts geringe fluctuaties ondergaat. Wij leggen de
nadruk op het feit, dat hier met volwassen dieren is gewerkt, temeer daar
Barrott c.s. (1938) konden aantonen dat dagelijkse schommelingen des
te groter zijn naarmate de dieren jonger zijn.

Blijft men nu het dier verder voedsel onthouden, waarbij dus de periode
van vasten begonnen is 48 uren na het allereerste begin van de proef, dan
blijkt 24 uren later het metabolisme te zijn gedaald tot een niveau, dat
aanzienlijk lager ligt dan aanvankelijk en wel in plaats van 3.13 Cal. per
i kg/uur te zijn 2.39 Cal., terwijl gedurende volgende perioden van 2 uren
deze waarden resp. 2.49, 2.50 en 2.35 blijken te zijn, dus een zeer geringe
dagelijkse variatie. 106 Uren na het begin van de proef, dus 58 uren na
begin van het vasten, is de warmteproductie onder dezelfde omstandigheden
2.55 Cal. en 144 uren na begin van de proef 2.35 Cal. per 1 kg/uur. Het
blijkt dus dat tijdens een periode van vasten gedurende de eerste 24 uren
de warmteproductie continu daalt, doch daarna vrijwel constant blijft,
althans zeker nog 3 etmalen lang. De invloed van meelvoedering komt
zeer goed tot uiting na deze vastenperiode; de calorieproductie stijgt na
de maaltijd van 2.35 Cal. tot 2.52 en 2.76 Cal. per 1 kg/uur. Men kan op
grond van deze waarnemingen het basaalmetabolisme van de kip dus
definiëren als de calorieproductie van het dier na minstens 24 uren
(beter dan 48 uren) vasten en verder onder de proef omstandigheden als
boven beschreven.

Een volwassen Noord-Hollandse Blauwe hen beschikt dus blijkbaar
over voldoende reserves teneinde haar warmteproductie gedurende vrij
lange tijd te handhaven. Dat hier inderdaad reserves worden aangesproken
moge blijken uit het verloop van het Respiratoir Quotiënt gedurende de
vermelde proef (zie fig. 4). Bij normaal gevoederde dieren varieert het
R.Q. van ongeveer 0.78 tot 0.96, waarbij vooral na verstrekking van
hardvoeder de hoogste waarden konden worden genoteerd. Gedurende
de nacht daalt het R.Q. steeds van 0.96 tot ± 0.87. 48 uren na het begin
van de proef wanneer geen ochtendvoedering meer plaats heeft, dus bij
het begin van de vastenperiode treedt geen stijging van het R.Q. meer in
doch een verdere daling, die zich voortzet gedurende de gehele verdere
periode van vasten en 144 uren na het begin van de proef (96 uren na
begin van het vasten) is het R.Q. gedaald tot 0.62. Dit wijst op het feit
dat gedurende de vastenperiode de verbranding hoe langer hoe meer
ten koste van de reservevetten gaat plaats grijpen en het dier komt dus
geleidelijk in een toestand van hongerstofwisseling.

De daling van het R.Q,. tot ver beneden 0.70 eist verder onderzoek
omtrent de intermediaire stofwisseling van de vastende kip. Een intensieve
eiwitverbranding is uitgesloten, zoals reeds in mijn eerste mededeling (1950)
is besproken, doch zelfs indien dit het geval was, zou het R.Q. niet beneden
een bedrag van 0.70 dalen. Ik acht het waarschijnlijk dat het lage R.Q.
verklaard zal moeten worden uit een intermediaire omzetting van vetten
in koolhydraten teneinde de vetverbranding een normaal verloop te
kunnen doen hebben. Merkwaardig genoeg vindt men voor andere hoen-

derrassen dit lage R.Q. vrijwel nooit vermeld, alleen Magee en Reid (1933)
vermelden dit feit en schrijven dit toe aan de afwijkende oxydatieve
afbraak van eiwit bij de vogels. Hun verklaring lijkt mij niet juist. Dukes
(1937) vond deze lage waarden voor het R.Q,. ook wel bij Plymouth Rocks,
doch zijn proefuitkomsten, waarbij het R.Q. lager was dan 0.68, liet hij
buiten beschouwing.

Opvallend is de acute stijging van het R.Q,. na afloop van de vasten-
periode, waarbij direct na meelvoedering een stijging van 0.62 tot 0.80
en 0.85 kon worden geconstateerd bij opvolgende perioden van 2 uren.

De verschillende problemen die in verband met de dagelijkse schom-
melingen en met het vasten nog bestaan of tijdens dit voorlopig oriënterend
onderzoek naar voren zijn gekomen zijn een onderwerp van verder
onderzoek.

Ook bij jonge kuikens van circa 4 weken oud (lichaamsgewicht ± 200 g)
werd een analoge proef genomen. De dieren hadden steeds 2 X per dag
meelvoeder ontvangen, vermengd inet water, en bevonden zich reeds
enkele dagen vóór de proef bij 20° C. Tijdens de proef was de temperatuur
in de respiratiekamer 20° C. en de relatieve vochtigheid 95 %. De proef
werd genomen met 4 dieren, die alle 4 tegelijk in de respiratiekamer
werden onderzocht gedurende perioden van 1 uur. De resultaten met
deze jonge kuikens verkregen zijn samengevat in fig. 5.

Gedurende de eerste 24 uren kregen de dieren op de normale tijden
voedsel (meel); duidelijk is de grote invloed van de voedselopname op
de warmteproductie te zien en wel een stijging van circa 50 % nl. een
toename van 9.56 tot resp. 13.99 ^en H-7¹ Gal./kg/uur gedurende de
uurperioden direct volgend op de voedering, terwijl ook het R.Q. dat
voor de ochtendvoedering 0.73 bedroeg, erna stijgt tot 0.92, een waarde
die circa 3 uren na de voedering wordt bereikt. Het directe effect van
de voedselopname (specifiek dynamische werking) is dus bij jonge dieren
veel sterker uitgesproken dan bij volwassen kippen; ook Barrott c.s.
(1938) konden dit aantonen bij Rhode Island Reds.

Vervolgens treedt weer een daling in, zowel van calorieproductie als
van R.Q., dat vóór de avondvoedering weer is gedaald tot 0.74. Na de

tweede voedselopname kan er weer toename van beide worden gecon-
stateerd, terwijl de volgende morgen, dus 24 uren na het begin van de
proef, de calorieproductie weer is gedaald tot een bedrag van 1 o Gal. /kg/uur
en het R.Q. is verminderd tot 0.62, een waarde die bij de volwassen dieren
eerst na enkele etmalen vasten werd bereikt. De ochtendvoedering met
meelvoeder had weer een toename van calorieproductie en stijging van
het R.Q. tengevolge, ofschoon niet in die mate als bij het begin van de
proef. Het Respiratoir Quotiënt bleef gedurende het verdere deel van de
dag vrij constant 0.88), terwijl de calorieproductie iets daalde.

Bij de avondvoedering werd den dieren voor de eerste maal fijn hard-
voer verstrekt; opvallend is hierna de grote toename van de caloriepro-
ductie, terwijl ook het R.Q. nog stijgt van 0.88 tot 0.98. Zeer merkwaardig
is het verschijnsel dat gedurende de daaropvolgende nacht de calorie-
productie zowel als het R.Q,. constant gebleven zijn, in tegenstelling met
de ervaringen bij de volwassen dieren. Of dit zo moet worden geïnter-
preteerd dat bij deze jonge kuikens, die nog niet aan hardvoeder zijn
gewend, de digestie hiervan zeer langzaam verloopt zal verder onderzoek
nog dienen uit te maken.

De morgen, volgend op de toediening van hardvoeder bedroeg de
calorieproductie 11.55 Cal. per 1 kg lichaamsgewicht per uur en het R.Q.
0.96. Aan de dieren werd verder geen voedsel meer verstrekt en nu bleek
in de loop van het daarop volgend etmaal de calorieproductie af te nemen
tot 8.45 Cal./kg/uur en het R.Q. te dalen tot 0.65. Dit was wat het R.Q.
betrof tevens bijna de laagste waarde die bereikt werd, want in de loop
van een daaropvolgend etmaal van vasten daalde het R.Q. nog slechts
weinig nl. tot 0.61; de calorieproductie evenwel nam nog af tot 6.41
Cal/kg/uur en had dus nog geen constante waarde bereikt. Men is dus
niet gerechtvaardigd te spreken van een basaalmetabolisme, aangezien
dit begrip een enige tijd constant blijvende stofwisseling onder constante
voorwaarden veronderstelt.

Het vasten werd nog langer voortgezet dan 48 uren, doch in het begin
van het derde etmaal zijn 2 van de 4 dieren bezweken. De geringe reserves
waarover de jonge kuikens beschikken, gecombineerd met een relatief
hoge calorieproductie, laat dus niet toe de dieren langer dan 48 uren te
laten vasten en feitelijk is deze termijn reeds te lang. Bij de jonge kuikens
bereiken wij dus eigenlijk niet een stadium van basaalmetabolisme bij
dieren die niet worden gevoederd, doch zij gaan direct over in de honger-
stofwisseling, gekarakteriseerd door een zeer laag R.Q. en een voortdurend
kleiner wordende warmteproductie. Een en ander zal behalve door de
geringe voorraad reserves waarschijnlijk mede door een nog onvolledig
ontwikkeld mechanisme van warmteregulatie worden veroorzaakt.

De 2 overlevende kuikens gaven na toediening van voedsel een spontane
stijging van metabolisme en van het R.Q. te zien.

De definitie „basaalmetabolisme" zal bij jonge dieren dus enigszins
anders dienen te worden gedefinieerd dan bij oudere. Een constant niveau
in de calorieproductie wordt feitelijk niet bereikt, terwijl bovendien uit
de nog te bespreken proeven over de invloed van de temperatuur zal
blijken dat juist de jonge dieren zeer duidelijk reageren met verandering
in calorieproductie bij verandering van buitentemperatuur. Het lijkt mij
daarom gewenst als basaalmetabolisme van het kuiken te definiëren de
calorieproductie per eenheid lichaamsgewicht of lichaamsoppervlak per

tijdseenheid bij een temperatuur van circa 25⁰ C. en een relatieve vochtig-
heid van 90—100 %, 24 uren na de laatste voedselopname.

Benedict c.s. (1932) konden bij Rhode Island Reds vaststellen dat na
48 uren vasten het R.Q. van vetverbranding is bereikt en het metabolisme
hierna geruime tijd constant blijft; is de krop weinig gevuld bij het begin
van de vastenperiode dan is de „postabsorbtive state" reeds na 36 uren
bereikt.

Analoge resultaten heeft Dukes (1937) bereikt bij Plymouth Rocks en
wel bij dieren van minstens 10 maanden oud; het duurde evenwel tot
75 uren na het begin van de vastenperiode alvorens een constant niveau
in de calorieproductie werd bereikt en deze auteur definieert dan ook
het basaalmetabolisme onafhankelijk van deze termijn nl. als zijnde de
calorieproductie van de dieren 24 uren na begin van een vastenperiode,
waarbij als laatste voedsel 40 gram graan werd genuttigd; het R.Q.
bedraagt dan ^ 0.74.

Kleiher en Dougherty (1933) werkten met jonge kuikens van White
Leghorn en definiëren hier het basaalmetabolisme als de calorieproductie
24 uren na de laatste voedering; zij vonden ook een zeer grote invloed
van voedselopname op deze productie en wel verschillend, al naar gelang
van de buitentemperatuur.

Mitchell en Haines (1927), die de netto energiewaarde van mais
bepaalden voor Rhode Island Reds en White Plymouth Rocks, vonden
eveneens een termijn van 48 uren vasten alvorens het basale niveau in
het metabolisme wordt bereikt; hierbij is het R.Q,. 0.71. Soms vinden
zij dit lager en beschouwen deze uitkomst als foutief, doch bij Gerhartz
(1914) vinden wij waarden voor het R.Q,. die vaak belangrijk lager zijn
dan 0.70 en wel tot 0.59. Hij vindt deze „atypische" respiratoire quotienten
(0.59—0.70) in het bijzonder bij dieren die tijdens het vasten een groot
gewichtsverlies vertonen. Gerhartz schrijft deze afwijkende respiratoire
quotienten eveneens toe aan een mogelijke vorming van koolhydraten uit
vet en onvolledige oxydatie van vet onder vorming van oxyboterzuur.

Het komt mij voor dat dit vraagstuk van de lage R.Q.\'s bij vastende
hennen van grote betekenis is voor de vermeerdering van kennis omtrent
de intermediaire stofwisseling van de dieren en dat de auteurs uit de
Engels-Amerikaanse literatuur hier wel wat vluchtig over hebben ge-
oordeeld en hun resultaten in die richting wat lichtvaardig, als mogelijk
onjuist, hebben terzijde gesteld. De onderzoekingen van Gerhartz, die
voornamelijk bij Wyandotte hennen zijn verricht, maken een degelijke
indruk, al is de tekst van zijn publicatie door de grote breedsprakigheid
nogal onoverzichtelijk geworden.

Een fundamentele eigenschap van homoiotherme dieren is gelegen in
het feit, dat zij hun lichaamstemperatuur nagenoeg weten te handhaven
op een voor de diersoort specifiek niveau binnen wijde grenzen van de
buitentemperatuur. Boven een bepaalde temperatuur evenwel, die bij
diverse diersoorten verschillend is, blijft de lichaamstemperatuur niet
constant doch stijgt, blijkbaar een gevolg van het feit dat boven deze z.g.
„kritische temperatuur" het dier niet meer in staat is zijn warmteafgifte

zodanig te stimuleren resp. zijn warmteproductie te remmen, dat warmte -
afgifte en warmteproductie aan elkaar gelijk zijn. Beneden de kritische
temperatuur blijft dit evenwicht wel gehandhaafd, althans bij vele homo-
iothermen, tot een relatief lage temperatuur, in het bijzonder bij dieren
uit de koudere luchtstreken. De wijze waarop deze thermische balans
wordt ingesteld is uiteraard een physiologisch vraagstuk dat van grote
betekenis is voor de beoordeling van het milieu dat voor een bepaalde
diersoort als gunstig of ongunstig genoemd kan worden.

Bij daling van de buitentemperatuur zal uit de aard der zaak de warmte-
afgifte van het dier toenemen krachtens de physische oorzaak, gelegen
in een groter temperatuursverschil tussen dier en omgeving. Indien het
dier deze meerdere warmteafgifte niet voldoende weet te beperken door
middel van haar- of vederkleed dan volgt hieruit, dat de warmteproductie
(metabolisme) zoveel zal moeten stijgen totdat opnieuw een thermische
balans is bereikt. Energetisch gesproken is dit dus een onvoordelige toe-
stand, want bij temperaturen lager dan de kritische zal dus altijd een
extra kwantum calorieën worden geproduceerd tot handhaving van de
lichaamstemperatuur.

Van menselijk standpunt bezien zijn dus die dieren in het voordeel
die bij temperaturen lager dan de kritische, de warmteafgifte weten te
verminderen en daardoor zonder verhoging van de calorieproductie hun
lichaamstemperatuur op peil weten te houden. In het algemeen behoren
hiertoe dieren die over een goed ontwikkeld haarkleed of verenpak be-
schikken of dieren (mens) waarbij het oppervlak van de bloedvaten in de
huid varieert al naar de temperatuur van de omgeving. Het behoeft geen
nader betoog dat het vermogen tot beperking der warmteafgifte zeer
begrensd is en dat beneden een zekere temperatuur de warmteproductie
zal moeten toenemen teneinde de lichaamstemperatuur constant te houden.
De temperatuur waarbij de warmteproductie een minimum is (kritische
temperatuur) zal dus bij sommige dieren slechts één bepaalde temperatuur
zijn; bij andere zal er een zeker temperatuurgebied zijn waarbij dit het
geval is. Dit laatste treffen wij o.a. aan bij de hond, die tussen 20° en
30° C. een vrij constante warmteproductie vertoont van i 55
Cal./kg/24 uren.

Wij hebben bij onze proefdieren uitvoerig de invloed van de buiten-
temperatuur op de calorieproductie nagegaan en wel bij 6 zeer jonge
kuikens (60—200 g), bij 8 iets oudere dieren (700—1100 g) waarbij het
verenpak behoorlijk is ontwikkeld, en bij volwassen hanen en hennen
nl. bij 2 goed bevederde hanen (4100 en 4200 g), bij 2 slecht bevederde
hanen (3500 en 4000 g) en bij 2 goed bevederde hennen (2900 en 3000 g).
De proeven werden verricht in de grote respiratiekamer bij een constante
relatieve vochtigheid van 90—95 %. De jongste dieren hadden 24 uren
van tevoren gevast, de oudere 48 uren.

De resultaten verkregen bij de jonge kuikens zijn in fig. 6 bijeengebracht.
Uit deze figuur blijkt dat bij temperaturen lager dan 35⁰ C. de warmte-
productie voortdurend toeneemt bij dalende temperatuur. Terwijl deze
bij 35⁰ C. 8 Cal./kg/uur bedraagt kan bij 15⁰ C. een calorieproductie
van 16 Cal./kg/uur worden gemeten; er is dus bij een temperatuurdaling
van io° C. een stijging van de warmteproductie met circa 50 %. Bij
temperaturen hoger dan 35° C. konden geen betrouwbare waarnemingen
worden verricht, daar de kuikens dan spoedig te gronde gaan wat ver-

oorzaakt wordt door een snel optredende hypertherrnie. De gestippelde
voortzetting van de curve in fig. 6 is hiervan de uitdrukking.

Blijkbaar hebben jonge Noord-Hollandse Blauwe kuikens een minimum
warmteproductie bij circa 35⁰ C., indien de atmospheer waarin zij ver-
keren practisch met waterdamp verzadigd is. De grote gevoeligheid van
de dieren voor verandering van de omgevingstemperatuur, met name
de sterke toename in warmteproductie bij daling van de temperatuur,
zal ongetwijfeld samenhangen met de nog zeer geringe bevedering op
deze leeftijd.

Elk punt van de grafiek in fig. 6 werd verkregen door de 6 betreffende
dieren tegelijk gedurende 3 uren aan een respiratiemeting te onderwerpen,
waarbij zij steeds van tevoren enige tijd bij de temperatuur van onderzoek
hadden verkeerd.

Bij iets oudere dieren (700—1100 g), waar het verenkleed zich reeds
behoorlijk heeft ontwikkeld, konden geheel afwijkende resultaten worden
geconstateerd (fig. 7). De dieren werden ieder afzonderlijk in de respiratie-
kamer onderzocht gedurende een periode van 2.5—3 uren.

Uit de curve in fig. 7 blijkt dat een kritische temperatuur bij dieren
van het genoemde lichaamsgewicht veel lager ligt dan bij jonge kuikens.
Bij 27⁰ C. namelijk is een duidelijk minimum in de warmteproductie te
constateren met een flinke stijging bij hogere en lagere temperaturen.
Een mogelijke verklaring hiervoor zou kunnen worden gezocht in de
omstandigheid dat de ontwikkeling van het vercnkleed een relatief snel
verloop heeft en daardoor het nerveuze mechanisme van de warmte-
regulatie min of meer in ontwikkeling is „voorbijgestreefd", zodat een
temperatuur hoger dan 27⁰ C., die voor het jonge kuiken geen gevaar
voor hyperthermie oplevert, nu wel van betekenis is geworden door de
belemmering in de warmteafgifte. De functionele ontwikkeling van de
warmteregulatie zal zijn anatomische basis vinden in de progressieve
ontplooiing van de hypothalame kernen, waarover men bij de vogels
onvoldoende is georiënteerd. Temperaturen van de omgeving boven 27⁰ G.
kunnen bij deze dieren dus tot hyperthermie leiden, althans bij een hoge
relatieve vochtigheidstoestand van de atmospheer (90 %). Een warme
vochtige atmospheer zal dus in het algemeen dodelijk zijn voor de dieren
op deze leeftijd.

Daar in ons land de betreffende temperaturen van 27 a 30° C. in het
algemeen niet vergezeld zijn van een zo hoge vochtigheidsgraad als tijdens
de proeven werd gebruikt, zal het gevaar voor hyperthermie dan ook
in het algemeen niet groot zijn, ofschoon men de dieren de gelegenheid

zal moeten bieden koele, beschaduwde plaatsen op te zoeken indien de
temperatuur van de omgeving hen daartoe zou noodzaken.

De betekenis van de vochtigheidstoestand voor de warmteregulatie zal
afzonderlijk worden behandeld.

Bij de goed bevederde volwassen hanen en hennen blijkt de temperatuur
van de omgeving weinig invloed op de warmteproductie te hebben tot
een temperatuur van 32⁰ C., waarboven de dieren niet meer in staat zijn
hun lichaamstemperatuur te handhaven. De eigenlijke kritische tempe-
ratuur is dus 32⁰ C., doch hier beneden is feitelijk een breed temperatuur-
gebied waarbinnen de calorieproductie hoegenaamd niet verandert. Een
temperatuurdaling van 32⁰ C. tot 5⁰ C. is b.v. bij de goed bevederde
hanen noodzakelijk om de warmteproductie van 2 tot 3 Cal./kg/uur te
doen stijgen; een toename van 50 %. Bij jonge kuikens wordt deze pro-
centuele toename reeds bereikt bij daling van de temperatuur met io° C.

Bij temperaturen hoger dan 32⁰ C. neemt de calorieproductie toe en
vooral bij de goed bevederde hanen geeft dit een steil verloop van de
kromme. Bij 38° C. nl. is de warmteproductie circa 100 % groter dan
bij 32° C. Men kan de dieren dan ook slechts korte tijd bij deze temperatuur
laten vertoeven.

Een geheel ander beeld vertonen de slecht bevederde dieren, waaruit
de betekenis van een goed ontwikkeld verenkleed moge blijken. Bij stijging

van de temperatuur neemt de warmteproductie af tot bij 35⁰ C. een
minimum wordt bereikt van gemiddeld 2.50 Cal. per 1 kg lichaams-
gewicht, terwijl bij de goed bevederde hanen een calorieproductie van
circa 2.00 Cal./kg/uur kon worden gemeten. Dit verschil kan uit de aard
der zaak verklaard worden uit het onderscheid met betrekking tot de
bevedering; immers bij de kale dieren is de warmteafgifte aan de omgeving
groter. Bij stijging van de temperatuur boven 35° C. neemt de warmte-
productie niet verder af, doch neemt weer iets toe. Blijkbaar zijn de slecht
bevederde dieren bij temperaturen boven 35⁰ C. niet meer geheel homo-
iotherm evenals dat bij de goed bevederde boven 32⁰ C. het geval was.
Toch is de toename in calorieproductie bij de kale dieren betrekkelijk
gering in verhouding tot die bij de normaal bevederden, zodat bij 38^ C.
de normaal bevederde dieren een aanzienlijk grotere warmteproductie
hebben dan de slecht bevederde.

Terwijl de schaars bevederde dieren bij hoge temperatuur van de
omgeving (en hoge relatieve vochtigheid) minder gevaar voor hyper-
thermie lopen dan de normale dieren, blijkt het voordeel van de normale
bevedering bij temperaturen beneden 32⁰ C. Bij 5⁰ C. b.v. bedraagt de
warmteproductie van de normale hanen circa 3.00 Cal./kg/uur, die van
de slecht bevederde dieren meer dan 6.00 Cal./kg/uur, dus een verschil
van meer dan 100 %. Uit een oogpunt van voedingseconomie zijn dus
feitelijk bij alle temperaturen lager clan 32⁰ C. de schaars bevederde
dieren in het nadeel ten opzichte van de normaal bevederde.

In de literatuur worden gegevens vermeld over de invloed van de
buitentemperatuur op het metabolisme o.a. door Benedict, Landauer
en Fox (1932) bij Rhode Island Reds. Deze auteurs wijzen ook speciaal
op de betekenis van de bevedering voor het warmteverlies; bij normaal
bevederde dieren zou ongeveer de helft van alle afgestane warmte door
verdamping worden afgestaan, bij slecht bevederde exemplaren slechts
17 %. Dukes (1937) vindt ditzelfde percentage voor normaal bevederde
Plymouth Rocks. Kleiber en Dougherty (1933) experimenteerden met
jonge White Leghorn kuikens (5 dagen oud) en bepaalden de invloed
van de buitentemperatuur op het metabolisme. Zij vonden bij stijging
van temperatuur van 21° C. af een continue vermindering van de calorie-
productie tot 40° C. toe, dus in wezen overeenkomend met onze resultaten
bij Noord-Hollandse Blauwen. Mitchell en Haines (1927) konden bij
volwassen Rhode Island Red hennen een kritische temperatuur van
62° F. vaststellen, mits de dieren minstens 24 uren hadden gevast, goed
waren bevederd en zich in vrij droge omgeving bevonden. Mitchell en
Kelley (1933) wijden een uitvoerige beschouwing aan de waterstof-
wisseling van de kip en onderstellen dat bij normaal bevederde kippen
en ganzen bij een buitentemperatuur van circa 25° C. ongeveer 40 %
van de afgestane warmte door verdamping wordt geleverd.

Barrott, Byerly en Pringle (1936), die met jonge kuikens van ,.mixed
breeding" onderzoekingen verrichtten, vonden ook een sterk uitgesproken
invloed van de temperatuur op de warmteproductie b.v. bij 64\' F. een
productie van 12.5 Cal./kg/uur, bij 96° F. van 6.0 Cal./kg/uur en bij
nog hogere temperaturen een geringe toename in calorieproductie. Zij
noemen ook 96° F. de kritische temperatuur voor jonge ééndagskiikens.
Tussen beide geslachten bestond geen verschil en de aanwezigheid van de
dooierreserve bleek van geen invloed op de temperatuurcurve te zijn.

In het bovenstaande is meermalen gewezen op een eventuele betekenis
van die vochtigheidstoestand van de lucht met betrekking tot de warmte-
regulatie van de kip. Teneinde hier meer inzicht in te verkrijgen werd
bij normaal- en slecht bevederde dieren de lichaamstemperatuur thermo-
electrïsch gemeten tijdens hun verblijf in de respiratiekamer, terwijl tevens
het metabolisme werd bepaald. Alle proeven werden verricht met dieren
die 48 uren hadden gevast en dus in de „postabsorbtive state" verkeerden.
De vochtigheidstoestand in de respiratiekamer werd op een bepaald niveau
gehandhaafd door water of chloorcalciumschilfers in de zij bakken te doen.
Op die wijze was het mogelijk de relatieve vochtigheid te doen variëren
van 910—100 % enerzijds tot 30—40 % anderzijds. De betreffende thermode
werd bij de dieren in het subcutane bindweefsel onder de linkervleugel
bevestigd, waar de temperatuur identiek met de rectaaltemperatuur
bleek te zijn. De vergelijkingsthermode was in een waterbad bij een
constante temperatuur van 40° G. geplaatst. De gebruikte laagohmige
Cambridge-galvanometer was zodanig geschakeld dat 1 schaaldeel met
o.i° C. temperatuurverschil overeenkwam. De proeven werden bij één
temperatuur beneden en bij één boven de kritische temperatuur verricht
nl. bij 23.8 en bij 37.8° C.

In fig. 9 zijn de resultaten weergegeven van de proeven met goed be-
vederde hanen bij 23.8° C. bij de beide beschreven vochtigheidswaarden.
Uit deze figuur blijkt, dat zowel bij hoge als bij lage vochtigheidstoestand
de calorieproductie gedurende opvolgende perioden van 2 uren practisch
op een constant niveau van circa 2.20 Cal./kg/uur blijft en dat in overeen-
stemming hiermede de lichaamstemperatuur ook vrijwel geen wijziging
ondergaat. De daling gedurende het eerste uur van 42.o° C. tot 41.o° C.
kan uitstekend worden verklaard door de intredende rust die plaats grijpt
zodra het dier in het donker in de registratiekamer is ondergebracht.

De conclusie die uit deze waarnemingen gerechtvaardigd is, is dus deze,
dat bij normale temperatuur van de omgeving (zomertemperatuur) een
eventueel hoge vochtigheidstoestand van de atmospheer niet van invloed
is op de handhaving van de normale lichaamstemperatuur (41.0—42.o° C.).
Blijkbaar is de afgifte van het warmtesurplus dan voldoende door straling
enz. gewaarborgd en speelt het warmteverlies door verdamping een zeer
ondergeschikte rol.

Een geheel ander beeld vertoont fig. 10, waarin de resultaten zijn
weergegeven verkregen met dezelfde dieren bij een temperatuur van
37.8° C., dus ver boven de kritische temperatuur (32⁰ C.). In droge om-

geving (relatieve vochtigheid = 38 %) blijkt de hoge temperatuur van
deze omgeving geruime tijd goed verdragen te worden; althans gedurende
de 6 opvolgende uren gedurende welke de dieren werden onderzocht
bleef het basaalmetabolisme zeer constant, al vindt een duidelijke stijging
van de lichaamstemperatuur plaats van 42⁰ C. tot 44⁰ C. Blijkbaar is
deze stijging een gevolg van de onvoldoende warmteafgifte onder deze
omstandigheden, ondanks de droge atmospheer. Dat de warmteafgifte
door verdamping bij deze hoge buitentemperatuur zeer belangrijk is
moge blijken uit de proef met hetzelfde dier bij een zelfde temperatuur
en relatieve vochtigheid van 88 %. Deze proef kon niet langer dan 11 uur
worden voortgezet teneinde het dier te sparen. De lichaamstemperatuur
was in deze korte tijd opgelopen van 42⁰ C. tot 45⁰ C. en de warmte-
productie bedroeg circa 4.00 Cal. /kg/uur, dat is ongeveer 66 % meer
dan in droge omgeving; langer verblijf onder deze condities zou dodelijk
voor het dier geweest zijn. Bij hoge buitentemperatuur speelt dus
blijkbaar het warmteverlies door verdamping een zeer grote rol bij de
handhaving van de lichaamstemperatuur.

Dat onder de beschreven condities de schaars bevederde dieren in een
gunstiger positie verkeren wordt geïllustreerd door figuur 11. Bij deze

dieren blijft in droge omgeving de lichaamstemperatuur practisch constant
op het physiologische niveau van 42.0° C., terwijl ook de calorieproductie
constant blijft, zelfs iets vermindert gedurende de proeven. Het warmte-
verlies door straling, gecombineerd met afgifte door verdamping, is kenne-
lijk in staat het calorisch evenwicht van de dieren te handhaven.

Zelfs in vochtige omgeving (88 %) blijkt de lichaamstemperatuur eerst
na 2 uren met 2° C. te zijn gestegen en het metabolisme slechts met circa
8 % te zijn toegenomen (van 2.6—2.8 Cal./kg/uur). Bij de goed bevederde
dieren was deze toename 66 % (van 2.4—4.0 Cal./kg/uur). De betekenis
van het verenpak komt onder de beschreven omstandigheden in zoverre
tot uiting, dat bij hoge temperaturen van de buitenlucht de slecht bevederde
dieren onder veel gunstiger omstandigheden verkeren dan de normale
dieren; zelfs indien de vochtigheidstoestand hoog is (88 %).

Goed bevederde Noord-Hollandse Blauwe hanen en hennen zijn dus
in verband met hun mechanisme van warmteregulatie niet geschikt om
onder de beschreven „tropische" condities te worden gehouden, in het
bijzonder bij hoge vochtigheid van de atmospheer. Een luchttemperatuur

van 37.8° C. is zeer hoog, doch ook bij 35° G. blijken goed bevederde
hennen niet meer in staat hun lichaamstemperatuur te handhaven, zelfs
in droge lucht (36 %). Dit blijkt uit fig. 12, waarin de laatstgenoemde
resultaten zijn weergegeven.

De geleidelijke toename van calorieproductie en stijging van lichaams-
temperatuur, die bij een vochtigheidstoestand van 36 % nog zodanig is
dat men de dieren minstens 6 uren onder deze omstandigheden kan laten
verblijven, verandert bij toename van de vochtigheidsgraad tot 88 % in
een snelle toename van calorieproductie en lichaamstemperatuur. Ook
deze buitentemperatuur van 35⁰ C. leidt dus, zelfs onder „droge" om-
standigheden tot hyperthermie en de dood.

Met de in een ie mededeling beschreven apparatuur werden onder-
zoekingen verricht over het metabolisme (calorieproductie) van Noord-
Hollandse Blauwe hanen en hennen en de invloed van diverse omstandig-
heden zoals leeftijd, voedselopname, temperatuur en vochtigheid, op de
calorieproductie onderzocht.

De leeftijd (lichaamsgewicht) blijkt zeer grote invloed op het metabolisme
te hebben, in dier voege, dat bij vastende dieren tot een leeftijd van 3
weken (150 gram) een stijging van de warmteproductie per kg lichaams-
gewicht per uur kan worden geconstateerd, waarna een daling intreedt
die blijft voortduren tot de dieren volwassen zijn en een samenhang ver-
toont met de verandering in het relatieve lichaamsoppervlak. De grote
betekenis van het zich ontwikkelende verenkleed kon uit de grafieken
kwantitatief worden berekend. Bij dieren die experimenteel kaal werden
gehouden bedroeg de warmteproductie vaak 100 % meer dan bij normaal
bevederde exemplaren van dezelfde leeftijd en hetzelfde geslacht.

De dagelijkse variaties in warmteproductie, vooral met betrekking tot
de invloed van voedselopname, werden bij volwassen hennen onderzocht
bij een temperatuur van 22⁰ C. en een relatieve vochtigheid van 95 %.
Bij vastende dieren blijken de dagelijkse schommelingen zeer gering te zijn,
en 48 uren na begin van de vastenperiode een constant niveau te bereiken,
dat geruime tijd (3 etmalen) kan worden gehandhaafd op een bedrag
van circa 2.35 Cal./kg/uur. Toediening van voedsel doet de warmte-
productie direct stijgen met een bedrag van circa 20 %; vooral meelvoeder
doet deze toename snel naar voren treden. Bij niet vastende dieren hangen
dus de dagelijkse schommelingen ten nauwste samen met de voedertijden.

Het Respiratoir Quotiënt varieert bij normale voedering van 0.78 vóór
de voedselopname tot 0.96 na de voedering. Bij intredende vastenperiode
daalt het R.Q. aanzienlijk beneden 0.78 en bereikt na 3 etmalen vasten
een waarde van 0.61. Een mogelijke verklaring hiervoor werd kort be-
discussieerd. Toediening van voedsel na afloop van een dergelijke vasten-
periode doet het R.Q. in 6 uren stijgen tot de physiologische waarde van
0.85, die men gemiddeld bij normaal gevoederde dieren kan vaststellen.

Bij jonge dieren, nl. kuikens van 4 weken, bleek de invloed van de
voedselopname veel meer uitgesproken dan bij volwassen dieren, nl.
toename van de warmteproductie met 50 % van 9.56 tot zelfs 14.71
Cal./kg/uur kon worden gemeten, terwijl dagelijkse variaties van het R.Q.
van 0.73 tot 0.92 konden worden geconstateerd. Bij onthouding van
voedsel neemt de warmteproductie voortdurend af zonder dat een con-

stante waarde wordt bereikt. Het begrip „basaalmetabolisme" dient dus
bij jonge kuikens nauwkeurig gepreciseerd te worden. Het R.Q_. daalt
tijdens vasten tot ongeveer 0.62 en blijft dan vrijwel constant. Een vasten-
periode langer dan 48 uren brengt levensgevaar voor de dieren met
zich mede.

Temperatuur en vochtigheid van de omgeving bleken grote invloed
op de warmteproductie te hebben en wel des te groter naarmate de be-
vedering minder goed ontwikkeld is. Bij dieren jonger dan 2 maandsn
wordt de kleinste warmteproductie gemeten bij 35⁰ C.; bij daling van
de buitentemperatuur stijgt het metabolisme met 50 % per io° C. Boven
35⁰ C. gaan de dieren snel te gronde. Bij oudere dieren (700—1000 g)
is de warmteproductie minimaal bij 27⁰ C. Boven en beneden deze
„kritische temperatuur" valt een toename van de stofwisseling te con-
stateren. Een mogelijke verklaring hiervoor werd aan discussie onder-
worpen.

Bij volwassen dieren heeft een verandering van de omgevingstemperatuur
beneden 32⁰ C. weinig invloed op de warmteproductie. Bij 5° C. bedraagt
deze slechts 50 % meer dan bij 32⁰ C., terwijl temperatuurstijging van
32 tot 38° C. de warmteproductie met circa 100 % doet toenemen en
de dieren na korte tijd sterven aan hyperthermic. Niet aldus de schaars
bevederde dieren, die bij temperaturen boven 32⁰ C. niet direct aan het
gevaar voor hyperthermic zijn overgeleverd, dank zij hun gemakkelijker
warmteafgifte aan de omgeving. In een omgeving die kouder is bedraagt
de warmteproductie bij deze laatste categorie aanzienlijk meer dan bij
normaal bevederde exemplaren; bij 5⁰ kunnen verschillen tot 100 %
worden geconstateerd.

De invloed van de vochtigheidstoestand op de warmteregulatie werd
bestudeerd o.a. door middel van thermo-electrische controle van de
lichaamstemperatuur. Bij temperaturen beneden de „kritische" (32⁰ C.)
blijkt de relatieve vochtigheid van de omgeving geen invloed te hebben
op de lichaamstemperatuur en de warmteproductie; bij temperaturen
boven de kritische echter wel een zeer grote invloed nl. hoe droger de
lucht, hoe langer de betreffende temperatuur kan worden verdragen.
Boven de „kritische temperatuur" speelt dus de warmteafgifte door ver-
damping een rol van betekenis. Bij temperaturen beneden de kritische
kan alle af te geven warmte door straling worden gefourneerd. Een en
ander kwam vooral bij slecht bevederde dieren goed tot uiting; in droge
omgeving kunnen zij zelfs bij 38° C. hun lichaamstemperatuur op het
physiologisch niveau van 41—42⁰ C. handhaven.

With the method described in a first communication on the fowl\'s metabolism the
influence of several factors on the caloryproduction has been studied in North-Holland
Blue chickens. Firstly the effect of age and body size appears to be very pronounced.
Up to an age of 3 weeks (150 g bodyweight) the caloryproduction pro unit of
bodyweight increases steadily from about 10 Cal. to 15 Cal. From this age on to
the adult state a decrease from 15 to 3 Cal. pro kg bodyweight pro hour could be
established. The greatest part of this diminuation falls within the second and third
month of growth; in 3 months old chickens the caloryproduction amounts 5 Cal./kg/hour.

The decrease in caloryproduction pro unit body weight can be explained only partly
by the relative decrease in surface area, especially during the first 3 months of animal
life. The decrease is much greater than could be expected from the data about the

relative surface area. It seems to me that the complete development of the feathering
during the second and third month must be responsible for this discrepancy.

In poorly feathered animals the caloryproduction surpasses the normal level with
about 100 %; at least under the conditions of the experiment (t = 23⁰ C., relative
humidity = go %).

Daily variations in caloryproduction have been studied, especially in relation to
the influence of food intake in mature hens and cocks at a temperature of 22° C. and
a humidity of 95 %. In fasting animals the daily variations in the metabolism appeared
to be very small; about 48 hours after the beginning of a fasting period a constant
level was reached of about 2.35 Cal. pro kg body weight pro hour, which could be
continued over a period of at least 3 days. Food supply is immediately followed by
an increase in caloryproduction with about 20 %. In non-fasting animals the daily
variations in metabolism can therefore be related directly with time of food supply.

The respiratory quotient in the normally fedded animal varies from 0.78 before
till 0.96 after food supply. In fasting animals the R.Q. decreases steadily and remains
at a constant level of 0.61 after 3 days. A possible explanation for this extremely low
figure of the R.Q. has been discussed. Food supply after such a fasting period is im-
mediately followed by a sudden rise of the R.Q. (from 0.61—0.85 within 6 hours).

fn four weeks old chickens the influence of food intake is much more pronounced
than in mature hens and cocks e.g. an increase of caloryproduction from 9.56 till
14.71 Cal./kg/hr could be measured accompanied by daily variations in the R.Q.
from 0.73 till 0.92.

In fasting animals a constant level of the respiratory metabolism could not be obtained;
the R.Q., decreases till 0.62. After a two days fasting period young chickens of about
4 weeks are nearly exhausted. The B.M.R. of chickens has been defined as the „calory-
production" pro unit body weight or body surface pro unit of time at a temperature
of 25⁰ C. and a relative humidity of 90—100 % after a 24 hours fasting period.

Temperature and humidity have a great influence on the hen\'s metabolism in
relation to the feathering of the animal. In chickens younger than 8 weeks the lowest
caloryproduction could be measured at a temperature of 35⁰ C.; at a lower temperature
the mctabolim increases with about 50 °₀ pro io° C. and above 35° C. the animals
die within a few hours, at least at a humidity of 90—100 %. In animals with a body
weight of about 1000 g the lowest caloryproduction has been measured at a temperature
of 27° C. (critical temperature). This difference with the younger chickens has been
discussed.

In adult hens and cocks cooling of the surrounding air below 32° C. has little influence
on the caloryproduction. At 5⁰ C. the metabolism surpasses that at 32⁰ C. with only
50 while heating from 32⁰ till 38" C. is followed by an increase with 100 %. 32⁰ C.
is therefore the critical temperature of adult North Holland Blue hens and cocks. Above
32° C. the normally feathered animals suffer from hyperthermia at least at a high
humidity of the surrounding air. Poorly feathered animals have a much better adap-
tation to higher environmental temperature, thanks to the greater amount of heat given
off by radiation. In an environment colder than 32⁰ C. however the metabolism of
the normally feathered birds is one of greater efficiency; at 5⁰ C. for example the
caloryproduction of the scarcely feathered animals surpasses that of the normals with
about 100 %.

The influence of the humidity on the regulation of body temperature has been
studied by means of a thermo electrical outfit. Below the critical temperature (32° C.)
the relative humidity of the environment has no influence on the body temperature
and caloryproduction; above this temperature the influence of the humidity is highly
pronounced; the more dry the air, the better is the adaptation of the fowl to the
corresponding temperature. Offenly the heat loss above the critical temperature is
for a good deal furnished by evaporation of water from the air sacs and below the
critical temperature total heat loss can take place by radiation only.

In comparison with poorly feathered fowls the influence of temperature and humidity
in normal birds is of great importance; scarcely feathered animals maintain the

physiological level of body temperature (41—42° C.) in dry surrounding air, even
at an environmental temperature of 38° C.

Barrott, H. G., Fritz, J. C., Pringle, E. M. en Titus, H. W. (1938). J. Nutrit. 15, 145.

Benedict, F. G., Landauer, W. en Fox, E. L. (1932). Storrs Agric. Exper. Station
Bull. no. 177.

Brody, S., Funk, E. M. en Kempster, H. L. (1932). Poultry Sei. 11, 133.
Dukes, H. H. (1937). J. Nutrit. 14, 341.
Gerhartz, H. ( i9i4). Pflüg. Arch. Physiol. 156, 1.

Iftimesco, G., Nichita, G., Popesco, I. en Tuschak, N. (1933). C. R. Soc. Biol.
Paris 113, 492.

Mitchell, H. H., Card, L. E. en Haines, W. T. (1927). J. Agric. Res. 34, 945.
Mitchell, H. H. en Haines, W. T. (1927). J. Agric. Res. 34, 549 en 927.
Mitchell, H. H. en Kelley, M. A. R. (1933). J. Agric. Res. 47, 735.
Romijn, C. (1950). T. Diergeneesk. 75, 465.

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lcssinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Giron. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Juni 1949 werd een mededeling
gepubliceerd over het tarief voor het verzamelen van bloed van drachtige merrieën
ten behoeve van de fa. Organon.

Daar de laatste tijd door enkele collegae naar deze tarieven werd geïnformeerd
bij het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, wordt nogmaals
meegedeeld, dat het Hoofdbestuur het gewenst acht, dat het honorarium, dat de
dierenartsen in rekening brengen zoveel mogelijk uniform is.

In verband hiermee wordt geadviseerd een tarief van f7.50 in rekening te brengen.
Wanneer de afstand, die moet worden afgelegd vrij groot is, kan bovendien een
vergoeding in rekening worden gebracht voor de gemaakte verplaatsingskosten.

In het nummer van 15 Juli werd een mededeling gepubliceerd over de veterinaire
eisen, die bij de invoer van honden door verschillende landen worden gesteld.

Intussen blijkt de vermelding, dat bij uitvoer naar de Nederlandse Antillen geen
gezondheidsverklaring geëist zou worden, niet geheel juist te zijn.

Door de gouvernementsveearts zijn namelijk bijzondere eisen gesteld, die wettelijk
werden bekrachtigd door een besluit van de Gouverneur van de Nederlandse
Antillen (Publicatieblad 1950 no. 16).

Krachtens dit besluit wordt bij in- of doorvoer een geldige gezondheidsverklaring
en een geldig bewijs van vaccinatie tegen hondsdolheid geëist.

De modelcertificaten, gedrukt op stevig papier met gekleurde ondergrond en rood
wit blauw ornament zijn thans è ƒ 0.05 per stuk verkrijgbaar bij het secretariaat van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Daar enkele landen verklaringen in de Duitse taal verlangen, is ook de Duitse tekst
aan de modelverklaring toegevoegd.

De voordrachten, die destijds onder auspiciën van de Nederlandse Vereniging tot
Bescherming van Dieren, de Faculteit der Veeartsenijkunde en de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, zijn gehouden, zijn onlangs in druk verschenen.

Deze uitgave is tegen de prijs van ƒ 0.50 beschikbaar voor alle dierenartsen, dus ook
voor degenen, die de cursus niet hebben gevolgd.

Aanvragen kunnen worden gericht aan het Bureau van de Nederlandse Vereniging
tot Bescherming van Dieren, Prinses Mariestraat 40, \'s-Gravenhage, giro 25685.

In de loop van 1951 wordt door de Sociedad veterinaria de zoötechnica te Madrid
het 2de Veterinair zoötechnische congres georganiseerd.

Collegae, die dit congres wensen bij te wonen, kunnen zich hiervoor opgeven bij
het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Programma en andere op het congres betrekking hebbende stukken worden U dan
zo spoedig mogelijk toegezonden.

Notulen van de buitengewone ledenvergadering van de afd. Overijssel van de Mij.
voor Diergeneeskunde, gehouden op Zaterdag 5 Augustus 1950, in het Amstelhotel
te Hengelo.

Aanwezig : de Secretaris van de Mij. v. Diergen., Collega Lok als vertegenwoordiger
van de afd. Gelderland en 12 leden.

Wegens ziekte van de voorzitter, staat de vergadering onder leiding van vice-
voorzitter, collega A. J. v. Doorn, die in z\'n „maiden speech" een speciaal welkomst-
woord richt tot collega Eshuis, in verband met diens 40-jarig jubileum als dierenarts,
ter gelegenheid waarvan deze vergadering een enigszins feestelijk karakter zal dragen.

De notulen van de vorige vergadering worden aangehouden tot de volgende ver-
gadering, in verband met een opmerking van collega de Nooy en de afwezigheid van de
secretaris.

Met algemene stemmen wordt collega Naaktgeboren aangenomen als lid van de
afdeling. Door de voorzitter wordt hem een hartelijk welkom toegeroepen.

Bij de bespreking over een eventueel te houden excursie worden als reisplannen
geopperd: Brocades & Stheeman te Meppel, ,,De Schothorst" en Philips v. Houten
te Weesp.

De beslissing wordt aan het bestuur overgelaten, waarna in een rondschrijven de leden
van datum en doel in kennis zullen worden gesteld.

Hierna geeft de voorzitter het woord aan Collega v. Ulsen, die een lezing houdt over
het onderwerp „Steriliteit bij runderen".

In een zeer duidelijk betoog geeft spreker een overzicht betreffende de tot nu toe
bereikte resultaten bij dit uitermate moeilijke onderzoek. Na het pionierswerk van
Wester, Williams en Lagerlöf kwam men allengs tot het inzicht, dat de enzoötische
steriliteit hoofdzakelijk wordt veroorzaakt door dekinfecties, waarbij de fiagellaat
Trichomonas en de later ontdekte spiril Vibrio foetus de smetstoffen zijn.

Enigszins uitvoerig staat spreker stil bij de optredende verschijnselen, de nieuwere
onderzoekingsmethoden en de bereikte resultaten, toegelicht met voorbeelden uit de
praktijk.

Gebleken is dat Trichomonas en Vibrio foetus in de Oostelijke provincies naast elkaar
voorkomen, terwijl in Friesland nagenoeg uitsluitend Vibrio foetus wordt gevonden.

De bestrijding van de ziekten berust op het elimineren van besmette stieren en het
rust geven van de besmette koeien, die na 3 a 4 maanden in de regel voldoende immuni-
teit hebben verkregen tegen deze infecties.

fn een aanvullend betoog wees collega Post op de steriliteit, welke kan worden
veroorzaakt door afwijkingen in de minerale stofwisseling, avitaminose, verstoringen
in het hormonale evenwicht en verder in \'t bizonder op de Brucella Abortus Bang-
infecties.

De bestrijding van deze ziekte zal krachtiger ter hand genomen kunnen worden,
wanneer de tuberculosebestrijding belangrijk is gevorderd. Voorlopig zal men zich
moeten beperken tot vrijwillige bestrijding en het propageren van de enting van jonge
dieren.

Er ontwikkelde zich een levendige algemene discussie, waarbij bleek, dat er op dit
terrein nog vele moeilijkheden zijn te overwinnen, zowel op wetenschappelijk als op
organisatorisch gebied.

Er werden een tweetal films, van Engels maaksel, vertoond, die een duidelijk beeld
gaven van de werkzaamheden, die de praktiserende dierenarts op het gebied van de
steriliteitsbestrijding kan verrichten. Bedoelde films zijn bijzonder geschikt om te worden
gebruikt bij de voorlichting van veehouders en allen die met dit onderwerp te maken
hebben.

Bij de mededelingen komt ter sprake, de behandeling van tetanus bij paarden met
penicilline, naar aanleiding van een frappante genezing, medegedeeld door collega
van Doorn.

Collega de Haan wijst op het belang van publicatie in het Tijdschrift van mede-
delingen uit de praktijk.

Nadat gewezen is op de noodzakelijkheid spoedig de datum vast te stellen voor de
volgende afd. vergadering, sluit de voorzitter deze zeer geanimeerde bijeenkomst,
waarna de aanwezigen zich verenigen aan een bijzonder gezellige maaltijd, waarbij
het feestelijk karakter van deze „Esiiuis vergadering" nog eens duidelijk wordt onder-
streept.

Op Zaterdag 16 September a.s. 2.00 uur n.m. wordt een Algemene Ledenvergadering
gehouden in Zaal 3 van de Beurs van Koophandel te Rotterdam (ingang Meent 110).

Na afloop van deze vergadering zal een gezellig samenzijn worden gehouden met
de dames. Daar de agenda van de vergadering ditmaal niet zo omvangrijk is, stelt het
bestuur zich voor, dat allen zich ongeveer 4.30 in de beurs verenigen.

Het bestuur wekt alle leden op deze vergadering bij te wonen en ook de dames te
betrekken in de gezellige sfeer, die altijd heerst tijdens, maar vooral ook na afloop van
de vergaderingen.

Het Hoofdbestuur heeft als candidaatleden van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde aangenomen de volgende diergeneeskundige candidaten :

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties hun
jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje steeds
wordt vermeld.

W. H. Eenink te Assen, Vogelkerslaan 7, is telefonisch aangesloten onder nummer
K 5920—3483 (privé). (pag. 68)

Dr H. S. Frenkel te Amsterdam, is binnen die gemeente verhuisd naar Jan van
Eyckstraat 29. (P^ag- 69)

Mejuffrouw M. N. van de Hulst is voorlopig woonachtig te Assen, Vaart N.Z. 36,
in verband met tijdelijke werkzaamheden bij de tuberculose-bestrijding door de
Coöperatieve Melkfabriek, aldaar. (pag. 76)

W. Parree te Amsterdam, is verhuisd naar Boxtel, Clarissenstraat 7 (pag. 102)
M. F. Plankeel te \'s-Hertogenbosch, is verhuisd naar Sassenheim, Beukenlaan 16.

Dr H. H. Scholten te Aerdenhout, is verhuisd naar Haarlem, Verspronckweg 3,
telefoon K. 2500—12738. (pag- 90)

Dr. J. W. Thijn te Exloo, is verhuisd naar Assen, Vogelkerslaan 3 ; giro 347710.

Het telefoonnummer K. 4406- 2093 van het te Valkenburg (L.) gevestigde bureau
van de Inspecteur van de Vecartsenijkundige Dienst, tevens Inspecteur van de Volks-
gezondheid, collega J. H. Hamers, in het district/ambtsgebied Limburg, is gewijzigd
in K. 4406—2443. (pag. 72)

Het bureau van de Inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Inspecteur van de
Vecartsenijkundige Dienst, collega Dr H. H. Scholten, in het ambtsgebied/district
Noord-Holland, is van Aerdenhout, Teding van Berkhoutlaan 17, verplaatst naar
Haarlem, Verspronckweg 3, telefoon K. 2500—12738.

Het telefoonnummer K. 3400—11978 van het Openbaar Slachthuis te Utrecht is
gewijzigd in K. 3400—23744. (pag. 154)

Op 13 Augustus 1950 is overleden collega R. Nijhoff te Hoogeveen. (pag. 85)
Collega H. Hendriks is overleden te Amstenrade. (pag. 73)

Collega J. J. Moolhuisen, directeur van het Openbaar Slachthuis te Tiel, is benoemd
tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Collega W. A. Eisma te Rotterdam, is eervol ontslag verleend als tijdelijk plaatsver-
vangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Noordelijk Zuid-
Holland. (pag. 68)

Collega G. Hupkes te Gouda, is eervol ontslag verleend als tijdelijk plaatsvervangend
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zuidelijk Zuid-Holland.

Collega J. Eshuis te Enschede is eervol ontslag verleend als tijdelijk plaats-
vervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Overijssel.

De gemeente Rotterdam is als standplaats aangewezen voor de Inspecteur van
c\'e Veeartsenijkundige Dienst tevens Inspecteur van de Volksgezondheid, collega
T. Kapteijn.

Collega D. A. Oskam te Lckkerkerk is ter gelegenheid van zijn 40-jarig dierenarts-
jubileum benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Het Hoofdbestuur wil ook van deze plaats collega Oskam van harte feliciteren met
deze Koninklijke onderscheiding. (pag. 86)

Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen F. Sutmöller, Sweelinckstraat 31 bis,
Utrecht.

Blijkens publicatie in de Staatscourant van 20 Juli j.1. waren in de maand Juni 19
boerderijen besmet met mond- en klauwzeer, nl. 1 in de provincie Gelderland, 8 in de
provincie Utrecht, 3 in de provincie Noordholland, 3 in de provincie Zuidholland,
3 in de provincie Zeeland en 1 in de provincie Noordbrabant.

De schurft bij de éénhoevige dieren en de schapen kwam in genoemde maand voor
op 21 bedrijven waar 539 dieren waren aangetast. Deze bedrijven waren als volgt over
de verschillende provincies verdeeld: Groningen 1, Friesland 2, Drenthe 1, Overijssel
3, Utrecht 4, Noordholland 1, Zuidholland 6 en Noordbrabant 3.

Het rotkreupel der schapen werd geconstateerd bij 803 dieren op 25 bedrijven,
gelegen in de provincies: Groningen 1, Friesland 1, Drenthe 1, Overijssel 5, Gelderland
2, Utrecht 2, Noordholland 10 en Noordbrabant 3.

Op 3 Juni 1950 eindigde het leven van onze collega L. J. Colsen. Als
oudste vriend, die gelijk met hem in 1897 het toelatingsexamen voor
de Veeartsenijschool deed, waarna wij op het internaat geplaatst werden,
moge ik enige regels aan zijn nagedachtenis wijden.

De eerste jaren waren moeilijk voor hem, wat in verband met zijn voor-
opleiding niet te verwonderen was, maar na zijn candidaatsexamen kwam
hij in zijn element en verliep alles even vlot.

Reeds toen bleek zijn grote liefde voor ons vak. Hij interesseerde zich
vooral voor veulens met mouw, waardoor in zijn geboorteland zo vele
dieren waardeloos werden. Hij stelde zich hierover in verbinding met
Prof. Thomassen voor een nader onderzoek.

Na het eindigen der studie in 1903 vestigde hij zich in Terhole en begon
zijn druk en werkzaam leven.

Hij was een uitstekend practicus en een groot verloskundige; weldra
mocht hij zich verheugen in een grote praktijk, maar toch vond hij nog
tijd voor wetenschappelijke arbeid, zoals blijkt uit zijn artikelen over
cornage en veulenlahme in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde om-
streeks 1915.

In de jaren 1900 was een dierenarts maatschappelijk nog maar weinig
in tel, doch zijn wijze van leven, zijn werken op velerlei gebied hebben
het prestige in zijn streek zeer zeker verhoogd.

In 1910 nam hij zitting in de destijds bestaande Gezondheidscommissie.
Weldra was hij een gewaardeerd lid door zijn prettige wijze van optreden
en zijn grote kennis van de noden en behoeften van land en volk. In 1911
werd hij benoemd tot pl.v.v. Inspecteur.

Naast zijn praktijk nam ook de Landbouwwinterschool te Hidst, waar-
aan hij vanaf 1924 leraar was, veel tijd in beslag. Hij stelde er prijs op,
het wetenschappelijk peil van de jonge boeren te verhogen en zijn oratorisch
talent maakte hem dat gemakkelijk.

Hij sprak graag en hij sprak goed, waardoor hij erg gezien was bij zijn
leerlingen.

Toen hij in 1948 gepensionneerd werd, werd hem verzocht de cursus op
bepaalde voorwaarden te vervolgen, zodat hij de lessen ook nog gegeven
heeft in de winterperiode \'48—\'49 en \'49—\'50.

Hij was een trouw lid van de Mij. van Diergeneeskunde; zelden werd
hij gemist op de vergaderingen en zelfs in 1949 belastte hij zich nog met het
secretariaat van de Afdeling Zeeland.

Maar ook op kerkelijk- en sociaal gebied heeft hij zijn sporen verdiend.
Hij was een zeer goed Katholiek, maar had ook eerbied voor de gevoelens
van andersdenkenden.

Hij is de stichter van de R.K. Kerk te Terhole en de medeoprichter van
het Lvceum te Hulst.

Hij leefde met zijn boeren mee en bezocht steeds hun vergaderingen. Zo
was hij jaren lang secretaris van de Zeeuwse Mij van Landbouw en werd
de oprichter van de Paardenfokvereniging „Door Eendracht Sterk",
waarvan hij lange tijd voorzitter was. Dat de paardenfokkerij in het
4e district zo\'n hoge vlucht heeft genomen is zeker voor een flink deel
aan hem te danken.

üp zijn dorp was hij de vriend van allen: zo was hij ook voorzitter van
de muziekfanfare. Ik zie hem nog vertrekken met dat gezelschap naar een
concours en toen hij terugkwam, glunderde hij van plezier, want hij had
voor zijn jongens ƒ 25.— ontvangen.

Het jaar 1948 bracht hem een grote verrassing. Hij werd Ridder in de
orde van Oranje-Nassau. Dat hij hierover verheugd was, kan men zich
indenken.

Zijn huiselijk leven met zijn lieve vrouw en kinderen was zeer gelukkig,
maar de 2de wereldoorlog, die zo vele gezinnen in rouw heeft gedompeld,
is ook zijn deur niet voorbijgegaan. Een der zonen werd vervoerd naai een
Duits kamp en keerde nimmer weder. Vele jaren van angst en verdriet,
soms weer vermengd met een stille hoop, waren daarvan het gevolg.

üp 6 Juni had de begrafenis plaats, eenvoudig, zonder redevoeringen,
zoals hij dat wenste. Zeer vele vrienden en kennissen, waaronder ver-
scheidene dierenartsen, woonden de plechtigheid bij.

Zijn wijze van heengaan, zo kalm, zo rustig, zo vol Godsvertrouwen, zal
zeker voor zijn vrouw en kinderen een grote troost zijn, al is het verlies
ook onherstelbaar.

De Vibrio fetus was tot nu toe in de literatuur alleen bekend als een
bacterie, die bij het rund en het schaap abortus kan verwekken.

In de laatste jaren hebben Plastridge, Williams en Petrie (U.S.A.)
opgemerkt dat er iets haperde aan het drachtig worden van de runderen
in de koppels waar Vibrio fetus-abortus voorgekomen was. Zij vonden
agglutininen in het bloedserum van runderen die niet geaborteerd hadden
en ook in het bloedserum van enkele stieren. Smith was kort na zijn eerste
studies over de Vibrio fetus in 1918 reeds de mening toegedaan dat er veel
meer dieren door deze smetstof geïnfecteerd zijn, dan die, welke ten ge-
volge van deze infectie aborteren.

De enzoötische steriliteit is als specifieke ziekte vooral in ons land beschreven
(Veenbaas, Sjollema, Terborg, Siebenga, Teunissen). De symptomen
die men aangeeft, kunnen we als volgt samenvatten:

Het is een dekinfectie; de meeste runderen, die voor minder dan ongeveer
2 maanden voor het eerst besmet zijn, vertonen lichte ontstekingsver-
schijnselen aan cervix en vagina; etter ziet men bij deze dieren over
\'t algemeen weinig; de slijmafscheiding is iets verhoogd en het slijmvlies
van vagina en cervix is iets gezwollen. De cervix is in den regel niet goed
gesloten. Verreweg de meeste dieren, die voor het eerst door een besmette
stier gedekt werden, breken op; na enige maanden (4—6) heeft zich meestal
immuniteit ontwikkeld; ze worden dan wel drachtig van de besmette stier.
De cyclus is vaak gestoord. Een vrij groot deel van de dieren wordt na door
een besmette stier gedekt te zijn, niet na 3 weken maar na 4 tot i 9 weken
weer tochtig. Het aantal dieren dat na een onregelmatige tijd opbreekt,
varieert sterk. Hetzelfde dier breekt vaak maar één keer onregelmatig op,
meestal na de eerste of tweede besmetting en daarna gewoon om de 3 weken.

Bij de stieren die de ziekte overbrengen zijn aan de genitaliën geen
ontstekingsverschijnselen waar te nemen. Het sperma is vrijwel steeds
normaal. Chronisch geïnfecteerde stieren kunnen bij runderen, die eerder
door hen gedekt zijn, goed bevruchten, terwijl de dieren die in dezelfde tijd
door hen voor het eerst gedekt worden na de dekking de typische ver-
schijnselen van enzoötische steriliteit gaan vertonen.

Men acht in Nederland rust voor koeien en stier de beste therapie voor
deze ziekte. Een Jodium-behandeling van de baarmoeder is van weinig
of geen waarde.

In het buitenland is een soortgelijke ziekte zeer goed onderzocht en
beschreven door Maurice Webster in Nieuw Zeeland. Het grote verschil
van de ziekte beschreven door Webster en de in ons land beschreven
enzoötische steriliteit is, dat Webster bij de stier die de ziekte overbracht,
steeds afwijkend sperma vond.

in Nieuw Zeeland met een dekinfectie te doen, maar de stieren die de ziekte
overbrengen hebben vrijwel steeds volkomen normaal zaad.

Webster meent, dat streptococcen de door hem beschreven enzoötische
steriliteit veroorzaken.

Het is niet onmogelijk dat in Nederland een soort enzoötische steriliteit
voorkomt, die door streptococcen veroorzaakt wordt, (Tacken) maar
Sjollema toonde met voldoende waarschijnlijkheid aan dat dit niet de
oorzaak is van de enzoötische steriliteit die wij hier op het oog hebben.

Het feit dat de enzoötische steriliteit in Nederland ongeveer 15 jaar
eerder werd beschreven dan de Trichomonas foetus infectie, is het beste
bewijs dat de Trichomonas foetus niet de oorzaak is van de enzoötische
steriliteit. Pyometra\'s die bij de trichomonas-infecties geregeld voorkomen,
zien we nooit na de enzoötische steriliteit. Zij die menen dat een Brucella-
aéorto-infectie de eigenlijke veroorzaker van dit soort opbreken is, delen
we mede, dat de ziekte geconstateerd werd op bedrijven, die jaren lang
vrij waren van deze infectie terwijl ook na het optreden van de enzoötische
steriliteit bij het onderzoek op Brucella abortus geen positieve bloedtiters
werden gevonden.

In 1943 begonnen wij aan de Friese Gezondheidsdienst de Vibrio fetus-
infecties nader te onderzoeken. Aanvankelijk richtten wij ons op een betere
diagnostiek bij de voor onderzoek ingezonden foeten en daarna werd
bij de eigenaars van de bedrijven waar de infectie was geconstateerd, een
enquête ingesteld, welke speciaal betrekking had op de koe die geabor-
teerd had, (leeftijd, retentio secundinarum, steriliteit etc.) en tevens op de
vruchtbaarheid van de stier(en) en de andere runderen van het bedrijf.

Het eerste deel van het onderzoek (de diagnostiek aan de hand van de
geaborteerde foeten) had in zoverre geen succes, dat we er niet in slaagden
om op dit gebied vorderingen te maken. Enkele waarnemingen welke in
het buitenland voorheen reeds gedaan waren, konden we bevestigen.

De vibrio\'s werden in de regel door eenvoudig microscopisch onderzoek
aangetoond. Aanvankelijk werd voor dit onderzoek een uitstrijkje gemaakt
van de maaginhoud van het foetus, maar naderhand bleek dat vooral ook
in de inhoud van de dikke darm de vibrio\'s aangetoond konden worden.
Verder zijn de vibrio\'s regelmatig te vinden in de vruchtvliezen van het
geaborteerde kalf, vooral in de veranderde colyledonen. De kleurmethode
van Hansen werd gebruikt. Deze is als volgt: het uitstrijkje wordt eerst
gedurende 1 minuut gekleurd met verse alkalische methyleen blauw op-
lossing (30 cc verzadigde alcoholische methyleenblauw oplossing met
100 cc 0.04 % KOH). Daarna wordt het afgespoeld met water en dan
gedurende 15 seconden nagekleurd met een 3 % waterige saffranine op-
lossing en opnieuw afgespoeld. In het aldus gekleurde praeparaat is de
Brucella abortus blauw en de vibrio oranje-geel gekleurd.

Voor het cultureel onderzoek kunnen verschillende voedingsbodems
gebruikt worden, maar meestal deed de gewone schuingestolde 3 % agar
dienst, waarbij aan het condensvocht enkele druppels gedefibrineerd
paardebloed toegevoegd waren. De Vibrio fetus groeit evenals de Brucella
onder verlaagde zuurstof druk en de voedingsbodems werden daartoe in
een goed sluitende bus waarin CO, was geleid, bij 37° in de broedstoof
geplaatst. Na 3^4 dagen kan de groei macroscopisch waargenomen
worden als een smalle witte streep die langs de rand van de agar vanuit

het condensvocht een paar centimeter omhoog loopt. De beste resultaten
werden behaald met cultures uit dikke darm en lever van het geaborteerde
kalf. Daarna gaven achtereenvolgens cultures uit long, nier en milt de
beste resultaten. Ook de maaginhoud van het foetus kan zeer goed ge-
bruikt worden maar geeft iets meer kans op verontreiniging van de cultures.

Het tweede deel van het onderzoek: de encpiête op de bedrijven waar
Vibrio fetus-infecties (abortus) waren vastgesteld, opende naast enkele
interessante statistische gegevens, geheel nieuwe gezichtspunten.
De statistische gegevens hadden betrekking op:

De leeftijd van de koeien die tengevolge van een Vibrio fetus-infectie aborteerden.
Zie tabel I.

De infectie werd het meest geconstateerd bij dieren die voor de 3e maar
kalfden (25 %) en een relatief klein gedeelte kwam voor bij vaarzen. Dit
is niet een gevolg van het feit dat vaarzen minder gevoelig zijn voor de
infectie. Eerder is het tegenovergestelde het geval; de infectie met Vibrio
fetus zou echter misschien bij de vaarzen slechts vrij zelden abortus ver-
oorzaken omdat deze dieren aanvankelijk in het geheel niet drachtig
worden als ze geïnfecteerd raken met vibrio fetus. Worden ze tenslotte
drachtig dan is de immuniteit t.o.v. een infectie met Vibrio fetus misschien
groot genoeg om een normaal verloop van de drachtigheid te verzekeren.
Een andere oorzaak voor het geringe aantal gevallen van abortus ten
gevolge van Vibrio fetus bij vaarzen is misschien het feit dat voor pinken
niet zelden jonge (dus vaak gezonde) stieren worden gebruikt, terwijl de
oudere dieren op dezelfde bedrijven door oude stieren worden gedekt.

De draagtijd bij het optreden van abortus ten gevolge van een Vibrio fetus-infectie.
Zie tabel II.

Abortus door Vibrio fetus kan, naar uit tabel II blijkt, op verschillende
tijden van de graviditeit optreden maar we zagen het hoofdzakelijk in de
zesde maand.

Retentio secundinarum kwam na de Vibrio fetus abortus voor bij 33 van de 63 dieren.

Brucella abortus kwam op de bedrijven waar Vibrio fetus-infecties geconstateerd
waren, niet meer voor dan op andere bedrijven.

Slechts 2 van de 63 runderen waarbij Vibrio fetus vastgesteld was, hadden
eerder geaborteerd-, beide vermoedelijk tengevolge van een Brucella abortus-
infectie. Dieren die eenmaal tengevolge van een Vibrio /~«/u.f-infectie ver-
worpen hebben, worden wel weer drachtig maar aborteren zelden voor de
tweede keer.

De aborterende koeien waren zonder veel moeilijkheden drachtig geworden, n.1. na
gemiddeld 1.66 maal gedekt te zijn geweest (vaarzen 2.2 maal; oudere
dieren 1.5 maal).

De belangrijkste bevinding op de bedrijven waar de Vibrio fetus-lni\'ccxU\'
vastgesteld werd, was wel deze, dat de aborterende koeien vrijwel allemaal
gedekt waren door stieren, die de enzoötische steriliteit overbrachten of althans zeer
verdacht waren van deze besmetting.

De 63 runderen van ons enquête materiaal, die door een Vibrio fetus-
infectie geaborteerd hadden, waren drachtig van 46 verschillende stieren.
Van 7 van deze stieren weten wij weinig omtrent de vruchtbaarheid. Van
de andere 39 hadden wij meer gegevens; bij 19 van de 39 was omstreeks de
de periode dat de koe, die door Vibrio fetus aborteerde gedekt werd, een
onderzoek gevraagd, omdat de bevruchting te wensen overliet. In al die
gevallen werd de diagnose enzoötische steriliteit gesteld.

De kwaliteit van het sperma was bij 13 van deze 19 stieren zonder enige
reserve goed te noemen. Bij de andere 6 werden in enkele van de onder-
zochte ejaculaten geringe afwijkingen gezien die deels van zo weinig
belang waren, dat ze wellicht door diverse onderzoekers niet geteld zouden
worden. Het sperma van deze stieren bevat vrijwel nooit ontstekingscellen, dit in

tegenstelling met de bevindingen van Webster bij de stieren in Nieuw
Zeeland, die besmet waren met een soort enzoötische steriliteit.

Bij de andere 20 stieren was geen onderzoek gevraagd maar bij 18 er
van was het op grond van de gegevens van de enquête zeer waarschijnlijk
dat ze met het agens van de enzoötische steriliteit besmet waren. Slechts
2 van de aborterende koeien waren gedekt door goed bevruchtende stieren.
Met deze 2 koeien was juist iets bijzonders aan de hand, waardoor we reden
hadden om aan te nemen dat de stier hier vermoedelijk helemaal geen rol
gespeeld had. Bij een van de twee koeien was de diagnose Vibrio fetus in de
geaborteerde vrucht nl. dubieus gesteld; bij de andere betrof het een kunst-
matig geïnsemineerde koe die bij de inseminatie wel met de instrumenten
(speculum of spuit) besmet kon zijn. Bovendien had deze laatste koe de
beide vorige keren dat ze kalfde, aan retentio secundinarum geleden; het
is dus ook nog wel mogelijk dat dit dier chronisch geïnfecteerd was.

Het volgende staatje geeft nog eens een overzicht van het bevruchtings-
vermogen van de 46 stieren, die de 63 koeien, die ten gevolge van een Vibrio
fetus-infectie aborteerden, drachtig gemaakt hadden:

19 besmet met enzoötische steriliteit (onvoldoende vruchtbaar);
18 sterk verdacht van een besmetting met de enzoötische steriliteit (onvol-
doende vruchtbaar);

De Vibrio /«/uj-infecties (abortus-gevallen) waren terug te voeren op
bepaalde stieren. Als in een bedrijf verschillende stieren gebruikt werden,
waarvan één besmet was met enzoötische steriliteit dan zagen we alleen
Vibrio fetus abortus bij de dieren die door de slecht bevruchtende stier
gedekt waren.

Er is ons één geval bekend van een rund dat in de weide tussen de andere
(drachtige) koeien en de pinken aborteerde tengevolge van een Vibrio fetus-
infectie. De andere koeien snuffelden en likten aan het geaborteerde foetus
maar ze kalfden allemaal op tijd.

Daar Vibrio fetus abortus alleen maar geconstateerd werd bij runderen die door
bepaalde stieren gedekt waren (n.l. stieren die besmet waren met de enzoötische sterili-
teit, althans slecht bevruchtten) nemen wij aan dat de stier deze infectie verspreidt.
Vooral ook omdat een groot deel der aborterende dieren alleen maar
tijdens de dekking in contact geweest was met de stier, ligt het voor de
hand dat deze ziekte van het genitaal apparaat een dekinfectie is.

De stieren (althans de meeste stieren) die de aborterende koeien
gedekt hadden, brachten bij de dekking dus twee infecties over n.l. de Vibrio fetus
en de enzoötische steriliteit. Van laatstgenoemde ziekte is de oorzaak
onbekend.

Wat lag meer voor de hand dan te vermoeden, dat de vibrio fetus de
oorzaak is \\an de enzoötische steriliteit ?

Het enquêtemateriaal toonde verschillende malen aan dat de enzoöti-
sche steriliteit beperkt bleef tot de dieren die door de besmette stier
gedekt waren en dat de besmetting niet rechtstreeks van de ene koe op de

andere overging. Een enkele maal leek het er op dat er wel sprake geweest
was van een infectie van koe op koe, maar deze gevallen waren niet over-
tuigend.

Op diverse bedrijven werden runderen, die eerst besmet waren, nader-
hand door een gezonde, goed bevruchtende stier gedekt. Uit het feit, dat
deze koeien van deze overigens goed bevruchtende stieren moeilijk drach-
tig werden, blijkt wel dat er inderdaad sprake was van een besmetting.

Niet zelden bleek dat na de besmetting immuniteit optreedt welke minstens
een jaar, vermoedelijk langer kan blijven bestaan.

Daar waar een vergelijking kon worden gemaakt tussen de bevruch-
tingsresultaten bij de koeien en de pinken bleek, dat de pinken moeilijker
opnemen van een besmette stier dan de koeien.

Naar schatting aborteert 5 a 10 % van de dieren, die voor het eerst
drachtig zijn van een stier die enzoötische steriliteit overbrengt, tengevolge
van een infectie met Vibrio fetus. Merkwaardigerwijs zijn dit meestal
juist die runderen, die van de eerste sprong drachtig zijn geworden.

De enzoötische steriliteit wordt door de stieren overgebracht. De stier
zal zich in de regel besmetten bij de paring met een koe, die voorheen
vruchteloos door een andere stier is gedekt (een enkele maal was de ver-
moedelijke infectiebron wel bekend). Mogelijk kan een rund de smetstof
van de enzoötische steriliteit echter ook nog wel bij zich dragen, als zij
dracl. tig geweest is van een besmette stier en daarvan ook normaal afgekalfd heeft.

Een enkele maal bleken stieren, die zeer waarschijnlijk besmet waren
geweest met de enzoötische steriliteit, later weer goed te bevruchten, ook
bij niet-immune dieren. Het is zeker niet uitgesloten dat stieren genezen of in elk
geval de smetstof naderhand niet meer overbrengen.

Een stier, die jaar op jaar bij een beperkt aantal dieren dienst doet, zal
men soms voor genezen houden, omdat hij weer (vrij) goed bevrucht. Als
zo\'n stier gepaard wordt met pinken of met oudere koeien die niet eerder
besmet geweest zijn, blijkt in de regel wel, dat hij nog besmet is.

Getracht werd om het bevruchtigsvermogen van de besmette stieren in
een cijfer uit te drukken. Hiervoor werd het z.g.n. efficientie-getal bepaald,
d.i. het totaal aantal dekkingen dat de stier verricht heeft, gedeeld door het
aantal dieren dat van deze dekkingen drachtig is geworden.

In sommige gevallen, vooral in het acute stadium van de ziekte, ligt het
efficientiegetal veel hoger.

Tweemaal gelukte het om een k.i.-stier op te sporen, die besmet was met
de enzoötische steriliteit. De eerste besmette k.i.-stier was slechts kort voor de
k.i. gebruikt; er werden met het sperma van deze stier 49 koeien elk éénmaal
geïnsemineerd; 3 werden van deze inseminaties drachtig; 2 van de 3 abor-
teerden ten gevolge van een VibrioyWu.f-infectie. Van de andere 46 werden
44 weer geïnsemineerd maar nu met goed bevruchtend sperma van een
gezonde stier. Het efficientiegetal bij deze 44 runderen was met dit goede
sperma 6.7 terwijl met ditzelfde sperma op dezelfde stallen bij andere
runderen het efficientiegetal 1.8 was en bij de hele k.i.-vereniging 1.9.
Hieruit blijkt nog eens overduidelijk dat de enzoötische steriliteit inderdaad
een infectie is en dat deze besmetting met de inseminatie wordt (althans
kan worden) verspreid. Verder bewijzen deze cijfers nog eens dat de be-
smette dieren, geen nadelige invloed hadden uitgeoefend op de vrucht-
baarheid van hun stalgenoten.

De tweede k.i.-stier die besmet was met de enzoötische steriliteit werd
langer dan 2 jaar door een k.i.-vereniging gebruikt. Deze vereniging
had uitsluitend te beschikken over sperma van deze ene stier.

Deze stier gaf het eerste jaar bij de k.i. zeer slechte bevruchtingsresul-
taten. In totaal werd ongeveer 60 % van de geïnsemineerde dieren drach-
tig; het efficientie getal was toen 4.5.

In het tweede jaar dat deze stier gebruikt werd, bleek hij goed te be-
vruchten bij de dieren die ook het vorig jaar reeds aangeboden waren. De
bevruchtingsresultaten waren echter bij de dieren die dit jaar voor het
eerst aangeboden werden (pinken, gekochte dieren en bedrijven van nieuwe
leden van de k.i-vereniging) even slecht als in 1947. Dit blijkt overduidelijk
uit tabel III.

Bevruchtingsresultaten in de k. i. vereniging te N. (De stier was besmet met enzoötische

Breeding rcsults in the A. I. centre at N. (The buil was infected with enzootic sterility).

b. nieuwe dieren en pin-
ken van oude leden
(new animals and hei-
fers in herds of old
members).....

c dieren, die in 1947 00k
reeds van deze stier ge-
insemineerd waren.
(This group of animals
was inseminated in \'47
from the same bull)

ie. de stier in 1948, ondanks het feit dat hij 2 jaar lang uitsluitend in de
kunstschede gedekt had, toch nog geïnfecteerd was.

2e. de dieren, die in 1947 geïnsemineerd waren geweest met het zaad
van deze stier, in 1948 vrijwel volledig immum waren.

In het voorgaande werd aangetoond dat Vibrio /«/w-infecties hand in
hand gaan met het optreden van enzoötische steriliteit wat ons deed ver-
moeden dat Vibrio fetus de oorzaak is van de enzoötische steriliteit.

Wij hebben van 55 runderen, die door een stier met enzoötische sterili-
teit gedekt waren, vaginaal slijm microscopisch op Vibrio fetus onder-
zocht. In 2 monsters konden op deze wijze veel, in 4 monsters enkele
vibrio\'s aangetoond worden. Een enkele maal konden vibrio\'s aangetoond
worden in materiaal van het praeputium van een besmette stier. Dit
laatste zegt ons echter weinig omdat we in dit zeer bacterierijke materiaal
ook heel gemakkelijk met apathogene, saprophytische vibro\'s te doen
gehad kunnen hebben.

Voor het microscopisch slijm-onderzoek werden preparaten gebruikt
die op dezelfde wijze werden gekleurd als de preparaten, die dienden om
de maag- en darminhoud en de secundinae van geaborteerde foeten op
Vibrio fetus en tevens op Brucella abortus te onderzoeken.

Bij koeien, die niet verdacht waren van een besmetting met de enzoötische
steriliteit konden op deze wijze géén vibrio\'s in het vaginaal slijm aange-
toond worden.

Het gelukte ons niet om de vibrio\'s uit het vaginaal slijm van de ver-
dachte dieren te kweken.

Vanaf begin 1948 werd het onderzoek naar de oorzaak van de enzoö-
tische steriliteit voortgezet in samenwerking met de Rijks Serum Inrichting.
Dr. Terpstra, verbonden aan de R.S.I. voerde een nieuwe onderzoekings-
methode in, welke reeds werd beschreven in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde (het aantonen van agglutininen t.o.v. Vibrio fetus in het vaginaal
slijm).

Wij hebben een aantal stallen met deze agglutinatiemethode onder-
zocht. Het resultaat van dit onderzoek is neergelegd in tabel IV.

We zien hieruit dat het slijm van 59 % van de runderen verdacht van
een besmetting met de enzoötische steriliteit, een positieve agglutinatie
gaf met Vibrio fetus, en dat bij de niet verdachte dieren de reactie steeds
negatief was.

Het aantal positieve reacties was gering in de eerste maanden na de
infectie; omstreeks de oestrus lijkt de kans op een positieve agglutinatie
minder groot te zijn.

1. Koeien die ten gevolge van een infectie met Vibrio fetus aborteren,
zijn bij de dekking hiermee besmet.

2. Stieren, die Vibrio fetus bij de coitus overbrengen, bevruchten steeds
onvoldoende.

3. Het sperma van deze stieren vertoont vrijwel nooit afwijkingen in
beweging of morphologie.

5. Bij enkele koeien gedekt door stieren die de enzoötische steriliteit over-
brengen, werden vibrio\'s in de vagina aangetroffen.

6. Bij 59 % der koeien gedekt door stieren die de enzoötische steriliteit
overbrengen, werden agglutininen t.o.v. Vibrio fetus in het vaginaal
slijm aangetoond.

7. Tijdens en omstreeks de oestrus is de kans op het kunnen aantonen
van agglutininen t.o.v. Vibrio fetus minder groot dan in de periode van
een paar dagen na tot een paar dagen voor de oestrus.

Samenvatting van de resultaten van het agglutinatorisch onderzoek van het schedeslijm van koeien op Vibrio fetus.
(Summary of the results of the agglutination test of the vaginal mucus of cows for Vibrio fetus).

B. te K. Y
P. te B. .
Gebr. G.
B. te N. .
S. te H. .
R. te H.
H. te S. .
H. te Y.
L. te Y. .

8. In vaginaal slijm van de koeien die niet gedekt waren door stieren
besmet met het agens der enzoötische steriliteit, konden geen agglu-
tininen t.o.v. Vibrio fetus in het vaginaal slijm aangetoond worden.

10. Met het sperma wordt de smetstof der enzoötische steriliteit overge-
bracht op vrouwelijke dieren.

11. Stieren, die verspreiders zijn van de enzoötische steriliteit, zijn onge-
schikt als k.i.-stier.

12. Vrouwelijke runderen, geïnfecteerd met Vibrio fetus, worden na enige
tijd immuum tegen deze infectie.

14. Vrouwelijke runderen, geïnfecteerd bij de dekking, of de inseminatie,
worden in den regel eerst na enkele dekkingen drachtig. De oestrus
keert vaak na onregelmatige tijden terug, vooral in de aanvang der
infectie.

15. Vooral de vrouwelijke runderen die bij de eerste besmetting (d.i. de eerste
dekking door- of de eerste inseminatie van de stier die de Vibrio fetus
infectie verspreidt) drachtig zijn geworden, verwerpen vaak hun kalf.
De abortus treedt meestal op in de 5e—8e maand na de graviditeit
maar kan ook vroeger of later plaats vinden. In het geaborteerde fetus
kan in de regel vibrio fetus aangetoond worden.

De schrijver begon in 1943 een onderzoek in te stellen naar abortus bij
runderen veroorzaakt door een Vibrio fetus-infectie. Daarbij deed hij de
volgende ervaringen op:

De meeste van deze abortus gevallen komen voor bij runderen die voor
de 3e maal kalven (tabel I.) Schrijver geeft aan waardoor deze abortus-
gevallen relatief zo weinig bij vaarzen voorkomen.

De meeste gevallen van vibrio abortus deden zich voor in de 6e maand
van de drachtigheid (tabel II).

Bij 33 van de 63 dieren die door een vibro infectie aborteerden, trad
retentio secundinarum op.

Brucella abortus kwam op de vibrio bedrijven niet meer voor dan op
andere bedrijven.

Slechts 2 van de 63 aborterende dieren hadden eerder geaborteerd
(Beide vermoedelijk tengevolge van een Brucella infectie).

De aborterende dieren waren zonder veel moeilijkheden drachtig ge-
worden n.1. na gemiddeld 1.66 maal gedekt te zijn geweest (vaarzen 2.2. X ,
oudere dieren 1.5 x).

De aborterende dieren waren gedekt door stieren die besmet waren met
de in Nederland meermalen beschreven enzoötische steriliteit, of door
stieren die sterk verdacht werden van deze besmetting.

Deze enzoötische steriliteit is een dekinfectie die bij de stieren totaal
geen waarneembare afwijkingen geeft, uitgezonderd een verminderde
vruchtbaarheid. Bij de vers geïnfecteerde koeien zijn lichte ontstekings-
verschijnselen aan vagina en cervix waar te nemen, terwijl de bronstcyclus
nog al eens te lang is.

bracht; in het ene geval bleek zeer duidelijk dat deze ziekte inderdaad een
infectie is en met het zaad verspreid wordt, terwijl in het tweede geval op
overtuigende wijze naar voren kwam dat er na de infectie bij de koeien
immuniteit optreedt (tabel III).

De schrijver kon bij dieren die met enzoötische steriliteit besmet waren,
enkele malen vibrio \'s in het schedeslijm aantonen. Het gelukte bij 59 %
van de met enzoötische steriliteit besmette koeien agglutininen t.o.v. vibrio
fetus in het schedeslijm aan te tonen, terwijl dit in geen enkel geval gelukte
bij dieren die niet verdacht waren van een besmetting met enzoötische
steriliteit.

Schrijver concludeert dat de in Nederland beschreven enzoötische steri-
liteit zeer waarschijnlijk veroorzaakt wordt door Vibrio fetus.

In 1943 the author began a study of abortion in cows caused by Vibrio fetus infec-
tion. He noted the following facts:

Most cases of abortion occur in cows calving for the third time (Table I). The author
indicates why such cases of abortion are relatively seldom in heifers. Most cases of
Vibrio fetus abortion where diagnosed in the sixth month of pregnancy. Retentio secun-
dinarum occurred in 33 of 63 cases of Vibrio fetus abortion.

Brucella abortion was not found more frequently on farms with cases of Vibrio fetus
infection than on other farms.

Only 2 of 63 cows found to be infected with Vibrio fetus, had aborted previously
(probably as the result of a brucella infection).

The aborting cows had conceived without many difficulties, i.e. after an average
of 1,66 services (heifers 2,2, older animals 1,5)

These animals had been served by bulls which were infected with the enzootic steri-
lity, which has frequently been described in the Netherlands, or by bulls which were
strongly suspected of harboring this infection.

This enzootic sterility is a mating infection that causes no other visible changes in the
bulls than a decraesed fertility. In recently infected cows a slight inflammation of vagina
and cervix are to be noted, while the oestrus period is too long.

Twice an A.I. bull was proved to be the source of infection. In one of these cases it
was clear that the disease was caused by an infection transmitted with the sperm. In
the other case the development of immunity in infected cows was proved without
doubt (Table III).

In a few cases the author was able to demonstrate Vibrio fetus in the vaginal mucous
of animals with enzootic sterility. In 59 % of the cases of enzootic sterility it was
possible to demonstrate agglutinins against Vibrio fetus in the vaginal mucous, while
this was never possible in uninfected animals.

The author concludes that the form of enzootic sterility found in the Netherlands
is caused by Vibrio fetus.

Die Krankheiten des Schweines. Herausgegeben von Dr. Glässer, Prof. Dr.
Hupka en Prof. Dr. Wetzel 5 Auflage. Verlag M. en H. Schaper. Hannover. 1950.

In dit, 481 bladzijden tellende boek, met 199 afbeeldingen, worden de ziekten van
het varken besproken. Het grootste deel is gewijd aan de infectieziekten (van bladz.
31—259) doch ook is aan andere ziekten aandacht geschonken. Het werk begint met
een opstel van dertig bladzijden over de in Duitsland voorkomende rassen, de voeding
en de stalhvgiëne. Voorts worden nog besproken de parasitaire ziekten, intoxicaties,

stofwisselingsziekten, de orgaanziekten, de chirurgie bij varkens en de verloskunde.
Het werk geeft een behoorlijk volledig en hier en daar vrij uitvoerig inzicht over alles
wat varkensziekten betreft; ook is meestal aan vele nieuwere bevindingen de nodige
aandacht gewijd. Toch zijn er ook verschillende aanmerkingen te maken op de wijze
waarop dit werk is samengesteld. Wat de infectieziekten aangaat treft men vrijwel
nimmer een goede beschrijving aan van de verwekker; zelfs de naam van de verwek-
ker is meestal niet te vinden en in die gevallen waarin dit wel het geval is, is de gebruikte
nomenclatuur meestal óf verkeerd óf verouderd. Zo wordt er bijvoorbeeld gesproken
van ,,Ödembazillen" „der Starrkrampfbazillus" „das Rotlaufbakterium" enz. in plaats
van de correcte internationaal gebruikte namen. De wel gebrnikte namen: „Bacterium
pyosepticum viskosum", „Bact. paratyphi suis A K" „Bact.paratyphi B (Schotlmüller),
,,Bact. paratyphi B" (Breslau)" hadden toch zeker vervangen dienen te worden door
de moderne namen. Woorden als Salmonellose of Salmonella zal men tevergeefs in het
„Sachregister" zoeken.

Ook de eigenschappen van de verwekkers worden vaak nauwelijks genoemd. De
beschrijving van het klinische ziektebeeld is m.i. nog al eens onvolledig of onjuist; van
de acute vlekziekte wordt gezegd dat de varkens „weniger munter" zijn, ze „wühlen sich
in der Streu ein und zeigen wenig Appetit" en dat ze tijdens het lopen „schwanken im
Kreuze"; dit beeld komt zeker niet overeen met wat ik zelf honderden malen heb
waargenomen namelijk: totaal geen eetlust, ze woelen zich niet in het stro, daar zijn ze
te ziek voor; en als men ze dwingt te lopen, zijn ze eerder stram te noemen dan slap
in de achterhand. Evenzo wordt het klinische ziektebeeld van varkenspest te vluchtig
beschreven; niet genoemd worden de vaak zo opvallend bleke huidskleur, de tonusloze
slappe staart, het soms enigszins gekruist lopen met de achterbenen, de neiging gier en
vies water te drinken;bij het noemen van secundaire bacterieële infecties zien we weer
onjuiste of verouderde namen gebruiken als b.v. „Bact. bipolare suis" „Pyogenes und
Pyocyaneusbakterien", „Staphylokokken" „Paracolibakterienarten".

Van de afbeeldingen valt op dal men wel plaatjes ziet van enige zeer eenvoudige
verloskundige instrumenten doch het korte stukje over „sectio caesarea" is geheel zonder
verduidelijkende afbeeldingen.

Het boek bevat vrij veel gegevens betreffende de parasitologie en pathologische
anatomie. Voor collegae in een practijk met varkens en voor collegae werkzaam aan
slachthuizen is het boek ongetwijfeld bruikbaar; voor studenten acht ik het minder
geschikt.

Na een tijdsverloop van 22 jaar is de 6e druk verschenen van het leerboek over de
toxicologie van Fröhner. Het boek is opnieuw bewerkt door R. Völker. Vanwege de
vele nieuwe inzichten zowel omtrent de oorzaak van vele vergiftigingen als vanwege
het diepere inzicht in de werking van vele vergiften speciaal berustend op experimenten,
is een groot verschil aanwezig met de 5e druk. Daar de schrijver zich als doel heeft
gesteld de omvang van het boek niet belangrijk te doen toenemen, is aan het chemisch
onderzoek om de vergiften aan te tonen, weinig of geen aandacht besteed.

Deze onderzoekingen geschieden immers in laboratoria en worden door de klinicus
zelf niet verricht, vanwege hun gecompliceerdheid in de meeste gevallen.

De sterke uitbreiding van het aantal organische verbindingen, die als geneesmiddel
worden gebruikt (Sulfonamiden, narcotica, antiseptica) en die direct als vergift kunnen
optreden en van die, die indirect bij het gebruik vergif tigingen kunnen geven anti-
parasiticum), is in dit boek weer te vinden.

Zeer veel aandacht wordt ook besteed aan de plantaardige en dierlijke vergiften;
deze twee groepen beslaan bijna de helft van het ongeveer 400 bladzijden tellende boek.

In een zeer duidelijk hoofdstuk wordt de algemene toxicologie behandeld. In het
speciale deel worden van iedere intoxicatie de aetiologie, de Pathogenese, het sympto-

menbeeld, het sectiebeeld en de therapie behandeld, zodat de klinicus zijn inzicht om-
trent het dikwijls zo moeilijke terrein van de intoxicatie belangrijk verruimt, vooral
wat zijn differentieel diagnostiek betreft, bij het doorwerken van dit boek.

Daarom raad ik ieder practicus en ook de student aan kennis te nemen van dit boek
en het ook herhaaldelijk te raadplegen om de mogelijke oorzaak van verschillende
ziekten te achterhalen.

Als tekortkoming van het boek zou kunnen worden genoemd, het niet vermelden van
een aantal gegevens uit de Angel-Saksische literatuur; zo b.v. treft men er niet in aan het
dimercaprol (B.A.L.), al geef ik graag toe, dat de mogelijkheden van een aantal van
deze middelen in de veterinaire praktijk nog onvoldoende zijn onderzocht; deze lite-
ratuur van tijdens en na de oorlog zoekt men tevergeefs.

Het boek is uitgegeven door de Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart en wordt geïm-
porteerd door Meulenhoff en Co. te Amsterdam. De prijs bedraagt gebonden ƒ 39.85.

De Administratieve Raad van de Europese Vereniging voor Zootechniek te Rome
heeft onlangs de wenselijkheid van betere samenwerking met bepaalde andere ver-
enigingen met een internationaal karakter naar voren gebracht. Daarnaast heeft de
Raad een resolutie aangenomen, inzake de bezwaren tegen uitbreiding van het aantal
technische en economische internationale instituten van beperkte betekenis. Voor het
uitbrengen van deze resolutie heeft de Raad overleg gepleegd met fr. A. H. Boerma,
de Directeur van het Europees Regionale Bureau van de F.A.O.

De Administratieve Raad van de Europese Vereniging voor Zootechniek bijeen te
Rome op 23 en 24 Juni 1950, memoreert:

1) dat deze organisatie is opgericht overeenkomstig de wens van de drie internationale
congressen van 1939, \'947 en 1949;

3) dat zij zich steeds, overeenkomstig de wens van haar oprichters ten doel stelt, de
gezamenlijke technische en economische belangen van de zootechniek in Europa te
vertegenwoordigen.

■De voornaamste taak zal zijn het coördineren van alle maatregelen op het gebied
van de veefokkerij, waaronder o.a.:

a. Internationale samenwerking op het gebied van de melkproductiecontróle, waardoor
gegevens uitwisselbaar worden, wat deze tot op heden nog niet zijn;

b. Internationale samenwerking op het gebied van proefnemingen en toepassing van
nieuwe preparaten; en

c. Samenwerking op het gebied van toepassing van kunstmatige inseminatie door inter-
nationale standaardisatie en vaststellen van internationale reglementen omtrent
vruchtbaarheidsbepalingen, verpakking, kleuring en controle op eventuele besmetting.

Enige tijd geleden is in Utrecht een bijeenkomst geweest van dieren-
artsen, die zich bezighouden met de Kunstmatige Inseminatie. Aanleiding
hiertoe was het feit dat enkele collegae, (Beuvery, van Dieten, Prof. v. d.
Kaay, Prof. v. d. Plank, Stegenga) het wenselijk achtten, dat „K.I.
dierenartsen" elkaar nu en dan ontmoeten om gezamenlijk specifieke
k.i. problemen te bespreken en ervaringen en ondervindingen over en
weer uit te wisselen. Deze bijeenkomst, toevalligerwijze achtereenvolgens
onder leiding van Prof. v. d. Plank, Prof. Krediet en van Dieten, werd
ingeleid door een lezing van Prof. v. d. Kaay, over „Rectale Inseminatie".

De onderzoekingen en de conclusies hieruit, welke Prof. v. d. Kaay
ons voorlegde, zullen binnenkort gepubliceerd worden.

De opgewekte discussie welke hierop volgde, was een bewijs dat hier
direct al een K.I. probleem aangesneden was.

Daarna is door collega van Dieten een inleiding gehouden over de
vorming van een groep: „Kunstmatige Inseminatie in de Maatschappij
voor Diergeneeskunde".

De verschillende aspecten waarom en hoe een groepvorming K.I.
nuttig kan zijn, werden belicht.

Als slot werd er op gewezen, dat deze groep organisatorisch het beste
kon varen onder de vlag van onze Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Immers de maatschappij kent statuair de groepvorming.

De discussie hierna gaf eerst de indruk, dat men niet voor de vorming
van een groep voelde. Al spoedig bleek echter dat de bezwaren slechts
van vertegenwoordigers van een klein groepje kwamen. Bij stemming
door de ^ 60 aanwezigen bleek dan ook dat men vrijwel allemaal veel
voor de groepvorming voelde. Om tot een uitwerking van deze groep te
komen, werd direct een bestuur gekozen. De samenstelling is als volgt:

Namens de gekozenen werd door collega van Dieten bedankt voor het
geschonken vertrouwen.

Later werd Prof. Dr. G. M. v. d. Plank eveneens bereid gevonden om
adviserend bestuurslid te worden. Gezien de vele zoötechnische aspecten
van de K.I., is dit een zeer gelukkig feit te noemen.

De rectale inseminatie, of beter gezegd de kunstmatige inseminatie,
onder rectale geleiding, brengt problemen naar voren (van de urgentie
hiervan heeft Prof. v. d. Kaay ons overtuigd) welke voor alle dierenartsen
van belang zijn. Het bestuur van de K.I. groep zou deze ter bestudering
aan het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde door-
geven. Dit is inmiddels gebeurd.

Momenteel wordt door het Bestuur een Huishoudelijk Reglement
geconcipieerd, hetwelk eerst aan de groep en daarna aan de Maatschappij
voor Diergeneeskunde ter goedkeuring voorgelegd zal worden.

De doelstelling van deze groep is, kort samengevat: de bestudering van
de Kunstmatige Inseminatie en haar problemen en uitvoering door meer
onderling contact; het uitwisselen van gegevens en ervaringen, eventuele
literatuur etc. te bevorderen; tevens ook om de specifieke belangen van
de K.I. dierenartsen te behartigen.

Op de eerstvolgende bijeenkomst zal dit concept-reglement behandeld
worden; met daarbij enkele zeer korte inleidingen van practici-K.I.
dierenaitsen, over het dagelijkse toezicht op het sperma en de K.I.-werk-
zaamheden. Ook verschillende kwaliteiten van sperma zullen daarbij
gedemonstreerd worden.

De collegae welke zich reeds voor deze groep opgegeven hebben, ont-
vangen een uitvoerige agenda.

Wellicht zijn er nog collegae, welke zich nog niet opgegeven hebben
en toch gaarne lid worden, of de volgende bijeenkomst willen bijwonen.
Zij worden verzocht dit op te geven bij Mevrouw A. Beuvery-Asman,
\'s Gravenweg 252, te Nieuwerkerk a/d IJssel, of bij een der andere bestuurs-
leden.

Secretariaat :Dr. W. A. de Haan, Lcssinglaan 104, Park ,,Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Giron. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Als losse bijdrage van de gecombineerde aflevering no. 15 en 16 van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde van 1 en 15 Augustus 1950, werd het programma van de Algemene
Vergadering op Vrijdag 6 en Zaterdag 7 October a.s. toegezonden aan de leden en
candidaatleden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Elk jaar blijkt opnieuw, dat de Algemene Vergadering bij uitstek de gelegenheid
biedt het onderling contact van alle veterinairen te bevorderen.

Het Hoofdbestuur wekt daarom ook nu de leden en candidaatleden op, voor zover
het mogelijk is deze vergadering bij te wonen.

Na het Huishoudelijk gedeelte, op Vrijdag 6 October, verenigen zich de leden
en candidaatleden met hun dames, vermoedelijk te ongeveer half 6, om de borreltafel
in het Jaarbcursrestaurant.

Daarna bestaat ook dit jaar gelegenheid om in clubjes te dineren. Het is de laatste
jaren wel gebleken, dat hieraan over het algemeen de voorkeur wordt gegeven boven
een min of meer officieel gemeenschappelijk diner.

In overleg met de directie van het Jaarbeursrestaurant zal een groot aantal plaatsen
worden gereserveerd, zodat ook voor de candidaatleden met hun dames voldoende
gelegenheid bestaat om aan deze officieuze maaltijd deel te nemen.

Na afloop hiervan zullen de leden van de Maatschappij met hun dames worden
ontvangen door de D.S.K.

Deze jaarlijkse reünie wordt gehouden in de grote dinerzaal en zal tegen 21.30 uur
aanvangen.

Ook dit jaar heeft het bestuur van de D.S.K., in overleg met het Hoofdbestuur, geen
speciaal programma voorbereid.

Het doel van deze jaarlijkse reünie is in een gezellige sfeer het noodzakelijk contact
tussen de dierenartsen en hun toekomstige collegae te bevorderen.

Daar het van groot belang is, dat ook in de toekomst, wanneer het huidige corps
dierenartsen met een vrij groot aantal jonge collegae zal zijn toegenomen, harmonische
verhoudingen blijven bestaan, zal nu reeds de saamhorigheid moeten worden bevorderd.

Het Hoofdbestuur wil dan ook alle leden met hun dames opwekken aan de uitnodiging van de
D.S.K. gehoor te geven.

Zoals in de aflevering 10 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Mei 1950
is meegedeeld, is op voorstel van de Veeartsenijschool verbonden aan de Rijksuniver-
siteit te Gent, aan Prop. Dr. G. Krediet de titel verleend van Doctor Honoris Causa
in de Veeartsenijkunde.

Daar van verschillende zijden is gevraagd naar de datum van de erepromotie wordt
thans meegedeeld, dat deze plechtigheid, die voor ieder toegankelijk is, plaats zal hebben
op Maandag 2 October a.s. v.m. 10.30 uur in het gebouw van de Rijksuniversiteit,
Casinoplein 2 te Gent.

Onder auspiciën van de Nederlandse Zoötechnische Vereniging zal Prof. F. B. Hutt,
geneticus aan de Cornell University te Ithaca N.Y. op Zaterdag 23 September a.s.
11.30 uur in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht een lezing houden over het onderwerp:
„Lethal and semi-lethal genes of domestic animals".

Daar zonder twijfel ook van de zijde van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
hiervoor belangstelling bestaat, wordt op verzoek van het bestuur van de Ned.
Zoötechnische Vereniging meegedeeld, dat alle leden van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde van harte welkom zijn.

Zoals bekend zal zijn, is in de „Nota van wijzigingen" d.d. 27 Juni 1950 No. 12 ten
aanzien van het „Besluit op de Inkomstenbelasting 1941" door de Minister van Financiën
voorgesteld bij enig privégebruik van een personenauto minstens 1/3 deel der kosten als
particuliere uitgaven aan te merken.

Het Hoofdbestuur is van mening, dat de voorgestelde regeling grote onbillijkheden
schept ten aanzien van de practiserende dierenartsen, die hierdoor in ernstige mate
financieel zullen worden gedupeerd.

In verband hiermee heeft het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde een request gezonden aan de Minister van Financiën, waarin de Minister in
overweging is gegeven hoogstens 10 % van de verplaatsingskosten als particuliere
uitgaven aan te merken.

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

Dr. C. de Graaf te Utrecht, diens telefoonnummer K. 3400 — \'\'978 is gewijzigd
in K. 3400 — 23744. (pag. 7\')

Dr. H. \'t Hoen, \'s Gravenhage; verhuist per 1 Oct. a.s. naar Vivienstr. 53, \'s Graven-
hage Tel. 557810. (pag. 74)

Sj. J. Hoogstra, voorheen woonachtig te Middelburg, de hierachter vermelde
gegevens dienen als volgt te worden gelezen: Hoogstra, Sj. J.; 1916; Zoutelande,
Duinweg83; Tel. Ki 186—258; gr. 30871; P., sp. 9—9.30; plv. h.k. Middelburg en
Vlissingen; plv. I. (P^ag- 76)

D. R. Vink te Sneek is binnen die gemeente verhuisd naar Willemstraat 3,
telefoon K 5150 — 3287, Giro 317867. (pag- 96)

G. D. v.d. Werff te Oostcrwolde, voorlopig adres „Hotel de Gouden Klok". Collega
v. d. Werff zet de praktijk voort van collega H. Posima te Oosterwolde. (pag. 98)

Collega H. Tj. van der Veen te Borne, is bij Koninklijk besluit van 27 Juli 1950,
No. 25, met ingang van de datum, waarop hij zijn functie zal aanvaarden, benoemd
tot Veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid in vaste dienst bij de dienst, welke
in het bijzonder is belast met het toezicht op de naleving van de Vleeskeuringswet
(Staatsblad 1919, No 524), tevens Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, waarbij
hemde provincie Utrecht als ambtsgebied is aangewezen (standplaats gemeente Utrecht).

De collegae W. Heere te Utrecht en R. J. Kummf.l te Groenlo zijn met ingang
van i Juli 1950 benoemd als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de
Veeartsenijkundige Dienst.

Heden overleed na een langdurig geduldig gedragen lijden, onze
lieve Vader, Behuwd- en Grootvader

J. A. SARDEMAN-VAN ASSELT
\'s-Gravenhage, VICTORIA SARDEMAN
Lausanne, ELLEN SARDEMAN

Infectieuze bronchitis of ,,gaapzickte" is sinds 1931 in de Ver. Staten bekend en door
Beach onderscheiden van laryngotracheïtis. In enkele jaren tijds heeft een sterke ver-
spreiding plaats gevonden door meerdere Staten; vooral bij jongere kuikens wordt er
nogal wat sterfte door veroorzaakt en bij volwassen dieren een tijdelijk productieverlies.
Hokken en gebouwen blijven lang besmet, terwijl verder smetstofdragers de verspreiding
bevorderen.

Het virus is op eieren te kweken, maar men is er nog niet in geslaagd een goede ent-
stofte bereiden; het duurt vrij lang voor er een immuniteit is ontwikkeld, terwijl de incu-
batietijd van de ziekte maar kort is. Voor het bacterie-vrij maken van tracheaal-exsu-
daat wordt vooral gebruik gemaakt van streptomycine.

Op verschillende bedrijven in de practijk stelt men de dieren op een geschikte leeftijd
opzettelijk aan de infectie bloot om later de verliezen in eiproductie te voorkomen.

1 In ons land is de ziekte in 1947 voor het eerst genoemd door Swierstra : T. v. D. blz.
745, bij jonge hennen; het verloop was niet ernstig, verliezen bij kuikens zijn er slechts
weinig door veroorzaakt en sindsdien is er in de practijk steeds minder van vernomen.
Ref.). W.J. Roepke.

,,A Quarter Century of Poultry Pathology in North America" H.J. Stafseth:
J. A. V. M. A. Oct. 1949 blz. 249—252.

Schr. begint met te wijzen op de sterk toegenomen betekenis van de pluimveehouderij,
op de taak die de dierenarts hierbij heeft te vervullen en op de uitgebreide kwakzalverij
•die op dit gebied nog bestaat.

De pluimvee „industrie" van de Verenigde Staten is sinds 1929 ruim 2% maal in om-
vang toegenomen en vertegenwoordigde in 1946 een totale waarde van ruim 3 billioen
dollar. De ziekten vormen het grootste obstakel en naar schatting gaat hieraan jaarlijks
voor 100 millioen dollar verloren!

De opleiding der veterinaire studenten is op dit gebied de laatste 25 jaren veel ver-
beterd, vooral door het geven van speciale cursussen aan de meeste Hogescholen. Het
researchwcrk is eveneens belangrijk uitgebreid, o.a. door de oprichting van speciale
instituten b.v. voor het onderzoek van kaikoenziekten (de kalkoenfokkerij voor con-
sumptie doeleinden is in Amerika een belangrijke tak van bedrijf, ref.), en van het
aviaire leucosis-complex. Ook van de zijde der industrie werden giften ontvangen
voor dit doel, terwijl door het „War Department" een onderzoek der Newcastle ziekte
is ingesteld.

Na opsomming der de laatste 25 jaar in N. Am. verschenen publicaties en boeken
over pluimveeziekten, wijst schr. nogmaals op het belang van deskundige voorlichting
der pluimveehouders en eindigt met de wens dat de dierenartsen op de ingeslagen weg
voort zullen gaan, welke tot erkenning en succes zal leiden. W. J. Roepke.

Die Bewertung der Agglutinationstiter bei der Paratyphus abortus equi,
Infektion der Pferde: K. Fritsche. Tierarztl.. Umschau 1948.

Bij 18 drachtige merries in de vruchten waarvan later de verwekker kon worden
aangetoond, werd 14 dagen vóór tot 2 dagen na de abortus een volkomen negatieve titer
gevonden. 14 dagen na de abortus hadden 14 van deze paarden een blcedtiter van
i : 200 en pas 4 weken later een titer 1 : 400.

D. de Jonc toonde reeds vroeger de grote titerschommelingen aan bij geïnfecteerde
merries. Voor een efficiente ziektebestrijding moet men de positieve waarden niet te
hoog nemen. Schr. bereidt een antigeen uit met i°₀ formol afgespoelde agarcultures
welke na 2—3 dagen in carbol-physiol. NaCl oplossing meermalen wordt gewassen en

daarin gesuspendeerd. Hij onderzocht daarmee 12478 klinisch normale paarden en
vond de volgende titers.

Het valt op dat bij een titer 1 :200 en hoger het percentage der titers plotseling valt,
wat een teken zou zijn dat bij deze grens de positieve reacties tot uiting zouden komen.
Dit onderzoek is herhaald met militaire paarden.

Aantal paarden. Titer 1:50 1:100 1:200 1:400 1:800
6418 19,8% 13,4% 5.i% >.6% 0,46%

Ook hierbij treft men een plotseling sterke daling der reageerders bij een titer 1:200
aan. Ook in het derde staatje betreffende het onderzoek van 1970 paarden treedt
dezelfde plotselinge daling der percentcijfers op bij een serumverdunning 1:200. Van
een groep van 53 paarden stammend uit een besmet milieu reageerden 6 met een titer
i :200 en 2 met 1 :400. Een groep van 334 Russische hitten waaronder volgens mede-
deling van Russische dierenartsen geen abortus equi optreedt, was dan ook volkomen
negatief zodat zelfs geen titers 1:50 werden aangetroffen.

In een andere groep van 10 paarden werd een merrie aangetroffen uit de urine waar-
van met tussenpozen van 8 dagen bacteriologisch abortus equi bacteriën bij ieder onder-
zoek werden aangetoond. Dit dier had een permanente titer 1 :ioo.

De Belgische veterinaire dienst neemt een titer 1 :200 als positief aan als er niet te voren
gevaccineerd is. Schr. neemt als positief aan een titer van 1:200 en als verdacht 1 :ioo.
Hij stelt zijn antigeen gelijk aan het H.antigeen ofschoon het bereidings procédé daar
niet mee overeenkomt.

Zur Diagnose der Infektion der Pferde mit Bact. abortus equi. Prof. Dr. M.
Rolle. Berl. und Münch. T. W. schr. 1947 no. 4.

Tegenwoordig is men zich beter bewust, dat de infectie niet alleen de drachtige uterus
betreft doch ook andere organen en dat de ziekte ook bij ruinen en hengsten voorkomt
die als bacteriedragers dienstdoen. Als antigeen bleek het beste een mengsel van met
0,2 % formol en 96 % alcohol gedoode afgespoelde agarcultures. Van meerdere stam-
men (5—6) worden apart formol en alkoholsuspensies gemaakt en na 2—3 dagen afge-
centrifugeerd, weer in carbol-physiol. NaCl. oplossing gesuspendeerd en op de ge-
wenste dichtheid gebracht. Hiermee werden veel duidelijker reacties aangetroffen dan
met de beide soorten antigencn apart. Het beste is dit antigeen 1-2 weken in de ijskast
te laten rijpen. Schr. onderzocht van 33 paarden het serum en van de opgebroken
vruchten en voor zover paarden gestorven waren ook hun inwendige organen bacte-
riologisch op ab. equibacteriën. Uit een tabel blijkt dat bij de gestorven paarden voor
zover het serum 1 :400 zwak reageerde uit alle organen het specifieke agens gekweekt
werd. 5 Paarden hadden een volkomen negatieve titer doch uit alle organen werd het
agens gekweekt waaruit blijkt, dat een negatieve titer nog lang niet betcekcnt dat de
dieren vrij van besmetting zijn. Op grond van zijn bevindingen neemt hij aan, dat een
titer i :4oo als positief moet worden beschouwd. In besmette bedrijven is 1:200 als ver-
dacht te beschouwen. Om te zien welke hoogte agglutinatiewaarden in gezonde en
besmette stallen kunnen bereiken, werden in totaal 5793 paarden onderzocht. Hieruit
kon geconcludeerd worden dat in beide soorten bedrijven 1/3 tot 1/4 van alle paarden
een titer 1:100 bereiken. In besmette stallen reageerden er meer paarden met titer
i .200 (14%) dan in gezonde stallen (8—10%). Dit bewijst dat sommige besmette die-
ren niet hoger dan 1 :200 behoeven te reageren. Schr. beschouwt in besmette stallen een
duidelijke titer 1 :200 als verdacht. Een zwakke reactie 1 :200 is evenals 1:100 negatief.
In gezonde bedrijven waar geen enkel paard zelfs een zwakke reactie 1:400 heeft bereikt
zijn 1:200 en 1:100 negatief. Zeer verwarrend is de omstandigheid dat in sommige
gevallen de agglutinatiecijfers sterke schommelingen vertonen tussen positief en negatief.
Uit een staatje blijkt dat dergelijke schommelingen in de tijd van twee weken kunnen

plaats vinden, waardoor weer eens bewezen wordt, dat een enkelmalig onderzoek van
het bloed met negatief resultaat geen bewijs is dat er werkelijk ook geen infectie bestaat.
Vooral in besmette of in verdachte stallen dient men 2 weken later de agglutinatie te
herhalen.

Atonia uteri bij de teef. (Barret, E. P.: A Preliminary Note on the Treatment
of Uterine Inertia in the Bitch; Clinical Communication; Vet. Rec. 61, p. 783 (1949)).

De atonie zou een gevolg zijn van hypocalcaemie. De auteur zag geen of onvol-
doende resultaat van toediening van pituitrine. fntraveneuze injectie van 5—10 cc
calciumborogluconaat-opl. 20% had echter prompt uitdrijving van de jongen tenge-
volge. Begeleidende verschijnselen: neiging tot braken en defaecatie.

-— p. 16 (W. E. Coffee) : Een koe die bloederige melk geeft zou men dikwijls met succes
kunnen behandelen met een injectie van formaline (10—15 cc), zeer langzaam intra-
veneus toe te dienen.

— p. 35 (M. G. Fincher ): Van een vaarskalf, als tweeling geboren met een stiertje,
zou door een simpel proefje uitgemaakt kunnen worden, of het eventueel een kwee is.
Hiertoe wordt een gewone reageerbuis met het gesloten einde in de vagina gestoken;
kan de buis in zijn geheel worden ingebracht, dan is het kalf waarschijnlijk normaal;
lukt dit slechts voor ongeveer de helft, dan is het een kwee.

Newcastle-disease bij de Mens. B. Howitt, L. Bishop en R. Kissing: (Am. Journ.
Publ. Health Service Montgomery, Alabama, 38, pp 1263—1272 (1948).).

Serum van kinderen, die geleden hadden aan een weinig ernstige aandoening van het
centr. zenuwstelsel, bevatte neutraliserende antistoffen t.o. het virus van de Newcastle-
disease, terwijl geen antilichamen t.o. de gewone ziekten, welke door ultra-virus worden
veroorzaakt, konden worden aangetoond. De kinderen waren frequent in contact ge-
weest met pluimvee.

De pseudo-vogelpest moet de oorzaak zijn van atypische infecties van het centrale
zenuwstelsel, zoals die sedert enkele jaren worden waargenomen. De Newcastle-disease
doet zich bij kinderen voor als een zenuw-aandoening, bij volwassenen komt zij onder
,,inHuenza"-verschijnselen tot uiting.

Aviaire t. b. c. bij apen. (Urbain, A.: Deux cas de tuberculose spontanée
d\'origine aviaire chez un Singe africain: Cercopithèque grivet (Cercopithecus
oethiops L.) et chez un Singe américain: Ouistiti à pinceaux blancs (Hapale
jacchus L.); Bull de l\'Acad. Vét. de Fr., 22, p.p 349—352 (1949).

Tuberculose bij de aap in gevangenschap is als regel van humane of bovine oorsprong.
In de beide beschreven gevallen echter (het ene een gegeneraliseerde tuberculose, het
andere een tuberculose van lever, milt en linker long) werden tuberkelbacillen gevonden
van het aviaire type.

De infectie zou, althans bij een van de beide apen, toe te schrijven zijn geweest aan
het eten van rauwe eieren.

Les\'viandes oedémateuses - Charlfs Lombard - Revue de Médecine Vétéri-
naire, November 1949, Tome XII, bl. 504.

In een Franse Ministr. Circulaire van 7 Jan. 1943 wordt oedeem in 3 graden onder-
scheiden: sereuze infiltratie, hydrohemie en hydrocachexie, doch de schrijver van boven-
genoemd artikel gaat met deze indeling niet accoord, omdat zij kan berusten op een
persoonlijke waardering van het oedeem. Na vermelding van de samenstelling van de
oedeemvloeistof (helder, kleurloos, goed vloeibaar, 98% water, 0,7% NaCl, NaC0₃,
fosfaten, lactaten, uraten, arm aan eiwitten) wordt beschreven, hoe alle bindweefsel
met dit vocht doortrokken kan zijn en hoe het noch met droge doeken, noch door een
sterke luchtstroom kan worden verwijderd, terwijl het in veel gevallen van de romp
afdruipt zonder dat het nodig is het bindweefsel in te snijden. Schr. gaat na, waar het
oedeemvocht vandaan komt en stelt de vraag of het mogelijk de anatomische aan-
duiding is van een stoornis in het watermetabolisme. Uitvoerig wordt stilgestaan bij de
aetiologie van oedeem, waarvan ref. overneemt: hydrostatische druk, osmotische druk
van de eiwitten, van NaCl, van evenwichtsstoringen in de verhouding zuur-base van
het bindweefsel, storingen in de functie van de hypophyse-achterkwab en andere endo-
crine klieren. Hij wijst vooral op de typische veranderingen (grijs en slap) van het been-
merg bij oedeem, ontstaan door gedeeltelijke vervanging van het vet door water. Er
zijn een aantal methodes, waarbij de graad van oedeem wordt bepaald door het been-
merg te onderzoeken. Zo kan door langzaam gedurende 6 uur drogen in een droog-
stoof (iio°)of door snel drogen boven een vlam het gewichtsverlies door verdamping
van \'t water worden bepaald. Een andere bepaling (Blanchard, Prud\'homme en Saint-
F.tienne) berust op de graad van vervanging van het beenmerg door water, waardoor
dit een hoger soortelijk gewicht krijgt, dat dus dichter bij 1 ligt. Een stukje beenmerg
ter grootte van een erwt, dat gelegd wordt in alcohol van 32° Beaumé (S. G. is dan
0,963) en dan zinkt, zal een watergehalte groter dan 50% hebben en moet worden afge-
keurd. Blijft het drijven, doch zinkt een soortgelijk stukje in alcohol 47% (S. G. 0,940),
dan is het watergehalte tussen 40 en 50% en heeft het vlees de grens van afkeuring
bereikt zodat zeer nauwkeurig moet worden onderzocht. Drijft een stukje in alcohol
47%, maar zinkt het in alcohol 52% (S. G. 0,932) dan is het watcrgchalte 25—40%,
en zal het vlees nog voor worstfabricage kunnen worden gebruikt. De schr. komt sterk
op tegen de benaming hydraemie, die onjuist is en wil de naam oedeem algemeen inge-
voerd zien. Oedemateus vlees is, — van de gehele romp of gedeeltelijk —, ongeschikt
voor consumptie. Het vocht is niet toxisch, maar het wekt tegenzin op. Bouillon van
oedemateus vlees is grijsachtig en zuur.

Onderzoekingen betreffende de methyleenblauwproef Th. E. Galesloot,
Nederl. Melk- en Zuiveltijdschrift 1949, vol. 3, no. 4, bl. 205.

De methyleenblauwproef („reductaseproef") staat de laatste jaren sterk in het middel-
punt van de belangstelling, waardoor blijkt, dat er talrijke punten zijn, waarover de
meningen der onderzoekers uiteenlopen. (Het gewijzigde Melkbesluit van 22 Sept. \'49,
no. J 442, geeft geen aanwijzingen, die kunnen leiden tot een verheldering der inzichten,
ref.) Daarom heeft Schr. een zestal bij het uitvoeren van de reductaseproef opkomende
vragen nader onder de ogen gezien. Het resultaat van zijn onderzoekingen is geweest,
dat volgens zijn mening de toepassingsmogelijkheden van de proef goed zijn; dat een
waterbad , waarin de buizen staan, beter voldoen zal dan een broedstoof (het Melkbesluit
spreekt slechts over: „bij 36-38° bewaard", ref.); dat een constant op 37° gehouden tem-
peratuur van het waterbad het best voldoet, omdat de invloed van de bacteriën wier
optimumtemp. 30 is en die bij 37° niet groeien, toch bij 37° wel merkbaar is; dat het
regelmatig keren der buizen (volgens Wilson) een beter betrouwbare uitslag geeft dan
wanneer deze handeling niet wordt uitgevoerd (het Melkbesluit spreekt niet over het
keren der buizen, ref.); terwijl tenslotte nog bleek, dat er een redelijke correlatie bestaat
tussen de reductase- (ontkleurings)tijd en kiemgetallen der onderzochte melk.

Colibacteriën in rauwe en gepasteuriseerde melk Prof. Dr. J. Smit
Nederl. melk- en Zuiveltijdschrift 1949, vol. 3, no. 4, bl. 255. Verslag van een Inleiding
op de Vergadering van het Genootschap ter bevordering van Melkkunde van 23 April
1949-

Na een bespreking over het voorkomen van colibacillen in rauwe melk wordt er de
nadruk opgelegd, dat zij in goed gepasteuriseerde melk afwezig behoren te zijn, zodat
colibacillen in die melk de rol kunnen hebben van indicator voor een ondeugdelijke
pasteurisatie of een nabesmetting: de afwezigheid van Escherichia coli en van phosphatase
moet een minimumeis zijn voor elke gepasteuriseerde melk. Een nabesmetting zal bijna
steeds van menselijke oorsprong zijn en daardoor kan zij gevaarlijk zijn. Inl. wil daarom
de eis voor coli-arm zijn van gepasteuriseerde melk zo streng mogelijk gesteld hebben.
Het coli-onderzoek levert echter veel moeilijkheden en onzekerheden op. Men moet niet
vergeten, dat het voor het aantonen ervan aankomt op de grondeigenschap van de
gehéle groep: de vorming van gas en zuur uit lactose en glucose. Voor het opsporen
van deze eigenschappen is meer dan één soort voedingsbodem aanbevolen,
die nader door Inl. worden besproken, evenals verschillende voorschriften voor het
gebruik ervan. Door steeds lactose en geen glucose te gebruiken hoopt men andere dan
coli-bacillen van groei en gasvorming uit te sluiten en colibacillen te vangen, die vol-
ledig het vermogen hebben tot suikervergisting, waarbij men veronderstelt, dat een
vermogen tot vergisting van lactose ook dat van glucose inhoudt. Er zijn echter voedings-
bodems, bijvoorbeeld de lactose-gal-briljantgroenvloeistof (aanbevolen in het nieuwe
Melkbesluit, ref.) waarin ook andere dan coli-bacteriën gisting kunnen geven, doch die toch
aan het gestelde doel wel beantwoorden. Inl. bespreekt in zijn zeer interessant over-
zicht een aantal praktische overwegingen in het coli-onderzock, o.a. het Amerikaanse
voorschrift, dat een gisting alléén als positief mag worden beschouwd, als tenminste 10%
van het Durhambuisje met gas is gevuld; Prof. Smit is van mening, dat alleen bij het
voorkomen van slechts weinig gas het onderzoek als negatief dient te worden gerekend.

Colivergiftigingen door levensmiddelen Dr. J. D.Jansen, Nederl. Melk- en
Zuiveltijdschrift, 1949, vol. 3, no. 4, bl. 247.

Dit is een verslag van de inleiding over genoemd onderwerp van Dr. J. D. Jansen,
directeur v. d. Keuringsdienst v. Waren te Rotterdam in de vergadering v.h. Genoot-
schap ter bevordering van Melkkunde van 23 Apr. 1949. Allereerst wordt besproken de
enig opzien verwekkende coli-vcrgiftiging, Rotterdam Januari 1929, waar bij een feest-
maaltijd na het nuttigen van aardappelpuree een ernstige vergiftiging optrad. In deze
puree werden colibacillen gevonden en geen andere schadelijke bacteriën. Daar. -
zoals uit de aangehaalde literatuur blijkt — een zctmcelhoudend medium een zeer
goede voedingsbodem is voor de vorming van enterotoxincn, wordt verondersteld, dat
in dit geval coli-enterotoxinen de schuldigen zijn geweest van de voedselvergiftiging.
Bovendien bleek uit de literatuur, dat de toxinen thermostabiel kunnen zijn, door ver-
warming dus niet onschadelijk worden gemaakt. Ook wordt besproken een voedsel-
vergiftiging, die bij schoolkinderen is voorgekomen, opgetreden na het nuttigen van
een schooldrank, waarin o.a. taptemelkpoeder was verwerkt, fn dit taptemelkpoeder
zijn, blijkens het onderzoek, gramncgatieve staafjes aanwezig geweest, die wel eens in
staat zijn pyrogene (koortsverwekkende) stoffen te vormen (blijkens een daartoe inge-
steld onderzoek bleek dat ook hier het geval te zijn). Deze geven echter geen aanleiding
tot ziek worden der gebruikers, als zij per os worden opgenomen. Het voorkomen van
deze stoffen was evenwel aanwijzing, dat er met het melkpoeder iets aan de hand is
geweest. Vermoedelijk is het bereid uit melk, waarin zich bacteriële of door bacteriën
opgewekte omzettingsproducten bevonden hebben.

Is het eerst geconstateerd in Engeland omstreeks 1909. Het kan beschouwd worden
als een nieuwe ziekte dus, want voor 1909 zal de ziekte in ieder geval of niet of zeer
sporadisch zijn voorgekomen. Breidt zich langzamerhand over meer districten uit.
Noordelijkst voorgekomen in de Orkney-eilanden, zuidelijkst in Kent en Cornwall. N.O.,
Z.O. en Z.W. Schotland. Verder Noordelijke districten van Engeland, Z.W. Wales,
in andere gebieden minder.

Jaarlingen en twenters worden weinig aangetast, het meest paarden tussen 3 en 6
jaar; doch ook bij zeer oude paarden kan de ziekte voorkomen.

Symptomen: stoornissen van de gastro, intestinaaltractus. Begint soms met slikbe-
zwaren. Bij auscultatie geen borborygmi. Rectum leeg, colon gevuld met harde, droge
massa. Sterven na 1—5 dagen. Geen enkel laxans helpt:

In subacute gevallen of defaecatie van enige harde, droge faeces of dun als koeien-
faeces. Slikbezwaren, spierrillingen, vooral aan de schouder. Zweten onder de staart.
Kunnen genezen na 2—4 weken. Sommige blijven ongeschikt voor zwaar werk.

Sectie: enorme uitzetting van de maag en dunne darmen met vloeibare inhoud.
Daarentegen colon gevuld met droge harde inhoud. Colon is lang niet altijd overvuld.
Milt vaak vergroot. In subacuut geval maag klein met geringe hoeveelheid voedsel of
vocht, dunne darm leeg, dikke darm bevat geringe hoeveelheid brijachtige inhoud tot
aan het kleine colon, waar de inhoud abnormaal droog is.

Aetiologie onbekend. Gedacht aan giftige planten, aan botulisme, aan een vleugel-
loos insect (sminthurus viridus), dat op klaver voorkomt, aan een virus, aan Cl. Welchii.

Robertson, Binoess, e.a. van het Royal (Dick) Veterinary College Edinburg hebben
geprobeerd door uitzuigen van de maaginhoud en intraveneuze injectie van 1% NaCl.
sol. genezing te krijgen. Telkens als er een grote hoeveelheid vocht was uitgezogen,
trad verbetering op, maar genezing is niet verkregen:

No. 1. 22 Mei ziek geworden, 23 Mei grass-disease gevonden, pols 90, ad. 12, temp.
104° = 40° C. Typische „patchy sweating", spiertremor, 15 liter vocht uit de maag
gezogen, daarna nog 5 liter. Tegelijk 12 I,. 5% glucose in 1% NaCl. opl. intraveneus.
Daarna paard vlugger en pols gedaald tot 66. \'s Nachts niets gedaan. Volgende
morgen was dier weer slechter: pols 120, ad. 15, temp. 101 . Zweten, maar
geen koliek. 25 L. vocht uit de maag gezogen en iets opl. intraveneus. Apparaat raakte
verstopt door een ascaris. Paard slecht, pols 136, 20 L. vocht afgetapt. Pols 90, \'s nachts
niets gedaan. Volgende morgen pols 120, 60 L. dien dag verwijderd en 20 L. opl.
intraveneus. Dier beter, wilde drinken, pols 86, \'s middags 30 L. afgetapt, 20 L. intra-
veneus. Dier dronk 25 L., \'s avonds nogmaals 20 L. 45 L. intraveneus. Clysma gegeven
zonder succes. Pols \'s avonds 56. Volgende morgen weer slechter, pols 130, slijmvliezen
geinjiceerd. 25 L. afgetapt, 22 L. intraveneus (\'s morgens), \'s middags 25 L. afgetapt en
30 L. intraveneus. Pols daalde 68, \'s nachts werd 66 L. afgetapt, dronk het 30 L. en
werd 112 L. zoutoplossing gegeven. Pols daalde tot niet, was 80. Volgende dag 5 cc.
carbaaiylcholine per os, later intraveneus, pols daalde tot 40, paard kreeg koliek en
stierf.

Bij sectie bleek de anhydraemie meer dan opgeheven te zijn; weefsels waren oede-
matets, maag bevatte 6 L. geel vocht, dunne darm sterk uitgezet met 30 L. vocht en
veel gas, coecum 6 L. vocht en gas, ventrale colon practisch leeg, linker dorsale colon
verstopt met een droge massa, rechter dorsale colon grote massa tamelijk vochtige,
groen* kleur. Nog twee andere gevallen dito.

De klinische verschijnselen van grass-disease zijn het gevolg van uitzetting van de
darmen, dehydratie en verlies van electrolyten. De behandeling gaf zeer spoedig een
opvalende verbetering. Echter de peristaltiek kwam niet terug. Spierrillingen en zweten
verdwenen: pols, temp. daalde. Indien er slikbezwaren bestonden verdwenen deze.

In jeval 1 werd in toto 254 L. vloeistof uit het maagdarmkanaal verwijderd, d.i. 2 £ L.
per uur.

Verschijnselen komen het meest overeen met een darmafsluiting bij de mens. Echter

is er geen afsluiting te vinden. Een neurogene ileus ? Komt het meest voor in Mei en Juni.
Zal in verband staan met het grazen. Een filtreerbaar virus is wel uit te sluiten.

Tetanus in Nederland, door Dr. G. D. Hemmes. Verslagen en Med. Volksgezond-
heid Oct. 1948.

Omtrent de tetanus in Nederland is weinig bekend, wat de morbiditeit bij de mens
betreft. In 1925 wees Aldershoff op de vele sterfgevallen van tetanus in het eerste
levensjaar.

Hemmes heeft na schifting der statistische gegevens de beschikking gekregen over
de gegevens van 627 patiënten, die in de periode 1935—\'47 aan tetanus zijn gestorven
(145 vrouwen en 482 mannen). 1941 had de laagste mortaliteit, 1944 de hoogste. De ziek-
te komt op alle leeftijden voor; 106 kinderen overleden aan naveltetanus. Deze is steeds
gedaald sedert er betere verloskundige hulp is gekomen (in 1909 werden per 100.000
kinderen er 4500 zonder deskundige hulp geboren, in 1940 slechts 50.

In de provincie Groningen kwamen de meeste gevallen van naveltetanus voor (in
Groningen 1 op 6200 kinderen, in Zuid-Holland 1 op 9700 kinderen) Aardappelrooien
is niet de waarschijnlijke oorzaak, want in het voorjaar kwam evenveel tetanus voor
als in het najaar.

De hoogste sterftegevallen komen voor in de landbouwgebieden op de kleigronden.
In de steden komt veel minder tetanus voor dan op het platteland.

In het Westland, waar zoveel paardenmest wordt gebruikt, kwamen slechts twee
gevallen van tetanus voor.

Op 10 millioen Amerikaanse soldaten, die verplicht gevaccineerd werden, kwamen
12 gevallen van tetanus voor, waarvan 6 bij niet gevaccineerden.

Experimental studies in the incubation period of infectious abortion in
cattle. (Axel Thomsen, Brit. vet. Journ. 41, 106, Febr. 1950).

On the occurrence of corpulation infection among cattle with infectious
abortion. (Axel Thomsen, Journ. comp. Path. Ther. 1937, 50, 1.)

De incubatietijd wordt gerekend vanaf het ogenblik der infectie van het drachtige
dier tot aan de abortus. McFadyean stelde die op 33—230 dagen (gemiddeld 126
dagen). Sv. Wall neemt aan 12 -189 dagen. Dit hangt af van verschillende factoren
als: virulentiegraad smetstof, weerstand rund, hoeveelheid gebruikte smetstof.

Thomsen vond reeds in 1936, dat de duur van de incubatietijd omgekeerd evenredig
is aan die van de bestaande dracht.

In een tabel geeft auteur deze perioden weer, waarbij de infecties plaats vonden
tijdens het dekken tot de 8e maand van de dracht. De incubatietijden voor deze beide
uitersten zijn resp. 225 en 44 dagen. De daartussen verrichte infecties gaven incubatie-
tijden, welke met de periode van de dracht, waarin zij plaats vonden, in omgekeerde
verhouding afnamen.

De tijd tussen het ogenblik van de kunstmatige infectie en het optreden der serum-
reactiestoffen (agglutininen en complementbindende stoffen) is dikwijls zeer lang.
Bij sommige dieren was deze verscheidene maanden tot meer dan een halfjaar. Thomsen
geeft aan 16—84 dagen onafhankelijk van de drachtigheidsperiode. Ook de titer houdt
er geen verband mede. De tijd, welke verloopt tussen het eerste optreden der serum-
reacties en de abortus, is soms erg kort. Het is bekend, dat ze pas enige tijd na de
abortus optreden. De heel lange intervallen zonder reacties worden vooral gevonden
in de gevallen van geringe infecties bij het dekken door kunstmatig besmette stieren.

Daarom mag slechts een geringe betekenis worden gehecht aan een negatieve
bloedreactie.

Als regel echter neemt de titer van antilichamen geleidelijk toe tot het ogenblik
van abortus, waarna zij dikwijls voor een korte tijd nog verhoogd wordt voor zij begint
te dalen.

The control of Streptococcus agalactiae infection in herds by means of
therapeutic treatment. (A. J. Edwards, J. I. Taylor, Vet. Ree. 61, 780, 1949).

De ervaring heeft geleerd, dat door middel van isolatie bij streptococcenmastitis
op bepaalde bedrijven succes kan worden verkregen, maar dat de sanering slechts
langzaam geschiedt, vooral wanneer het infectiepercentage hoog is. Door een serie
van 4 infusies met sulfanilamide in een mengsel van olie en water (500 ccm 30 %)
kon 85 % genezingen worden verkregen. De na deze behandeling nog niet genezen
dieren en enkele nieuwe infecties werden daarop behandeld met 4 infusies van 100.000
eenheden penicilline in 10 ccm water. Een tweetal van deze dieren moest nogmaals
behandeld worden met een viertal infusies, waarna het bedrijf vrij was van Strepto-
coccus agalactiae-infecties. In de daarop volgende twee jaren bleef het vrij met uit-
zondering van 3 nieuwe gevallen.

Op 5 andere bedrijven werden de besmette dieren behandeld met ieder vier infusies
van 40.000 eenheden penicilline in olie-was. Van de 55 gevallen genazen drie niet.
De overige bleken bij 8 opeenvolgende bacteriologische controles genezen te zijn.

Deze bedrijven bleven onder controle en het bleek, dat op een bedrijf, waar kloven
van de tepel veelvuldig voorkwamen, de mastitis zich weer snel uitbreidde. Daarbij
kwam nog, dat hier geen maatregelen tegen verspreiding werden genomen.

Wanneer gehele bedrijven met penicilline worden behandeld is het dus noodzakelijk,
ten einde de bereikte resultaten niet in korte tijd te zien verdwijnen, hygiënische maat-
regelen te nemen en vooral tepellaesies te behandelen.

Hormoontherapie bij acetonurie. (Prof. Vandeplassche. Het met desoxycorti-
costeron behandelen van ketonaemie bij runderen. Vlaams Diergeneeskundig Tijd-
schrift, 18, 197, 1949).

Vandeplassche behandelde 49 koeien, die lijdende waren aan stalacetonurie met
desoxycorticosteron-acetaat (ca 25 mg intraveneus, na 2 dagen herhalen). Tegelijkertijd
liet hij de dieren 2 kg suiker per dag toedienen. Het verstrekken van suiker zonder
injectie van dit bijnierhormoon is volgens hem veel minder effectief.

Bij 70 % van de patiënten gunstige resultaten. Zeer snelle toename van de mclkgift.
Volledige genezing na 6 dagen. Indien de acetonurie gepaard gaat met ernstige maag-
darmstoornissen, dan veel minder gunstige resultaten.

Bij een paar koeien, die tegelijkertijd leden aan verstopping werd levertraan toege-
diend (2 X een liter) met zeer gunstig gevolg (werking van vitamine A?).

V. bepaalde het gehalte aan vitamine B,, in de urine van de acetonuriepatiënten.
Dit is ongeveer hetzelfde als bij normale koeien. Na toedienen van desoxycorticosteron
daalde dit zeer sterk. Waarschijnlijk activeert het hormoon uit de bijnierschors de
phosphorylering van vitamine B,, zodat het dan veel beter door de darm geresor-
beerd wordt.

(V. Torpet. Bedommelse of blodplasma ved hjaelp af reduktaseprover. Nordisk Vet.
Med. 2, 160, 1950).

Bij het beoordelen van de hygiënische toestand van bloedplasma laat het organo-
leptisch onderzoek ons vaak in de steek. De gebruikelijke laboratoriummethoden zijn
daarentegen niet snel genoeg. Daarom heeft Torpet een veel snellere proef uitgewerkt,

die hij gecontroleerd heeft met behulp van bacterietellingen. De proef gaat als volgt.
Aan io cc gesteriliseerde melk worden 10 cc bloedplasma en 2 cc methyleenblauw-
oplossing (i : 400) toegevoegd. De buizen worden in thermostaat van 37⁰ C. geplaatst
en de ontkleuringstijd wordt waargenomen. T. vond o.a. de volgende waarden: kiem-
getal per cc 38.000, ontkleuringstijd ruim 12 uur; resp. 200.000 en uur; 1 millioen
en 5J uur; 4.7 mill. en 3J uur; 14 mill. en 1 uur; 87 mill. en 23 minuten.

De toegevoegde melk (n.b. gesteriliseerd!) dient bij deze proef om de geelrode kleur
van het plasma te overdekken en zodoende de omslag van blauw naar ontkleurd duide-
lijker te maken.

Virusabortus bij merries in Zweden. (H. J. Hansen en S. J. Holst, Fall av
virusabort hos sto i Sverige. Nordisk. Vet. Med. 2, 131, 1950).

Hansen en Holst beschrijven een op een stoeterij enzoötisch optredende abortus
na aankoop van een merrie die aan influenza leed. In de loop van de tijd verwierpen
12 merries. Een uitvoerig pathologisch-anatomisch en bacteriologisch onderzoek wees
erop, dat men te maken had met virus abortus.

De auteurs vermoeden zeer sterk, dat virus abortus een vorm is waaronder een
influenza equorum infectie kan verlopen. Deze opvatting is reeds eerder naar voren
gebracht door Manninger en Czontos.

Het artikel is voorzien van een zeer uitvoerige samenvatting in het Engels en Duits.

Het voorkomen van coli-baciHen in koemest en rauwe melk. (E. Q. Cohn,
Koliforme bakterier i kogodning og ra maelk. Nordisk Vet. Med. 2, 209, 1950).

Cohn heeft een uitvoerige studie gewijd aan het voorkomen van bacteriën uit de
coligroep in koemest en melk. C. komt tot de volgende conclusies.

In koemest komt hoofdzakelijk Escherichia coli voor en in de melk voornamelijk
bacteriën uit de intermedius-aerogencsgroep. Dat de melk, die zo gemakkelijk met
mestdelen verontreinigd wordt, relatief zo weinig. E. coli bevat, is volgens de auteur
te danken aan het feit, dat E. coli zo weinig resistent is tegen indrogen. Dat was in
de literatuur nog niet bekend. Volgens onderzoekingen van C. zijn korstjes mest op
de tepels na een paar uur al vrij van kiemkrachtige E. coli bacillen.

De wel veel in de melk voorkomende bacteriën van de intermedius-aerogenesgroep
zijn afkomstig van niet goed gereinigd melkgereedschap.

Infectie met de necrosebacil bij biggen. (E. Eieland en T. Faanes, Actinomyces
necrophorus-infeksjon hos smigriser og forsok med sulfamethazinbehandling. Nordisk
Vet. Med. 2, 204, 1950).

In Noorwegen komt B. necroseos zeer weinig voor. Eieland en Faanes namen een
infectie met deze bacil waar bij verschillende koppels biggen. Zij hadden succes met
behandeling met sulfamethazine.

Bacteriologisch onderzoek van eieren. (T. Lennartsqn, Bakteriologisk under-
sökning av svenska agg med sarskilt avseende pa eventuell förekomst av Salmonella-
bakterier. Nordisk Vet. Med. 2, 193, 1950).

I.ennartson onderzocht 3.675 kippeneieren bacteriologisch speciaal met het oog
op Salmonella-infecties. Alhoewel in Zweden Salmonellose bij kippen voorkomt, werd
geen enkel besmet ei aangetroffen.

Met grote verslagenheid ontvingen wij Vrijdag 25 Augustus het bericht,
dat Prof. Hartog na een zeer korte ongesteldheid, Donderdag 24 Augus-
tus \'s avonds om 10 uur plotseling was overleden. Hij was een sterke man
en mocht zich steeds in een goede gezondheid verheugen, nooit werd
een ernstige klacht van hem gehoord. Een paar dagen tevoren was hij
nog gezond en opgewekt in de kliniek aanwezig. Niemand zou toen ge-
dacht hebben, dat hij daar nooit meer terug zou komen.

Op uitdrukkelijk verzoek werden bij de teraardebestelling geen toe-
spraken aan de groeve gehouden. Het zij mij, als zijn oudste medewerker,
dan vergund van deze plaats af zijn nagedachtenis te eren.

Hartog werd op 16 Februari 1885 te Baarn geboren. Na het lager
onderwijs aldaar genoten te hebben, bezocht hij de H.B.S. te Amersfoort
en behaalde in 1905 het einddiploma. Hij voelde zich aangetrokken tot de
studie van veearts en liet zich in 1905 inschrijven aan de toenmalige
Rijks Veeartsenijschool en ontving in 1909 het diploma van veearts.
Samen met Beijers werd hij toen gedurende het studiejaar 1909-1910
assistent aan de afdeling voor Chirurgie bij Dr. W. C. Schimmei.. Daarna
vestigde hij zich als practiserend veearts te Culemborg, waar hij slechts
korte tijd bleef, want reeds het jaar daarop werd hij benoemd tot bijzonder
leraar in de Chirurgie bij Schimmel en na diens dood in 1914 werd hij
benoemd als zijn opvolger en hij werd docent in de heelkundige leer-
vakken en de kliniek. De Chirurgische Kliniek was toendertijd gevestigd
in de z.g. achterkliniek. In Juli 1914 promoveerde Hartog te Bern
tot Doctor in de Veeartsenijkunde op een proefschrift getiteld: Neue
Untersuchungen über Staphylococcus bothryogenes. Aan de plannen
voor de stichting van een Instituut voor Chirurgie was inmiddels uitvoering

gegeven en op 23 Juni 1915 legde Hartog de eerste steen. In 1916 werd
het officieel geopend en in gebruik genomen. Bij de verheffing tot Vee-
artsenijkundige Hogeschool in 1918 werd hij hoogleraar en bij de incor-
poratie als 6e Faculteit der Rijks Universiteit in 1925 hoogleraar bij de
Veterinaire Faculteit. Hartog was de laatste rector magnificus van de
Veeartsenijkundige Hogeschool en werd als zodanig benoemd tot Ridder
in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Aanvankelijk was hem alleen de
Chirurgie van het paard toebedeeld, in 1930 werd bij zijn afdeling ook de
Chirurgie van het rund, de varkens, geiten en schapen ondergebracht.

De Veterinaire Faculteit verliest in Hartog een van haar beste krachten.
Met grote energie heeft hij er naar gestreefd de Chirurgie op een beter
en hoger peil te brengen. Het nieuwe modern ingerichte instituut stelde
hem daartoe in staat. Hij was het, die in 1912 in ons land begon met de
operatieve behandeling van cornage, zoals die toen door Williams werd
aangegeven. Op grote schaal heeft hij deze toegepast en in 1915 kon hij
de gunstige resultaten van een 60-tal gevallen publiceren, welk aantal
van jaar tot jaar toenam. Onder zijn leiding mocht de kliniek zich spoedig
in een sterke vooruitgang verheugen en in de bijna 40 jaren, dat hij bij
het diergeneeskundig onderwijs was, heeft hij mogen bereiken wat hij
zich steeds tot doel had gesteld: een kliniek, die niet alleen in ons land,
doch ook in het buitenland grote bekendheid heeft verkregen. Verschil-
lende interessante klinische lessen en casuïstische mededelingen van zijn
hand zijn in het Tijdschrift van Diergeneeskunde verschenen.

Hartog was een goed en helder docent, zowel in de collegezaal als in
de kliniek, zijn voordracht was boeiend. Naast grote bedrevenheid als
chirurg bezat hij een uitgebreide klinische kennis. Zijn interessante de-
monstraties in de kliniek werden door de studenten steeds met veel belang-
stelling gevolgd.

Wat het Instituut voor Chirurgie in Hartog als Directeur verliest,
zullen allen, die hem van nabij gekend hebben, kunnen beseffen.

Gedurende 33 jaren had ik het voorrecht met hem te mogen samenwer-
ken en in die tijd heb ik hem leren kennen en hoogachten als een goed
en rechtvaardig mens, bij wie men nooit tevergeefs om raad aanklopte.
De prettige en vriendschappelijke verhouding die steeds tussen hem, zijn
medewerkers en het overige personeel bestond, werd door ons allen op hoge
prijs gesteld en zal steeds een mooie herinnering blijven. Zijn eenvoud
maakte hem bemind bij een ieder, die met hem in contact kwam. Met
grote dankbaarheid zal ik hem steeds blijven gedenken voor het vele, dat
ik van hem geleerd heb.

Sedert enige tijd koesterde hij het plan zich terug te trekken in een
rustiger leven en zich met zijn vrouw te vestigen in de omgeving van zijn
kinderen en kleinkinderen, die alles voor hem waren. Hij heeft dit plan
helaas niet meer kunnen verwezenlijken.

Wij leven mede met het grote leed, dat zijn gezin heeft getroffen. Voor
zijn vrouw betekent zijn heengaan een bijna niet te overkomen slag.
Zij weet zich echter gedragen door de liefde van haar kinderen en klein-
kinderen.

Onder zeer grote belangstelling had Maandag, 28 Augustus des middags
om i uur de teraardebestelling plaats op de derde algemene begraafplaats

te Utrecht. Achter de familie volgden zijn beide medewerkers, de oudste
twee leden van het personeel van de kliniek, de rector magnificus en de
secretaris van de Academische Senaat als vertegenwoordigers van de
Universiteit. Prof. Beijers en Prof. Romijn vertegenwoordigden de Veteri-
naire Faculteit. Velen waren gekomen om Hartog uitgeleide te doen
naar zijn laatste rustplaats, bijna alle hoogleraaren der Faculteit, oud
hoogleraren, lectoren, conservatoren, assistenten en oud-assistenten,
vertegenwoordigers van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en van
verschillende studenten-corpora. Verder het gehele personeel van de
kliniek voor Veterinaire Heelkunde en vele studenten, vrienden en be-
kenden. Bloemen van zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen dekten de
baar.

Aan de groeve sprak Ds. van Ginkel woorden van Geloof en troost
naar aanleiding van de tekst uit het Evangelie van Johannes: ,,In het
huis van mijn Vader zijn vele woningen". Als laatste groet werden bloemen
in het graf gestrooid.

De oudste zoon, arts te Amersfoort, dankte voor de grote belangstelling
en deelneming.

J. G. W. Schotsman, ,,De ruggemergs-anaesthesie bij het paard", -1927.
A. P. Middelkoop, „De intraperitoneale chloralhydraatnarcose bij het
jonge varken". - 1934.

Blijkens publicatie in de Staatscourant van 18 Augustus j.1. waren in de maand Juli
1950 in geheel Nederland 44 bedrijven besmet met mond- en klauwzeer, waarvan 1
bedrijf in de provincie Groningen, 3 in Overijssel, 3 in Gelderland, 21 in Utrecht, 6 in
Noordholland, 4 in Zuidholland en 6 in Zeeland. Varkenspest kwam voor op 2 bedrijven
nl. i in de provincie Overijssel en 1 in de provincie Gelderland.

Schurft bij éénhoevige dieren en schapen tastte in genoemde maand 368 dieren aan,
verspreid over 17 bedrijven, welke waren gelegen in de provincies: Groningen (1), fries-
land (3), Overijssel (2), Utrecht (4), Noordholland (1), Zuidholland (3) en Noordbrabant
(3)-

Het rotkreupel der schapen kwam voor bij 845 dieren op 33 bedrijven. Deze bedrijven
waren gelegen in de provincies: Groningen (5), Friesland (5), Drenthe (1), Overijssel
(5), Gelderland (2), Utrecht (2), Noordholland (9), Zuidholland (1) en Noordbrabant
(3). Miltvuur (bij alle soorten vee) werd geconstateerd op 6 bedrijven, waarvan 2 in
Friesland, 1 in Utrecht, 2 in Noordholland en 1 in Limburg.

In genoemde maand kwamen voorts 70 gevallen van pseudo-vogelpest voor, waarvan
15 in Overijssel, 22 in Gelderland, 5 in Utrecht, 24 in Noordholland en 4 in Zuidholland.

Het corps van de Limburgse Dierenartsen, waaraan in de naoorlogse
jaren reeds enkele figuren door de dood ontvielen, werd opnieuw zwaar
getroffen door het plotseling verscheiden van de Voorzitter der Afdeling
Limburg van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Collega Vullinghs
te Horst.

Hij bezocht de Hogere Burgerschool te Rolduc, ging vandaar naar het
St Canisius College te Nijmegen.

Na het behalen van het einddiploma H.B.S. kwam hij in 1910 te Utrecht
maar moest in 1914 zijn studie voor dierenarts onderbreken ter vervulling
van zijn dienstplicht (Mobilisatie eerste Wereldoorlog). In 1915 verkreeg
hij studieverlof en behaalde zijn diploma als dierenarts op 29 Juli 1916,
waarna hij te \'s-Hertogenbosch beëedigd werd als militair-paardenarts.

Na het beëindigen van zijn diensttijd zou hij gaarne zijn teruggegaan
naar zijn geboorteplaats, alwaar de reeds bejaarde Collega Billekens
de practijk uitoefende of beter gezegd als practicus gevestigd was. De
situatie was nl. zo, dat deze zeer gefortuneerde Collega zich weinig meer
om de practijk bekommerde waardoor de cliëntele voor een groot gedeelte
hulp zocht bij de buurtcollega\'s.

Vullinghs vestigde zich te Maastricht in 1918, doch toen het jaar
daarop collega Billekens overleed, vertrok hij begrijpelijkerwijze onmiddel-
lijk naar Horst.

Hier bouwde hij met ongekend enthousiasme en groot succes zijn prac-
tijk op, doch in 1939 werd hij opnieuw onder de wapenen geroepen.

Gestationneerd te Deurne trok hij vandaar met de Peeltroepen terug
om via België-Zeeland-Belgic-Frankrijk Engeland te bereiken. Hier

kwam hij bij de Engelse Veterinaire Dienst in functie tot 1942 in welk
jaar hij, inmiddels bevorderd tot Majoor, een functie kreeg op het bureau
Zuivering en Documentatie en tevens zitting had in de Commissie ter
reconstructie van de Nederlandse Veestapel.

Na een afwezigheid van vier en een half jaar kwam Vullinghs terug
in ons Vaderland bij de bevrijding van Zuid-Limburg in September 1944.
De zware taak was op zijn schouders gelegd om als eerste Militair Commis-
saris in ons land, in casu dc provincie Limburg op te treden.

Nog zie ik het ogenblik voor me waarop op die donkere Septemberavond
een auto mijn tuin binnenreed en de kwieke majoor kwam binnenvallen
in onze keuken, het enige bewoonbare vertrek op dat moment in onze door
een V t grondig beschadigde woning.

Uitermate gelukkig te horen, dat althans tot enkele dagen voordien
zijn vrouw en kinderen in Horst - welke plaats nog door de Duitsers
bezet en derhalve nog onbereikbaar was - het wel maakten, popelend van
ongeduld nu het ogenblik van weerzien na zo lange afwezigheid nabij was.

Eindelijk dan volgde zijn ontslag uit de Militaire Dienst en hij kon terug-
keren in zijn practijk.

Weliswaar was hij aanvankelijk enigszins vervreemd van zijn omgeving.
Ik vrees dat hij zijn practijk zou hebben prijs gegeven, ware het niet
geweest terwille van zijn zoons, aanstaande dierenartsen.

Heel spoedig was hij echter weer volkomen ,,de Oude" en practijk
en het maatschappelijk leven hadden weer zijn belangstelling en hij nam
weer vol enthousiasme deel aan het sociale leven.

Het gezegde, dat iemand met een overdrukke werkkring altijd nog weer
tijd blijkt te kunnen vinden voor ander en meer werk was ten volle op hem
van toepassing.

Zij het als practicus, als hoofd van de keuringsdienst, als Voorzitter
van de Afdeling Limburg van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
als bestuurslid van de Gezondheidsdienst voor Dieren, als president der
Kon. Harmonie, als Voorzitter der R.K. Kiesvereniging of in welke
functie ook, Harry Vullinghs genoot een populariteit als weinigen.
Niet alleen door de wijze waarop hij zijn functie waarnam, maar mede
door zijn jovialiteit, oprechtheid en hartelijkheid nam hij ieder voor zich
in, die met hem in aanraking kwam.

Ziek heb ik hem nooit gekend. Veertien dagen voor zijn verscheiden
vertrouwde hij me toe toch blij te zijn, dat hij binnenkort bij zijn overdruk-
ke werkzaamheden hulp zou krijgen van zijn zoon.

Als een donderslag bij heldere hemel kwam voor ons allen het bericht,
dat de dood een plotseling einde had gemaakt aan het èn voor zijn gezin
èn voor de maatschappij zo verdienstelijk leven van deze zo sympathieke
collega.

Hij overleed op 10 Juli te Berchem-Antwerpen waarheen hij zich
met Mevrouw Vullinghs had begeven voor een familiebezoek.

Zwaar is de slag, die de familie Vullinghs heeft getroffen, zwaar ook
de slag die ons, zijn vrienden trof.

Naast verscheidene dierenartsen uit diverse delen van ons land waren vrij-
wel alle Limburgse dierenartsen aanwezig om hun vriend Harry te bege-
leiden naar zijn laatste rustplaats.

Op het imponerend ogenblik, dat zijn harmonie ten afscheid treur-
liederen speelde aan zijn graf wisten wij, dat wij deze vriend niet gauw
zullen kunnen vergeten.

Voor zijn nabestaanden moet het ongetwijfeld een troost zijn een zo
goede man en vader te hebben gehad voor wie zij zelf alles betekenden.

Moge het hun ook enigszins tot troost zijn te weten dat wij hem in dank-
baarheid zullen blijven gedenken.

Bij de Conferentie van Ministers uit de Bcnelux-landen, van 29-31 Juli in Oostende
gehouden, werd Nederland voor de agrarische sector vertegenwoordigd door Minister
S. L. Mansholt met als adviseur de Directeur-Generaal van de Landbouw, Ir C. Staf
en het wnd. Hoofd van de Afd. Buitenlandse Betrekkingen van het Ministerie van
Landbouw, Dr I. Samkalden.

Bij de verschillende vraagstukken, die in verband met de totstandkoming van een
meer definitieve Economische Unie moesten worden opgelost, heeft het landbouw-
vraagstuk bij de besprekingen geleid tot tegengestelde standpunten, zodat een blijvende
oplossing nog niet kon worden bereikt.

Na ampele discussie werd besloten, het onderwerp van de in de Economische Unie
te voeren landbouwpolitiek op een afzonderlijke conferentie nader te bezien.

Uitvoerig zijn de besprekingen ingegaan op het huidige systeem, waaronder het
handelsverkeer tussen Nederland en België Luxemburg zich in de landbouwsector
beweegt. Als bekend, is dit systeem verankerd in het protocol van dc bijeenkomst van
de drie Ministers van Landbouw op 9 Mei 1947. Behalve het voordeel van de preferen-
tiële leveranties van landbouwproducten, verschaft dit protocol o.m. bescherming van
dc binnenlandse markt tegenover de parlnerlanden door middel van de mogelijkheid
tot het stellen van miniinum-import-prijzen.

België nu, met zijn alleen op binnenlandse voorziening en niet sterk op export gerichte
landbouw, heeft meer dan Nederland behoefte aan de bescherming door middel van dit
protocol en bleek bij de besprekingen een onverminderde toepassing van dit systeem
voor te staan. De Nederlandse delegatie evenwel achtte het reeds thans gewenst, van dc
unilaterale prijsvaststelling over te stappen naar een bilaterale, dus in gemeenschappe-
lijk overleg getroffen regeling van prijzen. Hierover werd geen overeenstemming ver-
kregen.

Het Nederlandse standpunt bracht voorts mede, dat de toepassing van het protocol
van Mei 1947 in elk geval zou worden beperkt tot producten, die door de Commissie
voor Landbouw, Voedselvoorziening en Visserij reeds op een lijst waren vermeld.
Ook hiertegen verzette zich de Belgische delegatie, doch tenslotte werd na moeizame
besprekingen bereikt, dat als overgangsmaatregel tot 1 Januari 1951 dit Nederlandse
voorstel werd aanvaard.

Tenslotte is in een afzonderlijke paragraaf overeengekomen, dat voor visserijproducten
de Economische Unie op 1 Januari 1952 volledig in werking zal worden gebracht, het-
geen derhalve betekent, dat vanaf die datum het handelsverkeer in deze artikelen tussen
de Benelux-partners geheel vrij zal zijn.

(Uit de kliniek voor veterinaire Verloskunde en Gynaecologie).
(Dir. Prof. Dr. F. C. v. d. KAAY).

INVLOED VAN OESTRON EN PROGESTERON OP DE
HONDENUTERUS MEDE IN VERBAND MET HET
ONTSTAAN VAN ENDOMETRITIS

In de oude literatuur van voor i \'937 wordt weinig aandacht aan de
aetiologie van de endometritis besteed en wordt de hoofdoorzaak gezocht
in de bacteriële infectie.

Het feit, dat een endometritis bijna uitsluitend gezien wordt bij oudere
dieren, die nooit of de laatste jaren niet gejongd hebben, wordt als prae-
disponerende oorzaak aangenomen, waarna de bacteriën het ontste-
kingsproces opwekken en onderhouden. Als zetel van de praedisponerende
oorzaken wordt speciaal aandacht aan het ovarium besteed als zeer be-
langrijk orgaan van het genitaalapparaat en omdat dit orgaan voor onder-
zoek nog goed toegankelijk is in tegenstelling met de hvpophysis cerebri.

In mijn proefschrift heb ik de conclusie neergeschreven „Praedispone-
rende oorzaken (inactiviteits-atrophie) spelen een voorname rol. In hoe-
verre deze berusten op ovariumstoornissen en op welke, zal nader onder-
zocht moeten worden. Enkele bacteriestammen (Streptococcen) schijnen
zo virulent te zijn, dat ze zelfstandig of bijna zelfstandig een endometritis
kunnen opwekken. De rol, die de bacteriën spelen is dus een zeer onder-
geschikte".

Als hormonen van de ovaria kennen we het follikelhormoon (oestron)
en het corpusluteumhormoon (progesteron).

Een afwijking van de ovaria, die het eerst door Hetzel als belangrijk
voor de aetiologie naar voren is gebracht, is de cysteuze degeneratie van de
ovaria. Door het hierin geproduceerde oestron, zou de uterus voortdurend
in het stadium van oestrus gehouden worden met als gevolg klierhyper-
plasie (hyperplasia glandularis cystica). De dieren zouden dus meer of
minder aan nymphomanie lijden. Vanuit de vagina zouden nu bacteriën
binnendringen en het ontstekingsproces geven, dat in de heftigste gevallen
tot pyometra leidt.

1. Hormonale stoornissen, althans, die zich klinisch uiten als nympho-
manie, worden weinig ter behandeling aangeboden, hoewel ze voor de
eigenaar zeer duidelijk waarneembaar en hinderlijk zijn. Ze komen op
iedere leeftijd voor bij de hond.

3. Geen enkele keer is het gelukt in de cystevloeistof met behulp van de
Allen-Doisy-test oestron aan te tonen, zelfs niet wanneer de muizen met

io c.c. vloeistof werden ingespoten; dus zou de hoeveelheid oestron beneden
ioo E. per liter vloeistof liggen.

Twee redenen zijn aanleiding geweest om een nader onderzoek in te
stellen naar de invloed van oestron op de uterus en wel het af en toe voor-
komen van een meer of minder heftige endometritis bij honden na het
inspuiten van 3 X 10.000 I.E. dimenformon om graviditeit te voorkomen
en de beschrijving en afbeelding in Hetzel\'s boek „Die Unfruchtbarkeit
der Haussaugetiere" van de door hem opgewekte endometritis na injectie
met oestron.

Van een 75-tal honden, dat is ingespoten met dimenformon en waarbij
diverse recidivisten (sommige eigenaars vinden het blijkbaar gemakke-
lijker de hond in te laten spuiten, dan er op te passen), hebben er twee een
endometritis vertoond, die goedaardig verliep. Het betrof hier een jonge
poedel van i ² jaar en een jonge bastaard fox. Acht weken na de injecties
met dimenformon vertoonde de poedel vrij slijmige licht chocolade-kleu-
rige uitvloeiing, in de buik waren duidelijk twee vingerdikke strengen te
voelen. Algemene verschijnselen of klachten had het dier niet, ook geen
verschijnselen van schijndracht, waarbij soms ook uitvloeiing optreedt;
meestal is deze dan muceus tot mucopurulent. Na 14 dagen behandelen
met pitoninjecties en extractum secale cornutum was de uitvloeiing ver-
dwenen en was de uterus als een potlooddik strengetje te voelen.

Het tweede geval betrof een gladharige fox. De hond was gedurende
twee loopsheid-periodes met een tussentijd van ruim een jaar met dimen-
formon ingespoten. Een halfjaar voor de eerste injectie had het dier een
gezond nest geworpen. Vier weken na de laatste injectie kreeg het dier
vage klachten, die aan rheuma deden denken. Daar de hond zeer vet was
en de buikmusculatuur sterk gespannen werd, kon de palpatie geen nadere
aanwijzingen geven. Na een week trad plotseling zeer veel chocolade-
kleurige uitvloeiing op. Hierna verbeterde de toestand snel. Buikpalpatie
werd mogelijk, de uterus werd later als een duimdikke streng gevoeld. In
verloop van twee weken is het dier met piton en secale cornutum genezen,
de uitvloeiing is opgehouden, de uterus is verder gecontraheerd en ten
slotte was er niets meer te palperen. Bij de volgende oestrusperiodes is
geen afwijking meer waargenomen.

Bij een 20-tal proefhonden van ^ 1 £—5 jaar oud, is dimenformon
over verschillend lange tijd verdeeld subcutaan ingespoten. Voordat de
proef begon, werd een stukje van de uterus verwijderd voor onderzoek.
De ovaria zijn bij een deel van de honden intact gelaten, bij een deel geheel
verwijderd, en bij een deel zijn de corpora lutea verwijderd.

ie. Boxer, i 4 jaar. Vóór de proef was de uterus grifleldik en bleek, de ovaria
waren klein en hingen aan korte mesovaria.

Microscopisch bevatte de muscosa vrij veel celrijk compact bindweefsel. Enkele
crypten waren aanwezig, het oppervlakte-epitheel was kubisch. Het aantal klierbuizen

was zeer matig, ze bevatten wat slijmige inhoud. Het klierepitheel was kubiseh. Deze
uterus verkeerde dus in de anoestrus.

Hierna werden 15 injecties elk van 500 E. dimenformon om de 2 k 3 dagen ge-
durende een tijdvak van 36 dagen subcutaan toegediend (ongeveer gelijk de opgave
van Hetzel).

Na 14 dagen was de vulva duidelijk gezwollen en trad bloedige, gering purulente
uitvloeiing op. Deze uitvloeiing wisselde af met helderbloedige. De reu wilde niet
dekken, hoewel de teef wel tekenen van libido sexualis vertoonde. In de uitstrijkpraepa-
raten van de vagina-inhoud ontbraken op de 3e dag, op de 15e en op de 20e dag de
leucocyten, in de overige praeparaten waren ze steeds aanwezig, de epitheelcellen
waren bijna steeds vrij groot en bevatten een picnotische kern. Tot een duidelijk beeld
van de oestrus is het nooit gekomen. Bij de laparotomie op de 40e dag na de eerste
injectie werd een uterus gevonden, die toen potlooddik en bleek was, met een gladde
mucosa, die wat geplooid was. De gezwollen kernen van de bindweefselcellen lagen
nu veel verder uit elkaar (oedeem). Verder waren zeer veel doorsneden van klierbuizen
aanwezig vooral tegen de muscularis. De oppervlakkige laag was ook vrij rijk aan
klierbuizen en crypten. Tussen deze twee delen waren veel lengte-doorsneden van
klierbuizen gelegen. De doorsneden aan de oppervlakte hadden een nauw lumen en
kubiseh tot cylindrisch epitheel, tegen de muscularis een wijd lumen en laag epitheel.
Inhoud ontbrak. Het oppervlakte-epitheel was kubiseh. De hyperaemie was matig,
hier en daar was bloed buiten de vaten getreden.

Bij deze uterus was dus een duidelijke proliferatie van de mucosa opgetreden, zonder dat cysteuze
klierbuizen of ontstekingsverschijnselen waren opgetreden, met wat hyperaemie en bloedingen [pro-
oestrus).

Het verloop is niet verder vervolgd, daar het dier in de Meidagen van 1940 is
afgemaakt.

Voor de injecties met dimenformon was de uterus grifTeldik, de ovaria bevatten
kleine corpora lutea. De mucosa had een rood gezwollen aspect. Er was oedeemvocht
in aanwezig en microscopisch vrij veel nauwe klierbuizen met kubiseh epitheel en
iets slijmige inhoud. Het oppervlakte-epitheel was kubiseh.

In de gehele mucosa waren de bloedvaten hyperacmisch en de oppervlakkige laag
was difTuus doorbloed. Tegen de muscularis internus aan lagen veel cellen met bloed-
pigment beladen (pro-ocstrus).

Gedurende een tijdsverloop van 40 dagen werd 18 X 500 I.E. dimenformon in-
gespoten om de 2 a 3 dagen. Na 4 dagen was het dier volop loops, ook de reu wilde
dekken. Gezien het uittreden van bloed reeds tien dagen te voren in de mucosa, mag
spontane oestrus niet worden uitgesloten. In het uitstrijkpraeparaal uit de vagina
ontbraken de laatste twee dagen voor het begin van de proef ook de leucocyten tussen
de epitheelcellen. Dit bleef tot 16 dagen na de eerste injectie; het bloed verdween
daarna uit de uitvloeiing, slijm trad op de voorgrond en ook werden weer leucocyten
gezien. De vulvazwelling bleef, de libido van de reu was zeer matig.

De uterus was na de injectie\'s potlooddik en bevatte weinig heldere inhoud, de
serosa was gerimpeld. De mucosa was rood en iets oneffen met cysten. Microscopisch
bleken drie cysten bijna het gehele lumen in de coupe op te vullen, tevens waren er
nog enkele kleine cysten in de wand aanwezig, het epitheel was laag, ze bevatten
slijmige inhoud. Eén was sterk aan verval onderhevig, de epitheelcellen met picnotische
kernen lagen los van het stroma in het lumen. Verder lag een matig aantal klierbuizen
met nauw lumen door de wand verspreid, met slijmige inhoud en kubiseh epitheel;
ook het oppervlakte-epitheel was kubiseh. In de propria waren duidelijk hyperaemie
en oedeemvocht aanwezig. Vervolgens zijn gedurende 56 dagen om de andere dag
1000 E. dimenformon subcutaan toegediend. Vulvazwelling bleef aanwezig, de uit-
vloeiing wisselde, soms was deze wat meer bloedig, soms wat meer slijmig. Microscopisch
waren steeds epitheelcellen met meer of minder duidelijke kern aanwezig, terwijl
leucocyten ontbraken. Tot een dekking door de reu is het niet gekomen. Bij de laparo-

tomie, dus toen gedurende 96 dagen in totaal 35000 I.E. dimenformon waren inge-
spoten, werd een potlooddikke uterus met bleke serosa gevonden. De mucosa was
iets verdikt. Er was iets slijmige inhoud aanwezig. Er werden enkele kolonies van
colibacillen uit gekweekt. Zowel de mucosa als de muscularis was rijk aan collageen
bindweefsel en plaatselijk aan oedeemvocht. De klierbuizen waren in geringer aantal
aanwezig. Ze waren gelijkmatig verdeeld, ze verliepen vrij recht van de muscularis
naar de oppervlakte, veel klierbuizen waren n.1. in de lengte-richting getroffen. Het
epitheel was kubisch tot cylindrisch, inhoud ontbrak. Het oppervlakte-epitheel was
cylindrisch, de celcontouren en de kernen waren zeer vaag. Vlak onder het epitheel
was de mucosa hyperaemisch en rijk aan histiocyten, lymphocyten en enkele Ieucocyten,
de laatste lagen ook in het lumen. Op verscheiden plaatsen groeiden strengen klier-
buizen vanuit de mucosa in de muscularis. Het epitheel ervan was kubisch, bij sommige,
die wel wat uitgezet waren, was het laag. Deze groepjes klierbuizen trof men aan
tot in de tunica vasculosa.

Bij deze uterus was dus bindweefsel nieuwvorming opgetreden aan dl oppervlakte was gering
infiltraat aanwezig, en had zich een vrij sterke hyperpiasie van klierbuizen ontwikkeld, die zich
na de eerste 40 dagen vooral uitte in cysten van klieren en na 96 dagen meer als klierbuizen, die
in de muscularis waren ingegroeid.

Drie en halve maand later gaf de uterus het volgende beeld: potlooddik met bleke
mucosa, die wat oedemateus was. De klierbuizen lagen gelijkmatig verspreid en waren
in vrij groot aantal aanwezig, vooral tegen de muscularis, het aantal crypten was vrij
groot. Het epitheel van de oppervlakkig gelegen klierbuizen en crypten was cylindrisch,
de kernen lagen aan de basis van de cel, dat van de oppervlakte en de dieper gelegen
klierbuizen was kubisch tot cylindrisch. In het onderzochte deel van de uterus werden
geen klierbuizen in de muscularis gevonden, infiltraat ontbrak eveneens. Na maand
scheen deze uterus onder invloed van het corpus luteum te staan. Cultureel was de uterus steriel.

Corpora lutea waren aanwezig, evenals bij de vorige laparotomie. Welke secretorische
functie ze vervulden is niet te zeggen, maar gezien het tijdsverloop van ruim 6 maanden
11a het begin van de proef, toen de uterus het stadium van pro-oestrus vertoonde,
kunnen dit weer nieuwe corpora lutea zijn geweest na een spontane oestrus.
(De proeven zijn in sterke mate gehinderd door het feit, dat vooral in de oorlogsjaren
de proefhonden klinisch geen verschijnselen van oestrus vertoonden, terwijl het micro-
scopisch onderzoek van de uterus uitwees, dat ze niet in de anoestrus verkeerden).

Hierna werd de hond gedurende g weken om de andere dag met 1000 E. dimen-
formon ingespoten (31.000 E. totaal). Slechts de 2e week van de inspuitingen bestond
bloederige uitvloeiing, de overige tijd was de uitvloeiing zeer weinig en slijmig van
aspect. Microscopisch waren steeds epitheelccllen aanwezig met afwisselend meer of
minder duidelijke kern. Leucocyten werden niet gezien. Overigens was het dier steeds
loops, tot een goede coïtus is het echter nooit gekomen.

De uterus was na deze reeks van injecties potlooddik en bleek, dc mucosa licht rood
en bevatte enkele cysten. In de mucosa was wat oedeem aanwezig. Het oppervlakte-
epitheel was plat. Klierbuizen waren in vrij groot aantal aanwezig, in de oppervlakkige
laag was een aantal uitgezet, ze bevatten een slijmige inhoud.

Het epitheel was plat, dat van de minder uitgezette kubisch. Bindweefselnieuw-
vorming was in vrij sterke mate opgetreden. Infiltraat ontbrak.

Hier waren dus de klieren verwijd en enkele cystetjes ontstaan, hun epitheel was laag. Zes
maanden later, in Januari 1942, is deze hond spontaan en klinisch normaal loops ge-
worden. Daar het craniale deel van beide hoornen verwijderd was, kon het dier niet
meer opnemen; het zou wel interessant geweest zijn om te weten of deze uterus nog
bevrucht kon worden.

3e. Klein, wit, ruwharig proefhondje van ± 1 £ jaar, dat het laatste halfjaar niet
loops geweest was-

Voor de proef waren de uterushoornen potlooddik, de ovaria bevatten corpora lutea.

De mucosa was vrij dik, bevatte wat oedeemvocht en was rijk aan doorsneden van
klierbuizen en crypten. Die aan de oppervlakte waren meest rond, die tegen de mus-
cularis waren echter meer in de lengterichting getroffen. De buizen aan de oppervlakte

hadden zeer hoog cylindriseh epitheel en geen of een nauw lumen. Tussen de buizen
lag veel bloed. De buizen tegen de muscularis hadden een wijder lumen en cylindriseh
epitheel. De kernen van het klierepitheel waren sterk basaal geplaatst. Het oppervlakte-
epithcel was kubisch tot cylindriseh. Er bestond geringe hyperaemie. Deze uterus
stond dus al onder invloed van het corpus luteum en verkeerde in het stadium van
de met-oestrus.

Het dier is vervolgens gedurende 6 weken om de 2 a 3 dagen 20 keer met 1000 E.-
dimenformon per keer ingespoten. Vijf dagen na de eerste injectie was de vulva ge-
zwollen en was de hond psychisch loops, hoewel de reu weinig interesse toonde. Na
15 dagen trad purulente uitvloeiing op en na 23 dagen bloedige en troebele. Daarna
is de kleur van de uitvloeiing blijven wisselen tussen bloedig en grijs. In de uitstrijk-
praeparaten waren de 4e dag na de eerste injectie epitheelcellen met kern en weinig
leucocyten aanwezig, er voor werden veel leucocyten gezien.

Gedurende de proef wisselde hun aantal nogal, de laatste dagen echter was hun
aantal steeds vrij groot.

Bij de laparotomie bleek de uterus duimdik te zijn en een slappe wand te hebben.
De inhoud was vrij dik van consistentie en lichtbruin van kleur en bevatte naast slijm
vervallen leucocyten en epitheelcellen en gram-positieve coccen. Cultureel bleek dit
een Staphylococcus albus te zijn en wel een niet-haemolytische en niet-gelatine ver-
vloeiende.

De mucosa was rood, gezwollen en met richeltjes. Het epitheel was weinig gewoekerd,
cysten ontbraken. Microscopisch was de mucosa onregelmatig verdikt, het oppervlakte-
epitheel was grillig vertakt tot onregelmatige vlokken, die uit bindwcefselstroma be-
stonden en omgeven waren door oppervlakte-epitheel. Het oppervlakte-epitheel was
overal intact en bestond uit grote blazige meest cylindrische cellen. Het aantal klier-
buizen was gering, enkele waren verwijd, inhoud ontbrak, hun epitheel was kubisch
tot plat. De propria was rijk aan infiltraatcellen, haardsgewijs werden soms veel lym-
phocyten aangetroffen, leucocyten lagen door de gehele mucosa verspreid, evenals
bloedingen en cellen met bloedpigment beladen. Hier en daar werd oedeemvocht
gevonden. Het infiltraat drong ook door in de muscularis circularis.

Drie weken na deze laparotomie was het genitaalapparaat macroscopisch weer
volkomen normaal.

Met de staphylococcenstam werd een hondje intra-uterin geïnfecteerd, d.w.z. na
laparotomie werd 1 cc leverbouilloncultuur door de wand in de uterus gespoten. Het
hondje heeft hierop niet het minst gereageerd. Drie maanden na de infectie bleek de
uterus steriel te zijn en microscopisch volkomen normaal. Door subcutaan in te spuiten
was met de staphylococcen onder algemene verschijnselen een absces op te wekken,
waaruit weer een gelijke stam gekweekt werd.

Drie maanden na het einde van de proef werd de hond, die aan de endometritis
geleden had, loops, d.w.z. er trad vulvazwelling op, ze liet zich dekken, alleen uit-
vloeiing ontbrak. Na laparotomie bleek de uterus normaal van grootte en kleur te zijn.
Gedurende de eerstvolgende elf maanden is helaas geen oestrus waargenomen bij
deze hond. De uterus bleek nadien normaal van kleur en grootte te zijn. De mucosa
bevatte weinig, vrij gelijkmatig verdeelde klierbuizen met kubisch epitheel. De mucosa
was arm aan collageen bindweefsel. Hyperaemie was sterk aanwezig evenals bloedingen
in het oppervlakkige deel van de mucosa (Pro-oestrus).

In de muscularis was vrij veel collageen bindweefsel, zodat de grens met de mucosa
plaatselijk zeer onduidelijk was.

Bij deze hond was dus na injecties met dimenformon een endometritis opgetreden, die zich
waarschijnlijk na 15 dagen na 6 injecties van 1000 E. ontwikkeld had. Klierhyperplasie tot
cystevorming ontbrak bijna geheel. Na het ophouden van de injecties was de uterus spontaan genezen.
Met de bacteriën uit de uterus afkomstig was geen uterusproces op te wekken.

De uterus was griffeldik, de serosa was in de lengterichting geplooid. De mucosa
was bleek. Het aantal doorsneden van de klierbuizen was klein, het epitheel was

kubisch evenals het oppervlakte-epitheel. De propria bestond uit compact bindweefsel.
(Anoestrus).

Gedurende twee maanden werd om de andere dag een injectie van iooo E. dimen-
formon gegeven (totaal 30.000 E.). Het dier heeft zich die tijd als loops gedragen,
alleen bloedige uitvloeiing is nooit gezien, wel slijmige, tot goed dekken is het niet
gekomen. De uitvloeiing bevatte steeds kernloze epitheelcellen.

Na de injecties was de uterus weinig groter, alleen de serosa was niet geplooid. De
mucosa was glad. Microscopisch was weinig oedeem aanwezig, het aantal klierbuizen
was nu matig, hun lumen was vrij nauw, aan de oppervlakte waren plaatselijk groter
aantallen doorsneden gelegen. Inhoud ontbrak, het klierepitheel en het oppervlakte-
epitheel waren kubisch, aan de oppervlakte was geringe hyperaemie en waren enkele
bloedinkjes aanwezig. In de gehele wand was vrij veel bindweefsel aanwezig.

Een halfjaar later, in Januari 1942, is het dier kort, maar normaal loops geweest.
Tot een dekking is het echter ook toen niet gekomen.

Bij deze hond is dus na de dirnenformon-injeclies wel klierhyperplasie en bindweefsel-nieuwvorming
opgetreden, tot cystevorming of ontstekingsverschijnselen is het niet gekomen (pro-oestrus).

Als inleiding voor de proeven met progestine zijn een 6-tal jonge, kleine honden
ingespoten met oestron.

Vóór de proef was de uterus griffeldik met rode mucosa en bleke serosa. De mucosa
was gezwollen door oedeemvocht en bloedingen. Tegen de muscularis aan lagen zeer
veel doorsneden van klierbuizen met vrij wijd lumen. Sommige waren in de lengte-
richting aangesneden en verliepen recht naar de oppervlakte. Het epitheel was kubisch.
De oppervlakte was rijk aan kleine crypten. De oppervlakkige laag was diffuus door-
bloed en hypcraemisch. Het geheel gaf het beeld van de pro-oestrus.

Gedurende 3 weken werden 11 injecties elk van 2000 E. dimenforrnon toegediend.
Het klinisch verloop was gelijk aan dat bij de vorige dieren. De uterus was hierna
potlooddik en rood van kleur, de mucosa was glad en rood. Microscopisch was het
aantal doorsneden van klierbuizen en crypten sterk toegenomen, een lumen was dui-
delijk aanwezig; het epitheel was kubisch en de bloeding was veel minder sterk, ook
het oedeemvocht was minder, er was veel collageenbindweefsel gevormd.

Hier heeft de dimenforrnon dus een verdere woekering van de klierbuizen en crypten veroorzaakt
lot het stadium van de oestrus.

6e. Voor de proef was de uterus van deze hond griffeldik. De mucosa bevatte wat
oedeem, vrij veel bindweefsel en een matig aantal klierbuizen met kubisch epitheel,
eveneens was het oppervlakte-epitheel kubisch. In enkele coupes waren vrij grote,
oppervlakkig gelegen cysten aangesneden, in de omgeving hiervan werden ook nog
enkele papillen van het oppervlakte-epitheel gezien. De cysten bevatten een slijmige
inhoud met enkele vervallen epitheelcellen erin. Plaatselijk werden aan de oppervlakte
bloedingen gezien (pro-oestrus?). Bacteriën werden niet gekweekt. Gedurende 26 dagen
werden 13 injecties elk van 2000 E. dimenforrnon gegeven. De oestrus ontwikkelde
zich volledig, op de laatste dag werd de hond gedekt. De uterus was toen potlooddik.
Het aantal klierbuizen was sterk toegenomen, ze waren vrij wijd, hun epitheel was
kubisch. De oppervlakte was glad en bedekt met plat epitheel. Oedeem was aanwezig,
bloedingen ontbraken. Bact. cultures bleven steriel.

7e. Bij het begin van de proef was de uterus potlooddik. De mucosa was vooral
in de diepte zeer rijk aan nauwe klierbuizen met hoogcylindrisch epitheel en slijmige
inhoud. Het oppervlakte-epitheel had veel crypten gevormd, bekleed met kubisch
epitheel, hieronder waren talrijke bloedinkjes aanwezig (met-oestrus).

Tijdens de volgende maand werden 14 X 2000 E. dimenforrnon ingespoten. Vulva-
zwelling trad op.

De uterus was erna tot ruim potlooddik gezwollen. Hij was in zijn geheel rijk aan

rustend collageen bindweefsel en bevatte een matige hoeveelheid oedeem. Het aantal
klierbuizen was sterk afgenomen, hoewel hun aantal nog groot was, vooral in de diepte,
hun epitheel was laag, ze bevatten slijmige inhoud. Het oppervlakte-epitheel was
kubisch.

Deze uterus was uit het stadium van de met-oestrus in dat van de (pro) -oestrus gekomen, bloeding
ontbrak, het epitheel vertoonde wel de invloed van het oestron.

Daar in verband met de langdurige controle van proeven het noodzakelijk was op
verschillende tijdstippen een stukje uterus te amputeren, is bij een aantal proeven,
wanneer bij laparotomie de uterus macroscopisch een normaal beeld vertoonde, voor
het begin van de proef geen stukje verwijderd en niet microscopisch onderzocht.

8e. Bij deze hond was de uterus na de 16 injecties, elk van 2000 E. dimenformon
gedurende 5 weken, tot ruim potlooddik gezwollen. Microscopisch was de mucosa
rijk aan oedeem en vrij rijk aan klierbuizen, waarvan het lumen dikwijls wat verwijd
was. Het epitheel was kubisch. Het oppervlakte-epitheel was kubisch, crypten waren
gevormd.

ge. Na 16 injecties, elk van 2000 E. dimenformon, was hier ook de uterus wal ge-
zwollen. Het microscopisch beeld wets ook dat van de pro-oestrus. De cultures bleven steriel.

ioe. Deze proef heeft erin bestaan, dat na de 10e dag van de loopsheid, toen het
bloedige beeld van de uitvloeiing verdween en de corpus-luteumphase begon, ge-
durende 32 dagen, 13 injecties van 2000 E. dimenformon werden toegediend. De
uterus was voor de inspuitingen gezwollen tot potlooddik met gladde gespannen serosa.
fn de uitvloeiing werden nooit leucocyten gezien. De laatste week van de inspuitingen
was wat dunne purulente uitvloeiing opgetreden, die veel leucocyten bevatte. De
uterus was toen ruim potlooddik. Microscopisch was de mucosa rijk aan collageen
bindweefsel en vrij rijk aan klierbuizen en ocdeemvocht. De lumina van de klierbuizen
waren wat verwijd en het epitheel was kubisch. De oppervlakte was rijk aan crypten
met kubisch epitheel, enkele bloedinkjes werden gezien. De mucosa vooral aan de
oppervlakte was rijk aan infiltraat (leucocyten, wat histiocyten en enkele lymphocyten).

Ilier was dus een ontstekingsproces aanwezig■ Het beeld van de uterus hield het midden tussen
dal van de oestrus en de met-oestrus. Daar de uilvloeiing tijdens de spontane oestrus nooit
leucocyten vertoonde, is het m.i. wel zeker, dat dit ontstekingsproces zich na de oestrus
ontwikkeld heeft. Uit de uterus werden colibacillen gekweekt.

11e. Bij de laparotomie bleek, dat er een jonge graviditeit aanwezig was, er hadden
zich een aantal ampulletjes ontwikkeld. Eén ampulletje werd verwijderd. De diepe
klierbuizen waren wat uitgezet. Het oppervlakte-epitheel was sterk gewoekerd tot
crypten en vlokken. Het tussenliggende slroma was zeer losmazig. Het epitheel was
hoogcylindrisch. Plaatselijk waren sterke bloedingen, bloedpigment en cellen hiermee
beladen aanwezig (jonge placentatie). Hierna werden 3 keer telkens met 3 dagen
tussentijd 10.000 E. dimenformon ingespoten. Vijf dagen na de laatste injectie had
de uterus nog dezelfde dikte, de ampullen ontbraken. Er was wat slijmige inhoud aan-
wezig. Het aantal klierbuizen was klein, hun lumina waren vrij nauw, het epitheel
was kubisch. Het oppervlakte-epitheel had enkele crypten gevormd met hoogcylindrisch
epitheel van losmazige structuur. De gehele mucosa was rijk aan rustend collageen
bindweefsel. Spaarzaam waren bloedinkjes en was wat bloedkleurstof aanwezig. Cultures
bleven voor en na de injecties steriel. Opvallend was hoe in zo\'n korte tijd deze uterus
in het stadium van bijna volkomen rust, in de an-oestrus, was geraakt.

Bij de laparotomie werden uit de ovaria de corpora lutea en uit het linker een
blaasje verwijderd. De uterus zelfwas potlooddik. De mucosa was dik en rijk aan oedeem-

vocht en aan crypten en klierbuizen met hoog cylindrisch epitheel en een nauw lumen.
De kernen bevonden zich aan de basis van de cel. Het oppervlakte-epitheel was kubisch.
In de gehele mucosa waren bloedinkjes en hyperaemie aanwezig. Deze uterus verkeerde
in het stadium van de met-oestrus.

Na 12 dagen werd met de injecties begonnen. Gedurende 36 dagen werd om de
twee en drie dagen 15 keer een injectie van 500 E. dimenformon toegediend. Na 15
dagen trad bloedige uitvloeiing afgewisseld door mucopurulente op. De uitstrijkjes
bevatten epitheelcellen met picnotische kern en afwisselend aantal leucocyten, die
nooit geheel ontbraken. De vulva was gezwollen. Ook bij deze hond is het niet tot
dekken gekomen.

De uterus bleek bij laparotomie na de injecties potlooddik te zijn en iets rood, de
mucosa was glad en lichtrood van kleur. Er bestond weinig slijmige inhoud. Micro-
scopisch was nog wat oedeem aanwezig, de mucosa was nog vrij rijk aan klierbuizen,
hoewel hun aantal kleiner was dan vóór de injecties. Hun epitheel was kubisch, ver-
scheiden bevatten vervallen epitheelcellen en leucocyten. Het oppervlakte-epitheel
was kubisch. De oppervlakkige laag van de propria was vrij rijk aan infiltraatcellcn,
voornamelijk polvmorphkernige leucocyten. Tevens was hier een vrij sterke hyperaemie
aanwezig.

Deze hond is, daar ze in de Meidagen van 1940 afgemaakt is, niet verder vervolgd,
ook is geen bacteriologisch onderzoek ingesteld.

De uterus was hier gedurende de 7 weken, die verlopen waren sedert de vorige laparotomie niet
overgegaan in het stadium van de an-oestrus. Het aantal klierbuizen was hier nog te groot, hun lumen
was nog te wijd, er was te veel oedeem in de propria. Het klier-epitheel was wel kubisch geworden,
het stond dus niet meer onder invloed van het corpus lutemhorrnoon. Naast deze klier-hyperplasie
was een duidelijke infiltratie waarneembaar, dus ontstekingsverschijnselen.

De ovaria bevatten kleine, grijsgekleurde corpora lutea, met er tussen kleine follikels.

Vóór de proef was de uterus griffeldik, bleek van kleur met een serosa, die in plooitjes
lag. De klierbuizen lagen gelijkmatig verspreid, hun aantal was niet erg groot. Aan de
oppervlakte waren crypten ontstaan. Het klier- en oppervlakte-epitheel was kubisch
tot laagcylindrisch. In de gehele wand was vrij veel collageen bindweefsel aanwezig.
De oppervlakkige laag was sterk doorbloed. (Pro-oestrus).

Na 14 dagen werd begonnen met in een tijdsverloop van Go dagen 28 injecties van
1000 E. dimenformon te geven. Klinisch werd het dier loops, hoewel het niet tot een
coïtus is gekomen. De 2e maand werden deze verschijnselen minder duidelijk.

De uterus was na de injecties potlooddik, met gespannen serosa en bleke, gladde
mucosa. De gehele wand bevatte wat oedeemvocht tussen het collagcnc bindweefsel.
Het aantal klierbuizen was toegenomen, het lumen was verwijd, het epitheel was
kubisch. Enkele klierbuizen waren wat wijder, ze hadden laag epitheel en slijmige in-
houd. Het oppervlakte-epitheel was eveneens kubisch. De muscularis internis vooral
was rijk aan collageen bindweefsel, in deze laag bevonden zich op enkele plaatsen
groepjes van klierbuizen met normaal aspect.

Het aantal klierbuizen was groter en hun lumen wijder dan voor de injecties, dus een hyperplasie
van de klierbuizen was hier opgetreden. Deze hond is vervolgens ingespoten met progestinc.

De ovaria waren klein met restjes van corpora lutea. De uterus was bleek en griffeldik.
Het aantal klierbuizen was klein en veel waren in de lengterichting aangesneden.
Ze bevatten slijmige inhoud. Hun epitheel en het oppervlakte-epitheel was kubisch.
Deze uterus verkeerde in het stadium van de an-oestrus.

Gedurende 46 dagen werden 22 injecties elk van 2000 E. dimenformon gegeven.
Na 10 dagen was het dier klinisch loops, echter ook weer zonder coïtus. Na ± 4 weken
was de uitvloeiing helder geworden.

Na de injecties was de uterus potlooddik en bleek van kleur. De mucosa was rood,
glad en glanzend. De gehele wand was rijk aan oedeemvocht. In de mucosa bevonden
zich veel meer klierbuizen met kubisch epitheel en vrij wijd lumen en met weinig
inhoud. Het oppervlakte-epitheel was kubisch. Hyperaemie was in sterke mate op-
getreden, bloedingen ontbraken.

We hadden hier dus een duidelijke klierhyperplasie gekregen, cystevorming was uitgebleven (pro-
oestrus).

Vóór de 11 injecties, elk van 2000 E. dimenformon om de andere dag toegediend,
was de uterus potlooddik, de serosa was gerimpeld en de mucosa bleek. Klierbuizen
en crypten waren in matig aantal aanwezig, het epitheel was kubisch evenals het
oppervlakte-epitheel. Hyperaemie en oedeem waren duidelijk met spaarzaam kleine
bloedinkjes (pro-oestrus). De ovaria bevatten kleine corpora lutea, met er tussen
follikeltjes.

Na de injecties was de vulva gezwollen, de uitvloeiing was niet bloedig, de hond
werd niet gedekt. De uterus was nog potlooddik, rood van kleur met gespannen serosa
en gladde rode mucosa. Het aantal klierbuizen was niet toegenomen, hun lumen was
wat wijder geworden, vooral in dc diepe laag. Hun epitheel was kubisch evenals het
oppervlakte-epitheel. Plaatselijk was het oedeem toegenomen, bloedingen waren spaar-
zaam aanwezig.

Door de dimenformon waren de klierbuizen uitgezet en was de mucosa rijker geworden aan
oedeemvocht (pro-oestrus?).

De volgende twee proeven zijn verricht met grotere hoeveelheden oestron. Per keer
werden 10.000 I.E. dimenformon ingespoten.

4e. Vóór de injectie was de uterus griffeldik, de ovaria bevatten kleine resten van
corpora lutea. De mucosa was arm aan crypten en aan klierbuizen. Het epitheel was
kubisch. Op verschillende plaatsen was bloed onder het oppervlakte-epitheel gelegen
(pro-oestrus ?).

Gedurende 21 dagen werden 12 injecties van elk 10.000 E. oestron gegeven, waarna
het dier in de oestrus geraakte en wel zodanig, dat het zich na 14 dagen liet dekken,
waarbij echter een ruptuur van de vagina optrad. De uterus was na de toediening
van 120.000 E. dimenformon potlooddik, de mucosa was glad en bleek. Microscopisch
was het oedeem toegenomen, het aantal crypten en klieren niet in sterke mate. Hun
lumen was nauw, het epitheel kubisch tot cylindrisch. Oppervlakkig waren enkele
kleine bloedingen ontstaan. Cultures bleven steriel.

De uterus was dus in het stadium van oestrus gekomen, met weinig klierproliferatie.

5e. De uterus van deze hond was griffeldik en vertoonde nog duidelijk resten van
oude placentae en de ovaria vertoonden die van corpora lutea. Microscopisch was
het aantal crypten en klierbuizen gering, het epitheel was kubisch. Onder het opper-
vlakte-epitheel bevonden zich enkele rode bloedcellen en wat lymphocytair infïltraat.
Dc inhoud was steriel.

Gedurende 20 dagen werden 11 injecties, elk van 10.000 E. oestron gegeven. Als
enige reactie hierop trad wat vulvazwelling op. Ook de uterus gaf weinig verschijnselen
van oestrus, de propria was arm aan oedeemvocht en klierbuizen, hun aantal was
tegen de muscularis nog het grootst, het epitheel kubisch, evenals het oppervlakte-
epitheel. De oppervlakkig gelegen klierbuizen waren gevuld met cpilheelcellen, lym-
phocyten en leucocyten. In de propria in het middelste deel lagen vrij veel cellen be-
laden met bloedpigment. Bacteriën werden niet gekweekt.

In deze uterus waren dus in geringe mate ontstekingsverschijnselen aanwezig, het is moeilijk
te zeggen in hoeverre dit berustte op de dimenformon-injecties, of nog afkomstig was van de partus.

Bij een 4-tal honden is nog dimenformon ingespoten om de uterus te sensibiliseren
voor progesteron. In het kort zullen deze resultaten van de oestron-injecties, die ge-
durende een tijdsverloop van 3—4 weken werden toegediend, worden vermeld.

vertoonde microscopisch het beeld van geëindigde involutie (zeer celrijke uteruswand,
geen oedeem, gering aantal nauwe klierbuizen, klier- en oppervlakte-epitheel kubisch
en enkele rode bloedlichaampjes buiten de capillairen).

Deze uterus was steriel. Gedurende 3 weken werden 9 injecties elk van 1000 E. oestron
gegeven, waarna vulvazwelling en gering bloedige uitvloeiing optrad. De uterus was
gering gezwollen. De mucosa was verdikt door talrijke niet-uitgezette klierbuizen
zonder inhoud en met kubisch epitheel en door oedeem. Het oppervlakte-epitheel gaf
weinig crypten te zien met cylindrisch epitheel en eronder hier en daar kleine
bloedinkjes. Bacteriën werden niet gevonden. Het beeld van de oestrus was dus bereikt.

Je. De duur van de injecties en het aantal waren gelijk aan de voorgaande proef
en ook het klinisch verloop.

Hier werd uitgegaan van een uterus in de an-oestrus (smalle mucosa, geen oedeem,
weinig klierbuizen, klier- en oppervlakte-epitheel kubisch), die tevens steriel was.

Na de injecties was de uterus gezwollen door het oedeem en de kliergroei in de mucosa.
Vlak onder de oppervlakte was het oedeem minder. Het klier-epitheel was kubisch,
dat van de oppervlakte plat. Door de gehele oppervlakte werden grote phacocyten
beladen met bloedpigment aangetroffen.

Over het voorkomen van progesteron in de ovaria en de rol die dit hor-
moon speelt bij het ontstaan van een endometritis, is weinig bekend.

Bij de meeste endometritiden, zowel met verdikte wand als bij de sterk
uitgezette uterus, dus bij een pyometra, worden duidelijk ontwikkelde
corpora lutea gevonden, die het ovarium een sterk gekwabde bouw geven.
Het onderzoek van de corpora lutea is een heel stuk verder gebracht door
de bepaling van het hormoongehalte volgens de methode uitgewerkt door
Duyvené de Wit. Van een aantal ovaria, afkomstig van endometritiden
en gravide uteri is het gehalte bepaald. De gevonden waarden verschillen
nogal sterk. Een bezwaar is, dat één ovarium weinig hormoon bevat, wat
zich vooral doet voelen bij het bepalen van de hoeveelheden tijdens de
normale cyclus. Het verder verzamelde materiaal is helaas door de oor-
logsomstandigheden in de winter van 1944- 1945 niet onderzocht kunnen
worden. Een tweede belangrijke stap vooruit is, dat het progesteron in de
handel verkrijgbaar is geworden o.a. als Progestine van Organon en hier-
mee te experimenteren is.

In de literatuur wordt ook weinig aandacht besteed aan de corpora
lutea. In 1939 is van Amerikaanse zijde (de Vita) een publicatie verschenen,
waarin er op wordt gewezen, dat de verse corpora lutea, die men aantreft,
bij een pyometra veel jonger zijn dan het ontstekingsproces van de uterus.
Hij spreekt tevens evenals Kostner e.a. de veronderstelling uit, dat corpora
lutea verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van een pyometra en de
cysten voor het ontstaan van een endometritis met dikke wand en klier-
hyperplasie. ¹)

Daar geen gegevens over de dosering bekend zijn is bij de volgende
proeven als basis genomen de hoeveelheid progesteron, die de werking van
de ingespoten hoeveelheden oestron opheft, zoals deze voor het konijn is
vastgesteld.

Df. Vita, Journ. of the Am. Vet. Med. Ass. 1939.
Ullrich, D.T.W., T. Rnsch. 1943.

PROEF A. i. Uteruswand na 16 X 10 mg Progesteron om de andere dag.
Losmazige mucosa vanwege de vele sterk uitgezette klierbuizen. Oppervlakte-epitheel
sterk gewoekerde vlokken met hoog cylinder-epitheel. Veel infiltraat tot in de

Spontane chronische endometritis met cysteuze verwijding van de klieren en woeke-
ring van het oppervlakte-epitheel en sterke infiltratie.

ie. Het pinchertje van proef A. 5 is gedurende 32 dagen 16 X om de andere dag
met 10 mg progestine ingespoten. De vulva was na een paar dagen klein en geschrom-
peld. De uterus was bij de proefexcisie bijna pinkdik en bleek van kleur, de cervix
was niet gezwollen. De uterusinhoud was zeer dik slijmig en bruinachtig van kleur.
Er werd een staphylococcus albus uit gekweekt. Microscopisch was de mucosa sterk
en onregelmatig verdikt en veranderd in een zeer losmazige laag door de talrijke uit-
gezette klierbuizen. De lumina van de dieper gelegen klierbuizen waren gevuld met
slijm, dat zich in de haemaluin-eosine-coupe rose kleurde ; sommige oppervlakkig
gelegen, waren gevuld met een draderig paars gekleurd eiwitneerslag. Verspreid lagen
klierbuizen gevuld met vervallen epitheelcellen en polymorphkernige leucocyten.
Het epitheel van de meesten was plat, van enkele kubisch. De oppervlakte had tal
van sterk vertakte en enkelvoudige vlokken gevormd meestal voorzien van een bind-
weefselstroma. Het epitheel was kubisch tot cylindrisch, de kernen waren meestal
zeer bleek gekleurd. De propria was rijk aan infiltraatcellen voornamelijk lymphocyten,
histiocytcn en enkele plasmacellen. Vooral vlak onder de oppervlakte was hun aantal
zeer groot; enkele polymorphkernige leucocyten werden hier ook aangetroffen. Onder
de oppervlakte bevonden zich enkele blocdinkjes.

In de muscularis werd om de vaten lymphocytair infiltraat aangetroffen. Op één
plaats was een groot eiland van uitgezette klierbuizen met infiltraat er omheen in
de muscularis gelegen.

Om nu na te gaan, welke rol hormoon en bacterie elk voor zich spelen, werd bij
een deel van de volgende proeven een stukje uterus uit één hoorn bij de bifurcatie
verwijderd, waardoor dus het craniale deel van deze hoorn geen communicatie meer
met het corpus uteri resp. vagina meer had, en de bacteriën van die kant dus niet meer
konden binnendringen. De afbindligaturen werden zodanig aangelegd, dat de voedende
bloedvaten zo min mogelijk werden gehinderd in hun functie.

2e. De uterus van deze hond was met behulp van oestron in de phase van oestrus
gekomen (A 6). Gedurende een tijdvak van 1 maand werden 15 injecties elk van
20 mg progesteron gegeven. Het progesteron deed na 3—4 dagen de oestrusverschijn-
selen verdwijnen; het duidelijkste verschijnsel, de vulvazwelling verdween, de vulva
slonk en nam weer zijn normale vorm aan. Na een maand was de niet afgesloten hoorn
sterk gecontraheerd en potlooddik en de afgesloten bijna pinkdik. De mucosa van de
niet-afgesloten hoorn had bijna geen lumen meer overgelaten; door de sterke woekering
van de klierbuizen was deze laag veranderd in een losmazig weefsel. De klierbuizen
waren belangrijk verwijd, het epitheel was laag en de inhoud slijmig. Het oppervlakte-
epitheel was kubisch.

In de smalle bindweefselstrookjes lagen rode bloedcellen verspreid en als bloedinkjes
en er lagen enkele leucocyten in. In tegenstelling met de mucosa van deze hoorn was
die in de afgesloten hoorn maar smal. De klierbuizen waren onregelmatig verwijd en
in vrij groot aantal aanwezig. Het oppervlakte-epitheel was gewoekerd met vrij veel
vertakte vlokken, het epitheel was cylindrisch. De klierbuizen bevatten slijm en dikwijls
vervallen cellen, meest epitheelcellen.

In de propria lagen leucocyten en enkele hystiocyten en cellen beladen met bloed-
pigment. Dus hier was meer infiltraat dan in de niet afgesloten hoorn. De uteruswand
was dik slijmig en koffiekleurig. De muscularis was rijk aan bindweefsel en vrij arm
aan spierweefsel. Bacteriën werden uit geen van beide hoornen gekweekt. De smalle
mucosa en de sterk uitgezette klierbuizen naast het beeld van de muscularis moeten
als een verschijnsel van de verhoogde druk worden opgevat, tengevolge van de stase
van het secretum. De uterusinhoud, die in de afgesloten hoorn aanwezig was, had

waarschijnlijk de woekering van het oppervlakle-epitheel opgewekt. De oorzaak van
het optreden van leucocyten moest hier gezocht worden in de hormooninjecties zelf.
Een uitsluitsel omtrent de rol van de bacteriën heeft deze proef niet gegeven, daar beide
hoornen van de uterus steriel waren.

De rest van de uterus en wel alleen van het niet-afgesloten deel is nog gedurende
i £ maand blootgesteld aan de inwerking van 22 injecties elk van 20 mg progestine.
Dit deel bevatte daarna een slijmige, witte inhoud, die ook steriel was. De mucosa
was matig en vrij gelijkmatig verdikt. Het aantal klierbuizen was veel geringer dan
bij de vorige controle, er waren wel enkele grote cysten gevormd, het epitheel was
laag. Het oppervlakte-epitheel had enkele korte vlokken gevormd, het epitheel bestond
uit cylindrisch blazige cellen. De oppervlakkige laag van de mucosa was rijk aan
leucocyten en hier en daar aan bloedingen. Er was vrij veel bindweefsel gevormd.

Ook hier had alleen het hormoon zijn prikkel uitgeoefend; bacteriën waren er niet binnengedrongen,
hoewel de communicatie mogelijk was. Hiernaast was een sterke klierhyperplasie, hoewel in mindere
mate als 1 £ maand geleden.

3e. Na de dimenformoninjecties verkeerde de uterus in het stadium van de pro-
oestrus (proef A. 7). Ook hier werd uit één hoorn bij de bifurcatie een stukje wegge-
nomen, zodat deze hoorn geen communicatie met het corpus uteri meer had.

Om de andere dag werden in totaal 21 injecties elk van 20 mg progestine toegediend.
De laatste 3 weken trad af en toe, slijmige, gele uitvloeiing op, die soms iets bloedig
was. Na de injecties was de niet afgesloten hoorn vingerdik en de afgesloten duimdik,
de eerste bestond uit 2 ampullen. De inhoud van de niet-afgesloten hoorn was van
dikker slijmiger consistentie dan van de afgesloten, in de eerste was de kleur chocolade-
kleurig, in de andere koffiekleurig, dus in beide was bloedkleurstof bijgemengd. Uit
geen van beide werden bacteriën gekweekt. Van de niet afgesloten hoorn verschilde
het microscopisch beeld in de beide ampullen nogal sterk. In de ampul, in open ver-
binding met het corpus uteri, was de woekering van de mucosa het geringste. De
klierbuizen waren vrij talrijk, maar ze waren weinig uitgezet en met kubisch epitheel
bekleed, plaatselijk waren cysten gevormd. In sommige lagen bloed en vervallen
epitheelcellen.

Het oppervlakte-epitheel was gewoekerd soms tot vrij sterke vlokvorming. Het
epitheel bestond veelal uit blazige cellen. Oedeem was vrij rijkelijk aanwezig, infiltraat-
cellen (lymphocyten, histiocyten en plasmacellen) bevonden zich in de gehele mucosa
en behalve deze cellen vooral in de oppervlakkige laag leucocyten. De meest craniale
ampul vertoonde de woekering in sterke mate, vooral wat de klierbuizen betrof in
de oppervlakkige laag. Het oppervlakte-epitheel had veel cysten gevormd, begrensd
door plat epitheel en waartussen alleen bij de grotere stroma was te zien, de gemiddelde
grootte was die van de normale klierbuis. Het lymphocytairc infiltraat trad hier nog
sterker op de voorgrond dan bij de andere ampul. In de afgesloten hoorn trad de
woekering nog sterker op de voorgrond, vooral de cystevorming, hoewel de mucosa
in zijn geheel smaller was. Het infiltraat bevond zich vooral onder de oppervlakte
en bij de kliercysten.

Bloedinkjes lagen verspreid in de mucosa. Evmphocyten bevonden zich ook in de
muscularis, in deze laag was de bindweefselhoeveelheid groter dan in de andere hoorn.

Bij deze uterus zien we dus ook weer de ontstekingsreactie zonder aanwezigheid van bacteriën.
De belemmering van de afvloeiing van het uterussecretum heeft ook hier weer tot meer cyste-
vorming en woekering van hel oppervlakte-epitheel aanleiding gegeven; dit kwam niet alleen tot
uiting in de afgesloten hoorn, maar ook al in de craniaal gelegen ampul van de niet afgesloten hoorn.

4e. Door 16 injecties elk van 2000 E. oestron verkeerde na 5 weken deze uterus
in het stadium van de pro-oestrus. (A. 8).

Na 13 injecties elk van 20 mg progestine gedurende een tijdsverloop van 30 dagen
was de niet-afgesloten hoorn 10 cm lang, pinkdik en gevuld met dikke gele pus, de
afgesloten hoorn was dubbel duimdik, 20 cm lang en bevatte vrij dikke, groengele pus.
Uit beide hoornen werden colibacillen gekweekt. De mucosa van de niet-afgesloten
hoorn was sterk verdikt. Vooral in de oppervlakkige laag waren sterk uitgezette klier-

buizen gelegen, gevuld of met slijm, of met vervallen cellen. Het oppervlakte-epitheel
had op tal van plaatsen vlokken en crypten gevormd. Het epitheel van klierbuizen
en oppervlakte was kubisch. Het aantal klierbuizen was matig vergroot, in de diepe
laag waren ze weinig uitgezet. De gehele mucosa was rijk aan lymphocyten en plasma-
cellen, terwijl plaatselijk purulente ontstekingshaardjes waren gevormd. Ook in de
muscularis internus lag lymphocytair infïltraat. In het afgesloten deel was de mucosa
minder breed. Vooral in de diepere [klierlaag waren de lumina door de belemmerde
afvloeiing verwijd. Het oppervlakte-epitheel was sterk gewoekerd en cylindrisch. Ook
hier was veel infiltraat aanwezig waaronder verspreid veel leucocyten.

We hebben hier dus een analoog verloop in de vorige proef, alleen met dit verschil, dat hier uit
beide delen bacteriën werden gekweekt, waaruit we dus mogen besluiten, dat bacteriën niet (alleen)
vanuit de vagina in de uterus binnen komen bij een endometritis.

Vervolgens is bij deze hond 8 X 2000 E. oestron ingespoten gedurende een periode
van 18 dagen om na te gaan welke invloed oestron nu op het proces zou uitoefenen.
Vulvazwelling en slijmige bloedige uitvloeiingen traden op, leucocyten waren steeds
aanwezig in de uitvloeiing. Na de injecties was de uterus (de niet-afgesloten hoorn)
potlooddik en bevatte slijmige, chocoladekleurige inhoud, waaruit weer colibacillen
werden gekweekt. Het ontstekingsproces was microscopisch teruggegaan, de mucosa
was van normale dikte, het aantal klierbuizen was sterk verminderd evenals de wijdte
van hun lumcn, in enkele lagen nog wat cpitheelcellen. Het oppervlakte-epitheel had
nog enkele papillen. Infiltraat was oppervlakkig en soms in de diepte nog aanwezig.

5e. Ook bij deze proef was de uterus met oestron in het stadium van de pro-oestrus
gebracht (A. 9). Na 13 injecties, elk van 20 mg progestine was de niet-afgesloten hoorn
potlooddik en de afgesloten wat dikker en harder. Er was wat slijmige inhoud in
aanwezig. Cultures uit beide hoornen aangelegd bleven steriel. Microscopisch lagen
in de niet-afgesloten hoorn de klierbuizen in vrij groot aantal dicht bij elkaar. Ze waren
gevuld met slijm en hadden cylindrisch epitheel met basaal gelegen kern. Er was nogal
wat oedeem aanwezig. Het oppervlakte-epitheel was niet gewoekerd en was meest
kubisch. In de afgesloten hoorn was het oppervlakte-epitheel gewoekerd tot enkel-
voudige vlokken met cylindrisch epitheel. Vooral in de oppervlakkige laag waren
de klierbuizen wat uitgezet. In deze uterus ontbraken ontstekingsverschijnselen dus geheel, in
de afgesloten hoorn waren onder invloed van de druk de klierbuizen wat uitgezet, het oppervljkte-
epitheel was in deze hoorn het meest gezwollen.

Hierna werden 8 injecties van 2000 E. oestron gegeven om de andere dag. De uterus
(niet-afgesloten hoorn) was toen bijna pinkdik geworden, had een dunne wand en
een heldere, dunne inhoud, die steriel was. De mucosa was zeer smal; de klierbuizen
waren sterk uitgezet en bekleed met plat epitheel. Het oppervlakte-epitheel was
kubisch. Op sommige plaatsen waren de klierbuizen in sterke mate in de muscularis
gegroeid. De sterke secretie van dunne inhoud heeft hier aanleiding gegeven tot sterke
uitzetting van de uterus tot aan de cervix; een mechanische belemmering van de afvloei
werd niet gevonden; de cervix schijnt de afsluiting te hebben gegeven. Door de grote
druk zijn het lumen van uterus en klierbuizen sterk uitgezet.

6e. Vervolg van proef A. 10. Hier werd dus uitgegaan van een uterus, die waar-
schijnlijk ook nog onder invloed van het corpus luteum stond, ondanks het toedienen
van oestron en waarbij verschijnselen van ontsteking aanwezig waren. Hier werden
13 injecties elk van 20 mg progestine gegeven. De niet-afgesloten hoorn was pinkdik
en bevatte weinig, slijmige inhoud. De afgesloten hoorn was worst-dik, 10 cm lang en
bevatte chocoladekleurige pus. Uit beide werden colibacillen gekweekt. Hieruit mag
geen conclusie getrokken worden omtrent het binnendringen van de bacillen, daar
voor de proef ai bacteriën gevonden werden. Het microscopisch beeld gaf hier sterke
proliferatie van het klierweefsel veelal tot cysten wat vooral in de niet-afgesloten hoorn
de mucosa sterk verdikt deed zijn. In de afgesloten hoorn was deze veel smaller, hoewel
de voorkomende klierbuizen wijder waren, het oppervlakte-epitheel had wat meer vlok-
ken gevormd. De mucosa was bij beide rijk aan infiltraat, veelal lymphocyten met
afwisselend wat meer leucocyten en vooral in de afgesloten hoorn bloedinkjes.

Onder invloed van de progestine is de kliervorming en die van het oppervlakte-epitheel hier sterk
toegenomen met er naast een belangrijke ontsteking.

Onder invloed van 8 injecties elk van 2000 E. dimenformon ging de vulva weer
zwellen. De uterus ging in dikte terug tot potlooddik en bevatte wat slijmige inhoud,
waarin nog colibacillen aanwezig waren. Microscopisch was het rustige beeld terug-
gekeerd. De klierbuizen waren in matig aantal aanwezig met kubisch epitheel, normaal
lumen, enkele bevatten nog wat infiltraat. Het oppervlakte-epitheel had nog enkele
kleine papillen. Infiltraat lag nog in de oppervlakkige laag en om enkele klierbuizen
In de gehele mucosa was veel collageen bindweefsel gevormd. De ontsteking en proliferatie
zijn dus teruggegaan, enkele resten zijn nog over.

Je. Deze hond was 14 dagen loops, toen met de injecties van progestine (15X5 mg)
gedurende 30 dagen werd begonnen. De uterus was potlooddik. De mucosa en wel
vooral de diepe laag was toen rijk aan klierbuizen met nauw lumen en hoogcylindrisch
epitheel, waarvan de kernen basaal gelegen waren. In de lumina bevond zich slijmige
inhoud. Oppervlakkig waren veel crypten gevormd met eveneens cylindrisch epitheel.
Hvperaemie en oedeem waren in matige hoeveelheid aanwezig. Deze uterus stond
sterk onder invloed van het corpus luteum hormoon, waarvan de invloed versterkt
werd door het geïnjiceerde. Het resultaat hiervan was zeer eclatant. Na 1 maand was
de uterus duimdik en bevatte dikke slijmige koffiekleurige inhoud. De klierbuizen
waren uitgezet en bekleed met laag epitheel. Op de meeste plaatsen was mucosa, maar
een laag tot twee lagen klierbuizen dik. De oppervlakkige laag werd gevormd door
zeer dunne en grillig vertakte weefselstroken, waaraan niet was uit te maken of ze
afkomstig waren van klierbuizen of van vlokken van de oppervlakte. Het epitheel
was kubisch. Overal in de grillig vertakte vlokken lagen leucocyten en hier en daar
ophopingen van lymphocyten. Deze laatsten trof men plaatselijk ook in de vaatscheden
van muscularis aan.

10 dagen later was de uterus teruggegaan tot potlooddik. Van het grillig vertakte
aspect was niets meer over. Het aantal klierbuizen was matig, ze waren nauw en be-
kleed met kubisch epitheel. De oppervlakte had nog kleine crypten, bekleed met
cylindrisch epitheel, waarvan de kernen picnotisch waren. Tussen de epitheelcellen
lagen leucocyten. Hierna werd gedurende 10 dagen 8 X 10 mg progestine toegediend.
De uterus was hierna weer potlooddik, rijk aan klierbuizen en crypten met cylindrisch
epitheel. Verspreid lagen leucocyten. Bij geen van de vier keren, dat de uterus werd
onderzocht, werden bacteriën aangetroffen.

Direct aansluitend aan de met-oestrus was hier een sterke werking van het progesteron waar te
nemen, die aan placentatie deed denken. Ma het lot rust laten komen van de uterus en daarna opnieuw
inspuiten van de dubbele dagdosis gedurende de helft van de tijd was slechts klierwoekering aanwezig-
Infiltraat was beide keren opgetreden.

ie. De hond van proef C was na de dimenformon-injecties (oestrus) gedurende
48 dagen 21 X met 10 mg progestine ingespoten. De vulva werd na het begin van
deze injectie spoedig weer klein, klinisch werd verder niets aan het dier waargenomen.

De uterus was evenwel ruim potlooddik geworden. De mucosa leek bedekt met grijze
woekeringen. De inhoud was zeer dik, taai slijm, waaruit een staphylococcus albus
werd gekweekt. Microscopisch viel de sterk gewoekerde mucosa met zeer lange grillige
vertakte vlokken op. Het beeld leek geheel op de beginnende placentatie. Enkele vlokken
waren massief, de meeste hadden echter een bindweefsel stroma.

Het oppervlakte-epitheel varieerde van plat tot laag cylindrisch epitheel, waarvan
de kernen dikwijls picnotisch waren. De klierbuizen waren ook sterk gewoekerd, het
tussenliggende weefsel was maar smal, het epitheel was kubisch tot cylindrisch, de
kernen waren veelal bleek of picnotisch. In hun lumen en in de vlokken bevond zich
slijm of vervallen exsudaat. De gehele wand was rijk aan collageenbindweefsel. In
het bindweefselstroma van de vlokken en tussen de epitheelcellen bevonden zich veel
polymorphkernige leucocyten. Tegen de muscularis aan waren hier en daar ophopingen

van leucocyten en lymphocyten aanwezig. Drie weken hierna was de uterus nog
potlooddik, de serosa lag geplooid, inhoud ontbrak. Wel werd uit het lumen weer
een staphylococcen albus gekweekt.

De sterke vlokvorming van de mucosa was verdwenen, de vlokken werden afgestoten,
ze waren flets gekleurd, de kernen waren verschrompeld en misten hun structuur.
Het oppervlakte-epitheel had een schuimig protoplasma en picnotische kernen. Dc
klierbuizen waren in gering aantal aanwezig, hadden een gering uitgezet lumen van
onregelmatige vorm met kubisch epitheel, enkele hadden de wijdte van cysten, het
epitheel was afgesloten en bevond zich met leucocyten in het lumen. De mucosa was
rijk aan collageen bindweefsel.

Onder invloed van de progestine was de mucosa dus gaan woekeren overeenkomstig bij placentatie.
Ontstekingscellen waren hier volop aanwezig\', staphylococcen werden gekweekt. Na het ophouden
van het toedienen van progesteron, was de mucosa snel teruggegaan onder afstoting van de vlokken,
de ontstekingsverschijnselen waren ook verminderd, hoewel de staphylococcen nog aanwezig waren.

Ook deze werd gedurende 30 dagen 16 X ingespoten met 10 mg progestine. Ook
bij deze hond slonk de vulva snel. Na de reeks van injecties was de uterus nauwelijks
potlooddik, de serosa was glad, gespannen en rood van kleur. Uit het lumen werden
geen bacteriën gekweekt.

Dc mucosa was onregelmatig verdikt en plaatselijk zeer rijk aan oedeemvocht. Het
oppervlakte-epitheel was meest cylindrisch. F.r hadden zich in de oppervlakkige laag
crypten ontwikkeld. Vooral de laag tegen de muscularis was rijk aan nauwe klierbuizen
met kubisch tot cylindrisch epitheel, ze hadden zelden inhoud.

Bij deze uterus was weinig van de reactie op progesline te zien, het stadium van met-oestrus
was bereikt.

3e. Met behulp van oestron-injecties had deze uterus het stadium van de oestrus
bereikt (C. 6). Tijdens de proef (17 injecties elk van 10 mg progestine om de andere
dag) trad al dikke purulente uitvloeiing op, en was een dikte te palperen. De niet-
afgesloten hoorn (zie blz. 795) was pinkdik, had slijmigc inhoud en een gladde mucosa.
De inhoud was steriel. De afgesloten hoorn was veranderd in een eigroot absces, gevuld
met gele slijmige pus, waaruit een niet-haemolytischc staphylococcus aureus werd
gekweekt. Van de niet-afgesloten hoorn was de mucosa matig verdikt door oedeem,
het aantal klieren was maar klein, ze waren niet verwijd, hadden kubisch epitheel
en weinig of geen inhoud, soms vervallen cellen. Ook het oppervlakte-epitheel was
weinig gewoekerd. Vooral in de oppervlakkige laag waren vrij veel bloedinkjes en was
ook een vrij sterke infiltratie van lymphocyten en leucocyten aanwezig.

De afgesloten hoorn had maar een smalle mucosa, met weinig klierbuizen van normaal
aspect afgewisseld door een heel enkele cyste. Het oppervlakte-epitheel was cylindrisch
met enige vlokvorming. Dc gehele mucosa was zeer rijk aan infiltraat vooral lympho-
cyten en histiocyten en enkele plasmacellen. Onder de oppervlakte was het aantal
leucocyten groter, hier en daar zelfs tot purulente ontstekingshaardjes; er waren vrij
veel bloedinkjes. Ook in de muscularis lag perivasculair infiltraat.

We zagen dus hier in beide uterus hoornen een duidelijke ontsteking, waarbij echter in tegenstelling
met de meeste proeven de klier-woekering achterwege was gebleven. Tevens zagen we hier het merk-
waardige verschijnsel, dat in de afgesloten hoorn bacteriën aanwezig waren, en dat ze in de niet-
afgesloten hoorn ontbraken. Of ze hierin niet aanwezig waren geweest of dat deze er zich door de
gunstiger omstandigheden van had kunnen ontdoen, blijft een open vraag.

4e. Vervolg van proef C. 7, waarbij met oestron de oestrus was opgewekt. Hierna
werden 24 injecties elk van 10 mg progestine gegeven. De niet-afgesloten hoorn was
potlooddik met weinig inhoud, de afgesloten pinkdik met dikslijmige, koffiekleurige
inhoud. Beide waren steriel.

Microscopisch was bij de niet-afgesloten hoorn de mucosa smal met matig aantal
klierbuizen en nauw lumen. Ook het oppervlakte-epitheel was niet gewoekerd. Daar-
entegen was in de afgesloten hoorn het oppervlakte-epitheel sterk gewoekerd, met

grillige vlokken en cylindrisch epitheel. De klierbuizen waren wat uitgezet, hun epitheel
was cylindrisch. Sommigen bevatten slijmige inhoud, hun aantal was niet erg groot.
In de oppervlakkige laag van de mucosa lagen enkele lymphocyten en wat leucocyten.

Een sterke reactie op de progestine-injecties had deze uterus niet gegeven, in de afgesloten hoorn
waren verschijnselen van druk (wat wijdere klierbuizen) en er was enige reactie op in de vorm van
geringe ontstekings-infiltraat en woekering van het oppervlakte-epitheel in de mucosa opgetreden.

5e. Jong hondje, dat klinisch het begin van de met-oestrus vertoonde. De ovaria
bevatten jonge corpora lutea en kleine blaasjes, het microscopische beeld van de
uterus was dat van de met-oestrus, de inhoud was steriel. Gedurende 24 dagen werden
11 injecties elk van 10 mg progestine subcutaan toegediend.

Hierna werd de uitvloeiing gedurende 3 dagen dik purulent om daarna te verdwijnen.
Na de reeks van injecties, was de dikte van de uterus weinig toegenomen, het macro-
scopische beeld was niet veranderd. De inhoud was ook steriel gebleven. In het micro-
scopische beeld was de dikte van de mucosa nog wat toegenomen, door de toeneming
van het aantal doorsneden van klierbuizen, met hoog-secernerend epitheel, door het
vermeerderde bindweefsel en de hypcraemie. Het oppervlakte-epitheel was cylindrisch,
het had geen papillen gevormd. Bacteriën werden niet uit het lumen gekweekt, wel
waren enkele polymorphkernige leucocyten onder het oppervlakte-epitheel gelegen.

Onder invloed van de progestine-injecties waren hier dus de verschijnselen van de met-oestrus
toegenomen.

De progestine-injecties werden voortgezet; gedurende 40 dagen werd 27 keer 10 mg
ingespoten, zonder dat klinische verschijnselen optraden. Na deze periode was de om-
vang van de uterus wat afgenomen; de kleur was vrij bleek. De inhoud was dik en wit
van kleur en steriel. Microscopisch bleek de mucosa maar smal te zijn, het aantal door-
sneden van klierbuizen was gering; hun epitheel was kubisch en hun lumen nauw.
Plaatselijk lagen hier en daar tegen de muscularis kleine groepjes, die wat cysteus waren
uitgezet. Daarentegen was het oppervlakte-epitheel sterk gewoekerd en rijk aan lange
enkelvoudige papillen met een bindweefselstroma. De cellen waren groot en blazig,
hun kernen vertoonden karyolysis. In deze vlokken lagen hier en daar enkele leucocyten
en lymphocyten. De kenmerken van de sterke secrclic bij het vorige onderzoek zo
duidelijk aanwezig, waren geheel verdwenen; bij dit onderzoek trad de groei van het
oppervlakte-epitheel sterk op de voorgrond. Zes weken later, nadat geen progestine
meer was ingespoten, was de uterus griffeldik en bleek van kleur. Het lumen was steriel.
Het oppervlakte-epitheel was toen ook teruggegaan en wel tot enkelvoudig kubisch
epitheel. Het stadium van dc an-oestrus was bereikt.

Bij deze proef was dus aansluitend aan de normale oestrus in de eerste tijd door de progestine
een sterke klierhyperplasie opgewekt; in de tweede periode viel speciaal de sterke woekering van het
oppervlakte-epitheel op. Het aantal leucocyten was gering.

6e. De begin-phase van de proef was gelijk aan die van de voorgaande. Bij deze
proef werden gedurende 24 dagen 15 injecties elk van 15 mg progestine gegeven. Hierna
was de uterus pinkdik met dikke koffiekleurige inhoud, die steriel was. Microscopisch
bleek de mucosa door de sterke groei van de klierbuizen veranderd te zijn in een
losmazig weefsel. De lumina waren sterk verwijd, het epitheel was plat. De grote en
kleine uitbochtingen van de mucosa waren bedekt met hoog-cylindrisch oppervlakte-
epitheel. Overal was de mucosa rijk aan hyperaemie en oedeemvocht. In de mucosa
verspreid, maar meest onder het oppervlakte-epitheel lagen polymorphkernige leuco-
cyten. Gedurende 4 weken werd de uterus rust gegeven. Hierna was de uterusomvang
griffeldik, de inhoud was wat slijmig en steriel. De mucosa was teruggegaan tot een
smalle laag met spaarzaam enkele klierbuizen met nauw lumen en kubisch epitheel,
enkele van deze lumina waren gevuld met afgestoten epitheelcellen en enkele leuco-
cyten. Het gehele lumen van de uterus was opgevuld met zeer lange epitheelvlokken
bestaande uit grote blazige cellen met karyolytische kernen. Ook direct tegen de
propria mucosae, die zelf geen uitbochtingen vertoonde, hadden de epitheelcellen dit
beeld. Hyperaemie en oedeem waren geheel verdwenen. In de vlokken van het opper-
vlakte-epitheel werden enkele leucocyten gezien. Na deze rustpauze werd gedurende

76 dagen weer progestine toegediend en wel 35 injecties elk van 30 mg. Hierna was
de uterus ruim potlooddik en bevatte wat rode slijmige inhoud, waaruit een niet-
haemolitische staphylococcus aureus werd gekweekt. Microscopisch viel de onregel-
matige bouw op van de mucosa, zoals die bij een heftig ontstekingsproces aanwezig is.
In de diepe laag van de mucosa bevonden zich talrijke klierbuizen, ongelijk van vorm
en grootte, sommige hadden als inhoud epitheel- en exsudaatcellen. Het oppervlakte-
epitheel had tal van onregelmatige vlokken gevormd, meest voorzien van bindweefsel,
stroma, het epitheel zelf was cylindrisch. Ontstekingsfiltraat was door de hele mucosa
verspreid, plaatselijk zelfs aanleiding gevend tot purulente ontstekingshaardjes. In de
muscularis intcrnus bevond zich plaatselijk wat infiltraat. Na 6 weken was de uterus
slechts griffeldik en bleek van kleur. In de mucosa waren slechts enkele klierbuisjes
aanwezig, het oppervlakte-epitheel was zonder vlokken en bestond uit kubisch epitheel.
Hier en daar waren nog enkele ontstekingscellen aanwezig. Er werd weer een niet-
haemolytische staphylococcus aureus gekweekt.

Bij deze proef was dus aansluitend aan de oestrus een sterke woekering van het epitheel opgewekt,
zich eerst uitend in een sterke groei van het klierweefsel. Na een rustpauze was vooral het oppervlakte-
epitheel gewoekerd, hetgeen we ook zagen bij de vorige proef, waarin wel progestine was toegediend.
Het was necrobiotisch. Tevens viel op het grote verschil in reactie bij deze twee proeven, die overigens
geheel gelijk schenen. Bij deze laatste proef werd na de rustpauze, door het toedienen van progestine
in dubbele dagdosis een endometritis opgewekt, welk proces na het ophouden van de progestine toe-
diening weer terugging, hoewel de bacteriën aanwezig bleven,

Door het opnieuw toedienen van progestine was een exacerbatie van het proces
ontstaan, zoals bij spontaan ontstane endometritis ook zo veelvuldig wordt aangetroffen.

7e. Hier volgen nog twee proeven, waarbij progestine werd ingespoten, zonder
dat de uterus eerst met oestron was gesensibiliseerd of spontaan oestrus vertoonde.
Voor de proef was de uterus bleek en gritfeldik. In de mucosa lagen wat klierbuizen
met kubisch epitheel, een enkele was wat verwijd. Het oppervlakte-epitheel was kubisch
(an ?-oestrus).

Na gedurende een tijdsverloop van 30 dagen om de andere dag 20 mg progestine
te hebben ingespoten was de uterus weinig gezwollen, inhoud ontbrak. Cultures bleven
steriel. De mucosa bevatte wat oedeemvocht, het aantal klierbuizen was vermeerderd,
ze waren nauw en hadden kubisch epitheel. Het oppervlakte-epitheel had enkele crypten
gevormd, het was ook kubisch.

Hierna werden gedurende één maand 13 injecties elk van 60 mg progestine gegeven.
Onder invloed hiervan was de uterus potlooddik geworden en bevatte dik slijm, bac-
teriën werden er niet in gevonden. De mucosa was belangrijk verdikt en bevatte zeer
veel nauwe klierbuizen met slijmige inhoud. Het oppervlakte-epitheel had een aantal
vlokken gevormd. Klier- en oppervlakte-epitheel waren kubisch tot cylindrisch.

Het progesteron had hier dus een zeer sterke groei van de klierbuizen en slijmsecretie gegeven
(met-oestrus), zonder ontstekingsverschijnselen.

Tot slot is deze hond nog gedurende een maand 13 X ingespoten telkens met
10.000 E. oestron. De hond ging symptomen van oestrus vertonen. De omvang van
de uterus was dezelfde gebleven, de inhoud was gering, bacteriën werden er niet uit
gekweekt. De mucosa was nog sterk verdikt door oedeemvocht en bindweefsel. Het
aantal klierbuizen was belangrijk afgenomen, het epitheel was kubisch. Het oppervlakte-
epitheel was plat. De capillairen waren sterk gevuld, in de propria lagen veel cellen
gevuld met bloed-pigment.

8e. Voor het begin van de proef verkeerde de uterus in het stadium van de an-
oestrus, oestron werd niet toegediend. Na toediening van 19 injecties, elk van
50 mg progestine was de niet-afgesloten hoorn potlooddik en bevatte weinig slijmige
inhoud. De afgesloten hoorn was pinkdik en bevatte dikslijmige inhoud. Beide waren
steriel.

en aan niet verwijde doorsneden van klierbuizen met cylindrisch epitheel en slijmige
inhoud. Het oppervlakte-epitheel had een enkele vlok en crypte gevormd en plaatselijk
waren er enkele cellen beladen met bloedpigment in gelegen. De afgesloten hoorn
had een mucosa, die door de talrijke wijde klierbuizen geworden was tot een losmazige
laag, de klierbuizen waren veelal met slijm gevuld, hun epitheel was laag. Plaatselijk
was het oppervlakte-epitheel gewoekerd tot sterk vertakte vlokken met hoog cylindrisch
epitheel.

Hier was dus onder invloed van het progesteron het secretiestadium opgetreden (met-oestrus).
Door de druk vanuit het lumen waren de klierbuizen in de afgesloten hoorn veranderd in cysten en
waarschijnlijk onder invloed van de prikkel door de inhoud in het uterus lumen was het oppervlakte-
epitheel hier en daar gewoekerd tot vlokken.

Ter controle van de invloed van het afsluiten van een hoorn van de uterus op het
slijmvlies zijn nog twee proeven gedaan en wel één bij een hond, waarbij de ovaria
verwijderd waren en bij één, waarbij ze intact gelaten waren.

Na 113 dagen was de niet onderbroken hoorn potlooddik en bevatte wat slijmige
inhoud, de afgesloten was pinkdik en bevatte dunne bruine inhoud, beide waren steriel.
Microscopisch vertoonden ze het beeld van de met-oestrus, de afgesloten bevatte wat
meer oedeem.

2°. Bij de tweede was het beginstadium dat van de an-oestrus. Na 65 dagen was
de intacte hoorn griffeldik en de onderbroken iets dikker. Ze verkeerden toen ook in
het stadium van de an-oestrus, de afgesloten bevatte het meeste oedeem.

Uit deze proeven volgt dus, dat het afgesloten zijn van de hoorn en de stase van
de inhoud, behalve wat meer oedeem in de wand tengevolge van de wat belemmerde
circulatie geen invloed op de mucosa heeft en geen aanleiding is tot woekering noch
van klier- noch van oppervlakte-epitheel. De verschillen, die waargenomen zijn na
de injecties van progestine berusten dus op de invloed van dit hormoon, voornamelijk
op de sterke secretie door dit hormoon veroorzaakt.

Het stadium van de cyclus, waarin het genitaalapparaat zich
bevond bij het begin van de proef, was niet altijd uit de klinische controle
bekend, omdat het bezwaarlijk was de proefhonden met hun langdurige an-
oestrus maanden te houden en omdat, en dit is wel de voornaamste reden, in
de oorlogsjaren de dieren geen oestrus vertoonden, terwijl bij het onderzoek
van de uterus en de ovaria later bleek, dat deze niet het beeld van de
anoestrus, maar een ander te zien gaven en dan veelal het beeld van de
pro-oestrus. Het is natuurlijk niet met zekerheid te zeggen of de cyclus
zich verder spontaan zou hebben ontwikkeld, misschien als stille oestrus
of als klinisch waarneembare, of dat het stadium van de pro-oestrus zich
lange tijd zou handhaven tot de follikels atretisch ten gronde zouden gaan.

Waar de ovaria intact gelaten werden, was meestal de controle ervan
zeer moeilijk door het vele vetweefsel in de bursa ovarica.

Door teveel manipuleren zouden veranderingen b.v. stukdrukken van
follikeltjes, op kunnen treden.

In groep C, waar de ovariën wel werden verwijderd was de controle
wel mogelijk. Alle proeven werden verricht op jonge dieren, die door de
leeftijd dus niet gepraedisponeerd waren voor een endometritis.

dosis oestron ingespoten, en wel van 500—2000 I.E. dimenformon per
twee of drie dagen.

Deze doseringen waren echter groot genoeg om na 3—7 dagen een dui-
delijke oestrus op te wekken, zich uitend in vulvazwelling, bleek worden
van het vaginaslijmvlies, meer of minder bloedige uitvloeiing en attentie
voor de reu. Deze toonde van zijn kant wel belangstelling, maar tot een
dekking is het bij de meeste proeven niet gekomen.

Het ontbreken van leucocyten in de uitvloeiing en het optreden van
epitheelcellen met picnotische kern al of niet in schollenvorm, zoals we dat
kennen gedurende het stadium van de (pro)oestrus bij de hond, was na de
oestron-injecties nogal wisselend, ook trad niet altijd zwellen van de
cervix op.

Tijdens de duur van de injecties verdween het bloed meestal na 7—10
dagen uit de uitvloeiing en ook de psychische kernmerken van de oestrus
bij de teef zowel als bij de reu werden minder; de vulvazwelling bleef zolang
de injecties werden voortgezet.

In groep A zijn 12 proeven gedaan (zie tabel No. A 1 —11). Bij 11 werd
een duidelijke proliferatie van de mucosa gezien, hoewel het beeld nogal
wisselde, een verschijnsel, dat echter ook bekend is bij de normale spontane
oestrus. Er trad zwelling op van de mucosa, in het begin voornamelijk
veroorzaakt door het optreden van oedeem.

Het aantal doorsneden van klierbuizen, vooral in de diepe klierlaag nam
toe en er begonnen zich crypten van het oppervlakte-epitheel te ontwikke-
len. Het epitheel van de oppervlakte, van de crypten en van de klierbuizen,
was kubisch. Er was een duidelijk lumen in de klierbuizen en in de crypten
aanwezig. Indien inhoud aanwezig was, bestond deze uit een losmazig
neerslag. De kernen van de epitheelcellen waren nog klein en vrij compact,
van de bindweefselcellen waren ze ook meestal nog maar weinig vergroot.
Hyperaemie was duidelijk aanwezig en meestal ook meer of minder heftige
bloedingen. Het geheel vertoonde dus duidelijk de kenmerken van de
pro-oestrus of van de oestrus.

Bij de proef No. A 2 werd een hyperplasie van klierbuizen gezien en
wel na het eerste gedeelte van de proef tot cysten en na het tweede deel tot
het ingroeien van klierbuizen in de muscularis. Tevens was toen infiltratie
met ontstekingscellen opgetreden en werden colibacillen gevonden. In
totaal was toen gedurende 96 dagen oestron (35.000 I.E. dimenformon)
toegediend. De langdurige inwerking van oestron vanuit ovariumcysten
was hiermee nagebootst; de reactie was echter gering. Na het ophouden
van de oestroninjecties verdwenen de cystetjes, het infdtraat en de bacteriën.

Bij de proef A 2a trad na 63 dagen (31.000 I.E. dimenformon) ook
slechts geringe hyperplasie van het klierweefsel tot cystetjes op.

Bij de proef A 3 kwam het tot een duidelijke endometritis met bacteriën
die zelfstandig geen endometritis konden opwekken bij een proefhond.

Na het ophouden van de injecties verdween het ontstekingsproces. Een
sterke cystevorming trad niet op, het beeld van de hyperplasia glandularis
cystica ontbrak geheel en al. Bij proef A 10 werd een gering infïltraat aan-
getroffen en een infectie met colibacillen. Hetzelfde beeld van een geringe
reactie werd bij vroeger gedane infectieproeven ook wel aangetroffen
(Diss. 1938). Bij proef A 11 werd een jonge graviditeit verstoord door 3
injecties elk van 10.000 E oestron, om de drie dagen toegediend. In zeer
korte tijd n.1. 1 1 dagen na de eerste injectie, was de uterus in een volkomen

stadium van rust gekomen. Bij de overige acht proeven had het oestron
alleen het stadium van (pro-)oestrus gegeven.

Hierin werd slechts één proef verricht, omdat het moeilijk was te beoor-
delen of de corpora lutea geheel verwijderd waren, zonder dat de over-
blijvende rest van het ovarium te veel beschadigd werd. Bij deze proef was
infiltratie in de uterus opgetreden met ontstekingscellen zonder dat echter
cystetjes van de klierbuizen waren ontstaan.

Bij deze groep werden voor het begin van de proefde ovaria verwijderd,
zodat deze zelf niet meer door het toegediende hormoon konden worden
beïnvloed en geen invloed meer op de uterus konden uitoefenen.

Slechts bij één van de zeven proeven (C i) werd een geringe hyper-
plasie van het klierepitheel waargenomen, de klierbuizen waren wat ver-
wijd zonder microscopisch waarneembare cysten te geven en er waren
enkele klierbuizen in de muscularis gelegen.

In één proef (proef G 5) werd infiltraat aangetroffen zowel voor als na de
injecties. Het gold hier een proef begonnen tijdens de involutio na de
partus, waarbij reeds infiltraat aanwezig was. Na de 10 injecties elk van
10.000 E. oestron verkeerde de uterus in het ruststadium. Hier was dus
een grote hoeveelheid oestron toegediend. Behalve in deze proef werd nog
in één proef (C 4) een hoge dosis (12 X 10.000 E) gegeven. Het was op-
vallend, dat ondanks deze grote hoeveelheden oestron slechts weinig reactie
hierop werd gezien. Bij de overige proeven in deze groep werd een meer
of minder duidelijk beeld van proliferatie tot de oestrus of pro-oestrus
opgewekt.

In totaal werd dus in 6 van 20 proeven, waarbij oestron werd ingespoten,
een reactie gezien en wel 3 keer een klierhyperplasie sterker dan normaal,
de klierbuizen waren uitgezet tot cysten of ingegroeid in de muscularis,
2 keer een gering ontstekingsinfütraat en 1 keer een endornetritis in optima
forma. Voor mij staat nog niet onomstotelijk vast, dat deze reacties aan de
oestroninjecties moeten worden toegeschreven. Ook bij vroeger verrichte
infectieproeven werden reacties gezien hiermede overeenkomend, n.1. de
geringe reactie bij besmetting met weinig virulente bacterie-stammen en
de heftiger endornetritis bij besmetting met meer virulente stammen.
Ook bij deze proeven zag men na verloop van tijd weer spontaan teruggaan
van de ontsteking (Dis. Bijdrage tot de kennis van de baarmoederontste-
king bij de hond 1938).

Overziet men de toegevoegde tabel, dan valt op, dat de meeste keren
reactie van de uterus is gezien, wanneer deze bij het begin van de proef in
het stadium van met-oestrus verkeerde.

Tevens vielen deze positieve resultaten voornamelijk in de groep, waarin
de ovaria niet waren verwijderd.

Herhaling met een groter aantal dieren zou misschien nog uitsluitsel
kunnen geven omtrent de vraag of het uitschakelen van de ovaria van in-
vloed is en of het stadium van de met-oestrus bij het begin van^de pr.ief van
belang is. Bij 4 proeven werden na progesteroninjecties, injecties met
oestron toegediend (progesteronproef A 4, 5, 6, C 7). Het meer of minder

duidelijke beeld van de secretiephase verdween dan. Er is uit de proeven
niet op te maken of het proces onder invloed van oestron sneller terugging,
dan wanneer alleen opgehouden werd met de progesteron-injecties. Bij
progesteron-proef A 5 trad zeer sterke secretie op na de oestron-injecties,
de afvloeiing van het secretum was belemmerd, zonder dat hiervoor een
bevredigende oorzaak werd gevonden.

Bij drie honden (A 11, C 5 en C 6) was de uterus bij het begin van de
proef (nog) onder invloed van het corpus luteum graviditatum. Bij twee
van deze dieren kwam de uterus onder invloed van het oestron in het
stadium van de an-oestrus. Het derde dier ingespoten met de kleinste dosis
oestron kwam in het stadium van de oestrus. Waarschijnlijk was voor dit
dier de graviditeit het langst geleden. Overigens is geen verband te leggen
tussen het verschil in dosering van het oestron en de reactie.

De proeven werden verricht nadat de uterus gesensibiliseerd was door
oestroninjecties en aansluitend aan de oestrus in het stadium van de pro-
oestrus en van de met-oestrus en in het stadium van de an-oestrus. Drie
tot vier dagen na het begin van de progesteroninjecties schrompelde de
vulva tot de normale vorm, wanneer verschijnselen van oestrus aanwezig
waren. In geen enkele proef werd waargenomen, dat de libido sexualis
het optimum bereikte; de verhouding van de hoeveelheid oestron en proges-
teron meet hiertoe voor de bepaalde diersoort nauwkeurig uitgebalanceerd
worden. In het verloop van de proeven WCl\'dfllitaii de dieren geen bijzonder-
heden waargenomen, behalve bij de positief verlopende proeven ev.
uitvloeiing en een te grote uterus.

In deze groep werden zeven proeven verricht na sensibilisatie door
oestron of door in het stadium van de met-oestrus een extra hoeveelheid
progesteron toe te dienen.

In één proef (A 5) kwam de uterus in het stadium van de secretiephase,
de met-oestrus en vertoonde hier van het normale beeld, zonder dat een
extra woekering van klier- of oppervlakte-epitheel en van ontstekings-
infiltraat werd waargenomen (groot aantal doorsneden van klierbuizen
met hoogcylindrisch epitheel en basaal gelegen kern, sterke slijmsecretie,
oedeem).

In zes proeven werd een woekering van de musoca waargenomen, in het
ene geval zich meer uitend in sterke hyperplasie van de klierbuizen en het
andere geval meer in die van het oppervlakte epitheel. In twee uteri
werd ontstekingsinfiltraat aangetroffen, zonder dat weefselverval aanwezig
was, bij vier uteri had zich een duidelijk ontstekingsproces ontwikkeld. Bij
drie werden bacteriën aangetoond. Bij een van deze drie was bij het begin
van de progesteroninjecties de uterus al niet steriel, er ontstond een zeer
heftig proces. Na het staken van de progesteroninjecties ging in proef A 7
het proces in de mucosa terug; na het opnieuw toedienen van progesteron
trad weer een sterke woekering van de klieren op, beide keren waren
leucocyten aanwezig in de mucosa.

Deze groep bestond uit acht honden. Vier hiervan waren voor de toe-
diening van progesteron met oestron gesensibiliseerd, twee dieren verkeer-
den spontaan in de met-oestrus en twee in de an-oestrus.

Het klinisch verloop in deze groep was gelijk aan dat bij de dieren in
in groep A. In deze groep van acht dieren werd in één geval na de proges-
teroninjectie\'s het normale beeld van de met-oestrus opgewekt. Het gold
hier een dier, dat ook bij de sensibilisatie door oestron een weinig eclatante
reactie had vertoond (C 2). De mogelijkheid, dat de dosering hier wat
laag was, is niet geheel uitgesloten.

Bij de overige zeven was een meer of minder sterke woekering van het
klier- en oppervlakte-epitheel opgetreden, die de grenzen van het physio-
logisch beeld overtrof. Een oorzaak voor het verschijnsel, dat in de ene
proef de woekering van het klierepitheelen in de andere dat van het
oppervlakte-epitheel meer op de voorgrond trad, is in de proeven niet te
vinden, een kwestie van de dosering schijnt het niet te zijn. Ook in deze
groep zagen we evenals in proef A 7 het beeld gedurende de proef ver-
anderen.

In proef A 7 trad gedurende de eerste periode meer de woekering van het
oppervlakte-epitheel op de voorgrond en in de tweede van het klierepitheel.
Bij proef C 6 was dit net anders om. Ook tijdens de proef kan het voorkomen,
dat de reactie op de progesteron toediening veel minder wordt. De reactie
van het slijmvlies doet denken aan de processen, die bij de placentatie
ook gezien worden.

Bij vijf uteri werden in de mucosa polymorphkernige leucocyten en
andere ontstekingscellen aangetroffen, bij drie werden ook bacteriën aan-
getroffen en was een zeer heftige endometritis ontstaan.

De proeven C 7 en C 8, die in de anoestrus zijn verricht, tonen aan, dat
de oestrus of sensibilisatie door oestron niet noodzakelijk zijn om een
reactie te verkrijgen. Vooral C 7, waarin eerst met 20 mgr. progesteron
per dag maar weinig reactie werd verkregen, gaf met de drie-voudige dosis
een sterke reactie.

Van veel belang is, welke rol het progestinc en de bacteriën bij het ont-
staan van de endometritis spelen. Het is gebleken, dat het voor het ontstaan
van een ontstekingsinfiltraat niet nodig is, dat bacteriën in de uterus zijn
binnengedrongen. Belemmeringen van de afvloeiing van het in rijke mate
afgescheiden secre turn gaat gepaard met toenemen van het infiltraa t
(A 2, A 3, C 4).

Toedienen van progesteron kan dus zelf of als reactie op de aanwezigheid
van veel dik slijmig secretum infiltratie van de uterusmucosa met ont-
stekingscellen ten gevolge hebben.

Ook zag men het ontstekingsproces in heftigheid teruggaan, wanneer
werd opgehouden met het toedienen van progestine, terwijl bacteriën nog
in de uterus aanwezig waren.

Waarom bij de ene proef wel bacteriën waren binnengedrongen en bij
de andere niet, is niet te verklaren en zeker niet enkel een factor van
tijd. Bij proef A 1, A 4, C 1, C 3 en C 6, werden bacteriën gevonden, bij
proef A 2 en C 5, waarbij 2 a 3 X zolang werd ingespoten, ontbraken ze steeds.

Voegen we hierbij de gegevens van reeds vroeger gedane infectieproeven,
waarbij is gebleken, dat slechts met enkele bacteriestammen, afkomstig

van jonge honden, die dus niet door de leeftijd gepraedisponeerd zijn, een
endometritis is op te wekken, dan komen we tot de conclusie, dat voor het
ontstaan van een endometritis de stoornis in secretie van het hormoon van
het corpus luteum de grootste rol speelt.

Bij de geslaagde infectie-proeven viel op, dat het aantal uitgezette klier-
buizen in de mucosa groot is. Dit is vroeger beschouwd als te zijn enkel
een gevolg van het ontstekingsproces. De veronderstelling echter, dat
tengevolge van de prikkeling van de uterus door deze ingebrachte bacteriën
de corpora lutea in de ovaria tot hypersecretie komen, lijkt mij niet te
gewaagd. De besmetting werd n.1. verricht tegen het moment, dat de
leucocyten uit de uitvloeiing verdwijnen, hetgeen geschiedt tegen het begin
van de tweede week van de oestrus, dus als de corpus luteum phase begint.

Ook bij een deel van deze proeven werd waargenomen, dat het proces
afnam, terwijl nog bacteriën aanwezig waren. De met progesteron opge-
wekte endometritiden vertoonden het beeld van een sterke klierhyper-
plasie, een beeld, dat door de meeste schrijvers wordt toegeschreven aan
de werking van oestron. De uteruswand is in sterke mate verdikt en het
uteruslumen is weinig uitgezet, verval van weefsel aan de oppervlakte en
om de klierbuizen is niet of in geringe mate aanwezig. Dat voor het ont-
staan van een pyometra speciaal de corpora lutea verantwoordelijk zouden
zijn is niet juist. De beste verklaring voor het ontstaan hiervan lijkt mij de
bacteriële infectie van de door de hypersecretie van de corpora lutea
gepraedisponeerde uterus. Hierbij ontstaat een sterke slijmsecretie, het
slijm wordt niet uitgedreven, daar de uterus door het corpus luteum-hor-
moon tevens ongevoelig is voor het uterus-contraherend hormoon. De
bacteriën zijn verantwoordelijk voor de sterke ontstekingsverschijnselen
gepaard gaand met sterk verval van de mucosa en exsudatie. Dat de
bacteriën niet als saprophietcn, maar als pathogene in de uterus aanwezig
zijn, blijkt uit het opwekken van agglutininen, die in het bloedserum in
sterke verdunning nog aan te tonen zijn.

Ook is waargenomen bij infectieproeven, waarbij de communicatie
tussen hoorn en corpus was onderbroken, dat in het caudale deel, waar
de bacteriën konden binnendringen, een heftig ontstekingsproces was
ontstaan, en niet in de hoorn. In dit geval waren de bacteriën dus vanuit
de vagina binnengedrongen en hadden ze de ontsteking veroorzaakt. Uit
klinische waarnemingen is gebleken, dat de overgang van endometritis tot
pyometra zich over drie of vier oestrus perioden, dus over jaren kan uit-
strekken. Gedurende de anoestrus worden geen afwijkingen waargenomen,
althans klinisch niet. Zeer waarschijnlijk blijven de bacteriën wel in de
uterus, waarbij de bacteriën dan direct hun rol kunnen spelen. Bij de
nieuwe oestrus treedt een exacerbatie op.

Dat deze ook onder invloed van progesteron ontstaan kan, bewijzen proef
A 7 en C 6. Voor de tweede reeks injecties van het progesteron was een
geringe ontsteking aanwezig, die erna in heftigheid sterk was toegenomen.
Hebben we bij de bovenstaande proef gezien, dat de bacteriën vanuit de
vagina in de uterus waren binnengedrongen, bij de proeven A 4 en C 3,
waarbij een hoorn bij het corpus uteri onderbroken was, is duidelijk ge-
bleken, dat deze weg niet noodzakelijk de enige is en dat bacteriën ook
haematogeen of lymphogeen in de uterus kunnen binnendringen.

De positieve resultaten van de proeven met oestron, die zich dus uitten
in geringe klierhvperplasie en in de ontstekingsverschijnselen, kan men aan

de directe werking van de oestron op de uterus toeschrijven, maar het
lijkt mij niet uitgesloten, dat het uiteindelijk een werking van de progesteron
van de corpora lutea is. De invloed van oestron op de ovaria is in sterke
mate afhankelijk van de dosering. Dat de reacties van de uterus, optredend
bij die groep dieren, waarbij de ovaria intact zijn gelaten, groter is dan
bij de groep dieren zonder ovaria en het optreden van hoogcylindere
epitheel in de klierbuizen zou hierop kunnen wijzen, al is de reeks veel te
klein om een betrouwbare conclusie te trekken.

Onderzocht is de invloed van oestron en progesteron op de uterus van
jonge geslachtsrijpe honden en wel bij een groep dieren, waarbij de
ovaria intact gelaten waren en bij een groep, waarbij ze verwijderd waren.
De hormonen zijn toegediend in kleine dagdosis gedurende lange tijd en in
grote dosering gedurende korte tijd. Het aantal proeven met oestron
bedroeg twintig. Bij zes honden werden verschijnselen gezien, die afweken
van het normale proliferatiestadium, n.1. geringe klierhyperplasie, gering
optreden van infiltraat en slechts in één geval werd een endometritis met
zeer weinig klierhyperplasie gezien. De meeste reactie werd gezien bij die
dieren, waarbij de ovaria intact gelaten waren.

Bij vijftien honden werd progesteron ingespoten. Op twee na was de
uterus van deze honden of door de spontane oestrus of door oestroninjec-
ties in het proliferatiestadium gebracht of had dit stadium net achter de
rug (met-oestrus) van de spontane oestrus. In veertien gevallen werd een
zeer duidelijke reactie gezien bestaande uit een sterke woekering van
klier- en oppervlakte-epitheel, bij elf van deze werd een meer of minder
sterke infiltratie met ontstekingscellen gezien, terwijl in zeven van deze elf
gevallen het beeld van een endometritis aanwezig was, met in zes gevallen
bacteriën. Door met de progesteron injecties op te houden kwamen deze
processen tot rust, de bacteriën bleven aanwezig. Werd weer opnieuw met
inspuiten begonnen, dan ontstond opnieuw de reactie.

Investigated is the influence of oestron and progesteron on tl e uterus of young adult
dogs that is on some dogs where the ovariae were excised and on some dogs with
unimpaired ovariae. The hormones were given in small daily doses during a long lime
or in bigger dosages during a short time. Twenty tests were made with oestron. Six
dogs showed symptoms which differed from the normal state of proliferation that is
little hypcrplasion of the glands and little infiltration; only in one case there was an
endometritis with very little hypcrplasion of the glands. The best results were seen
in dogs with unimpaired ovariae.

Fifteen dogs were injected w ith progesteron. All of them except two had their uterus
in a state of proliferation by spontaneous oestrus or by oestrus after injections of oestron
or they had just passed the oestrus and were in met-oestrus. In fourteen cases there
was a definite strong growth of the glands and the superficial epithelia, eleven of them
had a weak or strong infiltration of inflammationcells, while in seven of these lastnamed
eleven cases was an endometritis of which six contained bacteria. By stopping the
progcsteron-injections these processes came back, but the bacteria remained. By
restarting the injections the processes also started again.

By excising a piece of one cornu uteri near the corpus the communication between
this horn and the rest of the uterus was broken up. Bacteriae could come haemathogen-
ecally or lymphogenecally in the uterus but were also found in the freed cornu. In
a uterus non sensibilized by oestron the same symptoms were seen by injecting a threefold
dosage of progesteron.

Secretariaat : Dr. YV. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.

Expositie van pharmaceutische producten, instrumenten etc. tijdens de
a.s. Algemene Vergadering.

De laatste jaren werden reeds door enkele firma\'s diergeneesmiddelen en instru-
menten gedemonstreerd gedurende de Algemene Vergadering.

Dit jaar nam het Hoofdbestuur het initiatief tot het organiseren van een expositie
en beurs op uitgebreider schaal.

Op Vrijdag 6 en Zaterdag 7 October zal in de grote Standzaal (Philipszaal) een beurs
worden gehouden met inzendingen op het gebied van sera en entstoffen, pharmaceu-
tische producten, instrumenten, boeken etc.

De dierenartsen zullen hierdoor voor, tussen en na de zittingen van de Algemene
Vergadering gelegenheid hebben in contact te komen met de vertegenwoordigers der
exposerende firma\'s.

De beurs zal op Vrijdag 6 October zijn geopend van 12 uur v.m. tot 11 uur n.m.
en op Zaterdag 7 October van 9 uur v.m. tot 5 uur n.m.

Het Hoofdbestuur verwacht, dat het bezoek aan de Algemene Vergadering door deze
beurs zal worden geanimeerd.

In de aflevering no. 15 en 16 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 en 15
Augustus 1950 werd meegedeeld, dat vóór de a.s. Algemene Vergadering aan de leden
en candidaat-leden een korte samenvatting in de Nederlandse taal van de voordracht
van Dr. Jamieson over „The f\'unctions of a vetcrinary investigation service" zou worden
toegezonden.

Door bijzondere omstandigheden bleek Dr. Jamieson helaas niet in staat tijdig
een resumé van zijn voordracht op te zenden.

Inmiddels heeft Prof. Dr. L. Seekles, die in nauw contact is geweest met het werk
van Dr. Jamieson, zich bereid verklaard, vóór of eventueel direct na de gehouden
voordracht, een resumé van de lezing te geven.

Een Engelse dierenarts inviteert een dochter van een Nederlandse collega
voor een verblijf van 3 maanden of langer in Engeland, om de Engelse taal te leren.
De betrokkene, die als gast wordt beschouwd, moet bereid zijn enig huishoudelijk werk
en de verzorging van 2 kleine kinderen op zich te nemen. Nadere inlichtingen kunnen
worden verstrekt door het secretariaat van de Maatsch. v. Dierg.

Aan de mededeling in de vorige aflevering van het Tijdschrift moet helaas worden
toegevoegd, dat Prof. Krediet wegens ziekte niet in staat zal zijn op 2 Octobcr a.s.
persoonlijk het eredoctoraat in de Veeartsenijkunde van de Rijksuniversiteit te Gent
te aanvaarden.

Door plaatsgebrek konden ditmaal de verslagen van de gehouden afdelingsver-
gaderingen niet worden opgenomen, fn het vervolg worden de verslagen echter weer
gaarne verwacht.

Deze vergadering werd gehouden te Alphen a.d. Rijn. Vele leden waren vergezeld
van hun Dames, voor wie gedurende het officiële gedeelte der vergadering een tochtje
per salonboot van „Avifauna" op Rijn en Brasemermeer was georganiseerd.

Toen te 11 u. de wnd. voorzitter Collega M. Karsemeijer (de voorzitter Dr. D. M.
Hoogland was wegens verblijf buitenslands verhinderd) de talrijk opgekomen leden
ter vergadering in Hotel „Molenaarsbrug" bijeenriep, werd, nadat verschillende min
of meer belangrijke agendapunten waren afgehandeld, overgegaan tot de benoeming
van een Bestuurslid. (Vacature van Hulzen). Met algemene stemmen werd Collega
P. v. Rijn, Directeur van het opcnb. slachthuis te \'s-Gravenhage, verkozen die deze
benoeming onder applaus der Vergadering aannam.

Het woord verkreeg hierna de spreker van deze vergadering Mr. E. H. Nuver te
Amersfoort, Griffier van de Raad v. Beroep te Utrecht die sprak over :

Deze voordracht werd met veel aandacht gevolgd. Enkele leden maakten gebruik
van de gelegenheid tot het stellen van vragen, die door de spreker duidelijk werden
beantwoord.

Toen het officiële deel der vergadering met een dankwoord aan Mr. Nuver werd
gesloten, bleken inmiddels de Dames van hun excursie te water behouden thuis ge-
komen te zijn.

Een kort, maar gezellig, borreluurtje ging aan de lunch vooraf, bij welke maaltijd
Collega Karsemeijer als tafelpraeses fungeerde, welke functie hij op lofwaardige wijze
vervulde. De lunch verliep, zoals we dat bij de Groep gewend zijn, gezellig en onge-
dwongen aan welk welslagen, de aanwezigheid der Dames uiteraard het hare bijdroeg.

Toen aan het einde Collega Moolhuizen de dank van allen aan collega Karse-
meijer voor diens uitstekende organisatie en leiding overbracht, kon deze zich de tolk
weten van alle aanwezigen blijkens het applaus, dat na diens geestig speechje opklonk.

Hierna brachten de leden met hun Dames en de genodigden een bezoek aan het nog
prille, maar reeds nu al beroemde vogelpark „Avifauna", hetgeen een waardig besluit
vormde van een welgeslaagde dag. Een meer gedetailleerd verslag zal aan alle leden
worden toegezonden.

Door het H.B. werd aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde :
I\'. Sutmöller, Sweelinckstr. 31 bis, Utrecht.

Door het H.B. werd aangenomen als candidaatlid van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde : G. H. A. Overgaar, Oude Gracht 273bis, Utrecht.

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

H. A. v. d. Berg te Utrecht is verhuisd naar Zwolle, Eekwal 10, tel. K 5200—5658.

S. Loman, voorheen te Bandoeng, is verhuisd naar Amsterdam, Sara Burgerhart-
straat 6 III, keuringsveearts-bacterioloog abattoir.

Dr. J. Winsser is terug te Leiden, Calandstraat 65, doch vertrekt in October 1950
als Research-Associate naar Amerika (Children\'s Hospital Research Foundation,
Eiland Ave and Bethesda, Cincinnati (Ohio), United States of America), (pag. 99)

Collega A. Stevens te Goor is benoemd tot plaatsvervanger van de Inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst in het district Overijssel. (pag. 92)

Collega P.-J. N. Koomen te Kerkrade is aangesteld als tijdelijk Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (pag. 79)

Collega J. H. Heck, voorheen te Makassar, heeft zich gevestigd te Haarlem, Konin-
ginneweg 51 ; tel. K. 2500—13174; gr. 515312 ; P. (alleen kl. buisd. en paarden), sp.
14—15 en volgens afspraak. (van pag. 102 overbrengen naar pag. 73)

Dr. A. ten Sande, \'s-Gravenhage, Laan van Mcerdervoort 52, is overleden op
23 September 1950. (pag- 89)

Op 13 Mei 1950 overleed, bijna 70 jaar oud, prof. Halfdan Holth, directeur van het
veterinaire instituut en vroegere rector van de veterinaire hogeschool in Oslo. Hier te
lande zijn o.a. zijn onderzoekingen over op t.b.c. gelijkende aandoeningen der hals-
lymphklieren bij varkens bekend, die leidden tot de ontdekking van de bacil van Holth,
(Corynebacterium equi).

In verband met de na-oorlogse uitbreiding van de hondsdolheid, welke ziekte thans
wederom in bijna alle landen ter wereld optreedt, werd bij Koninklijk Besluit van
5 April j.1. de bestaande regeling tot wering en bestrijding van hondsdolheid aangevuld,

teneinde deze ziekte, die sinds tientallen jaren in ons land niet is voorgekomen, buiten
onze grenzen te houden.

Krachtens deze aanvulling wordt iedere hond of kat, welke wordt ingevoerd uit een
besmet land, voorlopig in quarantaine gehouden, tenzij de eigenaar kan aantonen
- b.v. door overlegging van een certificaat van de veterinaire dienst van het land van
herkomst - dat het dier vrij is van besmetting. Het districtshoofd van de Veeartsenij-
kundige Dienst, waaronder de gemeente van invoer ressorteert, beslist of, en zo ja,
hoe lang het dier in quarantaine moet verblijven.

fn de Nederlandse Staatscourant van 31 Julij.1. is een beschikking van de Minister
van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening gepubliceerd, waarbij als besmette
landen zijn aangewezen alle landen ter wereld, met uitzondering van Zweden, Noor-
wegen, Denemarken, Groot-Brittannië, Ierland. België, Luxemburg, Australië en
Nieuw-Zeeland.

De Regering is slechts bereid haar bijdrage te verlenen aan het plan om binnen vijf
jaar tijds de tuberculose onder de rundveestapel uit te roeien, wanneer de grootst
mogelijke zekerheid bestaat, dat, ondanks verrassingen, die zeker niet zullen uitblijven,
de financiering daarvan tot het einde toe gezond is te noemen, aldus Minister Mansholt
in een brief aan de Stichting voor de Landbouw naar aanleiding van de onzekerheid,
welke in den lande ten aanzien van de uitvoering van het plan bestaat.

Het is voorshands onverantwoord, het totaal der beschibaar komende geldmiddelen
op grond van uitzonderingsregelingen nu reeds te verminderen, gezien de omstandig-
heid, dat bet plan zich over een niet onaanzienlijk aantal jaren uitstrekt. De aan de
uitvoering verbonden kosten kunnen nog niet worden overzien, fn dit opzicht kunnen
dus geen verdere risico\'s worden aanvaard; de Regering beoogt nl. met het plan een
volledige uitroeiing van de runder-t.b.c. in ons land en zij kan zich derhalve niet verenigen
met een financiële opzet, welke slechts ruimte laat om tot - zij het wellicht belangrijke -
verlaging van het reactiepercentage te komen.

De Minister acht het daarbij vanzelfsprekend, dat alle gezamenlijke geldmiddelen
beschikbaar moeten zijn en blijven voor het voornaamste doel, namelijk het slachten
van de reactiedieren en tevens dat de vaststelling van de grootte der vergoedingen
niet onnodig mag worden beperkt door reeds van tevoren aan een gedeelte der gelden
een andere bestemming te geven. Achteraf ware dan te bezien, op welke wijze even-
tuele overschotten zijn aan te wenden ten nutte van de tuberculosebestrijding.

De mededeling van de veehouderij, dat zij uit een in te stellen heffing van 25 cent
op de 100 kg melk in vijfjaar 50 millioen gulden voor dit doel bijeen zou brengen,
heeft ertoe geleid, dat ook de Overheid een gelijk bedrag zal bijdragen. In het begin
van deze zomer heeft de Regering doen weten, dat zij zich kon verenigen met een
provinciaalsgewijs gedecentraliseerde uitvoering, waarbij rekening werd gehouden
met het feit, dat de Gezondheidsdiensten de provincie als werkgebied hebben; dit sluit
tevens in, dat de bijdragen uit de heffing op de melk naar de provincie, waar zij zijn
opgebracht, terug zullen gaan.

Tezelfdertijd heeft de Minister de Provinciale Gezondheidsdiensten verzocht hun
provinciale plannen met spoed op te stellen en ter goedkeuring in te zenden.

Het is hierbij de uitdrukkelijke mening van Minister Mansholt, dat - om spanningen
te voorkomen - landelijk de heffing per kg melk gelijk zal moeten zijn en tevens, dat,
hoewel de besteding der gelden enigszins kan verschillen, in het provinciale fonds de
volledige heffingsgelden moeten worden gestort, opdat deze gelden, landelijk bezien,
inderdaad een gelijke bijdrage vormen als die van de Overheid, welke bijdragen op de
eerste plaats dienen te worden aangewend om zieke dieren met voldoende vergoeding
te bestemmen voor de slachtbank.

De Minister constateert met voldoening, dat de veehouders steeds meer tot het
inzicht komen, dat zij het grootste belang bij een algehele sanering van de veestapel
hebben. Alleen door een gezamenlijke uiterste krachtsinspanning kan dit uiterst be-
langrijke probleem worden opgelost en het is een levensbelang voor de veehouders
dat deze oplossing komt.

De Overheid eist bovendien niet meer dan dat men de consequenties van eigen
voorstellen aanvaardt.

Het tijdstip van uitvoering van het plan is afhankelijk van de provinciale plannen,
waarop thans wordt gewacht.

De Minister besluit zijn brief dan ook met de mededeling, het op prijs te zullen stellen,
ten spoedigste de plannen van de Provinciale Gezondheidsdiensten te mogen ontvangen,
omdat eerst dan ten aanzien van de tenuitvoerlegging van het gehele plan een beslis-
sing kan worden genomen.

Coccidiën in Portugal. (L. Borges Ferreira, Rev. Med. Vet., XLIII, 160, 1948,
idem Rev. de Méd. Vét. XLIII, 165, 1948).

Borges Ferreira beschrijft een dodelijke infectie van een volwassen kip met Eirneria
acervulina en van een tortelduif, die stierf onder verschijnselen van vermagering en diarrhee
met Eimeria labbeana.

Distomatose bij schapen. (A. A. Alves da Cruz en M. Guerreiro, Rev. de
Med. Vet. XLIII, 168, 1949).

Van 3024 schapen, die in Oct., Nov. en Dcc. 1945 geslacht werden aan het abattoir
te Oporto waren 237 lijdende aan distomatose, waarvan 142 (59,9%) besmet met
l\'asciola hepatiea, 79 (33.3%), met Dicrocoelium lanceolatum, 16, (75%) met beide

Sur deux cas de myosite atrophique des masticateurs du Chien. (R. Florie
et E. Puget, Revue de Med. Vet. 101, 1950, 57).

Na er op te hebben gewezen, dat niettegenstaande verschillende uitvoerige publicaties
over de chronische myositis van de kauwspieren van de hond in wezen omtrent deze
ziekte nog niets bekend is, beschrijven Florie en Puget twee eigen gevallen. Het
eerste geval is belangwekkend omdat een duidelijk met koorts gepaard gaande acute
phase werd waargenomen, die na enkele weken van schijnbare genezing gevolgd werd
door het bekende chronische stadium. Bij de tweede patiënt werd alleen het chronische
proces gezien. Beide patienten vertoonden een duidelijke eosinophilie. Therapeutisch
werd naast mechanotherapie van de kaak gebruik gemaakt van vitamine B, vitamine E
en strychnine. Beide honden genazen. De auteurs zijn van mening dat dit gunstige
resultaat het gevolg is van de vroegtijdig ingestelde mechanotherapie.

Influence de la Race sur la Maladie de Carré. (Cazenave, Revue de Méd.
Vet. 101, 1950, 63).

Op grond van het overbekende feit dat niet alle hondenrassen even gevoelig zijn
voor de ziekte van Carré, verdedigt Cazenave de stelling, dat het onjuist is de waarde
van een Carré-enting te beoordelen zonder rekening te houden met het ras van de
geënte honden.

De schrijver behandelde een kat waarvan hij meent te kunnen aannemen, dat het
dier een echte primaire extrauterine zwangerschap vertoont. Enkele weken nadat
deze kat 3 levende jongen ter wereld had gebracht werd het dier ziek en vermagerde,
bij onderzoek werden vaste tumoren in de buik gevoeld. Bij operatie bleek, dat ter
hoogte van het rechter ovarium zich drie vruchten bevonden die zich vastgezet hadden
aan het Omentum. Aangezien de uterus intact was, lijkt een primaire buitenbaarmoeder-
lijke zwangerschap waarschijnlijk. De kat overleed enkele dagen na de operatie, ook
bij de sectie werden geen bewijzen voor een oude uterusruptuur gevonden.

Beitrag zur Technik des Ohrenkupierens beim Hunde. (Prof. Dr. K. Ullrich,
Tierärtzliche Umschau, 1950, p. 10).

De hoogleraar in de kleine huisdiergeneeskunde te Berlijn geeft in dit artikel, dat
meer weg heeft van een monographie over het coupeervraagstuk een, vooral uit kyno-
logisch oogpunt belangwekkend betoog. De schrijver is in afwijking van de hier te lande
algemeen geldende opvatting van oordeel, dat het oren couperen een operatie is, die
door de dierenarts verricht dient te worden. Uitvoerig wordt ingegaan op de vraag
welke vorm het oor bij onderscheidene rassen moet hebben en op de methoden die
in de loop der jaren werden aangegeven. Ten slotte beschrijft Ullrich zijn eigen
techniek.

Sehr, coupeert onder locale verdoving, die volgens hem voordelen biedt boven narcose,
gebruikt een klem van afwijkend model, die beschreven en afgebeeld is, hecht niet of
slechts met een enkele agrave. Het fixeren der oren door leucoplast of verband is
volgens hem ondoelmatig en wordt bereikt door hechten. Van een nabehandeling
met medicamenten zijn slechts complicaties te verwachten.

De resistentie van pseudovogelpestvirus in het darmkanaal van immune
kippen. (F. C. Kraneveld en Moh. Mansjoer, Hemera Zoa, 57, 1950, 43—45).

Het is een belangrijke vraag, of tegen pseudovogelpest geïmmuniseerde kippen,
bij besmetting met pseudovogelpestvirus, dit virus uitscheiden. Zo ja, hoe lang deze
uitscheiding plaats vindt.

Uit in 1941 verricht oriënterend onderzoek werden aanwijzingen verkregen, dat
gevaccineerde kippen, na besmetting met virulent materiaal, inderdaad pseudovogel-
pestvirus kunnen uitscheiden.

Schrijvers konden in 1948 met zekerheid aantonen, dat tegen pseudovogelpest ge-
immuniseerde kippen, welke per os pseudovogelpestvirus bevattende faeces werd
ingegeven, tot op de 7e dag na deze besmetting nog actief pseudovogelpestvirus met
de faeces uitscheiden.

Een minutieus uitgewerkte tabel met gegevens van drie virusstammen geeft hiervan
een duidelijk overzicht.

Gevaccineerde kippen mogen dus niet zonder voorzorgsmaatregelen in niet-gevacci-
neerde koppels worden ingevoerd, omdat dan de mogelijkheid bestaat, dat pseudo-
vogelpest in deze koppels uitbreekt.

De voorzorgsmaatregelen bestaan uit isolatie van het aangekochte pluimvee ge-
durende 10—14 dagen. Ter controle kunnen aan de geïsoleerde kippen enkele voor
het bedrijf minder bruikbare kippen worden toegevoegd. Indien virusuitscheiders zijn
aangekocht, dan sterven deze contact-contróledieren aan pseudovogelpestvirusinfectie.

Het principe van immunisatie tegen vogelcholera met levende vaccins
is niet nieuw. Pasteur gebruikte een levende cultuur, welke avirulent was
gemaakt door bouillonculturen gedurende lange tijd in een dunne laag
en een grote oppervlakte aan de lucht bloot te stellen. De verzwakking
zou veroorzaakt worden door de inwerking van de zuurstof uit de lucht.
De resultaten waren echter niet bevredigend.

Hadley gebruikte culturen van een bijna avirulente vogelcholerastam
van onbekende herkomst. Beide vaccins konden zich in de praktijk niet
handhaven.

Hanninger gebruikte een bacterie, welke na verloop van tijd avirulent
was geworden. De methode heeft niet geleid tol gebruik in de practijk.

Over het algemeen worden hetzij door hitte, hetzij door chemische
middelen gedode bacteriën als vaccin gebruikt. Ook aan de Rijksserum-
inrichting wordt tot op heden een polyvalent gedood vaccin tegen vogel-
cholera afgeleverd.

Intussen is nagegaan, of eventueel met een levend vaccin betere resul-
taten verkregen zouden kunnen worden. Hiertoe werd een oorspronkelijk
zeer virulente stam door veelvuldig overzetten op crystalviolcthoudende
serumagar vei zwakt, waarbij de volgende werkwijze werd gevolgd:.

Uitgegaan werd van een stam, welke in een hoeveelheid van io-⁷ ccm.
serum-bouilloncultuur een muis na intraperitoneale injectie doodde.
Deze stam werd 24 uur gekweekt op schuingestolde serumagar, waaraan
0,001 % cristalviolet was toegevoegd. Na 10 maal overzetten op deze crystal-
violethoudende voedingsbodem, werd de concentratie van het crystal-
violet verhoogd tot 0,002%. Geleidelijk aan werd de concentratie van het
crystalviolet telkens met 0,001 a 0,003% opgevoerd tot o, 036%. De
bacterie weid op elke concentratie crystalviolet 10 maal gekweekt ten
einde hem goed aan deze concentratie te gewennen en bestand
te maken tegen de volgende hogere concentratie. Na 180 overzettingen
was de virulentie zodanig gedaald, dat een muis, intraperitoneaal inge-
spoten met 0,1 ccm. en subcutaan met o, 2 ccm. serumbouilloncultuur
van de verzwakte bacterie, bleef leven.

De bacterie werd, ten einde hem in deze verzwakte toestand te hand-
haven, na bevriezing gedroogd bewaard.

In dit stadium werd de verzwakte bacterie bij kippen beproefd. Om de
eventuele onschadelijkheid vast te stellen, werden abnormaal grote hoe-
veelheden serumbouilloncultuur, n.1. 10-15 en 20 ccm., achtereenvolgens
bij 3 kippen intramusculair ingespoten. De kip, ingespoten met 10 ccm.
stierf na 6 dage 1, terwijl de beide overige na 11 dagen, ofschoon ziek, nog
in leven waren. Bij alle drie de kippen trad op de injectieplaats een zwaar
ontstekingsproces op met fibrinevorming en infiltratie. Uit het ontstekings-

pioces in de borstspier bij de gestorven kip werden ovale bacillen gekweekt,
daarentegen niet uit de lever, welk oigaan een noimaal aspect had. Wel
was een enteritis aanwezig, terwijl de milt gezwollen en het hart gedege-
nereerd was. De nieren toonden puntbloedingen.

Bij de kip met 15 ccm. cultuur ingespoten, welke na 11 dagen werd
afgemaakt, traden in de lever speldeknopgrote necrotische haardjes op,
waaruit echter geen ovale bacillen konden worden aangetoond. De milt
was gezwollen, hart en nieren normaal.

Het met 20 ccm. ingespoten dier, dat eveneens na 11 dagen werd afge-
maakt, toonde bij de sectie geen afwijkingen aan de organen. Enting op
voedingsbodems leverde, behalve uit de zwaar ontstoken entingsplaats
in de borstspier, een negatief resultaat op.

Uit het feit, dat de kippen na de inspuiting met zeer grote hoeveelheden
cultuur nog zolange tijd in leven bleven, mag gevoeglijk worden gecon-
cludeerd, dat de oorspronkelijk virulente stam een grote verzwakking
had ondergaan, immers, de volvirulente vogelcholerastam, welke voor
alle infectieproeven werd gebruikt, was in staat om in een hoeveelheid
van een millioenste ccm. serumbouilloncultuur, intra-musculair inge-
spoten, twee kippen binnen lespectievelijk 2 en 4 dagen te doden.

Zeer waarschijnlijk hebben op de dood van de kip, ingespoten met
10 ccm. en op de ziekte van de beide overige dieren, waarbij achtereen-
volgens 15 en 20 ccm. waren toegediend, mechanische spierstoornissen,
opgewekt door het zware ontstekingsproces op de injectieplaats en toxine-
vorming invloed uitgeoefend.

Werd de cultuur van verzwakte bacteriën in kleinere hoeveelheden
toegediend (1-4 ccm), hetgeen bij de imniuniteitsproeven bij tientallen
dieren is geschied, dan ontstond op de injectieplaats in de borstspier
weliswaar een ontstekingsproces, doch in geen enkel geval trad de dood
der ingespoten dieren op. Het locale ontstekingsproces, opgewekt door deze
kleine hoeveelheden cultuur, werd echter na verloop van tijd geresorbeerd
om ten slotte te resulteren in een dun laagje fibrine in de borstspieren.

Uit de bovenstaande proeven bleek afdoende, dat een vaccinatie met
i\\ ccm., wat de algemene gezondheidstoestand der ingespoten kippen
betrof, volkomen onschadelijk was.

Indien deze vraag bevestigend zou moeten worden beantwoord, zou
het in de practijk, ook al veroorzaakt de normale vaccindosis geen ziekte
of sterfte, niet verantwoord zijn het levende vaccin te gebruiken.

Ten einde meer inzicht te krijgen in het al of niet wederom virulent
worden van de verzwakte stam na dierpassage, werd een kip intramus-
culair ingespoten met 2| ccm. serumbouilloncultuur. Na 24 uur werd
deze kip afgemaakt. Uit het ontstekingsproces op de injectieplaats werd
een serumagarcultuur aangelegd. Hieruit werd na 24 uur groei serum-
bouillon geënt, welke eveneens na 24 uur bebroeding in een dosis van 2^
ccm. werd ingespoten bij 2 kippen. Een van deze kippen was bestemd
om na 24 uur wederom te worden afgemaakt.

Dit proces werd vijf maal herhaald, zodat in totaal 11 kippen voor deze
pi oef werden gebruikt. De tweede kip van elk gespoten paar werd bestemd
om te worden gecontroleerd op de uitwerking van de cultuurinspuiting
na iedere dierpassage. Deze vijf dieren werden gedurende een periode,

ingespoten met 2i ccm. serum-
bouilloncultuur van de ver-
zwakte stam op 30.11.49.
afgemaakt 1.12.49.

Bij de kippen, welke na 24 uur werden afgemaakt, konden uit de orga-
nen geen ovale bacillen worden gekweekt; dit was uitsluitend mogelijk
uit de locale ontstekingen op de injectieplaats in de borstspier.

Bij de kippen, welke in een periode, variërend tussen 11 en 18 dagen,
werden afgemaakt, konden, met uitzondering van kip 6495, geen ovale
bacillen uit de plaats van injectie en uit de organen worden gekweekt.
Bij kip 6495, die na 11 dagen werd afgemaakt, konden deze uitsluitend
uit de injectieplaats wel worden gekweekt.

In het bovenstaande schema werden de kippen A, 8922, 8919, 6215
en 8982 24 tot 48 uur na de inspuiting van de cultuur afgemaakt. In een
volgende proef werden de ingespoten culturen langer in contact gelaten
met de weefsels om na te gaan, of mogelijk dit langere contact aanleiding

zou geven tot virulentieverhoging bij dierpassage. Overigens vond dezelfde
werkwijze plaats als bovenomschreven. Onderstaand schema geeft hiervan
een overzicht:

Uit dit schema volgt, dat ook het langere contact tussen verzwakte
bacterie en lichaamsweefsel, variërend tussen 3 en 6 dagen, niet in staat
was een virulentieverhoging tot stand te brengen. Na een observatie-
periode, variërend tussen 11 en 17 dagen, waren de geobserveerde kippen
8921 - 8945 - 6448 - 6372 - 8972 - en 6380 nog volkomen gezond. Ook
uit deze serie proeven bleek, dat het niet mogelijk was om ovale bacillen
te kweken uit de organen. Bij de kippen 8976 - 6480 - 6349 - 6325 en 6380
konden de bacteriën uitsluitend worden gekweekt uit de ontstekingshaard
op de entplaats. Bij de linkse serie kippen was het uitsluitend mogelijk
om uit de entplaats van kip 6372, welke dus 11 dagen was geobserveerd,
ovale bacillen te kweken. Dit resultaat stemt overeen met de bevindingen
in de eerste serie proeven; ook daar konden uit de kippen, welke langer
dan 11 dagen waren geobserveerd, geen ovale bacillen worden aangetoond,
zelfs niet uit de entplaats.

Uit de bovenstaande proeven bleek dus wel voldoende, dat de met
behulp van crystalviolet verzwakte stam als onschadelijk voor de vaccinatie
kon worden beschouwd, terwijl vijfmalige kippenpassage gecombineerd
met vijfmalige overzetting op serumagar en serumbouillon, dus op 10
normale voedingsbodems, niet in staat was een virulentieverhoging
tot stand te brengen.

Deze vonden plaats door de gevaccineerde kippen ca 14 dagen na de
intramusculaire of subcutane vaccinatie intramusculair, per os, dan wel
conjunctivaal, met een virulente cultuur te infecteren. De observatie
van de overlevende dieren duurde tenminste 14 dagen.

Ter bepaling van het aantal minimale letale doses, waartegen een vac-
cinatie met 3 ccm. beschutting zou kunnen geven, werden 3 kippen 13
dagen na deze vaccinatie achtereenvolgens intramusculair geïnfecteerd
met 1000 - 2000 en 10.000 mld. Geen der gavaccineerde kippen weerstond
deze zeer zware infectie.

De infecterende dosis werd in een volgende proef teruggebracht tot 500
mld. intramusculair, nadat 14 dagen tevoren verschillende hoeveelheden
vaccin bij 8 kippen, telkens paarsgewijze in doses van 0,5, 1, 1,5 en 2 ccm.
intramusculair waren toegediend. Bovendien werden ter vergelijking 2
kippen intramusculair gevaccineerd met 3 ccm. formolvaccin. De dieren,
welke ingespoten waren met 0,5 en 1,5 ccm. levend en 3 ccm. formolvaccin,
stierven alle binnen 24 tot 96 uur, terwijl van de twee met 1 ccm. gevac-
cineerde dieren er één in leven bleef, hetgeen ook het geval was met beide
met 2 ccm. levend vaccin gevaccineerde dieren. Twee contrölekippen,
welke intramusculair waren geïnfecteerd met dezelfde infecterende dosis,
stierven respectievelijk na 24 en 48 uur. De bovenomschreven resultaten
zijn weergegeven in tabel I.

In aanmerking nemende, dat een zware injectie met 500 mld. was toe-
gepast, dat op de injectieplaats in de borstspier ten gevolge van de virulente
stam een zeer sterke ontsteking bij de kippen was opgetreden met alle
daaraan verbonden mechanische stoornissen en overige nadelen, kan aan
het levende vaccin ongetwijfeld immuniserende waarde worden toegekend.
De ontsteking in de borstspieren, ten gevolge van de volvirulente smetstof,
is veel groter dan van de verzwakte vaccincultuur.

Waar beide met 2 ccm. levend vaccin en 1 van de 2 met 1 ccm. levend
vaccin behandelde kippen in leven bleven, doch beide met 3 ccm. formol-
vaccin geënte dieren na de toediening van 500 mld. stierven, kan hieruit
de conclusie getrokken worden, dat het levende vaccin bij intramusculaire
infectie met de virulente stam effectiever werkt dan formolvaccin.

2 contrölekippen intramusculair geïnfecteerd met 500 mld. op 31.12.48,
stierven op 1.1.49. Waar de beide met 2 cc levend vaccin geënte dieren
in leven bleven, werd de vaccindosis voorlopig vastgesteld op 2 a 2 £ ccm.

Ter voorkoming van ontsteking in de borstspier ten gevolge van de
intramusculaire vaccinatie, werd beproefd of bij subcutane vaccinatie
eveneens immuniteit kon worden opgewekt.

Hiertoe werden 10 kippen subcutaan met 2, en 10 subcutaan met
ccm. verzwakt vaccin ingespoten. Na 14 dagen werden deze 20 dieren,
benevens 2 contrölekippen, intramusculair met 500 mld. van een virulente

cultuur geïnfecteerd. Slechts 2 kippen van elke groep bleven in leven,
terwijl beide contrölekippen succombeerden.

Aangezien de verzwakte vaccinstam in gedroogde toestand na bevrie-
zing werd bewaard, bestond de mogelijkheid, dat dit proces eventueel
nadelig werkte op het immuniserend vermogen van de oorspronkelijk
rechtstreeks van de crystalviolethoudende serumagar-voedigsbodem af-
gehaalde stam.

Ten einde dit na te gaan en om tevens voor de tweede keer
een vergelijking te treffen met het formolvaccin, werden vijf groepen, elk
van 4 kippen, volgens Tabel II gevaccineerd en 14 dagen later geïnfecteerd.

Afgezien van de tegenstrijdigheid, optredend bij de eerste twee groepen
kippen, n.1., dat een infectiedosis met 500 mld. meer overlevenden gaf,
dan een met 100 mld., blijkt uit deze proef wederom, dat het levende
vaccin groter immuniteit gaf dan het formolvaccin, terwijl er geen aan-
wijzingen door werden verkregen, dat het bevriezen en drogen der bacillen
een minder goede immuniteit zou veroorzaken.

Volgens Hughe en Pritchett was het niet mogelijk om kippen per os
met vogelcholera te infecteren. Zij trachtten de infectie tot stand te brengen
door de cultuur in een capsule achterin de mondholte te deponeren. Wel
gelukte het hun kippen ziek te maken door ze intranasaal de Pasteurella
avicida toe te dienen.

De ervaringen, welke aan de Rijksseruminrichting werden opgedaan,
zijn, wat de infectie per os betreft, niet geheel met die van evengenoemde
onderzoekers in overeenstemming. Met de virulente vogelcholerastam II
was het mogelijk om reeds in een hoeveelheid van 0,001 ccm, van 2 proef-
kippen er 1 aan vogelcholera te doen sterven; met 0,01 ccm. stierven beide
hiermede geïnfecteerde kippen. De infectie per os geschiedde door de
cultuur met een recordspuitje in de keelholte te spuiten. Toch kan men bij
infectie per os moeilijk spreken van een minimaal letale dosis, aangezien
zich hierbij tegenstrijdigheden kunnen voordoen. Zo gelukte het weliswaar
evenbedoelde kippen met 0,001 en 0,01 ccm. te doden, doch in andere
gevallen bleef een gedeelte van met i ccm. virulente cultuur per os be-
smette kippen in leven.

In Tabel III wordt een overzicht gegeven van de beschut-
ting met levend en formolvaccin tegen infectie per os. Tevens werd

nagegaaan of mogelijk een concentratie van het levende en gedode vaccin
sterker beschuttende werking gaf. Bij de bereiding van de geconcentreerde
levende en dode vaccins, werden de aanwezige levende en gedode culturen
gecentrifugeerd, de bovendrijvende vloeistof afgeschonken en het bacterie-
sediment met physiologische keukenzoutoplossing gemengd tot 1/25 van
het oorspronkelijke volume serumbouilloncultuur. Vervolgens werd de
verkregen vloeistof geschud tot een homogene massa.

De geconcentreerde vaccins leverden geen betere resultaten dan de
niet geconcentreerde.

Deze proef werd herhaald met uitsluitend niet- geconcentreerd levend
en dood vaccin. Resultaten volgens tabel IV.

Zowel uit tabel III als uit tabel IV blijkt dat bij infectie per os de resul-
taten met formol- en levend vaccin niet sterk uiteenlopen. Ook blijkt,
dat het formolvaccin bij infectie per os een behoorlijke beschuttende werking
tot stand brengt. De beoordeling van de waarde der vaccins wordt echter

moeilijker doordat vooral in de proef volgens tabel IV niet alle controle-
kippen succombeerden.

Aangezien dit laatste als een inconvenient moest worden beschouwd,
werden proeven genomen met conjunctivale infectie. Hierbij werd het
onderste ooglid zover mogelijk uitgetrokken, terwijl in de conjunctivaalzak
de infecterende dosis serumbouilloncultuur in verschillende verdunningen
met een druppelbuisje werd ingedruppeld, totdat de conjunctivaalzak
vol was; vervolgens werd het ooglid naar boven getrokken en zacht over
de oogbol gewreven.

Eerst werd vastgesteld, of deze wijze van infectie voldoende aansloeg
om er een immunisatieproef mede te kunnen opzetten. Onderstaande
tabel geeft hierover een inzicht:

Voor de immunisatieproeven werd verder geen gebruik meer gemaakt
van verdunde serumbouilloncultuur, doch werd uitsluitend de onverdunde

cultuur toegepast in dusdanige hoeveelheid, dat de gehele conjunctivaalzak
hiermede was gevuld. Wederom werd een vergelijkende proef ingesteld
tussen levend en formolvaccin.

Uit deze proeven blijkt, dat de conjunctivale infectie, zij het dan ook,
dat niet alle infecties aanslaan, toch betere resultaten geeft dan de infectie
per os. Tevens blijkt uit tabel VI en tabel VII, dat van het verzwakte
levende vaccin grotere immuniteit uitgaat, dan van het formolvaccin.

Bij intramusculaire en conjunctivale infectie gaf de vaccinatie met levend
vaccin beter immuniteit dan de vaccinatie met formolvaccin; bij de infectie
per os waren de resultaten ongeveer gelijk.

Proeven werden genomen met een verzwakt levend vaccin tegen vogel-
cholera. De verzwakte bacterie werd verkregen door een oorspronkelijk
virulente stam, welke een muis doodde na intraperitoneale infectie met
io-⁷ ccm. serumbouilloncultuur, 180 keer over te zetten op crystalvio-
lethoudende serumagar. De concentratie van het crystalviolet werd ge-
leidelijk aan van 0,001 % tot 0,036% opgevoerd. Door muizenproeven werd
de verzwakking van de bacil na elke 10 overzettingen op een bepaalde
concentratie gecontroleerd. Toen de verzwakking zodanig was gevorderd,
dat twee muizen, respectievelijk intraperitoneaal met 0,1 ccm. en
subcutaan met 0,2 ccm. ingespoten, in leven bleven, werd de aldus verkre-
gen stam na bevriezing in gedroogde toestand bewaard en verdei bij
kippen beproefd.

3 kippen, achtereenvolgens ingespoten met 10-ig en 20 ccm. onverdunde
serumbouilloncultuur van de verzwakte stam, bleven, behoudens
die met 10 ccm. ingespoten, in leven, zij het dat de gezondheidstoe-
stand van de dieren waarschijnlijk, in verband met de mechanische stoor-
nissen en toxische invloeden ongunstig werd beïnvloed. Kippen, ingespoten
met geringere doses van 2 a 2 £ ccm. benodigd voor de vaccinatie, toonden,
behalve een locaal ontstckingsproces op de plaats van injectie in de borst-
spier, dat na verloop van enige tijd in omvang afnam, geen ziekteverschijn-
selen.

Dierpassage en passage door serumbouillon en over serumagar verhoog-
den de virulentie van de verzwakte bacterie niet. Later dan elf dagen na
de injectie van het vaccin in de borstspier konden uit de entplaats geen
ovale bacillen meer worden gekweekt. Uit de organen werden deze ba-
teriën in het geheel niet gekweekt. Het levende vaccin wordt als onscha-
delijk beschouwd.

Bij de immunisatieproeven bleek, dat het levende vaccin in een dosis
van 2 a 2^ ccm. intramusculair ingespoten, in g van de 18 gevallen bij
kippen, welke intramusculair met 100 tot 500 mld. werden geïnfecteerd,
beschutting gaf. Van 6 met 3 ccm. formolvaccin geënte kippen bleef
er na deze infectie geen enkele in leven. De infectie geschiedde ca. 14 dagen
na de vaccinatie.

Bij de infectie per os bleven 12 van de 14 met 2i ccm. levend vaccin
gevaccineerde kippen in leven, terwijl van 13 met 3 ccm. formolvaccin
geënte dieren er 11 bleven leven. In deze proef bleven er van 8 per os
geïnfecteerde contrölekippen 3 in leven.

geënte hanen en kippen 15 in leven, terwijl van 20 met 3 ccm. formol-
vaccin geënte hanen en kippen er 6 bleven leven.

Conclusies: het verzwakte levende vaccin gaf speciaal bij intramusculaire
en conjunctivale infectie, ca. 14 dagen na de vaccinatie toegepast, betere
immuniteit dan na vaccinatie met formolvaccin.

Tests were carried out with an attenuated vaccine against fowlcholera (Pasteurella
avicida). The attenuation was obtained by cultivation on crystalviolet containing
serumagar media of an originally virulent strain which killed a mouse after intraperi-
toneal infection in a dose of 10-⁷ cc. The subcultivation on these media was executed
180 times. The concentration of the crystalviolet was gradually increased from 0,001
till 0,036 %. The attenuation of the organism was controlled by mice tests after each
ten times\' subcultivation. When the attenuation had progressed in such a way that a
mouse intraperitoneally infected with 0,1 ml. and subcutaneously with 0,2 ml. sur-
vived the infection, the strain was freeze-dried. Then 3 hens were injected with 10—15
and 20 ml undiluted serumbrothculture of the attenuated strain. The hen, injected with
10 ml. died, while the other 2 survived. The 3 hens suffered from a serious local inflam-
mation on the spot of the injection; probably this serious inflammation caused lameness
in the two survivals, while it influenced the death of the hen injected with 10 ml. Hens,
injected with 2 or 2J ml. as wanted for the vaccination, showed a local inflammation on
the spot of the injection, but this inflammation diminished after some time and they
showed no clinical symptoms of illness.

Passage of the attenuated organism through other hens and passage through serum-
broth or serumagar did not increase the virulente. Later than 11 days after the injection,
it was not possible to cultivate the organism from the local inflammation, ft was im-
possible to cultivate the bacilli from the organs. The attenuated living vaccine was
considered harmless.

In the immunization tests a dose of 2 a 2 J ml. of the intramuscularly injected attenua-
ted culture protected 9 of 18 hens which were infcctcd intramuscularly 14 days
afterwards with 100 till 500 lethal doses. Six with 3 ml. formolvaccinc vaccinated hens
infected with the same lethal dose died just like 5 controls.

When infected per os 12 from 14 hens vaccinated with 2 J cc. attenuated vaccine
and 11 from 13 hens vaccinated with formol vaccine, survived. In this test 3 from 8
controls survived.

When infected conjunctivally 15 from 20 hens vaccinated with 2 J ml of the attenuated
culture and 6 from 20 vaccinated with 3 ml formolvaccine, survived.

The vaccine prepared from the attenuated strain gave after 14 days a better protection
against intramuscular and conjunctival infection than formolvaccine.

Op uitnodiging der regering van Israël is Prof. Dr. G. M. van der Plank voor een
verblijf van enkele weken naar dat land vertrokken.

Het doel van de reis is hoofdzakelijk het geven van adviezen op veeteeltkundig gebied.

„Verschenen is de tweede aanvulling van de 10e druk van de Vleeskeuringswet
en van de 6e druk van de Veewet in de bekende Schuurman en Jordens editie.

Voor het verkrijgen van deze aanvullingen wende men zich, voorzover men in
deze een abonnement niet heeft, tot de uitgever van bovenbedoelde editie, de
N.V. Uitgevers Maatschappij W. E. J. Tjeenk Willink, Melkmarkt 2 te Zwolle."

In aflevering 5 jaargang 1949 (1 Maart) van dit tijdschrift heeft Dr.
S. G. Zwart over de verkoop in het klein onder toezicht zeer lezenswaar-
dige dingen gezegd. Tevens deed Dr. Zwart een remedie aan de hand,
waardoor de bezwaren, welke steeds weer tegen de „vrijbank" worden
ingebracht, grotendeels zouden worden ondervangen. Gezien het feit,
dat de vrijbank vooral in slagerskringen steeds in het middelpunt dei-
belangstelling staat en men spreekt van een probleem, dat dringend om
een oplossing vraagt, zou men zich er over kunnen verwonderen, dat in
dit tijdschrift in het geheel niet op het artikel van Dr. Zwart is gereageerd.
Maar Dr Zwart droeg zijn beschouwingen eerst voor in een vergadering
van de Vereniging van Abattoirdirecteuren en daarna in de Groep
Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en vooral in deze laatste ver-
gadering is langdurig met Dr Zwart over zijn voorstel van gedachten
gewisseld. De veterinaire deskundigen hebben toen uiting gegeven aan
hun mening en vertrouwden er op, dat de zaak hiermede zou zijn afgedaan.
Daar ik evenwel meen, dat zij zich hierin wel eens konden vergissen, lijkt
het mij nuttig uiteen te zetten, waarom Dr Zwart zo weinig bijval kreeg in
beide vergaderingen en in te gaan op de beschouwingen, die hij zijn
voorstel deed voorafgaan.

Dr Zwart heeft juist aangevoeld, dat waar de verkoop van VGT-vlees
vele Hoofden van Dienst voor grote moeilijkheden plaatst, zodat het
voor hen een vraagstuk van dc eerste orde is, andere Hoofden van Dienst
niet schijnen te kunnen begrijpen, dat er zoiets als een vrijbankprobleem
is. Dr Zwart formuleert dit als volgt: „Bij Hoofden van Diensten, waarin
relatief weinig noodslachtingen zijn en waarin weinig wrak vee wordt
geslacht, waar dus de afname van VGT-vlees weinig invloed uitoefent
op de normale vleesverkoop, zal een neiging zijn om in de bestaande toe-
stand te berusten." Anders gezegd de vrijbank geeft daar de grootste
moeilijkheden, waar de hoeveelheid vrijbankvlees — rekening houdende
met het zielental in de plaats van verkoop, met de aard der bevolking
en met het aantal gevestigde slagers — te groot is. In hoofdzaak zijn dit de
plattelandsgemeenten in veerijke streken. In deze plaatsen gaat de verkoop
van vrijbankvlees ten koste van de omzet der slagers en vooral in tijden
van cumulatie van noodslachtingen, b.v. in het voorjaar en bij endemisch
optreden van longjacht of kopziekte, zijn de klachten van slagerszijde legio
en aan de andere kant weet het betrokken Hoofd van Dienst niet, hoe
hij van het VGT vlees af moet komen.

Nu bestaat de mogelijkheid het VGTvlees naar elders te verzenden.
Dit geeft weer andere moeilijkheden, vnl. omdat bij het keuren van de
dieren, waarvan het vlees voorwaardelijk (VGT) wordt goedgekeurd,
het subjectieve element niet kan worden uitgeschakeld. Ik denk hier bv.
aan licht hydraemische dieren, aan vlees met afwijkende kleur, maar meer
speciaal aan gestorven dieren. Terwijl vele Hoofden van Dienst er geen

bezwaar tegen hebben het vlees van een aan een ziekte gestorven dier
via de vrijbank in consumptie te brengen — mits b.o., kook- en braadproef
negatief zijn — keuren anderen vrijwel elk gestorven dier zonder vorm van
proces af.

In 1948 werd het vlees van 899 gestorven runderen, 329 gestorven
eenhoevige dieren en van 1138 gestorven kleinere dieren over de vrijbank
in consumptie gebracht. Bij de keuring van een groot aantal van deze
dieren heeft de subjectieve mening van het Hoofd van Dienst een rol
gespeeld.....en het vervoer naar een andere keuringsdienst zou mis-
schien aanleiding tot grote moeilijkheden hebben kunnen geven.

Geen uniformiteit in de keuringsbeslissingen dus. Inderdaad, maar
zolang de keuring door mensen en niet door machines wordt uitgevoerd,
zal dit zo blijven. Daardoor blijft steeds de mogelijkheid open, dat twee
Hoofden van Dienst, ofschoon beiden bezield met een even sterk verlangen
de Vleeskeuringswet zo correct mogelijk uit te voeren, in eenzelfde geval
tot een verschillende keuringsbeslissing komen... en omdat van een
wetenschappelijk gevormd man verwacht mag worden, dat hij respect
heeft voor de mening van een ander, behoeven zij elkander er niet minder
om te achten.

De cijfers met betrekking tot de VGT-goedgekeurde gestorven dieren
nam ik ook nog met een ander doel op, n.1. te bewijzen, dat aan de hy-
giënische overwegingen bij de handhaving van de vrijbankverkoop een veel
grotere rol moet worden toegekend dan Dr Zwart het wil doen voorkomen.
„Om het lang in circulatie blijven van bepaald vlees te voorkomen" is
de vrijbank ingesteld en moet deze worden gehandhaafd. Dit „bepaalde"
vlees is het vlees van gestorven dieren en b.v. van de dieren genoemd in
Groep C paragraaf 1 of Groep D paragraaf 4 van het keuringsregulatief.

Tegenover Dr zwart ben ik dan ook van mening, dat juist uit hygiënisch
oogpunt de vrijbank enorm veel nut heeft gehad. Dit tegengestelde
gevoelen zal vermoedelijk zijn grond vinden in het feit, dat als Dr Zwart
zegt: „VGT-stempelen van het vlees is het geven van een minderwaardig-
heidscachet aan het vlees", hij minderwaardig gelijk stelt met van
mindere kwaliteit. Evenwel moet in het gegeven verband minderwaardig
gesteld worden tegenover „in alle opzichten volwaardig" en dan niet
uit een oogpunt van kwaliteit maar van houdbaarheid, van duurzaamheid.
VGT-vlees kan in kwaliteit aanmerkelijk beter zijn dan het vlees van
zogen, worstkoeien met een volwaardig goedkeuringsstempel. Maar dit
VGT-vlees is toch niet in alle opzichten volwaardig en uit hygiënische
overwegingen moet het binnen 3 of 6 dagen worden verkocht. Sociaal -
economische tendenzen mogen een rol hebben bij het handhaven van
de vrijbank, de hygiënische prevaleren.

Dr Zwart is uitvoerig ingegaaan op de keuringsbeslissing van wrak vee
en de invloed van worstfabrieken, gevestigd binnen het keuringsgebied,
op deze beslissing. Vooreerst kan de opmerking worden gemaakt, dat de
benaming wrak vee in de Vleeskeuringswet en de uitvoeringsbesluiten
alleen voorkomt op de driemaandelijkse staat (voor de statistiek). Deze
afzonderlijke rubricering van in nood gedode dieren (Kolom c) en ,,ziek"
en wrak vee (Kolom d) schijnt een grote invloed te hebben gehad op de
keuringsbeslissingen. Immers het vlees van de dieren opgenomen in kolom
c moet bacteriologisch worden onderzocht en kan in het gunstigste geval

VGT-goedgekeurd worden, maar met het vlees van de dieren van kolom
d kan men alle kanten uit en het kan dus ook onvoorwaardelijk worden goed-
gekeurd. Het criterium tussen c den d? De levende keuring! Zo wordt
de klemtoon meer gelegd op het feit of de levende keuring al of niet heeft
kunnen plaats vinden, dan wel op het bestaan van b.v. een met hoge koorts
verlopend proces. Zo wordt het vlees van een dier met een pneumonie,
als dit dier nog maar levend gezien is, anders beoordeeld, dan indien de
levende keuring niet heeft plaats gehad. Waarom ? Op welke gronden
gebaseerd op onze huidige kennis van de vleeskeuring ? De opstellers van
het keuringsregulatief zullen het zó wel niet bedoeld hebben, want
duidelijk is het niet.

Dr Zwart geeft dit ook toe als hij zegt. „Verbetering is niet makkelijk
aan te brengen, omdat in vele gevallen moeilijk is aan te tonen, dat een
goedkeuring in plaats van een goedkeuring onder voorwaarde van verkoop
in het klein onder toezicht, een plichtverzuim is." Moeilijk door de
m.i. schematische redactie van het keuringsregulatief en het verschil in
interpretatie van het woord „onmiddellijk" in de definitie: door ziekte
in onmiddellijk dreigend levensgevaar verkeren.

Hoogstwaarschijnlijk heeft Dr Zwart aan andere wrakke dieren, dan
hierboven bedoeld, gedacht. Immers ten tijde, dat hij zijn voordracht
opstelde, nam het B.V.V. op de overnameplaatsen dieren, die bepaalde
afwijkingen vertoonden, over en bestempelde deze als wrak. Bij de op-
heffing van de vleesdistributie behoorde dit tot het verleden. Maar in-
tussen heeft zich weer een andere gang van zaken ontwikkeld. In tal van
plattelandsdiensten is het aantal „echte" noodslachtingen zeer sterk
gedaald, omdat zolang er nog een „aasje" leven in een dier is, het vervoerd
wordt buiten de keuringskring naar een abattoir of slachtplaats, waar het
betreffende Hoofd van Dienst wat royaler is of kan zijn met het goedkeurings-
stempel, daar binnen zijn ambtsgebied een vleeswarenfabriek is gevestigd.
Waar Dr Zwart zegt: ,,uit de aard der zaak wil ik goedkeuren voor worst-
fabrieken, onder de kracht zijnde bepalingen, niet verdedigen," kan de
vraag gesteld worden, of wij het recht hebben de staf te breken over de
betrokken Hoofden van Dienst ?

Het directe gevolg is, dat de veehouders een hoge prijs krijgen voor hun
zieke dieren en vele plattelandsdiensten van veel zorg worden ontlast,
omdat er minder verkocht behoeft te worden op de vrij bank. Uit hy-
giënisch oogpunt is er m.i. niet veel tegen in te brengen. In hoofdzaak
dient het VGT-stempel om aan te duiden, dat het vlees minder goed
houdbaar is. Het wordt in de vleeswarenfabrieken spoedig verwerkt, dus
aan de hoofdvoorwaarde wordt voldaan. Men zou kunnen zeggen, dat de
praktijk een oplossing heeft gevonden om het teveel aan vrijbankvlees
op te vangen.

Alleen menen sommige deskundigen, dat de vleeswaren bereid van vlees,
dat in wezen voor de vrijbank bestemd is, als zodanig moeten worden
gemerkt, van een bijzonder kenteken worden voorzien. Behalve dat men
de vraag kan stellen, of een vleeswarenfabrikant hier ooit toe over zal
willen gaan, weet ieder deskundige, dat de doorsnee vrijbank-koe in
kwaliteit zeker niet de mindere is van de zogen, worstkoe. Dr Zwart zegt
hieromtrent dan ook terecht: „Dit is praktisch niet uitvoerbaai. Vlees-

warenfabrikanten mogen thans ook minderwaardig vlees, kopvellen,
gesteriliseerd vlees, enz in worst verwerken."

Evenwel raakt veel, wat hierboven is gezegd, meer de vraag: voorwaar-
delijk of onvoorwaardelijk goedkeuren, de keuringbeslissing, dan het
eigenlijke vrijbankvraagstuk. Hiervan is de kern: in tal van plattelands-
diensten moeten op onregelmatige tijden grote hoeveelheden vlees over
de vrij bank worden verkocht. Het aantal afnemers is beperkt; de verkoop
gaat ten koste van het normale debiet van de in de plaats gevestigde
slagers.

Nu kan men wel met de door Dr Zwart geciteerde abattoirdirecteur
zeggen: „laat het op het platteland maar spaak lopen", maar daarmede
is het algemeen belang niet gediend. De hoop, dat na dit spaak lopen,
de wrakke dieren naar de abattoirs van de grote bevolkingscentra zullen
gaan, zal toch ijdel blijken. De wrakke koeien- en dan wrak in een zo ruim
mogelijke betekenis-gaan toch daarheen, waar zij het meeste geld opbren-
gen en dat zijn niet de grote steden.

De oplossing van het vrijbank-vraagstuk ziet Dr Zwart hierin, dat
volstaan wordt met het vlees, hetwelk thans VGT gestempeld behoort
te worden van een bijzonder kenteken te voorzien. Voorts moet worden
bepaald, dat dit vlees niet voorradig mag zijn in vleeswinkels,welke
niet op een bepaalde wijze zijn aangeduid. In plaats van dus over de
vrijbank te worden verkocht, gaat het VGT vlees naar een bepaalde
slagerswinkel, waar een bord uithangt - om in de terminologie van Dr
Zwart te blijven -„Hier verkoopt men minderwaaidig vlees."

Bij de bespreking in de vergadering van de Groep Directeuren van Vlees-
keuringsdiensten heeft dit voorstel niet de minste bijval gevonden. De
bezwaren waren zeer groot en van velerlei aard. Voornamelijk werd ge-
wezen op de wel zeer moeilijke controle. Het vlees zal toch heel makkelijk
uit de winkel met het bord terecht komen bij andere slagers, die op dit
bord geen prijs stellen.

Unaniem waren de ter vergadering van de Groep aanwezigen van oor-
deel, dat dit voorstel geen oplossing brengt, maar slechts de moeilijkheden
verschuift. Bovendien blijft het vlees in de grotere of kleinere gemeente
en de slagers zullen er toch de concurrentie van ondervinden. Tevens
heeft men niet de minste waarborg, dat dit minder houdbare vlees spoedig
in consumptie wordt gebracht. In hygiënisch opzicht zou invoering van
het systeem Dr Zwart een stap achteruit betekenen.

dat nog minder houdbaar is dan het VGT vlees. Het vooideel is, hoe
onlogisch dit ook moge zijn, dat men met gesteriliseerd vlees overal heen
kan, althans de bepalingen van de wet verbieden dit niet, maar dat VGT
alleen maar bestemd mag worden voor verkoop op de vrijbank.

III. Ook kan het surplus aan VGT-vlees worden ingeblikt. Jammer
genoeg is dit niet overal mogelijk, anders was het ,,de" oplossing.

IV. Het overschot kan worden gezouten. Dit is een procédé hetwelk overal
kan worden toegepast. Het eindproduct heeft ook voldoende houdbaar-
heid om te worden verzonden.

Onder zouten moet hier worden verstaan het „droog" zouten en niet
het in pekel zetten. Juist bij het droog zouten worden grote hoeveelheden
vocht aan het vlees onttrokken, wat de duurzaamheid ten goede komt.
Voorst moet worden bedacht, dat hoe minder de kwaliteit van het vlees
en hoe hoger het vochtgehalte, de stukken, waarin het vlees verdeeld
moet worden, kleiner moeten zijn. Zo kan het nodig zijn de gehele koe te
snijden in dobbelstenen met een ribbe van ongeveer 4 cm. Bijzondere
aandacht moet ook aan de kook- en braadproef geschonken worden. Wie
meent, dat in het zout een lichte abnormale reuk of smaak wel zal ver-
dwijnen, zal bedrogen uitkomen. Uit vroegere ervaringen is mij bekend,
dat als men de hand houdt aan wat hierboven is gezegd, van verreweg het
grootste gedeelte van het VGT-vlees een uitstekend houdbaar product
van goede kwaliteit is te maken.

Dit zouten van VGT-vlees kan onder toezicht geschieden. Na 5^7
dagen wordt het vlees opnieuw beoordeeld en indien het geen afwijkingen
vertoont, onvoorwaardelijk vrij gegeven. Een afzetgebied zal er wel voor
te vinden zijn.

Dit voorstel werd door vrijwel alle aanwezigen van de vergadering van
de Groep met instemming begroet. De wens werd uitgesproken, dat het
K.B. van 5 Juni 1920 S 285 op korte termijn in dier voege zou worden
aangevuld. Dit is intussen een vrome wens gebleven.

Het zal den lezers opgevallen zijn, dat sinds 1 September van dit
jaar de omvang van de Tijdschriftnummers drastisch beperkt is. De
stand van de begrooting heeft dit noodzakelijk gemaakt. Het doet de
Redactie genoegen mede te kunnen deelen, dat te beginnen met
i November a.s. de omvang voorloopig weer op gemiddeld 48 pagina\'s
kan worden gebracht.

Voor het jaar 1951 moet evenwel opnieuw met een geringeren
omvang rekening worden gehouden, doch hieromtrent zal nog nader
overleg plaats vinden, mede in verband met het afsluiten van een
nieuw contract met den drukker.

Van deze gelegenheid maakt de Redactie gebruik om onder de
aandacht van de medewerkers te brengen, dat de gemiddelde prijs van
i pagina druk van het Tijdschrift, alles inbegrepen, thans ligt tusschen
f 17.— en ƒ 18.— en binnenkort nog meer zal bedragen. Hopelijk
willen onze medewerkers hiermede rekening houden en zich beperken
tot een korte doch heldere uiteenzetting of omschrijving van de te
behandelen stof. Foto\'s, tabellen, grafische voorstellingen enz., die niet
strikt noodzakelijk zijn voor de waarde van het artikel dienen te
worden weggelaten. Hoewel de Redactie dit verzoek met een bezwaard
hart aan de medewerkers doet, is zij van oordeel, dat de omstandig-
heden dit verzoek rechtvaardigen en zelfs noodzakelijk maken. Ook
van Redactiewege zal naar beperking moeten worden gestreefd. Ge-
tracht zal echter worden, den uitstekenden naam, dien ons Tijdschrift
thans in binnen- en buitenland heeft, te handhaven.

De Redactie hoopt, dat de medewerkers zullen erkennen, dat een
paginaprijs van ƒ 17.— a ƒ 18.— en straks meer, slechts verantwoord
is, indien iedere pagina een zoo hoog mogelijke waardeering bij de
lezers vindt.

Door de Directie van Landbouw is als no. 55—13 van de „Verslagen van Land-
bouwkundige onderzoekingen" in het voorjaar van 1950 uitgegeven het werk van Dr.
Lever, getiteld „Onderzoekingen betreffende de Schildklierstructuur".

Blijkens het „woord vooraf" is dit onderzoek in 1946 door de Landbouworganisatie
van het T.N.O. aan Dr. Lever opgedragen speciaal om de invloed van „anti-thyrcoide
stoffen" op de schildklieren van de landbouwhuisdieren na te gaan „in verband met de
mogelijke rol welke deze stoffen zouden kunnen spelen bij de verhoging van de dierlijke
productie van ons land."

Bedoelde stoffen zouden nl. de werking van de schildklier tegengaan, waardoor de
stofwisseling verlaagd wordt en een sterkere vet- of vleesafzetting verwacht zou kunnen
worden.

De laatste 10 jaren zijn een vrij groot aantal van dergelijke stoffen bekend geworden.
Vooral Thioureum derivaten hebben een dergelijke antithyreoide werking, waarvan
het Thiouracil al enige tijd in Amerika als bijmengsel voor mestvoeder gebruikt werd.

In de onderzoekingen van Dr. Lever is vooral gebruik gemaakt van methyl-thiou-
racil.

Door deze antithyreoide stoffen wordt dus de functie van de schildklier verlaagd of
opgeheven. Het merkwaardige is echter dat de schildklier geen rustend beeld geeft,
maar integendeel dat van een sterk actieve schildklier. Verschillende onderzoekers
interpreteren dit als volgt: Zoals bekend oefent de hypophysevoorkwab een grote invloed
uit op de schildklier door middel van het thyreotroop hormoon, waardoor de vorming
en de afgifte van het werkzame schildklierhormoon beheerst wordt. Wanneer nu bij
de toepassing van antithyreoide stoffen een gebrek aan dit schildklierhormoon in het
bloed optreedt, zou dit gebrek de hypophyse prikkelen tot afscheiding van méér thy-
reoïd-stimulerend hormoon, waardoor de cellen van de schildklierfollikels tot een ver-
hoogde functie aangezet worden, waarbij het geactiveerde celbeeld ontstaat, met
verhoogde cellen, colloïdresorbtie enz., maar waarbij het normale product toch niet

aan het bloed afgegeven wordt, zodat een storing in de aanmaak ervan aangenomen
moet worden.

Alvorens het histologisch beeld van de schildklier onder normale en gewijzigde om-
standigheden te beschrijven, wijdt Dr. Lever het eerste deel van zijn werk (dat tevens
het onderwerp van zijn proefschrift is geweest) aan de normale physiologie van de
schildklier en voorts aan de studie van de uitgebreide literatuur, die vooral op physio-
logisch-chemisch gebied ten opzichte van de werking van de antithyreoïdca bestaat.

Bij de bespreking van de vorming van het schildklierhormoon geeft schrijver na een
korte historische inleiding over de pogingen om het werkzame hormoon synthetisch te
bereiden o.a. door Baumann, Kendall, Harington e.a., de heersende opvatting weer,
dat daarvoor in de schildklier nodig zijn: ie Jodium, dat van uit het voedsel als jodiden
in het bloed gekomen, door de schildklier daaruit opgenomen wordt, waarna uit deze
jodiden het jodium vrij gemaakt wordt; 2e. een tyrosine houdend proteïne, waarna de
tyrosine moleculen gejodeerd worden tot di-jood-tyrosine.

De di-jood-tyrosine moleculen worden daarna in een condensatie proces tot mole-
culen "I\'hyroxine omgevormd, welke gecombineerd met globuline tot thyreoglobuline
als colloid in de lumina van de follikcls worden afgezet. Vóór de afgifte aan het bloed
wordt het door de in het colloid aanwezige proteolytische enzymen in thyreo-albumine
(met kleinere moleculen) omgezet.

De verschillende processen worden door schrijver afzonderlijk bestudeerd waarbij
de meningen van verscheidene onderzoekers op dit gebied critisch besproken worden en
waarbij nu ook de invloed van de antithyreoïde stoffen op deze processen wordt na-
gegaan.

Waar bij de jodering van het tyrosine en de koppeling daarna van twee moleculen
di-jood-tyrosine tot één molecule thyroxine, vooral bij de eerste reactie voor het vrijmaken
van het jodium een sterk oxyderend systeem nodig is, heeft men de schildklier onder-
zocht op de aanwezigheid van peroxydase of cytochroom-oxydase.

De aanwezigheid van het eerste werd vastgesteld en ook dat thiouracil daarop een
remmende werking zou uitoefenen.

Naast de mening dat de antithyreoïde stoffen in het algemeen een remmende wer-
king hebben op de reacties van de enzymsystemen, staan echter weer andere, volgens
welke de thioureum derivaten eenvoudig het jodium sterker binden dan de schild-
kliercel of een zuiver chemische werking zouden hebben, welke meningen door schrijver
in uitgebreide beschouwingen weerlegd worden.

Op grond van verschillende overwegingen komt schrijver nog tot de hypothetische
aanname dat het voor de synthese van het schildklierhormoon benodigde proteïne
aan de schildklier wordt toegevoerd door het thyrcotrope hormoon van hypophyse-
voorkwab.

In het tweede hoofdstuk, betreffende de histologische structuur van de schildklier
worden de criteria besproken die tot dusver golden bij de beoordeling van de activi-
teits graad van de schildklier, zoals cpitheelhoogte, colloid hoeveelheid, gewicht, bloed-
doorstroming en celvermeerdering.

Door schrijver werden drie karakteristieke criteria (epitheelhoogte, colloïdgehalte en
en celaantal) tezamen beschouwd en mathematisch vastgelegd. Deze mathematische
methode veronderstelt dat de schildklierfollikels ronde blaasjes zijn met een bepaald
aantal vrijwel even grote en gelijke cellen, zodat iedere follikel een buiten- en binnen-
omtrek heeft.

In grafieken kunnen nu de diameters en dus de hoogte van de cellen, het aantal
cellen en het colloïdgehalte weergegeven worden.

Mathematisch zijn de lijnen door formules weer te geven, zodat op deze wijze een
nieuwe methode is uitgewerkt, waardoor de activiteitsgraad van de schildklier zeer ob-
jectief kan worden uitgedrukt.

Bij het vogelmateriaal (jonge haantjes) waarbij in den regel nogal regelmatige
follikels voorkomen, heeft deze methode dan ook uitstekende resultaten voor een
objectieve beoordeling gegeven.

Wanneer in geactiveerde toestand de follikels min of meer gecollabeerd kunnen zijn,

kunnen in plaats van de omtrekken, de oppervlakten van de follikels in de coupes worden
gemeten, nl. het binnen- en het buiten oppervlak.

Met behulp van deze mathematische methode die zeer uitvoerig is uitgewerkt, zijn
door schrijver nu de resultaten getoetst van de werking van verschillende antithyreoïde
stoffen op de schildklieren van jonge hanen evenals de invloed van jood-caseïne en
aethinyl-oestradiol op de schildklieren van een aantal hennen.

Wat de dosering van het methyl-thiouracil betreft, bleek 50 mgr het duidelijkst
verschil op te leveren in de schildklieren van de behandelde hanen tegenover de con-
troles, terwijl de sterkste histologische activiteit optrad na 10 tot 14 dagen, overeenko-
mende met de termijn die proefondervindelijk bij de mestproeven ook reeds was ge-
vonden \').

5—6 Dagen na een tiendaagse behandeling met 50 mgr methyl-thiouracil was het
beeld van de schildklier weer normaal.

Bij de bestudering van de schildkliercoupes werd tevens aandacht gewijd aan het
voorkomen van intra-epitheliale capillairen, die regelmatig gevonden werden in de
schildklieren van hanen, konijnen, varkens, runderen en walvissen.

Het derde hoofdstuk bevat de onderzoekingen over de cytologische structuur van de
schildklier, betreffende de kernen van de cellen en de delingsstadia, het Golgi apparaat,
de mitochondrien en de cellen van Langendorff, waarbij o.a. veranderingen na toe-
diening van antithyreoïde stoffen, in de grootte van de kernen en de nucleoli, in het
aantal celdelingen en in de ligging van het binnennet van Golgi werden waargenomen.

Veranderingen die echter niet op een directe invloed van de antithyreoïde stoffen
behoeven te berusten, maar ten dele ook verklaard kunnen worden door directe of
indirecte werking van het thyreotrope hormoon.

In het begin van dit hoofdstuk geeft schrijver nog uitvoerige cyto-chemische beschou-
wingen, in het bijzonder over de nucleïne zuren en over de laatste mededelingen in de
moderne literatuur betreffende relaties tussen de antithyreoïde stoffen en de nucleïne
zuren.

Schrijver is ten slotte van oordeel dat het onderzoek voortgezet moet worden met
cyto-chemische methodes, o.a. met proefnemingen met toediening van antithyreoïde
stoffen met een radio-actief zwavelatoom, teneinde de werking op de nucleïne zuren
na te gaan.

Wichelroede en aardstralen door G. Zorab, uitgever G. W. Breughel te Amster-
dam. Prijs geb. ƒ 3.90. Aantal bladzijden 203.

Onder bovengenoemde titel heeft de zeer deskundige schrijver, die als secretaris van
de studievereniging voor „Psychical Research" en als auteur van uitstekende werken
op het gebied van de parapsychologie, een zeer geslaagde populaire uiteenzetting ge-
geven over de stand van zaken op het veel omschreven en omstreden gebied van het
wichelroedelopen, terwijl hieraan een uitvoerige beschouwing over het probleem van
de „aardstralen" wordt toegevoegd.

De schrijver geeft een historische uiteenzetting, verrijkt met tal van sprekende voor-
beelden over het succes van befaamde wichelroedelopers, vooral in Frankrijk en Enge-
land, die met hun wichelroede niet alleen wateraders, doch ook misdadigers konden
opsporen en zelfs verloren voorwerpen. Wij zien, dat ook in ons land, zij het wat later,
het wichelroedelopen wordt beoefend en dat ook in ons land sprekende voorbeelden
van het succes ervan zijn aan te tonen. In een glashelder betoog ontrafelt de schrijver
de verschillenden theorieën omtrent het wichelroedelopen, n.1. de physische-, de psycho-
logische- en de parapsychologische theorie, waaruit blijkt, dat er geen twijfel aan kan
bestaan, dat de wichelroede uitslaat door onbewuste spierwerkingen van de wichel-
roedeloper. Interessant is om te lezen, dat er vele soorten wichelroedes worden gebruikt,

Voor de resultaten van de in ons land verrichte mestproeven en de practische toe-
passing daarvan zie het Decembernummer 1949 van het Landbouwkundig Tijdschrift
(61. 12.)

tot zelfs, in vroeger dagen in Duitsland, metworsten; verder dat ook op topografische
kaarten met de wichelroede wordt gewerkt en dat reeds in het verleden men heeft
getracht om door wetenschappelijke proeven alle bedriegerijen uit te sluiten, omdat
men ook toen reeds sceptisch stond tegenover vele wonderlijke prestaties. Toch moest
men vaak het hoofd buigen voor de wonderbaarlijke prestaties van bekende wichel-
roedelopers.

Het blijkt, dat de physische theorie thans wel heeft afgedaan, doch dat practisch alle
wonderlijke prestaties van het verleden en van het heden parapsychologisch kunnen
worden verklaard en dat zeer goede wichelroedelopers ook zeer goede helderzienden
moeten zijn. De grote opkomst van het wichelroedelopen in ons land, gaat parallel met
de ontdekking van de z.g. „aardstralen", waarvan het bestaan niet is bewezen; nog
minder, dat de „aardstralen" kanker- en andere ziekteverwekkende oorzaken zouden
zijn voor mensen en dieren. Voorlopig kunnen alle gevallen, dat dieren door „aard-
stralen" ziek zouden zijn geworden, naar het rijk der fabelen worden verwezen. Deze
uitspraak wordt in het boek uitstekend beredeneerd, zelfs de op het oog wonderlijke
uitspraak van een wichelroedeloper die in een lege school in één der lokalen zegt: „Als
hier altijd een en dezelfde onderwijzer les geeft, dan is de kans groot, dat die heer lijdt
aan asthma", waarbij bleek, dat inderdaad die onderwijzer op het punt stond wegens
asthma te worden afgekeurd, doch waar de „aardstralen" part noch deel aan hadden.
Hoewel het geen specifiek veterinair boek is, (slechts zeer terloops wordt over „aard-
straleninvloed" op dieren geschreven), is het zeker waard een plaats in de boekenkast
van een dierenarts te vinden. Wij hopen, dat het de aardstralenrage, die het verstand
van ons volk dreigt te benevelen, wat zal intomen. Na lezing zullen velen wakker worden.

In de Algemene Vergadering is door de Voorzitter van de Maatschappij reeds mee-
gedeeld, dat door de zeer loyale medewerking van de Faculteit der Veeartsenijkunde
de oudere jaars diergeneeskundige studenten weer kunnen assisteren gedurende de
a.s. campagne van de tuberculosebestrijding.

In overleg met de practiserende dierenartsen, zal door de Directeuren van de
Provinciale Gezondheidsdiensten worden vastgesteld, hoeveel assistenten per provincie
nodig zullen zijn.

Het Hoofdbestuur is van mening, dat aan de assistenten de keus moet worden ge-
laten in welke provincie of bij welke dierenarts zij willen assisteren. Dit is o.a. gewenst,
met het oog op bepaalde plannen, die verschillende a.s. collegae al voorbereiden, wat
betreft het overnemen van practijk, associatie, vaste assistentie of vrije vestiging.

De dierenartsen, die in overleg met de Directeuren van de P.G.D. voor assistentie
in aanmerking blijken te komen, kunnen echter eveneens voorkeur opgeven voor be-
paalde assistenten.

Voor zover het mogelijk is en deze wensen overeen komen met die van de assistenten,
zal bij de indeling met de voorkeur van de dierenartsen rekening worden gehouden.

De betrokken dierenartsen kunnen bepaalde wensen schriftelijk te kennen geven aan
het Secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde; uiterlijk tot i Nov. a.s.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaat-lid van de Maatschappij van Diergeneeskunde.

Voor hen, die dit wensen is het mogelijk met behulp van onderstaande
mutaties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het
boekje steeds wordt vermeld.

H. L. Aussems te Batavia, is verhuisd naar \'s-Gravenhage, Gevers Deijnootweg 51 B,
telefoon 550873. (van pag. 101 overbrengen naar pag. 60)

A. J. A. Berkemeijer te Breda, is binnen die gemeente verhuisd naar van Rijcke-
vorselstraat 43. (pag. 61)

K. B. M. Koelman te \'s-Hcrtogenbosch, de hierachter vermelde gegevens moeten als
volgt worden gelezen : \'s-Hcrtogenbosch, Kardinaal van Rossumplein 8 ; tel. 8095 ;
giro 292704 ; h.k. te Heer (bur. tijdelijk gev. in het Raadhuis te Heer, tel. K 4400—
3081) ; tijdelijk corr. adres : Hotel A. Ceulemans, Akersteenweg 66 te Heer, tel. K 4400—
4457- (P^ag- 79)

W. Lammers te Winterswijk, is binnen die gemeente verhuisd naar Dorpbuurt L 183 ;
tel. K. 5430—2388 (privé), K. 5430—2612 (bur.) ; giro 157542 ; h.k. ; dir. ab. ; plv.
1.; Ir. R.L.W.S. ; secr. pl. ver. t.b.v.d. T.B.C. (pag. 81)

W. J. Nijhof te Eibergen, diens volledig huisadres luidt Klaashofweg 46, terwijl het
telefoonnummer 357 moet worden gewijzigd in 190. (pag. 85)

C. A. Schueler te Oss, diens telefoonnummer 97 moet worden gewijzigd in K. 4210—
2072. (pag. 90)

H. A. van den Berg voorheen te Maartensdijk, heeft zich gevestigd te Zwolle,
Eekwal 10 ; tel. K. 5200—5658 ; giro 491786 ; P. sp. 8—9, speciaal voor kl. huisd. op
Di., Wo. en Do. van 19—20. (pag. 61)

R. A. P. H. Corbey voorheen te Gunton (Canada), heeft zich gevestigd te Veghel,
Markt 6; tel. 86; giro 332701. (van pag. 101 overbrengen naar pag. 66)

P. Sutmöller voorheen te Utrecht, heeft zich gevestigd te Winterswijk, Ratumse-
straat 26; tel. K. 5430—2124; giro 458731; P. (pag. 93)

G. W. J. Wouters, voorheen te Batavia, heeft zich gevestigd te \'s-Hertogenbosch,
tijdelijk huisadres Kardinaal van Rossumplein 8, telefoon K. 4100—8095.

Collega O. Bosgra te Rotterdam is door de Directeur Generaal van de Wereld
Gezondheids Organisatie benoemd tot Member of the W.H.O./F.A.O. Expert Advisory
Panel on Brucellosis.

In het Januarinummer 1950 van het tijdschrift: Nordisk Veterinaermediein komt een
uitvoerig autoreferaat voor van de dissertatie van H. Hedström. Deze samenvatting
is geschreven in het Engels en heeft tot titel:

Studies on so-called Skin Tuberculosis in Cattle, concerning its Prevalence in Sweden,
its Diagnosis, Etiology and Allergy to Tuberculin.

„Twenty Years of Progress in Immunization Against Virus Diseases of
Birds". F. R. Beaudette : J. A. V. M. A. October 1949, blz. 232—244.

Omstreeks 1929 werd vrijwel uitsluitend aandacht besteed aan pokken en diphtherie,
terwijl andere virusziekten bij pluimvee nog nauwelijks bekend waren. Schr. noemt in
een leerzaam en interessant overzicht verschillende oude methodes, waarbij werd ge-
werkt met geheel of gedeeltelijk door verhitting en/of chemicaliën gedood vaccin,
dat echter onbevredigende en weinig constante resultaten gaf. Na vele pogingen in deze
richting bleek tenslotte dat: ie gedode entstof geen immuniteit tengevolge had, 2e. in-
tradermale toepassing van levende entstof het beste werkte en 3e. de plaatselijke reactie
tevens een aanwijzing inhield voor de eruit voortkomende immuniteit. De namen en
het werk van De Blieck en van Heelsbergen worden meermalen genoemd, zowel bij
de behandeling der follikel-enting als bij die der voor de entstof bereiding te gebruiken
pokken virussen.

In Amerika (waar de ziekte bij kippen een kwaadaardiger karakter heeft met een
hogere mortaliteit dan in ons land. Ref.) is de voorbehoedende inenting op steeds grotere
schaal toegepast, waarbij men zowel gebruik maakt van vol-virulent kippenpokken
(K-) virus, als van duiven (D-) virus.

Enting van jonge kuikens is in het algemeen niet raadzaam in verband met
het gevaar bij samengaan met andere kuikenziekten. Met K-virus worden de beste
resultaten bereikt bij volkomen gezonde jonge dieren op een leeftijd van 3—4 maanden;
bij oudere (leggende) hennen, of wanneer de gezondheidstoestand te wensen overlaat,
gebruikt men veiligheidshalve D-virus, hoewel de hiermee verkregen immuniteit minder
hecht en van wat kortere duur is. Voor D-virus volgt men de follikel-enting op het
dijbeen; voor K-virus meest de zgn. „stick method", waarbij met een dubbele naald,
telkens in de entvloeistof gedompeld, door de vleugelhuid wordt geprikt. Dit laatste is
eenvoudig, vergt weinig tijd en weinig entstof.

\'l egen pokken bij de duif is volgens schr. alleen D-virus (verzwakt) te gebruiken.

Kalkoenpokken worden identiek met kippenpokken geacht: echter ook duivenpokken
zijn op de kalkoen over te brengen. Voorbehoedende inenting met K-virus moet twee-
maal plaats vinden, daar anders geen voldoende immuniteit wordt verkregen.

Kanariepokken geven bijna 100 % sterfte bij deze dieren; enting is mogelijk, maar
uitsluitend met kanarievirus, na vele passages op bebroede kippeneieren.

Schapcnpokken zijn op de kip over te brengen, maar geven geen immuniteit t.o.
kippenpokken.

Als tweede virusziekte wordt laryngotracheïtis genoemd (komt in ons land niet voor,
ref.) welke vrij ernstige verliezen, vooral in eiproductie, kan geven. Pas sinds 1930 is deze
ziekte wat nauwkeuriger onderzocht; genezen dieren hebben een levenslange immuni-
teit, maar kunnen soms smetstofdrager blijven. Enting met levend virus in de cloaca of
in de bursa fabricii (bij jonge dieren) geeft uitstekende resultaten beter dan in de veer-
follikels en wordt dan ook zeer veel toegepast. Geen nadelige reactie aan verbonden,
ook niet bij leggende hennen.

(Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijksuniversiteit,
Utrecht. Directeur: Prof. Dr. C. ROMIJN).

In het „Landbouwkundig Tijdschrift" vol. 61, 1949 wordt in het
Decembernummer een overzicht gegeven van het werk dat in ons
land is verricht met betrekking tot de invloed van anti-schildklier-
stoffen op de groei, de ontwikkeling van de schildklier enz. De betreffende
onderzoekingen werden onder auspiciën van de Landbouworganisatie
T.N.O. verricht en hadden ten dele betrekking op het pluimvee. Afgezien
van de proeven over de histologische veranderingen in de schildklier zijn
het vooral de mestproeven van Van Albada en Ubbels (1949) die hier
moeten worden genoemd, daar deze proeven direct verband houden met
het in deze mededeling te bespreken onderzoek. Voor een uitvoeriger
literatuuroverzicht over dit gebied, in het bijzonder ook voor wat betreft
de resultaten bij andere landbouwhuisdieren verkregen, zij verwezen
naar de genoemde aflevering van het „Landbouwkundig Tijdschrift".

Van Albada en Ubbels onderzochten in de eerste plaats of het mogelijk
was met behulp van schildklierremmende stoffen de productie van slacht-
liaantjes te verbeteren en zo ja onder welke omstandigheden de meest
gunstige resultaten werden verkregen. Zij constateerden bij een mestproef
met Witte Leghornhaantjes van circa 10 weken oud, dat een hoeveelheid
methylthiouracil van 50 mg per 100 g meelvoeder, samen met karnemelk
verstrekt, een grote verbetering van de slachtkwaliteit deed optreden bij
die dieren die in batterijen werden gehouden en uitsluitend met gemalen
graan, vermengd met karnemelk werden gevoed, waarbij niet alleen een
vermindering van slachtverlies optrad, doch vooral de kwaliteit van het
vlees belangrijk beter was dan bij contröledieren. Merkwaardigerwijze
traden deze verschijnselen veel minder naar voren bij dieren die een vrije
uitloop op een grasmat hadden en daarbij volledig opfokvoeder ont-
vingen.

Ook met Noord-Hollandse Blauwe kuikens hebben de genoemde
auteurs mestproeven verricht, speciaal met het doel de vereiste dosering
van het methylthiouracil en de meest geschikte duur van de mestproef
vast te stellen. Een eerste mestproef werd met 540 Noord-Hollandse
Blauwe piepkuikens (hanen en hennen) die circa 10 weken oud waren,
uitgevoerd. Uit deze proeven bleek o.a. dat de optimale tijdsduur voor
het toedienen van methylthiouracil aan het gemengde graanmeel circa
10 dagen bedraagt (7—14 dagen) en dat de hoeveelheid van het praeparaat
minstens 25 mg per 100 g meelvoeder dient te zijn. Bij een dosis van 50 mg
methylthiouracil per 100 g meel was het effect op de kwaliteitsverbetering

niet groter dan bij toediening van 26 mg. Langdurig mesten deed een
voorafgaande gunstige invloed weer verloren gaan. Bij een dosering
beneden 10 mg per 100 g meelvoeder was geen effect meer te constateren.
Met betrekking tot de slachtkwaliteit enz. zeggen Van Ai.bada en Ubbels :
„Er viel weinig of geen verband te ontdekken tussen de slachtkwaliteit
volgens uitwendige beoordeling van de bouten en de percentages vocht
en vetachtige stoffen in spieren en huid ; maar wel was bij betere kwaliteit
de hoeveelheid buikvet, naar verhouding van het geslacht gewicht, groter."

Tenslotte onderzochten zij bij iets oudere Noord-Hollandse Blauwe
hennen, nl. bij dieren die 4 maanden oud waren, de invloed van methyl-
thiouracil naast die van oestrogene stoffen bij het afmesten. Bij deze proef
werd echter geen karnemelk doch water gebruikt bij het aanmaken van
het meelvoeder. In hun conclusies lezen wij met betrekking tot de invloed
van het methylthiouracil : „Het is zo goed als zeker dat het methylthio-
uracil bij deze Noord-Hollandse Blauwe hennen het rendement wat heeft
verlaagd. Tegenover dit nadeel stond echter een belangrijke kwaliteits-
verbetering, die er ruimschoots tegen opwoog."

Gebruikmakend van de ervaringen door Van Albada en Ubbels op-
gedaan bij hun onderzoekingen over de invloed van de dosering en
tijdsduur enz. bij mestproeven, gecombineerd met schildklierremmende
stoffen, heb ik met de door mij geconstrueerde apparatuur voor het meten
van de respiratoire stofwisseling bij de kip (Romijn, 1950a) en voort-
bouwend op de resultaten van een onderzoek naar de invloed van ver-
schillende factoren op de stofwisseling bij de kip, een onderzoek ingesteld
naar de verandering die de warmteproductie van Noord-Hollandse
Blauwe hanen en hennen ondergaat indien zij onder de voorwaarden voor
een „mestproef" op batterijen worden gevoederd met het door de ge-
noemde auteurs beschreven gemengd meel, gemengd met karnemelk,
al of niet voorzien van methylthiouracil in een dosis van 50 mg per 100 g
meel. De proeven werden op verschillende leeftijd uitgevoerd en zijn
hieronder meer in detail vermeld.

De eerste proefreeks betrof 12 dieren, 6 hanen en 6 hennen, waarvan
3 hanen en 3 hennen als contróledieren fungeerden. De 12 dieren werden
17 October 1948 op een mestbatterij geplaatst en waren op dat tijdstip
160 dagen oud. Het lichaamsgewicht bedroeg bij het begin van de proef:

Zij werden tweemaal per dag gevoederd, waarbij de totale hoeveelheid
verstrekt voer 150 g meel 330 g karnemelk per dier per dag bedroeg.
Het meelvoeder bestond uit z.g. gemengd meel, nl. 50 % tarwemeel
25 % fijn gemalen gerstemeel 25 % fijn gemalen havermeel. Bij de
6 proefdieren was bovendien per 100 g meel 50 mg 6-methyl-2-thiouracil
toegevoegd. De voedertijden waren des morgens 8.30 uur en des namiddags
16.30 uur. Dieren waarbij een stofwisselingsmeting werd verricht hadden
van tevoren gevast d.w.z. diezelfde morgen werd aan hen geen voeder
verstrekt. Uit voorgaande onderzoekingen (19506) is nl. gebleken dat bij
totale meelvoedering het metabolisme reeds i 20 uren na de laatste
voedselopname tot het basaalniveau is gedaald.

Bij het stofwisselingsonderzoek werden steeds de 3 dieren die onder
gelijkwaardige voederomstandigheden verkeerden tegelijk onderzocht
in de grote respiratiekamer (Romijn, 1950a) bij een temperatuur van 22° C.,
een relatieve vochtigheid van 90 %, gedurende een tijdsverloop van
1.5 à 2 uren. De grootte van het metabolisme werd wederom uitgedrukt
in Cal. per 1 kg lichaamsgewicht per uur. De wijze van voederen enz. werd
gedurende 19 dagen onveranderd voortgezet, waarna aan 2 contrölehanen
en -hennen een equivalente hoeveelheid „antibason" (Organon) bij het
meelvoeder werd verstrekt. 21 dagen na begin van de proef werd het
voedselrantsoen verminderd tot 120 g meel 300 g karnemelk per dier
per dag, zulks in verband met de verminderde eetlust, in het bijzonder
van de proefdieren.

De dieren die op een bepaalde dag voor een stofwisselingsonderzoek
werden gebruikt, werden vóór deze proef gewogen en na de proef werd
een hoeveelheid bloed afgenomen, meestal uit cle kam, zelden door vena-
punctie uit een vlcugelvena. Van het bloed werd het haemoglobinegehalte
bepaald (photo-electrisch) en een differentiaaltclling van de leucocyten
verricht.

In tabel I is de toename in lichaamsgewicht van alle dieren over de
gehele periode van de mestproef (28 dagen) weergegeven. Vanaf de 20ste
dag werd aan de dieren 50, 29, 10 en 47 antibason in het voeder verstrekt.
Uit de tabel is in de eerste plaats de gewichtstoename te berekenen van de
6 controle- resp. proefdieren gedurende de eerste 19 dagen van de proef.
Deze gewichtstoename bedraagt voor de controle hanen resp. 310, 280 en
140 g, voor de 3 proef hanen 215, 365 en 50 g, of in procenten van het
aanvangsgewicht uitgedrukt resp. 9.4, 8.0 en 4.1 % en voor de proef-
hanen 6.4, 11.8 en 1.6 % ; individueel dus zeer uiteenlopend en geen
verschillen tussen de controle- en de proefdieren. Voor de controle- en
proefhennen blijken deze getallen resp. te zijn 30.8, 8.1, 24.9 % en 23.5,
16.1 en 11.8 %. Opvallend is bij de contrólehennen de grotere toename in
lichaamsgewicht dan bij de contrölehanen, zowel in relatieve als in absolute
zin. Overigens bestaat tussen de controle- en proefhennen geen reëel verschil.

Na de 19e dag is de gewichtstoename van de resterende contrólehaan
tot na de 28e dag o %. Het dier heeft dus gedurende deze tijd een lichaams-
gewicht gehandhaafd, dat op de 19e dag reeds was bereikt. Dat verdere
toename in gewicht uitbleef is een gevolg van de verminderde voedsel-
opname en van het feit, dat vóór een bepaling van de stofwisseling steeds
een maaltijd uitviel. Het uitvallen van een maaltijd is uit de aard der

Gewichtstoename van Noord-Hollandse Blauwe hanen en hennen bij voedering met
en zonder 6-methyl-2-thiouracil. Voor bijzonderheden zie tekst.

zaak bij oudere dieren van meer invloed op het lichaamsgewicht dan bij
jongere dieren, daar bij de eerste categorie een grotere fractie van de
opgenomen calorieën besteed wordt aan de handhaving van het lichaams-
gewicht dan bij de tweede categorie ; de zwaardere dieren hebben immers
een groter basaalmetabolisme en hebben dus meer voedsel nodig om hun
lichaamsgewicht te handhaven.

Bij de resterende contrölehen (nr. 16) bedroeg de gewichtstoename in
dezelfde periode 4.9 % van het oorspronkelijk gewicht op 9 November

1948- Ook gedurende deze 1 o-daagse periode dus een relatief zwaarder
worden van de hennen dan van de hanen. Het aantal waarnemingen is
echter veel te klein om te generaliseren, doch bij vrij uitlopende dieren
op gemengde voeding waren de resultaten geheel anders (Romijn, 19506).

De contrólehanen die gedurende de besproken periode (9—23 November
1948) „antibason" aan hun voedsel kregen toegevoegd, vertoonden een
gewichtstoename gedurende die tijd van resp. 7 % en 4.2 % ; bij de
hennen waren deze getallen — 4 % en 5.1 %, terwijl de dieren die van
het begin van de proef 6-methyl-2-thiouracil door hun voedsel hadden
ontvangen ook in de laatste periode van 10 dagen hoegenaamd niet meer
van gewicht veranderden. De getallen hiervoor zijn resp. -— 1.2 %, 3.7 %,
— 6.0 % en — 1.4 %, 2.0 %, o %, uitgedrukt in procenten van het
lichaamsgewicht op 9 November 1948, dus na een mestperiode van 19
dagen. Voortzetting van de mestproef langer dan 3 weken heeft dus,
uitgaande van dieren die 5 maanden oud zijn, weinig zin indien de toe-
name van het totale gewicht als criterium wordt gebezigd.

De resultaten van enkele stofwisselingsmetingen bij deze dieren verricht
zijn samengevat in tabel II.

Calorieproductie en R.Q.. van Noord-Hollandse Blauwe hanen en hennen bij voedering
met en zonder thiouracil. t = 22° C.

Hb-gehalte en procentuele verhouding der leucocyten bij normaal gevoederde Noord-Hollands

lauwe hanen en hennen en bij dieren waar methylthiouracil aan het voer was toegevoegd.

Uit tabel II blijkt dat er tussen de contrólehanen en proefhanen resp.
eontrólehennen en proefhennen feitelijk geen verschil in calorieproductie
en grootte van R.Q. valt te constateren ; evenmin is er sprake van een
duidelijke vermindering van de calorieproductie bij de proefdieren naar-
mate zij langer op het thiouracildieet hebben gestaan ; deze bevinding
is dus in overeenstemming met de waarnemingen omtrent de verandering
van het lichaamsgewicht. Het feit dat het R.Q,. vrijwel geen veranderingen
ondergaat en bij de proefdieren practisch even hoog is als bij de contröle-
dieren, kan wijzen op de omstandigheid dat bij de eersten blijkbaar geen
extra hoeveelheid reservevet wordt gevormd ; immers in dat geval zou
men een stijging van het R.Q. kunnen verwachten. Er dient evenwel bij
opgemerkt te worden dat de respiratoire metingen steeds zijn verricht bij
dieren die in de „post-absorbtive state" verkeerden.

Na slachten van de proefhanen en contrólehanen bleek bij de eerste
categorie niet meer vet te zijn gevormd dan bij de tweede ; alleen de klem-
van het vlees was lichter dan bij de normaal gevoederde hanen. Het
gewicht van de linker en rechter schildklieren samen bedroeg bij contróle-
haan nr. 19 193 mg ; bij de thiouracildieren resp. 690 mg (nr. 24), 1111 mg
(nr. 41) en 776 mg (nr. 7). De schildkliervergroting is dus niet twijfel-
achtig.

Twee van de contrólehanen (nrs. 50 en 29) kregen na de besproken
periode van 21 dagen per dag 60 mg antibason in hun meelvoeder ge-
durende nog 15 dagen. Na afloop hiervan werden de dieren geslacht;
ook nu bleek van een extra vetvorming geen sprake te zijn ; de schildklier-
gewichten bedroegen resp. 753 rag (nr. 50) en 502 mg (nr. 29).

De resultaten van het bloedonderzoek zijn samengevat in tabel III ;
de differentiaaltelling der leucocyten vond plaats na fixatie en kleuring
volgens Pappenheim (May-Grünwald-Giemsa) .

Noch wat betreft het Hb-gehalte van het bloed, noch wat betreft de
verhouding van de verschillende typen van leucocyten zijn er essentiële
verschillen tussen de controle- en de proefdieren te constateren.

Bij deze eerste proefserie dient dus rekening te worden gehouden met
twee omstandigheden nl. in de eerste plaats met het feit dat met vrij oude
dieren (5 mnd.) de proef werd aangevangen en in de tweede plaats met de
onderbrekingen in de mestproef direct vóór een stofwisselingsmeting.
Mogelijkerwijs zijn deze beide factoren van invloed op het effect van het
thiouracil op de gemeten grootheden.

Bij een tweede proefserie werd daarom uitgegaan van jongere dieren
nl. van 4 hanen en 5 hennen, 3 maanden oud. Alvorens met de eigenlijke
mestproef te beginnen werden alle 9 dieren op de batterij geplaatst waarbij
\'s morgens meelvoeder en \'s avonds hardvoeder werd verstrekt in be-
trekkelijk ongelimiteerde hoeveelheid. 10 Dagen later begon de eigenlijke
mestproef, nl. op 25 April 1949, waarbij aanvankelijk gedurende 7 dagen
alle dieren hetzelfde meelvoeder werd verstrekt, nl. een hoeveelheid van
100 g/dier/dag, vermengd met 220 g karnemelk. Door een vergissing bij
de samenstelling van voedermengsels kregen alle dieren gedurende deze
7 dagen per dag 40 mg „antibason" (Organon). Na deze aanvangsperiode
werd aan 6 dieren, nl. 3 hanen en 3 hennen, het antibason verder ont-
houden, terwijl bij 2 hennen en 1 haan de antibasonvoedering normaal
voortgang had.

figuren i en 2. In deze figuren zijn als functie van de tijd (dagen) aan-
gegeven de toename in lichaamsgewicht van de individuele dieren, de
gemiddelde toename in lichaamsgewicht (getrokken lijn) en de calorie-
productie per dier over een periode van 10 uren, vallende tussen ochtend-
en avondvoedering. Een verschil met de eerste proefreeks is dus het volledig
voortgang hebben van de mestproef en de veel langere tijdsduur van het
stofwisselingsonderzoek. Tevens is in de figuren het gemiddelde respiratoir
quotiënt over de gehele periode van 10 uren aangegeven.

Fig. i heeft betrekking op de hanen i, 2 en 3, die na de aanvankelijke
antibasonvoedering gedurende 7 dagen op antibasonvrij meelvoeder waren
geplaatst. De gemiddelde toename in lichaamsgewicht bedroeg bij deze
dieren 860 g per dier, dat is 62 % van het lichaamsgewicht op 25 April
1949, de aanvangsdatum van de mestproef.

De warmteproductie blijkt na toediening van het antibasonvrije meel-
voeder regelmatig toe te nemen, in overeenstemming met de toename in
lichaamsgewicht resp. lichaamsoppervlak, en is dus geheel in overeen-
stemming met de bevindingen in de ie mededeling (19506) gepubliceerd.
Het lichaamsoppervlak neemt gedurende de mestproef toe van 1300 cm²tot 1786 cm², dus met 486 cm² of 37 % van het oorspronkelijk bedrag.
De calorieproductie stijgt van 78.0 tot 101.0 Cal./dier/io uren, dus met
23.0 Cal. of 30 % van het oorspronkelijk bedrag.

Het respiratoir quotiënt vertoont geringe schommelingen tussen 0.88
en 0.97. Uit de aard der zaak zijn deze getallen gemiddelden van 5 achter-
eenvolgende perioden van 2 uren, gedurende welke het metabolisme werd
gemeten, en daarbij een gemiddelde van alle 3 dieren. De aanvankelijke
daling van de stofwisseling is zonder twijfel een gevolg van de antibason-
voedering, want deze daling verandert in een stijging indien de dieren op
normaal mestvoeder worden geplaatst.

In fig. 2 zijn dezelfde grootheden weergegeven voor de 2 hennen en
i haan die gedurende de gehele mestproef antibason kregen toegediend.
De toename van het lichaamsgewicht van deze proefdieren bedroeg ge-
middeld 918 g, dat is 67 % van het gemiddelde aanvangsgewicht. Er is
dus hoegenaamd geen verschil in toename van het lichaamsgewicht tussen
de contróledieren en de proefdieren. Het lichaamsoppervlak neemt toe
van 1280 cm² tot 1810 cm², dus met 530 cm² of 41 %. Hadden deze dieren
hetzelfde voedsel gekregen als de vorige dan had men kunnen verwachten
dat de calorieproductie toegenomen zou zijn met een bedrag van ongeveer
30 %, dus gestegen zou zijn van 75.8 tot 98.5 Cal. per dier per 10 uren.
Het metabolisme blijkt evenwel bij de proefdieren af te nemen naarmate
de mestproef langer voortduurt, zodat aan het einde van de mestperiode
de warmteproductie slechts 65.0 Cal. per dier per 10 uren bedraagt, dat is
dus slechts 2/3 van het bedrag dat men bij even oude normale dieren zou
hebben gevonden.

De stofwisseling is dus tengevolge van de antibasontoevoeging aanzienlijk
verlaagd ; er is een veel geringere calorieproductie en dus geringere calo-
rieafgifte. Men zou dan ook bij deze proefdieren een grotere gewichts-
toename kunnen verwachten dan bij de normale dieren, hetgeen evenwel
niet of niet noemenswaard het geval is. Dit kan dus alleen verklaard worden
uit een eventueel geringere voedselopname gedurende de laatste week van
de mestproef of een grotere uitscheiding van onverteerde ingesta. Wij
hebben bij de besproken proefserie geen tekenen van verminderde eetlust
geconstateerd ; zelfs is het voederrantsoen op de 18e dag van de mestproef
verhoogd tot 150 g meelvoeder en 330 g karnemelk per dier per etmaal.
In hoeverre de excreta meer onverteerd of gedeeltelijk verteerd voedsel
bevatten is bij deze dieren niet bepaald en vormt een onderwerp van
verder onderzoek.

Het R.Q. blijft ook bij deze proefdieren zeer constant en varieert ge-
durende de gehele mestproef slechts van 0.96 tot 1.04, hetgeen er op wijst
dat van een belangrijke extra vorming van vet in vergelijking met de

contröledieren feitelijk geen sprake is, wat ook in overeenstemming is met
de sectiebevindingen na het slachten.

Tenslotte werd een derde serie mestproeven ingezet waarbij alle dieren
(12 stuks) vóór de eigenlijke mestproef ook gedurende een week \'s morgens
meelvoeder en \'s avonds hardvoeder op de batterij kregen toegediend en
daarna 9 dagen lang het beschreven gemengd meel (100 g/dier/dag) en
220 g karnemelk, zonder toevoeging van schildklierremmende stoffen.
De mestproef is dus hiermede begonnen (20 Juni 1949). Na deze inleidende
periode verkeerden de dieren dus op 29 Juni 1949 onder volkomen identieke
omstandigheden. Op 20 Juni waren de dieren 10 weken oud.

In bovenstaande tabel is de groepering van de hanen en hennen als
contröledieren en proefdieren weergegeven, tezamen met hun lichaams-
gewicht bij de aanvang van de stofwisselingsproeven De weging vond
steeds vóór de ochtendvoedering plaats, terwijl direct na de voedering de

2 overeenkomstige hanen of hennen in de grote respitatiekamer werden
gebracht, waar zij gedurende 3 perioden van 3 uren in verbleven tot vlak
vóór de avondvoedering. De temperatuur in de respiratiekamer bedroeg
23.8° C., de relatieve vochtigheid gemiddeld 92%.

De resultaten van de proeven gedurende de mestperiode van circa 30
dagen zijn voor de 6 verschillende groepen van proefdieren in de figuren

3 t.m. 8 weergegeven. Deze figuren zijn op dezelfde wijze te interpreteren
als de figuren 1 en 2.

In fig. 3 zijn de resultaten voor de beide contrólehennen weergegeven.
Het gemiddelde aanvangsgewicht bedroeg 868 g en nam toe gedurende
29 dagen tot 1530 g, dus een toename van 662 g of 76 % van het
aanvangsgewicht. De stofwisseling, uitgedrukt als calorieproductie per
dier in een periode van 9 uren, nam regelmatig toe, in overeenstemming
met de groei, nl. van 38.8. Cal. tot 62.5. Cal., dus met 23.7 Cal. per dier,
gedurende 4 weken. Het R.Q_. varieert over het algemeen tussen 0.85 en
0.96.

Fig. 4 geeft de resultaten verkregen bij de contrólehanen weer. Het
gemiddelde lichaamsgewicht stijgt van 1130 tot 1900 g, dus een toe-
name van 770 g of 68 % van het aanvangsgewicht. De toename van het

metabolisme is hiermede in overeenstemming, nl. beginnend met 63.2
Cal. / dier / 9 uren oplopend tot 84.8 Cal. / dier / 9 uren; een toename
dus van 21.6 Cal. per dier gedurende 4 weken. Het R.Q,. varieert zeer
weinig nl. van 0.93 tot 1.00.

Op 7 Juli 1949 werd het dagrantsoen van alle dieren verminderd tot
80 g meelvoeder 200 g karnemelk, daar de eetlust zowel van de
contróledieren als van de proefdieren was verminderd.

In fig. 5 zijn de resultaten verkregen bij de proefhennen, waaraan vanaf
29 Juni 1949 „prostrumyl" (Brocapharm) werd verstrekt in een dosis
van 50 mg/100 g meelvoeder, verzameld. De toename in lichaams-
gewicht bedraagt bij deze proefdieren 520 g, dus minder dan bij de
contrólehennen. Het metabolisme ondergaat een zodanige verandering
dat nu van een toename in warmteproductie geen sprake is, integendeel,
4 weken na het begin van de mestproef, dus 3 weken na het begin van de
prostrumyltoediening, bedraagt de warmteproductie 39.0 Cal. per dier in
9 uren; op 22 Juni 1949 bedroeg deze grootheid 55.6 Cal. Er is dus een
vermindering met 16.6 Cal. per dier per 9 uren, in plaats van zoals bij de
contrólehennen een vermeerdering met 23.7 Cal.

De stofwisseling zou dus bij deze hennen een grootte hebben bereikt van
79.3 Cal. per dier per 9 uren indien geen prostrumyl was toegediend.
Prostrumyltoediening doet dus na 3 weken de calorieproductie bij deze
hennen dalen tot 50% van het niveau dat op dat tijdstip door normaal
gemeste dieren wordt bereikt. Opgemerkt dient te worden, dat de warmte-
productie feitelijk reeds zijn laagste waarde bereikt 2 weken na toediening
van de antithyroide stof (fig. 5).

De grootte van het R. Q. varieert van 0.82 bij het begin van de pro-
strumyltoediening tot 0.98 en bereikt dus zijn grootste waarde als de warmte-
productie zijn minimumwaarde heeft. De toename van het R.Q_. gedurende
de periode van prostrumylvoedering zou dus kunnen wijzen op vermeer-
derde vorming van reservevetten, die dus 2 weken na het begin van de
toediening van schildklierremmende stof, zijn maximum bereikt.

De resultaten verkregen met de „prostrumylhanen" 7 en 8 zijn bijeen-
gebracht in fig. 6. De vermeerdering van lichaamsgewicht tot aan het
einde van de prostrumyltoediening bedraagt 660 g per dier, terwijl
bij de contrólehanen 3 en 4 deze toename zelfs 770 g bedraagt. Er is
dus geen sprake van dat de „prostrumylhanen", evenmin als de „pro-
strumylhennen", zwaarder worden op de mestbatterij dan de normaal
gemeste contróledieren. De warmteproductie, uitgedrukt in Cal./dier/9
uren, daalt gedurende de mestproef van 74.8 tot 57.6, dus met 17.2 Cal.
per dier, terwijl bij de contrólehanen 3 en 4 de toename over deze periode
21.6 Cal. per dier bedraagt. De warmteproductie van de hanen 7 en 8
zou dus op 21 Juli 1949 feitelijk 96.4 Cal. moeten zijn indien geen prostru-
myl was verstrekt. De stofwisseling (calorieproductie) is in werkelijkheid
slechts 57.6 Cal./dier/9 uren, dus gedaald tot 60% van het normale be-
drag.

Evenals bij de hennen 5 en 6 blijkt ook bij de hanen 7 en 8 de warmte-
productie een minimum te bedragen 14 dagen na het begin van de prostru-
myltoediening. Opvallend is ook weer het feit dat op dat moment ook het
R.Q,. zijn hoogste waarde van 1.04 bereikt, hetgeen dus wijst op de ver-
hoogde vorming van vet op dat tijdstip van de mestproef.

verminderd ; op 21 Juli 1949 bv. heeft haan nr. 8 slechts 30 g (meel
karnemelk), haan nr. 7 135 g gegeten. Het feit dat de dieren ondanks het
slechte eten toch zwaarder worden moet verklaard worden uit de sterk
verminderde verbranding, die op dat tijdstip practisch tot de helft is
teruggelopen. Indien de calorieproductie niet door het prostrumyl was
beinvloed, zou de toename in lichaamsgewicht veel geringer zijn geweest
en in dit opzicht bij de contróledieren verre ten achter zijn gebleven.

Bij de genoemde hanen 7 en 8 werd de mestproef na afloop van de
prostrumyl toediening nog enige tijd voortgezet. Opvallend is de snelle
stijging van het metabolisme, dat 8 dagen na beëindiging van prostrumyl-
toediening reeds weer gestegen is tot 74.5 Cal. per dier per 9 uren, terwijl
het R.Q. is gedaald tot 0.82.

De hennen 9 en 10 hebben een week na het begin van de mestproef
per 100 g meelvoeder 50 mg ,,antibason" (Organon) toegediend gekregen.
De toename in lichaamsgewicht bedraagt bij deze hennen gemiddeld
490 g in 4 weken (bij de contrólehennen 1 en 2 gemiddeld 662 g). De
warmteproductie, die bij het begin van de mestkuur 40.2 Cal./dier/9 uren
bedraagt, is onder invloed van het antibason niet toegenomen doch vrijwel
constant gebleven, nl. op 39.7 Cal. na 3 weken antibasontoediening. Bij
de contrólehennen is op hetzelfde moment de warmteproductie 62.5 Cal.
in dezelfde tijd ; het antibason remt dus de calorieproductie tot 63 % van
het normale bedrag. Ook bij deze dieren blijkt de stofwisseling feitelijk een
minimale waarde te bereiken 14 dagen na het begin van de antibason -
verstrekking. Het R.Q. stijgt gedurende de mestproef, doch bereikt eerst
na 3 weken een waarde (1.00) die zou kunnen wijzen op het begin van een
verhoogde vetvorming.

Tenslotte zijn de resultaten verkregen met de antibasonhanen 11 en 12
in fig. 8 samengevat. De toename van het lichaamsgewicht bedraagt hier
634 g (bij de contrölehanen 3 en 4 770 g). De calorieproductie daalt van
75.9 Cal. tot 48.8 Cal. dier/9 uren, terwijl bij normale toename aan het
einde van de mestproef een warmteproductie van 75.9 21.6 = 97.5 Cal.
zou zijn gemeten. Het antibason doet dus ook bij de proefhanen het meta-
bolisme dalen tot 50 % van de normale waarde. Het R.Q,., dat bij het
begin van de proef reeds vrij hoog is, neemt nog iets toe om 14 dagen na
het begin van de antibasontoediening een waarde van 1.04 te bereiken,
wijzende op extra vorming van vetten.

Zowel antibason als prostrumyl hebben dus een grote remmende invloed
op de stofwisseling (calorieproductie), die 2—3 weken na het begin van de
toediening gedaald is tot 50—60 % van de waarde die op dat tijdstip
door de normaal gemeste dieren wordt bereikt. Dat de proefdieren als
gevolg hiervan niet aanzienlijk zwaarder worden dan de contróledieren,
integendeel in gewicht bij hen achterblijven, moet verklaard worden uit
het feit dat de voedselopname aanzienlijk is verminderd en mogelijk de
darmdigestie verstoord is, waardoor een groter kwantum onverteerde
ingesta met de egesta wordt uitgescheiden. Het R.Q. bereikt een maximum-
waarde 2 weken na het begin van de toediening van anti-thyroidea ; op
dat tijdstip zal dus de vetvorming maximaal zijn.

Onder de vermelde proefvoorwaarden zal op grond van metabolisme-
bepalingen de mestproef, gecombineerd met schildklierremmende stoffen,
met succes 2—3 weken kunnen worden voortgezet; feitelijk zal 14 dagen
gunstiger zijn dan 3 weken teneinde te verhinderen dat in de 3e week de

dan weer gestegen calorieproductie de gevormde vetreserves weer doet
uitputten. Verder blijken de gevolgen van toediening van anti-schildklier-
stoffen op de warmteproductie het grootst te zijn bij dieren die bij het begin
van de mestproef ongeveer 10 weken oud zijn. Een en ander is in goede
overeenstemming met de bevindingen van Van Albada en Ubbels inzake
de slachtkwaliteit enz.

De hanen van de laatste proefserie werden na afloop van de mestproef
geslacht ter bestudering van de slachtkwaliteit, vetvorming enz. Het resul-
taat hiervan was in volledige overeenstemming met de door bovenstaande
auteurs beschreven feiten.

Voor zover aanwezig werden de schildklieren verwijderd en afzonderlijk
gewogen. Het resultaat hiervan is vervat in de volgende tabel :

De toename in schildkliergewicht is evident, zowel bij de prostrumyl-
als bij de antibasonhanen.

De invloed van schildklierremmende stoffen, in het bijzonder van
6-methyl-2-thiouracil, op het metabolisme van de kip werd bij Noord-
Hollandse Blauwe hanen en hennen onderzocht. Bij een eerste proef werd
bij dieren op een leeftijd van 5 maanden dagelijks 50 mg methylthiouracil
aan het meelvoeder toegevoegd, terwijl de dieren op mestbatterijen werden
gehouden. De bepaling van de stofwisseling (warmteproductie) geschiedde
na onthouding van een maaltijd en was dus feitelijk een bepaling van het
basaalmetabolisme.

De toename in lichaamsgewicht over een periode van circa 3 weken is
bij de contröledieren even groot als bij de proefdieren. Langere tijd mesten
heeft weinig zin, daar de dieren dan weinig meer in gewicht toenemen
o.a. tengevolge van de sterk verminderde eetlust. Met betrekking tot het
basaalmetabolisme bleek er geen verschil te bestaan tussen de proefdieren
en de contröledieren, ook niet aangaande de grootte van het R.Q.., terwijl
het bloedbeeld van beide categorieën eveneens geen essentiële verschillen
vertoonde, althans inzake het haemoglobinegehalte en de verhouding
der diverse leucocytentypen.

Na slachten bleek het schildkliergewicht bij de proefhanen aanzienlijk
groter te zijn dan bij de contrólehanen, terwijl het vlees blanker van
uiterlijk was. Een vergrote vetafzetting kon niet worden vastgesteld.

Een tweede proefreeks werd met jongere dieren ingezet, nl. met 4 hanen
en 5 hennen van 3 maanden oud, aan wie tengevolge van een abuis bij de
samenstelling van de voedermengsels een week lang 40 mg „antibason"
(Organon) per dag werd verstrekt alvorens de eigenlijke mestproef begon.
Ook deze dieren werden op mestbatterijen gehouden, terwijl de warmte-
productie niet bij vastende dieren werd gemeten, doch gedurende de
gehele periode tussen ochtend- en avondvoedering. Tussen controle- en
proefdieren blijkt ook nu geen verschil te bestaan in toename van lichaams-
gewicht bij voortzetting van de mestproef over een periode van 3 weken.
Wel is er een duidelijke afname in de warmteproductie per dier per dag
bij de dieren aan wie gedurende de gehele proef antibason bleef verstrekt,
zodat na 3 weken de calorieproductie slechts 2/3 bedraagt van het niveau
dat zou zijn bereikt indien de dieren dezelfde voedering als de controles
hadden genoten. Een duidelijke toename van het R.Q,., gepaard gaande
met vermeerderde vetvorming, kon niet worden geconstateerd.

De derde, meest uitvoerige, proefreeks werd uitgevoerd met 6 hanen
en 6 hennen op een leeftijd van 10 weken. Onderzocht werd de invloed
van „prostrumyl" (Brocapharm) en „antibason" (Organon) op het
metabolisme. De genoemde stoffen werden toegediend in een dosis van
50 mg/100 g meelvoeder. Alvorens de eigenlijke mestproef begon, ver-
toefden de dieren reeds 9 dagen op de batterij, gedurende welke tijd aan
hen 2 maal per dag meelvoeder vermengd met karnemelk werd verstrekt
zonder schildklierremmende stoffen. Tijdens de mestproef waren de
dieren onderscheiden in 2 contrólehanen en -hennen, 2 „prostrumylhanen
en -hennen" resp. 2 „antibasonhanen en -hennen". De stofwisselings-
metingen geschiedden gedurende een periode van 9 uren tussen ochtend-
en avondvoedering, dus zonder de dieren te laten vasten.

Bij de contröledieren vindt een regelmatige toename van het lichaams-
gewicht plaats en in overeenstemming hiermede een toename van de
calorieproductie. Het R.Q. vertoont slechts geringe variaties.

De dieren aan wie prostrumyl in het meelvoeder was verstrekt zijn
3 weken na het begin van de mestproef naar verhouding niet zwaarder
dan de contröledieren. De warmteproductie neemt evenwel geleidelijk af
tot op het genoemde tijdstip deze grootheid slechts 50 % bedraagt van de
waarde die hij zou hebben bereikt indien geen prostrumyl was toegediend.
Opvallend is dat de laagste calorieproductie reeds 2 weken na het begin
van de mestproef werd bereikt. Op dit moment bleek het R.Q,. zijn hoogste
waarde te bereiken en de betekenis hiervan voor de vetvorming werd
gediscussieerd.

Principieel dezelfde uitkomsten werden verkregen bij dieren gevoederd
met meelvoeder waaraan antibason was toegevoegd. Ook nu blijkt
2 weken na het begin van de mestproef de warmteproductie per dier een
minimum te bereiken en het R.Q. een maximum.

Bij alle proefhanen bleek na slachting het schildkliergewicht aanzienlijk
groter te zijn dan bij de contrólehanen.

De betekenis van de proefuitkomsten voor de praktijk van het
„afmesten" werd gediscussieerd.

The influence of eertain anti-thyroids on the respiratory metabolism of Northholland
Blue broilers has been investigated in three series of experiments.

Experiment I. Administration of 6-methyl-2-thiouracil to Northholland Blue
chickens, 5 months old, did not increase the normal accumulation of body weight in
comparison with the controls. The basal metabolic rate, expressed as Cal./kg hour,
of the fasting animals did not decrease under influence of the anti-thyroid. No difference
could be established between the controls and the animals used for the experiments
with respect to the haemoglobin content of the blood and the white blood picture.

Experiment II. Administration of 6-methyl-2-thiouracil (,,antibason", Organon)
to Northholland Blue cockerels and pullets (3 months old) decreased the calory produc-
tion markedly, at least in animals kept on battery cages during the experiments. The
calory production has been measured over the whole period of 10 hours from the morning
supply of food till the evening supply. About two or three weeks after starting the
experiments the respiratory metabolism has been depressed to about 66 % of the norma \'
level. The Respiratory Quotient varied within normal limits.

Experiment III. Administration of „prostrumyl" (Brocapharm) and „antibason"
(Organon) to Northholland Blue broilers, 10 weeks old had a pronounced effect 011 the
respiratory metabolism and on the Respiratory Quotient. No influence on the normal
increase in body weight could be established, but the calory production decreases within
a few weeks to 50 % of the normal level. The lowest level is reached 2 weeks after the
beginning of the experiment of fattening on battery cages and is accompanied by a
high Respiratory Quotient. It seems that at that time fat production comes to a
maximum together with a highly depressed combustion.

Albada, M. van en P. Ubbels (1949). Landbouwkundig Tijdschr. 61, 852.
Romijn, C. (1950a). T. Diergeneesk. 75, 465.
Romijn, C. (1950A). T. Diergeneesk. 75, 719.

Primaire gezwellen van het hart, d.w.z. gezwellen welke in het hart
zijn ontstaan, worden bij mens en dier slechts zelden waargenomen. In de
leer- en handboeken wordt hieraan dan ook als regel weinig aandacht
besteed. Joest heeft in het vierde deel (Blz. 390 en 471) van zijn bekende
handboek, getiteld: Spez. Path. Anat. der Haustiere, een overzicht gegeven
van de tot 1924 bij dieren waargenomen gevallen.

De primaire gezwellen van het hart, die zowel solitair als ook multipel
blijken te kunnen voorkomen, kunnen zeer sterk wisselen in grootte.

I. Hart met gezwel op de linkcrrand.
\\hoto: Microjotografisch Laboratorium A. T. Potjer te Haarlem).

III. Sarcoomweefsel in de hartspier.
(Foto: Alicrofolografisch Laboratorium A. T. Potjer te Haarlem).

Naast zeer kleine, soms nauwelijks met het blote oog waarneembare
gezwellen zijn ook buitengemeen grote gezwellen van het hart beschreven.
Naar de localisatie zou men een onderverdeling kunnen maken in epi-
cardiale-, endocardiale- en zg.. intramurale gezwellen. Streng door te
voeren is zulk een indeling echter niet, omdat een gezwel tot meer dan een
van deze ondergroepen kan blijken te behoren, bijv. zowel intramuraal
als epicardiaal kan zijn gelocaliseerd. Van meer waarde is, zoals in het
algemeen ten aanzien van ieder ander orgaan geldt, een indeling op
pathologisch-histologische grondslag.

Op grond van de histologische bouw kunnen de primaire gezwellen
van het hart worden verdeeld in drie groepen:

a) die welke uitgaan van het bindweefsel, zoals fibromen, myxomen,
spoel- en rondcelsarcomen, osteoidsarcomen, angiosarcomen enz.,

b) die welke van het spierweefsel uitgaan, althans uit spierelementen
zijn opgebouwd: rhabdomyomen en

Van deze drie groepen zijn dus eigenlijk de gezwellen welke behoren
tot de sub. b. genoemde groep, de rhabdomyomen, gezwellen welke
uit het belangrijkste bestanddeel van het hart n.1. de spiercellen zijn op-
gebouwd en te beschouwen als primaire gezwellen van het hart in engere
zin.

Naast deze verscheidenheid in histologische structuur is tevens gebleken,
dat de primaire gezwellen van het hart eensdeels zogenaamd goedaardig,
anderdeels kwaadaardig kunnen blijken te zijn.

Gevallen waarbij zowel in het hart als in andere organen metastasen
werden aangetroffen zijn dan ook beschreven.

De clinische diagnose primair gezwel van het hart is in de meeste gevallen
niet te stellen en slechts in enkele gevallen kan zij als waarschijnlijkheids-
diagnose worden overwogen.

Kenmerkende clinische symptomen worden ook niet beschreven.
De ziekteverschijnselen kunnen doen denken aan die van de zogenaamde
traumatische pericarditis.

Het is vanzelfsprekend dat de primaire gezwellen van het hart welke
slechts geringe afmetingen hebben aangenomen, tijdens het leven generlei
afwijking behoeven te weeg te brengen, ja zelfs in gevallen waarbij de
hartspier in niet onbelangrijke mate bleek te zijn aangetast, werden de
onderzoekers meermalen getroffen door de grote mate waarin de overige
hartspierdelen zich klaarblijkelijk in functioneel opzicht hadden aangepast.

Het zal daarom in die gevallen, waarbij een primair gezwel van enige
omvang bij de slachting in het hart wordt aangetroffen, aangewezen zijn
na te gaan en te overwegen of de waargenomen ziekteverschijnselen inder-
daad aan dit gezwel te wijten zijn of dat daarvoor ook of zelfs uitsluitend
andere oorzaken voor in aanmerking gebracht dienen te worden. Voor
zulk een beoordeling is uiteraard een nauwkeurig opgenomen anamnese
en een behoorlijk clinisch onderzoek van veel waarde.

Alvorens op deze beschouwing nader in te gaan willen wij de beschrijving
van het door ons waargenomen geval mededelen:

Het betrof een 8-jarig Fries-Hollands melkrund dat op 10 Juli 1950
ter slachting werd aangeboden op het Openbaar Slachthuis te Enschede.
Bij de levende keuring viel een sterk ontwikkeld oedeem in de keelgang op,
alsmede aan de voorborst, terwijl de oppervlakkige halsaderen aanzienlijk
gestuwd bleken te zijn. Het dier maakte daarbij een suffe indruk. De
voedingstoestand was zeer matig. De huid was plankig en droog, de haren
waren dor.

Het dier maakte een apathische indruk. Er was geen melk aanwezig
in de uierkwartieren. Er bestonden uitgebreide oedemen aan het kossum
en in de keelgang. Het dier stond met een gekromde rug en liet van tijd
tot tijd een zacht kreunend en klagend geluid horen. De venae jugulares
waren tot de dikte van steigertouwen opgelopen. Het dier was moeilijk
van zijn plaats te krijgen. De bewegingen toonden een krampig karakter.
De pols was klein, onregelmatig en intermitterend en was aan de periphere
delen moeilijk te voelen. Het aantal polsslagen bedroeg 130—140 per
minuut. Bij auscultatie van de hartstreek bleek dat de harttonen niet
afzonderlijk waren te horen doch tot een gedempt brommend geluid
waren samengevloeid. Er waren vocht- en wrijvingsgeruisen, echter
geen typisch bruit de clou - clou te horen.

Het percussieveld van het hart was naar alle richtingen vergroot. Er
was een positieve venepols. Het dier toonde bij de percussie een typische
pijn - en afweerreactie. De paalproef viel positief uit. De temperatuur
bedroeg 39,2 C. De ademhalingsfrequentie was 24—32 per minuut,
het type hiervan was costoabdominaal. De clinische diagnose werd gesteld
op myocarditis, terwijl de mogelijkheid van een proces op traumatische
grondslag ernstig werd overwogen. l)e slachtbevindingen luidden als
volgt: sterk hydraemisch en vermagerd dier; hydrops ascites ; dubbelzijdige
hydrothorax; hydropericardium; sterke bloedstuwing in de lever en bloed-
rijkdom van de milt. Het hart toonde een meer dan vuistgrote tumor
(zie afbeelding) welke met een brede basis op de linker rand van het hart
was gezeteld en welke als een ietwat onregelmatig gevormde bol in het
hartezakje promineerde. Deze tumor was betrekkelijk vast van consistentie
en bleek ter plaatse van hare insertie op het epicard door het myocard te
zijn gewoekerd en was zelfs aan de endocardzijde als een hobbelige witte
verdikking van de binnenwand van de linker hartkamer te zien. Op
doorsnede toonde het gezwelweefsel een grijswitte kleur, hier en daar
doorspekt met vlekkige bloedingen. Op de doorsnede van de tumor be-
droeg de middellijn ongeveer 13 cm. De linker kamerwand was over een
afstand van ongeveer 3 cm vervangen door gezwel weefsel. De hartsholten
waren enigszins verwijd. Verder toonde het hart geen ziekelijke afwijkin-
gen. Er was geen vergroeiing tussen het gezwel en het hartezakje. De
longen toonden zuchtigheid en voornamelijk langs de randen, emphyseem.
De nieren toonden een bleek-rose gezwollen schors, klaarblijkelijk ten
gevolge van albumineuse ontaarding. In de dunne en de dikke darm
werden, gelijkmatig verspreid slijmvliesverdikkingen aangetroffen welke de
indruk maakten van para-tuberculeuse veranderingen.

De keuringsbeslissing luidde: afgekeurd op grond van het aanwezig zijn
van hydraemie, gepaard gaande met sterke vermagering. Er werden
elders in het lichaam geen gezwelvormingen aangetroffen. Bij het histo-
logisch onderzoek bleek dat bovenbeschreven gezwel van het hart een
groot-cellig sarcoom was, dat, gekenmerkt was door polymorphie van de

II. Sarcoomweefsel in de hartspier.
(.Foto: Microfotografisch Laboratorium A. T. I\'oljer te Haarlem).

gezwelcellen en het voorkomen van mitosen. Er waren necrosen van het
gezwelweefsel en er werden duidelijke tekenen van infiltrerende groei
aangetroffen, waarbij de hartspiercellen in de randgebieden onderbre-
kingen toonden en ten dele ook waren verdrongen, (zie afbeeldingen). Buiten
de gebieden waarin gezwelgroei voorkwam, toonde de hartspier geen
waarneembare veranderingen.

Het hierboven beschreven geval betreft dus een ongeveer 8-jarig rund
dat clinisch een slechte voedingstoestand toonde en verschijnselen had,
welke deden concluderen dat er sprake was van slechte hartswerking,
terwijl bij de slachting een primair intramuraal en epicardiaal groot-
cellig en polymorph-cellig sarcoom en verschijnselen van decompensatio
cordis werden vastgesteld.

Gelet op de relatief beperkte uitbreiding van het gezwelproces in de
hartspier zelve, rijst de vraag of de bovengenoemde verschijnselen van
algemene achteruitgang en decompensatio cordis aan het gevonden ge-
zwel moeten worden toegeschreven.

Naar onze mening berust de decompensatio cordis voor een belangrijk
deel op een mechanische belemmering van de hartswerking terwijl de
achteruitgang in de algemene toestand zeer waarschijnlijk voortspruit
uit het kwaadaardige karakter van het gezwel. Er werden namelijk geen
andere afwijkingen gevonden welke van betekenis zouden kunnen zijn
ten aanzien van het ontstaan van het bovenbeschreven clinische ziekte-
beeld.

Thans rijst nog de vraag, welke norm van antidatering in een geval
als het onderhavige kan worden gesteld, in het bijzonder ip vergelijking
met die, welke kan worden aangenomen in gevallen van traumatische
pericarditis. Zoals reeds werd opgemerkt tonen de clinische beelden van
beide aandoeningen meermalen een nagenoeg gelijkvormig aspect.

Volgens de ervaring één onzer (Zw.) behoort men ten aanzien van
het syndroom van de traumatische pericarditis er rekening mede te houden
dat het symptomencomplex van deze aandoening zich in een kort tijds-
bestek kan ontwikkelen. Zo werd gezien dat het typische ziektebeeld van
de traumatische pericarditis bij een volkomen gezond dier zich in een
tijdvak van 14 dagen ontwikkelde.

Daarbij werd de indruk verkregen dat zulk een snelle ontwikkeling zich
kan voordoen bij de aanwezigheid van corpora aliena met sterk perforerend
vermogen. Wellicht spelen in zulke gevallen netmaagcontracties van
ongewone intensiteit hierbij mede een rol.

In het hierboven beschreven geval bleek bij navraag, dat de eerste
ziekteverschijnselen zich ongeveer drie maanden geleden voor het eerst
hadden geopenbaard. Van dien datum af was een verminderde eetlust
opgevallen. De oedemen aan de voorborst en in de keelgangstreek hadden
zich pas in de laatste weken zichtbaar ontwikkeld. In het onderhavige ge-
val zou naar onze mening (Zw.) de antidatering veilig op een tijdvak van
ruim drie maanden kunnen worden gesteld.

Beschrijving van het clinische ziektebeeld en de pathologische anatomi-
sche bevindingen van een geval van primair sarcoom van het hart bij een
rund.

In de avond van 6 April 1950 deelde collega C. H. Paris te Rhenen
mij mede, dat in een aantal gezinnen in het dorp Achterberg, gemeente
Rhenen, paratyphus was uitgebroken die, naar zijn indruk was veroorzaakt
door gebruik van hoofdkaas afkomstig van een huisslachting. Ook familie-
leden in andere plaatsen die van deze hoofdkaas hadden gegeten, zouden
ziek zijn geworden. Uit de faeces van enige patiënten was in het Rijks-
Instituut voor de volksgezondheid (Dr. J. A. de Nooy) S. paratyphi B
(Schottmüller) gekweekt. 7 April werd een aanvang gemaakt met een nader
onderzoek naar de verspreiding der ziekte en naar de infectiebron. In
het gezin A. te Achterberg was 20 Maart een zelf gemest varken geslacht,
dat levend en na de slachting was goedgekeurd door de vleeskeurings-
dienst en dat 21 Maart was verwerkt; het spek, de hammen en de pootjes
waren in het zout gezet, de reuzel was gesmolten en er was worst en hoofd-
kaas gemaakt, de lever was reeds op 20 Maart gedurende 2 uren goed
gaar gekookt. Van de slachtprocucten waren hoofdkaas, vlees (ribbetjes
en doorregen spek), lever en verse worst gegeven aan zes andere gezinnen
in Achterberg, Veenendaal, Wageningen en Kesteren. De familie uit
Wageningen deelde daarvan uit aan twee families n.1. een uit Wageningen
en een uit Renkum, terwijl het gezin B uit Kesteren een gedeelte gaf aan
een verwante familie ter plaatse. Totaal werden in deze 10 gezinnen 32
personen ziek. Twee vrienden van zoons van de familie A. aten aldaar een
boterham met hoofdkaas, hetzelfde deed een kameraad van een hunner
in de fabriek waar ze beiden werkten, ook zij kregen paratyphus. Van
deze 35 patiënten hadden 8 van de slachtproducten uitsluitend hoofdkaas
gegeten, 3 hoofdkaas en reuzel, 6 hoofdkaas, gebraden vlees, soep van bot-
ten en gekookte lever, 9 hoofdkaas, gebraden of gekookte worst en gebraden
vlees, 5 hoofdkaas en gebraden of gekookte worst, 2 hoofdkaas en gekookte
lever, 1 hoofdkaas, gekookte worst, gebraden vlees en rauwe worst, 1 geen
hoofdkaas, wel rauwe worst en gebraden vlees. Allen die hoofdkaas of
rauwe worst hadden gegeten, kregen paratyphus. In de 10 even bedoelde
gezinnen waren 13 personen vrij gebleven. Van dezen had één niets van
slachtproducten gegeten vanwege een zoutloos dieet, 3 hadden alleen
gekookte lever gehad, 3 uitsluitend gekookte of gebraden worst, 5 alleen
gekookte lever en gebraden worst, 1 gebraden vlees, soep van botten en
gekookte lever. Van deze 13 personen zijn er later door contact in het
eigen gezin 4 besmet; een 73 jarige man wiens vrouw thuis werd verpleegd,
werd einde April ziek en 3 leden van een gezin te Wageningen waar de
moeder, die de maaltijden gereed maakte, ook gedurende een dag of 4
haar dilirerende zoon verpleegde die diarrhee had. Van deze laatste 3
personen kreeg één kortdurende lichte symptomen, de andere twee hebben
geen ziekteverschijnselen bemerkt, uit hun faeces werd evenwel tijdelijk
S. paratyphi B gekweekt. Behalve deze, zijn er nog 5 zijdelingse contact-

gevallen ontstaan over welke hieronder nader zal worden bericht. De S.
paratyphi B-stammen uit materiaal van 34 van de 35 primaire- en
van alle 9 contact-patiënten werden getypeerd; 42 maal werd het phaag-
type 3a vastgesteld, één stam was ontypeerbaar (Dr. R. Th. Scholtens).
Alle zieken hadden de typheuze vorm van paratyphus, twee zijn overleden.
Einde Juli waren de excreta van op één na alle besmetten negatief ge-
worden (één patiënt die nog positief was, is zes weken na zijn herstel
van paratyphus, aan een hartafwijking overleden). Voor zoveel het ogen-
blik van infectie was na te gaan, bleek bij de meerderheid van de zieken
de incubatietijd 6 a 7 dagen te hebben bedragen, de kortste waargenomen
incubatietijd beliep 2, de langste 13 dagen.

In sommige gezinnen was op 7 April niets meer over van de slacht-
producten. Een familie, bij wie allengs een zeker wantrouwen was ont-
staan, had resten hoofdkaas en reuzel begraven, beide werden opgezocht,
daarin werden in het Rijks Instituut voor de volksgezondheid (Dr. H. H.
Vink) geen S. paratyphi B gevonden. Een ander gezin had nog een paar
flinke stukken hoofdkaas bewaard in azijn, (één stukje stak boven het
vloeistofoppervlak uit) hieruit werd wel S. paratyphi B (3a) gekweekt,
evenals uit een stuk dik beschimmelde hoofdkaas dat gevonden werd in de
kelder van een andere familie. Bij de laatste was ook nog een stukje aan-
gesneden verse worst, ook hierin werd S. paratyphi B (3a) aangetoond,
doch de mogelijkheid van infectie door het mes waarmede de hoofdkaas
was gesneden, kon niet uitgesloten worden. Gelukkig bevond zich bij de
familie A nog een gave verse worst, ook deze bleek S. paratyphi B (3a)
te bevatten. Bij een gezin werd nog een stuk rauw vlees aangetroffen,
terwijl van de familie A enige stukken gezouten vlees (waaronder met bot)
cn spek voor onderzoek werden verkregen. In geen dezer monsters spek
en vlees werden S. paratyphi B gevonden, evenmin in het beenmerg.
In het Rijks Instituut voor de volksgezondheid (Dr. H. H. Vink) werd
verder door onderzoek der monsters langs serologische weg de juistheid
bewezen van de verklaring van de familie A, dat geen der slachtproducten
ander dan varkensvlees bevatte.

De van de gezinnen verkregen inlichtingen, het bacteriologisch onder-
zoek van het materiaal afkomstig van de patiënten en het onderzoek van
de slachtproducten wezen er op, dat het gebruik van besmette hoofdkaas
en worst de oorzaak was van deze paratyphus uitbarsting. In hoeverre
de lever aanvankelijk besmet was geweest, kon niet worden nagegaan,
omdat deze op 20 Maart dadelijk was gekookt. Het vlees, spek en de botten
waren alleen na koken of braden gegeten, doch het resultaat van het bac-
teriologisch onderzoek van de rauwe monsters wees er op dat deze niet
besmet zijn geweest, daarmede kwamen de bevindingen van de keur-
meester overeen, evenals de mededeling van de eigenaar dat hij nooit
enig ziekteverschijnsel bij het varken had waargenomen.

De worst was gemaakt van de resten die afvielen toen aan de hammen
en andere stukken vlees de gewenste vorm werd gegeven. In deze stukken
vlees was geen S. paratyphi B gevonden, in de gemalen afsnijsels, verwerkt
tot worst, wel. Dit wees er op, dat de besmetting van de worst was geschied
nadat in de morgen van 21 Maart de hammen enz. waren uitgesneden.
De hoofdkaas-massa, die van tijd tot tijd was geroerd, had 3 uur gekookt,
zodat mocht worden aangenomen, dat na het koken daarin geen pathogene
kiemen aanwezig waren. Daar een groot aantal kleine porties hoofdkaas

waren gemaakt die blijkbaar alle besmet waren, was het hoogst onwaar-
schijnlijk, dat de infectie had plaats gehad, nadat de massa in de vormen
was gebracht, eerder moest worden aangenomen, dat deze zou zijn ge-
beurd tussen het ogenblik waarop de massa van het vuur kwam en de
vulling van de potjes, handelingen die op 21 Maart tussen ^ 14.30 u.
en 16.30 u. hebben plaats gehad.

Voor zover op dat ogenblik te overzien was, lag het voor de hand dat
een met paratyphuskiemen besmette hand of een besmet voorwerp op
21 Maart in aanraking was geweest met de hoofdkaasmassa en met de
grondstoffen van de worst. Nagegaan werd welke personen op enigerlei
wijze bij dit slachten betrokken waren geweest en vanwaar de gebruikte
materialen afkomstig waren. Een gelukkige omstandigheid was, dat er
drie zeer verstandige personen getuige waren geweest van de gang van
zaken, wier mededelingen niet eenmaal met elkaar in tegenspraak kwamen,
niettegenstaande zij ieder afzonderlijk konden worden gehoord. Tenslotte
werd een mij zeer bevredigend inzicht in de toedracht verkregen. Op 2 1
Maart hadden 3 personen het varken verwerkt: de vrouw des huizes met
haar dochter (gezin A) en haar zuster uit Kesteren (gezin B). Verder
hadden die dag twee kinderen C van de buren bij de familie A verblijf
gehouden omdat hun ouders naar een begrafenis waren. Terloops was de
eierenkoopman bij de familie A geweest, hij had slechts de volle kist mee-
genomen, een ledige geplaatst en het geld neergeteld, zonder met iemand
of iets enig verder contact te hebben gehad. Op 20 Maart was het varken
geslacht door een slager uit Rhenen, daarbij geholpen door de eigenaar.
De keurmeester had ook die dag zijn onderzoek ingesteld. 21 Maart was
de slager teruggekomen om het varken uit te snijden. Volgens verklaring
van alle betrokkenen is er verder, behalve de gezinsleden, niemand aan
huis geweest.

Allereerst werd aandacht gegeven aan de familie A. Dit gezin bestaat
uit de ouders, de dochter T. van 20 jaar en 4 zoons resp. 18, 16, 14 en 11
jaar oud. Nooit was (para)typhus in het gezin voorgekomen en voor zoveel
bekend evenmin onder hun verwanten of kennissen, met name onder-
hielden zij geen betrekking met een aantal hun genoemde personen in
het dorp en de omgeving, van wie mij bekend was dat zij in de laatste 10
jaren aan paratyphus hadden geleden, of dat zij chronisch drager zijn van
paratyphusbacteriën. Uit alles was duidelijk, dat in de familie A de uiter-
ste zindelijkheid wordt betracht. Tijdens de gesprekken bleek, dat zij
overtuigd zijn van de noodzaak om de handen te wassen en met schone
handdoeken te drogen, voordat eet- of drinkwaren worden behandeld
en na het gebruik van het privaat (er was een W.C. met volledig uitgeruste
handenwasgelegenheid). De vrouw des huizes had tijdens het verwerken
van het varken geen gebruik gemaakt van de W.C., de dochter wist dit
niet meer met zekerheid, doch wel, dat zij, indien zij de YV.C. heeft
gebruikt, stellig haar handen deugdelijk heeft gewassen. Op 21 Maart
waren het gezinshoofd en één zoon alleen thuis om het middagmaal te
gebruiken, de andere 3 zoons hadden des morgens vóór de aanvang van
het bewerken van het varken, het huis verlaten en kwamen terug toen dit
voltooid was. In het gezin A is één zoon die geen hoofdkaas, noch rauwe
worst had gebruikt, gezond gebleven. Alle anderen aten hoofdkaas en
werden 6-9 dagen daarna ziek, geen hunner bleef na het herstel S. paratyphi
B uitscheiden.

Tijdens het onderzoek viel in toenemende mate de aandacht op tante
B, uit Kesteren, niettegenstaande ook zij paratyphus heeft gekregen
(incubatietijd 7 dagen) en haar excreta na het herstel negatief zijn gebleken.
Niet alleen heeft juist in de tijd dat zij in Achterberg was de besmetting
plaats gehad, doch er was nog een andere reden voor verdenking. In Au-
gustus 1949 kregen n.1. twee inwoners van Utrecht paratyphus (S. paratyphi
B). Zij hadden in Kesteren hun vacantie doorgebracht en het onderioek
naar de infectiebron in het gezin waar ze logeerden, had destijds een nega-
tief resultaat gegeven. Het bleek nu, dat deze twee personen ook enige
malen bij de familie B op bezoek waren geweest: Wel was het phaagtype
van de bij hen geïsoleerde S. paratyphi B stam een ander dan 3a, doch
dit mag voorshands niet als een omstandigheid worden beschouwd die
verband met zekerheid uitsluit. In het bijzonder werd aan de mogelijkheid
gedacht, dat tante B via haar handen of gebruiksvoorwerpen smetstof
afkomstig van een bacillendrager, in het gezin A had binnengebracht.
Ook tante B, een verstandige vrouw, was zeer nauwkeurig in haar mede-
delingen. Ze was 23 jaar getrouwd en heeft in haar gezin en vroeger bij
haar thuis nooit (para)typhus gehad. Ze heeft zeer veel routine in de
slachtbehandeling. Toen de twee Utrechtse patiënten in Augustus 1949
op bezoek zijn geweest, hebben ze ook contact gehad met haar man en
haar zoon. De samenstelling van haar gezin was sindsdien ongewijzigd
gebleven. De vraag rees of haar twee huisgenoten als besmettingsbron
in aanmerking kwamen, beiden hebben echter na het hoofdkaas-gebruik
paratyphus gekregen, evenals tante B zelf en alle drie zijn na afloop nega-
tief geworden, zodat het wel als uitgesloten mag worden beschouwd, dat
zij tevoren bacillendrager waren. In de morgen van 21 Maart had tante
B zich eerst gewassen, (ze had toen, zoals steeds, kort geknipte nagels)
daarna heeft zij achtereenvolgens het varken en de kippen gevoerd, de
geit gemolken, de bedden in orde gebracht, het middageten voor haar
gezin bereid, heeft toen gebruik gemaakt van de W.C., wederom haar
handen gewassen, zich vervolgens aangekleed, waarna zij per fiets naar
Achterberg is vertrokken, zonder iets anders mee te nemen dan een paar
pantoffels en een schort. In Achterberg is zij niet naar het privaat geweest,
voordat alle bezigheden waren beeindigd n.1. even voor haar vertrek.
Op grond van deze verklaringen en feiten is het wel uiterst onwaarschijnlijk,
dat tante B de besmetting heeft binnengebracht.

De beide kinderen C zijn op 21 Maart des morgens om i 8.30 u. bij de
familie A gekomen en om 1 7 uur weer naar huis gegaan. De oudste is naar
school geweest, heeft des middags de warme maaltijd bij de familie A
gebruikt, is toen weer naar school gegaan, bleef daarna nog een uurtje
buiten spelen en kwam om 15.30 u. terug. Met de verwerking van het
varken heeft ze zich in het geheel niet ingelaten. Zij heeft een plakje
hoofdkaas gegeten, paratyphus gekregen en is na herstel negatief ont-
slagen uit het ziekenhuis. Zij was dan ook niet als verdacht te beschouwen,
doch wel haar 4-jarig zusje. Dit kind heeft geen paratyphus gekregen,
heeft de gehele dag bij de familie A in huis en in de tuin gespeeld, is een
keer met vader A meegegaan toen het vee moest worden gevoerd. Zij heeft
zich in het geheel niet met de vleesverwerking bemoeid, doch heeft een-
maal uit ondeugendheid in het met gespuwd. De getroffen plaats is ruim
door moeder A verwijderd. De vader van dit meisje is schoenmaker, zij
speelt dikwijls in de werkplaats en hanteert schoenen die hersteld moeten

worden. Van degenen die de laatste 10 jaren aan paratyphus hebben
geleden in de gemeente Rheden en van de bekende bacillendragers heeft
de schoenmaker C niet één als klant, wel het gezin van een zoon uit
Rhenen van een bacillendraagster aldaar. Moeder en zoon verklaren
beiden, dat nooit schoenen van de bacillendraagster zijn meegegeven aan
de schoenmaker van de zoon. Overigens heeft de S. paratyphi B-stam
van deze bacillendraagster niet het phaagtype 3a. Tenslotte pleit tegen
de overdracht van kiemen afkomstig van schoenen uit Rhenen via de
handen van het meisje C, dat herstelwerk uit Rhenen Dinsdags werd
afgehaald en Zaterdags terugbezorgd. Toen het meisje C in de morgen
van Dinsdag 21 Maart bij het gezin A kwam, moest het dus minstens drie
etmalen geleden zijn geweest, dat zij contact met verdachte schoenzolen
kon hebben gehad. Haar moeder verklaarde, dat het kind, zich, onder
haar leiding, steeds behoorlijk wast. In het gezin C is nooit (para)typhus
voorgekomen. Het bacteriologisch onderzoek van de excreta van het 4-jarig
meisje C gaf een negatief resultaat. Een en ander sluit wel uit, dat zij door
besmetting van haar handen door schoenzolen-contact of anderszins, een
infectie naar het gezin A heeft overgebracht.

De excreta van de op 20 Maart dienstdoende keurmeester zijn onder-
zocht, daaruit werd geen S. paratyphi B gekweekt.

Tenslotte de slager. Deze is 33 jaar in Rhenen gevestigd, nog nooit is
er verdenking geweest, dat vanuit zijn zaak paratyphus is verspreid. Op
20 Maart heeft hij het varken geslacht, eerst geschoten, toen gestoken
(het aflopende bloed is niet gebruikt), vervolgens heeft hij de haren van
het varken gekrabd, waarbij hij voortdurend zijn handen gespoeld heeft
in heet water. Tijdens zijn verblijf bij de familie A heeft hij geen excreta
geloosd. Het bacteriologisch onderzoek van de excreta van de slager gaf
een negatief resultaat, zodat ook hij als bron uitgeschakeld scheen, ware
het niet, dat opnieuw verdenking rees toen intussen op een afstand van
rt 3 km, paratyphus uitbrak in het gezin D dat geen enkel contact had
met de familie A. Naar aanvankelijk werd vermoed, was hier de oorzaak
gebruik van slachtproducten afkomstig van een zelf gemest varken, dat
op 27 Maart door dezelfde slager was geslacht (de keurmeester had hier-
mee geen bemoeienis gehad). In dit gezin werd begin April eerst het dienst-
meisje ziek, dat van de hoofdkaas en het rauwe met had geproefd. Zij werkte
aanvankelijk nog door. Daarna weid een 50-jarige man uit Ede ongesteld,
die bij D op 4 April een door het dienstmeisje klaargemaakte boterham
met hoofdkaas en een glas rauwe melk had gebruikt en verder hoofdkaas,
spek en worst mede naar huis had genomen. Vervolgens werden er nog
twee leden van het gezin D ziek en een familielid dat er dikwijls te gast is.
De faeces van deze 5 personen bevatten S. paratyphi B (bij 4 type 3a,
bij i ontypeerbaar). Hoofdkaas en een stuk vlees van het door de familie
D geslachte varken bleken bij bacteriologisch onderzoek geen pathogene
kiemen te bevatten, verse worst was niet meer aanwezig. Een nader onder-
zoek wees het volgende uit. De familie D hield een aantal koeien. Van
de huisgenoten was het dienstmeisje de enige die ongekookte melk en
room, geschept van ongekookte melk, gebruikte. De koeien werden ge-
molken door een dochter des huizes en drie knechts, van wie twee die in
de naaste omgeving woonden, geen aanleiding vormden voor verdenking.
De derde, een 16-jarige jongen, woonde in Achterberg en sliep in één
bed met zijn 15-jarige broer die aan paratyphus leed tengevolge van op

23 of" 24 Maart bij de familie A gegeten hoofdkaas. De oorsprong van de
besmetting van de familie D en hun gasten kon nu bevredigend worden
verklaard, de knecht had met de smetstof van zijn broer de melk geïn-
fecteerd en het zieke dienstmeisje had de infectie verder verspreid. Hier-
mede was de slager weer buiten verdenking gekomen.

Zo gaf het onderzoek niet één aanknopingspunt, dat een van degenen
die aan het slachten of het verwerken hebben deelgenomen, of er getuige
van zijn geweest de paratyphus hadden binnengebracht, eerder wees
alles op het tegendeel.

Wat de gebruikte werkmaterialen betreft, ook deze kunnen de besmet-
ting niet hebben veroorzaakt. De teilen, schuimspaan, vergiet en de borden
waren met kokend water gereinigd. De vleesmolen, eigendom van de
naburige molenaar, was sedert begin 1950 twee maal gebruikt, eens door
de eigenaar en eenmaal door een ander gezin. Telkens na gebruik wordt
de molen uit elkaar genomen en alles met kokend sodawater behandeld.
Bij inspectie bleek, dat de molen volkomen rein was, het metaal glom.
T. A. heeft de molen bij de molenaar gehaald.

Aan de hand van de mededelingen van degenen die het varken verwerkt
hebben, werd nu tot in bijzonderheden de gang van zaken op 20 en 21
Maart nagegaan. Toen de slager op 20 Maart met het hoofdwerk gereed
was d.w.z. toen het geslachte varken was afgekrabd, de borst- en buik-
organen waren uitgenomen, het varken in tweeën was gedeeld en op-
gehangen, heeft de slager tenslotte de darmen behandeld, ze werden cloor
strijkbewegingen over de buitenkant, leeggedrukt, vervolgens onder de
waterkraan gehouden, doorgespoeld (het huis is bij de waterleiding aan-
gesloten) en ze daarna in een lauwe oplossing van zout en soda gelegd.
Zoals boven opgemerkt werd die avond ook dc lever gekookt. I)e volgende
morgen om ^ 8.15 u. is de slager teruggekomen om het varken uit tc
snijden. Moeder A en Teuntje A hebben de hammen, andere stukken
vlees en spek in de kelder gebracht. Als laatste bezigheid heeft de slager
de darmen met een lepel afgekrabd en deze toen in een emmer met zout-
oplossing gelegd. Moeder A en Teuntje hebben de darmen niet aan-
geraakt. Nadat de slager om ^ \'O uur was heengegaan en de grote stukken
vlees in de kelder lagen, kwam tante B uit Kcsteren. Zij verklaarde met
zekerheid, dat zij de grote stukken vlees niet heeft aangeraakt, zij heeft
ze alleen gezien, staande boven aan de keldertrap. Tante B is begonnen
met de handen te wassen, heeft daarop de darmen binnenste buiten ge-
keerd en deze opnieuw gereinigd. Zij heeft ze goed door haar handen
laten gaan en bekeken; een stuk dat onrein leek, heeft zij verwijderd en ten-
slotte de darmen in een pan met zoutoplossing gelegd. Na afloop zijn
de handen deugdelijk gewassen. Er werden ook die dag alleen schone
handdoeken gebruikt. Terwijl tante B de darmen behandelde, hebben
moeder A en Teuntje in het bijgebouw in de fornuispot de hoofdkaas-
massa opgezet: de kop en botten met aanhangend vlees. Vervolgens is
de reuzel door de worstmolen gedraaid, die door Teuntje aan de tafel
in de keuken was geschroefd. De gemalen reuzel werd dadelijk gesmolten.
Na afloop werd het voor de worsten bestemde vlees, dat zich in een teil
bevond, op de keukentafel in repen gesneden en afwisselend door tante
B en Teuntje in de molen gemalen. Het met werd in een bord opgevangen
dat telkens in de voor het vlees gebruikte teil werd geledigd. Daarop
werd het met gezouten en gepeperd. Toen was het tijd voor het middag-

maal, de teil met met werd in de bijkeuken gezet, de tafel schoongemaakt
en de handen gewassen. Het middagmaal dat bestond uit soep en gebraden
vlees van het varken, boerenkool en dunne vla, was dezelfde morgen
bereid. Na het eten en vaat wassen werd eerst de worst gestopt. Daartoe
werd het mes uit de molen genomen en aan het mondstuk een worsthoorn
bevestigd. De taakverdeling was nu deze, dat moeder A het met in de
molen bracht en dan er door draaide, tante B stroopte de binnenste buiten
gekeerde darm op de worsthoorn, sneed de worsten af en draaide er ter
weerszijden een puntje aan. Het bij deze bewerking uitpuilende met,
ving ze in de hand op en deed dit in de molen, zodat dit met en het door
moeder A ingebrachte met werden gemengd. Teuntje nam de worsten
aan en deed ze in flessen om ze te verduurzamen volgens Weck (na de
bewerking zijn alle flessen dichtgebleven). Er zijn 6 worsten niet verduur-
zaamd, deze waren bestemd om weg te geven. Na afloop van het worst
maken werd eerst de hoorn van de molen verwijderd, daarop hebben alle
drie eerst met papier de handen afgewreven en daarop in heet zeepsop
gewassen, de handen waren zo vet, dat ze er zonder flinke wasbeurt geen
theekopje mee hadden kunnen vasthouden. Na de thee heeft moeder A
de grove botten uit de hoofdkaasmassa verwijderd en de rest vanuit de
fornuispot in een teil overgestort. De massa is vervolgens door moeder A
en tante B verwerkt; met een schuimspaan werden de fijnere botjes ver-
wijderd, daarna werd de massa in een vergiet gezeefd, waardoor het
vloeibare deel dat voor de bereiding van balkenbrij werd gebruikt, werd
gescheiden van de rest die met notemuskaat, azijn en (verpakte) beschuit
werd gemengd. De ingedikte massa is vervolgens in een schone teil over-
gestort, toen door de worstmolen fijngemalen, tenslotte nog warm in in-
tussen door Teuntje gereinigde potten en glazen gebracht en in de kelder
gezet. Na de worstbereiding waren de vleesresten niet uit de molen ver-
wijderd. Met betrekking tot deze gang van zaken viel o.a. op dat de slager
nadat hij op 20 en 21 Maart de darmen had bewerkt, geen vlees meer heeft
aangeraakt en dat het vlees niet besmet was, voorts dat de infectie beperkt
is tot de worsten en de hoofdkaas, dus de producten die zijn vervaardigd
nadat de darmen door tante B gehanteerd waren. (Het is niet uit te maken
of ook de reuzel besmet is geweest, omdat deze dadelijk is verhit om te
smelten). Hierdoor werd gedacht aan de mogelijkheid dat de besmetting
was veroorzaakt, doordat de darminhoud van het varken S. paratyphi
B bevatte.

In verband daarmede werd het varken aan een nadere beschouwing
onderworpen. Het was geboren op 28 April 1949 en woog voor het slachten
190 kg. Het dier heeft altijd goed gegeten, de eigenaar heeft nooit ziekte-
verschijnselen bemerkt, met name nooit diarrhee waargenomen. De keur-
meester heeft het dier levend en geslacht goedgekeurd. Deze bevindingen
en de negatieve uitslag van het bacteriologisch onderzoek van het vlees
en het beenmerg wezen er op, dat het dier niet lijdende was aan een para-
typhusinfectie. Daarbij moet worden opgemerkt, dat het bestaan van een
enteritis hier alleen wordt uitgesloten omdat de eigenaar geen diarrhee
heeft bemerkt en niet op grond van de keuring, omdat bij de vleeskeuring
veelal het inwendige van de darmen alleen wordt geïnspecteerd, indien
daartoe aanleiding bestaat, welke in dit geval niet aanwezig werd geacht.
Aangenomen mag dus worden dat het varken geen klinische verschijn-
selen van paratyphus vertoonde, doch dit is geen argument om de moge-

lijkheid dat in het darmkanaal S. paratyphi B als saprophiet leefde, te
verwerpen. Dat een S. paratyphi B infectie per os bij een varken geen
klinische verschijnselen behoeft te veroorzaken, is op zichzelf niet onaan-
vaardbaar en vindt zelfs steun in de ervaring opgedaan bij 5 varkens
van de familie A, die einde Maart hoofdkaas kregen uit overgebleven
potjes, die in de kelder was verschimmeld, zonder dat de dieren daarna
ziekteverschijnselen toonden (ook de kat van een ander gezin heeft zonder
waarneembare gevolgen van de met S. paratyphi B besmette slachtproduc-
ten gegeten). 27 Dagen na het slachten is materiaal van de bodem van het
hok waarin het varken was afgezonderd, met negatief resultaat op S.
paratyphi B onderzocht.

In de literatuur trof ik geen mededelingen aan over voedselinfecties
uitgaande van een varken. Wel vonden sommige laboratorium onder-
zoekers S. paratyphi B (Schottmüller) in van een varken afkomstig
materiaal. Krumweide, Kohn en Valentine¹) waren van mening, dat
paratyphus B bacteriën in werkelijkheid voor mensen pathogeen zijn
en dat besmette varkens geen bron vormen voor de ziekte, rechtstreeks,
noch middellijk door gebruik van besmet voedsel. Jordan²) vond van
50 culturen die met zekerheid van varkens afkomstig waren, 10 maal
het Schottmüller type. Bartel³) onderzocht 1690 stammen van de
paratyphus-enteritides groep bij runderen, varkens, paarden en schapen
en vond niet eenmaal Schottmüller bij een varken. Edwards, Brunner
en Mora ⁴) vonden op 11961 met positief resultaat op salmonellae ver-
richte kweekproeven van materiaal afkomstig van 7318 besmettingen.
6 maal S. paratyphi B in materiaal van varkens. Over de klinische achter-
grond van deze laboratoriumbevindingen wordt niets vermeld. Topley
en Wilson⁵) schrijven dat S. paratyphi B wel eens is waargenomen bij
huisdieren, maar dat het niet bekend is, dat deze onder natuurlijke om-
standigheden ziekte hebben veroorzaakt, verder dat S. paratyphi B wel
eens gevonden is in mesenteriaal klieren van overigens normale varkens.
Uit de literatuur kon ik geen zekerheid verkrijgen over de vraag of al of
niet is waargenomen, dat paratyphi B als saprophiet in het darmkanaal
van een varken leeft.

Aangenomen, dat de darminhoud van het varken van het gezin A
S. paratyphi B heeft bevat, clan zijn er 2 handelingen waardoor tante B
het met voor de worsten besmet kan hebben na hanteren van de binnenste
buiten gekeerde darmen, ten eerste bij het snijden van het voor het met
bestemde vlees, de kans daarop was niet groot, omdat zij voordat ze daaraan
begon, de handen heeft gewassen. Bij de tweede handeling was deze
kans echter niet te ontgaan, de hand die het binnenste van de darm om-
klemde, bracht direct daarna het uitpuilende met in de worstmolen, dit
vond bij iedere worst twee maal plaats. Langs deze weg moet, indien op
het binnenoppervlak van de varkensdarm smetstof aanwezig was, deze
met worstmet gemengd zijn. De hoofdkaas zou op twee wijzen besmet

van tante B en door de menging met de resten met die nog in de worstmolen
aanwezig waren. Dat deze warme hoofdkaasmassa een gunstige voedings-
bodem was voor S. paratyphi B, wordt waarschijnlijk gemaakt door de
bevinding bij een 24-jarige patiënt. Deze man had van zijn moeder na
het middageten een blikje boterhammen met hoofdkaas meegekregen
naar de fabriek. Hij werkte vanaf 14 uur in een hete machinekamer, het
blikje hield hij daar bij zich en at de boterhammen op om 16.15 ^u- De
hoofdkaas bevond zich dus uur in een zeer warme omgeving. Deze
patiënt is spoedig zwaar ziek geworden en ondanks ruime chloromycetine
toediening overleden.

Op grond van de waarnemingen en overwegingen kom ik tot de con-
clusie dat een infectie van de worst en hoofdkaas door rechtstreeks van een
mens of van besmet materiaal afkomstige paratyphus bacteriën in hoge
mate onwaarschijnlijk is, terwijl de verklaring van de besmetting geen
moeilijkheden oplevert wanneer het varken in zijn darmkanaal S. para-
typhi B als saprophiet herbergde, andere mogelijkheden waarop de infectie
tot stand kan zijn gekomen, zie ik niet.

De vraag blijft hoe dit varken besmet kon worden. De eigenaar mest
steeds een aantal varkens. Het voor eigen gebruik bestemde varken is de
laatste 3! maand van zijn leven geheel afgezonderd bij huis gehouden,
de andere verbleven op circa 300 m. afstand. Van de begin April aanwezige
13 varkens is er slechts één dat destijds contact kan hebben gehad met het
later afgezonderde varken. Aan dc andere varkens is niets bijzonders
bemerkt. Het varken dat bij huis werd gehouden, is alleen door de eigenaar
gevoerd en kreeg meel in water gekookt. De vraag of er ratten waren gezien,
beantwoordde de eigenaar bevestigend in die zin, dat aanvankelijk een
of meer ratten waren bemerkt, doch de laatste 10 dagen vóór het slachten
niet meer. In de laatste 5 dagen van zijn leven heeft het varken een flink
gat gewroet in de grond. Hel lijkt waarschijnlijk, dat het varken in zijn
laatste levensweken een of meer ratten heeft gegeten (zijn voer was eenzijdig,
het dier was „venijnig", heeft eens de hond gebeten en wilde ook de slager
aanvallen). Of op deze wijze een paratyphus B besmetting van het varken
tot stand is gekomen, is een open vraag. Topley en Wilson delen mede
dat S. paratyphi B in natuurlijke omstandigheden niet pathogeen is voor
knaagdieren, doch of zij deze kiemen al of niet als saprophiet kunnen
herbergen kon ik nergens vinden. Edwards c.s. verklaren in hun boven-
aangehaalde publicatie dat zij slechts eenmaal S. paratyphi B bij knaag-
dieren hebben gevonden in hun ter onderzoek aangeboden verdacht
materiaal.

Een voorval als het boven beschrevene, zal wel tot de zeldzaamheden
behoren en mag dus geen reden vormen tot het toepassen van ingrijpende
voorzorgsmaatregelen op grote schaal. Evenwel bij mij is naar aanleiding
daarvan de vraag gerezen of bij worstinfecties door salmonellae niet,
meer dan tot nu, onderzocht moet worden of de oorzaak wel gelegen is
in besmet met en niet in besmette darmen. Mocht dit laatste nog al eens
de oorzaak zijn, dan is er behoefte aan meer soepele kunstdarmen, zodat
deze ook voor ronde worsten gebruikt kunnen worden.

Tenslotte een algemene opmerking. Het verdient aanbeveling, dat
praktizerende artsen in gevallen van salmonellosen of van enteritis ver-
oorzaakt door staphylococcen of hun toxinen, evenmin als b.v. bij diphtherie
tegenover belangstellenden het woord „vergiftiging" gebruiken en liever

van besmetting spreken. Zodoende kan wellicht voorkomen worden, dat
volkomen onschuldige betrokkenen, soms leveranciers, in moeilijkheden
geraken. In het hier beschreven geval is vermoedelijk ook door een collega
het woord vergiftiging gebruikt, althans in de pers werd het voorval zo
aangeduid. De justitie liet een uitgebreid onderzoek instellen, zelfs werd
opdracht gegeven voor gerechtelijke obductie van de 24-jarige patiënt.
Bij infecties door levensmiddelen volge men de richtlijnen aangegeven
in de circulaire van September 1942 van de geneeskundig hoofdinspec-
teur van de volksgezondheid aan de geneeskundigen waarin wordt aan-
geraden, in dergelijke gevallen onmiddellijk de geneeskundig inspecteur
c.q. de plaatselijke gezondheidsdienst op de hoogte te stellen.

35 personen kregen paratyphus B (Schottmüller) door gebruik van
hoofdkaas of rauwe worst vervaardigd bij een huisslachting. Door hen
kwamen nog 9 contact-infecties tot stand. Na onderzoek van de mogelijke
infectiebronnen, rijst het vermoeden, dat in de darm van het varken
S. paratyphi B als saprophiet heeft geleefd.

Hoewel het mij wel bekend was, dat door leken hier en daar tuberculine werd
gebruikt, dat in ons land moet zijn ingevoerd, ben ik toch vandaag geschrokken, toen
mij door een student een circulaire werd gegeven, die bij een veehouder per post was
bezorgd en uitgegeven door: „Research Manulacture Distribution Laboratories, Post-
box 127, Rotterdam".

In deze circulaire worden eerst de vroegere miswijzingen van de tuberculine besproken,
zowel bij de oog- als bij de intracutane reactie en die het gevolg waren van een onzuiver
en onbetrouwbaar tuberculine. ,,De zuivering van dit onzuivere tuberculine garandeert
nog geen volledig betrouwbaar onderzoek. Alleen met het nieuwe Garanto-tuberculinc
kan een volledig betrouwbaar onderzoek worden verricht", enz.

Dan volgt een uitvoerige en onberispelijke gebruiksaanwijzing voor de intracutane
injectie en wordt aangegeven, op welke wijze men kan zien of een koe al dan niet reageert.

„Iedere veehouder beseft, dat het van het grootste belang is, dat hij weet, welke
runderen vrij van t.b.c. zijn en welke niet. Daar kunt U gemakkelijk zelf achter-
komen, wanneer U onze Amerikaanse voorlichting goed doorleest.

„Dc Research Manufacture Distribution Laboratories stelt voor iedere veehouder
ter beschikking dc reeds jarenlang bekende en betrouwbare Garanto-tuberculine. Wan-
neer U precies doet, wat in dc gebruiksaanwijzing staat geschreven, dan garanderen
wij U voor 100 °₀ goede resultaten. De voordelen zijn zo groot, dat U zelf wel weet,
wat U dat aan geld uitspaart. Deze buitengewoon goede en doeltreffende tuberculine
kunt U ontvangen door de bestelbon met vermelding van Uw aantal koeien, Uw naam
en volledig adres, aan ons op te sturen. U ontvangt dan per omgaande onder rembours
en onder garantie de tuberculine thuis. Indien U er een tuberculine-spuit bij wenst,
leveren wij U die eveneens.

„De prijs van de tuberculine is f 4 50 per gram, voldoende voor 10 koeien. (Die
van de spuit is ƒ 6.50)."

Geachte Redactie: U zult het met mij eens zijn, dat nu de tuberculine zo gemakkelijk
in de handen van leken wordt gebracht, wij met onze tuberculose-bestrijding wel
kunnen ophouden. Waar het „vijfjarenplan" waarvan de kosten honderd millioen
gulden zullen bedragen, in de eerste plaats beoogt de reactiedieren op te ruimen en
wanneer dit niet kan, te isoleren, het jonge vee tuberculose-vrij op te fokken en ten slotte
ook nog een klinisch onderzoek van de reactiedieren door velen wenselijk wordt geacht,
moeten wij dierenartsen toch wel absoluut zeker weten, welke dieren reageren. En
die zekerheid verdwijnt volkomen als een veehouder, die wil frauderen, omdat hij
meent, dat dit zijn voordeel is (en die zijn er heus Redactie!) vooraf zijn koeien zelf gaat
tuberculineren.

Weliswaar weten we welke dieren vorig jaar en daarvoor reageerden, doch gemerkt
zijn deze niet en geknoei met de oormerken is helaas ook al geen uitzondering meer.

Welke waarde hebben we nog te hechten aan de „papieren" van niet-reagerende
koeien? Neen, ik geloof, dat het hek nu helemaal van de dam is, in ieder geval wordt
dit ver opengezet.

Toch moeten wij misschien nog dankbaar zijn voor deze openlijke aanbieding uit
Rotterdam. Zij moge de autoriteiten duidelijk maken, dat er periculum in mora is
en heel grote haast gemaakt moet worden met de Entstof- en Serumwet.

In afwachting daarvan hoop ik, dat de boeren verstandig zullen zijn en de tuber-
culinaties zullen laten in de handen van hun dierenartsen en niet er voor te vinden
zijn deze om de tuin te leiden, wat door de machinaties van Postbox 127 Rotterdam
en anderen zo gemakkelijk wordt gemaakt.

ANTWOORD : De Ca P verhouding in het rantsoen mag niet te veel afwijken
van 2:1. Als hooi zal men dus liever grashooi (verh. 2:1) nemen dan klaver- of
lucernehooi, waarin de verh. 7 : 1 of zelfs nog wijder is.

Het eiwitgehalte mag niet te hoog zijn. Overigens moet het rantsoen evenwichtig
zijn, het krachtvoeder moet ook uit meerdere producten bestaan.

Haver bevat de P vooral als phytine, dat in de darm niet oplost. Het ferment
phytase, dat de phytine kan splitsen, komt niet voor in haver en mais, wel in gerst,
rogge, tarwe en de afvallen daarvan. Haver en mais zonder meer, bevorderen dan ook
het optreden van rachitis. Men kan haver b.v. aanvullen met grintzemelen. Ook
mineralen zijn nodig. Als krachtvoeder kan men dus paardenmeel nemen. Zelfs ver-
dient het aanbeveling enige mineralen extra te geven.

Het rantsoen kan b.v. bestaan uit :
goed hooi, 5—10 kg bieten, 2 kg paardenmeel, 2 eetlepels mineralen (herkauwers en
paarden) en overdag weidegang. Beweging bevordert het genezingsproces. Het dier
mag niet vet worden. Bij verblijf binnenshuis kan men 1 kg kunstmatig gedroogd
groenvoeder toevoegen.

Als therapie past men eenmaal per maand of per 6 weken een injectie toe met een
grote dosis vitamine D, intramusculair. Van Dohyfralolie io-voudige sterkte (7500 I.E.
per cc) kan men 10—50 cc inspuiten.

VRAAG : Houdt het veelvuldig voorkomen van eczeem, longaandoeningen,
oranjekleurige ontlasting, diarrhee, arthritiden, abcessen, ook verband met het voederen
van grote hoeveelheden aardappelen aan de varkens ?

ANTWOORD : De genoemde verschijnselen wijzen op het voorkomen van biggen-
griep (= influenza). Enerzijds houdt de uitbreiding van deze ziekte verband met de
grotere fokzeugenstapel van de laatste jaren, waardoor de infectie met het virus sneller
van worp op worp kan overgaan, anderzijds schept zeer zeker een lukraak-voeding
met aardappelen een zekere praedispositie. Een goede behandelingsmethode is nog
niet gevonden. Preventiefis het isoleersystecm van de zeugen toe te passen (Waldmann).
Elke zeug krijgt 14 dagen vóór het werpen een afzonderlijk hok met uitloop, waarin
te voren nimmer varkens zijn geweest. Contact tussen de hokken en zelfs tussen de
uitlopen moet vermeden worden, dus een tussenruimte van 1 a 2 m in acht nemen.
Dc zeug blijft tot 8 weken na het werpen in een dergelijk hok met uitloop, de biggen
nog 2 maanden langer. Zorgt voor warme ligplaatsen, speciaal voor de biggen en een
goede voeding. Veel aandacht schenken aan stoffen, welke voor de bloedvorming van
betekenis zijn o.a. ijzer, koper (vooral voor biggen van 2—5 weken) en aan de vitaminen
AD en B (gedr. biergist, vital).

Als biggenrantsoen is momenteel gezuurde ondermelk eiwitarm biggenmeel te
verkiezen boven eiwitrijk biggenmeel tenzij in het laatste 8 J 10 % goed haringmeel
is opgenomen. Haringmeel van goede kwaliteit is sedert 1940 weinig verkrijgbaar
geweest.

Als therapie zou men tegen het virus een aspecifieke eiwittherapie kunnen proberen,
bij voorkeur in het beginstadium van de ziekte, dus op 1—3 weken. Zodra secundaire
infecties zijn opgetreden, zijn coccenvaccins, antibiotica enz. aangewezen.

Dikwijls moet de behandeling ook symptomatisch zijn b.v. als arthritiden (vooral
ellebooggewr.), middenoorontsteking, funiculilis, abcessen e.d. zijn opgetreden.

Volgens practijkervaringen doet het voederen van aardappelen aan fokzeugen het
weerstandsvermogen van de biggen achteruitgaan, hoe goed men de rantsoenen volgens
huidige kennis ook samenstelt. Men prefereert voor fokzeugen bieten daarom boven
aardappelen. Bij slecht samengestelde rantsoenen met aardappelen wordt de biggen-
fokkerij vaak een totale mislukking. Het sterftecijfer wegens griep kan clan zeer hoog
zijn en de overblijvende exemplaren worden vrijwel allemaal achterblijvers.

The Quantitative Study of Foot- and Mouth Disease Virus by W. M. Hender-
son. Uitgave : His Majesty\'s Stationery Office 1949, London.

De gebruikte proefdieren zijn caviae van ± 450 gram en Devonshire ossen van onge-
veer 18 maanden oud.

De caviae worden intradermaal aan de voetzooltjes van de achterpoten ingespoten
met virusverdunningen resp. 10-¹, 10-², 10-³.

Naar analogie van de titratie volgens Calmette van vacciniavirus in de huid van
het konijn, worden de ossen in het tongslijmvlies ingespoten. De gebruikte verdun-
ningen zijn 10-¹ t/m 10-⁶.

Uitvoerig behandelt de schrijver de techniek van de enting en de interpretatie van
de positieve en negatieve reacties. Fraaie foto\'s verduidelijken de tekst.

De bestudering van de publicatie wordt allen, die zich bezig houden met de titratie
van mond- en klauwzeervirus, warm aanbevolen.

De indeling der tweede druk is gelijk aan de eerste. Achtereenvolgens worden be-
handeld : de techniek van het bloedonderzoek, de algemene symptomatologie met een
beschrijving der normale cellen in het bloed, de veranderingen welke in de normale
celverhoudingen optreden onder bijzondere physiologische omstandigheden (arbeid,
voeding, drachtigheid, enz.) en onder pathologische omstandigheden, het normale
bloedbeeld bij alle mogelijke dieren, de ziekten van het erythroblastische- en het
leucoblastische systeem, de symptomatische bloedveranderingen bij verschillende
infectieziekten, orgaanziekten en intoxicaties.

Het werk geeft veel omtrent de veterinaire haematologie, maar toch zal men bij het
doorlezen van het boek op vele plaatsen een vraagteken plaatsen.

Ik noem b.v. : 60—80° Sahli is voor het normale rund in Nederland zeker te hoog.
Een gem. aantal w.bb.1. van 8000 is te hoog. In Nederland zitten verreweg de meeste
koeien tussen 6 en 8000. Het normale aantal eos. cellen bij het rund wordt gesteld op 6
(3—8). Dit is voor Nederland veel te laag. Een aantal tot 20 % durf ik niet als abnor-
maal te beschouwen na een onderzoek bij honderden koeien. Jongere cellen dan
staafkernigen komen bij het normale rund niet in het bloed voor.

De anaemie bij tuberculose is zuiver secundair. Een leucocytose wordt bij tuber-
culose van het rund slechts zelden gevonden en het is zeker niet juist, dat „die Falie mit
Leukozytose" overwegen. Dat een tuberculose infectie een neutrophiele leucocytose
kan veroorzaken is bewezen. Dat een secundaire infectie het bloedbeeld kan beïnvloeden
spreekt van zelf.

In de meeste gevallen is het aantal eos. cellen bij tuberculose normaal ; vaak is het
aantal verhoogd, veel minder vaak verlaagd. Bij de bespreking van de veranderingen
van het bloedbeeld na tuberculinatie is het storend, dat de bevindingen in de Angel-
Saksische landen niet zijn gerefereerd.

Bij de bespreking der bloedbeelden bij sepsis, traumatische gastritis, etteringen,
pneumonie, longgangraen, pyometra, enz., wordt te weinig aandacht geschonken
aan de qualitatieve veranderingen welke in het bloedbeeld optreden en deze zijn bij
deze ziekten van zo doorslaggevend belang.

Bij distomatose vindt men zeer zeker vaak een verhoogd aantal eos. cellen, maar
even vaak vindt men een normaal aantal.

Hangt dit misschien samen met het al of niet zwerven van jonge distomen door de
lever ; met het al of niet aanwezig zijn van destructie en resorbtie van leverweefsel ?
Dus een verklaring door allergie ?

In het algemeen zou ik willen opmerken : Het gehele boek door wordt veel aandacht
geschonken aan het quantitatieve bloedbeeld, terwijl het qualitatieve beeld onvoldoende
wordt besproken en de „biologische leucocyten reactie" bij de bespreking der ziekten
in het gedrang komt.

De afbeeldingen der witte bloedlichaampjes zijn niet mooi en geven niet steeds weer.
waar het juist om gaat bij het qualitatieve onderzoek.

„Inleiding tot de Mikroskopische Techniek, geschreven door C. van Duyn Jr. Het
boek is 369 bladz. groot, is gedrukt op goed papier. De prijs van het degelijk gebonden
werk is ƒ 15.50.

Prof. Dr. J. Boeke schreef een kort woord ter inleiding. Hierin wordt opgemerkt,
dat het boek bestemd is voor allen, die zich met mikroskopisch en mikrochemisch
onderzoek bezighouden. Voor het hoofdstuk Mikrochemie verleende Dr. W. G. Perdok,
conservator van het Kristallografisch Instituut der Universiteit te Groningen, zijn
medewerking.

De inhoud vermeldt een groot aantal hoofdstukken, b.v. : Het mikroskoop, Het
gebruik van het mikroskoop, Eenvoudige mikrochemische onderzoekingen, Ento-
mologie, Onderzoek van algen, Algemene botanische onderzoekingen, Mikrotoom-
techniek, Methoden der weefselleer, Mikroskopisch bloedonderzoek, Onderzoek en
praeparatie van protozoa, Mikroskopisch onderzoek van gisten, bacteriën en schimmels,
Mikroskopisch onderzoek van urine en sperma en tenslotte Receptuur (reagentia,
kleurstoffen enz.). Zoals uit deze opsomming moge blijken, zullen vele en velerlei
onderzoekers dit werk kunnen raadplegen. Ruim 200, in het algemeen goede afbeel-
dingen verluchten de tekst, die wat de verschillende technische problemen betreft,
in de regel duidelijk is. Het boek is, wat het medische deel betreft, vrijwel geheel
/mmaan-mcdisch, niet veterinair-medisch, georiënteerd. Het voornaamste van het werk
is echter, zooals de titel ook aangeeft de mikroskopische „techniek", zoodat het boek
zeer zeker ook met groot voordeel gebruikt kan worden door allerlei laboratoria waar
veterinaire problemen niet zonder mikroskopiseeren opgelost kunnen worden.

Lehrbuch der Tiergeburtshilfe. Verlagsbuchhandlung von Richard Schoetz.
Prijs R.M. 42.—.

Dit door Prof. Dr. J. Richter f en Prof. Dr. R. Götze uitgegeven werk over de ver-
loskunde bij onze huisdieren is ontstaan met medewerking van de volgende Hoog-
leraren, n.1. Prof. Dr. Benesch te Weenen, Prof. Dr. R. Götze te Hannover, Prof. Dr.
F. C. van der Kaaij te Utrecht, Prof. Dr. N. Lagerlöf te Stockholm, Prof. Dr. J. Liess
te Hameln, Prof. Dr. J. Richter ] te Leipzig en Prof. Dr. G. Rosenberger te Sarstedt.

Uit het voorwoord blijkt, dat het de bedoeling is geweest om met dit werk alle reeds
bestaande en meestal verouderde Duitse werken over de verloskunde en gynaecologie
te vervangen. Reeds meer dan 10 jaar geleden zijn samenstellers aan dit enorme stan-
daardwerk begonnen, een arbeid die door de oorlog natuurlijk belangrijk vertraagd is.
De samenstellers hebben de medewerking gezocht en verkregen, niet alleen van deskun-
digen uit Duitsland, maar ook van deskundigen uit naburige landen.

Op het eerste gezicht deed de bovengenoemde samenwerking, zo kort na de oorlog
al, wat vreemd aan. Uit de voorgeschiedenis begrijpen wij echter dat dit dus een voort-
zetting is van een vooroorlogse samenwerking. Laten we hopen, dat deze West-Euro-
pese Verloskundige samenwerking een voorbeeld moge zijn voor de West-Europcse
Unie.

Niet behandeld is de physiologie en de pathologie van de voortplanting en van de
inelkklier. Beide zijn onderwerpen die in een verloskundeboek gemist kunnen worden.
Het werk is dus beperkt tot de physiologie en de pathologie van de voortgeschreden
drachtigheid, van de geboorte, van het puerperium en van de pasgeboren dieren. Over
deze onderwerpen is een boek geschreven van 671 bladzijden. De tekst is op schitterende
wijze verlucht met 465 zéér goede tekeningen, foto\'s en zelfs kleurenfoto\'s.

Laat ik beginnen met te zeggen, dat wij in dit werk een prima handboek over de ver-
loskunde en gynaecologie hebben verkregen. Een boek, dat voor studenten onmisbaar
is, tenminste, als ze niet van plan zijn zich met een minimum aan kennis tevreden te
stellen. Aan de andere kant is het een boek, dat ook voor de practici, die er prijs op
stellen hun bibliotheek aan te vullen, van grote waarde is. Juist voor diegenen, die graag
een verlossing doen, is dit boek van waarde om later nog eens na te kijken hoe een ander
een bepaald geval zou hebben opgelost.

Het bock begint met een kort overzicht van de geschiedenis der verloskunde door J.
Richter. Daarna wordt de normale drachtigheid behandeld door Götze. Terecht is
aan het begin van de ontwikkeling van de vrucht niet veel aandacht besteed; men krijgt
daardoor maar doublures met de embryologie-boeken. Ik vind het echter jammer, dat
de schrijver het drachtigheidsonderzoek niet in een apart hoofdstuk heeft behandeld.
De schrijver vindt dit blijkbaar meer op het gebied van de steriliteit en de fertiliteit
liggen. In een boek over verloskunde is echter het behandelen van het vaststellen van
de drachtigheid volkomen op zijn plaats.

In hoofdstuk IV wordt de pathologie van de drachtigheid behandeld; een belangrijk
hoofdstuk, waarin o.a. de stofwisselingsziekten tijdens de drachtigheid worden besproken.

Bij de behandeling van de normale geboorte mis ik de opmerking, dat bij het paard
stuitliggingen soms opmerkelijk traag worden geboren. Ieder jaar kost dit veulens,
doordat de eigenaar te lang wacht met het inroepen van hulp.

Bij de behandeling van de abnormale geboorte wijst Götze er terecht in het begin
van \'t hoofdstuk op, dat het zaak is allereerst een goede diagnose te stellen en daarna
pas een plan voor de verlossing op te maken.

Interessant is de algemene inleiding van Benesch over de repositie. Hij wijst er op,
dat het zaak is, bij de repositie zoveel mogelijk gebruik te maken van een dubbel stel
krachten, n.1. een terugduwende en een trekkende kracht. Bij een carpaalligging kan
men bv. met een touwtje aan de kogel trekken en met de hand het carpus terugduwen.
Het is weliswaar geen nieuws, maar het is goed dat hier nog eens even de aandacht op
wordt gevestigd. Hetzelfde kan men bereiken door het werken met zijn tweeën, of bij
lange dunne armen door het werken met beide handen in de uterus.

De op bladzijde 242 afgebeelde „Bauchvertikallage" ofwel „Hundesitrige Lage"
zou ik nooit in eerste instantie door terugduwen van het voorstel in een stuitligging ver-
anderen. In het afgebeelde geval ligt het veel meer voor de hand om de beide achter-
benen te reponeren. In een ander gedeelte van het boek wordt dit trouwens ook aan-
geraden.

De percutane embryotomie wordt door Götze behandeld. Zoals het in een handboek
gebruikelijk is, zijn alle wel eens gebruikte instrumenten afgebeeld. Zo zijn er bv. 17
vingermessen afgebeeld, terwijl de meeste practici er één of hoogstens twee zullen hebben.
Voor goed werk lijkt mij dat van Hollweg of Hollweck het beste.

Bij de methoden om de kalvende koe neer te leggen miste ik de gemakkelijke en zelden
falende methode van een zak onder de buik en tillen.

Götze geeft een prima overzicht van hetgeen er met het instrument van Thijgesen
te bereiken is. Hiertegenover staat, dat Götze de verschillende problemen naar mijn
mening nodeloos ingewikkeld oplost. Wanneer ik lees, dat de kop pas wordt weggenomen,
nadat de voorbenen in de carpus zijn afgezaagd, dan stel ik daar tegenover, dat ik
daar nog nooit behoefte aan heb gevoeld. Wanneer ik lees, dat de dikwijls noodzakelijke
totale embryotomie in kopligging maar liefst 7 zaagsneden bevat, dan vraag ik mij al
hoe het komt dat wij de meeste embryotomiën met kop. voorbeen, kruis op kruis oplossen
en zelden tot dwarszaagsneden c.d. moeten overgaan.

Prof. v. d. Kaaij behandelt de ons allen goed bekende sub-cutane methode gecom-
pleteerd met de borende instrumenten.

Met grote belangstelling las ik het hoofdstuk over de torsie uteri. Een percentage van
60—70 % draaiingen naar rechts is zeker niet in overeenstemming met onze ervaringen.
V. d. Kaaij geeft aan 180 X links tegen 49 X rechts, ofwel 80 % links (T. v. D. 1941).

Evenmin ben ik het eens met de opmerking, dat het voor het manueel reponeren van
essentieel belang is, de vliezen heel te laten. Kan men reponeren zonder de vliezen stuk
te maken, goed, maar anders de vruchtvliezen perforeren, een deel van het vrucht-
water af laten lopen, de vrucht wat optrekken en opnieuw proberen.

Na een goede bespreking over de repositie volgt een uitgebreide bespreking van de
verwondingen na de geboorte en andere afwijkingen bij het moederdier na de geboorte.

Na de behandeling van de normale geboorte volgt het abnormale puerperium door
v. d. Kaaij en Götze.

Bij de zéér uitgebreide behandeling van dit onderwerp merk ik op, dat bij een paard
met een retentio secundinarum de onbevruchte hoorn als regel \'t moeilijkst is los te
maken en niet omgekeerd.

Als laatste hoofdstuk vinden we een uitgebreide behandeling over de pathologie
der pasgeboren dieren.

Bij Vigot Frêres, Éditeurs Paris 1950, verscheen van de hand van Collega Dr.
Craplet dit boekwerkje, hetwelk in het bestek van ongeveer 140 bladzijden een inzicht
wenst te geven in de actuele vragen der ziektekunde van schaap en geit.

Men doet er goed aan bij voorbaat vast te stellen, dat dit werk het uitvloeisel is ener
opdracht, verstrekt door een concern, dat zich allereerst ten doel stelt, de afzetmogelijk-
heden van de gefabriceerde spécialités te vergroten. Daarnaast wordt een stock gehou-
den van buitenlandse patentgeneesmiddelen. Voor het debiet hiervan wordt mede
belangstelling gevraagd.

In de inleiding wordt een proeve van systematiek gegeven, welke voor onze Neder-
landse begrippen wel een zeer gecompliceerd karakter draagt.

Een korte beschrijving van de praenatale, puerpurale en postnatale periode volgt,
waarbij geen nieuwe gezichtspunten geboden worden. Het beeld van de acetonaemie
wordt teruggebracht tot een simpele voedingsstoornis; over de mogelijkheid ener regu-
latiestoornis van centralen (diëncephalen) oorsprong wordt niet gerept, zo ook wordt
het melkziektebeeld abusievelijk herleid tot een hypocalcaemie, zonder de mogelijk
functionele achtergrond hierbij in het geding te brengen.

De moderne uierziektetherapie met behulp van Penicilline wordt vermeld voor de
besmettelijke uieraandoening bij schapen, veroorzaakt door de bacil van Damman en
Frcese. Deze vorm schijnt vooral in N.-Frankrijk endemisch voor te komen. Hiertegen
wordt ook het antibioticum tyrothricine gebruikt.

Aan opfokziekten van lammeren wordt grote aandacht besteed ; in het bijzonder ook
aan de Parasitologie, waarbij hier en daar recepten van bestrijdingsmiddelen worden
gegeven. De dosering van Hydrobromas arecolini bij taeniasis acht ik aan de hoge
kant, de therapie tegen coccidiose met Sulphamezathine vind ik niet vermeld.

Ik kan dit boekje, hetwelk naar mijn oordeel op sommige onderdelen wel wat al te
veel is uitgesponnen, onder de reserve in de aanvang dezer recensie nader genoemd,
aanbevelen.

Het zullen echter bij de voortschrijdende ontginning van onze vaderlandse bodem niet
velen zijn, welke nog dagelijks te doen krijgen met de behandeling van ziekten, voor-
komende bij schaap en geit.

Wat de laatste betreft, krijg ik de indruk dat ze er wel wat al te schriel afkomt.

In dit tijdschrift van 1 Oct. 1949 is een bericht opgenomen over het doel en de be-
tekenis van bovengenoemde instelling.

In 1949 is aan Dr. H. R. Bird van het Agricultural Research Center te Beltsville,
Maryland U.S.A. voor de eerste maal deze onderscheiding toegekend.

Heden werd bericht ontvangen van het Tom Newman Memorial Award Committee
van de Poultry Association of Great Britain (S.P.B.A.) te London, dat voor de meest
belangrijke bijdrage inzake Pluimvee-onderzoekingswerk in 1949 gepubliceerd, de
prijs is uitgereikt aan Dr. Fred R. Beaudette of the New Jersey Agricultural Experiment
■Station, New Brunswick, N. J., United States of America voor zijn uitstekend werk
op het gebied van pluimveeziekten ; het betreft de volgende onderwerpen :

A Comparison of F\'iltration and Antibiotic Treatment for the Recovery of New-
castle Virus from Spontaneous Cases.

Waar in 1949 aan een specialist in voederkennis de onderscheiding ten deel viel, is
nu het werk van een pluimvee-patholoog bekroond.

Het Award Comité is in Nederland vertegenwoordigd door een Commissie bestaande
uit de Heren :

Dr. W. K. Hirschfeld, Lector aan de Vet. Faculteit der Rijksuniversiteit te Utrecht en

Bovengenoemde vereniging vergaderde te Utrecht. De vergadering werd voorafgegaan
door een lezing van Prof. F. B. Hutt van de Cornell University, New-York, welke
in een der gebouwen van de Veeartsenijkundige Faculteit werd gehouden. De titel
dezer lezing luidde: „The Control of Leucosis". Prof. Hutt zette op zeer duidelijke
en bevattelijke wijze uiteen, dat men op het instituut, waaraan hij werkzaam is, enkele
hoenderstammen beeft gefokt, die onderling sterk verschillen in vatbaarheid voor de
ziekten van het leucose-complex, waartoe o.a. de verlammingsziekte (Neurolympho-
matosis) behoort. Dit heeft er o.a. toe geleid, dat in de Verenigde Staten nu ook een
aantal particuliere fokkers zich ten doel heeft gesteld om te trachten door systematische
fokkerij de weerstand van hun stammen tegen de genoemde ziekten te verhogen. Een
kenmerkende bijzonderheid van de toegepaste werkwijze is, dat men een gedeelte
van zijn kuikens opzettelijk aan een natuurlijke besmetting blootstelt, teneinde de
vatbare exemplaren, die zich daaronder bevinden, uit te selecteren en alleen dieren
met een groot weerstandsvermogen voor de fokkerij te kunnen bestemmen.

In de vergadering werden statuten en een huishoudelijk reglement besproken en
vastgesteld. Het ledental bedroeg tot dusverre 23. Staande de vergadering traden
16 nieuwe leden en 1 begunstiger tot de vereniging toe. Het bestuur werd als volgt
samengesteld: Prof. Dr. L. de Blieck, voorzitter; Ir. J. G. Tukker, onder-voorzitter;
C. S. Th. van Gink, Dr. W. K. Hirschfeld, Prof. Dr. C. Romijn, Dr. S. M. Speelman,
leden en Ir. P. Ubbels, secretaris-penningmeester. De jaarlijkse contributies voor
1950 en 1951 werden bepaald op f 12.50 voor leden en tenminste de tegenwaarde
van £ 5.— voor begunstigers. Hierin zijn de bijdragen voor de internationale organisatie,
de W. P. Sc.A. begrepen, waarvoor leden en begunstigers o.a. het World\'s Poultry
Science Journal, het orgaan dezer organisatie toegezonden krijgen. Door middel van
een publicatie in de vakbladen en het verspreiden van een circulaire zal op daarvoor in
aanmerking komende personen en instellingen een beroep tot aansluiting worden gedaan.

Besloten werd als afgevaardigde van de vereniging in de Commissie van Voorbereiding
voor de Nederlandse deelname aan het van 2—9 Aug. 1951 te Parijs te houden 9e
Wereldcongres voor Pluimveeteelt voor te dragen: Prof. Dr. L. de Blieck te Bilthoven.

VERSLAG van de vergadering van de Groep K.I. van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, gehouden te Utrecht op 27 Sept. 1950 in Hotel
,,Noord-Brabant".

Voor de pauze werd het huishoudelijk reglement besproken, waarvan het ontwerp
met enige wijzigingen door de vergadering werd goedgekeurd. Na een gemeenschappe-

lijke lunch hielden coll. Ter Borg en coll. Moons uit Mill een inleiding over: „De
technische leiding van de dierenarts-practicus bij een K.I.-vereniging".

Dr. Ter Borg bepaalde zich tot de toestand in Groningen. Om deze te begrijpen
moet men de groei van de K.I. aldaar nagaan. Na de onderzoekingen van coll. Siebenga
werd de K.I. in een klein gebied met levenswarm sperma toegepast. In 1946 ontstonden
in het Westerkwartier 5 verenigingen, die het werk met lekenhulp deden. In 1947
zouden in totaal 12 verenigingen gaan werken, ondanks waarschuwingen van veterinaire
zijde. Tegenslagen konden niet uitblijven. Door de samenwerking van de toenmaals
pasopgerichte gezondheidsdienst met de practiserende collega\'s werden de moeilijk-
heden overwonnen. De dierenarts-practicus werkt volgens bepaalde instructies van
de gezondheidsdienst. Deze samenwerking gaat zeer goed. In Winsum is alleen een
stierenstation. De andere verenigingen hebben de stieren op bedrijven ondergebracht.
Men probeert nu enige verenigingen te laten samensmelten om tot de bouw van een
station in de buurt van Groningen te komen. De leiding van dit station zal dan bij
de gezondheidsdienst berusten. Het gedistribueerde sperma wordt dan door de practicus
gecontroleerd.

Coll. Moons besprak de toestand in Brabant. De K.I. is daar gegroeid van de boeren uit.
De plaatselijke dierenarts kreeg de leiding. Deze staat in onmiddellijk contact met de
boeren; hij moet op organisatorisch, zoötechnisch en veterinair-technisch gebied zijn
invloed laten gelden. Dit kan hij beter dan de gezondheidsdienst, die verder van de
boeren afstaat. De gezondheidsdienst bepaalt zich ertoe in geval van moeilijkheden
te helpen en controlewerkzaamheden te verrichten. De gezondheidsdienst moet niet
zelf de leiding van stations in handen nemen. Bij het groeien van de stations zal de
dierenarts-practicus voor de keus worden gesteld of hij de leiding van het station op
zich zal nemen of de praktijk behouden en de leiding aan een ander overdragen.

Een uitgebreide discussie volgde op beide zeer goede voordrachten, waarbij
heel duidelijk tot uiting kwam, dat in de verschillende provincies in ons land de ver-
houdingen niet dezelfde zijn. Deze zijn verschillend al naar gelang het tijdstip, waarop
de gezondheidsdiensten hun werk zijn begonnen en het toen al of niet aanwezig ziin
van K.I.-verenigingen.

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413, Giron. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

De copie voor het nieuwe Diergeneeskundige Jaarboekje, dat in Januari
1951 zal verschijnen, moet binnenkort bij de drukker worden ingezonden.

In verband hiermee wordt nogmaals een dringend beroep gedaan op de
medewerking van alle dierenartsen.

Alle dierenartsen worden verzocht nog even alle op hen betrekking hebbende
gegevens, die voorkomen in het Diergeneeskundig Jaarboekje 1950, na te
zien en voor zover wijzigingen moeten worden aangebracht, die nog niet
bij de redactie bekend zijn, deze zo spoedig mogelijk te melden aan Dr. J. M.
van Vloten, Prins Mauritslaan 99 te \'s-Gravenhage.

Alleen met volledige medewerking van alle dierenartsen zal het Jaarboekje
1951 zo betrouwbaar mogelijk kunnen zijn.

De leden en candidaatleden, die gebruik maken van het collectief abonnement op
Erfelijkheid en Practijk, worden verzocht de gereduceerde abonnementsprijs ad ƒ i.—
zo spoedig mogelijk over te maken op gironummer 511606 ten name van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Eventuele nieuwe abonnementen kunnen worden aangevraagd bij het secretariaat
van de Maatschappij door storting van het abonnementsgeld ad ƒ 1.—. Bestaande
abonnementen lopen normaal door.

Door het Hoofdbestuur is in de vacature, die ontstaan is door de periodieke aftreding
van Dr. R. van Santen te Nijmegen, die herkiesbaar was, opnieuw benoemd Dr. R.
van Santen.

In de vacature, die is ontstaan door het tussentijds aftreden van Prof. Dr. G. Krediet,
heeft het Hoofdbestuur benoemd collega G. M. van Waveren te Rotterdam.

Met ingang van 1 Januari 1951 wordt aan de Redactie toegevoegd, als ambtelijk
secretaris, de algemene secretaris van de Maatschappij, Dr. W. A. de Haan.

Op verzoek van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst wordt het volgende
bekendgemaakt:

De Minister van Financiën heeft bij rondschrijven no. 116, dd. 17 October 1950
aan de directeuren van \'s Rijks belastingen medegedeeld,

,,dat de in artikel 12 no. 22 van het Besluit op de Omzetbelasting 1940 vervatte vrijstel-
ling mede toepassing vindt ten aanzien van door veeartsen, in verband met de bestrijding
van tuberculose onder het rundvee verrichte diensten, voor zover de vergoeding wordt
voldaan door Provinciale Gezondheidsdiensten voor Vee".

Dit betekent, dat - evenals voorheen bij de zgn. ,,Rijksbestrijding" - geen omzet-
belasting verschuldigd is over de honoraria voor de tuberculosebestrijding, die nu door
de Gezondheidsdiensten aan de dierenartsen worden uitgekeerd.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
collega S. T. v. d. Burg te Langerzwaag.

Als candidaat lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde werden de volgende
diergeneeskundige candidaten aangenomen:

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

Mevrouw Dr. J. Donker-Voet te Buitenzorg, is verhuisd naar Haarlem, Warmoes-
straat 18. . (pag. 102)
E. H. J. Lenssen te Utrecht, die de practijk waarneemt van collega G. C. Terlouw
te Geldermalsen, is tevens tijdelijk keuringsveearts, hoofd van dienst in de keurings-
kring Geldermalsen. (P^ag- 81)
S. Makkinga te Westwoud, diens huisadres en telefoonnummer zijn als volgt ge-
wijzigd: Dr Wytemalaan 21, tel. K. 2286-465. (pag. 82)
D. Oskam te Bergambacht, diens functie is thans dierenarts bij de Provinciale Gezon-
heidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland, gevestigd te Gouda, Kazernestraat 6, tel.
K. 1820-4284. (pag. 86)
J. Spruyt te Meppel, is binnen die gemeente verhuisd naar Parklaan 8; het telefoon-
nummer K. 5220-520 (privé) is daarbij komen te vervallen. (pag. 92)
D. M. Zuydam te Rotterdam, is binnen die gemeente verhuisd naar Dordtsestraatweg
981, tel. 70370. (pag. 100)

Collega M. P. Swinkels te Helmond is aangesteld tot tijdelijk Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (pag. 93)

Collega D. C. Kruymel te Bilthoven is op 22 October 1950 overleden (pag. 80)
Veeartsenijkundig examen.

Voor het veeartsenijkundig examen is geslaagd de Heer S. T. v. D. Burg te Lange-
zwaag.

Sur deux cas de Tumeur du Rein. (Jean Signol, Revue de Méd. Vet. 101,
\'95°. ⁶5)-

Oppervlakkige casuïstische mededeling betreffende een niertumor bij het rund en
bij een paard. Referent kan zich niet aan de indruk onttrekken dat hier niet van nier-
tumoren maar van bijniertumoren sprake is. Omtrent de histologie der tumoren wordt
niets vermeld.

Hermaphroditismus verus unilateralis beim Hund mit blastomatöser
Entartung des rudimentären Ovars. (Bertha und Hugo Stünzi, Schweizer
Archiv für Tierheilkunde 92, 1950, 67).

Na een uitvoerige inleiding over de huidige opvattingen omtrent ontstaan en rang-
schikking van de verschillende vormen van hermaphroditisme, wordt een hond be-
schreven met een manlijk uitwendig geslachtsapparaat, inwendig een uterus en een
carcinomateus veranderd ovarium. De in het scrotum aanwezige testikel was atrophisch
zonder Spermiogenese en met een duidelijke hyperplasie der interstitiële cellen. De
uterus vertoont een pyometra waaruit Streptococcen gekweekt werden. In een uit-
voerige beschouwing over de aetiologie en Pathogenese der waargenomen afwijkingen
komen de auteurs tot de conclusie, dat het waarschijnlijk is, dat een verhoogde men-
formonproductie door het ovariumblastoom de oorzaak is van de pyometra en van
de veranderingen in de testikel. Zij baseren deze mening mede op de waarneming
dat deze hond zich psychisch als een teef gedroeg.

Influence of penicillin and other antibiotics in lactic streptococci in Starter
cultures used in Cheddar cheesemaking. (H. Katznelson, E. G. Hood, J. dairy
Sci. 32, 961, 1949).

Uit de literatuur is bekend, dat na een penicilline-behandeling bij mastitis de melk
minstens een dag na beëindiging der kuur ongeschikt is voor de kaasbereiding, omdat
penicilline de onontbeerlijke melkzuurvormende micro-organismen in hun groei be-
lemmert.

Streptococcus cremoris wordt geremd wanneer de melk 0,1 eenheid penicilline per
ccm bevat; Streptococcus lactis bij 0,25—0,3 eenheid per ccm. Een cultuur, die uit
een mengsel van melkzuurvormende streptococcen bestond werd geremd door 0,05
eenheid penicilline per ccm.

Uit eigen experimenten bleek, dat volledige groeiremming van melkzuurstreptococcen
optrad met 0,2—0,4 eenheid penicilline per ccm, sterke remming werd veroorzaakt
door 0,1 eenheid en matige groeiremming door 0,05 eenheid per ccm.

Uit het voortgezet onderzoek bleek, dat penicilline de sterkste remming veroorzaakte,
daarna kwamen resp. subtiline, aureomycine, streptomycine, chloromycetine en
bacitracine.

Penicillinase in een hoeveelheid van 0,02 mg per 100 ccm gaf een bijna normale
groei en melkzuurproductie te zien, wanneer de melk 0,5 eenheid penicilline per ccm
bevatte, doch slechts 50 % zuurproductie, wanneer de melk 1,0 eenheid bevatte.
Pasteurisatie verminderde het remmende effect van penicilline in melk niet.

Door een melkzuurstreptococcenstam herhaaldelijk op penicillinchoudende melk
te kweken kon een resistente stam worden ontwikkeld, die een normale coagulering
der melk veroorzaakte bij 3 eenheden penicilline per cc, terwijl de resistentie van de
stam behouden bleef na 20 passages over penicilline-vrije melk.

Considérations sur 1\'éradication de la tuberculose bovine. (G. Flückioer,
Ann. de Méd. vét. 1950, 94, 104).

De bestrijding der rundertubcrculose door middel van opsporing en slachting der
„open lijders" (methode Ostertac) is enige tijd uitgevoerd in Zwitserland op zwaar
besmette stallen. Soms leverde zij succes op, maar meestentijds niet voldoende, daar
de uitscheiding der tuberkclbaeteriën zeer wisselend is en haar opsporing bovendien
grote moeilijkheden geeft.

Het microscopisch sputumonderzoek geeft slechts in ± 40 % van de gevallen, waarbij
de caviaproef positief verloopt, de verlangde aanwijzingen. Helaas is ook van het
klinisch onderzoek geen beduidende aanvulling der diagnostiek te verwachten; slechts
ongeveer een derde der lijders aan open longtuberculose vertoont klinische symptomen.

Men handelt veilig door iedere reactor op tuberculine te beschouwen als lijder aan
longtuberculose, en wel als open lijder, dus gevaarlijk als verspreider der ziekte. Een
tuberculeus proces, hetwelk levende tuberkelbacteriën bevat, kan vroeg of laat aan-
leiding worden tot een gegeneraliseerd lijden en levert dus een voortdurende bedreiging
op voor mens en dier.

De bestrijdingsmethode, welke snel en zeker tot succes zal leiden, moet dan ook
beogen de radicale eliminatie door slachting van alle reactoren op de tuberculine.
De tuberculose-bestrijding is daarbij geen kwestie meer van wetenschap, maar van
organisatie en economie.

De zeer hoge kosten dezer methode zijn niet uitsluitend te dragen door de veehouder,
vaak ook niet door de staat, maar dienen dan gehonoreerd te worden door de consument,
welke voor gezonde melk gaarne meer betaalt.

Het wantrouwen tegen de tuberculinatie ter opsporing van tuberculose is in hoge
mate ongerechtvaardigd. Bij uitvoerige secties blijkt de reactie voor 98 % juist te zijn.
Bekend is, dat bij tuberculeus-cachectische dieren de hoeveelheid niet-geneutraliseerde
antistoffen onvoldoende is om op ingebrachte tuberculine te reageren. Aan de andere
zijde zullen zeer licht geringe tuberculeuse processen bij reactoren aan de waarneming

ontsnappen, terwijl eveneens vrij veelvuldig is vastgesteld de aanwezigheid van tuberkel-
baeteriën in vlees van slachtdieren, bij welke macroscopische laesies ontbraken en
de tuberculinatie positief was verlopen.

De actieve immunisatie is als bestrijdingsmiddel, althans voor zover betreft de
tuberculose onder het rundvee, vrijwel overal opgegeven. De zwakke immuniteit,
welke bij een natuurlijke besmetting opgewekt wordt, houdt weinig beloften in voor
het effect van een kunstmatige onvatbaarmaking.

Het is dan ook gebleken, dat geen der preparaten, ook niet de BCG., practische
betekenis heeft. In een recente resolutie van het Office international des Epizoöties
werd dientengevolge het gebruik van vaccins bij de bestrijding der tuberculose af-
gekeurd.

De directe schade der tuberculose onder het rundvee in Zwitserland wordt geraamd
°P ± ²5 millioen francs.

On the action of sulfanilamide. (K. C. Winkler, 1\'. G. de Haan and J. van de
Langerijt; Antonie van Leeuwenhoek 15, 129, 1949).

On the action of sulfanilamide. (P. G. de Haan, K. C. Winkler and H. Baljet,
Antonie van Leeuwenhoek 15, 136, 1949).

Methionine, xanthine, serine, thymine en valine hebben in cultures van E.coli in
een synthetische voedingsbodem, die ammoniumchloride, glucose en zouten bevat,
een antagonistische werking op sulfanilzuur, sulfanilamide, sulfapyridine, sulfapyri-
midinc en sulfathiazol. Dit zou erop kunnen wijzen, dat de biosynthese van deze stoffen
geremd wordt door stijgende concentraties van de sulfapreparaten, zodanig dat de
synthese van methionine door de laagste, de synthese van valine door de hoogste con-
centraties geremd wordt. Ten opzichte van Staphylococcus aureus hebben methionine,
xanthine, thymine en valine een antagonistische werking op stijgende concentraties
sulfanilamide.

Antibody response against strains of influenza-A virus in ferrets with
basic immunity. (J. Mulder, J. van der Vf.en, I.. M. Brans and S. W. Enserink,
Antonie van Leeuwenhoek 15. 162, 1949).

In influenza-immuunsera van fretten en mensen komen naast de specifieke anti-
lichamen, die de haemagglutinatie van kippenerythrocyten door het influenza virus
kunnen remmen, ook niet-spccifiekc haemagglutinatie-remmcnde stoffen voor. De
laatste kunnen worden geneutraliseerd door behandeling van het serum met een enzym,
dat aanwezig is in fikraten van cultures van cholera-vibrioncn. Na behandeling van
het serum van uit de dierenhandel betrokken fretten met cholera-filtraat, konden
in deze sera, door de haemagglutinatie-remmingsproef, specifieke antilichamen tegen
de subgroepen WS, PR„ en A\' van het influenza-A virus worden aangetoond. Wanneer
zulke fretten besmet worden met een stam van een heterologe subgroep, ontstaat een
vermeerdering zowel van de homologe als van de heterologe antilichamen. Vermoedelijk
is bij de mens hetzelfde het geval.

Haemagglutination durch Pockenvirus. (W. A. Collier, Antonie van Leeuwen-
hoek 15, 167 en 178, 1949).

Pokstof van verschillende diersoorten is bruikbaar voor de haemagglutinatie- en
voor de haemagglutinatie-remmingsreactie. Karbouwenpokstof is echter in dit opzicht
het meest stabiel. De verschillende pokstoffen bleken alle bij caviae en ratten haemag-
glutinatie-remmende antistoffen op te wekken.

Isolatie van Pseudovogelpestvirus uit handelsentstof tegen kippenpokken
en laryngotracheitis. (S. L. Zargar en 15. S. Pomeroy, Journal of the A.V.M.A.
Volume 116 no. 877 April 1950).

Enkele recente uitbraken van Pseudovogelpest in Minnesota werden gesignaleerd
in pluimveestapels, welke kort te voren geënt waren met kippenpokkenentstof en entstol
tegen de laryngotracheitis.

Aangezien iedere andere bron van besmetting uitgesloten geacht kon worden werd
verondersteld dat deze handelsentstof de oorzaak was van de verspreiding der ziekte.

In het artikel wordt de techniek van dit onderzoek beschreven. Dit onderzoek was
bewijzend voor de slotconclusie: De gebruikte vaccins waren besmet met levend New-
castlediseasevirus, wat de oorzaak was van het uitbreken der ziekte in verschillende
koppels. Een en ander moge in Nederland tot waarschuwing strekken.

In Amerika is de rundertuberculose zo zeldzaam geworden, dat de opleidings centra
tot dierenarts, de grootste moeite hebben om besmette dieren voor onderwijsdoeleinden
te verkrijgen.

Daarom dienen er steeds maatregelen genomen te worden voor excursies naar
slachthuizen wanneer er een reageerder geslacht zal worden. Ook wordt vaak geprobeerd
dergelijke dieren te bemachtigen om de studenten de gelegenheid te geven eventueel
de dieren te tuberculineren en voor pathologisch-anatomische studies post-mortem.
Zal een en ander in Nederland over 5 jaar ook nodig zijn?

Observations on the clinical use of aureomycin. (Wallace E. Herrell. Proc.
of the Staff of the Mayo Clinic).

Aureomycine kan per os worden toegediend. Het heeft een bacteriostatische werking
tegenover tal van Gram.neg. en Gram. pos. micro-organismen, tegenover leptospiren
en ook tegenover rickettsiae. Het heeft ook een gunstige werking tegenover penicilline-
resistente bacteriestammen en ook tegenover staphylococcen. De pH ligt tussen 4 en 5,
hetgeen van belang is als urine-antiscpticum. Anlibactcrieel werkende hoeveelheden
werden door de schrijvers aangetoond in serum, in liquor cerebrospinalis, in lever, nier,
milt en in longen. Vanwege de lage pH mag aureomycine niet direct in het wervelkanaal
zelf worden gespoten. Uitscheiding geschiedt met de urine en de gal. Aureomycine
wordt in capsules of samen met voedsel toegediend. Braken kan het gevolg zijn. Intra-
veneuze toediening is mogelijk. Indicaties bij de mens zijn peritonitis en gewrichts-
rheuma, verschillende virusziekten (o.a. psittacosis), pneumonie, verder bacteriaemie
van verschillende streptococcenstammen en colistammen en van staphylococcen, boven-
dien tularaemie en gonorrhoe, syphilis en brucellose ev. samen met streptomycine.

Intravenous administration of aureomycin including studies on the concen-
tration in the serum. (R. V. Randall, R. W. Taylor, W. E. Wellman).

Schrijvers bepaalden de optimum dosering van aureomycine intraveneus toegediend
bij 14 volwassen personen met normale nierfunctie nodig voor het bereiken van een
voldoende hoge bloedspiegel. De concentraties in het bloed werden bepaald na drie,
zes, negen, twaalf, achttien, vier en twintig en dertig uren na het intraveneus toe-
dienen van 0.5, o. 75 en 1 gram. aureomycine. Na het toedienen van 0.5 gr. bleef de
concentratie in het bloed gedurende 12 uur op een therapeutische hoogte, gedurende
18 uur na het toedienen van 0.75 gr. 1 Gr. gaf voldoende hoge concentraties gedurende
een tijd van 18 uren en ten dele nog na 24 en 30 uren. Bij deze dosering werden verschijn-
selen van intoxicatie gezien bestaande uit koude rillingen, koorts, onwelzijn, nausea en
braken en pijn in de lendenstreek. Schrijvers concluderen, dat 0.5 gr. intraveneus toe-
gediend de beste dosering is voor gedurende 12 uur.

Die derzeitige Verseuchung der Hunde mit Leptospira Canicola. (Dr. I. Scher-
bauer. Tier. Umschau. 1950 blz. 12).

Schrijfster kon een sterke uitbreiding van L. canicola bij honden vaststellen in München
en omgeving en spreekt zelfs van endemisch voorkomen. Enten tegen de ziekte van
Carré beinvloedt het verloop van leptospirose niet. Plaatsen, waar veel honden samen
komen, dragen bij tot de verspreiding. De vraag of infecties met endo- en ectoparasieten
van belang zijn voor de overbrenging, moet verder onderzocht worden. Van behandelen
met serum werden goede resultaten gezien.

Betrachtungen über das Canicolafieber des Menschen und die Canicolainfek-
tion des Hundes. (M. Hopfengärtner. Tier. Umschau 1950. blz. 13.)

Schrijver komt tot de conclusie, dat de kans op infectie van de mens door de hond
niet groot is. De canicolainfectie bij de mens verloopt meestal goedaardig, bij de hond
daarentegen dikwijls kwaadaardig. Ook kan de dierenarts veel minder goede resultaten
bereiken bij zijn patienten dan de arts. Toch is deze infectie uit sociaal oogpunt bij de
mens zeer belangrijk, omdat de genezing meestal zeer lang duurt; bestrijding, eventueel
uitroeien ervan is daarom een groot belang. Tot dit doel beveelt de schrijver aan meer
bekendheid te geven aan deze infectie bij de hondenhouders, meer gelegenheid tot
laboratorium onderzoek en aangifteplicht.

Der Wert der Komplementbindungsmethode bei der Hepatitis contagiosa
canis. (Skan. Vet. Tidskr. 1948. blz. 94).

Bij dit onderzoek heeft men nogal eens te kampen met het zelfremmingsverschijnsel;
dit is het binden van complement zonder antigeen. Dit kwam voor in 14 % van het
onderzochte materiaal. Verder werd vastgesteld, dat slechts sera van honden geïnfec-
teerd met hepatitis contagiosa canis complementbinding geven met orgaanmateriaal
van hepatitis contagiosa canis gevallen. De complementbindingsreactie is dus een
waardevol hulpmiddel om geïnfecteerde dieren op te sporen. Zeven dagen na de infectie
treedt de positieve reactie pas op en kan dan tot 8 maanden lang aanwezig blijven in
het bloed. Van de door de schrijver in Stockholm onderzochte bloedmonsters reageerden
45% positief, 11% gaven een twijfelachtige reactie en 44% waren negatief. Bij katten
werd een afwijkend virustype gevonden. Bij de hond kunnen antilichamen tegenover
beide typen aanwezig zijn.

Chemotherapie, hedendaagse inzichten en uitzichten. (H. W. Julius, N.T.G.
1949, blz. 2939.)

Schrijver geeft allereerst een overzicht van dc oudere chemotherapeutica, waarvan
alleen salversan aan de eisen van een chemotherapeuticum voldoet. De grote vlucht
hebben de chemotherapeutica genomen na de ontdekking van het prontosil gevolgd
door de talrijke Sulfonamiden. De chemotherapeutica werken op afstand, m.a.w. ze
worden door het bloed naar de plaats van bestemming gebracht in tegenstelling met
de desinfectantia, die plaatselijk werken. Ook werken de chemotherapeutica niet in
vitro, ook niet of slecht op de bacteriën in ruste. Zc werken op de zich vermenigvuldi-
gende bacteriën. Door deze werking krijgt de gastheer dc gelegenheid de bacteriën
te vernietigen. Het paraaminobenzoëzuur is voor de levensprocessen van de bacterie
onmisbaar, het Sulfonamide dringt zich tussen deze processen en belemmert zoo de
stofwisseling. De ene bacteriestam is hiervoor veel gevoeliger dan de andere. Hoe groter
het verschil in gevoeligheid van de bacterie is in vergelijk met die van de weefsels, hoe
beter chemotherapeuticum. Een groot gevaar bij de chemotherapeutica is het resistent
worden van de bacterien (mutatie, selectie, gewennen). Om dit nadeel zoveel mogelijk
te voorkomen is het gewenst verschillende chemotherapeutica naast en na elkaar te
gebruiken.

Gastro-intestinal absorption of agueous PeniciUin by dogs. (H. F. Russo, B.S.;
S. R. Gass, B.S.; A. K. Miller, Ph.D.; and C. Mc Conville). Departments of Phar-
macology and Bacteriology, Medical research division, Sharp and Dohme, Inc. Gle-
nolden, Pa. (The North American Veterinarian: Vol. 31 - Jan. 1950 -No. I.).

Genoemde schrijvers hebben een onderzoek ingesteld naar Peniciline-spiegel in het
bloed en in de urine na orale toediening van Peniciline G.

Bloedplasma werd onderzocht volgens de methode van Rammelkamp; de urinemonsters
volgens de Florey cup methode. De gemiddelde hoeveelheid penicilline, die gedurende
4 uren na de toediening bij alle experimenten gevonden werd, was ± 10% van de
toegediende hoeveelheid.

De penicillineabsorptie uit de gastro-intestinale tractus was bij de 5 gebruikte proef -
honden zeer verschillend. Bovendien bestond een geringe variatie in de 5 experimenten
voor iedere hond individueel.

Als conclusie trekken de schrijvers, dat de aantoonbare Penicilline-spiegels gedurende
minstens 4 uren na de orale toediening van 100.000 E waterig Na-Penicilline G verkregen
kunnen worden, m.a.w. met toediening van Penicilline langs orale weg moeten bij
ziektegevallen resultaten bereikt kunnen worden en het is dus mogelijk, dat de eigenaar
zelf dit geneesmiddel per os toedient.

In aansluiting op een vorige mededeling (N. T. v. G. 1948 blz. 344) delen I\'irtos en
De Jong hun verdere ervaringen mede, bereikt met de toepassing van een D.D.T. residu
in de strijd tegen vliegen en muggen (N. T. v. G. 1950 II 16, blz. 1105).

Proefkamers werden bespoten met D. D. T. kerosineoplossingen van 3 en 5 %, waarbij
per m₂ 1—2 % gram D.D.T. werd aangebracht. Ter ondersteuning van dit werk werd
in de jaren 1948 en 1949 in de stad Franekcr een huis-aan huis bespuitingscampagne
gevoerd.

Het succes hiervan is groot geweest. Het geval deed zich hierbij voor, dat in het bijzon-
der de anopheles zich verplaatsen naar de tot dusverre onbespoten gebleven gedeelten.
Schrijvers menen in dit verband, dat aan D.D.T. een „alarmerende" werking dient te
worden toegekend, in dien zin, dat de dieren na een oppervlakkig contact in een soort
alarmtoestand geraken. Men heeft dit verschijnsel te interpreteren als het begin ener
intoxicatie.

Dit effect is door Kennedy en anderen vroeger reeds beschreven onder de naam
„contact repellent effect". De betekenis van de alarmerende werking bij een reeds
maanden bestaand D.D.T. residu, is volgens de auteurs gelegen in het feit, dat de
qualiteit van het aangebrachte D.D.T. substraat bezig is achteruit te gaan.

Tan King Poo wijst erop, (N. T. v. G. 18 Febr. 1950, 94 I 7), dat ondanks een snel
verkregen populariteit der transthoracale en later der transabdominale supradiaphrag-
matische vagotomie, rondom deze operatiemethoden nog steeds een duister waas hangt.

Nog steeds is niet uitgemaakt of de gastro-enterostomie, resp. maagresectie, niet als
operatiemethode zijn te prefereren.

Schrijver vat, op grond van eigen waarnemingen en gegevens, verkregen na een
critische beoordeling, zijn oordeel als volgt samen:

De vagotomie worde als operatiemodus gehandhaafd in die gevallen, waarbij de
patienten maagklachten blijven behouden, na een of meer maagoperaties.

In die gevallen, waarbij in eersten aanleg geen zweer kon worden gevonden, zijn de
resultaten der vagotomie slecht.

Een apparaat voor de Hirst test. (A. Bonaduce, La Clinica Vet., LXXIII, 77,
1950).

Bonaduce geeft een beschrijving en photo\'s van een apparaat voor de Hirst test.
(Dit apparaat komt in beginsel overeen met het in Biester en Schwarte, Diseases of
Poultry, 1948, op bladz. 503 afgebeelde apparaat. Ref.).

Trypanosoma vivax bij kameelen. (D. Pellegrini, La Clinica Vet., LXXIII,
65, >95°)-

Pellegrini (Somaliland) deelt mede voor de eerste maal spontane infectie van
kameelen met Tr. vivax te hebben waargenomen.

Naar aanleiding van bij mensen waargenomen gevallen van psittacosis toonde Davis
bij duiven, die werden opgevangen in de Amerikaanse steden Birmingham en Washington
psittacosis virus of antilichamen aan. Drie van de virusdragers bezaten geen antilichamen.

Uit twee en dertig jonge duiven, die nog niet uitgevlogen waren, kon geen virus
worden aangetoond, wel waren 5 in het bezit van immuunlichamen. Uit 70 duiven-
eieren werd geen virus aangetoond.

Ornithosis bij duiven in Portugal en bij een papegaai. (J. Tendeiro, J. M.
Pai.meiro en J. S. Araujo, Rev. de Med. Vet. XLIV, 8, 1949 idem XLIV 89, 1949).

Tendeiro c.s. constateerden bij 2 duiven van verschillende herkomst ornithosis.
Ook bij een papegaai (Psitlacus erithacus timneh Fraser), die afkomstig was uit
Afrika, stelden zij deze diagnose.

Besmettelijke ziekten van dieren in de U.S.A. (B. T. Simms, J.A.V.M.A.,
CXVI, 173, 1950.

In de Verenigde Staten komen volgens Simms geen runderpest, surra, mond- en
klauwzeer, hoenderpest en besmettelijke longziekte voor. Het luchtverkeer en het gebruik
om producten van dierlijken oorsprong door koude te verduurzamen, vormen een voort-
durende bedreiging voor invasie van nieuwe ziekten. Hyperkeratose breidt zich uit.
De tuberculose, die bijna dertig jaar met succes bestreden is, blijft de aandacht vragen.
Belangrijk is de Brucellose; de schrijver wijst erop, dat in koppels waar met „strain 19"
is geënt, hygienische maatregelen daarom niet mogen worden nagelaten. In het Zuiden
breiden de teken zich uit, voorlopig zonder de door hen overgebrachte ziekten (tick-
fever).

Volgens Slaughter zou een koe, die 2 maal met een tussenruimte van enkele weken
gedekt was door stieren van verschillend ras, met een tussenruimte van zes weken
telkens een kalf hebben geworpen, waarvan het eerste kalf op de eerste, het tweede kalf
op de tweede stier geleek. Het eerste kalf was volkomen levensvatbaar. Na de eerste
partus trad geen lactatie op. Hij verklaart een gedeelte van de gegevens alleen te weten
door mededelingen van de eigenaar.

Lames behandelde 19 runderen met hardnekkige spijsverteringsstoornissen met vrij
uiteenlopende oorzaak (septische metritis, acetonaemie, reisziekte) met perssappen uit
koeienmagen. Hij beweert hiermede zeer goede resultaten te hebben verkregen. Hij geeft
niet aan welk gedeelte van de maag hij gebruikte en of hij het orgaan zelf, dan wel de
inhoud, of beide uitperst.

Churchill geeft een overzicht van traumatische gastritis. Bij de diagnostiek gebruikt
hij de „Berman locater" (een soort minedetector) alleeen gedurende de operatie, nadat
de manueel waarneembare metalen voorwerpen reeds verwijderd zijn. Hij brengt het
apparaat daartoe, in een rubber omhulsel, in de netmaag.

Een kind werd door een dolle kat in het gelaat gebeten. Negen dagen na de besmetting
werd met een vaccinbehandeling begonnen. Reeds 15 dagen na het geval ontwikkelde
zich klinische rabies, waarna het kind op de 21e dag na de infectie is gestorven.

Casarosa vond behalve de Cysticercus bovis en de Cysticercus tenuicollis bij runderen
in Somaliland C. dromedarii waarvan de lintworm 7*. hyaenea bij de hyena voorkomt.
Deze blaasworm wordt veelvuldig bij geiten aangetroffen en is door Pellegrini (1945)
het eerst bij de dromedaris beschreven. Casarosa geeft de verschillen tussen deze
parasieten aan (3 photo\'s van C. dromedarii).

Hutchings beschrijft het ernstige probleem, dat de brucellosis bij varkens in de U.S.A.
oplevert, mede daar de (Amerikaanse) varkensbrucellosis zeer virulent is voor de
mens en daarbij o.a. door besmetting van koemelk aanleiding heeft gegeven tot epide-
mische infectie.

Brucella suis wordt bij besmette varkens uit alle organen en weefsels geïsoleerd,
in het bijzonder uit lympheklieren, milt, uterus, testikels, accessoire geslachtsklieren,
beenmerg en lever, maar soms ook uit hersenen, ruggemerg, gewrichten, nieren, urine-
blaas en uier.

De klinische symptomen zijn abortus, steriliteit, orchitis, kreupelheid, paralysis
posterior, metritis en abcesvorming. Het symptoom abortus treedt niet altijd sterk op de
voorgrond, mede doordat sommige dieren zeer vroeg verwerpen, zodat de eigenaar
niet met zekerheid weet, of ze drachtig geweest zijn.

Bij agglutinatie van bloedsera zijn titers van 1:100 of hoger als positief te beschouwen.
Op een besmet bedrijf kunnen ook dieren met een lagere titer en negatieve reactie drager
zijn.

De i 7de Juli des morgens om half zeven, verlieten wij het vriendelijke
dorpje Denekamp, met het fraai gelegen hotel Gelink, om onze reis naar
Denemarken en Zweden aan te vangen.

Het doel van deze reis was, om ons op de hoogte te stellen van de K.I.
in deze landen en in het bijzonder om de inrichting der K.I. stations te
bestuderen.

De grens werd zonder moeilijkheden gepasseerd en spoedig stoof de
Ford N. 60663 over de Duitse wegen in de richting van Bremen. De eerste
10 tot 20 K.M. op Duits grondgebied werden we overal op de buiten-
wegen begroet door vriendelijk wuivende kinderen. Deze begroeting was
typisch Duits „organisiert" en werd ook gezien aan de Duits-Deense
grens. Bremen werd zonder veel moeilijkheden, dank zij de uitstekende
reisgidsen van de A.N.W.B., tegen het einde van de ochtend bereikt.
Trouwens gedurende de gehele reis hebben wij buitengewoon veel gemak
ondervonden van dc reisgidsen van deze onvolprezen toeristenbond.

Langs de autobaan Bremen-Hamburg bereikten wij spoedig de brug
over de Elbe bij Hamburg. Daar werden wij verwelkomd met grote bor-
den, waai op de Hamburgse politie verzocht eerbied tc hebben voor het
leven van de medemens en beschadigingen van eigendommen te voor-
komen. (foto r.) Na alles wat wij van dc Duitsers in de oorlogsjaren onder-
vonden hebben, trof dit bord ons wel heel onaangenaam.

De passage van de Hanzestad, langs onafzienbare ruïnes van verbrande
en ingestorte huizen, verveloze trams en stille straten, kostte ons meer dan
een half uur. Ongeveer 150 K.M. scheidde ons nu nog van de Deense grens.
Omstreeks 4 uur verwijderden dc vriendelijke, in licht-blaüwe uniformen
gestoken Deense douaniers de slagboom, waardoor wij hun land konden
binnenrijden.

In snelle vaart ging het nu naar het bekende, fraaie, aan een baai
gelegen grensplaatsje Abenraa. Bij nadering van het stadje werden wij reeds
van verre geboeid door de glinstering van het blauwgekleurde water
in het zonlicht.

De hotels hier waren alle bezet, zodat wij besloten 30 K.M. verder in
Haderslev ons heil te zoeken, (foto 2.) In Höppeners Hotel vonden wij een
zeer goed onderkomen en genoten, voor het eerst sinds 1936, van de uit-
stekende Deense keuken. Na een prachtige wandeling langs een meer,
omgeven door parken en speeltuinen, begaven wij ons om 10 uur, tevreden
met de gehele wereld, te bedde.

De volgende morgen ging voor ons verloren door reparatie aan de
oliedrukmeter van onze Ford, maar tegen r2 uur was alles weer gereed
voor de start. Door een zeer bekoorlijk heuvellandschap met fraaie ver-
gezichten bereikten wij via Kolding de Kleine Belt. l)e brug, die hier
een 15-tal jaren geleden weid gebouwd, bracht ons naai het eiland Funen.
Langs de stad Odense kwamen wij bij Nyborg aan de Grote Belt. Na een

overtocht van ruim een uur op de grote, van alle gemakken voorziene
veerboot, waarop ook de treinen werden overgezet, gingen wij bij Körsör
op het eiland Seeland aan wal. De overtocht was, dank zij het prachtige
zomerweer en de gezellige kout met enkele Denen, een bizonder genoegen.

Van Körsör hielden wij de grote autoweg aan in de richting van Kopen-
hagen tot aan Roskilde. Hier werd links algeslagen. De rit ging door een
uitermate bekoorlijke streek, vooral in de buurt van llilleröd en des avonds
om 7 uur arriveerden wij in het aan de Sont gelegen stadje Helsingör.
Met behulp van het Bureau voor Vreemdelingenverkeer en een vrien-
delijke Deense mijnheer werd ons bij gebrek aan hotelruimte, onderdak
verleend bij Frau Petersen. Het souper met het heerlijke Deense Smöre-
brot werd genoten in een gezellig aan de Sont gelegen restaurant,
waarbij het uitzicht op de lichtjes van de Zweedse kust de stemming
aanmerkelijk verhoogde.

Dinsdags voeren wij vroeg in de ochtend met de veerboot over de Sont
(een afstand van 4 KM.) naar de Zweedse plaats Helsingborg. Douane-
formaliteiten vonden aan boord plaats en tevens werden bonnen voor
50 liter benzine verstrekt, omdat deze brandstof in Zweden toen nog op
de bon was.

Om half negen v.m. stonden wij op Zweedse bodem en de eerste wegwijzer,
die wij voorbijreden, vertelde ons nog „maar" 598 KM. van Stokholm
verwijderd te zijn. Dus nog een hele afstand, maar wat ons meer zorg
baarde was het feit, dat in Zweden het verkeer links houdt.

Wij vervolgden dan onze route in de richting van Markaryd, voorlopig
voorzichtig en langzaam, vanwege het voor ons ongewone verkeer,
(waaraan men zich overigens stipt hield), (foto 3) Geleidelijk voerden wij
het tempo op en toen wij, na 80 KM. gereden te hebben, in Markaryd
aankwamen, reden wij even rustig en zeker als drie dagen geleden in ons
eigen land. Over een geringe afstand buiten Helsingborg heeft men een
moderne autobaan, maar al spoedig wordt het een matig goede weg,
die deze zomer over grote afstanden in reparatie genomen was, waardoor
de snelheid sterk geremd werd.

Dc weg tot Jongköping gaat over een heuvelachtig cn bosrijk terrein
met kleine riviertjes. Van Jongköping tot Odeshög geeft de weg een prachtig
uitzicht op het Vatternmeer. Jongköping cn Huskvarna zijn fris uitziende
industrieplaatsen, vooral de laatste is als zodanig zeer belangrijk. De
badplaats Granna nodigt uit om daar wat langer te blijven, hetgeen helaas
toen niet mogelijk was. Te meer nog omdat in Granna een groot hotel is,
waar men een geheel nieuw en ons onbekend systeem heeft: Alle kamers
zijn in de vorm van kleine bungalows over het eigen bosterrein verspreid;
deze hebben telefonische verbinding met de keuken, portier etc.; alle
bestellingen worden van de „centrale" uit gebracht.

Na Odeshög rijden wij door een vlakke, vruchtbare streek tot aan
Norrköping. Daarna wordt het landschap weer heuvelachtiger. Vooral
het laatste gedeelte van de route, vanaf halverwege Nyköping en Sodertalje
tot aan Stockholm, loopt door een mooi, soms woest, landschap.

Het was tegen 9 uur des avonds dat wij Stockholm over een brede boule-
vard, Hornsgatan, binnenreden en nadat wij de „Oude Sluizen", het
drukke verkeerspunt met moderne in verdiepingen aangebrachte wegen,
waren gepasseerd, stonden we al spoedig bij het hoofdstation van Stockholm
aan Vasagatan. Een overweldigend druk verkeer met auto\'s en trams

Obstetrische-Bujatrische kliniek van de Veeartsenijkundige
Hogeschool te Stockholm.

Fig. 2. GrunnrLss over den rthsletTLsk-bujatrlske jusütusjon: 1) Ho/ed-
bygning. 2) BnLré 3| Plantering. 4) Ovalseshal) tor fadsaUhieip.
5) Duaj- ug omkledningsrom for sludentene. 6) Garasje. 7) Spyjep;a.sw
for biler. 81 Foreleenmgasal. 9| Obstctrisk klinikk. 10i Bujatrisk
klinikk. 11) Demon-strasjonshall. 121 GArdsplass 13—141 LsolerlUKs-
klinlkk.

had daar plaats, maar geen autoclaxon verstoorde de rust. Toch is dit
„silent traffic" minstens even veilig als ons „lawaai verkeer". Met veel
moeite werd onderdak verkregen in een hotel.

De volgende dag was onze eerste gang naar de Veeartsenijkundige
Hogeschool. Zij ligt even buiten de stad aan een brede betonnen verkeers-
weg (foto 4). De achterzijde van het terrein grenst aan de oever vaneen
fraai meer.

Evenals te Utrecht liggen alle klinieken en laboratoria der hogeschool
dicht bij elkaar op een keurig onderhouden terrein, voorzien van fraaie
gazons en mooie beplanting.

De meeste der laboratoria en klinieken zullen gebouwd zijn in het begin
dezer eeuw, uitgezonderd de nieuwe kliniek van Prof. Lagerlöf, die in
1945 verrees. Tevens treft men op het terrein een flatgebouw aan, waarin
enkele hoogleraren met hun familie wonen en enkele assistenten. Een
kleine mensa voor de studenten ontbreekt niet. Het aantal studenten is
evenals bij ons toegenomen en bedraagt momenteel ongeveer 400. Toch
hebben zij een numerus clausus. De chirurgie van grote en kleine huisdieren
is verenigd; overigens worden zieke kleine huisdieren verdeeld over twee
klinieken al naar gelang aan een infectieuse ziekte geleden wordt of niet.
Röntgentoestellen, w.o. één verplaatsbare en één voor therapeutische
doeleinden zijn aanwezig.

Prof. Nils Lagf.rlöf is directeur van de in 1945 gebouwde verloskundige
en bujatrische kliniek; een prachtig royaal uitgevoerd gebouw, dat ongeveer
2 millioen Kronen gekost heeft, (foto 5 en 6.) Uit bijgaande plattegrond
kan men zien, dat het gebouwencomplex bestaat uit een hoofdgebouw
met enkele vleugels. In het hoofdgebouw bevinden zich de laboratoria,
de bibliotheek, de zitkamer en het privélaboratorium van de hoogleraar,
verdeeld over twee verdiepingen. Tevens heeft men hier kamers voor interne
assistenten, alsook voor studenten. Niet-wetenschappelijke ambtenaren dei-
kliniek hebben een flatwoning op de 3de verdieping.

In het sousterrain, dat onder het gehele gebouw doorloopt, treft men de
ruimten aan, waarin kledingstukken en instrumenten, ook van de buiten-
practijk worden gereinigd en gesteriliseerd. Deze werkzaamheden worden
hoofdzakelijk door studenten verricht.

In de ene vleugel bevindt zich een garage met 5 auto\'s, bestemd voor
de ambulatoire kliniek en een modern ingerichte, van kleed- en bad-
gelegenheid voorziene phantoomzaal. Op het koepelvormige plafond
hiervan zijn de verschillende abnormale liggingen, welke de foetus bij de
geboorte kan innemen, geschilderd. De phantooms zijn iets anders van
constructie dan bij ons.

In de andere vleugel is de collegezaal ondergebracht. Praeparaten,
benodigd bij de colleges, worden per lift uit het onder de collegezaal in
het sousterrain gelegen museum aangevoerd. Vervolgens vindt men in
dezelfde vleugel ruimten voor de obstetrische en bujatrische kliniek,
alsook een demonstratiezaal. Tussen de laatste drie ligt een binnenplaats,
waarop zich een dekstal bevindt. Twee kleine gebouwtjes, bestemd om
infectieuse patiënten te isoleren, completeren het geheel.

Prof. Lagerlöf is directeur van het gehele complex, maar de buja-
trische afdeling staat onder leiding van Prof. Sven Hoflund. Verder
zijn nog onder Prof. Lagerlöf werkzaam: 3 laborators (conservatoren),
die als hun respectieve werkterrein hebben de stationnaire obstetrische

en gynaecologische kliniek, de ambulatoire kliniek en de afdeling voor
endocrinologie. Voor de ambulatoire kliniek zijn nog drie assistenten
beschikbaar, waarnaast nog een assistent met de kunstmatige inseminatie
belast is. De K.I. vindt van de kliniek uit plaats bij veehouders in het ge-
bied der ambulatoire kliniek.

Als gevolg van de geografische ligging van de Veeartsenijkundige
Hogeschool, strekt zich het gebied van de ambulatoire kliniek aan één
zijde der stad uit, nl. aan de noordkant. Zij is zeer uitgebreid en omvat
± 20.000 runderen. Het verheugde ons te vernemen, dat de jonge assistenten
van deze hogeschool veel beter gesalarieerd zijn dan bij ons. Het salaris
bedraagt het eerste jaar 850 Kr. (Fl. 595.- per maand en het tweede
jaar 950 Kr. (Fl. 665.—) p. mnd. Voor onze assistenten om van te water-
tanden.

Prof. Lagerlöf stelde ons zeer welwillend enkele assistentenkamers
ter beschikking om te logeren. Dr. Garm, een Noors collega, werkzaam
in de verloskundige kliniek en Dr. Olsen van de chirurgische kliniek
waren zo vriendelijk ons Stockholm te laten zien. Het is een stad met
ongeveer 700.000 inwoners, prachtig gebouwd met brede boulevards,
uitgezonderd het gebied van de zgn. ,,01d Town". Van het terras
van het koninklijk paleis af overziet men een groot gedeelte van de stad,
dat men ook nog van een moderne uitzichttoren af kan bewonderen.
Brede wateren doorsnijden de stad en langs de wallen liggen duizenden
zeil- en motorbootjes gemeerd van de inwoners van Stockholm. Vele
sight-seeing boten maken het U mogelijk interessante watertochtjes te
maken. Stockholm is met recht het Venetic van het hoge Noorden.

De Town Hal, een der fraaiste gebouwen, is aan het water gelegen.
Hier worden de Nobelprijzen uitgereikt en tevens vinden er de promoties
plaats. Het is „het" ontvangstgebouw van het stadsbestuur.

Wij hebben nog een kleine trip gemaakt naar het op ^ 70 KM. van
Stockholm gelegen proefstation te Viad. Het gebouwencomplex ligt in
een zeer fraaie streek, dicht bij een meer en is omgeven door mooie bossen.

Prof. Bonnier staat aan het hoofd van deze door een gefortuneerde
Zweed geschonken instelling. Men experimenteert hier o.a. met eeneiige
tweelingen, waarvan er talrijke op het bedrijf aanwezig zijn. Zoo ook
eeneiige tweeling-stieren zijn hier aanwezig en onder leiding van Prof.
Lagerlöf verricht Baane met deze dieren proeven omtrent de sperma-
productie onder verschillende omstandigheden. Erfelijke factoren blijken
meer invloed te hebben op de spermaproductie dan het voer.

Na twee dagen gastvrijheid in Stockholm te hebben genoten, vertrokken
wij op Vrijdagmorgen om 7 uur voor een tocht langs enkele K.I. stations,
om ons in het bizonder omtrent de bouw en de inrichting daarvan te
oriënteren.

Hierna laten wij enkele algemene opmerkingen volgen omtrent de K.I.,
de inrichting van het K.I.station, de organisatie, enz. betreffende 5 door
ons bezochte Zweedse K.I. stations in het Zweeds „Seminstation").

De organisatie is steeds coöperatief. Aan het hoofd van een K.I. station
staat een Zweedse dierenarts, die zelf ook insemineert, maar het grootste
gedeelte van de inseminaties wordt verricht door zgn. „displaced persons",
dat zijn dierenartsen hoofdzakelijk afkomstig uit de Baltische landen.
Deze collegae mogen zich in Zweden uitsluitend bezighouden met de K.I.
en het daarbij behorende steriliteitsonderzoek; behandeling der sterili-

teitsgevallen en het onderzoek op drachtigheid. Naast deze personen heeft
men op verschillende stations nog inseminatrices, meisjes met een goede
vooropleiding, bv. landbouwhuishoudschool en daarna enkele maanden
een opleiding tot inseminatrice in Stockholm. (Uit een onderhoud met
deze meisjes bleek, dat zij nooit langer dan driejaar in deze functie blijven,
want dan waren zij gehuwd.) Men kan dus zeggen dat de K.I. in Zweden
vrijwel geheel in handen van dierenartsen is. Elk station beschikt over een
goed kaartstysteem, waarop alle inseminaties, steriliteitsbehandelingen en
drachtigheidsonderzoeken voorkomen.

De „Seminstations" zijn alle keurig ingericht. Drie hebben onderdak
gevonden in een verbouwde schuur en twee waren nieuw gebouwd, een uit
steen, het andere uit hout, In ieder station vindt men naast de stalruimte
met dekruimte, een keurig ingericht en goed verlicht laboratorium.

Op 4 stations was een modern ingerichte directiekamer aanwezig.
Elk station beschikt over een in een thermostaat opgestelde microscoop,
een ruime koelkast, een electrische droogsterilisator voor glaswerk en
waterbaden voor verdunning van sperma. Verder waren er verwarmde
kasten om de gereinigde kunstvagina\'s te drogen en om het glaswerk op
goede temperatuur te houden. De werktafels waren alle bedekt met
roestvrij staal, hetgeen het geheel een buitengewoon net voorkomen gaf.

De meeste stations beschikken nog over een ruimte, waarin de gummi-
jassen en de laarzen van de inseminatoren worden gereinigd, gesteriliseerd
en in verwarmde kasten worden gedroogd. Op sterk met Brucella Bang
besmette bedrijven blijven de gummi-jas en de laarzen van de inseminator
bewaard, zodat er geen kans bestaat met deze attributen andere boerde-
rijen in infecteren.

In ieder seminstation is een noodstal aanwezig, in de regel binnen, om
de klauwen van de stieren te behandelen.

Stalling stier: Slechts op een station (Kavlinge) zijn de stieren in boxen
ondergebracht, op de andere staan ze naast elkaar als de koeien op stal.
Des zomers lopen ze in de regel de gehele dag in de weide, des winters
krijgen ze alle regelmatig, gedurende {— i uur per dag beweging.
Voorzover er geen loopinrichting aanwezig is, zoals in Vasteras en Kavlinge,
worden ze aan de hand geleid.

Gebruik stier: Van jonge stieren verzamelde men veelal slechts i x in de
io—12 dagen sperma. Men laat de dieren dan tweemaal dekken. Van
de oudere dieren wordt eenmaal sperma verzameld in de 5 10 dagen.
Meestal laat men de stier dan tweemaal dekken, soms driemaal. De haren
van het preputium worden soms niet, soms wel geknipt. Soms knipt men
slechts de lange haren af, omdat men meende, dat bij het afknippen
van alle haren kans bestond voor het optreden van een praeputiaal catarrh,
zelfs phymosis.

Dekstal: Bijna alle stations hebben een dekstal binnen en een buiten.
Kavlinge heeft er twee binnen. Ze zijn niet overal hetzelfde. Enkele heeft
men van hout opgetrokken, andere hebben betonnen zijkanten; soms
Iaat men de stieren op elkaar dekken, soms op een koe.

Kunstschede: Overal wordt nagenoeg hetzelfde model kunstschede ge-
bruikt als hier te lande. Enkele modellen zijn iets korter. De slappe gummi
verlengstukken zijn langer dan de hier gebruikelijke. Als collectors worden
gecallibreerde glazen buisjes gebruikt. Steeds worden de collectors be-
schermd met een hoes, waardoor te snelle afkoeling van het sperma voor-

Voor zover wij het gezien hebben, werd het sperma uitsluitend verzameld
door een dierenarts, in de regel de directeur van het station. Overal wordt
aan het verzamelen van het sperma veel zorg besteed en men laat de stier
zich goed prepareren, alvorens hij mag dekken.

3. de vagina wordt gevuld met ^ | liter water van 45⁰ C. in de zomer
en 47⁰ C. in de winter. De temperatuur van het water controleert men
met een thermometer. Vervolgens wordt door het ventiel lucht inge-
blazen.

5. daarna laat men het water uit de vagina wegvloeien en deze wordt
opnieuw gevuld zoals onder 3 is vermeld.

Alle gebruikte ingrediënten, zoals de kunstschede, de gummi en de glazen
collectors bevinden zich in een verwarmde kast. Nadat de kwaliteit van
het sperma microscopisch is beoordeeld met behulp van de thermostaat-
microscoop (massale en individuele beweeglijkheid), gaat men tot het
verdunnen van het sperma over. De verdunning die men toepast varieert
van i : 3 tot 1 : 25, al naar gelang de hoveelheid die men nodig heeft.
Meestal vindt de verdunning plaats met de Glucose-phosphaat buffer
van de volgende samenstelling:

Er wordt veel waarde gehecht aan een goede kwaliteit aqua destillata
en daartoe distilleert men het water 2 maal over glas.

Gelijke delen van Opl. I en Opl. II worden na verwarming bijeen ge-
voegd en gemengd met eenzelfde volume eierdooier.

Bij anderen wordt de verdunningsvloeistof samengesteld uit J, glucose,
-3- phosphaat en J eierdooier. Men gaat als volgt te werk:

1. de eieren worden vanuit een koelkast in warm water (38 C.) gebracht
en vervolgens op een handig eierrekje geplaatst.

3. met een hoefreinette wordt de eierschaal rondom het midden van het
ei stukgetikt en dan middendoor gebroken.

4. Het eiwit laat men weglopen, de eierdooier wordt opgevangen op
filtreerpapier.

5. het dooiervlies wordt stukgemaakt met een glasstaaf en de dooiermassa
laat men bij de glucose-phosphaat oplossing vloeien.

6. De temperatuur van de massa wordt gecontroleerd en zo nodig ver-
warmd op een waterbad, alvorens het sperma wordt bijgevoegd.

7. per cm³ verdund sperma worden soms 250 E. penicilline toegevoegd.
Op andere K.I. stations voegt men noch penicilline, noch sulfanilamide
toe.

Gebruik sperma: Het verdunde sperma wordt in de regel 2 a 3 dagen voor
inseminatie benut. In uitzonderingsgevallen en dan nog van bepaalde
stieren gebruikt men het 4 of 5 dagen. In de regel krijgen de filialen om
de twee dagen vers sperma toegezonden.

Inseminatie: Er wordt uitsluitend geïnsemineerd onder rectale geleiding
van de pipet. De vaginale methode vindt geen toepassing meer. Alle
ingrediënten, zoals pipetten, spuitjes, spermacontainers zijn samengebracht
in een eenvoudig kistje, (foto 7)

Men gebruikt bredere thermosflessen dan hier te lande. De kurkenstop
is doorboord en hierin past een stevig glazen buisje met een doorsnede
van 2.5 cm. en lengte van ^ 1 1 cm. Hierin wordt het verdunde sperma
gebracht. De buis is afgesloten met een gummistop. Door deze gummistop
loopt een dun glazen buisje tot nagenoeg op de bodem. Door dit buisje
wordt het sperma opgezogen in de pipet. Verontreiniging en tempera-
tuursverandering van het sperma is hiermede practisch uitgesloten.

Hel vervoer van de inseminator (inscminatrice) geschiedt uitsluitend per
auto. Bij de inseminatie dragen zij rubber schorten, rubber laarzen en een
lange gummi handschoen, (foto 8, 9, 10, 11.) Het insemineren gaat vlot
en snel. Sommige stations insemineren niet op Zondagen, andere slechts
op een 7-tal speciale feestdagen niet. Op geen der bezochte stations werd
op Zondag sperma verzameld.

\'s Morgens om ongeveer half negen begint men met insemineren. De
veehouders hebben geen spermakeuze, er wordt geïnsemineerd met het
zaad dat voorradig is. Maar wenst een veehouder per sé het zaad van een
bepaalde stier, dan wordt aan dit verlangen voldaan, mits men over het
zaad van dit dier beschikt. Het vragen naar sperma van een bepaalde
stier komt weinig voor. Aan het exterieur van de stier wordt in het algemeen
veel minder waarde gehecht clan in ons land. De productie wordt verreweg
als het belangrijkste beschouwd. Opvallend was hierbij dat zij bij hun
koeien toch geen bepaald „melktype" kenden, dat hierdoor meer naar
voren zou moeten komen.

Bezochte stations: Wij begonnen onze tocht aan de noordzijde van het
Malarmeer, met als bestemming het op 80 KM. van Stockholm gelegen
plaatsje Enköping (8300 inw.) De weg is goed en loopt door een vrij vlak
land. Bouw- en grasland worden afgewisseld door mooie bossen. Hier en
daar is de omgeving zelfs buitengewoon fraai. Het K.I. station ligt even
buiten Enköping op het landgoed Wappa Sateri (500 H.A.) van de familie
Ensulander (foto 12). Een der zoons van deze familie is gehuwd met een
Hollands meisje en Mevr. Ensulandf.r-Cramer heeft zich zeer verdien-
stelijk gemaakt bij de bezichtiging van het K.I. station, door als tolk op
te treden.

Men beschikt hier over een 15-tal stieren voor 15.000 koeien. Een ge-
deelte van de boerderij is tot Seminstation verbouwd en alles ziet er een-

voudig, maar keurig uit. Men kreeg geen ogenblik de indruk met een
verbouwde schuur te doen te hebben. Buiten staat een zeer practische dek-
stal. Het voordeel van deze stal is, dat de koe of de stier, welke hier in ge-
bracht wordt, gefixeerd is door het verplaatsen van de houten A en/\'of B,
die om de hals van het dier sluiten. Eenvoudig en practisch. (foto 13.)

Nadat wij door Mevr. Ensulander allervriendelijkst onthaald waren
in haar woning op een kopje koffie, waarbij ons de ritus van het Zweedse
koffiedrinken werd verteld, moesten wij alvorens te vertrekken nog even
een modern bad- en washuis bezichtigen. Ter bevordering van de hygiëne
geeft de Zweedse staat aan elke landeigenaar, die zo\'n bad- en washuis
ten behoeve van zijn personeel laat bouwen, een ruime subsidie.

a. De wasinrichting: Bij A is een vestibule. In de ruimte B staan 3 electrische
wasmachines, een voor gekleurd goed, twee voor wit goed. C is de
droogkamer, D de mangelkamer, waar zich een grote electrische
mangel bevindt. Om de beurt kunnen de bewoners van het landgoed
van deze inrichting gebruik maken. Er behoeft dus thuis niet gewassen
te worden.

b. De badinrichting: Aan de ander zijde van het gebouwtje vindt men bij
E een kleine vestibule. In de ruimte F ontkleedt men zich. In ruimte
G heeft men langs de muur van roestvrij staal, wasbakken, voetbaden
en een douche. De ruimte H is bestemd voor het in het Noorden zo
geliefde stoombad. Er staat een kachel, waarop men water laat ver-
dampen, terwijl men op houten banken ligt uitgestrekt. In de over-
verhitte vochtige ruimte gaat men spoedig overvloedig transpireren
en \'s winters rolt men zich tot slot in de sneeuw.

In de ene helft van de kelder onder het gebouwtje bevindt zich een in-
richting, die voor het benodigde warme water zorgt en \'s winters voor de
verwarming; in de andere helft kan het personeel zijn wintervoorraad
aardappelen vorstvrij opslaan.

Van Enköping uit begaven wij ons naar het ruim 30 KM. verder gelegen
plaatsje Vasteras, een industriestadje met ruim 48.000 inwouers. Er is
een belangrijke industrie gevestigd op het gebied van electrische machines
en metaalwerken. Hier is het K.I. station ondergebracht in een nieuw
wit gebouw, enkele KM. buiten het plaatsje gelegen, (foto 15). Naast
het gebouw bevindt zich een molen om 4 stieren gelijktijdig beweging te
geven. Dit station biedt onderdak aan 19 stieren die zaad leveren voor
15.000 koeien. Per drachtige koe was in 1949 1.46 K.I nodig.

De stieren staan in een dubbele rij naast elkaar op stal met een betrek-
kelijk nauwe voergang tussen hen in. Wanneer de stieren hun koppen
door de staken brengen om te eten, is de voergang zo nauw, dat men kans
loopt een stoot met de horens te krijgen. Om dit te voorkomen heeft men
een ingenieuse inrichting aangebracht. Is het de tijd om te voeren, dan
roept de oppasser de dieren iets toe, wat zij schijnen te begrijpen, gaan
achteruit en trekken de koppen uit de voergoot terug. De staken worden
naar elkaar toegedraaid en men kan ongehinderd de voergoot vullen,
Is het voer ter plaatse, dan draait men de staken weer uit elkaar en kunnen
de dieren hun gang gaan.

gebied. Eskilstuna is een stad met een kleine 50.000 inwoners, bekend om
zijn ijzerwarenindustrie en als wintersportcentrum.

Op het K.I. station aldaar waren 15 stieren aanwezig voor ^ 15.000
koeien. Per drachtige koe waren 1.56 K.I. nodig. Men deelde ons mede,
dat voor 10 inseminaties ongeveer 100 KM. moest worden gereden,
\'s Morgens om half negen begon men met insemineren en bij niet te grote
drukte was men om 3 a 4 uur weer terug. Hier ontmoetten wij voor het
eerst een drietal inseminatrices (foto 16) Hun salaris bedraagt het eerste
jaar 400 Kr. per maand, het tweede jaar 500 Kr. per maand.

Van Eskilstuna reden we langs een binnenweg met prachtig natuurschoon
naar Nyköping, een plaatsje met ruim 16.000 inwoners, dat in vroeger
tijden een van de sterkste vestingen van Zweden was.

Op Zaterdag 23 Juli waren wij \'s morgens om 7 uur present op het
K.I.station van Nyköping op Skavska Gard. (foto 17) Er waren hier 10
stieren. 7000 koeien worden direct van dit station uit geïnsemineerd en
aan filialen levert men nog sperma voor ruim 5000 koeien. Per drachtige
koe was 1.6 K.I. nodig.

Het gebouw is nieuw, van hout opgetrokken en heeft een oppervlakte
van 20-24 M². Wij hebben hier met zeer veel interesse het opvangen
cn het verdunnen van het sperma gevolgd (zie bldz. 892). De kosten
van het insemineren bedragen per koe 22 Kronen (Fl. 16.—). Voor dit
bedrag wordt 4 maal geïnsemineerd. Een eventueel nodige steriliteits-
behandeling is, met uitzondering van de medicamentenkosten, in dit
bedrag begrepen.

Door één persoon worden per dag 10—25 koeien geïnsemineerd. Het
honorarium van een ,,full-time" inseminator wordt berekend naar het aantal
dieren dat hij insemineert en ligt tussen 1000—1500 Kronen per maand.
Voor gebruik van een eigen auto wordt 35 öre per KM. vergoed.

Het salaris van de inseminatrices is hier 550 Kr. per maand. Hiervan
moet aan belasting ongeveer 60 Kr. per maand betaald worden. Gedurende
de vacantie mogen de meisjes 2000 KM met de door hen bij de inseminatie
gebruikte auto rijden, maar de benzine moeten zij zelf betalen.

Van Nyköping afreden wij via Norrköping langs de oostkust van Zweden
in Zuidelijke richting. Zaterdag 23 Juli arriveerden wij na een tocht van
370 KM. door een prachtige bosstreek met mooie, zeer afwisselende uit-
zichten, in een klein kustplaatsje ten Zuiden van Kalmar, nl. Berkvara.
\'s Zondags werd de tocht naar Kavlinge via Kristianstad en Hörby ver-
volgd. Deze route voerde in het begin langs zeer fraaie dalen en meren,
omgeven door met naaldhout begroeide heuvels. Op deze plaatsen werd
zeer druk gekampeerd. Hele families hadden naast hun auto\'s tenten
opgeslagen en brachten daar het week-end door. Hoe Zuidelijker wij
kwamen hoe afwisselender het landschap met prachtige beukenbossen.
Hier lagen flinke boerderijen met weiden en bouwland omgeven, welke
afgescheiden waren door dikke, meer of minder hoge muren van stenen
uit eigen bodem (foto 18). De weg was in uitstekende staat.

Nadat wij ons georiënteerd hadden omtrent de ligging van het K.I.
station in Kavlinge en kennis waren gaan maken met de directeur Dr.
Nordlund, brachten wij de avond en de nacht door in de oude universi-
teitsstad Lund, welke in een vruchtbare vlakte gelegen is. In 1085 werd
hier de eerste belangrijke hogeschool van het Noorden gesticht. Het is
een zeer vriendelijk stadje. In het centrum ligt de fraaie, uit de 12e eeuw

daterende Domkerk met het daaraan grenzende met linden beplante
plein, de Lundagard. Aan dit plein zijn naast het hoofdgebouw van de
universiteit, vele instituten gelegen en ook een, zowel van binnen als van
buiten keurig verzorgde studentensociëteit, waartoe jongelui van beiderlei
kunne toegang hebben. Zoals steeds gebruikelijk is in de Noordelijke landen
droegen ook hier de studenten witte petten. Op de stille Zondagavond
genoten wij buitengewoon van deze fraaie historische omgeving.

Maandagmorgen om 8 uur waren wij op het K.I.station te Kavlinge
present, (foto ig). Het is gevestigd in een verbouwde schuur van een
boerderij en beschikt over keurig verzorgde boxen voor 18 stieren. 25.000
koeien worden van hieruit door 12 dierenartsen en 2 inseminatrices geïnse-
mineerd. Het drachtigheidspercentage van de ie K.I. varieert van 50—60%
Per drachtige koe was 1.69 K.I. nodig. De directeur van dit K.I.station,
collega Norolund, laat nooit werken met vers sperma, maar met sperma
van minstens een dag oud. Hem lijkt het beter het sperma eerst te laten
acclimatiseren. Het werkgebied van dit K.I. centrum bestrijkt een groot
gedeelte van Zuid-Zweden (foto 20).

In 1944, zo vertelde ons de heer Kristensen, de voorzitter van de
coöperatie, was men begonnen met 1200 koeien van 60 eigenaren. In
ig49 had men 24.764 koeien bij 1740 eigenaren. Men gebruikte ook
enkele in Friesland gefokte stieren, b.v. de stier „Zijlster Botermijn"
De inseminatiekosten bedragen 20 Kr. per Koe. Voor dit bedrag wordt
het dier 5 maal geïnsemineerd. Het onderzoek op drachtigheid is gratis.
Steriliteitsbehandeling geschiedt alleen door de dierenartsen, niet door de
inseminatrices. Bij dit „Seminstation" bevindt zich het z.g. circus van
Kavlinge, dat bestaat uit concentrisch om elkaar gebouwde loopgangen,
(foto 21). Hierin wordt aan enkele stieren tegelijk, van het centrum uit
aan lange touwen geleid, beweging gegeven, waarbij een zweep met lange
slag gehanteerd wordt.

De heer Kristensen nodigde ons uit een frisse dronk te komen gebruiken
in zijn buitenhuis. Van deze trip hebben wij geen spijt gehad want hij
ontving ons in een Zweeds landhuis uit dc 16e eeuw, laag van verdieping,
fraai beschilderd en voorzien van prachtige ouderwetse meubelen en van
zeer mooie, door het voorgeslacht in lange winteravonden met de hand
geknoopte tapijten. Rondom het huis lagen de bijbehorende landerijen,
waarop juist door twee tractoren met combine het koolzaad werd geoogst,
de achterblijvende stoppels werden met een soort vlammenwerper weg-
gebrand. Ook behoorde tot het landgoed een boerderij met veel melkvee.

Na afloop van dit bezoek gebruikten wij de uitstekend verzorgde lunch
ten huize van Dr. Nordlund. Mevrouw Nordlung diende als hoofd-
schotel rendiervlees op. Aan tafel was ruimschoots gelegenheid allerlei
huiselijke onderwerpen te bespreken. Zo bleek ons, dat de huishuren
zeer hoog waren en dat om de bouwkosten te beperken, de deuren van de
studeerkamer, eetkamer en zitkamer in de flat van Dr. Nordlund waren
weggelaten. Huispersoneel is zeer moeilijk te krijgen, het leven is er duur,
vele getrouwde vrouwen hebben een betrekking en het kindertal is er
gering. Na een hartelijk afscheid waren wij \'s avonds om 6 uur weer in
Helsingborg terug.

Tijdens het diner in het strandpaviljoen werden we tegen zonsondergang
verrast door het Zweedse Volkslied, waarbij de gehele zaal in de houding

ging staan. Buiten werden gelijktijdig de 3 Zweedse vlaggen voor het
hotel gestreken.

De volgende morgen, Dinsdag 26 Juli, voeren we over naar Denemarken,
naar Helsingör. Na een kort bezoek aan een proefstation ten Zuiden van
Hilleród, waar wij door geroutineerde gidsen werden rondgeleid en kennis
konden nemen van verschillende voederproeven bij K.I. stieren en bij
twins (eeneiige tweelingen), onderzoekingen van de productievererving
van K.I.stieren, d. m. v. afstammelingen, spoedden wij ons langs de wereld-
beroemde Deense Rivièra naar de Hoofdstad Kopenhagen.

Na veel moeite kregen wij onderdak in een particulier huis aan de rand
van de stad.

\'s Woensdags bezichtigden wij de buitengewoon fraaie stad en brachten
een bezoek aan de Veterinaire Hogeschool, die hier verenigd is met de
Landbouw Hogeschool. De chirurg Prof. Möller-Sörensen was zo vrien-
delijk ons bij de rondwandeling langs de gebouwen te begeleiden. Onze
Deense zusterinstelling ligt midden in Kopenhagen op een ruim terrein.
De gebouwen zijn merendeels oud, slechts de chirurgische en interne
kliniek beschikken over nieuwere instituten. Hun ambulatoire kliniek
is beperkt tot een aantal boerderijen in de nabijheid van de stad. Evenals
in Stockholm ligt het gebied der buitenpractijk slechts aan een zijde van
de stad, vanwege haar ligging aan de Sont. In een der gebouwen is door
Amerikaanse dierenartsen een bronzen gedenkplaat aangebracht ter
nagedachtenis aan de ontdekker der insufflatietherapie bij melkziekte,
wijlen collega Schmidt uit Kolding. (foto 22).

Prof. Sörensen verstrekte ons de volgende gegevens over de K.T. in
Denemarken in 1949:

Er zijn daar 100 grote coöperatieve verenigingen voor K.L, die 550.000
dieren omvatten op een totaal van 1.500.000 koeien. Voorde K.I. heeft
men 800 volwassen stieren en jonge stierkalveren bestemd. Ieder in gebruik
zi jnde stier geeft sperma voor 1000—2000 koeien per jaar.

In 1934 waren in Denemarken 70.000 stieren aanwezig, in 1949 slechts
40.000, een verschil dus van 30.000 stieren. Volgens onze collega zou
hierdoor alleen voor de Deense veehouders een voordeel van 50 millioen
Kronen bereikt zijn.

De bevruchting na de eerste K.I. varieert van 50—60%. Gedeeltelijk
insemineert men nog met gegelatineerd sperma, opgezogen in cellophaan
buisjes en ingebracht met een door Sörf.nsen ontworpen instument,
het spermakanon. Op verschillende plaatsen verliet men deze methode
om op dezelfde wijze als in Zweden met glazen pipetten, ingebracht onder
rectale geleiding, te gaan insemineren.

Het lag in de bedoeling in Denemarken een 4-tal K.I.stations te gaan
bezoeken nl. Ringsted, Holbeek, Slagelse en Odense, de eerste drie op het
eiland Seeland gelegen, het laatste op het eiland Funen.

Hierna laten we enkele gegevens volgen over de K.I. stations in genoemde
plaatsen:

Er viel een groot onderscheid waar te nemen tussen de K.I.stations in
Zweden en in Denemarken. In Zweden was de inrichting beter en ook
veel netter, niet alleen in het laboratorium, maar ook in de stallen.

Het K.I. station te Ringsted, een klein plaatsje ongeveer 60 KM. van
Kopenhagen verwijderd, ligt ten Noorden van het stadje, (foto 23). Het
is in 1948 gebouwd. De stieren zijn gedeeltelijk ondergebracht in boxen

(33° ^x 3¹⁰) ^en gedeeltelijk in standen. Er zijn 10 stieren, die zaad leveren
voor io.ooo runderen. Naast de directeur Philipsen, verzorgen 4 dieren-
artsen de inseminaties en 8 veterinairen uit omliggende plaatsjes krijgen
sperma van dit station toegestuurd.

Oude stieren dekken om de 2 dagen, jonge stieren hoogstens 2 maal per
week. Het sperma wordt verdund met een buffer van de volgende samen-
stelling:

Met deze buffervloeistof en gelijke delen eierdooier wordt het sperma
verdund tot 1 : 15.

50% der geïnsemineerde dieren waren na 1 inseminatie drachtig; per
drachtige koe 1.75 K.I.

\'s Winters krijgen de stieren voor het dekken een kwartier volle bewe-
gingsvrijheid in een omheinde omgeving, \'s Zomers lopen ze de gehele
dag buiten. Naast andere voedermiddelen wordt de dieren 5 KG. ondermelk
per dag gevoerd (dierlijk eiwit voor betere spermaproductie.).

Holbeek, een klein plaatsje noordelijk van Ringsted, heeft een in 1947
gebouwd K.I. station, (foto 24) Met inbegrip van 14 HA. land, heeft de
bouw 225.000 Kronen gekost. Het is een keurig en practisch ingericht
gebouw. 12 stieren leveren sperma voor 16.000 koeien. Er zijn boxen
aanwezig van 4.60 x 2.50 M.

Aan dit station zijn 3 full-time dierenartsen verbonden, die 11 Kronen
ontvangen per geïnsemineerd dier met inbegrip van de sterilitcitsbehandeling.
Het aantal dieren door een persoon geïnsemineerd kan 3500 per jaar be-
dragen. Verder wordt er door 8 dierenartsen geïnsemineerd, die daarnaast
ook de gewone practijk uitoefenen, \'s Zomers lopen de stieren dag en
nacht buiten. In de drukke tijd laat men 3 keer per week dekken, zo nodig
zelfs iedere dag. Boven elke voederbak is een ingenieuse inrichting bevestigd
om de stier vast te zetten. De staken waardoor hij zijn kop in de voerbak
brengt, kunnen door een eenvoudig mechaniek met één handgreep naar
elkaar toegedraaid worden. De stier kan dan dc kop niet meer terugtrekken
en staat gefixeerd. Wil men de voederbakken reinigen, dan worden de
staken ook naar elkaar toegedraaid en men heeft van de stier geen last.
Bij het station bevindt zich een uitstekende woning voor de stalbaas.
Zijn salaris bedraagt 6000 Kronen per jaar met vrij wonen, vuur, water
en licht; verder heeft hij vrij melk en hij mag voor eigen gebruik 2 varkens
mesten.

Alvorens ons meer westwaarts te begeven, brachten wij eerst een kort
bezoek aan het stadje Roskilde, 30 KM. van Kopenhagen aan het
zuideinde van de Roskilderfjord. Tot de 15 e eeuw was deze stad koninklijke
residentie. In de dom van Roskilde, die uit de 13e eeuw stamt en op verre
afstand opvalt door zijn twee 75 M. hoge spitse torens, vonden Deense
koningen en leden van het Koninklijk Huis hun laatste rustplaats. Ook
de kist met het stoffelijk overschot van de in 1947 overleden Deense koning
Christiaan X staat in een der zijkapellen, bedekt door de Deense vlag
en omgeven door kransen. Er bevinden zich in deze kerk prachtige
koorstoelen uit 1420.

Het K.I.station in Slagelse bevindt zich in een tot dit doel verbouwde
boerderij, (foto 25) De 12 stieren, die sperma leveren voor 20.000 koeien,
liepen bij ons bezoek in het land.

Nu zetten wij onze tocht voort naar Odense, waar wij het laatste K.I.
station zouden bezoeken. Wederom bood de overtocht van Körsör naar
Nyborg over de Grote Belt, ons de fraaiste vergezichten. Naast ons stonden
Nederlandse vrachtauto\'s met levende paling geladen om naar ons land
vervoerd te worden.

Die nacht verbleven wij in Odense, een der grootste steden van Dene-
marken (100.000 inwoneis), op het mooie en viuchtbare eiland Funen
gelegen. Ook hier vindt men een oude, uit de 13e eeuw daterende Domkerk,
waarnaast een standbeeld van de dichter Andersen, verschillende musea
en oude huizen.

Enkele KM. ten zuiden van Odense bezichtigden wij de fraaie, ruim
gebouwde landbouwschool, waarin een klein K.I.station is ondergebracht.
De school is uitstekend ingericht met frisse eetzalen, moderne keuken
en een bibliotheek. De studenten zijn intern en betalen 145 Kronen per
maand. Wij willen niet nalaten de spreuk te vermelden, die in een der
leslokalen de aandacht trok:

In dit kleine K.I.station zijn 5 stieren gestationeerd, die sperma leveren
voor 3500 koeien. In de zomer lopen de stieren buiten, in de winter krijgen
ze een halfuur beweging per dag. Om de 5 dagen worden 1 a 2 ejaculaten
geleveid. Het verdunde sperma wordt 3 dagen gebruikt. De inseminaties
geschieden door 5 dierenartsen, die daarnaast de gewone practijk uit-
oefenen; er is geen full-time dierenarts aan dit K.I.station verbonden.
De kosten bedragen vooi de veehouder 23 Kronen (F1 12,42) per koe.

Van hier uit werd de terugtocht aanvaard door het prachtige land
van Zuid-Funen. Langs vruchtbare landerijen en vriendelijke, zeei nette
dorpjes, bereikten wij de brug over de Kleine Belt.

Tot slot werd te Kolding nog een bezoek gebracht aan het monument,
dat door onze Deense collegae ter ere van Schmidt is opgericht, (foto 26).
Eender opschriften luidt in het Nederlands: „Door je onderzoek overwon
je het onheil van de kalfziekte en maakte je jouw naam en de naam van
je stad wereldberoemd".

\'s Avonds genoten wij in Abenraa voor het laatst op deze reis van de
uitstekende Deense keuken en het heerlijke Smórebröt.

Zaterdagochtend om 6 uur hervatte de „Ford" zijn werk en na een
voorspoedige reis passeerden wij \'s middags om 4 uur de Nederlandse
grens bij Denekamp. \'s Avonds waren wij thuis, uitermate voldaan
over onze tocht van 4200 KM., met daarnaast de voldoening, dat de K.I.
in Nederland zich gerust kan meten met haar zusterinstellingen in de
Noordelijke landen.

Wanneer men de artikelen over de t.b.c.-bestrijding in ons Tijdschrift
van de laatste jaren naleest, dan blijkt er inderdaad, zoals Prof. Beijers
schrijft, verschil van mening te bestaan over de waarde van het klinisch
onderzoek. Laat ik niet direct beginnen met het vóór of tegen uitgebreid
te bespreken, iedereen weet wat hierover in ons tijdschrift is geschreven.

In de jaren vóór de oorlog bestond de t.b.c.-bestrijding uit de tuber-
culinatie, een meer of minder uitgebreid klinisch onderzoek, opruimen
van gevonden open lijders, propaganda voor opruimen van reactiedieren
en isolatie.

Niettegenstaande alle pessimisme over de waarde van het klinisch
onderzoek bleven in die tijd de resultaten dank zij, of ondanks dit onder-
zoek, toch niet uit. Langzaam maar zeker zag men daling van het reactie-
percentage optreden.

Na de oorlog bleek echter, dat het aantal reactiedieren in ons land
weer was toegenomen.

De eerste paar jaren na de oorlog waren er gelukkig nog allerlei om-
standigheden om onszelf (de dierenartsen) cn de belanghebbenden (de
veehouders) te sussen. De tuberculine was zoveel beter (dat was zo), de
verplichting was gekomen en daarbij de deelneming van een groot aantal
bedrijven die eerder niet onderzocht waren (ook dat was zo).

Ook in 1949/1950 is de stijging nog doorgegaan, met uitzondering van
de provincies Friesland, Drenthe en Overijssel. In deze drie provincies
wordt of in de gehele provincie of in een gedeelte daarvan, betrekkelijk
rigoreus tegen de reactiedieren opgetreden. In enkele andere gebieden,
b.v. Voorne-Putten en Walcheren, bereikte men door resolute opruiming
eveneens succes.

Deed de rest van de Nederlandse veehouders dan niets om uit de tuber-
culose te komen? Ik geloof van wel. Zeker, er zullen er zijn die inderdaad
tegenwerken, maar de meesten zullen toch wel de moeite doen, voor zover
dit hun mogelijk is, om er uit te komen.

We kunnen wel aannemen, dat 25 % van de reactiedieren per jaar
wordt verkocht (niet geslacht) en toch stijgt het reactiepercentage. Hoe
komt het dan, dat voor de oorlog het reactiepercentage daalde ? Ruimde
men toen meer reactiedieren op of isoleerde men beter ? Is misschien ook
het karakter van de tuberculose aan het veranderen ? Men beweert wel,
dat de tuberculose een meer exsudatief karakter krijgt.

Toch is het waarschijnlijk, dat juist de verplichting tot deelname aan
de t.b.c.-bestrijding ons momenteel voor de grootste moeilijkheden plaatst.
Uitgaande van ruwe cijfers, kunnen we aannemen, dat voor de oorlog
de helft van onze bedrijven onderzocht werd en dat daarvan de helft
t.b.c.-vrij was. Voor iedere reageerder die een niet-vrij bedrijf verliet,
waren dus 2 bedrijven aanwezig (de niet onderzochte) die een dergelijk

dier zonder bezwaar op konden nemen, afgezien nog van het gedeelte
dat naar de slachtbank ging.

Hierbij ontstonden weinig spanningen. De reageerders daalden niet of
slechts weinig in prijs. De vrije bedrijven konden zich gemakkelijk vrij
houden. Er ontstond rustig een afzetgebied voor reactiedieren, in de vorm
van afmelkers, mesters, onverschilligen enz. De bedrijven waar gefokt
werd, die dus weinig kochten, werden of bleven dus als het ware auto-
matisch vrij.

Nu is de toestand echter geheel anders. Voor iedere reageerder die
afgezet wordt is, als men op alle bedrijven tegelijk vooruit wil, eigenlijk
in \'t geheel geen plaats. Het gevolg is een daling in prijs van de reactie-
dieren en het zoeken naar een afzetgebied voor deze reactiedieren. Enerzijds
dus een absolute stijging van de afzet van reactiedieren, anderzijds een
absolute daling van het aantal bedrijven dat zonder bezwaren reactie-
dieren kan opnemen.

Het gevolg is, dat er een ongezonde handel in reactiedieren moet zijn
ontstaan. Verschillende vrije bedrijven zullen of door misleiding, of door
lagere prijzen, aan reageerders zijn gekomen, met de ruïneuze gevolgen
die dergelijke dieren in vrije veestapels kunnen veroorzaken.

Toch is de verplichte deelname de eerste stap naar de totale vrijmaking.
De volgende stap is het afslachten van reactiedieren op grote schaal,
zoals trouwens in het plan is opgenomen. Er is nl. geen plaats meer voor
reactiedieren.

Voor de oorlog bereikte men dus succes door een redelijke afzetmogelijk-
heid van reactiedieren, gesteund door het klinisch onderzoek en eventueel
door isolatie enz.

Nu heeft men een moeilijke afzet van reactiedieren (prijsdaling) met
de zekerheid, dat de reageerders op een ander bedrijf, hetzij bewust,
hetzij onbewust, weer binnenkomen.

Het verschil in succes van de bestrijding van vóór en na de oorlog,
komt dus door de veranderde situatie, die ontstaan is door de verplichte
bestrijding. In een streek waar vee verkocht werd en niet werd ingekocht,
boekte men vóór de oorlog succes, niet zozeer door het klinisch onderzoek,
maar door de aard van het bedrijf. In een andere streek, waar veel werd
gekocht, boekte men niettegenstaande het klinisch onderzoek, geen of
weinig succes.

Hierdoor is een verschil in waardering ten aanzien van het klinisch
onderzoek ontstaan, afgelezen naar het succes van de bestrijding. Dit is
onjuist en het is dus goed om het klinisch onderzoek eens te bestuderen
los van het succes van de bestrijding.

Ik geloof, dat er maar weinig verschil van mening over kan ontstaan,
hoe het klinisch onderzoek moet gebeuren, als men het wil toepassen.
Voorop staat het sputumonderzoek van alle reagerende en verdachte dieren.
Het ausculteren van alle dieren kan mijns inziens bij de massabestrijding
achterwege blijven. Wel dient men alle reactiedieren en verdachte dieren
aan een oppervlakkig onderzoek te onderwerpen, waardoor dus hoesters
worden opgemerkt, scheve uiers worden bekeken, bij fluor albus wordt
geëxploreerd enz.; een en ander aangevuld met het onderzoek van de
se- en excreta volgens de bekende regelen.

Het zo te hooi en te gras eens wat sputum vangen is dus geen klinisch
onderzoek en de waarde daarvan behoeven we niet eens te bepalen.

De hoofdpeiler waarop het klinisch onderzoek steunt, is het sputum-
onderzoek. Het blijkt echter, dat deze peiler tot nu toe uitermate zwak
was. De resultaten van het microscopisch sputumonderzoek zijn nl. maar
klein; slechts 2 a 3 % van de onderzochte monsters geeft een positief
resultaat. Vast staat, dat dit percentage lang niet overeenkomstig de
werkelijkheid is. Daar komt nog bij dat het microscopisch sputumonderzoek
zeer veel eentonig routinewerk vereist, terwijl soms toch geen positieve
monsters gevonden worden.

Ik kan mij voorstellen, dat men onder deze omstandigheden pessimist
wordt. Het kost veel en de resultaten zijn zeker in zwaar besmette stallen
vrijwel nihil.

Het stond voor mij vast, dat wij als Gezondheidsdienst zo snel mogelijk
van het onvruchtbare microscopische onderzoek af moesten. Voor ver-
betering van de methode kwamen alleen in aanmerking het culturele
sputumonderzoek en de caviaproef. De laatste methode viel af, omdat
deze voor massawerk veel te veel proefdieren zou kosten. De kweekmethode
was gelukkig al goed bekend. Het was dus gewenst om deze methode
voor massawerk geschikt te maken.

In \'t jaar 1948/1949 deden wij onze eerste proefnemingen, al direct
met goed succes.

Wij onderzochten 852 sputummonsters cultureel en vonden 85 positieve
monsters, ofwel 10 %. Onder deze 852 monsters waren nog 203 monsters
van koeien uit Walcheren. Hieronder bevonden zich veel dieren met een
dubieuze uitslag van de tuberculinatie. Open t.b.c. was nauwelijks te ver-
wachten, alle 203 monsters waren dan ook negatief. Van de rest, of 649
cultures, uit werkelijk tuberculeuze stallen, waren 85 cultures positief,
ofwel 13 %.

Deze resultaten waren zodanig, dat wij besloten, deze methode in het
afgelopen seizoen volledig toe te passen.

Vast stond, dat het noodzakelijk zou zijn het aantal te onderzoeken
monsters zo hoog mogelijk op te voeren. Hoe meer sputummonsters, hoe
meer kans op resultaat.

In 1948/1949 ontvingen wij 2968 monsters op de 6144 reactiedieren.
Bij dit aantal monsters dienen we nog te bedenken, dat enkele dierenartsen
met veel reageerders zich reeds bedienden van hulpkrachten.

Het was te voorzien, dat de dierenartsen er in \'t algemeen niet in zouden
slagen, dit sputum opvangen volledig uit te voeren en zeker niet zoals
de bedoeling was wel 2 x in de stalperiode.

In overleg met de dierenartsen werd dan ook besloten, dat alle dieren-
artsen, behalve enkele met kleine praktijken, de beschikking zouden krijgen
over een hulpkracht. Deze hulpkracht zou de stallijsten maken en het
sputum vangen. Dit is over \'t algemeen goed bevallen.

Deze hulpkrachten ontvingen eerst gedurende een week een theoretische
opleiding over de bestrijding en daarna werden ze in de praktijk ingewerkt.
Deze hulpkrachten waren in dienst van de Gezondheidsdienst en vielen
dus gewoon onder alle sociale voorzieningen. Bij ongeval en ziekte waren
ze dus verzekerd. Bovendien werd voor doorlichting gezorgd.

Wij meenden, dat zij hierdoor verzekerd waren tegen tuberculose als
beroepsziekte. Nu dit blijkens het artikel van Dr. Hoedemaker dubieus is,
zullen wij dit tegen de volgende campagne nader onder het oog moeten zien.

Tijdens hun opleiding werd hen onder ogen gebracht, dat er risico aan
het sputumvangen was verbonden.

Twee koeien werden het slachtoffer op de 7338 opgevangen monsters,
of wel 0,03 %. De een kreeg na normaal sputumvangen een longbloeding
en werd geslacht. Bij sectie bleek er een bloeding te zijn opgetreden in
een groot caverneus longproces. De andere koe beet een sputumvanger
door, welke zeker niet versleten was, maar blijkbaar van slecht materiaal
gefabriceerd was. Aan het bekertje zat nog ± 20 cm draad. Reeds na
3 uur vertoonde deze koe de duidelijke verschijnselen van „scherp" in.
De draad bleek direct naast de cardia de maagwand alweer gepasseerd
te zijn.

Alle sputumverzamelaars werden voorzien van een sputumvanger, één
of meer pincetten en een aantal Petrischalen. Het sputum moest zo schoon
mogelijk worden opgevangen, zodat dus zonodig de mond van de koeien
moest worden gespoeld. Bij verontreinigd sputum moesten de sputum-
vlokjes nog even in schoon water worden nagespoeld. De vlokjes sputum
werden daarna onmiddellijk overgebracht in gesteriliseerde centrifuge-
buizen, gevuld met 10 cc |N H₂S0₄, voorzien van een gewone kurk, welke
voor dit doel door de Gezondheidsdienst werden beschikbaar gesteld.

Ik moet er hierbij de aandacht op vestigen, dat men er bij een dergelijk
massa-onderzoek voor moet zorgen, dat men op de één of andere manier
genormaliseerd materiaal gebruikt. Wij gebruikten dan ook 2 dezelfde
centrifuges, ieder voor 6 buizen, met een toerental van 3600 per minuut.
Bij deze centrifuges bestelden wij de door ons gecontroleerde buizen,
\'t Is zaak hierop te letten, want anders passen de buizen niet goed en
gaan ze gemakkelijk stuk. Na enig experimenteren bevonden wij een
bepaalde buis goed, welke 12 gram woog. Toch probeerde de groothandel
ons een zending van slechts 7 gram te leveren, die we wegens te grote
breekbaarheid moesten afkeuren. Wij hadden tenslotte 3000 centrifuge-
buizen in omloop.

De cultuurhuizen moesten net zo goed genormaliseerd worden in verband
met het passen van de gummikurken. Het heeft nog al moeite gekost om
tenslotte 10.000 min of meer gelijke buizen te krijgen.

De centrifugebuizen waarin het sputum werd verzameld, waren voorzien
van een stuk kleefpleister, waarop het nummer van de koe kwam te staan.
Verder hadden de hulpkrachten de beschikking over kartonnen doosjes,
alles weer juist pasklaar. De zending werd tenslotte vergezeld van een
staatje in duplo, waarop per stal de monsters werden genoteerd en waarop
eventuele opmerkingen konden worden gemaakt over opgeruimde koeien
enz. Dit staatje ging op het laboratorium meteen in een klapper en de
uitslag werd daarop later genoteerd. Hierdoor werd de administratie tot
een minimum beperkt.

Om \'t laboratorium op Zaterdag niet in moeilijkheden te brengen, werd
op Vrijdag niet of alleen maar \'s morgens vroeg sputum gevangen. Iedere
avond moesten de hulpkrachten hun monsters inzenden.

dan heeft rften teveel verontreinigingen. Enkele dagen langer gaat wel
zonder veel bezwaren; bij 4 dagen of langer ziet men echter een groei-
vertraging optreden.

De sputumvangers noteerden daarom steeds datum en uur van het
opvangen. Hiernaar werd het moment van enting op het laboratorium
geregeld. Bij de aankomst op het laboratorium werden de buizen bij het
uitpakken even met de hand goed geschud; later, vóór \'t centrifugeren
nog eens. Direct na het uitpakken werden de centrifugebuizen in rekjes
gezet. Tegelijk werden dan de benodigde voedingsbodems klaargezet,
eveneens van een pleister voorzien en genummerd. Voor ieder monster
werden 2 Löwenstein-voedingsbodems gebruikt.

De centrifugebuizen worden nu gedurende 15 minuten gecentrifugeerd
op 3500 toeren. Daarna wordt het zwavelzuur afgegoten. Het sediment
wordt even opgeschud en zonder naspoelen uitgezaaid. Het enten ge-
schiedt met uit dunne glasbuis getrokken Pasteurse pipetten. Deze worden
in \'t wijde bovenstuk voorzien van een prop watten tegen het te ver op-
zuigen. Terwijl de pipet wordt leeggeblazen, strijkt men zig-zag over de
voedingsbodem. Het beviel ons het beste om de buizen direct weer rechtop
te zetten. We kregen de indruk, dat het plat neerleggen van de buizen,
met de bedoeling dat het sediment zich meer zou hechten, meer ver-
ontreiniging gaf. Vermoedelijk worden nl. nog een aantal verontreinigers
in het met zwavelzuur gemengde condenswater geremd of gedood.

(Het laboratoriumpersoneel werd doorgelicht, terwijl bovendien de
reactie van Pirquet werd verricht. De personen met een negatieve Pirquet
werden met BCG gevaccineerd.)

Na het enten werden de cultuurbuizen in de broedkamer geplaatst en
4 weken met rust gelaten. De moeilijkheid is om het onregelmatige tempo
van inzenden bij te houden. Onze broedkamer is ingericht op een aan-
wezigheid van 2500 monsters, ieder in 2 buizen, waarbij de buizen geplaatst
zijn in rekjes. Er zijn echter ogenblikken geweest dat er J; 4000 monsters
opgepakt in doosjes stonden.

Wij kijken de voedingsbodems niet eerder na dan na 4 weken, omdat
men anders veel voedingsbodems bederft. Zit er een kleine verontreiniging
op, dan strijkt men die uit over de gehele oppervlakte en later is de buis
onbruikbaar. Bij het nakijken strijkt de analyste alle buizen zelf uit. Na
4 weken wordt echter slechts een van de twee buizen uitgestreken. Is een
van beide verontreinigd, dan wordt de niet-verontreinigde gebruikt. Op
één voorwerpglaasje worden 4 buizen uitgestreken. De nummers worden
in de glaasjes gekrast teneinde vergissingen te vermijden.

De preparaten worden gekleurd met carbolfuchsine en ontkleurd en
tegelijk nagekleurd met trypaflavine in zwavelzuur.

Weer vier weken later, dus 8 weken na het enten, wordt de 2e en laatste
maal uitgestreken. Beide cultuurbuizen worden dan uitgestreken.

Het nakijken is niet veel werk. Onze analyste heeft alle 7300 cultures
alleen tweemaal nagekeken. Zij schift de negatieve en kennelijk veront-
reinigde buizen uit, alleen de positieve of verdachte cultures werden door
ons nog eens nagekeken.

Het beoordelen van de cultures is niet zo eenvoudig, en in \'t begin is
dus de caviaproef ter controle niet te missen.

Bi j de door ons gevolgde methode is aan de cultuurbuis zelf opmerkelijk
weinig te zien. Meestal was na vier weken macroscopisch geen of nauwelijks

groei te zien. Is er groei te zien, dan moeten het wat wazig gegroeide,
enigszins geelachtige kleine, vrij platte kolonies zijn. Het condensvocht
moet helder of vrijwel helder zijn, een klein bezinksel mag er wel in zitten.
Zit er een vliesje op het condensvocht, of zitten er brokjes aan de rand
van het condensvocht, dan is er sprake van verontreiniging.

Bij het uitstrijken blijkt een cultuur van tuberkelbacillen vrij taai te
zijn, terwijl de voedingsbodem hard blijft. Is de voedingsbodem zacht
geworden, dan is er een verontreiniging in het spel.

In het praeparaat ziet men de zuurvaste bacillen natuurlijk direct.
Langer zoeken dan i minuut per preparaat is onnodig. Eén van de meest
typische eigenschappen van de tuberkelbacillen is, dat ze voornamelijk op
hoopjes liggen. Zijn de bacillen gelijkmatig uitgestreken over het preparaat,
dan zijn het geen tuberkelbacillen. Heel mooie staafjes, aan beide einden
even dik, zijn naar onze mening meestal ook geen tuberkelbacillen.

De tuberkelbacillen zijn vrij fel gekleurd, maar verder vrij onregelmatig
van vorm; meestal zijn ze aan \'t ene eir\\d wat dunner dan aan \'t andere
eind, soms wat gekorreld, soms zelfs streptococcusachtig, maar altijd kort.

Bij de beoordeling wordt altijd zowel het uitstrijkje als de cultuurbuis
beoordeeld. Bij twijfel komt de onderzoekingsstaat er dan nog aan te pas
om eventuele opmerkingen over het klinisch onderzoek te lezen. Blijft de
twijfel, dan dient een caviaproef te worden ingesteld. Is deze positief,dan
kan men meestal na 10—14 dagen in de pus uit het absces op de injectie-
plaats de tuberkelbacillen wel vinden.

Op de 25 cavia\'s die wij met dubieuze cultures inspoten, waren er
slechts 2 positief.

Verder acht ik het van belang, dat het onderzoek en masse gebeurt.
Hoe meer cultures er te beoordelen zijn, hoe gemakkelijker. Het beoordelen
van één cultuur zonder vergelijking, vind ik steeds moeilijk. Heeft men
20 positieve cultures, dan kan men nog eens vergelijken en daardoor is
de beslissing gemakkelijker.

Tot slot nog dit. Men moet goed de opmerkingen over de cultures
noteren en bij de sectie zelf op het slachthuis gaan kijken. Bij deze methode
van zoeken naar open lijders vindt men natuurlijk allerlei vormen. Koeien
met cavernes en geweldige ulcera in de trachea, maar ook koeien met
hele minieme haardjes. Collega Van Baak en ik hebben heel wat keren
de longen zéér nauwkeurig moeten onderzoeken om \'t haardje te vinden.

Om allerlei redenen komt men er toe soms dieren met een dubieuze
reactie te laten slachten. Onze ervaringen daarover zijn niet gunstig,
vandaar de algemene regel, dat een dubieuze cultuur negatief is.

In de gehele provincie waren aanwezig 7955 reageerders. In totaal
vonden wij 420 open lijders, waarvan 405 door middel van het cultureel
onderzoek. Ruim 5 % van onze reageerders hebben wij dus opgeruimd.
Er werd echter slechts sputum gevangen op 1841 stallen met 5521 rea-
geerders. Van 2434 reactiedieren werd dus geen poging gedaan om sputum
te vangen, hetzij omdat ze verkocht of geslacht waren, hetzij omdat dat
dieren waren op mestveestallen die geheel geïsoleerd waren. Bovendien
had er ook nog een gedeelte wel degelijk moeten worden onderzocht.

monsters gevangen, bij 248 dieren lukte het niet om sputum te vangen,
de rest was ofwel te jong of was van \'t bedrijf verdwenen.

Bij deze 5077 sputummonsters zijn inbegrepen nog 362 monsters van
dieren die voor een re-test in aanmerking kwamen. De meeste van deze
dieren waren later negatief.

Bij deze eerste ronde werden 310 positieve sputummonsters gevonden.
In een tweede ronde, en bij enkele stallen zelfs in een derde ronde, werden
nog eens 2155 sputummonsters gevangen met 95 positieve monsters.

Het is natuurlijk mogelijk, dat bij de 2e ronde dieren zijn onderzocht
waarvan het sputumverzamelen de eerste maal niet lukte. Daar staan
echter de 362 nogmaals onderzochte dieren tegenover, zodat ik aanneem,
dat wij op ± 5000 reactiedieren 405 open lijders vonden, of ± 8 %.

Ernstiger is echter, dat in totaal 448 cultures totaal verontreinigd waren,
ofwel 6 %. De eerste en tweede ronde zullen dit bezwaar wat ondervangen
hebben. Het blijft onaangenaam. Speciaal in het begin van de winter
hadden wc hier nogal veel last van. Wij vermoeden, dat de bietenkoppen
de oorzaak waren dat we zoveel schimmel kregen.

Het percentage open lijders varieert nogal en is in \'t algemeen het
hoogst in de zwaar besmette streken. In enkele gevallen was het zelfs
belangrijk hoger dan 10 %.

Er is geen lange redenering voor nodig om aan te tonen, dat we nog
niet alle open lijders hebben gevonden. Alle dieren waarvan geen sputum
is gevangen, alle dieren waarvan de cultures verontreinigd waren, kunnen
open lijders herbergen. Het feit, dat bij een tweede ronde nog 4 % open
lijders is gevonden, zegt trouwens voldoende.

Wanneer men de waarde van het onderzoek naar open lijders hoort
bespreken dan worden zo graag de cijfers aangehaald uit het slachthuis
te \'s-Gravenhage, waar 30—40 % van de tuberculeuze dieren „open
tuberculose" bleek te hebben. Dus wordt er dan geconcludeerd, 30 a 40 %
van onze reageerders zijn open lijders. Dit is natuurlijk niet juist. Ik heb
de cijfers van het materiaal van coll. K. Hofstra er nog eens op nagekeken,
maar collega Hofstra constateert alleen, dat er van de slachtdieren 30—40 %
vermoedelijk open tuberculose heeft. Het gaat dus niet aan, om deze
cijfers zonder meer te gebruiken voor de levende reageerders. Van de
geslachte tuberculeuze dieren was maar liefst 35 % 10 jaar of ouder.
Dit is zeker geen normale verhouding voor de reactiedieren. Wanneer
we verder nog weten, dat de „open lijders" speciaal onder de oudste
dieren zitten, dan is het te begrijpen, dat er onder deze categorie oude
slachtdieren veel open lijders moeten zitten.

De slachtdieren van jongere leeftijd zullen eveneens geselecteerd zijn.
De voor de slacht bestemde dieren van 4—10 jaar zullen ongetwijfeld
dieren zijn geweest, welke om de een of andere reden ongeschikt waren
geworden voor de productie. In een streek waar meer dan 50 % van de
koeien reageert, zullen dus onder de afgeslachte dieren veel dieren zijn,
die wegens tuberculose niet productief zijn geweest.

Het is dan ook te verwachten, dat het aantal „open lijders" onder de
op de bedrijven aanwezige reageerders veel lager zal zijn dan slachthuis-
bevindingen ons doen verwachten.

Waren bv. alle reagerende dieren van Voorne-Putten geseceerd, dan
hadden wij de juiste verhouding geweten, d.w.z. voor Voorne-Putten.

Hoewel ik dus weet, dat een aantal van 8 % koeien met „open tuber-
culose" te laag is, ben ik er toch aan de andere kant ook weer niet van
overtuigd, dat we voor Zeeland zo heel ver naast de waarheid zijn. Het
onderstaand staatje geeft een vergelijking tussen de toestand van een
aantal bedrijven waar wij vorig jaar een of meer open lijders vonden, met
de resultaten van dit jaar er naast. Geen van deze mensen behoort tot de

werkelijk enthousiaste bestrijders en toch zijn er resultaten geboekt.
Belangrijk is echter, dat het percentage open lijders zo gezakt is. Was
het vinden van een open lijder maar toeval, dan zou dit percentage onge-
veer gelijk moeten zijn met het jaar daarvoor.

De open lijders die wij dit jaar vonden, waren als volgt over de stallen
verdeeld:

Gemiddeld kwamen in Zeeland op een besmette stal 3 reactiedieren
voor. Van 245 open lijders waarvan wij de leeftijd wisten, volgt hier de
verdeling over de verschillende leeftijden:

Bij 327 pos. secties waren de aantastingen van de verschillende organen
als volgt :

Is het uitvoerbaar om het cultureel onderzoek in de plaats van het
microscopisch onderzoek te doen ?

Op deze vraag moet ik direct met ja antwoorden. De kosten zullen wat
hoger liggen dan het microscopisch onderzoek. Het kweken van de sputum-

monsters, met inbegrip van het opvangen kost ongeveer/ 1,50 per sputum-
monster. Uit de aard der zaak is er nogal wat meer glaswerk voor nodig
dan voor het microscopisch onderzoek. Het laboratoriumpersoneel heeft
er echter minder werk mee, terwijl de resultaten van het werk groter zijn.
Wel is er wat meer personeel nodig. Twee tot drie laborantes hebben
met de analyste deze winter de 7338 cultures verwerkt, alle werkzaam-
heden inbegrepen. Een en ander vergde wel een goede arbeidsverdeling,
omdat er op topdagen soms meer dan 200 cultures moesten worden aangelegd.

Voor 10 X zoveel cultures heeft men uit de aard der zaak niet 10 X
zoveel personeel nodig. Door rationalisatie kan men nog wel wat arbeids-
krachten besparen.

De belangrijkste vraag is echter, of het algemeen doorgevoerde culturele
onderzoek van belang is voor de t.b.c.-bestrijding.

Wanneer wij uitgaan van het tegenwoordige plan om in 5 jaar t.b.c.-vrij
te worden, dan is het duidelijk, dat wij in die tijd alle reactiedieren moeten
slachten. Vast staat, dat het altijd veiliger is om die dieren waarvan gecon-
stateerd is, dat ze bacillen verspreiden, \'t eerst te slachten.

In de tweede plaats moet men zich realiseren, dat er bijna geen eind-
stations in Nederland zijn waar reactiedieren zonder gevaar kunnen worden
opgeborgen. Men spreekt zo gemakkelijk over de afmelkers, maar de
groep afmelkers die tevens afmester is, is niet groot. Veel groter is de
groep melkers die steeds weer koeien moeten hebben om aan hun con-
tracten te kunnen voldoen. Alle slechte melkgevers uit die bedrijven, en
dat zijn vaak reageerders, gaan er uit naar de mestbedrijven.

Deze dieren gaan dus op transport naar Zeeland, N.W. Brabant, de
Betuwe, enz., enz. In Zeeland zien we, dat deze dieren worden gemest
dikwijls naast de opfok van graskalveren. Daarna volgt weer het transport
van deze vette dieren naar de centra in ons land, dikwijls tegelijk met de
verkochte t.b.c.-vrije dieren.

Nu worden van deze manier van handelen de gevolgen al gevoeld;
deze gevolgen zullen groter zijn naarmate Nederland meer t.b.c.-vrij
wordt, of met andere woorden: het aantal koeien dat door een open lijder
in Nederland zal worden besmet, wordt groter naarmate men minder
reageerders krijgt.

Het vrijmaken van Nederland in 5 jaar is geen eenvoudige opgave. Het
zal nodig zijn om hiervoor alle zeilen bij te zetten. Een onderscheid maken
tussen actieve en niet-actieve bestrijders is niet juist. Ook de laatste groep
zal in 5 jaar vrij moeten zijn. Het succes zal bij deze groep geringer zijn,
maar dat neemt niet weg, dat men juist daarom ook bij deze groep vee-
houders actief naar besmettelijke vormen moet zoeken.

\'t Spreekt vanzelf, dat het voorafgaande niets af doet aan de waarde
van de isolatie. Deze is zeer belangrijk, maar het succes van isolatie zal
dubbel zo groot zijn wanneer men daarnaast eventueel toch nog voor-
komende besmettingskansen zo veel mogelijk elimineert.

Laten wij eens aannemen, dat men van 80 % van de reactiedieren in
Nederland cultures zou aanleggen, dan worden dat bij 400.000 reactie-
dieren dus 320.000 cultures. Bij 8 % positieve monsters vindt men dan
25.600 open lijders. Wanneer ik aanneem, dat iedere open lijder 1 vrij
dier besmet, dan levert dat dus op : 25.600 nieuwe reageerders. Hierdoor
zou dan ontstaan een schade van 25.600 X ƒ 200,— per reageerder =
/ 5.120.000,—

Het sputumonderzoek kost echter slechts 320.000 X f 1.50 = ƒ380.000,—-
De schade, veroorzaakt door een dergelijk aantal open lijders is dus
10 X groter dan een dergelijk onderzoek kost.

Het spreekt echter vanzelf, dat men dergelijke open lijders niet moet
laten slachten met ƒ 25,— subsidie. Dit moet natuurlijk een redelijke ver-
goeding zijn.

3. Bij de intensieve veehandel die Nederland kent, moet het opsporen
van veel open lijders ongetwijfeld de besmettingskans van de vrije
dieren doen dalen.

4. Naast alle andere maatregelen zal dus het cultureel sputumonderzoek
het succes van de bestrijding vergroten.

Aangezien ik veel met deze nieuwe varkensziekte te maken heb, was
ik blij dat er een middel in ons tijdschrift (deel 75, pag. 369) werd aan-
bevolen n.1. Virofral, dat speciaal tegen virusziekte zou werken. Ik heb
het veel gebruikt, doch zonder resultaten, zodat ik het nu natuurlijk niet
meer toepas.

Dezelfde woorden hoorde ik van een collega die het veel bij honden-
ziekte had aangewend. Verder waren wij het eens over de volgende uit-
drukking, toepasselijk op beide ziekten, n.1. ,,Er zijn tijden dat alles schijnt
te helpen en er zijn tijden dat niets helpt."

Dit middel, dat met zoveel élan werd aanbevolen, valt dus erg tegen.
Bovendien is er nog nooit een virus aangetoond als verwekker dezer
slingerziekte. De ziekte komt in mijn praktijk geregeld voor bij door de
eigenaar zelfgefokte biggen, net voordat ze verkocht zullen worden op
een leeftijd van 2 a 3 maanden (i 25 kg). Het is een ziekte van het zenuw-
stelsel, welke begint met evenwichtsstoornissen, slingeren, dan slap en
verlamd worden, trillen en schokken, soms tetanie en excitatie. Verdere
symptomen zijn: oedeem aan de oogleden, zodat de ogen halfdicht gaan
en rode conjunctivae. Kop en keel zijn iets verdikt, de oren staan achter-
waarts inplaats van rechtop, zoals bij het hier in Noord-Holland gefokte

ras behoort. Er is geen huid verkleuring. Vaak treedt de dood binnen 24
uur in. Het verloop is vaak als volgt: De veehouder vindt \'s morgens een
dode big in het hok, de andere tien zijn nog volkomen normaal, \'s avonds
ligt een tweede slap terneer, deze is de volgende ochtend ook dood. Een
oorzaak van deze ziekte is tot nu toe niet gevonden. De sectie is vrijwel
negatief, alleen oedeem in de maagwand, dikke darm en darmscheil.
De aangelegde cultures blijven altijd steriel. Veel virusonderzoek heeft
plaats gehad (Rotterdam, Utrecht en Leiden), doch steeds zonder resul-
taat.

Overenting op andere varkens, o.a. door Prof. Jansen veel geprobeerd,
is tot nu toe nog niet gelukt. Het lijkt het meest op een voederstoornis.
Ik heb vele rantsoenen welke deze ziekte dan zou veroorzaken opgevraagd
en ben tot de conclusie gekomen dat het wel bij een tiental verschillende
rantsoenen voorkomt. Meestal biggenmeel (van zeer samengestelde aard
met vitaminen en mineralen) met wei, maar ook wel gerstemeel en wei,
met en zonder gras, met en zonder aardappelen enz. Ook biggen die al
een maand in de wei gelopen hadden zonder zeug en dan voor de verkoop
op hok gedaan werden om niet al te schraal op de markt te komen, krijgen
het. Het zijn dus weliswaar geen vette biggen die ziek worden maar wel
worden ze steeds goed gevoed. Ook heb ik de ziekte waargenomen bij
biggen van ± 7 weken die nog bij de zeug waren maar wel werden bij-
gevoerd.

Na de oorlog is het hier de varkensziekte, die het meeste voorkomt.
Soms twee gevallen per dag of een of twee gevallen per week. Voor de
oorlog was deze ziekte hier onbekend.

Varkenspest heb ik de laatste jaren niet gezien. Vlekziekte sporadisch.
Veranderde levensomstandigheden, die dikwijls als oorzaak beschouwd
worden, kunnen vaak uitgesloten worden want in de meeste gevallen zijn
de biggen op de boerderij geboren, zijn nog nooit vervoerd, zitten soms al
een maand lang in hetzelfde hok met hetzelfde voer. Na vervoer treedt
het wel eerder op.

Ook komt het voor dat een veehouder met twee of drie hokken biggen
naast elkaar, van ongeveer dezelfde leeftijd en hetzelfde voer, op één en
dezelfde dag in elk hok twee doden heeft.

Toch is de ziekte waarschijnlijk niet besmettelijk, want het beperkt
zich steeds tot een gedeelte van de koppel b.v. sterfte van o tot 7 van
één toom; de rest blijft normaal. Na een dag of vijf is de ziekte weer ver-
dwenen. Wat dan nog leeft blijft gezond. De ziekte herhaalt zich nogal
eens op dezelfde boerderij bij een volgende toom b.v. een halfjaar later.
De ziekte komt het gehele jaar door voor.

Als therapie is vasten het voornaamste; ik laat ze een of twee dagen
niets anders dan water geven. Het laatste geval dat ik met Virofral be-
handelde was als volgt:

Van een toom biggen van 13 stuks, ongeveer 10 weken oud, was er
\'s avonds één ziek. De rest was nog volkomen gezond, evenals de zieke het
\'s morgens ook nog was.

De eigenaar die deze ziekte al meer had gehad, belde mij op of ik direct
kwam, zodat ik diezelfde avond nog 13 maal 2^ cc Virofral inspoot. De
volgende dag lagen er bij mijn komst drie zieken, geheel slap, naast het
hok in het stro. De volgende dag werd ik weer geroepen; één dode en

vier zieken trof ik aan, de overigen normaal. Deze vier lagen met dikke
ogen in zijligging te hijgen, geheel slap. Eén van de vier kreeg tetanie en
lag uren achtereen te schokken en te trappen. Wederom werd allen
2 cc virofral ingespoten. De volgende dag waren de 4 zieken allen ge-
storven en was no. 6 en 7 ziek. Deze stierven ook na een dag. Deze no. 6
en 7 hadden evenals de anderen eerst gevast, 24 uur alleen water gehad,
en daarna weer half rantsoen gegeten. Nog langer vasten was waarschijnlijk
beter geweest. De overige zes van de koppel zijn normaal gebleven.

Daarna heb ik virofral niet langer willen gebruiken; mijn ongunstige
ervaringen met virofral lopen dus geheel parallel met die van Prof. Jansen
en Dr. Kunst, zie dit tijdschrift (deel 75, pag. 615).

Een volgend geval was op 19 Sept. 1950 bij K.S. te S.; dit had niet
zo\'n heftig verloop. De veehouder vertelde mij dat er de vorige dag plot-
seling een big dood in het hok lag en vanmorgen weer een. De twee dode
biggen van ± 10 weken oud hadden te dikke oogleden. Van de acht
overgeblevenen van de toom zag ik er één met een onzekere gang, dikke
oogleden, dikke kop en laaghangende keel en afwijkende orenstand. De
eigenaar had dit nog niet gezien, maar het zijn voor een deel geen over-
duidelijke symptomen. De diagnose slingerziekte stond dus we! vast.

Therapie: Vasten en Yatren E 104, 2-i cc. Resultaat prima, alle acht
gezond, de zieke dus ook genezen, zeven hadden geen last. Een volgend
geval op 21 Sept. 1950 bij C. L. te B.

Deze veehouder belt mij op: er slingert een big. Bij mijn komst zie ik
duidelijk de boven omschreven symptomen van slingerziekte. Therapie
vasten en Yatren E 104, 2J cc. Resultaat: de zieke genas en de rest bleef
gezond.

Toch is het niet mijn bedoeling om hier iets ten gunste van Yatren
E 104 te zeggen want ik heb er ook wel slechte resultaten van gezien,
precies zoals boven omschreven met virofral, dat de halve koppel stierf.
Deze varkens worden even voor de markt natuurlijk wel flink aangevoerd
en ik denk wel eens aan overvoeren; maar: „waarom kon dat voorheen
dan wel" vroeg een boer mij terecht.

De ziekte komt in meer landen voor. Voor de oorlog werd ze reeds
in Duitse tijdschriften vermeld, thans nogal eens in Engelse. Ook daar
zoekt men naar de oorzaak, evenals hier.

Tenslotte zij nog medegedeeld, dat in het bloed dat ik in Utrecht liet
onderzoeken geen chemische afwijkingen gevonden werden.

Het klinische beeld van slingerziekte bij biggen wordt beschreven; het
gebruik van virofral wordt, daar het geen resultaten gaf, afgeraden.

OVER DE BEREIDING VAN ENTSTOF TEGEN POKKEN EN
DIPHTHERIE BIJ KIPPEN, GEKWEEKT OP BEBROEDE

Omdat ik door gesprekken met verschillende dierenartsen heb gemerkt,
dat vooral sommige oudere collegae niet bekend bleken met de techniek
van de eikweek ten behoeve van de entstof-bereiding, leek het mij de
moeite waard om daarover enkele mededelingen te doen. In het proef-
schrift van Dr. H. van Zwol staat veel hierover reeds beschreven, maar
niet iedereen zal dit in zijn bezit hebben. Met behulp van tekeningen en
foto\'s hoop ik een en ander aanschouwelijk te kunnen voorstellen.

Voor de entstofbereiding worden witte eieren gebruikt, die wat grootte,
vorm etc. betreft moeten voldoen aan eisen, zoals aan gewone broed-
eieren gesteld worden. De eieren worden betrokken van het eigen hoender-
park, zodat de gezonde herkomst van de eieren verzekerd is. Alleen witte
eieren worden gebruikt omdat deze het beste te schouwen zijn. Dit
schouwen gaat het mooist met een sterke lichtbron in een donkere kamer.
Deze lichtbron is ingebouwd, zodat het licht slechts kan uittreden door een
nauwe opening, waar de stompe kant van het ei in past. Op deze manier
tekent zich de luchtkamer duidelijk af en kunnen we de inhoud van het
ei het mooiste waarnemen. Na drie dagen broeden worden de eieren het
eerst geschouwd, om de niet bevruchte exemplaren te verwijderen; deze
zijn nog geschikt voor de consumptie. In de bevruchte eieren is het embryo
dan al te zien als een donker stipje dat in het centrum ligt van een ring ter
grootte van een zinken dubbeltje. Deze ring is de begrenzing van de
chorio-allantois die langs het schaalvlies verder gaat groeien.

Om de enttechniek goed te begrijpen is het nodig te weten hoe het
embryo in het ei ligt en hoe de vruchtvliezen zich verder ontwikkelen.
Schematisch gaat dit als volgt:

Op de twaalfde dag, vóór de enting worden de eieren weer geschouwd
om mogelijk afgestorven embryo\'s te verwijderen. De chorio-allantois
bedekt dan haast geheel het binnenste schaalvlies. Bij het schouwen zien
wij dan ook een netwerk van grotere en kleinere bloedvaten onder de
eischaal liggen met uitzondering van het spitse einde van het ei, waar de
rest van het eiwit ligt, hetwelk een gevolg is van de stand die het ei heeft
ingenomen in de broedmachine. Het grootste gedeelte van de inhoud is
een donkere massa: het embryo met dooierzak. De navelvena is meestal
te zien als een beweeglijk dik bloedvat dat zijn oorsprong heeft dicht bij de
luchtkamer.

Bij het schouwen wordt de luchtkamer met potlood omlijnd en op een
plaats midden op het ei een teken gezet, tussen enkele bloedvaten in,
omdat op deze plaats straks de eischaal aangeboord zal worden. Een groot
bloedvat zou bij een eventuele beschadiging van de chorio-allantois een
flinke bloeding kunnen doen ontstaan.

Na het schouwen worden de eieren in een horizontale stand op eier-
rekken gelegd. De luchtkamer en de plaats waar geboord moet worden
en omgeving worden met verzadigde alcoholische rivanol oplossing gedes-
infecteerd. Met een tandarts boormachine kan nu de eischaal worden
aangeboord. Dit kan op verschillende manieren gebeuren. De standaard-
methode is om een gelijkzijdig driehoekje te boren met zijden van ongeveer
een centimeter lengte. Een andere methode is om een klein ovaal gaatje
in de eischaal te maken. Voor de entstofbereiding gebruiken we hier de
laatste methode omdat deze veel voordelen heeft.

Nadat dus een driehoekje of wel een ovaal gaatje geboord is, wat tot
aan het schaalvlies moet gebeuren, wordt ook in de luchtkamer een sleulje
geboord. Bij de methode van het driehoekje wordt de boorlijn weer afgedekt
met gesmolten vaseline. Het poeder dat bij het boren ontstaan is zal dan
straks niet in het ei kunnen vallen. Als een ovaal gaatje is geboord, wordt
hieromheen een walletje van paraffine geformeerd („wal-methode").

De eigenlijke enting moet zo steriel mogelijk gebeuren. In een kleine
ruimte is nog een aparte entkast gebouwd. Zowel in de entkast als in de
kleine ruimte branden vóór de enting enige tijd buislampen, die ultra-
violet licht uitstralen en aanwezige kiemen doden.

De enting zelf is afhankelijk van de gebruikte methode. Als er een drie-
hoekje geboord is, wordt -— nadat de luchtkamer met een uitgegloeide
naald is aangeprikt —■ het driehoekje voorzichtig opgelicht en verwijderd.
Het onbeschadigde schaalvlies komt dan te voorschijn. Hierop wordt een
druppel steriele physiologische zoutoplossing gedeponeerd om het schaal-
vlies te verweken. Vervolgens wordt met een fijn geknopt glazen staafje
heel voorzichtig een scheurtje in het schaalvlies gemaakt door er voor-
zichtig over heen te strijken. De druppel vloeit dan tussen schaalvlies en
chorio-allantois. Dan wordt via een gummislang aan de opening in de
luchtkamer gezogen. De oorspronkelijke luchtkamer verdwijnt dan en
een nieuwe ontstaat tussen de chorio-allantois en het schaalvlies onder de
driehoekige opening. Met steriele pincetjes wordt het losse schaalvlies uit
het driehoekje verwijderd en kan een virus-suspensie op de chorio-
allantois gedruppeld worden. Daarna wordt de opening weer gesloten met
cellophaan-plakband.

Bij de andere methode werd dus na het boren om het gaatje een walletje
van paraffine gelegd. In de entkast wordt de luchtkamer aangeprikt en

,,W\'al-methode", paraffine-wal, om
het geboorde gaatje. Luchtkamer
omlijnd en aangeboord.

„Driehoek-methode", driehoekige
boorlijn met paraffine afgedekt.
Luchtkamer omlijnd en
aangeboord.

..Driehoek-methode" na het enten.
De driehoekige opening is met
eellophaanplakband gesloten.

„Driehoek-methode" na het enten. De luchtkamer ligt nu boven de chorio-allantois.

Na de enting worden de eieren in een horizontale stand in de broed-
machine gelegd cn nog drie dagen nagebroed. Dan kunnen we met het
oogsten beginnen.

Als de eieren dus drie dagen zijn nagebroed worden ze nogmaals ge-
schouwd om eventueel afgestorven embryo\'s te verwijderen. De eieren
worden dan met de luchtkamer naar boven op eierrekjes gezet. Als er een
driehoekje is geboord, dan lekt er wel eens ei-inhoud tussen de schaal en
het cellophaan door. Hiervan heeft men met de „wal-methode" geen last,
omdat het geboorde gaatje door de paraffine beter is afgesloten.

De luchtkamer wordt met rivanol gedesinfecteerd en met steriele schaar-
tjes wordt de schaal van de luchtkamer afgeknipt en het embryo met
dooierzak en eiwit uit het ei gehaald. De eivliezen blijven meestal aan de
binnenwand van de schaal kleven. Deze vliezen worden in een steriele
petrischaal gedaan en van overtollig vocht ontdaan. De gehele oogst wordt
dan bij —30° C. bevroren, boven silicagel in vacuum gedroogd en ten-
slotte fijngemalen tot poeder. Dit poeder wordt in steriele buisjes gedaan
en zuurstofvrij ingesmolten. Het is dan gereed om na verdunning met
glycerine als entstof gebruikt te worden.

De entstof wordt geregeld tot in grote verdunningen gecontroleerd op
zijn werkzaamheid op jonge kippen en door middel van de z.g. pock-
counting, waarvan Dr. H. van Zwol in het T.V.D. van 15 April 1950 de
techniek heeft beschreven.

Het is natuurlijk van het grootste belang dat men de pluimveestapel
waarvan men de eieren betrekt onder zijn controle heeft, omdat het gevaar
niet denkbeeldig is dat ziekten via het ei in de entstof terecht komen. Is
deze pluimveestapel echter door en door gezond dan is dit gevaar geheel
uitgesloten.

Ik hoop met het bovenstaande het een en ander duidelijk uiteengezet
te hebben. Het zien van de verschillende handelingen is echter altijd duide-
lijker dan het geschreven woord.

Mochten er belangstellenden zijn, die het een en ander van dichtbij
zouden willen zien, zij zijn van harte welkom !

Heden overleed geheel onverwacht, tot onze diepe droefheid,
onze lieve en zorgzame Man en Vader,

Graanmeel als noodzakelijke aanvulling bij het voederen van gestoomde
aardappelen aan mestvarkens. J. Dammers. Centraal Veevoederbureau - Secretariaat :
Boxtel.

Wanneer men bij het voederen van gestoomde aardappelen aan varkens een behoor-
lijke groeisnelheid wil bereiken, is opname van een zeker percentage graanmeel of
-afvallen noodzakelijk gebleken, naast aanvulling met dierlijk eiwit (evt. gedeeltelijk
plantaardig eiwit) vitaminen en mineralen. Omtrent de redenen, waarom £—i kg
graanmeel of graanafvallcn per dier per dag noodzakelijk zijn, tast men nog in het
duister.

In deze proef werd nagegaan of aan de in granen voorkomende B-vitaminen en wel
in het bijzonder aan diegene, welke voor varkens van grote betekenis geacht kunnen
worden (thiamine, riboflavine, niacine, pyridoxine, pantotheenzuur), het gunstig effect
op de groeisnelheid toegeschreven moet worden. Het gerstemeel werd vervangen door
aardappelmeel en enig dierlijk eiwit om de voederwaarde van het krachtvoeder op
peil te houden en 4 van de genoemde vitaminen toegevoegd.

Hoewel men met behulp van deze toevoegingen en voor niacine reeds zonder extra
toevoeging, tot vitamine-consumpties kwam, welke zeer beduidend boven de geldende
normen voor de behoeften lagen, kon geen effect op de groeisnelheid verkregen worden.

(Ook met gedr. biergist konden wij de groeisnelheid bij doelmatige rantsoenen met
hakvruchten niet opvoeren Ref.).

Het zou toe te juichen zijn, wanneer in een volgende proef de betekenis van het
ruwvezel, evt. ballaststoffen, uit graanmeel naast hakvruchten nader onder ogen werd
gezien.

Voor degenen, die de tabellen nader bestuderen, zij er op gewezen, dat in tabel 3,
ie kolom de pyridoxine en pantotheenzuurgehalten zijn verwisseld, in tabel 4 voor
groep IV de gewichtstoename onjuist is, evenals de groeicijfers per dag voor groep III
en IV. Ook enkele andere cijfers komen ons niet waarschijnlijk voor o.a. verbruikt
meel groep II.

Afgezien van deze druk- en rekenfouten, beschouwen we deze proef als van grote
waarde, omdat aan het willekeurig toevoegen van B-vitaminen aan varkensrantsoenen
een halt wordt toegeroepen.

Die biochemischen Grundlagen der Tierernahrungslehre, von Dr. Karl
Scharrer. Verlag Ferdinand Enke, Stuttgart.

Het boek geeft niet méér dan de titel belooft, nl. de biochemische fundamenten van
de diervoedingsleer. Wie dit boek dus als een Duits equivalent van een werk over dier-
voeding, als dat van Maynard bijvoorbeeld, wil beschouwen, komt bedrogen uit.

Na een korte inleiding worden achtereenvolgens de koolhydraten, de vetten en de
eiwitten besproken, resp. de stofwisseling van deze producten.

Opvallend is, dat bij deze behandeling zeer veel nadruk wordt gelegd op de chemische
aspecten van de biochemie en betrekkelijk weinig aandacht aan de biologische zijde
wordt geschonken. Zo komt b.v. in dit boek het uitzonderlijke belang van een goede
symbiose tussen de micro-organismen en de als gastheer optredende huisdieren nauwelijks
naar voren.

Bij de behandeling van de eiwitstofwisseling wordt onze tegenwoordige kennis
omtrent aminozuursamenstelling wel zeer pessimistisch beoordeeld en wordt vrijwel
geen rekening gehouden met de uitbreiding, welke gedurende de na-oorlogse jaren,
vooral in de Angelsaksische landen, heeft plaats gehad.

Hetzelfde is duidelijk bij de bestudering van de hoofdstukken over vitaminen en
enzymen.

Het boek is te gebruiken voor hen, die omtrent de veevoeding nog weinig georiën-
teerd zijn.

Parasieten bij de kat. (A. Alves da Cruz en L. Rebelo de Ffeitas, Rev. de Med.
Vet. XLIII, 222, 1948).

Alves da Cruz en Rebelo de Freitas hebben in 7 jaar tijds 5544 katten geseceerd,
die te Oporto afgemaakt waren in verband met hondsdolheidbestrijding. Al deze dieren
waren dragers van parasieten. Zij geven een uitvoerig overzicht van de daarbij gevonden
ecto- en endoparasieten: Microsporium, Pulex irritans, C.tenocephalus canis, C.lenocephalus felis,
J{otoedres cati var. cati, Otodectes cynotis var. cati, Taenia taeniaeformis, Dypilidium caninum,
Toxacarus mystax, Aelurostrongyliu abstrusus. Leishmannia infectie werd niet aangetroffen.

De betekenis van bestrijdingsmiddelen van plantenziekten voor de mense-
lijke pathologie.

Fizaan (N. T. V. G. 18 Febr. 1950, 94 I 7), wijst erop, dat in de tegenwoordige tijden
de markt overstroomd wordt met plantenziekten-bestrijdingsmiddelen, waarbij vaak
nauwelijks de vraag overwogen wordt, of de gebruikte stoffen ook schadelijk en giftig
kunnen zijn voor mens en dier (en de plant zelve? Rcf.).

De aangewende middelen kunnen op verschillende wijze, langs de weg van ver-
spuiten met behulp van water (bevochtigers), of droog, vermengd met talk bijv., of
langs de weg van verneveling (aërosols) op de plant worden gebracht.

Schrijver vermeldt twee gevallen, het eerste veroorzaakt door dinitro-ortho-kresol,
het tweede naar alle waarschijnlijkheid veroorzaakt door 2 methyl - 4 chloor - phcnoxy -
azijnzuur - natrium 10%.

Beide stoffen worden resp. aangewend voor bespuiting van vruchtbomen en voor de
uitroeiing van distels.

Men staat vaak verstomd over de onachtzaamheid waarmede betrokkenen deze
hoogst giftige stoffen hanteren.

Ook ten opzichte van vee wordt hoogst roekeloos gehandeld, l.oodarsenaat en nicotine-
vergiftigingen worden vaak opgemerkt.

Wat het gebruik van D. D. T. betreft, wanneer de op de planten aangebrachte hoe-
veelheid gering is, behoeven geen gevolgen gevreesd te worden, ook niet langs de
mogelijke transportweg van melkgebruik.

Wel bestaat dit gevaar, indien vee gevoederd wordt met groen voer of groentcnafval,
welke kort tevoren met D. D. T. zijn behandeld, of wanneer koeien uitwendig met D.D.T.
behandeld zijn (likken!).

Schrijver acht de wettelijke controle op het gebruik aan de peripherie volstrekt
onvoldoende.

Hij bepleit ten slotte het instellen van cursussen, waar richtlijnen gegeven kunnen
worden voor een deskundig gebruik en manipuleren met deze vaak lang niet altijd onschul-
dige middelen. Zwijnenberg.

In een korte notitie (N. T. v. G. I, bladz. 183, 1950) heeft Van Loghem de aandacht
gevestigd op de mogelijkheid van verspreiding van voor den mens pathogcne kiemen,
in dit geval die der tuberculose door middel van „modelmelk", zulks naar aanleiding
ener gebeurtenis, welke plaats gevonden heeft het vorige jaar in het Gooi. De Regering
heeft naar aanleiding van dit voorval inmiddels haar consequenties uit een en ander ge-
trokken door aan de eigenaar van dit bedrijf de licentie te ontnemen het door hem
in de circulatie gebrachte product te verhandelen als „modelmelk", volgens het
Model mclkbcsluit.

Mej. Dr. H. C. Hallo, Districtstuberculose-arts te Hilversum (N.T. v. G. 1950 II 15),
vermeldt nader omtrent dit betreurenswaardige geval de navolgende bijzonderheden:

In de loop van de laatste maanden van het vorige jaar vertoonden een aantal zuige-
lingen en jonge kinderen, hoofdzakelijk uit welgestelde milieux, positieve Pirquet-
reacties al dan niet gepaard gaande met ziekteverschijnselen van meer of minder ernstige
aard. Vast kwam te staan, dat aan deze patiëntjes melk was verstrekt van een „model-
melk"distribuerend bedrijf uit Het Gooi. De bevindingen leidden dwingend de gedach-
ten in de richting ener massale enterogene besmetting van bovinen oorsprong.

Diergeneeskundig onderzoek op de betreffende stal gaf het volgende resultaat. In
April 1949 hadden alle dieren een negatieve tuberculinereactie vertoond. In November
daaraanvolgend reageerden ruim tweederde der dieren positief. De conclusie lag voor de
hand. De open lijder was inmiddels uit de stal verdwenen. Nasporingen wezen uit, dat
het dier, althans in N.-Holland, niet ter slachting was aangeboden. Het dier heeft dus
naar alle waarschijnlijkheid nog verder via de melk smetstof kunnen verspreiden. In
het geheel moet aangenomen worden, dat alleen in Het Gooi circa 100 kinderen besmet
zijn geworden. Bij het onderzoek viel het op, dat in een gezin, waar alle kinderen deze

melk rauw hadden gedronken, niet alle kinderen een positieve huidreactie hadden gekregen.
(Mantoux i : iooo). Een duidelijk leeftijdsverschil kwam hierbij niet naar voren. Schrijf-
ster onderstreept met volle overtuiging de ook door Van Loghem vele jaren geleden
reeds getrokken conclusie: „Modelmelk in wettelijke zin is onbestaanbaar. De Overheid
is niet bij machte de verschaffing van hygiënisch betrouwbare rauwe melk te verzekeren.

Met Van Loghem huldigt zij de mening, dat, „het tegen hygiënisch advies tot stand
gekomen en tegen hygiënisch advies gehandhaafde Modelmelkbesluit behoort te worden
ingetrokken."

Bloch (Journal of Exp. Med. Volg-No. 2, i Februari 1950) wijst er op, hoe de „Cord"-
fïguratie van virulente tuberkelbacillen een zeer typische verandering ondergaat, indien
de bacillen gesuspendeerd worden in paraffine of petroleumaethcr. Dit verschijnsel moet
zijns inziens toegeschreven worden aan het feit, dat de wasachtige (Lipoide) bekleding
opgelost wordt.

Inderdaad is het mogelijk deze verandering ä la minute waar te nemen. De kluwen-
vorm gaat over in verzameling van groepsgewijze geordende korte staafjes (Ref.).
Avirulente bacillen vertonen dit verschijnsel niet, de BCG-bacil slechts in zeer geringe
mate.

II Bij herhaalde injectie van kleine doses bij muizen vertoont de aldus behandelde
bacteriesuspensie toxische werking; een enkele grotere dosis doet dit niet;

III Er is tot zekere hoogte een parallel te trekken tussen de toxiciteit bij de muis na
herhaalde injectie van kleine doses en de graad van vatbaarheid voor de oor-
spronkelijke tbc-bacil, waaruit de suspensie was bereid;

IV Na injectie van geëxtraheerd materiaal bij marmotten treedt geen allergische
activiteit op jegens tuberculine.

Bacillen geëxtraheerd met behulp van benzine blijven op normale wijze groeien in
vitro; de pathogeniteit blijft bewaard. Ten slotte kan de opgetreden werking gequalifi-
ceerd worden met de woorden „slow on action".

Some studies of the circulatory system of the Cow\'s Udder, by W. W. Swett.
Technical Bulletin No. 982. June 1949. United States Department of Agriculture,
Washington D. C.

Deze studie werd opgezet om na te gaan in hoeverre waarde moet worden toegekend
aan de beoordeling van de „melk" aderen en het „melk" kuiltje voor de selectie van de
beste melkgeefsters. 195 koeien (106 zwartbonten en 89 Yerseys) werden ingedeeld naar
de kwaliteit van meikaderen en kuiltje: daarbij bleek geen correlatie te bestaan tussen
deze kwaliteit en de melkproductie.

Zo bleken de subcutane venen van de uiers, welke vast aansluiten tegen de buikwand
tegenwoordig zeer gewenst, (ref.)) meer ontwikkeld dan die van wat losser afhangende
melkklieren.

Verband tussen deze beide uiertypen en de meikaderen (subcutane abdominale meik-
aderen) bleek niet te bestaan.

Uit andere onderzoekingen valt te concluderen dat ongeveer 400 Ibs bloed de uier
passeert voor ieder lb geproduceerde melk.

Bij een koe die 25 kg melk per dag geeft zou dan 20.000 lbs bloed door de uier
passeren.

Het verwonderde de auteur dat op een willekeurig tijdstip slechts een klein gedeelte van
de totale hoeveelheid bloed in de uier aanwezig is. Bij een koe die 15.648 lbs melk in 365
dagen had gegeven, (waarbij in die tijd 6.5 millioen lbs bloed door de uier zou moeten
zijn gepasseerd) was de capaciteit van het bloedvaatsysteem in de uier slechts 4 lbs.

In deze publicatie is een uitvoerige beschrijving gegeven van het circulatiesysteem
van de uier en de afvoerende vaten, verlucht met zeer fraaie foto\'s.

Het bloed verlaat (volgens vele auteurs) de uier langs drie wegen : (1) de venae pu-
dendae ext. (2) de meikaderen en (3) perineaalvaten. In de perineaalvaten werden echter
door schr. kleppen gevonden die openden in de richting naar de uier, hetgeen zou wijzen
op bloedaanvoer (8 secties). In (1) en (2) was de stroom steeds van de uier af. De con-
clusies luiden : de venae pud.ext. zijn wijd genoeg om al het bloed uit de uier af te
voeren, de betekenis van de melkaderen behoeft dus niet groot te zijn.

Het is daarom niet verwonderlijk dat geen correlatie bestaat tussen melkproductie
en de verschillende (gewenste-ref.) kwaliteiten van de meikaderen.

Van Wijk deelt mede, dat de subacute bacterieele endocarditis bij den mensch
aanvankelijk werd gerangschikt onder de ziekten, die van penicilline geen invloed
ondervinden. Deze ziekte ontstaat meestal op de bodem van een aangeboren of ver-
kregen hartgebrek en voornamelijk na rheumatische hartgebreken. Tegenwoordig blijkt,
dat grote doses penicilline en streptomycine in een belangrijk percentage genezing
geven. Van zeer groot belang is het bij patienten met aangeboren of verkregen hart-
gebreken alle ontstekingshaarden in mond, neus en keel alsmede met koorts gepaarde
abortus en koorts post partum te behandelen onder toepassing van penicilline, al of
niet gecombineerd met sulfapraeparaten en heparine.

McArthur en Brown beschrijven tularaemie bij lammeren met een morbiditeit
van 40% en een mortaliteit van 25%. Zoowel uit de cadavers als uit de teken van deze
lammeren werd P. tularensis geïsoleerd.

De schrijvers wijzen erop, dat het villen, eventueel het seceeren van dergelijke cadavers
voor eigenaar en dierenarts zeer gevaarlijk kan zijn.

Conjunctivitis van de mens door Newcastle disease. (G. A. Sheehan, J.A.V.M.
A., 219, 1950).

Sheehan beschrijft twee gevallen van conjunctivitis bij pluimveehouders, die genazen
met aureomycine behandeling. Deze gevallen zouden zijn veroorzaakt door N.C.D.
(geen virus of antilichamen aangetoond, Ref.).

De invloed van vitamine A op pseudovogelpest. (A. Bonaduce, La Clin. Vet.,
LXXIII, 39, 1950.)

Volgens Bonaduce beïnvloedt de toediening van Vitamine A het verloop van expe-
rimentele pseudovogelpest niet.

Sulfaguanidine tast alleen de sporozoïten aan en wordt door de darmwand slechts
weinig geresorbeerd. Het werkt daardoor voornamelijk preventief. Sulfamethazine en
sulfamerazine zouden vooral van nut zijn in beginnende infecties. Worden dieren 3
k 4 dagen nadat zij aan besmetting zijn blootgesteld, ermede behandeld, dan zou be-
handeling met deze stoffen tevens tot immunisatie van de dieren aanleiding geven.

Betere werking werd waargenomen van sulfaquinoxaline, waarmede de ziekte volledig
zou zijn te voorkomen. Deze stof kan in het voeder verwerkt worden. (0,0125 percent).
Hij deelt mede, dat Jungherr en Winn waarnamen, dat ook sterfte door andere oorzaken
in hiermede behandelde koppels tot de helft verminderde. Sulfaquinoxaline werkt echter
reeds in 0,03 percent concentratie schadelijk op de groei en geeft bij 0,05 percent reeds
toxische verschijnselen.

De schrijver staat zeer sceptisch t.o.v. allerlei therapieën, die worden ingesteld later
dan 5^6 dagen na de infectie. Volgens hem zou 90% van de dieren, die dan nog in
leven zijn, spontaan ook kunnen genezen.

Verder wijst hij nog op de hygiënische verzorging. Op schoon, vers strooisel zou
coccidiosis een ernstiger verloop nemen dan op oud en vuil strooisel. (Kennard en
Chaimberi.in). Dit zou wijzen op de invloed van voedingsfactoren.

Streptomycine behandeling van Sinusitis bij kalkoenen. (F. X. McArthur,
J.A.V.M.A., CXVI, 230, 1950.)

McArthur behandelde infectieuse sinusitis van kalkoenen (aetiologie waarschijnlijk
een virus, Ref.) door injecties van 100 k 150 mgr streptomycine in de sinus, nadat de
inhoud van te voren door de injectienaald was weggezogen. Streptomycine intramus-
culair en sulfamczathine intraveneus en in de sinus bleken onwerkzaam. Na 5 dagen
waren io°„ van de dieren nog niet hersteld; deze werden een 2e maal behandeld. Onge-
veer 1% stierf. De behandeling kostte 10 k 25 dollarcent per dier.

The treatment of penicillin-resistant mastitis. J. Carmichael, M. H. Maclay,
A. V. Johnson, L. Johnson. (Vet. Record, 62, 55, 1950.)

Hoewel penicilline het meest effectieve mastitisthcrapeuticum is, komen regelmatig
mastitiden voor, die penicilline-resistent zijn. Uit onderzoekingen is gebleken, dat de
Staphylococcus aureus veelal verantwoordelijk is voor deze slechte geneesbaarheid, terwijl
ook de Strept. uberis moeilijker geneest dan de andere mastitis-strcptococcen.

Deze toestand was aanleiding voor de schrijvers, die medewerkers zijn van May en
Baker, om het therapeutisch effect van dibromopropamidine intramammair bij mastitis
te bepalen. Bij de in vitro proeven bleek de in melk aanwezige lecithine antagonistisch
te werken tegenover dibromopropamidine, echter synergistisch tegenover sulfathiazol.
Derhalve werd een combinatie van beide stoffen toegepast in een verhouding 4 : 1 en,
om de irriterende werking zoveel mogelijk te verminderen, in hoeveelheden van 200 mgr.
en 50 mgr. in 5 ccm. olie-was gesuspendeerd. Per behandeling werden 4 tubes ge-
infundeerd om de 12 uur telkens na het melken. Na 7 dagen werden de controle-melk-
monsters onderzocht en zo nodig een tweede of derde serie infusies toegepast.

Na i serie genazen van de 40 merendeels subclinische staphylococcenmastitiden 20.
Van de resterende 20 kwartieren genazen nog 14 na een tweede of derde serie infusies.

Van de 6 gevallen van uberis-mastitis genazen 5 subclinische. Het ene klinische geval
genas na 2 series infusies.

De schrijvers achten het verantwoord dibromopropamidine en sulfathiazol te pro-
beren bij penicilline-resistente mastitis.

The case for direct injection of penicillin into the udder. (H. Begg en W. A.
Whiteford. (Vet. Record, 62, 103, 1950).

De penicillinetherapie, op de gebruikelijke manier toegediend, dwz. intramammair
via de tepelopening, heeft vooral bij Streptococcus agalactiae-mastitis gunstige resul-
taten opgeleverd, echter bij andere typen van mastitis zijn de successen af en toe minder
goed.

De beide grondprincipes, waaraan voldaan moet worden bij een succesvolle penicil-
linetherapie, zijn:

2. De toediening van de penicilline op een zodanige wijze, dat de bactericide con-
centratie gedurende voldoende lange tijd gehandhaafd blijft op de plaats van infectie.

Wanneer de penicillinetherapie faalt, wordt meestal niet voldoende voldaan aan het-
geen onder 2 wordt vereist. Bij acute mastitiden bestaat veelal een sterk ontstekings-
oedcem. Hierbij worden de kleinere melkgangen dichtgedrukt of deze geraken verstopt
door ontstekingsproducten, zoals gestolde fibrine, necrotisch weefsel of pus.

Onder deze omstandigheden wordt de diffusie van via het tepelkanaal ingebrachte
geneesmiddelen belangrijk belemmerd of zelfs beperkt tot een klein gebied rondom de
tepel (ontstckingsbarrière). Ten einde deze ontstekingsbarrière te ontgaan, hebben
de schrijvers injecties van waterige penicillinc-oplossing in het uierparenchym of in
gelocaliseerde ontstekingshaarden toegepast. Het succes was weliswaar beperkt, maai-
de methode lijkt geïndiceerd onder de volgende omstandigheden.

1. In die gevallen waar een penicilline-infusie via de tepel niet de gehele mastitis
geneest, maar waarbij een gelocaliseerde haard blijft bestaan. Dergelijke haarden blijven
veelal bestaan hoog in een achterkwartier of ver naar voren in een voorkwartier.

2. Wanneer de prognose van de uier infaust is, doch waarbij een toxaemie het leven
van de patiënt bedreigt.

Bij Corynebacterium pyogencs infecties van de uier is de directe injectie zonder
waarde.

Dit artikel dat zich niet voor refereren leent geeft een overzicht van de literatuur
(tot 1947) over de invloed van het gcnotypc op vruchtbaarheid, vruchtrijkheid (bij
vrouwelijke dieren) en onvruchtbaarheid bij rund, paard, varken schaap en geit.

Op grond van de literatuur komt schrijver tot de conclusie dat voor een productie tct
4000 kg melk door toevoeging van 1% koolzure kalk en 0.5% keukenzout de mineralen-
behoefte gedekt zou zijn en bij uitsluitend verstrekken van graslandproducten zou de
behoefte aan Ca. P en Na niet in het gedrang komen.

Alleen zou op sommige bedrijven misschien een tekort aan sporen-elementen ontstaan
die echter beter via bemesting van de bodem dan rechtstreeks aan de koeien kunnen
worden verstrekt. Bij hogere productie dan 4000 kg per jaar zou schrijver z.g. mineralen-
koekjes willen verstrekken die 50 gram ontlijmd beendermeel bevatien, zodat per 1000 kg
melk meer per jaar, per dag een dergelijk koekje nodig zou zijn.

De grote betekenis van de pH voor het silage proces. (Dr. N. D. Dijkstra.
Landb.k. Tijdschrift 62. 190—194. (1950).).

Op grond van een groot aantal proefnemingen komt schrijver tot de conclusie dat er
een positieve correlatie bestaat tussen pH en de verhouding ammoniak-stikstof: totaal
stikstof, boterzuurgehalte, verlies aan eiwitachtige stof en zetmeelwaarde en een nega-
tieve correlatie tussen pH en melkzuurgehalte, zetmeelwaarde en gehalte aan eiwit-
achtige stof. Voor de berekende regressieformules zij naar de oorspronkelijke publicatie
verwezen. Over het algemeen kan men zeggen dat de pH in elk geval beneden de 4.2
moet liggen als de silage op het praedicaat geslaagd aanspraak zal kunnen maken.

In de inleiding waar iets gezegd wordt omtrent de historische ontwikkeling van de
kennis der infectieuze steriliteitsoorzaken, wordt gewaarschuwd tegen een teveel gene-
raliseren. Wanneer een nieuwe oorzaak van besmettelijke onvruchtbaarheid wordt
gevonden, is men geneigd deze als oorzaak van alle nog onverklaarde vormen te be-
schouwen. Zo is het met de Bangse bacil gegaan en met de Trichomonas eveneens,
mogelijk zal het zo gaan met de Vibrio foetus. Meer uitvoerig worden dan besproken
de bij het rund voorkomende schedecatarrh, die primair gewoonlijk een dieper liggende
oorzaak heeft (endometritis), de Bangse infectie, waarbij bedrijfsinfectie vooral door
aankoop tot stand komt en de Trichomonas infectie, die uiteenlopende symptomen
heeft al naar de gevoeligheid van het besmette dier en de virulentie van de smetstof.

Voeding en steriliteit. (Dr. J. Grashuis. Landbouwkundig Tijdschrift 62, 53—59.

Wil men met bestrijding van steriliteit door praeventieve of curatieve behandeling der
aangetaste resp. nog gezonde dieren een zo groot mogelijk succes boeken, dan moet
in de eerste plaats gezorgd worden voor een juiste voeding. Zowel overmatige, tc geringe
als onevenwichtige en onvolledige voeding kan stoornissen in het voortplantingsproces
ten gevolge hebben. Ook gevarieerde voeding is van betekenis, zowel in de stal als in
de weidetijd. Kunstweiden worden dikwijls te eenzijdig ingezaaid.

Enterotoxaemie of „pulpy kidney disease" bij lammeren wordt veroorzaakt door de
groei van Clostridium perfringens type D in het darmkanaal. De bacteriën ver-
meerderen zich in dit voor hun gunstige milieu en produceren, behalve een kleine hoe-
veelheid toxine, grote hoeveelheden zgn. protoxine. Dit protoxine is op zichzelf onscha-
delijk, doch wanneer het geactiveerd wordt door sporen trypsine, wordt het onmiddellijk
lethaal-toxisch.

Brucellosis in Swine. (L. M. Hutchings. J. A. V. M. A. 116, pp. 200—203
Maart 1950).

Brucellose bij varkens vormt in Amerika reeds jarenlang een ernstig probleem. De
verschijnselen wijken echter af van die, welke men bij de andere diersoorten ziet, waar-
door de ziekte vaak aan de aandacht van de varkenshouders ontsnapt, met name wan-
neer, zoals soms het geval is, het percentage abortus-gevallen in de koppels laag is. Toch
kan de infectie jarenlang in een koppel aanwezig blijven.

In het algemeen is Br. suis de verwekker, doch ook Br. abortus Bang en Br. melitensis
komen bij varkens voor. Deze omstandigheid, alsmede het feit, dat ook de andere huis-
dieren en de mens gevoelig zijn voor Br. suis, maken, dat de geïnfecteerde koppels een
bron van besmetting vormen voor mens en dier.

Pathogcnese: na de infectie gedurende 60—90 dagen bacteriaemie, daarna localisatie
in de verschillende organen. Uit practisch alle organen en weefsels zijn voor en na wel
brucella\'s gekweekt. Dit verklaart de variabiliteit in het ziektebeeld. De meest voorko-
mende symptomen zijn: abortus, tijdelijke of blijvende steriliteit, orchitis, kreupelheid,
soms metritis en absces-vorming. De frequentie van optreden van abortus is sterk wisse-
lend : in sommige koppels aborteert 50—80% van de zeugen, in andere, welke blijkens
agglutinatie-proeven even sterk besmet zijn, wordt geen abortus waargenomen. Waar-
schijnlijk spelen hierbij verschillende factoren een rol, zoals het stadium van de drach-
tigheid ten tijde van de infectie, de virulentie van de bacil, de gevoeligheid van de
varkens, e.d. Ook schijnt vroege abortus voor te komen, die door de eigenaar voor „op-
breken" kan worden gehouden. Soms is steriliteit het enige symptoom; hieraan dient
men te denken bij koppels, waarin men met onvruchtbaarheid te kampen heeft. De
steriliteit bij zeugen is veelal tijdelijk. De orchitis bij de beer is in de regel unilateraal,
soms bilateraal; de steriliteit is dan ook slechts zelden absoluut.

Biggen zijn in het algemeen beneden de leeftijd van 8—12 weken (de tijd van het
spenen) niet gevoelig voor de infectie; infectie door de besmette zeug komt dan ook zeer
weinig voor. Overigens schijnt bij varkens van alle leeftijden een vrij behoorlijke natuur-
lijke resistentie te bestaan: experimenteel slaat de infectie niet gemakkelijk aan.

De overbrenging vindt plaats langs de gebruikelijke wegen: ingestie is hoofdzaak,
doch ook de besmette dekbeer schijnt een grote rol te spelen.

De diagnose berust in hoofdzaak op de agglutinatie-proef (met bloedserum). Deze
is echter in de eerste plaats te beschouwen als koppel-reactie: voor de individuele dieren
vormt met name een negatieve uitslag geen bewijs voor het afwezig zijn van de infectie.
Als positief worden beschouwd titers van 1 : 100 en hoger.

Bij de bestrijding is de enting niet effectief gebleken: Strainig (Br. abortus) en gedode
culturen van Br. suis geven onvoldoende immuniteit, het gebruik van gemodificeerde
levende culturen van Br. suis moet uit hygiënisch oogpunt ontraden worden. Blijft over
een bestrijding, welke berust op preventieve maatregelen (waarbij vooral het gemeen-
schappelijk gebruik van dekberen moet worden tegengegaan; verder dient te worden
gestreefd naar brucellose-vrije aankoop), agglutinatie-test, isolatie en onmiddellijke of
geleidelijke afslachting van de besmette dieren. De auteur geeft voorbeelden van mogelijke
bestrijdings-systemen.

Penicilline-therapie bij mastitis. (Begg, H. and W. A. Whiteford: The Case
for Direct Injection of Penicillin into the Udder; Vet. Ree., 62, pp. 103—104

De auteurs stellen, dat in sommige gevallen van mastitis, veroorzaakt door penicilline -
gevoelige micro-organismen, het inbrengen van penicilline via het tepelkanaal toch
geen effect sorteert, doordat een „ontstekings-barrière" (blokkade van de melkgangen
door fibrine, nacrotisch weefsel of pus, dan wel door zwelling van het omringende weef-
sel) het doordringen van de aldus ingebrachte penicilline belet. Dit overwegende zijn
zij tot de conclusie gekomen, dat het in dergelijke gevallen van nut kan zijn, de peni-
cilline direct in het uier-parenchym te injiciëren, temeer, daar ook de ,,bloed-uier-bar-
rière" niet gemakkelijk overschreden schijnt te worden.

ie. die vormen van mastitis, waarbij met penicilline-infusies via het tepelkanaal een
gedeeltelijke genezing is verkregen, doch waarbij wel-omschreven ontstekingshaar-
zijn achtergebleven; in deze gevallen wordt de penicilline uiteraard in de haarden
ingespoten;

2e. vormen van ernstige mastitis, waarbij de prognose voor de uier weliswaar hopeloos
is, doch waarbij het leven van de patiënt wordt bedreigd door toxaemie.

De auteurs verkregen met hun behandelingsmethode (waarbij per keer doseringen
van ioo.ooo—800.000 E. penicilline werden gebruikt) zeer bevredigende resultaten, wat
aan de hand van een aantal ziektegeschiedenissen wordt geillustreerd.

De methode bleek echter niet van waarde bij mastitis, veroorzaakt door Corynebact.
pyogenes.

„Vrouwelijke" rudimenten bij de stier. (Rollinson, D. H. L.: Mullerian Duet
Remnants in the Buil; Vet. Ree., 62, p. 107 (Febr. \'50)).

De auteur beschrijft zijn onderzoekingen op het gebied van het voorkomen van
van overblijfselen van de Müllerse buizen bij de stier, welke te vinden zijn in de plica
urogenitalis. Bij vier van de tien wegens onvruchtbaarheid geslachte stieren werden
deze rudimenten gevonden.

De schrijver vraagt zich af, of hun aanwezigheid (als „vrouwelijk" overblijfsel) ver-
band zou kunnen houden met bepaalde erfelijke vormen van steriliteit. In dat geval zou
de frequentie van voorkomen het hoogste moeten zijn bij minder vruchtbare en steriele
stieren.

Ieder practicus weet hiervan mede te praten. Het euvel is in hoofdzaak te wijten aan
onvoldoende reiniging na gebruik, waardoor serum en eiwitresten gelegenheid verkrijgen
te stollen.

Mussill (Wiener Tierärztliche W. S. No. 8 Blz. 388) geeft een eenvoudig middel
aan om dit euvel binnen enkele dagen op te heffen.

Hij brengt hiertoe verdunde ammoniakoplossing met behulp van een injectiespuit in
de ruimte, gelegen tussen de canuleconus en de basis van de ingeklemde zuiger.

Hemmes (N. T. v. G. 94 II 18, 6 Mei 1950) beschrijft een geval van een massale
infectie met Shigella Sonnei, onder de gemeente Zuilen.

Als infectiebron werd Goudsche kaas vastgesteld. De inhoud van dit artikel moge
voor humaan-Medici nog eens een waarschuwing zijn, om niet steeds in eerste aanleg
en vaak ondoordacht „vlees" als directe oorzaak van voedselvergiftiging aan te wijzen.
(Ref.).

Tuberculose bij verplegend Personeel in één Sanatorium, zonder en met
B .C .G .-vaccinatie.

Sedert Heimbeck (Schweiz. Zeitschrift f. TBK 1949 Bd 22-209) zijn ervaringen,
opgedaan in het onder zijn leiding staand Noors Sanatorium wereldkundig maakte,
heeft het vraagpunt, of positief reagerende verpleegsters een grotere beschutting tegen-
over de tuberkelbacil bezaten, dan negatief reagerende, in het brandpunt der belang-
stelling gestaan.

In dit debat kwam automatisch de betekenis van het B.C.G.-vaccin mede in het geding,
wijl Heimbeck een der eersten is geweest, die in de toepassing hiervan, het middel zag
om een negatief allergische toestand te doen verkeren in die ener positieve anergie.

Ook in ons land heeft dit vraagstuk belangstelling getrokken van vele deskundigen.
In de Jaargangen 1948 en 1949 heeft Referent de gelegenheid gekregen enkele markante

gegevens door landgenoten met betrekking tot dit gewichtig punt te releveren. Vrijwel
unaniem is men het erover eens, dat pos. reagerend verplegend personeel, waarbij de
reactie zich baseert in het bijzonder op een langs artificiële weg verkregen reactie-
toestand een beduidend verhoogde (relatieve) weerstand tegenover langs natuurlijke weg
opgedane infectie vertoont.

Bergsma (N.T. v. G. 20 Mei 1950 94 II 20) wijdt aan dit probleem enige nadere
beschouwingen, zulks op grond van de ervaringen, opgedaan in het onder zijn directo-
raat staand Sanatorium „Sonnevanck" te Harderwijk. In dit lezenswaardig, critisch
ingesteld artikel geraakt de deskundige schrijver tot een aantal conclusiën, welke hierbij
verkort volgen:

Tuberculose is in haar eerste uiting ene acute infectieziekte; superinfecties zijn daarbij
zeer waarschijnlijk van ondergeschikt belang.

De kans op het ontstaan ener actieve primaire tuberculose na infectie is zeer groot
en komt snel. Een pos. tuberculincreactie is te beschouwen als een teken ener relatieve
immuniteit. Na vaccinatie met B.C.G. ontwikkelt zich een relatieve onvatbaarheid,
die ongeveer van dezelfde orde is als de natuurlijke besmetting. Elke leerling-
verpleegster met een negatieve tuberculineractie behoort met B.C.G. te worden ge-
vaccineerd. De vaccinatie is volkomen ongevaarlijk en geeft een grote mate van
beschutting. De tuberculose, ontstaan door superinfectie, na B.C.G.-vaccinatie, verloopt
veel goedaardiger dan de gewone primaire tuberculose.

I Van 73 leerling-verpleegsters met een negatieve tuberculine reactie kregen 26 een
actieve primaire t.b.c.; 1 overleed.

III Van 60 met B.C.G. geënte idem, liepen 3 een infectie met virulente tuberkelba-
cillen op; deze 3 meisjes genazen vlot.

In tegenstelling met opvattingen, welke in onze kringen leven, namelijk dat de
eventuele toepassing van het B.C.G.-vaccin bij de bestrijding der rundertuberculose
als een afgesloten hoofdstuk beschouwd dient te worden, is hij de mening toegedaan,
dat het tot dusverre in ons kamp zeer gering aantal proefnemingen in geen enkel opzicht
het trekken van deze alleszins praematurc conclusie wettigt.

Daarbij en niet minder is Referent van mening, dat de beste vorm voor het verkrijgen
ener actieve immuniteit nog altijd zijn grondslag behoort te vinden in een versterking
van het biologisch wcestandsvermogen-van-huis-uit. Dit behoort zijn fundament
te vinden in de volgende desiderata:

1. tempering van de zucht om steeds meer melk onder de koe weg te halen; geen maxima-
le, doch optimale productie;

3. verbetering van de stalhygiënische verhoudingen, niet door papieren maatregelen
alleen.

Deze 3 wensen samengevat: verlegging van het zwaartepunt van de strijd van de repres-
sieve naar de hygiënisch-prophylactische zijde. Geen strijd allereerst tegen de ingedron-
gen bacil, doch tegen de mogelijkheid om de bacil te doen verkeren van commensaal
in parasiet.

Onderzoekingen over round heart disease. (L. M. G. Geurden en J. Thoonen,
VI. Diergen. Tijdschr. 19, 29 (1950)).

Geurden en Thoonen hebben gedurende het jaar 1949 te Gent een speciale studie
verricht betreffende het voorkomen van Round Heart Disease (R.H.D.) onder de kippen.

Zij troffen 39 gevallen aan, waarbij het pathologisch anatomisch beeld dat van R.H.D.
was. In het merendeel der gevallen ontbrak een koppelanamnese.

De door hen waargenomen histologische reactie is primair een vettige degeneratie,
later gevolgd door een lymphocytaire infiltratie met necrobiose en atrophie van de hart-
spier. Hierop volgt een histiocytaire proliferatie, die tot sclerose en angiofibreuze orga-
nisatie leidt, eventueel gepaard gaande met compensatorische hypertrophie.

Bij een deel van de secties werden ook haarden in de longen en de spiermaag aan-
getroffen.

Slechts in 4 van de 39 gevallen werd bacteriologisch onderzoek verricht, waarbij
i x S. pullorum werd geïsoleerd. Van 12 daarop onderzochte dieren bleken 7 agglutini-
nen voor S. pullorum te bezitten.

Op theoretische gronden nemen zij aan, dat het proces in de hartspier het gevolg is
van een bacterieele embolus, waaruit de bacteriën inmiddels zijn verdwenen, ten ge-
volge van een zekere graad van immuniteit waarin het geïnfecteerde organisme zich
zou bevinden, zodat een min of meer intensieve reactie zou ontstaan. „Door welke
kiemsoort deze embolus gevormd wordt, is van ondergeschikt belang". Hiervoor zouden
o.a. in aanmerking komen Salmonella pullorum andere Salmonellae, Escherichia coli, Listerfa
monocytogens, enz.

Inheritance of susceptibility of mastitis. (Jay L. Lush. J. dairy Science, 33,
121, 1950).

Het onderzoek werd verricht op 27 bedrijven met in totaal 494 melkrunderen. De
eigenaren, die allen geïnteresseerd waren voor mastitis, beoordeelden welke kwartieren
afwijkend waren, waarna een meer deskundig oordeel werd uitgesproken. Subclinische
mastitiden, die over het algemeen, althans bij een goede melktechniek, in de meerder-
heid zijn, bleven derhalve buiten beschouwing.

Ieder rund, dat aan klinische mastitis leed, werd gerangschikt in de rubriek „ge-
voelig", ieder rund, dat tenminste 8 jaar oud was en nooit verschijnselen van klinische
mastitis had vertoond, kreeg het praedicaat „ongevoelig".

Van de 214 gevoelige moederdieren bleek ongeveer 85% der dochters eveneens
gevoelig voor mastitis te zijn, van dc 280 ongevoelige moeders was ongeveer 55% ge-
voelig voor uierontsteking. Uit dit resultaat wordt geconcludeerd, dat verschillen in
gevoeligheid voor mastitis een sterk genetische achtergrond hebben, zodat door middel
van selectie een lager mastitispcrcentage zou kunnen worden bereikt.

Acute mastitiden dienen 7.0 spoedig mogelijk behandeld te worden om na genezing
zoveel mogelijk de oorspronkelijke melkgift terug te krijgen. Derhalve mag men met de
behandeling niet wachten tot het resultaat van het bacteriologisch onderzoek van het
uiersecretum bekend geworden is.

De Gram-positieve microörganismen, zoals streptococcen en staphylococcen, zijn
gevoelig voor penicilline en minder gevoelig voor streptomycine, terwijl coli-achtigen
ongevoelig voor penicilline, daarentegen gevoelig voor streptomycine zijn.

Uitgaande van deze overwegingen werd een gecombineerde therapie van penicilline
en streptomycine bij mastitis toegepast. Beide antibiotica bleken zowel afzonderlijk,
als gecombineerd, geen irritatie van betekenis van het uierweefsel te veroorzaken.

Een dosering van 50.000 eenheden van ieder in bougie-vorm of in water opgelost
bleek gunstige resultaten op te leveren bij de behandeling van 9 gevallen van acute
coli-mastitis, 1 van acute staphylococcenmastitis en 9 gevallen van streptococcenmastitis.

Ook 18 kwartieren, lijdende aan een chronische streptococcen-infectie, werden door
deze behandeling genezen.

De behandeling moest echter in vele gevallen herhaald worden voor genezing optrad,
soms tot viermaal toe, en in een enkel geval nog vaker.

In the Journ. of Bact. 1949, 58 Blz. 271-287, hebben Sigurdsson en Trygvadóttir
gerapporteerd omtrent de gunstige uitslag door hen verkregen bij hun pogingen,
een immunisatietoestand te bereiken bij Paratuberculose, met behulp van door hitte
gedode en in minerale olie gesuspendeerde paratuberkelbacillen.

Bij hun op IJsland bij schapen verrichte proeven werd tegelijk met een sterk
plaatselijk effect, een duidelijk en krachtig immunologisch antwoord ontvangen na
injecties, variërend van 5-300 mg.

Voortgezette proeven bij schapen met belangrijk geringere doses, variërend van 0,37-
6 mg. gedroogde bacteriën eveneens gesuspendeerd in minerale olie, wezen uit, dat
ook bij deze dosering het bereikte effect zeer tevredenstellend was, terwijl het plaatselijk
tot zeer geringe affecten kwam.

De resultaten dezer proeven moedigen aan tot de wenselijkheid, om op deze grond-
slag over te gaan tot het bereiden van en de toepassing van vaccins.

In aansluiting met een publicatie van Clarenburg, Minkenhof en Vink (N. T.
v. G. 1949, Blz. 3645 Referaat T. v. D.) publiceren Clarenburg, V\'ink en Noordhoff
(N. T. v. G. 10 Juni 1950, Blz. 1615) een geval, waarbij uit de faeces van een patiente,
die geen contact had gehad met de patiente, waarop het eerst gepubliceerde geval
betrekking had, eveneens een Salmonella van het type Saint-Paul, werd geïsoleerd.

Bij dit onderzoek kwam de bron der infectie en die der contactgevallen niet aan het
licht.

Als kenmerkend ziekteverschijnsel was een Gastro-enteritis aanwezig, welke 12 dagen
duurde.

Deze patiente besmette haar zuster, met wie zij gedurende 1 nacht in hetzelfde bed
had geslapen, deze vrouw vertoonde evenwel geen ziekteverschijnselen.

Bij voortgezet onderzoek bleek de bron der infectie te zetelen in het gebruik van met
hetzelfde type besmette eendeneieren, welke door de eerstgenoemde vrouw genuttigd
waren op de boerderij, waar zij als dienstbode werkzaam was.

Over de genese van dit raadselachtige ziektebeeld ligt nog steeds een waas gespreid.

Colenbrander (N. T. v. G. 94-II-24 1950 bladz. 1678) geeft in een clinische les
een bespreking van een geval, dat dit keer zijn zetel had in beide ogen. Het betrof hier
een vrouw, bij wie een erythema nodosum was opgetreden. Biopsie van deze plekken
leverde bij nader onderzoek granulomen op met reuzencellen van Langhans. De Pirquet-
reactie verliep negatief. Schrijver begeeft zich vervolgens in een historische beschouwing
van deze in 1889 voor het eerst door Besnier beschreven mysterieuse aandoening,
in zijn geval een aandoening van gelaat en handen, waarbij veneuse stuwing ontstond:
Lupus Pernio.

io Jaren later beschreef Boeck een uitslag van het gelaat, gelijkend op Lupusknobbel-
tjes, die hij sarcoiden noemde en waaronder hij ook de Lupus pernio rekende.

De granulomen bij de ziekte van Besnier-Boeck gelijken microscopisch gezien
geheel op de granulomen bij t.b.c., alleen de verkazing ontbreekt. Deze granulomen
kunnen vooral voorkomen in organen, die rijk zijn aan reticulair BW en het reticulo-
endotheliale systeem: als daar zijn lympheklieren, lever, milt, longen, huid en beenmerg.
In dit geval manifesteerde het lijden zich als een iridocyclitis.

De strijd om de vraag of hier gedacht moet worden aan de inwerking van tuberkel-
bacillen in een of andere vorm is momenteel in volle gang. Ook de vraag of wellicht
een virus in het spel kan zijn, is opgeworpen.

Onlangs is door Vogt (Morbus Besnier-boeck, Klinische und Path.- Anat. Studie,
Verlag Benno Schwalbe 1950) de tuberkelbacil nog weer eens als aetiologische factor
in het geding gebracht, op naar mijn oordcel, weinig overtuigende gronden.

Bij een oude koe, die bij het leven een ataxie vertoonde, werd in kleine hersenen

een kersgrote tumor gevonden. Bij histologisch onderzoek bleek er sprake te zijn van

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Giron. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Als losse bijlage van deze aflevering van het Tijdschrift is een circulaire toegevoegd,
gericht aan de leden van de Maatschappij. Voor het geval deze circulaire door een
vergissing niet mocht zijn toegevoegd, wordt deze, op verzoek, alsnog door het secretariaat
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde toegezonden.

The Angel Memorial Animal Hospital te Boston deelt mee, dat er gelegenheid is
tot plaatsing van een intern assistent in de pathologie met ingang van 1 Maart 1951
voor een periode van één jaar.

De mogelijkheid wordt opengesteld colleges te volgen in de pathologie aan het Harvard
College, terwijl, indien de assistent dit nodig acht, consult kan worden verkregen van
specialisten op elk gebied van de pathologie.

De assistent zal onder toezicht staan van het Hoofd van de afdeling Pathologie van
genoemd dierenziekenhuis, die tevens colleges geeft aan het Harvard College.

De assistent kan deelnemen aan de wekelijkse klinisch-pathologische conferenties,
waarbij alle 12 aan het ziekenhuis verbonden veterinairen aanwezig zijn.

Gegadigden, die uitvoeriger inlichtingen wensen, kunnen zich hiervoor met het
secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in verbinding stellen.

Op verzoek van de N.V. Organon te Oss wordt meegedeeld, dat met ingang van
i November 1950 is benoemd tot Directeur Verkoop Nederland, de Heer A. J. J. Ver-
groesen, Apotheker.

Op 17 October werd het nieuwe Bestuur in een Algemene Ledenvergadering als
volgt geïnstalleerd:

Op deze vergadering werden tevens de Heren J. R. F. Ex, J. Driessen, G. Siebinga
en J. H. Staal in de rij der Honorairen opgenomen.

Nu we dan gekomen zijn aan het einde van het verenigingsjaar, wil ik U een overzicht
geven van de belangrijkste gebeurtenissen van het afgelopen jaar.

De assistentieregeling voor de t.b.c.-bestrijding was dit jaar op een geheel andere
wijze georganiseerd. Zij was n.1. geheel in handen van de Gezondheidsdiensten voor
Dieren. De student was ook niet meer in dienst van de dierenarts, maar van de Gezond-
heidsdienst. Door deze organisatie en door de medewerking van de Faculteit was het
mogelijk, dat het werk op 15 Februari klaar kon zijn. Deze regeling maakte het bovendien
mogelijk een betere controle uit te oefenen op de studenten, wat zeer zeker de bestrijding
ten goede zal komen. Door de goede samenwerking, die er bestond tussen de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en de Diergeneeskundige Studentenkring, werden reeds
verschillende problemen tot een oplossing gebracht, maar nog steeds zijn niet alle moei-
lijkheden uit de weg geruimd.

In overleg met de Maatschappij voor Diergeneeskunde werd dit jaar, evenmin als
het vorige, bij de jaarvergadering van deze Maatschappij een feest georganiseerd. Daar
het Bestuur van de Diergeneeskundige Studentenkring meende de Dierenartsen de
avond, aansluitend op het Huishoudelijke gedeelte, toch iets te moeten bieden, werd
op 28 October 1949 in de Philipshal en op 13 October in de Grote Dinerzaal van het
Jaarbeursgebouw, in samenwerking met de Maatschappij voor Diergeneeskunde een
gezellige avond georganiseerd.

Voor de organisatie van het St. Nicolaasfeest werd een feestcommissie benoemd,
waarvoor de Pracses de volgende leden installeerde:

Deze commissie deed op 3 December het feest plaats hebben in „Esplanade". Het
begon met een diner, waaraan door enkele Hoogleraren, het D.S.K. Bestuur en Hono-
rairen en vele leden met hun dames werd deelgenomen. Na afloop van het diner begaf
men zich naar de „Blauwe Zaal", waar al spoedig Sint Nicolaas zijn intrede deed.
De Sint, alias dierenarts A. Boogaerdt, deelde, geassisteerd door zijn vlugge knechts,
vele geestige berispingen uit, alhoewel niet altijd helemaal terecht. Nadat de Sint met
zijn gevolg en alle aanwezigen op de gevoelige plaat waren vereeuwigd, vertrok hij
weer naar Spanje.

Op 4 November werd het D.S.K. Bestuur door Prof. en Mevrouw Krepiet ter kennis-
making ontvangen.

Op 9 November bracht het Bestuur een bezoek aan de Secretaris van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, Dr. W. A. de Haan.

Op 14 Maart bracht het Bestuur een bezoek aan de Secretaris van de Faculteit der
Diergeneeskunde, Prof. Dr. C. Romijn.

Op 24 Maart werd door het Bestuur een bezoek gebracht aan Prof. Dr. J. H. J. M.
Weve, Rector Magnificus dezer Universiteit.

Op 22 Mei werd het Bestuur ter kennismaking door Prof. C. F. van Ooyen, Voor-
zitter der Faculteit, cntvangen.

Huishoudelijke vergaderingen werden gehouden op 8 November, 21 Maart en op
29 September in het Anatomisch Instituut. Eveneens werd er nog een spoedvergadering
gehouden in verband met de t.b.c.-bestrijding, op 14 November in Hotel „Des Pays Bas".
Bij deze vergadering waren Prof. Dr. G. Krediet, Prof. J. H. ten Thije en Dr. Kramer
uitgenodigd een korte uiteenzetting te geven.

Op 25 November hield Prof. J. H. ten Thije in Hotel „Des Pays Bas" een causerie
over „Het Internationale Veterinaire Congres te Londen".

Op 23 Maart sprak Prof. Dr. C. Romijn in het Universiteitshuis over: „De Physiologie
van de nier", en vertoonde na afloop hierover een film.

Op 27 April vertelde Prof. Dr. F. C. van der Kaay in Hotel „Des Pays Bas" iets
over „De kunstmatige Inseminatie in Zweden en Denemarken".

Op 13 October hield Prof. J. H. ten Thije in het Anatomisch Instituut een lezing
voor aankomende veterinaire studenten.

16 en 23 November bezochten twee groepen van 30 leden de Rijksseruminrichting
en het Centraal Bureau voor Veevoeder in Rotterdam, met na afloop een bezoek aan
de destilleerderij van de Heer P. Melchers te Schiedam.

5 Mei brachten 53 leden, samen met Prof. ,]. H. ten Thije en Dr. N. C. W. Hesse
een bezoek aan de Koninklijke Pharmaceutische Fabrieken „Brocades en Stheeman"
te Meppel.

Naast vele dropjes en eau de Cologne werden zij bovendien getracteerd op een punter-
tocht over de Giethoornsc Plassen.

25 Mei bezochten 90 leden tegen gereduceerde prijzen het Circus Strassburger.
Tijdens deze voorstelling bood de Praeses van de Diergeneeskundige Studentenkring
een bouquet rozen aan Mevr. Strassburger.

9 Juni bezochten 40 leden onder leiding van Prof. Dr. G. M. van der Plank ver-
schillende stamboekstallen in het land van Cuyk. Ook werd een bezoek gebracht aan
de exportslagerij te Cuyk aan.

Op dezelfde datum ging een andere groep naar Boxtel om daar de Exportslagerij
en het laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren te bezichtigen.
In de namiddag werd een bezoek gebracht aan het Destructiebedrijf te Son. Het geheel
stond onder leiding van de Dierenarts J. Kirch, Directeur van de Gezondheidsdienst
voor Dieren in de provincie Noord-Brabant.

19 October: Een groot aantal studenten bracht een bezoek aan de hengstenkeuringen
van het Gelderse en Groningse type op het terrein aan de Croeselaan.

Dit jaar werden er, traditiegetrouw ook weer enige zangborrels, n.1. op 27 Februari
in de Dietse Taveerne en 9 Juni in Hotel „de Korenbeurs" te Cuyk gehouden.

Deze laatste was in aansluiting op de beide excursies naar Boxtel en het land van
Cuyk. Op 20 October werd in de Dietse Taveerne een zangborrel gehouden om de
aangekomen studenten in de Diergeneeskunde gelegenheid te geven met de oudere-jaars
kennis te maken.

Aan het einde van mijn verslag gekomen, spreek ik de hoop uit, dat het nieuwe Bestuur
al haar goede voornemens en wensen vervuld mag zien worden en dat haar zal gelukken
de band onder \'t steeds groter wordende aantal studenten te verstevigen.

In verband met de plaatsruimte is het bovenstaande verslag verkort opgenomen,
o.a. zijn vervallen de vertegenwoordigingen en de mededelingen over „Sport".

Het Studentenleven is rijk aan tradities. De Diergeneeskundige studenten kennen
onder meer het Sint Nicolaasfeest, dat tot een der belangrijkste gebeurtenissen in elk
verenigingsjaar van de Diergeneeskundige Studentenkring gerekend kan worden.

Steeds willen wij de afgestudeerden mee laten delen in de feestvreugde. Helaas was
het aantal dierenartsen, dat gebruik maakt van onze uitnodiging de laatste jaren gering.

Daar het Sint Nicolaasfeest niet alleen een feest¹ is om het feest doch tevens tot doel
heeft het ideaal van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Diergeneeskundige
Studentenkring na te streven, doen wij een beroep op allen, zowel dierenartsen als stu-
denten en natuurlijk met hun dames (heren) het Uwe er toe bij te dragen het Sint
Nicolaasfeest 1950 weer tot een groot succes te maken.

Sint Nicolaas heeft toegezegd in de loop van de avond een kort bezoek aan ons te
brengen.

Wij rekenen er op, dat dit jaar ook de dierenartsen met hun dames bij het borreluurtje
en diner aanwezig zullen zijn.

\'I er bestrijding van de onkosten als zaalhuur e.d. stellen wij het op prijs, indien U voor
25 November a.s. ƒ 2.50 per persoon stort op Gironummer 271994 ten name van de fiscus
van de D.S.K.

Namens de Feestcommissie,
H. S. van der Meulen, h.t. Ab-actis.
Biltstraat 172, Utrecht.

In verband met de plaatsruimte, zal het Verslag van de Jaarvergadering van de
D.S.K. in het eerstvolgende nummer verschijnen.

Als Candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde werden de volgende
diergeneeskundige candidaten aangenomen:

A. S. S. Schneider, Ger. Noodtstr. 19, Utrecht.
H. v. Soest, Prof. Abersonlaan 12, Utrecht.
D. Zwart, Obrechtstraat 60, Utrecfu.

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties hun
jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje steeds
wcrdt vermeld.

A. J. Braak te Utrecht, de hierachter vermelde gegevens dienen als volgt te worden
gelezen: Utrecht, Gerard Doustraat 36; giro 150411; dg. p a.; Commandant School voor
Hygiëne en Preventieve Geneeskunde te Waardenburg.

H. Felix te Laren, de hierachter vermelde gegevens dienen als volgt te worden ge-
lezen: Laren (Gld.), Holterweg B 123; tel. 243; giro 544154; P., sp. 8—9. (pag. 69)

J. van der Grift, die in Januari 1951 hoopt te repatriëren, is verhuisd naar Bogor,
Djl. I\'apandajan 6, Hoofd afd. Pluimveeteelt van het Algemeen Veeteeltinstituut te
Bogor. (pag. 102)

P. J. Hilarides te Enkhuizen, diens telefoonnummer 39 is gewijzigd in K. 2280-739.

A. A. Kleinjan te Mantgum, de hierachter vermelde gegevens dienen als volgt te
worden gelezen: tel. 34; giro 262307; P. sp. 8-9. (P^afe- 78)

A. H. P. van der Put te Amsterdam (Z.), Rooseveltlaan 245III, is aangesloten onder
telefoonnummer 26231 (Kengetal K. 2goo).

A. H. Tigelaar, die in Maart 1951 met verlof naar Nederland hoopt te vertrekken,
is van Semarang verhuisd naar Bogor, Salak Hotel; bur.adres : Algemeen Veeteelt-
instituut (afd. Vet. Hygiëne) te Bogor. (pag- 103)

C. Tolhoek te Meppel, diens telefoonnummer 551 (privé) is gewijzigd in 629 (privé)
en 452 (bur.) in 815 (bur.). (pag. 94)

De collegae A. J. J. J. den Baars te Bussum en W. I.ammers te Winterswijk zijn aan-
gesteld als tijdelijk Rijkskeurmeestcr in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst. (resp pag. 60 en 81)

Collega W. Weening is in volambtelijk dienstverband benoemd tot keuringsveearts,
hoofd van dienst in de kring Katwijk. (pag. 98)

Aan collega J. Spruyt te Ouderkerk aan de Amstel is te rekenen van 1 Juli 1950 af
eervol ontslag verleend als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, in verband met zijn vertrek naar elders. (pag. 92)

Collega Dr. K. H. Eijkman, laatst bekende woonplaats Denpasar (Ind.), is op 4 No-
vember 1950 te Zeist overleden. (pag. 102)

Ofschoon reeds jarenlang zijn gezondheidstoestand te wensen overliet,
is op ii Juni 1950 vrij onverwacht overleden Prof. Dr. H. C. L. E. Berger.

In het bezit van een groot organiserend talent, een helder oordeel in
vele zaken, de eigenschap om, zowel schriftelijk als mondeling, gemakkelijk
en duidelijk uiting te geven aan zijn gedachten, heeft hij de diergenees-
kunde grote diensten bewezen.

Eenmaal een doel voor ogen, rustte hij niet voor hij dit bereikt had.
In de regel opgewekt en vriendelijk, maar soms ook hard indien hij meende,
dat zulks nodig was.

Geboren 5 Augustus 1876 te Gennep, verwierf Berger in 1903 aan de
toenmalige Veeartsenijschool te Utrecht het diploma van veearts en ves-
tigde zich te Vlaardingen als practiserend dierenarts. De vleeskeuring
had reeds aanstonds zijn belangstelling, hetgeen hij toonde als lid van de
gezondheidscommissie in het Westland. Na enkele jaren de diergenees-
kundige practijk te hebben uitgeoefend, kwam hij als rijkskeurmeester
in \'s Rijks dienst, eerst te Hoek van Holland en daarna te Zwolle. In 1906
te Bern gepromoveerd tot doctor in de veeartsenijkude, werd hij in 1919
benoemd tot Referendaris aan het Ministerie van Arbeid en wel ter voor-
bereiding van de uitvoering van de in hetzelfde jaar door de Staten-
Generaal aangenomen Vleeskeuringswet.

Hij weigerde genoegen te nemen met een lagere rang dan Referendaris,
hetgeen ik vermeld, omdat het zo typerend voor Berger is, dat hij aan-
stonds zag van welk belang het voor de veterinaire stand was, dat aan een
dierenarts, die met dusdanige arbeid belast werd, niet een lagere rang
dan Referendaris werd gegeven.

Een gelukkige omstandigheid was, dat hij zo goed kon samenwerken
met de bekwame Mr. L. Lietaert Peerbolte, destijds Directeur-Generaal
van de Volksgezondheid. Samen hebben zij een toestand geschapen,
welke moest leiden tot de totstandkoming van vleeskeuringskringen met
aan het hoofd een dierenarts in achtenswaardige positie.

Gelijkgeschakeld in taakwaardering werden de geneeskundigen, phar-
maceuten en dierenartsen, die waren belast met het toezicht op de uit-
voering der wetten inzake de volksgezondheid, hetgeen toen niet zo vanzelf-
sprekend werd beschouwd als thans het geval is.

Samen hebben Lietaert Peerbolte en Berger uitgegeven „De Vlees-
keuringswet en haar uitvoering", een boekwerk, hetwelk thans niet meer
dienst kan doen voor het naslaan van de van kracht zijnde wettelijke
voorschriften, maar dat steeds, om de daarin gegeven beschouwingen,
van waarde zal blijven.

Utrecht had plaats in 1930. Bij de aanvaarding van dit ambt hield hij
een inaugurale rede over: ,,de ontwikkelingsgang van de bestrijding dei-
besmettelijke veeziekten in Nederland". Slechts korte tijd heeft hij colleges
gegeven en daarbij het nut bewezen van het contact van de aanstaande
dierenarts met de veeartsenij kundige dienst.

Enige publicaties zijn van zijn hand verschenen, hoofdzakelijk op het
gebied van de vleeshygiëne. Aan belangrijke rapporten heeft hij mede-
gewerkt, bijvoorbeeld inzake de werking der Calmette-Guérin-entingen,
de voorbehoedende en curatieve entingen tegen mond- en klauwzeer, enz.

Mede onder zijn leiding zijn totstandgekomen het nieuwe Instituut der
Rijksseruminrichting te Rotterdam en het Staatsveeartsenijkundig Onder-
zoekingsinstituut te Amsterdam.

Berger was lid van tal van instituten, onder andere van de Gezond-
heidsraad en het Instituut voor Preventieve Geneeskunde, voorts lid van
de afdeling van de Volkenbond, belast met het onderzoek betreffende
B.G.G.-entingen bij mens en dier; voorzitter van de veterinaire afdeling
van het Institut internationale du froid; voorzitter van de veterinaire secte
van het Institut d\'agriculture te Rome; lid van de wetenschappelijke raad
van laatstgenoemd instituut en van het uitvoerend Comité; Nederlands
gedelegeerde bij het Office Internationale des Epizoöties te Parijs, van
welk Office hij jarenlang voorzitter is geweest; corresponderend lid de
1\'Académie Veterinaire de France.

In hoge mate bevorderde Berger, dat de Nederlandse veeartsenij -
kundige dienst in het buitenland een goede naam kreeg.

Aan eerbetoon heeft het hem niet ontbroken en zo vielen hem de navol-
gende decoraties te beurt:

Ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw;
Commandeur in 1\'Ordre du Mérite Agricole dc France;
Commandeur in de Daneborg-orde van Denemarken;
Commandeur in de Leopoldsorde van België.

Dc Maatschappij voor Diergeneeskunde benoemde hem tot erelid, zo
ook de afdeling Limburg van deze maatschappij.

Bij zijn jubilea is van verschillende zijden meermalen uiting gegeven
aan de waardering voor zijn arbeid.

Vele betreuren het, dat zijn bijzondere eigenschappen, die hem zoveel
eer verschaft hadden, hem genoopt hebben bij het bereiken van de pen-
sioengerechtigde leeftijd, niet toe te geven aan zijn verlangen om zijn
laatste levensjaren zonder ambtelijke bemoeiingen door te brengen in
Limburg, de grond, die hem zo dierbaar was.

Vergezeld door velen, die hem lief waren, is zijn stoffelijk omhulsel op
14 Juni 1950 te \'s-Gravenhage ter aarde besteld.

Toen wij hem leerden kennen was het een slanke, lange jongen met een
knap, mager, gebruind gezicht, waarin een paar diepliggende ogen, een
kaal geschoren hoofd waarop een groen fluwelen baretje. Een „stads-
jonker", die daardoor wat uit de toon viel. Enigszins recalcitrant van
aanleg kwam hij een paar maal in conflict met de groencommissie. Het
was n.1. in de groentijd, September 1902.

Het eerste jaar van zijn studie aan \'s Rijksveeartsenijschool was hij
„spoorstudent", woonde in Amsterdam. Daarna kwam hij met zijn ouders
in Utrecht wonen.

In de kliniek bleek al spoedig zijn grote voorliefde voor het paard,
een uitgesproken neiging, welke hij tot het laatst van zijn leven heeft
behouden. Het duurt dan ook niet lang, of hij vormt een clubje, dat zich
in het paardrijden gaat bekwamen in de toenmalige manége van Trapman.
Hij kiest zich zelf altijd de jongste en vurigste paarden.

Gezien die voorliefde voor het paard, zijn min of meer avontuurlijke
aanleg en zijn eigenschap, een tikje „grand seigneur" te zijn, spreekt het
welhaast van zelf, dat hij zich verzekert van een plaats als paardenarts
in het toenmalige Ned. Ind. Leger.

Zo zien we S. dan ook in 1906 als paardenarts 2e klasse met de rang
van eerste luitenant in Batavia voet aan wal zetten. Nog zie ik hem daar
staan, lang en slank in zijn witte uniform, met achteloos gebaar de koelie,
die zijn bagage had verzorgd, zijn loon toereikend, dat door deze, hevig
geïmponeerd, met een diepe „sembah" wordt aanvaard.

Na enige jaren op verschillende garnizoensplaatsen op Java te hebben
gediend, wordt hij naar Atjeh gedirigeerd, waar hij als tijdelijk Gouver-
nementsveearts zijn collega Scheepens, die tengevolge van een door

„kwaadwilligen" op hem gepleegde aanslag tijdelijk invalide was ge-
worden, zal vervangen. Zijn werk aldaar bezorgt hem het „ereteken voor
belangrijke krijgsbedrijven Atjeh 1910/14."

Na zijn Atjehse tijd volgt, op eigen verzoek, een jaar nonactiviteit, dat
op een theeonderneming in het Tjibadakse op Java wordt doorgebracht.
Zo leert hij het plantersleven kennen, maar niet waarderen. Weer in de
dienst terug, wordt hem Banjoebiroe als standplaats aangewezen. Daar
was het dat zijn commandant majoor Boon van hem getuigde: ,,S. is een
van do weinige paardenartsen die een eskadron op sterkte weet te houden".

Overal waar hij wordt geplaatst, tracht hij de ruitersport te bevorderen
door het oprichten van rijclubs of door bestaande rijverenigingen nieuw
leven in te blazen. Bij de bereden officieren is hij algemeen gezien.

Op Banjoebiroe bereikt hem de benoeming als volledig stemgerechtigd
lid van de IXe Commissie tot aankoop van legerpaarden in Australië.
In de voorgaande commissies fungeerde de paardenarts alleen als advi-
serend lid.

Kort nadat hij uit Australië terug is, vertrekt hij met buitenlands verlof
naar Nederland. Na ommekomst daarvan (1914) wordt hem al spoedig op
verzoek eervol ontslag verleend uit de militaire dienst. Van de zo verkregen
vrijheid wordt gebruik gemaakt om naar Australië te vertrekken waar hij
meent in de schapenfokkerij een bestaan te kunnen vinden. Dit loopt
echter op een teleurstelling uit en zo zien we hem na enige jaren weer
naar Java terugkeren, waar hij als tijdelijk Gouvernementsveearts bij de
Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst wordt ingelijfd. Als zodanig komt
hij dan na eerst op Pamekasan en Kabandjahé te zijn geweest op Medan.
In het ressort Sumatra\'s Oostkust neeint hij met medewerking van Dr.
Baermann en collega Haaps proeven met Naganol (Bayer 205) ter genezing
van Surra. Belangrijker is dat hij ter S.O.K. malleus signaleert hetgeen
aanleiding geeft tot een rigoreuze bestrijding van deze ziekte door een
speciale veterinaire brigade onder leiding van het Veeartsenij kundig
Instituut te Buitenzorg. Gouverneur Westenenk tracht hem voor het
ressort te behouden, doch dit lukt niet, want hij valt als slachtoffer van de
bezuinigingswoede gedurende de oeconomische crisis na de eerste wereld-
oorlog. Na eervol ontslag wegens beëindiging van het tijdelijk dienst-
verband vertrekt hij weer naar Nederland. Hiermede is zijn Oost-Indische
loopbaan wel geëindigd, al zullen we straks zien, dat hij Java nog eenmaal
terug zag.

In het moederland terug begint hij met praktijk waar te nemen, is nog
korte tijd als reserve-paardenarts werkzaam, wordt clan verbonden aan
het Amsterdams abattoir als keuringsveearts-bacterioloog. Het werk ligt
hem niet, en vermoeit hem daarom uitermate. Toch houdt hij het nog
jaren vol en doet er de ervaring op, die hem nog zo te pas zal komen.
In 1931 wordt hij benoemd tot Gouvernementsveearts van Cura^ao.

Als S. op Cura$ao aankomt blijken daar op veterinair-hygienisch gebied
nog middeleeuwse toestanden te bestaan. Daarin dapper bijgestaan door
zijn hoofdopzichter J. R. de Wit bindt hij de strijd er tegen aan. Dat
daarbij nog wel eens een ambtelijk teentje zou worden gekneusd en ook
enkele heilige huisjes zouden moeten worden bestormd, was te verwachten.
De geboden plaatsruimte belet mij hier verder op in te gaan. In het kort
zij vermeld, dat de bouw van een modern abattoir annex koelruimte,
goed ingerichte markthallen, controle op maten en gewichten, meer

efficiënte voorschriften voor de visserij, de oprichting van een Gouver-
nementslandbouwbedrijf en van een Gouvernementsveefokkerij op Sarde-
mans creditzijde kunnen worden geboekt. Zoals een van zijn medewerkers
zich uitdrukte: „Mijnheer S. heeft aan Cura^ao de hemel verdiend".

In het begin van de tweede wereldoorlog vraagt en verkrijgt hij zijn
pensioen. Amerika is voor vreemdelingen reeds gesloten, Europa staat in
vuur en vlam en op Cura$ao wil hij niet langer blijven. Dus terug naar
Java, waar hij in de bergen rustig het eind van de oorlog hoopt af te wach-
ten. Weinig kan hij vermoeden, dat het de zwaarste periode van zijn leven
worden zal.

Al spoedig na de Japanse invasie komt hij met de bezetters in conflict
en wordt in het concentratiekamp Tjimahi opgesloten. Zijn zin voor
onafhankelijkheid geeft herhaaldelijk aanleiding tot botsingen, die dan
door de ergerlijkste mishandelingen worden gevolgd. Dank zij zijn ijzer-
sterk gestel weet hij zich door de ellende heen te slaan en keert in 1945
in uiterst verzwakte toestand in Nederland terug om er zijn gezondheid
gedeeltelijk te herkrijgen. Een maaglijden noopt tot een operatief ingrijpen.
De operatie brengt gedurende enige tijd verlichting, maar al spoedig
blijkt dat zij geen volledig herstel geeft. Langzaam maar zeker wordt het
eens zo krachtige lichaam gesloopt.

S. was een loyaal en joviaal mens met een sterk gevoel voor rechtvaardig-
heid, maar bovenal met grote, onafhankelijkheidszin. Door zijn onder-
geschikten werd hij op de handen gedragenen door zijn chefs en vrienden
naar waarde geschat. Hij had sterk zijn anti-en sympathieën, zijn vrienden
was hij trouw, steeds tot vriendendienst, meermalen tot grote opofferingen,
bereid. Over zich zelf of zijn werk sprak hij weinig of niet, men moest
hem nemen zoals hij was, meer werd niet verlangd,

Zo is dan ook aan dit veel bewogen leven een toch nog te vroegtijdig
einde gekomen. Kalm heeft hij zijn drukke leven verlaten om de eeuwige
rust in te gaan, die hem de uiteindelijke vrede zal brengen.

F. H. Sardeman werd op 14 Juni 1883 te Amsterdam geboren. Hij
stierf op 3 September 1950. Vier dagen later werd zijn stoffelijk overschot
door familie en vele vrienden en bekenden te Westerveld achtergelaten
om te worden gecremeerd.

Heeft goedgevonden :
met ingang van 1 September 1950 in zijn beschikking van 15 Maart 1947, Directie
van de Landbouw, Afdeling III, no. 1556, Nederlandse Staatscourant 18 Maart 1947,
no. 54, onder „Entstoffen Pluimvee" toe te voegen : Formoladsorbaatvaccin tegen
pseudo-vogelpest p. 100 cc. ƒ 3.

Geboren te Utrecht op 8 Augustus 1898, studeerde hij daar aan de
toenmalige „Veeartsenijschool" en verwierf reeds op 25 Juni 1920 het
dilpoma van Dierenarts.

Vol ijver en plichtsbetrachting deed hij in Indië van 1921—1929 het
werk van Gouvernements-veearts. Hij bekroonde deze periode door het
schrijven van een proefschrift over „De Ontstekingstoestand van het
Maagdarmkanaal" en promoveerde op 1 October 1931 tot Doctor in de
Diergeneeskunde bij Prof. Schornagel.

Zijn grote liefde voor de mens, gepaard aan zijn diep religieuse over-
tuiging, deed hem besluiten voor arts te gaan studeren, achtereenvolgens
te Leiden, Amsterdam en Batavia, waar hij op 17 Aug. 1938 tot arts werd
bevorderd.

Opnieuw begon hij een loopbaan in Indië, als Zendings-arts, op Soemba,
waarna hij als Gouvernements-arts op Bali werd geplaatst.

Hier werd hij, gedurende de oorlog, door de Japanners gevangen ge-
nomen en bracht ruim 3 jaar, van 1942—1945, door in de Osaka-kampen
in Japan.

In deze kampen heeft hij, door zijn grote gaven van hoofd en hart,
voor velen een grote steun betekend.

Ondanks de moeilijke omstandigheden, vond hij hier de tijd een tweede,
medische, dissertatie te schrijven op philosophisch gebied, „Wijsbegeerte
en Geneeskunde", waarop hij, na zijn Indischeperiode, hoopte te pro-
moveren.

Onmiddellijk na de oorlog bracht zijn energieke karakter hem op de
plaats van ie Geneesheer te Semarang, waarna hij werd benoemd tot
Residentie-arts voor Bali en Lombok, welke betrekking hij tot 1950 ver-
vulde.

Voor de derde maal zou hij zijn leven opnieuw opbouwen, door zich te
vestigen als praktizerend Arts te Hengelo, een ideaal, waarnaar hij steeds
had verlangd.

Het heeft niet zo mogen zijn, maar zijn leven blijft ons een lichtend
voorbeeld, vooral voor zijn vrouw en kinderen.

In de leeftijd van 72 jaar overleed de 24e October collega 13. C. Kruy-
mei.. Kruymel werd de 22e Juli 1899 veearts en bleef een jaar assistent
aan \'s Rijksveeartsenijschool, waarna hij zich te Haarlem als practicus
vestigde. Hier heeft hij ruim 20 jaar hard gewerkt en zich een uitermate
goede naam verworven als dierenarts, die nóg leeft bij vele oude Haar-
lemmers. Het was daar goed practiseren voor Kruymel: in een welvarende
mooie streek te kunnen werken in een stad met een behoorlijk aantal
paarden, een luxe praktijk voor kleine huisdieren en dan boerenpraktijk.
Ook zijn collega\'s uit die dagen hadden alle respect voor zijn kennis en
gaven. Het zijn gloriejaren voor hem geweest, waarover hij later zo gaarne
sprak.

Daarna, omstreeks 1921, is de lichamelijke ellende over hem gekomen
en het is bijna een voortdurende strijd tegen de dood geworden. Eerst
werd een tuberculeuze nier weggenomen; na zijn herstel van de operatie
achtten de medici de praktijk in Haarlem toch te zwaar voor hem, ofschoon
het leek, dat hij de oude weer zou worden. Bijna een jaar heeft hij aan
onze afdeling gewerkt en het is toen, dat ik hem als collega, maar vooral
ook als mens hogelijk heb leren waarderen. Hij had zich een huis laten
bouwen in Bilthoven en hier is hij een praktijk voor kleine huisdieren
begonnen, die zich gaandeweg uitbreidde, maar een lange tijd werd
onderbroken, toen hij een blaasoperatie moest ondergaan en, hiervan
nauwelijks genezen, een zware uraemie kreeg door een steen in de gezonde
ureter. Zijn gestel overwon ook dit, maar nog was aan zijn lijden geen
einde: één been moest wegens een osteomyelitis worden geamputeerd.
Dit maakte hem zeer invalide, want het lopen werd hoe langer hoe be-
zwaarlijker voor hem. Toch heeft hij tot voor enkele jaren de praktijk

nog uitgeoefend, zij het ook alleen aan huis. Wel een bewijs, dat men een
groot vertrouwen in zijn kunde had.

Maar niet alleen hij, doch ook zijn vrouw en stiefdochter hebben veel
en met ernstige ziekten getobd. Zij gingen beide in de oorlogsjaren heen
en dit verlies was bijna niet te dragen voor hem. Zijn zeer opgewekte
vrouw was een grote steun voor hem en na haar dood niet minder zijn
kunstzinnige stiefdochter. Kruymel bleef als een eenzaam man achter,
vergeten door zijn collegae, behalve een enkele. Zo waren op zijn 50-jarig
jubileum alleen Dr. Over en ik om hem geluk te wensen. Hoe blij was
hij zo nu en dan nog eens iets uit de dierenartsenwereld te horen, die hem
steeds bleef interesseren.

De laatste jaren, vrijwel geheel aan huis gebonden, brachten goede
buren hem afleiding door hem mede te nemen per auto en met hem tochtjes
door ons land te maken.

Na een kort, maar hevig lijden van een week nog ongeveer, is hij in het
Diaconessenhuis aan anurie en uraemie gestorven. Ik wist het niet en
heb Kruymel sedert begin van dit jaar niet meer bezocht. Dit verzuim
is niet meer te herstellen; alleen kan ik met dit in memoriam de herinnering
vastleggen aan een eerlijk, braaf, enigszins teruggetrokken, goed mens en
een uitstekend collega. In dien zin heb ik ook aan zijn graf gesproken
bij de ter aarde bestelling op ,,Den en Rust" te Bilthoven, waar be-
halve de familie ook vele plaatsgenoten aanwezig waren.

EEN NIEUWE VOEDINGSBODEM VOOR DE PRIMAIRE
CULTUUR VAN MYCOBACTERIUM TUBERCULOSIS TYPUS

Naar aanleiding van een literatuuronderzoek en eigen proefnemingen
werd een medium ontwikkeld voor de primaire cultuur van bovine tuber-
kelbacteriën.

Toevoegen Na₂HP0₄ tot een pH van 6.5 is bereikt.
Aanvullen tot 100 cc en filtreren.

De oplossingen A en B kunnen bij elkaar gevoegd worden in gelijke
delen en geautoclaafd.

Eieren worden zo steriel mogelijk gebroken.
Dooier en wit in een maatglas gedaan.

Volume gemeten en overgedaan in een Erlenmeyerkolf, waarin glas-
parels en 0.5 % van het eivolume Norit (Carbo vegetabilis activatus).
Goed geschud tot homogene massa. Door een steriel zeefje gegoten
om grove deeltjes kwijt te raken. Centrifugeren tot de bovenstaande
vloeistof weer geel is. Bovenstaande vloeistof afgieten door een steriel
gaasje of vliesje watten. Schuim en vetdeeltjes worden hierdoor achter-
gehouden.

Kristalviolet in een mortiertje verwrijven met een weinig alcohol tot
oplossing. Dan aqua dest toevoegen tot een concentratie van 1 % is
bereikt. Liefst vers aanmaken en niet te koud met het oog op uitkristal-
liseren. Kan ook gesteriliseerd worden.

Het kristalviolet moet het laatst toegevoegd worden. Het mengsel wordt
gezwenkt, niet geschud, tot een homogene kleur is ontstaan, uitgegoten
in buizen en schuin gestold bij 80—85° C gedurende 2 uur. In de stollings-
stoof Petrischalen met water plaatsen en ventilatie-openingen sluiten om
een vochtige atmospheer te verkrijgen.

Na stolling 24 uur in een broedstoof bij 37⁰ C. Volgende dag weer in
stollingsstoof op 8o° C gedurende 1 uur. Dit de derde dag herhalen.

De voedingsbodem is violet van kleur. De kolonies zijn macroscopisch
te onderkennen tussen 14 en 25 dagen bij primaire cultuur, tussen 6 en 14
dagen bij eerste overenting en bij laboratorium stammen.

De kolonies hebben een specifiek uiterlijk en zijn goed te onderscheiden
van saprophyten.

Nadere mededelingen over de wijze, waarop de bodem werd ontwikkeld
en het literatuuronderzoek zullen volgen in de vorm van een proefschrift.

A NEW MEDIUM FOR THE PRIMARY ISOLATION OF
MYCOBACTERIUM TUBERCULOSIS TYPUS BOVINUS
(PRELIMINARY NOTE)

Z.W. nodig heeft, de volgende hoeveelheden nodig zijn voor zwaardere
en lichtere koeien:

Hieruit volgt dus, dat met toename van het lichaamsgewicht de hoeveel-
heid benodigd voer in eenheden Z.W. uitgediukt, geleidelijk langzamer
toeneemt, analoog aan de toename van het lichaamsoppervlak. Daaruit
volgt tevens, dat per 100 kg lichaamsgewicht de hoeveelheid onderhouds-
voer afneemt, naarmate de dieren zwaarder worden. Dus voor wat betreft
het onderhoudsvoer zijn de zwaardere (grotere) dieren beslist voordeliger
dan de lichtere (kleinere). (Zie fig. I).

Krizenecky ¹) meent aan de hand van eigen onderzoek en literatuur
aan te kunnen tonen, dat er tussen lichaamsgewicht en melkproductie
een rechtlijnige correlatie bestaat. Dus hoe groter en zwaarder de koeien,
des te hoger zal volgens hem ook de melkproductie zijn. Dat wil natuurlijk
niet zeggen, dat er geen kleine koeien binnen eenzelfde ras kunnen zijn,
die meer produceren dan grotere. Deze uitspraak geldt dan ook alleen
als men het gemiddelde bepaalt uit een voldoende groot aantal waar-
nemingen of als men dieren vergelijkt met eenzelfde erfelijke aanleg voor
de melkproductie.

We stellen in ons verder betoog dan ook dieren tegenover elkaar, waarvan
alle factoren, die de melkproductie beïnvloeden, gelijk zijn, behalve het
gewicht. Dergelijke dieren bestaan natuurlijk niet, echter uit groot mate-
riaal is men er in het buitenland in geslaagd enkele conclusies te trekken,
die vrij goed met elkaar overeen komen. Krizenecky heeft deze gegevens
verzameld en verwerkt en komt dan tot de conclusie dat per iookg lichaams-
gewicht toename de melkopbrengst gemiddeld zal stijgen bij:

*) Krizenecky. Zeitschrift für Tierzüchtung und Zucht.biologie, Band 51, pag.
100—117. (1942).

Er blijken dus vrij grote rasverschillen te bestaan, maar gemiddeld
blijkt de melkopbrengst bij toename van het lichaamsgewicht met 100 kg,
de melkopbrengst 300—500 kg hoger te worden, waarbij de zwartbonten
vooral een vrij sterk verband blijken te vertonen.

Wanneer wij de gemiddelde melkopbrengst stellen op 2500 kg voor een
zwartbonte koe van 300 kg, dan zal een dier van 400 kg 3000 kg geven,
één van 500 kg 3500 kg enz. als we aannemen, dat ook voor ons vee dezelfde
invloed van het gewicht op de productie mag worden aangenomen als
in Amerika is gevonden. Onderzoekingen hierover in ons land zijn niet
bekend, zodat we ons niet kunnen refereren aan Nederlands materiaal.
Wel zijn nog gegevens gepubliceerd door W. Gaude van een onder-
zoek bij Oost Fries vee.

Uit de gegevens die in dit werk te vinden zijn, o.a. ook over gewicht
en de invloed op de productie, heb ik berekend dat met het toenemen
van het lichaamsgewicht met 100 kg de melkproductie gemiddeld stijgt
met 514 kg, en Lauprecht vond volgens een nog niet gepubliceerd
onderzoek een toename van 475 ^ 45 kg per 100 kg gewichtstoename
bij vee in Sleeswijk-Holstein, getallen dus die zeer goed met de Ameri-
kaanse gegevens overeenkomen.

Uit bovenstaande gegevens is het mogelijk uit te rekenen, hoe groot
de behoefte aan Z.W. is voor dieren met een gemiddelde productie voor
de verschillende gewichtsklassen. We nemen daarbij aan dat de dieren
voor het produceren van 1 kg melk 0.225 eenheden Z.W. nodig hebben.
(Zouden we 0.250 aannemen dan verandert er daardoor niets aan het hier
volgende betoog). Dan krijgen we dus voor koeien van verschillende
gewichtsklassen:

Aannemende, dat deze producties ongeveer goed zijn geschat en dat
de productie, ook bij hogere lichaamsgewichten lineair blijft toenemen,
blijkt uit deze cijfers, dat bij toenemend lichaamsgewicht de benodigde
hoeveelheid Z.W., die gemiddeld per jaar nodig is om 1 kg melk te pro-
duceren in zeer geringe mate afneemt. De verschillen zijn dan echter zo
klein, dat toch niet van een beduidend voordeliger produceren van de
melk door de zwaardere dieren kan worden gesproken. Dit wordt des te

*) W. Gaude. Arbeiten der Deutschen Gesellschaft für Züchtungskunde. Heft 7.
Hannover 1911. Die Beziehungen zwischen Körperform und Leistungen in den Rind-
viehzucht.

twijfelachtiger, als we bedenken, dat de opfokkosten voor de zwaardere
dieren ook iets hoger zullen liggen, dan voor de lichtere, aannemende al
weer dat hun vermogen om het verstrekte voer om te zetten ook gedurende
de opfokjaren gelijk was.

Nemen we de producties voor de verschillende gewichtsklassen 500 kg
per klasse hoger, dan ontstaat de volgende tabel:

Hieruit volgt dus, dat de tendenz van lager voederbehoefte bij toenemend
gewicht verdwenen is en dat eerder het omgekeerde het geval is, waaruit
dus moet worden geconcludeerd, dat bij hogere producties de kleine lichte
dieren minder voer nodig hebben voor de productie van 1 kg melk dan
de zwaardere. Worden de producties 500 kg lager dan eerst van was
uitgegaan dan ontstaan de volgende cijfers:

Uit deze tabel blijkt, dat bij lagere producties dan waarvan we eerst
uitgingen, de zwaardere (grotere) dieren het meest economisch zijn voor
de melkproductie als het verschil in productie 500 kg per jaar bedraagt
als de dieren 100 kg verschillen in lichaamsgewicht.

De conclusie, waartoe bovenstaande berekeningen leiden, kan dus
luiden, dat het voor het zwartbonte vee in ons land zo is, dat de producties
zich op een hoogte bevinden, waarbij het voor de economie van de melk-
productie weinig verschil maakt of men op het bedrijf grote zware dan
wel kleinere en lichtere koeien houdt. Zou de melkproductie per koe in
ons land nog beduidend stijgen dan kan het op de duur aanbeveling
verdienen, de voorkeur te geven aan de kleinere en lichtere dieren, daar
deze de melk dan meer economisch kunnen produceren, ofschoon de
verschillen tussen dieren van 500—700 kg practisch geen betekenis hebben.

Daar komt dan nog bij, dat de zwaardere dieren als ze tenslotte voor de
slachtbank worden bestemd, een hogere prijs opbrengen dan de lichtere.
Hier staat echter weer tegenover, dat de opfokkosten van de zware dieren
hoger zullen liggen dan van de lichte.

Men neemt aan, dat de benodigde hoeveelheid Z.W. voor een dier
van 550 kg levend gewicht 2500 eenh. en voor een dier van 450 kg 2000
eenh. Z.W. bedraagt. Het hangt dan van de prijsverhouding: voer — vlees
af of deze verschillen van economische betekenis zullen zijn of niet.

Bij lage producties zijn dus de zwaardere dieren over het algemeen
de meest economische melkproducenten. Een en ander blijkt uit grafische
voorstelling II, waarin de onderbroken lijnen bij de lagere producties
de voederbehoeften — melkproductie punten verbinden bij dieren met
verschillende lichaamsgewichten, aannemende dat per 100 kg stijging
van het lichaamsgewicht de productie 500 kg stijgt. Deze lijnen vertonen
een hellend verloop, van links boven naar rechts beneden, hetgeen betekent,
dat de zwaardere dieren voor een overeenkomstige productie minder
eenheden zetmeelwaarde nodig hebben dan de lichtere. Bij de hogere
producties krijgen deze verbindingslijnen een tegengesteld verloop, zijn
dus de lichtere dieren in het nadeel. Daartussen bevinden zich ongeveer
horizontaal verlopende lijnen, welke dus aangeven, dat de productie van
de verschillende gewichtsklassen ongeveer even economisch plaats vindt.

Het opvallende is dat deze horizontale lijnen zich ongeveer bevinden in
het gebied waarin de werkelijke gemiddelde productie van het Nederlandse
vee zich bevindt: koeien van 400 kg levend gewicht met een productie
van 3100—3300 kg melk, koeien van 500 kg 3600—3800 melk en koeien
van 600 kg die 4100 tot 4300 kg produceren.

Daar het o.i. niet met zekerheid bewezen is, dat de productie inderdaad
500 kg stijgt als het lichaamsgewicht met 100 kg toeneemt, is tevens nage-
gaan hoe het verloop der bovengenoemde verbindingslijnen wordt als de
melkproductie per 100 kg meer lichaamsgewicht met 300 kg stijgt. De
cijfers, die men dan krijgt zijn samengevat in de tabel op de vorige
bladzijde.

Grafisch voorgesteld ontstaat figuur III, waarin de onderbroken lijnen
aantonen dat voor alle producties, zowel hoge als lage, de kleinere, lichtere
dieren in het voordeel zijn.

Neemt men tenslotte nog aan dat per 100 kg gewichtsstijging de pro-
ductie met 700 kg toeneemt, dan krijgt men de volgende cijfers:

In grafiek III blijkt uit het verloop der streep-stiplijnen, dat nu dus
als regel de zwaardere dieren in het voordeel zijn. Pas bij hoge producties
worden de verschillen tussen zware en lichte dieren in dit geval minimaal.

Ofschoon ik geneigd ben de toename van 500 kg per 100 kg lichaams-
gewicht als ongeveer juist te beschouwen is het nodig, wil men op boven
geschetste wijze tot een zekere conclusie komen, dat dit eerst bij een groot
aantal dieren wordt aangetoond. Mocht mijn vermoeden door een dergelijk
onderzoek bevestigd worden, dan kan de conclusie luiden, dat, zolang
de productie zich beweegt op het tegenwoordige niveau, de productie
door lichte en zware koeien ongeveer even economisch geschiedt. Alleen
zal men om eenzelfde hoeveelheid melk te winnen meer kleine dieren
moeten melken dan grote en eveneens zal meer verzorgingsarbeid nodig

zijn. Daartegenover staat dan dat de opfokkosten der grote dieren iets
hoger zullen liggen, deze hebben echter ook weer een hogere slachtwaarde.

Mocht de productie van het Nederlandse vee nog aanzienlijk stijgen, dan
zullen ongetwijfeld de kleine dieren in het voordeel komen boven de grote.

Op grond van een theoretische beschouwing werd getracht na te gaan
of grote, zware, dan wel kleine, lichte koeien het meeste voer nodig hebben
per kg geproduceerde melk. Het bleek dat de conclusie sterk afhankelijk
was van de toename der melkproductie bij stijgend lichaamsgewicht.
Als, wat het meest waarschijnlijk wordt geacht, de melkproductie 500 kg
hoger wordt bij een stijging van het lichaamsgewicht van 100 kg, dan
blijkt op het niveau, waarop de producties zich in Nederland bevinden,
de verschillen tussen beide categorieën koeien minimaal te zijn.

Bij lagere producties komen de zwaardere, bij hogere de kleinere in het
voordeel. Neemt per 100 kg lichaamsgewicht de productie met 300 kg toe,
dan zijn de lichtere koeien het meest economisch terwijl bij een eventuele
toename van 700 kg per 100 kg gewichtsvermeerdering de grotere, zwaar-
dere koeien minder voer nodig hebben per kg geproduceerde melk.

By means of theoretical considerations an attempt was made to determine whether
big, heavy cows or small, light ones need more fodder per kilogram of milk produced.

It appaeared that the conclusion depended much on the increase of the milk yield
with the increase in body weight. If 500 kg are added per year to the milk yield when the
body weight increases 100 kg — which is considered the most probable situation, at any
rate for black-and white cattle — then it appears that at the production level obtaining
in the Netherlands the differences between big and small animals are very slight.

With lower yields the heavier animals have the advantage, with higher yields the
smaller ones. If per 100 kg body weight the yield increases with 300 kg than the lighter
animals arc more economical, while in case of an increase of 700 kg milk per 100 kg of
body-weight increase the heavier cows need less fodder per kilogram of milk produced.

En nous basant sur des considerations théoriques nous avons essayé de déterminer
si c\'est les vaches grandes et lourdes ou bien les petites et légères qui ont besoin de plus
de nourriture par kilo de lait produit.

Il se trouvait que la conclusion dépendait étroitement de l\'augmentation de la pro-
duction laitière accompagnant l\'accroissement en poids. Si la production laitière
augmente de 500 kilos par an pour un accroissement en poids de 100 kilos — et ceci
est admis comme étant le cas le plus probable, pour la race pie-noire du moins —-
alors, au niveau atteint par la production aux Pays-Bas, les différences entre les grandes
et les petites bêtes se sont montrées minimes.

Chez une basse production les bêtes lourdes ont l\'avantage; chez une production
élevée les betes légères. Si par 100 kilos de poids la production laitière augmente de
300 kilos les bêtes légères sont plus économiques tandis que pour une augmentation
de 700 kilos par 100 kilos de poids les grandes et lourdes vaches ont besoin de moins de
nourriture par kilo de lait produit.

Na het schrijven van bovenstaand artikel kreeg ik onder ogen de
publicatie van Dr. G. Blau „Schwere oder leichte Kühe ?" in Neue
Mitteilungen für die Landwirtschaft van 29-7-1950, die bij Simmen-
taler-, Pinzgauer- en Berner-vee vond dat per kg. geproduceerde melk
in Oostenrijk de zwaardere dieren in het voordeel zijn.

2000 21 22 23 24 25 26 27 28 29 3000 31 32 33 34 35 36 37 38 39 4000 41 42 43 44 45 46 47 48 49 5000 51 52 53 54 S5 56 5 7 58 59 6000 k« «Ik.

(Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Faculteit der Veeartsenijkunde
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht ; Dir. : Prof. Dr. J. A. BEIJERS en uit de
afd. Bloedgroepenonderzoek van het Centraal Laboratorium van de Bloed-
transfusiedienst van het Ned. Rode Kruis te Amsterdam;

Op de late avond van de 4e Juni j.1. vroeg mij een practiserend collega
telefonisch om advies voor een volbloed hengstveulen, dat 24 uur tevoren
geboren was, ogenschijnlijk goed gezond was, maar „bloedwaterde".
De temperatuur was normaal, het veulen zoog goed, had geen koliek-
verschijnselen, geen gewrichtsafwijkingen, doch onvoldoende ontlasting
gehad. Waar de collega mij niet kon mededelen of het haematurie dan
wel haemoglobinurie vertoonde, waren de gegevens uitteraard te vaag
om een diagnose a distance te maken. Ik antwoordde, dat ik dacht aan een
haemolytische anaemie, die veroorzaakt werd doordat het veulen (via de
vader) tot een andere bloedgroep hoorde dan die van de moeder, waardoor
de rode bloedcellen worden afgebroken, het dus komt tot haemolyse en
haemoglobinurie en tenslotte tot een sterke anaemie en icterus. Was mijn
vermoeden juist, dan was de prognose waarschijnlijk infaust en verzocht
ik, zo al niet veulen en moeder naar de kliniek konden worden gebracht,
om de lever en de milt bij eventueel spoedig sterven van het veulen. Mijn
vermoeden kon slechts bevestigd worden na een uitvoerig bloedonderzoek
en waar ik zelf onmogelijk weg kon, heeft de heer Lubberts op mijn verzoek
de volgende dag bloed en urine van veulen en merrie gehaald en enige
nadere gegevens omtrent afstamming, etc. ingewonnen. De heer Lubberts
rapporteerde mij geen enkele afwijking bij het toen i 40 uur oud zijnde
veulen te hebben kunnen vinden, behalve de roodgekleurde urine.Meco-
nium was nog weinig afgekomen. De slijmvliezen, clie ik icterisch had
verwacht, waren geheel normaal volgens hem. Het veulen zoog met graagte.
De temperatuur was normaal (39.2).

In de meegebrachte urine vond ik een grote hoeveelheid haemoglobine;
in het sediment geen enkele rode bloedcel, noch andere cellen. Enige
detritus en lange streptococcen; het was uiteraard spontaan geloosde urine,
zodat ik geen waarde hecht aan deze streptococcen, die men welhaast
steeds vindt in niet meer geheel verse en niet per catheter afgenomen
paardenurine.

Dat de slijmvliezen normaal werden bevonden is wel zeer merkwaardig:
immers het haemoglobine bedroeg slechts 6.3 gr %, het aantal erythrocyten
bijna 4 millioen, dat der witte bloedcellen 8600 (verhouding: myelocyten
i %, staafk. leuc. 30 %, segmentkernige 47 %, lymphocyten 32 %).
De rode bloedcellen vertoonden lichte centra, zoals men dat vaak ziet bij
anaemie vooral door haemolyse. Ook was er een duidelijke anisocytose.

basophiel gepuncteerde erythrocyten en polychromatisch gekleurde,
evenmin als reticuloeyten bij anaemie van het paard (in de literatuur kan
men zo nu en dan lezen, dat deze wel eens sporadisch zijn gevonden; dat
kan wel, in bijna 40 jaar heb ik misschien tweemaal eens een normoblast
bij anaemische paarden gezien).

De tellingen van de rode en witte bloedcellen moeten als niet nauw-
keurig worden beschouwd. Immers zowel in het meegebracht natrium
fluoride bloed als in dat van de ter plaatse gevulde mengpipet (dus met
Hayem verdund bloed) was enige agglutinatie te zien. Ik heb verzuimd
de resistentie der erythrocyten tegenover hypotonische NaCl-oplossingen
te bepalen.

Het bilirubinegehalte van het veulenserum bedroeg 156 mg per liter.
Normaal vinei ik bij het paard 11 a 12 mg. Nu is bij het jonge veulen dit
hoger (zie het hoofdstuk icterus neonatorum in mijn dissertatie), maar
156 mg is vele malen te hoog. Bij de sterkst icterische paarden tengevolge
van een hevige hepatitis („leverkolder") of leverdegeneratie (bv. bij borst-
ziekte) met saffraangele slijmvliezen vond ik als hoogste bilirubiewaarden
160 a 170 mg per liter. Vermoedelijk zijn de slijmvliezen later wel icterisch
geworden; immers: ik heb destijds kunnen constateren, dat het bilirubine,
afkomstig van een functionele icterus (door een leveraandoening dus en
niet door galstuwing veroorzaakt) een betrekkelijk hoge waarde in het
bloed moet hebben en deze ook gedurende enige tijd vóór de slijmvliezen
verkleuren. Deze bilirubine wordt door de paardennier niet uitgescheiden.

Nu het bloed der moeder: haemoglobine-gehalte 17.2 gr %, erythro-
cyten i i millioen, leucocyten 10.600 (verhouding: staafk. leuc. 13 %,
segmentkernige 46 %, lymphocyten 33 %, eosinophiele 6 %, basophiele
12 %). Bilirubine 17 mg/L. Dit zijn alle waarden iets boven de normale,
zoals men die vindt bij bloedindikking, die hier misschien is veroorzaakt
door zweten op de tropisch warme dag van de bloedafname.

Het veulen had dus reeds 40 uur na de geboorte niettegenstaande het
normale voorkomen een uitgesproken haemolytische anaemie met een
sterke hyperbilirubinaemie. Dit alles was dus een sterke steun voor mijn
vermoeden, doch het bewijs moest geleverd worden door de bepaling der
bloedgroepen en het aantonen van bepaalde agglutininen en antilichamen
in het bloed van veulen en moeder.

Het was mij bekend, dat Dr. v. Loghem zich voor deze veulenziekte
interesseerde. Vandaar dat ik hem materiaal heb opgezonden over het
onderzoek waarvan hij hieronder nadere mededelingen doet. In afwachting
van dat onderzoek telefoneerde ik onze collega, het veulen niet meer te
laten zuigen bij de eigen moeder (het colostrum heeft dezelfde nadelen
voor het veulen als het bloed der moeder). Bloedtransfusie was aangewezen,
maar deze moet herhaald worden en dit zou alleen in de kliniek door-
voerbaar zijn geweest. Ik verzocht hem in ieder geval mij lever en milt
te sturen als het veulen volgens zijn verwachting dood ging. Helaas is
hieraan geen gevolg gegeven; toen ik op 15 Juni hem mededeelde, dat ik
wilde komen om het veulen nogmaals te onderzoeken, vernam ik, dat het
diertje reeds de vorige dag was gestorven. Ik kan omtrent de sectie dus
geen verslag uitbrengen.

De volgende dag berichtte mij Dr. v. Loghem, dat wij inderdaad met
de vermoede ziekte te maken hadden. Ik heb toen het bloed van de vader
afgenomen, een 6-jarige Franse volbloedhengst van uitstekende afstamming,

bij welk dier ik toevallig het vorig jaar in consult was geweest voor een
longaandoening. De eigenares heeft met de grootste bereidwilligheid
haar medewerking verleend om niet alleen deze hengst, maar ook nog
merries met veulens, alle van deze zelfde vader, te onderzoeken. In het
geheel konden nog vijf veulens, afkomstig van twee merries in het onderzoek
worden betrokken. Ook daarover bericht Dr. v. Loghem hieronder nader.

Reeds anderhalve eeuw is in Zuid-Frankrijk en Spanje een ziekte bekend
van de pasgeboren muildieren, waarvan de klinische verschijnselen en
het verloop geheel overeenkomen met bovenstaand geval. (Er zijn in het
Spaans enkele publicaties verschenen, die mij verder niet bekend zijn,
alsmede enkele Franse dissertaties, die wél in mijn bezit zijn). Merk-
waardig is, dat een Frans veterinair uit de Pyreneeën (Carrère) reeds in
1852 als oorzaak van de veulenziekte beschouwde het niet met elkaar
overeenstemmen van het bloed van vader en moeder: „les humeurs du
mâle ne sympathisent pas avec celles de la femelle". Anderen hebben
gedacht aan een infectie, aan een meconiumverstopping, aan slechte
hygiënische verzorging, aan bloedparasieten (Nutalliose), enz. Niet alleen
bij muildierveulens, maar ook bij niet-bastaarden vond men later de zelfde
„ictère du solipède nouveau-né".

Eerst in 1947 komt een Spanjaard, Pallerola, met de hypothese van
iso-immunisatie (geciteerd uit de dissertatie van P. Cadeac). Volgens
deze is de ezel drager van een gen ,,h" (voorletter van haemoglobinurie),
een dominante factor. Tijdens de drachtigheid veroorzaakt deze bij de
merrie een productie van een anti-lichaam „anti-h". Dit is een haemolysine,
dat eerst bij lagere temperatuur de rode bloedcellen oplost. Daardoor
wordt verklaard, dat niet tijdens de dracht, maar eerst als het veulen uit
de warme baarmoeder in de koudere wereld komt, de bezwaren komen.

Tezelfdertijd trekken Caroli en Bessis een parallel tussen de „ictère
grave du muleton" met de icterus gravis van het pasgeboren kind. Over
de nieuwere inzichten omtrent deze kinderziekte zal Dr. v. Loghem nader
inlichten. Tot goed begrip van de aetiologie der veulenziekte daarom
alleen dit erover:

In 1940 publiceerden Landsteiner en Wiener in een zeer korte mede-
deling het bestaan van een tot nu toe nog onbekende bloedgroep bij de
mens. De anti-lichamen, die gevormd worden als men bloed van de Maca-
cus Rhésus (een aap, die veel als poefdier wordt gebruikt), bij konijnen of
caviae inspuit, bleken nl. niet alleen de erythrocyten van deze aap, maar
ook van sommige mensen te agglutineren. Een nader onderzoek wees uit,
dat dit bij 85 % der blanke bevolking van New York het geval was. Men
heeft deze mensen Rhesus-positief genoemd, de andere Rhésus-negatief.

Deze vondst is van groot belang gebleken voor de icterus gravis of
erythroblastosis foetalis.

Een rhésus-positieve vrucht van een rhesus-negatieve moeder en een
rhesus-positieve vader wekt gedurende de zwangerschap in het bloed der
moeder rhesus-antilichamen tegen het rhesusantigeen der foetale erythro-
cyten. Via de placenta bereiken deze antilichamen der moeder bij het
verder voortschrijden der zwangerschap de vrucht. Hierdoor ontstaan
in de foetus hevige reacties (agglutinatie en haemolyse), die tezamen het
clinische syndroom geven.

Er zijn een drietal beelden: congenitale haemolytische anaemie, icterus
gravis en hydrops foetalis. Soms kunnen ernstige hersenverschijnselen zich
voordoen (kernicterus). De anaemie heeft de gunstigste prognose, is te
genezen met bloedtransfusies.

Hydrops foetalis geeft óf dode kinderen of spoedige dood na de geboorte.
Vaak ook abortus.

Behalve in Frankrijk heeft men ook de ziekte gevonden in Amerika
(1948) en in Engeland (1949).

Bruner, Hull, Edwards en Doll van het Kentucky Agriculture
Experiment Station te Lexington hebben de laatste 27 jaar 900 veulens
geseceerd.

In 21 % kon niet de doodsoorzaak worden vastgesteld en hieronder
waren ook de veulens met icterus. De laatste 7 jaren werden 17 icterische
veulens geseceerd, waarvan 5 alleen in 1949. Verschijnselen: gezond ge-
boren, 24—48 uur later icterisch, dood vóór de 4e dag. Sterke destructie
van rode bloedcellen. Geteld werden 2 a 3 millioen erythrocyten. Er waren
geen abnormale rode bloedcellen. Het beenmerg vertoonde een verhoogde
activiteit.

Bij onderzoek bleek, dat het bloed van 6 merries, die icterische veulens
hadden gebracht, de erythrocyten der hengsten agglutineerde en dat het
serum der hengsten niet agglutineerde met de erythrocyten der merries.
De erythrocyten van een icterisch veulen, dat in leven was gebleven en
3 maanden oud was, werden geagglutineerd door het serum der moeder
en niet door dat van de vader. Een rhesusfactor kon niet worden aange-
toond.

Nog werden de erythrocyten van 80 willekeurige paarden onderzocht
met het serum der 6 merries. In 75 gevallen was er agglutinatie. Er moet
nog een proef worden genomen, waarmee de iso-agglutininen kunnen
worden opgespoord, om zodoende in staat te zijn merries en hengsten aan
te wijzen, die icterische veulens kunnen geven.

In Engeland zijn het Parry, Day en Crawhurst geweest, die in 1949
(The Vet. Record, Juli 1949) 6 gevallen hebben onderzocht. Deze be-
troffen volbloedveulens, waarvan de moeders en vaders niet aan elkaar
verwant waren. De merries hadden steeds normale veulens gebracht,
behalve een merrie, die drie jaren te voren een veulen met een haemoly-
tische ziekte (alleen klinisch onderzocht) had gehad maar met een andere
hengst in 1947 een normaal veulen groot bracht.

De veulens werden alle op tijd geboren, werden zeer goed verpleegd, etc.
De eerste uren na de geboorte waren zij geheel gezond, actief en dronken
goed. De eerste verschijnselen deden zich voor 8 uur na de geboorte tot
5 dagen er na. In de ernstige gevallen begon het met haemoglobinurie,
maar deze kwam niet voor bij de lichtere, die alleen matheid, ongeneigd-
heid of onmacht tot zuigen te zien gaven. De slijmvliezen worden bleek en
tegelijk geel.

De ziekte verloopt koortsloos. Verder ziet men alle verschijnselen ener
sterke anaemie (frequente zwakke pols, bonzende, over grote uitgebreidheid
hoorbare hartslag en de bekende bloedafwijking) De ademhaling wordt
later zeer frequent; oedemen komen niet voor.

Defaecatie en urinelozing normaal. De urine is rood door haemoglo-
binurie of donker door grote hoeveelheid galkleurstof (?, ik vindt nooit
bilirubine in paardenurine! De donkere kleur zal methaemoglobine zijn
geweest.)

Het aantal witte bloedcellen bedroeg 8—15.000, merendeels waren
het polymorphkernige leucocyten met neiging tot ongesegmenteerde
vormen.

Bij sectie opvallende bleekheid der organen in de peracute gevallen,
in de andere steeds icterus. Lever meestal gestuwd. In de peracute gevallen
was de milt vergroot (1200 gram, tegen normaal 400—500 gram), met
donkere, weke pulpa. In één peracuut geval, waarbij het veulen dank zij
bloedtransfusies 13 dagen in leven was gehouden, was de milt atrophisch
en zij woog slechts 220 gram. Het beenmerg was rood. Verder geen af-
wijkingen van betekenis aan de organen, ook niet bij microscopisch
onderzoek.

Vier veulens stierven, bij peracuut verloop trad de dood in 8—36 uur
na de geboorte, bij de acuut verlopende 2—4 dagen er na, terwijl de
andere twee na een subacuut verlopende ziekte zonder specifieke therapie
genazen.

De sera van 5 controlepaarden werden met negatief resultaat onderzocht
op immuun-iso-antilichamen tegenover rode bloedcellen van verschillende
paarden waaronder de vaders; die van de 6 merries gaven reacties, die met
waarschijnlijkheid wezen op de aanwezigheid van immuun-iso-antilichamen
behorende tot meer dan één antigeen-antilichaam systeem. Zo ook de
colostrum en de melk.

De diagnose moet gemaakt worden op cle klinische verschijnselen en
door serologisch onderzoek. Zonder dit laatste is geen exacte diagnose te
maken, want icterus bij jonge veulens kan ook het gevolg zijn van de
physiologische icterus neonatorum of van septische toestanden. De laatste
zijn gekarakteriseerd door petechien, nierafwijkingen, leverdegeneratie.

De behandeling van de zieke veulens heeft bestaan in een sympto-
matische behandeling en bloedtransfusies. Beter ware geweest hen niet
bij de eigen moeder te zogen, maar dit ging niet en de onderzoekers waren
bang, dat kunstmatige voeding meer bezwaren had dan het geven van de
colostrum. Ook was het niet mogelijk geschikte donors te zoeken en daar-
om werd het bloed der moeder gebruikt.

De rode bloedcellen werden enige malen gewassen met phys. NaCl-
oplossing en een suspensie ervan in dezelfde oplossing werd in de hoeveel-
heid van 10 cm³ per kg lichaamsgewicht ingespoten. Dus ongeveer 600 cc
voor een veulen van gemiddeld gewicht. De transfusie werd in 30 minuten
tijds gegeven. Hoewel direct er na de veulens veel beter waren, ze weer
konden staan en gingen zuigen, kon de dood, zoals boven reeds beschreven,
niet in alle gevallen worden voorkomen.

In het Recueil de méd. vét. van April 1950 beschrijven Freixa Millot
en Saint Martin uitvoerig de behandeling van de bloedonttrekking en
bloedtransfusie aan een 18-tal pas geboren muildieren lijdende aan anaemie
en icterus gravis. In sommige districten van Frankrijk is de muildier-
fokkerij van grote betekenis en de schade door deze veulenziekte aan-
zienlijk; in Poitou bv. zou 8 % der veulens er aan sterven. Zij onder-
scheiden ook drie vormen: ie. een goedaardige (lichte anaemie al of niet
met wat icterus, geen einstige klinische verschijnselen), 2e. een ernstige

vorm zonder haemoglobinurie met frequente bonzende hartslag, dyspnoe,
al of niet ieterisch, niet kunnen staan, zwaar ziek, 3e. de gevallen met al
bovenstaande verschijnselen maar tevens met haemoglobinurie.

Van de beschreven 18 gevallen behoorden er 8 tot de laatste groep.
Alle stierven niettegenstaande de ingestelde therapie, terwijl de 3 van
groep i en 6 van de 7 van groep 2 genazen; de zevende stierf, maar deze
is ingespoten met bloed van de moedei, wat onjuist is, daar dit te veel
antilichamen bevat. Alle andere zijn met paardenbloed behandeld.

Het bloed dat afgenomen moet worden, onttrekt men het best uit de
v.jugularis en het in te spuiten bloed, met natrium citraat onstolbaar
gemaakt, injiceert men in de v.saphena. Daardoor krijgt men geen onaan-
gename verschijnselen bij de inspuiting. Lukt de transfusie niet via de
v.saphena, dan moet men wel de halsader nemen en kan dan met succes
de Diamond\'sche catheter gebruiken. Men spuit 400—800 cm³ bloed
meer in, dan men onttrekt, om de anaemie te bestrijden.

Omtrent de bloedgroepen bij het paard bestaat nog geen eensluidende
mening. Volgens sommigen bestaan er twee hoofdgroepen A en B met
nevengroepen. Panisset en Verge vonden ook wel iso-agglutinatie bij het
paard, maar zagen geen mogelijkheid tot groepering. Weer anderen
onderscheiden, evenals bij de mens, 4 hoofdgroepen. Wie zich hierover
nader wil oriënteren, verwijs ik naar het onderzoek van Schermer en naar
het artikel van Reeser in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1938,
pag. 115—126, waarin deze, na een literatuuroverzicht, het resultaat
mededeelt over 2500 combinaties van serum en bloedlichaampjes van
geïmmuniseerde paarden. In bijna 20 % vond hij een iso-agglutinatie.
In 64 % vond hij een groep, die hij XIJ wil noemen en die overeenkomt
met de groep AB van de mens. Bij 36 % (X, IJ en de nevengroepen)
komen zoveel afwijkingen voor, dat Reeser liever tot geen indeling in
groepen wil overgaan.

Een en ander komt overeen met mijn ervaring in de kliniek, dat wij bij
bloedtransfusie bij paard en rund niet de gevaren lopen als bij de mens
en het niet nodig is, vooraf het bloed van patiënt en donor te onderzoeken.
Wij passen bloedtransfusie tamelijk veel toe, maar zagen, behoudens
misschien één uitzondering bij een paard, nog nooit een nadelig gevolg
ervan, hoewel we steeds van willekeurige dieren bloed nemen.

P. Cadéac (diss. Toulouse 1949) heeft de theorie van Caroli en Bessis
aan critiek onderworpen, omdat zij niet alle vraagstukken betreffende deze
ziekte kunnen verklaren. Volgens hem bestaan er waarschijnlijk verschil-
lende vormen van icterus der pasgeborenen, die verschillende oorzaken
hebben. Een er van is volgens hem een leverinsufhciëntie van de merrie.
Deze kon hij weliswaar niet klinisch aantonen, maar wel door bloed-
onderzoek (bepaling van glucose, polypeptiden, ureum en verhouding
cholesterine-esters en cholesterine, soms van het bilirubine).

Hij kon deze leverinsufhciëntie gunstig beinvloeden met pantotheenzuur
(een der vitaminen uit het Vit. B-complex). Maar opgelost heeft hij het
probleem evenmin.

Interessante gegevens hebben Bruner en medewerkers gekregen door
experimenten over het resorberen van anti-stoffen door het darmkanaal
van het pasgeboren veiulen (Am. Journal of Vet. Research, 1950). Zij
hebben drachtige merries door injectie van vaccin en cultures een hoge

titer bezorgd tegen Salmonella abortus equi, nl. van i : 10.000. Dit serum
werd met de neussonde ingegeven (iooo cc) en wel bij 9 veulens (3 jonger
dan 12 uur, 2 tussen 12 en 24 uur oud, 3 tussen 24 en 36 uur, 1 van 72
uur oud). De allerjongste veulens kregen ji2 uur later een titer van 1 : 200,
de twee van 12—24 uur oud van 1 : 50, van de overige agglutineerde het
serum niet. Colostrum van 2 ingespoten merries had een titer van 1 : 64;
als een veulen van 5 dagen deze colostrum kreeg, bleek zijn serum hierdoor
niet te gaan agglutineren. Als 24 uur lang de merries elk uur met de hand
werden gemolken, daalde de titer van het colostrum van 1 : 64 tot i : 2.

Gedurende het seizoen 1949 hebben genoemde onderzoekers nogmaals
10 veulens opgespoord met haemolytische icterus. Van deze 10 zijn er
4 gestorven, 1 genas zonder behandeling en 5 werden na behandeling
beter. De moeders der veulens hadden haemolysen-titers van 1:4 tot
i : 128. Het bleek, dat de haemolysen-titer der moeder minstens 1 : 100
moest zijn, wilde het veulen binnen 24 uur na de geboorte symptomen
van icterus krijgen. Bij een titer van 1 : 10 werd het veulen, eerst later,
bv. de 6e dag, ziek.

De door de behandeling genezen veulens hadden alle 4 millioen of
minder erythrocyten, als ze ingespoten werden met 1000—2000 cc bloed,
nadat eerst 500—1000 cc bloed was afgenomen. Het bloed van de donor
moet passen bij de erythrocyten van de moeder. Soms werd de transfusie
herhaald na 12 uur. De veulens werden tevens öf door een andere merrie
gezoogd, óf ze werden minstens 2 dagen van de eigen moeder gescheiden
en zolang met Nestle kindervoedsel, gecondenseerde melk e.d. gevoed.
Door handmelken wordt de colostrum der moeders onschadelijk gemaakt
gedurende die 48 uur.

Er blijkt o.m. uit deze onderzoekingen, dat een pasgeboren veulen na
36 uur het vermogen verliest antilichamen door de darm te absorberen.
Veulens, die op een leeftijd van 1 dag intraveneus werden ingespoten met
merrieserum met hoge titer, kregen 3—6 dagen later hevige anaemie.

Reeds eerder (1930) hebben Mason, Dalling en Cordon aangetoond,
dat een passieve immuniteit door het jonge veulen wordt verkregen door
de colostrum.

In 1938 hebben Schneider en Szathmary geschreven, dat dit ook
met biggen, kalveren en geitenlammeren het geval is. Bij deze zijn er 7
lagen tussen foetale en moederlijke circulatie. Bij schapen (5 lagen) wordt
ook nog grotendeels de passieve immuniteit verkregen via de biest; bij
honden (4 lagen) gebeurt het èn door de placenta èn door de colostrum,
terwijl bij de mens, het konijn, de cavia, rat en muis (3 lagen) alleen via
de placenta het foetus wordt geïmmuniseerd.

In 194.8 toonden Brunner, Edwards en Don. aan, dat de concentratie
van antilichamen in de eerste biest der merrie hoger is dan in haar serum
en dat een flink zuigend veulen binnen 12 uur de hoeveelheid antilichamen
^tot 5 % ^van de oorspronkelijke terugbrengt. Deze laatste concentratie
behoudt de melk gedurende verscheidene weken.

Samenvattende kan men dus zeggen, dat bij pasgeboren veulens zich
een haemolytische anaemie kan ontwikkelen tengevolge van iso-immu-
nisatie tijdens de dracht der moeder, waardoor antilichamen in de colostrum
komen, die het veulen bij het zuigen opneemt en die geresorbeerd worden
door de digestietractus.

zich zeer acuut een ernstige haemolysis, haemoglobinurie en anaemie.
Wel ontstaat een hyperbilirubinaemie, maar er is geen tijd voor een klinisch
waarneembare icterus. De dood volgt spoedig. Bij sectie wordt alleen een
zeer grote milt gevonden.

De tweede vorm verloopt langzamer; hierdoor kan zich wél een klinisch
waarneembare icterus openbaren. Bij sectie wordt minder vergroting
der milt gevonden; de icterus is aan het cadaver zeer duidelijk.

De derde vorm openbaart zich alleen door anaemie en icterus, verloopt
zo langzaam, dat de regeneratie de afbraak der erythrocyten kan bij-
houden, zodat spontaan genezing kan volgen.

Praeventief zal men pas kunnen optreden als meer gegevens bekend
worden over de serologische reacties en de bloedgroepen. Curatief: zo
mogelijk colostrum onthouden, melk ener pleegmoeder, bloedtransfusies.

Een merrie, die een „ziek" veulen heeft gebracht van een bepaalde
hengst, hoeft dit een volgende maal niet te doen, ook niet als ze gedekt is
door dezelfde hengst, al zal dan de kans misschien groter zijn dan bij
paring met een andere hengst.

De ziekte zal waarschijnlijk meer interessant zijn dan belangrijk. Toch
meende ik goed te doen dit geval te publiceren om er de aandacht op te
vestigen. Het zal ons aangenaam zijn als wij kennis krijgen indien men een
geval waarneemt.

GERAADPLEEGDE LITERATUUR :
Bruner, Hull, Edwards en Doll. J. Americ. Vet. Med. Ass. 1948, 44.0.
Bruner en Doll. Amer. Journ. Vet. Research, 1948, 237.
Coombs, Mourant en Race. The Lancet, 1946, I, 264.
Bruner, Edwards en Doll. The Cornell Vetcrinarian, 1948, 363.
Bruner, Doll, Hull en Alice K. Kinkaid. Amer. Journ. of Vet. Research, 1950, 22.
Gauchot. De l\'Etiologie et du Traitement de lTctere Infectieux des Muletons. Diss.

Lyon, 1936. (oorzaak zou zijn : Nutallia ; behandeling : atoxyl).
Saint Martin. L\'Ictère des Muletons. Diss. Toulouse. 1939 (Nutalliose).
Caroli. L\'Ictère des Muletons nouveau-nés. Ree. de med. Vet. 1949, 535.
Cadéac. L\'Ictère du Solipede nouveau-né. Diss. Toulouse, 1949.
Bessis et Caroli. Comptes Rendus des Scéances de la Société de Biologie, 1947, 387.
Millot et Saint Martin. Recueil de méd. vét. 1950, no. 4.

De bovenbedoelde haemolytische ziekte bij pasgeborenen is bij de mens
uitvoerig bestudeerd. Naar alle waarschijnlijkheid is de frequentie vele
malen hoger dan bij dieren. Het is echter niet uitgesloten, dat bij de mens
meer aandacht is besteed aan het voorkomen van deze ziekte, waardoor
zo vele gevallen herkend werden.

In ons laboratorium werden gedurende de laatste vier jaren ruim 1200
gevallen van Erythroblastosis Foetalis serologisch onderzocht.

Vrijwel altijd was één bepaalde bloedgroep, de Rhesusfactor, de oorzaak
van deze ziekte. Slechts zelden wordt immunisatie in de zwangerschap
teweeggebracht door andere bloedgroepantigenen, zoals de bloedgroepen
A en B, en de meer zeldzame antigenen Keil, Cellano, Duffy, Lewis, S en
Lutheran.

Alvorens nader op het ziektebeeld in te gaan, mogen enkele gegevens,
volgen over de ontdekking van bloedgroepen bij de mens.

VEROZON Het modernste geneesmiddel
tegen coccidiosis. Zeer effectief bij chro-
nische coccidiosis.

In 1900 vond Landsteiner een 2-tal krachtige antigenen in de rode
bloedlichaampjes bij de mens. Deze factoren heten A en B. Zij kunnen
afzonderlijk voorkomen: bloedgroep A of B, ontbreken: bloedgroep
O. In 1902 stelden Decastello en Sturli vast, dat deze factoren
tezamen kunnen voorkomen: bloedgroep AB.

Naast het antigeen gebonden aan de erythrocyten bevindt zich in het
serum een agglutinine dat gericht is tegen het ontbrekend antigeen. Dus
bij de bloedgroep A, anti B, de bloedgroep B, anti A, de bloedgroep O,
anti A anti B; bij de bloedgroep AB wordt dus geen agglutinine ge-
vonden.

Von Dungern en Hirszfeld (igi 1) vonden dat de bloedgroep A is onder
te verdelen in A, en A₂, later door Hirszfeld uitgebreid met A₃, A₄, en A₅.

In 1927 werd door Landsteiner en Levine een 3-tal andere bloed-
groepen gevonden, M, N en P, en in 1940 publiceerden Landsteiner en
Wiener de ontdekking van de Rhesus factor.

Door immunisatie van proefdieren met rode bloedlichaampjes van de
aap, Macacus rhesus, werden immuun stoffen opgewekt, die met 85 %
van het bloed, afkomstig van de blanke bevolking van New-York agglu-
tineerden. Deze nieuwe bloedgroep werd de Rhesus factor genoemd. Ook
in Europa is de verdeling hetzelfde: 85 % Rhesus positief en 15 % Rhesus
negatief.

In 1939 werd door Levine waarschijnlijk gemaakt, dat de haemolytische
ziekte van de pasgeborene werd teweeggebracht door bloedgroepen anta-
gonisme van moeder en kind en in 1940 werd door Wiener en Peters en
Levine en Katzin aangetoond, dat het anti Rh. agglutinine, vervaardigd
in proefdieren met Macacus rhesus cellen en het agglutinine gevonden
in individuen, die geïmmuniseerd waren door zwangerschap of multipele
bloedtransfusies, identieke uitkomsten gaven.

De eerstgenoemden vonden, dat met het toedienen van herhaalde bloed-
transfusies soms haemolytische reacties optreden.

De oorzaak hiervan is, dat Rhesus positief bloed werd toegediend aan
Rhesus negatieve ontvangers. Hierdoor werden Rhesus antistoffen ge-
vormd, waardoor bij een volgende transfusie met Rhesus positief bloed,
reacties ontstonden door agglutinatie en haemolyse van de ingebrachte
Rhesus positieve erythrocyten met de inmiddels gevormde Rhesus anti-
lichamen.

Het ziektebeeld Erythroblastosis Foetalis wordt als volgt verklaard:
Het kind van een Rhesus positieve vader en een Rhesus negatieve moeder
is meestal Rhesus positief. Het Rhesus antigeen van de vrucht bereikt
gedurende de zwangerschap het bloed van de Rhesus negatieve moeder.
Dit heeft tot gevolg dat in het moederlijk organisme Rhesus antistoffen
worden gevormd. Tegen het einde van de zwangerschap bereiken deze
Rhesus anti-lichamen via de placenta de bloedcirculatie van het kind.
Hierdoor ontstaat agglutinatie en haemolyse der kinderlijke rode bloed-
lichaampjes, hetgeen bloedafbraak en geelzucht tot gevolg heeft.

Al spoedig bleek, dat de Rhesus factor geen enkelvoudig antigeen is,
maar bestaat uit tal van ondergroepen.

Het voert ons te ver hier nader op de genetische aspecten van deze
merkwaardige bloedgroep in te gaan. Na de ontdekking van de Rhesus
factoren, werden nog een aantal andere bloedgroepen gevonden, Keil,
Cellano, S, Lutheran, Willis, Levay, Lewis en Duffy, waarvan de meeste

oorzaak waren van haemolytische reacties na bloedtransfusie of wel van
immunisatie gedurende de zwangerschap met Erythroblastosis Foetalis
als gevolg.

Het klinisch syndroom der Erythroblastosis Foetalis omvat een drietal
ziektebeelden: a) Congenitale haemolytische anaemie

Soms doen zich ernstige hersenverschijnselen voor (kernicterus.) Bij de
zware gevallen wordt immature en praemature vruchtdood veelvuldig
waargenomen. Hydropische kinderen sterven kort voor of na de geboorte.
De afwijkingen in het bloed zijn zeer wisselend.

Meestal is er een flinke anaemie, veelal talrijke kernhoudende erythro-
cyten in het periphere bloed, anisocytose, poikylocytose, polychromasie,
sterke reticulocytose, leucocytose, toxische korreling en linksverschuiving
van het witte bloedbeeld. De bovengenoemde klinische beelden en bloed-
afwijkingen kunnen in iedere combinatie voorkomen.

De behandeling van de levend geboren zieke zuigeling (haemol.anaemie
en icterus gravis) heeft sinds de ontdekking van het Rhesus antagonisme
als oorzaak van deze ziekte belangrijke wijzigingen ondergaan.

In ernstige gevallen wordt thans het Rhesus positieve bloed van de
pasgeborene vrij wel geheel (tot circa 90 %) vervangen door Rhesus
negatief bloed. Dit heeft tot gevolg, dat de agglutinatie en haemolyse
verder wordt voorkomen, hetgeen de prognose in gunstige zin beïnvloedt,
zoals uit onderstaande gegevens blijkt.

Alvorens de serologische gegevens welke bij dit onderzoek werden vast-
gesteld nader te bespreken, is het gewenst in het kort de serologische tech-
nieken te vermelden, welke worden toegepast voor de herkenning van
immunisatie door bloedgroepantigenen en het onderzoek naar immuun
antilichamen welke gedurende de zwangerschap gevormd kunnen worden.

in de zwangerschap en na bloedtransfusie werd vastgesteld, dat hierbij
2 soorten antilichamen kunnen ontstaan. Deze antilichamen worden
genoemd complete en incomplete antilichamen.

De eerstgenoemde, complete antilichamen of agglutininen, zijn op
eenvoudige wijze te herkennen. Een suspensie van rode bloedlichaampjes,
vervaardigd in physiologische zoutsolutie, wordt samengebracht met het
te onderzoeken serum. Door agglutinatie der rode bloedlichaampjes
herkent men de aanwezigheid der agglutininen, die reageren met het
bijpassend antigeen der erythrocyten. Door deze proef te herhalen in
2-voudig toenemende verdunningen van het serum kan men de titer der
agglutininen bepalen.

Voor de herkenning van incomplete antilichamen zijn echter speciale
technieken nodig. Incomplete antilichamen binden zich evenals de com-
plete (agglutininen) aan de specifieke receptor der rode bloedlichaampjes,
echter zonder zichtbare agglutinatie teweeg te brengen. De aanwezigheid
van incomplete antilichamen kan op drieërlei wijzen worden vastgesteld.

Indien men een suspensie van rode bloedlichaampjes samenbrengt met
een serum dat incomplete antilichamen bevat, worden de specifieke recep-
toren geheel of gedeeltelijk geblokkeerd.

Dit heeft tot gevolg dat een serum dat Rh-agglutininen (of complete
antilichamen) bevat met deze aldus behandelde erythrocyten-suspensie
geen agglutinatie meer teweegbrengt. Op deze wijze kan men tot de aan-
wezigheid van incomplete antilichamen besluiten. Door deze proef te
herhalen op verdunningen van het te onderzoeken serum is het mogelijk
de titer te bepalen.

Deze techniek berust op een geheel ander principe, namelijk dat incom-
plete antilichamen met de bijpassende rode bloedlichaampjes in een
visqueus medium agglutinatie veroorzaken. De physiologische zoutsolutie,
welke gewoonlijk wordt gebruikt voor de bereiding van de erythrocyten-
suspensie en als verdunningsmedium van het serum voor de bepaling
van de titer, wordt nu vervangen door een visqueuze vloeistof. Menselijk
of runderalbumine, vervaardigd in een concentratie van 20—30 %, is
het medium dat bij uitstek geschikt is voor het aantonen van incomplete
immuun antilichamen, welke door bloedgroepenimmunisatie bij de mens
worden gevormd.

Een geheel andere techniek is gebaseerd op het volgende principe:
Antistoffen, dus ook incomplete immuun antilichamen, behoren tot de
globulinefractie van menselijk of dierlijk serum.

Indien men een suspensie van rode bloedlichaampjes in physiologische
zoutsolutie samenbrengt met incomplete antilichamen, zullen, zoals reeds
werd opgemerkt, deze antilichamen zich vasthechten zonder zichtbare
agglutinatie teweeg te brengen. Deze aldus gesensibiliseerde rode bloed-
lichaampjes zijn nu omgeven door een laag globuline, aangezien incomplete
antilichamen, evenals andere immuun antilichamen, behoren tot de
gamma-globuline fractie van menselijk of dierlijk serum.

beter de globuline fractie hieruit, ingespoten bij proefdieren, doet agglu-
tininen ontstaan, welke met het soortspecifieke globuline reageren. Indien
nu gesensibiliseerde rode bloedlichaampjes met een dergelijk serum worden
samengebracht, ontstaat agglutinatie welke berust op een binding van
het globuline (incomplete antilichamen) aan de oppervlakte der erythro-
cyten met anti-mense-globuline agglutininen, welke aanwezig zijn in het
geïmmuniseerde proefdier.

Deze techniek is van grote waarde, omdat hiermede onmiddellijk kan
worden aangetoond of rode bloedlichaampjes al of niet met incomplete
immuun antilichamen zijn bezet en in de practijk betekent dit, dat men
de diagnose haemolytische ziekte veroorzaakt door bloedgroepenantago-
nisme bij de pasgeborene (mens of dier) kan stellen, zelfs voordat zich
clinische verschijnselen hebben voorgedaan.

Met de bovenomschreven techniek kan ook de titer der incomplete
antilichamen worden bepaald in het serum van het geïmmuniseerde dier
of mens. Daartoe wordt het serum en serumverdunningen samengebracht
met bijpassende rode bloedlichaampjes en nagegaan, tot in welke ver-
dunning van het serum de rode bloedlichaampjes zijn gesensibiliseerd.
Deze techniek werd genoemd naar haar ontdekker, de test van Coombs.

Om vast te stellen, of de haemolytische anaemie welke bij het veulen
werd geconstateerd, inderdaad berust op bloedgroepenantagonisme,
werden de volgende onderzoekingen verricht.

1) Sensibilisatie der rode bloedlichaampjes bij het pasgeboren veulen
met behulp van de test van Coombs (antiglobuline test).

2) De aanwezigheid van immuun antilichamen (complete en incomplete
antilichamen) in het serum en het colostrum van de merrie.

4) De erfelijkheid van dit bloedgroepenantigeen, waartoe door Prof.
Beijers bloed ter beschikking werd gesteld van een gezond veulen van
dezelfde hengst en merrie en van een viertal andere veulens, afkomstig
van dezelfde hengst en twee verschillende merries.

Ad. 1). Van de rode bloedlichaampjes van het veulen werd een 2 %
suspensie gemaakt in physiologische zoutsolutie. Deze suspensie werd
3 maal grondig uitgewassen in overmaat physiologisch zout om alle vrije
globulinen in het serum te verwijderen en vervolgens werd 1 druppel
van deze erythrocytensuspensie samengebracht met 1 druppel van een
anti-paarde-globuline serum. Hiermede werd een krachtige agglutinatie
veroorzaakt en aldus kon worden vastgesteld, dat de rode bloedlichaampjes
van het veulen door incomplete immuun antilichamen waren gesensibili-
seerd.

Het anti-paarde-globuline serum werd voor dit doel welwillend ter
beschikking gesteld door Dr. R. R. A. Coombs te Cambridge. Later werden
een tweetal anti-paarde-globuline sera in ons laboratorium vervaardigd
door immunisatie van konijnen met paarde-globuline.

Ad. 2). In het serum van de merrie bevonden zich immuun agglutininen
die tot in hoge titer agglutineerden met de rode bloedlichaampjes van
de hengst en van het veulen.

In agglutinatiebuisjes (6 X 45 mm) werden 2 druppels van een 2 %
erythrocytensuspensie van de hengst samengebracht met 2 druppels van
het serum of serumverdunning. De serumverdunningen werden vervaar-
digd in physiologische zoutsolutie. Na menging en incubatie gedurende
i uur in de broedstoof werden de reacties beoordeeld.

Macroscopisch is een agglutinatie herkenbaar aan een onregelmatig
gevormd, korrelig neerslag. Bij het ontbreken van agglutinatie is het
sediment glad, rond en scherp begrensd. Daar deze agglutinaties in het
algemeen door schudden gemakkelijk worden verbroken, is het beter de
macroscopisch verkregen uitkomsten door microscopisch onderzoek te
bevestigen.

Hieruit blijkt, dat met het niet-geïnactiveerde serum in de eerste buisjes
haemolyse optreedt, en zich vervolgens een prozone effect voordoet.
Door verwarming van het serum gedurende een half uur bij 56° C wordt
dit prozone effect teniet gedaan. Het is niet waarschijnlijk, dat dit prozone
effect berust op de aanwezigheid van incomplete of blokkerende anti-
lichamen. Deze antilichamen zijn namelijk goed bestand tegen verhitting,
terwijl ze in dit geval door een kortdurende verwarming worden gedes-
trueerd.

De titer van het serum bepaald met de rode bloedlichaampjes van een
gezond veulen, afkomstig van dezelfde hengst en merrie, is lager dan de
uitkomsten die verkregen werden met de cellen van de hengst.

Dit is slechts te verklaren door aan te nemen, dat dit bloedgroepantigeen
bij dit dier zwakker is ontwikkeld. Met de bloedmonsters van de overige

veulens, afkomstig van dezelfde hengst, was de titer even hoog als met de
cellen van de hengst (veulens G. B. en F. i : 1024, veulen Br. 1 : 512).

In de verdunningen boven de agglutinatie titer werden geen incomplete
antilichamen aangetoond in het verse en in het geïnactiveerde serum.
Door een serum gedurende 10\' bij 70° C te verhitten na verdunning met
een gelijke hoev. phys. zoutsol. worden de complete antilichamen (agglu-
tininen) gewoonlijk geheel of gedeeltelijk gedestrueerd. Daarna is het
mogelijk een onderzoek naar incomplete antilichamen in te stellen, welke
immers thermostabiel zijn. Thans konden de incomplete immuun anti-
lichamen met behulp van de anti-globuline techniek worden aangetoond.
De titer bedroeg 1 : 512 met het anti-globuline serum van Dr. Coombs.
Met 2 door ons zelf vervaardigde anti-paarde-globuline sera werden
overeenkomstige waarden verkregen.

De albumine techniek, die bij het onderzoek naar immuun antilichamen
tegen bloedgroepantigenen bij de mens van grote waarde is, bleek hier
geen bruikbare resultaten op te leveren. Er ontstond geen agglutinatie.

Ook in het colostrum van de merrie waren immuun agglutininen aan-
wezig (1 : 64), in dit geval dus lager dan in het serum, hetgeen ongewoon
is, daar meestal de titer in het colostrum even hoog is of hoger dan in het
serum (tabel II).

Ad. 3). Behoudens een sensibilisatie der rode bloedlichaampjes van
het veulen door immuun antilichamen afkomstig van de merrie, konden
ook in de urine van het veulen deze immuun agglutininen worden waar-
genomen (tabel III).

Ad. 4). Tenslotte kon worden vastgesteld, dat het serum van de merrie
tot in hoge titer agglutineerde met de cellen van een 4-tal gezonde veulens,
eveneens afkomstig van dezelfde hengst, maar van 2 andere merries.

Hiermede werd dus aangetoond, dat dit bloedgroepantigeen bij alle
onderzochte veulens van deze hengst, in totaal 6, aanwezig is.

Er werden contrölebepalingen verricht, waarmede o.a. werd vastge-
steld, dat het serum van andere merries niet of slechts in zeer geringe
mate agglutineerde met de cellen van de hengst of daarvan afkomstige
veulens. Helaas werd verzuimd na te gaan, of dit bloedgroepantigeen bij
deze merries zelf aanwezig was.

Beschreven worden de klinische verschijnselen en de bloedbevindingen
bij een veulen van een Franse volbloedhengst en een volbloedmerrie, dat
24 uur na de geboorte haemoglobinurie vertoonde. Niettegenstaande het
hoge bilirubinegehalte van het serum (156 mg per liter) waren de slijm-
vliezen niet icterisch. Er bestond toen reeds een uitgesproken anaemie
(haemoglobine 6.3 gr %, 3.8 millioen erythrocyten) door de haemolyse
(haemoglobinaemie). Het witte bloedbeeld was weinig afwijkend. In de
urine zat geen galkleurstof. Bilirubine is trouwens bijna nooit in paarden-
urine aan te tonen door de zeer hoge drempelwaarde hiervoor bij het
paard. Zelfs bij bilirubine-gehalten van 180 mg per liter (15 X zo hoog
als normaal) als het bilirubine tenminste de indirecte reactie van Hijmans
van den Berch geeft, zag Beijers geen bilirubinurie. Het veulen stierf na
4 dagen. Sectie kon niet worden verricht.

Door serologisch onderzoek kon worden aangetoond, dat de haemo-
lytische anaemie bij dit veulen berustte op een isoimmunisatie in de zwan-
gerschap door een bloedgroep-antigeen, aanwezig bij de hengst, bij het
zieke veulen en bij een 5-tal andere veulens, afkomstig van dezelfde hengst.

De rode bloedlichaampjes van het zieke veulen waren door incomplete
immuun-antilichamen gesensibiliseerd. In het serum en het colostrum
van de merrie werden complete en incomplete immuun antilichamen
aangetoond, terwijl eveneens immuun antilichamen tegen dit bloedgroep-
antigeen werden gevonden in de urine van het zieke veulen.

A description is given of the clinical symptoms and the examination of the blood of
the foal of a French thoroughbred stallion and a thoroughbred mare, that showed
haemoglobinuria 24 hours after birth. Notwithstanding the high bilirubin content of
the serum (156 mg per liter), the mucous membranes were not icteric.

Already, at this time there was a distinct anaemia (haemoglobin 6.3 gr %, 3.8 million

erythrocytes) caused by haemolysis (haemoglobinuria). The white blood picture was
but little changed. The urine contained no bilirubin. For that matter, bilirubin is
almost never demonstrable in horse urine, because the threshold value for this substance
is very high in the horse. Even with a bilirubin content of 180 mg per liter (15 times
normal), when the bilirubin gave the indirect reaction of Hymans van den Berg,
Beijers saw no bilirubinuria. The foal died after 4 days. It was impossible to perform
a post-mortem.

Serological examination proved that the haemolytic anaemia present in this foal
was caused by isoimmunization during pregnancy by a blood group antigen present
in the blood of the stallion, the sick foal and 5 other foals sired by the same stallion.

The red blood corpuscles of the sick foal were sensitized by incomplete immune
antibodies. In the mare\'s serum and colostrum both complete and incomplete immune
antibodies were demonstrated, while immune antibodies for the same blood group
antigen were found in the sick foal\'s urine.

Alhoewel slechts twee maanden in Brazilië, was het te verleidelijk om het 5e Brazi-
liaanse congres voor Diergeneeskunde, te houden in Sao Paulo, niet bij te wonen. Het
congres werd georganiseerd door de Sociedade Paulista de Medicina Veterinaria¹).

Sao Paulo is op agrarisch, industrieel en wetenschappelijk gebied wel als de voor-
naamste staat van De Verenigde Staten van Brazilië te beschouwen, terwijl de hoofdstad
Sao Paulo, met haar 2.200.000 inwoners, doende is de federale hoofdstad Rio de
Janeiro naar de kroon te steken. Een machtige stad, dat Sao Paulo. Amerikaans in de
verschijning van haar wolkenkrabbers, verkeer, lawaai, durf, 70.000 automobielen en
verkeersongelukken en verkiezingspropaganda. Van een rustig Braziliaans stadje, zoals
Santos nog is, is niets meer overgebleven. Hier zijn de machines, nodig om in snel tempo
nieuwe verkeersaders c nder-en bovengronds te scheppen en de cementmolens de baas.
Het gebouw van de Staatsbank 161,2 m hoog met 34 verdiepingen en 1.119 ramen
domineert de stad, door welker straten men alle rassen der wereld kan zien flaneren.

Van een rustige fazenda komend, staat men wel even beduusd, terwijl het niet be-
heersen van het Portugees lang geen pretje is. In Brazilië moet men Portugees kennen
of zwijgen. Een enkele hotelportier en wat oudere Brazilianen van betere familie
sprekën andere talen, vooral Frans. De „man in the street" en de Braziliaanse doorsnee-
collega alleen Portugees. In twee maanden leert men geen Portugees, wel wat woorden,
doch de uitspraak is dan nog onherroepelijk fout. Als men zich door dit inconveniënt
heengezet heeft, bevindt men zich op een royale kamer van een der grote wolken-
krabberhotels.

Dan is men al spoedig opgenomen in het gewone Congresgedoe, waar het iedereen
veel plezier doet „muito prazer" om kennis met je te maken. Totdat je opbotst tegen
een of andere professor, die moderne talen spreekt en je wederom voorstelt aan andere
linguistische celebriteiten.

Prof. Milton de Souza Piza om tenslotte in gezelschap te raken van de Professoren
Riedmüller en Alex Thomson, twee in Nederland bekende namen. De voorzitter van
het Congres, tegelijk voorzitter van de Vereniging voor Diergeneeskunde sprak alleen
Portugees, doch was zeer ingenomen met het bezoek van enkele buitenlanders. Inge-
nomenheid met elkaar demonstreren de Brazilianen steeds met de vertrouwelijke
klopjes op eikaars rug, een timmerrhythmc, dat je als buitenlander al gauw overneemt
en zeker niet mag nalaten, als je het bijzonder goed met elkaar meent. Doch Brazilië
went heel gauw. De Braziliaan is goedig, behulpzaam en hoffelijk, ook op straat. Indien
een beetje op de etiquette wordt gelet, is de omgang met Brazilianen genoegelijk. Een
politieagent of voorbijganger loopt gerust een straatje met je mee om je de weg te
wijzen. Voortdurend moet je op de vragen : ,,Woont U niet in Sao Paulo ?" of ,,Hoe
bevalt U Brazilië ?" verdacht zijn. De Holandès heeft geen slechte reputatie. Vooral
in Noord en Noord-Oost Brazilië (Pernambuco) heeft hij een goede naam, altijd nog
vanwege onze goede Maurits van Nassau.

De eerste ochtend met een plechtige H. Mis in de Abdijkerk van Sao Bento voor de
zielerust van overleden professoren en collega\'s, daarna een bezoek aan de Gouverneur
van de Staat Sao Paulo, diverse toespraken en plechtige openingszitting. De dagen
werden gevuld met de behandeling van de volgende onderwerpen :

Veterinaire problemen in het Noordoosten van Brazilië. („Problemas de Veterinaria
no nordeste do Brasil").

Deze goede voordracht, gehouden door Dr. Wanderley Braga, interesseerde mij
buitengewoon in verband met mijn reisopdracht in 1949 naar Suriname. Noord-Oost
Brazilië met zijn vochtig tropisch Amazone-klimaat aansluitend aan de Guyana\'s o.a.
Suriname bleek vele mogelijkheden, reeds in praktijk gebracht, te bevatten op veeteelt-
gebied, welke geheel aansloten aan mijn voorstellen voor Suriname en daar geen genade
konden vinden. Gedachtenwisseling met deze collega, die eigenlijk van der Lee heet *),
was terzake zeer vruchtbaar, zowel op het gebied van de veeteelt als van voeder-
gewassen en dan nog, Doen^as\') da Cria^ao ¹).

Aan feestelijkheden werd weinig gedaan ; Enkele zeer interessante bezoeken stonden
op het programma o.a. aan de verschillende autoriteiten tw. de Gouverneur van de
Staat Sao Paulo, de secretaris (minister) van het Dept. van Landbouw, de prefeito
(burgemeester) van Sao Paulo, verder aan het unieke slangengifserum-instituut
Buantau, dat een particuliere instelling zijnde, een voorraad aan slangengif bezit van
6.000.000 cruzeiros ⁴).

Bij gelegenheid van dit laatste bezoek werd de congressisten een „churrasco" aan-
geboden. De deelnemer zocht zich uit een vat met bouillonvocht een saté uit ter grootte
van een wandelstok, waaraan een stuk rundvlees is geprikt. Hij loopt daarmede naar
een bij een tussenmuurtje van 30 cm hoogte gemaakt open houtvuur en roostert zijn
vlees zelf. Zover klaar kan men het gehele gezelschap, dames incluis, met een mesje
\'t vlees bij stukjes van het spit zien afsnijden en met de tanden lostrekken en wegspoelen
met een biertje, dat tct de boel op is, uit een vat telkens ad libitum is op te vangen.

Zo\'n churrasco vormt een genoegelijk samenzijn, al doet het een Nederlander wat
carnivoristisch aan, vooral als een snoezig Braziliaans toetje zich in het brok geroosterd
vlees graaft.

\'s Lands wijs, \'s lands eer. Dergelijke dingen wennen in Brazilië wonderlijk snel en
prettig.

Sportsmen, zoals de Brasileiros zijn, werden de congressisten nog onthaald op een
uitmuntend draversfestijn op de baan van de Sociedade Paulista de Tróte.

De sprekers, die op het congres het woord voerden, waren over het algemeen labo-
ratoriumwerkers. Trouwens in Brazilië wordt het meeste werk verzet op de laboratoria
en instituten, zoals op het zeer bekende Instituto Biologico te Sao Paulo en het Instituto
Agronomico te Campinas. Dierenartsen zijn praktisch allen staatsambtenaren (zowel
federaal als van de afzonderlijke staten).

Deze kwamen niet aan het woord in tegenstelling met de veeartsenijkundige con-
gressen en bijeenkomsten in Europa.

Een uitzondering hierop maakte m.i. Prof. Alex Thomson uit Kopenhagen, die een
gastvoordracht hield over „Brucellose" in Denemarken, en Dr. Silvio Forres. die een
spreekbeurt over „Mond- en klauwzeer" vervulde.

Toch waren zeer vele onderwerpen ook voor de prakticus voldoende interessant om
te volgen, voor zover ze, in het Portugees gehouden, te begrijpen waren.

Alles bij alles kon geconstateerd worden, dat de diergeneeskunde in Brazilië op gebied
van wetenschappelijk werk, zeker niet achter de feiten aanloopt. Trouwens heeft men
eenmaal vaste voet gekregen op een der Instituten zoals ondergetekende op het
Instituto Biologico te Sao Paulo, dan doet het bijzonder genoegen te constateren, dat de
verrichtingen van het S.V.O.I. te Amsterdam en van het Instituut voor Praeventieve
Geneeskunde te Leiden in voortdurende aandacht blijven.

In zo\'n milieu als dit congres krijgt men in één slag een vruchtbaar inzicht in het
peil van de diergeneeskunde in Brazilië en het enthousiasme, waarmede in dit deel
van de wereld aan veeartsenijkundige problemen wordt gewerkt.

Serumshock bij varkens. J. C. Christensen, Serumshock hos Svin. M.bl. f.d.d.
Dyrl. foren. 1950, S. 192. Dalgaard, Om Shock hos Svin efter primar Injektion af
Hesteserum (forelöbig meddelelse) ld. S. 125.

Bij dringende injecties van scrum zag Christensen nooit shock, tot hij kortgeleden
bij een prophylactische vlekziekte-enting van een 3 maand drachtige zeug een (spontaan
genezend) geval constateerde. Een tweede geval, enige maanden later, dat er zeer
ernstig aan toe was, genas na herhaalde penta^ol-ephedrine injecties, in \'t tijdverloop
van enkele uren toegediend. Van een drietal slachtrijpe varkens met (vlekziekte-)
urticaria, die na enting ziek werden, succombeerde er één, ondanks behandeling als
bovengenoemd. In geen enkel geval was tevoren seruminjectie toegepast. Wel waren zij
tevoren behandeld met ultranol-fortior-injecties. Het veterinair serumlaboratorium
berichtte, dat ook elders zulke gevallen voorgekomen waren ; volgens ingestelde proeven
schijnen erfelijke momenten een belangrijke rol te spelen.

De 2e genoemde publicatie is afkomstig uit bovengenoemde inrichting. Dalgaard
geeft eerst een literatuur-overzicht van Oostenrijkse publicaties waarin de schrijvers
nog niet tot vaste conclusies kwamen. De eerste gevallen in Denemarken na primaire
paarden-seruminjectie werden in 1938 bij varkens geconstateerd en daarna pas weer
in 1948. Van October 1948—1 Februari 1950 hebben 26 dierenartsen rapport over 115
lichtere of ernstigere gevallen in 41 bedrijven uitgebracht. Hiervan stierven 40. Het
is wel zeker dat er nog veel meer zijn geweest. Onder controle van het laboratorium
zijn nu een aantal proefnemingen gedaan. Het is gebleken, dat erfelijkheid een grote
rol speelt. Alle 15,7 tot 10 week oude, biggen reageerden, ook op dezelfde wijze, als de
2 moederdieren kort na hun geboorte hadden gedaan; de 10 biggen van een ongevoelige
zeug kregen eveneens geen verschijnselen. Het deed er niet toe of het serum met phenol
behandeld, gepasteuriseerd of niet voorbehandeld was. De gevoelige biggen hadden
dezelfde vader, de moeders waren zusters. Ook de vader van de ongevoelige biggen
was dezelfde als die der andere groep, maar de moeder was in geen enkel opzicht met
de andere verwant. De gevoelige zeugen waren vóór de geboorte der jongen nooit met
serum behandeld. Er blijven nog tal van vragen ter beantwoording over, waarvoor
langdurige proeven nodig zullen zijn. Het is gewenst om paardensera te blijven ge-
bruiken, om zodoende de gevoelige families te ontdekken en uit de teelt te elimineren.
Wenst men dit niet, dan zal men bij vlekziekte preventief vaccinatie en curatief anti-
biotica in grote doses toe moeten passen.

In zijn antwoord op een over het zelfde onderwerp gestelde vraag in de vragenbus
van het tijdschrift zegt Dalcaaru, dat men ook gedacht heeft aan destructormeel als
sensibiliserend agens maar dat men te dien aanzien geen aanwijzingen heeft gekregen.
Hiertegen pleit ook het uitsluitend voorkomen in Centraal-Jutland.

Vaccinatie tegen vlekziekte. Dalgaard, Vaccination mod rödsyge ad modum
Kondoh og al. Deretninger for praxis. M. bl. f.d.d. Dyrl. foren. 1950, S. 169.

Van 1945 af heeft men in Denemarken de vaccinatie van Kondoh tegen vlekziekte
in de practijk toegepast. Het vaccin bestond uit een 2 dagen oude levende bouillon-
cultuur van Kondoh\'s apathogene vlekziekte bacillen stam waaraan 0,001 % trypa-
flavine werd toegevoegd. De dosis varieerde bij varkens van 20 tot boven 100 kg van
13 cc. Er kwamen vrijwel geen mededelingen over schadelijke bijwerkingen binnen.
Het schijnt gewenst te zijn niet te vaccineren in de laatste helft der drachtigheid. Vrijwel
alle rapporten luidden gunstig, (fn Denemarken schijnt de virulentie der bacillen niet
groot te zijn). Ook in andere landen waren de resultaten gunstig ; in Zwitserland is
men er echter op de duur weer van teruggekomen. Natuurlijk moet men niet enten in
aangetaste koppels, zoals in Denemarken nogal eens is gebeurd. De immuniteit duurt
i 3 maanden, hetgeen door een 2e enting na 4 weken tot een jaar opgevoerd kan worden.

Smetstofbronnen bij tuberculeuze reïnfecties. (Götzsche, Smittekilder ved
tuberkulöse nyinfektioner. M. bl. f.d.d. Dyrl. foren, 1950, S. 201).

Nu de t.b.c. in Denemarken vrijwel geheel is uitgeroeid, worden de nu en dan bij het
onderzoek geconstateerde positieve reacties en bij de slachting ontdekte t.b.c. gevallen
in t.b.c. vrije bedrijven van steeds grotere betekenis en de noodzakelijkheid wordt steeds
groter om de infectiewegen na te gaan. In zeker opzicht wordt dit onderzoek gemakke-
lijker, maar toch blijven er nog steeds onopgehelderde gevallen. De schrijver vestigt
nu de aandacht op enkele mogelijke infectiebronnen welke hij in de districten Aarhus
en Skanderborg tegenkwam.

ie. Tuberculeuze dieren in t.b.c. vrije bedrijven. Te beginnen bij het jaar i-io-\'42—
30-g-\'43 nam het percentage reïnfecties (t.o. van het aantal geregistreerde bedrijven)
af van 2.92 tot 0,35 %. Het aantal vrije bedrijven per 1 Juli bedroeg in 1943 76,9 % ;
1949 100 %. De laatste driejaar waren de percentages reïnfecties 0.28, 0,33 en 0,35 %.
Als om de 2 jaar wordt getuberculineerd, zal men pas 2—3 jaar later het volle resultaat
kunnen verwachten, terwijl elke reïnfectie weer een nieuwe bron wordt.

2. Negatief-reagerende, maar toch aangetaste dieren zijn geen eigenlijke reïnfectie,
maar moeten wel zo behandeld worden. Meestal worden zij bij de slachting ontdekt.
Had zo\'n geval een uitbreiding ten gevolge, dan wordt bij tuberculinatie de smetstof-
bron niet opgespoord ; de:e schuilt dan immers onder de negatieve reacties. Bij reïn-
fectie moet men dus een zeer volledig onderzoek doen van alle dieren op een stal.

3e. Andere huisdieren of wild voor zover zij gevoelig zijn voor een bovine infectie.
Maar varkens leven kort, paarden vertonen meestal al in een vroeg stadium ziekte-
symptomen en worden dan opgeruimd. Hetzelfde geldt voor de hond in de enkele
daarvoor in aanmerking komende gevallen. Deze gevallen nemen af, naarmate de
runder t.b.c. verdwijnt. Het gevaar van wild is gering.

4e. Runderen met een eerst aviaire reactie, die omslaat naar bovien. Deze enigszins
onzekere gevallen zag de schrijver enkele malen. Zij zijn niet erg duidelijk, maar
wijzen er toch op dat men met aviaire reacties voorzichtig moet zijn en dat men ze beter
moet onderzoeken dan tot heden het geval is geweest.

5e. Mensen met bovine t.b.c. De schrijver doet uitvoerig mededeling van een geval
van een losse boerenknecht, die op tal van boerderijen reïnfecties had verwekt, enkele
malen in een ziekenhuis was geweest doch bij wie maar een korte tijd open t.b.c. was
geconstateerd. Men had hier een klinisch gezonde periodieke bacillcn-uitscheider.

Götzsche wijst op de mogelijkheid van besmettingsgevaar van uit sanatcria als
genezen ontslagen patiënten, maar tevens op de moeilijkheid van bedrijfscontróle in deze
richting, zonder de voormalige patiënt psychisch te verontrusten.

Mastitisbestrijding cn penicillinebehandeling. (M. bl. f.d.d. Dyrl. foren 1950,
S. 214).

De „danske Dyrlageforening" en het verbond van Deense zuivelorganisaties hebben
te zamen met vertegenwoordigers van het Ministerie van Landbouw en van het
Veterinardirektorat de kwestie besproken dat dc penicillinebehandeling van runderen
tegen mastitis aanleiding kan geven dat door het doden der zuurselbacteriën de zuring
der melk niet normaal verloopt. Dit is zeer schadelijk voor de zuivelbereiding. Daarom
is het noodzakelijk de melk van behandelde kwartieren tot 48 uur na de laatste behandeling
met penicilline op de boerderij te houden. Het consultatief verstrekken van penicilline
aan veehouders en het gebruik ervan door de laatste acht men ongewenst, tenzij na een
eerste klinisch onderzoek en dan na scherpe instructies en als uitzondering. Geschiedt
de behandeling in verband met georganiseerde stalbestrijding van mastitis, dan mag
uitsluitend de dierenarts de behandeling toepassen.

Een soort morele aangifteplicht voor dierenartsen aan de zuivelfabrieken zou gewenst
zijn. Hiervoor worden formulieren verstrekt. Dc fabriek kan ook controle uitoefenen,
door 20—40 cc melk in een reductrae glas te verwarmen tot 85° C. in een waterbad.
Na afkoeling tot 20—25⁰ C. wordt dc melk geënt met zuursel per 20 cc en bij 20° C.
tot de volgende dag bewaard. Dan is de melk met penicilline nog vloeibaar.

The Brucella Abortus Ring Test. M. H. Roepke, K. G. Paterson, P. C. Driver.
L. B. Clausen, L. Olson, J. I. Wentwobth. Am. J. Vet. Res. 11, 199, 1950.

In Denemarken, waar men veel ervaring heeft opgedaan met de A.B.R.-reactie,
werden door Seit en Jorgensen en door Christiansen 12.650 bedrijven onderzocht.
Door bloedagglutinatie werd vastgesteld, dat op 2031 bedrijven positieve reacties voor-
kwamen. Met behulp van de A.B.R.-reactie werden in de melk van 1665 bedrijven
agglutininen aangetoond. In tweederde deel van de 366 bedrijven, die een negatieve
A.B.R.-reactie vertoonden, maar waar met de bloedagglutinatie positieve reactoren
werden opgespoord, bleek deze miswijzing veroorzaakt te worden doordat de geïnfec-
teerde dieren droog stonden. Daarom dient de A.B.R.-reactie tweemaal per jaar uit-
gevoerd te worden.

Bij een onderzoek, dat 6116 bedrijven omvatte, verricht door de schrijvers in
Minnesota, werden overeenkomstige ervaringen opgedaan. In de eerste plaats werd
vastgesteld, dat het nemen der melkmonsters uit de bascule der zuivelfabriek onjuiste
resultaten geeft, doordat telkens resten in de bak achterblijven van de vorige leverancier.
(De bascules in Nederlandse zuivelbedrijven wijzen in droge toestand 0,5 kg beneden
het nulpunt. Pas als de bak vochtig is, staat de wijzer op het nulpunt. De menging
bedraagt dus minstens } liter melk en bij snel werken meer. Ref.)

Daarom werden later monsters genomen door 3 ccm melk uit twee of drie melkbussen
samen te voegen. Zo nodig werden monsters room genomen van 4—6 ccm. De melk
en roommonsters werden, wanneer het onderzoek niet direct kon geschieden, gecon-
serveerd met twee druppels 1:12 verdunde formaline en in de ijskast geplaatst gedurende

1 of 2 dagen. Het nemen van monsters room was af en toe nodig, omdat een deel der
leveranciers uitsluitend de room aan de zuivelfabrieken afleverden.

2 druppels verzadigde Na-bicarbonaat-oplossing werd toegevoegd om eventueel
melkzuur uit de room te neutraliseren. Hieraan werden 12 druppels room toegevoegd
benevens 1 druppel antigeen. Na menging werd met deze proef op dezelfde wijze
gehandeld als met de proef, uitgevoerd met melk. Wanneer de uitslag van de ringproef
en die van de bloedagglutinatie met elkaar werden vergeleken, bleek er een overeen-
stemming aanwezig te zijn van 96,2 %. Dit ogenschijnlijk bevredigende resultaat blijkt
bij nadere analyse minder fraai te zijn, omdat het percentage geïnfecteerde bedrijven
slechts 4,5 was, zodat, wanneer alle ring-reacties negatief zouden zijn geweest, er toch
nog een overeenstemming zou zijn van 95,5 "₀.

In een deel van het onderzochte gebied waren 121 ring-reacties negatief, terwijl het
bloedonderzoek uitwees, dat deze bedrijven besmet waren. In 107 van deze gevallen
kon een nader onderzoek worden ingesteld naar de oorzaak van de miswijzing. In 69
gevallen bleek dit resultaat veroorzaakt te worden, doordat het reagerende dier droog
stond, of de melk was niet afgeleverd, maar voor andere doeleinden bestemd.

De ring-reactie werd afgelezen met 1 tot 4 4- • Van de 88 bedrijven, die 1 kregen,
bleek slechts 11 % werkelijk geïnfecteerd te zijn.

Van de bedrijven, die twee tot vier kregen, bleken 56 % geinfectecrd te zijn, 12 %
verdacht en 32 % negatief bij het bloedonderzoek.

Bij vergelijking van de A.B.R.-reactie met room en met melk bleek 1 4- voor de
ieactie met room gelijk te zijn aan 2 voor de reactie, uitgevoerd met melk.

Het percentage foutieve positieve ring-reacties kan volgens de schrijvers verminderd
worden, of door de een en twee reacties negatief te rekenen, of door het antigeen
minder gevoelig te maken.

Aan de andere kant werden ook niet alle positieve bedrijven opgespoord met de
A.B.R.-reactie.

De schrijvers stellen voor deze reactie als een ,,presumptive test" te beschouwen.
Een aanvullend bloedonderzoek is derhalve onontbeerlijk.

World\'s poultry Science Journal, April-June 1950. (Overgenomen uit Hat-
chery and Feed, February 1950, 24 : 40.) Almquist, H. J. „What is a good Feed ?"

„Eiwitvergiftiging", waarover wij nog steeds horen praten, is een „goed geëxplodeerde
mythe". Bij alle belangrijke diersoorten wordt er mee geschermd.

Het lichaam heeft een grote capaciteit om proteine te verwerken. Wat de waarnemers
van veronderstelde proteïne-vergiftiging hebben gezien is het effect van grensgevallen
bij deficiënties van vitaminen of andere factoren, verergerd door de snellere groei door
hoger eiwitgehalte. Tengevolge van gebrek aan de bepaalde factor zullen de dieren
dan spoediger verschijnselen vertonen. Dat is geen „eiwitvergiftiging" of snellere ver-
branding, het is geïnduceerde slechte voeding.

Bovenstaand referaat heeft mijn aandacht getrokken omdat in ons land ook niet
zelden de diagnose gesteld wordt : „eiwitvergiftiging".

In verschillende gevallen was mij de samenstelling van het rantsoen bekend, een
rantsoen met een volkomen normaal en allerwege gebruikelijk eiwitgehalte. Vooral
bij varkens en pluimvee werd in de laatste jaren meermalen over eiwitvergiftiging
gesproken. Ingezonden monsters voeder bleken van een samenstelling die geen aan-
leiding gaf tot een veronderstelling in die richting. Bij een kwalitatief ongunstige
eiwitsamenstelling en een normale hoeveelheid zou de mogelijkheid bestaan van een
schadelijke overmaat aan enkele aminozuren.

De rantsoenen van genoemde diersoorten zijn echter uit zovele eiwitten samen-
gesteld, dat afwijkingen waarbij van „vergiftiging" mag worden gesproken niet waar-
schijnlijk zijn.

Almquist verklaart de stoornissen door een snellere groei bij een hoog eiwitgehalte
en daardoor in het minimum komen van vitaminen en sporenelementen. Ook zonder
een bijzonder snelle groei zien wij bij varken en kip meer moeilijkheden met de voor-
ziening van vitaminen uit het B-complex dan met een overmaat van eiwit in het
rantsoen.

Wanneer eenmaal tengevolge van een geheel andere primaire oorzaak de stofwisseling
gestoord is, kan ook de resorptie van N-houdende stoffen schadelijk worden beïnvloed ;
het is echter onjuist om dan van een eiwitvergiftiging te spreken, waaraan door niet-
deskundigen de betekenis wordt gehecht van een primaire eiwit-intoxicatie.

Maatregelen om de primaire oorzaak op te hetfen zullen de secundaire verschijnselen
eveneens doen verdwijnen.

De naam eiwitvergiftiging zou ik willen reserveren voor die gevallen, waarin het
rantsoen een overmaat aan eiwitten en,\'of amiden bevat. Het geval b.v. dat naast jong
gras bovendien nog te eiwitrijk bijvoeder wordt verstrekt. De diagnose kan alleen met
enige zekerheid worden gesteld indien de samenstelling van het rantsoen berekend is,
dan wel door een monster ter analysering op te zenden. (Wij zijn gaarne bereid deze
analyse uit te voeren).

Aangezien een groot gedeelte van de zeel\' eiwitrijke voedermiddclen geïmporteerd
moet worden is de kans op een te hoog eiwitgehalte niet zeer groot. In de laatste jaren,
toen veel aardappelen werden gevoederd, was het eiwitgehalte van het rantsoen her-
haaldelijk te laag.

Possible Relation to Deficiency of Tracé Elements in Soils. Plants, Animals.
and Man. By F. M. Pottenger Jr., M. D„ Ira Allison, M. D., and W.m. A. Albrecht,
Ph. D. Reprinted from The Merck Report July 1949. (Aangeboden door Bureau Land-
bouwzaken Ned. Ambassade, Washington).

Volgens schrijvers is er een wisselwerking tussen de infectie met Brucella en een
deficientie van sporen van verschillende elementen, zoals mangaan, koper, cobalt,
magnesium, zink en soms jodium.

Spectografische analyses bewezen, dat deze sporen van elementen in bepaalde weefsels
van de koe ontbraken, wanneer deze lijdende was aan een Bang-infectie. Deze onder-
zoekingen werden, naar aanleiding van deze proeven, eveneens bij de mens uitgevoerd.
Het bleek bij de onderzoekingen bij de mens, welke in eerste instantie slechts bij
4 personen, doch later bij 1800 patiënten lijdende aan Brucella-infectie, werden
verricht, dat het toedienen van geringe hoeveelheden van deze elementen een genezing
tot stand kon brengen. De dosering voor de mens door schrijvers vermeld, bedraagt :
mangaan 2 mg, koper 2 mg, magnesium 60 mg en zink 15 mg in tabletvorm in om-
hullende vorm ingegeven van hoogstens 3 tabletten per dag. Veel proteine en weinig
suiker vormden de basis van het dieet, aangevuld met de geringe hoeveelheid
elementen.

Het succes van deze therapie was wederom aanleiding de Bang-infecties bij het vee
te gaan bestrijden. Hiertoe werd een bedrijf van 56 koeien gebruikt, waar in het jaar
voorafgaande aan de periode waarin deze elementen werden bijgevoerd, slechts 20
kalveren geboren werden. Deze stal was sterk besmet met Bang. De elemententherapie
werd ingesteld en het volgend jaar brachten 52 koeien een kalf ter wereld. Zowel langs
de natuurlijke weg, als door kunstmatige inseminatie was de bevruchting veel sneller
bereikt dan het jaar ervoor. Ook de melkproductie was sterk gestegen.

In plaats van de dieren de elementen in het voeder te verstrekken werden de weiden
er mede bemest. In dit geval zag men dezelfde gunstige resultaten. Ging men echter
elementen bijvoederen, dan zag men teruggang van de melkgift, zodat geconcludeerd
mag worden, dat overdosering niet gunstig werkt.

De agglutinatieproeven met het bloed van deze dieren verliepen parallel aan de
verbeterde gezondheidstoestand en fertiliteit.

Door schrijvers wordt aangegeven, dat de behandeling van de bodem met deze
elementen de aangewezen weg moet zijn om zowel mens als dier tegen de Brucella-
infectie te beschermen.

Über das Auftreten der Brucellose suis in deutschen Schweinezuchtbe-
standen und seine Ursache. Karsten. D. tierArztl. W\'schrift, 57, 101, 1950.

Gedurende de zomer van 1949 trad op varkensfokkerijen in Zuid-Hannover-
Braunschweig een ernstige infectie van Brucella suis op, die neiging vertoonde zich
verder uit te breiden en ernstige economische schade veroorzaakte. De ziekte breidde
zich via 2 bedrijven uit en sloeg over op 41 van de in totaal 130 onderzochte bedrijven.

De overbrenging geschiedde door aankoop van in het incubatiestadium verkerende
beren en zeugen, terwijl ook bij det dekken de infectie werd overgebracht van beer op
zeug en omgekeerd.

Bij de beren verliep de ziekte herhaaldelijk met meer of minder sterke zwelling der
testikels, terwijl af en toe algemeen ziek zijn, verlammingen of kreupelheden optraden.

Bij de zeugen was het meest opvallende verschijnsel aborteren der vruchten 4—16
weken na het dekken. Daarnaast werd opbreken geconstateerd en meer rf minder
ernstige verlammingen of kreupelheden, fn vele gevallen was echter de abortus het
enige symptoom.

Met behulp van de agglutinatie-reactietest met Brucella abortus-antigeen werden
de besmette dieren opgespoord.

2. Vervoersbeperking en beperking der bestemming, daaronder mede begrepen
tijdelijk dekverbod op besmette bedrijven, eventueel slachten der dieren van alle
besmette bedrijven, eventueel besmette varkens, tegen schadeloosstelling door de
staat.

3. Controle op de gezondheidstoestand van dekberen en van de grote fokbedrijven
in door varkens-brucellose besmette gebieden.

4. Bloedonderzoek op Brucella-infectie van alle slachtvarkens in besmette gebieden.

5. Verbod van enting van varkens met Brucella-entstof om de bestrijdingsmaatregelen
niet te bemoeilijken.

6. Deugdelijke vernietiging van alle geaborteerde vruchten en uitvloeiingen bij vroeg-
geboorten, desinfectie van stallen, enz.

In afwachting van de afkondiging van officiële bestrijdingsmaatregelen werd in
samenwerking met de betrokkenen en hun organisatie getracht de ziekte te beperken.

De Redactie verzoekt beleefd doch nadrukkelijk alle copy voor het Tijdschrift
rechtstreeks aan het Secretariaat van de Redactie te willen zenden (tot i Jan. i g 31:
Biltstraat 168, daarna Dr. W. H. de Haan, Lessinglaan 104 te Utrecht). Een juiste
wijze van inzenden voorkomt onnodige vertraging en ongemotiveerde verwijten over
niet snel genoeg plaatsen.

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Te]. K 3400—11413, Giron. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Daar gebleken is, dat bij sommige dierenartsen toch nog enig misverstand bestaat
omtrent de assistentieregeling, wordt er nogmaals op gewezen, dat de Directeuren
van de Provinciale Gezondheidsdiensten in overleg met de practiserende dierenartsen
vaststellen, welke dierenartsen voor assistentie in aanmerking kornen, dus hoeveel
assistenten per provincie nodig zijn.

Verschillende dierenartsen hebben toch bij het secretariaat van de Maatschappij
assistentie aangevraagd voor de tuberculosebestrijding.

Inmiddels zijn aan de Directeuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten de lijsten
toegezonden met de namen van de assistenten, die in de verschillende provincies
ingedeeld zijn. De Directeuren zorgen voor de verdeling van de beschikbare assistenten
onder de dierenartsen, die voor assistentie in aanmerking komen.

Voor zover verzuimd mocht zijn assistentie aan te vragen bij de Directeuren moet
hierover dus uitsluitend overleg gepleegd worden met de betrokken Directeuren.

DIERGENEESKUNDIGE STUDENTENKRING.
Ab-actiaat:J. P. W. M. Akkermans, Biltstraat 172, Tel. 23628.
Verslag van de Jaarvergadering der Diergeneeskundige Studentenkring.

De jaarvergadering werd gehouden op Maandag 23 October in de Blauwe Zaal van
Esplanade. Tijdens deze vergadering sprak de Praeses, de Heer J. J. Knape de 78
aankomende veterinaire studenten, alvorens hen te installeren, toe. Hij wees hen er
onder meer op, dat, gezien het grote aantal studenten, het zeer moeilijk is de saam-
horigheid en eensgezindheid te bewaren en deed daarom een beroep op hen te trachten
zoveel mogelijk de noodzakelijke eensgezindheid te bereiken en te waken voor de eer
en de belangen van de Diergeneeskundige Stand. Na de goedkeuring van het Jaar-
verslag, de installatie van een permanente Feestcommissie en de décharge van enkele
commissis gaf de Praeses alvorens tot de décharge over te gaan nog een algemeen
overzicht van de gebeurtenissen van het afgelopen jaar. Hierna werden gedéchargeerd :
Praeses : J. J. Knape

Hierna werd het Bestuur voor het Verenigingsjaar 1950—1951 als volgt geinstalleerd :

In de eerste plaats wil ik gaarne U, mijnheer Knape, als zo juist afgetreden Praeses
van de D.S.K., dank zeggen voor de vele en belangrijke diensten aan de D.S.K. bewezen.

De resultaten, welke U in Uw functie als Praeses in het belang van de D.S.K. bereikt
hebt, hebben ons, als mede-bestuursleden, die het gehele verloop en de gevolgen daarvan
van nabij hebben kunnen waarnemen, met grote waardering vervuld.

Persoonlijk ben ik U dankbaar voor de wijze, waarop U mij in Uw functie tot voor-
beeld bent geweest en ik hoop, voor zover dit mogelijk is, in veel opzichten Uw voorbeeld
te volgen, verschillende zaken, die uit Uw brein ontsproten zijn, maar die om tijds-
redenen niet meer ten uitvoer gebracht konden worden, tot een goed einde te brengen.

Dan wil ik thans overgaan tot de traditionele, maar daarom niet minder nood-
zakelijke uiteenzetting van het doel, dat het thans zittende bestuur zich voor het komende
verenigingsjaar voor ogen heeft gesteld. Voorafgaande aan een opsomming der te
vervullen werkzaamheden, wil ik enkele argumenten naar voren brengen, welke m.i.
de waarborgen zijn voor de noodzakelijkheid van de Diergeneeskundige Studenten-
kring aan deze, helaas toch al aan over-organisatie mank gaande, universiteit. Ik wil
trachten U duidelijk te maken dat de D.S.K. het recht heeft om, ondanks alles, het
komende jaar Uw aandacht te vragen. Ik zeg „ondanks alles", want gelukkig zijn er
velen onder U, die nog kampen met het probleem hoe zij hun tijd zo nuttig mogelijk
kunnen besteden.

Het is voor ons, als studenten aan deze universiteit, moeilijk, zo niet onmogelijk,
om aan alle zaken die onze belangstelling hebben en waarvan wij het nut inzien, vol-
doende aandacht te besteden. Wij zijn er echter van overtuigd dat elk lid, dat het kan
verantwoorden zes jaar of meer te besteden aan zijn vakopleiding, ook de plicht heeft
zich bezig te houden met die vereniging, welke mede beschouwd moet worden als een
inleiding tot de maatschappij, waarin hij later komt te staan. Wij zijn onszelf zeer wel
bewust, dat er zuinig moet worden omgegaan met de tijd van onze leden en dat er, als
er iets geboden wordt, dit vruchtdragend zal moeten zijn. Wij moeten de voor ons
belangrijkste zaken er uit halen en de rest van ons afzetten. Dit voor hen die zich in het
studentenleven een actieve rol hebben toegekend. Ik moet hier echter bij zeggen, dat
er helaas ook nog anderen zijn, n.1. diegenen, die tot nog toe vrijwel als enige taak in
hun studie gezien hebben het zo snel mogelijk klaar komen met hun vakstudie, om
daarna weg te duiken in een practijk. Aan U wil ik zeggen, laat het desnoods de D.S.K.
zijn, die U wakker schudt uit Uw indifferente of tc zeer egoïstisch ingestelde levens-
houding. Komt U dan naar de bijeenkomsten van de D.S.K. en let op hetgeen anderen
daar tot nut van U presteren en confronteert U daar dan aan de problemen, die ons
als studenten in het algemeen en als veterinaire studenten in het bijzonder moeten
treffen. Dan moet het U duidelijk worden, dat U niet alleen aan de U geschonken
gaven tekort doet, door al Uw krachten louter en alleen aan Uw vakstudie te besteden,
maar bovendien, dat U zich schuldig maakt aan diefstal van die gemeenschap, welke
wel zijn krachten geeft aan de maatschappij, waarvan ook U onmiskenbaar lid bent
en waarvan U profiteert, maar die U daarvoor niets terugschenkt. In dit verband wil
ik, zij het dan wellicht in enigszins andere woorden, herhalen wat Prof. Krediet U
allen al wel eens tijdens de colleges verteld heeft of zal vertellen, n.1. dat de mensen,
waarmede U later te maken krijgt ook niet alleen vragen naar een vakmens, maar daar
een leidende persoonlijkheid bij verwachten, bij wie zij op adviezen kunnen rekenen
en die in staat is desgewenst leiding te geven.

Wanneer U zich, als student, wat meer met maatschappelijke aangelegenheden
bezig houdt, zou dat wel eens een paar maanden verlenging van Uw studie kunnen
betekenen , maar dit zal Uw beurs, die voor U toch wel heel belangrijk moet zijn, ten
slotte toch nog ten goede komen. Moet het niet een beschamende ontdekking voor U
worden als U later in de practijk staat en mensenkennis en leiderscapaciteiten nodig
hebt en als U om advies gevraagd wordt, hetzij op religieus, idiëel of materieel gebied,
dat U de geboden mogelijkheden tot ontwikkeling hiervan tijdens de studententijd
hebt veronachtzaamd ? Zult U Uzelf dan niet schuldig voelen tegenover diegenen,
aan wie U hiervoor verantwoording verschuldigd bent ? Aan U allen, dus zowel aan

U die naast Uw werk druk bezet bent met studentenorganisaties, andere studies of
vorming van Uw eigen persoonlijkheid, als ook aan U, die in vakstudie alleen het heil
zoekt, wil ik trachten duidelijk te maken, dat het bestuur het recht heeft een beroep
te doen op Uw belangstelling en medewerking in het komende jaar. De D.S.K.. mag
m.i. niet alleen zijn een faculteitsvereniging, die dus alleen de studiebelangen behartigt.

Zij heeft, evenals de studie zelf, de taak te werken aan de voorbereiding van Uw
toekomst als dierenarts. Verschillende onderdelen hiervan kunnen aan deze universiteit
niet beter worden waargenomen dan door de vereniging van leden met hetzelfde doel.
Wij zullen ook dit jaar door verschillende middelen trachten te streven naar haar uit-
eindelijk doel, n.1. het reeds veel besproken bevorderen van gemeenschapsgevoel der
veterinaire studenten onderling ; hierop hoop ik echter nog nader terug te komen. De
voornaamste van deze middelen zullen zijn, nu in het kort :

ie. het, voor zover dit op onze weg ligt, treffen van regelingen i.v.m. colleges, examens

e.d. studieaangelegenheden ;
2e. het organiseren van enige lezingen, zoals o.a. een uiteenzetting over de mogelijk-
heden voor iemand, die aan onze faculteit afgestudeerd is ;
3e. in verband met de grote belangstelling hiervoor in het afgelopen jaar, zullen ook
nu weer enige excursies voorbereid worden. Het is ons gebleken, dat tijdens een
excursie, waar men toch weer een andere houding tegenover aanneemt dan ten
opzichte van een kliniek, waar men uiteindelijk toch verplicht is te komen,
waardevolle, zij het dan niet direct meetbare contacten gelegd kunnen worden.

M.i. is deze methode van kennismaking in de huidige situatie meer vruchtdragend
dan het houden van zangborrels, waarvoor de belangstelling is gaan kwijnen. Dit wil
echter niet zeggen dat wij nu van plan zijn niet dit veterinaire mos te gaan kweken en
gaarne willen trachten de goede elementen die hierin liggen, sterker tot uiting te doen
komen. Waar contact met de gezelligheidsverenigingen mogelijk is, zullen wij dit,
qua functie, gaarne aangrijpen. Dit is echter niet alleen een zaak voor het bestuur in
haar functie, maar voor irdfr D.S.K.-lid persoonlijk ligt hier m.i. een terrein dat zijn
aandacht verdient. Ook voor de vetcrinairen, misschien kan ik nog beter zeggen, juist
ook voor de vetcrinairen, kunnen de gezelligheidsverenigingen van groot belang zijn.
De vorming van een persoonlijkheid en de uiterlijke en niet minder ook de innerlijke
beschaving der studenten, is een taak van deze verenigingen, welke zij alle vijf, op
weliswaar enigszins uiteenlopende wijze nastreven, maar die toch alle bij de actieve
leden kunnen bereiken, dat zij na hun studie tot een groter zelfstandigheid en meer
algemeen ontwikkeld mens gerijpt zijn. Daarom wil ik dan ook de hoop uitspreken,
dat U zich dit jaar niet zult opsluiten tussen de Bilstraat en de Griftkade, maar tot
heil van Uzelf en van Uw medestudenten zult gaan naar die vereniging, waarvan U
meent dat zij de meest juiste opvatting van het studentenleven heeft. Dat U zo de
vruchten der gczelligheidsvereniging zult gaan plukken om die nu hier op de V.H.
en later in de maatschappij te kunnen ronddelen. In verband hiermede wil ik er nog
even kort op wijzen, dat het de vetcrinairen zijn, die op hun sociëteit en elders de naam
hebben een eigen stijl te be:itten. Op zichzelf is dit iets om trots op te zijn. Wij mogen
er trots op zijn, dat in de naam „veebonk", waarmede onze stijl wordt aangeduid, een
element zit van stoere kracht en robustheid, dat men in de regel weet wat men aan ons
heeft en dat wij nog niet verwijfd zijn en verslapt in dit studentenleven.

Er zijn echter ook andere elementen in de veterinaire stijl en die dreigen vaak onze
goede naam te doen degraderen tot iets ruws en onbeschaafds en deze elementen
schijnen de laatste jaren niet minder te worden, zodat de waardering voor de veterinair
geen stijgende lijn vertoond. Het zit hem niet alleen in het dragen van rubber laarzen,
rijbroeken en leren jassen op alle mogelijke, maar ook op voor studenten toch feitelijk
onmogelijke gelegenheden. Ook niet alleen in vertoon van als veebonk meer borrels
naar binnen te kunnen werken in zo kort mogelijke tijd, hoewel ook dit ernstige symp-
tomen kunnen zijn van een onvoldoende beschaving ; het is vooral het tekort aan
innerlijke beschaving en geestelijke fijnheid, waarop ik hier wil wijzen. Helaas moet ik
U hier verwijzen naar de gezelligheidsvereniging om dit laatste aan te kweken, omdat
dit m.i. op het V.H. terrein nog te sporadisch te vinden is.

Wat de t.b.e.-bestrijding betreft, de ab-actis heeft in zijn jaarverslag gezegd, dat er
nog steeds moeilijkheden zijn die overwonnen moeten worden. Maar indien de samen-
werking met het hoofdbestuur van de M. v. D. even goed zal zijn als het vorige jaar,
zal het ons een aangename raak zijn te trachten dit tot een goed einde te brengen.
Afgezien van de noodzakelijkheid en de morele verplichtingen der studenten in t.b.c.-
bestrijding, heeft toch menigeen ook grote voordelen met dit werk bereikt. Op één
nadeel betreffende het practijkwerk in het algemeen wil ik hier toch nog nadrukkelijk
wijzen, n.1. dat sommigen onder U er min of meer prat op gingen als student reeds
zoveel geld te verdienen. De dreiging van een teveel aan dierenartsen in de toekomst
is niet denkbeeldig meer. En welke eerste-jaars had, voor hij hier kwam, niet al gehoord
van de verdiensten der studenten ? De vestigings-regelingen zullen ook dit jaar wellicht
op het programma van de M. v. D. staan en waar mogelijk en nodig zullen wij zeer
gaarne aandacht aan dit belangrijke werk besteden. De grootste moeilijkheden zullen
nog wel een paar jaar op zich laten wachten, maar daarom is het nu de tijd dat wij ons
hierop voorbereiden.

Daarom is het noodzakelijk dat wij ons hecht aaneensluiten, door de genoemde
middelen trachten te komen tot één groot, nauw-samenhangend geheel. Ik roep hier
een ieder op een actief, meewerkend lid te worden van dit geheel der Diergeneeskundige
Studentenkring ; te trachten door gezamenlijk te werken aan hetzelfde ideaal een grote
solidariteit te bereiken. Wij moeten komen tot een diep en groeiend besef van saam-
horigheid onderling. Het moet zo worden dat de leden niet meer alleen als toekomstige
vakmensen alleen door toeval met elkaar in contact komen en meer ook niet, maar het
moet zo zijn dat U allen, wanneer U afgestudeerd bent, het besef met U meedraagt
in de maatschappij, dat U door nauwe banden met elkaar verbonden bent, dat U bij
elkaar hoort en dat U nu in de practijk verder gaat met gezamenlijk te bouwen aan het
veeartsenijkundig ideaal, waarmede U reeds als studenten begonnen bent.

Het zal dan licht mogelijk zijn dat een opwelling van egoïsme voor dit gevoel van
saamhorigheid het onderspit zal moeten delven. Het zich voelen als harmonisch samen-
werkende delen van een mooi en groots geheel zal voor ons allen in de toekomst van
essentieel belang zijn.

Wanneer dit bereikt wordt is het succes van de Diergeneeskundige Studentenkring
m.i. voldoende gewaarborgd en U hebt dan Uw krachten voor een zeer belangrijk en
hoogstaand doel opgebracht.

De Buitengewone leden van de D.S.K. worden verzocht hun jaarlijkse bijdrage over
te maken op Postrekening No. 271994.

Door het Hoofdbestuur is aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, collega :

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
de volgende collegae :

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

K. B. M. Koelman te \'s-Hertogcnbosch, is verhuisd naar Heer, Bernhardstraat 1 ;
tel. K. 4400—5168 (privé), K. 4400—3081 (bur.) ; giro 292704; h.k. (pag. 79)
Dr W. Luxwolda te Hilversum, is verhuisd naar Velp (Gld.), Denneweg 15; tel.
K. 8302—2382. (pag. 82)

J. J. Meif.r te Rhcden, de gegevens hierachter vermeld dienen als volgt te worden
gelezen: de Steeg (Gem. Rheden), Hoofdstraat 30; tel. K. 8302—2730; giro 76902;
slachthuis-adviseur ; bureau voor hygiëne techniek. (pag. 82)

Prof. Dr J. Merkens te Zest, is binnen die gemeente verhuisd naar Regentesselaan 7.

A. M. Naaktgeboren te Enschede, is binnen die gemeente verhuisd naar Snellius-
straat 17 ; tel. Glanerbrug 375 (bur.) (pag. 84)

J. C. Peters te Rotterdam, is binnen die gemeente verhuisd naar Walenburgerweg
i. (pag. 86)

Dr H. A. Pulles te Lieshout, de gegevens hierachter vermeld dienen als volgt te
worden gelezen : Lieshout,Molenheide D 69 ; tel. K. 4992 254 (privé) ; dir. v. d. firma
Aesculaap te Eindhoven, Fuutlaan 49, tel. K. 4900—8100, giro 286694. (pag. 87)
T. van Roon te Kruiningen, is verhuisd naar Ommen, tijd. Hotel Paping, Stations-
weg 29, tel. 11. (pag. 89)
Jhr. Dr W. Strick van Linschoten te \'s-Gravenhage, is binnen die gemeente ver-
huisd naar Hanenburglaan 52 A, tel. K. 2700—323062. (pag. 93)

E. J. Voute te Bergen (N.H.), oefent de practijk uit te Amersfoort, Pieter Bothlaan
18, tel. K. 3490—4867. (pag. 97)

Dr F. K. Waworoentoe te Batavia, de gegevens hierachter vermeld dienen als volgt
te worden gelezen : Djakarta (Ind.), Djalan Gredja Theresia 42 ; tel. Gambir 3515
(privé) ; bur.adres Djalan Gadja Mada 8, tel. Gambir 3403 ; hoofdambt., toegevoegd
a.d. Minister van Landbouw en Visserij; oud-hoofd B.V.D. (pag. 103)

Dr A. J. Winkel te Voorburg, is verhuisd naar Apeldoorn, Jachtlaan 12 (per adres
de Heer A. Graafland). (pag. 99)

F. K. Zandstra te Sneek, de gegevens hierachter vermeld dienen als volgt te worden
gelezen : Sneek, Stationsstraat 25 ; tel. K. 5150—2383 ; P., geass. met E. J. S. Bron.

Collega Dr W. van den Berg te Waddinxveen is aangesteld als tijdelijk Rijkskeur-
meester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (pag. 61)

De Heer A. van Doorn te W\'oerden is geslaagd voor het veeartsenijkundig examen.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie
der Rijksuniversiteit te Utrecht.

BEVRUCHTINGSRESULTATEN MET VERSCHILLENDE
METHODEN VAN KUNSTMATIGE INSEMINATIE. ¹)

De kunstmatige inseminatie kan op verschillende manieren verricht
worden. Zo vond in Rusland het insemineren van koeien oorspronkelijk
plaats met behulp van een vaginaal-speculum, het zgn. snoekbekspeculum,
waarmede de vagina werd opengesperd. In de diepte zag men dan de
cervix liggen en met een glazen of ebonieten pipet met spuitje werd het
zaad meer of minder ver hierin gebracht.

Deze methode van insemineren werd hier te lande omstreeks 1938 met
goed succes toegepast door Siebinga¹). Tegenwoordig echter wordt
vrijwel steeds een buisvormig vaginaal-speculum, voorzien van een lampje,
gebruikt. Op deze manier kan men de cervix zien en het sperma met een
glazen pipet zo ver mogelijk daarin brengen. Deze wijze van insemineren
wordt in Amerika de speculum of intra-cervicale methode genoemd; wij echter
spreken van de vaginale methode van insemineren.

Daarnaast werd in Denemarken een andere methode van insemineren
naar voren gebracht, welke heden ten dage bijna overal ter wereld wordt
toegepast, nl. de inseminatie onder rectale geleiding van de pipet, kortweg
genoemd, hoewel o.i. volkomen onjuist, de rectale methode van insemineren.

Hierbij fixeert de in het rectum gebrachte hand de cervix, waarna een
glazen pipet via de vagina onder rectale geleiding door de cervix tot in
de uterus bij de bifurcatie wordt gebracht. Met deze methode wordt het
mogelijk op zeer eenvoudige wijze het sperma in de uterus of zo men wil
in een der uterushoornen te deponeren.

Wij zullen gemakshalve verder spreken van de vaginale methode en van de
rectale methode van insemineren, waarmede dan de bovenomschreven werk-
wijze bedoeld worden.

Herhaaldelijk heeft men zich de vraag gesteld, welke methode t.o.v.
de kans op bevruchting de beste zou zijn.

Herrick ²) nam in de jaren 1947 en 1948 proeven teneinde de resultaten
van de vaginale en de rectale methode tegen elkaar af te wegen. Hiertoe
nam hij 200 dieren, waarvan hij de ene helft vaginaal en de andere helft
rectaal behandelde. Hij zorgde er voor, dat in beide groepen evenveel
vaarzen voorkwamen. De uitkomsten gaven geen significant verschil in
het bevruchtingspercentage van beide groepen. Toch geeft" hij de voorkeur
aan de rectale methode boven de vaginale, omdat:

ie. geen sterilisatie en transport van specula nodig is, hetgeen een zeer
belangrijke factor is, wanneer een groot aantal inseminaties op één
dag verricht moet worden.

2e. het zaad bij de rectale methode in de uterus wordt gedeponeerd,
hetgeen bij de vaginale niet mogelijk is.

3e. bij de rectale methode de kans op toetreding van lucht in de schede
aanmerkelijk geringer is; hierdoor vermindert het gevaar voor ballon-
vormige uitzetting, hetgeen aanleiding kan geven tot persen; daaren-
boven is luchttoetreding slecht voor het sperma.

4e. de rectale methode veiliger is in verband met ontstekingen (bv. in
de cervix), die een schadelijke invloed op de spermiën kunnen hebben.
Het sperma wordt langs deze plaatsen direct in de uterus gebracht.

5e. bij de rectale methode zonder enige moeite de omvang en de consis-
tentie, enz. van de cervix en uterus worden gecontroleerd.
6e. bij deze methode sneller bevruchting optreedt.

In 1946 stelde Holt³) vast, dat van 751 eerste en tweede inseminaties
bij de rectale methode 56.1 % der dieren drachtig werd en na toepassing
der vaginale methode 33.4 %■ Een verschil van 22.7 % ten voordele van
de rectale methode.

Raps⁴) deelde in 1948 mede, dat, bij inachtneming van Amerikaanse
maatstaven, na 1720 eerste inseminaties volgens beide methoden, 61 %
der dieren drachtig werd na rectale en 53 % na vaginale inseminatie.
Bij 900 tweede inseminaties was het verschil in resultaat slechts 1 %.
Uit een en ander berekent hij, dat tussen de rectale en de vaginale insemi-
naties een gunstig verschil aanwezig is van 6.7 % ten voordele van de
eerst genoemde.

McKenzie ⁵) is ook van mening, dat de inseminatie onder rectale ge-
leiding de beste is. Hij kwam tot de conclusie, dat bij 500 proefdieren
voor het verkrijgen van 10 kalveren bij de rectale methode 20 K.I.\'s en
bij de vaginale 25 K.I.\'s nodig waren.

Ook Hammond ⁸) prefereert de rectale boven de vaginale inseminatie,
omdat bij de eerste methode het sperma hoger verdund kan worden dan
bij de laatste.

Green en Winter ⁷) waren in 1946 van mening, dat de resultaten
van de rectale en vaginale methode van insemineren ongeveer gelijk zijn.

Lasley en Bogart ⁸) vonden in 1943 bij een klein aantal runderen
een verschil in bevruchting ten gunste van de rectale methode van 19 %.

Oorspronkelijk waren wij van mening, dat de vaginale methode dc
voorkeur moest verdienen boven de rectale methode. Men kan dan immers
gemakkelijker de toestand, waarin vagina en cervix verkeren, zien en de
eventuele aanwezigheid van ziekelijke processen vaststellen.

Bij de rectale methode vervalt deze visuele waarneming grotendeels.
Alleen het slijmvlies van het vestibulum, dat bij manueel opensperren
der vulva zichtbaar wordt en het secretum dat af en toe tijdens de mani-
pulatie uit de vulva vloeit, kunnen gecontroleerd worden. Daarnaast
kan men manueel de grootte van de cervix en de grootte en consistentie
van de uterus waarnemen. Het leek ons dus toe, dat bij de vaginale methode
het opsporen van afwijkingen eenvoudiger en doeltreffender was, waardoor
ook betere resultaten verwacht kunnen worden. Doch uit onderstaande
gegevens zal blijken, dat onze mening onjuist was.

Om tot een juist oordeel te komen aangaande de doelmatigheid van
beide methoden, besloten wij bij een groot aantal inseminaties in de om-
geving van Utrecht na te gaan, welke methode van insemineren uiteindelijk
de voorkeur moest verdienen.

Verkeerd: Cervix en uterus caudaalwaarts verplaatst. In de vagina vormen zich
plooien, die het inbrengen van de pipet bemoeilijken. Het rectum is met lucht gevuld
en de wand sterk gespannen, zodat het omvatten van de cervix bemoeilijkt wordt. Bij
een grotere spanning van de rectumwand bestaat er gevaar voor perforatie, vooral

Verkeerd: In plaats van de cervix wordt het corpus uteri gefixeerd. De cervix hangt
naar beneden en de vagina-cervix-uterus-as is gebogen en het inbrengen van de pipet
in het orilicium ext. is niet mogelijk.

Goed: De cervix met de uterus zijn naar voren gebracht en de plooien in de vagina
zijn verstreken. De cervix is zover naar achter omvat, dat ook het schedegcwelf hierbij
betrokken is. De pink heeft contact met de pipetpunt en de inseminator oriënteert zich
over de ligging van de pipet, portio en cervix t.o.v. elkaar. Indringen in het orificium
ext. en het canalis cervicalis. is nu goed mogelijk.

Ons onderzoek strekt zich uit over 4497 inseminaties, waaraan 2708
onder rectale geleiding en 1789 met de vaginale methode plaats vonden.
Deze inseminaties werden verricht door 6 inseminatoren in de verenigingen
Vleuten, Maartensdijk en Bunnik. Elke vereniging had zijn eigen twee
inseminatoren.

Van alle inseminaties, welke op een bedrijf plaats vonden, geschiedde
een gedeelte rectaal en de rest vond volgens de vaginale methode plaats.

Het sperma waarmede geïnsemineerd werd, was hoofdzakelijk afkomstig
van 3 stieren, nl. VI. M. en KK, slechst in een gering aantal gevallen werd
sperma gebruikt van andere stieren.

In de vereniging Maartensdijk gebruikte men hoofdzakelijk sperma
van de stier ,,M", in Vleuten van de stier „VI" en in Bunnik van de stier
„KK". Met hetzelfde sperma werd zowel rectaal als vaginaal geïnsemi-
heerd; de verdunning van het sperma was bij alle stieren hetzelfde.

Wij hebben de resultaten nagegaan van de ie K.I. tot en met de 7e K.I.
met sperma van 1 t/m 4 dagen oud.

Vaginale methode: Bij de vaginale methode werd een eenvoudig buis-
speculum gebruikt, voor pinken en soms ook voor vaarzen een kleiner
model dan voor oudere koeien. Als spuit gebruikte men een apparaat,
dat door collega Jongenef.l was geconstrueerd en in het Tijdschrift van
Diergeneeskunde nr. 19 en 20, 1947, beschreven is.

Nadat de vulva met een droog propje jute gereinigd is, wordt eerst het
met glijmiddel gladgemaakte speculum ingebracht en daarna de spuit
met brandend lampje en met gevulde pipet. Na een onderzoek met gunstig
resultaat van de cervix, het craniale gedeelte van de vagina en het secretum,
wordt de punt van de pipet in de cervix gevoerd en de spuit langzaam
leeggedrukt onder een licht vibrerende beweging. Hierna worden spuit en
speculum direct verwijderd om het persen zoveel mogelijk tegen te gaan.

Rectale methode: Bij de rectale methode wordt gebruik gemaakt van een
glazen inseminatiepipet, waarop door middel van een rubberaanzet-
stukje, een spuitje van 2 cc is aangebracht. In plaats van dit spuitje met
verbindingsstukje kan ook met goed gevolg gebruik worden gemaakt van
een klein rubber ballonnetje of van een slangetje met klem en mondstukje.
Bij deze laatste methode wordt het sperma opgezogen en uitgeblazen met
behulp van dc mond.

Indien men rechtshandig is, is het aan te raden om de linker hand in
het rectum te brengen. Na een kort onderzoek van de uterus wordt de
cervix opgezocht en zo ver mogelijk craniaalwaarts gebracht. Door deze
beweging worden de plooien van de vaginawand verstreken om te voor-
komen dat de pipet achter een plooi blijft steken (foto 1.)

Nadat de vulva droog gereinigd is, wordt de pipet schuin naar boven
ingebracht om het orificium urethrae te vermijden. Dan brengt men de
pipet in horizontale richting, bij oudere koeien soms zelfs iets schuin naar
beneden. De pipet is nu in de regel gemakkelijk bij de cervix te brengen.
De punt van de pipet kan men in de vagina goed waarnemen en de cervix
wordt als een vaste streng gevoeld. Nu wordt de cervix voor de pipet
gebracht, maar niet de pipet naar de gefixeerde cervix toe. Terwijl men
de pipet fixeert (foto 2 en 3), tast men nu met de cervix over de pipetpunt,
tot deze in het orificium schiet. Gewoonlijk schuift deze hier enige centi-
meters in en blijft dan steken. Nu drukt men met de vingers op de pipet-
punt, die vaag te voelen is. Men drukt naar boven, naar beneden, naar

links en naar rechts en terwijl men een geringe druk met de rechterhand
(liefst tussen 2 vingers) op de pipet uitoefent, schiet deze, terwijl men zo
nodig de cervix blijft masseren, hier doorheen. Men kan ook de cervix
wat buigen naar verschillende kanten met het gedeelte waarin de pipet
reeds zit als vast gedeelte. Er moet om gedacht worden, dat de hand, die
de pipet buiten fixeert, niet gaat meehelpen door andere bewegingen
te maken dan die, welke gericht zijn volgens de lijn: vagina-cervix-uterus,
omdat door niet op elkaar afgestemde bewegingen van beide handen, de
pipet gemakkelijk kan breken.

Bij oude koeien met een ruim canalis cervicalis komt het voor dat de
pipet, nadat hij eenmaal in het orificium externum is gebracht, verder
zeer gemakkelijk passeert.

Is de pipet in de uterus gekomen, dan voelt men de punt weer veel
beter. Nadat de punt bij de bifurcatie is gebracht, wordt de pipet leeg-
gedrukt. Tijdens het leegdrukken blijft men de punt controleren en voelt
dan het sperma in de uterus lopen.

In tabel i zijn alle gegevens vermeld omtrent de inseminaties, welke
volgens een der methoden met verschillende stieren heeft plaatsgevonden.
In tabel 2 zijn de inseminaties met sperma van de verschillende stieren,
vermeld in tabel 1, opgeteld.

Uit Grafiek 1 blijkt, dat de resultaten van de rectaal uitgevoerde insemi-
naties, met sperma tot 3 dagen oud, van de ie tot en met de 4e K.I. steeds
beter waren dan van de vaginaal uitgevoerde inseminaties.

Het eigenaardige feit doet zich nu voor, dat met sperma van 4 dagen
oud, betere resultaten werden verkregen met de vaginale methode dan
met de rectale. Een verklaring hiervoor kunnen wij niet geven, maar zoals
uit tabel 2 blijkt, was het aantal inseminaties betrekkelijk gering. Hetzelfde
valt ook te constateren bij sperma 3e dag, gebruikt bij 4e K.I., eveneens
is het aantal inseminaties hier zeer gering.

Uit Grafiek 2 blijkt, dat bij het totale aantal inseminaties, uitgevoerd
met sperma van verschillende ouderdom, de rectaal uitgevoerde insemi-
naties betere resultaten geven dan de vaginale, slechts bij de gevallen van
2e K.I. was er een klein verschil ten voordele van de vaginaal verrichte.

In grafiek 3 hebben we de resultaten vergeleken van de rectale en
vaginale inseminaties bij de ie tot en met de 4e K.I. met sperma van
verschillende ouderdom.

In de regel geven de rectaal uitgevoerde inseminaties betere resultaten
dan de vaginaal toegepaste, uitgezonderd bij de ie K.I. met sperma van
de 4e dag; bij de 2e K.I. met sperma van de 4e dag; bij de 3e K.I. met
sperma van de 4e dag en bij de 4e K.I. met sperma van de 3e dag. Meestal
is in deze gevallen het aantal verrichte inseminaties te gering om grote
waarde aan deze procentuele verschillen te hechten.

Bij het totale aantal K.I.\'s (1—7e K.I.) met sperma van 1 t/m 4 dagen
oud geeft de rectaal uitgevoerde inseminatie betere resultaten dan de
vaginale, behalve met het sperma van de 4e dag, waarbij de vaginale
gunstiger resultaten oplevert.

De leeftijd van het sperma blijkt over het algemeen weinig invloed op
het resultaat te hebben, uitgezonderd met sperma van de 4e dag. In dit

geval daalt het bevruchtingspercentage sterk bij de rectaal uitgevoerde
en stijgt het sterk bij de vaginaal uitgevoerde inseminaties.

In deze vereniging hebben 1599 inseminaties plaats gevonden, waarvan
979 onder rectale geleiding en 620 volgens de vaginale methode.

Van de eerstgenoemde leidde 63.5 % en van de laatstgenoemde 55.6 %
tot bevruchting, dus 7.9 % ten voordele van de rectale methode.

Resultaten Inseminatiekring Bunnik. In tabel 3 zijn weer alle inseminaties
vermeld, welke in deze vereniging met verschillende stieren werden ver-
richt.

In tabel 4 zijn de inseminaties met sperma van verschillende stieren,
vermeld in tabel 3, samengevoegd.

Grafiek 4 geeft de resultaten weer, welke zowel bij de rectale als de
vaginale inseminatie bereikt werden met sperma van verschillende leeftijd
bij de ie t/m de 4e K.I.

De uitkomsten van de rectale inseminatie zijn met sperma van de ie t/m
3e dag beter dan van de vaginale. Slechts bij sperma 4e dag en 3e K.I.
is het resultaat van de vaginale beter, maar aan dit resultaat moet, in
verband met het geringe aantal inseminaties, weinig waarde worden
gehecht.

Bij het totaal aantal uitgevoerde inseminaties met sperma van verschil-
lende leeftijd, wint de rectale het van d ■ vaginale methode (grafiek 5).

Grafiek 6 toont de resultaten van de ie t/m 4e K.I. met het sperma
van verschillende leeftijd. De resultaten van de rectale methode zijn
beter dan van de vaginale, met uitzondering van de 3e K.I. met sperma 4e
dag, maar het aantal inseminaties is weer zeer gering.

Uit het totaal aantal ie t/m 7e K.I.\'s met sperma van verschillende
leeftijd blijkt, dat de rectaal uitgevoerde inseminatie betere resultaten
geeft dan de vaginaal uitgevoerde. Met het toenemen van de ouderdom
van het sperma loopt bij beide methoden het bevruchtingspercentage
terug.

In totaal vonden in deze vereniging 1642 inseminaties plaats waarvan
947 onder rectale geleiding en 695 langs vaginale weg.

De resultaten van de onder rectale geleiding uitgevoerde inseminaties
zijn hier belangrijk beter (17.6 %) dan van de inseminaties, die vaginaal
werden toegepast.

Resultaten Inseminatiekring Vleuten. Voor de vereniging Vleuten zijn de-
zelfde berekeningen gemaakt als voor de twee voorgaande. Men vindt
deze terug in de tabellen 5 en 6.

Evenals bij de beide vorige verenigingen werden de bevruchtings-
percentages verkregen door toepassing van de rectale en de vaginale methode,
met sperma van verschillende leeftijd, van de ie t/m de 4e K.I. samen-
gebracht in een grafiek. (Grafiek 7).

Over het algemeen is het percentage bevruchtingen met de rectale
methode groter dan met de vaginale; slechts bij sperma 3e dag en 3e K.I.
is het andersom, maar het aantal uitgevoerde vaginale inseminaties is
zeer gering.

Ook uit het totaal aantal inseminaties met sperma van 1—4 dagen oud
blijken de resultaten der rectale methode beter dan van de vaginale
(grafiek 8).

Grafiek 9 doet uitkomen, dat bij de totaal cijfers van de respectievelijke
K.I.\'s met sperma van verschillende leeftijd, de rectale inseminaties betere

resultaten geven dan de vaginale. Het bevruchtingspercentage daalt met
toename van de leeftijd van het sperma. Bij de 3e en 4e K.I. schijnen uit-
zonderingen voor te komen, maar men mag niet vergeten, dat in deze
gevallen slechts een gering aantal vaginale inseminaties plaats vond.

In totaal werden in deze vereniging 1247 inseminaties uitgevoerd, waarvan
782 onder rectale geleiding en 465 langs vaginale weg. Het bevruchtings-
percentage van de rectale methode was 9.9 % hoger dan van de vaginale.

Tenslotte werden alle rectale en vaginale inseminaties welke in boven-
genoemde 3 verenigingen plaats vonden, samengevoegd (tabel 7) en voor
deze totale aantallen zijn dezelfde soort grafieken gemaakt als voor de
inseminaties in elke vereniging afsonderlijk.

Uit grafiek 10 blijkt, dat de bevruchtingsresultaten van de verschillende
K.I.\'s, uitgevoerd met sperma van verschillendeleeftijd,;bij de rectale methode
beter zijn dan bij de vaginale. Bij alle leeftijden van het sperma valt een
daling van het bevruchtingsperce-.tag waar te nemen van ie t/m 4e K.I.,
uitgezonderd de 4e K.I. bij sperma ie dag en de 3e K.I. met sperma 4e dag.

Bij de laatste zijn slechts weinig inseminaties verricht, bij de eerste is
het aantal vaginale inseminaties zeer klein.

Grafiek 11 wijst uit, dat nagenoeg bij alle K.I.\'s het bevruchtings-
percentage daalt met de toename van de leeftijd van het sperma. De
rectale inseminaties geven betere resultaten dan de vaginale.

Tesamen hebben in de 3 verenigingen 4497 inseminaties plaats gevonden.
Van de onder rectale geleiding verrichte, voerde 60.6 % tot bevruchting,
van de vaginale 48.3 %.

Het bevruchtingspercentage was dus bij de onder rectale geleiding
uitgevoerde inseminaties 12.3 % hoger dan bij de vaginale. Ook na wis-
kundige berekening blijkt dit een significant verschil te zijn.

Wij beschikken door samenwerking met de Directeur van de Gezond-
heidsdienst in de provincie Utrecht over de resultaten die bij de K.I.-
verenigingen in de provincie Utrecht na de ie K.I. werden verkregen.

In grafiek 12 zijn in de eerste 3 verticale kolommen deze resultaten
uitgewerkt. In rood zijn de resultaten aangegeven van de ie K.I. verricht
onder rectale geleiding in de verenigingen VI, M en B. Het rode kruisje
geeft het totaal gemiddelde van deze drie verenigingen weer. In groen
zijn de resultaten op dezelfde wijze aangegeven rrm- de. vaginale K.I.\'s
in deze verenigingen. Daaromheen zijn met zwarte punten de resultaten
aangegeven die in de overige verenigingen werden verkregen met vaginaal
uitgevoerde inseminaties. Het zwarte kruisje geeft het totaal gemiddelde
aan in de provincie Utrecht behaald na ie inseminatie.

In de overige kolommen zijn, dank zij de medewerking van Dr. Stegenga
de resultaten samengebracht van de K.I. verenigingen in de verschillende
provincies en met een kruisje aangegeven het gemiddelde resultaat van
alle verenigingen in die provincie.

Uit deze grafiek blijkt o.i. duidelijk, dat de resultaten behaald met
de rectale inseminaties behoren tot de beste van ons land.

Slechts enkele verenigingen komen zo hoog en slechts bij hoge uitzonde-
ring worden de onder rectale geleiding verkregen resultaten overtroffen.
Naast de betere bevruchtingsresultaten met de onder rectale geleiding
uitgevoerde K.I., heeft deze wijze van insemineren nog het voordeel,
dat over het algemeen de koeien rustiger staan dan bij de vaginale methode
en bovendien vervalt de sterilisatie van het vaginaspeculum.

Er werd een vergelijkend onderzoek ingesteld naar de resultaten van
de volgens rectale en vaginale methode toegepaste inseminaties.

In totaal vonden 4497 inseminaties plaats, waarvan 2708 rectaal en
1789 vaginaal.

Van de eerste voerde 60.6 % tot bevruchting, van de laatste 48.3 %.
Het bevruchtingspercentage was dus bij de onder rectale geleiding uitge-
voerde inseminaties 12.3 % hoger dan bij die welke volgens de vaginale
methode waren geschied.

Het bevruchtingspercentage vermindert met de toename van de ouder-
dom van het sperma.

A comparative study was made of the results of inseminations carried out according
to the rectal and vaginal methods.

A total of 4497 inseminations was performed, 2708 of which were done rectally and
178g vaginally.

Of the former group 60.6 % resulted in fecundation, of the latter group 48.3 %.
The impregnation percentage was therefore 12.3 % higher in the case of inseminations
performed with rectal guidance than in the case of those performed according to the
vaginal method.

Il a été fait un examen comparé des résultats, des inséminations appliquées d\'après
la méthode rectale et vaginale.

60.6 % des premieres citées amenaient une fécondation, ainsi que 48.3 % des der-
nières mentionnées.

Chez les inséminations appliqueés à l\'aide d\'introduction rectale le pourcentage de
fécondation était donc 12.3 % plus haut que chez celles qui avaient été faites d\'après
la méthode vaginale.

Le pourcentage de fécondation diminue en proportion de l\'augmentation de l\'âge
du sperme.

Eine vergleichende Untersuchung wurde angestellt nach den Resultaten künstlicher
Inseminationen, bei welchen teils die Methode mit Rectalleitung teils die Vaginalme-
methode angewandt wurde. Insgesamt fanden 4497 Inseminationen statt, v«r denen
2708 rectal und 1789 vaginal.

60.6 % der Rectalinseminationen und 48,3 % der Vaginalinseminationen führten
zur Befruchtung. Der Prozentsatz war also bei den unter Rectalleitung ausgeführten
Inseminationen 12.3 % höher als bei den Inseminationen, welche der Vaginalmethode
gemäsz statt gefunden hatten.

\') Green, W. VV. and Winter, L. M. University of Minnesota-Agriculture exp. St.
bull. 336—1946.

⁸) Lasley, J. F. and Bogart, R. Res. Bull. Missouri Agric. Expt. sta. 1943-376, p. 1-56.

1	2 3	4	k.	1

			\\
			\\
\\
		\\

		\\
		\\ V




-r	ect.

1	2	3	4	K.	i.


\\

	V
\\	V-
\\	\\		/ r


--P --V	E IA	3.	r.

	80
	70
O	60
z
	50
O
z	40
1—
X O	30
3
CC. >	20
m	10

RAPPORT OMTRENT DE ZIEKTETOESTAND VAN HET
NEDERLANDSE VEE OP DE FAZENDA RIBEIRAO
IN BRAZILIË

De Fazenda Ribeirao ligt in de staat Sao Paulo. Deze staat is de vrucht-
baarste van Brazilië en talrijke cultures zoals koffie, katoen, sinaasappelen,
ananas en vele tuinbouwproducten worden daar verbouwd. Ook vee-
teelt wordt er druk beoefend, mede door de twee zeer grote steden, die
zich in de staat Sao Paulo en in de aangrenzende staat Rio de Janeiro
bevinden. Het zijn de gelijkmanige steden Sao Paulo met 1.500.000 inwo-
ners en Rio de Janeiro met 2.000.000 inwoners. Daarnaast is de staat
Sao Paulo de drukste industriële en commerciële staat van Brazilië, zodat
zij wel eens de locomotief genoemd wordt, die 19 wagons moet trekken,
gezien de 20 staten waaruit Brazilië bestaat.

Hoewel de industrie zich in Brazilië sterk ontwikkelt, is het een over-
wegend agrarisch land. Echter slechts 4 % van de oppervlakte is in cultuur
cn hiervan ligt 50—65 % in de staten Sao Paulo, Minas Geraës en Rio
Grande do Sul. Ongeveer 4/5 van de bevolking leeft van agrarische pro-
ducten.

Runderen: 42.000.000; paarden: 7.800.000; ezels en muilezels:
4.200.000; schapen: 10.500.000; geiten: 6.600.000 en varkens: 24.000.000.

Runderen en paarden worden in alle staten van Brazilië gehouden,
maar ongeveer de helft bevindt zich in de staten Rio Grande do Sul en
Minas Geraës. Ezels en muilezels worden vooral als transportdieren ge-
bruikt. Schapen worden hoofdzakelijk gehouden in het verre zuiden,
vooral in Rio Grande do Sul. Geiten bevinden zich vooral in de Noor-
delijke provincies en worden gehouden voor de huiden, welke een belang-
rijk exportartikel zijn. Varkens bevinden zich vooral in de Staten Rio
Grande do Sul en Minas Geraës. Brazilië is het derde varkensland van de
wereld. Pluimvee is van geringe qualiteit, maar betere rassen worden
thans geïmporteerd en de pluimveehouderij ontwikkelt zich thans gunstig
in de omgeving van Rio de Janeiro en Sao Paulo.

Ongeveer 25 % van het slachtvee komt uit de staat Rio Grande do Sul,
wat de belangrijkste staat is voor vleesexport. Ongeveer 500.000 stuks
vee worden ieder jaar vetgemest op de gecultiveerde weiden van de staat
Sao Paulo. Deze beide staten zijn dan ook de enige twee waar Europeanen
aan de veehouderij doen. Daarvan is voor ons Sao Paulo het geschiktste,
doordat zij de meest gecultiveerde staat is van Brazilië. Voor Rio Grande
do Sul moet men wel over enige „wildwest" romantiek beschikken.

Van de 42.000.000 stuks vee, bevinden zich 10.000.000 in Rio Grande
do Sul en 11.250.000 in Minas Geraës. De grootste vetweiderij bevindt

zich in het district Barretos in de staat Sao Paulo, waar alleen al per
jaar 300.000 stuks vee vetgemest worden. Ook in de staat Minas Geraës
wordt*steeds meer aan vetweiderij gedaan. Het meeste vee vindt zijn weg
naar de grote koelhuizen in Rio de Janeiro en Sao Paulo. Er zijn in
Brazilië 18 grote koelhuizen en 70 huizen voor het bewaren van bevroren
en gedroogd vlees. In 1945 werden in de grootste abattoirs van Brazilië
geslacht:

Runderen: 3.800.000; varkens: 4.400.000; schapen: 1.000.000 en
geiten: 1.139.000.

1946 64.534 ton met een waarde van Cr. § 513.000.000.
(één cruzeiro is ongeveer Hfl. 0,20).

Brazilië is na Argentinië de grootste producent en exporteur van huiden
in Zuid-Amerika en op twee na de grootste van de wereld voor runder-
huiden.

De melkproductie ontwikkelt zich het sterkst in Minas Geraës, Sao
Paulo en Rio de Janeiro. De jaarlijkse opbrengst van kaas is ongeveer
45.000 ton.

De beste kaas komt van Minas Geraës en de namen „Minas" en
,,Mineiro" zijn zeer bekend; deze kazen hebben een pittige smaak.

Deze Fazenda ligt zeer gunstig t.o.v. de grote steden. Een uitstekende
betonweg loopt van Sao Paulo naar Campinas, een landelijk plaatsje
van 100.000 inwoners. Vandaar loopt een verharde weg naar de Fazenda.
Met een auto is het in 3 J uur gemakkelijk te rijden. Het klimaat is er
uitstekend. In de herfst en winter sub-tropisch en in het voorjaar en de
zomer tropisch. De nachten zijn koel, wat een groot voordeel is voor mens
en dier. De totale oppervlakte der Fazenda is 7000 ha waarvan thans 1000
in cultuur gebracht zijn, hoofdzakelijk voor veeteelt. Een belangrijk deel
is echter reeds ingezaaid met tarwe.

Het land, dat jaar geleden nog volledig ,,bush" was, is thans in
percelen gesplitst en de eerste gecultiveerde grasmatten zijn aanwezig.
Deze moeten echter nog zeer voorzichtig behandeld worden willen zij
niet door het vee kapot getrapt worden.

Het aantal bewoners van de Fazenda was in Mei 1950 circa 400 en het
aantal stuks vee circa 550.

De bewoners van de Fazenda zijn bijna allen Nederlanders. Slechts
enkele Brazilianen wonen tevens op de Fazenda en werken mede. Al het
andere wordt door de emigranten zelf verricht. Dit is dus niet alleen het
in cultuur brengen van de grond, maar ook het bouwen van de huizen,
het aanleggen van de wegen, de electriciteit en de waterleiding. De Fazenda
is een coöperatie en het bestuur wordt op democratische Wijze gekozen.

Oorspronkelijk bevonden zich op de Fazenda alleen Nederlandse
emigranten, boeren en handwerkslieden, bijgestaan door enkele topmensen.
Door de zeer snelle uitbreiding wordt de behoefte aan meer topmensen
met tropenervaring sterk gevoeld en daarin wordt dan ook voorzien.

Echter nog niet op alle gebied en het is wel zaak hieraan de grootst moge-
lijke aandacht te schenken. Gezien de zeer snelle ontwikkeling van deze
kolonie kan zij zich niet het tijdperk van experimenteren veroorloven,
maar zij zal direct gebruik moeten maken van de ruime ervaring, die bij
onze tropenkenners aanwezig is, zowel op het gebied van de veeteelt
als van de cultures.

Medio April kwam van de Fazenda een rapport binnen omtrent de
ziektetoestand van het vee. Oorspronkelijk was het met de vee-exporten
goed gegaan en men had rekening gehouden met een zeker percentage
aan verliezen tengevolge van transport en ziekte.

De verliezen werden echter dermate hoog en de ziektetoestand breidde
zich zo onrustbarend uit, dat men begon te, wanhopen aan de mogelijk-
heid om op de Fazenda vee te houden.

Het betreffende rapport was opgesteld door Ir. Heymeyer, oprichter
en leider van de coöperatie en de Heren Croon en Van Kampen, twee
Nederlandse emigranten-boeren belast met de zorg over het vee.

„Begin Februari 1950 brak mond- en klauwzeer uit onder het inlandse
vee in een weide, welke op ongeveer 1000 meter afstand van het Hollandse
vee verwijderd ligt en daar geen rechtstreeks contact mee heeft.

De ziekte heeft zich inmiddels in verre omtrek uitgebreid onder het
inlandse vee.

1. Op 27 Februari traden de eerste verschijnselen van mond- en klauw-
zeer (M/K) op onder het Hollandse vee en wel onder een groep van
63 dieren, bij welke eind Januari het immunisatieproces was geëindigd.
(Bedoeld wordt het praemunisatie proces tegen de piroplasmose en
anaplasmose).

Deze dieren waren op 8 November 1949 op de Fazenda gearriveerd
en de volgende dag ingespoten met 5 cc Vacina anti-aftosa van het
Laboratorium Leivas Leite (Prof. Sylvio Torres).

De jonge dieren werden het eerst aangetast. Aanvankelijk breidde
de ziekte zich langzaam uit en scheen niet ernstig.

2. In de verdere tien dagen verergerde de ziekte en tastte toen ook twee
andere groepen aan, een van 80 stuks en een van 19 stuks, die op 25
November 1949 resp. 15 December 1949 in Nederland waren gevac-
cineerd met Italiaans vaccin tegen M/K. Van beide groepen was de
immunisatie begonnen op 23 Januari en het proces was derhalve nog
niet geëindigd. In deze groepen begon de aantasting niet het eerst
uitsluitend bij de jongere dieren, maar werden oudere en jongere
dieren tegelijk aangetast. Tot op heden bleven van beide groepen
slechts 10 dieren gespaard van aantasting.

3. Buiten de onder 1 en 2 genoemde dieren bevinden zich op de Fazenda
240 dieren, die het immunisatie-proces reeds 12—5 maanden achter
de rug hebben. Deze werden op 14 Januari gevaccineerd met vaccin
van Prof. Torres. Van deze 240 dieren werden er tot op heden slechts
10 aangetast en wel in lichte mate. Ernstig klauwzeer trad niet op.

4- Bij de eerst bedoelde dieren (sub. i en 2), die dus nog in het immuni-
satie proces waren of dit eerst kort achter de rug hadden, blijkt het
mondzeer vrij snel te genezen, na ongeveer een week.

Het klauwzeer is zeer ernstig. Bij ongeveer de helft van de aange-
taste dieren komt een zeer ernstige klauwontsteking voor. Ondanks het
schoonhouden en het verplegen van de klauwen gaat de ontsteking
verder.

De hoeven laten los langs de randen, vooral achter. De dieren kunnen
niet meer staan of gaan overkoot staan. Opgezwollen kroonrand. De
etter hoopt zich op van de klauw tot het spronggewricht, meestal
echter aan de voorpoten en in dat geval zelfs oplopend tot de schouder.
De voorknie gaat open en massa\'s etter spuiten er uit bij enig masseren.
Inwendig gaat de ontsteking soms verder en het dier sterft eraan. Tot
op heden zijn 7 sterfgevallen voorgekomen in de sub. 1 bedoelde groep
en 4 in de sub. 2 bedoelde groep.

5. Vier van de onder 1 en 2 bedoelde dieren werden niet geïmmuniseerd
omdat zij drachtig waren. Deze dieren kregen het M/\'K slechts in zeer
lichte graad en wel alleen in de mond gedurende een week.

6. Op 28 Februari en 28 Maart arriveerden telkens 50 dieren, die vol-
ledig aan de infectie bloot stonden. Tot op heden, 7 April, is niet een
der dieren aangetast.

7. Na de immunisatie van de dieren komt als een vrij algemeen ver-
schijnsel voor, dat de dieren op verschillende plaatsen van het lichaam,
meestal echter op de ribben, de billen en de schouders, bulten krijgen
ter grootte van een sinaasappel tot een meloen. Dit is omstreeks 14
dagen na het einde van de immunisatie. De bulten zijn hard, worden
ingesmeerd met kampfer-teerzalf en na 4 dagen is de bult zacht en
spuit de etter er onder grote druk naar buiten uit.

De openingen worden grote wonden, die soms zeer diep moeten
worden uitgesneden. Merkwaardig is, dat de dieren, die na de immu-
nisatie door mond- en klauwzeer worden aangetast, deze bulten niet
krijgen. Schijnbaar, verzamelt de etter die in het lichaam wordt
gevormd, zich bij aantasting door mond- en klauwzeer in de poten,
waarbij zich dan de sub. 4 genoemde verschijnselen voordoen.

a. Gedurende enige tijd na de immunisatie tegen anaplasmose wordt
de immuniteit tegen mond- en klauwzeer, waartegen vóór het immu-
nisatie-proces was gevaccineerd, teniet gedaan. Of deze zich weer
herstelt, is moeilijk te zeggen, maar twijfelachtig.

b. De vaccinatie met het Italiaanse vaccin schijnt voorbehoedend te
werken, althans zolang de dieren niet in het immunisatie stadium
van „anaplasmosis" verkeren of kort daarna.

i. Is het wenselijk de dieren na de immunisatie opnieuw te vaccineren
tegen M/K? Zo ja, hoeveel tijd er na, gelet op de verzwakte toestand
en de bloedarmoede van de dieren na de immunisatie ?

2. Hoe kan men bij een aantasting van M/K voorkomen, dat als secun-
daire aantasting panaritium optreedt. Is penicilline een middel om
het herstel te bevorderen ? Wij hebben geprobeerd anaseptil en Belgad,
hetgeen weinig hielp.

3. Is er een middel om het herstel-proces van de dieren, die door de immu-
nisatie verzwakt zijn te versnellen, gelet op de bloedarmoede?

4. Blijkbaar geeft de behandeling tegen ana- en piroplasmose aanleiding
tot zeer sterke ettervorming in het lichaam, welke etter zich via bulten,
welke over het hele lichaam voorkomen, een uitweg baant.

De vraag rijst of deze ettervorming niet kan worden voorkomen
(penicilline?). Het lijkt niet uitgesloten, dat dan ook de klauwont-
steking bij mond- en klauwzeer niet die vormen aanneemt.

Ons valt op de buitengewoon grote hoeveelheden medicijn, die
soms ingespoten wordt bij de immunisatie.

Het komt voor, dat de dieren, die een temperatuur hebben van
40° C. en meer dan 4 % anaplasmose gedurende twee tot drie weken
per dag de volgende hoeveelheden ingespoten krijgen:

250 cc Glucose oplossing 50 %, waaraan toegevoegd
20 cc Vitamine C (40.000 E.)
20 cc Hexamethyleentetramine
10 cc Vitamine BI of Belgad.

Jongere dieren beneden het jaar, ontvangen de helft van de hier-
boven genoemde hoeveelheid.

P.S. De sterke klauwontsteking is vermoedelijk niet direct gevolg van
het M/K, maar een secundair verschijnsel, dat vereregrd wordt als gevolg
van de immunisatie (die klaarblijkelijk altijd ontstaat, maar misschien
onnodig bij goede behandeling). Vermoedelijk is deze klauwontsteking
panaritium.

De ernst van de toestand maakte het noodzakelijk, dat zo snel mogelijk
iemand naar de Fazenda overkwam om te trachten een oplossing te vinden.
Na slechts enkele dagen voorbereiding vertrok ik op Donderdag 27 April
per K.L.M. naar Rio de Janeiro en van daar eerst per vliegtuig naar
Sao Paulo en verder per bus naar de Fazenda.

Bij mijn aankomst aldaar werd de volgende ochtend het onderzoek
begonnen door eerst eens polshoogte te gaan nemen op de verschillende
boerderijen om een indruk te krijgen omtrent de ernst en de omvang van
de ziektetoestand. Voor een deel waren de dieren bij elkaar gebracht in
een kraal, voor een ander deel waren zij her- en derwaarts verspreid,
hetzij op de stallen, hetzij in het weiland, wanneer zij niet meer konden
lopen. In totaal waren een 80 tal runderen aangetast van de ongeveer 550.

Bij dit oppervlakkig onderzoek bleek reeds dadelijk, dat de infectie,
die hierbij in het spel was, geen mond- en klauwzeer was, maar een andere,
die misschien met het M/K in verband stond, maar ook spontaan kon
optreden.

Uit het verhoor van de Heren Croon en D. van Kampen en uit enige
verspreide mededelingen bleek:

In quarantaine geweest in het Dep. Prudugao Animal Aqua Branca
te Sao Paulo. Dit station is een grote, parkachtig aangelegde, quaran-
taine-plaats voor vee. Hier werden zij door de Braziliaanse dierenartsen
gepraemuniseerd tegen de piro- en anaplasmose.

Hebben geen M/K gekregen en zijn altijd goed gebleven. Hebben
thans voor de tweede keer gekalfd en geven een behoorlijke melkgift.

Enkele runderen gingen vrij plotseling dood onder verschijnselen van
verstopping en tympanie. Opnieuw ingeënt tegen M/K op 21/6/1949
met vaccin van Prof. Torres. Daarna onder deze dieren geen uitbraak
van M/K meer. Wel traden hierbij reeds etterbuiten op, waaraan op de
Fazenda nog één dier gestorven is.

In Holland gevaccineerd tegen M/K met vaccin van S.V.O.I. Prae-
munisatie begonnen op 11/2/1949.

Op aanraden van enkele Brazilianen werd meer zout bijgevoerd, waarna
de verschijnselen van verstopping en tympanie, zoals in groep II, niet
meer voorkwamen.

Aangekomen te Aqua Branca op 18/6/1949.
In Holland gevaccineerd tegen M/K met vaccin van S.V.O.I.
Praemunisatie-proces begonnen op 15/7/1949.
M/K gekregen te Aqua Branca vier dagen na aankomst.
Volgens onderzoek van Dr. E. Trapp van het Instituto Biologica te
Sao Paulo was dit type O.

Op dat ogenblik waren de goede stallen op de Fazenda klaar en werd
toestemming gegeven om de dieren meteen door te transporteren naar
de Fazenda. De kosten in het quarantaine station waren n.1. zeer hoog.
Praemunisatie-proces begonnen op 23/11/1949.
Opnieuw ingeënt tegen M/K met vaccin Torres op 9/11/1949.
Op 27/2/1950 brak M/K uit met zeer snel optreden van abcessen,
resp. phlegmonen.

Gevaccineerd in Holland met M/K vaccin van het S.V.O.I. en Italiaans
vaccin type C.

Gevaccineerd in Holland met vaccin van het S.V.O.I. en Italiaans
vaccin type C., op één dier na.

Praemunisatie-proces van de groepen VIII en IX begonnen op 23/1 /1950
en wel bij 95 dieren. Niet bij vier dieren, daar deze hoog drachtig waren.

Het ene dier, dat in Holland niet geënt was tegen M/K, hier geënt
met vaccin Torres, maar stierf aan M/K.

Alle dieren uit de groepen I tot en met VI werden op 14/1/1950 nog-
maals gevaccineerd met het M/K vaccin van Prof. Torres. Desondanks
kregen nog 12 dieren, hoewel in lichte mate M/K. Acht kalfjes werden
op 14/1 geënt met het M/K vaccin van Bellorizonte. Deze hadden
juist M/K, tezamen met enige Zebu kalveren, die in dezelfde weide liepen,
toen ik op de Fazenda arriveerde. Deze kalveren waren geboren voor
14/1/1950. Van de kalveren geboren na 14/1/1950 had nog geen M/K
gekregen. Ook de moederdieren niet.

De vier dieren uit groepen VIII en IX, welke niet gepraemuniseerd
waren wegens de dracht, hebben in lichte mate M/K gehad.

De dieren uit groep II kregen M/K na het praemunisatie-proces. Deze
dieren waren erg ziek geweest in de anaplasmosephase en hebben ernstig
M/K gehad met veel secundaire verschijnselen aan de benen, maar zijn
tenslotte genezen.

aangetast met abcessen en phlegmonen en 25 andere dieren vertoonden
kreupelheden door klauwaandoeningen.

Uit de anamnese is de bijgaande staat samengesteld, waaruit gemakke-
lijker is af te lezen wat de diverse verschijnselen zijn geweest bij de ver-
schillende groepen, wanneer zij M/K hebben gekregen en wanneer zij
opnieuw hiertegen gevaccineerd zijn geworden met het resultaat daarvan.

Gedurende mijn aanwezigheid zijn nog twee koeien in de allereerste
dagen gestorven. Een is opgeofferd voor sectie en drie zijn gedood wegens
ernstig lijden en gebrek aan medicamenten.

55 w?.ren toen nog ernstig ziek met een verloop als bij de reeds gestorven
koeien.

25 dieren waren minder sterk aangetast en vertoonden alleen nog maar
kreupelheden.

Derhalve was 22.5 % van de veestapel uitgeschakeld als kapitaal voor
de Fazenda.

De gemiddelde waarde van een rund op de Fazenda is Hfl. 3000.—,
zodat een kapitaal dreigde verloren te gaan van Hfl. 360.000.—.

Alvorens de dieren naar Brazilië verscheept worden, worden ze hier
te lande t.b.c. vrij (niet reagerend) afgeleverd en gevaccinneerd tegen
M/K met het vaccin van het S.V\'.O.I. en met het Italiaanse vaccin voor
het type C van de M/K.

Tevens worden ze ingeënt tegen Brucella abortus Bang met de Strain
19 cultuur van de R.S.I.

De eerste groepen werden in quarantaine gehouden te Acjua Branca
om de praemunisatie tegen de piro- en anaplasmose door te maken. Te
Aqua Branca zijn vrij veel dieren aan dit proces gestorven, mede door
enige andere oorzaken als verstopping en tympanie door zoutgebrek. Er
stierven 47 van de 351 dieren, derhalve 13.4 %.

Reeds hier kregen de dieren M/K en wel meestal 50 dagen na het
begin van het praemunisatie-proces. Een groep, n.1. groep VI, kreeg reeds
vier dagen na aankomst M/K. Abcessen traden meestal wel op, maar
het verloop was niet ongunstig. Wanneer de dieren daarna op de Fazenda
kwamen, genazen ze vrij spoedig en deden het verder goed. Een dier
kreeg abcessen op de Fazenda en is hieraan gestorven. Een dier (no. 105)
kreeg een phlegmoon in de wei dat tot de dood voerde.

Ingaande groep VII zijn de dieren rechtstreeks naar de Fazenda ge-
voerd, omdat men hoopte dan minder verliezen te hebben. Zekerheids-
halve werd groep VII eerst nogmaals ingeënt tegen M/K met het vaccin
van Prof. Torres en daarna gepraemuniseerd. Desondanks trad M/K
op en werden de dieren op raad van Brazilianen de „bush" ingestuurd.
Hier ontwikkelden zich ernstige phlegmonen zowel bij groep VII als bij
de groepen VIII en IX welke niet opnieuw gevaccineerd waren tegen
M/K.

In de „bush" trad de epidemie in zijn volle omvang op. De dieren werden
ontzettend geplaagd door vliegen en horzels. De verwondingen, die

hierdoor optraden, besloegen soms de gehele zijflanken, die dan bezaaid
waren met veie noot- tot appelgrote abcessen, Ook kreeg ik soms de indruk
dat deze abcessen de lymphebanen volgden; zo lagen zij soms in ketens,
vooral aan de hals en het kossum.

In alle abcessen en phlegmonen waren vliegenlarven in overvloed aan-
wezig, soms dermate, dat ze er wel met een lepel uitgeschept konden
worden.

Tenslotte konden de dieren helemaal niet meer lopen, zij gingen liggen,
hielden helemaal op met eten en stierven.

Bij mijn aankomst op de Fazenda waren de groepen X en XI nog in
het praeminusatie-stadium en bevonden zich op stal. Zij vertoonden geen
enkel verschijnsel, evenals groep XII, welke juist gearriveerd was.

De haard van het phlegmoon bevond zich altijd in de bilspieren,
in de schouderspieren of boven het schouderblad dan wel of in de
kaakspieren, op een diepte van 5—10 cm. Vandaar uit liepen talloze
fistelkanalen naar de oppervlakte, soms wel tot een meter en meer
afstand van de haard. Tussen deze ver verwijderde uitgang en de
haard bevonden zich verschillende kleinere phlegmonen.

Alles stond echter met elkaar in verbinding. Uit de openingen kwam
een sterk ruikend vocht gemengd met gas en van roodbruine tot
donkerbruine kleur. Bij het insnijden van de haard, waarin zich het
vocht en het gas bevonden, bleek deze nooit erg groot, n.1. nooit groter
dan 3—5 cm. De spieren in de omtrek waren echter alle aangetast,
geel-bruin verkleurd en gaven de indruk alsof er zwarte strepen door-
liepen. Wanneer er in gesneden werd kon men er als van kaas plakken
afsnijden. Enig gevoel zat er niet meer in. Zo waren de phlegmonen
in de bilspier met een haard van 5 cm en een totale doorsnede van
30 cm lang en 15 cm diep.

Het gewone beeld, zoals hier te lande vroeger na een M/K epidemie
ook optrad. Hierbij misschien extra nog de geweldige wildvlees woe-
keringen in de tussenklauwspleet, zodat de hoeven ver van elkaar
kwamen te staan. De hoefgewrichten waren in ernstige gevallen reeds
aangetast en ook de hoornwand liet aan alle kanten los.

Dubbele zolen waren bij alle dieren aanwezig, met daaronder zooi-
zweren besmet met vliegenlarven.

Een rund werd geseceerd. Alle organen waren in orde. Er werden
geen abcessen of phlegmonen in de inwendige organen gevonden.

Hoewel dit dier reeds in een zeer ver stadium was, werden met het
blote oog geen degeneratieve veranderingen aan de organen gevonden.

De eerste indruk van het phlegmoon was boutvuur. In plaats echter
van een donkerrood aspect was hier alles geel. Een bacteriologisch onder-
zoek was dus zeker gewenst, want behalve de gewone etter-verwekkers,
was hier ongetwijfeld nog een andere bacterie in het spel.

Dit onderzoek werd verricht door Dr. Evaldo Trapp van het Instituto
Biologica te Sao Paulo. Dit instituut is een uitermate modern ingericht
laboratorium voor alle planten- en dierziekten. Het is een kolossaal gebouw
in de stijl van het gebouw van dat der spoorwegen te Utrecht, maar dan
zeker tweemaal zo hoog en groot.

Uit het onderzoek bleek, dat de verwekker van de phlegmonen de
Corynebacterium pyogenes was.

Volgens mededeling van Dr. Trapp, kwam deze bacterie als inheemse
weide-infectie regelmatig in Brazilië voor.

Bij nader beschouwen waren er drie mogelijkheden waardoor deze
bacterie kon optreden:

3. Verontreiniging van de geneesmiddelen of onvoldoende zuiver werken
bij de praemunisatie tegen de piro- en anaplasmose.

Wat ten tweede betreft, dit zou dan bij groep VII het geval kunnen
zijn geweest, maar daar tegenover staat, dat daarna nog zoveel dieren
werden aangetast (n.1. VIII en IX) door de C. pyogenes, welke toch niet
gevaccineerd waren met het Vaccin van Prof. Torres.

Wat ten derde betreft, over het algemeen zagen de gebruikte genees-
middelen er goed uit. De toediening echter ging tamelijk primitief en m.i.
werd bij de intraveneuse injectie niet altijd de voldoende reinheid betracht.
Evenwel de groepen X en XI schenen hiervan geen hinder te ondervinden.

Er rest ons dus de inheemse weide-infectie en dit is ook wel het meest
aannemelijk, daar de dieren vooral ziek werden toen ze in de weide en
„bush" gestuurd werden.

Ondanks het feit, dat de dieren hier te lande geënt zijn tegen drie
stammen M/K, werden zij bijna alle in Brazilië ziek. Meestal trad het
op 50 dagen na het begin van het praemunisatie-proces.

Er was dus zeer spoedig een immuniteitsdoorbraak. Bij een groep
zelfs vier dagen na aankomst (VI), dus voordat zij gepraemuniseerd
werden.

Om te trachten hierin verbetering te brengen heeft men in Brazilië
nogmaals geënt tegen M/K en wel met het vaccin van Prof. Torres.

De Zebu\'s, die zich op en rondom de Fazenda bevinden, lijden constant
aan M/K. Echter steeds in lichte mate en wanneer zij een tijdje in de
„bush" gestuurd zijn, keren zij genezen van alle klauwaandoeningen terug.

Te Aqua Branca werd door Dr. Trapp het type O gevonden en volgens
hem is dit ook het meest voorkomende type onder de Zebu\'s.

De dieren, die alles doorstaan hadden en nogmaals gevaccineerd waren
tegen M/K met vaccin van Prof. Torres, hebben daarna geen M/K
meer gehad, ondanks het feit dat er M/K op de Fazenda was. De Kalfjes
welke geënt waren met vaccin van Bellorizontf. kregen wel M/K.

Zowel van een Zebu als van een Hollandse stier werd materiaal ver-
zameld en opgezonden naar Dr. Trapp te Sao Paulo en naar Prof. Dr.
S. Torres, Laboratorium Leivas Leite te Pelotas, Rio Grande do Sul.

Het antwoord ben ik echter nog steeds wachtende. Het is inderdaad
wel van belang om te weten, welke type of welke types er in het spel is
of zijn.

Geprobeerd werd materiaal naar Holland op te zenden. Voor dat doel
had ik meegenomen een Sperma-container van Mortensen, omdat
daarmede enige dagen een temperatuur van niet hoger dan 5⁰ C. gehouden
kan worden. Het organiseren gaf echter te veel moeilijkheden. Wij moesten
zelf de container per vliegtuig naar Rio de Janeiro brengen en hem daar
proberen mede te geven met de K.L.M.

Zowel de piroplasmose als de anaplasmose zijn de twee meest voor-
komende protozoaire ziekten in Brazilië en het is gewenst de dieren, die
in Brazilië geimporteerd worden, hiertegen te praemuniseren. Dit gaat
uit van de staat en geschiedt door de Braziliaanse dierenartsen. Ik kreeg
niet de indruk, dat dit noodzakelijk was en men mag het, geloof ik, zelf
ook wel doen. Ik kreeg ook niet de indruk, dat het verplicht was, maar
met het oog op de verkoop van ons vee in Brazilië is het wel noodzakelijk
en voor het vee zelf natuurlijk ook.

De dieren werden alle ingespoten met het bloed van een donor en wel
circa 15 cc subcutaan. Er werden geen leeftijdsverschillen in acht genomen.

Op de 7de dag na de infectie werd begonnen met het microscopisch
bloedonderzoek en wel van de dieren, die een hogere temperatuur hadden
dan 39,6° C. Gewoonlijk zijn er gedurende de eerste 7 dagen geen piro-
plasmata in het bloed, hoewel een enkele maal reeds op de 5de dag tem-
peraturen voorkwamen van 41⁰ C.

Van de 7e dag af tot 25 dagen daarna werd tweemaal per dag tempera-
tuur opgenomen en wel om 9 uur \'s ochtends en 3 uur \'s middags. De
middagtemperaturen liggen gewoonlijk {—1° C. hoger dan de ochtend-
temperaturen.

Na de 32ste dag der infectie treedt de anaplasmose-phase op en hierbij
komen veel hogere temperaturen voor, en ook langduriger. Tempera-
turen van 42⁰ C. zijn geen uitzondering. De dieren vertonen geen eetlust
meer. Icterus en anaemie komt op. Is deze phase afgelopen, dan komt
bij enkele dieren nogmaals piroplasmose naar voren.

De dieren, welke een hoge temperatuur hebben t.g.v. de piroplasmose
worden intraveneus ingespoten met 20 cc 2 % Trypaflavine oplossing
tezamen met 25 cc 20 % Ol. camphoratum subcutaan. Deze therapie
werd net zo vaak herhaald totdat de temperatuur normaal was.

Ernstige verschijnselen deden zich over het algemeen in de piroplasmose-
phase niet voor.

Dieren, welke een temperatuur van 40° C. of hoger en 4 % of meer
anaplasmata in het bloed hadden, kregen intraveneus toegediend:

250 cc Glucose 50 % tezamen met
20 cc Vitamine C (80.000 E.)
20 cc Hexamethyleentetramine 20 % en
10 cc Belgad.

Daarbij soms nog 10 cc Vitamine Bj (aantal eenheden onbekend).
Tevens ontvingen ze alle 10 cc Leverextract met ijzercitraat. Over het
preparaat Belgad deed men erg geheimzinnig, maar bij navraag in Sao
Paulo bleek het een a-specifieke eiwitverbinding te zijn.

Ook deze therapie werd zo vaak herhaald totdat de temperatuur ge-
weken was. De enkele gevallen, die daarna nogmaals een piroplasmose-
aanval kregen, werden weer met trypafiavine behandeld.

De gevolgen van deze praemunisatie, vooral die tegen de anaplasmose,
waren zeer ernstig. De verzwakking die optrad was algemeen, de anaemie
en icterus langdurig. Bloedwateren tengevolge van de piroplasmose trad
wel op, maar niet vaak. De icterus trad meestal op omstreeks de 40ste
dag na de infectie.

Het gehele proces was pas afgelopen na circa 50 dagen. Gedurende de
anaplasmose-phase stierven de meeste dieren, o.m. enige waardevolle
stieren, die plotseling heftig benauwd en wild werden en acuut succom-
beerden. Helaas is hierna geen bloedonderzoek direct na de dood verricht.

Kalveren in Brazilië geboren uit gepraemuniseerde moeders behoeven
niet opnieuw gepraemuniseerd te worden als zij gedurende 6 maanden
geheel tekenvrij gehouden worden, volgens een Braziliaanse mededeling.

4. In de weide-infectie door Corynebacterium pyogenes, waarbij het
panaritium en de andere secundaire aandoeningen na M/K opge-
treden, als porte d\'entree voor deze infectie moeten worden opgevat;

Ingericht werd een ziekenstal waar de ernstig zieke dieren opgestald
werden. De minder ernstige werden verzameld in een kraal.

Alle abcessen werden geopend en gecuretteerd.
De phlegmonen werden eveneens geopend en gedraineerd. De
kleine phlegmonen werden geheel uitgesneden. De grote zover mogelijk
verwijderd. Dagelijks werden zij gecuretteerd en uitgespoeld met een
sterke (10—20 %) oplossing van Argentum proteinatum. Dit laatste
middel voldeed uitstekend. De stank, die uit de phlegmonen kwam,

was al op een afstand van een honderd meter te ruiken. Na een week
aldus behandeld te zijn, was de stank geheel weg en begonnen de
wonden na curetteren te bloeden, zodat er weer herstel van het weefsel
begon op te treden.

De geopende abcessen werden na grondig gereinigd te zijn, volgestopt
met jodiumzalf. Rondom de abcessen en de phlegmonen werd een
kring van 10 % D.D.T. zalf gesmeerd tegen de vliegen. Dit voldeed
beter, dan het bestuiven met D.D.T. Namen we zalf, dan konden we
wel 24 uur wachten met het opnieuw reinigen van de wonden. Na
bestuiven met D.D.T. \'s ochtends zaten \'s middags de wonden alweer
met vliegeneieren.

Het gehele genezingsproces was een voortdurende strijd tegen de
larven. De tijd tussen het ter wereld komen van de eieren en het uit-
komen hiervan was in de meeste gevallen niet langer dan 2—3 uur,
en volgens een der emigranten waren er vliegen, die levende larven
legden. Deze heb ik zelf niet gezien, maar wanneer we eens vergaten
onmiddellijk D.D.T. zalf rond de wond te doen, dan zaten er soms
na een half uur al larven in.

Van één koe moest de hele kaak worden geopend wegens een phleg-
moon daarin. Van een ander rund moest het carpaalgewricht geopend
en gecuretteerd worden. Dit gewricht werd verder onder verband
behandeld en steeds dik in de levertraanzalf gehouden. Het been werd
recht gespalkt. Ongetwijfeld zal daarna ankylosis optreden, maar
indien er nog eens een kalf van die koe gefokt kan worden, is de schade
er weer uit.

Alle dieren hadden dubbele zolen, met daaronder zoolzweren, soms
aan vier voeten tegelijk. Alle klauwen moesten besneden en de losse
wanden weggehaald worden, waarbij de zoolzweren evenals de kroon-
randfistels ruim werden blootgelegd.

De wildvleeswoekeringen in de tussenklauwspleet werden eveneens
alle verwijderd.

In één geval werden beide klauwen geamputeerd in de hoop het
dier daarmede in leven te houden, hetgeen volgens latere mededeling
gelukt is.

Alle klauwprocessen werden onder verband behandeld, waarvoor
heel wat zakken gescheurd moesten worden. Dagelijks werden zij be-
handeld, nagekeken op vliegenlarven en werderom dik in de levertraan-
zalf gezet. De genezing werd hierdoor gunstig beïnvloed. De wonden
granuleerden mooi.

Alle runderen, die grote abcessen en/of phlegmonen hadden, werden
met penicilline en streptomvcine behandeld. De temperaturen waren
alle hoog, steeds om en nabij de 41 ° C. (De normale temperatuur
van een stal gezonde koeien was \'s ochtends gemiddeld 38,7° C. en
\'s middags 38,9° C.)

De allerergste kregen de eerste dag 1.000.000 E. depót penicilline
Mérieux en de volgende dagen per dag 5 X 100.000 E. procaine
penicilline in tubes Burroughs Wellcome. Tevens ontvingen zij de
eerste dag 80 cc streptomycine Mérieux en de volgende dag 60 cc.

alle temperaturen beneden de 40° C. Na acht dagen behandelen
waren de temperaturen geen van alle hoger dan 39,5° C. Alleen de
koeien, die nog uiterst moeilijk, alleen met hulp, konden rijzen hadden
nog wat hogere temperatuur. Zelfs de koeien met de grootste phleg-
monen in de bilspieren en schouderspieren kwamen na vier dagen uit
zichzelf weer overeind, begonnen te eten en te herkauwen. In de
eerste dagen werd ook nog wat sulfanilamide poeder per os gegeven
en ter ondersteuning van de eetlust bicarb. natr. tezamen met aro-
matisch plantenpoeder. De runderen, die een sterke anaemie hadden,
kregen dagelijks intraveneus 0,5—1 1 glucose tezamen met 20 cc
Robasfer.

De koeien werden alle dagelijks gewassen en hun ligplaatsen voort-
durend gereinigd.

Dr. E. Trapp bereidde voor de Fazenda een specifiek vaccin van
Corynebact. pyogenes, waarmede alle dieren op de Fazenda geënt
werden. De vaccinatie bestond uit drie injecties met een tussenpauze
van 7—10 dagen. De dieren zouden slechts eenmaal in hun leven hier-
tegen geënt behoeven te worden, daar ze nadien wel aan een dusdanige
infectie zouden blootstaan, dat de immuniteit onderhouden zou worden.
De kalveren moeten echter eerst geënt worden, alvorens ze de wei in
kunnen.

Twee en een halve week na de behandeling waren er nog drie koeien,
die geen vooruitgang te zien gaven. Zij hadden uitgebreide gewrichtsver-
anderingen, zowel aan de voor- als aan de achterbenen. De eetlust was
gering, hoewel ze wel lagen te herkauwen. De temperatuur was door de
behandeling vrijwel normaal geworden. Ze konden echter onmogelijk
rijzen. Mede door gebrek aan medicijnen en uit humanitaire overwegingen
werd besloten deze dieren te schieten.

Alle andere dieren gingen regelmatig vooruit. Eind Juli berichtte men
mij, dat slechts een 20 koeien nog wat nabehandeling behoefden.

Voor de toekomst was het noodzakelijk om een praeventieve therapie
op te stellen ter vermijding van dergelijke ziekte-uitbraken. Hierbij moest
min of meer a 1\'improviste te werk worden gegaan. Ik meende de volgende
richtlijnen te moeten geven.

1. Strengere controle op het vee bij het afzenden uit Nederland, vooral
t.o.v. abortus Bang, runderhorzel, scabiës en trychophytie.

2. Na aankomst op de Fazenda een acclimatisatie periode van minstens
3—4 weken op stal. Gedurende deze tijd kunnen de dieren ingeënt
worden tegen de Corynebact. pyogenes.

4. Na dit proces herënten tegen M/K met de daarvoor in aanmerking
komende stammen. Het verdient aanbeveling de enting tegen M/K
iedere zes maanden te herhalen.

a. Dieren, die pas gearriveerd zijn, moeten worden opgestald op geheel
teken-vrij hooi.

b. De koeien moeten dagelijks gewassen en van alle mestdelen ontdaan
worden. Evenzo de op stal staande stieren en het jong vee.

c. Dagelijks moeten de hoeven gedesinfecteerd worden met 2 %
natronloog oplossing.

d. Minstens tweemaal per week moeten de stallen geschrobd worden
met 2 % natronloog. De overige dagen met gewoon water goed
schrobben.

e. Minstens tweemaal per week moeten de dieren besproeid worden
met een derrisoplossing.

6. Ter verhoging van de weerstand verdient het aanbeveling om een
goed mineralenmengsel bij te voeren, waarin de sporenelementen niet
mogen ontbreken. Ook extra doseringen vitamine A kunnen de weer-
stand verhogen. Drachtige dieren kunnen vitamine E in capsules
of pro injectione gegeven worden, om te trachten het verwerpen
tegen te gaan.

7. Voor dieren, die de vaccinaties doorgemaakt hebben, moeten de na-
volgende maatregelen in acht genomen worden:

c. Vooral moet er op gelet worden, dat als de dieren op stal komen
om gemolken te worden, de stal geheel gereinigd moet zijn. Onmid-
dellijk nadat de dieren gemolken zijn, moet de stal weer geheel
gereinigd worden.

d. Met nadruk moet er op gewezen worden, dat degenen, die belast
zijn met het reinigen der dieren en het wegruimen van de mest,
niet tot melken overgaan alvorens zij hun handen goed gereinigd
hebben.

e. Mochten gedurende het reinigen der dieren, verwondingen opge-
merkt worden, dan moeten deze eerst gereinigd en behandeld
worden met jodiumzalf. Horzelbuiten moeten worden behandeld
met paradichloorbenzolzalf.

a. Dagelijkse oppervlakkige controle. Ernstig verwonde dieren moeten
onmiddellijk worden opgestald en behandeld.

b. Minstens eenmaal per week moeten de dieren aan een grondig
onderzoek onderworpen en daartoe in een kraal gedreven worden.
Bij deze gelegenheid moeten de dieren gewassen, de wonden gedes-
infecteerd, de horzellarven uitgeknepen en de hoeven gecontro-
leerd en met natronloog behandeld worden.

8. Alle werkelijke zieke dieren, door welke ziekte dan ook aangetast,
moeten onmiddellijk uit de stal of het koppel gehaald en naar de aparte,
daartoe bestemde ziekenstal gebracht worden. Het is absoluut ongewenst

Dit geldt zowel voor dieren in eigendom van de coöperatie als voor
dieren in eigen bezit.

Uit de omvang en de ernst van de epidemie op de Fazenda blijkt overduidelijk,
dat emigratie-experimenten, om in het groot landbouwkolonies met overwegend veeteelt,
te stichten, weinig kans van slagen hebben als niet van stond af aan een dierenarts
permanent met de leiding over dat onderdeel belast wordt.

Niet alleen is deze deskundige noodzakelijk voor de diagnotisering
en de bestrijding van de regelmatig voorkomende ziekten onder het vee,
maar nog meer voor het opzetten van een juiste praeventieve bestrijdings-
methode tegen die veeziekten, die in het land van immigratie voorkomen.

Daarnaast zijn er zeer vele problemen, die nauw met de dierengenees-
kunde verband houden en waarvan een dierenarts uitsluitend het geheel
kan overzien en de onderdelen nauwkeurig kan beoordelen.

Hiertoe behoren de melk- en vleeshygiëne, de huisvesting en verzorging
van het vee, fokkerij-problemen met het daaraan zeer op de voorgrond
tredende probleem van de kunstmatige inseminatie en de vraagstukken
verbonden aan het inrichten van slachtplaatsen en gelegenheden tot ver-
koop van het vlees en de vleesproducten.

Voor het goed functionneren van een dergelijke veterinaire dienst is
een ziekenstal met daaraan verbonden behandelingsruimte, apotheek en
laboratorium noodzakelijk.

Het is om tweeërlei redenen economischer de zieke dieren te centrali-
seren. In dc eerste plaats kan een betere controle en behandeling plaats
vinden en in de tweede plaats voorkomt het onnodig heen en weer rijden
door de dierenarts, die daardoor meer tijd overhoudt voor de praeventieve
bestrijding en het laboratoriumonderzoek.

Wanneer landbouwkolonies gesticht worden met als veestapel Neder-
lands vee, dan is het noodzakelijk om een Nederlands dierenarts met de
veterinaire dienst te belasten.

Het praemuniseren is gewenst en wordt gedaan door de Braziliaanse
dierenartsen. Het is mij in de korte tijd niet mogelijk geweest om een
afdoend antwoord te krijgen op de vraag of een dergelijke werkwijze
verplicht is of niet, en in hoeverre er eensluidende voorschriften zijn over
de wijze van praemuniseren.

Wel is mij ter ore gekomen, dat er emigranten zijn, die alles zelf doen of,
als zij het laten doen, er op staan, dat het geschiedt volgens de door hen
aangegeven methode.

Uit het verloop der ziekten op de Fazenda moet in elk geval geconclu-
deerd worden dat de ingreep de dieren ernstig aantast en dat de ver-
zwakking daarna de dieren zeer gevoelig maakt voor andere infecties.
Vooral in het begin zijn aan het praemunisatie proces zelf nog al wat
slachtoffers gevallen.

rijst de vraag of de gevolgde methode de juiste is. Door middel van een
tolk werd met de beide Braziliaanse dierenartsen hierover van gedachten
gewisseld. Uit hun methode bleek, dat er niets specifieks tegen de piro-
plasmose en anaplasmose gedaan werd. Derhalve vond ik het raadzaam
om in afwachting van de komst van een expert op het gebied van Tropische
Hygiëne te moeten adviseren om tegen de piroplasmose het preparaat
Pipropary van Burroughs-Wellcome te gebruiken en tegen anaplasmose
Natrium cacodylaat. Hunnerzijds werd toen voorgesteld het Zothelone,
hetgeen een synoniem is voor het Acaprin. Afgewacht moet worden hoe
de resultaten van deze proef uitvallen. Daarnaast kunnen versterkende
middelen gegeven worden. Voor het bestrijden van de anaemie kan het
preparaat Robasfer goede diensten bewijzen. Als hartmiddel kan campher-
olie gebruikt worden of benzoas natricus cum coffeinum. Als mineraal
mengsel moet een juiste samenstelling van de sporenelementen t.o.v. de
kalkbestanddelen aanwezig zijn wil het resultaat geven.

Hiertoe zou gebruik gemaakt kunnen worden van Osteotonyl. Als
vitamine A bron zou Dohyfral aan te bevelen zijn en voor de vitamine E,
Vitépherol pro inj.

De Heer D. van Kampen heeft op de Fazenda nauwkeurig boek gehouden
van alle feiten, die met de praemunisatie verband hielden. Uit zijn verslag
neem ik het volgende over:

Verschil in reactie van Roodbont t.o.v. Zwartbont.
Geen reactie op piroplasmose: 2,6 % R.B. 16,6 % Z.B.
Eén reactie 31,6 % 25 %

waaruit op te merken zou zijn, dat zwartbont vee minder gevoelig zou
zijn voor de piroplasmose praemunisatie dan roodbont.

De oudere dieren geven in de piroplasmose-periode over het algemeen
minder terugkomende reacties dan de jongere, maar in de anaplasmose -
phase is dit juist andersom.

De onkostenrekening van deze praemunisatie was ontstellend hoog en
wel door de zeer hoge prijzen van de medicamenten in Brazilië. Over
het algemeen kwamen de jongere dieren het voordeligst in de kosten.

Gedurende de gehele praemunisatie-tijd kregen de dieren behalve een
kalk-vitamine mengsel tweemaal daags een eetlepel keukenzout.

Als merkwaardig feit werd nog vermeld, dat de dieren, die, nadat zij
gedurende drie maanden op stal hebben gestaan in het land kwamen,
de aarde bij brokken tegelijk gingen opeten. Mogelijk zullen er dan ook
nog meer mineralen of alleen nog meer zout gegeven worden. Ook kreeg
men de indruk, dat de dieren te Aqua Branca, waar ze 4—5 kg Lucerne
per dag k-egen minder last hadden van de anaemie als later op de Fazenda,
waar ze dit voedsel niet kregen.

De bijgaande grafieken omtrent het temperatuursverloop van enige
dieren verduidelijken het praemunisatie-proces.

Ook al zijn de dieren reactie-vrij afgeleverd, dan nog is het wenselijk
hen jaarlijks op t.b.c. te onderzoeken.

De nog lang optredende positieve reactie t.g.v. vaccinatie in Neder-
land werd door de autoriteiten als een bezwaar gevoeld.

Een onderzoek op Abortus Bang moet derhalve op de Fazenda
eveneens geschieden, zodat men zeker weet, wanneer er controle
mocht komen, dat geen positieve dieren aanwezig zijn. Mogelijk
geven de Amerikaanse gedroogde „Strain 19" —vaccins betere
resultaten.

In Brazilië komt een andere soort horzel voor dan hier te lande. Dooi-
de autoriteiten werd er met klem op gewezen om er voor te zorgen,
dat geen met horzel besmette dieren in Brazilië worden ingevoerd.
Zou dit gebeuren, dan zou het niet onmogelijk zijn dat daardoor de
import van ons vee in gevaar gebracht zou worden.
(Deze drie punten zijn van belang om een regelmatige vee-export
naar Brazilië te waarborgen).

8. Andere vormen van steriliteit zoals het niet drachtig willen worden
na het praemunisatie-proces, hoewel de koeien meestal twee maanden
daarna in oestrus komen.

Dit werd onder de Zebu\'s niet gezien. Ons vee zat er soms dik onder.
Ongetwijfeld hebben ze dit uit Nederland meegenomen. Ook hieraan
zal meer aandacht geschonken moeten worden.

Coli-paratyphus infecties komen vrij veel voor, zodat de kalveren
hiertegen geënt moeten worden.

Van de drachtige overgebrachte koeien die in Brazilië kalfden en van
die, welke in Brazilië gedekt werden en daar voor het eerst kalfden, was
de eerste melkgift zeer gering; de tweede melkgift was veel beter en bereikte
gemiddelde waarden van 18 1 per dag.

Speciale aandacht aan de voederrantsoenen was hierbij nog niet ge-
schonken en het is zeer wel mogelijk, dat, als hiertoe wordt overgegaan,
de melkgift kan stijgen. Over het algemeen is het voedsel zeer eiwitrijk.

De winning van de melk moet natuurlijk aan de uiterste eisen der
zindelijkheid voldoen. Gezien de zeer luxe modelmelkstallen in Brazilië
kan hieraan niet genoeg aandacht geschonken worden.

Om te komen tot een rendabele verkoop van zuivel en zuivelproducten
is het van belang een volledige melkanalyse te trekken, eerst van een
plaats als Campinas en daarna van Sao Paulo. Het is noodzakelijk te weten
welke weg de melk bewandelt van de koe naar de consument, en hoe de
verkoop gaat in winkels en wat voor winkels. Winkels, die zich uitsluitend
bïlasten met de verkoop van zuivelproducten, heb ik op mijn korte
wandeltochten door Sao Paulo niet gezien, evenmin als iets van „melk-
boeren", maar het is niet onmogelijk, dat deze laatste alleen \'s ochtends
vroeg op pad zijn.

Aandacht moet ook geschonken worden aan het Braziliaanse tijdstip
van melken. Men melkt hier n.1. om 11 u. v. en n.m. Zodoende staan de
dieren op het heetst van de dag op stal. Daar zij toch steeds op stal moeten
worden bijgevoerd is het niet bezwaarlijk, dat zij minder bij daglicht in
de wei zijn. Gedurende de koele tijd van de dag zijn ze dan buiten, wat
gezien de weinige schaduwbomen, die op de cultuurweiden zijn achter-
gebleven eerder een voordeel is, dan een nadeel. Het melken moet op stal
geschieden, liefst op aparte melkstallen. Het laat in de avond melken
heeft ongetwijfeld het voordeel, dat de melk \'s nachts vervoerd kan worden,
hetgeen een koele temperatuur garandeert.

Het slachten van het vee geschiedt momenteel door een Nederlander
en een Braziliaan en wordt lege artis uitgevoerd. Tweemaal per week
wordt een Zebu-vaars geslacht en direct hierop in consumptie gebracht.
Dit is gezien de omstandigheden waaronder het vlees wordt uitgebeend
en verkocht wel noodzakelijk. Inmiddels was er iemand gearriveerd, die
enig verstand had van het slagersvak. Een juiste behandeling van het
vlees zou de kwaliteit zeker ten goede komen. Het zo spoedig mogelijk
inrichten van een lokaliteit voor het slachten, verwerken en verkopen van
vlees en vleeswaren is zeker een vereiste.

De praemunisatiestallen kunnen als doelmatig aangemerkt worden,
hoewel de stalbouw in Brazilië afwijkend is. Het is zeker van belang om
nader uit te zoeken of het voordelen biedt, alvorens vele nieuwe boerderijen
te gaan bouwen.

De vraag werd gesteld of het in de toekomst wenselijk is om zuiver
Nederlands vee te houden of om te gaan kruisen met Zebu of Argentijn.
Op dit ogenblik is deze vraag praematuur om te beantwoorden. Een
uitgebreide studie van de omstandigheden waaronder vee in Brazilië

gehouden wordt is hiervoor noodzakelijk. Dit land is enorm groot en groot
zijn de verschillen in klimaat en hoogte.

Hiervoor is het noodzakelijk, dat een dierenarts met uitgebreide tro-
pische ervaring hierover van advies dient.

Gezien de grote voorliefde van de Braziliaanse Fazenda bezitters voor
Nederlandse stieren is het niet onmogelijk, dat een K.I. centrum in de
Fazenda in de omgeving een groot arbeidsterrein kan vinden. Gezien de
enorme afstanden, zelfs in een staat als Sao Paulo, zal de auto hierbij
door het sportvliegtuig vervangen moeten worden.

K. Welk vee moet in de toekomst geexporteerd worden ?
Uit een oogpunt van grotere resistentie t.o.v. de dierziekten is geen
verschil te maken tussen roodbont en zwartbont vee. Alleen bij de praemu-
nisatie is gebleken, dat zwartbont dit proces beter doorstaat dan rood-
bont. Uit de reacties op veetentoonstellingen zal verder afgeleid moeten
worden of men voor een der beide veeslagen voorkeur heeft. Gezien de
liefde van de Braziliaan voor het uiterlijk zou het misschien wenselijk
zijn eveneens een proef te nemen met een kleine collectie Groninger
blaarkoppen.

Uit economisch oogpunt verdient het echter aanbeveling uitsluitend
jonge dieren te exporteren.

^ij importeren derhalve het liefste dieren van \\—jaar oud van mineraalrijke
of goed bemeste gronden.

Het houden van Nederlands vee in Brazilië, met name in de staat Sao Paulo
behoeft op geen enkel bezwaar te stuiten, mits goede diergeneeskundige verzorging
en voorlichting aanwezig is.

Schrijver dezes geeft hierbij een rapport omtrent een epidemie, welke
was uitgebroken onder Nederlands vee op de Fazenda Ribeirao in Brazilië,
welke Fazenda bewoond wordt door Nederlandse emigranten.

De dieren stierven aan een uitgebreide septichaemie, waarbij enorme
abcessen en phlegmonen op alle delen van het lichaam, aan de benen en
hoeven optraden.

Deze septichaemie werd veroorzaakt door de Corynebacterium pyogenes,
welke bacterie als inheemse weide-infectie in Brazilië bekend is.

seerd tegen piroplasmose en anaplasmose. Hierdoor leden deze dieren
sterk. Uitgebreide anaemie en verzwakking trad op en hoewel deze dieren
gevaccineerd waren tegen de drie types van mond- en klauwzeer, kregen
zij alle spoedig na dit praemunisatie-proces wederom mond- en klauwzeer.
De secundaire verschijnselen hieraan verbonden uitten zich vooral in
panaritium en andere klauwaandoeningen. Deze waren de porte d\'entrée
voor de infectie met C. pyogenes.

De behandeling was enerzijds chirurgisch, anderzijds medicamenteus,
terwijl tevens een specifiek vaccin werd bereid door Dr. E. Trapp van het
Instituto-Biologica te Sao Paulo, waarmede de dieren werden ingespoten.

De aangetaste dieren verbeterden snel na een gemengde kuur van peni-
cilline en streptomycine. Na circa 20 dagen trad geen sterfte meer op en
de epidemie was bedwongen.

Enige opmerkingen omtrent melkgift, melkwinning, melk- en vlees-
hygiëne, stalbouw, fokkerij en diergeneeskundige verzorging werden tevens
ten aanzien van de Fazenda gemaakt.

This is a report about an epidemic which broke out among Friesian cattle at the
Fazenda Ribeirao in Brazil. This fazenda is inhabited by Netherlands immigrants.

The death of their cattle was due to an extensive septichaemia, causing enormous
abcesses and phlegmons in all parts of the body, the legs and hoofs.

This septichaemia was caused by Corynebacteria pyogenes, which bacteria arc well-
known in Brazil as causing pasture infection.

The beasts had arrived in Brazil in excellent health and were there praemunised
against piroplasmosis and anaplasmosis. The animals suffered severely by this.

An extensive anaemia and weakening was the result and though the animals had been
vaccinated against the three types of Foot- & Mouth Disease, they all soon got Foot- &
Mouth Disease after this process of praemunisation.

The secundary phenomena resulting from it were panaritium and other foot diseases.

The treatment was partly surgical, partly by means of mcdicine, also by a specific
vaccine prepared by Dr. E. Trapp of the Instituto Biologica at Sao Paulo, with which
the animals were injected.

The sick beasts were quickly cured after a mixed treatment of penicillin and strep-
tomycin. After about 20 days no death cases were further reported and the epidemic
had been overcome.

Some observations were added about milk production, milking, milk and meat hygiene,
cowhouse construction, cattle raising and veterinary care of the Fazenda cattle.

Ceci est un rapport concernant une épidémie, laquelle avait éclatée parmi le bétail
néerlandais à la Fazenda Ribeirao au Brésil, habitée par des émigrants néerlandais.

Les bêtes mouraient d\'une forte septichaemie avec l\'apparition d\'abcès et phlegmones
énormes sur toutes les parties du corps, aux jambes et aux sabots.

Cette septichaemie fût causée par la „Corynebacterium pyogenes", laquelle bactérie
est connue au Brésil comme une infection indigène des prairies.

Les bêtes arrivèrent au Brésil en bon état de santé et en arrivant subirent un traitement
de prémunisation contre la piroplasmose et l\'anaplasmose, dont elles souffrirent forte-
ment. Une anaemie et faiblissement considérable en furent les conséquences et bien
que ces bêtes fussent vaccinées contre les trois types de fièvre aphteuse, elles attrappèrent
toutes de nouveau la fièvre aphteuse peu de temps après ce traitement de prémunisation.

Les symptômes secondaires en résultant se manifestèrent surtout comme panaritium
et autres infections aux sabots. Ceux-ci furent la porte d\'entrée pour l\'infection avec
C.pyogenes.

Le traitement fût d\'une part chirurgical, d\'autre part médicamentaire, tandis qu\'un
vaccin spécifique fût également préparé par le Dr. E. Trapp de l\'Instituto-Biologica à
Sao Paulo, avec lequel les bêtes furent injectées.

L\'état des animaux atteints s\'améliora rapidement après une cure de pénicilline et
streptomycine. Il n\'y eût plus de cas de décès après une vingtaine de jours.

En ce qui concerne la Fazenda quelques observations furent faites se rapportant à la
production et la traite du lait, l\'hygiène du lait et de la chair, la construction d\'étables
et les soins vétérinaires à donner.

Der Schreiber dieses gibt hierbei einen Rapport über eine Epidemie, welche unter
niederländischem Vieh auf der Fazenda Ribeirao in Brasilien, welche Fazenda bewohnt
wird von niederländischem Emigranten, ausgebrochen war. Die Tiere starben an einer
ausgebreiteten Septichaemie, wobei enorme Abzesse und Phlegmonen auf allen Teilen
des Körpers, an den Beinen und Hufen, auftraten. Diese Septichaemie wird verursacht
durch die „Corynebacterium pyogenes", welche Bakterie als einheimische Weideinfek-
tion in Brasilien bekannt ist.

Die Tiere kamen gesund in Brasilien an und wurden da praemunisiert gegen Piroplas-
mose und Anapiasmose. Hierdurch litten die Tiere sehr. Ausgebreitete Anaemic und
Schwäche traten auf und obwohl diese Tiere vakziniert waren gegen drei Arten von
Maul- & Klauenseuche bekamen sie sehr schnell nach dem Praemunisationsprozess
wieder Maul- und Klauenseuche. Die Nebenerscheinungen die hieran verbunden waren
äusserten sich hauptsächlich in Panaritium und anderen Arten der Klauenseuche. Diese
formten die Eingangstür für die Infektion mit C.pyogenes.

Die Behandlung war einerseits chirurgisch, anderseits mit Medikamenten, auch wurde
gleichfalls ein spezielles Vaccin bereitet durch Dr. E. Trapp von dem Instituto-Biologica
in Sao Paulo, womit die Tiere eingespritzt wurden.

Die kranken Tiere besserten schnell nach einer gemischten Kur von Penicilline und
Streptomycine. Nach zirka 20 Tagen trat kein Todesfall mehr ein ünd war die Epidemie
bezwungen.

Ausserdem wurden einige Bemerkungen über Milchproduktion, Milchgewinn, Milch-
und Flcisch Hygiene, Stallbau, Züchterei und tierärzliche Versorgung in Bezug auf
obengenannte Fazenda gegeben.

Gaarne betuig ik op deze plaats mijn hartelijke dank aan allen, die mij hier en in
Brazilië behulpzaam zijn geweest bij mijn onderzoek.

Mijn speciale dank geldt de Heren Prof. Dr. F. C. Kraneveld, Dr. C. P. A. Dieben,
Ir. J. G. Heymeijer, Baron J. von Schvvartzenau, G. Duyssens, A. Croon en
D. van Kampen.

RB No 72—L1ENTJE Geborcn 27 Me. 1948
ZwB No. 285.....KOBA 18 Geboren 2 Apr 1948

AANVULLING MINISTERIËLE BESCHIKKING VAN 15 MAART 1947,
AFDELING III (TARIEF SERA EN ENTSTOFFEN)

Gelet op artikel 6 van het Koninklijk besluit van 29 Juli 1913, Staatsblad 110. 338.
zoals dit is gewijzigd bij Koninklijk besluit van 14 Januari 1926, Staatsblad no. 6, tot
vaststelling van een reglement voor de Rijksseruminrichting;

met ingang van 1 October 1950 in zijn beschikking van 15 Maart 1947, Afdeling III,
Directie van de Landbouw, no. 1556, Nederlandse Staatscourant 1947, no. 54, laatstelijk
gewijzigd bij zijn beschikking van 21 September 1950, Afdeling Veeartsenijkundige
Aangelegenheden, Directie van de Landbouw, no. L 3498, Nederlandse Staatscourant 1950.
no. 180, toe te voegen onder:

1 ampul van 5 doses, met oplosmiddel
1 ampul van 3 doses, met oplosmiddel
i ampul van 1 dosis, met oplosmiddel

Het gunstige verloop van het optreden van de pseudo-vogelpest in ons land geeft dc
Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening aanleiding de bestaande ver-
bodsbepalingen in verband met deze hoenderziekte te verzachten.

Blijkens de Nederlandse Staatscourant van 14 November is bij beschikking van
Minister Mansholt bepaald, dat alle verbodsbepalingen ten aanzien van vervoer van
levend of dood pluimvee, veren, eieren, broedeieren, pluimveemest en verpakkings-
materiaal alleen uit, naar of binnen een grensstrook van 5$ km diepte langs de Belgische
grens en in de provincies Zuidholland en Overijssel, waar nog enkele besmettingshaarden
zijn, blijven gehandhaafd.

Alle verbodsbepalingen betreffende het vervoer, het houden van markten en ver-
kopingen van pluimvee in de rest van ons land worden ingetrokken, alleen het verbod
van keuringen en tentoonstellingen blijft voorlopig voor het gehele land bestaan.

Daarnaast blijven de verbodsbepalingen omtrent in- en doorvoer uit het buitenland
gehandhaafd.

Het spreekt wel haast vanzelf, dat het bovenstaande niet betekent, dat het gevaar
van de pseudo-vogelpest nu in ons land practisch geheel is geweken. Pluimveehouders
doen daarom goed de hygiënische verzorging van hun kippen op een zo hoog mogelijk
peil te handhaven opdat er niet een herhaling kome van het optreden van de pseudo-
vogelpest, zoals wij gedurende de afgelopen zomer hebben gezien.

Blijkens de Staatscourant van 23 November 1950 waren in October j.1. 164 boer-
derijen besmet door mond- en klauwzeer, waarvan 1 bedrijf in de provincie Drenthe,
21 bedrijven in Gelderland, 55 bedrijven in Utrecht, 39 bedrijven in Noordholland,
32 bedrijven in Zuidholland, 4 bedrijven in Zeeland en 12 bedrijven in Noordbrabant.

Schurft bij éénhoevige dieren en schapen tastte in genoemde maand 223 dieren aan,
verspreid over 11 bedrijven, welke waren gelegen in de provincies: Friesland (2), Drenthe
(2), Gelderland (2), Utrecht (1) en Zuidholland (4). Het rotkreupel der schapen kwam
voor bij 1323 dieren, verdeeld over 56 bedrijven. Deze waren gelegen in de provincies:
Groningen (5), Friesland (9), Drenthe (4), Overijssel (4), Gelderland (9), Utrecht (3),
Noordholland (14), Zuidholland (2) en Noordbrabant (6).

Miltvuur bij alle vee tastte 6 dieren aan, op 6 bedrijven, gelegen in de provincies:
Overijssel (1), Gelderland (2), Noordholland (2) en Limburg (1). Pseudo-vogelpest
kwam in October j.1. op 12 bedrijven voor, nl. 11 in de procincie Overijssel en 1 in de
provincie Zuidholland.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening;
Gelet op de artikelen 4 en 6 van het Voedselvoorzieningsbesluit;
Heeft goedgevonden:
I fngetrokken worden:

1. de Beschikking Verbod In- en Doorvoer en Vervoer van Pluimvee 1950 (beschikking
van 15 Maart 1950, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken no. J 887), Nederlandse
Staatscourant van 15 Maart 1950, no. 53, zoals deze is gewijzigd bij de beschikkingen
van 17 Mei 1950, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken, no. J 1552, Nederlandse
Staatscourant van 19 Mei 1950, no. 96, en van 2 Juni 1950, Afdeling Wetgeving en Juri-
dische Zaken, no. J 1801, Nederlandse Staatscourant van 2 Juni 1950, no. 105;

2. de beschikking van 2 Juni 1950, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken, no. J 1801,
Nederlandse Staatscourant van 2 Juni 1950, no. 105.

II. Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt in werking met ingang van de dag na die harer afkondiging.

Van het „Lehrbuch der inneren Krankheiten der Haustiere einschlieszlich der Haut-
krankheiten sowie der klinischen Seuchenlehre" verscheen een tweede vermeerderde
en verbeterde druk. Meulenhoff en Co N.V., Beulingstraat 2, Amsterdam C zijn de
importeurs van dit bij het Ferdinand Enke Verlag te Stuttgart verschenen werk. Het
is geschreven door de hoogleraren Wirth en Diernhofer, beide van de Veeartsenij-
kundige Hogeschool te Wenen. Het uit 1164 bladzijden bestaande werk geeft als hoofd-
stukken: de ziekten van de digestietractus, van de urinewegen, van de buikholte, van
de respiratietractus, van de borstholte, van het middenrif, van hart en bloedvaten,
van het bloed en de bloedvormende organen, van de milt, van spier en beenderen-
stelsel ; voorts worden nog behandeld de stofwisselingsziekten, de ziekten van het zenuw -

stelsel, van de klieren met interne secretie, de ondeugden, de huidziekten en de aller-
gische ziekten. Al deze als orgaanziekterï samen te vatten hoofdstukken zijn, collega
Beyers was het hierin met mij eens, zeer verdienstelijk behandeld. Hierna volgen de
besmettelijke ziekten, zich uitstrekkende van bladzijde 757 tot bladzijde 1113. Het
boek behandelt dus zowel de orgaanziekten als de infectieziekten der huisdieren. Met
huisdieren zijn hier bedoeld alle huisdieren, dus het groot-vee, het kleinvee, de kleine
huisdieren zoals hond en kat en het pluimvee. Zelfs zijn op het einde van het bock nog
toegevoegd hoofdstukken over pelsdierziekten, ziekten van het wild, bijenziekten en
vissenziekten. Dit leerboek, dat te uitvoerig is om als compendium fce\'.iteld te worden,
is dus een samenvattend werk van de ziekten van alle voor ons belangrijke diersoorten;
het is beknopter dan het bekende grote werk van von Hutyra—Marek—Manninger
en wat b.v. pluimveeziekten betreft natuurlijk beperkter dan een modern werk dat
uitsluitend pluimveeziekten behandelt; toch is het zeer te waarderen hoeveel dit éne
boek over vrijwel alle ziekten van alle voor ons belangrijke dieren duidelijk en helder
geeft. De tekst is geschreven in klare zeer begrijpelijke taal en 272 voor het grootste
deel fraaie afbeeldingen en een gekleurde plaat verduidelijken de verschillende hoofd-
stukken. Het zal niet te verwonderen zijn dat men in een dergelijk uitgebreid, over
zovele ziekten handelend werk hier en daar wel ieis kan aanwijzen dal men toch nog
iets uitvoeriger had gewenst of dat men enkele uilspraken niet geheel onderschrijft; we
hebben echter onze hoofdindruk te geven en die is zeer zeker gunstig. Zowel voor de
student als voor de afgestudeerde practicus is het een duidelijk overzichtelijk werk.
Het boek in gebonden, donkere band, op goed papier gedrukt, maakt met de vele
afbeeldingen een zeer verzorgde indruk; de prijs is ƒ 97,— .

Uit het laboratorium van het Openbaar Slachthuis te Breda
VLEKZIEKTE BACILLEN EN DIPLO-STREPTOCOCCEN.

Het is niet gebruikelijk in enig wetenschappelijk tijdschrift een artikel te schrijven,
waarvan de inhoud niet — of nog niet — voor de volle honderd procent verantwoord
is en slechts berust op min of meer onzekere veronderstellingen.

Toch menen wij hiertoe over te moeten gaan om de aandacht te vestigen op een
waarncmingsfeit, hetwelk ook door andere onderzoekers kan zijn waargenomen om
zodoende hun ervaring aan de onze te kunnen toetsen.

In het onderhavige geval betreft het de vlekziekte-bacillen en de diplo-streptococcen,
voorkomende bij de endocarditis verrucosa van het varken.

Rekening houdende met het verzoek van de redactie van ons Tijdschrift zal de stof
zo kort mogelijk worden behandeld met weglating van een samenvatting over reeds
gepubliceerde onderzoekingen over endocarditis verrucosa.

Uit het groot aantal gevallen van endocarditis verrucosa bij vlekziekte van het varken,
welke aan het slachthuis te Breda zijn onderzocht, blijkt, dat er naast de kleine slanke
vlekziekte bacillen en de diplo-streptococcen óók bacteriën zijn waargenomen, die als
het ware een overgang vormen tussen beide soorten, terwijl er óók enig verband bestaat
tussen de ouderdom — niet uitgebreidheid — van het proces.

Wij hebben waargenomen, dat bij woekeringen van geringe grootte naast de slanke
staafjes ook enkele draadvormige vlekziekte bacillen voorkomen.

Zijn de woekeringen groter, dan overheersen de draadvormige, terwijl reeds een
fijne korreling van de, d.m.v. de gramkleuring gekleurde, bacillen is te zien.

Deze korreling kan van gelijke grootte zijn, doch er zijn vormen waargenomen,
waarbij een of meerdere korrels van één bacil beduidend groter van omvang waren.

Het kwam voor dat alle korrels vergroot waren, liggende in een zwak gekleurd bac-
terielichaam. Meestal waren dan ook losliggende korrels te zien, soms gegroepeerd in
de vorm van een streptococcus of diplococcus.

Bij de oudere vorm van endocarditis, waarbij reeds verharding van de woekering
aanwezig was, werden meestal deze coccen geconstateerd.

Het spreekt vanzelf, dat bij het waarnemen van de uiterlijke overgangsvormen de
gedachte naar voren kwam over het mogelijk verband tussen vlekziekte bacillen en de
diplo-streptococcen.

Mochten Collegae gelijke — of ongelijke — ervaringen hierover hebben, dan houden
wij ons aanbevolen bericht hierover te ontvangen, hetzij door publicatie in ons tijd-
schrift of door briefwisseling.

Zoals reeds in het begin van deze publicatie is gedaan: onze mededelingen zijn slechts
losse gedachten. Een uitgebreid onderzoek zou de juistheid kunnen bewijzen.

The use of penicillin in the prevention of C. pyogenes-infection of the non-
lactating udder. J. K. L. Pearson. Vet. Ree. 62, 166, 1950.

In Noord-Ierland komt zogenaamde zomermastitis voor bij ongeveer 2—10 %
van alle niet in lactatie verkerende runderen en bovendien nog bij een klein aantal
lacterende dieren. In 70 ",, van deze gevallen blijkt de mastitis veroorzaakt te worden
door C. pyogenes.

Praeventieve immunisatie met toxoid en anatoxine heeft over het algemeen weinig
gunstige resultaten opgeleverd.

Aangezien de C. pyogenes in hoge mate gevoelig is voor penicilline, werd op be-
drijven, waar de wrang in voorgaande jaren veelvuldig voorkwam, getracht, door
pcnicilline-infusies toe te dienen bij droogstaande dieren gedurende de zomer, de ziekte
te voorkomen. De kans op succes werd des te groter geacht omdat penicilline in de
droogstaande uier geruime tijd aanwezig blijft.

In de eerste helft van Juli werd ieder kwartier behandeld met 100.000 eenheden
penicilline. Wanneer het antibioticum in water was opgelost, werd geen enkele be-
schuttende werking opgemerkt. Werd daarentegen de penicilline gesuspendeerd in een
olie-wasmengsel, dan bleek de wrang bij de behandelde dieren in een belangrijk lager
percentage op te treden dan bij de onbehandelde controles. Dc bescherming bedioeg
ongeveer 70 %. Dit resultaat moet verklaard worden door aan te nemen, dat de
infecties van de uier plaats vinden omstreeks de eerste helft van Juli en door de dan
aanwezige penicillinespiegel geen kans krijgen in de uier vaste voet te krijgen.

Eenzelfde experiment, in een volgend jaar verricht, gaf iets minder gunstige resultaten,
waarbij werd opgemerkt, dat de ziekte meer neiging vertoonde in de tweede helft van
Juli op te treden, te laat dus om nog door dc penicilline-infusie te worden beinvioed.

Een herhaalde penicilline-infusie in de tweede helft van Juli zou in dit geval waar-
schijnlijk betere resultaten hebben gegeven.

Een proef, uitgevoerd met procaine-penicilline in arachisolie met aluminium-
monostearaat, leverde eveneens gunstige resultaten op.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park ,,Oog in Al", Utrecht.
Tel. K. 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Het 32ste Natuur- en Geneeskundig Congres zal worden gehouden op Dinsdag 27,
Woensdag 28 en Donderdag 2g Maart 1951 te Eindhoven.

De onderafdeling Diergeneeskunde, onder voorzitterschap van J. A. J. M. Kirch,
\'s Hertogenbosch, vergadert op Donderdagmorgen 29 Maart, waarbij het onderwerp
,,Virusproblemen" zal worden behandeld.

Het is gebleken, dat verschillende assistenten al vóór 11 December met hun werk-
zaamheden voor de tuberculosebestrijding zijn begonnen, zonder dat dit bekend was
bij de Provinciale Gezondheidsdiensten.

In verband met de door de Maatschappij voor Diergeneeskunde afgesloten collectieve
verzekering voor de studenten-assistenten, die bij de tuberculosebestrijdingscampagne
1950—1951 zijn betrokken, worden de dierenartsen verzocht onmiddellijk de Directeur
van de Provinciale Gezondheidsdienst op de hoogte te brengen, wanneer een assistent
zijn werkzaamheden begint.

KORT VERSLAG van de ledenvergadering op Donderdag 30 November 1950
in Hotel Noord Brabant te Utrecht.

De vergadering ging accoord met het voorstel van het H.B. het tarief voorde V\'. Z.
tuberculinatie te bepalen op ƒ 4.— ƒ 0,50.

Wegens periodiek aftreden van Dr. de Graaf werd tot voorzitter gekozen Dr. N. C. W.
Hesse.

Als spreker trad op Dr. Hesse, die een voordracht hield over Antibiotica, welke
voordracht in ons Tijdschrift zal verschijnen.

Na afloop van de lezing volgde een uitgebreide discussie, zowel over het gebruik
dezer medicamenten in de praktijk, als over de noodzaak, hierover uitvoerig rescarch-
werk te laten verrichten.

De voorzitter dankte, onder applaus van de 24 leden en 7 candidaat-leden, de spreker
voor zijn uitvoerige lezing.

Hierop volgde nog een geanimeerde rondvraag, waarna de voorzitter de vergadering
tegen half 12 sloot.

„Verontrust door de geringe band tussen de candidaatleden van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, voortvloeiende uit het grote aantal veterinaire studenten aan
onze Faculteit, hebben enigen een plan opgesteld, dat ten doel heeft de saamhorigheid
onder genoemde candidaatleden te bevorderen, teneinde te komen tot een betere
collegialiteit in de toekomst".

Dit plan omvat het oprichten van een „Kring van candidaatlcden van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde", waarbij de gedachtengang in de volgende punten is uiteengezet:

a. Er dient te worden vooropgesteld, dat het studentenleven, zoals dit tot uiting
Jcomt in de diverse gezelligheidsverenigingen, niet mag worden aangetast.

b. Daarnaast is onder ogen gezien, dat het komen tot een betere onderlinge band
en een beter begrip onder de aanstaande dierenartsen niet zonder enige gezelligheid
kan worden bereikt.

c. De bestaande organisatie (D.S.K.), die immers ook de vóór-candidaten omvat,
mag in verband met het steeds groter gevaar van het nihilisme, zeker niet overgaan
tot een intenser gezelligheidsleven.

d. De beperking tot de candidaatleden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft het grote voordeel, dat het aantal leden van de Kring niet te groot is, en dat
bovendien deze studenten in hun eerste studentenjaren hun plaats in één der studenten-
corpora hebben kunnen innemen, waardoor genoemde verenigingen op generlei wijze
worden aangetast.

e. Voor een vlottere opname van jonge dierenartsen in de practijk (pas verschenen
rapport) is absoluut noodzakelijk een nauwer contact met de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en een elkaar beter leren kennen, en beter leren waarderen.

f. Getracht zal worden dit alles te bereiken in de vorm van bedoelde kring van
candidaatleden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, toegankelijk voor die
leden, die het eerste gedeelte van het doctoraal-examen hebben afgelegd.

Er zal op bepaalde avonden door een spreker een inleiding worden gehouden over
een onderwerp (speciaal liggend op diergeneeskundig maatschappelijk terrein, waarna
in goede sfeer nog enige tijd gezamenlijk zal worden doorgebracht."

Aldus luidde in hoofdzaak de inhoud van een circulaire, die 7 Nov. j.1. aan de betref-
fende candidaatleden is gezonden.

Op Dinsdag 14 Nov. werd een eerste avond belegd, die meteen werd beschouwd als
een peilen van de gevoelens t.o.v. dit plan.

De Heer E. J. A. A. Quaedvlieg, \'s Gravenhage, Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst en Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, hield op deze eerste bijeenkomst,
waar ook Prof. J. H. ten Thije en Dr. W. A. de Haan aanwezig waren, een causerie
over: „Dierenarts en Veeartsenijkundige Dienst der Volksgezondheid."

Een levendige discussie volgde op deze zeer instructieve uiteenzetting, waarna Dr.
de Haan, als Secretaris van de Maatschappij, de assistentieregeling 1951 besprak,
een onderwerp, dat uit de aard der zaak speciaal in een dergelijke groepering goed
tot zijn recht kwam.

Het derde punt uit het voor deze avond wel zeer overladen programma was de
bespreking van de wenselijkheid, om een dergelijke Kring op te richten.

Unaniem was men van mening, dat er een leemte bestond en met enthousiasme werd
geageerd op dit initiatief.

De vorm, waarin het geheel zou moeten worden gegoten, leverde echter enige moeilijk-
heid op. Het middernachtelijk uur was reeds lang verstreken, toen besloten werd aan
een commissie te verzoeken, voorstellen te doen inzake de plaats van een dergelijke
Kring.

b. Prof. ten Thije, als lid van verdienste van de D.S.K. met Pracses, Abactis en
Fiscus van de D.S.K.

Spoedig was men eenparig van oordeel, dat tot het volgende moest worden overgegaan:

I. Er wordt een Kring van Candidaat-leden van de Maatschapp\'i voor Diergeneeskunde
opgericht.

2. Het bestuur van deze Kring zal bestaan uit 3 personen, van wie één tevens bestuurslid
is van de D.S.K.; aan de leden van de Kring wordt het echter overgelaten, wie
daaruit te benoemen.

3. De Statuten van de Kring moeten ter goedkeuring worden voorgelegd aan: a. Hoofd-
bestuur v. d. Mij voor Diergeneeskunde; b. Bestuur v. d. Diergeneeskundige Studen-
tenkring.

Dit alles werd meegedeeld op de tweede bijeenkomst, die 29 Nov. j.1. werd gehouden,
en waar als inleider optrad de Heer L. P. de Vries, Secretaris van de Gezondheids-
commissie voor Dieren.

Misschien doordat verschillende studenten hun plichten bij de tbc-bestrijding reeds
hadden aangevangen, was de opkomst niet zo groot als bij de eerste bijeenkomst.

De leden, die hier echter bij tegenwoordig zijn geweest, hebben genoten en zullen
aan deze Kringavond stellig een goede herinnering bewaren.

Met dankbaarheid memoreren wij de steun, die wij reeds van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde mochten ondervinden.

Deze Kring willen we dan ook zien als een organisatie van de oudere D.S.K.-
leden, die nog student zijn, doch binnen afzienbare tijd allen lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde hopen te worden en hiermee reeds in het voorportaal van de
Maatschappij staan.

Van binnen uit echter zal er de stuwkracht moeten blijven en een groei moeten
zijn van het besef, dat wij elkaar nodig hebben, waardoor de saamhorigheid wordt
bevorderd.

De Kring is er; laten wij het slagen hiervan zien als de indicator, dat het ons ernst
is met het gestelde doel!

Voor hen, die dit wensen, is het mogelijk met behulp van onderstaande mutaties
hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

F. J. Brinkman te Ommen, Kcuringsveearts, hoofd van dienst in de kring Ommen,
is als zodanig in volambtelijk dienstverband getreden, waardoor van de achter zijn
naam vermelde personalia de aanduiding ,,P., sp. 8—9" is komen te vervallen.

Dr. C. J. G. van der Kamp te Groningen, is binnen die gemeente verhuisd naar
Damsterdiep 148. (pag. 77)

S. R. Klarenbeek te Zaltbommel, de hierachter vermelde gegevens moeten als
volgt worden gelezen: Zaltbommel, Koningstraat 34; tel. K 4180—404; giro 522867; P.

M. M. de Lint te Epe, de hierachter vermelde gegevens moeten als volgt worden
gelezen: 1932, Epe, Quickbornlaan 15, tel. K 6780—273; gr. 199923; P., spr. 8—9;
h.k.; gm. V.; plv. I. (pag. 81)

J. A. J. M. Peters te Oldcnzaal, de hierachter vermelde gegevens moeten als volgt
worden gelezen: Oldenzaal. Steenstraat 39; tel. K 5410—756; giro 537832; P.; wnd.
dir. ab.; Ir. R.K. L.W.S. (pag. 86)

T. van Roon te Ommen, diens tijdelijk huisadres is thans Hotel Paping, Stationsweg
30, telefoon 222. (P^ag- 89)

Dr. P. H. W. Tacken te Heijthuizen, de hierachter vermelde gegevens moeten als
volgt worden gelezen: Heijthuizen, Dorpstraat 54; tel. K 4749—372; giro 205549;
dir. G. v. D. in Limburg, Dorpstraat 1, tel. K 4749—339, giro 42964; h.k.; Ir. R.K.
M.L.S.; plv. I. (pag. 93)

Cursus	Aantal verlos- singen	Aantal abnor- male	Aantal torsies	% torsies van abn. verl.	Torsio uteri sinistra	Torsio uteri dextra
•-5-\'3⁶— I-9-\'36 >936—1937 >937—>938 >938—>939 >939—>94° 1940—1941 >94> — >942 1942—>943 \'943—>944 \'944—>945 1945—1946 \'94⁶—i947 >947—>948 >948—1949	\'39 530 612 552 446 262 189 199 185 102 240 316 313 530	100* 3\'9/ 388VS 355) ~ 292 167 116 \'27 129 83 175 227 243 337	229 27 13 6 17 9 12 29 36 43	\'5,7 16 ",2 4.7 13,1 10,8 6.8 12,8 14,8 12,7	180 \'4 9 5 16 9 8 21 25 30	49 \'3 4 i i 4 8 11 \'3
Totaal . .	4615	3058	421	\'3,76%	317 (75,3 %)	104 (24,7 %)
TABEL 2. Torsio uteri bij paarden vanaf 1 Sept. 1930 t.m. 31 Aug. 1949.
Cursus	Aantal verlos- singen	Aantal abnor- male	Aantal torsies	% torsies van abn. verl.	Torsio uteri sinistra	Torsio uteri dextra
1930—>93\' 1931—\'932 1932—1933 \'933—\'934 \'934—\'935 1935—1936 \'936—>937 >937—1938 >938—1939 >939—i94o >940—1941 >94\' —\'942 1942—1943 \'943—\'944 1944—1945 \'945—\'946 1946—1947 1947—1948 1948—1949	17 28 9 17 36 32 38 54 28 30 29 40 38 28 10 47 5\' 34 28	i 9 2 2 7 8 9 ■3 8 \'5 10 11 \'5 \'5 7 \'9 30 \'3 17	i 2 3 2 3 4 i 2 3 3 3	100 22 20 18 20 26 \'4 10 10 23 17	2 i i 3 3 i i 2 2 3	i 2 i i i i i
Totaal . .	594	211	27	12%	19 (70 %)	8 (30 %)

1 4. BONNIE Greyhound 2 jaar, nooit gedekt	3. NICOLAI Barzoï 2 jaar	2. COUNTRY-MAN Greyhound 2 jaar, nooit gedekt	I. MIK Greyhound 2 jaar, nooit gedekt
9/01		O <>	yj	O ON	yj ON	O ON	yj ON	Datum
								Sprong
al	zeer goed	öl	90 O s_	öl	•Q S a.	al	« O (Î a	Libido
	ui	fsj	-	■u		-	-	Hoeveelheid
helder grijs-wit	heider- grijs	grijs-wit	t	al	S	t.	s.	Kleur
al	waterig	dun visc.	S.a. S ^	al	<	CÛ	dik visc.	Consistentie
H-	rf			1	1			Massabeweging
-f								Individuele beweging
NJ	ON	VJJ 2	s	oj KJ	r-o s	1044	sw Os	Aantal mill. spermatozoïden per rm³
KJ S	O s	s	V>J £	v-r» K> CD	J ttii	vjl Os	VJ o. 4v	Totaal aant spermatozoïc per ejaculaa	al en t
r-o V	1	1	1	1	1	O	1	Afwijkende kopkap A 4-7	Aantal abnormaal gevormde spermatozoïden op 300 spermatozoïden in %
co		OJ	\'1	-	1	-	1	Afwijkende kopvorm B 4-9
y> 0»			-		O ^J			Losse kop C 10
\'vO	v_n	ON	ON		K)	NO		Afwijkende staart C8.9. II. D 5-9. E 7-8. F 1-5
p		1	1		O VrfJ	yj		Omgesl. staart met of zonder prot. dr. E ?-6

14.3	V>J	ON	OO	O	UO	ÖN	OO Wj	Totaal abnormaal
	p	O V>J	O	y		p	V>J V»	Prot. dr. aan de hals E 1
O co	NJ \'"-J	p V>J				V/J		Prot. dr. einde verb. st. E 2

3. KLEINE BRUINE HOND	2. MAX	I. GLADHARIGE FOX
S	V» o NO	KJ -U v-n	k	K) _vO O	o vO	K)	KJ ON KJ 4k 00	Datum
								Sprong
oo CL.	al	al	» 0 a	«5 O rt a.	40 S a.	JQ N O rt Ls	DO 0 rt a	Libido
-	4k	UJ	»	KJ	K)	m	-	Hoeveelheid
geel-wit	oo	ol	S	W S.	■Q	î	t	Kleur
a_ 5r"	<	al	f « fT 53\'	al	<	al	* tu rt	Consistentie
				1	1		1	Massabeweging
-f-	H-	\'	1			H-	H-	Individuele beweging
KJ K>	8	KJ O	s	•O KJ	2	£ O	88	Aantal mill. spermatozoïden per cm³
KJ K)	K> NJ K>	K) O	S	£	4k O		SS	Totaal aant spermatozoïc per ejaculae	al en t
1	1	1	1	1	1	1	1	Afwijkende kopkap A 4-7	Aantal abnormaal gevormde spermatozoïden op 300 spermatozoïden in %
-U OO	4k	1	V>J	O	KJ	-	4k	Afwijkende kopvorm B 4-9
K) oo	KJ oo	ON	s	K>	4k	K>	-	Losse kop C 10
	\'o	VjJ Vjj	ôô		r	O	KJ KJ	Afwijkende staart C8.9. II. D 5-9. E 7-8. F 1-5
10.8	-U k)		-	KJ			-	Omgesl. staart met of zonder prot. dr. E 3-6

K) K> 4k.	Os	ê	K> VjJ	K)		UJ	KJ 00	Totaal abnormaal
O	ON	1	„<	o	Ô	V>J O		Frot. dr. aan de hals E 1
O 4k	O bo	1	Ui	CN	-		sO	Prot. dr. einde verb. st. E 2

2. HOND H. Tiickel 18 11 geen libido. 19/11 - 20 11 50 mg neohombreol subrutaan	1. RETRIEVER Heeft in 1948 een nest gebracht, regelmatig ge- dekt. Op 209 geen libido. 21/9 - 22/9 - 23/9 - 24/9 25 mg neohombreol sub- cutaan
27 11	26/11	25 11	22/11	30/9	29/9	10 os ■0	25/9	Datum
								Sprong
goed	« 0 1	slecht 1	zeer slecht	zeer goed	0 ⁿ 8.5	1 o.	5"	Libido
r-o	=		1 3 £ a.	kj 0		-		Hoeveelheid
ou	EL	al	water- helder	helder tot grijs	grijs	«		Kleur
Cl.	al	al	0 q_ «3	waterig	Ë\'	iets dikker	<	Consistentie
1	1	1	1	1			-1-	Massabeweging
H-	H-		•h		4- -j-		-f. It-	Individuele beweging
kj	f?	UJ	kj *-	NJ -fa.	I	i	is	Aantal mill. spermatozoïden per cm³
5	os	£	ro	i	£	kj è	t	Totaal aantal spermatozoïden per ejaculaat
								Afwijkende kopknp A 4-7	Aantal abnormaal gevormde spermatozoïden op 300 spermatozoïden in %
kj		o \'O	kj	kj	kj		v» kj	Afwijkende kopvorm B 4-9
kj	-j		\'•»j	kj	y> kj	kj	"o	Losse kop c 10
■u -o		vj		K>	bs	uj bs		Afwijkende staart C8.9. II. D 5-9. E 7-8. F 1-5
sO v>j	0		•»j	v^j kj	kj ^	25.2	o	Omgesl. staart met of zonder prot. dr. E

po	K> kj	kj oj	sO	so \'O	so \'o	34.4	kj	Totaal abnormaal
kj v>j		kj vj	V*»	o cc	o co	k)		Prot. dr. aan de hals E I
		kj	o	kj	1	© \'•tk		Prot. dr. einde verb. st. E 2

1. EKSTLR Greyhound 1jaaft 10 maal een nest verwekt, laatste maal in 1947
	cK	Datum
-	-	Sprong
al	.lecht	Libido
Cl.	O 3 n	Hoeveelheid
1		Kleur
\' 1	o	Consistentie
1	-f-	Massabeweging
1	H-	Individuele beweging
	niet te tellen	Aantal mill. spermatozoïden per cm³
1	1	Totaal aant spcrmatozoïc per eiacula«	al en t
1	1	Afwijkende kopkap A 4-7	Aantal abnormaal gevormde spermatozoïden op 300 spermatozoïden in %
1		Afwijkende kopvorm B 4-9
1		Losse kop C 10
1	O	Afwijkende staart C 8. 9. II. D 5-9. E 7-8. F 1-5
1	po VJ	Omgesl. staart met of zonder prot. dr. E 3-6

1	23.3	Totaal abnormaal
1\'	-	Prot. dr. aan de hals E 1
!	ÖÖ	Prot. dr. einde verb. st. E 2

2. JOCHEM Keeshond 5 iaar	I O z D H
10/6	c>	14/10	13/10	to O k	Datum
					Sprong
al	X N O n o.?	90 f a.	0Q i a.		90 i	Libido
V*1	K)	«o	=	O	Hoeveelheid
al	K i.	al	al	1	rood met kU-J	Kleur
al	\'3SIA unp	al	al	waterig	Consistentie
i	1	i	i	H-	Massabeweging
H-	H-	3 "T" S « -j-			Individuele bewening
	NJ O	ro	Is)	OJ	Aantal mill. spermatozoïden per cm^J
OJ ON		N> £	ts>	S	Totaal aant spermatozoic per ejaculaa	>1 en t
					Afwijkende kopkap A 4-7	s* % £ si ui - s - 1 5 S. c s 3 S. o. =₌ 5 c.
O	O	K	ON	4-	Afwijkende kopvorm 11 4-9
CJN	OJ	IsJ	oo		Losse kop C 10
	v-n -Ci	t	Ov O	8	Afwijkende staart C8.9. II. D 5-9. E 7-8. F 1-5
■U	K)	K)	-	fo	Omgesl. staart met of zonder prot. dr. E 3-6

s	30 p	00 K>	CD	8	Totaal abnormaal
to	p	<JN	ON	ts>	Prot. dr. aan de hals E 1
-	-		ON		Prot. dr. einde verb. st. E 2

			O,-verbruik per io⁹ cellen
*		Aantal
	Stier	cellen	na 2	uren	na 4	uren
Datum
		io⁶ ccm	zonder	met	zonder	met
			dooier	dooier	dooier	dooier
2-IO-\'46	sp. met afw. kopkap ....	952	0-193	0.464	0.402	0.654
8-10-46	yy y y y y y y ....	1168	0.217	0-33I	0.174	0-543
15-10-46	y y y y y y y y ....	824	0.301	0.446	o-349	0.71 i
28-io-\'46	Klooster..........	781	0.272	0-385	0.413	0-5I7
30-i0-\'46		614	0.424	0.603	0.643	0.810
3-II-\'46	v. d. Geer.........	708	0.465	0.267	1.189	0.364
\'5^_I\'-\'46	,, .........	186	0.280	0.344	0-559	o-495
I₅-II-\'46	Rutgers..........	72	0.750	0.695	0.833	1055
19-11-46	Kl. bruine stier.......	1287	0.383	0.600	0.484	0.798
21-1 I-\'46		317	0.500	0.756	0.705	\'•3\'3
25-11-46	Elsjes Mattheus ......	1132	0.152	0.251	0.228	0.378
IO-I2-\'46	R utgers..........	1120	0.266	0.398	0.461	0.615
I8-I2-\'46	Kl. bruine stier.......	604	0.294	0-497	0.496	0.748
20-12-\'46	y y y y.......	1089	0.228	0.400	0.316	0.570
23-12-\'46	v. d. Hengel........	659	0.478	0.245	1.960	0.676
20- 1-47	Kl. bruine stier.......	983	0.130	0.209	0.209	0.320
22- 1-47		1348	0.185	o-357	0.284	0.538
24- 1-47	Brammetje.........	1160	0-139	0-153	0.201	0.243
29- i-\'47	Bunnik 2.........	592	0.084	0.140	0.138	0.230
31- i-\'47	Maartensdijk........	1880	0.194	0.246	0.283	o-359
4- «-\'47	Rutgers..........	504	0.149	0.170	0.176	0.252
5- 2"\'47	Bunnik 2 .........	377	0.242	0.321	0.306	0.532
6- 2-\'47	Maartensdijk........	1408	0.164	0.186	0.261	0.319
11- 2-\'47	Kl. bruine stier ......	900	0.127	0.132	0.184	0.215
13- 2-\'47	Elsjes Mattheus ......	1200	0.172	0.182	0.242	0.292
11- 3-\'47	Kl. bruine stier.......	96	0.390	0.449	0-559	0.490
12- 3-\'47	yy yy yy .......	845	0.176	0.270	0.232	0.420
13- 3 \'47	Elsjes Mattheus ......	-358	0.066	0133	0.074	0.221
14- 3-\'47	Alidus...........	456	0-137	0.269	0.170	0-344
14- 3-47	Jonge stier.........	1990	0.125	0-365	0.166	0-537
17- 3-\'47	Elsjes Mattheus ......	906	0.110	0.188	0.154	0.320
19- 3.-\'47	sp. met afw. kopkap ....	144	0.408	0.803	0-55¹	1.580
20- 3-47	Elsjes Mattheus ......	808	O.IOI	0.147	0-153	0.219
25- 3-47	v. Beynum.........	156	0.198	0.340	0.301	0.588
27- 3-\'47	Kl. bruine stier.......	314	0.190	0-255	0.260	0-435
3- 4"\'47	Maartensdijk........	1623	0.190	0-3I5	0.285	o-475
3" 4-*47	sp. met afw. kopkap ....	723	0.135	0.207	0.188	0.346
15- 4-\'47	Blok Adema........	891	0.182	0.290	0.265	0.382
15- 4-\'47	Oldamtler Atilla 3.....	808	0.077	0-135	0.096	0.186
15- 4-\'47	Sikkema 7.........	1296	0.083	0.126	0.119	0.194
23- 4~\'47	sp. met afw. kopkap ....	1834	0.090	0.118	0-139	0.200
23- 4-47	Alidus...........	977	0.215	0.261	0-325	0.394
24- 4-\'47	sp. met afw. kopkap ....	1364	0.162	0.261	0.241	0.403
28- ₄-\'47	Uittenboogaard.......	475	0.192	0.226	0.277	0.360
i- 5-47		439	0.079	0.181	0.085	0.286

			O,-verbruik per io\' cellen
		Aantal cellen x io⁶ ccm
Datum	Stier	na 2	uren	na 4	ur«n
		zonder	met	zonder	met
			dooier	dooier	dooier	dooier
i- 5-47	Uittenboogaard.......	506	0.094	0.196	0.107	0.322
2- 5-47	>> .......	744	0.054	0.123	0.094	0.178
2- 5-47	„ .......	684	0.115	0.219	0.143	0-338
6- ₅-\'47	Barneveld.........	828	O.I95	0.250	0.244	0.381
6- 5~\'47	Reeuwijk..........	\'425	0.195	0.240	o-349	0.370
7" 5-\'47	Barneveld.........	692	0.160	0.207	0.197	0-375
7- 5-\'47	Reeuwijk..........	976	0-349	0.424	0.514	0.714
9" 5-47	Barneveld.........	99¹	0.215	0.282	0.312	0.456
9- 5-\'47	Reeuwijk..........	659	0.482	0.538	0.736	0.894
13- 5-47	Beemster..........	563	0.130	0.218	0.202	0-356
\'3- 5-\'47	Woudenberg........	322	0.186	0-365	0235	0.578
14- 5-\'47		35°	0-505	0-913	0.668	2.470
20- 5-\'47	KI. bruine stier.......	802	0-193	0.249	0.256	o-375
21- 5-47	,, ,, ,, .......	665	0.162	0.276	0.224	0.424
23- 5 "\'47	,, „ ,, .......	580	0.229	0-315	0.326	0-495
11- 6-\'47	Winterswijk........	613	0.114	0.205	0.102	0.310
12- 6-\'47	it ....... •	1180	0.084	⁰¹59	0.103	0.219
19- 6-47	Anna\'s Adema.......	54"	0.182	0.172	0.245	0.287
24- 6-\'47	Burggraaff.........	1130	0.161	0.212	0.198	0.301
25- 6-\'47	Winterswijk........	661	0.141	0.265	0.165	0.386
26- 6-\'₄₇	Burggraaff.........	700	0.297	0.300	0.372	0.447
27- 6-\'₄7	van Wijk.........	364	0.160	0.226	0.214	0-35Ö
4- 7-\'47	Koopman\'s Adema.....	708	0.126	0.143	0.170	0.212
4- 7-47	jï >> .....	44¹	0.109	0-199	0.136	0.274
7- 7-47	Uittenboogaard.......	1020	0.320	0-356	0550	0.801
\'7- 7-47	Westerling.........	623	0.310	0293	0.388	0.446
18- 7-\'₄₇	, .........	"45	°-3\'5	0.290	o-434	0-397
22- 7-47	van Wijk.........	439	0-336	0.504	°-455	1.13a
23- 7-\'47		208	0-533	0.680	0.608	\'•\'55
23- 9-\'47	Adema 21 .........	836	0.106	0.264	0.114	0.386
24- 9-\'47	Jongema 15........	930	0.134	0.150	0.182	0.232
24- 9-47	Theo...........	605	0.065	0.086	0.089	0.142
29- 9-\'47	Bakel...........	589	0.096	0.138	0.144	0.229
29- 9-\'47	Wouw...........	339	0.026	0.238	0.038	0.229
10-47	Wouw...........	1050	0.102	0.298	o-i55	0.431
i -io-\'47	Adema 21.........	210	0-235	0-399	0.276	0.541
2-io-\'47	C. Westening........	684	0.187	0.177	0.246	0.252
2-10-\'47	T. 11. Westening 3.....	546	0.092	0.209	0.130	o-357
3-io-\'47	W. Westening.......	635	0.244	0.215	o-3\'5	0.401
3-\'o-\'47	}. Floor..........	2278	0.052	0.094	0.070	0-I37
6-io-\'47	Bakel...........	618	0.174	0.220	0.206	0.341
6-10-47	Wouw...........	415	0.065	0.291	0.081	0.382
i₃-io-\'47	Pellikaan..........	445	0-255	0-199	0.368	0.232
i6-io-\'47	Brink...........	1076	0.180	0.160	0.262	0.258
i6-io-\'47	Vossenstein ........	500	0.095	0.156	0.150	0255
i7-io-\'47	Julius...........	1040	0.192	0.201	0.283	Q-3\'5
20-i0-\'47	Hoornaar..........	788	0.128	0.163	0.184	0.249

					0>-verbruik per 10\' cellen
				Aantal cellen
			Stier	na 2	uren	na 4	uren
Datum	X 1 o⁶ ccm
				zonder dooier	met dooier	zonder dooier	met dooier
6-	2-	48	Loenen-Loosdrecht.....	\'550	0.045	0.128	0.064	0.184
11 -	2-	48	Moons ..........	920	0.188	o-193	0.260	0.294
11-	2-	48	Wilnis...........	934	0.245	0.211	0.281	0.273
12-	2-	48	de Wit..........	1040	0.218	0.214	0.304	0.321
12-	2-	48	Uittenboogaard.......	420	0.076	0.182	0.067	0.251
	2-	48	Moons ..........	912	0.148	0.261	0.230	o-377
>3-	2-	48	Wilnis...........	814	0.113	0-175	0.150	0.211
i6-	2-	48	Moons ..........	788	0.104	0.147	0159	0.216
i8-	2-	48	Grote rode stier......	816	0.048	0.097	0.048	0.130
20-	2-	48	Wouw...........	567	0.096	0.164	0.120	0.247
23-	2-	48		470	0.213	0-39¹	0.31 ï	0.618
3-	3-	48	Grote rode stier......	809	0.117	0.166	0.170	0.245
3-	3-	48	Kleine rode stier......	600	0.034	0.151	0.058	0.201
5~	3-	48	Stolwijk..........	428	0.103	0.174	0.297	0.258
5-	3-	48	............	452	0.091	0.188	0.107	0.266
9-	3-	48	ij ..........	160	0.244	0.327	0.895	1.620
9~	3-	48	>> ..........	58	0.163	0.722	0.122	\'•35°
io-	3-	48	,, ..........	300	0.285	0.403	0.802	0.852
11-	3-	48	)i ..........	900	0.144	0.136	0.233	0.226
12	3-	48	,, ..........	138	0.213	0.448	0-319	0.601
6-	4-	48	Lopik...........	937	0.237	0.338	o-3<>9	0.682
6-	4-	48	Proefstier..........	1092	0.108	0.130	0-105	0.194
12-	4-	48	Lopik...........	736	0.400	o-395
>3-	4"	48	Maartensdijk........	97°	0.111	0.410
\'5-	4-	48	Proefstier..........	1188	0.040	0.119	0.046	0.170
15-	4~	48	Lopik...........	1084	0.199	0.282
i6-	4-	48	Maartensdijk........	1184	0.1 14	0.102
i6-	4-	48	Keizer Karei........	756	0.238	0.154
	4-	48	Loenen-Loosdrecht.....	960	0.182	0.258
20—	4-	48	Maartensdijk........	1368	0.269	0.261
20-	4-	48	Keizer Karei........	1084	0.232	0.256
21-	4-	48	Proefstier..........	1068	0.131	0.229	0.190	o-397
22-	4-	48	Loenen-Loosdrecht.....	812	0.197	0.340
23-	4-	48	Keizer Karei........	1273	0.072	0.132
29-	4-	48	Maartensdijk .......	1224	0-135	0.181
i-	5t	48	»> ...........	>598	0.054	0.148
3-	5-	48	Woudenberg........	1798	0.037	0.102
4-	5-	48	Loenen-Loosdrecht.....	1783	0.086	0.181
5"	5-	48	Bcnnekom ie spr.......	717	0.264	0.342	0-439	0.816
5~	5-	48	ï> 2e ,,......	269	0.717	0.830	i .410	1.900
7~	5"	48	Keizer Karei........	1045	0035	0.242
7-	5-	48	Maartensdijk .......	1388	0.073	0.247
io-	5-	48	Loenen-Loosdrecht.....	1664	0.067	0.124
11-	ö-	48	Bcnnekom.........	875	0.116	0.172	0.152	0.250
12-	5-	48 -	Keizer Karei........	1581	0.109	0.185
19-	5-	48	Kkeris ie spr........	1150	0.131	o-i39	0.215	0.210
■9-	5-	48	Ekeris 2e spr........	500	0.106	0.164	0.165	0.264

Datum	Stier	Aantal cellen x io\' ccm	oo-verbruik per io⁹ cellen
na 2	uren	na 4	uren
zonder dooier	met dooier	zonder dooier	met doqier
21-	5-48	Lopik...........	1151	0.053	0.291
21-	5-48	Maartensdijk........	1296	0.116	0.219
26-	5^_\'48	Loenen-Loosdrccht.....	ioio	0.148	0.199
28-	5-48	j) .....	939	0.383	0.206
28-	5~\'4t	Proefstier..........	¹3¹9	0.121	0.140	0.169	0.227
31-	5^48	Maartensdijk........	1020	0.211	0.221
2-	6-\'48	>> ........	1490	0.099	0.116
3-	6-\'48	Loenen-Loosdrecht.....	1240	0.085	0.068
7-	6-\'₄8	Maartensdijk........	1140	0.151	0.258
7-	6-\'₄8	Loenen-Loosdrecht.....	1810	0.023	0.142
10-	6-\'48	Maartensdijk........	1072	0.235	0.248
10-	6-\'48	Keizer Karei........	1420	0.135	0.145
14-	6-\'48		1590	0.143	0.199
\'4-	6-\'48	Loenen-Loosdrecht.....	1200	0.125	0.204
14-	6-\'₄8	Maartensdijk........	1409	0.194	0.160	0.286	0.286
16-	6-\'₄8	Sophie\'s Adema......	210	0.158	0.285	0.273	0.635
17-	6-\'₄8	Woudenberg........	1540	0.076	o.i37
17-	6-\'48	Keizer Karei........	1110	0.152	0.204
21-	6-\'48	i) m ........	1130	0093	0.265
24-	6-\'₄8	Loenen-Loosdrecht.....	1090	0.125	0.243
24-	6-\'48	Keizer Karei........	780	0.192	0.314
28-	6-\'48	Maartensdijk........	800	0.110	0.209
i-	7-48	Lopik...........	660	0.130	0.227
i-	₇-\'₄8	Maartensdijk........	760	0.126	0.225
5-	7 \'48	Loenen-Loosdrecht.....	1100	0.129	0.215
5-	7 \'48	Keizer Karei........	840	0.164	0.238
6-	7-\'48	Sophie\'s Adema ie spr. . . .	422	0.157	0.164	0.256	0.263
6-	7-\'₄8	• >> >> 2e _t) ...	308	0.192	0.222	0.306	0.328
6-	7 \'48	Ferdinand ie spr.......	508	0.122	0.226	0.204	0-395
6-	7 \'48	2e „......	290	0.140	0.214	0.223	0.481
7-	₇-\'₄8		413	0.306	0.558	0.467	0-923
8-	7-\'₄8	Keizer Karei........	1300	0.042	0.128
8-	7 48	Loenen-Loosdrecht.....	1300	0.281	0.402
12-	7-\'₄8		1370	0.063	0.239
12-	₇-\'₄8	Keizer Karei........	1610	0.026	0.162
\'5-	7~\'48	Loenen-Loosdrecht.....	858	0.150	0.329
21-	7-48	de Haan .........	9\'3	0.176	0.224	0.264	0.329
22-	7-\'₄8	Keizer Karei........	970	0.146	0.225
26-	₇-\'₄8	Loenen-Loosdrecht.....	1450	0.089	0.170
26-	₇-\'₄8	Keizer Karei........	1300	0.095	0.174
29-	7^-\'48	Lopik...........	1242	0.124	0.269
29-	7-48	Keizer Karei........	1180	0.142	0.306
2-	8-\'48	)> >> ........	1563	0.063	0.122
2-	8-\'48	Maartensdijk........	1830	0.010	0.145
5~	8-\'₄8	Keizer Karei........	983	0.107	0.229
5~	8-\'₄8	Maartensdijk........	978	0.101	0.185
9-	9~\'48	Keizer Karei........	765	0.258	0.271

					0₂-verbruik per io⁹ cellen
				Aantal cellen X io⁶ ccm
Datum	Stier	na 2	uren	na 4	uren
				zonder dooier	met dooier	zonder dooier	met dooier
9-	9-	48	Maartensdijk....... .	1055	0.154	0.269
■3-	9"	48	Keizer Karei........	2042	0.079	0.168
13-	9"	48	Maartensdijk........	1042	0.160	0.260
i6-	9-	48	Loenen-Loosdrecht.....	773	0.080	0-35°
i6-	9-	48	Keizer Karei........	1075	0.039	0.241
20-	9-	48	,, „ ........	1084	0.132	0.208
20-	9-	48	Maartensdijk........	729	0.173	0-"5
23-	9-	48		1174	0.094	0.128
23-	9-	48	Keizer Karei........	684	0.105	0.189
27-	9-	48	Loenen-Loosdrecht.....	1328	0.121	0.194
27-	9"	48	Maartensdijk........	956	0.119	0.154
28-	9-	48	Zantinga ie spr.......	1716	0.146	0.234	0.221	0.366
28-	9-	48	», 2e „ ......	1738	0.081	0.143	0.137	0.224
28-	9"	48	Anema Djongjum ie spr. . .	384	0.022	0.215	0.097	0.470
28-	9-	48	» ,> 2e ,,	381	0.150	0.285	0.242	0.496
29-	9-	48	Zantinga ie spr.......	456	0.003	0.112	0.034	0.149
29-	9~	48	2e „ ......	989	0.300	0.596	o-439	0.926
30-	9~	48	Keizer Karei........	910	0.123	0.202
30-	9-	48	Loenen-Loosdrecht.....	1211	0.099	0.065
30-	9"	48	Zantinga ie spr.......	303	0.270	0.297	0.401	0.450
30-	9~	48	2e ......	106	0.410	0-538	0-536	0.798
i-	0-	48	van Dijk......	544	0.165	0-219	0.216	0.320
4-	0-	48	Loenen-Loosdrecht.....	1305	0.122	0.211
4-	0-	48	Maartensdijk........	1384	0.113	0.065
5-	0-	48	van Dijk........	947	0.163	0.214	0.222	0.307
5-	0-	48	Woudenberg........	637	0.272	0.419	0.310	0.598
7-	0-	48	Keizer Karei........	1050	0.092	0.1 14
8-	0-	48	Santcma..........	256	0.184	0.290	0.284	0-599
11-	0-	48	Lopik..........	579	0.286	0.487
ri-	0—	48	Loenen-Loosdrecht.....	726	0.190	0.507
14-	0-	48	Lopik ....	1234	0.095	0.163
14-	0-	4«	Keizer Karei........	871	0.103	0.238
18-	0-	48	Maartensdijk........	920	0.103	0.256
18-	0-	48	Loenen-Loosdrecht.....	1050	0.090	0.256
19-	0-	48	Zantinga .........	853	0.076	0.124	0.110	0.203
21-	0-	48	Keizer Karei........	867	0.022	0-133
25-	0-	48	Maartensdijk........	1098	0.183	0.189
25-	0-	48	Lopik...........	1217	0-157	0.206
26-	0-	48	Zantinga .........	730	0.503	o-527	0.716	0.847
26-	0-	48	Bakel...........	637	0.101	0.209	0.079	0.314
27-	0-	48	Woudenberg........	378	0.342	0.627	0.381	0.850
27-	0—	48	Bakel...........	364	0.222	0.401	0.229	0-542
28-	0-	48	Maartensdijk........	1104	0.095	0.214
28-	0-	48	Lopik...........	1019	O.I7O	0.234
29-	0-	48	Woudenberg........	353	O.O31	0.145	0.015	0.189
29-	o-	48	Bakel...........	380	O.214	o-333	0.242	0.476
i-	i-	48	Zantinga ie spr.......	948	o.i 12	0.184	0-I53	0.286

			O.-verbruik per io* cellen
		Aantal
	Stier	cellen	na 2	uren	na 4	uren
Datum
		io⁶ ccm	zonder	met	zonder	met
			dooier	dooier	dooier	dooier
I-II-\'48	Zantinga 2e spr.......	983	0.080	0.120	0.120	0.191
2-11-48	Adolph\'s Adema......	661	0.026	0.082	0.008	0.133
2-11-48	Jalvingh..........	206	0239	0-453	0.410	0.322
2-11 -\'48	Rode proefstier ......	131	0-I39	0.508	0.149	0.528
3-11 -\'48	,, „ ie spr. . . .	987	0.221	0.261	0.328	0.442
3-11-48	2e „ ...	480	0.161	0.262	0.232	0-394
4-11-\'48	VVijnand ie spr.......	120	0.294	0.510	°-39>	0.882
4-11-48	2e ,, ......	550	0.054	0.146	0055	0.224
4-11-48	Jalvingh ie spr.......	638	0.090	0.232	0.189	0-385
4-11-\'48	,, 2e ,, ......	617	0.136	0-253	0.240	0-455
5-11-\'48	Wijnand 2e spr.......	330	0.229	0.254	0.218	0.470
5-11-48	>> 3^e >) ......	188	0.1 72	0.413	0.274	0.627
9-1.-\'48	Rode proefstier.......	1304	0.085	0.106	0.132	0.166
9-11-\'48	Wijnand..........	1168	0.150	0.181	0.216	0.243
24-1 I-\'48	Rode proefstier.......	. 800	0.145	0.146	0.360	0.326
25-11-48	Woudenberg ie spr.....	350	0.456	0.898	0.533	1-275
25-11 \'48	3« ......	488	0.387	0.728	0.460	1.075
26-11 \'48	Hertog ie spr........	320	0.211	0.288	0.338	0-475
26-11-\'48	3« ,, .......	120	0.546	0.460	0.700	0.710
29-11-48	Hertog ie spr........	492	0.148	0.197	0.172	0.242
29-11-48	,, 2e ,, .......	770	0.054	0.083	0.064	0.108
30-11-48	Jalvingh..........	884	0.163	0.168	0.270	0.156
2-M-\'48	Hertog ic spr........	1063	0.150	0-I75	0.256	0257
2 -12 \'48	,, 2e ,, .......	705	0.283	0-323	0.345	0.501
3- I2-\'₄8	Hertog ie spr........	981	0.084	0153	0.121	0.2S1
3-12-48	>> 2e „ .......	572	0.098	0.150	0.154	0.278
7-i2-\'₄8	Hertog ie spr........	463	0.332	0.190	0.414	o-33>
7-13-48	>> 2e ,, .......	227	0.099	0.241	0.112	0.405
9-12-48	Hertog ie spr........	325	0.229	0-455	0.362	0.662
9-i2-\'48	2e „ .......	284	0.112	0.274	0.131	0.411
16-12-48	Mijdrecht ie spr.......	592	0.145	0.194	0.228	0.388
16-12-48	2C .......	259	0.162	0-397	0.279	0.549
17-12-48	ie „......	1255	0.184	0.308	0.298	0.512
i₇-i2-\'48	n 2e j, ......	653	0.123	0.192	0.203	0-353
20-I2-\'48	,, .........	1032	0.064	0.109	0.146	0.225
22—12—\'48		1104	0.125	0.113	0.218	0.269
6- I-\'49	Fokker ie spr........	510	0.289	0-395	0.494	0.598
6- 1-49	2e „ .......	380	0.179	0.411	0.226	0.788
14- t-\'49	Fokker ...........	350	0-351	0.380	0563	0.691
18- i-\'49	Jalvingh..........	372	0.166	0.279	0.346	0.449
21- 1-49	Dongen..........	1496	0.066	0.088	0.140	0.135
24- I \'49	,, ie spr........	1291	0.124	0.258	0.224	0.401
24- I-\'49		903	0.086	0.236	0159	0-371
27- 1-49	,, ..........	544	0.158	0.274	0.237	0423
4- 2-\'49	v. Houten.........	786	0.050	0.141	0.074	0.211
24- 2-49	Vernooy ie spr.......	>934	0.144	0.217	0.223	0.325
24- 2-\'49	^2e >j ......	1094	0.176	0.208	0.297	0.320

luele ope- ng cervix	Abnormale ligging veulen bij partus	Embryotomie veulen bij partus	Bijzonderheden:
Chorion gesl.	Chorion Reopend
				Uterusruptuur.
		kruinligging		Kruinligging, repositie, extractie.
				Chorion geopend, repositie.
				Chorion gesloten gehouden — Strekking en rotatie normaal — Veulen dood maar fris.
				Chorion gesloten gehouden — Prolapsus uteri — Koliek na partus — Darmaf snoering.
				Bij staande dier repositie onmogelijk, omdat vrucht onbereikbaar is — Bij liggende dier repositie gemakkelijk.
				Manuele repositie mislukt; vrucht onvoldoende bereikbaar — Na 2 X wentelen ruptura vaginae.
			amputatie hoofd en onderbenen	Cervix geopend. Repositie manueel gelukt niet — Daarna wentelen en repositie — Na gedeeltelijke embryotomie, extractie — Uterus- ruptuur.
				Na opening cervix gelukte repositie niet — Daarna wentelen zonder succes — Meirie geslacht.
			amputatie hoofd	Na oprekken van cervix mislukte repositie manueel omdat de vrucht onvoldoende bereikbaar was — Na enkele malen wentelen, torsi op- geheven — Na afzagen hoofd, partus getermineerd — Na 4 dagen gestorven aan peritonitis.
			amputatie hoofd	Na opening cervix vrucht niet voldoende bereikbaar voor manuele repositie — Met wentelen en tegenhouden vrucht repositie — Na afzagen hoofd extractie van vrucht.
				Cervix geopend; torsi manueel niet op te heffen — Na 1 X wentelen torsi opgeheven — Extractie vrucht.
				Manuele repositie mislukte, veulen onvoldoende bereikbaar— Na 5 X wentelen prolapsus vesicae — Onder repositie hiervan, paard plotseling dood.
		kruinligging	amputatie hoofd	Na 50 X wentelen geen repositie — Cervix manueel geopend en repo- sitie — Veulen leeft nog — Na 4 dgn partus — Vrucht in kruinligging — Hoofd geamputeerd, daarna extractie.
			amputatie van één achterbeen	Na 125 X wentelen geen repositie — Cervix geopend — Repositie na aantrekken van achterbenen — Een achterbeen afgezaagd — daarna extractie.
				25 X wentelen geeft geen succes — Cervix geopend, chorion dicht — Repositie mislukt — Chorion geopend; repositie gelukt.
				Vrucht is niet te bereiken — Na 25 X wentelen is torsi nagenoeg opge- heven — Rest verdwijnt bij aantrekken van veulen.
				Na 40 X wentelen torsi opgeheven — Extractie vrucht — Prolapsus vesicae — Na repositie blaas, merrie plotseling dood — (Shock?)
				Na 75 X wentelen geen repositie — Wegens sterke torsi cervix niet te bereiken — Advies: slachten. Uteruswand vergroeid met buikwand (peritonitis).

Totaal 1	S rt 3 2_ 3	1 1 £ « S 3 = 5- — 3	Manueel en wentelen	Manueel	Repositie
oo	K> vj	KJ on	KJ v-n	K> ■u	KJ uj	K> K>		KJ o	No.
-u		--JE_							Open cervix
									GtsI. cervix
7 h. 1 St.	3~	ft	pr	s-		3"	r	pr	Ligging vrucht
KJ									Levende vrucht
o		4-							Dode vrucht
									H.
-									G.
5 te vroeg 3 à terme	à terme	9 mnd.	à terme	B>- t- 3 n	NO 3 3 q_	9 mnd.	9 mnd.	10 mnd.	Duur graviditeit
	i-n Q_ B ag 3 3	3 uur	direct	direct	K) -U c c	direct	direct	direct	Tijd tussen op- heffing tcrsi en partus
	12 uur	12 uur	2 dagen	4 uur	u> Q- B 9Q 3	ïu c c	h- O- B s 3	24 uur	Duur torsi
— — ON XXX O » 3 It ITS 3 Q_						r			Plooien vagina - wand
									Opening	3 2 li 2_ 3 o »?
									Chorion gesl.
									Chorion geopend
		e» i s^- JC 5\'		beiderzijds car- paalligging	X- C 5" 8. 3* K	naar terzijde terug geslagen hoofd	torticollis	beiderz. carpaall. naar terzijde terug geslagen hoofd	Abnormale lig- ging veulen bij partus
		beide onderbenen geamputeerd			amp. hoofd	amp. hoofd en en hals	amp. voorbenen amp. hals en hoofd	IT 5 £ OQ g » „ i = ? Q-	Embryotomie veulen bij partus
	Na 100 X wentelen succes — 5 dagen later veulent merrie normaal.	Na 100 X wentelen leek torsi opgeheven — Volgende dag weer torsi aanwezig — Na 75 X wentelen geen succes — Na opening v. d. cervix bleek vrucht in stuitligging te liggen — Manuele repositie gemakkelijk.	Manuele repositie bij staande dier mislukte — Repositie gelukte door wentelen en tegen- houden der vrucht — Daarna extractie.	Na repositie carpaalligging wordt vrucht ge- extraheerd.	24 u. na repositie begint merrie te persen — Stinkende uitvloeiing (emph. vr.) 2 dagen na partus dood — Enteritis. Uterus goed.		Voor de partus, donker gekleurde uitvloeiing.	Na repositie uterus en embryotomie partus getermineerH.	Bijzonderheden:

Batterij no.	Aard der groep
2 en 11	controle
5 en 10	methylthiouracil per os
i en 7	propylthiouracil per os
6 en 8	benzylthiouracil per os
4 en 12	diaethylstilboestrol implantatie
3 en 9	combinatie van diaethylstilboestrol implantatie en
	methylthiouracil per os

Groep	Totaal gewicht in kg per groep
n-7-*49	26-7-\'49	2-8-\'49	i8-8-\'49
controle.......	9-675	14.085	15.885	20.505
methylthiouracil . . .	9-⁶75	14.170	16.045	20.585
propylthiouracil . . .	9.670	14.105	16.140	20.905
benzylthiouracil . . .	9.680	■3-965	15.860	■9-965
diaethylstilboestrol . .	9.665	.2.865	■4-645	¹9-3¹5
combinatie.....	9-665	■3-9°5	■5-745	21.020

Virus- verdunningen	lT>	0	0	O	c cc	0 \'J5	0 OJ CO	i : 640	0 co	Controles
V B rbc										2B rbc
V PS rbc			—	-	—	-	—	—	—	B PS rbc	—
V NS rbc					■					B NS rbc	—
V Sp rbc								—		B Sp rbc	—
V Skj rbc								—	—	B Skj rbc	—
V Sk₂ rbc			-L					—	—	B Sk₂ rbc	—
V Sk₃ rbc		4.								li - SK,-j rbc

Jaar	Leeftijd	Hoeveelheid melk	Vetgehalte	Totaal vet	Dagen
\'936	2	3865	3-84	162	324
\'937	3¹	5407	4.09	242	335
1938	4²	4\'45	4.24	\'93	35\'

GROEP	Hoeveelheid Europ. bloed
in achtsten	in zestienden
I	8/8	16/16	Zuiver ras
II	7/8	15/¹⁶ 14/16 13/16	7/8-ras
III	6/8	12/16	3/4-ras
IV	5/8	11 /\' 16 10/16 9/¹⁶	5/8-ras
V	4/8	8/16	Half-ras

Groep	Aantal dieren in	de kwaliteitsklassen iA, iB en II
ie	Droefserie	2e	proefserie	ie en 2e proefserie samen
i A	i B	II	i A	i B	II	i A	i B	II
controle.........		2	5		4	3		6	8
methylthiouracil.....	3	2	2	—	4	3	3	6	5
propylthiouracil.....	3	4	—	3	3	i	6	7	i
benzylthiouracil.....	—	5	2	i	3	3	i	8	5
diaethylstilboestrol ....	6		i	6		i	12	—	2
combinatie.......	3	4	—	3	3	i	6	7	i

(In procenten]	Aantal	Gezonde bacillen-	Enteritis	Sepsis	Morta- liteit
		dragers
Groep A: S. paratyphi-A
(komt in deze streken
zelden voor)
Groep B: S. paratyphi-B	5	20	25	5°	—
S. typhi-murium	35	12	80	3	6
Groep C: choUra-suis	5	2	26	50	28
S. oranienburg	7	3°	55	6	7
S. newport	12	18	78	3	3
Groep D: S. enteritidis	2	—	64	9	9
(S. typhi		4	—. .	100	20
hoort in deze groep thuis)					(gegevens uit D. Herder- schee
Groep E: anatum	6	40	62	3	1
Diversen (zonder .S\'. typhi)	28
Totaal (zonder .S\'. typhi)	100 %	20 %	66 %	\'O %	6 o 0

Groep	No.		cefvol.	Sedimentatie mm uur bij een kunstmatig celvolume van :
		in vivo	10%	20%	30%	40%	50%
	I	Fox, reu, 4 jr., normaal.........................	47	>■5	I	I	_	_
	2	Fox, reu, 3 jr.. normaal.........................	42	2-5	1-5	I	—	-
	3	Fox, reu, 3 jr.. normaal.........................	37	2	I	0-5	—	-
	4	Greyhound, reu. 7 ir.. normaal......................	42	7	4	2	—	-
	S	Bouvier, teef, normaal .........................	43	7	4	15	r	-
	7	Bouvier, teef, normaal .........................	40	9	4-5 I	2	o-5	-
I	10	Duitse staande, teef, eczeem.......................	40	2	o.s		-
	14	Bouvier, reu. gezwel rechter achterbeen..................	37	I t	5	2	0.5	-
	22	Boxer, reu, r jr., operatie membrana nictirans...............	44	1-5	I	1		-
	28	Duitse herder, teef, 4 jr., normaal....................	36	23	8	2	05	-
	35	Airdale terrier, reu, 2 jr., entropion...................	42	12	4	1-5		-
	38	Herder, reu, 4 jr., normaal.......................	31	38	16		0.5	-
		gemiddeld	: 9	4	1-3	0.3	—
	16	Herder, reu, 4 jr., hydrops acitis.....................	33	16	9	3	i	_
	20	Herder, teef, 10 jr., tumor mammae...................	38	22	8	4	0.5 i	-
	21	Bouvier, reu, 8 jr., lipoom? heup....................	37	20	10	3	0.5
I!	23	Holl. herder, reu, 9 jr., carcinoom keel..................	50	30	8	2-5	—
	24	Duitse staande, reu, 2 jr.. bekkenfractuur.................	37	15	8	2 5	0.5	-
	25	Bastaard bouvier, teef, 1 jr.. normaal...................	39	9	2	3		-
	41	Duitse herder, reu, 5 jr., arne......................	45	20	14	3	i	—
		gemiddeld	: 19	8-5	3	0.5	0.1
	6	Drentse patrijs, reu, 4 jr., normaal....................	43	30	15 11	7	3	_
	9	Bastaard herder, reu, normaal......................	37	26	6	i-S	0.5
	11	Airdale terrier, reu, otitis ext. -f huid papillomen............	42	57	22	7	2	i-5
	17	Bastaard fox, teef, 9 jr., tumor mammae................	38	41	13	5-5	3	o.s
	18	Duitse staande, teel, 2 jr., operatie Hubertusklauwen............	31	42	20	7		I
	19	Drentse patrijs, reu, 3 jr., normaal....................	39	31	17	6	I	—
	27	Duitse dog, reu, 1 jr., entropion.....................	40	52	20	s	I	—
	29	Duitse staande, reu, 2 jr., leptospirose..................	31	28	17	s	I	—
	33	Duitse staande, reu, 3 jr., tuberculose..................	36	32	15	6	t	—
	42	Bastaard Groenendaler, ■ jr., normaal.................	30	34	14	6	0.5	—
		gemiddeld	373	16.4	6	1.6	0.4
	12	Poedel, reu, kaakfractuur........................	23	70	31	9	I	_
	13	Bastaard fox, reu, normaal .......................	3.	50	26	8	0.5	—
	I *	Bouvier, teef, tumor mammae......................	43	33	I8	8	I..5	—
	34	Airdale terrier, teef, 1 jr., entropion...................	37	75	35	9	5	—
		gemiddeld	57	27-5	8.5	2	-
	8	Bastaard herder, reu, 6 jr., normaal...................	42		38	>7	6	0.5 I
V	26	Pointer, reu, 7 jr., castrarie.......................	40	48	27	14	3
	37	Duitse dog, reu. 2 jr.. tumor halsstreek.................	48	—	41	14	5	3.5
		gemiddeld	48?	35-3	15	4-7	1-7
	39	Herder, reu, cornea aandoening.....................	46	135	74	36	19	13
VI	31	Holl. herder, teef, 12 jr., tumor mammae.................	51	150	71	58	47	2
	36	Spaniel, reu, 8 jr., tumor in abdomen..................	33	"5	73	48	20	i-5

Ras	Leeftijd	Diagnose	Temp.	Therapie	resultaat
1.	Herder	i	jaar	1—2 dagen Carré	40.8	20 ce Pb na 5 dagen 5 cc	Genezen
2.	Bust. Herder	i	jaar	2 dagen Carré	40.3	20 cc Ph na 2 dagen 10 cc	Na 3 maanden gestorven aan een keel-absces
3.	Belg. Herder	2è	iaar	2 dagen Carré	39.8	20 cc Ph na 2 dagen 10 cc	Genezen
4.	Bast. Kees	± è	jaar	1 dag Carré	4 0.3	10 cc Ph na 1 en na 3 dagen 10 cc	Na 1 week genezen
5.	Bast. Pincher		?	1 week Carré	40.1	15 cc Ph	Na 5 dagen genezen
0.	Chow Chow	9	mnd	Carré -f- neus- ontsteking	41.3	30 cc Ph penicil line, na 2 dg. 20 cc	Na 3 dagen genezen
7.	Pekiiigees	9	mnd	Carré	30.6	20 cc Ph	Genezen
8.	Pekingees	2	jaar	Carré (contact)	38.0	20 cc Ph	Gezond gebleven. 3 honden uit de kennel van 7 en 8 afgemaakt wegens nerveuze verschijnselen Carré
0.	Spaniel	1	jaar	Toevallen Carré	40.8	20 cc Ph	Langzaam herstel in 4 weken
10.	Chow Chow	ä	jaar	Carré met zware pneumonie	41.5	25 cc Ph	Na 12 uur gestorven
11.	Bastaard		?	Carré	39.7	10 cc Ph	Na enkele dagen genezen
12.	Jachthond		?	1 week erge Carré m. hersenverschijnse- len	40.0	15 cc Ph	\'s Avonds opgewekt en at goed, na 4 dagen wegens nerveuze verschijnselen af- gemaakt
13.	Herder	i	jaar	Carré	?	15 cc Ph	Na 1 week genezen
14.	Tackel		?	14 dagen Carré	39.3	10 cc Ph	Genezen
15.	Bast. Herder	3i	mnd	Carré	39.5	7 cc Ph	Na veel spiertrekkingen ge- nezen
16.	Pincher	li	mnd	Carré	?	15 cc Ph	Na 1 dag genezen
17.	Terriër	i!	jaar	Carré	?	15 cc Ph	Na 1 week beter
18.	Bastaard		?	Carré	?	15 cc Ph	Genezen
19.	Tackel	3	mnd	Carré, zeer nerveus	norm.	10 cc Ph	Na 1 dag rustig en genezen
20.	Foxterrier	4	mnd	1 dag Carré met diarrhoe	40.5	15 cc Ph	Na 1 dag genezen
21.	Foxterrier	9	mnd	Nerveuze stadium Carré	?	10 cc Ph	\'s Avonds beter, na 2 dagen spiertrekkingen afgemaakt
22.	Herder	3	jaar	Carré toevallen	40.5	20 cc Ph	Na 3 dagen genezen
23.	Kees	i	jaar	Carré toevallen	40.9	20 cc Ph	Na 3 dagen nog iets suf, na 1 week genezen
24.	Kees	1	jaar	Carré	40.4	10 cc Ph	Na 1 week genezen
25.	Bastaard	± i	jaar	Carré	40.7	10 cc Ph	Na 3 dagen genezen
20.	Bastaard	i	jaar	Carré	39.8	10 cc Ph	Na 1 week genezen
27.	Foxterrier	i	jaar	Carré pneumonie	40.9	10 cc Ph (sulfanilamide)	Na 1 week genezen
28.	Herder	1	jaar	Carré	41.1	10 cc Ph	Na 3 dagen genezeu
29.	Bastaard	t	jaar	Carré	40.2	10 cc Ph	Na 5 dagen genezen
30.	Foxterrier	t	jaar	Carré	40.7	10 cc Ph	Na 2 dagen genezen
31.	Jachthond	1	jaar	Carré	38.8	15 cc Ph	Na 4 dagen genezen
32.	Spaniel	3	jaar	Carré	39.5	5 cc Ph	Na 4 dagen genezen

Amsterdam . . .	. . . . 21343	Eindhoven......	. . 3002
Rotterdam . . .	. . . . 20670	Dordrecht......	• • 2752
den Haag ....	. . . . 14417	Alkmaar......	• ■ 2743
Utrecht.....	. . . . 67.7	Hilversum......	. . 2689
Oss......	. . . . 6394	Enschede......	. . 2648
Borculo.....	. . . . 6031	Maastricht.....	• ■ 2576
Haarlem ....	■ ■ ■• 5729	Schiedam......	• • 2445
Groningen . . .	. . . . 47it	1 .eeuwarden.....	• • 2438
V oorst.....	. . . . 4423	Olst........	• • 2377
Deventer ....	■ • • • 39⁶4	Meppel.......	• • 2340
Nijmegen ....	■ • • • 39\'9	Amersfoort.....	2316
Leiden.....	. . . . 3690	Nijkerk.......	• • 2257
Tilburg.....	• ■ • ■ 3577	Weststellingwerf . . .	■ • 2097
Arnhem ....	. . . . 3178	Zaandam......	• • 2057
Breda......	. . . . 3014	Heerlen.......	. . 2611

No. rund	FAECES	BLOEDSERUM Agglutinatie met S. dublin
Aantal dagen na begin der ziekte	Consis- tentie	Salm. dublin	O-antigeen	H-antigeen
2	O 18 46 70	dun normaal normaal normaal	-1- 4-	i : 20 negatief i : 40 positief	i : 20 negatief i : 640 positief
4	1 42 70	normaal normaal normaal	—
7	2 4\' 55 120	dun normaal normaal normaal	4- 4- 4- 4-	i : 40 positief	i : 10240 positief
8	2 3\' 54 120	dun normaal normaal normaal	4-	i : 80 positief	i : 10240 positief
9	0 21 45 110	dun normaal normaal normaal	4- 4- 4- 4- 4- 4-	i : 80 positief	i : 2560 positief
10	0 21 35 100	dun normaal normaal normaal	4- 4- 4-	i : 320 positief	i : 2560 positief
11	0 2 \'5 29 100	normaal dun normaal normaal normaal	4- 4- 4- 4- 4- 4-	i : 320 positief	i : 5120 positief

	BLOEDSERUM
	Agglutinatie met	SALM. DUBLIN IN FAECES
Aantal	Salm.	dublin
runderen

	O	-antigcen	H-antigeen	Directe uitstrijk	Uitstrijk na ophoging
30	i	20 —	1 : 20
9	1	20 —	1 : 20	—	—
5 i	i i	20 — 20 —	1 : 40 -f- 1 : 80	—	—
45	i	20	i : 20 —		1 X positief
3²	1	20	i : 20	—
16	1	20	i : 40 4-	—
3	i	20	1 : 80 4-	—
42	i	40	i : 20		1 X positief
34	1	40	1 : 20 4"		3 X positief
28	1	40	I : 40 4-		i X positief
7 1 ~>	i i i	40 40 40 4-	i : 80 4- i : 160 4- i : 320 4-
i	1	160	1 : 10240 4-	positief	positiel\'
2.Ï9

No.	Aantal	Aantal
Bedrijf	onderzochte	monsters			Type Salmonella
	monsters	positief
I	100	5	2	X	Salm.	meleagridis
			2	X	Salm.	saint-paul
			I	X	Salm.	saint-paul
					Salm.	ballerup
2	83	16	16	X	Salm.	meleagridis
3 ¹)	44	\'3	12	X	Salm.	anatum
			I	X	Salm.	anatum
					Salm.	senftenberg
4	107	i	I	X	Salm.	anatum
5	11	—
6	11	2	2	X	Salm.	typhi murium
r- cc	3\' 1 I	i	I	X	Salm.	newport
9	25	—
10 1 j	24 e	\'4	\'4	X	Salm.	typhi murium
12	D 27	—
>3	27	—
■4	7	—
\'5	78	i	I	X	Salm.	typhi murium
16 ²)	11	8	8	X	Salm.	saint-paul
Totaal	602	61

Type	Aantal	Antigeenformule
Salm, meleagridis	18	III.X ; e, h : 1, w
,, typhi-murium	17	IV.V ; i : I, 2, 3
,, saint-paul	11	I.IV.V : e, h : 1, 2, 3
,, anatum	\'4	III.X.XXVI : e, h : 1, 6
,, newport	I	VI.VIII ; e, h : 1, 2, 3
,, senftenberg	I	I.III.XIX ; g, s, t
,, ballerup	I	XXIX : z₁₄

Ras	Winterdracht en zomerkalveren Gedekt Maart- Apr. ; geboren Dec. -Jan.	Zomerdracht en winterkal veren Gedekt Aug.- Sept. ; geboren Juni—Juli	Percentage ver- schil in gewicht zomer- en winterkalveren
	Geboortegew.	Geboortegew.
	(lb.)	(lb.)
Britse vleesrassen . . .	65	52	20
Afrikaner......	67	67	0
	Gew. bij spenen	Gew. bij spenen
Britse vleesrassen . . .	395	289	27
Afrikaner......	400	400	0

Datum van aankomst	Afrikaners	Engelse	rassen	Daturn van aank.
Ontvangen	Gestorven	Ontvangen	Gestorven
⁶" 9"\'43	I 18	20	24		6	23- 2-\'45
6- 9-\'43	20	5	30		9	r- ₃-\'₄6
12- 6-\'46	6	0	30		\'9	1-9 -\'46
26- 6-\'46	25	3	—		—	—
16- 9-\'46	63	5	—		—	—

% CO_s in inspiratielucht	ademfrequentie	ademvolume ccm	ademgrootte ccm
0.03	26	5°	1300
1.48	25	52	1300
\'•97	27	65	\'755
6.81	26	104	2704
7-47	25	122	3050
% O, in inspiratielucht 20.90 16.46 9.10	33 38 40	45 49 65	\'485 1862 2600

Samenstelling	inspiratielucht	Ademfrequentie
% co,	0/ n 11
0.30	2O.56	24
0-43	20-53	25
1.23	\'9-27	23
\'•33	19.24	22
1.91	18.41	23
2.42	\'7-99	25
3.60	16.31	26
4-55	■5-47	29
465	\'4-93	26
.V42	\'3-83	28
5.62	14.14	32
6.31	12.40	28
6.48	12.94	30
7-34	"•75	29

Samenstelling	inspiratiegas	Adem-	Ademvolume	Ademgrootte
% co	% o₂	frequentie	ccm	ccm
0.15	20.72	\'4	62	868
>•45	\'8-93	\'4	74	1036
2.18	17.87	\'5	70	1050
2-93	16.81	13	100	1300
3.48	16.19	\'5	90	\'35°
385	15.46	\'5	94	1410
0.68	>9-85	\'5	5°	750
3-09	16.29	16	75	1200
4.02	15.28	16	72	1152
5-57	13.00	18	69	1242

Nederland	Frankrijk	Engeland	United States	Duitsland
dieren geheel afgekeurd, in- dien grondige verwijdering der gezwellen onmogelijk is.	dieren geheel afgekeurd, in- dien de tumo- ren zijn van kwaadaardige aard.	dieren geheel afgekeurd tenzij de aandoening tot één orgaan is beperkt.	dieren geheel afgekeurd, be- halve indien één orgaan in be- perkte mate is aangetast.	dieren geheel afgekeurd, in- dien de gezwel- len op talrijke plaatsen in de musculatuur, het skelet of de vleeslymph- klieren aan- wezig zijn.

I. Goed	II. Kwaadaardig
	A. Locaal	B. Metastasen
	1. Vers	2. Oud
a. in één of meer organen. b. in musculatuur, skelet of vleeslymphklieren, al dan niet gepaard met a.	a. in één of meer organen. b. in musculatuur, skelet of vleeslymphklieren, al dan niet gepaard met a.

Aantal leuc. per cc.	Totaal aantal onderzochte monsters	Aantal monsters met Str. agalactiae	Percentage monsters met Str. agalactiae
0—200.000	1634]	66 \\	4,0 % \\
	2046	>97	t i lO, > 4,7 /o
200.000—500.000	412 ]	3\' )	7,5 % )
500.000— i .000.000	286	44	16,4 %
i .000.000—2.000.000	180	48	26,7 %
2.000.000—5.000.000	"7	4i	35,o %
5.000.000—of hoger	156	IOI	64,7 %

Groep	Aantal kwart.	Lcuc. geh. na i mnd. tot normaal ge- daald	Leuc. gch. na 2 mnd. tot normaal ge- daald	Leuc. geh. na 4 mnd. tot norm gedaald	Leuc. geh. ook na 4 m nog steeds te hoog
A. Secretum.......	4	0	0	0	4
B. melk met een ontelbaar aant. leuc./cc.....	■7	8	6	2	i
C. melk met 5000.000— 6500.000. leuc./cc . . .	22	\'7	3	i	i
Totaal.........	43	25	9	3	6

	Aantal niet besmette kwartieren in:	Aantal besmette kwartieren in:
Macroscopische beoordeling van de Hotis buis	Klasse 1	Klasse II	Klasse IV	Klasse V	Totaal
Positief.........	0	3	7	77	87
Dubieus.........	18	2	\'5	53	88
Negatief........	\'94\'	486	111	"4	2652
Totaal.........	\'959	49\'	\'33	244	2827

	Niet besmette kwartieren	Besmette kwartieren
Uitslag van het uitstrijkje van de Hotis buis	Klasse I	Klasse II	Klasse IV	Klasse V	Totaal
Positief.........	39	\'4	92	150	²95
Dubieus.........	62	37	19	21	\'39
Negatief........	1858	440	22	73	2393
Totaal.........	\'959	49\'	■33	² 44	2827