Dr. J. GRASHUIS, Dr. R. VAN SANTEN,
Prof. Dr. J. D. VERLINDE en G. M. VAN WA VEREN

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de volledige
titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
deze naar een origineel artikel over dit onderwerp.

BAKKER, Dr. S., Over Kondo-Staub en Traubadsorbaatvaccin tegen vlekziekte 295
BAUDET, Prof. Dr. E. A. R. F. en VERWEY, J. H. P., Protostrongyloides cervi
n.g.n. sp. als oorzaak van een dodelijke bloeding in de schedelholte bij een hert

BERG, Dr. W. v. d., Endocarditis van de koe door corynebacterium pyogenes 67
Berichten en Verslagen.... 23, 125, 166, 193, 262, 316, 347, 381, 427, 456,

BEYERS, Prof. Dr. J. A. en ZIJL, Dr. W. J. v., Boezemfibrillatie bij het paard 540
BEYERS, Prof. Dr. J. A., LOGHEM, Dr. J. J. van en BORSTEL, H.,

DORSSEN, Dr. C. A. v. en ROEPKE, W. J., Over een salmonella pullorum
infectie bij kippen, waarbij de smetstofdragers niet met de gebruikelijke

LAAN, K. en T. v. d., Een sectio caesaria bij het rund in de practijk .... 712
LAAN, K. v. d., Een beschouwing over traumatische gastritis en de operatieve

MERKENS, Prof. Dr. J., zie PLANK, Prof. Dr. G. M. v. d. ... 190, 312, 681
MERKENS, Prof. Dr. J. en PLANK, Prof. Dr. G. M. v. d., Het gebruik van

645, 699, 725, 750, 781, 812, 855, 902, 949
PLANK, Prof. Dr. G. M. v. d. en MERKENS, Prof. Dr. J., Grote of kleine

SCHAAF, A. v. d. en JONG, J. M. de, Listeriasis (Lister\'ellosis) bij een kanarie 79
SCHAAF, A. v. D., JONG, J. J. de en JONG, J. M. de, Listeria monocytogenes

SJOLLEMA, Prof. Dr. B., Kan toediening van een kaliumzout de therapeutische
behandeling van melkkoeien bij acetonaemia, paresis puerperalis en bij ver-
wante syndromen van spierverlamming ondersteunen?............. 360, 452

TEUNISSEN, Prof. Dr. G. H. B., Thoraxchirurgie bij het kleine huisdier . . 17
TEUNISSEN, Prof. Dr. G. H. B. en WAEL, Dr. J. de, Lood- en thallium-

gehouden op het wetenschappelijke gedeelte van de Algemeene Vergadering
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op Zaterdag 7 October 1950.

Vanzelfsprekend zou het van zeer groot belang kunnen zijn voor de
mens, wanneer het organische hart tijdelijk huiten functie kan worden
gesteld. De chirurg zal dan namelijk vrije toegang hebben tot kleppen,
septum etc. en in staat zijn zijn eigen handelingen te controleren.

Teneinde tot dit doel te geraken heeft Prof. Jongbloed een apparatuur
ontworpen, dat de gehele circulatie kan onderhouden. Het is wel noodzakelijk
de nadruk te leggen op het onderhouden van de algehele circulatie, daar
doorstroming van de hersenen alleen niet voldoende is. Bij deze methode
kan men het hart wel zonder ernstige schade voor een korte tijd buiten
werking stellen, maar men kan niet met zekerheid beweren, dat
gedurende die tijd bij de mens het ruggemerg, hartspier etc. zonder na-
delige gevolgen zonder bloeddoorstroming kunnen worden gelaten. Zelfs
al zou dit echter mogelijk zijn, dan nog is de tijd, waarin zulks mogelijk
is sterk begrensd. 15 minuten).

Het kunstmatige hart-long-systeem heeft nu het voordeel, dat alle
organen ongehinderd kunnen blijven functionneren.

Hierdoor kan het kunstmatige systeem onbeperkt worden ingeschakeld
en de organen kunnen te allen tijde hun normale functie hervatten.

Om de circulatie te onderhouden moet men met het systeem 4 liter bloed
per minuut aan kunnen zuigen, kunnen oxygeneren en uitpersen.

Het bloed moet steeds uiterst zachtzinnig worden behandeld, zodat ook
bij een zeer langdurig gebruik van het kunstmatige systeem geen
haemolyse en geen schuimvorming kan optreden. Verder moet het
kunstmatige hart-longsysteem zodanig zijn geconstrueerd, dat er geen
grote chirurgische ingrepen toegepast behoeven te worden om de apparatuur
in werking te stellen.

Nadat een serie proeven is genomen op honden, is een methode ont-
wikkeld voor practisch gebruik.

De hoofdzaak van het systeem bestaat uit een serie veneuze pompen,
die het mechanische rechter hart vormen, een nieuw type oxygenator,
die de organische long moet vervangen terwijl er een inrichting in
aangebracht is, die voorkomt, dat in het artiële systeem lucht wordt opge-
zogen, en een mechanisch linker hart, bestaande uit een serie artiële
pompen.

Bij het inwerking stellen van het apparaat worden twee catheters inge-
bracht, n.1. in de vena cava superior en in de rechter vena femoralis in
de vena cava inferior. Deze catheters moeten zo zijn ingebracht, dat de

*) Korte samenvatting van de gegevens, die Prof. Dr. J. Jongbloed verstrekte,
betreffende de inleiding die aan de film vooraf ging.

sondes vlak bij het hart eindigen, terwijl in de beide art. femorales
T-canules worden ingebracht. De catheters zijn verbonden met de veneuze
pompen, die het bloed uit de venae cavae wegzuigen net op het ogenblik,
dat dit het hart wil binnenstromen.

Het is natuurlijk zaak te zorgen, dat al het bloed wordt weggezogen.
Via de pompen wordt het bloed naar de oxygenator gevoerd, waar de
oxygenatie plaatsvindt en vandaaruit vloeit het naar een reservoir. Hieruit
wordt het gezogen door de arteriële pompen via de catheters naar de art.
femorales. Hier stroomt het bloed gedeeltelijk naar de periferie en gedeel-
telijk in abnormale richting naar de aorta. Vanuit de aorta worden alle
overige delen van het lichaam van bloed voorzien. Het aortabloed staat
onder druk van de arteriële pompen en de linker kamer van het hart is leeg,
zodat de aortakleppen voortdurend gesloten zullen zijn.

Voor het rechter- en voor het linker hart worden elk 6 pompen gebruikt
van het Dale-Schuster type. Iedere pomp bestaat uit een glazen cvlinder
met een in- en uitlaatventiel en daarin een vingercondoom.

Een membraanpomp zuigt de lucht uit het condoom, waardoor er
bloed komt tussen het glas en het condoom. Als nu weer lucht in het
condoom wordt geperst, wordt het bloed uit die ruimte verdreven.

Het bloed komt dus alleen in aanraking met rubber en glas en niet
met wrijvende delen. De 6 pompen van het rechter hart werken alter-
nerend, zodat het veneuze bloed voortdurend uit de venae cavae wordt
weggezogen; de 6 arteriële pompen werken steeds 3 aan 3 gelijk, zodat het
bloed als het ware met een polsslag in de art. femorales wordt gestuwd,
waarbij frequentie en slagvolume van de pompen ruim kan worden ge-
varieerd.

De constructie van deze pompen is op zichzelf niet zo erg moeilijk,
maar anders wordt dit bij de constructie van een goede mechanische long.
die onafscheidelijk moet worden gezien van het kunstmatige hart.

Het doel hiervan moet altijd blijven het bloed over een grote oppervlakte
in een dunne laag te verspreiden en zo in rechtstreeks contact te brengen
met zuurstof. Het bloed mag daarbij niet in aanraking komen met snel
bewegende delen en niet cascadegewijs vallen, waardoor namelijk haemo-
lyse en schuimvorming kan ontstaan, waardoor onherstelbare schade kan
worden aangericht.

Teneinde deze moeilijkheden te voorkomen heeft Prof. Jongbloed
moeten zoeken naar een geheel nieuw systeem. Hij meent dit gevonden te
hebben in de toepassing van een spiraalvormig gebogen rigide buis van
kunststof, van ongeveer 10 m lang en 2 cm in diameter. Het bloed zal.
als het in de eerste wending zit en de spiraal om zijn lengte-as draait, de
gehele spiraal doorstromen, waarbij een deel van het bloed telkens even
aan de wand van de buis blijft hangen, waardoor het dus bij het door-
lopen van de spiraal als een dun vlies is uitgespreid over de wand.
Daar de zuurstof voortdurend door de spiraal stroomt komt het bloed
hiermee in aanraking.

Als de spiraal één lengte-omwenteling heeft gemaakt, is de eerste spiraal
leeg, zodat nieuw bloed moet worden aangevoerd. Dit is gevonden door
ieder van de 6 veneuze pompen een eigen spiraal te laten bedienen. Het
bloed komt dus stootsgewijze in de spiraal, wordt in de spiraal geoxygeneerd
en komt uit de spiraal als arterieel bloed. Het is gebleken, dat de oxygenatie-
alleszins bevredigend is en de behoeften van de rustende mens goed dekt.

Deze methode kan uren lang worden toegepast en zelfs na zeer langdurig
gebruik is geen haemolyse van betekenis aan te tonen, terwijl schuim-
vorming in deze oxygenator niet optreedt. Het arterële bloed verzamelt
zich in een reservoir en wordt daarvandaan door het mechanische linker-
hart naar het object teruggeleid.

Hierbij moet vanzelfsprekend worden voorkomen, dat het reservoir leeg
raakt, waardoor het linkerhart lucht zou opzuigen en een luchtembolie
zou worden veroorzaakt. Het reservoir is derhalve zo ingedeeld, dat het het
linkerhart automatisch uitschakelt, wanneer het niveau van het bloed in
het reservoir zo laag geworden is, dat bij verdere daling lucht zou worden
meegezogen. Het uitschakelen van het linkerhart duurt slechts 2 a 3
seconden. In deze korte tijd is het niveau alweer voldoende gestegen, zodat
de arteriële pompen weer aanslaan.

In het nieuwste apparaat wordt ook dit stilstaan van de arteriële pompen
opgevangen door het debiet van deze pompen te regelen naar gelang
van de hoogte van het bloedniveau, zodat de bloedstroom wel wordt
gewijzigd, maar als regel niet wordt onderbroken. Wanneer door een onvoor-
ziene omstandigheid het niveau toch bijzonder laag dreigt te worden,
daalt het debiet tot nul, zodat de pompen even stilstaan en ook hier
geen luchtembolie kan optreden.

De arteriële pompen met hun aan- en afvoerbuizen zijn in een waterbad
ondergebracht om de temperatuur van het uitstromende bloed op 37⁰ te
houden. Het verlies aan temperatuur in het deel van het systeem voordat
het bloed de arteriële pompen bereikt, is echter zo gering, dat in het nieuwste
toestel het waterbad reeds veel kleiner is en overwogen wordt bij een
volgende uitvoering het geheel achterwege te laten en eventueel te vervangen
door infra-rode lampen boven de oxygenators.

Met het beschreven systeem zijn veel geslaagde proeven gedaan op
honden. Een kunstmatige circulatie werd toegepast van 1 tot 4 uur en
de objecten overleefden niet alleen het experiment, maar vertoonden
ook na maanden geen afwijkingen. Met de hulp van een thoraxchirurg
is Prof. Jongbloed er al in geslaagd bij honden het hart te openen, waardoor
het inwendige van het hart zichtbaar en toegankelijk werd. Ook deze
honden bevinden zich in uitstekende toestand. Hierbij valt het steeds
weer op, dat het hart zeer ruim geopend kan worden, zonder dat er bloed
uitstroomt.

Hierna vertoont Prof. Dr. J. Jongbloed een kleurenfilm, waarmee hij
het gesproken gedeelte nog eens toelicht op een bijzonder bevattelijke en
voortreffelijke wijze.

Enige tientallen jaren geleden, ongeveer tussen 1920 en 1930, was het
wetenschappelijk onderzoek zo ver gevorderd, dat van de normale physio-
logie der verschillende functiegroepen in het dierlijk organisme, zoals
ademhaling, bloedcirculatie, stofwisseling en spijsvertering, voldoende
bijzonderheden bekend geworden waren, om er een vrij goed algemeen
beeld van het verloop van deze levensprocessen uit af te leiden.

Van de lactatie kon dat evenwel zeker niet gezegd worden. Want hoewel
waardevolle gegevens bekend waren over de anatomie en de histologie
van de melkklier bleef de kennis van de feitelijke werking en van de fac-
toren die de ontwikkeling beheersten tot voor korten tijd nog maar zeer
fragmentarisch.

Dit is wel vreemd, want het lactatieproces is niet alleen de grondslag
voor het bestaan van alle zoogdieren en zelfs van de mens, het is ook van
een enorme economische betekenis. De voornaamste tak van veehouderij,
namelijk de melkveehouderij, is tenslotte gebaseerd op de typische functies
van de koeienuier en op de eigenaardigheid van het rundvee, dat het
door eeuwenlange selectie en aanpassing zijn productiecapaciteit heeft
kunnen opvoeren tot ver boven de natuurlijke behoefte: het voeden van
het jonge kalf gedurende de tijd dat hiervoor melk onontbeerlijk is.

Dat de kennis van de lactatiephysiologie geen gelijke tred heeft kunnen
houden met de voortgaande ontwikkeling van de physiologie in het
algemeen, moet zeker mede worden toegeschreven aan het feit, dat de
bestudering van dit specifieke gebied grote moeilijkheden meebrengt.
Immers, de lactatie hangt samen met dc voortplanting en vindt bij de
gebruikelijke laboratoriumdieren maar gedurende betrekkelijk korte
perioden plaats. En verder is het bij deze dieren buitengewoon moeilijk
om exacte cijfers te verkrijgen over hoeveelheid en kwaliteit der gepro-
duceerde melk. Daarvoor is men vrijwel aangewezen op proeven met
koeien of geiten, die alleen in daarvoor speciaal ingerichte instituten ge-
houden kunnen worden, in welke dan dikwijls weer de outillage niet zo
is, dat diep op de eigenlijke physiologische processen kan worden ingegaan.

Toch is in de laatste twintig jaar een belangrijke voortgang gemaakt
en de stand van zaken is op het ogenblik zo, dat de fragmentarische ge-
gevens over de verschillende onderdelen van het lactatieproces enigszins
aaneen beginnen te sluiten en evenals een half afgewerkte legpuzzle al
enige aanduiding geven van het volledige beeld, dat uiteindelijk te voor-
schijn moet komen. Er zijn nog wel tal van hiaten en lege plekken in de
figuur, die schetsmatig gevuld moeten worden met hypothesen en theorieën,
welke nog niet al te stevig op experimenten berusten, maar toch is de
situatie thans zo, dat het mogelijk is een vrij goed sluitend geheel van de
verschillende processen naar voren te brengen. Het is nu mijn bedoeling,
om het algemene beeld dat men zich volgens de nieuwere onderzoekingen
van de physiologie der lactatie kan vormen in het kort të behandelen.

Anatomie en Histologie.
II Om onze gedachten in een omschreven gebied te leiden zou ik willen
aanvangen met enkele opmerkingen over de anatomie en de histologie
van de koeienuier. In dit gezelschap behoef ik hierop wel niet diep in te
gaan, maar ik zou toch even in Uw herinnering willen brengen, dat de
uier eigenlijk uit vier afzonderlijke melkkliereenheden is opgebouwd,
wanneer men afziet van af en toe voorkomende bijkliertjes. Deze eenheden
zijn ruimtelijk niet scherp van elkaar gescheiden, vooral tussen voor-
en achterkwartieren is veelal geen microscopisch zichtbare afscheiding.
Wel is dit het geval met de linker- en rechterhelften, die door de z.g. mediane
ophangband duidelijker van elkaar zijn gescheiden. Het geheel kan men
goed vergelijken met vier dicht bij elkaar staande bomen, die twee aan
twee aan weerszijden van een hoge muur staan.

Van iedere boom kan men dan de stam en de dikke hoofdtakken ver-
gelijken met de tepelholte en de uiercysterne, de dikkere en dunnere, zich
aan iedere zijde van de muur door elkaar strengelende takken en twijgen
met de grotere en kleinere mclkgangen terwijl tenslotte de bladeren, die
ook bij een boom physiologisch zeer actief zijn, vergeleken kunnen worden
met de eigenlijke klierelementen, de alveolen, die met hun uitvoergangen
als met bladstelen aan de kleinste melkgangen verbonden zijn. Evenals
ieder blad bij een bepaalde boom hoort, hoort iedere klieralveole bij een
bepaald kwartier en heit staat vast, dat vermenging van de afscheidings-
producten der vier melkklieren in de intacte uier uitgesloten is.

Histologisch moeten wij de melkklier een tubulo-alveolaire klier noemen.
De wand van de secretorisch actieve elementen, de alveolen, is bezet met
eenlagig cylinderepitheel dat sterk van dikte wisselt al naar de phase
waarin de melkproductie zich bevindt. De kleinste uitvoergangen zijn
eveneens bekleed met eenlagig, vlak cubisch epitheel, dat naarmate de
gangen wijder worden meer cylindrisch wordt om tenslotte in de wijdere
melkgangen en de cysterne en tepclholte in tweelagig cylinderepitheel
over te gaan. Speciaal van belang is nog, dat het tepelkanaal op andere
wijze bekleed is n.1. met ineerlagig plavei-epitheel. Dit kan, door meer
of minder sterke verhoorning der oppervlakkige lagen, stugger of minder
stug zijn, waardoor het de afvoer van de melk uit het slotgat onder be-
paalde omstandigheden meer of minder belemmert. Op deze kwestie
zullen wij straks nog terugkomen.

Tenslotte is het nog van belang te memoreren, dat zich om de membrana
propria der alveolen de stervormig vertakte „korfcellen" bevinden, die
samen a.h.w. een netwerk om de alveool vormen welke zij, daar zij con-
tractiel zijn, onder bepaalde omstandigheden zo kunnen samendrukken
dat de inhoud door de capillaire uitvoergang in de melkgangen geperst
wordt.

De gehele melkklier is natuurlijk gehuld in steunweefsel, vetweefsel,
toevoerende en afvoerende bloed- en lymphevaten en capillairen. De
bloedvoorziening is vooral in een lacterend uier zeer ruim, zodat aan-
genomen mag worden dat ook het weefselvocht dat de membrana propria
der alveolen omspoelt, rijk voorzien kan worden met de door het bloed
aangevoerde grondstoffen voor de melkvorming en de verdere lichaams-
producten, die nodig zijn om de epitheelcellen op de meest intensieve wijze
te doen functionneren.

De melkklier vertoont in haar ontwikkeling en later ook in haar functies
een zeer sterke periodiciteit. En hoewel, zoals wij zagen, de koeienuier
uit vier geheel afzonderlijke klieren bestaat, vormen deze functioneel
gezien toch een volkomen eenheid. Zo is bijvoorbeeld de samenstelling
van de melk uit elk der vier kwartieren van een normaal, uier geheel
gelijk en in overeenstemming met het stadium waarin de lactatie van de
koe zich bevindt. Vroeger heeft men wel eens gemeend, dat dit niet zo
was en dat b.v. de melk uit een bepaald kwartier vetrijker zou zijn dan
die uit een ander. Vermoedelijk hebben de bij oudere proefnemingen
wel eens waargenomen verschillen berust op een onvoldoende gelijk
uitmelken van de onderzochte kwartieren. Door het onderzoek van
Turner (i6), die met behulp van een speciaal geconstrueerde melk-
machine, melk uit elk der vier kwartieren gelijktijdig verzamelde en daarin
geen verschillen in samenstelling vond, kan deze kwestie thans wel als
opgelost beschouwd worden. Zoals algemeen bekend is, bestaat er wel
verschil in de hoeveelheid der door de verschillende kwartieren gepro-
duceerde melk. In de regel geven de achterkwartieren het meeste; bij het
onderzoek van Turner was de productie der achterkwartieren dooreen-
genomen ongeveer anderhalf maal zo groot als die der voorkwartieren.

Veel meer dan bij voortdurend functionnerende klieren zoals b.v. de
speekselklieren, zijn er in de ontwikkeling van de melkklier bepaalde
perioden te onderscheiden. Deze perioden hangen nauw samen met de
ontwikkeling en de werking van de geslachtsorganen en worden bestuurd
door het optreden en verdwijnen in het bloed van verschillende hor-
monen die met de geslachtscyclus samenhangen. De grootste stap vooruit
in de richting van een volledig begrip voor de eigenaardigheden, welke
zich bij de ontwikkeling en het functionneren van de uier voordoen is
misschien wel de ontdekking van het thans algemeen erkende feit geweest,
dat de hormonen daarbij een alles overheersende rol spelen en de directe
zenuwinvloeden van secundaire betekenis zijn.

In de ontwikkelingsgang van de uier tot volledig lacterend orgaan kan
men duidelijk een aantal afzonderlijke perioden onderscheiden.

De eerste periode omvat de foetale ontwikkeling, gedurende welke de
tepel, de cysterne en enkele melkgangen aangelegd worden door uit-
groeiing van epitheelstrengen in het onderliggende weefsel waarin zich
dan later holten vormen. In de regel blijft hierbij het eigenlijke secre-
torische weefsel nog vrijwel achterwege maar dit kan verschillend zijn.
Er zijn zelfs gevallen bekend waarbij jonge dieren geboren worden met
uiers die al heel spoedig een weinig melk afgeven. Dit schijnt te berusten
op een meer dan gewone permeabiliteit van de placenta voor de hormonen,
die in het bloed van het moederdier gedurende de direct aan de partus
voorafgaande periode de uier van de moeder in het lactatiestadium moeten
brengen. De melkklieraanleg van het nog niet geboren jonge dier kan
in die gevallen mede de invloed van de moederlijke lactatiehormonen
ondergaan, en na de geboorte voor een korte tijd in werking treden.

Deze uitzondering daargelaten kan evenwel gezegd worden, dat bij
het pasgeboren kalf van werkelijk actief secernerend melkklierepitheel
nog lang geen sprake is. En bij het opgroeiende jonge dier blijft deze
toestand voorlopig onveranderd. Wel heeft in de 2e periode, die van de

geboorte tot het intreden der puberteit loopt, enige groei van het gangen-
systeem plaats, maar alveolen komen ook in deze periode nog nauwelijks
tot ontwikkeling.

Eerst in het derde stadium, dat aanvangt met het intreden der eerste
ovulatie begint er meer gang in de groei van de melkboom te komen en
krijgt deze de ontwikkeling, die onze koeien in staat stelt zoveel melk te
produceren, dat er een economisch belangrijke tak van landbouw op
gebaseerd kon worden, zelfs met de daarmee samenhangende zuivel-
industrie. Nu beginnen ook de melkgangen van hogere orde zich te ont-
wikkelen en ook al wat alveolen. Maar het eigenlijke melkvormende
weefsel bereikt zijn definitieve ontwikkeling niet voordat het vierde en
laatste stadium, de periode der drachtigheid, half verstreken is. Door de
snelle vergroting van de uier gedurende de tweede helft van de drachtigheid
heeft men wel gemeend, dat speciaal in die laatste tijd het klierweefsel
groeide en zijn uiteindelijke omvang bereikte. Dat is zeer waarschijnlijk
niet het geval en deze vergroting wordt vooral teweeggebracht doordat in
de laatste helft der drachtigheid al een soort secretie begint, waardoor het
holtensysteem in de uier gevuld raakt met de stoffen welke later na de
partus als biestmelk zullen worden afgescheiden.

Tussen de zojuist medegedeelde opbouw van de melkklier en de wissel-
werking van de door de geslachtsorganen, de hypophyse en andere
endocrine klieren, afgescheiden hormonen is een duidelijke samenhang
vastgesteld.

Het einde der praepuberteit wordt ingeluid op het ogenblik dat de
voorkwab van de hypophyse een gonadotroop hormoon gaat afgeven,
dat de rijping van de eerste follikel van de Graaf stimuleert. Wanneer
deze rijping voltooid is wordt reeds vóór de uitstoting van de eicel door
deze follikel van de Graaf het hormoon oestrogeen gevormd, dat niet
alleen de bronstverschijnselen doet ontstaan maar ook duidelijk activerend
werkt op de groei van het gangensysteem in de melkklier. Na de uitstoting
van de eicel ontwikkelt zich uit de resten van de follikel onder invloed van
een ander gonadotroop hormoon der hypophyse, het z.g. luteiniserings-
hormoon, het corpus luteum, dat op zijn beurt weer het hormoon pro-
gestine afgeeft. Dit laatste hormoon speelt een zeer belangrijke rol bij de
uiteindelijke vorming van het secernerende epitheel der alveolen in de
melkklier.

Er is nog enig verschil van mening over de vraag of de beide hormonen
uit het ovarium, oestrogeen en progestine, hun stimulerend effect recht-
streeks op de melkklier uitoefenen, dan wel indirect via de hypophyse.
Want bij dieren die geen hypophyse meer hadden, reageerde het uier-
weefsel niet of nauwelijks op inspuitingen met de genoemde hormonen.
Omstreeks 1939 hebben Lewis en Turner (5) zelfs speciale mammogene
hormonen uit de hypophyse menen te kunnen isoleren, die onder invloed
van oestrogeen zouden worden afgescheiden en speciaal de uitgroei van
het gangensysteem in de uier zouden bevorderen.

Mixner en Turner (7) voegden daar later nog een tweede mammogeen
hormoon aan toe dat onder invloed van progestine door de hypophyse
zou worden afgescheiden en dat speciaal de ontwikkeling van de secer-
nerende weefsels in de melkklier zou bevorderen.

Andere onderzoekers hebben deze mammogene hypophysehormonen
evenwel niet kunnen verkrijgen en zodoende is er nogal wat tegenstrijdigs

over gepubliceerd. In het meest recente Bulletin van het Missouri Proef-
station over deze kwestie hebben Trentin en Turner (15) de oorspronke-
lijke theorie van de school van Turner nu in zoverre gewijzigd, dat ook
van die zijde eigenlijk geen speciale mammogene hormonen meer worden
aangenomen. Zij menen nu, dat het vooral de adrenotrope hormonen zijn,
die door oestrogeen en progestine tot afscheiding gebracht worden. De
groeibevordering van de melkklier zou dus van het ovarium via hypophyse
en bijnierschors lopen. Daarnaast zou ook het prolactine uit de hypophyse
direct werken, terwijl de rechtstreekse werking van oestrogeen en progestine,
speciaal op de hyperaemisering van het uierklierweefsel niet is weg te
cijferen.

Al zijn er op dit punt nog tal van tegenstrijdigheden, wij mogen wel
als vaststaand aannemen, dat de uitgroei van de uier gedurende de eerste
helft der drachtigheid plaats vindt onder invloed, hetzij direct, hetzij
indirect, van de door het in die periode tot volle ontwikkeling komende
corpus luteum afgegeven progestine in combinatie met het oestrogeen,
dat in steeds toenemende hoeveelheid ook in de placenta wordt gevormd.

Tot de pogingen die men in de laatste jaren gedaan heeft om de verkregen
endocrinologische kennis ook practisch toe te passen, behoort het kunst-
matig opwekken van uiergroei en zelfs van de lactatie bij dieren die niet
drachtig zijn. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van synthetische ver-
bindingen, die weliswaar chemisch nogal van het natuurlijke oestrogeen
afwijken maar die toch een zeer krachtige oestrogene werking blijken te
hebben. Het zijn de stilbeenverbindingen waarvan vooral het diaethyl-
stilboestrol en het dipropionaat van deze verbinding gebruikt zijn om in
het lichaam door inspuiting of implantatie van tabletten onder de huid
een depót van oestrogene stof te vormen, dat op de andere endocrine
klieren inwerkt op de wijze zoals dit in de normale graviditeit door de
uit de placenta afkomstige oestrogenen geschiedt. De uierklieren gaan zich
onder invloed daarvan dan inderdaad ontwikkelen alsof het dier drachtig
is geworden. Er blijven echter verschillen. Want de op deze manier be-
handelde vaarzen vertoonden bij voortduring bronstverschijnselen, terwijl
die bij een werkelijke graviditeit, vermoedelijk door de remmende werking
van de progestine normaliter uitblijven. Het is niettemin gelukt door
combinatie van een oestrogeendepöt met progestine-injecties en plaatselijke
inwrijvingen van de uier met progestinehoudende zalven het zover te
brengen, dat de behandelde dieren inderdaad melk gingen geven, zij het
nog niet in voldoende hoeveelheid om een werkelijke practische toepassing
te rechtvaardigen.

Dit is geen wonder, gezien de gecompliceerdheid van de in het lactatie -
proces betrokken factoren. Het voornaamste beletsel vormt hierbij waar-
schijnlijk, dat het tot nu toe niet mogelijk is een kunstmatig progestinedepöt
aan te leggen, dat de werking van het corpus luteum zou kunnen nabootsen.
Mocht men hierin ten slotte ook slagen, dan kunnen in deze lactatie-
opwekkingsmethoden in de toekomst wel degelijk practische mogelijkheden
schuilen en zou de schade die nu door het voorkomen van steriliteit bij
koeien aan de melkveehouders wordt berokkend er wellicht door beperkt
kunnen worden.

melkklier onder invloed van de verschillende hormonen tot stand komt
en zijn voltooiing bereikt ongeveer op de helft der graviditeit. Daarop
moet aansluiten een beschouwing van het mechanisme waardoor de
melkproductie op een gegeven moment op gang komt en onderhouden
wordt.

Ook hierbij spelen hormonen een voorname rol en wel in de eerste plaats
het lactatie-hormoon prolactine. Dit is ook weer een product van de voor-
kwab der hypophyse. De belangrijke rol van de hypophyse staat hierbij
wel vast, want al omstreeks 1930 is men erin geslaagd melksecretie te
verkrijgen bij niet drachtige gecastreerde konijnen door injectie met
voorkwabextracten van lacterende geiten. Ook het volledige ophouden
der lactatie na hypophysectomie kan als een bewijs gelden voor de productie
van belangrijke lactogene stoffen door deze klier. Eén hiervan, het pro-
lactine, heeft men vrijwel chemisch zuiver in handen weten te krijgen.

Bij deze isolatie maakt men gebruik van de z.g. „crop-gland-test" die
berust op de in 1933 door Riddlf. ontdekte invloed van hypophyse-extract
op de kropklieren van de duif zich uitend in hypertrophie en de vorming
van de z.g. duivenmeik. Het is wel typisch, dat men lang voor er nog
van enige kennis der hormonen sprake was intuïtief heeft aangevoeld, dat
het secretieproduct der kropklieren van de duif met melk vergeleken kon
worden en dat de naam „duivenmeik" nu achteraf blijkt zeer juist gekozen
te zijn. Het verschijnssel is later door Bates tot een kwantitatieve test-
methode uitgewerkt, diie vrij algemeen voor het bepalen van de lactogene
eigenschappen van hypophyse-extracten wordt toegepast.

In latere tijd is evemwel gebleken, dat bij sommige verder gezuiverde
prolactine-praeparaten de werking op de kropklier toch niet geheel parallel
liep met de lactatie-stimulerende werking bij zoogdieren. De Engelse
onderzoekers Folley en Young (3) gingen zelfs zover, dat zij aan het
zuivere „prolactine" alle lactogene eigenschappen ontzeggen. Zij zien de
hypophyse-werking geheel indirect via de thyreotrope, adrenotrope en
glycotrope hormonen der hypophyse die de schildklier, de bijnierschors
en de koolhydraatstofwisseling tot hogere activiteit aanzetten en 7.0 de
toevoer van grondstoffen naar de melkproducerende epitheelcellen mogelijk
maken.

Turner en zijn school houden echter vol, dat voor het op gang brengen
der lactatie de directe werking van prolactine op de kliercellen nodig is
om deze in staat te stellen de aangevoerde grondstoffen ook werkelijk in
melk om te zetten. Het bleek hun (6) dat het gehalte aan prolactine in
de hypophyse gedurende het grootste deel van de graviditeit laag blijft.
Daarom wordt ook in de tweede helft der drachtigheid, als de melkklier
al tot volledige ontwikkeling is gekomen betrekkelijk weinig secretie-
product gevormd. En dit secretieproduct is nog afwijkend van samen-
stelling, omdat de vorming van de hormonen in de hypophyse, die door
stimulering van de schildklieren, de bijnierschors en de koolhydraat-
stofwisseling, het mobiliseren van de voor de lactatie nodige grondstoffen
moeten te weeg brengen, door de oestrogene stoffen uit de placenta geremd
wordt. Deze zelfde oestrogene stoffen bleken echter, wanneer zij alleen
werken, b.v. wanneer men ze bij niet drachtige dieren inspuit de prolactine-
vorming juist te bevorderen.

Gedurende de graviditeit worden echter zowel oestrogeen als progestine
in steeds toenemende hoeveelheden gevormd en het schijnt, dat het pro-

gestine, dat gedurende het grootste deel van de drachtigheid domineert,
de zuiver oestrogene effecten wijzigt. Dit uit zich ook in het uitblijven
van bronstverschijnselen niettegenstaande een overstroming van het
organisme met oestrogeen. Het progestine rijdt als het ware de oestrogeen-
werking in de wielen en eerst nadat door verdwijning van het corpus
luteum en vermindering van de progestinevorming elders de oestrogeen-
werking in volle omvang tot zijn recht komt, kan ook de prolactinevorming
toenemen en vlak voor de partus een peil bereiken dat de volledige secretie
mogelijk maakt, zodra door het uitvallen van de placenta ook de rem
van het oestrogeen op de andere hypophysehormonen wegvalt. Vóór deze
laatste remmen zijn weggevallen wordt geleidelijk aan, onder invloed van
de toenemende prolactinewerking, de biest gevormd, die zich in de alveolen
en verdere holten van de melkklier ophoopt en daaruit als het ware weg-
gespoeld wordt als de eigenlijke melksecretie na de partus in zijn volle
omgang begint.

Het wegvallen van placentaire en andere met de graviditeit verbonden
hormonen door de partus schijnt de voornaamste oorzaak te zijn voor
het op gang komen van de lactatie.

Maar er zijn aanwijzingen, dat ook van de uterus uitgaande nerveuze
invloeden op de hypophyse er een rol bij spelen. Want bij sommige dier-
soorten komt de lactatie niet goed op gang als de samentrekking van de
uterus gestoord wordt. Selye (13) kon dit bij ratten demonstreren door
na sectio cesarea de uterus met paraffine te vullen. Daardoor wordt het
ook verklaarbaar, dat pathologische afwijkingen van het puerperium een
zo sterk nadelig effect op de melkproductie kunnen hebben. B.v. bij
retentio secundinae contraheert de uterus onvoldoende en kunnen de
remmende oestrogene stoffen langer in de circulatie blijven dan normaal is.
De slechte melkgift, die vroeger in zo\'n geval hoofdzakelijk aan de resorptie
van bacterietoxinen werd toegeschreven, kan wel mede veroorzaakt worden
door de besproken storing in de hormonale regelingen. En dit kan in de
toekomst misschien van belang worden voor de maatregelen ter behandeling
van deze afwijking.

Wij moeten nu nog even stilstaan bij de factoren waardoor de lactatie
nadat zij eenmaal begonnen is op gang blijft en waardoor zij vooral bij
onze hoogproductieve melkkoeien tot betrekkelijk kort voor de volgende
partus kan worden voortgezet. Het is wel zeker, dat van de uier uitgaande
nerveuze invloeden, die samenhangen met de uierlediging door het zuigen
van de jonge dieren of door het melken, van het grootste belang zijn voor
de handhaving van een normale lactatieperiode. En de lengte van deze
periode is bij onze koeien door de hiervoor in de loop van vele eeuwen
uitgeselecteerde erfelijke aanleg wel zeer lang geworden.

Door het zuigen of melken wordt de productie van prolactine in de
hypophyse op peil gehouden ook als er geen oestrogeen meer is. Reece
en Turner (12) hebben dit bij ratten, caviae en konijnen kunnen aantonen.

Het is waarschijnlijk, dat dit effect niet verkregen wordt langs indirect-
endocrinologische weg via andere endocrine klieren. Want de bijnieren
en de achterkwab van de hypophyse hebben geen invloed op het prolactine-
gehalte en het is bekend dat na extirpatie van de ovaria en de schildklieren
de lactatie doorgaat.

De door Ingf.lbrecht (4) verdedigde theorie, dat deze prikkels via het
centraal zenuwstelsel de voorkwab van de hypophyse bereiken is wel het
meest aannemelijk.

Vooral bij het optreden van een nieuwe drachtigheid, die bij onze
koeien toch regel is, zijn het juist de mechanische en psychische prikkels
van het zuigen of\' melken, die de hypophyse tot voortgezette afscheiding
van lactatie-bevorderend hormoon brengen. Zonder dat zou de nieuwe
oestrogeen-progestine-toevloed de melksecretie snel doen afnemen.

Hieruit blijkt de voorname rol die goed melken voor de totale productie
van onze melkkoeien speelt en ook, hoe noodzakelijk het is, dat de meer
en meer naar voren komende melkmachines ook in dit verband op hun
doeltreffendheid onderzocht worden.

Behalve het prolactine der hypophyse, dat de melkkliercellen in goede
conditie houdt, is het voor de voortzetting van de lactatie ook nodig, dat
voldoende grondstoffen voor de te produceren melk aan de melkklier
worden toegevoerd. Dit wordt in belangrijke mate geregeld door de
thyreotrope, adrenotrope en glycotrope hormonen der hypophyse, welke
de thyroxineproductie der schildklier, de productie van steroide hormonen
der bijnierschors en de koolhydraatstofwisseling regelen. De bijnierschors
is in dit opzicht zeer belangrijk, want het is mogelijk gebleken de door
hypophysectomie geheel tot stilstand gebrachte lactatie gedeeltelijk weer op
gang te brengen door toediening van prolactine bijnierschorshormonen.

Thyroxine uit de schildklier heeft meer een algemeen activerende werking
en door thyreodectomie wordt de melkproductie niet volkomen onmogelijk
gemaakt.

In het verloop van de lactatie wordt de productie van al de zojuist
genoemde hormonen geleidelijk aan minder en dit verklaart het geleidelijk
dalend verloop van de lactatiecurve. In de regel schijnt echter de thyroxine-
productie sneller te dalen dan de productie van de overige voor de lactatie
belangrijke hormonen. Daardoor volgt de productiedaling min of meer
de daling der schildklieractiviteit. Zo is het te verklaren dat men in de
meeste gevallen bij koeien die zich in het dalend deel van de lactatiecurve
bevinden door toediening van thyroxine of thyroxinehoudende praeparaten
zoals b.v. gejodeerde caseïne een flinke productieverhoging kan verkrijgen
of liever een herstel van de productie op het peil, dat door de spiegel der
overige hormonen wordt mogelijk gemaakt. Een belangrijke melkproductie-
verhoging door voorzichtige toediening van gejodeerde caseïne is ook bij
practische proefnemingen aan het Proefstation te Hoorn zonder nadelige
gevolgen voor de koeien mogelijk gebleken. Deze vrucht van de dieper
gaande studie der met de lactatie samenhangende processen staat op de
drempel van haar practische toepassing. Zij wordt alleen nog tegen-
gehouden door de grote zorg, die het vereist de koeien na wekenlange
joodcaseïnetoediening weer zó geleidelijk aan dit praeparaat te ontwennen,
dat de tijdens de behandeling nagenoeg onwerkzaam geworden schildklier
de thyroxineproductie weer opnemen kan zonder dat in de overgangs-
periode een ernstig verlies in de productie gevreesd behoeft te worden.
Bovendien zouden voor de op gecontroleerde productielijsten berustende
fokkerij ook moeilijkheden te verwachten zijn als het joodcaseïnegebruik
zo algemeen werd, dat deze lijsten geen zuivere afspiegeling meer zouden
zijn van de erfelijke productiecapaciteit onder normale omstandigheden.

lijk dat de melkproductie in het verloop der lactatie nog beter op peil
kan worden gehouden, wanneer men behalve thyroxine ook een daarmede
in een goede verhouding staande dosis oestrogene stoffen toedient. Deze
laatste stimuleren dan de prolactinevorming, terwijl hun nadelige invloed
op eetlust en stofwisseling door de thyroxine opgeheven wordt. Engelse
onderzoekers hebben in jong voorjaarsgras oestrogene stoffen aangetoond
en hierdoor kan wellicht mede verklaard worden waarom de productie
ook van op stal goed gevoede en behandelde koeien in de voorjaarsweide
veelal weer stijgt.

Het is nog niet zo heel lang geleden, dat voor het eerst onderscheid is
gemaakt tussen de twee physiologische processen die ik melkvorming en
melkafgifte of melkuitdrijving zou kunnen noemen. Dat deze twee processen
vroeger niet goed uit elkaar zijn gehouden, heeft ons opgescheept met de
zogenaamde tweephasentheorie der melkvorming. Deze theorie, die in
1904 door Nüesch (8) werd geformuleerd hield in, dat een groot gedeelte
van de bij een bepaalde melking geproduceerde melk, nog tijdens het
melken in de melkklier gevormd zou worden. Zij is nadien door verscheidene
onderzoekers afdoende weerlegd en nog onlangs hebben Eisenreich en
Mennicke (i) weer een serie proeven gepubliceerd, die duidelijk aantonen,
dat de hoeveelheid geproduceerde melk recht evenredig is met de tijd, die
verloopt na de laatste uierlediging, die vooraf ging. De eigenlijke melk-
vorming moet dus a\'s een continu verlopend proces worden opgevat. Door
tal van onderzoekingen waarvan ik speciaal die van Ely en Petf.rsen (2)
naar voren zou willen brengen is het nu wel komen vast te staan, dat
de verschijnselen, die men vroeger als de phase van stormachtige secretie
tijdens het melken beschouwde, toegeschreven moeten worden aan het
op gang komen van het speciale ledigingsmechanisme der melkklier. De
tweephasentheorie is evenwel nog lang niet uit alle meer elementaire
leerboeken over de melkwinning verdwenen en evenals meerdere op
vroegere wetenschap berustende, thans verlaten zienswijzen, zal zij ver-
moedelijk nog jaren in de gedachtengang van de practische veehouders
rondspoken. Als academisch gevormde raadgevers der practijk hebben
naar mijn mening ook de dierenartsen tot taak mede te werken aan het
uitroeien van verouderde voorstellingen en aan het verbreiden van de
nieuwere inzichten over deze materie. En speciaal een goed inzicht in de
werking van het ledigingsmechanisme is van groot practisch belang voor
de verkrijging en de handhaving van de grootste productie waartoe de
koeien in staat zijn.

Ook het ledigingsmechanisme van de uier werkt onder invloed van
hormonen. Maar deze dragen toch een wat ander karakter dan de hor-
monen waarover ik bij de ontwikkeling der klier en de melkvorming heb
gesproken. Want hormonen als oestrogeen, progestine, thyroxine en derge-
lijke worden voor zover bekend aan het bloed afgegeven in dezelfde mate
waarin ze door de producerende klieren worden gevormd. In het bloed
ontstaat zo een bepaalde hormonenspiegel, die wel verandert als ver-
anderingen in de endocrine klieren optreden, maar die zich in het algemeen
toch niet plotseling wijzigt. De hormonen, die de groei van de melkklier
en het onderhouden der productie beheersen zou men als min of meer
continu werkende factoren kunnen betitelen. In tegenstelling daarmede

kan de werking van de hormonen, die invloed op iiet uierledigingsmecha-
nisme hebben, plotseling worden ingeschakeld en ook plotseling worden
afgebroken, betrekkelijk onafhankelijk van de hormoonproducerende
activiteit der betreffende endocrine kliercellen.

In dit opzicht staat hun werking dus dichter bij directe zenuwwerking
en ook uit de plaats waar zij gevormd worden blijkt, dat zij directer met
het zenuwstelsel verband houden dan de continu werkende hormonen.

Vooral door de onderzoekingen van Petersen en zijn medewerkers is
komen vast te staan, dat de hormonen oxytocine en adrenaline bij de inwerking-
treding en de stopzetting van het ledigingsmechanisme een zeer belangrijke
functie hebben. Oxytocine wordt gevormd in de achterkwab van de
hypophyse waar de kliercellen embryologisch gezien van het zenuwstelsel
afkomstig zijn en adrenaline is een product van het bijniermerg, waarvan
de cellen eveneens als veranderde zenuwcellen worden opgevat.

In verband mei de oorsprong van deze endocrine organen kan men de
achterkwab van de hypophyse als een bijorgaan van het parasympatische
zenuwstelsel opvatten. En deze bijorganen worden bijzonder actief wanneer
in het centrale zenuwstelsel binnenkomende zintuigprikkels zo geïnter-
preteerd worden, dat ook de autonoom geïnnerveerde organen mee moeten
doen om een doeltreffende reactie van het individu op de zintuigprikkel
te waarborgen. Men zou achterkwab en bijniermerg met twee burchten
kunnen vergelijken waarin troepen gereed staan om zo nodig de wil van
een centraal gezag in de bijbehorende, niet direct bestuurde gebieden,
ten uitvoer te leggen.

Nu was het al heel lang bekend, dat injectie van achterkwabstoffen
zoals b.v. pituïtrine, de uierlediging plotseling sterk bevorderde. Swanson
en Turner (14) stelden vast, dat de zich om de alveolen bevindende
korfcellen als contracticl moeten worden beschouwd en zich onder invloed
van pituïtrine samentrekken, evenals andere gladde spiercellen.

De alveolen kunnen daardoor worden leeggedrukt en de melk in de
overige holten van de klier komt onder druk te staan, wat bevorderlijk is
voor de afgifte. Het zuivere hormoon, dat dit veroorzaakt met geringere
nevenwerkingen dan het verouderde praeparaat pituïtrine wordt tegen-
woordig oxytocine genoemd, omdat het ook de puerperale uterus doet
samentrekken. l)e reflex, die onder natuurlijke omstandigheden dit ledi-
gingsmechanisme in werking stelt, is door de onderzoekingen van Ely en
Petersen (2) duidelijk geworden. Zij formuleren dit ongeveer als volgt:

Passende zintuigprikkels kunnen door het centrale zenuwstelsel als
aansporend tot melkafgifte geïnterpreteerd worden. Deze prikkels kunnen
afkomstig zijn van het gezicht. (Het zien van de melker en zijn gereedschap)
het gehoor (Het rammelen van de melkbenodigdheden) en vooral van
het gevoel (Manipulaties aan de uierhuid en tepels vóór het eigenlijke
melken begint). Deze interpretatie geeft aanleiding tot impulsen van het
centraal zenuwstelsel naar de parasympaticus en de achterkwab van de
hypophyse. Hierdoor wordt oxytocine aan het bloed afgegeven en als deze
stof de korfcellen bereikt, trekken deze zich samen met het gevolg, dat melk
uit de alveolen wordt geperst en de melkdruk in de uier sterk toeneemt.

Bovendien wordt wel aangenomen, dat oxytocine ook een verslappende
invloed heeft op de tepelkringspier, wat de melkafgifte eveneens zou
bevorderen.

De oxytocine, die eenmaal in de bloedbaan is afgegeven, wordt daar
spoedig onwerkzaam, vermoedelijk door binding in de organen. Immers
Petersen (ii) zowel als Peeters c.s. (9) konden melkuitdrijvende werking
constateren wanneer zij een overlevend uier doorstroomden met bloed, dat
afgetapt was van een te voren tot melkgift gestimuleerde koe. Daar tussen
het bloed aftappen en de doorstroming geruime tijd verliep, schijnt oxy-
tocine in het bloed als zodanig niet zo snel onwerkzaam te worden.

Als practische consequentie van het inzicht, dat men in de zo even be-
sproken uierledigingsverschijnselen meent te hebben verkregen, wordt nu
veelal de volgende practische uitvoering van het melken gepropageerd:

ie. Vóór het eigenlijke melken begint, moet de koe op een zodanige
wijze voorbehandeld worden, dat via het centrale zenuwstelsel een
maximale prikkel tot oxytocineafscheiding gegeven wordt. Proeven
hebben geleerd, dat naast rust en regelmaat in de van dag tot dag
terugkerende met het melken verbonden handelingen in de om-
geving van de koe, waardoor zij als het ware in een passende stem-
ming wordt gebracht, het afvegen en licht masseren van uier en
tepels met een warme vochtige doek de meest intensieve prikkel
geeft.

2e. De door oxytocine veroorzaakte drukverhoging in de melkklier moet
benut worden om de melk uit de klier te verwijderen. Raakt de
oxytocine uitgewerkt voor dit is voltooid, dan is het gevolg, dat
teveel melk in de uier achterblijft, met al de nadelige gevolgen van
dien voor de handhaving der productie.

Men moet dus na het optreden van de reflex direct beginnen te melken
en deze handeling moet zo snel en intensief mogelijk geschieden.

Deze voorschriften lijken heel logisch en toch heb ik de overtuiging
gekregen, dat er een fout schuilt in de gedachtengang waarop ze berusten.
En zoals ik uiteen zal zetten kan deze fout ook practische gevolgen hebben.
Petersf.n en zijn school gaan er n.1. van uit, dat de uierledigingsreflex een
enkelvoudig gebeuren is, waarbij onder invloed van één enkele sterke
prikkel óp de hypophyse in één ogenblik alle oxytocine die ter beschikking
is aan het bloed wordt afgegeven. Het gehele melken zou dus moeten
verlopen onder de invloed van die ene ontlading. Maar dan is het niet
goed verklaarbaar hoe er na die ontlading nog invloeden kunnen werken,
die de koe haar melk plotseling doen „optrekken".

Ely en Petersen hebben dit verschijnsel ook onderzocht en zijn tot de
conclusie gekomen dat de tegenhanger van het oxytocine, het hormoon
adrenaline daar een belangrijke rol bij speelt. Invloeden als plotselinge
schrik, pijn, ongewone voorvallen in de stal worden door het centraal
zenuwstelsel als ongunstig voor melkafgifte geïnterpreteerd. Er gaan dan
impulsen naar de sympathicus en het bijniermerg, waarop extra adrenaline
aan het bloed wordt afgegeven. Wij hebben hier te maken met de reactie,
die Cannon het „emergency complex" noemt en waarbij volgens het
centrale centrum een zodanige noodtoestand optreedt, dat ook de vegeta-
tieve organen mee moeten doen om het individu gereed te maken voor de
vlucht of het gevecht.

Ely en Petersen hebben nu aangetoond, dat een adrenaline-injectie
vlak voor het melken de totstandkoming van de uierledigingsreflex ver-

hindert, maar dat direct daarna een oxytocine-injectie de melkafgifte weer
op gang kan brengen. Hieruit volgt, dat in bloed circulerend oxytocine
niet door adrenaline onwerkzaam wordt.

Maar hoe moet dan het „ophouden" der melk verklaard worden als
het juist is, dat bij het optreden van de uierledigingsreflex alle beschikbare
oxytocine in eens aan de bloedbaan wordt afgegeven ?

Hierover geven de experimenten van Petersen c.s. geen opheldering en
het wil mij voorkomen, dat alleen een verklaring mogelijk is indien men
niet één uitstorting vooraf, maar een geleidelijke afgifte van oxytocine
aanneemt gedurende de gehele tijd, dat de koe in een tot melkafgifte
bereide stemming verkeert. Slaat deze stemming in zijn tegendeel om, dan
wordt adrenaline afgegeven, die verdere oxytocineafgifte verhindert, ver-
moedelijk door vaatcontracties in de hypophyse. Ook de toegang van het
al circulerende hormoon tot de korfcellen wordt door de adrenaline be-
lemmerd. Deze ontspannen zich en de koe „trekt haar melk op". Deze
laatste belemmering kan echter door een massale oxytocinetoevloed door-
broken worden, vandaar dat een oxytocine-injectie het optrekken onge-
daan maakt.

Zo kunnen al de geconstateerde verschijnselen verklaard worden. Wij
moeten daarbij echter aannemen, dat door een bepaalde hoeveelheid
oxytocine, voldoende om de korfcellen in contractie te brengen, deze
contractietoestand veel korter blijft gehandhaafd dan Petersen en zijn
medewerkers menen en dat alleen door toevloeiing van voortdurend
nieuwe oxytocine de verhoogde uierdruk een tijdlang kan blijven bestaan.

Deze toevloeiing kan natuurlijk slechts plaats vinden, zolang er in de
hypophyse nog een voldoende voorraad oxytocine beschikbaar is. Raakt
deze voorraad uitgeput, dan kan ook bij de beste stemming der koe de
melkdruk niet gehandhaafd blijven met al de gevolgen van dien.

Naar mijn mening mag dus bij goed melken de oxytocinevoorraad niet
eerder uitgeput zijn dan de uit de uier te verkrijgen melkvoorraad. Dit
houdt in dat oxytocineafgifte, vóór het eigenlijke melken begint, tot het
noodzakelijke minimum beperkt moet blijven.

Nu is het ons bij practische proeven met de melkmachine gebleken, dat
sommige koeien te heftig kunnen reageren op de gepropageerde voor-
behandeling met een warme vochtige doek en wij veronderstellen, dat zij
dan onder invloed van de heftige voorbehandelingsprikkel direct bij het
begin meer oxytocine afgeven dan nodig is om de korfcellen in contractie
te brengen. Deze verspilde oxytocine kunnen zij dan tegen het einde van
het melken te kort komen, met het gevolg dat niet de maximaal mogelijke
hoeveelheid melk wordt verkregen. Op grond hiervan bevelen wij dan ook niet
een zo intensief mogelijke voorbehandeling aan, zoals de school van Petersen
dit doet, maar een aan de individuele eigenschappen der koeien aangepaste
werkwijze, die niet intensiever mag zijn dan voor het in werking brengen
van het uierledigingsmechanisme strikt noodzakelijk is.

En het melken moet wel zo snel mogelijk geschieden, maar daarbij
moeten de prikkels die het dier van melker of melkmachine ontvangt
zodanig zijn, dat de oxytocineafgifte regelmatig onderhouden wordt. En
vóór alles moet worden vermeden, dat tijdens het melken handelingen of
machinale krachten uitgeoefend worden, die de koe in een verkeerde stem-
ming kunnen brengen, zodat zo door adrenalineafgifte de melkgift stopzet.

maar toch ook bij het melken met de hand, mede beïnvloed door de
weerstanden, die kringspier en slotgat van de tepel aan de uitvloeiing van
melk bieden. Van de physiologische invloeden, die deze weerstanden be-
palen, is nog vrijwel niets bekend. Peeters en zijn medewerkers (10) te
Gent hebben plethysmographie toegepast op de koeientepels en daarbij
geconstateerd, dat deze vóór en tijdens het melken rythmische contracties
vertonen terwijl zij onder invloed van oxytocine opzwellen.

Of dit laatste door de verhoogde melkdruk dan wel door de tepelwand
komt is hierdoor niet uitgemaakt, evenmin als het effect dat één en ander
op de weerstand tegen de melkuitvloeiïng heeft.

Van veel belang lijkt mij verder, dat wordt nagegaan of de continu
werkende hormonen ook invloed hierop uitoefenen. Zo zou men zich
kunnen voorstellen, dat oestrogeen evenals op het vagina-epitheel ook op
het meerlagig plavei-epitheel van het tepelkanaal een verhoornend effect
heeft. Een sterkere verhoorning van dit epitheel kan de elasticiteit belem-
meren en daardoor de melkuitvloeiïng bemoeilijken. Het bekende feit,
dat oudmelkse koeien zich met de machine veelal moeilijker uit laten
melken, zou misschien mede hierdoor veroorzaakt kunnen worden en dus
endocrinologisch beredeneerd kunnen worden. Immers de overstroming
met oestrogene stoffen tijdens de nieuwe graviditeit zou deze verhoorning
wel eens in die mate kunnen doen toenemen, dat alleen een goede hand-
melker of een buitengewoon krachtig werkende melkmachine nog in staat
is het slotgat zo op te rekken, dat de melk voldoende snel wordt afgevoerd.

Een histologisch-endrocrinologisch onderzoek van het slotgat-epitheel in
de loop der gehele lactatieperiode lijkt mij in verband met deze kwestie
zeker gemotiveerd.

Ik heb in deze voordracht geprobeerd de verschillende wetenschappelijke
en practische aspecten van de tegenwoordige stand der lactatiephysiologie
op een zodanige wijze naar voren te brengen, dat zij een zo goed mogelijk
sluitend geheel vormen. Om dit te kunnen doen heb ik de fragmentarische
literatuurgegevens wel eens naar eigen inzicht moeten groeperen en
combineren en heb ik zelfs een paar onbewezen hypothesen naar voren
gebracht. Van de betrekkelijke waarde van dit alles ben ik mij volkomen
bewust en ik hoop alleen maar, er door mijn uiteenzetting enigszins toe
te hebben mogen medewerken Uw belangstelling te vergroten voor het
physiologische voortbrengingsproces van de melk, dat voor dc veehouder
een levenskwestie is, maar waarbij toch ook een ieder van U persoonlijk
meer of minder nauw is betrokken.

(g) Peeters, Massart, Coussens, Arch. Int. Pharmacodyn. 75 (1948) 85.
! 10) Peeters, Massart, Oyaert, Coussens, Arch. Int. Pharmacodyn. 75 (1948) 243.
(11) Petersen, Physiological Reviews 24 (1944) 340.

Hierna hield Dr. S. Jamieson een voordracht over zijn werkzaamheden.
De titel van zijn voordracht was „The Functions of a Veterinary In-
vestigation Service".

Deze voordracht kon helaas niet worden opgenomen, daar Dr. Jamieson
geen nadere gegevens heeft ingezonden.

De thoraxchirurgie heeft in deze 96e wetenschappelijke vergadering een
belangrijk deel van het programma uitgemaakt, we zijn er mee begonnen
en we eindigen er mee. U zult vanmorgen, evenals ik, genoten hebben
van de vernuftige techniek, die Prof. Jongbloed ons hier heeft laten zien.
Misschien zal deze voordracht een aantal van U als veterinair, een wat
onbevredigend gevoel gegeven hebben, n.1. het gevoel, dat wij op chirur-
gisch gebied zo ver ten achter zijn gebleven bij de chirurg van de mens,
bij wie het superspecialisme een dergelijke hoogte heeft bereikt. Wij zullen
het allen met elkaar eens zijn, dat in alle geval voor de kliniek ook al om
zuiver practische redenen voor de hart- en voor de vaatchirurgie de
mogelijkheden bij onze dieren beperkt zijn, ook zelfs wanneer men er bij
in ogenschouw neemt, dat de grote vaten en ook het hart zelf nog heel
wat operatief kunnen doorstaan, zonder dat een kunstmatig hart nodig is.
Maar toch zijn er in de diergeneeskunde een aantal indicaties, die voor
ons de thoraxchirurgie van groot belang doen zijn en daarom stel ik het
zeer op prijs, dat het Hoofdbestuur mij de gelegenheid geeft, hier voor U
vandaag over de thoraxchirurgie bij de kleine huisdieren te mogen spreken.

De thoraxchirurgie heeft in ons land vooral na de oorlog een grote vlucht
genomen. Voor de oorlog was dit onderdeel van de chirurgie bij de mens
al in opkomst. Bij de dieren werd echter aan deze chirurgie nog weinig
aandacht besteed, althans in de chirurgie in de kliniek toegepast. In de
experimentele chirurgie was dit toen reeds geheel anders. Door de samen-
werking met Dr. A. G. Brom, chirurg aan het St. Antonius Ziekenhuis

alhier en zijn medewerkers, is het gelukt de thoraxchirurgie aan de Kliniek
voor Kleine Huisdieren tot ontwikkeling te brengen.

In de chirurgie bij de mens heeft de moderne narcose ev. anaesthesie zich
ontwikkeld tot een apart nieuw specialisme, dat zich bijna alleen met dit
deel van de geneeskunde bezig houdt. De narcotiseur bepaalt zijn aandacht
dan ook alleen tot de narcose en omgekeerd bemoeit de chirurg zich niet
met het werk van de narcotiseur.

Het essentiële van de thoraxchirurgie is, dat hierbij de thorax wordt ge-
opend, wat natuurlijk belangrijke gevolgen heeft voor de ademhaling. De
negatieve druk in de thorax, die onontbeerlijk is voor de ademhaling,
wordt hierbij opgeheven en wel bij de hond en de kat in de beide thorax-
helften, zodat dus beide longen collaberen en uitgeschakeld zijn voor de
ademhaling, m.a.w. het dier stikt. Het mediastinum is n.1. zo onvolledig,
dat, wanneer de ene thoraxhelft geopend wordt, de negatieve druk in de
andere helft ook wordt opgeheven. Bij de mens is zover mij bekend, deze
toestand iets minder ongunstig en is operatie mogelijk zonder de moderne
wijze van narcotiseren, daar de ene thoraxhelft bij openen van de andere
kan blijven werken. Hiervan maakt de chirurg echter geen gebruik meer.
Bij de moderne manier van narcose wordt de lucht of zuurstof al of niet
gemengd met een gasvormig narcoticum, die dus door de thorax niet meer
kan worden aangezogen, in de longen geperst, in een rhythrne zoveel mogelijk
gelijk aan de A. frequentie. De gassen worden vanuit een rubber-ballon
door hierop druk uit te oefenen, ingeperst. De longalveolen worden hierdoor
gevuld en uitgerekt-, houdt de druk op de ballon op, dan gaan de elastische
vezelen zich weer samentrekken en wordt het gas weer naar buiten naai-
de ballon geperst. Op deze manier wordt de respiratie kunstmatig op gang
gehouden. De narcotiseur heeft dus de ademhaling geheel in zijn hand.
zowel letterlijk als figuurlijk en kan deze geheel controleren; er wordt
dan ook wel gesproken van „cnntrolled respiration". Het pompen kan ook
geheel mechanisch geschieden met een daarvoor geconstrueerde machinerie.
Het is bij deze methode nodig, dat het lumen van de longen met toe-
voerende luchtwegen en de ballon tot één geheel zijn afgesloten. Dit wordt
bereikt door een buis via de larynx in de trachea te brengen en de ruimte
tussen buis en trachea op te vullen. Het afsluiten kan geschieden door het
caudale deel van de mondholte af te tamponeren met gaas eventueel gedrenkt
in paraffine liquicl, om de keel zo min mogelijk te prikkelen of door gebruik
te maken van een rubberbuis, waaromheen een rubber-manchet zit, die
opgeblazen kan worden en dan het lumen van larynx of thrachea geheel
afsluit. Behalve de rubberbuis kan ook een metalen buis gebruikt worden.
Deze moet afgesloten worden door middel van een tampon. Om belediging
van larynx en trachea te voorkomen is de gummibuis te prefereren. Er
wordt ook wel gesproken van intratracheaal narcose. Het inbrengen van een
buis in de trachea is reeds in 1871 door Trendelenburg aangegeven en
is later in de experimentele chirurgie voor dieren ook toegepast.

Voor de narcose zelf wordt gebruik gemaakt of van de inspuitbare barbi-
tuurpreparaten of van de gasvormige inhalatie-narcotica, die met de kunst-
matige respiratie in de longen worden geperst. Deze twee methoden
kunnen ook gemengd worden toegepast. Ook bij andere operaties, waarbij
de thorax niet wordt geopend, kan deze methode worden gevolgd. De
voordelen zijn een nauwkeurig en volledig toedienen van het narcoticum en

goede longventUatie. Men kan het dier zelf ook de lucht en het narcoticum
aan laten zuigen, omdat de ademhaling zolang de thorax niet geopend
wordt, doorgaat. In geval van nood bij ademhalingsstilstand kan men
makkelijk kunstmatige ademhaling toepassen. Ook bij operaties in de mond-
en keelholte kan het inbrengen van een buis in de trachea en afsluiten
van de omgevende ruimte van belang zijn om aan de ene kant de lucht-
passage te verzekeren en aan de andere kant aspiratie van bloed en pus te
voorkomen. De buis kan al of niet gebruikt worden als onderdeel voor
het geven van narcose.

Is de trachea luchtdicht om de buis afgesloten, dan vormen de longen
en de gummiballon dus één gesloten systeem. In de longen wordt zuurstof
opgenomen en C0₂ afgegeven, de zuurstofspanning wordt dus steeds
minder en die van de CO» wordt steeds hoger. Om het laatste te elimeneren
is tussen de ballon en de longen een bus gevuld met Natronkalk, een z.g.
absorber, geplaatst, waardoor het gasmengsel steeds moet passeren. Om
het verlies aan zuurstof aan te vullen is een slang afkomstig van een 0₂-
cylinder er tussen geplaatst. De inhoud in het systeem is dan bijna uit-
sluitend 0₂. Inplaats van enkel zuurstof kan ook lucht of een mengsel van
Cr₂ en lachgas gebruikt worden.

Door enkel 0₂ toe te voegen en de C0₂ weg te nemen ontbreekt de
prikkel van het ademhalingscentrum en kan de toestand van apnoe
ontstaan. Daar het bij de thoraxoperatie van belang is, dat de ademhalings-
rejlexen worden uitgeschakeld en de tussenribmusculatuur en het diaphragma
dus stil liggen, is dit geen bezwaar, al zijn er misschien wél enkele bezwaren
van de kant van het zuur-base-evenwicht aan verbonden. Blijvende
nadelige invloed hebben we echter hiervan in de praktijk niet gezien.
Wil men van een gasvormig narcoticum gebruik maken, b.v. aether, clan laat
men dit met de zuurstof toestromen. Is de ademhaling niet voldoende
stilgelegd met deze manier van narcose, dan kan dit bereikt worden door
het toedienen van curare-praeparaten. Dit verlamt zoals bekend de muscu-
latuur en wel het laatste de ademhalingsspieren, (intercostaalmusculatuur en
diaphragma). I)e musculatuur dan is prachtig verslapt, wat het opereren
sterk vergemakkelijkt. Zou men curare in deze hoeveelheden toepassen,
zonder dat de ademhaling overgenomen kan worden, dan zou het dier
de verstikkingsdood sterven. De sensibiliteit wordt niet gestoord door curare,
het moet dus naast een voldoende diepe narcose gebruikt worden. Ook
bij andere dan thoraxoperaties kan curare gebruikt worden om een goede
spierslapte te krijgen. Er kan dan met minder diepe narcose worden vol-
staan. Als veiligheidsmaatregel is intratracheaalnarcose nodig.

Als de thorax weer is gesloten op het einde van de operatie, dan is het
moment gekomen, waar op het dier zelf weer kan en moet gaan ademen.
De voornaamste prikkel hiertoe is die van het CO., op het ademhalings-
centrum. Hiertoe dient in de eerste plaats de CÓ₂ uit het lichaam zelf
en het is dus zaak deze niet meer te binden in de absorber. Deze wordt
dus uit het systeem weggenomen. Men kan ook nog extra met C0₂ prikkelen
door niet alleen de C0₂ niet meer weg te nemen maar door zuurstof met
5 % C0₂ in de ballon te laten stromen. Te veel C0₂ mag natuurlijk ook
weer niet, het ademhalingscentrum zou hierdoor kunnen worden over-
prikkeld gevolgd door verlamming. Heeft men curare gegeven en is hiervan
de werking, die overigens maar kort duurt, niet afgelopen, dan kan prostig-
mine als antidoot worden ingespoten. Is als narcoticum een barbituurzuur-

praeparaat gebruikt, dan kan een of ander wekmiddel of een mengsel van
verschillende van deze stoffen ingespoten worden. Als het dier weer rustig
ademt, is dit laatste natuurlijk niet nodig, de rust van de narcose na de
operatie komt het dier ten goede.

Hoe brengen we een dier nu in narcose ? Bij de hond beginnen we met
een inleiding van de narcose met morphine, echter bij voorkeur een wat
kleinere dosis dan we gewend zijn, met het oog op het weer actief beginnen
te ademen na de operatie, omdat morphine een deprimerende werking op
het ademhalingscentrum heeft. Aan de morphine wordt atropine toegevoegd
niet alleen om deze werking op het A. centrum wat tegen te gaan en de
hartsfrequentie niet te zeer te doen dalen, maar ook om alle vagusreflexen
vooral tijdens het eventuele excitatiestadium te remmen. .Bij de kat wordt
natuurlijk geen morphine gebruikt, atropine heeft ook wat minder werking
dan bij de hond. Vervolgens wordt het dier volledig in narcose gebracht.
Bij voorkeur gebruiken we daarvoor bij de hond één van de barbituur-
praeparaten (soluble Hexobarbitone, Evipan, Kemythal) en wel intraveneus
toegediend. De dosering is dan af te meten naar de diepte van de narcose.
Intraperitoneale toediening is ook mogelijk. Ook kan een inhalatie-narcose
toegepast worden, bij de kat wordt nog wel eens aether toegepast. Het* is
noodzakelijk, dat de narcose voldoende diep is, voordat de tube in de
trachea wordt gebracht; het dier gaat anders hoesten en ook kan, vooral
bij de kat, reflectorisch een ademhalingsstilstand optreden, die tot de dood
kan leiden. Is de tube ingebracht dan wordt de manchet opgeblazen en is
het systeem met de ballon en de absorber gesloten. De ademhaling gaat
meestal rustig door en pompen door de narcotiseur is niet nodig. De narcose
kan onderhouden worden door bijspuiten van narcoticum of door met de
zuurstof een vluchtig narcoticum toe te dienen, b.v. aether of trileen. Wanneet-
enkel zuurstof wordt gegeven, terwijl het CÜ₂ wordt weggenomen, kan
de ademhaling al stil gaan staan voor de thorax is geopend en moet dus
met het pompen vanuit de ballon worden begonnen. Blijft de ademhaling
doorgaan, dan neemt de anaesthesist de ademhaling met de ballon over
zodra de thorax opengemaakt wordt. Dikwijls houden de ademhalings-
bewegingen van de musculatuur op. Soms is dit niet het geval. Vooral de
schokkende bewegingen van het diaphragma zijn hinderlijk voor de operateur.
Deze worden dan onderdrukt door curare (tubarine, intocostine) intraveneus
of desnoods intrathoracaal toe te dienen. De mate van ventilatie van de
longen heeft de anaesthesist geheel in de macht en hij kan daardoor de taak
van de operateur zeer verlichten door minder sterk te pompen bij moeilijke
gedeelten van de operatie èn sterker te ventileren op andere ogenblikken.
Is de thorax weer gesloten, dan is het moment daar, waarop het dier zelf
moet gaan ademen. Dit kan men dan dus bereiken door het ademhalings-
centrum weet te prikkelen met het eigen koolzuur geproduceerd door het
lichaam, dus door de absorber weg te nemen en indien nodig door extra
C0₂ toe te dienen; tijdens het sluiten van de thorax wordt hier al mee
begonnen.

De indicatie\'s tot een thoraxoperatie liggen bij onze kleine huisdieren
geheel anders dan bij de mens. Bij de laatste zijn het longcarcinoom bij de
oudere mens en de vaatafwijkingen bij de kinderen zeer voorname indicaties.
Deze laatste zullen bij onze huisdieren zeer zeker voorkomen, als patiënt

Röntgenbeeld van hernia diaphragmatica. Maag en darmlissen gevuld met Bariumsulfaatpap. Rest
van diaphragma verdeelt maag in twee delen.

Tussen absorptiesysteem en 0,-cylinder zijn tussen-
geschakeld aetherfles, trileenfles en ballon gevuld met
mengsel 95 % zuurstof en 5 % GO_;.

zien we ze zelden of nooit; ook de diagnostiek zou grote bezwaren geven.
De vaatoperaties als experimentele chirurgie laat ik buiten beschouwing.
Maligne tumoren van de longen komen als primaire tumor weinig voor;
in de literatuur worden er maar weinig beschreven. In de literatuur van de
laatste jaren ben ik maar enkele gevallen tegengekomen. Koude¹) be-
schrijft een geval van een primair fibro-sarcoom in de long, waarbij de aan-
getaste longkwab werd weggenomen. Hoewel bij de operatie geen metas-
tases in de lympheklieren werden gevonden, moest het dier toch na ongeveer
2 maanden wegens gegeneraliseerd osteosarcoom worden afgemaakt.
Povar en Povar²) beschrijven een primair bronchuscarcinoom. De ver-
schijnselen van pneumonie overheersen en schrijvers opperen de mogelijkheid,
dat wij evenals vroeger bij de mens een pneumonie diagnostiseren en de
tumor over het hoofd zien. Deze vrees hier voor ons land is zeer zeker
ongegrond, collega Ten Thije kan dit naar aanleiding van de bevindingen
in de sectiezaal eveneens bevestigen. Ook tuberculose is geen indicatie
voor een thoraxoperatie. De gelocaliseerde processen (tuberculomen), waarbij
bij de mens een longkwab wordt verwijderd, kennen we bij de kleine
huisdieren niet, het proces neemt bij onze dieren direct een veel grotere
uitgebreidheid aan, afgezien ook hier nog weer van het feit, dat pas in
een veel later stadium hulp wordt ingeroepen, n.1. als de algemene symp-
tomen al flink duidelijk aanwezig zijn.

Als indicaties, die echter wel de thoraxchirurgie voor het kleine huisdier
van belang doen zijn, kennen we de hernia diaphragmatica zowel bij de hond
als bij de kat tengevolge van trauma en de afwijkingen van de oesophagus
en wel speciaal bij de hond de corpora aliena, n.1. de stukken bot. Aangeboren
afwijkingen n.1. vernauwing bij sommige hondenrassen kunnen aanleiding
geven tot dilatatie van de oesophagus, althans gaan hiermee samen. De
hernia diaphragmatica kan ook aangeboren voorkomen. Dc gunstigste prognose
heeft de hernia diaphragmatica. Het zijn bijna steeds tijdens het leven
ontstane rupturen van het diaphragma tengevolge van trauma, die de
breukpoort zijn. Is de hernia pas ontstaan, dan is mede in verband met de
bloeding en eventuele shock het moment niet gunstig voor operatie. Na
enige weken is het gunstige moment gekomen voor operatie. Voor het
opereren wordt röntgenologisch bepaald of de breukpoort zich rechts of links
bevindt, dus of de thorax rechts of links geopend moet worden. Bijna
steeds is de breukpoort meer links dan rechts gelegen; dit wordt wel in
verband gebracht met de ligging van de maag meer links dan rechts. Is
het diaphragma over grote afstand van de lichaamswand af gescheurd, zodat
er onvoldoende van overgebleven is om te hechten, dan kan gebruik
gemaakt worden van een deel van buikwandmusculatuur. Een deel (latissimus
dorsi) hiervan wordt los geprepareerd en in de thorax geklapt, zoals dit is
aangegeven door Chisiiolm³). In de meeste gevallen bevinden zich alle
delen van de buikingewanden, die niet stevig gefixeerd zijn, in de thorax.
Het reponeren in de sterk opgetrokken buikholte eist dan nogal wat geduld.
De buik is sterk opgetrokken in de tijd, dat de ingewanden hun normale
plaats niet innamen en er kunnen vergroeiingen met diaphragma, pleura of

3 ) Transthoracic repair of large diaphragmatic hornias. Journal of thoracic surgery.
Vol. 16. No. 2. Pg. 200. 206.

pericard zijn opgetreden. Is de opening in het diaphragma wat kleiner,
zodat veelal alleen de maag in de thorax belandt, dan is de kans op afsluiten
van de cardia en (of) pylorus niet uitgesloten en kan het dier sterven onder
verschijnselen, die aan torsio ventriculi doen denken. Ook zonder dat het
tot deze ernstige complicaties komt, ondervinden de dieren toch meestal
na het eten, als maag en darm gevuld zijn, bezwaren van de grotere druk
op hart, longen en grote vaten, waarom de eigenaar dan ook bijna steeds
tot operatie zijn toestemming geeft, hoewel we de prognose altijd voor-
zichtig stellen.

De resultaten van de operatie zijn echter zeer bevredigend. De atelectatische
delen van de longen nemen snel weer aan de respiratie deel, hetgeen
röntgenologisch binnen een week is te zien. Ook het type van de ademhaling
wordt spoedig weer normaal, als het diaphragma weer zijn normale functie
kan uitoefenen.

De andere indicaties zijn die van de kant van de oesophagus. De voor-
naamste hiervan is het blijven zitten van corpora aliena in de oesophagus
en wel stukken bot met puntige uitsteeksels. Is dit in het algemeen al als
ernstig te beschouwen, als ze in het halsgedeelte van de oesophagus blijven
zitten met het oog op necrose en perforatie, gevolgd door ontsteking in het
omgevende bindweefsel, nog ernstiger is het, wanneer de voorwerpen
blijven zitten in het thoracale deel van de oesophagus. Hoewel dit over de
hele lengte kan plaats vinden, is dorsaal van het hart een geliefkoosde
plaats. Vroeger was de therapie in deze gevallen de oesophagus openen in
het halsdeel en dan een tang in de oesophagus brengen, het bot pakken
op goed geluk en daarna extraheren. Dat de oesophagus hierbij zeer veel
te lijden heeft, daar het vreemde voorwerp meestal stevig ingeklemd zit
en niet alleen slijmvliesrupturen maar ook perforerende wonden optreden of dat
de wanden tengevolge van necrose later gaan perforeren, en aanleiding
geven tot mediastinitis en pleuritis, is U bekend. Het pakken van het bot via
de buis van de oesophagoscoop geeft meestal geen succes, daar extractie
onmogelijk is, evenmin het trachten door te duwen naar de maag. Ook de
methode door na laparotomie de maag te openen en dan via de cardia met
de tang het corpus alienum te pakken, geeft maar weinig resultaat. Door
middel van de thoraxchirurgie zijn we echter in staat op de plaats van het
corpus alienum zelf de oesophagus te openen en weer te sluiten. In het boek
over de chirurgie van de hond, uitgegeven door de North American
Veterinarian „Canine surgery", worden helaas alleen de oude methoden
nog genoemd, evenals in de Lexicon van VVirth.

De plaats van het vreemde voorwerp wordt röntgenologisch zo nauwkeurig
mogelijk bepaald, zodat we weten tussen welke twee ribben we de thorax
moeten openen en ook aan welke kant deze snede moet worden gemaakt;
want zit het voorwerp in de voorste helft van de thorax dan is rechts openen
aangewezen, omdat in het voorste deel de aorta de oesophagus links bedekt.
Verder naar achter heeft het opereren vanuit de linker thoraxhelft misschien
voordelen. De kans op besmetten van de thorax met als gevolg een pleuritis
is natuurlijk vrij groot. De modeine chemotherapeutica en antibiotica kunnen
ons hierbij dus zeer van pas komen. Het is ntuurlijk van zeer groot belang,
dat de patienten zo vroeg mogelijk geopereerd worden, met dien verstande,
dat indien door het braken en het afgesloten zijn van de oesophagus het
lichaam gebrek aan vocht enz. heeft, dit eerst weer op peil moet worden
gebracht, en ook kunnen dan aan het lichaam voor de operatie al chemo-

therapeutica en antibiotica worden toegediend. Vooral met het oog op het
belanden van bacteriën op de zo bij uitstek gevoelige pleura van de hond, is
de infectie het grote risico bij deze operatie. Toch hebben we genezing
gezien in een geval, waarbij al een perforatie was opgetreden voor de
operatie. Dat geen resultaat is te verwachten bij dieren, die al duidelijke
symptomen van pleuritis vertonen en waarbij bij het openen van de thorax
de pus er al uitvloeit, zal duidelijk zijn. Het is dus zaak, dieren met een
corpus alienum zo snel mogelijk voor operatie door te zenden.

Bij vernauwing van de oesophagus kan resectie overwogen worden van het
abnormale deel. De laatste jaren hebben we dergelijke patienten niet
gezien, het Deense doggenras leverde deze patienten nog wel eens.

Resumerende zou ik dus willen zeggen, door de moderne thorax-
chirurgie zijn we in staat een aantal patienten operatief te genezen en wel
die met een hernia diaphragmatica en die met oesophagusafwijkingen,
speciaal corpora aliena. Bij de hernia diaphragmatica moet tijdens het
eerste stadium van trauma niet tot operatie worden overgegaan, behoudens
in een enkel geval, waarin de maagtoevoer eventueel afvoer kan zijn
bemoeilijkt; bTj de corpora aliena is het zaak zo vlug mogelijk tot operatie
over te gaan.

..grensstrook": het gedeelte van het grondgebied des Rijks, gelegen tussen het Belgische
grondgebied en de linie, vastgesteld overeenkomstig artikel 177 der Algemane Wet van
126 Augustus 1822, Staatsblad no. 38, op een afstand van uiterlijk 5! km van het Belgische
grondgebied, met uitzondering van de weg van Tilburg via Hilvarenbeek naar Diessen
cn het gebied ten noorden van deze weg en met dien verstande, dat de gemeente Baarle-
Nassau geacht wordt geheel in de grensstrook te liggen, en zulks tot het punt, waar deze
linie - lopende van het westen naar het oosten — bereikt het kanaal Nederweert—
Wessem; voorts het gedeelte van het grondgebied des Rijks, gelegen tussen het Belgische
grondgebied en een grenslijn, welke van het punt, waar de bovengenoemde linie het
kanaal Nederweert—Wessem bereikt, af als volgt verloopt: langs het kanaal Nederweert—
Wessem tot deszelfs uitmonding in de Maas; langs de westelijke oever van de Maas tot
het begin van het Julianakanaal (de sluizen bij Kruchten); dwars over de Maas en ver-
volgens\' langs de westelijke oever van de Maas stroomopwaarts tot het noordelijke
beginpunt van het Voedingskanaal; langs de noordelijke oever van het Voedingskanaal

tot de uitmonding van dit kanaal in de Zuid-Willemsvaart; langs de Zuid-Willemsvaart
in zuidelijke richting tot de Sandersbrug; over de Sandersbrug en vervolgens langs do
Sandersweg door het viaduct in de spoorlijn Maastricht- Hasselt; langs de Fort-Willems-
weg in zuid-westelijke richting tot aan de Cabergerweg; dwars over de Cabergerweg
en langs de onverharde weg in het verlengde van de Fort-Willemsweg tot aan de Kastanje-
laan (even ten zuiden van het Fort-Willem); vervolgens dwars over de Kastanjelaan
naar het hiermede parallel lopende voetpad en langs dit voetpad in westelijke richting
tot de kleine Cabergerweg; dwars over de kleine Cabergerweg en langs de Kloosterstraat,
dwars over de Brusselseweg tot aan de Postbaan (bij het voetbalveld); langs de Postbaan
in zuidelijke richting dwars over de Bilserbaan tot aan de Romeinsebaan (ten noorden
van het nieuwe ziekenhuis); dwars over de Romeinsebaan in zuid-oostelijke richting
naar de Ringovenweg; langs de Ringovenweg tot aan de Tongersenweg; dwars over
de Tongersenweg naar de Molenweg en langs de Molenweg (ten zuiden van de H.
Theresiakerk) tot aan de Oude Wolderweg; langs de Oude Wolderweg in oostelijke
richting tot de Cannerweg; dwars over de Cannerweg en langs de Champs Elyséesweg
tot de Prins Bisschopsingel; over de Jekerbrug en langs de Jekerweg tot de Luikerweg;
dwars over de Luikerweg en langs de Observantenweg tot aan de linkerzijde, genaamd
Bergweg; langs de Bergweg dwars over de Burgemeester Coulenweg tot aan de Lage
Kanaaldijk, vervolgens in oostelijke richting dwars over de Lage Kanaaldijk en het
Kanaal van Luik en Maas (met tussenliggende gronden) tot aan detiostelijke Maas-
oever; langs de oostelijke Maasoever in zuidelijke richting tot het voetpad, lopende
in het verlengde van de Gronsvelderweg tot aan de Maas (ongeveer tegenover de
E.N.C.I.-fabriek); langs dit voetpad in oostelijke richting tot de Gronsvelderweg;
langs de Gronsvelderweg tot aan de Oosterweg; langs de Oosterweg in zuidelijke
richting tot de verharde zijweg, welke leidt naar Gronsveld, langs deze verharde zijweg
tot aan de spoorlijn Maastricht Luik; vervolgens langs de westzijde van deze spoorlijn
in noordelijke richting tot aan de eerste onbewaakte overweg (voormalige wachtpost 31);
dwars over de spoorlijn en langs de Veldweg (door het Gronsvelderbroek) naar Rijckholt,
langs het kasteel van Rijckholt, langs de Broekweg en de Broekstraat tot aan de Rijksweg:
dwars over de Rijksweg en langs de Steenstraat en de Romboutsweg tot Eckelrade:
langs bet verlengde van de Romboutsweg door Eckelrade; langs het verlengde van de
Romboutsweg door Eckelrade en langs de Eckelradcrweg naar Bruysterbosch; van
Bruysterbosch langs het zandpad in het verlengde van de Eckelraderweg in oostelijke
richting tot aan de weg van Houthem naar de Eysderweg ; langs deze weg tot aan de
verharde weg van Banholt naar Reymerstok; vervolgens in oostelijke richting langs
deze verharde weg tot het kruispunt van deze weg met de Rijksweg van De Hut naar
La Planck; dwars over deze weg en in oostelijke richting langs deze weg tot het snijpunt
met de onverharde weg van Terlinden naar Euvercm; vervolgens langs laatsgcnoemdr
weg in noordoostelijke richting tot aan het voetpad naar Watcrop; langs dit voetpad
in oostelijke richting naar Waterop in oostelijke richting langs de weg tot over het
riviertje de Gulp; vervolgens in noordelijke richting tot het kruispunt bij Pesaeken
(transformatorhuisje); vervolgens langs de weg in zuidoostelijke richting door Crapoel
en verder langs de zuidzijde van het Wierelderbos (ook wel genaamd Vogelerbos;
naar dc punt ten westen van het Schwijbergerbos ter hoogte van Overgeul; door hel
Schwijbergerbos in oostelijke richting en langs het voetpad en de weg naar Overgeul
van Overgeul langs de verharde weg in oostelijke richting over de Geul door Mechelen
en langs de Hillesageweg tot het kruispunt der wegen bij Vijlen; vervolgens in noord-
oostelijke richting tot de Rijksweg Maastricht -Vaals bij Mamelis; dwars over de
Rijksweg en langs de grens der gemeente Vaals naar de Duitse grens;

2. Wanneer in een bepaald geval bijzondere omstandigheden zulks noodzakelijk
maken, kan het hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst ontheffing van het in het vorige
lid bedoelde verbod toestaan, mits de nodige voorzorgen tegen de overbrenging van
besmetting zijn getroffen.

1. Het houden van keuringen of tentoonstellingen van pluimvee, alsmede het op
soortgewijze bijeenbrengen daarvan, is in het gehele Rijk verboden.

2. In de provincies Zuidholland en Overijssel, alsmede in de grensstrook, is tevens
het houden van verkopingen van pluimvee, alsmede het op soortgelijke wijze bijeen-
brengen daarvan, verboden.

3. In de in het vorige lid bedoelde gedeelten des lands blijven alle markten van
pluimvee geschorst.

ƒ. verpakkingsmateriaal, hetwelk is bestemd voor pluimvee,
uit, naar of binnen de provincies Zuidholland en Overijssel, alsmede de grensstrook,
is verboden, tenzij door hiet districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst tot dit
vervoeren vergunning is verleend.

2. Hel bepaalde in het vorige lid geldt niet ten aanzien van producten, waarvoor
overeenkomstig het gestelde in het tweede lid van artikel 2 door het hoofd van de Vee-
artsenijkundige Dienst ontheffing van het verbod van in- en doorvoer is toegestaan.

De beschikking van 9 Maart 1950, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken/L,
no. 2201/91 1\'. Nederlandsche Staatscourant van 9 Maart 1950. no. 49, zoals deze is ge-
wijzigd bij beschikking van 15 Maart 1950, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken,
no. J 894, Nederlandsche Staatscourant van 15 Maart 1950, no. 53, wordt ingetrokken.

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en treedt
in werking met ingang van de dag, na die harer afkondiging.

van 19 September 1950 no. 21, houdende toekenning van beloningen aan plaatsver-
vangende inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst en geëxamineerde veeartsen
i.v.m. door hen ter uitvoering van de Veewet of Vogelziektenwet verrichte

I. De bepalingen onder 2, 3 en 4 van het Koninklijk besluit van 16 Juli 1947 no. 13,
Nederlandse Staatscourant 1947, no. 159, zoals deze zijn gewijzigd bij het Koninklijk
besluit van 23 October 1947 no. 12, Nederlandse Staatscourant 1947, no. 210, worden
ingetrokkken.

II. Aan de plaatsvervangende inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst en aan
de geëxamineerde veeartsen wordt een beloning toegekend voor werkzaamheden,
door hen ter uitvoering van de Veewet of de Vogel ziekten wet op last van de inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst verricht, hetzij met deze gezamenlijk, hetzij zelfstandig.

d. voor werkzaamheden, verricht op Zaterdagmiddagen (na 12 uur), Zondagen
en algemeen erkende Christelijke feestdagen f 5 , per uur, tot een maximum van f 18
per dag;

zulks met dien verstande, dat de betrokken functionaris, indien hij op een zelfde
dag werkzaam is geweest in meer dan een onder a, b en c aangegeven perioden, op die
datum nimmer meer mag ontvangen dan het hoogste der maximumbedragen, welke
voor die verschillende perioden zijn vastgesteld.

IV. De beloning zal voor de betrokken functionarissen, indien zij zijn belast met het
onderzoek van vpor in-, uit- en doorvoer bestemd vee, worden verhoogd met een bedrag
van f 3 voor het eerste dier en van f 1 voor elk volgend dier, tot een maximum van f 9
per dag.

V. De beloningen worden niet toegekend aan de onder II genoemde personen,
indien dezen ambtshalve reeds tot het verrichten der daargenoemde werkzaamheden
verplicht waren.

VI. Onze met de zaken van de landbouw belaste Minister is bevoegd in bijzondere
gevallen afwijkingen van de in deze beschikking vastgestelde bedragen toe te staan.

Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is belast mei de uit-
voering van dit besluit, hetwelk in de Nederlandse Staatscourant zal worden geplaatst
en waarvan afschrift zal worden gezonden aan de Algemene Rekenkamer en aan Onze
Minister van Financiën.

No. K 443 WET van 12 October 1950, houdende aanvulling van artikel 2 van de Vogelziektenwe!
(Staatsblad 1949, No. J 585).

De leden 1 en 2 van artikel 2 der Vogelziektenwet, Staatsblad no. J 585, worden
gelezen als volgt:

1. Tot wering van besmettelijke ziekten van pluimvee kan onze Minister de in- en
doorvoer verbieden of niet dan voorwaardelijk toestaan van:

a. door hem aangewezen soorten vogels, alsmede\'eieren, vlees en andere producten,
afkomstig van die vogels;

2. Het is verboden de vogels, producten en voorwerpen, waarvan de in- of doorvoer
voorwaardelijk is toegestaan, in- of door te voeren langs andere dan de door Onze
Minister, in overleg met Onze Minister van Financiën, aangewezen kantoren.

Deze wet treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum van uitgifte
van het Staatsblad, waarin zij is geplaatst.

No. K 442 WET van 12 October 1950, houdende aanvulling van de Veewet, Staatsblad 1920,
No. 153.

Met het opsporen van de in deze wet strafbaar gestelde feiten zijn belast, behalve
<le bij artikel 141 van het Wetboek van Strafvordering aangewezen ambtenaren:

Deze wet treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum van uitgifte
van het Staatsblad, waarin zij is geplaatst.

Secretariaat: Dr. W. A. df. Haan. Lessinglaan 104, Park ,,Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400—11413. Giron. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

R EDE, uitgesproken door de Voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Dr. Y. M. Kramf.r. bij de opening van de 96ste Algemene Vergadering op
7 October 1950.

Voordat ik Uw aandacht vraag voor de voornaamste gebeurtenissen en feiten van het
afgelopen jaar, waarover ik U een globaal overzicht wil geven, roep ik al degenen, die
deze 96ste Algemene Vergadering bijwonen, een hartelijk welkom toe.

Ik reken het mij tot een eer een bijzonder woord van welkom te mogen richten tot
de gasten, die in ons midden zijn.

Wij stellen het op hoge prijs, dat U, mijnheer de vertegenwoordiger van de Staats-
secretaris van de Volksgezondheid hier aanwezig bent. Vele dierenartsen werken direct
op het gebied van de Volksgezondheid, terwijl het belang van vele dierziekten voor de
gezondheid van de mens eigenlijk allen tot Uw medewerkers maakt. Wij waarderen
daarom Uw belangstelling hier ten zeerste.

A special word of welcome I want to say to you, Mr. Jamieson. We are very glad
that you accepted immediately our in\\ itation to teil us something about the organisation
of your work.

Undoubtedly the Dutch veterinary surgeons will listen with great interest to your
lecture on the work of the investigation office.

I hope you will keep a pleasant memory of our general meeting and of your short stay
in our country.

Een bijzonder woord van welkom richt ik ook tot U Prof. Bot okaert, als vertegenwoor-
diger van onze Belgische collega\'s. Er is in \'t verleden wel contact geweest tussen onze
beide verenigingen. Wij achten het yan belang, dat dit contact intensiever wordt, ook
al in verband met de nauwere relaties tussen onze beide landen en wij stellen hel daarom
op hoge prijs, dal U hier aanwezig bent.

U, mijnheer de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, bent voor ons allen een
goede bekende. Toch stellen wij er prijs op, U in deze Algemene Vergadering van harte
welkom te heten.

Een woord van welkom ook tot U. mijnheer de Directeur van het Veeteeltwezen.
Het verheugt ons, dat U hier kunt zijn.

Het verheugt ons ook. U, mijnheer de vertegenwoordiger van de Stichting voor de
I.andbouw, in ons midden te zien.

Van harte hopen wij, dat ook in de toekomst het overleg en de samenwerking lussen
Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Stichting voor de Landbouw op even vrucht-
dragende en prettige wijze zal plaats hebben als in het afgelopen jaar.

U, mijnheer de Voorzitter van het Landbouwkundig Genootschap, roep ik een
hartelijk welkom toe.

U. mijnheer de secretaris van het curatorium van de Rijks-Universiteit heel ik van
harte welkom.

Het verheugt ons, dat U. Heren vertegenwoordigers van de Faculteit der Veeartsenij-
kunde, als goede bekenden, onze jaarlijkse bijeenkomst bijwoont.

Een bijzonder woord van welkom richt ik ook tot U, mijne Heren, praeses en ab-actis
van de Diergeneeskundige Studenten Kring.

Onder meer door de behandeling van het probleem van de toekomst van onze a.s.
jonge collegae en de regeling van de assistentie was er herhaald contact met de leden
van Uw vereniging en dit verliep steeds op de aangenaamste wijze.

Ten slotte heet ik hier nog welkom een aantal gasten, die hier aanwezig zijn omdat
ze belangstelling hebben voor één der onderwerpen, die hier besproken zullen worden.

Mijne heren, wij hebben U daartoe gaarne de gelegenheid gegeven en ik heet l
gaarne van harle welkom.

Dames en Heren, ereleden, leden en candidaatleden van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, het verheugt mij, dat U ook dit jaar in grote getale zijt opgekomen om

de belangen van de Maatschappij te behartigen, de voordrachten bij te wonen en de
contacten met collegae en vrienden te vernieuwen.

Als ik bij de opening van deze vergadering een overzicht geef over de belangrijke
gebeurtenissen in onze Maatschappij en over de onderwerpen, die in het afgelopen
jaar onze aandacht vroegen, dan begin ik met U mede te delen, dat in de huishoudelijke
vergadering, die wij gisteren hielden, het voorstel van het Hoofdbestuur om 3 ereleden
te benoemen met een zeer grote meerderheid is aangenomen. De Maatschappij is met
het geven van een erelidmaatschap in het verleden altijd zuinig geweest. Voor de oorlog
was daardoor het aantal ereleden slechts gering, tijdens de oorlog zijn er vanzelfsprekend
geen ereleden bijgekomen en na de oorlog was er voor het Hoofdbestuur zoveel werk,
dat niet direct aan het voorstellen van nieuwe ereleden gedacht werd.

Er waren echter enkele leden, die zich voor de Maatschappij bijzonder verdienstelijk
hebben gemaakt en het Hoofdbestuur heeft gemeend nu niet langer te mogen wachten
met een voorstel om hen tot erelid te benoemen.

Prof. Krediet heeft als bestuurslid en als lid van de Redactie reeds veel voor de Maat-
schappij gedaan. Daarnaast is het echter zijn grote belangstelling voor de Maatschappij
en zijn zorg voor de diergeneeskundige stand, zich uitende in zijn initiatief gedurende
de oorlog en in zijn redevoeringen in de laatste Algemene Vergaderingen, die bij de
leden het initiatief heeft doen ontstaan om hem tot erelid te benoemen.

In Prof v.d. Plank waarderen wij de verantwoordelijkheid, die hij op zich nam
in het Hoofdbestuur dat overbleef na de stopzetting van de werkzaamheden van de
Maatschappij en het feit, dat hij na de bevrijding het Maatschappijleven weer op gang
bracht en daarvan in de eerste moeilijke jaren de leiding op zich nam.

Het verheugt mij bijzonder dat ik, die in die jaren met hem heb samengewerkt, nu
de mededeling van zijn erelidmaatschap hier mag doen.

Waarom Prof. ten Thijb tot erelid werd benoemd behoef ik in deze vergadering
eigenlijk niet te zeggen. 2 Jaar geleden hebben wij hem reeds gehuldigd voor het vele werk
dat hij voor de Maatschappij heeft gedaan als secretaris, notularis, voor het vervangings-
burcau en als raadgever van vele dierenartsen jong en oud omtrent praktijkverhoudingen
enz.

Van deze plaats wens ik onze nieuwe ereleden, Prof. Krediet, Prof. v.d. Plank en
Prof. ten thije nogmaals van harte geluk met het blijk van waardering, dat ze van de
Maatschappij als geheel hebben gekregen en ik hoop dat zij de eretitel, die zij thans
hebben gekregen, nog lang mogen dragen.

Met bijzonder genoegen maak ik hier ook nog melding van het feit, dal Prof. Krediet
onlangs werd benoemd tot Eredoctor van de Universiteit van Gent.

Prof. Krediet ziet hierin zelf een waardering voor de Nederlandse Diergeneeskunde,
maar daarnaast meen ik toch dat de grote verdiensten van Prof. Krediet persoonlijk
op wetenschappelijk gebied en voor de diergeneeskundige stand toch zeker oorzaak
zijn geweest, dat de keuze van de Universiteit van Gent op hem gevallen is.

Ik wens Prof. Krediet van harte geluk met deze grote onderscheiding en ik hoop
dat hij spoedig hersteld mag zijn.

De collegae C. Vervoorn te Putten. H. Postma te Oosterwolde en D. A. Oskam
te Lekkcrkerk ontvingen dit jaar een Koninklijke onderscheiding.

Ik feliciteer hen daarmee van harte en ik hoop dat het hun gegeven mag zijn deze
onderscheiding nog lang te dragen.

Prof. Dr. F. C. Kraneveld te Utrecht werd benoemd tot Erelid van de Vereeniging
voor Huisdierwetenschap in Indonesië.

De leden van onze Maatschappij, die reserve paardenarts waren, werden in het
afgelopen jaar eervol ontslagen wegens opheffing van het betrokken dienstvak.

Het verwondert ons enigszins, dat aan de opheffing van dit dienstvak, dat ten slotte
een belangrijk aantal dierenartsen omvatte, officieel niet meer aandacht is geschonken.

Het secretariaat van onze Maatschappij wordt steeds meer het centrale punt en de
vraagbaak, zowel van de leden als ook van de studenten. Dit zal nog meer tot uit-
drukking komen, wanneer met ingang van i Jan. 1951 het ambtelijk secretariaat van
de Redactie van het Tijdschrift zal worden opgedragen aan de algemene secretaris.

Het is een verheugend verschijnsel, dat onze candidaatleden zich over het algemeen
meer bewust worden van hun bijzonder lidmaatschap. Er is een duidelijk gevoel ontstaan,
dat de candidaatleden reeds enigszins tot de Gemeenschap van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde behoren.

In dit verband kan worden opgemerkt, dat van de bevrijding af, slechts op één uit-
zondering na, alle studenten lid zijn geworden van onze Maatschappij.

Ten slotte kan ik hier nog aan toevoegen, dat thans in voorbereiding is de oplichting
een Groep candidaatleden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde. De doelstelling
van deze groep is, de bevordering van het contact tussen de candidaatleden onderling
en het bevorderen van het nauwer contact met de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De commissies, die door hel Hoofdbestuur werden ingesteld in verband met de be-
sprekingen tijdens de vorige Algemene Vergaderingen, beëindigden gedurende dit
jaar hun taak. Hun rapporten werden uitvoerig in de afdelingen besproken en gisteren
met grote meerderheid aangenomen. Namens de gehele Maatschappij dank ik hier d(
leden van de beide\'commissies voor het werk dat zij verricht hebben.

Een bijzonder woord van dank mag ik wel richten tot collega Rutgers, die van beide
commissies het voorzitterschap op zich heeft genomen en die dus wel een zeer groot
aandeel in de werkzaamheden heeft gehad.

Ook een woord van dank aan onze secretaris, voor de wijze waarop hij het behandelde
in rapporten heeft vastgelegd.

Het opvangen van de grote aantallen toekomstige dierenartsen is een vraagstuk,
waarover vandaag wel niet het laatste woord gesproken zal zijn. In de komende jaren
zullen zich zeker vele moeilijkheden voordoen en de commissies, die zullen worden
ingesteld om provinciaal contact te leggen tussen de jonge dierenartsen en de reeds
gevcstigden, zullen geen gemakkelijke taak hebben. Ik hoop, dat de geest van wel-
willendheid en terughouden van al te groot egoïsme, zoals die in het rapport is be-
schreven, in de toekomst door vele dierenartsen in de practijk mag worden gebracht.

De verhouding van de dierenartsen tot de Provinciale Gezondheidsdiensten is een
onderwerp, dat om verschillende redenen om goede regeling vraagt. De werkzaamheden
van de Gezondheidsdienst grijpen zodanig in in het dagelijks werk van de practiserende
dierenartsen, dat het nodig is de rechtspositie van beide te bepalen.

Onze commissie kwam tot de conclusie, dat deze verhouding het best geregeld kan
worden door een contract tussen Gezondheidsdienst en Dierenartsen.

Wij hopen, dat dit ook de opvatting van de Gezondheidsdiensten zal zijn en dat wij
het over de inhoud van het betrokken contract op prettige wijze eens zullen worden.

Bij de onderwerpen, die geregeld onze aandacht hadden, moet ik wel in de eerste
plaats de t.b.c.-bestrijding noemen. Op grond van het rapport van de hulpkrachten-
commissie en het daarop gevolgde voorstel van de Maatschappij, om dan in de eerste
plaats de ouderejaars studenten als hulpkracht in te schakelen, volgde na de vorige
Algemene Vergadering een intensief overleg met de directeuren van de Gezondsheid-
diensten, om te komen tot een zo goed mogelijke verdeling van deze studenten. De
studenten zouden zoveel mogelijk alleen tuberculineren en kregen daarvoor nog enige
opleiding van enkele Gezondheidsdiensten.

Voor het sputumvangen zouden dierenartsen en eventueel Gezondheidsdiensten
geschikte krachten zoeken, die van de Gezondheidsdiensten enige opleiding zouden
ontvangen. Ik meen dat deze werkverdeling in de afgelopen winter zeer goed heeft
voldaan. Klachten over het werk van de studenten hebben wij practisch niet ontvangen,
terwijl in \'t algemeen het onderzoek op tuberculose vroeg was afgelopen. Dit was zeker
mede te danken aan de wijze waarop de Directeuren van de Gezondheidsdiensten
de studenten, die bij hen konden worden ingedeeld voor de t.b.c.-bestrijding in hun
provincie, hebben benut en verdeeld. Daarnaast aan de grote hoeveelheid werk, die
in deze maanden door de studenten en door de dierenartsen is verricht, en de toe-
wijding die daarbij is getoond. Ik meen dat daarop wel eens de aandacht gevestigd
mag worden.

Een woord van dank richt ik hier ook tot de faculteit, die de oudere studenten zolang
voor hulp bij de t.b.c.-bestrijding beschikbaar heeft willen stellen.

Wij stellen het op prijs, dat de faculteit de moeilijkheden, die dit alles haar bezorgt,
achterstelt bij het toekomstig belang van de studenten en van de dierenartsen in \'t
algemeen. Ik spreek hier de hoop uit dat de faculteit en de directeuren van de Gezond-
heidsdiensten ook in de komende winter weer op dezelfde wijze hun medewerking
zullen geven.

Reeds meerdere jaren bestaat bij het overgrote deel van de dierenartsen de over-
tuiging, dat de tuberculosebestrijding op vele boerderijen niet verder komt als de vee-
houder er niet op een of andere wijze groot belang bij krijgt om zijn bedrijf vrij te maken.
Daar, waar dit het geval is, is de dierenarts de adviseur en de helper van de veehouder
om uit de tuberculose te komen. Zodra echter de veehouder er geen belang inziet 0111
zijn bedrijf vrij te maken, maar vooral als hij met tegenzin aan de bestrijding meedoet
omdat hij gedwongen is, of omdat hij de bestrijding voor zijn bedrijf hopeloos vindt
enz., dan beschouwt hij de dierenarts niet meer als zijn helper, maar als een boeman,
die hem ook nog schade berokkent.

Dat de dierenartsen, met veel van dergelijke cliënten, in de afgelopen jaren geen
prettige taak hadden en dat ze met belangstelling uitzagen naar het plan tot bevor-
dering van de t.b.c.-bestrijding, dat in het afgelopen jaar in behandeling kwam, behoef
ik hier niet te zeggen.

De behandeling van dit plan in onze Maatschappij was wat moeilijk, doordat er
herhaaldelijk veranderingen in werden aangebracht, waarmede nog geen rekening
gehouden kon worden bij een bespreking op een bepaald ogenblik in een bepaalde
afdeling van de Maatschappij. Een definitief oordeel zal trouwens pas mogelijk zijn
als in alle provincies de te nemen maatregelen gepubliceerd zullen zijn.

In \'t algemeen kunnen de opmerkingen van de dierenartsen wel samengebracht
worden in enkele hoofdpunten.

Men vreest, dat voor de sterk besmette bedrijven de financiële prikkels van het
plan niet groot genoeg zullen zijn om die veehouders tot actieve bestrijding te brengen.

Men vreest, dat veehouders met veel reageerders, deze niet zullen gaan opruimen en
isoleren, als ze alleen maar vergoedingen krijgen voor reageerders die geslacht worden
in het jaar waarin het bedrijf vrijgemaakt wordt, met als gevolg telkens meer reageerders.
waarvoor dan later helemaal geen vergoeding meer volgt en door die uitbreiding telkens
meer verzet tegen de gehele bestrijding. Nu het niet mogelijk is om alle reageerders
in korte tijd te slachten, maar dit verdeeld moet worden over meerdere jaren, mist
men maatregelen ter bevordering van isolatie of ter bevordering van uitstoten van
alle reageerders, om besmetting van meer dieren te voorkomen.

Men vreest verder, dat bij het merken van de reageerders de veehouders die nu
langzamerhand hebben geleerd, dat alleen het kopen met goede verklaring voor hen
veilig is, weer zullen gaan denken dat zij alles, wat niet gemerkt is, kunnen kopen,
daarbij vergetend dat er tussen beslist besmette dieren en dieren die practisch zeker
t.b.c.-vrij zijn, altijd een groep overblijft waarbij dit meer of minder twijfelachtig is.
Daarbij komen dan nog ernstige moeilijkheden, die zeker zullen ontstaan bij het
merken van de reageerders op sterk besmette bedrijven waar men moedeloos is of alleen
door dwang meedoet.

Samenvattend moet ik vaststellen dat een groot aantal dierenartsen vreest, dat in
de sterker besmette stallen met het plan, voor zover zij dat nu kennen, het doel niet
bereikt zal worden.

De vraag, in hoeverre reageerders gevaarlijk zijn voor hun omgeving en wat nood-
zakelijk is om dit te voorkomen, wordt steeds belangrijker. De mening die men hier-
omtrent heeft, bepaalt voor een belangrijk deel de gang van zaken in de praktijk, maar
ligt ook ten grondslag aan de plannen ter stimulering van de bestrijding.

Degene, die overtuigd is dat besmetting van andere dieren alleen te voorkomen is
door isoleren of opruimen van alle reageerders, vindt alle werk nutteloos als dit niet
gebeurt en zal bezwaren hebben tegen een bestrijdingsplan waarbij voor reageerders.
die zo snel mogelijk opgeruimd worden, niets wordt gegeven.

Zo iemand komt langzamerhand met zichzelf in conflict als hij op stallen, waar
reageerders en t.b.c.-vrije dieren door elkaar staan, toch moet trachten uitbreiding
der besmetting te voorkomen door klinisch onderzoek en sputumonderzoek, waar
hij zelf geen resultaat van verwacht. Vooral in streken met veel veehouders die niets
voor de t.b.c.-bestrijding voelen en waar de veehouders niets doen om uit de tuberculose
te komen, moet hierover niet te licht gedacht worden.

Ik vraag mij af, of de oplossing hier niet moet zijn dat de dierenarts op de bedrijven,
waar hij dit verantwoord acht, het klinisch onderzoek zelf doet of onder zijn verant-
woordelijkheid de sputummonsters laat nemen en dat het voor de overige bedrijven
aan de Gezondheidsdiensten wordt overgelaten in hoeverre deze daar nog maatregelen
willen nemen.

De dierenarts zal dan trachten zoveel mogelijk bedrijven tot medewerking en isoleren
te brengen en daar al het mogelijke doen om resultaten te bereiken, terwijl het daarnaast
aan de Gezondheidsdienst wordt overgelaten om die bedrijven, die de dierenarts niet
tot medewerking kan krijgen daartoe te brengen, of daar toch nog sputumonderzoek
te verrichten als men daar resultaten van verwacht.

Op die manier behoeft de dierenarts niet meer te doen dan hij verantwoord acht,
terwijl daarnaast de Gezondheidsdienst, die meent, dat op de overige bedrijven toch
nog iets moet gebeuren, dat zelf laat doen en daarvan dan ook de verantwoordelijkheid
draagt.

Het gaat er ten slotte om of op bedrijven, waar de eigenaar geen enkele maatregel
neemt in het belang van de tuberculosebestrijding, toch uitbreiding van besmetting
kan worden voorkomen.

De meeste dierenartsen hebben daar geen vertrouwen in. Is het daarom niet het beste,
dat degenen die dat vertrouwen wel hebben, dan ook zelf deze veehouders trachten te
beïnvloeden of zelf de werkzaamheden verrichten, die zij daarvoor nodig achten ?

Het vraagstuk van de enting tegen pokken en diphterie bij kippen, werd uitvoerig
in onze Maatschappij besproken. Bij deze besprekingen bleek een groot deel van de
leden ervan overtuigd te zijn, dat de kippenhouder in staat moet zijn voor redelijke
bedragen goede veeartsenijkundige hulp voor zijn dieren te krijgen. Wij hebben dan ook
gezocht naar regelingen, die dit kunnen bevorderen. Het spijt mij hier te moeten zeggen,
dat dit tot nu toe niet gelukt is.

Wij zijn tot een tegemoetkomende houding bereid, maar vele kippenhouders geven
de indruk, dat zij alles buiten de dierenarts om willen of kunnen. Op die basis is het

moeilijk om tot een opbouwende regeling te komen, maar wij blijven onze pogingen
voortzetten om tot een redelijke oplossing te komen.

Het enten tegen mond- en klauwzeer ondervond wat moeilijkheden, toen, aan het
einde van de staltijd, het aantal dieren dat geënt moest worden zo groot was, dat niet
voldoende entstof kon worden betrokken.

Op het gebied van de geneesmiddelenvoorziening beginnen zich weer toestanden
te ontwikkelen waarop ten zeerste de aandacht gevestigd moet worden. Er wordt weer
gevent met middelen die helpen bij maagdarmstoornissen, maar tegelijkertijd ook bij
klauwaatidoeningen. Er sterven weer varkens aan vlekziekte omdat de veehouder zelf
verkeerde entstof of cultuur gebruikt. Er moeten dieren worden afgekeurd omdat de
veehouder middelen ingeeft, die aan het vlees een afwijkende reuk of smaak geven.
Er wordt penicillinezalf gebruikt bij koeien met uiertuberculose. Het afleveren van melk
uit kwartieren, die met penicilline behandeld zijn, veroorzaakte in verschillende fabrieken
ernstige storingen bij de kaasbereiding. Er zijn zelfs geruchten, dat penicilline in melk
gedaan wordt om de houdbaarheid te verbeteren.

De commissie, waarin deze vraagstukken behandeld worden, kon haar werkzaam-
heden nog niet geheel beëindigen.

Ook de besprekingen, om te komen lot een conventie op het gebied van de genees-
middelen, konden nog niet worden afgesloten.

Vele andere onderwerpen vroegen in het afgelopen jaar onze aandacht. De hiervoor
genoemde waren wel de belangrijkste en ik meen mij hiertoe te moeten beperken, ook
al omdat anders de tijd voor de sprekers in het gedrang komt. Ik verklaar dan ook hier-
mede deze wetenschappelijke vergadering voor geopend.

VERSLAG van het huishoudelijk gedeelte van de 96ste Algemene Vergadering
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op Vrijdag
6 October 1950 in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht.

1. De voorzitter, Dr. Y. M. Kramer, opent ruim 2 uur de vergadering inet een
kort woord van welkom. Met voldoening constateert hij, dat behalve de afgevaardigden
en individueel stemmende leden dit jaar ongewoon veel leden, die de besprekingen op
de afdelingsvergaderingen reeds hebben meegemaakt. bovendien belangstelling
hebben voor de vergadering.

In onderscheiding met vorige jaren blijkt een vrij groot aantal candidaat-leden
aanwezig te zijn. De voorzitter roept deze a.s. jonge collegae een bijzonder woord
van welkom toe.

2. De secretaris deelt mee, dat bericht van verhindering is ingekomen van enkele
genodigden voor het wetenschappelijk gedeelte van de vergadering, n.l. van de Direc-
teur-Generaal van de Landbouw, de Staatssecretaris van Sociale Zaken, de burge-

meester van Utrecht en de vertegenwoordiger van de Koninklijke Nederlandse Maat-
schappij tot Bevordering der Geneeskunst.

3. De voorzitter deelt mee, dat de Heren S. Santema, E. de Nooy, J. F. Overbeek
en W. J. Roepke per 31 December 1950 periodiek aftredend, als afgevaardigden in hel
Algemeen Bestuur, opnieuw door de betrokken afdelingen en groep zijn benoemd.

De voorzitter deelt verder mee, dat met ingang van 1 Januari 1951 aan de algemeen
secretaris het ambtelijk secretariaat van de Redactie van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde zal worden opgedragen.

Het Hoofdbestuur zal in haar eerstvolgende vergadering voorzien in de vacatures
in de Redactie, die zijn ontstaan door het reglementair aftreden van de Heer Dr. R.
van Santen en het tussentijds uittreden van de Heer Prof. Dr. G. Krediet.

4. Bij de verkiezing van een lid van de notulencommissie wordt de Heer Prof. J. H.
ten Thije bij enkele candidaatstelling met algemene stemmen benoemd. Prof. ten
Thije aanvaardt de benoeming en neemt zijn bekende plaats aan de bestuurstafel
weer in.

In verband met de verschillende verkiezingen, die moeten worden gehouden worcll
een stembureau gevormd, bestaande uit de Heren D. Hendrikse, J. C. Peters en Dr.
J. M. van Vloten, terwijl van de candidaat-leden als „assistenten" aan het bureau
worden toegevoegd de Heren K. H. Hermans en L. Nauta.

5. Bij de verkiezing van 2 leden van het Hoofdbestuur, wegens reglementair aftreden
van de Heer Dr. R. van Santen en wegens tussentijds uittreden van de Heer A. W.
Groenwoud, blijken slechts twee candidaten te zijn gesteld, n.l. de Heren A. J. Hibma.
VVommels en J. Kranenburg, Klaaswaal.

De Heren Hibma en Kranenburg zijn hiermee bij eerste stemming met grole meer-
derheid van stemmen gekozen. Beiden nemen hun benoeming aan en spreken daarbij
hun dank uit voor het vertrouwen, dat de vergadering hiermee heeft uitgesproken.

De voorzitter dankt de aftredende leden, de Heren Groenwoud en Dr. van Santen
hartelijk voor het vele werk, dat zij in het belang van de Maatschappij hebben verricht.
De zittingsperiode is voor de Heer Groenwoud helaas te kort geweest om volledig te
tonen, wat hij in het afgelopen jaar reeds bewees te kunnen zijn.

De Heer Dr. R. van Santen kan door bijzondere omstandigheden terugzien op een
bijzonder lange „staat van dienst". Reeds van 1942 af heeft hij zijn uitnemende bestuurs-
capaciteiten in dienst van de Maatschappij gesteld.

De voorzitter spreekt bovendien zijn dank uit voor de prettige samenwerking, die
hij van beiden heeft mogen ondervinden.

De Heer Dr. R. van Santen dankt mede, namens de Heer Groenwoud voor de
waarderende woorden van de voorzitter.

Persoonlijk kan hij terugzien op een lange periode, waarin heel wat moeilijke pro-
blemen te verwerken waren, die echter steeds in een prettige collegiale sfeer werden
behandeld.

Enerzijds is het voor hein een verlichting de zware taak te kunnen neerleggen, tege-
lijkertijd voelt hij het als een gemis voortaan niet meer het directe contact met het
Hoofdbestuur te zullen hebben.

6. Voor de verkiezing van 2 leden van de Ereraad, wegens reglementair aftreden
van de Heren Mr. F. O. Rentema en Prof. J. H. ten Thije hebben alle afdelingen,
blijkens mededeling van de afgevaardigden de Heer Prof. J. H. ten Thije opnieuw

candidaat gesteld, terwijl voor de eerste vacature worden voorgesteld de Heren Dr.
C. J. Folmer. Th. J. Moons en G. v. d. Werf, c\'aar de Heer Mr. Rentema een even-
tuele nieuwe benoeming niet zal aanvaarden.

De Heer Rutcers deelt mee, dat de Ereraad voor de eerstgenoemde vacature bij
voorkeur een collega uit één der Zuidelijke provincies wil aanbevelen.

Voor de tweede vacature beveelt de Ereraad gaarne het tweede aftredende lid, de
Heer Prof. J. H. ten Thije aan.

De Heer J. C. Peters beveelt de candidatuur van de Heer Dr. C. J. Folmer aan en
motiveert daarbij de wens van de Groep Geneeskunde van het kleine huisdier.

De Heer Prof. J. H. ten Thije
De Heer Dr. C. J. Folmer
De Heer Th. J. Moons . . .
De Heer G. v. d. Werf . . .
Blanco...........

De Heren Prof. J. H. ten Thije en Dr. C. J. Folmer zijn hiermee bij eerste stemming
gekozen.

7. Daar niemand het woord vraagt over het voorstel tot benoeming van de Heren
Prof. Dr. G. Krediet, Prof. Dr. G. M. v. d. Plank en Prof. J. H. ten Thije tot ereleden
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, wordt onmiddellijk tot stemming over-
gegaan.

Hierbij blijken genoemde Heren met algemene stemmen, d.w.z. met alle 239 uit-
gebrachte stemmen vóór te zijn benoemd.

De voorzitter wenst Prof. ten Thije, die intussen in de vergadering komt, van harte
geluk met deze onderscheiding, die moet worden gezien als een blijk van vertrouwen
en waardering van de leden van de Maatschappij.

De voorzitter zegt, bij de opening van het wetenschappelijk gedeelte van de ver-
gadering nog nader op deze benoeming te zullen terugkomen.

Prof. ten Thije dankt de vergadering voor deze eervolle benoeming, mede namens
Prof. Krediet, die door ziekte de vergadering niet kan bijwonen en ook uit naam van
Prof. van der Plank, die in verband met een reis naar Israël evenmin aanwezig is.

Prof. ten Thije merkt hierbij op, dat men in het verleden een eerbiedwaardige oude
heer moest zijn om voor deze onderscheiding in aanmerking te komen. Het verheugt
hem daarom tegelijkertijd benoemd te zijn lot lid van de Ereraad en lid van de notulen-
rommissie. Spreker hoopt, dat de nieuwe ereleden voorlopig nog niet in het mausoleum
zullen worden geplaatst. Persoonlijk hoopt hij blijk te geven deze onderscheiding waar-
dig te zijn door ook in de toekomst de belangen van de Maatschappij te blijven dienen.

8. De voorzitter brengt na een korte uiteenzetting het rapport inzake vestigings-
rcgeling voor practiserende dierenartsen in behandeling.

De Heer P. J. Bruins zegt, dat de afdeling Noord-Holland met het principe van de
vrijwillige regeling volledig kan instemmen, tegen degenen, die zich onttrekken aan het
regelend optreden zullen meer dwingende maatregelen moeten worden uitgeoefend.

De Heer van Schaik deelt mee, dat de afdeling Zuid-Holland het gewenst vindt,
dat de Provinciale commissies uit 5 leden bestaan, waaronder één practiserend dieren-
arts. Hij mist in het rapport een regeling voor het overdoen van een practijkgedeelte
aan een zich vestigende jonge collega; hij zag dit liefst in een algemene regeling vast-
gelegd. De Heer Roelvink vraagt zich af, of het lidmaatschap van de Maatschappij
niet kan worden verplicht voor alle dierenartsen, die werkzaamheden verrichten voor
de Provinciale Gezondheidsdiensten.

De voorzitter heeft geen bezwaar legen commissies, die eventueel uit meer dan 3
leden bestaan, waarin o.a. een practicus is opgenomen.

Een bindende regeling voor de overdracht van practijkgedeelten zou tot ongewenste
dwang kunnen leiden.

9. Na een korte beschouwing van de voorzitter over het rapport inzake de positie
van de practiserende dierenartsen ten opzichte van de Provinciale Gezondheidsdiensten,
merkt de heer van Schaik op, dat de afdeling Zuid-Holland met de contractverhouding
accoord kan gaan, mits de afdelingen worden ingeschakeld bij het sluiten van de over-
eenkomsten.

De Heer P. J. Bruins deelt mee. dat dit ook in de afdeling Noord-Holland naar voren
is gebracht.

De voorzitter antwoordt hierop, dat het Hoofdbestuur namens de afdelingen de
overeenkomsten met de Provinciale Gezondheidsdiensten moet aangaan, omdat de
afdelingen geen rechtspersoonlijkheid bezitten.

De voorzitter dankt de aanwezige leden van de commissies en in het bijzonder de
voorzitter van beide commissies voor de wijze, waarop zij hun moeilijke taak hebben
volbracht.

10. De voorzitter brengt hierna het voorstel inzake een nieuwe wijze van behandeling
van tarieven voor massawerkzaamheden in bespreking.

De Heer A. J. Hibma zet uiteen, waarom een belangrijk gedeelte van de afdeling
Friesland zich tegen dit voorstel verzet.

Deze afdeling neemt ten aanzien van het vaststellen van tarieven n.1. een geheel
ander standpunt in, dan het Hoofdbestuur.

De Heer Hibma vreest, dat de voorgestelde paritaire commissie behalve op het terrein
van de georganiseerde dierziektebestrijding ook op de verhouding tussen de dieren-
artsen en de veehouders invloed zal uitoefenen. Het zou zeker niet juist zijn, wanneer
de commissie b.v. uniforme tarieven voor praeventieve vlekziekte-entingen zou vast-
stellen.

De Heer P. J. Bruins brengt enkele bezwaren van de afdeling Noord-Holland naar
voren. Deze afdeling wil, dat voor minder urgente beslissingen in elk geval eerst de
meningen van de afdelingen worden gehoord.

De Heer Hoek zegt, dat de afdeling Zeeland tot nu toe geen enkele moeilijkheid
heeft ondervonden bij het tot stand komen van tarieven voor massawerkzaamheden.
Het vaststellen van landelijke uniforme tarieven past niet in het kader van de uitzonder-
lijke omstandigheden, die zich in de provincie Zeeland voordoen.

De Heer Hoek wil de voorgestelde commissie dan ook alleen zien als een orgaan van
beroep of arbitrage.

De voorzitter zegt, dat het standpunt van de afdeling Friesland door te sterk ge-
wijzigde verhoudingen thans niet meer te handhaven is. Het voordeel van de bedoelde
commissie is, dat dit dé plaats is, waar de diergeneeskundige leden hun argumenten
tegenover die van de vertegenwoordigers van de veehouders kunnen stellen. Verder
wijst de voorzitter op de bezwaren van provinciale regelingen. Wat de opmerking van
de Heer Bruins betreft, zegt de voorzitter, dat de afdelingen voor zover dit mogelijk is
van tevoren zullen worden gehoord.

Het voorstel wordt daarna zonder hoofdelijke stemming aangenomen, waarbij de
afdelingen Friesland, Zeeland en I.imburg worden geacht te hebben tegengestemd,
met resp. 29, 19 en 11 stemmen.

11. Alvorens tot benoeming over te gaan van 5 leden voor een eventuele paritaire
commissie voor het vaststellen van tarieven voor massawerkzaamheden, merkt de Heer
van Schaik op, dat de afdeling Zuid-Holland de benoeming van deze leden wil over-
laten aan het Hoofdbestuur.

De voorzitter zegt, dat een commissie met beslissende bevoegdheden moet worden
verkozen door de Algemene Vergadering.

Wat de verhouding betreft, deelt de voorzitter mee, dat de eerste 4 candidaten door
de meeste afdelingén zijn aangewezen; als 5e candidaat zou bij voorkeur een collega
uit het Oosten van ons land moeten worden gekozen.

Collega Vermeulen deelt in aansluiting hierop mee, dat de afdeling Overijssel de
Heren Hoedemaker en Hogen Esch heeft aangewezen als candidaten, die de streken
met een laag stalgemiddelde vertegenwoordigen.

De Heer L. P. de Vries constateert, dat de „candidatenlijst" enkele namen bevat
van collegae, die zitting hebben in de bestaande taricvencommissie van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Hij vraagt zich af, of het lidmaatschap van deze 2 commissies wel verenigbaar is.

De voorzitter antwoordt hierop, dat de bestaande tarievencommissie het adviserende
orgaan voor het Hoofdbestuur blijft. Het behoeft geen bezwaar te zijn, dat een enkel
lid van deze tarievencommissie zitting krijgt in de paritaire commissie.

De Heer P. J. Bruins merkt in verband hiermee op, dat de afdeling Noord-Holland
het zelfs gewenst vindt, dat de voorzitter van de tarievencommissie tevens voorzitter
is van de paritaire commissie. Na deze gedachtenwisseling wordt tot stemming over-
gegaan, waarvan de uitslag als volgt luidt:

De Heren A. Hoogendoorn. Th. J. Moons, S. Santema, C. H. Sciiieven en G. J. \\V.
Schoenmaker zijn hiermee gekozen.

De verschillende verkiezingen hadden een vlot verloop en werkten weinig storend
op de behandeling van de andere programmapunten. Dit was niet alleen te danken
aan het feit, dat de verkiezingen zo goed mogelijk waren voorbereid. (Zo ontvingen
de afgevaardigden en individueel stemmende leden bij het tekenen van de presentielijst
reeds alle benodigde stembiljetten met de voorgestelde candidaten). Vooral het stem-
bureau heeft echter in belangrijke mate bijgedragen aan een snel verloop van de diverse
verkiezingen.

De voorzitter brengt de leden van het stembureau met hun assistenten dan ook har-
telijk dank voor hun medewerking.

12. Bij de bespreking van het voorstel tot het verkrijgen van samenwerking tussen
dierenartsen en pluimveeselecteurs op het gebied van pluimveeziekten bestrijding
en entingen geeft de voorzitter een uitvoerige toelichting op dit punt.

Op het gebied van de ziektebestrijding bij pluimvee zijn door verschillende om-
standigheden situaties ontstaan, waardoor de belangen van de pluimveehouders niet
op de juiste wijze worden behartigd.

Het Hoofdbestuur vraagt de vergadering thans een zekere volmacht voor het voeren
van onderhandelingen met de pluimvee-organisaties, waardoor het tot een compromis
zal moeten komen.

In verband hiermee stelt de voorzitter voor dit agendapunt, zoals het geredigeerd
is, van het programma af te voeren.

Nadat enkele afgevaardigden en individuele leden hierover nog het woord hebben
gevoerd, geeft de vergadering de door de voorzitter gevraagde volmacht.

Hierna volgt de behandeling van de punten van het programma die het financieel
beheer van de Maatschappij, de Fondsen en het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
betreffen.

Daar alle financiële stukken zonder meer worden goedgekeurd, konden deze punten
snel worden afgehandeld.

13\' De balans van de Maatschappij per 31 December 1949 geeft een post van activa
en passiva van ƒ 46.946.47.

14. De baten- en lastenrekening van de Maatschappij over 1949 geeft een post
van baten en lasten van ƒ 41.979,75.

15. De begroting van de Maatschappij over het jaar 1951 geeft een post van
ƒ 46.650,—.

De Heer P. J. Bruins merkt hierbij op, dal de afdeling Noord-Holland over het jaar
1952 gaarne een hoger post zag opgenomen voor de subsidie voor het Ondersteunings-
fonds.

Naar aanleiding van het contributie-voorstel merkt Dr. Hesse op, dat vele ambte-
naren-leden van mening zijn. dat de Maatschappij voor deze groep slechts geringe
betekenis heeft.

De Heer Hesselink voegt hieraan toe, dat dit vooral geldt voor het wetenschappelijk
personeel van de Faculteit en de gemeentelijke ambtenaren in de grote steden.

De voorzitter antwoordt hierop, dat de betekenis van de Maatschappij voor de
leden-ambtenaren belangrijk groter is, dan in het verleden.

Met het Ministerie is herhaald contact geweest over de salariëring van de ambtenaren,
het Hoofdbestuur is gehoord door de commissie Ubbink etc.

De contributie is voor leden met een inkomen van ƒ8.000,— al lager dan het
maximumbedrag.

De Heer A. Boogaerdt maakt de opmerking, dat de leden-ambtenaren toch niet
in de eerste plaats het lidmaatschap van de Maatschappij moeten verbinden met be-
paalde materialistische voordelen.

Dr. Hesse had de instemming van de vergadering, toen hij op deze min of meer
laatdunkende opmerking op een fijne, snedige manier repliceerde.

De Heer Peters merkt tenslotte op, dat bij de practici voor kleine huisdieren even-
eens de mening heeft geheerst, dat de Maatschappij de belangen van deze groep niet
voldoende behartigde.

De contributie voor het jaar 1951 wordl opnieuw vastgesteld op ƒ 60, . De con-
tributie voor leden, die vóór 1 Maart 1951 kunnen aantonen, dat hun laatst opgelegde
definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting lager was dan /1.500, bedraagt, volgens
onderstaande tabel:

De contributie voor leden, ouder dan 65 jaar bedraagt ƒ 30,—, tenzij hun bedrag\'
aan Inkomstenbelasting beneden ƒ 750,— ligt. In dit geval bedraagt de contributie
ƒ25— •

16. De balans van het Ondersteuningsfonds per 31 December 1949 geeft een post
van activa en passiva van ƒ 41.233,33.

17. De baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds over 1949 geeft een
post van baten en lasten van ƒ 3.209,33.

18. De balans van het van Esveldfonds geeft per 31 December 1949 een post van
activa en passiva van ƒ25.649,44.

19. De baten- en lastenrekening van het van Esveldfonds geeft over 1949 een post
van baten en lasten van ƒ 591,29.

20. De rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
geeft een post van uitgaven en inkomsten van ƒ 19.954,63.

21. De begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over 1951 geeft een
post aan inkomsten en uitgaven van ƒ 22.800,—.

22. Bij de rondvraag worden door verschillende afgevaardigden opmerkingen ge-
maakt over het gebruik van penicilline bij streptococcenmastitiden. Deze behandeling
dreigt in discrediet te komen, doordat de behandeling door verschillende veehouders
zelf wordt toegepast met geïmporteerde producten, waarvan zij de juiste samenstelling
vaak niet kennen.

Prof. Bevers wijst er in dit verband op, dat penicilline alleen een goed geneesmiddel
tegen streptococcenmastitiden is, wanneer de juiste dosering wordt toegepast. De
diagnose moet dan ook clinisch en bacteriologisch worden vastgesteld.

Prof. Beyers wijst verder op een toeneming van het aantal gevallen van uiertuber-
culose.

Tenslotte acht hij het van groot belang, dat de dierenartsen na een penicilline-
behandeling contact opnemen met de betrokken zuivelfabrieken.

Het Hoofdbestuur krijgt tenslotte de opdracht het probleem van de penicillinc-
behandeling op korte termijn in studie te nemen, en hierover een advies uit te brengen.

Dr. Hesse zegt, dat de afdeling Utrecht verschillende opmerkingen heeft gemaakt
over de inhoud van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Men verlangt over het
algemeen kleine eenvoudige casuistische artikelen. Verder wijst hij op de slechte photo-
verzorging.

Dr. Scholten vraagt waarom de afdelingen niet meer de gestencilde mededelingen
ontvangen over de Hoofd bestuursvergaderingen.

De secretaris antwoordt hierop, dat dit systeem niet aan de bedoeling beantwoordde.

Aan deze mededelingen werd in de afdelingsvergaderingen over het algemeen weinig
aandacht besteed, omdat ze dan inmiddels meestal al verouderd waren.

Nu worden de nodige mededelingen door middel van het Tijdschrift bekend gemaakt.

Dr. J. M. van Vloten doet nog eens een beroep op de medewerking van alle leden
bij de samenstelling van het nieuwe Jaarboekje.

Als alle collegae ten allen tijde eventuele mutaties meedelen, zullen de gegevens van
het Jaarboekje steeds vollediger en betrouwbaarder worden.

Nadat de voorzitter nog enkele zakelijke mededelingen heeft gedaan en o.a. de aan-
wezigen attendeert op de veterinaire tentoonstelling, sluit hij ongeveer half 6 de ver-
gadering, 11a dank te hebben gebracht voor de prettige sfeer, die deze vergadering
kenmerkte.

Dit jaar werd voor het eerst tijdens de Algemene Vergadering van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde op 6 en 7 October j.1. een tentoonstelling gehouden door firma\'s
in instrumenten en diergeneesmiddelen, georganiseerd dcor de Maatschappij vcor
Diergeneeskunde.

De tentoonstellingszaal was versierd met wat bloemen e.d. Het geheel maakte
een bijzonder prettige indruk, daar ook de standhouders kosten noch moeite hadden
gespaard hun stand zó aantrekkelijk mogelijk te maken.

Ondanks het feit, dat het bezoek groter had kunnen zijn, mag gezegd worden,
dat deze tentoonstelling, zowel gezien van de zijde van de Maatschappij, als van de
zijde van de meeste standhouders, geslaagd is.

In het leesgezelschap voor Dierenartsen zijn enkele plaatsen voor 1951 opengevallen.
Gegadigden hiervoor kunnen zich opgeven bij collega E. J. Voûte, Pieter Bothlaan
18, Amersfoort.

Het Bureau voor Internationale Technische Hulp deelt mede, dat bij de uit-
voering van het programma tot het verlenen van technische bijstand aan minder
ontwikkelde gebieden in het kader van de Verenigde Naties de mogelijkheid
bestaat tot uitzending van een veterinair pluimveespecialist naar Azië en het
Verre Oosten voor de tijd van één jaar.
Zijn taak wo dt als volgt beschreven :

To assist in the organization and development of a breeding program and a
piOgram for the control of poultry diseases. (This expect should have a good
knowledjc of poultry diseases and breeding under unfavorable conditions).

De bezoldiging is afhankelijk van opleiding en ervaring en varieert van
6000—10.000 dollar per jaar.

Deze mogelijkheid is ook bekend gemaakt aan een aantal andere landen, zodat
niet zeker is, dat deze taak aan een Nederlander wordt opgedragen.

N\'aiere inlich ingen over de uitzending zijn te verkrijgen bij de Directeur van
di\' Veeartsenijkundige dienst, Prins Maurit-,Iaan 99, te \'s-Gravenhage.

In Nieuw Guinea kunnen twee gouvernementsveeartsen worden geplaatst. Jonge
dierenartsen, die hiervoor interesse hebben kunnen zich voor nadere inlichtingen
wenden tot het secretariaat van de Maatschappij.

Voor de regeling van de contributie voor het jaar 1951 kan worden verwezen naar
een losse bijlage, in de vorm van een nota.

De faculteit der veeartsenijkunde heeft het voornemen om in het jaar 1951 (7—8
en 9 Juni) wederom een veterinaire week te organiseren.

Reeds nu wordt deze eerste mededeling gepubliceerd om U in de gelegenheid te
stellen genoemde data open te houden.

Aangezien de hotelaccomodatie in Utrecht nog steeds beperkt is en bovendien verderaf
wonenden misschien logies vinden bij collegae in en rondom Utrecht, verdient het aan-
beveling zo spoedig mogelijk aan ondergetekende de volgende opgaven te verstrekken
indien U denkt de veterinaire week te bezoeken of en als gastheer te zullen optreden.

De traditie dat ook de dames hartelijk welkom zijn blijft gehandhaafd.
Voor de regeling van excursies enz., welke gedurende de veterinaire week (7, 8 en
9 Juni 1951) voor de dames van de dierenartsen worden georganiseerd, is een dames-
comité gevormd, bestaande uit de dames:

Mevrouw Prof. Dr. C. Romijn, Presidente.
Mevrouw Dr. W. K. Hirschfeld, Secretaresse
Mevrouw Prof. Dr. J. A. Bf.ijers
Mevrouw Dr. YV. A. de Haan
Mevrouw Prof. Dr. G. M. v. d. Plank
Mevrouw Prof. J. H. ten Thije

Onderstaande leden hopen op de hieronder genoemde data hun dierenartsjubileum
te gedenken.

In de loop van dit jaar zullen enkele weken voor het aanbreken van de data de namen
van de jubilerende leden opnieuw worden bekend gemaakt.

G. de Vries, Oorkondelaan 1, Haarlem.
L. W. de Waardt, Noordsingel 72, Middelburg.

C. van Gelder, Churchill-laan 199, Amsterdam.
J. H. de Groot, Boompjeswal 12, Zutphen.

\\V. Heere, Willem Arntszkade 75, Utrecht.
Joh. C. Peters, Walenburgerweg 51, Rotterdam.
J. J. Pettinga. Jacob Marisstraat 16, Amsterdam.

Prof. Dr. Jac. Jansen heeft bedankt als lid, dus ook als voorzitter van de
Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

A. v. Doorn, Nieuwstraat 3, Woerden.
W. Graafsma, van Aylvaweg 36, Witmarsum.
P. H. Kleinjan, Maasland.

Hel lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
de collegae:

J. den Biggelaar, Lange Noordstraat 138, Zevenbergen.
W. A. van Jaarsveld, Willescop A 94, post Montfoort.
A. J. Vullinghs, B 225, Horst.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen
als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

T. M. Niemandsverdriet, Weerdsingel 59bis OZ., Utrecht.
A. J. de Reus, C. Evertsenstraat 19, Utrecht.
J. v. Vloten, van Alphenstraat 8, Utrecht.

Per 31 December 1950 is het lidmaatschap van de hieronder genoemde collegae
beëindigd wegens bedanken:

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande
mutaties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het
boekje steeds wordt vermeld.

Dr. E. de Boer, adviseur Veeartsenijkundig Instituut te Bogor (Ind.), verblijft met
verlof in Nederland te Hollandse Rading gcm. Maartensdijk), Tolakkerweg 20

J. J. Moolhuizen. voorheen te Sliedrecht, is verhuisd naar Drumpt (bij Tiel), Culem-
borgse grintweg, huize ,,Elysium";tel. K.3440—342i;giro i20i36;bur. adres Open-
baar Slachthuis te Tiel, tel. K. 3440—3867. (P^ag- 83)

Collega W. Huisman te Nijkerk verkreeg op 7 December 1950 de graad van doctor
in de Veeartsenijkunde aan de Rijks Universiteit te Utrecht op een proefschrift, ge-
titeld „Over het voorkomen van tot het geslacht .,Salmonella" behorende micro-
organismen bij gezonde varkens". (pag. 76)

Namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde woonde de secretaris deze
promotie bij. Het Hoofdbestuur\' wenst ook langs deze weg Dr. W. Huisman van
harte geluk met het verkrijgen van de hoojsie academische graad.

Collega D. Hf.ndrikse te Groot-Ammers is met ingang van 1 Februari 1951 benoemd
tot Keuringsveearts, hoo>fd van dienst in de kring Gorinchem. (pag. 73)

Collega a. Hoooendoiorn te Ouderkerk aan de IJssel is benoemd tot lid van het
Hoofdbestuur van de Htollandsche Maatschappij voor de I.andbouw. (pag- 75)

Collega H. Vis te Hoo>geveen is met ingang van 1 Februari 1951 benoemd tot Keu-
ringsvecarts aan het Op>enbaar Slachthuis te Leiden. (pag. 96)

Gollega D. v. d. Vef.n te Oudewater is benoemd tot Ridder in de Orde van
Oranje Nassau.

Het Hoofdbestuur wil ook van deze plaats college v. d. Veen van harte geluk-
wensen met deze Koninklijke Onderscheiding. (p^ag- 95)

Op 21 December 1950 zijn geslaagd voor het veeartsenijkundig examen:
J. den Biggelaar, Lange Noordstraat 138, Zevenbergen.
W. A. van Jaarsveld, Willescop A 94, post Montfoort.
A. J. Vullinghs, B. 225, Horst.

L\'ostéofibrose rénale du chien. F. Liegeois, J. Derivaux. Annales de Médecine
Vétérinaire. Fascicule 3; (1950) p. 243.

Schrijver onderzocht bij honden met osteofibrose en uraemie het calciumgehalte
van het bloed (normaal, verhoogd of verlaagd, zoals hij dit ook vond bij gewone
uraemieën) ; het phosphaatgehalte van het bloed was in 90 % van de gevallen soms
zeer belangrijk verhoogd, welke verhoging samenging met een verlaging van het phos-
phaatgehalte in de urine ; phosphatasegehalte van het bloed gaf weinig afwijkingen ;
de alcalische reserve werd 6 maal bepaald en was steeds verlaagd ; de parathyreoïd-
klieren waren steeds zwaarder dan in verband met het lichaamsgewicht verwacht mocht
worden ; de nieren vertoonden een corticale atrophische sclerose met vermindering
van glomeruli en tubuli, maar zonder kalkafzettingen in de nieren ; bij de beenderen
was het beenweefsel geresorbeerd en vervangen door fibreus weefsel.

Hij concludeert : Men ziel vaak osteofibrose samengaan met uraemic, en hypophos-
phaturie, hyperphosphataemie, acidosis, en hyperplastische hypertrophie van de
paratbyreoïdea. Het nierlijden treedt eerder op dan de parathyreoïdvergroting. Deze
laatste is een compensatoire reactie op de hyperphosphataemie, die ontstaat door de
moeilijke phosphaatafscheiding door de nieren. De beenoplossing geschiedt onder
invloed van de parathyreoïdvergroting en door de acidosis.

Haemangioom van de wervel. Clinische les. S. Keijser. Ned. Tijdschrift v.
geneeskunde 94, I, 574—578, met 2 figuren.

Er wordt een geval beschreven van een haemangioom van de derde borstwervel.
De neurologische symptomen wezen op een compressie-myelitis, terwijl het niet duidelijk
was of de oorzaak in een intra- of een extramedullair proces gezocht moest worden.

De Röntgenfoto toont een duidelijk beeld van een haemangioom van de zesde en
vooral van de derde borstwervel. Bij deze laatste blijkt ook de wervelboog aangetast
te zijn. Operatief werd de boog van deze wervel verwijderd, die zeer zacht en vaatrijk
bleek te zijn. Ook de processus spinosus was sponsachtig verweekt en werd wegge-
knabbeld. Postoperatief werd nog bestraald met een dagelijkse dosis van 300 r, gedurende
20 dagen (180 kV, 0,5 mm Cu). De patiënte werd volledig hersteld ontslagen.

Met Töpfer is de auteur van mening, dat een haemangioom van de wervelkolom
betrekkelijk vaak voorkomt, vooral in de oudere leeftijdsgroepen. In verreweg de meeste
gevallen geven ze echter geen aanleiding tot clinische verschijnselen. Ondanks de soms
expansieve groei wordt het periost nooit doorbroken, zodat men niet van maligniteit
kan spreken.

De conclusies van de auteur zijn, dat bij een compressie-myelitis rekening gehouden
moet worden met de mogelijkheid van een haemangioom van de wervelkolom, dat de
diagnose alleen röntgenologisch te stellen is, dat operatief ingrijpen noodzakelijk is en
dat, als de compressie niet te lang bestaan heeft, blijvende genezing mogelijk is.

Röntgenbestraling met grote velden. P. J. L. Scholte en .J. H. Mellink, Ned.
Tijdschrift v. Geneeskunde 94-I, 578-589, met g figuren en 7 tabellen.

Bij het bestralen van het menselijk lichaam is het zeer moeilijk om de doses te be-
rekenen, die verschillende weefsels bij een bepaald bestralingsschema ontvangen. Dit
vindt zijn oorzaak voornamelijk in de geometrische vorm van het menselijk lichaam.
Volgens de methode van R. Paterson worden zakjes, gevuld met rijstemeel, tegen het
lichaam van de patiënt gelegd, waardoor dit tot de eenvoudige vorm van een driezijdig
prisma herleid wordt. Deze zakjes worden met behulp van eenvoudige hulpapparaatjes
in de goede vorm om het lichaam gebracht.

Men beperkt zich tot twee grondvormen. Met de „trunkbridge" ontstaat er een
prisma, waarvan de loodrechte doorsnede een gelijkbenigc driehoek is met een tophoek
van 120 graden. Met de headbridge is de loodrechte doorsnede van het ontstane prisma
een gelijkzijdige driehoek. Men kan in beide gevallen met drie velden bestralen. Gebruikt
men de trunkbridge, dan bestaat er nog een elegante methode om met vier velden te
bestralen. Men legt de patiënt eerst op de rug, vult het lichaam aan tot een stomphoekig
prisma en bestraalt loodrecht op de zijvlakken, die de stompe hoek van het prisma
insluiten. Daarna wordt de patiënt op de buik gelegd en dezelfde procedure gevolgd.

De auteurs geven nu een aantal tabellen, waarmee men snel de huiddosis en de dosis
in het „middelpunt" van het lichaam kan bepalen. Men moet dan kennen : de grootte
van het bestraalde veld, de intensiteit en de stralenkwaliteit en de bestralingsmethode.

De tabellen zijn samengesteld met behulp van de gegevens, gepubliceerd in het boek
van Glasser en medewerkers (Phvsical Foundations of Radiology, New York 1947).
Ze vergemakkelijken het opstellen van het meest geschikte stralingsschema volgens de
beschreven methode ten zeerste.

Op 13 Augustus 1950 overleed te Hoogeveen Roelf Nijhoff, geboren
8 December 1875 te Termunterzijl (Gr.).

Na de lagere school bezocht hij eerst het gymnasium, verwisselde deze
middelbare opleiding echter voor de Zeevaartschool te Delfzijl. In het
jaar 1895 behaalde hij het diploma 3e Stuurman Grote Zeil- en Stoomvaart.
Na enkele reizen te hebben gemaakt naar Zuid-Amerika liet hij zich in
1897 inschrijven voor de stoomcursus voor onderwijzer. Een half jaar
daarna stond hij reeds voor de klas in Volendam, waar hij twee jaar
schoolmeester was. De moeders van de schoolgaande jeugd waren niet
tevreden over de door de ex-zeeman toegepaste methoden om de orde
te bewaren, waarop de koppige Groninger zijn koffers pakte en verdween.
Op aanraden van zijn oudste broer,- toen reeds een gevestigd plattelands-
medicus, deed hij in 1899 toelatingsexamen voor de toenmalige Veeartsenij-
school. Vier jaar later ontving hij zijn derde diploma, n.1. dat van veearts.
Gedurende zijn studiejaren was hij een vooraanstaand lid van „Absyrtus",
volop heeft hij genoten van het bruisende studentenleven, waarvan hij
op oudere leeftijd nog smakelijk kon vertellen.

In 1903 werd hij opvolger van de practicus Hubenet te Hoogeveen.
Een jaar nadien trad hij in het huwelijk met zijn nicht Eppien Elema
uit Bierum, uit welk huwelijk vier kinderen werden geboren. Zijn practijk-
gebied omvatte aanvankelijk ongeveer ¹ ₇ deel van de prov. Drenthe, niet
minder dan tien gemeenten behoorden ertoe. Alleen de grotere centra
als Assen, Meppel, Hoogeveen, Emmen, Coevorden en enkele andere
plaatsen hadden toentertijd een gemeenteveearts. Niettegenstaande de
vele moeilijkheden, als grote afstanden, slechte wegen en primitieve
vervoersmogelijkheden hij was een der eersten in Drenthe die zich een

„stoomfiets-D-55", aanschafte — was en bleef hij een enthousiast, hard
werkend plattelandsveearts. Vaak waren de omstandigheden van dien aard,
dat de uitoefening van de practijk alleen mogelijk was met behulp van
een koetsier met paard en tilbury. Na twee uur rijden in een stikdonkere
nacht door sneeuw en modder over de uitgestrekte heidevelden kon hij
in een vies klein stalletje bij het schijnsel van een oliepitje beginnen met
de verlossing. Hierin was hij een meester; met een flink knipmes, spatel,
huidmes en een sterk touwtje haalde hij bijna alle kalveren.

Gedurende zijn loopbaan zag hij vijf collega\'s zich vestigen in zijn
werkgebied; resp. te Beilen, Zweelo, Zuidwolde, Ruinen en Hoogeveen
zelf. Als Gemeenteveearts was hij belast met het toezicht op de steeds
groter wordende wekelijkse veemarkt. In 1922 werd hij benoemd tot
Hoofd van de Vleeskeuringsdienst der gemeenten Hoogeveen, Zuidwolde
en Ruinen. Met behulp van een uitstekende hulpkeurmeester (ex-politie-
man) wist hij ook deze taak te volbrengen.

Hij was in hart en nieren socialist, werkte zijn leven lang, zonder ooit
vacantie te nemen, voor een matig honorarium, waarbij hij de meer
welgestelde boeren het dubbele liet betalen en de allerarmsten pro deo hielp.

Deze stoere, eenvoudige veearts was open, eerlijk en rond gelijk
een kind; nimmer nam hij een blad voor de mond; hij dacht, sprak en
deed wat volgens hem goed was.

Zij, lieve zachte vrouw, is voor hem, de schijnbaar ruwe harde kerel,
wel van onschatbaar grote betekenis geweest. Zij hielp hem met de practijk
boodschappen aannemen, medicijnen afgeven, nerveuze wachtende
boeren aan de praat houden of geruststellen met een of ander middeltje,
boekhouding verzorgen, rekeningen schrijven en laten innen — daarnaast
was zij een volmaakte gastvrouw in al haar eenvoud, haar woning stond
voor iedereen open en was steeds een gezellig trefpunt voor jong en oud.

Onmetelijk zwaar is hun beiden gevallen het verlies van de opvolger-zoon
„Jopie", die in 1937 op wel zeer tragische wijze stierf ten gevolge van een
motorongeluk.

Behalve veearts was Nijhoff paardenman, liefhebber en kenner van
het warmbloedpaard in al zijn verrichtingen; jarenlang was hij voorzitter
van de Concours Hippiquevereniging.

Mede door de oorlogsomstandigheden, bleef hij zijn werk als Hoofd
van de vee- en vleeskeuring tot op 72-jarige leeftijd verrichten. Door zijn
ijzei sterk gestel — niettegenstaande 40 jaar motorrijden — liep hij kaars-
recht en vlot — scheen hij onverslijtbaar. Toen echter in 1949 zijn vrouw-
plotseling overleed, was het met ,,de olde Nijhoff" gedaan. „Chef" —
zoals ik hem steeds noemde — ging niet meer uit, was levensmoe; de eik
was veranderd in een treurwilg. Een jaar later brachten wij, zijn zeer
vele vrienden en kennissen, waaronder verscheidene dierenartsen, ook
hem naar zijn laatste rustplaats.

Met grote dankbaarheid zullen mijn vrouw en ik hen beiden steeds
blijven gedenken voor het vele waarmede zij ons leven verrijkt hebben.

Uit de Laboratoria van het Instituut voor Infectieziekten der Rijks Universi-
teit Utrecht (Dir. Prof. Dr. JAC. JANSEN) en van den Gezondheidsdienst
voor Pluimvee (Dir. W. J. ROEPKE).

OVER EEN SALMONELLA PULLORUM INFECTIE BIJ
KIPPEN, WAARBIJ DE SMETSTOFDRAGERS NIET MET DE
GEBRUIKELIJKE ANTI GEENSUSPENSIES (STANDAARD
VARIANT) WAREN AAN TE TOONEN

In dit artikel beschrijven wij een belangrijke uitbraak van morbus
pullorum, waarbij een serologische afwijking werd waargenomen. Wij
danken allen, die ons voor deze studie culturen of sera afstonden en in het
bijzonder Prof. Dr. F. Kauffmann (Kopenhagen), den Heer Directeur
van het Rijks Instituut voor Volksgezondheid en den Heer Directeur van
de Rijks Serum-Inrichting.

Salmonella pullorum is evenals Salmonella gallinarum in tegenstelling met
de andere leden van het Genus Salmonella atrich (geeselloos). Salmonella
pullorum is dus alleen in het bezit van lichaamsantigeen (O-antigenen),
niet van flagellaire antigenen (H-antigenen). De oorspronkelijk aangegeven
antigeenformule voor S. pullorum en S. gallinarum was IX. Reeds Hadley
(1917) toonde echter een agglutinatorische verwantschap aan van S.
pullorum met S. paratyphi-A en S. paratyphi-B. Ook Jansen (1936) heeft er
de aandacht op gevestigd, dat Salmonella pullorum antigene O-componenten
gemeen heeft met Salmonella typhi-murium (toenmalige formule: IV V, i,
1, 2, 3). Hij noemde deze factor, die hij tevens bij Salmonella enteritidis
var .essen aantoonde XIII. Hij stelde deze identiek met de door Kauffmann
(1935) o.a. bij S. typhi-murium en S. enteritidis gevonden factor XII, doch
trok in twijfel, of deze wel juist was genoemd, aangezien Brill (1935)
reeds een factor XII \'bij Salmonella abortus-equi en Salmonella abortis-ovis had
beschreven. Later is gebleken, dat deze factoren wel dezelfde zijn (beter
gezegd tot hetzelfde complex behooren n.1. Jansen toonde eigenlijk de
XIIj, daarentegen Brill de XII₃ aan!). Het cijfer XIII is inmiddels toe-
gekend aan een component van S. poona en enkele andere minder algemeen
bekende vormen.

In hoeverre S. gallinarum en S. pullorum als afzonderlijke species dan wel
als cultureele varianten moeten worden opgevat is niet duidelijk. Bergey\'s
Manual (6th ed.) beschouwt ze als afzonderlijke species. Kauffmann
(1947) neemt in zijn antigeentabel daarentegen S. pullorum niet meer op.
Voor Salmonella gallinarum geeft hij daarin ook nog de I aan, zoodat de
formule daarvan zou zijn: I, IX, XII. Blijkens een persoonlijke mede-
deeling bestaat er van deze I bij S. gallinarum geen afzonderlijke literatuur.

De factoren I en XII gedragen zich op een eigenaardige wijze, vandaar,
dat Kauffmann (1941) spreekt van een I „Wechsel" en een XII „Wechsel",

naast de reeds eerder beschreven S-R „Wechsel" en Vi ,,Wechsel".
Onder S-R Wechsel is te verstaan de overgang van een bacterie cultuur
van de S (smooth) vorm in de R (rough) vorm. Dit hoeft niet altijd volledig
te zijn in dien zin, dat de kolonievorm volkomen ruw wordt en het reactieve
oppervlak van het bacterielichaam volkomen verandert, doch gradueele
overgangen zijn mogelijk, waarbij het al dan niet spontaan agglutinabel
zijn in een physiologische keukenzoutoplossing als belangrijk criterium
geldt. De Vi factor is het eerst beschreven door Felix en Pitt (1934) bij
Salmonella typhi (zie Kauffmann (1941) en ook Van Dorssen dit Tijdschrift
(1936)). De overgang tusschen de veel Vi-bevattende stammen (,,V
stammen") en de weinig Vi-bevattende stammen („W stammen") is ook
hier gradueel, zoodat vele stammen een tusschenpositie innemen („V-W
stammen"). Aanvankelijk bestond het vermoeden, dat vele Salmonella\'s
een Vi-factor en een daarmee samenhangende inagglutinabele vorm zouden
hebben. Echter is gebleken, dat het Vi antigeen slechts voorkomt bij
enkele species te weten S. typhi, S. paratyphi-C en S. ballerup (Kauffmann
(^I94¹))-

Ook de factor I komt bij de meeste stammen, waarbij hij is aangetoond,
in wisselende hoeveelheid voor; dit wordt aangeduid door de factor tusschen
rechthoekige haakjes te zetten [I], Bepaalde species o.a. S. paratyphi-A
hebben ook binnen een cultuur wisselende hoeveelheid 1 antigeen (con-
troleerbaar door agglutinatie van losse kolonies), andere, o.a. S. senftenberg,
daarentegen hebben altijd veel I antigeen. De factor I is, evenals de factor
XII, een factor, welke bij overigens zeer uiteenloopende species voorkomt.
De verschijnselen, die bij de agglutinatie hierdoor optreden, werden
vroeger als storende medeagglutinaties beschouwd. Zoowel I als XII
gedragen zich als gewone O-antigenen.

De „factor" XII is op grond van vergelijkend serologisch onderzoek
te beschouwen als een complex van 3 factoren XII,, XII₂, en XIII₃.
Dit is gebleken, doordat niet alle Salmonella\'s, die een factor XII hebben,
deze volledig bezitten. Evenals met de factor I het geval is, kunnen deze
componenten, vooral de factor XII., in wisselende hoeveelheid aanwezig
zijn: [XII,].

Volgens Kauffmann (1941) bezitten b.v. de onderstaande species de
navolgende O antigenen.

Tot dusverre is gebleken, dat de factor XII, bij alle de XII bevattende
stammen is aangetoond, doch dat het de XII₂ en XII, zijn, die nu eens
tezamen en dan weer afzonderlijk voorkomen.

Het voorkomen van deze componenten bij Salmonella pullorum is onder-
zocht door Edwards en Bruner (1946), deze geven aan als formule IX,
XIIj, XII₂, XIII3.

tenserum een niet te onderschatten rol. Reeds Jansen (1936) verzadigde
het serum van een pullorum kip met titer 1 : 320 (buisjes methode) met
S. typhi-murium (IV, V, XII_U XII₂), waarna het serum met een pullorum
antigeen nog slechts een titer 1 : 40 zonder opheldering gaf. Uitvoerige
studies over de beteekenis van deze factoren voor de diagnostiek zijn verricht
door Gwatkin (Canada) en zijn medewerkers waarover De Moulin
(1948) een overzicht gaf. Deze onderzoekers onderscheiden stammen
met IX, XIIj, XII.j, de zoogenaamde standaardstammen, en stammen
met IX, XIIj, XII₂, de z.g. variantstammen. Deze laatste zijn de stam-
men, die reeds eerder door Younie (1941) met de verwarring stichtende
naam „X" (iks) strains waren aangeduid. Zij komen minder vaak voor
dan de standaardstammen. Volgens Snoeyenbos, Crotty en van Roekel.
(1950) bevatten de meeste versch geïsoleerde stammen zoowel XII₂ als
XIlj en splitsen in wisselende verhouding in de cultuur kolonies af, die
XII₂ °f XII3 zijn. Bij kweeken op kunstmatige media wordt
echter na enkele overentingen de XII₃ „predominant". Zelfs kan dit
het geval zijn met stammen, die aanvankelijk overwegend XII₂ antigeen
hebben.

Het serum van bepaalde besmette dieren kan in hoofdzaak het agglu-
tinine voor XII₂ bevatten, wat met een antigeen bereid met standaard-
stammen niet aan te toonen is. Ook is omgekeerd een infectie van het z.g.
standaard type niet steeds met een variant stam aan te toonen (zie o.a.
Williams cs. 1949). Daarom worden volgens De Moulin in het antigeen
der Rijks Serum Inrichting tegenwoordig standaard en variantstammen
verwerkt. Ten overvloede zij nogmaals er op gewezen, dat standaard en
variantstammen beiden als volkomen smoothvormen zijn op te vatten en
dat de XII componenten, wat betreft gevoeligheid voor verhitting, voor
chemicaliën, zoutsoluties enz., zich gedragen als normale O-antigenen.

Verder zij nog vermeld, dat Van Roekel (1935) in de U.S.A. uit
gevallen van morbus pullorum 13 stammen isoleerde die spontaan agglu-
tinabel waren in 0,9 % NaCl oplossing. In 0,11 % NaCl oplossing gaven
zij geen spontane agglutinatie. Slechts één van deze stammen vormde
ruwe kolonies. De stammen werden o.a. geïsoleerd uit een ovarium, een
lever van een kuiken, een haematoom, een geval van peritonitis, een
dooierrest, een milt van een kuiken en een ei. De enzoötiologische beteekenis.
van deze stammen heeft hij niet nader onderzocht.

Begin 1949 werden zowel door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee
als door het Instituut voor Infectieziekten jonge kuikens onderzocht.,
waarbij de diagnose morbus pullorum werd gesteld. Van deze gevallen
bleek het meerendeel terug te voeren tot één fokbedrijf (F), dat na de
oorlog uit de U.S.A. afkomstig fokmateriaal had betrokken. Op dit bedrijf
was een maand tevoren door een collega zeer serieus pullorum-onderzoek
verricht (snelle bloeddruppelagglutinatie) met een uit den handel be-
trokken antigeen (A). Hierbij werden 8 positieve dieren aangetroffen en
verwijderd.

Het toeval wilde, dat een onzer (v. D.) voor dezen collega de sera van
bedoelde positieve kippen met door hem zelf bereid antigeen had gecontro-

leerd en eveneens positief bevonden. Drie weken later werd het onderzoek
door denzelfden collega herhaald, waarbij geen enkele reactie meer optrad.
Dus kreeg de eigenaar toestemming tot broeden en kuikens af te leveren
aan de vermeerderingsbedrijven. Van verschillende zijden kwamen toen
echter al spoedig klachten binnen over deze kuikens. Naar aanleiding
hiervan stelde de Gezondheidsdienst voor Pluimvee op het fokbedrijf een
onderzoek in en wel met het antigeen der Rijks Serum Inrichting. Hierbij
werden nog 4 positief reageerende hennen verwijderd. De aanwezige
broedeieren van deze hennen werden vernietigd, waarna ontsmetting
van de broedmachine met formalinedamp plaats vond. Ondanks deze
maatregelen bleven in de daarop volgende weken de klachten over de
ziekte onder de kuikens van dit bedrijf afkomstig, aanhouden, waarbij
wij opnieuw morbus pullorum aantoonden. Door bezoeken aan de be-
trokken vermeerderingsbedrijven bleek ons, dat het hier een infectie
betrof, waarbij de morbiditeit groot was, doch de mortaliteit matig (max.
25—30 %). Daarbij speelde ongetwijfeld een rol, dat de pluimveehouders
meerendeels zeer deskundig waren en dat alle maatregelen werden ge-
nomen om de sterfte te beperken (extra verwarming, eiwitarm dieet,
houtskool, goede hygiëne). De overige vermeerderingsbedrijven, die nog
kuikens van dezen fokker moesten ontvangen, werden gewaarschuwd,
zoodat verdere uitbreiding der ziektegevallen kon worden beperkt.

Zooals wij elders in dit artikel mededeelen (zie o.a. Tabel Vb) zijn
met het handelsantigeen A de factoren IX en XII₃ aan te toonen en met
het antigeen van de Rijks Serum Inrichting tevens de factor XII₂. In
eerste instantie moeten dus in het bedrijf dieren aanwezig zijn geweest,
die reageerden met een „standaard" antigeen. Aangezien 8 van de 12
positieve dieren echter behoorden tot een ander ras, dan waarbij de door
ons te beschrijven infectie zich afspeelde, is niet uit te sluiten, dat deze
infectie van dat andere ras afkomstig was.

De bevindingen wezen er echter op, dat op het betreffende fokbedrijf
nog een ernstige besmettingshaard aanwezig moest zijn, welke met het
ter beschikking staande antigeen niet was aan te toonen. Een verder uit-
gebreid onderzoek naar de antigene eigenschappen der nieuw geïsoleerde
stam zou de noodige tijd vergen, terwijl hier een oplossing op korte termijn
dringend gewenscht was. In analogie met de werkwijze, die Younie bij
het vinden der „X"strains had gevolgd werd besloten een antigeen te
maken van de nieuwe stam en hiermede al het pluimvee van bedrijf F
te onderzoeken. De moeilijkheid deed zich hierbij voor, dat de geïsoleerde
culturen bezinksel vertoonden in bouillon en dat dikwijls het bereide anti-
geen een sterke bezinking gaf en dus onbruikbaar was.

Wij hadden echter het geluk vrij spoedig een cultuur uit een kuiken
(stam 33) te vinden, waarvan een bruikbaar antigeen was te maken, dat
bovendien zeer lang houdbaar bleek te zijn (langer dan 1 jaar). Beproefd
op een 50-tal bekende pullorum vrije kippen gaf dit steeds volkomen
negatieve reacties terwijl met 25 bekende met S. pullorum antigeen (R.S.I.)
reageerende dieren van Nederlandsche herkomst een agglutinatie werd
verkregen, hoewel niet altijd even sterk als met het gebruikelijke antigeen
der R.S.I. (standaard variant). Er werd uitsluitend blauw antigeen
gebruikt voor de z.g.n. snelle bloeddruppelagglutinatie.

fokbedrijf onderzocht (R), waarbij 67 dieren een positieve
reactie vertoonden. Deze hadden nog niet eerder gereageerd
en waren ook met het gebruikelijke antigeen (R.S!I.) nog
steeds negatief. Deze kippen waren dus in het bezit van een
agglutinine, dat met de eerder gebruikte antigenen niet was
aan te toonen. Al deze dieren behoorden tot het ras, waarvan
kortelings import had plaats gevonden.

Op kleiner schaal ingestelde onderzoekingen met antigenen van het
Bureau of Animal Industry en van de Lederle Laboratories wezen uit, dat
ook hiermee de sera der kippen geen agglutinatie reactie gaven. Beide
antigenen zijn, evenals dat der R.S.I. bereid met standaard en variant-
stammen (vergelijk ook tabel Va en Vb).

Om de diagnostische waarde van de positieve agglutinaties met ons
antigeen te bewijzen, werden 7 reageerende dieren, 6 hennen en een jonge
haan, geseceerd. Bij alle 6 hennen werden de typische ovariumafwijkingen
geconstateerd en werd de stam geïsoleerd. Bij de jonge haan verliep het
onderzoek negatief. Wel hebben wij later bij een haan (no. 9412), die wij
van jong ziek kuiken opfokten en die positief reageerde, de infectie kunnen
vaststellen. Deze haan, die nooit een sterk mannelijke habitus had vertoond,
werd op de leeftij d van ongeveer een jaar ziek. Hij werd voor onderzoek
gedood, waarbij kleine, zeer onregelmatige testes werden waargenomen.
Positieve cultureni werden verkregen uit deze testes en verder uit hart,
lever, milt en nier. Verder gelukte het ons een ernstig ziek henkuiken
(no. 6644) op te fokken. Dit dier bezat als kip een zeer hooge agglutinatie-
titer (zie verder), terwijl uit de bebroede eieren regelmatig de stam
geïsoleerd kon worden. Dit dier is nog niet gedood, zoodat wij hiervan geen
sectie kunnen vermelden.

Al het pluimvee van het bewuste fokbedrijf is met het bereide blauwe
antigeen door een onzer (R) meermalen onderzocht. De resultaten zijn
vermeld in tabel I. Als toelichting tot deze tabel vermelden wij nog, dat
het totaal aantal (hennen en hanen tezamen gerekend) van de oude
dieren in de loop van de onderzoekingstermijn van ruim één jaar, terugliep
van 460 tot i 78, aangezien in deze tusschentijd ook door selectie kippen
werden verwijderd, zooals dat bij normale bedrijfsvoering gewoonte is.
Ook bij de dieren broed 1949, liep het totaal aantal zoodanig terug, dat
het bij het vierde onderzoek onderzochte aantal dieren overeenkwam met
het totaal der aanwezigen. Het gelukte na herhaald onderzoek alle
bacillendragers te verwijderen; ook de broedresultaten in 1950 waren
gunstig, zoodat o.i. mag worden aangenomen, dat de ziekte op dit bedrijf
is uitgeroeid. Rest nog slechts te vermelden, dat zekerheidshalve het
komende jaar aan het pullorum-onderzoek op dit fokbedrijf speciale aan-
dacht zal worden besteed.

Met behulp van de gegevens van het Bedrijfschap voor Pluimvee en
Eieren kon door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee een onderzoek
worden ingesteld op alle vermeerderingsbedrijven, waar zich jonge
hennen bevonden, die van dit fokbedrijf afstamden (Tabel II). Dit onder-
zoek vond plaats op 3 Augustus en 1 September 1949, toen de hennen
een productie hadden bereikt van minstens 50 %. Alleen op de bedrijven
no. 8, 10 en 12 was dit cijfer iets lager, waaruit vermoedelijk het geringere
reactie-percentage valt te verklaren. Volstaan werd hierbij met steek-

Onderzoek der kippen op fokbedrijf „F" niet „F" stamantigeen
(bloeddruppelmethode).

N.B. Bij de oude dieren zijn de aantallen onderzochte hanen niet afzonderlijk genoteerd.

Overzicht onderzoek bij de afnemers van fokbedrijf ,,F" (dieren broed \'49)
(bloeddruppelmethode).

proeven: gemiddeld zijn 30—50 dieren per bedrijf onderzocht. Op de
bedrijven no. 3 en 7 werd bovendien eenzelfde aantal dieren van hetzelfde
ras, doch afkomstig van een ander fokbedrijf onderzocht, welke alle
negatief waren.

Gezien de gevonden reactie-percentages (4—30 %) werd aan het
Bedrijfschap voor Pluimvee en eieren geadviseerd aan deze bedrijven
geen toestemming te verleenen voor het afleveren van broedeieren, zoodat
van deze dieren niet is gebroed.

Het ligt in de bedoeling ook dit jaar op de vermeerderingsbedrijven,
die kuikens van bedrijf F hebben betrokken, speciale controle uit te
oefenen.

De door ons geïsoleerde stammen onderwierpen wij aan een verder
onderzoek. In de hier volgende beschrijving noemen wij de door ons van
dit geval ,,F"-geisoleerde stammen ,,F"-stammen", de met die stammen
bereide antigeensuspensies ,, ,,F"-stam-antigeen", het agglutinine, dat wij
met dit blauwe antigeen aantoonden ,,F"-agglutinine" en de antigeen
component, die voor de reactie met dit agglutinine aansprakelijk was
,, „F" antigeen".

De ,,F-stammen" (in totaal 38 stammen) waren alle Gram negatieve
afzonderlijk liggende staafjes. Bewegelijkheid werd niet waargenomen,
zelfs niet na herhaalde overenting in serumbouillon. Ook met de geesel-
kleuring volgens Novel konden geen flagellen worden aangetoond.
Met immuunsera werden alleen korrelige agglutinaties waargenomen.
Zij groeiden op agar met zeer fijne groei, iets fijner dan de meeste pullorum-
stammen van andere herkomst. Op serumagar was de groei iets sterker.
De kolonies waren kleurloos, volkomen glad en glanzend met regelmatige
contouren. In bouillon en serumbouillon groeiden ze als een kruimelig
neerslag, terwijl de bouillon volkomen helder bleef. Suspensies van afge-
schudde agarculturen in 0,9 % NaCl solutie vlokten bij 24 uur verblijf
b\'j 37° C. spontaan uit met korrelig neerslag. Ook bij verwrijven van
culturen in physiologische keukenzoutoplossing op het voorwerpglas
ontstond, zij het veel trager dan met patiëntenserum, een agglutinatie.
Het blauwe antigeen, vervaardigd met 0,9 % NaCl, 1 % formol en
0,03 % crystal violet, bleek echter zelfs na langer dan een jaar bewaren
in de koelkast volkomen stabiel en geschikt voor het doen van bloed-
druppel- en snelserumagglutinaties. Het bleek niet alleen stabiel ten
opzichte van normaal kippenserum, doch ook ten opzichte van normaal
serum van eenden, konijnen en paarden. Het gelukte niet door kweeken
in caviacomplement (zie Kauffmann (1941) stammen te krijgen, die
in levende suspensie zoutstabiel waren. Suspensies in o, 1 % NaCl oplossing
vlokten niet spontaan uit, ook niet na 24 uur bij 37⁰ C.

Voorts werden de volgende cultureele eigenschappen waargenomen:
Groei zowel aerobe als anaerobe. Gelatine: geen vervloeiing. Gersbach
medium: geen indolvorming. Melk: geen stolling. Nitraat: gereduceerd
tot nitriet. Zuur en gas in Hottinger bouillon uit glucose, fructose,
galactose, mannose, arabinose, xylose, mannitol en rhamnose. Geen
omzetting van lactose, saccharose, maltose, dextrine, salicine, raffinose,
sorbitol en dulcitol. Glycerine bouillon v.g. Stern gaf een negatieve
reactie. De d-tartraat oplossing (recept vlg. Kauffmann (1941)) was
negatief. In loodacetaatagar werd H,S gevormd. Deze eigenschappen
kwamen dus behoudens de korrelige groei en spontane agglutinabiliteit,
volkomen overeen met de beschrijving in de literatuur (Kauffmann 1941,
Beroey\'s Manual, Van Dorssen (1950) ) van S. pullorum.

Teneinde de serologische afwijking, die wij hadden waargenomen,
nader te bestudeeren werden 3 konijnen geïmmuniseerd met door formaline
gedoode agarcultuursuspensies. Hiervan werden gedurende 3 maanden
wekelijks in stijgende doses 1 tot meer cm³ intraveneus geïnjicieerd.
Tegelijkertijd werden enkele andere konijnen op dezelfde wijze met gelijke
techniek met bekende stammen geïmmuniseerd o.a. met S. pullorum
standaardstam 11 van het Bureau of Animal Industry, verkregen van de

Rijks Serum Inrichting. Terwijl met deze stam een titer bereikt werd
van i : 3200 (korrelige agglutinatie) bleken de sera van de met „F"
stammen behandelde konijnen levende suspensies van hun eigen stammen
slechts te agglutineeren tot hoogstens i[: 80. Daarenboven bleek, dat, terwijl
het serum van het met S. pullorum standaard 11 behandelde konijn een
duidelijke uitslag gaf met blauw pullorum antigeen van de Rijks Serum
Inrichting en het serum van een met typhi-murium behandeld konijn
met blauw S. typhi-murium antigeen, de met „F" stammen behandelde
konijnen met blauw ,,F" stam antigeen geen reactie gaven.

Daarna is gepoogd bij 2 konijnen en 4 kippen gelijktijdig door subcutaan
inspuiten van levende „F" cultuur (wekelijks 1 afgeschudde agarbuis
in 0,9 NaCl) het ,,F" agglutinine op te wekken. Bij de kippen was na
2 maanden een duidelijke reactie met blauw „F" antigeen aanwezig
(titers ten opzichte van levend antigeen in de buisjesmethode 1 : 640,
i : 320, i : 160 en i : 160), bij de konijnen ontbrak deze na 3 maanden
geregeld behandelen nog volkomen. Het bleek dus niet mogelijk het
agglutinine „F" bij konijnen op te wekken. Daarom maakten wij bij onze
verdere onderzoekingen gebruik van patiënten kippenserum, in het bij-
zonder van de sterk positieve kip 6644, waarvan het serum in de buisjes
agglutinatie een titer van 1 : 2560 bereikte en in een verdunning van
i : 160 nog een voorwerpglas agglutinatie gaf met het blauwe ,,F" stam
antigeen. Zooals wij reeds vermeldden werden uit eieren van deze kip bij
herhaling nieuwe „F" stammen geïsoleerd.

Met het blauwe ,,F"-stam antigeen werden ter oriëntatie voorwerp-
glasagglutinaties gedaan met diverse componentcnsera van Lederle
Laboratories. Hiermede konden worden aangetoond II, IV, V, VI, VII,
VIII, IX, III X, en Vi. Met geen van deze sera werd een reactie ver-
kregen, zoodat niet voor de hand lag, dat het met het blauwe antigeen
correspondeerend agglutinine een van de voornoemden zou zijn.

Er werden agglutinaties verricht met het serum van enkele kippen,
w.o. 6644 en enkele met blauw ,,F"-stam entigeen konijnensera, waarbij
tevens vergelijkende reacties met diverse andere blauwe antigenen werden
ingezet. Gebruikt werden: antigeen van het Bureau of Animal Industry,
van Lederle, van de Rijks Serum Inrichting, een zelf bereid antigeen van
de standaardstam „Intituut voor Infectieziekten", het antigeen „A",
hetzelfde waarmede de betrokken collega had gewerkt, en blauw antigeen
vervaardigd van ,,F"-stam 33. (Tabel III). Hieruit bleek:

ie. dat kippen met ,,F" infectie geen agglutinatie gaven met andere
blauwe antigenen (wat ons reeds bekend was), dus dat het „F" agglu-
tinine niet met gewone pullorumantigenen is aan te toonen.

2e. dat het ,,F"-stam antigeen een uitslag gaf met kippensera van nor-
normale pullorum infectie (wat wij ook wisten) en dat het „F"
agglutinine is op te wekken met de bekende stam 11, dus dat S. pul-
lorum wel in staat is, althans bij kippen, dit antilichaam op te wekken.

3e. dat het ,,F" antigeen geen agglutinatie geeft met konijnensera van
de IX XII groep; op welke waarneming wij nog terug komen.

Een conclusie, die wij trekken is, dat het hier geldt een antigeen, dat
wel bij het S. pullorum lichaam behoort doch daarbij niet in voldoende
mate in het reactieve oppervlak voorkomt, om een agglutinatie te geven.

Ware dit wel zoo, dan zou het agglutinine met normaal verduurzaamd
blauw pullorum antigeen zijn aan te toonen, evengoed als dit met op
dezelfde wijze bereid ,,F" stam antigeen mogelijk is.

Verder werden met het serum van 6644 agglutinaties ingezet met
diverse bekende Salmonella stammen. (Tabel IV). Hiervoor werden
gebruikt levende suspensies in physiologische keukenzoutoplossing; een
enkele maal bij spontaan agglutinabele stammen (£. typhi Rijks Instituut
v. d. Volksgezondheid, S. paratyphi-C) werd 0,1 % NaCl genomen. Bij
alle hier beschreven agglutinaties was de uiteindelijk in de agglutinatie
buisjes verkregen dichtheid die, overeenkomend met No. 2 van de nephelo-
meter volgens MacFARLAND.

a. zeer hooge korrelige agglutinatie met een Salmonella typhi stam van het
Rijks Instituut voor Volksgezondheid.

b. korrelige agglutinaties met middelmatig hooge titers met twee organis-
men uit de E groep S. anatum en S. senftenberg.

c. korrelige agglutinaties van 1 : 20 a 1 : 80 met het meerendeel der
vertegenwoordigers van de A, B en D groep, dus de groepen waarin
XII componenten voorkomen.

Agglutinaties van serum van kip 6644 (titer eigen stam 1 : 2560) met levende suspensies

Dit laatste vertoont een opvallend verschil met de agglutinaties met
blauw antigeen. Terwijl wij met verscheidene blauwe pullorum antigenen
geen reactie hadden verkregen, bleken met levend antigeen wel agglu-
tinaties op te treden.

Dit was aanleiding om als nevenonderzoek na te gaan, welke com-
ponenten wij met blauw antigeen van pullorum kunnen aantoonen.
Er werden door verzadiging van konijnen immuun sera afzonderlijke
sera gemaakt van IX, XII₂ en XII.,. Het IX serum werd verkregen door
een konijnenserum (konijn 68) bereid met S. pullorum standaardstam 11
te verzadigen met S. senftenberg, S. paratyphi-A var. durazzo en S. reading-,
het XII₂ serum door S. reading serum te verzadigen met S. paratyphi-A vaiv

durazzo, het XII₃ serum door S. paratyphi-A var. durazzo serum te ver-
zadigen met S. reading. De beide laatste sera waren ons door de Rijks
Serum Inrichting afgestaan, evenals de S. pullorum stammen variant 296,
var. kalkoen en standaard 11 (zie o.a. Gwatkin en Younie (1947) ). Deze
verzadigde sera bleken agglutinaties te geven met blauwe pullorum anti-
genen (B.A.I., Lederle; R.S.I.), waarin de desbetreffende factoren
moesten voorkomen. Wij konden dus in blauw pullorum antigeen IX,
XII₂ en XII3 aantoonen. Met het blauwe ,,F" stam antigeen gaven deze
sera geen reacties. Deze drie factoren bevat het „F" antigeen dus niet.

Het bleek technisch niet mogelijk een XII_L serum te maken, omdat
alle stammen met XII in meerdere of mindere mate XIIi bezitten, zoodat
het niet mogelijk is b.v. XII₂ of XII₃ te verwijderen en XII, niet (ook
niet met onze XII, arme stam S. paratyphi-A var. durazzo, zie verder).
Voor het al dan niet aantoonen van XII, met blauw antigeen vergeleken
wij levende antigenen van S. typhi-murium, S. reading, S. paratyphi-A. var.
durazzo, S. abortus equi en 3 S. pullorum stammen n.1. 1 variantstam (296)
en 2 standaard stammen: standaard 11 en stam „Instituut Infectieziekten"
(Tabel Ia) met blauwe antigenen van Salmonella typhi-murium, van variant
296 en van onze eigen stam „Instituut Infectie-ziekten", waarbij geen
XII₂ is aan te toonen, met blauw ,,F"-stam antigeen en met blauwe
antigenen van de Rijks Serum Inrichting, van het Bureau of Animal
Industry van Lederle (de laatstcn bevatten allen standaard en variant)
en het Nederlandsche antigeen A (Tabel Vb).

De reacties met levend antigeen werden alle op de glaasjes verricht
(proefagglutinatie). Bij het aflezen van deze tabellen houde men er rekening
mede, dat S. reading, S. abortus-equi en S. typhi-murium ook de IV gemeen
hebben. Voor de volledigheid zijn echter ook de reacties, die mede op IV
kunnen berusten, hier weergegeven.

In de drie gebruikte sera blijkt bij proefagglutinatie op de glasplaat
met levend antigeen de XII, in voldoende mate aanwezig te zijn om op
die manier te kunnen worden aangetoond. Het ontbreken van een reactip
van S. paratyphi-A var. durazzo met S. reading serum wijten wij aan gering
ontwikkeld antigeen bij de S. paratyphi-A var. durazzo stam, wat zich ook
bij andere reacties demonstreerde (deze stam is wel geschikt voor ver-
zadiging).

Bij het gebruik van blauw antigeen konden wij echter factor XII,
niet aantoonen, vergelijk vooral de stammen Variant en „Instituut
Infectieziekten", die zoowel levend als blauw zijn gebruikt. Ook bij
S. typhi-murium antigeen is dit waar te nemen met het durazzo serum. Het
abortus equi serum, dat IV bevat, geeft wel een reactie. Het XIIj agglu-
tinine blijkt dus blauw antigeen niet te agglutineren.

Bij de in de laatste kolommen van tabel V opgenomen handelsantigenen
is te zien, dat het antigeen van de Rijks Serum Inrichting zooals te ver-
wachten was, evenals de Amerikaansche praeparaten, zoowel met XII
als XII₃ duidelijke reacties gaf.

Wenden wij ons nu tot de „F"-stammen. Het blauwe ,,F"-stam antigeen
gaf met de 3 gebruikte sera geen uitslag, het levende (0,1 % NaCl) daaren-
tegen wel. Het serum van 6644 bezat voor het blauwe pullorum antigeen
geen agglutinine, voor het levende wel (tabel III en IV).

Zooals op Tabel III is te zien gaf het blauwe ,,F"-stam antigeen ook
geen agglutinatie met het standaard pullorum serum van konijn 68. De

levende culturen der „F"-stammen geven in o.i % NaCl-oplossing
gesuspendeerd op het voorwerpglas echter wel een positieve agglutinatie
met dit serum, met als controle geen agglutinatie in normaal serum in
o.i % NaCl; in de buisjesagglutinatie bleek de titer i : 160.

Ook bleek S. abortus-equi serum, dat met blauw „F"-stam antigeen
geen reactie gaf, t.o.v. levend ,,F"-stam antigeen in o.i % NaCl oplossing
een titer van i : 80 te bezitten.

Verder gelukte het door verzadiging met een ,,F"-stam uit het S.
paratyphi-A var. durazzo serum alle agglutininen voor S. reading te ver-
wijderen.

Met een spontaan positief kippenserum van een normale pullorum -
infectie deden wij de volgende proef. Dit serum gaf met blauw antigeen
B.A.I. (IX, XII₂, XII₃) en Instituut Infectieziekten (IX, XII₃) een
duidelijke positieve reactie, met een blauw antigeen van variant 296
(IX, XII₂) gaf dit serum geen reactie. Het serum bevatte dus geen aan-
toonbaar IX en XII₂. (Onze ervaring is, dat vele kippensera arm zijn
aan IX; dit verklaart de noodzakelijkheid van het gebruik van standaard
en variant antigeen). Met levend antigeen was de titer t.o.v. S. pullorum
standaard 1 : 320 en t.o.v. S. abortus-equi 1 : 160. T.o.v. S. pullorum var.
296, S. pullorum var. kalkoen en S. reading was de titer 1 : 40. Dit laatste
zou dus de XII, titer moeten zijn. Door verzadiging met ,,F"-stam werden
deze laatste ag\'glutininen weggenomen. Ook met S. abortus-equi konden
deze agglutininen voor S. reading worden verzadigd, waaruit blijkt dat het
werkelijk XII, was.

Wij zien hier dus wederom dat XII, wel met levend doch niet met
blauw antigeen was aan te toonen (levend en blauw antigeen van dezelfde
stam 269). Aangezien het hier slechts een titer van 1 : 40 betrof onder-
zochten wij ten overvloede of een titer van 1 : 40 nog met een blauw
antigeen was aan te toonen. Wij verdunden het oorspronkelijke serum
16 X zoodat de titer t.o.v. S. pullorum standaard nu ongeveer 1 : 20 moest
zijn. Ook deze verdunning gaf op de glasplaat nog een duidelijke reactie
met antigeen B.A.I.

Hieruit concludeer-en wij, dat de ,,F"-stammen een factor bevatten
die niet aan te toonen is in blauw antigeen, die ook bij S. pullorum en andere
stammen voorkomt en die de XII, moet zijn.

Deze factor kon echter niet de factor „F" zijn, aangezien de laatste
in blauw antigeen duidelijke reactie geeft. Wij vroegen ons af, of deze
soms de factor I kon zijn, die vlg. Kauffmann bij S. gallinarum voorkomt.
Hiervoor zou de reactie van 6644 met S. senflenberg een aanwijzing kunnen
zijn. S. senftenberg bevat I doch geen XII. Teneinde dit nader te onder-
zoeken werd een S. senflenberg serum bereid op een konijn. Dit serum had
een I titer t.o.v. S. paratyphi-A van 1 : 640. Met blauw ,,F"-stam antigeen
gaf dit serum geen reactie. Ook gelukte het niet dit serum met een „F"-
stam te verzadigen t.o.v. S. paratyphi-A. De factor I sluiten wij hiermede uit.

Echter gelukte het wel het serum van kip 6644 zoodanig met S. senftenberg
te verzadigen, dat dit in de verdunning 1 : 10 geen reactie gaf met blauw
,,F"-stam antigeen, terwijl het onverzadigd met ditzelfde antigeen nog in
verdunning 1 : 160 op de glasplaat reageerde.

Er werden nu verzadigingen met het kippenserum 6644 ingesteld met
een keuze van Salmonella\'s met het in Tabel VI weergegeven resultaat.
Bij vier van de gebruikte stammen gelukte de verzadiging n.1. S. paratyphi-C,
S. typhi (R.I.V.), S. anatum en S. senftenberg.

Van de S. typhi R.I.V. kan worden medegedeeld, dat deze het serum
ook verzadigde, t.o.v. levend ,,F"-stam antigeen volgens de buisjes methode
(Xlli!). S. paratyphi-C gaf geen agglutinaties, de drie anderen wel. (Tabel
IV). Met de negatief verloopende verzadigingen kon nogmaals worden
aangetoond, dat de factor F niet de IX, de XII,, de XII₂ of de XII₃ was.

Gecontroleerd werd of bij kippen eventueel ook bij konijnen door
inspuiting met levende culturen van deze stammen het agglutinine kon
worden opgewekt. Hiertoe werden van elk dezer stammen konijnen en
kippen om de 5 dagen ingespoten telkens met een in 0.9 % NaGl afge-

schudde levende agarcultuur. Na ongeveer i maand konden bij de kippen,
ingespoten met S. typhi R.I.V., S. anatum en S. senftenberg duidelijk agglu-
tinaties met het blauwe ,,F"-stam antigeen worden verkregen, (titers in

N.B. No\'s 675, 676, 681 en 68 met door formaline gedood antigeen geïmmuniseerd, de
overige met levend antigeen.

de buisjesmethode met levend antigeen resp.: 1 : 160, r : 160 en 1 : 640).
Na 2 maanden gelukte dit ook bij de met S. paratyphi-C behandelde kip,
maar zwakker (buisjesmethode 1 : 40). Verschillende van deze kippen
werden kort daarop, ingevolge omstandigheden buiten onzen wil, gedood.
De kip, welke behandeld was met de typhusstam gaf 3 maanden na de
laatste injectie nog een duidelijke reactie met ,,F"-stam antigeen. (Tabel
VII).

De gelijk behandelde konijnen gaven deze reactie niet; wel vormden
zij agglutininen tegen de betrokken stammen, waarmede zij geïmmuniseerd
waren.

De formule van het O-antigeen van deze stammen is volgens het
Kauffmann-White Schema:

Met deze vier stammen werden dus verzadigingsreacties verricht en
agglutininen opgewekt, met de drie laatsten werd tevens een agglutinatie
in het serum van kip 6644 verkregen.

Een bekend gemeenschappelijk O-antigeen hebben de vier stammen
niet, wel hebben twee het Vi-antigeen en twee het III antigeen.

Wij hebben aanvankelijk de mogelijkheid overwogen, dat het hier het
Vi-antigeen zou zijn, dat het O-antigeen zou maskeeren. Wij hebben
deze hypothese kunnen weerleggen op grond van het feit dat het 6644
serum, dat dan rijk aan Vi moest wezen geen reactie geeft met de Vi
stammen „Watson" en ,,Vi I" en met S. ballerup, welke wij van Prof.
Kauffmann verkregen en met de ie subculturen waarvan wij de agglu-
tinaties verrichtten. Verder was hiermede in strijd dat met S. ballerup tevens
geen verzadiging verkregen werd en met het Vi-serum van Lederle het
,,F"-stam antigeen geen reactie gaf.

De factor III sluiten wij uit, daar S. neuiington en S. niloese de verzadiging
niet geven. Tegen de factor I, die wij reeds op andere gronden konden
uitsluiten, pleit eveneens de negatieve reactie met niloese.

Met al deze eerder genoemde mogelijkheden in strijd is tevens de
onmogelijkheid het agglutinine bij konijnen op te wekken.

Toen ons onderzoek zoover was gevorderd, kwamen wij tot het inzicht,
dat het vruchteloos zou zijn het ,,F"-antigeen in het Kauffmann White
schema te willen onderbrengen. Dit schema is opgebouwd op agglutinaties
met konijnen sera en het ,,F"-antigeen bleek niet in staat bij konijnen
agglutininen op te wekken. Hierbij zij opgemerkt, dat verschil in vorming
van agglutininen bij verschillende diersoorten ook is beschreven door
Ruhnke (1950). Deze kon een gemeenschappelijke factor van S. typhi en
S. ballerup aantoonen (die niet de Vi was) en welke alleen reacties gaf met
menschen-sera, niet met konijnen-sera.

De paratyphi-C stam en de S. typhi R.I.V. waren beide betrekkelijk
labiel in o,g % NaCl, zoodat wij vele van de daarmede door ons gedane
reacties in 0,1 % NaCl deden. Wat kolonievorm betrof waren deze stam-
men nog volkomen smooth. Speciaal de S. typhi stam deed ons sterk aan de
,,F"-stammen denken. Bij de met deze stam behandelde kip werden b.v.
ook geen agglutininen voor blauw pullorum antigeen aangetroffen. Deze
S. typhi was ons door het Instituut voor Volksgezondheid verstrekt als Vi-
stam. Het is bekend (o.a. Rausz 1940) dat Vi-stammen soms geen of
weinig O-antigeen bezitten. Het is dus mogelijk dat dit hier het geval was
en dat bij ons in subcultuur de Vi verloren is gegaan.

Bij uitspatelen van de gebruikte S. anatum en S. senftenberg stammen
bleek, dat deze een aanmerkelijk aantal duidelijke rough kolonies afsplitsten.
Van de afzonderlijke S en R kolonies werden eerst subculturen op agar
aangelegd. Wat betreft de R stammen bleek, dat deze op voorwerp-
glaasjes met o, 1 % NaCl ook in tegenwoordigheid van normaal kippen

serum geen reactie gaven. Wel gaven zij in buisjes spontaan agglutinaties)
zoodat zij voor reacties in buisjes ongeschikt waren.

Met serum van kip 6644 werden nu op voorwerpglaasjes onder gebruik-
making van 0,1 % NaCl proefagglutinaties uitgevoerd. Hierbij bleek, dat
de S culturen geen reactie gaven, de R culturen daarentegen wel. Tabel
VIII.

Teneinde uit te sluiten, dat de stoornis, die wij met normaal serum in
buisjes waarnamen, hier toch een rol zou spelen, namen wij nu verschillende
verzadigde sera van kip 6644, waarin al dan niet de factor F voorkwam.
Tabel VIII. Het bleek nu, dat het al dan niet reageren met ,,F"-stam
antigeen en met de R-stammen volkomen parallel liep.

deze stammen op grond van agglutinatie, verzadiging en actieve immu-
nisatie van kippen blijken te bezitten, een Rough antigeen is.

je. dat het antigeen niet voorkomt in het reactieve oppervlak van normale
stammen van Salmonella pullorum, hoewel S. pullorum toch in staat
blijkt de bijbehoorende agglutininen op te wekken;

12e. dat wij het hebben aangetoond bij verschillende species, die volgens
het Kauffman-White schema geen componenten gemeen hebben;

3e. dat deze stammen wel onderling gemeen hebben, dat zij bepaalde
rough eigenschappen bezitten (zoutgevoeligheid, rough kolonies).

4e. dat voorzoover duidelijk verschil in S en R kolonies kon worden ge-
maakt alleen de R vormen van de onder ten 3e genoemde stammen
de agglutinatie gaven.

5e. dat de ,,F"-stammen door korrelige groei in vloeibare media en
zoutgevoeligheid zelf in het bezit zijn van rough eigenschappen.

Opgemerkt zij dat tegenwoordig (zie o.a. Bader, 1949) het begrip
rough in de eerste plaats rekening houdt met de veranderingen en de
serologische structuur zonder er mede rekening te houden of het uiterlijk
van de kolonie hiermede al dan niet overeenstemt. Wij concludeeren daarom
te hebben geïsoleerd een rough variante van S. pullorum, die zijn pathogene
eigenschappen niet heeft verloren.

Zooals wij in ons literatuuroverzicht opmerkten, zijn door Van Roekel
(1935) in Amerika dergelijke stammen uit acute en chronische pullorum
patiënten geïsoleerd. De door Van Roekf.l beschreven gevallen zijn
echter op zichzelf staande, zoodat over het verloop van de daarmede
samenhangende ziekte niets bekend is en agglutinaties met patiëntensera
niet zijn verricht. Het is niet onwaarschijnlijk, dat wij hier met dezelfde
soort stammen te maken hebben gehad.

Aangezien ons gebleken is, dat de door ons beschreven ,,F"-stam aan-
leiding kan zijn tot enzootiën, zou het aanbeveling verdienen het ,,F"-stam
antigeen mede te betrekken in het routine pullorum onderzoek. Enkele
oriëntaties toonden aan, dat menging met andere antigenen aanleiding
geeft tot minder duidelijke reacties. De practische uitvoering hiervan zal
dus nader dienen te worden onderzocht.

Er wordt een uitbraak van morbus pullorum beschreven welke is terug
te voeren tot uit de U.S.A. geïmporteerd fokmateriaal. De bijzonderheid
van deze uitbraak was, dat bij kippen, die smetstofdrager waren, geen
agglutinaties waren aan te toonen, met Nederlandsche en ook met Ameri-
kaansche antigenen (B.A.I.; Lederle), terwijl deze kippen wel duidelijke
agglutinaties gaven met levend en blauw antigeen van de eigen stam.
De uit ovaria van reageerende kippen, uit de afwijkende testes en parenchy-
mateuse organen van een volwassen reageerende haan, uit gestorven kuikens
en bebroede eieren geïsoleerde stammen (,,F"-stammen) zijn Gram
negatieve, onbewegelijke bacteriën, die cultureel geheel overeen komen

met Salmonella pullorum. Zij onderscheiden zich echter door korrelige groei
in vloeibare media en verminderde zoutstabiliteit in levende suspensie.

Een met 0.9 % NaCl oplossing, formaline (1%) en cristalviolet (0.03 %)
bereid gekleurd antigeen bleek volkomen stabiel en meer dan een jaar
houdbaar. Het agglutinine, dat hiermede kon worden aangetoond en dat
,,F" genoemd werd, kon worden gevormd bij kippen, doch niet bij konijnen.

Het kon worden opgewekt bij kippen, behalve met de „F"-stammen,,
door injecties met S. typhi, S. paratyphi-C, S. anatum en S. senftenberg. Ook
was het door verzadiging met deze stammen uit het patiëntenserum te
verwijderen. Wij toonden het „F" agglutinine eveneens aan bij normale
spontane en experimenteele pullorum kippen (experimenteele infectie
met standaard 1 1 (B.A.I.) ).

Het antigeen ,,F", dat bij dit agglutinine behoort kon niet geplaatst
worden in het Kauffmann-White schema, daar dit schema berust op
reacties met konijnen sera, terwijl konijnen niet in staat zijn het agglu-
tinine te vormen. Het bleek, dat het een R antigeen was, dat de genoemde
stammen gemeen hebben. „F" antigeen wordt daarom beschouwd als.
een Rough antigeen van Salmonella pullorum. Bij de ,,F"-stammen gelukte
het ons van de Smooth antigenen van S. pullorum alleen de XII, aan te
toonen. Het bleek dat XII, antigeen wel in levende suspensie doch niet
als blauw antigeen agglutinatie reacties gaf. Ook in het patiëntenserum
kwam het agglutinine XII, voor. Er wordt geconcludeerd dat de ,,F"-
stammen rough vormen van S. pullorum zijn, zonder verlies van pathogeni-
teit, en vermoedelijk overeenkomst vertoonen met de zoutgevoelige stam-
men, die door Van Roekf.l (1935) uit gevallen van morbus pullorum
in de U.S.A. zijn geïsoleerd. Met het bereide gekleurde ,,F"-stam antigeen
gelukte het op het fokbedrijf ,,F" bij herhaald onderzoek van in totaal
1828 dieren 201 positieven te verwijderen, waarna bleek dat bij het laatste
onderzoek 100 % negatief was en gunstige broedresultaten werden ver-
kregen. Dank zij de verplichte controle op de fok- en vermeerderings-
bedrijven waren bij het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren alle ver-
meerderaars bekend, die kuikens van het bedrijf ,,F" hadden betrokken.
De Gezondheidsdienst voor Pluimvee kon deze bedrijven na bloedonder-
zoek (4—30 % reacties) in hun geheel afkeuren, zoodat deze dieren var»
de voortteling zijn uitgesloten.

An outbreak of pullorum disease is described that was traced back by the Dutch
Poultry Sanitary Board to breeding material imported from the U.S.A. A peculiarity
of this outbreak was that the sera of carrier fowls did not agglutinate with Dutch and
American stained antigens (B.A.I., Lederle Laboratories), while these birds did show-
distinct agglutinations with their own strains, living and stained suspensions. Thesc-
strains („F" strains), which were isolated from the ovaries of positive hens from the-
changed testes and the parenchymatous organs of a mature positive rooster, from dead\'
chicks and from incubated eggs, are Gram-negative, non-motile bacteria, culturally-
entirely identical with Salmonella pullorum. They were however distinguishable by their
granular growth in fluid media and by reduced salt stability in living suspension.

An antigen prepared with 0.9 % NaCl solution, liquor formaldehyde (1 %) ancf
crystal violet (0.03 %) proved to be stable and tenable for more than one year. The-
,,F" agglutinin demonstrable with this antigen could be formed in chickens but not.
in rabbits. The formation of this agglutinin could also be demonstrated in chickens
immunised by repeated injections with living suspensions of S. typhi, S. paratyphi-C,

•V. anatum and S. senftenberg. Saturation with these strains removed the ,,F" agglutinin
from patients\' serum. The ,,F" agglutinin could also be demonstrated in the serum of
many spontaneous carriers of a normal S. pullorum infection and of a hen, that was
experimentally infected with .$\'. pullorum standard 11 (B.A.I.).

The ,,F" antigen that corresponds to this agglutinin could not be classified with the
Kauffmann-White diagnostic scheme, as this scheme is based on reactions with rabbit
sera, and rabbits are unable to form this agglutinin. The ,,F" antigen proved to be an
R antigen common to the strains named above. It is therefore to be regarded as a Rough
antigen of Salmonella pullorum. Of the Smooth antigens of S. pullorum we were able to
demonstrate only the XII, antigen in the ,,F" strains. It was found that the XII, antigen
reacts in live suspension only but not in stained form. The XII, antigen also occurred
in patients\' serum.

The conclusion is made that the ,,F" strains are rough forms of S. pullorum without
loss of pathogenicity, and probably show resemblance to the salt sensitive strains
isolated by Van Roekel from cases of pullorum disease in the U.S.A. (1935).

By repeated tests with the ,,F" strain stained antigen the second author was able to
remove 201 positive fowls from the 1828 birds on pedigree breeding farm ,,F". At the
last check-up 100 "_n were negative and good breeding results had been obtained. Owing
to the compulsory control of pedigree and commercial breeding farms, all commercial
breeders that had purchased chicks from farm F. had been registered with the Poultry
and Eggs Marketing Board. The Poultry Sanitary Board was able to condemn these
farms entirely after blood examination (4—30 ⁿ„ positive reactions), so that these
fowls were excluded from further breeding.

Whole blood tests of fowls of pedigree breeder F., tested four times, last time all negative.

Whole blood tests of chickens purchased as baby chicks, by commercial breeders
from pedigree breeder F.

Fowl and rabbit sera tested with five known stained pullorum antigens and with
stained antigen ,,F". Antibody ,,F" formed in chickens but not in rabbits. Numbers
^J27> 5778 and 5894 are controls.

Scrum of positive hen 6644 tested with live Salmonella suspensions tube agglutination
(The positive reactions are granular).

Live suspensions (Va) compared with stained suspensions (Vb) by slide agglutination
with rabbit sera. XII¹ gives reactions in live suspensions only, not in stained suspensions.

Serum of positive hen 6644 saturated with Salmonellae. Saturation demonstrated by
negative reaction to stained ,,F" strain antigen.

Fowls (first column) and rabbits (second column) immunized with ,,F" strain and
other Salmonellae. Antibody formed in fowls but not in rabbits.

Serum of positive hen 6644 saturated with Salmonellae (see table VI) Agglutination
-with selected S en R strains of S. anatum and S. senftenberg. Positive reactions only with
the rough strains (slide agglutination, 0,1 % NaCl solution) compared with stained
,,F" strain antigen.

Bader, R. E. Ergebnisse der Hygiene 26, 235 (1949).
Breed R. S., Murray, E. G. D. en Parker Hitchens, A.

Bergey\'s Manual of Determinative Bacteriology, Sixth Edition, Baltimore (1948),

Williams, J. E., Pomeroy, B. S.. Fenstermagher, R. en Holland, A. The Cornell
Vet. 34, 129 (1949).

Als keuringsveearts in de kring Gouda is aan schrijver de keuring opge-
dragen aan een slachtplaats waar uitsluitend ziek en wrak vee ter keuring
wordt aangeboden. Gedurende de laatste jaren is het aantal waargenomen
gevallen van endocarditis bij de koe sterk toegenomen. Sinds Juli 1948
zijn 41 gevallen geconstateerd, waarvan 24 vanaf 1 Jan. tot medio Juli
1950. Het zou wel van belang zijn te kunnen beschikken over cijfers in
andere keuringskringen, waaruit zou kunnen blijken of de toename van
gevallen van endocarditis bij de koe gedurende de laatste jaren ook elders

is waargenomen. De hartaandoening werd vrijwel steeds bij wrak en ziek
vee gezien, waarbij de keuring tijdens het leven kon plaats vinden; slechts
enkele patiënten werden als noodslachtingen in de zin der wet ter keuring
aangeboden. In het keuringsregulatief wordt deze afwijking bij het rund
niet als een op zichzelf staand ziektegeval genoemd, in tegenstelling met
deze aandoening bij het varken als gevolg van vlekziekte. De beoordeling
der endocarditis bij koeien dient te geschieden naar de voorschriften in
groep C par. i van het keuringsregulatief. Daar het ziektebeeld veelal
gepaard gaat met verschijnselen van een septichaemie, toxinaemie of pyaemie
is het bacteriologisch vleesonderzoek imperatief voorgeschreven. Voorheen
werd door schrijver als bebroedingstijd van de schuingestolde agarvoedings-
bodem 36 uur genomen. In de destijds sporadisch waargenomen gevallen
was het bacteriologisch vleesonderzoek vrijwel steeds negatief. Toch
verwonderde schrijver er zich over waarom bij endocarditis bij de koe
het bacteriologisch onderzoek negatief verliep, terwijl dit bij het varken
veelal positief was. Besloten werd de bebroedingstijd bij endocarditis
aanmerkelijk te verlengen, hetgeen door het aanwezig zijn van een koel-
ruimte zonder bezwaar kon geschieden. De uitkomsten van 41 onder-
zoekingen waren de volgende:

3 maal miltcultuur positief en vleescultuur negatief.
13 maal milt- en vleescultuur negatief.

Hieronder zijn in tabelvorm de tijden aangegeven binnen welke —
met de loupe —- kolonie vorming werd waargenomen.

Als voedingsbodem werd gebruikt vers bereide schuingestolde agar,
zo mogelijk met enig condensvocht. In meerdere gevallen werd vóór het
tot ontwikkeling komen der kolonies uitstrijkjes gemaakt van geënt milt-
materiaal. In enkele gevallen, die later na langere bebroeding een sterke
groei te zien gaven, werden bacteriën waargenomen, in andere gevallen
met een op een later tijdstip klein aantal kolonies was het bacterioscopisch
onderzoek vaak negatief.

Uit het voorgaande tabelletje blijkt, dat de gebruikte voedingsbodem
ongeschikt is om bij endocarditis van de koe een vlugge juiste keurings-
beslissing te nemen. Duidelijk komt tevens tot uiting, dat de op de voedings-
bodem gebrachte miltpulpa de ontwikkeling der kolonies bevordert, de
vleespartikeltjes schijnen deze eigenschap in mindere mate te bezitten.
Deze groeibevorderende eigenschap is eveneens opgemerkt door Van
Diessen en Berkemeijer, die bij de keuring van varkens met endocarditis
gebruik maken van voedingsbodems, waarin miltweefsel is verwerkt. Ook
dringt zich de vraag op of de miltpulpa meer kiemen bevat dan de mus-

culatuur, waardoor de betere groei op de miltculturen verklaard zou
kunnen worden.

Op de miltculturen was als regel groei te zien als zeer kleine tot spelde-
knopgrote wit-gele niet glanzende kolonies, gelijkmatig over de agar-
vlakte verspreid. In slechts enkele gevallen werd uitsluitend groei gezien
als confluerende kolonies om de stukjes miltpulpa. Het aantal kolonies
was enkele malen zeer gering (10 tot 20), in de meeste gevallen enkele
honderdtallen. De kolonievorming op de vleesculturen gaf een geheel
ander beeld. Op de agarvlakte werden nooit regelmatig verspreide kolonies
gezien, hoewel het geënte materiaal met de gehele voedingsbodem in
aanraking was gebracht. Ook onderling verschilde het aspect der vlees-
culturen aanmerkelijk. In een aantal gevallen werd een zeer tere door-
schijnende groei gezien, die vanuit de partikeltjes vlees op de agar uit-
groeide. Een 2e groeivorm was de ontwikkeling van wit-gele niet transpa-
rante kolonies, die vanuit de stukjes vlees als halve maantjes op de agar-
vlakte uitpuilden. Bij aanwezigheid van condensvocht werden beide
groeivormen ook gezien, uitgroeiend vanuit dit vocht op de agar. In 1
cultuur werden beide groeivormen niet naast elkaar waargenomen.

Bacterioscopisch beeld der milt- en vleesculturen en van uitstrijkjes van materiaal
uit het inwendige van de thrombus en uit eventuele ontstekingshaarden in andere
organen.

Ter bestudering der morphologie der bacteriën werd steeds de Löffler
methyleenblauwkleuring toegepast, tevens werden Grampreparaten ge-
maakt. Steeds \'werden Gram positieve bacteriën gevonden in de milt-
en vleesculturen. In de uitstrijkjes van thrombusmateriaal was de Gram-
kleuring van een groot aantal bacteriën meermalen dubieus; een gering
aantal bacteriën van dezelfde vorm echter was duidelijk Gram positief.

Om een algemene beschrijving te geven van de morphologie der ge-
vonden bacteriën is een onuitvoerbare opgave, daar deze sterk polymorph
is. De vermelding van enkele aantekeningen lijkt ter verduidelijking het
meest geschikt. Van de oorspronkelijke culturen werden subculturen
aangelegd op agarbuizen, waaraan enkele druppels steriel bloed waren
toegevoegd. Ook van deze culturen werden uitstrijkpreparaten gemaakt.

vormige stippen, diplococccn- en staafjesvormcn. Sporadisch —
transversaal ten opzichte van elkaar gelegen — ketentjes staafjes
(tot 14). Verder — eveneens gering in aantal — lange intensief
gekleurde gekorrelde staafjes, kortere staafjes inet sterk gekleurde
polen, staafjes met sterk gekleurde knotsvorm, coccusvormen met
een zwak gekleurde staart,
thrombus b: beeld als thrombus a, doch de ketens transversaal gerangschikte

staafjes veel langer 20 tot 60).
miltcultuur: niet vast te stellen óf gekorrelde staafjes óf korte ketentjes coccen.

Enkele V en Y groeperingen, geen uitgesproken knotsvormen,
wel de eindgranula meermalen verdikt.

een beeld van heel fijne coccen, kleursterkte wisselend. Hier en
daar vaag gekleurde staafjes met sterk gekleurde polen.

over het algemeen fijne vaag gekleurde coccenvormen, enkele
intensiever gekleurd. Vrij veel diplococcenvormen, bipolair ge-
kleurde staafjes en peervormen.

overwegend vaag gekleurde gekorrelde staafjes, bipolair gekleurde
staafjes. In minderheid sterk gekleurde grovere diplococcenvormen.

in tegenstelling 3e miltcultuur een staafjesbeeld. Veel staafjes
bipolair gekleurd en 2 staafjes in eikaars verlengde. Soms neiging
tot ketenvorming der korte staafjes.

Enorm veel, slechts matig gekleurde, slanke, vrij lange gekorrelde
staafjes; hier en daar aanwijzing knotsvorm. Ook veel kortere
staafjes, soms commavormen. Een uitgesproken staafjesbeeld,
gekorrelde staafjes, bipolair gekleurde staafjes, geen knotsvormen.

macroscopisch 2 kolonietypen te zien. Tussen de kleine door-
schijnende kolonies meerdere grote witte.

kleine kolonie: korte staafjes, dikwijls éénzijdig sterker gekleurd,
bipolair gekleurde staafjes, geen uitgesproken
gekorreld beeld,
grote kolonie: hetzelfde beeld als kleine kol.
overwegend lange gekorrelde staafjes. Vrij veel knotsvormen,
V en Y groepering. Neiging tot ketenvorming der gekorrelde
staafjes, hetgeen te zien is aan de knotsen in de keten.

overwegend korte staafjes, waarvan dikwijls 2 in eikaars verlengde.
Slechts enkele gekorrelde langere staafjes, weinig knotsvormen.

Heel korte staafjes, soms niet vast te stellen
zijn. Verder bipolair gekleurde staafjes en

1. macroscopisch waren de geisoleerde culturen uit milt, vlees en enkele
malen uit thrombus aangelegd — rein.

2. de onder 1 genoemde culturen zijn voor een gedeelte op de bloed-
agarplaat uitgespateld, het bleken reinculturen te zijn.

3. de ontwikkeling der kolonies op de oorspronkelijke voedingsbodem,
dus direct uit het dierlijk lichaam, was traag. Op de vleesculturen en
in mindere mate op de miltculturen werden 2 groeivormen waar-
genomen, doch op i voedingsbodem slechts 1 type.

4. bacterioscopisch werden in de vele culturen 2 typen van bacterie-
votmen waargenomen n.1. polymorphe staafjes- en coccenvormen.

5- het gegranuleerd zijn der bacteriën trad bij de staafjesvorm sterk op
de voorgrond. Veelal werden knotsvormen gezien en palissade, V en Y
groepering der bacteriën.

6. het was meermalen onmogelijk vast te stellen of de staafjesvorm dan
wel de coccenvorm te zien was.

7. in eenzelfde preparaat werd meermalen naast de staafjesvorm ook
de coccen- en diplococcenvorm aangetroffen. Ditzelfde beeld was ook
in uitstrijkjes van thrombusmateriaal geen zeldzaamheid.

Alvorens nader in te gaan op het bacteriologisch onderzoek volgen hier-
onder in het kort enkele opmerkingen aangaande de clinische en sectie-
bevindingen der 41 koeien met endocarditis.

Endocarditis werd steeds waargenomen bij min of meer uitgesproken
wrak vee, bij rijp slachtvee werd de afwijking niet gezien. Locomotie-
stoornissen waren op de voorgrond tredende verschijnselen. Deze uiten
zich in verschillende vormen: liggend aangevoerd met gezwollen en soms
pijnlijke gewrichten, kreupel met een chronische ontsteking van 1 of meer
gewrichten met atrophie der spieren. Spéciaal het kniegewricht schijnt
hiervoor gepraedisponeerd te zijn. Verder een stramme stijve gang zonder
clinische afwijkingen aan de gewrichten. Een enkele maal werden oedemen
aan kossum en in de kaakstreek gezien, echter niet zo sterk als bij trau-
matische pericarditis, geen of geringe stuwing in de venae jugulares.
Meermalen werd een stotende ademhaling opgemerkt. De meeste patiënten
hadden een normale temperatuur, cle overigen een matige verhoging
(39-40° C).

tricuspidalis en mitralis: 4 X.
mitralis en aorta: 1 X.
aorta: 3 X.
pulmonalis: 1 X.
parietalis kamer rechts: 1 X.
niet genoteerd: 2 X .

Het verruceuze karakter trad op de voorgrond, ulcereuze endocarditis
werd niet waargenomen. In enkele gevallen was de oppervlakte van de
thrombus glad, een fibrinekapsel, waarin een reukloze, soms korrelige
detritus massa. Op doorsnede waren de thrombi veelal lamelachtig opge-
bouwd. Fibrineuze vliezen waartussen kleine spleten gedeeltelijk gevuld
met een verweekte reukloze geel-grauwe, soms korrelige massa. Een uitge-
sproken pyogeen karakter werd niet gezien. Aan de bases, op de aan-
hechtingsplaatsen aan de valvulae was het weefsel veelal sterk fibreus.

aanwijzingen, dat de geslachte koe lijdende was aan een endocar-
ditis. De volgende afwijkingen werden gezien:
uitsluitend petechien: 13 <.

speldeknop tot erwt grote geel-witte en haemorrhagische infarcten,
bovendien petechien: 4 X.
geel-witte infarcten zonder petechien: 9 X.
veretterde infarcten en carunculi met petechien: 4 X.
veretterde infarcten zonder petechien: 5 X.
geen afwijkingen of gering hydraemisch: 6 X.
meerdere malen werden cavernen aangetroffen gevuld met een
geel-grijze detritus massa, verder pneumonischc haardjes, 1 maal
een ichoreuze pneumonie met aansluitende pleuritis, 3 maal een
thrombus.

enkele malen een abscesje. In aansluiting aan traumatische peri-
carditis werd geen endocarditis gezien.

meestal een normaal aspect, enkele malen geringe zwelling, 1 maal
sterk gezwollen. Infarcten en abscesvorming bij uitzondering,
soms geringe degeneratie, enkele malen necrotische haarden,
I maal een thrombus.

I maal haemorrhagische infarcten, enkele malen abscesjes en
chronische mastitis.

in de broekspieren enkele malen oude abscessen. Inhoud een geel-
grijze dun vloeibare iets stinkende etter met concrementen.
13 maal werd een uitgesproken arthritis waargenomen, waarvan

II maal een één- of beiderzijdse gonitis. De synovia vermeerderde,
min of meer troebel en geelbruin, fibrinevlokken en soms stukjes
weefsel gelijkend op afgestorven vetweefsel. Meermalen waren de
gewrichtskammeii aan de buitenzijde bedekt met een geel beslag,
dat gemakkelijk te verwijderen was. Onder dit beslag was het
kraakbeen licht geusurcerd, de polijsting van het gewrichtskraak-
bccn was verdwenen. In andere gewrichten zonder uitgesproken
arthritis werd zeer vaak sterke usuur gezien, waarbij het gewrichts-
kraakbeen en het been was weggevreten met gevolg scherpe bee 11-
randen in het gewricht. Deze afwijking werd eveneens vaak gezien
in gewrichten van wrak vee, dal niet lijdende was aan endocarditis.

Bacterioscopisch onderzoek der geïsoleerde culturen en van materiaal rechtstreeks
\' uit de thrombus.

Van alle culturen werden uitstrijkjes gemaakt en gekleurd met Löffler
methyleenblauw, van een groot gedeelte werd ook de Gramkleuring
verricht. Van de na 1 Jan. \'50 geïsoleerde culturen werd het bacterio-
scopische beeld nauwkeurig aangetekend. Hiervan volgen hieronder de
waargenomen bacterievormen.

coccen- en diplococcenvormen, staafjes, ketentjes palissadegcwijzc
gerangschikte staafjes of transversaal afgeplatte coccenvormen
(20—60).

coccenachtig beeld, soms in korte ketentjes en dan transversaal
afgeplat,
vleescultuur: als miltcultuur,
trombuscult.: coccenachtig beeld.

grove sterk gekleurde coccen-, diplococcen- en cadetvormen. Zwak
gekleurde staafjes.

korte bipolair gekleurde staafjes, langere gegranuleerde staafjes,
fijne slanke staafjes, niet gegranuleerd.

coccen-, diplococcenvormen met neiging tot ketenvorming,
niet vast te stellen óf gekorrelde zeer fijne staafjes óf coccenvormen.
coccen- en diplococcenvormen.

zwak gekleurde gekorrelde staafjes en fijne sterk gekleurde diplo-
coccenvormen.

gekorrelde staafjes, bipolair gekleurde staafjes en diplococcenvormen.
korte en langere gekorrelde staafjes, diplococcenvormen.
vrij lange gekorrelde staafjes.

langere gekorrelde staafjes, bipolair gekleurde staafjes, diplo-
coccenvormen, ketentjes diplococcenvormen (tot 10).
geen groei.

sterk gekorreld beeld. Er wordt getwijfeld tussen coccen en staafjes,
als miltcultuur.

korte en langere gekorrelde staafjes, neiging lol ketenvorming,
staafjes, bipolair gekleurde staafjes, langere gekorrelde staafjes,
staafjes en diplococcenvormen.

zeer korte staafjes, veelal in duplo in eikaars verlengde, bipolair
gekleurde staafjes en enkele langere gegranuleerde, in minderheid
diplococcenvormen.

korte staafjes, langere gekorrelde staafjes, enkele bipolair gekleurde
staafjes.

korte staafjes, langere gegranuleerde staafjes, diplococcenvormen.
korte staafjes, in minderheid langere gekorrelde.

i6. miltcultuur: korte niet gekorrelde staafjes, dikwijls 2 in eikaars verlengde,
bipolair gekleurde staafjes,
thrombus: overwegend zwak gekleurde zeer slanke staafjes, zwakke kor-
reling.

Niet van alle culturen zijn de eigenschappen onderzocht. Een beper-
king was noodzakelijk wegens dc omvangrijke werkzaamheden aan dit
onderzoek verbonden. Het onderzoek had plaats aan het Instituut voor
Infectieziekten der Rijksuniversiteit. De Directeur Prof\'. Dr. Jac. Jansen
dank ik ten zeerste voor de verleende gastvrijheid en de geboden hulp.
Tevens ben ik Mej. v. Dorssen, analyste aan genoemd Instituut, zeer
erkentelijk voor het vele werk, dat zij voor mij heeft verricht.

In bijgevoegde tabel zijn de verkregen resultaten vastgelegd. De cul-
turen 5, 6 en 7 zijn gekweekt uit milt en 2 vleesmonsters uit een en dezelfde
koe. Evenzo behoren de stammen 11 en 12 — 13, 14, 15—16 en 17—18
en 19, 20 en 21—22 en 23 paarsgewijze bij elkaar, geïsoleerd uit 6 patiënten.

geen duidelijk verschil in aantal tussen stam-
men, die troebeling gaven en die de bouillon
niet veranderden. Aard van het sediment óf
draderig öf korrelig.

de uitslag hiervan was onregelmatig; van de
stammen 5, 6 en 7 bijvoorbeeld, waarvan mag
worden aangenomen dat ze van één infectie
afkomstig zijn (n.1. van één rund en overigens

in eigenschappen gelijk) gaf 5 waarneembare
vervloeiing, 6 en 7 niet. Een door het Instituut
voor Infectieziekten van elders ontvangen stam
gaf geen, een door het Instituut vers geïsoleerde
stam wel vervloeiing.

i. vergisting van suikers de hexosen (glucose, galactose, fructose) en de
en alcoholen volgens bihexosen (maltose, lactose) werden vrijwel
Warren en Crowe: steeds omgezet, eveneens dextrine. Trehalose

in een derde deel der gevallen. Van de pentosen
werd xylose door de helft der stammen gesplitst,
rhamnose en arabinose niet. De trihexose raf-
finose en de polyhexose inuline werden geen
enkele maal veranderd.

De 6 waardige alcoholen mannitol, dulcitol
en sorbitol werden vrijwel steeds onveranderd
gelaten, het 3 waardige glycerol werd in 2/3
deel der gevallen omgezet. De glycosieden
aesculine en salicine bleven onaangetast.

Er werd geen verschil in culturele eigenschappen waargenomen tussen
de stammen, die bacterioscopisch uitsluitend een staafjesbeeld toonden
en de stammen, die een gemengd beeld van staafjes- en coccenvormen
te zien gaven.

Enkele stammen met uitsluitend coccenvormen hadden gedeeltelijk
bovenstaande eigenschappen, gedeeltelijk bleven zij in vergistingstactiviteit
ten achter bij de andere stammen. Ook het haemolyserend vermogen ver-
schilde.

Determinatie der bacteriën, die bacterioscopisch polymorphe staafjesbeelden toonden.

De volgende eigenschappen werden vastgesteld: Gram positief, min of
meer uitgesproken knotsvormen of eindstandige verdikking, de langere
staafjes gegranuleerd, de kortere meermalen niet, palissadegewijze gerang-
schikt, V en Y groepering, niet bewegelijk, aëroob, facultatief zuurvor-
ming in koolhydraten bevattende media, (vervloeiing van serumgelatine).
De genoemde eigenschappen komen overeen met die welke door Bergey
worden aangegeven karakteristiek te zijn voor de groep der Corynebac-
teriën, waarvan de belangrijkste vertegenwoordiger is de Corynebacterium
diphtheriae. Van de tot de groep der Corynebacteriën behorende micro-
organismen zijn de eigenschappen voor een groot gedeelte onvoldoende
bekend om een geslachtsnaam toe te voegen, waarom zij samengevat
worden onder de naam diphtheroiden. Volgens Bergey zijn van een
aantal diphtheroiden de eigenschappen voldoende bekend om deze te
kunnen determineren. Als pathogene diphtheroiden voor het rund onder
natuurlijke omstandigheden noemt Bergey de Corynebacterium pyogenes en
C. renale. Als eigenschappen der C. pyogenes noemt Bergey de volgende:

beta haemolyse, coagulatie en zuurvorming van lakmoesmelk, vervloeiing
serumgelatine, geen nitrietvorming uit nitraten, geen indolvorming,
vergisting van glucose, lactose, sucrose, xylose, geen omzetting van raf-
finose, inuline, salicine, mannitol.

Volgens het bacterioscopische beeld van preparaten van alle oorspronke-
lijke (direct uit het dierlijk lichaam gekweekte) culturen werd de diagnose
gesteld: bacteriaemie door diphtheroiden. Van een gedeelte dezer cul-
turen werden ter determinatie de culturele en biochemische eigenschappen
vastgesteld. (Zie tabel). De eigenschappen der culturen i, 2, 3, 5, 6, 7,
11, 12, 16, 17, 20, 2i, 22 en 23 komen volledig overeen met die
welke door Bergey worden aangegeven karakteristiek te zijn voor Coryne-
bacterium pyogenes.

Uit het onderzoek is dus gebleken, dat onder de endocarditiden bij
koeien veroorzaakt door diphtheroiden er een aantal gevonden worden,
waarvan de C. pyogenes de verwekker is. De culturen 13, 14, 15, 18 en 19
gelijken zeer veel op de C. pyogenes, doch geven een enkele dubieuze reactie
te zien. Geheel uit de toon vallen de culturen 4, 8, 9 en 10.

De bacterievorinen in uitstrijkjes van de oorspronkelijke culturen uit
vlees en milt gaven geen moeilijkheden om vast te stellen, dat de bacteriën
ondergebracht dienden te worden in de groep der Corynebacteriën. Steeds
werden polymorphe staafjes in grote meerderheid waargenomen, in de
minderheid werden coccen- en diplococcenvormen gezien. In de aange-
legde subculturen wijzigde het corynebeeld zich soms heel sterk, zo zelfs,
dat de coccen- en diplococcenvormen in de eerste plaats de aandacht
trokken en de staafjesvormen op de achtergrond traden. Enkele preparaten
van subculturen vertoonden zelfs uitsluitend coccenvormen. Er werden
3 typen subculturen aangetroffen n.1. uitsluitend staafjesvormen, een ge-
mengd beeld van staafjes- en coccenvormen en uitsluitend coccenvormen.
In het eerste geval zou men geneigd zijn te spreken van een reincultuur
van diphtheroiden, in het 2e geval van een menginfectie van diphtheroiden
en coccen, in het 3e geval van een reincultuur van coccen. Gezien de uit-
gesproken corynebeelden in de oorspronkelijke culturen lijkt het meest
waarschijnlijke, dat de coccen- en diplococcenvormen een der pleomorphe
gedaanten zijn van de diphtheroiden, hetgeen hierop zou neerkomen, dat
er in wezen geen verschil bestaat tussen deze diphtheroid en deze coccus-
vorm. Hiertegen echter pleiten de biochemisch uitgewerkte culturen 4 en
9 in de tabel, die afwijkende reacties te zien geven t.o.v. het haemoly-
serend vermogen en de vergistingsactiviteit. Anderzijds echter kan gewezen
worden op meerdere mededelingen in de literatuur, waarin bij endocar-
ditis bij de mens gesproken wordt over een microorganisme met een
streptococcen en diphtheroide fase (Jensen en Morton) en over strepto-
coccen verkerend in de diphtheroide fase (Ferguson). Uit de literatuur
wordt de indruk verkregen, dat bij endocarditis bij de mens de strepto-
coccus het meest op de voorgrond treedt, in tegenstelling met de diphthe-
roiden of de diphtheroide fase. Bij de koe is deze indruk juist andersom,
de diphtheroid valt het meest op, terwijl de coccusvorm in de 2e plaats
de aandacht trekt.

in enkele gevallen uit een gewricht en thrombus, geen andere bacteriën
werden gekweekt dan diphtheroiden met hun sterke polvmorphiteit. De
meeste uit thrombi aangelegde culturen waren spoedig overgroeid door
andere bacteriën, hetgeen toegeschreven wordt aan bezoedeling, daar
door het verruceuze karakter der thrombi het onmogelijk was de buiten-
zijde steriel te maken. Dat de thrombi niet primair door andere bacteriën
dan diphtheroiden geinfecteerd zijn is zeer aannemelijk, daar immers
bij primaire infectie door andere bacteriën ook deze uit vlees en milt
gekweekt zouden zijn.

Ten slotte nog een opmerking over de voorgeschreven keuringsbeslis-
sing bij koeien, die lijdende zijn aan een endocarditis en een bacteriaemie
door diphtheroiden. Daar de endocarditis veelal een ziektebeeld te zien
geeft van een septichaemie, toxinaemie of pyaemie dient de keurings-
beslissing genomen te worden volgens groep C, paragraaf i van het keu-
ringsregulatief. Bij positieve bacteriologische bevindingen in de skelet-
spieren is afkeuring imperatief voorgeschreven.

In groep D, paragraaf 3 van het keuringsregulatief wordt medegedeeld
welke këuringsbeslissing genomen moet worden bij vlekziekte der varkens,
waaronder volgens de opmerking ook begrepen worden de gevallen van
endocarditis. Worden in de skeletspieren uitsluitend vlekziektebacillen
aangetoond of moet geacht worden, dat de spieren deze bacillen bevatten,
dan dient voorwaardelijk goedgekeurd te worden onder voorwaarde van
sterilisatie. Nu is, zoals de ondervinding geleerd heeft, de corynebacterie
geïsoleerd uit vlees van koeien met endocarditis, niet nadelig voor de
volksgezondheid, evenmin treden schadelijke gevolgen op bij verwonding
tijdens het afslachten en verwerken van door deze bacterie geïnfecteerd
vlees. Het is echter wel bekend, dat de vlekziektebacil pathogeen voor de
mens kan zijn bij verwondingen tijdens de verwerking van vlekziekte-
bacillen bevattend vlees. Bij endocarditis van het varken met vlekziekte-
bacillen in de skeletspieren is wondinfectie bij de mens mogelijk, hoewel
aan schrijver hiervan geen voorbeelden bekend zijn.

Opgemerkt wordt echter, dat volgens het keuringsregulatief de keurings-
beslissing bij een bacteriaemie door vlekziektebacillen, hoewel pathogeen
voor de mens, gunstiger gesteld wordt dan die, welke voorgeschreven wordt
bij een bacterieaemie door de voor de mens apathogene corynebacterie
geïsoleerd uit de skeletspieren van koeien met endocarditis. Dit verschil
in keuringsvoorschriftcn bevredigt schrijver niet. Men kan zich op het
standpunt stellen, dat het vlees van het rund en het varken, respectievelijk
geïnfecteerd door de voor de mens apathogene diphtheroid en de patho-
gene vlekziektebacil, bruikbaar voor de consumptie gemaakt kan worden
onder voorwaarde van sterilisatie. Men kan ook de mening zijn toege-
daan, dat het vlees van slachtdieren lijdende aan een bacterieaemie uit
de consumptie dient te worden geweerd, dus ook het door vlekziekte-
bacillen geïnfecteerde vlees.

Volgens schrijvers mening is het in beide gevallen nodig in het keurings-
regulatief wijzigingen aan te brengen.

De indruk werd verkregen, dat gedurende de laatste jaren het aantal
waargenomen endocarditiden bij de koe groter is dan voorheen. Uit het
bacteriologisch vleesonderzoek bleek, dat van de 41 koeien met deze hart-

aandoening er 28 lijdende waren aan een bacterieaemie. Voor het nemen
van een vlugge juiste keuringsbeslissing wordt de gewoonlijk gebruikte
schuingestolde agarvoedingsbodem ongeschikt geacht. Bacterioscopisch
werden in de milt- en vleesculturen óf uitsluitend staafjes, óf uitsluitend
coccenvormen óf een gemengd beeld van beiden gezien. De staafjes werden
geïdentificeerd te behoren tot de groep der Corynebacteriën. De culturele
en biochemische eigenschappen van een beperkt aantal geïsoleerde cul-
turen gaven aanleiding de gevonden endocarditis diphtheroid identiek
te stellen met de voor het rund pathogene C. pyogenes. Andere dan de
hierboven genoemde bacterievormen werden in de milt- en vleesculturen
niet aangetroffen. De vraag wordt gesteld of de waargenomen coccen-
en diplococcenvorm een der polymorphe gedaanten is van de diphtheroid.
Bij endocarditis van de mens treedt de streptococcenvorm het meest op
de voorgrond in tegenstelling met de diphtheroide fase. Bij de koe valt
de diphtheroid het meest in het oog, de coccenvorm trekt in de tweede
plaats pas de aandacht. Volgens de bepalingen in het keuringsregulatief
is de keuringsbeslissing bij endocarditis van het varken met aansluitende
bacteriaemie door de voor de mens pathogene vlekziektebacil gunstiger
dan die bij endocarditis van de koe met aansluitende bacterieaemie dooi-
de voor de mens apathogene corynebacterie.

Tot\'w, J. F. Primair chronisch polyarthritis. Aanwinsten op diagnostisch en thera-

pcutisch gebied. lie bundel.
Hltyra en Marek. Specielle Pathologic und Thcrapie.
Von Ostertag. Fleischbeschau.
Bergi-.y. Manual of Determinative Bacteriology.

Welch, H., Tiiomsa, Mi rdoc.k and Ferguson. Subacute bacterial endocarditis pro-
duced in rabbits with streptococci that resemble diphtheroids.

McEvven, Alexander. Bunem. Bacteriologie and immunologic studies in arthritis.
J. of Laboratory and Clinical Medicine, vol. 21 1935.

Ferguson, Murdoch and Welch. The significance of streptococci that resembles
diphtheroids recovered from bloodculture in subacute bacterial endocarditis. J. Lab.
& Clin. med. 1934.

Tow and Wechsler. Diphtheroid bacillus as the cause of acute endocarditis. Am. J. Dis.
Child 44, 1932.

Koch and Mellon. The biological and clinical significance of diphtheroids in the

bloodstream. J. of bacteriology, vol. XIX 1930.
van Endt en v. d. Maas. De keuring van varkens met endocarditis verrucosa. T. v. D.
deel 74. afl. 15.

Van Diessen en Berkemeijer. De keuring van varkens met endocarditis verrucosa.
T. v. D. deel 74, afl. 5.

Opmerking: de door een accolade samengevatte stammen ziin afkomstig van één rund.

(Uit het Laboratorium van (Je Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland)
Directeur P. Sjollema.

Hoewel Listeriasis reeds bij vele diersoorten is geconstateerd en hierover
ettelijke publicaties werden geschreven is, voorzover ons bekend, tot nog
toe geen geval van een spontane Listeria-infectie bij de kanarievogels in
de literatuur bekend gemaakt. Wel is uit experimentele infecties bekend,
dat de kanarie een zeer gevoelig proefdier is. Dit was de aanleiding om het
volgende geval te beschrijven.

Op ii October j.1. ontvingen wij van de eigenaar van een kanarie-
volière een gestorven kanarie. Anamriestisch van betekenis was hierbij de
opgave, dat onder de duiven en kanaries van de eigenaar reeds een vrij
grote sterfte was opgetreden. Bij sectie van de kanarie werd het volgende
waargenomen: grote necrotische haarden in de lever, een sterk vergrote
milt, peritonitis fibrinosa en enteritis. De cultuur op serumagar, \'s avonds
geënt, toonde de volgende morgen een streptococachtige groei.
Microscopisch bleken de micro-organismen staafvormig, klein en Gram-
positief te zijn. Daar toen aan de mogelijkheid van Listeria reeds werd
gedacht, werden een bloedagarplaat en een bouillonbuis geënt. Op bloed-
agar vertoonden de koloniën /3-haemolyse, terwijl de bouillon binnen 24
uren zwaar troebel was met een gemakkelijk opwervelend, enigszins
taai (aaneen klevend) bezinksel. De bacteriën waren licht bewegelijk.

Met de bouilloncultuur werden twee muizen intracerebraal en één
subcutaan besmet. Een intracerebraal geïnfecteerde muis is na enkele
dagen gestorven, de anderen bleven in leven. Wij veronderstellen, dat de
hersenvliezen bij de overlevende ,,intracerebrale" muis niet zijn geper-
foreerd bij de injectie. Uit de dode muis werden de zelfde bacteriën direct
rein verkregen uit de milt, die grijze haardjes vertoonde, en uit de normaal
lijkende lever.

Een bezoek aan de kanarie-eigenaar leverde het volgende op: het
zoontje had een twintigtal duiven, waarvan vier ziek werden en later
stierven. Tijdens hun ziekte werden de duiven in de kanarievolière ge-
plaatst. Omstreeks deze tijd — de man wist niet precies, of het tijdens,
kort voor, of kort na deze periode geschiedde brak er een ziekte onder
de kanaries uit. Acht vogeltjes stierven, één ervan ontvingen wij. Ten
lijde van ons bezoek list de gezondheid van de pietjes, toen nog 22 in getal,
weinig meer te wensen over en ook bij de duiven was de lichamelijke
welstand in orde.

Wij zijn er dus niet in geslaagd een vaststaand aetiologisch verband te
leggen tussen de ziekte van de duiven en die van de kanaries, m.a.w.:
of de oorzaak van de Listeria-infectie van de kanarievogels bij de duiven
gezocht moet worden en zo ja, hoe de duiven zich hebben besmet, konden
wij niet nagaan. Misschien moet in dit verband gedacht worden aan het
feit, dat de buurman poelier is en ook viervoetig wild verhandelt.

fende cultuur te differentiëren. Dr. C. A. van Dorssen deelde ons mede,
dat de uitkomst van de differentiatie ook Listeria monocytogenes was.

A case of a spontaneous infection with Listeria monocytogenes in canaries is described.
Of 30 canaries in an aviary 8 birds died in a short time. The gross pathological lesions
were necrotic areas in the liver, tumefaction of the spleen and a fibrinous peritonitis-
pleuritis.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht Tel.
K 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

In het tweede gedeelte van Januari zal het Diergeneeskundig Jaarboekje 1951 ver-
schijnen en worden toegezonden aan de leden en candidaat-Ieden van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

De leden van de Redactie hebben opnieuw getracht dit Jaarboekje tol een zo be-
trouwbaar en volledig mogelijke bron te maken op het gebied van allerlei diergenees-
kundige wetenswaardigheden.

De Redactie heeft hierbij ook de medewerking verkregen van bijna alle dierenartsen.

Het Hoofdbestuur wil ook op deze plaats allen, maar in het bijzonder de leden van de
Redactie, hartelijk dank zeggen voor het vele werk, dat voor het tot stand komen van
dit boekje is verricht.

Zoals uit de toelichting op de nota, betreffende de contributie voor het jaar 1951
blijkt, is de definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting maatstaf voor het verschuldigde
bedrag aan contributie voor het lidmaatschap.

Ter voorkoming van misverstand wordt hieraan toegevoegd, dat onder deze defini-
tieve aanslag vanzelfsprekend wordt verstaan het totale bedrag aan Inkomstenbelasting,
dus inclusief het eventueel ingehouden bedrag aan Loonbelasting.

Leden-ambtenaren, die het abonnement voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
op naam van de betrokken diensten kunnen zetten, behoeven slechts de eigenlijke
contributie (J 30.—) aan de Maatschappij te voldoen. In dit geval moet aan het secre-
tariaat van de Maatschappij worden meegedeeld bij welke instantie het abonnement

In het verleden werd door de candidaat-leden van de Maatschappij een zogenaamd
studenten-abonnement betaald bij de uitgeefster van het Tijdschrift. Met ingang van
1 Januari 1951 is hiervoor een geheel andere regeling in de plaats gekomen. De candidaat-
leden betalen n.1. voortaan evenals de gewone leden hun contributie rechtstreeks aan
<le Maatschappij.

Het Hoofdbestuur heeft deze contributie voor het jaar 1951 vastgesteld op ƒ 12.50.

Alle candidaat-leden worden verzocht dit bedrag zo spoedig mogelijk, maar in elk
geval vóór 1 Maart 1951, te storten op gironummer 511606 ten name van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Daar de meeste candidaat-leden niet zullen beschikken over een girorekening, is
aan deze aflevering een ingevuld stortingsformulier toegevoegd, waarmee de contributie
op gemakkelijke wijze kan worden voldaan.

Men wordt dringend verzocht dit bedrag op tijd te voldoen ter voorkoming van
onnodige administratie en onkosten.

Direct na i Maart zal per kwitantie worden beschikt over eventueel nog openstaande
posten.

De Europese Zoötechnische Federatie, die ten doel heeft de Europese dierlijke pro-
ductie te verbeteren, heeft besloten een internationaal vergelijkend examen in te stellen
voor de aanwerving van een algemeen secretaris met als residentie Rome, de zetel
van de Federatie.

Aan het examen kan worden deelgenomen door inwoners der Europese landen, die
de minimumleeftijd van 25 jaar hebben bereikt, hoger onderwijsdiploma\'s bezitten en
kennis hebben van Zootechniek en technische administratie. De sollicitanten zullen
vloeiend Frans en hetzij Engels of Duits moeten kunnen spreken en schrijven, terwijl
van de andere taal goede kennis aanwezig moet zijn.

De sollicitaties, die de levensbeschrijving van de candidaat moeten bevatten en
geschreven moeten zijn in de Franse taal, moeten worden gericht aan het secretariaat
van de Federatie (Rome, Via Quintino Sella 54) en wel vóór 10 Maart >951.

Indien de candidaten een directie-functie hebben bekleed, worden zij verzocht te
vermelden, hoeveel mensen onder hen hebben gewerkt.

De sollicitaties moeten vergezeld gaan van gedetailleerde referenties en originele
publicaties.

Het salaris van de algemeen secretaris van de Federatie zal, in principe, 10.000 Zw.
Frs. bedragen, waaraan eventueel gezinstoelagen kunnen worden toegevoegd.

De verbintenis zal voorlopig gelden voor een proeftijd en zal eventueel kunnen worden
voortgezet door een contract van langere duur.

Omtrent de aard van de werkzaamheden kunnen via het Secretariaat van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde informatie worden ingewonnen.

Aan de groep dierenartsen, die op 31 Juli 1951 hun 40-jarig jubileum als dierenarts
hopen te gedenken, moet nog worden toegevoegd collega Dr. F. W. Tervoert. Meddose-
straat 66, Winterswijk.

van de vergadering der Groep „Directeuren van Vleeskeuringsdiensten",
gehouden op 11 November 1950.

Als te 11.05 ^uur de Voorzitter Dr. D. M. Hoogland de vergadering, die gehouden
wordt in de sectiezaal van het Pathologisch Instituut, opent, zijn aanwezig als gasten
de Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid E. J. A. A. Quaedvlieg, de Inspecteurs
van de Volksgezondheid Dr. S. G. Zwart en Dr. J. M. van Vloten en de Secretaris
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde Dr. W. A. de Haan, als introducé Dr. H. H.
Vink en 41 leden.

De Voorzitter heet alle aanwezigen, in \'t bijzonder de gasten en de spreker van deze
morgen, Prof. J. H. ten Thije, hartelijk welkom en spreekt zijn blijdschap uit over de
llinke opkomst. Tevens maakt de Voorzitter van deze gelegenheid gebruik Prof. ten
Thije te complimenteren met het pas verworven Ere-lidmaatschap van de Mij. voor
Diergeneeskunde.

Daarna neemt Prof. ten Thije het woord en vertoont ons een indrukwekkende col-
lectie van pathologisch-anatomische preparaten, zowel gefixeerd als vers materiaal,
afkomstig uit de sectiezaal van het Instituut en wat verschillende collega\'s hebben inge-
zonden: (o.m. tuberculose bij het paard, waarbij zich tumorachtige knobbels bevinden in
omentum, mezemterium, op de darmserosa en in de longen, doch merkwaardigerwijze
de milt en beenderen niet zijn aangetast; een geval van tuberculose van vnl. de sereuze
vliezen bij een paard; t.b.c. van de longen van een schaap en longen van schapen door-
zaaid met parasitaire haarden; distomatose van varkenslevers; leukose bij een varken;
mond- en klauwzeer bij biggen, waarbij vooral de septische verschijnselen op de voor-
grond treden i het hart slechts weinig aangetast); een geval van aviaire t.b.c. bij het
varken; torsio testiculi bij een varken; verschillende gevallen van tumoren, worm-
aneurysmata bij runderen en paarden; een geval van hartsdilatatic bij een varken me.
muskaatlever enz. en natuurlijk ook talrijke gevallen van t.b.c. bij het rund in al zijn
verschijningsvormen.

Het geheel is op de praktijk van de vleeskeuring ingesteld en op de hem eigen, over-
duidelijke en prettig-eenvoudige wijze leidt Prof. ten Thije zijn gehoor over de slinger-
paden van de Pathologische Anatomie.

Prof. ten Thije had zich hiervoor zeel veel moeite getroost en het resultaat is dan
ook prima.

De Voorzitter maakt zich tot tolk van de aanwezigen en dankt in hartelijke bewoor-
dingen de spreker, er op wijzend, dat feitelijk hier vanmorgen alle directeuren van
keuringsdiensten aanwezig hadden moeten zijn.

Te 14.45 uur wordt de vergadering heropend om de rest van de agenda af te werken.

Onder de ingekomen stukken is een uitnodiging van Burgemeester en Wethouders
van Winterswijk om het afscheid van Dr. F. W. Tervoert als directeur van het abattoir
aldaar op 29 September 1950 bij te wonen. De heren Dr. Hoogland, D. v. d. Veen
en M. Karsemijer hebben aldaar de Groep vertegenwoordigd en de Voorzitter heeft
bij die gelegenheid in een toepasselijk speechje namens de Groep een bloemstuk aan de
scheidende directeur aangeboden.

en als buitengewoon lid collega C. Favejee, ex-directeur van de vleeskeuringsdienst te
Leerdam (oud-lid van de Groep).

Een schrijven is binnengekomen van de Secretaris der Mij. voor Diergeneeskunde,
behelzende het verblijdend bericht, dat het rapport van de commissie Ubink over de
salarisregeling van Keuringsambtenaren (hoger personeel) binnen zeer afzienbare
tijd kan worden tegemoet gezien. Laten wij het hopen!

Een schrijven van de Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, waarin ons stand-
punt wordt gevraagd over het stempelen van slachtdieren. Een uitgebreide discussie
ontspint zich hierover en de tongen komen geducht los.

Algemeen is men van mening, dat het aantal stempels, dat op klein vee (schapen,
geiten, varkens, graskalveren, nuchtere kalveren en vette kalveren) krachtens de Wet
en de Gemeentelijke Verordeningen moet worden aangebracht, te groot is. Bovendien

komen er bij invoer in een andere gemeente (krachtens art. 8 der Wet) nog een aantal
stempelmerken bij.

Alvorens ons standpunt definitief te bepalen, zal deze aangelegenheid in de e.k. ver-
gadering der Groep opnieuw worden besproken.

Tenslotte deelt de Voorzitter mede, dat onze medewerking wordt gevraagd door de
Gezondheidsdiensten, opdat het slachten van reactiedieren ingevolge het nieuwe Tuber-
culosebestrijdingsplan een ordelijk verloop hebbe. Deze medewerking wordt gaarne
verleend op voorwaarde, dat deze reactiedieren van deugdelijke oormerken worden
voorzien, zodat geen signalementen behoeven te worden gecontroleerd of opgemaakt
en de administratie zo eenvoudig mogelijk zal worden gehouden. In een vergadering
met vertegenwoordigers van Gezondheidsdiensten is zulks toegezegd.

De volgende collegae hebben het lidmaatschap van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde aangevraagd:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen
. Is lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bij Koninklijk Besluit No. 24 d.d. 16 November 1950 is aan de Dirigerend Officier
der Rijkspolitie ie klasse Dr. H. J. Weekenstroo wegens verandering in de inrichting
van de dienst, met ingang van 1 Januari 1951 eervol ontslag uit zijn functie verleend.

Met ingang van dezelfde datum is hij door de Minister van Justitie benoemd tot
veterinair adviseur van het Corps Rijkspolitie.

Bij Koninklijk Besluit No. 101 van 21 December 1950 is Dr. H. J. Weekenstroo
benoemd (bij bevordering 1 tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

Het Hoofdbestuur wenst ook van deze plaats collega Weekenstroo van harte geluk
met deze Koninklijke onderscheiding.

Collega W. van Jaarsveld heeft zich gevestigd te Brummen (G.); Arnhemse-
staaat A 12 ^T.

Collega J. G. M. den Biggelaar, Uden, Maiktstrait 2 heeft zich geassocieerd
met collega P. L. L. Boelen te Uden.

In de nacht van 21 op 22 November 1950 overleed te Bennekom, de omgeving welke
hem zo dierbaar was, op 88-jarige leeftijd de Heer Aug. Diemondt Sr., die de grootste
hippoloog mag worden genoemd, die West-Europa gedurende de laatste generaties
heeft gekend.

Nadat hij zijn candidaats-examen in de rechten had afgelegd, trok hij zich op de
Veluwe terug, waar hij zijn grote hartstocht, het paard, kon uitleven. De verdiensten
\\an Diemont.liggen zowel op theoretisch als op practisch gebied.

Vele school- en rijpaarden werden door hem afgericht en het duurde maar korte tijd
voordat hij zelfs het moeilijkste paard onder appèl bracht. Hij ging hierbij uit van de
gedachte, dat hij slechts één leermeester had en dat was het paard zelf. Zijn stelregel
luidde: Laissez comprendre, laissez faire. Het zou hier te ver voeren om alle bekende
paarden te noemen, die hij heeft afgericht. Eén uitzondering moet hierbij worden
gemaakt voor het ook in het buitenland zeer beroemd geworden paard ,,Fils du Cid".

Door zijn grote kennis op hippisch gebied werd hij voor zeer velen de vraagbaak.
Met grote welwillendheid diende hij ieder, die zich tot hem wendde, van advies. Degene
echter, die bij hem kwam en niet serieus was, werd op zeer scherpe toon de les gelezen.

Zo was hij ook in zijn artikelen. Hij verbloemde in zijn artikelen nooit de waarheid
en durfde altijd de vinger op de wonde plek te leggen. Karakteristiek voor hem was,
dat hij zijn artikelen ondertekende met een vierkantje, waarmee hij te kennen wilde
geven, dat hij rechtuit wenste te zeggen, wat hij op zijn hart had. Helaas kreeg Diemont
hierdoor ook vele vijanden, maar dit belette hem niet voort te gaan op de weg, zoals
hij dacht, dat die het best was. Hij heeft op deze manier ook veel kunnen doen voor de
hippische sport; o.a. ageerde hij fel tegen liet couperen van de staart en het stang-
misbruik, terwijl hij het bekende „touwtje van Diemont" invoerde.

In de hippische wereld laat Diemont Sr. een plaats open, die niet gemakkelijk zal
kunnen worden aangevuld.

Laten allen, die hem hebhen gekend en van hem hebben geleerd, zijn nage-
dachtenis in ere houden.

From the Laboratory for Veterinary Physiology of the State University,
Utrecht. Head of the Department: Prof. Dr. C. Romijn)

THE ELECTROCARDIOGRAM OF THE NORMAL HORSE
USING THE TECHNIQUES OF EINTHOVEN AND WILSON

Until now the electrocardiographic registration of the heartbeat of the
horse has been performed by taking the leads in the manner described
by Einthoven. Although this method is a good one the diagnostic value
of it is not very great as the amplitudes of the electrocardiograms obtained
with the Einthoven technique show a wide variation. This can easily
be explained by the variation of the angle of electrical axis of the heart
which has a wide range, especially when using horses of different breeds
(different conformation), and the bipolarity of the leads.

Moreover in the deductions of Einthoven determined on the standing
horse, disturbing potentials derived from skeletal muscle contractions are
registered, especially when using the oscillograph type of galvanometer.

On this account a different technique was developed by Norr (1914,
1922) and Lautenschlager (1928) who already many years ago used
precordial leads which however were bipolar.

The unipolar technique introduced in later years by Wilson (1933)
for medical purposes have to my knowledge not been used for veterinary
clinical purposes. The use of the unipolar precordial lead ofTers the possi-
bilities of giving further details concerning the area of the heart lying
immediately beneath the precordial electrode. By using different positions
of the precordial electrode information is obtained concerning the state
of the whole heart. These precordial leads also appear to be influenced
to a much smaller degree by the angle of the electrical heart axis, through
which a source of considerable variation can be eleminated.

The purpose of this inquiry was to supplement the leads of Einthoven _
with a number of unipolar leads as used by Wilson, so as to determine
more exactly the changes of electrical potential during the contraction
of the heart in the normal horse.

Wilson\'s central terminal (CT) is obtained by connecting the three
extremities of the body with conductors each one having a resistance
of 5000 Q.

The connections of the wires with the galvanometer were as was
given by Goldberger (1942).

As it is impossible to connect spring-clip electrodes to the lower limbs
of the horse simple bandage electrodes are applied i.e. after the skin has
been moistened with 20 % saline. A zinc alloy wire is wound together
with a bandage which has been dipped in 20 % saline round the lower limb.

The second terminal was derived from an especially constructed spring
clip which could be fixed to any part of the body. This spring-clip is made
from copper and is prevented from becoming detached by means of a

strong spring and a large number of blunt triangular teeth on the biting
surface. In fig. i the non insulated spring-clip is drawn.

Before the spring-clip is applied the skin area is well massaged with
electrode paste. The whole spring-clip with the exception of the biting
surface has been insulated with rubber.

Fig. 2 gives the scheme of the Wilson method of wiring.
In applying the Wilson technique to the horse the electrodes are placed
in such a way that they take up a constant position in relation to the heart.
It may appear through clinical applications of the lead described below
that some of them will become unnecessary or that others will have to
be added.

The investigation was performed with the Elmquist electrocardiograph
(Junior). Sixteen leads were taken from every one of the 30 horses used.
Most of them being Dutch breeds i.e. Belgian, Oldenburger, Geldcr,
Frisian; the others were cross breds.

The electrodes were applied to the back of the legs respectively
above the carpal joint and the tarsal joint, just at the place where
enough slack skin could be obtained to apply the electrode.

and a hands breadth to the left of the median line and a hands
breadth posterior to the olecranon proces;

b. unipolar lead from the 6th intercostal space on the thorax (left side)
on a horizontal line cutting the scapular-humeral joint;

the scapulo-humeral joint with the olecranon procès on the left
side; the electrode lies in the groove between brachialis biceps
muscles and the digital extensors;
b. as in 5 a but on the right side.

junction of the upper and middle thirds of a vertical line joining
the highest point of the withers and the sternum on the left side;
b. as in 6 a but on the right side.

The results of each of the 16 leads mentioned are set out individually
below. Moreover many figures show the different types of configuration
which were derived from these leads. A general review of the work done
is shown at the end of this publication (see table).

The auricular component has a mean amplitude of 0.08 mV and was nearly
in every case positive. In only one case the amplitude was — 0.05 mV.
The mean duration was o. 10 sec. Often the P wave was found to be diphasic.
QRS complex. The means of the deflections Q, R and S are respectively

— 0.08 mV, 0.44 mV and — 0.03 mV, while the mean duration of the
complex is o. 11 sec. In 8 out of 29 cases the QRS configuration was W
or M shaped and in one of these the QRS complex was about isoelectric.
The Q wave is always present but often very small. The S wave when
present is in every case shallow (fig. I/9).

P-R interval being the time consumed by the excitation wave travelling
from the S.A. node to the A.V. node, has a mean of 0.27 sec.

QjT interval which is the time interval from the beginning of the Q
to the end of the T has a mean of 0.48 sec.
RS-T junction. Always horizontal.

— 0.29 mV. In only one case the T wave was diphasic. Because of the
configuration of the T wave it was impossible to determine its duration.
The configuration of the E.C.G. resembled nearly (fig. I/g and I/20) in
23 cases while in 7 out of the 30 cases the configuration resembled fig.

P wave. Mean amplitude 0.20 mV. In 18 cases the amplitude was
diphasic. The mean duration was 0.12 sec.

QRS complex. The mean amplitudes of the Q, R and S waves are
respectively ■— 0.12 mV, -(- 0.69 mV and — 0.14 mV. The mean duration
was o. 11 sec. The Q wave was nearly always present but often very small.
The amplitude of the R wave ranged from 0.2 to 2.4 mV. The
downstroke of the R showed a notch in 6 cases (fig. II/4). In 8 cases a
small positive s wave as designated by Holzmann came after the normal
negative S wave (fig. II/21) which was nearly always present.

The configuration of the QRS complex was in 20 out of 30 cases as
in fig. 11/9; 6 of these containing a notch in the downstroke of the R wave
(fig. II/4). In 2 cases the notch resembles an R₂ as in fig. II/18 and in
2 cases there was a QS complex with a notch in the upstroke (fig. II/11).
In 4 cases the QRS was as in fig. II/10 in which there was a positive s
preceded by a deep S. In 2 other cases the configuration was as in fig. II/16
and finally in two cases the E.C.G. was as in fig. II/20.
P-R interval. Mean duration 0.28 sec.
QjT interval. Mean duration 0.51 sec.

RS-T junction was horizontal except in one case where it was slightly
depressed.

Projections of the electrodes in a saggital section of
the thorax from the horse as seen from the right side

negative in 7 cases (mean — 0.4 mV) while in 13 cases the T wave was
diphasic, always starting with a negative wave and followed by a positive.
The duration of the T wave could not be calculated exactly.

P wave. Mean amplitude 0.14 mV. In 12 cases the P wave was
diphasic. The mean duration was o. 11 sec.

QRS complex. The mean amplitudes of the Q, R and S waves were — o. 12
mV, 0.60 mV and - 0.18 mV respectively. The mean duration of the
QRS complex is 0.12 sec. The Q wave is nearly always present but often
very small. The R wave ranges from 0.2 mV to 1.6 mV. Often
there was a notch in the downstroke of the R wave in the same manner
as in fig. III/4. In six cases there appeared to be an QS complex mostly
followed by a positive s wave (fig. III/27).

The configuration of the QRS complex was in 8 cases as in fig. III/9,
having a shallow s wave, sometimes with a notched downstroke of the
R wave and in some cases with a very small Q, while in 8 cases the figure
was as depicted in III \'8 containing a sharp deep S wave. Moreover in
seven electrocardiograms the configuration was very much like the one
last mentioned, only the sharp S wave was now followed by a small blunt
positive s wave as in fig. III/16, III/1 7, III/24. This small positive s wave
was also always found in the 7 cases figuring a QS complex as in fig. III/io,
III/12, III/27.

T wave. In 17 cases the T wave was positive with a mean amplitude
of 0.40 mV; in the 13 other cases the T wave was diphasic and just like
lead 11 always starting with a negative followed by a positive wave. It
was also impossible to calculate exactly the duration of the T wave.

P wave. Is negative in all deductions. In 9 cases the negative wave
proved to be diphasic. The mean amplitude was — 0.09 mV and the
mean duration 0.12 sec.

QRS complex. Practically all the E.C.G.\'s were oflow voltage. Theamplitude
of the Q wave was zero nearly in every case and was very small when it
was present. The R wave was always present (except in one deduction)
but very small, the mean being 0.10 mV. The S wave was present
in every case and had a mean amplitude of— 0.36 mV. The mean duration
of the QRS complex was 0.11 sec. In 6 occasions the QRS complex was
\\V or M shaped and of very low voltage as in fig. Vr/11 and Vr/20. In 21
cases the shape of the QRS complex was as in fig. Vr/4 having an R wave
in every case but often of very low amplitude, while in 10 of these cases
the negative wave was followed by a positive s wave (see fig. Vr/10, Vr/26,
Vr/30). Moreover in 2 of these 21 cases the QRS complex was as in Vr/16
and Vr/18, a shallow negative wave being present after the S wave.

T wave. A positive wave was found in 14 cases (mean amplitude
• 0.28 mV) and a negative wave in 8 (mean amplitude o. 19 mV) while
in 6 cases there was a diphasic T always starting with a positive wave.

P wave. Mean amplitude — 0.03 mV. Mean duration 0.11 sec. In
only 5 cases the P wave was diphasic.

QRS complex. The Q wave was nearly always zero. The mean amplitude
of the R wave was 0.19 mV and that of the S wave — 0.21 mV. In
6 E.C.G.\'s the QRS complex was W or M shaped as in fig. V//24 and
V//30. In one case the QRS complex was isoelectric. The configuration
of the QRS complex was as in fig. V//10 in 12 cases, mostly including a
shallow S wave but sometimes having a sharp S as in fig. V//16. In 7 cases
the QRS was shaped as in fig. Vl/g, VI/17, VZ/21. In 2 cases there was
a QS complex and finally in 2 other cases it was as in fig. V//26.

P wave was nearly always positive with a mean amplitude of -f- o. 10 mV
and diphasic in 9 out of the 30 cases. The mean duration was 0.12 sec.

0.06 mV, 0.34 mV and — 0.09 mV respectively. In 9 cases the QRS
complex was as fig. V/75, V//20, Vf/28, having a sharp Q and S wave.
In 2 other cases the configuration was very similar except that the S wave
was shallow as in fig. V/79. In 12 cases the QRS complex resembled that
of fig. V//2I, V//24, possessing a positive s wave of low voltage after a
very small negative S wave. In 4 cases the QRS complex was W shaped
as in fig. V/711 and V/712 and finally in two others there was a QS complex.

T wave was positive in 15 cases and had a mean amplitude of 0.24 mV,
in all the others diphasic, always starting with a negative wave followed
by a positive one. Determination of the duration of the T wave was
impossible.

P wave. Mean amplitude 0.14 mV. The amplitude was positive in
all cases and diphasic in 14 out of the 30 cases. The mean duration was
0.12 sec.

QRS complex. The mean amplitudes of the Q, R and S wave were
- 0.04 mV, 0.19 mV and 1.1 mV respectively. The mean duration
was 0.12 sec. The QRS patterns could be classified as follows. In six cases
there was a QS complex as in fig. 312/26. Three E.C.G.\'s showed a deep
S wave preceded by a very small R wave without a preceding Q wave.
See fig. 3<2 20. In all others (21 E.C.G.\'s) there was an R wave of varying

amplitude followed by a deep S wave and preceded by a small Q wave
(see fig. 30/10; 30/21).

RS-T junction. Was depressed in 14 cases (see fig. 30/9) and in 16 others
horizontal.

T wave. Was diphasic in 20 cases starting with a negative wave. In three
cases there was a positive T and in six others there was a negative T wave.

P wave. Mean amplitude 0.04 mV. The amplitude was in 17 cases
positive and negative in 3 cases. In 7 E.C.G.\'s there was no P wave at all.
In six cases there was a diphasic P wave. The mean duration of the P wave
was 0.12 sec.

QRS complex. In most of the electrocardiograms no Q wave was to be
found and when there was a Q wave it was unmeasurably small. The
R wave had a mean amplitude of 0.16 mV. The mean of the S wave
was — 0.6 mV. The mean duration of the QRS was o. 11 sec. In four
cases there was a QS complex (see fig. 42/12). In 25 cases there was
an R wave of varying size (see fig. 40/6, 40/20, 40/26), while in 9 out
of these 25 cases a small Q wave was indicated.

T wave. Was diphasic starting with a negative wave in 10 cases and
positive in 18 cases (mean amplitude 0.27 mV).

Lead from the 6th intercostal space on the horizontal line
gutting the scapulohumeral joint on the left side (3b):

P wave. Was in each of the 30 E.C.G.\'s positive, had a mean amplitude
of 0.21 mV and a mean duration of o. 1 1 sec. In 11 of these cases the
P wave was diphasic.

QRS complex. Except in one case there was always a Q wave, having
a mean amplitude of 0.13 mV. In four of these E.C.G.\'s a small positive
q wave preceded the negative Q wave as in fig. 3b 5. The mean amplitude
of the R wave was 0.7 mV. In 3 cases the downstroke of the R wave
was notched. In neither of these cases was there an S wave present. Once
the QRS complex was W shaped and in 29 cases the configuration of the
QRS complex was as in fig. 36 9, 36/10, 3b/16. The mean duration of
the QRS was 0.12 sec.

T wave. The amplitude was positive in 3 cases (mean 0.2 mV), negative
in 20 cases (mean — 0.25 mV) and diphasic in 5 cases, two of them starting
with a positive wave and tree of them with a negative wave.

Lead from the 6th intercostal space on the horizontal line
cutting the scapulohumeral joint on the right side (4b):

the P wave was diphasic. The mean amplitude was — 0.06 mV and the
mean duration o. 11 sec.

QRS complex. The Qwave had a mean amplitude of— 0.08 mV, ranging
from zero to 0.4 mV (see fig. 46/10, 46/16, 46/32). The mean of the
R wave was 0.5 mV. In 7 cases the downstroke of the R wave was
notched as in fig. 46/22, except in one case there was no S wave. The
mean duration of the QRS complex was o. 11 sec.

T wave. In 11 cases the T wave was negative (mean — 0.17 mV) and
in 3 cases positive (mean 0.22 mV) while in 1 1 cases there was a diphasic
T wave, two of which starting with a negative and 9 of these starting
with a positive wave.

P wave. In every case negative with a mean amplitude of — 0.15 mV
and nearly always diphasic. The mean duration is 0.13 sec.

QRS complex. The Qwave may be very small in some cases, but is always
present and has a mean amplitude of — o. 11 mV. The R wave is always
present and has a mean amplitude of 1.00 mV. The S wave was always
absent. The mean duration of the QRS was 0.12 sec. The configuration
of the QRS complex of this lead was in all 30 cases as in fig. 3^/26.

T wave. Was diphasic in 12 cases, always starting with a positive wave.
In 17 cases the T wave proved to be negative and had a mean amplitude
of — 0.3 mV, while only once a positive T wave was found.

P wave. Was negative in every case, always being diphasic. The mean
amplitude was —0.15 mV and the mean duration 0.13 sec.

QRS complex. The amplitude of the Qwave ranged from zero to — 0.5111V,
with a mean amplitude of — 0.16 mV, while in 6 cases a small positive
Q wave preceded the negative Q wave as in fig. 4^/24. The R wave was
always present and showed a mean amplitude of 0.7 mV. The S wave
failed in every case. The mean duration of the QRS was 0.12 sec.

T wave. Was diphasic in 15 cases, always starting with a positive wave
and followed by a negative. In 13 cases the T wave was negative and
had a mean amplitude of — 0.3 mV.

P wave. Is negative except in 5 cases where it was found to be positive.
The mean amplitude was 0.05 sec. and the mean duration 0.11 sec. In
8 out of these cases the P wave was diphasic.

QRS complex. The amplitude of the Q wave ranged from zero to
0.30 mV. In 4 cases a small positive q wave preceded the negative
Q wave. The R wave was always present having a mean amplitude of
0.6 mV. The S wave failed in nearly every case and when it was present
it was barely measurable as in fig. 53/24. The mean duration of the QRS
complex was o. 11 sec. The configuration of the QRS complex was as in

T wave. Was diphasic in 8 cases, always starting with a positive wave,
and negative in 21 cases, having a mean amplitude of 0.24 mV.

P wave. Was negative in all cases having a mean amplitude of—o. 13 mV
and a mean duration of 0.12 sec. In 20 of these cases the P wave was
diphasic.

QRS complex. Except in two cases a Q wave was present having a mean
amplitude of ■— 0.20 mV. In 19 of all cases a positive q wave preceded
the negative Q wave. The R wave was present in every E.C.G. having
a mean amplitude of 0.4 mV. The S wave failed in every case. The
mean duration of the QRS complex was o. 11 sec. The amplitudes of the
QRS complex showed a great variation. In 12 cases the configuration was
as in fig. 56/15 and in 16 cases the QRS complex was as in fig. 5^/4, 5A 5,
5^/21. In only two cases the complex was shaped as in fig. 56 11.

T wave. Was diphasic in 21 cases always starting with a positive wave
and negative in 9 having a mean amplitude of — 0.28 mY.

Lead from the posterior edge of the deltoid muscle at the junction
of the upper and middle thirds of a vertical line cutting the highest
point of the withers, on the left thorax wall (6a):

P wave. Was negative except in 5 cases, the mean amplitude was
— 0.05 mV and the mean duration o. 13 sec. In 20 of these cases the P wave
was diphasic.

QRS complex. The Q wave and R wave were always present having a
mean amplitude of — 0.14 mV and -f- 1.1 mV respectively. In only two
cases a small positive q wave preceded the negative W wave. The S wave
always failed. The mean duration of the QRS complex was 0.13 sec. In
this lead the configuration of the QRS complex was uniform being in all
cases as in fig. 6a/16 and 60/26.

T wave. Was diphasic starting with a positive wave in 12 cases. In
16 cases the T wave was negative having a mean amplitude of —- 0.3 mY
and only once the T wave was positive.

Lead from the posterior edge of the deltoid muscle at the junction
of the upper and middle thirds of a vertical line cutting the highest
point of the withers on the right thorax wall (6b) :

P wave. In every case negative, having a mean amplitude of — 0.15 mV
and a mean duration of 0.14 sec. In 23 of these E.C.G.\'s there was a
diphasic P wave.

QRS complex. The Q wave was always present (mean amplitude
0.15 mV) and in 5 cases preceded by a small positive q wave. The
R wave is always present having a mean amplitude of 0.9 mV. The
S wave failed in every case. The mean duration of the QRS complex was
0.12 sec. The configuration of the QRS did not show a wide variation.
In all cases the configuration was as in fig. 6b 21. In two of these however
a fairly deep Q wave was found.

P-R interval. Mean duration 0.32 sec.
Q,-7" interval. Mean duration 0.32 sec.
RS-T junction. Always horizontal.

7" wave. Was diphasic starting with a positive wave in 16 cases. In
13 other cases the T wave was negative having a mean amplitude of
— 0.2 mV and only once the T wave was positive.

From 30 horses electrocardiograms were recorded by means of the portable Elmquist
electrocardiograph. Sixteen leads were taken from each horse i.e. the standard leads
of Einthoven, three unipolar extremity leads and ten unipolar precordial leads. The
technique of Wilson has been used to record the unipolar E.C.G.\'s. The precordial
leads especially show an exceptionally regular configuration.

Des électrocardiogrammes sont enregistrés chex 30 chevaux et de chaque cheval
16 déductions sont pris c.a.d. les trois déductions de Einthoven, trois déductions unipo-
laires des extrémités et dix déductions unipolaires praecordiales. La technique de
Wilson a été appliquée.

Elektrokardiographische Untersuchungen wurden durchgeführt am 30 herzgesunden
Pferdm. Von jedem Pferde wurden die 16 nachfolgenden E.K.G.\'s aufgenommen:
Drei Ableitungen nach Einthoven, drei unipolaire Extremitätableitungen und zehn
unipolaire Brustwandableitungen. Die unipolairen Ableitungen wurden aufgenommen
mit dtr Technik nach Wilson.

Holznann, M. (1945). Klinische Elektrokardiographie. Fretz & Wasmuth Verlag AG,
Zürth

Lauten\'SCHLAC.er, O. (1928). Diss. Giessen.
Nörr, J. (1914). Berl. tierärtzl. Wschr. 30, 549.
Nörr, J. (1922). Arch. wiss. prakt. Tierheilk. 48, 85.
WiLSOt, F. N., at at. (1934). Amer. Heart J. 9, 447.

De in 1925 op initiatief van de Nederlandse Slagershond en met in-
stemming van de Landbouworganisaties, Huidenclubs en Looiersbonden
opgerichte Runderhorzelbestrijdingscommissie, heeft getracht op vrijwillige
basis een bestrijding van de runderhorzel op te bouwen. De talrijke lezingen
en het op zeer ruime schaal verspreiden van propaganda-materiaal hebben
er toe geleid, dat ook in deze provincie de bestrijding op verschillende
plaatsen ter hand is genomen. Enkele afdelingen van de Friese Maatschappij
van Landbouw en verschillende zuivelfabrieken hebben getracht te komen
tot een effectieve organisatie, terwijl andere zuivelfabrieken hun mede-
werking gaven door het verstrekken van de z.g. runderhorzelzalf.

In verschillende gemeenschappelijke weiden werd er op toe gezien, dat
de dieren tegen de horzels behandeld waren alvorens ze toegelaten werden.
Ongetwijfeld was dit voor het eerste jaar een zeer hoopvol begin, dat de
mogelijkheid schiep om bij verdere uitbouw te leiden tot een succesvolle
bestrijding.

Het hoogtepunt van deze actie werd bereikt in 1928, doch reeds het
volgende jaar werd er over geklaagd, dat er in sommige streken geen schot
in de bestrijding zat. De goede resultaten, die in enkele streken reeds
behaald waren konden blijkbaar de veehouders in andere gebieden niet
voldoende activeren. Meermalen werd dan ook geconstateerd, dat de door
de zuivelfabrieken gratis verstrekte zalf ongebruikt in de stal bleef staan,
terwijl de dieren dicht bezet waren met horzelbulten.

In 1930 is de animo reeds sterk verslapt en in verschillende streken, waar
in voorafgaande jaren de bestrijding vlot was verlopen, is toen vrijwel niets
meer gedaan. Ongetwijfeld zal de inmiddels ingetreden landbouwcrisis
hierop invloed gehad hebben. Men krijgt sterk de indruk, dat de be-
grijpelijke moedeloosheid bij de veehouders ook aanleiding is geweest tot
een verminderde activiteit bij de organisatoren van de bestrijding.

De Heer C. Tenhaeff wees er in zijn jaarverslag over 1930 op, dat de
veehouders in het algemeen wel sterk afkerig waren van wettelijke dwang-
maatregelen, maar dat ze uit zich zelf, dus zonder wettelijke dwang, niet
genegen waren de runderhorzel te bestrijden, en hij pleitte dan ook voor
een wettelijke regeling.

De wettelijke maatregelen, waar reeds vroegtijdig door velen op aan-
gedrongen was, kwamen in 1942 tot stand in de vorm van het Runder-
horzelbesluit. Het tijdstip was echter zeer ongunstig. De opkomende
sabotage van overheidsmaatregelen in deze oorlogsjaren was niet geschikt
om een succes-volle bestrijding op te bouwen. Daarbij kwam, dat de datum
waarop het besluit in werking trad, n.1. 23 April, geen tijd liet om de
organisatie voor de bestrijding voor 1942 op te bouwen. In dat jaar werd
dan ook volstaan met het controleren, dat er op de veemarkten geen
runderen toegelaten werden, die met horzels bezet waren. Men kreeg

daarbij de indruk, dat er zeer vele dieren, zowel jonge als oude, aan-
getast waren.

In het najaar werd getracht de directeuren der zuivelfabrieken te
activeren om voor het volgende voorjaar de organisatie voor de bestrijding
op te bouwen. Een moeilijkheid temeer deed zich daarbij voor door het
ontbreken van medicamenten, zodat alles manuel verricht moest worden.

Een kleine hoeveelheid derrismaalrest, een afvalproduct met een laag
rotonon gehalte, die beschikbaar kwam in 1943 kon daar niet veel ver-
andering in aanbrengen. Het gebrek aan personeel aan verschillende
fabrieken en de verplaatsingsmoeilijkheden door een tekort aan fietsbanden
vormden grote bezwaren voor de organisatie van de bestrijding. Indien
deze bezwaren in vele gevallen niet reëel bestonden dan vormden ze toch
een gewild argument om te ontkomen aan de overheidsbepalingen. De
tegenzin van vele veehouders om vreemden op het bedrijf toe te laten
vormde in die jaren een officieel nooit uitgesproken, doch desniettemin
steeds aanwezige reden om de organisatie van de bestrijding zoveel mogelijk
te belemmeren.

Niettegenstaande deze belemmeringen hebben verschillende fabrieken
hun best gedaan de horzels krachtdadig te bestrijden. Hoewel de zeer
verschillende wijze van handelen van aangrenzende fabrieken vaak be-
zwaren opleverden, vooral doordat de aanvoergebieden geen scherpe
scheidingslijnen vertoonden, kon men over het eerste jaar van deze organi-
satie tevreden zijn en vormde zij een basis waarop met kans op succes
verder gebouwd kon worden.

De ervaringen van dit eerste jaar wezen er op, dat de behandeling in
de weide veelal onvoldoende is geweest. Reeds in 1928 is het zelfde waar-
genomen en het viel niet te verwonderen, dat onder de zoveel moeilijker
omstandigheden in de oorlog dat opnieuw geconstateerd moest worden.

Uit de resultaten van de controle kreeg men sterk de indruk, dat men
van het initiatief der veehouders om zelf te onthorzelen niet teveel moest
verwachten en toch is de opzet van deze bestrijding geweest dat men
hierop trachtte te bouwen. Het hoofddoel was n.1. dat de onthorzeling
door de fabrieken op gang gebracht en gestimuleerd zou worden en dat
van fabriekswege voorgegaan zou worden in de behandeling. De veehouder
zelf kon dan later de behandeling voleindigen. Dit kwam er dus op neer,
dat de fabriek de behandeling op stal verrichtte, terwijl de aanvullende
behandelingen in het land door de veehouders verricht zouden moeten
worden.

Het is voldoende gebleken, dat dit alleen mogelijk is wanneer het ge-
meenschapsgevoel der aangesloten veehouders een hoog peil bereikt heeft
of wanneer de interne organisatie van de fabriek voldoende krachtig is
om een strenge controle van fabriekswege bij de aangeslotenen te gedogen.

Gedurende het jaar 1943 heeft het de ambtenaren van de Veeartsenij-
kundige Dienst aan tijd ontbroken om door speciale stal- en weide-
inspecties de naleving van het runderhorzelbesluit te controleren. Om toch
enigszins een overzicht te verkrijgen van hetgeen er in de provincie was
gedaan, werd een rondschrijven gezonden aan de directies der zuivel-
fabrieken met het verzoek verschillende vragen, de bestrijding betreffende,
te beantwoorden.

Van de 100 aangeschreven fabrieken gaven 37 op, dat door hun personeel
één of meermalen een bezoek gebracht en een behandeling ingesteld was.

22 beperkten\' hun bemoeiing tot het zenden van een circulaire aan de vee-
houders of tot het verstrekken van medicamenten. 34 deden niets en 7
antwoordden zelfs niet eens.

Ieder, die bekend is met de wijze waarop in de oorlogsjaren dergelijke
gegevens werden verstrekt zal zonder twijfel van mening zijn, dat deze
gegevens bovendien nog een veel te gunstig beeld geven.

De steeds moeilijker wordende omstandigheden brachten mee, dat er
in 1944 zeer weinig van de bestrijding is terecht gekomen en de naderende
bevrijding beheerste in 1945 zodanig het denken en doen van de gehele
bevolking, dat er geen plaats was voor attentie aan de runderhorzel-
bestrijding.

Tweemaal is dus de runderhorzelbestrijding ingezet, beide keren met
een bevredigende belangstelling in het eerste jaar, die alle kansen bood
voor een verdere uitbouwing.

Eenmaal bluste de moedeloosheid tengevolge van de naderende land-
bouwcrisis het enthousiasme van de organisatoren en vele veehouders voor
de bestrijding, de andere keer lieten het enthousiasme voor de naderende
bevrijding en de moeilijke oorlogsomstandigheden geen ruimte voor een
lauw opgezette campagne.

Het Runderhorzelbesluit, dat in 1944 nog een nuttige aanvulling in zijn
bepalingen gekregen heeft, onderging hetzelfde lot als de meeste in de
bezettingstijd genomen maatregelen, doch werd spoedig daarna, n.1. bij
Besluit van 5 September 1945 weer in werking gesteld.

Hoewel deze datum alle tijd liet om de organisatie voor de bestrijding
in het volgende voorjaar op te bouwen waren daarmede de moeilijkheden
niet opgelost. De geweldige activiteit, die allerwegen ontplooid werd om
de door de oorlog en de bezetting geslagen wonden te herstellen, namen
zozeer alle energie in beslag, dat het in deze tijd moeilijk was de belang-
stelling te concentreren op de bestrijding van de runderhorzel. Daarbij
kwam, dat het tekort aan medicamenten een rationele bestrijdingswijze
verhinderde. Derris, dat bekend staat als het beste bestrijdingsmiddel, was
n.1. niet te krijgen en van de bestrijding is dan ook niets terecht gekomen.
Onder deze omstandigheden werd er uit de aard der zaak ook slechts
vluchtige aandacht besteed aan de aanwezigheid van horzels bij de run-
deren, die op de markten aangevoerd werden.

Dank zij de activiteit van de Heer L. P. de Vries, destijds Inspecteur
van de Veeartsenij kundige Dienst, in algemene dienst, gelukte het in het
voorjaar van 1947 een hoeveelheid derris ter beschikking te krijgen, die
het mogelijk maakte de bestrijding van de runderhorzel opnieuw ter hand
te nemen. Het overleg tussen de ambtenaren van de Veeartsenijkundige
Dienst en de Gezondheidsdienst voor Vee in de provincie Friesland leidde
er toe, dat de Directeur van de Gezondheidsdienst trachtte de leiding van
de zuivelfabrieken te activeren om de organisatie van de fabrieken in te
schakelen bij de bestrijding. Bij de voorgaande acties was n.1. duidelijk
gebleken dat het overlaten van de behandeling aan de individuele vee-
houders over \'t algemeen moeilijk tot tastbare resultaten leidde.

Als richtlijn werd aangenomen, dat het personeel van de fabrieken de
behandeling uitvoerde. Daartoe werd driemaal rond gegaan bij de vee-
houders. De eerste keer in Maart, zo kort mogelijk voordat de pinken in
de weide werden gelaten, de tweede en derde maal in de loop van de
maanden April en Mei.

Vele fabrieken hebben gehoor gegeven aan deze oproep doch daarnaast
waren er vele die slechts een gedeeltelijke behandeling instelden of de
bestrijding geheel overlieten aan de boer. Vooral de laatste behandeling
in de maand Mei werd zeer bezwaarlijk gevonden.

In de weidestreken is men dan reeds bezig met de eerste grasoogst, terwijl
in de bouwstreken deze maand ook vele werkzaamheden meebrengt, zodat
het voor het rondgaande personeel van de fabrieken moeilijk is de nodige
hulp van de boer te krijgen. Speciaal dan is het begrijpelijk, wanneer het
jongvee ver van de boerderij geweid wordt zoals zo vaak het geval is.
Toch kan deze laatste rondgang zo slecht ontbeerd worden, waarschijnlijk
is het zelfs de belangrijkste.

Het is n.1. opvallend, dat het grootste deel van de larven dat bij de
oudere dieren, waaronder men in dit geval ook de ruim 2 jarigen moet
rekenen, gevonden wordt, zo laat tot ontwikkeling komt. Ook bij het
jongvee treft men vaak larven aan, die pas laat rijp worden. Bij een be-
handeling op stal worden deze in elk geval niet bereikt.

Sommige fabrieken beperkten hun handelingen tot het verstrekken van
de medicamenten op aanvrage, anderen stuurden ze aan alle veehouders,
hetzij, dat dit gratis gebeurde, hetzij dat er voor betaald werd. Een enkele
stuurde driemaal een schrijven rond wanneer het de tijd van behandeling
was om de veehouders te attenderen op hun plicht; enkele deden hele-
maal niets.

Als medicamenten werden vooral gebruikt de z.g. runderhorzelzalf, die
geleverd werd door de Coöp. Stremselfabriek en het Derrispoeder, dat via
de Gezondheidsdienst voor Vee verstrekt werd aan de fabrieken. Enkele
pasten nog de manuele methode toe. De meeste fabrieken geven dc voor-
keur aan de derrisbehandeling omdat deze eenvoudiger en vlugger, en
dus goedkoper, goed toe te passen is.

Een bezwaar was de grote hoeveelheid materiaal die meegevoerd moest
worden daar het middel eerst 24 uur voor het gebruik in de io-voudige
hoeveelheid water moet trekken. Het kon dus niet onmiddellijk voor het
gebruik op de boerderij gemengd worden, zodat heel wat water versleept
moest worden. Een goede organisatie van de expeditie naar de bedrijven
met de melkrijders kon deze bezwaren grotendeels limiteren.

Enkele fabrieken gaven de voorkeur aan de zalfbehandeling juist van-
wege het gemakkelijke transport terwijl hierbij misschien nog rekening
gehouden moet worden met de ideële gedachte van de coöperatie.

Dc deelgenoten van de coöperatieve Stremselfabriek, die als een top-
coöperatie van verschillende coöperatieve fabrieken gezien moet worden,
hadden natuurlijk een neiging het product, de zalf, van hun eigen organi-
satie te betrekken.

Bij de controlerende bezoeken op de verschillende bedrijven is sterk de
indruk verkregen, dat de behandeling met derris in de regel beter resul-
taten afwerpt dan die met zalf.

Het is moeilijk te zeggen, of dit toe te schrijven is aan het medicament
of aan de omstandigheid, dat een goede behandeling gemakkelijker uit-
voerbaar is met derris.

Uit dit alles blijkt, dat er van eenheid in de behandeling nog weinig
sprake is, doch het feit, dat 42 fabrieken de bestrijding zelf ter hand hebben
genomen, stemt zeer hoopvol.

is voor mij de aanleiding geweest om de controle op de naleving van het
Runderhorzelbesluit zo krachtig mogelijk uit te voeren. Daarbij is van
de gedachte uitgegaan dat het doel van het Runderhorzelbesluit is de
horzels te vernietigen. Dit laatste geschiedt het beste door een goed ge-
organiseerde bestrijding. De controle op het naleven van het besluit moet
dus zodanig zijn, dat zij een stimulans is voor het goed organiseren van
de bestrijding en zij mag nimmer ontaarden in een jacht naar verbalen.

De bovenstaande overweging bracht mee, dat wanneer er een overtreding
geconstateerd werd bij een leverancier van een fabriek die de bestrijding
van de horzel goed georganiseerd had, hetgeen blijken moest uit andere
inspecties in het rayon, dan werd als regel geen proces-verbaal opgemaakt.

Men kan mij tegenwerpen, dat uit de overtreding reeds blijkt, dat de
organisatie van de fabriek niet goed is geweest, doch het is duidelijk, dat
wanneer men een controle houdt vlak voor de 2e of 3e behandeling men
zeker zich ontwikkelende larven zal vinden vooral in dit eerste jaar van
de bestrijding toen het aantal horzelbuiten zo ontstellend groot is geweest.

Vanaf het begin van April werd er een verscherpt toezicht gehouden op
de aanvoer van dieren met horzelbulten op de markten. Dit werd uitge-
voerd door bij elke ingang voor runderen een opzichter van de Veeartsenij-
kundige Dienst toe te voegen aan de daar gestationeerde dierenarts. De
werkzaamheden van de opzichters waren, dat zij zich speciaal belastten
met de horzelcontróle.

Bij aanwezigheid van horzelbuiten werd nagegaan of deze levende
larven bevatten door ze uit te drukken. Zo ja, dan werden de dieren door
het personeel behandeld met derris en na betaling voor de behandeling
toegelaten op de markt. Deze gang van zaken werd om practische redenen
toegepast. Immers, indien de dieren zonder meer geweigerd zouden worden,
zouden ze waarschijnlijk buiten de markt in stallen of transportwagens
verhandeld worden. Ze zouden dan gemakkelijk aan het toezicht ont-
trokken worden.

Indien de uitgedrukte larven rijp waren en bovendien talrijk voorkwamen
werd een gedragslijn gevolgd, die kon leiden tot een proces-verbaal van
de eigenaar, als de persoon, die opdracht gegeven had tot het vervoer van
het dier naar de veemarkt en die dus in de zin van art. 4 van het Runder-
horzelbesluit beschouwd kon worden als de persoon die het betreffende
rund deed aanvoeren. Bij de aanvoer was als regel de eigenaar niet aanwezig
en zo hij wel tegenwoordig was, dan zou de onrustige omgeving van de
ingang van een veemarkt minder geschikt zijn om een verdachte te horen.

De dienstdoende opzichter maakte dan een verklaring op van ongeveer
de volgende inhoud.

dat naar deze veemarkt werd aangevoerd een rund, waarbij
onder de huid niet gedode runderhorzellarven aanwezig
waren, welke aanwezigheid bleek door bulten.
Meerdere larven werden uit de bulten geknepen en ter hand

gesteld aan de Inspecteur-Districtshoofd van de Veeartsenij-
kundige Dienst te Leeuwarden.

Ten aanzien van het bedoelde rund was derhalve gehandeld
in strijd met artikel 4 van het besluit van de Secretaris-
Generaal van het Departement van Landbouw en Visserij
ter bestrijding van de Runderhorzel (Runderhorzelbesluit;
van 22 April 1942, no. 4842, Afd. III, Directie van de Land-
bouw (Ned. Stct. van 22 April 1942, no. 77).
Bovengenoemd besluit is bekrachtigd door het Besluit van
5 September 1945 S. No. F. 162.
Bedoeld rund was gekenmerkt:

Hieraan werd zo mogelijk toegevoegd een verklaring van de Inspecteur,
dat de hem getoonde larven rijp en niet gedood waren, van ongeveer de
volgende inhoud.

Ondergetekende, Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst te
Leeuwarden verklaart, dat de runderhorzellarven, die hem heden door de

Deze beide verklaringen werden gezonden naar de plaatselijke politie
met het verzoek de verdachte te horen en proces-verbaal op te maken.

Op de eerste marktdag te Leeuwarden waar controle uitgeoefend werd,
werden 60 dergelijke verklaringen afgegeven. De volgende marktdag
leverde weer 60 op, doch op de derde was het aantal reeds gedaald tot 17.
Op de volgende marktdagen, die reeds in de maand Mei vielen, werden
er een tiental verzonden en dit aantal werd niet meer overschreden.

Deze cijfers hebben alleen betrekking op de Leeuwarder markt. Vanzelf-
sprekend waren die aantallen te Sneek en de verdere kleinere markten
zeer veel kleiner.

De controles bij de ingang van de markt verliepen zeer vlot, zodat
afgezien van de eerste dag, de aanvoer niet noemenswaard werd vertraagd.

De dieren die voor de behandeling tijdelijk vastgehouden werden bij de
ingang veroorzaakten voor de veevervoerders wel enige lasten, omdat ze
naderhand weer opgehaald moesten worden. Spoedig kwam het dan ook
zo ver, dat vele vrachtrijders weigerden onbehandelde dieren naar de
markt te vervoeren.

In de maanden Mei en Juni werden door de opzichters van de Vee-
artsenijkundige Dienst, bij wijze van steekproef, talrijke inspecties in de
provincie uitgevoerd. Ook hierbij werden vele malen overtredingen ge-
constateerd. De hierbij gevolgde gedragslijn was overeenkomstig die bij
de marktcontröle. De daarbij gebruikelijke verklaring, waarvan het model
als volgt was, werd weer opgezonden aan de locale politie.

de Veeartsenijkundige Dienst in het District Friesland, ter stand-
plaats ............................ in opdracht van de Heer

om aldaar het rundvee te inspecteren of onder de huid bij deze
dieren niet gedode horzellarven aanwezig waren.
Bij verschillende dieren kreeg ik de indruk, dat zij in erge mate
lijdende waren aan horzellarven, wat bleek door de aanwezigheid
van vele bulten.

zonder veel moeite door uitknijpen vele rijpe, niet gedode, horzel-
larven te voorschijn gebracht, die ter hand zijn gesteld aan de
Inspecteur-Districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst voor-
noemd.

Zij deze verklaring opgemaakt op de eed bij de aanvaarding mijner
functie afgelegd en opgezonden naar de Groepscommandant der

Bij veroordeling, die in bijna alle gevallen volgde, varieerden de boetes
van io tot 25 gulden.

De zeer grote hoeveelheid horzelbulten en het grote aantal zomerse
dagen in 1947 deden velen vrezen, dat het effect van de bestrijding ver-
moedelijk in 1948 nog niet duidelijk zou zijn, doch wij vleiden ons met de
hoop, dat het enorme aantal larven, dat het eerste jaar vernietigd was,
toch niet geheel zonder invloed zou blijven.

De fouten van het vorig jaar, n.1. een nog onvoldoende organisatie van
de bestrijding en het ontbreken van voldoende personeel om een effectieve
controle in de provincie in te stellen, moesten vermeden worden indien
er succes bereikt zou worden. Dit vormde voor de Directeur van de Ge-
zondheidsdienst voor Vee en mij de aanleiding om te komen tot een
intensieve samenwerking. Er werd overeengekomen, dat als richtlijn moest
gelden dat er drie maal een fabrieksbehandeling met rotononhoudend
poeder ingesteld werd.

Talrijke directeuren van zuivelfabrieken werden door de Heer Sjollema
of door mij persoonlijk bezocht teneinde de bestrijding te bespreken,
terwijl verschillende lezingen werden gehouden over de bestrijding van de
runderhorzel. Jammer genoeg ontbrak de tijd om alle fabrieken te be-
zoeken. Toch kon het aantal fabrieken, dat zelf de bestrijding ter hand
nam, opgevoerd worden tot 54, hetgeen tegenover de 42 van het vorige
jaar hoopvol stemde.

Een poging om de politiemacht te animeren daadwerkelijk mee te helpen
aan de controle, leverde, op een enkele uitzondering na, weinig resultaat op.

Zeer effectief was de hulp, die door de gezondheidsdienst bij de controle
werd verstrekt. Vanaf de aanvang der controle, n.1. 9 April, werd er
assistentie verleend door 2. personen gedurende 2 of 3 dagen per week.
Deze assistentie werd gebruikt door één dezer personen gezamenlijk met
een opzichter te laten controleren, zodat er steeds een bevoegd persoon
aanwezig was, wien de toegang tot het weiland niet ontzegd kon worden.
Bovendien was deze combinatie zeer nuttig omdat een controle van in het
weiland loslopende runderen door één persoon onmogelijk is.

Vanaf 24 Mei tot 26 Juni werd verder nog hulp verstrekt door twee
gediplomeerde hulpkeurmeesters, die door de Gezondheidsdienst ge-
salarieerd werden.

In totaal werd van 9 April tot 26 Juni op 1232 bedrijven gecontroleerd.
Daarnaast werd evenals het vorige jaar een scherpe controle uitgeoefend
aan de ingang der veemarkten.

Bij deze gezamenlijke controles werden er 174 processen-verbaal aan-
gezegd, die op dezelfde wijze behandeld werden als het vorig jaar.

Teneinde onze suggestie, dat een door de fabriek georganiseerde be-
strijding met derrisbehandeling de beste methode was, te controleren, werd
aan de opzichters gevraagd na elke controle-dag hun indruk van de
bestrijding aan de gecontroleerde fabriek op schrift te stellen en te klassi-
ficeren als best, goed, matig of slecht. Na afloop van de campagne werden
deze subjectieve gegevens verzameld en gerubriceerd. Het gaf aanleiding
tot de volgende staatjes, die wel zeer sterk pleiten voor de door ons aan-
bevolen werkwijze.

Gesteund door de ondervinding van 1948 werd in 1949 op dezelfde
wijze doorgewerkt met steeds scherper wordende controle. Het aantal
fabrieken, dat de bestrijding georganiseerd uitvoerde steeg aanmerkelijk,
terwijl daarbij practisch gesproken alleen de derris-behandeling werd
toegepast. Toch bleven er nog te veel fabrieken zich afzijdig houden.

Bij de controle werd in 1949 een eenvoudiger systeem toegepast door
bij die fabrieken, waar de vorige jaren de bestrijding goed georganiseerd
was en de contrôleresultaten daarmede overeenstemden, de controle over
te laten aan de controleurs van de gezondheidsdienst.

Hiertoe werden door deze dienst een viertal gediplomeerde hulpkeur-
meesters aangesteld. Wanneer deze controleurs, die niet bevoegd waren

te verbaliseren, moeilijkheden ondervonden, werd gezamenlijk met de
Veeartsenijkundige Dienst opgetreden. In het rayon van de andere fabrie-
ken werden de controles uitgevoerd door de Veeartsenijkundige Dienst.

In totaal is gecontroleerd op 2036 bedrijven, hetgeen ongeveer 10 %
van de Friese bedrijven betekent. Bij de registratie van de gegevens is
getracht het subjectieve element zoveel mogelijk te beperken. Daarom is
het resultaat thans per bedrijf aangegeven. De berekening van het percen-
tage der gecontroleerde bedrijven waar het resultaat goed is, geeft aan-
leiding tot de rubricering van de fabrieken in best, goed, matig en onvol-
doende op de volgende wijze:

Een bedrijf is gekwalificeerd als goed wanneer geen of slechts enkele
levende larven gevonden zijn.

Men moet hierbij in aanmerking nemen, dat in \'t algemeen de aan-
gelegde maatstaf bij de controleurs van de Gezondheidsdienst strenger is
dan bij die van de Veeartsenijkundige Dienst.

Dit ligt voor de hand, omdat de eersten alleen gecontroleerd hebben
op bedrijven waar de bestrijding reeds 2 jaren goed georganiseerd is en
de algemene bevindingen gunstiger zijn.

Destemeer spreekt de gunstige invloed van de georganiseerde bestrijding.
Bovendien is het zeer opvallend, dat de resultaten bij de fabrieken waai-
de bestrijding vorige jaren goed geweest is, zich zeer gunstig onderscheiden
van de gebieden, waar de bestrijding in de voorafgaande jaren minder
.goed is uitgevoerd.

De grote vooruitgang blijkt ook uit de daling van het aantal processen-
verbaal, niettegenstaande de maatstaf om tot een verbaal over te gaan
strenger geworden is. Het totaal aantal verbalen bedraagt in 1949: 70.

Hoewel het aantal fabrieken, dat de bestrijding in 1950 organiseert nog
iets stijgt is dit niet van veel betekenis. Over de gehele linie zijn de resul-
taten echter aanmerkelijk beter.

Het totaal aantal gecontroleerde bedrijven bedraagt dit jaar 2042,
waaronder alle bekende inscharingen van jongvee. Daarbij is er slechts
41 maal aanleiding geweest om een proces-verbaal op te maken.

De controle wordt volgens strengere normen, doch op overeenkomstige
manier uitgevoerd als in het voorafgaande jaar, de klassificatie der fabrieken
heeft plaats volgens dezelfde normen, terwijl ook bij het opmaken van
een proces-verbaal dezelfde gedragslijn wordt gevolgd.

Opvallend is de grote daling van het aantal horzelbulten. De grootste
vooruitgang wordt geconstateerd bij het op de markt aangevoerde vee.
Slechts vijfmaal is het nodig de aangevoerde dieren te behandelen, terwijl
hierbij 2 maal een proces-verbaal opgemaakt wordt, in gevallen waar de
larven voldoende rijp zijn.

Rubricering van het fabrieksrayon bij een bestrijding georganiseerd
door de fabriek.

\') Dit aantal is hoger dan het aantal behandelde dieren, omdat dit jaar ook een
verbaal werd opgemaakt wanneer het aangevoerde dier zeer kort voor de markt door
de eigenaar was behandeld.

De eilanden zijn buiten deze gegevens gehouden wegens het geringe
aantal controles.

Algemeen is de ervaring, dat in een rayon waar de bestrijding reeds
enkele jaren goed georganiseerd is, de zich nog ontwikkelende horzels
later verschijnen. Daarmede krijgt de behandeling in het land in de maan-
den Mei en Juni verhoudingsgewijze nog groter betekenis.

Opvallender dan deze verbetering in de bestrijdingswijze, is de ver-
mindering van het aantal horzels. Zonder het moeizame werk van een
telling van de horzels per gecontroleerd rund kan men hieromtrent geen
objectieve gegevens verkrijgen. Elke controleur is echter onder de indruk
geweest van de enorme vermindering van het aantal horzels.

*) Door concentratie van fabrieken is het aantal met één verminderd evenals van
\'947 op 1948.

In Augustus is het Jaarverslag 1949 van de Centrale Cie. van Toezicht
op de K.I. verschenen¹) en gaarne voldoe ik aan het verzoek van de
redactie om dit verslag hier te refereren en speciaal die gedeelten naar
voren te brengen die uit diergeneeskundig oogpunt van belang kunnen zijn.

Dat de K.I. zich nog steeds in een grote belangstelling mag verheugen
blijkt uit het feit dat er in 1949 ruim 244.000 runderen ins ons land ge-
insemineerd werden, terwijl dit aantal in 1948 ongeveer 126.000 bedroeg.

48.74 % van de geïnsemineerde dieren was na de ie inseminatie drachtig
(1948: 46.1 %) en in totaal werden 85.69 % drachtig (1948: 82.7 %).

Het drachtig worden van de dieren ging dus iets vlotter dan in het
voorafgaande jaar. Hoewel de Cie. in het woord vooraf van het jaarverslag
meedeelt dat de K.I. al veel bijgedragen heeft tot de bestrijding dei-
onvruchtbaarheid, blijkt uit het verslag dat zij nog niet tevreden is met de
bevruchtingscijfers. De beste cijfers haalden respect. Utrecht, Noord- en
Zuid-Holland. Dit zijn de provincies waar de verenigingen gemiddeld
gesproken het beste uitgerust waren en het beste dagelijks toezicht hadden.

De Cie. meent dat in het algemeen de bevruchtingsresultaten verbeterd
kunnen worden door:

2e. de technische uitrusting en de technische uitvoering van de K.I. te
verbeteren.

Verder wordt er op gewezen dat ,,de keuze van stier" om foktechnische
redenen zeker gehandhaafd dient te worden, maar dat deze stierenkeus
in vele gevallen de bevruchtingsresultaten ongunstig beïnvloedt.

Behalve aan het verloop van de bevruchting zijn in het jaarverslag
uitvoerige gegevens te vinden omtrent de grootte van de verenigingen,
het aantal leden van de verenigingen, het gemiddeld aantal geïnsemi-
neerde dieren per K.I. stier, het aantal dieren per inseminator, de ge-
middelde grootte der bedrijven etc., alles per provincie. Figuren ver-
duidelijken de tekst.

Verder bevat het jaarverslag gegevens omtrent Rijkssubsidies die aan de
K.I. worden verstrekt en adviezen omtrent het onderhouden van de K.I.
stieren en omtrent het inrichten van K.I. stations.

Achter in het jaarverslag vinden we tabellen met de gegevens omtrent
grootte, bevruchting enz. van alle K.I. verenigingen in 1949.

Tenslotte dient nog vermelding dat er een vrij uitgebreide literatuur-
lijst is opgenomen.

Het zij mij vergund hier enkele onderwerpen die gedeeltelijk in dit
jaarverslag reeds ter sprake kwamen, iets nauwkeuriger te behandelen.

1 \') Voor belangstellenden is nog een exemplaar van het Jaarverslag \'49 van de Centrale
Cie. verkrijgbaar aan het Secretariaat van deze Cie., Willemsplantsoen 6, Utrecht.

i. De leeftijd van (331) K.I. stieren, de vruchtbaarheid op verschillende leeftijden
en het gebruik dat van deze stieren werd gemaakt (zie fig. I).

Uit Fig. I blijkt dat er veel 2, 3 en 4 jarige stieren gebruikt werden en
maar zeer weinig stieren van 6 jaar en ouder, dat zijn stieren die reeds op
afstammelingen onderzocht kunnen zijn. Om foktechnische redenen zal
men in de toekomst proberen om meer" stieren te gebruiken die op ver-
erving onderzocht zijn. Dit is thans bij ons nog niet mogelijk. De K.I. is
nog jong en de meeste verenigingen beginnen bij voorkeur niet met oude
stieren omdat deze vaak niet goedgekeurd kunnen worden wegens het
gevaar van dekinfecties.

Uit het jaarverslag van de K.I. in Denemarken blijkt dat daar ongeveer
²5 % ^van de K.I. stieren 6 jaar of ouder is. Bij de bovenvermelde groep
van 331 (d.i. ongeveer 4/5 van het totaal dat in ons land in 1949 gebruikt
werd) was dit maar 10 %.

Uit Fig. I blijkt verder dat gemiddeld van de 3, 4 en 5 jarige stieren de
meeste dieren drachtig waren.

Van de oude stieren die al op vererving onderzocht kunnen zijn, is dus
in tegenstelling tot de verwachting, geen extra sterk gebruik gemaakt.

De vruchtbaarheid van de stieren van de verschillende leeftijden is
in fig. I aangegeven met het efficientie getal, d.i. het aantal inseminaties
dat men nodig had om 1 koe drachtig te maken (hierbij zijn de insemi-
naties van de gust gebleven dieren dus ook meegeteld).

Het verschil in vruchtbaarheid van de stieren van de verschillende
leeftijden is gering.

2. De invloed van de lengte van de periode tussen afkalven en inseminatie op de
vruchtbaarheid.

In Fig. II is aangegeven hoe het drachtig worden verliep bij de dieren
die korter of langer na het afkalven voor het eerst aangeboden werden.

Deze gegevens zijn verzameld bij 3 K.I. verenigingen afzonderlijk
voor de jaren 1948 en 1949.

Uit Fig. II blijkt dat bij de dieren die reeds vroeg na het afkalven ge-
insemineerd werden, het efficiëntie getal groter was dan bij de dieren die
later geïnsemineerd werden.

De dieren die 2\\ a 3^ maand na het afkalven voor het eerst aangeboden
werden, gaven de gunstigste resultaten.

Herhaaldelijk wordt er vooral van veterinaire kant, gewaarschuwd
tegen het te vet maken van de stieren omdat een te vette conditie deklust
en/of vruchtbaarheid ongunstig zou beïnvloeden.

Toen eind September 1949 in \'s-Hertogenbosch de N.R.S. tentoon-
stelling gehouden werd, waar bijna 50 over \'t algemeen zeer goed in
conditie zijnde K.I. stieren aangevoerd werden, hebben wij deze gelegen-
heid aangegrepen om na te gaan of deze keuringsconditie inderdaad zo
schadelijk is.

Bij de K.I. verenigingen die één of meer stieren inzonden, werd na de
tentoonstelling geïnformeerd naar deklust, zaadkwaliteit en vruchtbaar-
heid van de ingezonden stieren voor en na de keuring. Van ongeveer 3/4
der ingezonden K.I. stieren ontvingen wij gegevens, maar van ruim de
helft (26) waren deze gegevens vergelijkbaar.

In de maanden Juni t/m September waren de bevruchtingsresultaten
met het zaad van deze 26 stieren die naar de tentoonstelling gingen,
steeds beter dan die verkregen met zaad van de andere stieren van dezelfde
verenigingen. De verschillen bedroegen in de maanden Juni, Juli, Augustus
en September achtereenvolgens 12.8, 6.7, 3.3 en 2.9 % ten gunste van de
ingezonden stieren (bruto resultaten).

In October, de maand die direct op de tentoonstelling volgde, was het
verschil echter 2.25 % ten gunste van de thuisblijvers.

Verreweg de meeste verenigingen deelden mee dat noch het in conditie
brengen, noch de keuring zelf invloed gehad had op dekken, bevruchting
of zaadkwaliteit.

De invloed van het in conditie brengen op het zaad en de bevruchting
lijkt dus nog al mee te vallen. Deze indruk krijgen wij zowel uit het hier
bovenstaande tabelletje als uit de bovengenoemde cijfers waaruit bleek
dat de ingezonden dieren in de maanden vóór de tentoonstelling iets beter
bevruchtten dan de thuisblijvers.

We krijgen de indruk dat de keuring zelf bij deze stieren meer kwaad
heeft gedaan dan het in conditie brengen. Hiervoor pleit weer zowel het
bovenstaande tabelletje als het feit dat in de maand October, die vlak op
de tentoonstelling volgde, de inseminatie resultaten van de ingezonden
dieren (iets) slechter waren dan die van de thuisblijvers. Wij dienen er
nog bij te vermelden dat de moeilijkheden die men na de keuring zag,
vrijwel steeds van korte duur waren (i a 2 weken).

Vaak neemt men aan, dat een opgaande conditie gunstig zou werken
op de vruchtbaarheid in het algemeen, terwijl een achteruitgaande conditie
ongunstig zou zijn. We mogen aannemen dat de stieren in kwestie tot eind
September in een opgaande conditie verkeerden.

Na de tentoonstelling zijn vrijwel zeker de rantsoenen van de meeste
stieren verminderd en kon men dus van een achteruitgaande conditie
spreken.

Of de bezwaren die men na de keuring wel ondervond in de eerste
plaats te wijten waren aan de vermindering van het rantsoen of aan het
vervoer naar en van- en het verblijf op de keuring, laat ik in het midden.

Hoewel de ingezonden stieren nog al wat minder in aantal waren dan de
thuisblijvers, werd in de maanden Juni t/m October ongeveer 60 % van
de inseminaties met het zaad van de ingezonden stieren verricht. Deze
werden blijkbaar veel gevraagd maar ook, ondanks de naderende ten-
toonstelling, niet gespaard.

We moeten met het trekken van couclusies uit deze gegevens voorzichtig
zijn ook al omdat maar van ruim van de helft van de stieren die naar de
tentoonstelling waren, goede gegevens werden ontvangen.

Ik zou niettemin mede op grond van deze gegevens toch durven zeggen
dat de nadelige gevolgen van het in conditie brengen op de vruchtbaarheid
van de stieren wel eens wat worden overdreven. Deze veronderstelling

wordt gesteund door enkele recente publicaties die o.a. betrekking hadden
op proeven genomen bij een-eiïge drieling stieren. Het vet maken van de
stier zal echter niet zelden de libido ongunstig beïnvloeden. *)

Ik zou dan ook niet graag aan willen dringen op het mesten van de
stieren. Dit zou behalve op de libido ook nog wel eens een ongunstige
invloed kunnen hebben op de levensduur van de stier, tenminste als deze
voortdurend in te vette conditie is.

Gezien de practijk geloof ik echter dat we ook wel eens mogen waar-
schuwen tegen overdrijving naar de andere kant. Het voeren onder de norm
is over \'t algemeen m.i. zeker niet aan te bevelen.

Men hoort nog wel eens, niet in het minst van veterinaire kant, dat
een (K.I.) stier om goed te bevruchten bij voorkeur mager moet zijn. Ik
zou dit niet graag onderschrijven; eerder geloof ik hiertegen te moeten
waarschuwen.

Ten slotte meen ik mede op grond van het bovenstaande dat de door-
snee fokstier (ev. K.I. stier) gerust normaal goed gevoerd mag worden
terwijl men voor overdrijving en/of eenzijdigheid in het rantsoen moet
waken. De juiste samenstelling van de rantsoenen laat ik gaarne aan meer
deskundigen over.

Men zal tijdens het dekseizoen voorzichtig moeten zijn met het voeren
in dien zin, dat men dan het rantsoen zo weinig mogelijk wijzigt, eventueel
iets opvoert maar in geen geval vermindert.

In 1949 werden evenals in 1948 aan alle K.I. verenigingen de bevruch-
tingsresultaten gevraagd op enkele peildagen en dan naar de leeftijd van
het zaad.

In 1948 kozen we hiervoor ten dele dagen die abnormaal koud of abnor-
maal warm waren. In 1949 waren de peildagen wat dit betreft normaal
te noemen.

*) We mogen veronderstellen dat de eventuele gevolgen van het in conditie brengen
niet alleen of niet in de eerste plaats afhangen van de grootte van het rantsoen, maar
vooral ook van de samenstelling er van. Een hoog rantsoen van een prima samen-
stelling zal gunstiger of minder nadelig op de fertiliteit werken dan een hoog eenzijdig
eiwit-arm rantsoen.

Het zaad liep in de ene provincie nog al belangrijk sneller terug in
kwaliteit dan in de andere provincie.

Het feit dat in dit opzicht de resultaten van 1948 en 1949 vrij goed
overeenkomen pleit voor de veronderstelling dat dit geen toevallige be-
vinding is. Vermoedelijk zal in de provincies waar de resultaten op de
peildagen het snelst terugliepen dus inderdaad iets aan de behandeling
van het zaad mankeren of gemankeerd hebben.

Verschil in de bevruchtingsperct. met het zaad van de ie en de 2e dag
op de peildagen per provincie:

Conclusie: Vooral in sommige provincies moet nog meer aandacht besteed
worden aan het winnen en het bewaren van het zaad. Een goede koeling
zal hierbij vaak de hoofdfactor zijn. In dit verband moeten we nog eens
wijzen op het belang van een langzame afkoeling. Door een te snelle koeling
kan het misschien wel eens gebeuren dat de resultaten verkregen met
het versgewonnen zaad tegenvallen.

Casuïstische mededeling uit de kliniek voor Heelkunde van de Faculteit der
Veeartsenijkunde te Utrecht

In de vooravond van 10 Januari 1950 werd ter behandeling aangeboden
een koe van de Wed. G. de G. te K. met de navolgende anamnese:

Op 9 Januari had dit dier des middags ± 2 uur normaal gekalfd. Des
avonds werd een gezwel waargenomen, hetwelk gedeeltelijk tussen de
vulvalippen te voorschijn trad. De hulp van een veeverloskundige werd
ingeroepen en daar deze waarschijnlijk meende met een prolapsus vaginae
te doen te hebben, adviseerde hij een haam aan te brengen. De volgende
morgen puilde de zwelling nog door de touwen van de haam naar buiten
en de inmiddels weer ontboden verloskundige reponeerde het gezwel en

vertrok. Pas des middags riep de eigenaar, die inmiddels ongerust was
geworden, wegens het blijven bestaan van de zwelling en het onophoudelijk
persen van het dier de hulp van zijn dierenarts in. Deze maakte de diagnose
blaasprolaps en zond het dier terstond ter behandeling door naar de kliniek,
waar het dan ook, zoals vermeld, in de vooravond arriveerde.

Het dier maakte een suffe indruk en perste onophoudelijk. Tussen de
vulvalippen trad een gezwel naar buiten, hetwelk de gehele ruimte daar-
tussen vulde en met een oppervlakkig beslag en ingedroogde korsten
overdekt was, terwijl de omgeving van de vulva er sterk verontreinigd
uitzag. Na reinigen en spoelen met lauwwarm\'- citapogeenoplossing werd
een vaginaalonderzoek ingesteld. Bij dit onderzoek bleek de aanwezigheid
van een voetbalgroot (kinderhoofdgroot) gezwel naar voren gesteeld en
verbonden met de ventrale vaginawand. De cervix, welke meer naar
achteren was gelegen, was nog niet gesloten. De vraag kon gesteld worden
of men hier te maken had met een scheur in de ventrale vaginawand
waardoorheen de blaas prolabeerde of met een inversie van de blaas.
Bij juiste controle bleek men hier te doen te hebben met een inversio
vesicae door de urethra. De doorsnede van de sterk verwijde urethra was
ongeveer 3 a 4 cm, terwijl hierbij op te merken was, dat de rand van de
urethra-opening voelbaar was. Dit is namelijk de omslagrand van de niet
geïnverteerde urethra. De blaaswand was hard, rigide, dik tot ¹/₃ cm)
en gestuwd, en het blaasslijmvlies was, hoewel hier en daar geschaafd
en beledigd, nog vrijwel intact. De enige juiste behandeling diende dus
,e bestaan in een repositie van de omgestulpte blaas via de urethra. Ten
behoeve daarvan kreeg het dier een hoge epidurale anaesthesie met 20 cc.
i £ % novocaïne met welke dosering het dier nog juist staande was te
houden (in de noodstand met touwen onder de buik). Na het intreden
van de anaesthesie was het persen grotendeels opgehouden. Nu werd met
tampons gedrenkt in zo warm mogelijke citapogeenoplossing de blaas
gemasseerd en gekneed, en getracht deze zo soepel mogelijk te maken.
Dit gaf, zoals te verwachten was, niet het gewenste effect, evenmin als
een massage met boorzalf. Wel werd hierdoor in geringe mate de spanning
verminderd. Aangezien een sterke verkleining van de blaas absoluut
noodzakelijk was teneinde deze te kunnen reponeren, werd deze gewikkeld
in een 10 cm brede elastische rubber zwachtel, welke men gedurende
10 minuten liet zitten. Na enige vergeefse pogingen gelukte het inderdaad
deze zwachtel om de zwelling heen aan te brengen; deze bewerking werd
nog enkele malen herhaald met afwisselend een kneedmassage van de
blaas met boorzalf. Na ongeveer een uur was de omvang van de blaas
zeer afgenomen en voelde de blaaswand voldoende soepel aan om tot
repositie te kunnen overgaan. Eerst werd gepoogd de omgestulpte blaas-
hals via de urethra terug te brengen, maar dit bleek onmogelijk, daar de
ruimte in de urethra te klein was. Na herhaalde vergeefse pogingen bleef
mij niets anders over dan het insnijden van de bovenwand van de urethra
over een lengte van 2 a 3 cm teneinde meer ruimte te verkrijgen voor
een passage van de blaas. Na deze insnijding gelukte het inderdaad de
gehele blaas zonder te veel beschadiging te reponeren. Met lauwwarm
boorwater werd de blaas enkele malen gespoeld en daarna weer leeg
geheveld, waarna de wond in de bovenwand van de urethra met enkele
zijdehechtingen gesloten werd. Een waterige penicilline-oplossing 100.000 E.
in 20 cc. werd daarna in de blaas ingespoten. De toestand van deze koe

bleef zo goed, dat zij reeds na 4 dagen aan de eigenares als genezen kon
worden teruggestuurd. Op 7 Maart d.a.v. werd een schrijven ontvangen,
waarin medegedeeld werd, dat de koe geheel genezen was met hartelijke
dank voor de behandeling. Ook van de dierenarts daar ter plaatse ontving
ik omstreeks die tijd de mededeling, dat een vaginaalonderzoek naar de
toestand van de blaas bij voormelde koe een bevredigend resultaat had
opgeleverd.

Een inversie van de blaas, welke enkele uren na de partus was opge-
treden, werd 24 uur later ter behandeling aangeboden. De repositie gelukte
onder sacraal-anaesthesie, echter moest de dorsale urethrawand worden
ingesneden om het terugstulpen van de blaas mogelijk te maken. Van
groot praktisch belang bleek te zijn de verkleining van de zwelling met
behulp van een brede elastische rubber zwachtel.

Some hours after parturition an inversion of the urinary bladder occured in a cow.
The inversion was 24 hours old when the treatment was asked. The reposition under
sacral anaesthesia followed after making an incision in the upperwall of the urethra.
The wound in the urcthrawall was sewed with two silk sutures and afterwards a dose
of Penicilline 100.000 U.E. was injected into the bladder. The swelling of the bladder
was greatly reduced by the aid of an elastic bandage.

Het doelloos massa-sputumvangen met het daaraan zowel voor Veearts als leek
mitsgaders hun helpers verbonden besmettingsgevaar is in Zuid-Holland weder ingevoerd.

Op alle stallen, of de eigenaar meewerkt of niet, moet weder van alle reageerders
sputum genomen worden. De Gezondheidsdiensten kunnen blijkbaar nog steeds niet
inzien dat dit op grotere bedrijven monnikenwerk is dat niets helpt. Theoretisch klinkt
het o zo mooi: „de bonte moet er uit", maar we weten, dat in de practijk de bonte die
we vinden veelal niet de enige open lijder is. Naast haar zullen er in de meeste gevallen
nog wel minstens twee andere zijn die we niet vinden.

Maar, zeggen sommigen, dan is de besmetting toch met een derde verminderd en
zullen die twee niet zoveel kwaad doen als die drie. Ik geloof hier niets van. Of ik een
uur in een plensregen sta, of in een minder harde regen, ik word in beide gevallen even
nat. De practijk leert dan ook, dat het aantal reageerders in deze stallen niet vermindert
en het volgend jaar zal wellicht het aantal open lijders wel weer op peil zijn.

Maar, zult u zeggen, wanneer nu die bonte eens de enige open lijder was, dan is de
besmetting toch opgeheven en dan zullen we toch wel succes hebben. Zeker, dan zullen
we werkelijk zien dat door het bijgekomen jongvee en het afvloeien van enkele reageer-
ders het reactie-percentage daalt, althans wanneer in die tussentijd geen der reageerders
open lijder is geworden. Gebeurt dit echter wel en hiervoor bestaat vroeg of laat alle

kans, dan hebben we de poppen weer aan het dansen en zal het reactiepercentage weder
omhoog gaan. Slechts in die enkele gevallen dus, waarin de bonte de enige open lijder
was en wij het geluk hadden haar er uit te halen en in de komende jaren geen enkele
der reageerders open lijder wordt, slechts in die uitzonderlijke gevallen zullen we met
ons massasputumonderzoek succes hebben. De vraag echter of dit uitzonderlijke geval
al die moeiten met de daaraan verbonden besmettingsgevaren voor mensen loont,
moet zekerlijk met „neen" beantwoord worden.

Zolang we er nog langs geleidelijke weg willen komen, de zaak dus nog niet gaan
forceren door invoering van het 5-jarenplan (waarvoor ik tussen haakjes liever het
X-jarenplan zou willen lezen) is elke bestrijding bij niet isoleerders hopeloos. Deze
veehouders zouden we daarom beter met rust kunnen laten tot het grote plan wordt
ingevoerd. Zodra dit plan gaat werken kunnen we ook de niet isoleerders in de tuber-
culosebestrijding betrekken, maar dan op verantwoorde wijze.

Ook bij dit plan sta voorop, dat het enige middel der bestrijding in grotere bedrijven
de isolatie is. Deze kan worden onderscheiden in een volkomen en in een minder vol-
komen.

Volkomen is de isolatie wanneer de reageerders en de vrije dieren nooit met elkaar
in contact komen dus afzonderlijke stallen en apart weiden.

Minder volkomen is de isolatie wanneer de reageerders en vrije dieren nog in éénzelfde
stal staan, maar gescheiden door een schot, waarin deuren die vanzelf dicht slaan,
terwijl \'s zomers ook de dieren apart worden geweid. Wordt niet apart geweid, dan is
de isolatie onvolkomen.

Bij de veehouders nu die isoleren zou ik twee keer per jaar willen tuberculineren,
in \'t begin van de staltijd of in de weide vlak vóór de staltijd en op \'t einde van de staltijd.
Telkens wordt elke gevonden reageerder uit de koppel verwijderd, terwijl de vrije dieren
nauwkeurig op verdachte verschijnselen worden gecontroleerd. Elk dier dat men niet
volkomen vertrouwt, wordt ondanks de negatieve reactie uit de koppel verwijderd en
bij de reageerders geplaatst. Hier geldt „safety flrst". Aan de reageerders gebeurt verder
niets, hier heeft de bestrijding geen zin.

Wanneer de tuberculinaties bij de isoleerders en bij de vrije stallen zijn afgelopen,
komen de andere veehouders aan de beurt. Hier hebben de tuberculinaties ten doel
om uit te zoeken welke bedrijven voor directe vernieuwing in aanmerking komen. Dit
zijn natuurlijk zij, die het laagste reactiepercentage hebben.

Op deze aldus vrij gemaakte stallen zou ik het eerste jaar drie maal willen tuber-
culineren. Worden geen reacties gevonden dan nog eens twee keer per jaar.

Ook de bedrijven met minder volkomen isolatie die een laag reactiepercentage hebben
zouden terstond voor algehele vrijmaking in aanmerking moeten komen. De volkomen
isoleerders kunnen hunne reactiedieren zo lang houden als ze zelf willen.

Aan de overige niet isolerende stallen met hoog reactie-percentage wordt na tuber-
culinatie niets meer gedaan, zij komen straks aan de beurt voor vernieuwing en elke
tussentijdse bestrijding op deze stallen is verloren tijd.

Volgens dit schema wordt geen nutteloze arbeid verricht, kunnen de veeartsen het
werk aan en kan onze veestapel na X jaren vrij worden, welk aantal jaren afhankelijk
is van het beschikbare geld, de voorhanden zijnde runderen met witte verklaringen
en de niet te ontlopen tegenvallers.

Want dit alles zal niet zo maar van een leien dakje gaan en teleurstellingen zullen
niet uitblijven. Ik denk hierbij aan open lijders die niet reageren, aan geïnfecteerde
schapen die met de koeien worden geweid, aan open lijders van het bovine-type onder
het personeel, ja misschien moeten we ook denken aan hazen, ratten en muizen

Maar afgezien van dit alles is op deze wijze onze bestrijding verantwoord, vooral
ook omdat we er zeker van zijn dat hierbij geen slachtoffers onder de mensen vallen,
terwijl nu menige jonge veearts of leek de kans loopt, bij al dat sputumvangen geïnfec-
teerd te worden. Op dit laatste is alleen nog maar door collega Hoedemaker de aan-
dacht gevestigd. Toch is m.i. dit risico van een dergelijke importantie, dat daardoor
alleen reeds het massale sputumvangen dient verboden te worden.

Bovine mastitis ; article prepared by the Technical Development Com-
mittee of the National Veterinary Medical Association. Vet. Ree. 62, 163, 1950.

Toen in 1942 een „Scheme for the control of certain diseases ofdairy cattle" opgesteld
werd, werd een sectie daarvan bestemd voor mastitis. Sedert dien tijd heeft zich het
inzicht in deze economisch belangrijke dierziekte uitgebreid. Dit artikel bedoelt te zijn
een overzicht der ontwikkeling van de kennis ten aanzien van mastitis sedert 1942.

Alhoewel de Strept. agalactiae in 80—90 % der gevallen verantwoordelijk is voor
mastitis bij het rundvee, zijn er bepaalde streken, waar andere mastitisverwekkers,
zoals staphylococccn, Strept. dysgalactiae en Strept. uberis, een belangrijke rol spelen.
In bepaalde gebieden echter bleek 60 % der bedrijven besmet te zijn met Strept. aga-
lactiae, terwijl op de helft van deze gemiddeld 20 % der dieren besmet waren.

Verder is gedurende de laatste jaren opgemerkt, dat het percentage klinische gevallen
van agalactiae-mastitis afnemende is, terwijl die veroorzaakt door andere pathogene
kiemen toeneemt. Dit verschijnsel moet niet worden toegeschreven aan een absolute
vermeerdering van het aantal mastitisgevallen, maar aan het feit, dat de penicilline-
therapie effectiever is bij agalactiae-mastitis dan bij uierontstekingen veroorzaakt door
andere streptococcen en staphylococcen, zodat de verspreiding der agalactiae-
mastitis sterker beperkt wordt.

Dit neemt niet weg, dat in het grootste deel van Engeland de klinische agalactiae-
mastitis sterk domineert, terwijl naast ieder klinisch geval twee subclinische aanwezig
zijn.

Deze subclinische mastitiden dienen behandeld te worden voordat de dieren in
melkgift zijn achteruitgegaan en aanleiding tot verspreiding der infectie gegeven hebben.
Uiteraard is een bacteriologisch laboratoriumonderzoek nodig om deze op te sporen.

In het runderlichaam is het enige tot dusverre bekende reservoir dat Strept.
agalactiae kan herbergen de uier met de tepels. Waar verder dc infectieweg lactogeen
is, is het duidelijk, dat de overbrenging als regel tijdens het melken plaats vindt. Deze
overbrenging wordt nog bevorderd, doordat dc Strept. agalactiae enige tijd levens-
vatbaar blijft buiten de uier. De kiemen blijven in leven op de huid van de koe en aan
de handen der melkers van de ene melktijd tot de andere, terwijl alle voorwerpen, die
met uiersecretum direct of indirect in aanraking komen, geruime tijd besmet blijven.
Kloven en wonden aan de tepels zijn ook veelvuldig reservoirs van de smetstof. De uier
van kalveren schijnt besmet te kunnen worden door het zuigen aan de tepels door
andere kalveren. Verder schijnen oudere koeien gemakkelijker besmet te kunnen worden
dan jongere en ook bij dieren van dezelfde leeftijd schijnt het ene exemplaar gevoeliger
voor een infectie te zijn dan het andere.

Infecties met andere uierstreptococcen en staphylococcen worden ook overgebracht
via de tepelopening tijdens het melken, maar deze kunnen ook in andere delen van bet
lichaam dan uier en tepels voorkomen, zulks in tegenstelling met Strept. agalactiae.
Deze organismen verdwijnen af en toe spontaan uit de uier zodat twee opeenvolgende
onderzoekingen van de melk van hetzelfde rund verschillende uitslag kunnen geven.
Dit bemoeilijkt een systematische bestrijding.

Het ontstaan van mastitiden wordt bevorderd door iedere handeling die grotere of
kleinere laesies van tepel of melkboezem tengevolge hebben, of aanleiding geven tot
onvoldoende uitmelken. Deze ontstekingen kunnen aseptisch zijn.

Klinische gevallen van mastitis en ook de subclinische, die door bacteriologisch
onderzoek zijn opgespoord, dienen zo spoedig mogelijk behandeld te worden. Er dienen
verder alle maatregelen genomen te worden, die smetstofverspreiding kunnen voor-
komen.

Voor het melken moeten de uiers en de tepels worden afgewreven met een gesterili-
seerde warme vochtige doek (125° F.) of een doek, die gedrenkt is in een antiseptische
vloeistof. Deze handeling heeft tengevolge, dat dc dieren de melk goed laten schieten.

Handen en melkbekers dienen schoon te zijn en na het melken van ieder dier afge-
spoeld en ontsmet te worden.

Van de therapeutiea zijn er slechts twee, die van grote waarde geacht kunnen worden,
n.1. penicilline en diamino-diphenyl-sulfon. Het eerste te gebruiken in ieder stadium,
het laatste alleen tijdens de droogstand. Sulphonilamide per os of via de tepel ingebracht,
de acridine kleurstoffen, tyrothricine en novoxil, worden als verouderde geneesmiddelen
beschouwd. Penicilline is in hoge mate effectief en veroorzaakt geen of slechts heel
weinig irritatie van het uierweefsel en verlaging van de melkgift. Het dient uitsluitend
te worden toegepast in tubes met spitse uitlaat. Hierdoor wordt de overbrenging van
tuberculose en andere infectieziekten met zekerheid voorkomen.

Om een zo hoog mogelijk genezingspercentage te verkrijgen dient de penicilline-
spiegel in de melk gedurende 5 tot 6 dagen voldoende hoog te worden gehouden. Dit
kan worden bereikt :

a. door 5 doses van 20.000, 50.000 of 100.000 eenheden penicilline, dagelijks toegediend ;

c. door 2 doses van 100.000 eenheden procaine-penicilline om de 72 uur toegediend.

Onderzoekingen, die ten doel hebben een even effectieve dosis te vinden, die slechts een-
maal behoeft te worden toegediend, hebben nog geen bruikbaar resultaat opgeleverd.

Penicilline is ook het meest effectieve therapeuticum bij de behandeling van mastitis,
veroorzaakt door andere streptococcen, zoals Strept. uberis, Strept. dysgalactiae, Strept.
pyogenes (zoöepidemicus) en staphylococcen. Bij staphylococcenmastitis in een verder
gevorderd stadium, bij Strept. uberis-infecties en bij acute Strept. dysgalactiae-
infecties, is de prognose minder gunstig.

Toxoid zou volgens sommige practici een gunstig effect hebben bij klinische
staphylococcenmastitis ; over de praeventieve waarde is heel weinig bekend.

Volgens recente gegevens is het mogelijk een bedrijf vrij van Strept. agalactiae-
mastitis te krijgen en te houden. Dit kan niet bereikt worden door hygiënische maat-
regelen alleen, maar door een effectieve behandeling der aangetaste kwartieren.

Wanneer het mastitispercentage laag is, is het voldoende alleen de aangetaste dieren
te behandelen ; op bedrijven, waar het mastitis-percentage hoog is, worden betere en
snellere resultaten behaald door alle runderen te behandelen.

Na een dergelijke behandeling is 1/3 van alle bedrijven geheel vrij, terwijl op de
resterende het mastitiscijfer beperkt is tot slechts weinig dieren.

Sommige stallen geven grotere moeilijkheden door persisterende infecties van de
uierhuid, door weigering van de eigenaar een ongeneeslijk geval te verwijderen, of
door zeer slechte hygiënische omstandigheden.

Mastitiden, veroorzaakt door andere streptococcen of staphylococcen, worden door
een dergelijke behandeling niet alle genezen, maar het percentage gevallen wordt
sterk gereduceerd.

Een en ander heeft tengevolge, dat de melkgift aanzienlijk toeneemt, vooral gedurende
de lactatieperiode, die volgt op de sanering.

Dieren, die na één behandelingsserie niet genezen zijn, worden nogmaals aan een
behandeling onderworpen. Heeft ook nu nog geen genezing plaats gevonden, dan
dient een dergelijk dier uit de koppel te worden verwijderd.

Na een behandeling van de gehele stal moeten de dieren iedere twee maanden
opnieuw onderzocht worden, totdat bij twee opeenvolgende onderzoekingen alle dieren
vrij zijn. Daarna kunnen de controles beperkt blijven tot eens in de 12 maanden.

Wanneer een koe gekocht wordt, dient deze direct behandeld te worden, tenzij ze
kortgeleden bacteriologisch werd onderzocht met negatief resultaat. Alle aangekochte
vaarzen of op eigen bedrijf nieuwmelks geworden dieren moeten direct getest worden,
terwijl de uier en de handen tijdens het melken met penicillinezalf worden ingesmeerd
om mogelijke overbrenging van smetstof te voorkomen, tenzij de dieren in de vooraf-
gaande lactatieperiode vrij zijn geweest.

Een andere methode om de ziekte uit te roeien bestaat in de behandeling van alle
besmette dieren, wanneer ze droog gezet worden. Hiertegen zijn echter ernstige beden-
kingen aan te voeren.

De zomermastitis of wrang wordt als regel veroorzaakt door Cor. pyogenes, maar
de laatste tijd is vastgesteld, dat herhaaldelijk menginfecties met Strept. dysgalactiae,

een anaërobe streptccoc en in een klein aantal gevallen ook met staphylococcen en
Strept. agalactiae voor kunnen komen.

Een deugdelijke geneeswijze bestaat niet, maar in vele gevallen kan het leven van
het dier gered worden door sulfapyridine, penicilline of Cor. pyogenes toxoid en soms
zelfs het kwartier. De eigenaar dient zijn droogstaande dieren herhaaldelijk (tweemaal
per dag in de zomermaanden) te inspecteren ten einde steeds een behandeling te kunnen
laten instellen in een vroeg stadium der ziekte. Het is niet zeker, dat vliegen een rol
spelen bij de overbrenging. Bosgra.

Nieuwere ervaringen bij de operatieve fractuurbehandeling. (Moltzen-
Nielsen, Nyere erfaringen ved operativ frakturbehandling.) (Maanedsskr. f. Dyrl.
B 61 S 177)

De schrijver, die leider is van het hospitaal voor dieren te Kopenhagen deelt zijn
recente ervaringen mee met de behandeling van fracturen, voornamelijk bij kleine
huisdieren, welke alleen door operatief ingrijpen zijn te genezen. Voor het eerst is deze
methodiek in Denemarken in 1910 toegepast. Van 1928—1939 zijn er aan het hospitaal
47 honden en 1 kat met orteosynthese behandeld, waarvan 39 genazen, terwijl de andere
negatieve resultaten opleverden door :

1 primaire infectie, 1 paraplegia, 1 secundaire fractuur, 3 ankylose, 2 pseudarthrose,
i dood door sepsis door eigen schuld van de hond.

Van 1939—1949 werden 79 honden en 1 paard met fractuur van de ulna op deze
wijze behandeld. Van deze genazen er 73, w.o. het paard. Deze goede resultaten zijn
toe te schrijven aan grotere routine, aan de toepassing van penicilline en sulfa-preparaten,
en het invoeren van pennen van roestvrij staal in het beenmerg.

De schrijver beschrijft deze methoden dan uitvoeriger aan de hand van talrijke
Röntgenfoto\'s en bespreekt zijn ervaring. Tenslotte voegt hij nog een beschrijving toe

van een orteosynthesc van het os priapi bij een hond. welk geval 5 maanden geleden met
succes behandeld is.

Urolithiasis bij hond en kat. (Krabbe, Urolithiasis hos hunde og katte M. f.
Dyrl. B 62 S. 197).

Van de 11291 honden en 1024 katten welke in de jaren 1934—>949 in de stationaire
kliniek voor kleine huisdieren aan de hogeschool in Kopenhagen in behandeling waren,
hadden 72 honden (d.i. 0,6 \'"₀) steenvorming in de urinewegen terwijl bij 10 katten
(dus 1%) sediment in de urine voorkwam. Cystotomie werd verricht bij 24 honden,
urethrotomie bij 36. Nephrotomie werd niet gedaan. Recidive na het verwijderen van
blaasstenen kwam zelden voor ; bij urethra-stenen is er nogal eens neiging tot recidive.
Daarom werd nogal eens een permanente fistel aangelegd (11 maal).

De operatie op zichzelf levert weinig risico op, maar het kan zijn dat de bestaande
infectie der urinewegen aanleiding is tot een letaal verloop (slechts 4 uit 60 geopereerde
gevallen stierven als gevolg van het operatieve ingrijpen zelf).

Omdat bij katten geen stenen werden gevonden, hoefde niet tot operatie te worden
overgegaan.

32 concrementen werden chemisch, enkele röntgen-kristallografisch onderzocht.
De meeste bestonden uit magnesiumammoniumfosfaat, 6 uit calciumoxalaat, 1 uil
urinezuur en 1 uit cystine.

Om recidive te voorkomen moet men de bestaande infectie bestrijden die vaak oorzaak
is van steenvorming. Bij Ca-oxalaatstenen geve men een gewijzigd dieet (speciaal toe-
voeging Mg).

Op Groenland werd bij mensen nooit Ascaris-lumbricoides aangetroffen. Eenmaal
werd een toxocara canis gevonden.

Omtrent infectie van kinderen met ascariden van varkens, hond en kat weten wij
weinig, maar in de literatuur zijn wel gevallen van infectie met honden- en katten-
ascariden bekend. (Toxocara cati 10 gevallen). Ook in gevallen van enkele ascariden
kunnen deze gevaarlijk zijn voor kinderen. Bij een kind werd een massa-infectie gezien
met een worm, die als ascaris lumbricoides werd gedetermineerd, maar wit van kleur was.

Het vraagstuk van ascaris-infecties bij biggen en jonge varkens is in Denemarken
nog niet opgelost. Het is niet onwaarschijnlijk dat bij dieren met aandoeningen der
luchtwegen van een bepaald karakter en misschien gecompliceerd met eczemen, ascaris-
embryonen een rol spelen, zoals Moltzen-Nielsen bij paarden en honden waarnam
(in die gevallen genas de aandoening der luchtwegen door een anti-ascaris-behandeling).

De schrijver geeft een duidelijk overzicht over de stand van onze kennis der geslachts-
hormonen.

Mond- en klauwzeer bij mensen. (Holm, Et tilfalde af mund- of klovesyge hos
mennesket. M. f. Dyrl. B 61, S. 236).

Sedert het gelukt is bij mond- en klauwzeerachtige aandoeningen van mensen soms
deze ziekte op dieren over te brengen, is gebleken, dat af en toe mond- en klauwzeer bij
mensen voorkomt, die veel met vee in aanraking komen. Magnusson zag verschillende
gevallen. Bojlén (in Denemarken) heeft een geverifieerd geval beschreven dat alleen
door het drinken van melk veroorzaakt kon zijn. Holm beschrijft nu een geval bij een

vrouw, die op het staatsinstituut van 1945-1949 belast was met het aftappen van M.
en K. vaccin en 2—3 jaar ambulant is behandeld in verschillende ziekenhuizen.

\\ óór het begin van het werk werd de aftapkamer \'s morgens grondig met sterisol
bespoten. Op \'t eind van elke middag kreeg de vrouw steeds een ziek gevoel. Temp.
40 C. De volgende morgen was alles weer over. Men dacht aan overgevoeligheid
tegenover chloor (uit de sterisol) en liet het sproeien een poosje na, maar er veranderde
daardoor niets. Daarna trad een hevige conjunctivitis op, met een klein cornea-defect
op hst ene oog. Het laatste genas ; de conjunctivitis bestaat nog steeds, echter wisselend
in graad. Na 1 jaar zwol de tong sterk op, werd rood, met diepe groeven, zodat patiënte
alleen licht zure spijzen kon gebruiken en niet kon roken. De graad wisselde ook hier,
soms vulde de tong de gehele mondlolte op. Speekselsecretic sterk verminderd tot nihil,
vooral in de buitenlucht; speeks\'1 sterk geconcentreerd. Tegelijk met de conjunctivitis
en de dikke tong ontstonden er op 3 vingets van de ene hand blaren aan de toppen op
de overgang van de nagels. Na het opengaan geringe tendens tot genezing ; 1 wond
bestaat nog. Hoewel de ziekte al 2—3 jaar bestond, werden toch 2 bloedmonsters met
10 dagen tussenruimte op m. en k. onderzocht met het resultaat, dat in het bloedserum
m. en k. virus kon worden aangetoond, dat in beide gevallen tot het O-type behoorde.
Zowel caviae als runderen waren gevoelig.

Het enige wat patiënte zich kon herinneren was dat een beetje vaccin in het ene
oog gespat was. Kort daarop begon de conjunctivitis.

Over de ingestelde therapie in dit van het gewone type afwijkende ziektegeval wordt
niets vermeld.

Weide-infectie met Bruc. Bang. (Christiansen, Gräsmarksinfektion og Kväg-
brucellose. Kastningsbakteriers levedygtighed i det fri, belyst ved praktiske forsög.
M. skr. f. Dyrl. 13. 61, S. 253).

Door middel van een enquête onder de practici in Jutland en van experimenten
met 11 jonge, drachtige runderen heeft de schrijver getracht na te gaan, hoe groot de
kans is, dat dieren in de weide met brucellose geïnfecteerd worden. Van 451 reïnfecties
op vrije bedrijven waarvan men de infcctieweg kon nagaan, waren 10 % weide-infecties.
Deze ontstonden in de meeste gevallen door uitbraak van vee uit of indringing van
vee door de omheining. Verder door besmetting over de afscheiding heen, door aan-
grenzend water, gemeenschappelijke beweiding, honden, vossen en vogels.
Uit de experimenten konden de volgende conclusies getrokken worden :

1. In een weide, waar besmette dieren gegraasd of geaborteerd hebben of met de
nageboorte zijn blijven staan, kunnen als regel 1 maand na de ontruiming, doch
liever op wat langere termijn (vooral bij donker weer) gezonde runderen ingeschaard
worden.

2. F.cn dubbele afscheiding met een onderlinge afstand van 2J m sluit, als zij intact
blijft, in de practijk elke besmetting uit.

3. Besmet stilstaand water moet minstens 1 maand voor het vee onbereikbaar zijn.

4. Afvalwater van slachterijen en fabrieken kan af en toe waterlopen met Brucella
besmetten.

Allergie en antihistaminen. J. Rasmussen, Om Allergi og antihistaminterapi i
Veterinär praksis. Medl. bl. f. d. d. Dyrl. foren. 1950, S. 109).

De schrijver geeft eerst een overzicht over de tegenwoordige opvattingen ovei
anaphylaxie en allergie, welke hij tracht te verklaren met behulp van Ehrlich\'s zijketen-
theorie. Wanneer de receptoren aan de cellen gebonden blijven, zal er bij hernieuwde
toevoer van antigeen in de cellen histamine vrijkomen en de cel wordt zwaar beschadigd.
Sedert 1942 zijn diverse stoffen ontdekt, die de histamine-werking tegenwerken. Over

deze stoffen wordt het een en ander gezegd. Hyaluronidase versterkt de histamine-
werking maar wordt door de anti-histaminen tegengewerkt. Therapeutisch spelen de
anti-histaminen een rol van betekenis bij verschillende aandoeningen, die op allergie
berusten. Ook bij hoefbevangenheid zagen verschillende schrijvers succes met deze
therapie. Ook de schrijver past haar toe ; hij gebruikte pvribenzamine bij 4 gevallen
van longoedeem (1 koe, 2 pinken, 1 paard) en 2 gevallen van urticaria bij koeien (een-
maal tezamen met glottisoedeem en dyspnoe). Eenmalige injectie van resp. 150 mg
intramusculair bij koe resp. pink en 300 mg intraveneus bij het paard gaf volledige
genezing. Bij 11 gevallen van hoefbevangenheid had hij in 10 gevallen een goed resultaat
(het laatste geval bestond reeds te lang), 5 maal na 1, 2 maal na 2 injecties met 24 uur
tussenruimte. 3 Genazen na resp. 3, 4 of 5 injecties. Dosering 250—500 mg in 2^°,,
oplossing langzaam intraveneus geïnjicieerd. Soms trad voorbijgaande excitatie op.

Naar \'s schrijvers mening is de acute lymphangitis bij paarden parasitair van oorsprong
en ontstaan als allergische reactie op geresorbeerde toxische stoffen, die gevormd
worden door de inwerking van chorioptesmijten. Behandeling met pyribenzamine
(300—500 mg intraveneus) zou een gedeeltelijke verbetering tengevolge gehad hebben
in enkele gevallen. Deze veronderstelling is zeer speculatief.

Mislukte serumtoepassing bij pseudovogelpest. F. Llcam. Recherches sur la
séro-prévention, la séro-vaccination et la sérothérapie, en milieu infecté de Peste
Aviaire. Revue de Médecinc vétérinaire, 1950, 13, 169—182.

Ter voorkoming of genezing van pseudovogelpest (pvp) zijn in de laatste jaren ver-
scheidene sera toegepast.

De gepubliceerde resultaten van deze behandeling zijn met elkander in tegenspraak.

Sommige onderzoekers schrijven enige werking toe aan sera. afkomstig van tegen
pvp geïmmuniseerde kippen, ganzen, kalkoenen, varkens en paarden.

Andere onderzoekers daarentegen zagen geen preventief of therapeutisch effect
van sera, afkomstig van tegen pvp geïmmuniseerde kippen, ganzen, kalkoenen, ezels,
schapen en runderen.

De auteur heeft een onderzoek ingesteld naar de preventieve en therapeutische
werking van serum, afkomstig van tegen pvp sterk geïmmuniseerde kalkoenen. Alle
experimenten werden verricht in een met pvp besmet kippenhok. Zieke of stervende
kippen dienden als smetstofverspreiders.

i ccm serum, intraveneus of intramusculair geïnjicieerd 5 dagen na de besmetting,
was niet in staal de dieren in leven te houden.

3 è 4 maal herhaalde injecties van 1 ccm serum met tussenpozen van i -3 dagen
gedurende 7 dagen verlengden de incubatietijd met 1—3 dagen, doch alle behandelde
dieren stierven toch door pvp.

5 ccm serum tweemaal geinjicieerd gelijktijdig met pvp-virus (simultaanenting)
verlengde het ziekteverloop met 1 —14 dagen, waarna alle dieren op één na stierven
aan pvp.

Afwisselende injecties met pvp-virus en 2 ccm scrum met tussenpozen van 2—3 dagen
verlengden het ziekteverloop met 1 —17 dagen, doch alle dieren stierven.

Het totaal aantal proefkippen bedroeg 45, waarvan 16 dienden als contröledieren.

L. komt tot de conclusie, dat kalkoenenpseudovogelpest-hypcr-immuunserum,
toegepast in pvp. besmet milieu bij de bestrijding van pseudovogelpest, geen thera-
peutische of preventieve waarde heeft.

Wat wij al lang hadden gevreesd, is thans werkelijkheid geworden.
Wegens zijn drukke werkzaamheden op velerlei gebied, heeft Prof. Jansen
bedankt als voorzitter van de Redactie van ons Tijdschrift.

Ongeveer twee jaar geleden nam Prof. Jansen deze functie over uit
handen van Prof. Krediet, die om gezondheidsredenen had bedankt.

Was de functie van voorzitter van de Redactie op zichzelf al niet gemak-
kelijk, opvolger van Prof. Krediet te zijn, maakte het dubbel moeilijk.
Doch wij, redactieleden, zijn het er allen over eens, dat het Hoofdbestuur
geen beter en waardiger opvolger voor Prof. Krediet had kunnen kiezen,
dan Prof. Jansen.

Bij de normale gang van zaken in de Redactie staat men nooit stil bij
alles, wat hiervoor nodig is. En, hoezeer wij het afscheid van een mede-
werker betreuren en vooral dit afscheid betreuren, heeft zulks toch deze
goede zijde, dat men zich weer eens realiseert, al hetgeen door de scheidende
functionaris in het belang van het grote doel is verricht; een gedachte,
waartoe men, als alles normaal loopt, eenvoudig niet komt. En als wij dan
als Redactie-leden terugdenken aan alles, wat door Prof. Jansen in het
belang van het Tijdschrift is gedaan en vooral aan de wijze, waarop hij
deze belangen heeft behartigd, dan stemt het feit, dat wij ongeveer twee
jaar met Prof. Jansen hebben mogen samenwerken tot grote dankbaarheid.

In vele kwaliteiten zullen wij hem missen; als zeer deskundig Redactie-
lid en supervisor, als schakel tussen de Faculteit en het Tijdschrift, als
beminnelijk arbiter bij meningsverschillen, als glashelder taalrevisor en
ook als degene, die vele vermeende en onrechtvaardige grieven in eerste
instantie in ontvangst had te nemen en, wat voor hem moeilijker was,
te verwerken.

Jammer, erg jammer, dat Prof. Jansen heeft gemeend als voorzitter van
de Redactie te moeten bedanken. Wij zullen dit besluit moeten billijken
en aanvaarden met een gedachte van dankbaarheid voor alles, wat hij
in een moeilijke periode met grote liefde voor het Tijdschrift heeft gedaan.

In Zuid-Holland en Overijssel Vervoersverbod van Pluimvee etc. opgeheven,
in Noord-Holland van kracht.

Krachtens een in de Staatscourant van 16 Januari j.1. gepubliceerde beschikking
van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is met ingang van
17 Januari 1951 het vervoer van levend of dood pluimvee, veren, eieren, pluimveemest
en verpakkingsmateriaal uit, naar of binnen de provincies Zuid-Holland en Overijssel,
weer toegestaan. Daarentegen is, eveneens met ingang van dezelfde datum, het vervoer
van bedoelde artikelen in de provincie Noord-Holland verboden.

Deze beschikking van de Minister, die betrekking heeft op de bestrijding van de
pseudo-vogelpest, betekent dus een verdere verzachting van de maatregelen, daar het
vervoersverbod niet meer geldt voor Zuid-Holland en Overijssel. Daarentegen maakt
het optreden van de ziekte in Noord-Holland, waar de laatst gesignaleerde twee gevallen
zijn voorgekomen, het vervoersverbod — wellicht tijdelijk - noodzakelijk.

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Te[. K 3400—11413, Giron. 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Gelijkstelling van de Veterinair Inspecteurs van de Volksgezondheid met
de Geneeskundig Inspecteurs van de Volksgezondheid.

De ruim 3 ^l/₂ jaar gevoerde actie voor het herstel van de gelijkstelling van de Veterinair
Inspecteurs van de Volksgezondheid met hun geneeskundige collegae heeft in het
Koninklijk besluit van 21 December 1950, S. No. K 601, haar bekroning gevonden.

De na afloop van de tweede wereldoorlog plaatsgevonden achteruitstelling van
eerstgenoemden ten opzichte van de Geneeskundig Inspecteurs is hiermede ongedaan
gemaakt.

Waar in meerdere gevallen het gelijkstellen van de salarissen van de veterinaire
gemeenteambtenaren met de medische afstuitte op de bovengesignaleerde ongelijkheid,
kan dit Koninklijk besluit van verstrekkende betekenis worden geacht.

Verwijzende naar de in dit nummer voorkomende advertentie, waarin sollicitanten
worden opgeroepen voor een diergeneeskundige betrekking in Nieuw-Zeeland, kan daar-
over het volgende worden medegedeeld.

Reeds in het voorjaar 1950 werd een soortgelijke oproep in ons Tijdschrift geplaatst
en onder medewerking van de Faculteit der Veeartsenijkunde werden enkele Neder-
landse dierenartsen voor zulk een betrekking aan de autoriteiten in Nieuw-Zeeland
voorgedragen.

Het bleek toen, dat de wettelijke voorschriften op de uitoefening der diergeneeskunde
daar te lande het niet mogelijk maakten dierenartsen o.a. met een Nederlands diploma
tot de praktijk toe te laten. Op voorstel van belanghebbenden is toen de desbetreffende
wet aangevuld in dier voege, dat behalve dierenartsen, die hun diploma verwierven in
Australië, Zuid Afrika of Engeland, ook zij die aan enige andere instelling voor Hoger
Diergeneeskundig Onderwijs tot dierenarts werden bevorderd tot de uitoefening der
diergeneeskunde in Nieuw-Zeeland kunnen worden toegelaten, mits zij aan enkele
nader gestelde eisen voldoen.

Het mag als een grote voldoening worden beschouwd, dat de Nieuw-Zeelandse
autoriteiten zich nu weer in de eerste plaats tot de Nederlandse dierenartsen wenden
bij hun pogingen om het te kort aan diergeneeskundige hulp daar te lande aan te vullen.

De bijzondere te stellen eisen bestaan in dit geval in hoofdzaak daarin, dat de candi-
daten na een bespreking van ongeveer een uur met een door de Nieuw-Zeelandse auto-
riteiten aan te wijzen commissie van Nieuw-Zeelandse- en Engelse dierenartsen, die tot
dit doel hier te lande wordt verwacht, geschikt en bekwaam worden bevonden om te
worden aangesteld. Om formele redenen zullen ook zij, die na de vorige oproep voor
uitzending werden voorgedragen, goed doen opnieuw te solliciteren, waarna zij ander-
maal voor zulk een bespreking zullen worden uitgenodigd. Indien de te Utrecht ont-
vangen inlichtingen juist zijn, zou het aantal te bezetten plaatsen thans groter zijn, dan
waarop bij de vorige oproep werd gerekend.

Zoals in de advertentie is vermeld, moeten de sollicitaties gericht worden tot de heer
Mr. J. V. Brennan Chief Immigration Officer for New Zealand, Anna Paulownastraat
53, Den Haag.

Daar echter aan de Faculteit te Utrecht door de Nieuw-Zeelandse autoriteiten
medewerking is verzocht bij het beoordelen der candidaten, wordt gegadigden ernstig
in overweging gegeven afschrift van hun sollicitatie te zenden aan Prof. C. F. van Oijen,
Biltstraat 166, Utrecht, die voor zover hij daartoe in staat is gaarne bereid is inlichtingen
over deze aangelegenheid te verstrekken.

Op grond van mededelingen van het Britse Colonial Office is er goede reden voor de
verwachting, dat er voor een klein aantal (jongere) Nederlandse dierenartsen over
enige tijd gelegenheid zal zijn voor plaatsing bij de British Colonial Service. Deze moge-
lijkheid zal omstreeks het einde van deze maand nader met de Director of Recruitment
van het Colonial Office te Londen worden besproken.

Gegadigden zullen Engels moeten kunnen spreken en schrijven en slechts kunnen
worden aangenomen in tijdelijke dienst.

Het zou van de zijde van het Bureau voor Internationale Technische Hulp zeer op
prijs worden gesteld bij de komende besprekingen enige dierenartsen, die in beginsel
voor een werkkring in de Britse Kolonies gevoelen met name te kunnen noemen en ge-
gevens omtrent hun persoon, studie en ervaring te kunnen indienen.

Eventuele gegadigden kunnen zich hierover in verbinding stellen met de Voorzitter
van de Faculteit der Veeartsenijkunde, Prof. Dr. C. Romijn, Einde Alexander Numan-
kade. Utrecht.

Namens de Commissie van voorbereiding van de Veterinaire week 1951 kan ik hier
enkele voorlopige mededelingen doen. De onderwerpen der voordrachten zijn nog niet
definitief vastgesteld, doch voorlopig werden genoemd: „Ziekten van varkens; Sterili-
teitsonderzoek". De Commissie zal een gevarieerd programma samenstellen.

Het programma voor de ontspanning staat nog niet geheel vast; wel is echter bekend
dat de Donderdagavondbijeenkomst opgeluisterd zal worden door het optreden van een
groep D.S.K.-leden.

Volgens de traditie zal een gemeenschappelijk diner worden gehouden, op Vrijdag-
avond na afloop van de voordrachten en de dagtocht van de dames.

Van een klein aantal leden der Maatschappij mocht ik reeds een bericht ontvangen
dat zij aanwezig zullen zijn; ik hoop dat spoedig meer van deze berichten zullen volgen,
daar de organisatie zoveel gemakkelijker wordt als iets meer bekend is over het aantal
deelnemers.

[11 een van de volgende tijdschriften zullen aanvraag-formulieren worden ingesloten,
doch de Commissie zal het zeer op prijs stellen nu reeds bericht te ontvangen van de
Collegae die zich voorstellen aan deze Veterinaire Weck deel te nemen.

Van de groep dierenartsen, die op 31 Juli 1951 hun 40-jarig jubileum als dierenarts
hopen te gedenken, moet worden afgevoerd collega S. de Vlas te Gieten.

Een tweetal keuringsveeartsen van het Openbaar Slachthuis te Rijssel hebben tesamen
met de Veterinaire Chef van het Laboratorium van het Instituut Pasteur het plan
opgevat om maandelijks, te beginnen met 1 Januari 1951, een publicatie het licht te
doen zien over hygiénische, technische en economische vraagstukken, betreffende vlees
en vleeswaren en aanverwante voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.

In verband met het internationale karakter, dat men aan deze publicaties wenst te
geven — men schijnt zich reeds van de medewerking van vele deskundigen, zowel in
Frankrijk als daarbuiten verzekerd te hebben — heeft men de medewerking ingeroepen
van de Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, de Heer F.. J. A. A. Quaed-
vlieg. Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage.

Collegae, die nadere inlichtingen hierover wensen te vernemen, kunnen zich met
genoemde Inspecteur in verbinding stellen.

Kort verslag van de afdelingsvergadering, gehouden op Zaterdag 16 Decem-
ber 1950 te Tilburg.

Ongeveer 15.00 uur opent de voorzitter de vergadering, waarbij hij in het bijzonder
de Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant,
collega Kirch en de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, collega Dr. Koning,
hartelijk welkom heet.

Bij de vaststelling van de notulen der vorige vergadering, merkt collega Brooymans
op, dat zijn opmerking, bij het debat gemaakt, wel wat eenvoudig en niet geheel juist
is weergegeven. Hij heeft namelijk met de meeste nadruk gevraagd om maatregelen van
bovenaf om de boeren tot isolatie te brengen.

De voorzitter antwoordt hierop, dat het op deze manier, hoewel beknopt, in de
notulen staat vermeld, maar heeft geen bezwaar tegen een aanvulling.

De voorzitter geeft naar aanleiding van de notulen nog een toelichting op de sancties
van het vestigingsrapport.

Bij de ingekomen stukken is een schrijven van de Groep Geneeskunde van het kleine
huisdier, waarin collega Dr. C. J. Folmer te Amsterdam candidaat wordt gesteld voor
de vacature Rentema in de Ereraad. Daar dit schrijven is binnengekomen, nadat het
programma voor de Algemene Vergadering is behandeld, wordt het voor kennisgeving
aangenomen.

Verder is er een schrijven binnengekomen van het Hoofdbestuur, betreffende het
tarief voor de V.Z. tuberculinatie. In dit schrijven wordt gezegd, dat het Hoofdbestuur
voor de V.Z.-tuberculinatie vorig jaar reeds een tarief nastreefde van ƒ 4.-- .ƒ 0.50,
doch dit niet heeft kunnen bereiken, doordat enkele afdelingen reeds overeenkomsten
met de Provinciale Gezondheidsdiensten waren aangegaan, waarbij een lager tarief
was vastgesteld.

Ook de overige afdelingen zijn toen accoord gegaan met dit tarief, met de restrictie,
dat dit slechts voor cén jaar zou gelden.

Het Hoofdbestuur heeft het college van Directeuren voorgesteld het tarief nu te
brengen op f 4.—- -j- f 0.50.

Collega Kirch zegt, dal de V.Z.-tuberculinatie in Noord-Brabant weinig wordt
toegepast, maar dat hij bereid is zich in voorkomende gevallen aan genoemd tarief te
houden. Ook de vergadering kan met dit tarief accoord gaan.

Collega Brus, die een studiereis maakt in de U.S.A. zendt een groet vanuit Ithaca
(N.Y.). Collega Kirch deelt mee, dat de studiereis van collega Brus ten einde loopt
en dat deze zeker bereid zal zijn een causerie te houden over de door hem opgedane
indrukken.

Collega Kranenburg te Klaaswaal schrijft, dat hij bereid is een voordracht te houden
over , ,Duivenziekten\'\'.

De voorzitter zet het nut van een dergelijke voordracht uiteen. Ook de vergadering
acht dit een belangrijke causerie.

Bij de verkiezing van een penningmeester, maakt collega van Hai. bezwaar tegen
herverkiezing, omdat er naar zijn mening meer bestuursvergaderingen moeten worden
gehouden.

Op voorstel van de voorzitter wordt de verkiezing uitgesteld tot een vergadering,
waarin meer leden aanwezig zijn.

Collega van Dieten brengt verslag uit over de Algemene Vergadering, waarbij hij
vooral de zeer geslaagde ontvangst van de D.S.K. memoreert. Ook in de aan de Alge-
mene Vergadering verbonden tentoonstelling van instrumenten en diergeneesmiddelen
ziet hij een loffelijk streven van het Hoofdbestuur.

kwestie. Collega van Dieten zegt, dat wel suggesties zijn gedaan, maar dat men niet
tot een conclusie kon komen.

De voorzitter zegt, dat het penicillineprobleem zeer uitvoerig in het Hoofdbestuur
is besproken en dat de toestand op dit gebied zeer verschillend is in ons land.

Collega Kirch wijst nog op de moeilijkheid, dat de Regering is gebonden aan „mach-
tige" handelsconventies, waarbij sera- en entstoffen moeten worden ingevoerd.

Hierna zegt de voorzitter collega van Dieten dank voor het door hem uitgebrachte
verslag.

Dr. N. C. W. Hesse houdt nu zijn voordracht over anti-biotica. Deze voordracht
zal in zijn geheel worden geplaatst in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Verschillende collegae maken na afloop gebruik van de gelegenheid de spreker vragen
te stellen.

Hierna bedankt de voorzitter collega Hesse voor zijn zeer interessante causerie.

Bij de rondvraag brengt collega van Looveren het ziekenfonds Breda e.o. in be-
spreking.

De reglementen en tarieven van dit fonds zijn enkele jaren geleden goedgekeurd.
De laatste jaren heeft men echter niets meer over dit fonds gehoord en verschillende
tarieven en reglementen zijn verouderd.

Collega Vaal vraagt, of het geoorloofd is een afspraak te maken met een stieren-
houderij voor de behandeling van alle runderen van die stierenhouderij.

De voorzitter zegt, dat dit beslist niet mag, omdat de dierenarts hiermee in strijd
komt met de vrije dierenartsenkeuze en omdat tarieven voor de K.I. zijn vastgesteld.

Collega Vaal vraagt verder collega Kirch, wat de bedoeling is geweest van de cir-
culaire inzake de mond- en klauwzeerentingen.

Collega Kircii antwoordt hierop, dat de secretaris van de Gezondheidscommissie
voor Dieren wilde weten, hoeveel dieren er tegen mond- en klauwzeer zijn geënt. Hierop
is bedoelde circulaire uitgegaan.

Het eerste gedeelte der vergadering wordt gehouden in het Histologisch Instituut
der Rijks Universiteit te Leiden, waar wij op hoffelijke wijze door Prof. Dr. P. J. Gail-
lard worden ontvangen.

Er zijn dan aanwezig 23 leden, benevens als gasten de Inspecteurs der Volksgezond-
heid Dr. S. G. Zwart en Dr. J. M. v. Vloten.

Te 11.10 vangt Prof. Gaillard zijn rede aan met als onderwerp: „Het kweken van
levende weefsels en transplantatie".

Spreker merkt op, dat de techniek van het kweken van levende weefsels nog niet
7.0 oud is. In het begin dezer eeuw is Alexis Carrel hiermede begonnen. Deze gebruikte
hiervoor kippenembryo\'s van 7 dagen oud. Het gelukte hem warmbloedig weefsel tot
groei te brengen. De samenstelling van de voedingsbodem is belangrijk.

Als zodanig wordt gebruikt een mengsel van bloedplasma en perssap van kippen-
einbryonen (gelijke delen) indien men kippenweefsel wil kweken. Het te kweken weefsel
wordt op een voorwerpglas met een dekglas gebracht (v.g.1. hangende druppel), goed
met paraffine afgesloten en daarna 24 u. bebroed bij 37⁰ C. Dan begint de groei. Na
2 of 3 dagen kweekt men over, steeds maar weer. Dit is noodzakelijk, anders treedt er
teruggang in het gekweekte weefsel op. Kweekt men bijv. spierweefsel dan ondergaat
na langere tijd kweken (na 3 dagen dus) het weefsel dusdanige veranderingen, dat het
spierweefselaspect verdwijnt en het gekweekte weefsel op mesenchymweefsel gaat ge-
lijken d.w.z. alle gekweekte weefsels vallen na langere tijd kweken tot 3 grondtypen n.I.
Bindweefsel — epitheliaaltype — zwerfcellentype (leucocyten — monocyten en dgl.)
terug.

Deze 3 grondtypen kunnen wij echter ongelimiteerd kweken. In vivo moet ieder
ontwikkelingsproces steeds wisselen, dus men moet allerlei perssappen gebruiken (7
dagen oud— 14 dagen oud enz.). Men heeft bijv. het os frontale van het kippen-
embryo gekweekt gedurende 2 jaar (steeds overkweken); dan is de kweek teruggebracht
tot zijn oorspronkelijke mesenchymstam. Als men nu deze mesenchymstam in aanraking
brengt met perssappen van steeds oudere embryonen, dan gaat dit mesenchymweefsel
weer beenweefsel vormen. Het is dus niet gewoon mesenchymweefsel doch heeft wel
degelijk andere eigenschappen, als men de omstandigheden maar verandert (perssappen
van steeds oudere dieren).

Om volwassenweefsel te kweken heeft men dus nodig perssappen van volwassen media
en dat kan men enkele maanden goed houden en dus niet maar een paar dagen. Doch
steeds om de 2 dagen overkweken!

Zo kan men bijv. het parathyreoidweefsel gemakkelijk 2 maanden voortkweken.
Voor het kweken van menselijke weefsels gebruikt men bloedplasma van de mens en
perssap van humane foeti. Dit geldt voor iedere diersoort.

Daarna vertoont spreker een korte Amerikaanse film over de weefselkweek en op het
doek opent zich voor ons een wondere wereld van intens celleven.

Vervolgens behandelt spreker uitvoerig de transplantatie en hiervan vernemen wij,
dat bijv. na thyrcodectomie, waarbij gevaar voor tetanie is te vrezen, het inplanteren
van gekweekt parathyroidweefsel in de axillairholte frappant goede resultaten geeft
(alleen bij mensen jonger dan 36 jaar).

Te \'2.30 is de voordracht, die door Prof. Gaillard op eenvoudige, overduidelijke
en gemoedelijke wijze wordt uitgesproken, geëindigd en een dankbaar applaus bewijst
de dank der toehoorders.

In 3 groepen verdeeld wordt ons dan door een drietal assistenten de techniek van het
weefselkweken in het laboratorium gedemonstreerd. Na afloop van deze demonstratie
vertolkt de voorzitter, Dr. Hoogland onze dankbare gevoelens in een geestig dank-
woord aan Prof. Gaillard en zijn assistenten.

We begeven ons daarna naar het „Gulden Vlies" in de Breestraat om de nodige
krachten te verzamelen.

Aan de lunch zaten aan als gasten Prof. Gaillard en zijn 3 assistenten, de voorzitter
der Mij. v. Dierg.. Dr. IJ. M. Kramer, de inspecteurs van de Volksgezondheid
Dr. Zwart en Dr. v. Vloten. Als vanouds is het een gezellig samenzijn, dat naar de
smaak van velen te kort van duur is, doch de tijd dringt en gewillig volgen wij onze
voorzitter naar de zaal, waar de huishoudelijke vergadering te 14 45 aanvangt.

De voorzitter memoreert in zijn openingswoord de promotie van collega Dr. W.
Huisman te Nijkerk, de benoeming van collega D. v. d. Veen tot ridder in de O.N.-orde,
het jaarverslag van de Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid over 1949 en het pas
verschenen boek over de vleeskeuring van Prof. v. Ooyen en Dr. Reitsma He deel,
dal in een langgevoelde behoefte voorziet. Verder doet spreker mededeling san een ver-
gadering met de Vereniging van Ned. Gemeenten en het B.V.V. inzake de heffingen.
De notulen en de ingekomen stukken worden behandeld.

Als lid wordt aangenomen Dr. P. J. v. Endt te Schiedam; als buitengewone leden
collega Dr. F. W. Tervoert te Winterswijk en met ingang van 1 Febr. a.s. collega
H. Vis te Leiden.

Daarna volgt een bespreking over de nieuwe kwartaalstaten, die per 1 Jan. 1951 zijn
ingevoerd.

Samen met de Vereniging van Slachthuisdirecteuren is hierover een schrijven gericht
aan de Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, daar de practische uitvoering in tal
van diensten op moeilijkheden stuit.

Naar aanleiding van een ingekomen schrijven van de Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid wordt uitvoerig gesproken over het merken van vlees.

Lange tijd wordt over een en ander gediscussieerd en aan de Hoofdinspecteur zullen
de opmerkingen worden gezonden omtrent grootte, vorm, lettertype > an het stempel-

merk, kleur der stempelinkt, plaatsen waar o.i. de merken moeten worden geplaatst enz.

Inmiddels is het al laat geworden, zodat de vrije mededelingen en de rondvraag
moeten vervallen.

Besloten wordt de volgende vergadering te houden op Zaterdag 14 April 1951 en op
deze bijeenkomst algemene onderwerpen te behandelen.
Hierna sluiting.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

E. H. Kampelmacher, Rob. Schumannstraat 4, Utrecht.
G. J. Stegehuis, Nijreesdwarsweg 9, Almelo.
J. G. Chr. van Vlotf.n^-, Cruquiusweg 46. Amsterdam C.

Dr. A. Doeglas, Siadhouderslaan 89, Utrecht is teruggekomen op het bedanken
voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen
als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

H. J. L. Boonen, Sweelinckstraat 31 bis, Utrecht.
J. H. Colenbrander. Brederodeplein 9, Utrecht.
W. de Haan, Leidseweg 65, Utrecht.

J. E. Hage, H. Copijnlaan 11, Utrecht.
U. Haye. Obrechtstraat 60. Utrecht.
J. Hoogerwerf, Aalsmeerderweg 96 II, Amsterdam.

Th. Lambers. Woonschip „Volharding", Hoogelanden W.Z. t.o. no. 46. Utrecht.
J. B. de Jong, F. C. Dondersstraat 3bis, Utrecht.
A. Osinga, Dr. J. P. Thijsselaan 1, Utrecht.

Op 14 Januari 1951 is te Beek (L.) overleden collega L. P. M. Pierson.
Veeartsenijkundig examen.

Op 20 Januari 1951 is geslaagd voor het veeartsenijkundig examen:
G. J. Stegehuis, Nijreesdwarsweg 9, Almelo.

Op 22 Januari 1951 is geslaagd voor het veeartsenijkundig examen:
E. H. Kampelmacher, Rob. Schumannstraat 4, Utrecht.

Applications are invited from veterinary surgeons who are
graduates c f the veterinary faculty of the Utrecht University
Holland, for permanent posts with veterinary clubs in
New Zealand Applicants must be able to speak English
and be particularly interested in cattle practice.

£603 (New Zealand currency) for recent graduates
£ 653 ,, ,, ,, ,, applicants with 1 year\'s

A voluntary superannuation scheme on a 50 50 basis is in
operation. Annual leave four weeks on full pay. Annual
instrument allowance £ 20. Car allowance at approved rates.
Houses available for married persons. Boat fares for
veterinarian, wife and family to New Zealand plus in the
case of a married man, baggage allowance of up to £ 50 will
be paid by the Veterinary Services Council. The amount is
refundable to the Council if either the Council or Veterinarian
terminates employment within two years.

Note: Applicants who are successful in their interviews
automatically become eligible for registration in New Zealand.

Applications stat ng age, experience, qualifications, maritial
status, vtc. should be forwarded not later that 15 February

(Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijksuniversiteit,
Utrecht. Directeur: Prof. Dr C. ROMIJN).

DE STOFWISSELING VAN HET 4-METHYL 2-THIOURACIL
NA ORALE TOEDIENING BIJ JONGE HANEN

Gezien de grote betekenis, die thiouracil-derivaten en in ons land
speciaal het 4-methyl 2-thiouracil (in de literatuur ook beschreven als
6-methyl 2-thiouracil en voortaan aan te duiden als mtu) hebben ver-
worven voor het afmesten van jonge hanen, leek het ons gewenst de bij de
mens en zoogdieren verkregen gegevens omtrent de stofwisseling van deze
antithyreoide stoffen aan te vullen met gegevens, die betrekking hebben
op jonge hanen. Het komt ons overbodig voor hier een overzicht te geven
van de zeer uitgebreide literatuur over de werkingswijze van thiouracil
en zijn derivaten in het lichaam. Door een groot aantal experimenten met
diverse proefdiersoorten is het duidelijk geworden, dat we hier te maken
hebben met een storing van de schildklierhormoon-productie, waar-
schijnlijk als gevolg van een onvolledige jodering der tyrosine-houdende
eiwitten in de schildklieren. Wij verwijzen belangstellenden echter voor
nadere details en voor de discussie van deze problemen naar het voor-
treffelijke literatuuroverzicht in het proefschrift van Dr J. Lever (1950).

De stofwisseling van het thiouracil werd uitvoerig onderzocht door
Wiluams c.s. bij ratten en mensen (Williams 1944). De resultaten van
deze onderzoekingen leidden tot de volgende opvatting. Thiouracil wordt
na orale toediening snel opgenomen uit het maagdarmkanaal, voor-
namelijk uit maag en duodenum, distaal van het duodenum wordt nagenoeg
geen thiouracil meer gevonden en in overeenstemming daarmee treft
men het ook niet aan in de faeces. Bij toediening van 100 a 200 mg thiouracil
(aan de mens) wordt ongeveer 15 % van de toegediende dosis in het spijs-
verteringskanaal vernietigd, de rest wordt over alle weefsels en vloei-
stoffen van het lichaam verdeeld, waarbij relatief veel aanwezig is in
hypophyse, schildklier, bijnieren en beenmerg, minder in huid en spieren.

Het thiouracil-gehalte der bloedcellen is diverse malen hoger dan dat
van het bloedplasma, de concentraties in de weefsels zijn veel hoger dan
die in het bloed. In het bloed wordt 1 a 2 uur na de toediening een maxi-
mum-concentratie gevonden, waarna een regelmatige daling optreedt.
Met de urine wordt ongeveer 1 ƒ3 van de aan een patiënt toegediende dosis
(200—1200 mg) uitgescheiden. Ongeveer 50 % van de normale dagelijkse
dosis (100—600 mg) wordt in het lichaam afgebroken, waarbij weer
bepaalde organen (hypophyse, schildklier, bijnieren) de grootste activiteit
vertonen. De afbraakproducten konden nog niet worden geïdentificeerd.

Bezem, Lever en Brunnekreeft (1949) onderzochten de absorptie,
de verdeling en uitscheiding van het mtu bij hanen met behulp van een
radioactief S³⁵ bevattend mtu-preparaat. Daar een vergelijking van hun
resultaten met de door ons met gewone chemische bepalingsmethoden

bereikte uitkomsten zeer leerzaam kan zijn, zullen wij hun conclusies
hier kort weergeven:

a. Van 50 mg oraal toegediend mtu werd binnen 24 uur 60—70 %
uitgescheiden; eerst na 4 X 24 uur was de uitscheiding nagenoeg
volledig.

b. De niet uitgescheiden hoeveelheid is tamelijk gelijkmatig over de
verschillende organen verdeeld. Relatief hoge concentraties worden
aangetroffen in de schildklieren en in de schachtbases der veren.

c. Bij herhaalde toediening van 50 mg mtu met tussenpozen van 24 uur
treedt een duidelijke cumulatie op. Werd na 8 niet radio-actieve doses
één radio-actieve dosis mtu gegeven, dan bleek de hoeveelheid physisch
aantoonbaar radio-actief mtu in de diverse organen over het algemeen
niet lager dan wanneer alle 9 doses radio-actief waren. Hieruit con-
cluderen de auteurs, dat van een latere dosis mtu, onder invloed van
de voorafgaande doses, waarschijnlijk meer wordt opgenomen.

Ongeveer gelijktijdig met het hiervoor behandelde onderzoek onder-
zochten van Genderen, van Lier en Bezem (1949) het mtu-gehalte van
vlees en organen van koeien, die met behulp van mtu waren gemest en
verkregen het volgende resultaat. Werd gedurende 6 weken dagelijks
5 gram mtu toegediend, dan bevatte het vlees gemiddeld 0,7 mg mtu/kg
en de lever 2,5 mg mtu/kg.

In schildklierweefsel werd een gemiddeld gehalte van 65 mg/kg ge-
vonden. De auteurs concluderen uit deze lage cijfers, dat aan consumptie
van het vlees generlei gevaren zijn verbonden. Na de vermelding van deze,
met ons eigen onderzoek nauw samenhangende literatuurgegevens, die
ons overigens eerst onder ogen kwamen nadat dit was afgesloten, willen
wij nu eerst het door ons verrichte experimentele onderzoek bespreken.

Onze vraagstelling was de volgende: Wanneer dagelijks een bepaalde
hoeveelheid mtu aan jonge hanen wordt toegediend per os:

b. hoe is het verloop van de excretie over een tijdsverloop van 24 uur
na de toediening?

c. welke zijn de mtu-ooncentraties in weefsels en lichaamsvloeistoffen
op verschillende tijdstippen na de toediening?

Teneinde op deze vragen een antwoord te kunnen geven, dienden wij
uiteraard te beschikken over voldoende nauwkeurige en betrouwbare
methoden ter bepaling van mtu in de diverse substraten. Over deze
methoden zullen wij hier zeer in het kort een en ander mededelen.

Een gedetailleerde beschrijving hiervan werd reeds eerder door ons
gegeven (van Asperen, 1950).

A. De colorimetrische bepaling. Het mtu kan in een mtu-oplossing kwan-
titatief bepaald worden met behulp van het z.g. reagens volgens Grote
(1931), dat wij bereidden naar het voorschrift van Morch (1945). Door
toevoeging van een boraatbuffer werd de pH van het reactiemengsel op
een waarde 7,5—8,5 gebracht, waarna de lichtabsorptie door het ge-
vormde groene reactieproduct werd gemeten met behulp van een photo-
electrische colorimeter met een donkerrood filter.

Deze kleurreactie is niet specifiek voor methylthiouracil, ook andere
thiouracil-derivaten en thiouracil zelf geven met Grote\'s reagens een
groenkleuring, terwijl thioureum een blauw reactieproduct levert. Dit
maant dus tot enige voorzichtigheid bij de interpretatie der experimentele
resultaten, waarvan wij hieronder verslag zullen uitbrengen. De relatie
tussen mtu-concentratie en gemeten extinctie bleek steeds volledig te
voldoen aan de Wet van Lambert-Beer.

B. Bepaling van methylthiouracil in excrementen. Zeer grote technische
moeilijkheden verhinderden een bepaling in de (via de darm uitgescheiden)
faeces en de (via de nieren uitgescheiden) urine afzonderlijk. Wij slaagden
er evenwel in, ons op literatuurgegevens en eigen ervaringen gegronde,
aan zekerheid grenzende vermoeden, dat via het darmkanaal geen noemens-
waardige hoeveelheden mtu in de excrementen terecht komen, langs
indirecte weg te bevestigen. In de serie-proeven werd volstaan met een
mtu-bepaling in de excrementen, het mengsel van faeces en urine, dat met
vrij korte tussenpozen (meestal minder dan een uur) uit de cloaca wordt
verwijderd.

Ter bepaling van het mtu-gehalte werd een nauwkeurig bekende hoe-
veelheid van de te onderzoeken excrementen (meestal 10 gram) gesus-
pendeerd in aangezuurd water (30 cm³) en deze suspensie daarna langdurig
(16—24 uur) gedialyseerd tegen een eveneens bekende hoeveelheid (b.v.
200 cm³) aangezuurd water, teneinde een gelijkmatige verdeling van het
mtu over de suspensie en het aangezuurde water te verkrijgen. In deze
laatste volkomen heldere vloeistof kon dan na de dialyse de mtu-concen-
tratie op de boven beschreven wijze colorimetrisch worden bepaald.

Deze methode gaf zeer goede opbrengsten (gem. 100 ± 3 %) in een
aantal bepalingen, waarbij een bekende hoeveelheid mtu (o—4 mg mtu
per 10 gram) aan de excrementen werd toegevoegd.

C. Bepaling van methylthiouracil in bloedplasma. In de meeste gevallen
was het mogelijk, op zeer eenvoudige wijze een betrouwbare meting van
de mtu-concentratie in het bloedplasma te verrichten. Daartoe werd dan
0,5 cm³ door centrifugeren van het bloed verkregen plasma vermengd
met 5,5 cm³ boraatbuffer en aan de verkregen vloeistof 0,4 cm³ Grote\'s
reagens toegevoegd. De intensiteit der optredende groenkleuring was een
maat voor het mtu-gehalte in het plasma en werd colorimetrisch bepaald.

Soms ook werd het plasma eerst onteiwit door toevoeging van een wol-
framaat-zwavelzuurmengsel en daarna op overeenkomstige wijze als
hierboven beschreven, de mtu-concentratie in het plasma-filtraat bepaald.

De opbrengsten met deze methodes schommelen binnen vrij nauwe
grenzen om een waarde van 100 % (gemiddeld 100 ± 9 %).

D. Bepaling van methylthiouracil in spierweefsel. Voor de bepaling van
het mtu-gehalte in spierweefsel gebruikten wij de methode van van
Genderen, van Lier en de Beus (1948). Het te onderzoeken vlees werd
in een mortier met zand en zoutzure aethanol verwreven, in vacuo ge-
droogd en daarna drie maal geëxtraheerd met een chloroform-aethanol-
mengsel. Het extract werd in vacuo ingedampt en het residu opgelost in
aethanolvrije chloroform. Werd deze oplossing daarna enige malen
geschud met water, dan verzamelde het mtu zich in de waterlagen en kon
daarin colorimetrisch worden bepaald. De opbrengsten, met deze methode
verkregen, bedroegen regelmatig 80—95 %. Bij de berekening van het
mtu-gehalte werd de opbrengst steeds op 90 % gesteld, waarmede uiter-
aard een geringe onzekerheid wordt geïntroduceerd, die voor de inter-
pretatie der proefresultaten van geen belang bleek te zijn.

E. Bepaling van methylthiouracil in schildklierweefsel. Daar de ter be-
schikking staande hoeveelheden schildklierweefsel slechts gering waren
(7 schildklieren van niet met mtu behandelde dieren wogen samen b.v.
593 mg; ook na mtu-behandeling stijgt het gezamenlijk gewicht der beide
schildklieren van één haan niet boven 1 gram en meestal bedraagt het
slechts ongeveer 0,5 gram), wijzigden wij de door van Genderen, van
Lier en de Beus (1948) beschreven methode enigszins.

Het schildklierweefsel (500—1000 mg) werd in een mortier met 2 cm³ 0,5 N. alc. HC1
en een schepje zand verwreven en de verkregen weefselbrij in vacuo drooggedampt.
Het residu werd dan gedurende 15 min. met 5 cm³ aethanol en 25 cm³ chlorotoim
geëxtraheerd door koken met terugvlocikoeling. Het chloroform-aethanr lmengsel werd
daarna door een glasfiltcr (G 4) afgeschonken. De extractie werd nog twee maal op
dezelfde wijze herhaald en de drie verkregen extracten gezamenlijk in vacuo droog-
gedampt. Het residu werd met achtereenvolgens 3 cm³ en 2 cm³ chloroform en 2 cm³gedestilleerd water overgebracht in een centrifugebuis. Na schudden en centrifugeren
kon ongeveer 2 cm³ heldere waterlaag worden afgepipetteerd. Daarna werd nog\'twee
maal op overeenkomstige wijze geschud met 1 cm³ gedest. water, zodat tenslotte circa
4 cm³ waterheldere vloeistof, waarin opgelost het mtu, ter beschikking stond. Deze
vloeistof werd dan met een weinig 5 N. NaOH en boraatbufler ongeveer op pH 8 ge-
bracht en met boraatbuffer aangevuld tot 6 cm³. Na toevoeging van 0,4 cm³ Grote\'s
reagens werd dan op de eerder beschreven wijze de mtu-concentratie bepaald.

Helaas verhinderden technische moeilijkheden ons opbrengstcijfers
te bepalen, zodat de verkregen resultaten met enig voorbehoud dienen te
worden gehanteerd.

In het najaar van 1949 en het voorjaar van 1950 werden series experi-
menten uitgevoerd, beide met 10 jonge hanen, terwijl daarnaast nog een
vrij groot aantal meer incidentele proeven werd verricht. Wij zullen
deze experimenten hieronder groepsgewijs bespreken om daarna onze
slotconclusies op te stellen.

1. Inrichting van de proef Op 26 Sept. werden 10 jonge Noord-Hollandse
Blauwe Hanen (leeftijd 59 dagen) geplaatst op een rantsoen .van 2 X

per dag (9.00 uur en 1 \\oo uur) 40 g gemengd meel¹) -f- 100 cm² karnemelk.
Op 20 October (leef\'.ijd 83 dagen) werd dit rantsoen verhoogd tot 2 X
per dag 50 g gemengd meel -f- 110 cm³ karnemelk.

De hanen 1 en 2 ontvingen van 4 Oct. af (leeft. 67 d.) elke dag 40 mg mtu.
„ „ 3 ». 4 » » 7 °ct. af ( „ 70 d.) „ „ 40 mg mtu.

Op 7 Nov. werd de toediening van mtu gestaakt. De toen nog in leven
zijnde haan 5 kreeg daarna nog tot de dood op 11 Nov. het normale
rantsoen (zie boven) zonder mtu.

Het mtu werd toegediend in gelatine-capsules (capsules operculatae),
zodat de opgenomen hoeveelheid nauwkeurig bekend was. De toediening
geschiedde steeds om 9.30 uur \'s morgens. Met regelmatige tussenpozen
werd de excretie over een periode van 24 uur (van 9.30 uur tot de volgende
dag 9.30 uur) bepaald. Bovendien werd enkele malen het verloop van de
excretie binnen deze periode van 24 uur nagegaan, meestal op de eerste
dag, dat het dier mtu ontving, dus in de periode van 24 uur, volgend op
de eerste mtu-gift.

Haan 1 werd op 23 October (leeftijd 86 dagen) geslacht, de overige
9 hanen tussen 5 November en 14 November (leeftijd 99—108 dagen).
Na het doden werden de schildklieren uitgeprepareerd en gewogen.
Onmiddellijk vóór of na de dood werd bloed verzameld, terwijl tevens

1 *) Samenstelling gemeigd meel: 50 % tarwemeel, 25 % gerstemeel, 25 % havermeel.

een stukje vlees van 30—50 gram werd gesneden uit de grote vliegspier
(Musc. peet. major). Vlees en schildklieren werden onder bescherming
tegen vochtverlies bewaard in de koelkast (circa 5⁰ C), tot het materiaal kon
worden opgewerkt.

De lichamelijke toestand van enige proef hanen was, waarschijnlijk
als gevolg van de lang voortgezette mtu-behandeling, aan het eind van de
proefperiode minder goed.

2. De groeisnelheid der dieren. Fig. 1 toont ons het gemiddelde gewicht
van de hanen 2, 3 en 4 (curve a, dagelijkse mtu-dosis 40 mg), van de
hanen 5 en 6 (curve b, dosis 80 mg mtu) en van de controle-
hanen 7, 8, 9 en 10 (curve c, géén mtu).

De figuur leert ons, dat een dagelijkse dosis van 40 mg mtu aanvankelijk
geen, na circa 20 dagen een remmende invloed op de groei (gewichts-
toename) uitoefent. Een dosis van 80 mg mtu per dag heeft reeds na
ongeveer 5 dagen een groeiremming tot gevolg. Dit resultaat, op zichzelf
door het geringe aantal proefdieren van zeer betrekkelijke waarde, vormt
een bevestiging van verschillende onderzoekingen bij hoenders, die een
remming van de groei bij langdurige mtu-toediening aan het licht
brachten: van Albada en Ubbels (1949), Andrews en Schnetzi.er
(1946), Blakely en Anderson (1949; met kalkoenen), Kempster en
Turner (1945), 1)omm en Buvaiss (1944).

De oorzaak van de geringere groei bij de met mtu behandelde hanen
kan misschien gevonden worden in een vermindering van de motiliteit
van het maagdarmkanaal met als gevolg daarvan een sterk verminderde
eetlust, een suggestie, die ook door Frens (1949) met betrekking tot het
mesten van runderen met mtu naar voren werd gebracht. Een definitief
oordeel hierover zou voortgezet onderzoek vereisen.

3. De excretie van het methylthiouracil gedurende de proefperiode. De resultaten
van ons onderzoek zijn te vinden in \'FABEL I. In deze tabel zijn de dagen
voor elke proefhaan genummerd te beginnen met de eerste dag, waarop
mtu werd toegediend. De ie dag is voor de hanen 1 en 2 dus 4 October,
voor de hanen 3 en 4 dus 7 October, terwijl voor de hanen 5 en 6 de ie dag
viel op 19 October. (Zie sub. 1 : inrichting van de proef).

a. Bij een dagelijkse dosis van 40 mg mtu wordt gemiddeld ongeveer
22 mg per 24 uur uitgescheiden, dus circa 55 %, terwijl de variatie der
verkregen waarden betrekkelijk gering is.

Het gevonden percentage ligt lager dan dat, opgegeven door Bezem,
Lever en Brunnekreeft (1949). Dergelijke hoge waarden (60—70 %)
werden echter ook door ons in verschillende gevallen gevonden. Daar de
genoemde auteurs, voorzover ons bekend, hun conclusies op slechts twee
uitkomsten baseerden, kan dit hoge percentage heel goed een gevolg zijn
van toeval. Men is uiteraard geneigd, het gevonden verschil toe te schrijven
aan het gebruik van verschillende bepalingsmethoden. Terwijl wij immers
met onze colorimetrische bepaling de hoeveelheid thiouracil methylthiou-
racil andere thiouracil- en wellicht thioureumderivaten bepaalden, betreffen
de uitkomsten van de bovengenoemde onderzoekers de totale hoeveelheid

De getallen in de tabel geven aan de hoeveelheden mtu, die gedurende een gehele
dag (24 uur) werden uitgescheiden, uitgedrukt in milligrammen.

radioactief zwavel, die wordt uitgescheiden en die wellicht in het lichaam
reeds in geheel andere chemische verbindingen kan zijn opgenomen,
een feit, waarop de auteurs zelf trouwens met nadruk wijzen. Helaas is
het beschikbare cijfermateriaal te beperkt om een vergelijking in dit licht
uit te voeren. Bovendien is het nuttig er op te wijzen, dat de door Bezem,
Lever en Brunnekreeft gebruikte dosis ^mtu iets hoger was dan de onze
(n.1. 50 mg per dag), wat gezien het hieronder sub d vermelde waar-

schijnlijk van vrij weinig belang is, en dat leeftijd en gewicht der proef-
dieren waarschijnlijk eveneens een niet te verwaarlozen factor vormen.

b. Er bestaat een zwakke tendens tot toeneming der uitgescheiden
hoeveelheden (bij hanen i, 2, 3 en 4), naarmate de toediening van mtu
langer wordt voortgezet, significant kunnen de verschillen echter niet
worden genoemd. Men bedenke overigens, dat de proefdieren tijdens de
proef zeer aanzienlijk in gewicht toenemen (van circa 1100 tot circa 1800
gram). Van dit feit uitgaande is het eerder de vrij grote constantheid der
uitgescheiden hoeveelheden, dan de geringe stijging tijdens de proef, die
ons frappeert.

c. De hoeveelheden, die worden uitgescheiden gedurende de eerste
dag (de 24-uursperiode na de eerste toediening van mtu) zijn nagenoeg
even groot als die, uitgescheiden in de daarop volgende etmalen. Daaruit
valt af te leiden, dat de uitscheiding van mtu binnen 24 uur na de toe-
diening grotendeels voltooid is. Andere, nog te bespreken experimenten
bevestigden deze conclusie volkomen.

d. Bij toediening van een dagelijkse dosis van 80 mg mtu wordt ge-
middeld ongeveer 40 mg per 24 uur uitgescheiden, dus omstreeks 50 %.
De waarden, die op de ge en 13e dag werden verkregen, waren voor Haan 5
zeer hoog, n.1. 52 mg of 65 %, daarentegen voor Haan 6 juist laag, n.1.
34 mg of ruim 42 %. Ook bij een hoge dosering, i.c. 80 mg mtu per dag,
zal dus een uitscheidingspercentage van 60 a 70 % volgens onze gegevens
tot de uitzonderingen behoren.

Het is uiteraard zeer belangrijk, of het uitgescheiden mtu via de nieren
of via het maagdarmkanaal in de excrementen is terecht gekomen. Bij
de mens en verschillende zoogdieren geschiedt de excretie uitsluitend via
de nieren (Williams 1944), hieronder zullen wij nog aantonen, dat zulks
bij de kip eveneens het geval is.

TABEL II toont ons de resultaten van de experimenten met de hanen 1
en 3 (ontvangen 40 mg mtu per dag) en met haan 6 (ontvangt 80 mg mtu
per dag). Na de toediening van de capsule met mtu (tijdstip o), werden
op vastgestelde tijdstippen (na 2,5, na 6, na 11 en na 24 uur) de excre-
menten verzameld en gewogen en daarna het mtu-gehalte ervan bepaald.
Op deze wijze konden dus de totaal uitgescheiden hoeveelheid mtu in
elke periode en de gemiddelde uitscheidingssnelheid in mg mtu per uur
gedurende die periode worden bepaald. De bepalingen werden bij elk
dezer proefdieren verricht in het etmaal, dat volgde op de eerste toe-
diening van mtu aan het betrokken dier.

TABEL III geeft een overzicht van de getallen, die werden verkregen
wanneer het mtu-gehalte werd bepaald in de excrementen van de hanen
2, 3 en 4, die elk dagelijks 40 mg mtu ontvangen, nu echter, nadat reeds
gedurende 16 dagen (haan 2) of 13 dagen (hanen 3 en 4) capsules met
mtu waren verstrekt. De excrementen werden daartoe 11 uur en 24 uur
na de toediening van de mtu-dosis verzameld en behandeld als boven
beschreven.

a = hoeveelheid excrementen in grammen,
b totale hoeveelheid uitgescheiden mtu in milligrammen,
c uitscheidingssnelheid in milligrammen mtu per uur.

TABEL III.
Dagelijks verloop van de excretie (na enige weken).
Verklaring: zie Tabel II en tekst. Dosering: 40 mg mtu/dag.

De getallen in de tabellen II en III leren ons, dat de mtu-uitscheiding
overwegend binnen 11 uur na de toediening plaats vindt. Opvallend is
het geringe verschil tussen het verloop der excretie op de eerste dag en
dat, wat gevonden wordt nadat de dieren gedurende enige weken dagelijks
een dosis mtu hebben ontvangen. Men vergelijke b.v. de getallen van
Haan 3 in de beide tabellen: van de toegediende 40 mg mtu werd op de
ie dag binnen 11 uur 17,21 mg, op de 13e dag in dezelfde periode
16,67 mg uitgescheiden, ofwel resp. 76% en 74 % van de gemiddeld per
etmaal uitgescheiden hoeveelheid (= 22,5 mg). Uit deze gegevens en
bovendien uit de zonder uitzondering sterk gedaalde uitscheidingssnelheid
gedurende de laatste 13 uur van het etmaal (11—24 uur) valt af te leiden,
dat de excretie binnen 24 uur na de laatste mtu-toediening vrijwel vol-
tooid is. Wij zullen hieronder nog een aantal experimenten bespreken,
waarbij volwassen hanen werden gebruikt en de samenstelling van het
voer een geheel andere was en die een volledige bevestiging van boven-
staande conclusie opleverden.

5- De mtu-concentraties in plasma, vlees en schildklierweefsel. Terwille van
de overzichtelijkheid der proefuitkomsten zullen we hieronder ook de
resultaten vermelden en bespreken, die verkregen werden bij experi-
menten met een drietal volwassen hanen, die niet in de najaarsproef waren
betrokken en waarvan lichaamsgewicht en mtu-dosering sterk afweken
van die der in deze proef opgenomen proefdieren.

De variaties in de plasma-concentratie gedurende 24 uur of eventueel
een kortere periode, volgend op een toediening van mtu, werden een-
voudig nagegaan door met verschillende tussenpozen bloedmonsters te
nemen en daarna het mtu-gehalte van het daaruit verkregen bloedplasma
te bepalen. TABEL IV toont ons de verkregen getallen.

a aantal doses mtu, dat in de voorafgaande periode werd toegediend (komt overeen
met het aantal dagen, dat de dieren reeds mtu ontvingen, daar slechts 1 dosis/dag
werd verstrekt en dit altijd zonder onderbreking),
b — grootte van de (dagelijkse) mtu-dosis.

De tijdsduren boven de kolommen geven aan de tijd, die verlopen is na de laatste
intu-toediening, de getallen daaronder de mtu-concentraties in het plasma, uitgedrukt
in mg %.

1 Haan S werd tweemaal gebruikt, n.1. op 31 Oct. en op 10 Nov., en ontving dus
tweemaal een capsule met 120 mg mtu, echter met 10 dagen tussentijd.

De getallen van TABEL IV zijn vrijwel in overeenstemming met de
volgende voorstelling:

a. de maximale mtu-concentratie in het plasma wordt ongeveer 3—5
uur na dè toediening van het mtu (steeds in gelatine-capsules) bereikt.

b. na het bereiken van dit maximum daalt het gehalte vrij snel en
20—24 uur na de toediening is de concentratie meestal zeer laag geworden
(de waarde 2,8 mg % voor Haan S na 1260 min. wijkt waarschijnlijk af
door een bepalingsfout). Hierna te bespreken proefuitkomsten zullen deze
voorlopige conclusies verder bevestigen.

Voorlopig zijn er geen aanwijzingen, dat de hier gegeven voorstelling
sterk beïnvloed wordt door de grootte van de mtu-dosis en het gewicht
van de proefdieren.

Zoals eerder vermeld, werden de proefdieren aan het eind van de
proef geslacht. Hierbij werd bloed opgevangen, waaruit door centri-
fugeren plasma kon worden gewonnen. Verder werden de schildklieren
uitgeprepareerd en gewogen, terwijl bovendien een stukje vlees uit de grote
vliegspier werd gesneden. In plasma en vlees van elk der dieren werd
het mtu-gehalte bepaald op de reeds beschreven wijze. In drie gevallen
werd een mtu-bepaling in schildklierweefsel uitgevoerd. Het bleek echter
noodzakelijk, althans wenselijk, soms de schildklieren van twee dieren
bij elkaar te voegen, teneinde voldoende materiaal voor een bepaling te
verkrijgen. De verkregen uitkomst heeft dan dus betrekking op het mtu-
gehalte van een mengsel, gedeeltelijk bestaande uit schildklierweefsel van
het ene dier, gedeeltelijk uit dat van een ander dier. In TABEL V wordt
steeds het aandeel, dat elk dier in het mengsel bijdroeg, vermeld.

De snelle resorptie van mtu uit het maagdarmkanaal, blijkend uit de
korte tijd, die er verloopt tussen de toediening en het verschijnen van de
stof in het bloed, gevoegd bij de snelle uitscheiding van in het lichaam
opgenomen mtu via de nieren, leerden ons het mtu kennen als een stof,
die zeer gemakkelijk door epitheellagen en andere weefsels wordt door-
gelaten. De over het algemeen vrij lage concentraties in het plasma wekten
bovendien het vermoeden, dat het mtu ook tamelijk gemakkelijk uit het
bloed in allerlei lichaamsweefsels doordringt en hierbij denken we uiter-
aard in de eerste plaats aan het kwantitatief belangrijkste weefsel, het
spierweefsel. Op grond van deze overwegingen kwamen wij tot de hypothese,
dat de in het plasma optredende dagelijkse schommeling van de mtu-concentratie ook
in het spierweefsel en in andere weefsels optreedt. Om deze reden werd speciaal
aandacht geschonken aan de tijd, die verliep tussen de toediening van de
laatste mtu-dosis en het tijdstip, waarop het dier werd geslacht. Wij
veronderstellen immers een sterke relatie tussen het mtu-gehalte in het
vlees en het tijdstip van slachten. Bovendien moet volgens onze hypothese
een hoge plasma-concentratie over het algemeen gepaard gaan met een
hoog mtu-gehalte in vlees en schildklierweefsel. TABEL V toont de door
ons verkregen getallen.

Alvorens tot een bespreking der uitkomsten over te gaan, zullen we
hier eerst nog enkele gegevens vermelden, die niet in de tabel konden
worden opgenomen. Ongeveer gelijktijdig met de proefhanen werden
ook de contrólehanen 7, 8, 9 en 10 geslacht. Een mtu-bepaling in het vlees
van de hanen 7 en 8 leverde bij de colorimetrische meting een blanco-
extinctie, die nauwkeurig gelijk was aan die, welke wij steeds ter correctie

Methylthiouracil-concentraties in plasma, vlees en schildklierweefsel.
a = gewicht van het dier op de slachtdag, in grammen,
b = aantal doses mtu, dat het dier in totaal heeft ontvangen,
c = grootte van de dagelijkse mtu-dosis, in milligrammen,
d = tijdsduur tussen laatste mtu-dosis en slachten, in uren.
gs = gezamenlijk gewicht der beide schildklieren, in milligrammen.

In de kolommen „plasma", „vlees" en „schildkl." worden de mtu-concentraties
opgegeven, in milligrammen per 100 gram (mg %).

\') Haan.6 werd geslacht, terwijl het dier reeds stervende was; maag- en kropinhoud
werden onderzocht op mtu (zie verder tekst).

⁴) Haan S heeft 10 dagen vóór deze dosis reeds een dosis van 120 mg mtu ontvangen,
waaraan echter o.i. geen aandacht behoeft te worden geschonken.

der gevonden uitkomsten hadden gebruikt. Ook het plasma van deze
dieren werd onderzocht ter bepaling van voor de correctie nodige blanco-
waarden. Tenslotte werden ook de schildklieren van de contrölehanen
uitgeprepareerd en gewogen, met het volgende resultaat: het gezamenlijk
gewicht der schildklieren bedroeg bij Haan 7 110 mg (50 60), bij Haan 8
183 mg¹), bij Haan 9 129 mg (76 53) en bij Haan 10 171 mg (64 107).
De 7 schildklieren, samen wegend 593 mg, werden bijeengevoegd en in
het mengsel een mtu-bepaling verricht, teneinde een blanco-waarde ter
correctie van de bij de proefdieren verkregen uitkomsten te verkrijgen.

Van Haan 6 werden, gezien de zeer slechte toestand, waarin het dier
vlak voor het slachten verkeerde, krop- en maaginhoud op mtu onderzocht
met de voor de excrementen beschreven methode (van Asperen 1950).
De krop bleek zeer sterk gevuld (inhoud weegt 76 gram) en bevatte circa

37 mg mtu, terwijl de maaginhoud (15 gram) nog ongeveer 35 mg mtu
bevatte. Meer dan 24 uur na de laatste mtu-dosis (80 mg) was dus in krop
en maag nog ruim 70 mg mtu aanwezig. Dit feit demonstreert wel duidelijk,
dat de vitale processen bij dit dier nog slechts zeer langzaam vei liepen,
waarmee bij de interpretatie der proefuitkomsten rekening dient te worden
gehouden. Men neme overigens nota van hetgeen sub A 2, laatste alinea,
werd opgemerkt.

Wanneer wij nu onze hypothese toetsen aan de in TABEL V verzamelde
getallen, dan is het resultaat niet geheel bevredigend. De hoogste mtu-
concentraties in het plasma (3,6 mg % en 3,0 mg %) worden inderdaad
gevonden bij die proefdieren (resp. 3 en R), die vrij kort (resp. 2 en 4,5 uur)
na de toediening werden geslacht. De waarde 2,8 mg % voor Haan S
na 21 uur is evenwel veel hoger dan wij zouden verwachten. Deze waarde
komt ook voor in TABEL IV (Haan S na 1260 min.) en valt daar eveneens
geheel uit de toon, zodat wij hier een bepalingsfout veronderstellen. Het
vlees van de hanen 3 en R heeft evenals het bloedplasma een relatief hoog
mtu-gehalte, in overeenstemming met onze verwachtingen, de waarde
4,7 mg % voor het vlees van Haan 6 is echter zeer abnormaal. De ver-
klaring voor deze anomalie is echter, na hetgeen over de gezondheids-
toestand van dit dier is medegedeeld, niet moeilijk te vinden. De mtu-
concentraties in de schildklieren zijn duidelijk hoger dan die in vlees en
plasma, het verschil is echter veel kleiner dan wordt opgegeven door
Bezem, Lever en Brunnekreeft (1949). De door ons 21—24 uur na de
mtu-toediening gevonden concentraties in het spierweefsel zijn van dezelfde
orde als die van de genoemde auteurs, de mtu-gehalten in de schildklieren
van onze proefdieren zijn evenwel veel lager dan die, gevonden door
Bezem c.s. Wel zijn onze bepalingen in schildklierweefsel waarschijnlijk
vrij onnauwkeurig, het verschil tussen hun en onze cijfers is echter te groot
om door de proeffout verklaard te worden. Veeleer denken we hier weer
aan het verschil tussen de gebruikte methoden, dat wij sub A 3a (pag. 138)
bespraken. Gezien het feit, dat Williams c.s. (1944) aan het schildklier-
weefsel een zeer grote activiteit bij de afbraak van mtu in het lichaam
toekennen, kan een ophoping van radioactieve S in de schildklieren na
toevoeging van een S³⁵ houdend mtu-preparaat zelfs zeer waarschijnlijk
worden geacht, zonder dat evenwel een evenredige verhoging van het
mtu-gehalte optreedt.

Opvallend is, dat plasma, vlees en schildklieren van Haan 5 vier dagen
na de laatste mtu-gift géén mtu meer bevatten, het gewicht van de schild-
klieren van dit dier is evenwel, evenals dat van de schildklieren der andere
proefdieren, aanzienlijk hoger dan dat van de contróledieren. De schild-
kliervergroting door mtu is echter door verschillende auteurs (zie b.v.
Lever 1950) zo uitvoerig bestudeerd, dat wij ons ontslagen achten van
de taak, daar op deze plaats nog verder op in te gaan.

De vrij labiele toestand, waarin de proefdieren aan het eind van de
proef verkeerden en het daaruit voortvloeiende gevaar voor abnormali-
teiten in aanmerking nemende, achten wij de gevonden getallen een, zij
het vrij zwakke, steun voor onze hypothese. Hieronder, sub C, zullen wij
de experimenten bespreken, die tot verdere verificatie van onze hypothese
werden uitgevoerd. Eerst echter zullen wij ons nog bezig houden met een
aantal meer incidentele proeven en waarnemingen, die voornamelijk in
de winter van 1949 werden gedaan.

De hier te bespreken experimenten hebben deels betrekking op dezelfde
problemen, die ons hierboven reeds bezighielden, deels op onderwerpen,
die wij nog niet eerder aanroerden, maar die toch zijdelings met genoemde
problemen samenhangen.

1. Het verloop van de excretie na de toediening van één dosis methylthiouracil.
Het betreft hier een aantal proeven, verricht met volwassen hanen en met
mtu-doses van 50, 80 en 100 mg. De resultaten zijn samengevat in
TABEL VI. Met Haan C werd tweemaal een proef gedaan, echter met
een tussentijd van 7 dagen, zodat wij menen te mogen aannemen, dat het
verloop van de 2de proef niet is beïnvloed door de eerste. Bij de hanen
A, B en C werd het mtu, gesuspendeerd (voor een deel uiteraard opgelost)
in een kleine hoeveelheid water (circa 10 cm³), met behulp van een krop-
sonde toegediend, Haan D ontving een capsule met mtu. Hanen A en
B kregen tweemaal per dag 75 g gemengd meel (samenstelling volgens
voetnoot pag. 137) met 165 cm³ karnemelk, Haan C tweemaal per dag
75 g meelvoer (van geheel andere, gecompliceerde samenstelling) met
water ad libitum en Haan D tweemaal per dag 60 g gemengd meel met
130 cm³ karnemelk.

De resultaten van de hier beschreven proeven (TABEL VI) bevestigen
de conclusie, die sub A 4, dus op grond van de in de najaarsproef verkregen
uitkomsten werd getrokken, ten volle. Al zeer kort na de toediening ver-
schijnen relatief grote hoeveelheden mtu in de excrementen, door Haan D
werd zelfs in het eerste uur reeds 2,77 mg mtu uitgescheiden. De uit-
scheidingssnelheid is maximaal 2 tot 6 uur na de toediening, daarna
treedt een vrij snelle daling op. Bij de hanen A en B was de excretie na
24 uur nog niet geheel geëindigd, de na dit tijdstip uitgescheiden hoe-
veelheden zijn echter zeer gering. Bij Haan C werd meer dan 24 uur na de
toediening geen mtu-excretie meer waargenomen. Volgens Bezem, Lever
en Brunnekreeft (1949) is de uitscheiding zelfs na 2 x 24 uur nog niet
volledig. De verklaring voor dit afwijkend resultaat is zeer waarschijnlijk
weer deze, dat deze onderzoekers de hoeveelheid radioactieve S in de
excreta bepaalden en niet het methylthiouracil (zie pag. 138).

2. De resorptie van methylthiouracil uit het maagdarmkanaal. Hieronder
zullen wij een aantal experimenten en waarnemingen bespreken, die een
zeer sterke steun verlenen aan onze opvatting, dat het per os toegediende
mtu nagenoeg geheel uit de darm in het lichaam wordt opgenomen en
daarna gedeeltelijk via de nieren wordt uitgescheiden, terwijl een recht-
streekse passage door het gehele darmkanaal naar de cloaca niet of slechts
bij uitzondering voorkomt. Indien deze opvatting juist is, zal dus alle in
de excrementen gevonden mtu afkomstig zijn uit de urine.

a. Schatting van de totaal in het lichaam aanwezige hoeveelheid methylthiouracil.
Teneinde tot een dergelijke schatting te geraken, zijn wij er van uitgegaan,
dat het mtu-gehalte in alle delen van het lichaam gelijk is aan dat in het
spierweefsel. Hieronder (sub C) zullen wij bewijzen, dat de gehalten in
het vlees op verschillende plaatsen van het lichaam ongeveer gelijk zijn.
Onze eigen ervaring bij hanen en diverse literatuurgegevens met be-

a = hoeveelheid excrementen in grammen,
b = totale hoeveelheid uitgescheiden mtu, in milligrammen,
c uitscheidingssnelheid in milligrammen mtu/uur.

trekking tot zoogdieren maken het hoogst waarschijnlijk, dat de concen-
traties in de verschillende organen en lichaamsvloeistoffen zeker niet
lager zijn dan die in het vlees. Wanneer we tenslotte in aanmerking nemen,
dat het grootste deel van het lichaamsgewicht geleverd wordt door de
spieren, dan mogen we concluderen, dat onze schattingen weinig zullen
afwijken van de werkelijke waarden, althans niet veel te hoog zullen zijn.
TABEL VII toont een vijftal uitkomsten, die vrij duidelijke taal spreken.
Het betreft hier dieren, die slechts éénmaal een dosis mtu ontvingen.

Het duidelijkst zijn wel de getallen voor de hanen R en 13. Bij de eerste
is 4,5 uur na de toediening niet minder dan 80 % van het mtu, ofwel

totaal = totaal in het lichaam aanwezige hoeveelheid mtu, geschat volgens tekst.

96 mg van de 120 mg-dosis, die werd verstrekt, in het lichaam aanwezig
en dus uit de darm geresorbeerd. Bij Haan 13 is na 2 uur reeds 48 % van
de toegediende dosis (80 mg) in het lichaam opgenomen. Deze beide
waarnemingen en in iets mindere mate ook de overige drie uitkomsten
van TABEL VII zijn overtuigende indicaties voor een zeer snelle resorptie
van mtu uit de darm. Wanneer we nu bovendien aannemen, wat zeker
gerechtvaardigd is, dat van het in de genoemde tijden geresorbeerde mtu
een vrij aanzienlijk deel reeds weer via de nieren is uitgescheiden (even-
tueel na een tijdelijk verblijf in spieren en organen), dan kan de conclusie
welhaast niet anders luiden dan dat de mtu-resorptie.uit de darm zeer
snel en zeker tamelijk volledig plaats vindt.

Wij dienen echter ook nog rekening te houden met de mogelijkheid,
dat er een vernietiging van het mtu in het darmkanaal plaats vindt,
zoals dat door Williams (1944) voor het thiouracil in het menselijke
spijsverteringskanaal is beschreven. Wij hebben daarover geen waar-
nemingen verricht; het is in dit verband echter wel van belang te ver-
melden, dat wij geen achteruitgang van het mtu-gehalte van de excre-
menten vonden, wanneer deze gedurende twee dagen bij kamertemperatuur
(zonder vochtverlies) werden bewaard.

b. De hoeveelheden methylthiouracil in verschillende delen van het spijsverterings-
kanaal. Tweemaal werd van een dier na het slachten de inhoud van krop,
maag, dunne darm en coeca onderzocht. Haan T (zie ook TABEL VII)
werd uur na de toediening van 80 mg mtu per os geslacht. Maag,
dunne darm en coeca bevatten nagenoeg geen mtu, tezamen zeker minder
dan 0,5 mg; de inhoud van de krop werd niet onderzocht, deze woog
echter slechts ruim 2 gram. Ook in de einddarminhoud was de mtu-
concentratie zeer gering (circa 0,1 mg per 10 gram), terwijl hier toch
een bijmenging- van een kleine hoeveelheid urine niet onwaarschijnlijk
was. Van tegelijk met het mtu toegediend aardappelzetmeel werd echter
eveneens in de genoemde darmdelen weinig of niets teruggevonden,
behalve in de einddarm.

Een tweede experiment, met Haan C, leverde duidelijker resultaten.
Dit dier ontving 2 gram rauw aardappelzetmeel en 80 mg mtu, tezamen in
een weinig water (circa 10 cm³) gesuspendeerd, door middel van een
kropsonde. Na 2 uur werd de haan geslacht en de verschillende darmdelen
op zetmeel en mtu onderzocht. Op een hier niet te beschrijven wijze
konden wij uit een telling der zetmeelkorrels een benaderende berekening
uitvoeren van de hoeveelheid aardappelzetmeel, die in de inhoud der
diverse delen van het spijsverteringskanaal aanwezig was. TABEL VIII
toont de uitkomsten van ons onderzoek.

TABEL VIII.
Onderzoek van de darminhoud op aardappelzetmeel en mtu.
perc. = hoeveelheid, in procenten van de toegediende dosis.

Wanneer zetmeel en mtu in de darm niet werden afgebroken en niet
werden geresorbeerd, dan zou men in de verschillende delen van het
maagdarmkanaal gelijke percentagesAmylum Solani en mtu ver-
wachten. De aanzienlijk lagere percentages, die voor het mtu werden
gevonden, bewijzen dus, dat deze stof veel sneller uit het spijsverterings-
kanaal verdwijnt dan het aardappelzetmeel. Tegen onze oorspronkelijke
verwachtingen in, bleek later dat Amylum Solani-korrels voor een groot
deel (70—90 %) in het spijsverteringskanaal van de kip worden afgebroken.
Uit deze gegevens volgt, dat het mtu waarschijnlijk voor een nog groter
deel uit het darmkanaal verdwijnt, hetzij door afbraak, hetzij door
resorptie.

Bedoeld worden hier percentages van de toegediende dosis, zoals die in de
tabel worden opgegeven.

zijn o.i. voldoende bewijs voor onze opvatting, dat een passage van mtu
door het gehele spijsverteringskanaal niet voorkomt.

3. De verdeling van het methylthiouracil over cellen en plasma in het bloed.
Slechts één waarneming met betrekking tot kippenbloed staat ons ter
beschikking. Werd aan 7 cm³ bloed van een haan 1 cm³ 40 mg % mtu-
oplossing toegevoegd, dan bleek de mtu-concentratie in het daaruit door
centrifugeren verkregen bloedplasma ongeveer 5 mg % te bedragen,
zoals verwacht mag worden bij een gelijkmatige verdeling van het mtu
over plasma en cellen. Met runderbloed werd op overeenkomstige wijze
een zelfde resultaat geboekt. Wij herinneren er hier aan, dat Williams c.s.
in de bloedcellen van zoogdieren een vele malen hoger thiouracil-gehalte
vonden dan in het plasma. Wright (1946) vond bij in-vitro experimenten
echter voor het thiouracil een gelijkmatige verdeling. Op grond van de
weinige hier beschreven experimenten en onze verdere ervaringen, die
alle wijzen op een groot doordringingsvermogen van het mtu, achten wij
het hoogst waarschijnlijk, dat het 4-methyl-2-thiouracil na opneming in
het bloed ongeveer gelijkelijk over cellen en plasma wordt verdeeld.

4. Enkele mtu-bepalingen in schildklierweefsel. De schildklieren van een
volwassen haan, die gedurende 2 maanden meelvoer met mtu had ont-
vangen (gedurende de eerste 25 week 40 mg mtu per dag, daarna 60 mg
per dag) wogen 465 mg en 465 mg, dus samen 930 mg. Het mtu-gehalte
in de schildklieren bedroeg 2,4 mg %. De mtu-concentratie in- het vlees
van dit dier was slechts 0,4 mg %. De tijd tussen laatste mtu-toediening
en slachten bedroeg ongeveer 6,5 uur.

Een tweede bepaling heeft betrekking op 3 schildklieren, samen wegend
644 mg. Het mtu-gehalte bleek 3,9 mg % te zijn, terwijl in het vlees van
de beide dieren, waaruit de schildklieren afkomstig waren, ongeveer
0,8 mg % mtu werd gevonden. Het slachten geschiedde in elk geval
binnen 24 uur na de laatste mtu-gift, het tijdstip is echter niet nauwkeurig
bekend.

Deze gegevens versterken de opvatting, dat het mtu-gehalte van het
schildklierweefsel aanmerkelijk hoger is dan dat van het spierweefsel,
al zijn de verschillen (zie ook TABEL V) veel geringer dan die, gevonden
door Bezem, Lever en Brunnekreeft (1949). Wij zullen daarop nog
terugkomen.

i. Inrichting van de proef. Op 1 Juni 1950 werden 10 jonge hanen (leeftijd
96 dagen), genummerd van 11 tot en met 20, op een rantsoen van 2 X
per dag (om 8.30 uur en om 17.00 uur) 50 g. gemengd meel^l) -j- iiocm³karnemelk geplaatst. In de loop van de maand Juni werden de proefdieren
alle geslacht, nadat zij op één of meer achtereenvolgende dagen, onmid-
dellijk voorafgaande aan het tijdstip van slachten, een dosis van 80 mg
mtu hadden ontvangen. Van de geslachte dieren werd het vlees, zoals ge-
woonlijk uit de grote vliegspieren gesneden, en het bloedplasma op mtu
onderzocht. Bij enkele hanen werden na het slachten op verschillende
plaatsen van het lichaan stukjes spierweefsel weggesneden en afzonderlijk
onderzocht.

De toediening van mtu geschiedde steeds in gelatine capsules om 10.00
uur \'s morgens. De gezondheidstoestand van de proefhanen was zeker
aanzienlijk beter dan in de najaarsproef.

2. De mtu-concentraties in plasma en vlees. De resultaten van onze proeven
zijn te vinden in TABEL IX. Haan 20 deed dienst als contróledier en ont-
ving dus geen enkele maal mtu. De grootte van de dagelijkse dosis was
steeds 80 mg mtu.

aanv. gew. = gewicht van het proefdier bij de aanvang van de proef (1 Juni .
eind gew. = gewicht van het proefdier op de slachtdag.
proefduur aantal dagen, dat de proef duurde (1 Juni—slachtdag).
doses = aantal malen, dat het proefdier mtu (80 mg) ontving,

.,plasma" en „vlees" = resp. de mtu-concentratie in bloedplasma en in spierweefsel
op het tijdstip van slachten, in milligr. per 100 g (mg %).

De hypothese, die wij sub A 5 (pag. 143) opstelden, wordt door de getallen
van TABEL IX ten volle geverifieerd. Kort (2-5 uur) na de mtu-toediening
worden zowel in het plasma (2,0-3,9 mg%) als in spierweefsel (1,2-2,3 ^mg%)
hoge mtu-gehalten gevonden, terwijl na ongeveer een dag (21,5-22,5 uur)
de mtu-concentraties in plasma (0,0-0,7 ^mg%) ^en spierweefsel (0,0-
0,3 mg%) tot zeer lage waarden gedaald zijn. De concentraties, 12 uur
na de mtu-toediening voor Haan 14 gevonden, liggen hier juist tussen in.
Enig verband tussen de in het plasma en het vlees gevonden concentraties
en het totaal aantal doses is, blijkens deze getallen, niet aanwezig. Van
enige cumulatie in het spierweefsel bij herhaalde toediening van mtu,
zoals die door Bezem, Lever en Brunnekreeft (1949) wordt verondersteld,

is bij onze proefdieren dan ook niets te bespeuren. De mtuconcentraties,
door deze auteurs na 24 uur gevonden, zijn gemiddeld vrijwel gelijk aan
die, welke door ons na deze tijd werden waargenomen, uiteraard echter
veel kleiner dan die, welke enige uren na een mtu-toediening in het vlees
werden aangetroffen. Een dergelijke grote invloed van het slachttijdstip
op het mtu-gehalte van het vlees, als hier door ons gevonden voor hanen,
kon door van Genderen, van Lier en Bezem (1949) voor runderen en
varkens niet worden aangetoond. Dit is geenszins verwonderlijk, wanneer
men bedenkt dat de spijsvertering en voedselpassage bij deze dieren,
speciaal bij runderen, aanmerkelijk trager verloopt dan bij de vogels, zodat
een dagelijkse schommeling daar wel hoogst onwaarschijnlijk wordt.

Wij mogen dus concluderen, dat bij hanen oraal toegediend mtu zeer snel via
darmkanaal en plasma in het vlees terechtkomt, om daaruit echter tamelijk snel weer
te verdwijnen, zodat na 24 uur weinig of geen mtu meer in het vlees wordt aange-
troffen. Uiteraard komt niet alle geresorbeerd mtu in het spierweefsel
terecht, een gedeelte dringt door in andere weefsels, waarin de mtu-concen-
traties o.i. echter over het algemeen van dezelfde orde zullen zijn als die
in het vlees, terwijl ook hierin de concentraties na het bereiken van een
maximum weer snel dalen. De daling van de mtu-concentraties in de
organen wordt veroorzaakt, enerzijds door de uitscheiding van mtu via
de nieren, anderzijds door een chemische verandering of afbraak van het
mtu in de weefsels.

3. De mtu-gehalten van het vlees op verschillende plaatsen in het lichaam. Het
onderzochte spierweefsel werd gesneden uit de volgende spieren:

b. de spieren aan de achterzijde van het dijbeen: Musc. biceps femoris, Musc. semi-
tendineus en Musc. semimembranaceus.

TABEL X toont de resultaten van ons onderzoek bij een viertal hanen
(de nummers 12, 17, 18 en 20 van de voorjaarsproef, die hierboven werd
beschreven).

De getallen van TABEL X, hoewel gering in aantal, tonen overtuigend
aan, dat van een ongelijkmatige verdeling van het mtu over de verschillen-
de spieren in het lichaam geen sprake is.

De discussie werd grotendeels reeds bij de bespreking der afzonderlijke
proefresultaten gevoerd. Wij zullen hier daarom volstaan met enige
algemene opmerkingen.

Van groot belang is een vergelijking van onze resultaten met die van
Bezem, Lever en Brunnekreeft (1949). Terwijl wij ons bezighielden met
het lot van de thiouracil-ring, of wanneer we ons uiterst voorzichtig uit-
drukken, het lot van de > C = S -structuur, onderzochten de bovenge-
noemde onderzoekers het lot van de in het mtu opgenomen S-atomen
(zie structuurformule). Wanneer we bedenken, dat zowel de literatuur

als onze eigen experimenten wijzen op een snelle afbraak van de thiouracil-
structuur in de weefsels, wordt het begrijpelijk, dat de door Bezem, Lever
en Brunnekreeft gevonden waarden veelal hoger zullen liggen dan de
onze, daar door deze afbraak de S-atomen als zodanig uiteraard onaange-
tast blijven. Dit kan de door deze auteurs gevonden hogere percentuele
excretie veklaren, dit verklaart o.i. zeker, dat de uitscheiding volgens hen
veel langer duurt(meer dan 2 x 24 uur) dan volgens ons (circa 24 uur).
De door Bezem c.s. gevonden zeer lage mtu-gehalten in het vlees vinden
hun oorzaak in het feit, dat zij steeds hun proefdieren slachtten 24 uur na
de laatste mtu-toediening. Dit bewijst intussen wel, dat na een eventuele
afbraak van het mtu in het spierweefsel slechts weinig van de S-bevattende
afbraakproducten in het weefsel achterblijven. Het heeft zeer sterk de
schijn, dat dit niet geldt voor het schildklierweefsel, waarin Bezem c.s.
ook 24 uur na de mtu-toediening grote hoeveelheden radioactieve S konden
aantonen, afkomstig uit methylthiourac.il, wat volgens onze mening zelf
grotendeels reeds vernietigd moet zijn geweest. Een zeer plausibele ver-
klaring voor de hoge „mtu-gehalten" (berekend naar de aanwezige hoeveel-
heid radioactieve S), die door Bezem c.s. na 24 uur in de schildklieren
werden gevonden, zulks in tegenstelling tot de gehalten in het vlees en in
tegenstelling tot onze resultaten, is de volgende. Bekend is uit de literatuur,
dat thiouracil door schildklierweefsel veel sneller wordt afgebroken dan
door spierwefesel (Wii.i.iams 1944). Wanneer we nu aannemen, dat dit
evenzo geldt voor methylthiouracil, wat zeer voor de hand ligt, en dat de
in het mtu aanwezige S na de afbraak in een minder transporteerbare
verbinding terecht komt, dan zal in het schildklierweefsel inderdaad een
sterke ophoping van deze S optreden, terwijl dit in het vlees niet of veel
minder het geval is. Opgemerkt moet intussen worden, dat van Genderen,
van Lier en Bezem (1949) 16 uur na het slachten bij runderen wel degelijk
zeer hoge mtu-concentraties aangetroffen in schildklierweefsel (bepaald
met de ook door ons gebruikte methode), ongeveer 100 X zo hoog als die
in het vlees. Hoewel de situatie bij het rund ongetwijfeld zeer veel anders
zal zijn, althans kan zijn, dan bij de kip, maken deze uitkomsten onze

bovengegeven verklaring weer minder aannemelijk. In elk geval nemen
ook volgens Van Genderen c.s. de schildklieren een aparte plaats in, wat
overigens ook op grond van onze eigen, betrekkelijk weinige, waarnemingen
mag worden geconcludeerd. De hier gerezen problemen houden uiteraard
nauw verband met de zeer belangrijke vraag, hoe het mtu zijn werking,
meer in het bijzonder op de schildklieren, uitoefent.

Wij zullen tenslotte de resultaten van ons onderzoek in enkele punten
samenvatten:

1. Langdurig voortgezette toediening van mtu veroorzaakt een groei-
remming, zoals door verschillende auteurs in de laatste jaren werd be-
schreven.

2. Wanneer dagelijks doses van 40 of 80 mg mtu worden gegeven,
wordt gemiddeld 50—55% van de toegediende dosis in de excrementen
terug gevonden.

3. Het percentage uitgescheiden mtu is ongeveer constant over de gehele
proefperiode.

4. De uitscheidingssnelheid is 2 — 6 uur na de toediening maximaal
en neemt daarna vrij snel af. De uitscheiding vindt grotendeels binnen
11 uur plaats en is 24 uur na de toediening vrijwel voltooid.

5. De maximale mtu-concentratie in het plasma wordt 3—5 uur na
de toediening bereikt, daarna treedt ook hier een snelle daling op, zodat
de concentraties na 20—24 uur zeer laag zijn.

6. De mtu-concentraties in het spierweefsel bereiken eveneens reeds
kort na de toediening (2-5 uur) een maximum, maar dalen daarna snel,
zodat na 22 uur nagenoeg geen mtu meer in het vlees wordt aangetroffen.

7. De mtu-gehalten van het schildklierweefsel zijn aanmerkelijk hoger
dan die in het vlees, de verschillen zijn evenwel minder groot dan die,
gevonden door andere onderzoekers.

8. De mtu-concentraties in het spierweefsel op verschillende plaatsen
in het lichaam zijn ongeveer gelijk.

Op grond van deze resultaten en een aantal waarnemingen en bere-
keningen, hebben wij ons de volgende voorstelling gevormd van de stof-
wisseling van het methylthiouracil na orale toediening aan Noord-Hollandse
Blauwe Hanen:

Na de toediening wordt het mtu zeer snel, waarschijnlijk nagenoeg
geheel uit maag en dunne darm, in het bloedplasma en daaruit weer in de
bloedcellen en de verschillende weefsels in ons lichaam opgenomen. Reeds
na enige uren worden in plasma en weefsels maximale mtu-concentraties
aangetroffen. In de organen wordt het mtu gedeeltelijk vernietigd, het
mtu, dat aan de vernietiging ontsnapt, wordt via de nieren uitgescheiden
en wel binnen 24 uur. Ongeveer de helft van de toegediende dosis komt
zodoende terecht in de excrementen, de andere helft wordt nagenoeg vol-
ledig in de diverse weefsels vernietigd, want van enige cumulatie is geen spra-
ke, althans niet in het spierweefsel. Over het algemeen is de verdeling
van het opgenomen mtu over de verschillende organen en lichaamsvloei-
stoffen vrij gelijkmatig, in de thyreoidea echter worden opvallend hoge
mtu-gehalten aangetroffen. De betekenis hiervan is vooralsnog onbekend.
Alle gegevens wijzen er op, dat 4-methyl-2-thiouracil een verbinding is,
die zeer gemakkelijk door allerlei weefsels wordt opgenomen en weer
afgegeven.

The subject is studied by chemical methyl-thiouracil determinations in the excrements,
the contents of the digestive tract, blood plasma, muscle tissue and thyroids. A description
of the determination methods employed, is to be found in a former paper (Van Asperen
1950), for muscle tissue and thyroids the method of Van Genderen, Van Lier and
De Beijs (1948) was used.

Daily doses of 40, 50, 80, 100 and 120 mg mtu were used. From the results of our
experiments and a number of calculations, based on our own data and those, that
may be found in literature, the following conclusions may be drawn:

r. About half of the amount of mtu may be recovered from the excrements within
24 hours after the administration.

2. The rate of excretion is maximal about 2—6 hours after the administration. Most
of the excretion takes place within 11 hours, excretion is almost complete after 24 hours.

3. In blood plasma and muscle tissue the maximal concentrations arc reached
in 2—5 hours, after that a rapid decline takes place and after 20—24 hours no or very
little mtu may be found.

4. Mtu-concentrations in thyroid tissue are markedly higher than those in muscle
tissue. However, the differences are much smaller than those found by other investigators.

Based on these observations the following description of the metabolism of orally
administered 4-methy 1-2-thiouracil in cockerels may be given. After the administration
the mtu is rapidly absiorbed from the digestive tract, especially from stomach and small
intestine. Shortly afterwards relatively high concentrations may be found in blood
and muscle tissue. This proves the very rapid rate of penetration of mtu into the body
tissues. After reaching a maximum in 2—5 hours the plasma and muscle concentrations
gradually decrease and within 20—24 hours only very low values may be found. This
decrease may be ascribed to the following factors:

a. The destruction of mtu by the tissue cells; very probably there are great differences
in destructive activity between the different tissues.

b. The renal excretion of methylthiouracil. The rate of this renal excretion is
maximal in about 2—6 hours.

Finally about half of the amount, that was administered, may be found in the ex-
crements; 24 hours after the administration no or little mtu is left in body fluids and
tissues. No cumulation of mtu in muscle tissue takes place.

6. Domm, L. V. and Blivaiss, D. B. Proc. of the Soc. for exptl Biol, and Med. (1944)
57, 367.

8. Genderen, H. van, Lier, K. L. van en Beus, J. de. Biochim. et Biophys. Acta
(1948) 2, 482.

9. Genderen, H. van, Lier, K. L. van en Bezem, J. J. Landb. Tijdschr. (1949)
61, 938.

Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten (Dir.: Prof. Dr. J. A. Beijers) en uit
de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.

Van de verschillende oorzaken van koliekpijnen bij het rund, zijn er
enkele, welke voor iedere praktikus als „klassiek" gelden. Speciaal zij hier
gewezen op de torsio uteri, pyelonephritis, invaginatie, e.d. Herhaaldelijk
komt het voor, dat men geroepen wordt bij een rund, omdat het dier
onrustig is; vallen, opstaan, trappen met de achterbenen, waarna men zo
„het lijstje" afgaat, wat de oorzaak van deze onrust kan zijn. Echte kolieken
bij het rund veroorzaakt door maag-darmaandoeningen zijn minder
veelvuldig dan bij het paard, terwijl daarentegen valse kolieken (uitgaande
dus van andere organen) meer bij het rund voorkomen. Heftige koliek-
achtige pijnen ziet men bij mummificatie van de witte huid, maar ook
wanneer alleen tepels en uier „verbrand" zijn, kunnen sterke pijnuitingen
optreden. In de herfst kan men soms bij korte perioden van heldere lucht,
zeer ernstige mummificatie zien. Het komt herhaaldelijk voor, dat het
onmogelijk is om de koliek-oorzaak vast te stellen. Na een dikwijls alar-
merende boodschap is bij aankomst, na onderzoek vaak niets meer waar
te nemen. De patiënt staat rustig op stal en er is niets abnormaals meer te
bemerken. Wel zeer onbevredigend is het, dan geen enkele aanwijsbare
oorzaak van de koliek te hebben kunnen vinden. Dat het echter van grote
betekenis kan zijn, om wanneer geen koliekverschijnselen bij onderzoek
meer bestaan, een uitgebreidere anamnese te vragen, leert het volgende
geval.

Onze hulp werd ingeroepen door J. E. te O. R. voor een van zijn koeien,
welke de laatste 4 tot 5 dagen herhaaldelijk heftige koliekverschijnselen
vertoonde. Bij aankomst stond de koe rustig op stal. Faeces waren normaal;
melkgift was achteruitgegaan; de koe was wat „opgetrokken", vertoonde
wel eetlust, maar onder het eten traden koliekverschijnselen (meestal
zeer erg) op, terwijl bij navraag eveneens bleek, dat ook tijdens het her-
kauwen koliek werd gezien. De eigenaar voerde slobber en hooi. Op ver-
zoek werd wat koek gegeven en na enige kauwbewegingen liet het dier
zich achter in de touwen vallen, plofte in de groep neer, liet de koek vallen.
Na enige minuten was de patiënt weer normaal. Een emmer water werd
gretig gedronken. Een en ander was aanleiding om de mondholte te
inspecteren. Bij het orale onderzoek werd de tong met een handdoek
beetgepakt en bij een poging om de kiesrijen te controleren, schramde
een scherp voorwerp langs de tongrand ongeveer ter hoogte van de praemo-
laren, de ingebrachte arm. Bij nader onderzoek van de tong bleek een grote
stopnaald dwars door de tong te steken, waarbij een necrotische plek aan
de tongwortel aanwezig bleek te zijn. Na het verwijderen van de stopnaald
werden geen koliekverschijnselen meer gezien.

Het (dikwijls) snel weer verdwijnen van de pijnuitingen kan gemak-
kelijk aanleiding zijn tot wat te licht opnemen van het onderzoek der
patiënt. Herhaaldelijk immers komt het voor, dat men na onderzoek

geen verschijnselen meer vindt, die het stellen van een diagnose mogelijk
maken. Toch zij men er dan steeds op bedacht om bij enige twijfel niet
te verzuimen, de koe te exploreren. Hoe gemakkelijk immers ziet de
eigenaar allerlei voor de anamnese van belang zijnde symptomen over
het hoofd.

Bij een koe van J. te J. werd onze hulp ingeroepen, daar patiënt \'s mor-
gens niet wilde eten. Bij het opnemen van de anamnese bleek, dat de koe
de vorige dag des middags wat „flauw" was geweest. Ook \'s avonds bij het
afvoeren wilde het dier slechts weinig eten. Toen de volgende morgen de
eetlust nihil was en zelfs water werd geweigerd, werd hulp ingeroepen.
Uit de anamnese bleek verder, dat de melkgift (patiënt was drachtig en
moest over ± 4 maanden kalven) sterk gedaald was, terwijl, voor zover
de eigenaar het in de nauwe stal kon nagaan, weinig of geen faeces waren
afgekomen. De pols was 78 en de temp. 39. i°. Bij beluisteren van het hart,
viel het op, dat er rondom los zand lag en dat de koe vóór lager stond dan
de andere dieren (a.h.w. in een soort kuil). Op de vraag hoe dit kwam, ver-
telde de eigenaar, dat de koe blijkbaar \'s nachts onrustig was geweest,
want \'s morgens bij het melken had de eigenaar het gat ook gezien, dat
door de koe moest zijn gegraven. Pensbewegingen waren niet aanwezig.
Bij rectaal exploreren bevond zich in het rectum wat met faeces vermengd
slijm, terwijl verderop uitsluitend slijm (geen bloed) aanwezig was. Rechts
van de linker nier was een ballonvormige met veel gas gevulde darmlis
te voelen, waar men als het ware tegenaan stootte. De pens was goed
gevuld, niet tympanitisch. Van pijnuitingen bij rectaal exploreren was
niets te bemerken. De totale afwezigheid van pensbewegingen, terwijl
bij rectaal exploreren geen faeces of bloed werden aangetroffen, de zeer
uitgesproken localisatie van de meteorismus, wees op de mogelijke aan-
wezigheid van een torsio intestini. In overleg met de eigenaar aan wie de
mogelijkheden en de risico\'s waren uitgelegd, werd besloten de koe ter
operatie naar de kliniek te zenden. Bij aankomst aldaar was de toestand
als volgt (verslag stationnair patientenboek 10-1-50).

„St. praesens: zwartbonte schot, tbc.-vrij, Utr. A 4517, ongeveer April
kalven. P. 64, regelmatig, dier ziet er monter uit, hoorns
en oren koud. Links en rechts niet dik.
Pens: niet tympanitisch, zo nu en dan een zwakke con-
tractie, ructi aanwezig.

Daar bij de gestelde waarschijnlijkheidsdiagnose:
obstructie in het colon, spoedige operatie noodzakelijk is,
wordt de patiënt direct naar de chirurgische kliniek

gebracht, zodat bloedonderzoek niet heeft plaats gevonden.
Patiënt wordt meteen geopereerd (i0-1-50).

en wil heel graag een half pond hooi eten en wat drinken.
P. 70, regelmatig; T. 39.6°.

Het dieet wordt streng geregeld. De eerste dagen worden
alleen hooi en water verstrekt. Pols en temperatuur blijven
normaal. Patiënt herkauwt weer 2 dagen na de operatie.
Faeces komen geregeld af. Op 15 Januari wordt naast
hooi, koek gegeven.

Toestand verbetert dagelijks en toen de afdeling Heel-
kunde geen bezwaar had t.a.v. de operatiewond, kon de
patiënt vertrekken en is ze op 19-1 naar huis gegaan.
Eind Januari van eigenaar bericht, dat het uitstekend

Collega Middelkoop heeft de operatie verricht, welke hij hieronder
za) beschrijven. De waarschijnlijkheidsdiagnose werd bevestigd. Een
tweede geval deed zich enkele weken later voor. Op Zondagmidxag
4 uur werd onze hulp ingeroepen voor een koe van E. te O. R. De anam-
nese was wat verward. De vorige dag was de koe volkomen normaal
geweest, \'s Morgens bij het melken was de koe zo onrustig, dat het dochter-
tje van de boer het dier niet kon melken (slaan en trappen). Bij het drenken
en voeren werd alleen wat water opgenomen. De koe bleef onrustig. Na
een paar uur trachtte de eigenaar zelf het dier te melken, maar ook nu
sloeg en trapte patiënt zo erg, dat van melken geen sprake was. De koe werd
van stal gehaald en alleen gezet, na haar een flinke snee in oor en staart
te hebben gegeven om haar te laten bloeden („bloedziekte!"). De ver-
schijnselen verergerden steeds, terwijl des middags om 3 uur de koe niet
meer kon staan. Bij aankomst vonden wij een ernstig zieke koe. P. 128,
T. 40.4⁰, frequente ademhaling. Pensbewegingen waren niet aanwezig.
Faeces waren niet afgekomen, volgens uitdrukkelijke mededeling van de
boer. Patiënt kan niet overeind ondanks alle aangewende pogingen. De
koe had enige weken tevoren gekalfd. Hoewel men zich bij het exploreren
van liggende koeien door de wat gewijzigde situs vaak moeilijk kan oriënte-
ren, bleek dat ook hier, evenals bij het vorige geval, slechts wat glazig
slijm (geen bloed) in het rectum aanwezig was, terwijl in de buurt van de
linker nier een vrij grote ballon te voelen was. Alle overwegingen van geval,
nummer één golden ook hier, behalve dat de zeer slechte toestand van de
koe, vervoer naar de kliniek en operatie onmogelijk maakte. Geadviseerd
werd de koe direct op te ruimen. Na een uur moest het dier in nood worden
gedood en bij de sectie op het abattoir bleek eveneens een torsie van het
colon aanwezig te zijn.

De door collega Hesse hiervoor beschreven koe van J. te J. werd op
de avond van 10 Januari 1950 ter operatie aan de Veterinair Chirurgische
Kliniek aangeboden met de diagnose vermoedelijke torsio intestini, welke
torsie gezien de anamnese naar schatting 24 tot 36 uur zou kunnen hebben
bestaan.

Het dier was wat suf, maar maakte nog een vrij gunstige indruk, terwijl
geen verschijnselen van tympanie op te merken waren.

Pols en temperatuur waren normaal, terwijl de rectale exploratie de
medegedeelde bevindingen bevestigde.

In verband met de risico\'s verbonden aan het neerwerpen werd besloten
de operatie bij het staande dier te verrichten. Een hoge sacraal-anaesthesie
met 20 cc % novocaine oplossing werd ter inleiding van de verdoving
toegepast, zodat het dier nog juist staande kon >lijven. Om een plotseling
neervallen in de noodstal te voorkomen werden een tweetal touwen onder
de buik door, aan de draaibare dwarsbalken van de noodstal, bevestigd.

Ten behoeve van de laparotomie in de rechterflank werd daar ter plaatse
een voldoende hoeveelheid van een locaal anaestheticum (i 100 cc 2 %
novocaine) geappliceerd om zowel de huid als de onderliggende spieren
gevoelloos te maken.

De laparotomie werd verricht in het bovenste gedeelte van de rechter-
flank op het midden tussen de tubercoxae en de laatste rib. Na het maken
van een huidsnede ter lengte van 25 a 30 cm werden de spieren gekliefd
en het peritoneum geopend. Met een 4-tal peritoneum-tangen werd het
buikvlies gefixeerd en de wond opengehouden. Een locale peritonitis bleek
na het openen van de buikholte daar ter plaatse niet aanwezig te zijn,
dit gold zowel voor het peritoneum parietale als voor de zichtbare darm-
serosae. De eerste aanblik na het openen van de buikholte gaf een sterk
geballonneerde darmlis te zien van een blauwrode kleur. Het bleek, dat
deze lis tussen de buikwand en het grote net geschoven was en het net
naar voren gedrukt had.

Over een lengte van 50 tot 60 cm waren een tweetal sterk met gas
gevulde darmlissen te voelen, welke zo sterk gespannen waren, dat de
wand van de darm ragdun aanvoelde. Naar achteren bleek bij verder
aftasten een zeer duidelijke insnoering voelbaar te zijn, de plek aangevende,
waar de torsie had plaats gevonden. Een gedeelte van de blinde darm -f-
de beginschenkel van de proximale lus van het colon was omgeslagen
om de middelste schenkel van deze lus. We hadden hier dus te doen met
een torsie van de s-vormige beginlus van het colon (ansa proximalis) en
wel een draaiing naar links van minstens 180⁰.

Bij de later verrichte repositie bleek er een draaiing te zijn tussen 180
en 270°.

De eerste poging om deze torsie terug te draaien mislukte door de zeer
sterke en gevaarlijke spanning van de darmwand tengevolge van de gas-
ophoping en de, hoewel matige, reacties van de koe op deze manipulaties.
Bij een gelijktijdige rectale exploratie door collega Van Raadshoven
verricht ter controle of er enige ontspanning optrad, bleek dit niet het
geval te zijn. Daar er gevreesd werd voor de mogelijkheid van een darm-
ruptuur, werd besloten darmpunctie te verrichten om te proberen de
gasspanning in de darm wat te verminderen. De punctie, die verricht
werd met een matig dikke canule ongeveer ter plaatse van de overgang
van blinde darm en de beginlus van het colon, gaf weinig resultaat, aan-
gezien slechts een zeer geringe ontspanning volgde.

Om een mogelijk uitsijpelen van de darminhoud uit de insteekopening
en daarmede een besmetting van de buikholte te voorkomen, werd de

Ten tweede male werd nu gepoogd om de torsie terug te draaien. Daartoe
ging ik met beide handen in de buikholte en kon nu zeer voorzichtig
manupulerende de beide lussen tegelijk terugdraaien over een hoek van
ongeveer i8o°.

Te zelfder tijd controleerde collega Van Raadshoven rectaal of er
ontspanning volgde en na de eerste terugdraaiing bleek plotseling een
duidelijk waarneembare ontspanning van de darm te zijn opgetreden.

Om de totale torsie op te heffen moest er nogmaals 90° teruggedraaid
worden. De darmen waren nu geheel ontspannen en samengevallen en bij
rectaal exploreren bleek geen enkele obstructie meer aanwezig te zijn.

Aan de arm kleefde een geringe dunslijmige, met faecespartikels ver-
mengde, darminhoud. Het bewijs was, naar ik aannam, nu geleverd, dat
de torsie volkomen opgeheven was. Een waterige penicilline-oplossing
500.000 E. in 20 cc werd via de operatiewond voor het grootste gedeelte
over de daarliggende darmgedeelten gespoten en een restgedeelte in de
huidspierwond.

Nu bleef alleen over de sluiting van de laparotomiewond. Met een
doorlopende hechting (zijde no. 4) werd het peritoneum gesloten, terwijl
huid en spier tegelijk met een 12-tal knoophechtingen (zijde no. 14)
verenigd werden. De bovenste en onderste wondhoek werden opengelaten
voor het aanbrengen van een gaasdrain onder de huidwond. Deze werd
de 2e dag na de operatie verwijderd. De eerste 10 uren kreeg de patiënt
alleen wat te drinken en wel over meerdere malen verdeeld een geringe
hoeveelheid lauwwarm water.

De dag na de operatie (1 1 Januari) zag het dier er fris uit, temperatuur
39.6, pols 70 en regelmatig, terwijl wat dunne faeces ontlast waren. Het
dier at met graagte een half pond hooi en wilde iets drinken. De toestand
verbeterde in de loop van enkele dagen zeer snel, zodat op ig Januari
na het verwijderen van de oppervlakkige huid-spierhechtingen het dier
naar huis kon vertrekken. Eind Januari werd van de eigenaar bericht
ontvangen, dat de koe het uitstekend maakte.

Het hiervoor vermelde verkregen resultaat moge U aantonen, dat een
operatieve ingreep ten behoeve van een torsio intestini (torsio colon) bij
het rund mits vroegtijdig uitgevoerd levensreddend kan zijn.

In de praktijk zal een toepassing van deze operatie naar mijn mening
zeer wel uitvoerbaar zijn.

Een operatie ten behoeve van een torsio intestini (torsio colon) bij het
rund, welke 24 tot 36 uur bestond, werd bij het staande dier onder locaal-
anaesthesie verricht vanuit de rechterflank. De operatie werd met succes
bekroond.

A cow with a torsion of the colon, 24—36 hours old, was successfully operated upon
from the right flank under local anaesthesia with animal standing.

Uit het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie
der Rijks-Universiteit te Utrecht.

HET EFFECT VAN LICHAAMSBEWEGING OP DE GEHALTEN
AAN GLUCOSE EN ACETONLICHAMEN IN HET BLOED BIJ
ACETONAEMIA POST PARTUM

De aetiologie van de acetonaemie is tot nu toe niet op bevredigende
wijze verklaard. Dit vindt zijn oorzaak in de vele factoren, die tot de
symptomen acetonaemie en acetonurie kunnen leiden. In overeenstem-
ming hiermee bestaat er een groot aantal, onderling zeer verschillende
therapieën, welke alle in een wisselend percentage der behandelde ge-
vallen succes geven, terwijl aan de andere kant nog geen enkele de honderd
procent heeft kunnen benaderen.

In de weidetijd komt acetonaemie practisch niet voor. Als laatste red-
middel worden hardnekkige patiënten dan ook wel in de weide gelaten,
welk middel practisch altijd na kortere of langere tijd tot genezing voert.
Verschillende onderzoekers schrijven dit toe aan de heilzame invloed van
het gras, doch wijzen er tegelijkertijd op, dat voederen van gras op stal
geen effect heeft. Anderen schrijven de genezing toe aan de beweging of
aan de verandering van lucht, dan wel aan de invloed van het licht.

Wij hebben enkele patiënten met acetonaemie een uur laten wandelen,
zonder hen in de gelegenheid te stellen voedsel op te nemen. Vlak voor
de proef werd een monster bloed genomen en onmiddellijk na thuiskomst
een tweede monster.

Er bleek in alle onderzochte gevallen tijdens het lopen een sterke ver-
hoging op te treden van het gehalte aan glucose in het bloed, terwijl in
op één na alle gevallen er tevens een daling optrad in het gehalte aan
acetonlichamen in het bloed.

Wij laten in het midden of in de vermelde cijfers ook nog andere stoffen dan de drie
bekende acetonlichamen begrepen zijn, bijv. isopropylalcohol (Robertson c.s.) en soort-
gelijke verbindingen.

Wanneer het wandelen enige dagen achtereen werd herhaald, trad
in de meeste gevallen genezing op van de klinische verschijnselen.

Bovenstaande gegevens wijzen erop, dat de genezing van acetonaemie
post partum door weidegang voor een groot deel het gevolg is van de
beweging, die de patiënten dan krijgen. De waarschijnlijkheid is groot,
dat het de invloed van de spiercontracties is, die de acetonlichamen uit
de circulatie doet verdwijnen. Dit is in overeenstemming met de bevin-
dingen van McEwen en Foggie in Schotland bij koeien, welke gedurende
de winter los rondlopen in stallen, in vergelijking met volgens het Neder-
landse systeem gehouden dieren. (The Veterinary Record 62, 271, 1950).
Prof. Seeki.es deelde mij in dit verband nog mede, dat hij in Schotland
enkele melkbedrijven met Friesch vee heeft bezocht, waar men de dieren
in de winter dagelijks gedurende een half uur tot enkele uren buiten liet.
Acetonaemie was bij deze dieren met zeer hoge productie een grote zeld-
zaamheid.

Nadere mededelingen aangaande de door ons verrichte onderzoekingen,
alsmede literatuurgegevens, zullen volgen in de vorm van een proefschrift.

D. Talsma. The effect of movement on the content of glucose and acetone bodies
of the blood in parturient acctonaemia of milk cows.

It is a well known fact that acetonaemia in milk cows seldom occurs in pasture and
that the feeding of grass in the byre does not bring about any beneficial effect.

The author has taken blood samples from milk cows suffering from acetonaemia.
just before and after a one hours\' wolk. An average increase from 30 up to 52 milligram
per cent in the blood sugar content was recorded. On the other hand the content of
ketone bodies showed a drop from 25,5 to a level as low as 17,6 milligram per cent
on an average. By repeating this treatment for a few consecutive days a complete cure
could be recorded in nearly all cases. This makes it highly probable that it is especially
the movement (muscle action) in pasture which brings about the curing effect. This
is in agreement with Mc Ewen and Foggie\'s observations that acetonaemia seldom
occurs when milk cows are kept in byres during winter, where they are free to move
in a sheltered court yard.

In dit artikel bespreken de schrijvers de resultaten van i 732 inseminaties.
De 956 inseminaties, uitgevoerd met sperma van nog geen dag oud, heeft een
drachtigheidspercentage gegeven van 48.10.

Het sperma, dat 1—2 dagen en 2—3 dagen oud was, heeft ongeveer dezelfde resul-
taten opgeleverd en wel respectievelijk 45.15 % en 54.54 °₀.

Verschenen is het tweede deel van het boek „Voedingsmiddelen van Dierlijke oor-
sprong, Vlees en Vleeskeuring", auteurs Prof. G. F. van Oijen en Dr. K. Reitsma, Uit-
geefster de N.V. Uitgeversmaatschappij v/h van Mantgem & de Does te Amsterdam.
Prijs ƒ 19.50.

Na lezing en bestudering komt er uit alle indrukken, die men daarbij heeft opgedaan,
één hoofdindruk naar voren, die men vasthoudt en die domineert, n.1. dat dit boek
zeer vlot, zeer goed en zeer prettig leesbaar is geschreven. Dit kan van lang niet alle
boeken, die zulk een veelheid van stof behandelen als dit boek, worden gezegd.

Het schrijven van een boek over vleeskeuring is een heel moeilijke opgave. Dit vindt
zijn oorzaak in het feit, dat de wetenschappelijke Vleeskeuring en haar adnexa zó
enorm veel facetten heeft, dat, wil men deze in extenso beschrijven, men practisch tot
geen einde komt. Een korte blik in de inhoud van de beide delen zal U hiervan over-
tuigen.

De schrijvers hebben deze moeilijkheid onder het oog moeten zien en zagen zich,
ongetwijfeld tot hun spijt, gedwongen om enkele belangrijke facetten weg te laten,
c.q. niet in bijzonderheden te behandelen. Zo zijn niet alle vraagstukken behandeld,
die met de aetiologie der besproken ziekten samenhangen, terwijl ook de pathologische-
anatomie niet tot in bijzonderheden is besproken. Ook zijn de schrijvers, uiteraard
na rijp beraad, afgeweken van de normale volgorde van beschrijving der ziekten, zoals
wij die gewoonlijk kennen uit de boeken voor de Klinische Diergeneeskunde en hebben zij
een eigen beschrijvingsvo.lgorde gekozen, na eerst een algemeen schema voor de beoor-
deling van slachtdieren te hebben opgesteld.

Wel bevat het boek een zeer ruime opgave van literatuur bij iedere ziekte en wordt,
waar zulks noodzakelijk is, verwezen naar handboeken, zodat ruim voldoende bronnen
voor het naslaan van alle gegevens zijn vermeld, doch het moet m.i. voor de schrijvers
weieens niet prettig zijn geweest om noodgedwongen naar deze bronnen te verwijzen,
zelfs in gevallen, die toch wel in dit boek behandeld mochten worden (zie b.v. bij de
verwijzing naar Martin, Bongert. Ostertag e.a. als het gaat om de verschillen in
skelet tussen paard en rund en schaap en geit). Daarom was er als schrijver moed voor
nodig om deze wijze van uitvoering te kiezen, teneinde hun boek beter leesbaar en meer
handelbaar te maken, dan doorgaans het geval is.

Voegt men hierbij het feit, dat de schrijvers zich blijkbaar mede tot taak hebben
gesteld het boek voor verschillende categorieën van personen, die rechtstreeks of zijdelings
met de Vleeskeuring te maken hebben, alsook voor de studenten in de Diergeneeskunde
goed bruikbaar te maken, dan beseft men eerst recht, dat de opzet veel hoofdbrekens
heeft gekost om hierin te slagen. En dat is de schrijvers gelukt, zelfs zeer goed gelukt,
dank zij hun systeem. De belangrijkste ziekten, waarmede wij bij de Vleeskeuring te
maken hebben, zijn zeer overzichtelijk behandeld, de keuring is er direct aan vast ge-
koppeld en, wat prettig is, de reden van de keuringsbeslissing wordt vaak uitvoerig
beschreven. Een goed voorbeeld hiervan is de beschrijving van tetanus, waarbij de
daarbij mogelijke verschillende keuringsbeslissingen zeer uitvoerig aan de hand van het
klinische beeld zijn gemotiveerd. „Het laatste nieuws" is in het boek verwerkt. Dit blijkt
uit de inhoud van het hoofdstuk over Salmonellose en vleesvergiftigingen, hetwelk
zeer modern is behandeld en waarin, hetgeen ook bij de behandeling van andere ziekten
is te constateren, vele gegevens uit bewerkte proefschriften zijn opgenomen, waardoor
zulk een hoofdstuk als rond afgeleverd kan worden beschouwd, terwijl daardoor tevens
aan het werk van verschillende Nederlandse onderzoekers alle aandacht is geschonken.

Het hoofdstuk over vlekziekte is zeer goed, terwijl bij de uitvoerige behandeling
van de tuberculose een korte samenvatting van de nieuwe denkbeelden van Nieberle
is gegeven, en de denkbeelden van Muller & Schönberg duidelijk zijn geanalyseerd.
Ook zijn bij de behandeling van de echinococcose vermeld de pogingen, vooral van
de Vet. Inspecteur van de Volksgezondheid in Gelderland om door middel van het
afmaken van honden, afkomstig van een boerderij, waar jaarlijks de levers van de huis-
slachting-varkens wegens echinococcose worden afgekeurd, deze ziekte te bestrijden.

De schrijvers hebben hun eigen visie op enkele problemen gegeven en daaraan be-
schouwingen vastgeknoopt, b.v. over het inblikken van V.G.T.-vlees, het voorwaardelijk
goedkeuren van gestorven dieren, het steriliseren van dieren, lijdende aan Salmonellose
enz. Hierdoor wordt het boek prettiger leesbaar. In het algemeen kunnen wij het met
deze beschouwingen eens zijn, behalve met die op bladz. 10, waar de keuringsbeslissing
afhankelijk wordt gesteld van factoren, die niet berusten op de keuringsbevinding,
maar op uitwendige omstandigheden, zoals het feit, dat een juiste bewaring en een
spoedige vlotte verkoop van vrijbankvlees niet is gewaarborgd, in welk geval volgens
de schrijvers moet worden afgezien van voorwaardelijke goedkeuring.

Verder de opmerking op bladz. 10 onderaan en bladz. 11 bovenaan, dat men ervan
teruggekomen is om gesteriliseerd vlees in een door de Overheid aangewezen lokaliteit
te verkopen, omdat die vleeswaar niet in concurrentie treedt met het vlees van gezonde
slachtdieren of met gewone vleeswaren. Dit is echter niet de reden; wel het feit, dat na
sterilisatie is voldaan aan de voorwaarde van goedkeuring en dat dus verkoop in een
door de Overheid aangewezen lokaal niet kan worden voorgeschreven.

Met een zeer goede indruk komt dit boek naar voren uit de vele gedachten, die bij
het lezen en het beschouwen ervan ontstaan. Dat er enkele wensen zijn te noemen en
enkele opmerkingen zijn te maken bij het voltooien van een zó moeilijke opgave als het
schrijven van een boek over Vleeskeuring nu eenmaal is, spreekt vanzelf.

Een enkele redactie zou men anders wensen, zoals op bladz. 3 onderaan bij dieren
die goedgekeurd worden, welke men o.i. beter in twee categorieën had kunnen onder-
verdelen, n.1. die na de slachting geen veranderingen vertonen (dus gezonde dieren)
en die na de slachting geringe veranderingen vertonen (dus gelijkwaardig zijn aan
gezonde dieren). Ook kan men dit boek o.i. beter een leerboek dan een handboek
noemen. Het ontbreken van illustraties doet voor een boek over vleeskeuring wat on-
wennig aan. Hoewel het interieur daardoor zeer weinig schade heeft geleden (immers
men kan alle nodige illustraties vinden in de bronnen waarnaar wordt verwezen) en
het exterieur er wel schade door lijdt, kunnen wij ons volkomen begrijpen dat de schrijvers
de illustraties hebben weggelaten om de prijs niet nog hoger te maken. De index achterin
het boek is onvolledig. Alleen de voornaamste behandelde ziekten zijn erin opgenomen.
Als men iets wil zoeken over icterus, abscessen, endocarditis, arthritis, embolie, throm-
bose, ouderdomskennis enz., moet men het in het boek zelf opzoeken. Een index zoals
wij die vinden in de encyclopaedie de „E.N.S.I.E." ware o.i. beter geweest. Hoewel
niet voorkomend in het tweede deel en niet aangekondigd in het eerste deel zullen wij
toch naar een hoofdstuk over vleeswaren en de afwijkingen daaraan verlangend uitzien.
Dan vinden wij het zeer jammer, dat de schrijvers zich genoodzaakt hebben gezien
om deel 2 afzonderlijk uit te doen geven. In de eerste plaats is het zoeken in twee delen
minder prettig, doch verder is het een zó bij elkaar behorend geheel, dat men in één
uitgebreide index alles behoort te kunnen vinden. Een pagina-aantal van ongeveer 670
is waarlijk toch geen enkel bezwaar om in één boek te verenigen, terwijl de prijs in
dat geval iets lager had kunnen zijn, hetgeen de uitgave ten goede had kunnen komen.
Wij achten het nadeel van de gescheiden uitgave groter dan het voordeel, dat de schrijvers
in een vervroegde uitgave van dit tweede deel hebben gezien. Dit alles raakt echter
de inhoud niet. Dit prettige, goede boek vindt ongetwijfeld zijn weg bij alle categorieën
van personen, die direct of indirect met de Vleeskeuring te maken hebben. Onze beste
wensen, ook voor het slagen van het eerste deel, vergezelle het op die weg.

Bij de N.V. A. Oosthoek\'s Uitgevers Mij. te Utrecht is onlangs verschenen een leer-
boek der microbiologie en immunologie voor artsen en studenten in de geneeskunde
onder redactie van Prof. Dr. A. Charlotte Ruys, die in het voorwoord terecht op-
merkt dat de bacteriologie, protozoölogie, virologie en immuniteitsleer onmogelijk
meer allen tegelijk, door één werkelijk deskundige te beheersen zijn; vandaar dat zij

deskundigen op het gebied van de verschillende onderdelen van het boek als mede-
werkers heeft aangezocht.

Het eerste hoofdstuk over de vorm en levensverrichtingen der bacteriën is zeer breed
van visie door Dr. Ir. T. Y. Kingma Boltjes beschreven; in tegenstelling met de meeste
andere medewerkers beperkt hij zich bij het geven van verschillende voorbeelden niet
uitsluitend tot bij de mens voorkomende micro-organismen. Zou men iets ten nadele
van dit zeer gedegen hoofdstuk willen zeggen dan zou het moeten zijn over de woordkeus.
Een leerboek voor studenten dient ook opvoedend te zijn wat betreft de wetenschappelijke
literaire stijl en m.i. kon die hier en daar iets meer verzorgd zijn (bladz. 13: waar
Pasteur „kennis maakt met een virus"; op bladz. 73 wordt gesproken over zich snel
bewegende „pseudomonassen"). Dit grote hoofdstuk (173 bladz.) wordt gevolgd door
een in verhouding te beperkt gedeelte van nog geen 5 bladzijden over de algemene
biologie der Protozoa door Dr. J. Bijlmer, waarna Prof. Verlinde een overzicht geeft
van de algemene virulogie. Prof. Pondman verzorgde het belangrijke gedeelte over
„Infectieleer en Immuniteit"; deze auteur is in zijn betoogtrant opvallend duidelijk
en helder; hier is de geboren docent aan het woord; toch menen wij één opmerking
te mogen maken: bij de bespreking over het wezen der antilichamen wordt de oude
theorie van Ehrlich vrij uitvoerig besproken, zelfs voorzien van royale tekeningen,
van de moderne opvattingen wordt echter weinig of niets medegedeeld.

Het hoofdstuk over de betrekking tussen microbe en gastheer, nog geen 4 bladzijden
groot, van Prof. van Loghem, is wel zeer kort, waarna een zeer verzorgd overzicht
van Prof. Winkler over desinfectantia, chemotherapeutica en antibiotica volgt. Op
deze algemene hoofdstukiken sluit het specieel gedeelte aan over de bacteriën (Ruys en
Pondman), fungi (Dr. Ksseveld), protozoa (Dr. Bijlmer) en virussen (Verlinde).
Dit speciële gedeelte is in het algemeen duidelijk en goed; toch zouden enkele gedeelten
over een aantal bacteriën iets nauwkeuriger bewerkt kunnen zijn, zo valt het bijvoor-
beeld op dat de antigeenstructuurformules van het genus Salmonella op bladz. 390
soms niet klopt met die vermeld bij de bespreking der Salmonellae elk apart. (S. typhi
murium, tabel bladz. 390: I. IV. V. XII i 1 2; S. typhi murium bladz. 394 I, IV, V,
i, 1, 2, 3).

Bij typhi murium had m.i. ook wel vermeld behoren te worden dat er verschillende
typen van S. typhi murium bestaan (cultureel biochemische verschillen, wat juist van
zo groot belang is voor het opsporen van een eventuele infectiebron); hierbij vindt
men nog de onjuiste opmerking dat kippen niet vatbaar zouden zijn voor S. typhi murium
infectie.

Samenvattend menen wij wel te mogen zeggen dat het een goed en zeer overzichtelijk
werk is; het is degelijk uitgevoerd en eindigt met 16 platen met uitstekende foto\'s.

Eén opmerking kan ik niet nalaten te maken; behalve in het eerste deel (Vorm en
Levensverrichtingen der bacteriën) beperkt dit boek zich m.i. te streng tot die smetstoffen
die de mens kunnen aantasten. De artsen en studenten in de geneeskunde, voor wie
dit boek bestemd is, krijgen eigenlijk te weinig inzicht van het feit dat de strijd smet-
stoffen-mens slechts één facet van de grote algemene strijd smetstoffen-hogere individuen
is. Wel wordt soms even iets gezegd van micro-organismen die bij mens en dier voor-
komen doch het valt dan op dat een auteur zich soms verbaast over iets wat in de wereld
der ziekten niet ongewoon is, zo wordt b.v. op bladz. 375 het voorkomen van de vlek-
ziektebacil bij vogels „merkwaardig" gevonden. Wij merken hierbij op dat zowel bij
mens (of dier) en vogels diverse smetstoffen kunnen voorkomen (Salmonellae, Listeria,
Erysipelothrix, B. anthracis, Clostridiën. Brucella abortus, lyssa virus, pseudovogelpest-,
psittacosis virus enz.).

In hoeverre is dit boek van belang voor een veearts en veterinair student? Het al-
gemene gedeelte is zeer zeker voor hem van grote betekenis en ongetwijfeld zal hij
zijn kennis verrijken als hij ook de meer specifiek medische gedeelten bestudeert. De
prijs bedraagt ƒ 35,—.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks Univer-
siteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. F. C. VAN DER KAAY.

Op 7 September 1950 werd ons een zeug ter behandeling aangeboden, welke door
een collega naar onze Kliniek werd doorgezonden, omdat de partus stagneerde.

Het dier bigde voor de eerste maal en \'s middags was één dode big afgekomen. Bij
vaginaal onderzoek waren geen vruchten te voelen.

Zoals gebruikelijk werd het operatieveld door scheren voorbereid, waarbij wij tot de
ontdekking kwamen, dat er een castratie-lidteken aanwezig was. Daar de eigenaar
mededeelde, dat van verwisseling van het varken geen sprake kon zijn en het dier geen
weeën vertoonde, werd tot operatie besloten.

Bij het openen van het peritoneum kwam veel zeer troebel vocht uit de snede, hetgeen
ons op iets abnormaals voorbereidde. Toen wij de hand in de buikholte brachten ten-
einde de uterus te voorschijn te halen, bleek, dat er 5 dode en 1 levende big met het
merendeel der secundinae los in de buikholte lagen. Deze biggen en secundinae werden
verwijderd. Wij moesten veronderstellen, dat deze biggen door een ruptuur van de
uterus in de buikholte terecht gekomen waren en brachten de uterus naar buiten. Toen
kwamen wij tot de verrassende ontdekking, dat slechts één uterushoorn en één ovarium
aanwezig waren. Op de plaats waar de ontbrekende uterushoorn behoorde te zijn,
was duidelijk lidtckcnweefsel te zien en ook, door stuggere consistentie, te voelen. Onge-
veer 7 cm caudaal van de bifurcatie, was een longitudinale scheur van ongeveer
15 cm in het corpus uteri te voelen.

Een groot geluk was, dat de huid-spiersnede in verband met het castratie-lidteken
verder naar achteren was gemaakt dan normaal, zodat het met veel moeite en geduld
gelukte het corpus uteri gedeeltelijk door de snede naar buiten te brengen, zodat wij
de scheur met ongeveer 30 hechtingen volgens Lembert konden hechten. Na intra-
peritoncale en subcutane applicatie van 2 X 100.000 E Penicilline en na hechting van
de wond, werd het varken aan de eigenaar, ter verdere behandeling door de Dierenarts,
medegegeven.

Wij ontvingen na 17 dagen bericht, dat de zeug volkomen genezen was. De eerste
dag na de operatie geen koorts, weinig eetlust, de 2de dag weer eetlust en vervolgens
normaal en goed gezond.

In 1912 is opgericht de International Association of Poultry Instructors and Invest-
igators, welke zich hoofdzakelijk bezig hield met het organiseren van Pluimveecongressen
en een tijdschrift uitgaf: de „International Review of Poultry Science".

In 1928 is de naam der organisatie veranderd in: „World\'s Poultry Science Association".

Het doel van deze Vereniging is de uitwisseling van kennis tussen personen in alle
delen van de wereld, welke werkzaam zijn in de verschillende takken van de pluimvee-
houderij. Zij bevordert dit doel door aanmoediging van onderwijs, wetenschappelijk
onderzoek in laboratorium en in de praktijk, verzamelen van statistieken, studie van de
economie en andere vraagstukken betreffende productie en verkoop van pluimvee-
producten.

Tenslotte beoogt zij de bevordering van de wereld-pluimveecongressen en cle samen-
werking in deze met de Regeringen van de verschillende landen.

De „Council", het vertegenwoordigend lichaam van de W.P.S.A. waarin leden
van de verschillende landen zitting hebben kan regeringsdepartementen benoemen
tot „Patron".

De begunstigers zijn verenigingen, instituten en industriële (irma\'s, die zich met
pluimveeteelt in de ruimste zin des woords bezig houden.

In de verschillende landen kunnen afdelingen worden gevormd. Het tijdschrift,
dat nu wordt uitgegeven, is: „World\'s Poultry Science Journal". De zetel van de
W.P.S.A. is in de Verenigde Staten, waar de voorzitter woont en het tijdschrift verschijnt.
Het secretariaat is sedert r Juli j.1. te Londen gevestigd. In haar embleem heeft de
Organisatie de woorden „Education"-,,Orgamsation"-„Research".

Het Congreswezen wordt in het bijzonder door de Organisatie bevorderd; het eerste
Congres heeft plaats gevonden in Nederland (5—9 September 1921 den Haag).

Het VlIIste Congres is in 1948 gehouden te Kopenhagen, terwijl het IXde Congres
zal plaatsvinden 2 tot 9 Augustus 1951 in Parijs. In de „Council" hebben momenteel
voor Nederland zitting de heren: C. S. Th. van Gink (Vice-President van de Algemene
Organisatie), Prof. Dr. L. de Blieck en Ir. J. G. Tukker.

Tijdens het Congres in 1948 is door enige leden het plan opgevat een Nederlandse
afdeling van de W.P.S.A. te stichten. Op 9 December 1949 zijn een aantal personen
bijeengekomen en hebben de Afdeling Nederland opgericht. Een voorlopig Bestuur
is toen aangewezen. Door de heren van Gink en Ubbels zijn concept-statuten en huis-
houdelijk reglement ontworpen, welke in de eerste Algemene Vergadering op 13 Sep-
tember 1950 zijn vastgesteld. Een definitief Bestuur is toen gekozen: Prof. Dr. L. de
Blieck, voorzitter; Ir. J. G. Tukker, onder-voorzitter; C. S. Th. van Gink, Dr. W. K.
Hirschfeld, Prof. Dr. C. Romijn, Dr. S. M. Speelman, leden en Ir. P. L\'bbels, secretaris-
penni ngmeester.

Het doel van de Afdeling Nederland komt in hoofdzaak overeen met het doel van de
Algemene Organisatie en luidt volgens de statuten als volgt:

De Vereniging stelt zich als landelijke afdeling van de World\'s Poultry Science
Association ten doel personen, organisaties, instituten, instellingen en zakelijke onder-
nemingen in zich te verenigen, die zich bezig houden met zuiver- en toegepast weten-
schappelijk onderzoek op het gebied der pluimveeteelt in de ruimste zin van het woord
— eier- en vleesproductie, fokken, broeden, opfokken, ziekten en hygiëne, erfelijkheids-
leer, voedingsvraagstukken, afzet, verzending, demonstratie, organisatie, enz. hieronder
begrepen — zomede met het onderwijs en de voorlichting op bovengenoemd gebied.

Zij heeft verder ten doel de kennis op dit gebied te bevorderen, uit te wisselen en te
verspreiden. Zij tracht het doel der Vereniging te verwezenlijken met alle wettige en
daartoe dienstige middelen, zoals houden van lezingen, excursies, organiseren van
landelijke congressen, uitnodigen van buitenlandse deskundigen, bevorderen van
onderzoekingen en proefnemingen, doen van aanbevelingen ter vertegenwoordiging
van Nederland in de Council der W.P.S.A., alsmede bevordering van een zo krachtig
mogelijke deelname aan de congressen der World\'s Poultry Science Association.

Hieruit blijkt wel, dat de Afdeling Nederland haar taak zo ruim mogelijk opvat.
De Vereniging kent leden en begunstigers. Wie lid kunnen worden, is in het doel duidelijk
omschreven. De begunstigers zijn personen, maar ook organisaties, instituten, instel-
lingen en zakelijke ondernemingen, op hun verzoek als zodanig voorgedragen door het
bestuur en door de Algemene Vergadering aangenomen.

De leden en begunstigers verkrijgen door het toetreden tot de Afdeling Nederland
automatisch de overeenkomstige verbintenis met de algemene W.P.S.A. De jaarlijkse
bijdrage der leden is voor 1950 en 1951 vastgesteld op ƒ 12,50 per jaar, waarvoor zij o.a.
het World\'s Poultry Science Journal krijgen.

Begunstigers dragen bij ten minste de tegenwaarde van Eng. £ 5.— per jaar. In
deze bedragen zijn ook begrepen de bijdragen voor de Algemene Organisatie, die
ingeval er geen landelijke afdeling is, £ 1.— voor de leden en tenminste £ 5.— voor
begunstigers bedragen. Het bestuur van een landelijke afdeling kan echter volstaan
met het storten van 75 % dezer bedragen. Het overige mag het gebruiken voor de on-
kosten der afdeling.

Tijdens de Algemene Vergadering zijn een aantal personen toegetreden, zodat de
Afdeling Nederland nu reeds 43 leden en 1 begunstiger telt. Het is de bedoeling 1 X
per jaar een algemene vergadering te houden en tussentijds vergaderingen te beleggen,
waarop voordrachten, ook door buitenlanders, zullen gehouden worden over onder-
werpen. die verband houden met de pluimveeteeltwetenschappen. Op de iste Algemene
Vergadering is een zeer interessante lezing gehouden door Prof. F. B. Hutt van de Cornell
University, New York, waarvan in dit blad reeds melding is gemaakt.

Ik wil nog eens in het kort wijzen op de betekenis van het lidmaatschap der W.P.S.A.
Afd. Nederland:

1. Coöperatie van hen, die wetenschappelijk werkzaam zijn op het gebied van de pluim-
veeteelt, in de ruimste zin des woords.

2. De W.P.S.A. is de enige internationale organisatie op dit gebied, 49 landen zijn
aangesloten.

3. De W.P.S.A. publiceert 4 X \'s jaars een tijdschrift, waarin te vinden zijn de laatste
onderzoekingen, in de ïste plaats van de universiteiten en instituten in Amerika,
maar ook worden referaten gegeven van publicaties in de verschillende andere landen.
Ook bevat dit tijdschrift rapporten en statistieken over productie van- en handel
in eieren, kippen, kalkoenen en eenden.

4. Het deelnemen aan de organisatie en de uitvoering van Wereld Pluimvee Congressen.

Daar de Diergeneeskunde in de latere jaren een meer en meer belangrijke plaats
inneemt op de Wereld Pluimvee Congressen is het noodzakelijk, dat de dierenartsen,
die op enigerlei wijze betrokken zijn bij de pluimveeteelt en ook anderen, die daarvoor
belangstelling hebben, lid worden van de W.P.S.A. Afd. Nederland.

Men kan zich voor het lidmaatschap door een lid laten voordragen aan het Bestuur,
eventueel kan men zich ook direct tot het Bestuur wenden.

Het adres van het secretariaat is: Ir. P. Ubbels, \'t Spelderholt, Beekbergen. Telefoon
K 6766—241.

Tot dusverre werd aan de twee voorwaarden voor het welslagen der georganiseerde
tuberculose-bestrijding in ons land, te weten uniformiteit der gebruikte tuberculine
en gebruik uitsluitend door bevoegde personen, voldaan. Juist onlangs is echter de
noodzaak van nadere maatregelen zeer duidelijk gebleken. Sedert korte tijd wordt nl.
door een bepaalde firma bij de veehouders door middel van een op ruime schaal ver-
spreide circulaire reclame gemaakt voor het gebruik van een door haar in de handel
gebrachte tuberculine. Daarbij wordt aan de veehouders aangeraden zelf het onderzoek
op tuberculose onder hun rundveestapel te verrichten, aldus Minister Mansholt in
de Memorie van Toelichting bij het in de Tweede Kamer ingediende wetsontwerp
inzake de bereiding van en de handel in tuberculine.

Bij de Minister en hij alle instanties, welke zich met de tuberculose-bestrijding onder
het rundvee in Nederland bezighouden, bestaat grote vrees, dat door deze reclame-
campagne, welke huis aan huis wordt gevoerd, een groot aantal veehouders en vooral
malafide handelaren deze tuberculine zullen gaan gebruiken met alle gevaren daaraan
verbonden.

Door gebruik te maken van niet van overheidswege verstrekte, doch vrij in de handel
gebrachte tuberculine, zou nl. een malafide veehouder of handelaar de schijn kunnen
wekken, dat zijn runderen reactie-vrij zijn. Door de inspuiting van tuberculine immers
kan het reactie-dier gedurende ongeveer een maand zijn reagerend vermogen verliezen,
zodat de veehouder of handelaar in staat is, door voortijdige geheime aanwending
van de niet van overheidswege verstrekte tuberculine, een met tuberculose besmet dier
voor een t.b.c.-vrij dier te doen doorgaan, om de eenvoudige reden, dat het dier bij
het officiële onderzoek geen reactie meer vertoont.

Het is zonder meer duidelijk, dat door deze mogelijkheid de bestrijding van de runder-
tuberculose geheel op losse schroeven kan komen te staan. Het gehele onderzoek en
het daarop gebaseerde certificatenstelsel voor binnen- en buitenland dreigen op deze
wijze volkomen ontwricht te worden. De te kwader trouw zijnde of veehouder of vee-
handelaar kan zijn kopers bedriegen, terwijl de export van rundvlees en zuivelproducten
ernstig gevaar zou lopen, indien de Overheid geen voldoende garanties meer zou
kunnen geven. Bovendien zij erop gewezen, dat op deze wijze ook de volksgezondheid
in groot gevaar zou komen, aangezien de rundertuberculose gevaarlijk is voor de mens.

Hoewel van de zijde der justitie reeds de nodige stappen zijn ondernomen om tegen
de betrokken firma op te treden, komt het de Minister niettemin noodzakelijk voor
ten aanzien van de bereiding en aflevering van tuberculine enkele nadere voorzieningen
te treffen.

Deze maatregelen zullen er op neer komen, dat bij ministeriële beschikking zal worden
bepaald, welke tuberculine bij dieren mag worden gebruikt en wie bevoegd zijn, deze
tuberculine te bereiden. Voorts zal de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
bepalen aan wie deze tuberculine mag worden afgeleverd en op welke wijze de aflevering
dient te geschieden. Voor het overige zal de handel in en ;de bereiding van tuberculine
worden verboden.

Verslagen en mededelingen va"h het ministerie van landbouw, visserij en voedsel-
voorziening 1950, no. 3.

In dit ruim 500 bladzijden tellende boekwerk (waarvan bijna 200 bladzijden tabellen)
zijn voor ons veterinairen behalve de verslagen van verschillende onderzoekingsinstituten
als „Hoorn", „De Schothorst", het „S.V.O.I.", „Beekbergen" e.a. het overzicht der
landbouwers (en landarbeiders)organisaties etc., vooral interessant de gegevens, die
vermeld zijn in het hoofdstuk 4 Veeteelt (blz. 34 t/m 71 en tabellen B 17 t/m B 28).

We willen hier enkele cijfers overnemen: Mei 1948 was het totale aantal stuks rundvee
ca. 50.000 lager, in December 200.000 hoger dan in dezelfde maanden van 1947.

Het aantal op productie gecontroleerde koeien steeg van 25.8 % in 1943 tot 44.3 %
in 1948. Verheugend is de uitbreiding der tweeweeksc melkcontróle t.o.v. de 3 en 4
weekse, welke laatste slechts weinig betekent.

9 % der dekrijpe runderen werd kunstmatig geinscmineerd, 131 inseminatoren
werden gediplomeerd.

Het percentage op tuberculine reagerende dieren steeg van 12.3 en 1947—\'48 tot
16 in 1948—\'49 en het percentage vrije bedrijven daalde in die tijd van 63 tot 54 door
de uitbreiding der deelname aan de t.b.c.-bestrijding.

Totaal werden 46491 merries gedekt, waarvan 50 % door koudbloedhengsten. Het
aantal paarden liep terug van 315 in 1947 tot 302 duizend, het aantal schapen van
460 tot 424 duizend, het aantal varkens steeg van 936 duizend tot 1153 duizend.

Verder vindt men provinciegewijs een bespreking van de stand van zaken, voor wat
betreft de fokkerij dor verschillende huisdiersoorten.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel. K 3400—
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Daar verschillende leden hun contributie over het jaar 1951 nog niet hebben voldaan,
wordt nog even herinnerd aan de betreffende nota, die als bijlage van de aflevering
van i Januari 1951, is toegezonden.

Zoals in de toelichting op de ommezijde van de nota is meegedeeld, bestaat tot i Maart

а.s. gelegenheid de contributie te voldoen door overschrijving op de girorekening van
de Maatschappij.

Daarna zal over de openstaande posten een kwitantie woFden aangeboden.
Ter voorkoming van onnodige administratie en onkosten wordt dan ook dringend verzocht de
contributie thans per omgaande te voldoen.

Verder wordt er nogmaals op gewezen, dat uiterlijk tot i Maart a.s. gelegenheid
bestaat tot het verkrijgen van een verminderde contributie voor de leden, die kunnen
aantonen, dat hun definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting inclusief het eventueel
betaalde bedrag aan Loonbelasting over het jaar 1948 of later minder is dan f 1.500.—.

Als deze definitieve aanslag nog niet is opgelegd, moet vóór 1 Maart a.s. het volle
bedrag ad ƒ 60.— worden voldaan en zal eventueel restitutie worden verleend, mits
later het definitieve aanslagbiljet wordt opgezonden.

Het verzoek hiertoe kan eenvoudig worden gedaan door vóór 1 Maart op de giro-
strook te vermelden, dat men alsnog voor reductie in aanmerking wenst te komen.
Aanvragen, die na 1 Maart binnenkomen, kunnen niet meer worden behandeld.
Sommige leden hebben aonder meer een verminderd bedrag overgemaakt.
In verband hiermee wordt er nogmaals op geattendeerd, dat ieder jaar opnieuw
reductie moet worden aangevraagd en dat dit alleen kan worden verleend, nadat de
bovengenoemde aanslag ter inzage is opgezonden.

De Food and Agriculture Organization vraagt enige deskundigen, ook op het gebied
der veeartsenijkunde. Zij heeft een aanvraag naar ons land gezonden met het verzoek
te willen nagaan of er in Nederland gegadigden voor deze functies zijn, die op grond
van hun studie en ervaring daartoe kunnen worden aanbevolen.

Deze posities zijn tijdelijk, n.1. voor een jaar, met bestemming Azië en het Verre Oosten.

1. Een Biologics Alanufacturing Expert, voor een gouvernements veeteeltresearch instituut.
Tevens voor werk bij runderpest-bestrijding.

2. Een dierenarts, als adviseur bij een gouverncmentscommissie voor runderpest-
bestrijding.

5. Veeteelt-expert voor advies en assistentie van een landbouwafdeling om wetenschappe-
lijke methoden voor de rundveeverbetering door selectie en fokkerij in te voeren,
speciaal voor de melkproductie.

б. Dierenarts voor de opzet en ontwikkeling van een nationaal programma ter bestrijding
van mond- en klauwzeer, inbegrepen het opzetten van het noodzakelijke labora-
toriumwerk.

7. Pluimveedeskundige (Vétérinair), Medewerker bij de organisatie en ontwikkeling van
een fokkerij-programma en programma voor de ziektebestrijding.
Aanmelding of vragen te richten tot het Secretariaat van de Faculteit.

Het Instituut voor Kunstmatige Inseminatie ,,L. Spallanzani" te Milaan heeft het
voornemen ter gelegenheid van de in gebruikneming van de nieuwe zetel te Milaan,
een internationale verzameling van geschriften op het gebied van de K.I. uit te geven.

Alle deskundigen van ieder land worden verzocht zo spoedig mogelijk een afschrift
van hun eigen publicaties, die betrekking hebben op de K.I., te zenden aan de
Directeur van voornoemd Instituut, Via Flli, Bronzetti 17, Milan, Italy.

Voordrachten over Dierenbescherming, Dierpsychologie en Diergenees-
kundige ethiek.

Wij herinneren er aan, dat de bovengenoemde voordrachten in de winter 1948—1949
gehouden door de Heren Prof. Beijers, Prof. Romijn, Sigling, Dr. A. Diemont en

Prof. Teunissen volledig in druk zijn verschenen en verkrijgbaar zijn bij het bureau
van de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren, Prinses Mariestraat 40,
\'s-Gravenhage,tegen storting van ƒ 0.50 op het gironummer dezer vereniging, No. 25685
Den Haag. (Op het strookje te vermelden Voordrachten Dierenbescherming).

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur is de volgende diergeneeskundige candidaat aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde (pag. 92)

Aan de leden en candidaat-leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is het
Diergeneeskundig Jaarboekje 1951 inmiddels afgezonden.

Mocht door een vergissing geen exemplaar zijn ontvangen, dan wordt het op aan-
vraag alsnog door het secretariaat toegezonden.

Nu het nieuwe Diergeneeskundige Jaarboekje 1951 is uitgekomen, zullen, evenals
verleden jaar, in iedere aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde eventuele
mutaties worden gepubliceerd.

Door geregelde aanvulling en/of wijziging van het Diergeneeskundig Jaarboekje
kunnen de gegevens altijd ,,up to date" blijven.

W. v. d. Eijk te Diewer, is binnen die gemeente verhuisd naar Tusschendorp 3;
tel. 40; giro 98277; A, sp. 8—9 (pag. 69)

D. M. F. Greup te \'s-Gravenhage is binnen die gemeente verhuisd naar Suriname-
straat 50, tel. 110040 (pag. 7\')

J. v. d. Grift is uit Indonesië teruggekeerd en woont thans Prinses Marielaan 2
te Baarn, tel. 2258 (p^ag. 7>)

J. de Jong te I.eeuwardcn, diens personalie moeten als volgt worden gelezen:
Jong, J. M. de; 1949, Leeuwarden, Zuiderplein 3g ; gr. 551835; D. b/d G. v. D.

Dr. J. L. Postema te Purmerend, diens telefoonnummer 7 is gewijzigd in K 2990-682

R. ter Schure ter Spierdijk, diens telefoonnummers moeten als volgt gewijzigd
worden: tel. Spierdijk K 2296—214 en Oudendijk K 2294—214.

A. H. Tigelaar uit Indonesië keert in de loop van deze maand terug uit Indonesië.
Zijn voorlopig adres in Nederland is: p/a Mej. M. H. Tigelaar, Lutten (bij Dedems-
vaart) (pag- 103)

G. W. J. Wouters te \'s-Hertogenbosch is, binnen die gemeente, verhuisd naar Z. Wil-
lemsvaart 85; giro 44872.

ADSORBAAT-ENTSTOF „SERAG" 5 cc per
dier sc onverschillig leeftijd en gewicht.
Immuniteit tegen vlekziekte circa 6 maanden.

SUISAN „SERAG" serum-entstof tegen opfok-
ziekten van biggen, preventief en curatief.

Burgemeester en Wethouders van Gieten roepen sollicitanten op
naar de betrekking van:

Voorgesteld zal worden het salaris, inclusief de 10J °/₀verhoging, te bepalen op f 7.280,— tot f 8.600,— (6 een-
jaarlijkse verhogingen van f 220,—).

Sollicitaties op zegel te richten aan de Burgemeester van Gieten,
uiterlijk 14 dagen na verschijning van dit blad.

Collega Albert Hendrik Steenbergen, geboren te Dedemsvaart in
1873, studeerde al\' in 1898 en vestigde zich in November van dat jaar te
Emmen, na zijn benoeming tot gemeente-veearts van de gemeenten Emmen,
Sleen, Odoorn en Zweeloo.

Drenthe was toen nog het land van heide en struiken, met uitgestrekte
venen. Vooral het Oosten der provincie was met deze drie rijk gezegend.

Rundvee was daar nog betrekkelijk weinig. Paarden relatief iets meer,
doch over het algemeen van slechte kwaliteit, evenals het rundvee. Heide-
schapen waren er nog bij duizenden; de scheper was echter niet alleen de
hoeder, hij behandelde ook de schurft, de meest voorkomende ziekte bij de
heideschapen. (Op 1 September 1900 werd Steenbergen benoemd tot
plv. districtsveearts en als zodanig heeft hij veel bijgedragen tot de wette-
lijke bestrijding van dit kwaad). Varkens waren er wel. Over varkens-
ziekten werd toen in Utrecht nog niet veel wijsheid verkondigd. Men
kende praktisch alleen de vlekziekte; zij was opgenomen in de wet. De
entingen daartegen verkeerden nog in het beginstadium.

Geld was er in Oost-Drenthe in die dagen weinig. Velen waren niet in
staat, de toch zeer bescheiden rekeningen van Steenbergen te voldoen.
Met betaling in natura, in de vorm van jonge haantjes, een vette kip, of
een zak haver voor de paarden werd meermalen de schuld voldaan.

Onder deze omstandigheden begon onze collega zijn praktijk, die zich,
behalve over de genoemde gemeenten, uitstrekte over grote gedeelten van de
gemeente Oosterhesselen, Westerbork, Dalen, en Schoonebeek! Fiets en
rijtuig waren de vervoermiddelen. Achter een pony zitten was Steen-
bergen\'s lust en leven. Hij kocht pas ingevoerde Lithauers, die hij haalde

van de bekende importeurs in Goor of Oldenzaal. Menig dokter reed in die
tijd met hitten, door hem afgericht.

Ondanks de uitgebreidheid der praktijk in een streek, waar verharde
wegen tot de uitzonderingen behoorden en de wegen door de venen in
de herfst en bij dooi in de winter onberijdbaar waren en grote afstanden te
voet moesten worden afgelegd — typerend is, dat Steenbergen bij de ge-
boorte van al zijn drie zoons den boer op was — wist hij nog tijd te vinden
voor maatschappelijk werk. Hij gaf cursussen in paarden - en rundvee-
kennis, was lid van de Gezondheidscommissie, jarenlang lid van het Hoofd-
bestuur van het Genootschap ter Bevordering van den Landbouw en Vee-
teelt in de Prov. Drenthe, voorzitter van de Vijfde Afdeling van dit Genoot-
schap, mede-oprichter van het Drentsch Landbouwblad, mede-oprichter
en voorzitter van de Vereniging tot verbetering van het Paardenras en
voorzitter van de Hengstenvereniging voor Emmen en Omstreken. Hij
gaf de stoot tot oprichting van de bond van Onderlinge Veefondsen in
Drenthe, was mede-oprichter van de onderlinge verzekering voor Land-
bouwpaarden voor Emmen en omliggende zanddorpen, lid van de Com-
missie voor Stalverbetering in Drenthe, voorvechter van de tuberculose-
bestrijding onder het rundvee, Rijkskeurmeester in b.d., Leraar aan de
Rijkslandbouwwinterschool te Emmen, voorzitter van de Hippische Ver-
eniging van het Zuidenveld, enz. enz.

In 1923 legde Steenbergen de praktijk neer in verband met zijn be-
noeming tot Keuringsveearts, H. v. D. van de Kring Emmen.

Bij het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, in Mei 1938, werd
hij onderscheiden met de benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje
Nassau. Met grote voldoening droeg Steenbergen het onderscheidings-
teken, zo ruimschoots verdiend.

Ondanks zijn harde werken was Steenbergen nog fit. Hij bleef de
raadsman van velen en een trouw bezoeker van landbouwtentoonstellingen
en hippische vertoningen, ook buiten Drenthe. Bovendien had hij zijn tuin,
zijn kippen en konijnen en zijn knutselwerk, een onuitputtelijke bron van
werk en genot. Op de afdelingsvergaderingen en de daaraan verbonden
gemeenschappelijke maaltijden ontbrak hij vrijwel nooit en allen genoten
van de humoristische verhalen uit zijn veelbewogen praktijkleven.

Een kwaadaardig longlijden maakt een einde aan dit welbestede leven.
Op de laatste Januari van dit jaar hebben we onze collega en vriend de
laatste eer bewezen. Een grote schaar van familieleden, vrienden en be-
kenden, boeren en collega\'s volgde de baar.

De voorzitter van de afdeling Groningen-Drenthe nam, namens ons allen,
afscheid van onzen vriend en collega, een pionier van betekenis in ons vak,
die veel heeft bijgedragen tot bevordering van het aanzien van onze stand
en door zijn prettige omgang onze bijeenkomsten zoveel luister wist bij te
zetten.

Wij hadden afscheid genomen van een goed mens, een goed man en
vader en een goed collega, één der laatsten van de oude garde.

Persoonlijk zeg ik hem op deze plaats dank voor zijn gulle gastvrijheid
en trouwe vriendschap.

Deze proef werd op „de Schothorst" op i December 1950 begonnen
in het kader van onze pogingen de opfok van kalveren goedkoper te maken,
door de totale hoeveelheid benodigde volle melk zoveel mogelijk te be-
perken.

Uit een literatuurstudie, welke naar aanleiding van op ons Instituut
uitgevoerde onderzoekingen werd gepubliceerd¹), was ons gebleken, dat
pogingen om het verschil tussen de energiewaarden van volle melk en
ondermelk door toediening van andere vetten op te heffen, over het al-
gemeen tot slechte resultaten aanleiding hebben gegeven.

Veel meer werd dan ook de oplossing gezocht in het toedienen van prima
kwaliteit ruwvoeder (hooi, gras) en eventueel extra hoeveelheden kool-
hydraten-rijk voeder (b.v. eiwitarm kalvermeel) naast de ondermelk,
waarmee in de laatste jaren zeer gunstige resultaten zijn verkregen.

Een tweetal in 1949 verschenen publicaties^{2, 3}) waren de directe aan-
leiding van de momenteel in uitvoering zijnde opfokproef en hoewel dit
onderzoek nog niet geeïndigd is, leek het ons gewenst enige resultaten in
deze voorlopige mededeling weer te geven.

De kalveren werden verdeeld in 4 groepen, welke resp. de volgende
dagelijkse rantsoenen kregen:

De soya- olie en de gehydreerde soya-olie werden bij een temperatuur
van i 37°C bij de ondermelk gevoegd onder sterk roeren en op deze
manier dus gelijktijdig met de ondermelk verstrekt.

Zowel de soya-olie als de gehydreerde soya-olie waren afkomstig van
Swift en Company, Chicago 111. De gehydreerde soya- olie was gehard
tot een Jood Additie Getal (J.A.G.) van 75. Het J.A.G. van de ruwe
soya-olie bedroeg 135.

De proef nam op 1 December 1950 een aanvang met in iedere groep
slechts 2 dieren, daar wij op dat moment niet meer kalveren tot onze
beschikking hadden. Op 15 December werd in iedere groep 1 dier bijge-

1 \') Dr. J. Grashuis en Dr. Th. J. de Man. Het gebruik van ondermelk bij de opfok
van kalveren. Mededeling „De Schothorst", Juni 1944.

plaatst; het ligt in onze bedoeling de groepen geleidelijk aan te vullen.
De gemiddelde leeftijd van de kalveren bij het proefbegin bedroeg 36 dagen.

Uiteraard is de proef nog te kort (4 weken) aan de gang om reeds nu
definitieve groeicijfers te geven, hoewel duidelijk blijkt, dat groep II
(de soya-olie groep) in dit opzicht het slechtst voor de dag komt, terwijl
er aanwijzingen zijn, dat het hydreren een gering gunstig effect heeft
opgeleverd. Bovendien werden in groep II verschijnselen van diarrhee
opgemerkt.

Reeds enige dagen na het proefbegin werden bijzonderheden aan het
haarkleed van de dieren waargenomen, welke aanleiding tot een nader
onderzoek gaven. In tegenstelling tot de groepen I en III vertoonden de
groepen II en IV, waarvan de dieren dus resp. soya-olie en gehydreerde
soya-olie kregen toegediend, een zeer vettige beharing.

Bij de groep met soya-olie zag men de olie duidelijk tussen de witte
haren te voorschijn komen. De haren stonden overeind. Als men met de
hand over de haren streek, werd deze vettig. Later werd ook een crusteus
eczeem gezien aan hoofd en hals, gevolgd door haaruitval op deze plaatsen.

Bij de groep met gehydreerde soya-olie stonden de haren ook meer
overeind dan normaal. Het vet was hier niet duidelijk zichtbaar te onder-
kennen, doch wel had het haar een „pomadeglans". In deze groep werd
minder haaruitval dan in de vorige groep waargenomen.

Soortgelijke verschijnselen zijn door Grashuis waargenomen bij varkens
bij levertraanvergiftiging.

In zijn boek „VOEDERMIDDELEN VOOR DE LANDBOUWHUIS-
DIEREN"\' schrijft hij van een „traankleur", welke bij varkens optrad,
wanneer de dieren 1% levertraan door het voeder ontvingen. Het was
— zoals hij me persoonlijk mededeelde — alsof de gevoederde traan via de
huid weer te voorschijn kwam.

Het leek ons wel interessant eens na te gaan, of bij de kalveren inderdaad
van een excretie van de soya- olie, resp. van het gehydreerde product,
via de huid, sprake is geweest.

Op 7 December werd daarom in iedere groep van de 2 op dat moment
daarin aanwezige dieren een gemiddeld haarmonster aan weerszijden
van de hals genomen (door knippen) en werden deze monsters op hun ge-
halten aan vetachtige stoffen onderzocht, terwijl tevens het J.A.G. van de
geëxtraheerde vetachtige stoffen werd bepaald.

Op 22 December werd bij dezelfde dieren dit nog eens herhaald, met
dit verschil, dat nu de lendenstreek als plaats van monstername werd ge-
kozen.

Uit deze tabel blijkt duidelijk, dat het haar van de dieren van de groepen
II en IV een veel hoger gehalte aan vetachtige stoffen bezat, dan bij de
andere groepen het geval was. De verschillen in waarden voor het J.A.G.
wijzen bovendien op een directe correlatie tussen het J.A.G. van de beide
soya-producten en dat van het haarvet.

Ook het vetgehalte van de faeces vertoonde aanmerkelijke verschillen
tussen de 4 groepen, zoals de resultaten, met op 13 December verkregen
mestmonsters laten zien.

Terwijl het vetgehalte van de haarmonsters bij de groep met gehydreer-
de soya-olie hoger was, dan bij die met de ruwe soya- olie, is bij de faeces
monsters het omgekeerde het geval. Een verband tussen beide feiten ligt
voor de hand.

Wanneer wij het zeer hoge gehalte aan vetachtige stofTen van 47.0
voor groep IV bij de eerste serie haarmonsters in ogenschouw nemen,
en hierbij in aanmerking nemen, dat dit reeds bereikt werd G dagen nadat
de proef een aanvang had genomen, dus nadat per dier in totaal slechts
ca. 650 g gehydreerde soya-olie was verstrekt, dan zal zonder meer dui-
delijk zijn, dat een zeer belangrijk gedeelte van het toegediende vet in
het haar zal zijn terechtgekomen (ook wanneer men met het geringere
percentage in de tweede serie haarmonsters rekening houdt.)

Een gedeelte van het haarvet werd in de loop van de proef door de
dieren verwijderd door schuren en likken. Vooral in de groep met soya-
olie leden de dieren aan haaruitval; hoofd en hals werden geheel kaal.

Wanneer men verder het sterk verhoogde vetgehalte van de faeces
in aanmerking neemt, zal bij de groepen met soyaproducten slechts een
betrekkelijk gering gedeelte van het toegevoegde vet aan het lichaam
van de dieren ten goede zijn gekomen.

Wij stellen ons voor deze proeven voort te zetten en uit te breiden,
waarbij dan tevens gelet zal worden op mogelijke verdere verschillen
tussen de groepen onderling in samenstelling van de vetachtige stoffen
uit haar en faeces. Bovendien zal nagegaan moeten worden in hoeverre
de proefresultaten afhankelijk zijn van de fijnheid van verdeling van de
verstrekte vetten.

Ook ligt in onze bedoeling andere diersoorten in dit onderzoek te be-
trekken en bovendien een mogelijk verschil tussen de werking van melkvet
en margarinevet van deze kant te benaderen.

Mej. W. L. Swart danken wij voor de uitvoering van de analysen, ter-
wijl wij gaarne de Heer B. Blom onze erkentelijkheid betuigen voor de
wijze waarop hij ons tijdens de uitvoering van dit onderzoek terzijde
stond en de dieren zeer scherp observeerde.

Het is ons verder een voorrecht Dr. J. Grashuis te kunnen danken voor
het verlenen van de opdracht tot het uitvoeren van deze proef en voor zijn
steun gedurende dit onderzoek.

Feeding experiment on calves with hydrogenated soybean oil preliminary
communication).

After replacing milk in the ration of calves by skimmilk supplemented with crude
soybean oil and hydrogenated soybean oil, the fat content of the hair of the animals
and of the feces was increased to a high extent.

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht
Directeur Prof. Dr. JAC. JANSEN

Een der moderne definities van het genus Vibrio luidt: „korte, gebogen,
starre staafjes, losliggend of vereenigd tot S-vorrnen of spiralen. Tengevolge
van één polair flagellum beweeglijk (soms echter 2 of 3 flagellen). Geen
sporenvortning. Meestal Gram negatief. Aëroob en facultatief anaëroob.
Ze komen vooral voor in water. De meeste species zijn saprophyten,
sommige zijn pathogeen." Van de bij den mensch voorkomende vibrionen
is de verwekker van de cholera van den mensch Vibrio cholerae de belangrijk-
ste. (Opgemerkt zij, dat de vogelcholera door een geheel andere kiem
veroorzaakt wordt, n.1. door een, meestal ovale, eenigszins pleomorphe,
onbeweeglijke Pasteurella). De Vibrio cholerae en de andere bij den mensch
aangetoonde vibrionen vormen met elkaar het vrij goed begrensde genus
Vibrio. De voor ons, veterinairen, belangrijke Vibrio fetus staat wat meer
zelfstandig en wordt in de literatuur over de systematiek dan ook meestal
apart besproken. Deze kiem, die abortus veroorzaakt bij herkauwers
en ook als een der oorzaken van steriliteit wordt beschouwd, werd voor het
eerst beschreven door M\'Fadyean en Stockman in 1913; zij isoleerden
de kiem uit uterus-exsudaat van schapen die aborteerden. Smitii (1928)
isoleerde de kiem uit verworpen kalveren; het micro-organisme werd
Vibrio fetus genoemd (dit is de juiste schrijfwijze, niet „foetus"). In jonge
culturen ziet men in hoofdzaak kommavormige individuen; later ontstaan
lange spiralen. Vandaar dat men deze kiem wel tot het genus Spirillum
heeft willen rekenen. Spirillen zijn lophotrich (een bundeltje flagellen aan
een uiteinde). Ze zijn meestal Gram positief; Vibrio fetus evenwel heeft
evenals de andere vibrionen één flagellum en is Gram-negatief; vandaar
dat men toch de naam Vibrio fetus handhaaft.

V. fetus verlangt voor isolatie uit ziektemateriaal een verlaagde zuur-
stofspanning en bij voorkeur een voedingsbodem waaraan bloed of ander

dierlijk materiaal toegevoegd is. Van het kweeken van V. fetus in eieren
was ons niets bekend. De door ons verkregen ervaring moge hier volgen.

Daar het hier een kiem betreft, die in de natuur voorkeur schijnt te
hebben voor vruchtvliezen en dierlijk eiwit verlangt, werd gedacht aan
het kweeken in bevruchte kippeneieren. Op overeenkomstige wijze als
waarop eieren geënt worden met virussen, werden eieren, die negen dagen
bebroed waren geweest, in de allantois-holte met een oude laboratorium-
stam geënt. Daarna werden de eieren in een broedkamer van 37.5⁰ C.
geplaatst. Na 4 dagen werd op een nieuwe serie eieren overgeënt. Aldus
werden reeds 30 eipassages gemaakt. Hetzelfde gelukte met een tweede
V. fetus stam. Dat duidelijk groei was ontstaan, reeds in de eerste groep
eieren, bleek uit waarnemingen met de Jonkerveld microscoop van pre-
paraten gemaakt van allantoisvocht. Meestal is na 3 dagen rijke groei
aantoonbaar. Duidelijk actief bewegende vibrionen werden waargenomen.
Ook zeer lange spiralen van vele windingen werden gezien. De ééne
gebruikte stam ontvingen wij van Prof. Dr. F. C. Kraneveld, de andere
van collega P. Sjollema. Hun beiden betuigen wij gaarne onzen dank.
Morphologisch kwamen de gebruikte stammen overeen met wat de litera-
tuur over V. fetus vermeldt, voorts toonden wij het Gram negatief zijn
aan. Bovendien verrichtten wij een serologisch onderzoek. Met de eicul-
turen werden twee normale kippen, waarvan de agglutinatie titer t.o.v.
V. fetus antigeen kleiner was dan 1 op 10, drie maal, met een tusschentijd
van één week, intraveneus ingespoten; (elke injectie was 2 cc. allantois
vloeistof). Tien dagen na de laatste injectie werden de kippen ader-
gelaten. Het verkregen serum gaf tot in een verdunning van 1 : 1024 een
positieve agglutinatie met antigeen, dat de Directeur van de R.S.I.,
collega G. v. YVaveren, ons welwillend ter beschikking had gesteld. Voor
deze agglutinatie werd de buisjesmethode toegepast.

De buisjes werden gevuld met 0.5 cc serumverdunning plus 0.5 cc
antigeen. Daarna werden de buisjes 2 uren in een waterbad van 50° C.
geplaatst. Hierna werd de electrische verwarming u/tgeschakeld, zoodat
\'s nachts afkoeling plaats vond, waarna de ochtend daarop de aflezing
verricht werd.

De antigeendikte was 0.5 volgens de nephelometer van MacFARLAND.
Op grond van het bovenstaande meenen wij wel te mogen bevestigen dat
de ons toegezonden en daarna in de experimenten gebruikte stammen
inderdaad V. fetus culturen waren. Teneinde na te gaan in hoeverre het
wel willen groeien in het ei óf alleen berust op het feit, dat het een rijk
eiwithoudend milieu is óf wel dat hier het levend zijn van het milieu van
overwegenden invloed is (bij virussen immers zelfs van beslissenden invloed)
werden ook gedoode eieren geënt. (Dit dooden geschiedde door de eieren
24 uur in een ijskast van 4⁰ C. te plaatsen). Een deel van het aantal gedoode
eieren werd aëroob, het andere deel anaëroob (in een anaerobenklok)
bebroed. Beide groepen eieren leverden groei van V. fetus op. De groei
was echter veel minder mooi na te gaan, daar de allantoisvloeistof bij
doode eieren troebel geworden is, hetgeen het beoordeelen van donkerveld-
preparaten bemoeilijkt. Het werken met levende eieren verdient dan ook
verre de voorkeur.

voor laboratoria die daarvoor ingericht zijn, een vrij eenvoudige methode
is. Wij zijn nog niet in de gelegenheid geweest na te gaan in hoeverre het
kweeken in eieren rechtstreeks uit het ziektemateriaal zal voldoen. Later
zullen wij zoo mogelijk hier iets over mededeelen. (Onze proeven bij muizen
verliepen negatief. Noch per os, noch intraperitoneaal, noch intracere-
braal, noch via het genitaal apparaat, noch door gedeeltelijke combinatie
van deze infectiemethoden gelukte het ons muizen ziek te maken. Geen
enkele drachtige muis uit onze proeven ging verwerpen, zoodat wij run-
deren hebben moeten besmetten, waarvan wij nu eventueele verschijnselen
zullen moeten afwachten).

Vibrio fetus is non-pathogenic for mice. As it can cause abortion in sheep and cattle,
and is then to be found in the embryo, cultivation in incubated chicken eggs was
attempted.

The organism grows easily in the allantoic fluid of 7 9 day eggs. Three days after
inoculation there is a rich growth of Vibrio fetus in the allantoic fluid. The organism
can also develop in dead embryos, but the allantoic fluid is then often so cloudy, that
it is difficult to detect the organism microscopically. We used two different strains, that
had been cultivated on blood agar. We have not as yet had the opportunity to inoculate
eggs with material from a sheep- or cow-embryo.

Uit de Gezondheidsdienst voor Dieren in de provincie Groningen
Dir. Dr. H. TER BORG

MAG DE „EXCENTRISCHE STAARTINPLANTING" BIJ HET
STIEREN-S PER MATOZOÏD TOT DE NORMALE VORMEN
WORDEN GEREKEND ?

In zijn Normentafel ten gebruike bij de morphologische beoordeling van stieren-
sperma (zie het T. v. D. 73, pp. 421—435 (1948)) brengt Bretschneider
onder letter C de afwijkingen van de kopbasis en hals samen en onder-
scheidt hierbij o.a.:

6. de symmetrische implantatie, waarbij het centrosoom in het midden van de
kopbasis zit; wanneer hierbij tevens de kopas in het verlengde van de
staartas ligt, vertegenwoordigt dit de normale toestand.

8. de paraxiale implantatie: deze is gekenmerkt door een scheve inplanting
van de staart, waarbij de lengte-as van de kop niet in het verlengde
van de staartas ligt, doch daarmee een bepaalde hoek vormt.

Volgens bretschneider moet de paraxiale staartinplanting bij de pro-
centsberekening als misvorming beschouwd en medegerekend worden,
maar hij vond geen aanleiding de excentrische implantatie met ernstige
afwijkingen in de sperma-kwaliteit in verband te brengen, aangezien hem
bij zijn onderzoek was gebleken, dat deze implantatie ook bij de normale
spermiën veelvuldig voorkomt, soms zelfs regel is.

Op grond van een in 1949 opgedane ervaring met een stier, waarbij een
belangrijk gedeelte van de spermiën de laatstgenoemde afwijking vertoonde,
menen wij echter de juistheid van het bovenstaande te moeten betwijfelen.

In Mei van dat jaar werd n.1. door de K.I.-vereniging te S. de jonge
zwartbonte stier F. J. B. (leeftijd ruim 13 maanden) aangekocht. Het dier
werd door de Gezondheidsdienst in de provincie van herkomst tweemaal
onderzocht en het desbetreffende keuringsrapport vermeldde o.m. het
volgende:

ie onderzoek (18 Mei): het gelukte zonder moeite om 2 X achter elkaar een
ejaculaat in de kunstschede op de vangen. Het sperma was normaal van
kleur en consistentie, doch leek iets dun.

Concentratie: resp. 540- en 480 mill. spermiën,cc; opgemerkt werd, dat
de stier de avond voor het onderzoek een koe had gedekt en dat dit mogelijk
de concentratie van het sperma ongunstig had beïnvloed.

Abnormale vormen: resp. 6% en io| %.
—,,Een groot gedeelte der spermiën vertoonde in lichte mate een paraxiale
staartinplanting".

Abnormale vormen: resp. 5% en 5! %.
—„Ook nu weer viel er een lichte paraxiale staartinplanting microscopisch
bij een groot deel der spermatozoïden waar te nemen.

„Het is ons niet bekend of een paraxiale staartinplanting in deze graad
enige betekenis voor de vruchtbaarheid moet worden toegekend, ook de
stier H. van de combinatie S., welke nu voor het 4e jaar gebruikt wordt,
vertoonde aanvankelijk de paraxiale staartinplanting in dezelfde mate als
F. J. B."

Ter beoordeling van de afwijking werd ons een Tusche-praeparaat van
een der ejaculaten toegezonden. Hierbij bleek ons, dat, volgens de normen
van Bretschneider, voor „paraxiale staartinplanting" moest worden
gelezen: excentrische implantatie (Normentafel C 7). Naar schatting ver-
toonde nl. meer dan de helft van de spermiën deze afwijking, terwijl
eigenlijke „paraxialen" (C 8) door ons niet werden waargenomen.

Op grond van de gerapporteerde afwijking wilde de vereniging de stier
slechts accepteren op voorwaarde, dat de koop eerst definitief zou doorgaan,
wanneer de bevruchtingsresultaten van de stier binnen een redelijk tijds-
verloop voldoende zouden blijken. De verkoper ging hiermede accoord.
De garantie-termijn, die aanvankelijk gesteld was op 1 maand, groeide in
onderling overleg tussen de vereniging en de verkoper uit tot een periode
van 3 maanden.

De stier werd op 23 Mei ontvangen en dekte reeds de volgende dag; op
25 Mei werden de eerste runderen met dit sperma geïnsemineerd.

De stier dekte vervolgens vrij regelmatig, met een frequentie van ten
hoogste 2 X twee sprongen per week.

Vanzelfsprekend werd van de aanvang af zowel door de toezichthoudende
dierenarts bij de vereniging als door de Gezondheidsdienst, bijzondere
aandacht aan het sperma en aan de bevruchtingsresultaten besteed.

Door de dierenarts werd van elke sprong de dichtheid en beweeglijkheid
beoordeeld, terwijl het verdunde sperma dagelijks op beweeglijkheid werd
gecontroleerd. Een enkele maal werd bij dit „globale" onderzoek een
sprong ondeugdelijk bevonden (te dun); een dergelijk ejaculaat werd
uiteraard niet voor de K.I. gebruikt. In het algemeen bleek de kwaliteit
van het sperma echter ruim voldoende tot goed.

Tevens werden door bedoelde dierenarts regelmatig monsters sperma
naar ons laboratorium gezonden voor een meer uitgebreid onderzoek.
Eenmaal werd door onszelf sperma opgevangen voor onderzoek (25 Juni,
3 sprongen).

De resultaten van het door ons verrichte sperma-onderzoek zijn samen-
gebracht in Tabel 1. Hieruit moge blijken, dat het sperma in het algemeen
aan redelijke eisen voldeed. Weliswaar was het percentage abnormale
vormen over de gehele lijn vrij hoog, maar hierbij is op te merken, dat deze
afwijkingen voor een belangrijk gedeelte bestonden uit losse koppen (tot
8 %) en eenvoudig omgeslagen staarten (tot 13 %), waarbij misschien de
omstandigheid, dat het sperma ons per post werd toegezonden en veelal een
dag onderweg geweest was, ook nog een rol gespeeld heeft.

Het percentage spermiën met een excentrische implantatie werd aanvankelijk
geschat en lag volgens deze schatting tussen 50 en 75 %.

Naderhand, toen bleek dat de bevruchtingsresultaten van de stier niet
naar wens waren, werd ook deze afwijking „uitgeteld"; de hierbij
verkregen percentages lagen weliswaar beneden de aanvankelijke schatting,
maar bleken toch nog vrij aanzienlijk nl. gemiddeld ruim 37 % (zie
verder de tabel).

Prof. v. d. Kaay was zo vriendelijk, enkele monsters sperma voor ons te
onderzoeken en ons de uitslag te berichten. Deze was als volgt:

Wat de bevruchtingsresultaten van de stier betreft, deze werden om-
streeks half Augustus nauwkeurig nagegaan bij alle runderen, die 3 weken
of langer voordien met zijn sperma waren geïnsemineerd.

In het tijdvak van 25 Mei t m 25 Juli (dus tot 3 weken vóór 16 Aug.) bleken
in totaal met sperma van F. J. B. te zijn verricht 153 inseminaties bij 110
dieren.

Van laatstgenoemde 110 dieren waren er 20 reeds eerder geïnsemineerd
met sperma van de andere, bij deze vereniging gestationneerde zwartbonte
stier, de toen 4 j-jarige stier R.

Van de overblijvende 90 „verse" dieren bleken er 31, d.w.z. 34.4% na
i K.I. geen bronstverschijnselen meer te hebben vertoond.

Dit cijfer kon gevoegelijk als onvoldoende worden beschouwd en de
koop van de stier is dan ook niet doorgegaan. Aangezien echter van te voren
niets was vastgelegd omtrent een in dit geval te treffen schaderegeling,
heeft de afwikkeling van deze zaak vrij veel tijd gevergd. Zodoende heeft de
stier nog tot begin October bij de vereniging te S. verbleven, doch dit
bracht het voordeel met zich mee, dat men hierdoor in de gelegenheid was,
zijn sperma te blijven gebruiken voor de „terugkomers". De stier heeft op
deze wijze dan ook nog dienst gedaan tot en met 16 September.

Slechts 3 terugkomers van F. J. B. werden naderhand geherinsemineerd
met sperma van de stier R. (2 hiervan bleven gust, 1 werd drachtig).

Op deze wijze kon dus een afgerond cijfer-materiaal worden verkregen,
dat zich uitstekend leent voor een analyse.

Getracht is n.1. een indruk te krijgen van de mogelijke invloed van de
geconstateerde afwijking in het sperma van de stier F. J. B. op diens be-
vruchtingsresultaten.

De gelegenheid hiertoe werd \'begunstigd door het feit, dat bij de ver-
eniging te S. nog een andere stier was gestationneerd, n.1. de reeds genoemde
stier R.,\' die reeds voor het 3e jaar met zeer behoorlijk resultaat werd
gebruikt en waarvan het sperma op dezelfde bedrijven werd aangewend
als dat van F. J. B., doch met veel beter resultaat.

Hierbij zijn de runderen, geïnsemineerd met sperma van F. J. B. nog
weer onderverdeeld in 4 groepen: A, B, G en D.

In de eerste plaats is onderscheid gemaakt naar de tijd (datum) van
inseminatie; de groepen C en D omvatten de dieren, die sedert 13 Juni
werden geïnsemineerd. De stier, die, zoals gezegd, op 23 Mei werd ont-
vangen, was op genoemde datum dus 3 weken op het bedrijf van de stier-
houder, zodat men mag aannemen dat het dier toen wel „geacclimati-
seerd" zal zijn geweest.

Een eventuele ongunstige invloed van de overgang van het bedrijf van
de oorspronkelijke eigenaar naar dat van de stierhouder wordt op deze
wijze uitgeschakeld : deze invloed zou zich kunnen doen gelden op de
resultaten in de groepen A en B, welke de dieren omvatten, die vóór 13 Juni
voor de eerste maal werden geïnsemineerd, doch die verder niet in de
vergelijking werden betrokken.

In de tweede plaats is onderscheid gemaakt tussen de „verse" dieren,
welke dus in 1949 nog niet eerder waren geïnsemineerd (groepen A en C)
en de dieren, welke eerder reeds waren geïnsemineerd met sperma van de
stier R. (groepen B en D).

1. dieren, voor de eerste maal met sperma van deze stier geïnsemineerd
tussen 25 Mei en 13 Juni.

2. dieren, geïnsemineerd tussen 13 Juni en 16 September (de datum,
waarop de laatste inseminaties met sperma van de stier plaats vonden)
Groep C: „verse" dieren

Uiteraard lenen zich de resultaten, verkregen in Groep C („verse"
dieren, stier geacclimatiseerd), het beste voor een vergelijking. We wensen
ze n.1. te vergelijken met de resultaten, welke werden verkregen bij de
„verse" dieren, die in dezelfde periode (13 Juni t/m 16 September) voor de
eerste maal werden geïnsemineerd met sperma van de stier R. en die dan
ook in de tabel zijn vermeld.

We zien, dat Groep G (F. J. B.) 117 dieren omvat, waarvan in totaal
71 stuks (60,7%) drachtig zijn geworden; 42 dieren (35,9%)werden drachtig
na ie K.I.

neerd met sperma van R., werden in totaal 302 stuks (76,3%) drachtig,
waarvan 226 (57.1%) na ie K.I.

Nu kunnen wij, ter vergelijking van het bevruchtingsvermogen van twee
stieren, uitgaan van een van de beide grootheden: het drachtigheidsper-
centage na ie K.I. (wat overeenstemt met het begrip ,,conception rate" in
de Engelse literatuur) of het efficiëntiegetal (het aantal inseminaties per
drachtigheid; Eng.: „service rate"). Dit laatste veronderstelt echter, dat
alle dieren een „gelijke kans "hebben gehad om te worden bevrucht en dit
is in ons materiaal niet het geval. Immers, zoals uit de tabel blijkt, is een
relatief groot aantal dieren na ie K.I. gust gebleven, althans, hoewel niet
drachtig, niet weer voor K.I. aangeboden.

Wij moeten bij onze vergelijking dus uitgaan van het percentage dieren,
dat drachtig werd na ie K.I. en dat voor Groep C van stier F. J. B. en de
tussen 13 Juni en 16 September geïnsemineerde runderen van stier R.
resp. bedraagt 35,9% en 57,1%.

Het verschil tussen deze percentages bedraagt dus 21,2 en dit verschil is
significant (a = 4,17).

Tegen deze vergelijking zou men nog kunnen inbrengen, dat de beide
categorieën, welke worden vergeleken, niet gelijkwaardig zijn, maar dat
Groep C (F. J. B.) voor het grootste gedeelte bestaat uit pinken (81 van de
1 17), terwijl deze bij stier R. een veel kleiner deel van de geïnsemineerde
dieren uitmaken (56 van de 396). Dit vond n.1. zijn oorzaak in het feit,
dat het sperma van F. J. B. in de eerste plaats werd gebruikt voor de doch-
ters van R.

In beide categorieën ligt echter het drachtigheidspercentage ie K. I. bij
de pinken hoger dan dat van de gehele groep. In beide gevallen is dus het
drachtigheidspercentage na ie K.I. van de gehele groep ten gunste beïn-
vloed door dat van de pinken, maar op grond van de bestaande verhou-
dingen is dit het sterkst het geval geweest met Groep C (F. J. B.).Hierdoor
is het verschil in drachtigheidspercentage na ie K. I. tussen de beide groepen
ten ongunste beïnvloed, of, met andere woorden: bij volkomen gelijksoortige
groepen zou dit verschil nog groter zijn geweest, dan thans het geval is.

Trouwens, men kan uiteraard ook het drachtigheidspercentage na ie
K. I. bij de pinken vergelijken. In zekere zin vormen deze zelfs het zuiver-
ste vergelijkingsmateriaal, alleen is hun aantal betrekkelijk gering. Van de
81 pinken uit Groep C blijken 30 stuks drachtig te zijn geworden na ie
K. I., d.w.z. 37,-%, van de 56 pinken bij R. 36 stuks, is 64,3%. Een verschil
dus van 27,3% en ook dit verschil blijkt significant (a = 3,27).

We kunnen dus zeggen, dat stier R. significant betere bevruchtingsresultaten heeft
gegeven dan stier F. J. B.

In verband hiermede zijn in Tabel I ook onze bevindingen bij het sperma-
onderzoek van stier R. in het desbetreffende tijdvak vermeld.

Een vergelijking met het sperma van de stier F. J. B. leert, dat weliswaar
tussen sommige ejaculaten verschillen zijn aan de wijzen, welke v.n.1. de
concentratie en het percentage abnormale vormen betreffen, maar dat over
het geheel genomen de kwaliteit van het sperma van de beide stieren in geen
geval zodanig uiteenloopt, dat daaruit het verschil in bevruchtingsresul-
taten — ruim voldoende bij stier R., zeker onvoldoende bij stier F. J. B.
— valt te verklaren.

Tenslotte kan nog worden opgemerkt dat de beide stieren een prima
verzorging genoten, terwijl verder, blijkens onze bevindingen, de hande-
lingen met betrekking tot het opvangen, verdunnen en bewaren van het
sperma, het vervoer van het sperma, alsmede het insemineren der runderen
en de reiniging en ontsmetting van het instrumentarium, steeds op cor-
recte wijze werden uitgevoerd.

Op grond van het bovenstaande menen wij te mogen aannemen, dat de
oorzaak van de onvoldoende bevruchtingsresultaten van de stier F. J. B.
gezocht moet worden in de omstandigheid, dat een belangrijk percentage
van de door deze stier geproduceerde zaadcellen een excentrische staart-
inplanting vertoonde.

Dit vestigt sterk de indruk, dat deze afwijking, wanneer zij althans in
enigszins belangrijke mate voorkomt, in elk geval bij K. I. -stieren niet als
een normale, dus „onschuldige" variatie mag worden beoordeeld.

Bij navraag is ons n.1. gebleken, dat met de stier in kwestie naderhand
bij natuurlijke dekking redelijke resultaten zijn verkregen.

Met een stier, waarbij in het sperma vrij hoge percentages (tot 46%)
zaadcellen met een excentrische staartinplanting werden aangetroffen,
werd bij de K. I. onvoldoende resultaat verkregen (drachtigheidspercen-
tage na ie K. I. van 35,9). De verdere kwaliteit van het sperma was bevredi-
gend en vormde geert verklaring voor dit onvoldoende resultaat.

De resultaten van een stier, waarvan de sperma-kwaliteit, afgezien van
de bedoelde afwijking, weinig van die van de eerstgenoemde verschilde en
waarvan het sperma op dezelfde bedrijven werd aangewend, bleken aan-
zienlijk beter.

Er waren verder geen factoren aan te wijzen, die voor het verschil in
bevruchtingsresultaten aansprakelijk gesteld konden worden.

Op grond van het een en ander meent schrijver te mogen aannemen,
dat men de excentrische staartinplanting bij het stieren-spermatozoid,
hoewel deze vrij algemeen als „normale" variatie wordt aangemerkt, bij
bij K.I.-stieren, wanneer ze althans in enigszins belangrijke mate voor-
komt, niet als volkomen onschuldig mag beoordelen.

A young Friesian bull, in the semen of which rather considerable amounts (up to 46%)
of spermatozoa with an excentric implantation of the tail were found, gave poor results
in artificial insemination (conception rate of 35,9%). Otherwise the semen-quality
was satisfactory and did not give an evidence for the insufficient results.

Another Friesian bull in the samen A.I. centre had a significantly higher conception
rate, viz. 57,1%. Apart from the mentioned change in the implantation of the tail,
the semen-quality of this bull was nearly the same as the former one\'s.

For the rest there were no factors which could be held responsible for the difference
in breeding results.

According to this experience the writer tends to assume that the excentric implanta-
tion in bull spermatozoa, though it is commonly held for a „normal" variation, at least
in A.I.-bulls may not be considered as a harmless deviation from the normal type, when
it occurs to some considerable extent.

Onder deze titel verscheen in het nummer van i Dec. 1950 van dit
tijdschrift een artikel van De Groot, waarin hij, zij het met het nodige
voorbehoud tot de conclusie komt, dat „zolang de productie zich beweegt
op het tegenwoordige niveau, de productie door lichte of zware koeien
even economisch geschiedt."

(N.B. Hij geeft ook wel andere voorbeelden, o.a. in toeneming per 100 kg lichaamsgewicht
met 300 kg melk en toename per productiegroep met 300 kg).

Zeer opvallend in deze methode is het gestelde, dat met eenzelfde toe-
neming in de verschillende gewichtsklassen ook die in de verschillende
productieklassen steeds dezelfde zal zijn.

De vraag moet gesteld worden of dit wel geoorloofd is. Zullen dieren,
die tot dezelfde productiegroep (dairy merit group) behoren per 100 kg
steeds dezelfde stijging in de melkgift vertonen?

Er zijn wel enkele schrijvers die zo rekenen, maar dat is eigenlijk om
practische redenen gedaan.

Meerdere onderzoekers en daartoe behoort o.a. een die De Groot
aanhaalt, nl. Brody, doen dit niet.

Zij zijn tot de conclusie gekomen, dat in dezelfde productiegroep bij
het zwaarder worden van de dieren de melkhoeveelheden wel toenemen
evenwel niet evenredig met het lichaamsgewicht, maar ongeveer in dezelfde
verhouding als het onderhoudsvoer.

Brody gebruikt de formule G⁰". Morrison neemt een nog hogere
exponent aan, maar blijft toch nog belangrijk beneden de G ¹.

Wanneer we met het verhoudingscijfer van Brody werken en de getallen,
die De Groot ons geeft stellen naast die, welke we volgens Brody moeten
aannemen, krijgen we in de productiegroep 300 kg levend gewicht 3000 kg
melk het volgende:

Aangezien het onderhoudsvoer volgens Brody een zelfde mate van
toeneming vertoont, blijft het aantal cal. van het onderhoudsvoer, dat
per kg melk boven de basismelkgift nodig is steeds gelijk.

De tweede vraag is of koeien, die tot verschillende productiegroepen
van hetzelfde ras behoren, bij gelijke gewichtsverschillen ook dezelfde
toenemingen in de melkgift zullen tonen.

Als dit waar was dan zou de betere aanleg voor productie alleen maar
tot uiting komen in de basismelkgift bij het basisgewicht en zou die betere
aanleg bij de zwaardere dieren geen verder effect meer hebben.

Dit is zeer moeilijk aan te nemen en is ook in strijd met de door Brody
en anderen gehuldigde theorie, dat de toeneming van de melkgift percents-
gewijze evenredig (of ongeveer evenredig) is aan de toeneming van het
onderhoudsvoer.

O.i. heeft De Groot in zijn bewijsvoering de fout gemaakt dat hij een
gemiddelde, dat bij een populatie (een ras) gevonden is, aanneemt als ook
te gelden voor de verschillende groepen, waaruit deze populatie is op-
gebouwd.

Wanneer voor zwartbont vee (als geheel) gevonden wordt, dat de
melkgift gemiddeld met 500 kg per 100 kg gewichtsstijging toeneemt, dan
betekent dat zeer zeker nog niet, dat elke 100 kg gewichtsstijging in de
verschillende productiegroepen van dit ras met 500 kg meer melk aan
de dag treedt.

Uit het bovenstaande mag o.i. wel worden afgeleid, dat de methode,
die door De Groot is gevolgd, zijn conclusie niet rechtvaardigt.

Wij stellen ons voor binnenkort op dit voor de gehele veehouderij van
Nederland zo belangrijke onderwerp meer uitvoerig terug te komen.

Na verschijnen van het meer uitvoerige artikel dat Prof. v. D. Plank
en Prof. Merkens in het vooruitzicht stellen, kan de discussie waarschijnlijk
pas vruchtbaar worden voortgezet. Toch wil ik gaarne van de mij door de
Redactie geboden gelegenheid gebruik maken n.a.v. bovenstaand artikeltje
een enkele opmerking te maken:

ie. De formule van Brody W⁰-" en Morisson W⁰-⁸? (de laatste is
iets dichter bij W¹ dan bij W°-73) hebben beide betrekking op de voedsel-
behoefte bij stijgend lichaamsgewicht. Of deze formules voor Nederlands
zwartbont vee eveneens gelden zal moeten worden afgewacht. In hoeverre
het „geloof" (to believe) van Brody c.s. juist is dat deze formule tevens geldt

voor de verhouding lichaamsgewicht-productie moet ook nog worden
aangetoond. De bewijsvoering door vergelijking van de productie van
geiten en koeien, zoals Brody doet (blz. 473) lijkt mij aanvechtbaar.

Lauprecht en Dörnig (Die Milchwissenschaft 1950 Nov. en Dec.)
daarentegen komen op grond van een onderzoek bij bijna 5000 koeien in
Sleeswijk Holstein en Hannover tot de conclusie, dat het verband, althans
tussen 450 en 650 kg lichaamsgewicht, vrijwel lineair verloopt. Buiten deze
marge zijn de aantallen te klein voor betrouwbare conclusies.

2e. Aangenomen, dat bij het Nederlandse vee de toeneming der melk-
productie 500 kg. per 100 kg gewichtstoeneming zou bedragen, heb ik uit-
drukkelijk gezegd, dat ik dit cijfer als „waarschijnlijk" juist beschouwde,
omdat men zowel in Amerika, als in Duitsland ongeveer tot dit getal was
gekomen.

Originele cijfers voor Nederlands vee waren mij niet bekend. Dat er
variabiliteit binnen een ras zal bestaan, aanvaard ik graag.

3e. De cijfers volgens Brody (in de tweede tabel) komen echter tot een
gemiddelde verhoging van 650 kg melk per 100 kg gewichtstoeneming. Dit
lijkt mij beslist te hoog en zo zijn de cijfers van Brody niet met de mijne
te vergelijken.

In een koppel van 17 kippen traden verschijnselen op, die bij de eigenaar
het vermoeden wekte van pseudo-vogelpest.

Bij inspectie bleken deze dieren te verblijven in een voor dit aantal
dieren ruime ren. Eén dier was reeds dood, één was stervende, terwijl van
de overige de helft min of meer ernstige ziekteverschijnselen vertoonde,
bestaande uit wat sufheid en gesloten ogen, gepaard gaande met geheel
of gedeeltelijke blindheid.

Wat verder opviel was het feit, dat overal in de ren veren lagen, zodat
op het eerste moment gedacht werd, dat een hond in de ren was geweest.
Bloedsporen of verwondingen waren echter niet te vinden. Tot onze ver-
bazing hielden wij veel veren in de handen toen we het stervende dier
oppakten. Deze waren speciaal afkomstig van borst en hals.

Een en ander deed helemaal niet aan pseudo-vogelpest denken, doch
veel eer aan een vergiftiging, al was dit ziektebeeld ons totaal onbekend.
Uit de anamnese bleek daar geen mogelijkheid voor te bestaan, tenzij
ratten het van elders zouden hebben binnengebracht.

Bij sectie van het gestorven en stervende dier bleken krop en kiiermaag
een 20-tal naalden van de taxus baccata te bevatten. Bij nadere inspectie
en navraag bleek ons toen het volgende. In de ren vonden wij een takje
van de taxus baccrta geheel van naalden ontdaan. Waarschijnlijk was dit
in de ren terecht gekomen, nadat het als versiering dienst had gedaan bij
gelegenheid van een teruggekeerde militair uit Indonesië. Hoelang dit in de
ren gelegen kon hebben was niet met zekerheid na te gaan, doch zeker niet
langer dan 24 uren, waarschijnlijk slechts enkele uren. Circa 6 uren na
ons eerste bezoek waren de verschijnselen bij de zieke dieren reeds merk-
baar verminderd en na 24 uren was er niets afwijkends meer te zien.
Dat hier een taxus baccata vergiftiging in het spel was, is hiermede na-
tuurlijk allesbehalve bewezen. De typische verschijnselen en het ophouden
der ziekte na het verwijderen van de taxus baccata wekten toch wel het
vermoeden.

30e JAARVERSLAG van de Gezondheidsdienst voor vee in Friesland
1 Mei 1948 30 April 1949.

Het jaarverslag van deze oudste gezondheidsdienst bevat als steeds tal van lezens-
waardigheden. Blijkens de aan het begin afgedrukte staten verwerkt het laboratorium
grote hoeveelheden ingekomen materiaal, en hoewel de naam dit niet zou doen ver-
moeden, wordt ook onderzoek verricht van materiaal van konijnen, hoenders, andere
vogels, honden, katten en mensen.

Ook in Friesland was 1948/1949 het eerste jaar van verplichte aansluiting der vee-
houders bij de Gezondheidsdienst. Slechts 400 veehouders bleken nog niet vrijwillig
te zijn aangesloten. Het percentage reageerders werd door deze nieuwe leden nauwelijks
beinvloed.

De tuberculinatie werd dit jaar intra-cutaan verricht. Wat ook thans weer de gemoe-
deren hier en daar onrustig maakte is het aantal onverklaarbare reacties in als ,,t.b.c.
vrij" bekende stallen. Opgemerkt wordt, dat bij de beoordeling van de comparative
test steeds de gehele veestapel in beschouwing dient te worden genomen. In besmette
stallen moeten ook de dieren met een dubieuze V-Z reactie als positief beschouwd worden,
hetgeen er wel op wijst, dat men in besmette stallen zeer voorzichtig met deze methode
moet zijn en haar beter daar niet toe kan passen. Van de op t.b.c. vrije bedrijven met
de V-Z methode aangewezen positieven waren er 10 van de 22, waar bij sectie zomin
tuberculose als skin lesions werden gevonden. Dat er nog wel eens reageerders blijven
zitten bleek in 2 vroeger sterk besmette stallen, die reeds 2 k 3 jaar vrij van reactiedieren
waren. Hier werden enkele reageerders gevonden (bevestigd door sectie).

In een reeds jarenlang ,,t.b.c. vrij" bedrijf werd uiertuberculose geconstateerd.
Verder waren bij een „t.b.c. vrije" fabriek op meerdere bedrijven kalveren met voedings-
tuberculose.

Voor Friesland zijn humane t.b.c. en vogel t.b.c. van weinig belang voor storende
reacties; met paratuberculose wordt een aspecifieke V-Z reactie verkregen, daarentegen
met skin lesions vaak een specifieke.

Paratuberculose werd 400 maal bij faeces onderzoek vastgesteld, ook op bedrijven,
die voordien als onbesmet golden.

De Brucellabestrijding komt mede in verband met de export steeds meer in de belang-
stelling. Evenals bij de t.b.c. bestrijding is hier afzonderen belangrijk. „Het is in hoge mate
te betreuren, dat bij de bouw van boerderijen met de elementaire eis, dat er een ruimte
is, waar een aantal dieren kunnen worden afgezonderd, totaal geen rekening is gehouden".
Grote schade doen ook de gemeenschappelijke weiden.

Onderzoek met de A.B.R.-reactie werd voortgezet met bevredigende resultaten.
Van 1300 onderzochte bedrijven in de Friese weidestreken was 60 % vrij van Brucellosis.

Het sperma-onderzoek van stieren neemt steeds toe in belangrijkheid. Het onderzoek
is te verdelen in twee groepen, nl. die voor het geven van een garantie voor het be-
vruchtingsvermogen en die voor het opsporen van oorzaken van steriliteit.

Als voornaamste oorzaak van de onvruchtbaarheid moet genoemd worden de zgn.
enzoötische steriliteit, het besmettelijk opbreken, waarvan op grond san eerdere onder-
zoekingen Vibrio fetus als oorzaak wordt aangenomen (zie het vorig Jaarvcrlsag). Verdei
werden verschillende afwijkingen aan het geslachtsapparaat van de stier aangetroffen.
In verband hiermede dienen nog genoemd 2 gevallen, waarbij de stier afwijkend sperma
produceerde, welke gevallen in verband werden gebracht met exzemen van het scrotum,
respectievelijk de behandeling daarvan met vrij sterk werkende middelen.

Verder zij nog vermeld, dat het onderzoek van melkmonsters op mastitis bij deze
gezondheidsdienst van zeer veel belang is; er werden 98.667 monsters onderzocht,
waarvan 7.461 streptococcen bevatten.

3e VF.RSLAG van de Stichting Provinciale Gezondheidsdienst voor dieren
in Zeeland 1948 1949.

Op i Augustus 1948 is de verplichte aansluiting van alle veehouders in Zeeland
bij de Gezondheidsdienst een feit geworden. Het verslag noemt dit seizoen „een jaar
van tuberculose registratie", „de komende jaren zullen leren in hoeverre wij de boeren
tot tubcrculosebestrijders hebben gemaakt." Weigerachtige veehouders werden door
veeopzichters van de Veeartsenijkundige Dienst persoonlijk bezocht. Deze slaagden
erin allen tot toetreding te brengen; slechts in twee gevallen moest een procesverbaal
worden opgemaakt.

Ondanks dat 24.000 nieuwe dieren moesten worden onderzocht steeg het reactie-
percentage slechts van 9.6 % tot 10.6 %.

Aangezien het microscopisch sputum onderzoek niet bevredigde, werd in vele gevallen
cultureel onderzoek van sputum verricht. Van 2116 microscopisch onderzochte monsters
waren 68 (3.2 %) positief, van 852 monsters, die cultureel werden onderzocht 85 (10 %).
Onder deze laatste monsters waren nog 203 van dubieuze gevallen, waarbij de cultuur
steeds negatief was, zodat het aantal positieven bij eventueel onderzoek eigenlijk 13 %
was. In 1949 1950 bestond het plan alle monsters cultureel te onderzoeken en deze
2 i 3 maal per jaar door hulpkrachten te verzamelen. Hoewel volgens het verslag het
zwaartepunt moet blijven op isolatie, wordt toch de mening uitgesproken, dat het vol-
komen gerechtvaardigd is, het klinisch onderzoek zo goed mogelijk te doen.

Op het eiland Walcheren was het reactie-percentage teruggedrongen van 13,2 %
in 1946/47 tot 3,2 % in 1948/49. Hiervan bleek 70 % het gevolg te zijn van onverant-
woorde aankopen door veehouders zelf.

Speciaal op Walcheren werd in vele gevallen de comparative test toegepast. De
voorlopige conclusies zijn:

ie. De comparative-test is zeker een steun bij het beoordelen van dubieuze of on-
verklaarbare reacties.

^e. Onoordeelkundige toepassing en beoordeling zullen ongetwijfeld tot een grote
desillusie leiden.

3e. Ook bij toepassing van de comparative-test houdt men dubieuze gevallen over.

4e. De reacties bij zgn. „skin lesions" vallen vaak buiten het aangenomen schema.
Men zij bij deze dieren uiterst voorzichtig met de diagnose, zowel naar de positieve
zijde als naar de negatieve.

Verder zij nog ontleend aan het rapport, dat enzoötische steriliteit bij rundvee overal
verspreid is. Bij de zwoegerziektc \\an schapen werd opgemerkt, dat in kudden met weinig
longwormen ook weinig zwoegers voorkwamen.

Uit het jaarverslag blijkt, dat behalve de tuberculosebestrijding ook de bestrijding
van het mond- en klauwzeer, de runderhorzel en de steriliteit onder het vee een belang-
rijke plaats innemen van het totale werk van de Gezondheidsdienst.

Het percentage reagerende dieren op tuberculose nam iets toe en kwam op 27.1 %.
Het aantal reactievrije bedrijven was 2708 van een totaal van 7361. Uit de aanwezige
37297 reageerders werden 717 openlijders gevonden. Speciale aandacht wordt in het
jaarverslag van de veehouders gevraagd voor het aankopen van runderen met ver-
klaringen en de moeilijkheden, die door de veehouders daarbij worden ondervonden
bij het kopen van deze dieren op de markten. De medewerking van de veehandel door
het bevorderen van de t.b.c.-vrije afdeling op de markt wordt in het verslag gevraagd.
Een respectabel aantal (24717) sputummonsters werd voor onderzoek ingezonden. Het
klinisch onderzoek, waarbij sputumonderzoek niet achterwege mocht blijven, was
verplicht voor alle reageerders en twijfelaars.

Ruim 70 % van het Utrechtse vee werd geënt tegen mond- en klauwzeer, hetwelk
door propaganda onder de veehouders werd bereikt.

Het overzicht over de K.I. toont de uitbreiding, die ook dit jaar in geheel Nederland
aanwezig was, waarbij opvallend was, dat het toezicht op de K.I. in de provincie ook
geschiedde door de Gezondheidsdienst op de bedrijven zelf, waarbij het onderzoek
van niet drachtig wordend vee een belangrijk deel was.

Het rectaal insemineren werd in een deel van de provincie in het gebied en onder
toezicht van de Faculteit, toegepast, waarmede beter resultaten werden verkregen.
De resultaten van de buiten deze kring (rondom Utrecht) verkregen verenigingen zijn
ook zeer goed te noemen, ruim 90 % drachtig voor de gehele provincie.

De Runderhorzelbestrijding werd onder direct toezicht van de Gezondheidsdienst
uitgevoerd, waarbij ruim 50.000 dieren behandeld werden.

Het besmettelijk verwerpen werd in zijn optreden in de provincie onderzocht door
melkonderzoek en wel door middel van de A.B.R. Hierbij bleken van de 9036 monsters
29.1 "_u positief te zijn, zodat opgemerkt wordt, dat de bestrijding van deze ziekte
economisch belangrijk en noodzakelijk is.

Het accountantsrapport aan het einde van het jaarverslag geeft de cijfers, die be-
trekking hebben op het massale onderzoek van vee op tuberculose, zomede de grote
bedragen die gemoeid zijn bij de subsidieregeling van dat onderzoek. Uit de cijfers
blijkt ook, dat door de Gezondheidsdienst aan het uitvoeren van de voor de praktijk
voor de dierenartsen noodzakelijke onderzoekingen en entingen kosten noch moeite
gespaard worden om deze zo te doen uitvoeren, dat de Utrechtse veehouderij erbij
gebaat is.

World Health Organization, Teehn. Report Series, No. 28, Expert Commiltee on
Rabies, Rpt. on First Session, Geneva 1950.

Dit rapport behandelt de verschillende aspecten van het rabies vraagstuk in korte
punten. De belangstellende lezer zij verwezen naar het oorspronkelijk rapport.

Betreffende het toezicht op rabies bij dieren kan hieraan nog het volgende worden
ontleend.

De hond is de belangrijkste bron van infectie voor den mensch. Periodieke jaarlijksche
prophylactische enting van honden in besmette streken wordt door de commissie aan-
geraden.

Een hond, die heeft gebeten, dient tien dagen in observatie te worden gehouden.
Indien het dier dan nog geen verschijnselen heeft vertoond, kan het als niet infectieus
worden beschouwd. Bij een uitbraak van rabies dienen de honden minstens 90 dagen
na het laatste geval te worden vastgelegd of opgesloten. Indien tevens geënt is, kan
deze termijn tot 30 dagen worden teruggebracht. Vasthouden van katten is niet doenlijk.

Indien de eigenaar van een hond of kat, die door een rabiespatient is gebeten, geen
toestemming geeft het dier af te maken, kan men het dier 6 maanden isoleeren, ofwel
enten en 3 maanden isoleeren, terwijl bij een binnen het jaar van te voren geënt dier
kan worden volstaan met isolatie van dertig dagen.

Besmet vee kan voor consumptie worden geslacht binnen één week dan wel later
dan zes maanden na de beet.

Voor landen, die vrij zijn van rabies wordt verbod van import van honden en katten,
dan wel quarantaine van bij voorkeur 6 maanden aangeraden. Tegen import uit rabies
vrije landen kan geen bezwaar zijn, mits de dieren op reis geïsoleerd zijn. Uit besmette
landen geïmporteerde dieren dienen hoogstens één jaar voor de import te zijn geënt
en dienen zoo spoedig mogelijk na aankomst opnieuw geënt te worden.

REPORT to the montana livestock sanitary board
December 1, 1947 to November 30, 1948.

De Redactie ontving bovenstaand rapport uitgebracht door de „State Vetcrinary
Suigeon and Executive Officer" H. F. Wilkins.

De problemen, waarmede deze Amerikaansche Gezondheidsdienst zich bezig houdt,
komen ongeveer overeen met die waarmede de Nederlandsche diensten zich ophouden.
Daarom is het belangwekkend een paar punten in het kort te bespreken.

De dienst heeft te kampen met personeelsgebrek, aangezien de collegae o.a. in de
particuliere practijk veel meer kunnen verdienen.

Van 178.999 getuberculineerde runderen reageerden er 13, waarvan 6 met skin
lesions. Bij 5 van de 7 overige reageerders kon de diagnose door sectie worden bevestigd.

Er wordt geklaagd over gebrek aan belangstelling en onverschilligheid nu men meent,
dat de tuberculose niet langer een bedreiging voor de veefokkerij is.

De mening wordt uitgesproken, dat brucellose bij runderen kan worden bestreden
alleen door goed „cowmanship". Daarnaast wordt enting aanbevolen (vaccin niet ge-
noemd) op een leeftijd van 6 a 12 maanden.

VOOR DE LANDBOUWHOGESCHOOL EN VOOR LANDBOUWKUNDIG
ONDERZOEK 6% MILLIOEN GULDEN VRIJGEKOMEN
UIT DE TEGENW\'AARDEREKENING¹)

Tussen de Nederlandse Regering en de E.C.A. is overeenstemming bereikt over de
besteding van een bedrag van 6% millioen uit de tegenwaarderekening van de onder
het Europees Herstel Programma ontvangen goederen, ten behoeve van de uitbreiding
der uitrusting van de Landbouwhogeschool te Wageningen (2 millioen gulden) en voor
landbouwkundige onderzoekingen (4% millioen gulden).

Uiteraard behoeft de uitvoering van dit project, waarvan de resultaten niet alleen
de akker- en weidebouw en de veeteelt, doch evenzeer de zuivelindustrie, ten goede
zullen komen, de goedkeuring van de Staten-Generaal.

De bovenbedoelde onderzoekingen, evenals de daarmede verband houdende uit-
breiding van de outillage der landbouwhogeschool, beogen niet alleen een nog verder
opvoeren der productie over het gehele terrein van de landbouw, doch zullen zich
daarnaast moeten bezig houden niet de vervolmaking van de conserveringsmethoden
van de binnen de eigen grenzen gewonnen voedermiddelen, alsmede met het op een
hoger voedingsrendemient gerichte dier-physiologisch onderzoek.

Waar enerzijds de kippen- en varkensstapel de grote graanconsumenten zijn en hoge
importen van voedergranen nodig maken en anderzijds bij het rundvee de import
van eiwitrijk krachtvoier een der belangrijkste knelpunten in onze landbouweconomie
is, ligt het voor de hand, dal het wetenschappelijk onderzoek naar de productie, bewaring,
samenstelling en physiologische werking van het voeder dringend om intensivering
vraagt.

In het kader van de productieverhoging ter vervanging van importvoeder staat dan
ook naast de selectie van een hoogwaardige voedcraardappel de rationalisatie van de
voederbietencultuur op het programma. Voorts zal de bestudering van de waterhuis-
houding der gronden de aandacht vragen.

In het belang van de zuivelbereiding en de export van zuivelproducten dienen voorts
de moeilijkheden, welke voortvloeien uit de bestaande methoden van conservering
van voeder, zo spoedig mogelijk onder Nederlandse omstandigheden van klimaat en
bodem tot oplossing te worden gebracht.

Zou men er in slagen, door intensieve studie van het dierlijk productieproces, het
calorische rendement, d.w.z. de dierlijke opbrengst van de verteerbare energie van een
voedingsmiddel, slechts te verhogen, dan zou zulks, bij een gelijke hoeveelheid voeder,
neerkomen op een aanzienlijke toeneming aan dierlijke producten.

Reposition des Prolapsus uteri unter Anaesthesie des peritonealen t)ber-
zuges. Dr. H. Glattli. Schw. Archiv. f. Tierheilk. no. f!.....-1949.

Volgens schrijver wordt tijdens de repositie van de geprolabeerde uterus, het persen
niet voldoende opgeheven door het toepassen van sacraalanaesthesie.

Als oorzaak van dit persen beschouwt hij de prikkeling van het peritoneum (omdat
als tijdens de repositie de overgang van het peritoneum viscerale in het peritoneum
parietale het sterkst uitgerekt, dus geprikkeld wordt, het persen ook op zijn hevigst is).

Treedt bij de repositie een ruptuur op en wordt na hechting de uterus weer gere-
poneerd, dan blijft volgens schrijver het persen achterwege of is sterk verminderd. Dit
achterwege blijven van het persen beschouwt hij als een soort shock-toestand van het
peritoneum, doordat dit niet meer gevoelig is.

1 ) Hoeveel wordt hiervan beschikbaar gesteld voor de Faculteit der Veeartsenijkunde,
ten bate van dierphysiologische onderzoekingen, veeteelt e.d. ?

Zodoende komt schrijver er toe om het buikvlies te anaestheseren. Hiertoe spuit hij
100—200 cc ij % atoxicocaine-oplossing in de horizontaal gebrachte uterus, na zich
-overtuigd te hebben, dat de uterus geen ingewanden bevat.

Na de injectie wordt de uterus laag gehouden en langzaam heen en weer gedraaid.
Vervolgens wordt de uterus al draaiende horizontaal gebracht en op deze hoogte nog
2 minuten heen en weer gedraaid. Dit geheel duurt 5 tot 10 minuten.

Aan de hand van 478 kalveren, die in 1947 zijn geboren op K.I.-bedrijven, wordt
door schrijvers de legende bestreden, dat de K.I. meer stierkalveren dan vaarskalveren
oplevert. Ook kan men niet spreken van bepaalde mannelijke en vrouwelijke maanden.

Wel is in dat jaar gebleken, dat op bepaalde bedrijven 80 à 90 % vaarskalveren zijn
geboren en elders weer 80 à 90 °₀ stierkalveren.

Some Observations on Artificial Insemination of Sheep. J. C. Klast and
P. H. W. Morley. The Australian Veterinary Jcurnal. Vol. 25, no. 12, 1949.

De ooien die in oestrus verkeren worden door middel van gevasectomeerde rood-
gemaakte rammen opgespoord. Het sperma wordt verzameld met de electrische stimu-
latie methode. De cervix wordt opgezocht met behulp van een glazen speculum en een
hoofdlamp. In de regel wordt 0.1 cc onverdund sperma voor de K.I. gebruikt en bij
uitzondering 0.2 cc. Is er niet genoeg sperma aanwezig, dan wordt dit verdund volgens
de methode van Laroy en Phillips, hoogstens tot 1 : 4.

De bevruchtingsrcsultaten verkregen met het sperma van 2 rammen, zijn 47 en 56 %
met verdund en 60 en 69 % met onverdund sperma.

De geringere resultaten van het verdunde sperma worden niet alleen veroorzaakt
door de kleine hoeveelheid spermatozoïden, maar de verdunning op zich zelf heeft ook
reeds een nadelige invloed.

Brengt men bij de K.I. 35.io⁷ spermatozoïden in, dan worden goede resultaten
verkregen, terwijl 1.7 tot 5.10\' nog voldoende resultaten geven.

Bij een ooi in oestrus vindt men in de vagina veel glashelder slijm. Dik roomachtig
slijm is vermoedelijk karakteristiek voor het einde van de oestrus, terwijl weinig kleverig
slijm wijst op het begin van de oestrus of op rust-toestand.

Tijdens de inseminatie dient het sperma in de cervicaalopening, of zo dicht mogelijk
erbij gebracht te worden. Is dit niet mogelijk dan kan het craniaal in de vagina gebracht
worden, maar geeft dan ook minder resultaat.

Bij het gebruik van 0.1 of 0.2 cc onverdund sperma, verkrijgt de schrijver gelijke
resultaten, twee inseminaties per oestrus geven geen hogere drachtigheidspercentages.

De pH van het sperma schommelt vrij sterk en een correlatie met het drachtigheids-
percentage is niet gevonden. Verder levert de pH-daling en de beweeglijkheid ook geen
positieve correlatie cp.

De electrische prikkelingsmethode om het sperma te verzamelen vereist oefening,
terwijl de duur van de prikkeling en de intervallen voor de rammen verschillend zijn.

Tot slot geeft Morley op, dat de duur der inseminatie 60—90 seconden bedraagt
en dat het gebruik van o. 1 cc onverdund sperma gelijke of betere resultaten oplevert
dan de natuurlijke dekking.

Betrachtungen und Anregungen zur Technik der künstlichen Befruchtung
der Rinder. F. Rosman.v. Wiener Tierärztliche Monatschrift He t 8 194t,-

Wegens het gevaar dat glazen pipetten door breuk opleveren tijdens de inseminatie,
heeft schrijver een metalen omhulling, vocrzien van vensters, voor de pipetten ver-
vaardigd. Deze hulzen bestaan in 2 formaten en wel van 8 mm en 6 mm doorsnede.
De punten zijn geëmailleerd om te voorkomen, dat bij het opzuigen het sperma in
aanraking komt met het metaal.

Voor het transport van sperma wordt door schrijver gebruik gemaakt van wijde
thermosflessen. De hals wordt afgesloten met een rubber stop waarin zich 4 gaten
bevinden ; drie hiervan zijn voor de spermabuizen en het vierde dient voor de vulling
van de fles met koud water en voor het weg laten lopen van de druk die bij het in elkaar
zetten ontstaat. De spermabuizen worden in koperen waterdichte hulzen geplaatst,
die van boven afgesloten worden door een schroefdop, die tevens de glazen spermabuis
afsluit. De glazen buis rust op de bodem op een veer met rubber stopje. Als extra
fixatie zijn de 3 buizen aan het ondereinde tegen elkaar gedrukt door een rubber ring.

A comparison of the immunity produced in cattle by the inocuiation of
Bruc. abortus strain 19 intradermally, intracaudally and subcutaneously.

In Engeland is vastgesteld, dat Str. 19 vaccin een betrouwbaar en effectief antigeen
is voor immunisatie van runderen tegen besmettelijk verwerpen.

Bij dit onderzoek werden 42 abortusvrije vaarzen gebruikt van 15—18 maanden
oud. Een tiental vaarzen werden subcutaan geënt met 50 ccm vaccin, 60 X 10⁹ levende
kiemen bevattende, 10 stuks werden geënt met 0,2 ccm intradermaal en 10 stuks met
1,0 ccm in het fibreuse weefsel onder de huid ruim 1 cm van het uiteinde van de staart.
De overblijvende 12: dieren werden niet geënt voor controle.

Toen de dieren o.ngeveer 5 maanden drachtig waren, werden ze conjunctivaal ge-
ïnfecteerd met 150 nnillioen virulente kiemen Str. 544. Alle dieren van de contróle-groep
bleken geïnfecteerd te zijn. 10 kalveren werden dood geboren en uit vele melkmonsters
werden virulente kiemen gekweekt.

Bij de subcutaan geënte dieren werd slechts één geïnfecteerd, 6 levende kalveren
werden geboren en in de melk werden geen virulente kiemen aangetoond. De intrader-
maal geënte dieren bleken uitstekend immuun te zijn : 9 levende kalveren werden
geboren. De melk bleek niet geïnfecteerd te zijn.

De immuniteit bij de intracaudaal geënte dieren was overeenkomstig die bij de vorige
groep. De infectie bleek te zijn aangeslagen bij 2 dieren. Bij 1 dier werden virulente
abortuskiemen uit de melk geïsoleerd.

Uit deze proeven, genomen met een klein aantal proefdieren, blijkt dat met een
intradermale of intracaudalc enting een aanzienlijke vaccinbesparing kan worden
bereikt bij ogenschijnlijk even hoge of zelfs hogere immuniteit. Uit deze proeven blijkt
niet, dat een kleinere dosering subcutaan toegepast een minder goede immuniteit geeft.
De ontwikkeling van de intradermale en intracaudale enting dient nauwkeurig gevolgd
te worden, in verband met de grote belangen, die hier ook voor Nederland gelegen
kunnen zijn.

Verslag K. I. -centrum te Reading. Engeland. (Stewart. D. L. : Artificial
Insemination of Cattle. A Review of the Work, of the Reading Cattle Centre. Vet. Rec.,
62. p.p. 389—395 (Juli \'50) ).

Schr. releveert een rapport van de „Milk Marketing Board", over 1948—\'49, volgens
hetwelk in het verslagjaar in Engeland en Wales 387.763 runderen kunstmatig waren
geïnsemineerd, d.w.z. 16.8 °„ van alle aanwezige koeien.

Het K.I.-centrum te Reading was oorspronkelijk ingericht ter bestudering van de
practische K.I.-problemen ; thans zal het worden voortgezet als research-centrum
Er zijn 3 onder-stations.
De volgende tabel toont de ontwikkeling :

Het aantal geïnsemineerde runderen bedraagt ongeveer 20 ¹¹ _u van de in het werk-
gebied aanwezige koeien en pinken. Er zijn stieren voor 4 rassen : Shorthorn, Guernsey,
Friesian en Hereford; van andere centra wordt sperma betrokken voor Jersey en Ayrshire.
Van de eigen stieren wordt ook sperma aan andere centra geleverd.

Bij de bespreking van de resultaten gaat men uit van de „Conception rate" („be-
vruchtings-cijfer"), in dit geval het percentage dieren, dat binnen 16 weken na de
eerste inseminatie niet terugkwam.

Natuurlijk geeft deze methode, binnen een bepaald centrum, goede vergelijkings-
cijfers.

Maar vergeleken met de reële resultaten zijn ze geflatteerd : het percentage werkelijk
drachtige dieren na 1 inseminatie blijkt rond de 10 °„ lager te liggen dan het bevruchtings-cijfer.

Over de verschillende kwartalen van het boekjaar 1947/48 waren de resultaten als
volgt :

In het laatste boekjaar (1947 48) bedroeg het gemiddeld aantal geïns. runderen
per stier 1.497 (gemiddeld aantal inseminaties per stier 2.621); in de voorgaande
boekjaren waren de cijfers als volgt :

Hel gemiddeld aantal geïnsemineerde runderen per inseminator bedroeg in 1947 48
1.347, het gemiddeld aantal afgelegde mijlen per geïnsemineerd rund 19, per insemi-
natie 10.

Het personeel van het centrum bestond uit 3 dierenartsen, 14 lekeninseminatoren,
2 beambten buitendienst („field-officers"), 2 stalknechts, 1 laborant en 5 man kantoor-
personeel.

Opgemerkt wordt, dat er individueel grote verschillen bestaan in capaciteit en
vruchtbaarheid tussen de verschillende stieren. Zo is de frequentie, waarmee men een
stier kan laten dekken individueel zeer verschillend, maar de ervaring heeft geleerd dat
zelfs volwassen stieren van goede vruchtbaarheid slecht reageren op een gebruik van driemaal per week.
Sommige stieren doen het heel goed, wanneer ze tweemaal per week gebruikt worden,
maar de optimum-frequentie schijnt eens per 5 7 dagen te zijn voor volwassen en eens
per 7—10 dagen voor jonge stieren.

Volgens de schrijver leert liet gebruik, dat slechts ongeveer de helft van de K.I.-
stieren constant hoog-fertiel sperma produceert, de andere helft produceert sperma
van variabele kwaliteit; men doet volgens hem het beste, de laatste categorie uit te
schakelen.

Oorspronkelijk werd onverdund sperma gebruikt ; daarna in verdunning 1 : 4, welke
geleidelijk werd opgevoerd tot 1 : 20 ; tenslotte, in navolging van Amerika, verdun-
ningen van i : 50 tot 1 : 100.

Proeven werden genomen, teneinde de eventuele invloed van de graad van ver-
dunning op de resultaten na te gaan. Hiertoe werden de resultaten vergeleken bij
verdunningen van 1 : 20 en 1 : 50 van sperma van prima kwaliteit.

Er bleek geen onderscheid te zijn in resultaten ; ook werd de houdbaarheid niet
beïnvloed door de graad van verdunning. Wel leek het sperma in de hoogste verdunning
bij het microscopisch onderzoek iets minder goed en zakte het eerder uit.

Vooropgesteld zij echter, dat bij deze proef slechts sperma werd gebruikt van de
stieren met de beste resultaten, dat tevens van prima kwaliteit moest zijn (prima be-
wegelijkheid en concentratie van meer dan 1000 mill. sp./cc). Bij een stier van minder
goede vruchtbaarheid bleek een verdunning van 1 : 5 betere resultaten te geven dan
i : 20.

(Dit pleit minder tegen het gebruik van hoge verdunningen, dan vóór het gebruik
van hoog-fertiele stieren! Ref.)

Als verdunningsvloeistof wordt gebruikt citraat-buffer (pH 6,7) met eidooier 1:1;
op grond van de grotere transparantie wordt hieraan de voorkeur gegeven boven
phosphaat-buffer (pH 7,4) met eidooier 1:1, hoewel overigens geen invloed op de
bcvruchtingsresultaten bleek.

Toevoeging van sulfanilamide bleek geen significante verbetering van de resultaten
te geven.

De invloed van de ouderdom van het sperma op de bevruchtingsresultaten is neer-
gelegd in de volgende tabellen.

De auteur schrijft de ongunstiger cijfers van de tweede tabel toe aan de minder goede
vruchtbaarheid van de gebruikte stieren : in de periode 1948/49 waren slechts 50 °₍₁van de stieren van prima vruchtbaarheid, in de periode 1944/46 waren het er 90 %.

Om de invloed van de kwaliteit van het sperma na te gaan op de resultaten, verkregen
met sperma van verschillende ouderdom, werden hierop betrekking hebbende gegevens
verzameld.

Klasse A •— sperma van goede beweeglijkheid en concentratie, van stieren van prima
vruchtbaarheid.

Klasse B — sperma van dezelfde stieren als in klasse A, maar van lager concentratie.
Klasse C — sperma van stieren van matige vruchtbaarheid. De kwaliteit van dit
sperma liep nogal uiteen, maar voldeed steeds aan K.I.-eisen.

De resultaten zijn neergelegd in de volgende tabellen en tonen duidelijk aan, dat het
verschil in vruchtbaarheid tussen verschillende stieren het sterkst tot uiting komt bij gebruik van■
,,oud" sperma.

Bij in totaal 12.742 eerste inseminaties werd nagegaan, in hoeverre het tijdsverloop
tussen het moment, dat het rund tochtig gezien werd en het tijdstip van inseminatie
van invloed was op de resultaten. Er bleken geen significante verschillen, hoewel het
waarschijnlijk leek, dat een tijdsverloop van meer dan 24 u. een ongunstige invloed
had. Van een ongunstige invloed van „vroeg" insemineren was niets te bespeuren, wat
verklaard wordt uit het onvermijdelijke „tijdsverlies" tussen het moment, dat de koe
tochtig gezien wordt en het tijdstip van inseminatie.

Bovengenoemd Committee geeft de volgende opmerkingen over het Brucella M
vaccin (mucoide phase van Brucella suis bestemd voor de enting van runderen tegen
het besmettelijk verwerpen).

Het vaccin veroorzaakt geen valse positieve agglutinatietiters in het bloedserum
zoals Str. 19 dit doet. Zeer geringe titers, die soms optreden met M vaccin, verdwijnen
spoedig.

Het is onwaarschijnlijk, dat dit vaccin gevaarlijk is voor de mens, maar het is niet
uitgesloten. Wanneer de M organismen hun oorspronkelijke virulentie terug zouden
krijgen, hetgeen mogelijk doch niet waarschijnlijk geacht wordt, zouden de runderen
besmet worden met Brucella suis. Voor Nederland zou dit een ramp voor de varkens-
houderij kunnen betekenen, nog afgezien van de gevaren die voor de mens dreigen.

Het Committee is van oordeel, dat, zo lang er geen nauwkeurige gegevens over de
eigenschappen van het M vaccin bekend zijn, enig geduld noodzakelijk is.

Secr.: Dr. W. A. dé Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel. K 3400 —
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskundo.

Daar de tweede Paasdag in 1951 op 26 Maart valt, wordt de geboorte van de Rijks-
universiteit te Utrecht herdacht op Vrijdag 16 Maart en wordt de Universiteitsdag
gehouden op Donderdag 15 Maart a.s.

De Universiteitsdag, die in 1941 het eerst plaats vond. is ingesteld als middel 0111 de
oud-studenten éénmaal per jaar in directe aanraking te brengen met hun universiteit.

Ook van de dierenartsen wordt verwacht, dat zij zich aangetrokken voelen tot de
universitaire gemeenschap en dat velen naar Utrecht zullen komen, gedreven dooi-
de overtuiging, dat de universiteit hun medeleven behoeft en dat zij zelf van hun alma
mater nu nog kunnen ontvangen.

Opening door de Voorzitter van de Theologische Faculteit, Prof.
Dr H. W. Obbink.

Rede van de Voorzitter van het Utrechts Universiteitsfonds, Jhr.
Mr. M. L. van Hoi.the tot Echten:
„Levensvragen van de Universiteit in 1951".

li. ju -1^.30 uur Sectievergaderingen.
12.45—14.00 uur Gelegenheid tot lunchen in:

De Sociëteit P.H.R.M., Janskerkhof 14.
Het Gebouw van de U.V.S.V., Drift 19.
De Sociëteit Symposion, Lucas Bolwerk 8.

De Sociëteit van Veritas „Eigen Huis", Kromme Nieuwe Gracht 54.
Het Gebouw van S.S.R., Nieuwe Gracht 17.
Het Universiteitshuis, Lepelenburg 1.

In de sectievergadering van de Faculteit der Veeartsenijkunde zal
van 11.30—12.30 in het Anatomisch Instituut, Janskerkhof door
Prof. Dr A. Hjärre, Zweden en de Heer R. E. Shope, U.S.A., wien
het eredoctoraat in de Veeartsenijkunde zal worden verleend, een
korte inleiding worden gehouden.

De Heer Shope zal spreken over „Swine influenza", het onderwerp
van Prof. Hjärre is :

„Einige aktuelle Forschungsresultate aus dem Veterinär Medizinischen
Staatsinstitut in Stockholm."

Na de lunch, 14.00 n.m. zal de middagsectievcrgadering van de
Faculteit der Veeartsenijkunde worden gehouden in de Kliniek voor
Heelkunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Als algemeen thema zal worden behandeld: Bestrijding van de
pseudo-vogelpest, door:

i. Prof. Dr. F. C. Kraneveld, die een inleidende voordracht houdt,
gevolgd door een op pseudovogelpest betrekking hebbende film,
vervaardigd in het laboratorium van Prof. Jansen.

2. De Heer E. J. A. A. Quaedvliec,, Directeur van de Veeartsenij-
kundige dienst, die daarna zal spreken over: „Toegepaste
bestrijdingsmethoden van de betreffende ziekte in 1950 en de
daarmee bereikte resultaten.

Het programma voor de Dies Nalalis luidt als volgt:
Dies-Concert, Donderdag 15 Maart

te geven door het Utrechts Studenten Koor en Orkest, onder leiding
van Hans Brandts Buys.
Uitgevoerd zullen worden:

In het Utrechts Studenten Koor en Orkest werken een aantal hoog-
leraren en lectoren mede, zodat terecht gesproken kan worden van
een gezamenlijke uiting van de Universitaire Gemeenschap.
Plaatskaarten zullen worden toegezonden na overmaking van ƒ 1,60
per plaats op Giro Nr. 512940 t.n.v. de Fiscus van het U.S.K.O.
te Utrecht.

14.00 uur Rede ter herdenking van de Dies Natalis door de Rector Magnificus,
Prof. Mr. Dr.J. H. W. Verzijl.
Verlening van 9 eredoctoraten.

16.00 uur Receptie van de Senaat en de Eredoctoren in het Universiteitsgebouw.
Enquêteformulieren.

I\'ot nu toe zijn van de enquêteformulieren, die waren ingelegd in het Diergenees-
kundig Jaarboekje 1951, nog slechts zeer weinig exemplaren ingevuld teruggekomen.

Daar de Redactie er prijs op stelt zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de wensen
van de lezers van dit Jaarboekje, is het gewenst, dat ieder het bedoelde enquêteformulier
invult en opzendt aan het daarop vermelde adres.

Teneinde ieder hiertoe in de gelegenheid te stellen, heeft de Redactie besloten de
termijn van inzending te verlengen tot 15 Maart a.s.

Namens de Commissie van voorbereiding van de Veterinaire Week 1951, die gehou-
den zal worden op 7, 8 en 9 Juni, kan, met verw ijzing naar de voorlopige mededelingen,
die reeds zijn gedaan in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Januari en 1 Februari,
worden meegedeeld, dat het volledige programma, zowel voor de dag als voor de avond-
indeling, in een vergevorderd stadium van voorbereiding is. In één der volgende nummers
van het Tijdschrift zal het definitieve programma worden bekendgemaakt en zullen
deelnemingsformulieren worden toegevoegd.

In de loop van het jaar zijn 2 collegae, n.1. J. Boudeling te Heinkenszand en L. J.
Colsen te Hontenisse overleden.

Beide collegae waren trouwe bezoekers van onze afdelingsvergaderingen. Hun ver-
scheiden is ook voor de afdeling een zwaar verlies.

Op 23 September 1950 traden 2 nieuwe leden tot de afdeling toe, n.1. S. J. Hoogstra
te Zoutelande en Joh. Klaassen te Heinkenszand. Collega T. van Roon te Krui-
ningen bedankte als lid van de afdeling wegens zijn vertrek naar Ommen.

Er werden 3 vergaderingen gehouden en wel op 21 Januari, 10 Juni en 23 September
\'95°-

Ook dit jaar werden deze vergaderingen in hoofdzaak gewijd aan huishoudelijke
kwesties.

Op de vergadering van 21 Januari werden uitvoerig problemen, betreffende de Vlees-
keuring besproken. De vergadering van 10 Juni was een zeer goed geslaagde onder-
breking van de jarenlange traditie om te vergaderen te Middelburg, eventueel te Goes.
Deze vergadering werd gehouden in ,,de Schouwse Boer" te Haamstede. De rondrit
over het eiland Schouwen werd mede door het mooie weer een succes. De middag-
maaltijd in de tuin van de Schouwse Boer bezorgde enige leden bijna een zonnesteek.

De vergadering van 23 September werd bijna geheel besteed aan het bespreken van
het programma voor het huishoudelijk gedeelte van de Algemene Vergadering op
6 October.

Op verschillende vergaderingen werd heel veel aandacht besteed aan de tuberculose-
bestrijding en de tarievenkwesties.

Ténslotte rest mij nog dezelfde opmerking te maken, die mijn voorganger collega
Wagenaar maakte aan het eind van zijn jaarverslag 1948, n.1. dat er te weinig ver-
gaderd wordt en te weinig aandacht wordt besteed aan wetenschappelijke en practische
onderwerpen uit de practijk. Laten wij hopen, dat het pas begonnen jaar 1951 deze
klacht, die reeds vele malen werd geuit, teniet zal doen en dat onze toekomstige afde-
lingsvergaderingen op een hoger peil zullen komen te staan.

MEDEDELINGEN VAN DE KRINGEN.
Kring van candidaatleden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Deze kring houdt op 6 Maart een bijeenkomst in ,,Het Kalfje", aanvang des avonds
8.00 uur.

2. Bestuursverkiezing (voor de lijst van voorgedragen candidaten raadplege men het
D.S.K.bord in het Poortgebouw).

3. Lezing door Dr S. Stuurman, directeur van het Melkcontrölestation Utrecht,
Onderwerp: „Dierenarts en Melkhygiëne".

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd dooi-
de volgende collegae:

J. G. v. Bekkum, Adr. Beverkade 39, Utrecht.
M. Lourens, Jachtlaan 92, Apeldoorn.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
J. J. Aukema, Witte Vrouwensingel 64, Utrecht.

D. H. J. Brus te Boxtel, is binnen die gemeente verhuisd naar Rechterstraat 80; tel.
K 4106--507. (pag- 65)
A. van Doorn te Woerden, is verhuisd naar Rijssen, Wierdensestraat 81 A; tel. K 5480—
487; gr. 154801; P., sp. 8 9 en 18.30—19.30; h.k. (tijd.); gm. V. (pag- 68)
J. van der Hoek is van Utrecht verhuisd naar Katwijk aan Zee, Parklaan 231; tel. 2799.

Prof. Dr J. Merkens t-e Zeist, diens telefoonnummer is K 3404 —5194. (pag. 83)
D. Oskam is van Bergaimbacht verhuisd naar Gouda, Krugerlaan 69. (pag- 86)

1\'. PLAIZIER is van dc M ecrn verhuisd naar Buren (Gld.), Rode Heldenstraat 52. (pag. 88)
T. C. van Soest te Hengelo (Gld.), diens telefoonnummer is gewijzigd in K 6753—255.

li. H. Steenhuis te Gendringen, diens telefoonnummer is gewijzigd in 260. (pag. 93)
Benoemd.

Collega A. van Doorn te Rijssen, is aldaar benoemd tot Keuringsveearts, hoofd van
dienst. (pag. 68)

Collega G. A. R. Nieuhoff te Hardenberg, is benoemd tot Keuringsveearts, hoofd
van dienst te Yriezenveen. (pag- 85)

Collega S. Broersma te Franeker, is op zijn verzoek eervol ontslag verleend als lijde-
lijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Friesland. (P^ag- 65)

Collega A. de Ronde te Vorden, is op zijn verzoek eervol ontslag verleend als tijde-
lijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Gelderland. (pag- 90)

Op 13 Februari j.1. is te Hoogezand overleden collega K. Huizinga. (pag. 77)
Veeartsenij kundig examen.

Op Dinsdag 13 Februari zijn geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen:
J. G. v. Bekkum, Adr. Beverkade 39, Utrecht.
M. Lourens, Jachtlaan 92, Apeldoorn.

Brieven onder Nr. 6,
Tijdschrift v. Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104 — Utrecht.

Voor linnen banden voor de jaargangen van dit
Tijdschrift wende men zich rechtstreeks tot de firma

in groot dorp in het Noorden des lands. Billijke voorwaarden.
Tevens apotheek-inventaris en instrumentarium.

Brieven onder Nr. 7,
Tijdschrift voor Diergeneeskunde — Lessinglaan 104 — Utrecht.

Een der belangrijkste tradities onzer Universiteit is dat ter gelegenheid
van het vieren van een Lustrum eeredoetortitels verleend worden aan
personen, die zich als wetenschappelijk onderzoeker onderscheiden hebben.
Onze faculteit heeft terecht gemeend aan Richard Shope dien titel toe
te kennen. Reeds eerder werden eeredoctoraten verleend, allen aan veteri-
nairen; het bizondere van Shope\'s eeredoctoraat is dat hij jwrc veterinair is.

De nieuwe eeredoctor werd geboren in Des Moines, Iowa, U.S.A. (1901),
waar hij in 1924 aan de universiteit het artsdiploma verwierf. Een jaar later
werd hij verbonden aan het Rockefeller Instituut te Princeton (N.J.);
pas sinds kort (1949) werd hij Associate Director van het „Merck Institute
for Therapeutic Research". Shope heeft, in het bizonder op veterinair
gebied, uitstekend research werk verricht. Overal ter wereld hebben groote
bewondering en waardeering gewekt zijn onderzoekingen over infectieuze
tumoren bij konijnen, de ziekte van Aujeszky en andere virusziekten als
b.v. de runderpest. Shope\'s begaafdheid en gedegenheid als onderzoeker
blijkt misschien wel het best uit zijn werk over de varkensinfluenza, waarvan
hij de aetiologie tot volledige klaarheid bracht en waarbij de beteekenis
van de varkens-longworm en de gewone aardworm voor de overbrenging
van het virus werd vastgesteld. Over de varkensinfluenza zal Doctor
Shope, 15 Maart, op de veterinaire sectie-vergadering een voordracht
houden.

Ter gelegenheid van het 315-jarig bestaan der Utrechtse universiteit
(63ste lustrum) wordt aan negen geleerden het doctoraat honoris causa
verleend, waarvan twee in de veeartsenijkunde. Van deze beide nieuwe
ere-doctoren is alleen prof. dr. A. Hjarre uit Stockholm dierenarts;
zijn mede ere-doctor Shope is arts. Ten behoeve van onze lezers moge hier
in het kort uiteengezet worden de betekenis van persoon en werk van
prof. Hjarre, die van zodanige aard zijn dat de Senaat op voorstel onzer
Faculteit besloot hem deze hoge onderscheiding te verlenen.

Albert Hjarrf, is thans 53 jaar oud en sedert 1939 directeur van het
Veterinaire Staatsinstituut te Stockholm. Op 25-jarige leeftijd behaalde
hij in 1922 het diploma van dierenarts; een jaar eerder werd hij al assistent
aan het Pathologisch-anatomische Instituut der Veterinaire Hogeschool,
een jaar later was hij al buitengewoon hoogleraar aan hetzelfde Instituut
om er in 1930 hoogleraar-directeur van te worden, welke functie hij in
1939 deelde en in 1944 geheel verwisselde met zijn huidige werkkring.
In de diergeneeskunde is Hjarrï twee maal gepromoveerd, in 1929 te
Berlijn en in 1930 te Stockholm. Hij is lid van verscheidene besturen en
comité\'s in Zweden en de overige Scandinavische landen. Verschillende
onderscheidingen en erelidmaatschappen zijn hem ten deel gevallen;
van de buitenlandse noem ik alleen het erelidmaatschap van de American

I Veterinary Medical Association. Hij maakte studiereizen naar verscheidene
I Europese landen en ook naar Amerika en Canada.

Hjärre is een vruchtbaar publicist; vele tientallen publicaties, waarvan
een groot aantal in samenwerking met zijn medewerkers, zijn in verschil-
lende veterinaire en medische tijdschriften verschenen. Aanvankelijk be-
troffen het meestal casuïstische mededelingen, later ook uitgebreider
onderzoekingen. Onder deze vinden we er over specifiek-veterinaire
onderwerpen zoals de puerperale acetonaemie en de puerperale haemo-
globinaemie bij het rund (zijn beide proefschriftonderwerpen), de perni-
cieuze anaemie bij het paard, polyarthritis en polyserositis bij het varken
en uit de laatste jaren de varkensinfluenza. Walter Frei (Zürich) koos
hem als medewerker samen met Dobberstein en Nieberle om de „Allge-
meine Pathologie für Tierärzte und Studierende der Tiermedizin" uit te
geven, waarvan de eerste druk in 1940 verscheen.

Maar er zijn ook verscheidene onderwerpen bewerkt, die van medische
zijde uit een oogpunt van algemene ziektekunde evenzeer belangstelling
trokken. Hiervan noem ik zijn studies over amyloidosis bij dieren, over
tuberculose bij de hond en de kat als infectiebron voor de mens, over de
proliferatieve processen in het reticuloendotheliale systeem, over de centrale \'>
necrose in de leverkwabjes en over C-avitaminose. Zij bezorgden hem
in 1942 een eredoctoraat in de medicijnen te Stockholm. De hem thans
door onze universiteit verleende onderscheiding eert niet alleen deze zeer
verdienstelijke veterinaire onderzoeker, maar eveneens onze Universiteit
en Faculteit, die hem voortaan onder hunne eredoctoren zullen tellen.

De verlening van de ere-doctoraten zal plaats hebben op Vrijdag 16 Maart a.s.
14.00 uur, na de rede ter herdenking van de Dies Natalis door de Rec tor-
Magnificus, Prof. Mr. Dr. J. H. W. Verzijl.

Deze plechtigheid zal, in afwijking van de oorspronkelijke bedoeling, niet
plaats hebben in het Groot Auditorium van de Rijksuniversiteit, maar in de Domkerk.

(Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijksuniversiteit en de Stichting voor
Veevoedingsonderzoek te Utrecht)

Reeds gedurende een aantal jaren is men door onderzoekingen, speciaal
op het gebied van de pluimveevoeding, tot de conclusie gekomen dat
rantsoenen, samengesteld met de beste plantaardige eiwitbronnen, (soya-
meel en grondnotenmeel b.v.) factoren missen welke noodzakelijk bleken
voor maximale groei bij kuikens en een hoog uitkomstpercentage van de
broedeieren.

Dieeten met dierlijke eiwitbronnen als vismeel, levermeel en vlees-
meel zouden hier geen tekorten aan vertonen.

Zo vonden Hammond en Titus (5) te Beltsville, dat 2 % sardinemeel
de groei van kuikens op een soyameelrantsoen sterk bevorderde en in 1945
toonden Whitson, Hammond, Titus en Bird (12) aan dat 8 % gedroogde
koemest de werking van 2 % sardinemeel onder dezelfde omstandigheden
kon vervangen.

Van 1945 af zijn een enorm aantal publicaties verschenen die aan-
toonden dat producten als fish solubles, leverpoeder en gedroogde koe-
mest een factor of factoren bevatten, die rantsoenen met plantaardige
eiwitbronnen en compleet voor de tot toen bekende onontbeerlijke groei-
componenten, konden suppleren en de groei van kuikens en de bebroed-
baarheid van eieren sterk bevorderen.

Men dacht aan een vitamine-achtige stof of stoffen, die in dierlijke
producten wel en in plantaardige niet zouden voorkomen en de naam
„Animal Proteïn Factor: A.P.F." ontstond.

Rubin en Bird (10) toonden in 1946 aan dat het A.P.F. complex niet
in werking overeenkwam met de toen bekende vitaminen.

Terwijl het onderzoek over de A.P.F. factoren in de pluimveevoeding
steeds verdere uitbreiding onderging hadden andere werkers de invloed
van rantsoenen met soyameel, katoenzaadmeel of met alcohol geëxtra-
heerde caseïne bij ratten nagegaan. In 1946 vonden Cary en Hartman (i)
dat antiperniciosa-leverextract de groei van ratten op een synthetisch
dieet van met alcohol geëxtraheerde caseïne en gist bevorderde. Door veel
ander onderzoek kreeg men de indruk dat de rattengroei-factor X, de
kuiken-groeifactor A.P.F. en het antiperniciosaprincipe voor de mens
nauw met elkaar verwant waren.

^J) De proeven werden genomen op de proefboerderij „De Binnenhof" van het Centraal
Veevoeder Instituut te Den Dolder.

Het A.P.F.-preparaat werd ons welwillend ter beschikking gesteld door de Firma
Trouw te Amsterdam.

De mathematische bewerking der proefresultaten geschiedde door Drs. A. Schoen-
makers, assistent aan het Zoötechnisch Instituut.

in Engeland practisch gelijktijdig de werkzame leversubtantie als rode
kristallen, welke zij vitamine B 12 of kristallijne antiperniciosa factor
noemden.

Hoewel het aanvankelijk leek dat vele van de onbekende groeistoffen
van allerlei herkomst hun werking ontleenden aan hun gehalte aan het
vitamine B₁₂, heeft later werk in 1949 van Stokstad c.s. (ii) aangetoond,
dat kuikens naast vitamine B₁₂ nog één of meer andere groeifactoren nodig
hebben om op een mais-soyameel diëet normaal te groeien. Dit is ook voor
biggen aangetoond.

Nadat in 1948 Rickes c.s. (8) een aantal micro-organismen, uit teel-
aarde geïsoleerd, had beschreven, die in staat waren in reincultuur vita-
mine B₁₂ te kunnen produceren, werd daarna bij Lederle gevonden dat
Streptomyces aureofaciens, welke het anti-bioticum aureomycine levert,
een goede producent bleek te zijn van het A.P.F. complex.

De fermentatieproducten van dit organisme bleken bovendien een on-
bekende groeifactor te bevatten welke naast vitamine B₁₂ nodig was om
maximale groei van kuikens op een maïs-soyameel diëet te verkrijgen.

Voor geïnteresseerde lezers verwijzen wij naar een uitgebreid samen-
vattend literatuuroverzicht van De Man (7).

Catron c.s. (2 deden proeven met varkens welke naast een plant-
aardig grondrantsoen van gele maïs, soyameel, lucernemeel, mineralen
en vitaminen A, D₂ en riboflavine, A.P.F.-preparaten kregen in hun
rantsoen.

Varkens met 0.5 % A.P.F. waren eerder slachtrijp (8 dagen) en zwaar-
der (3.17 kg) dan de dieren op het plantaardige grondrantsoen. In prak-
tijkproeven vonden Catron c.s. (3) dat de A.P.F.-groep minder voer
nodig had, per dag meer groeide en minder kostte om 100 pounds spek
te produceren.

Cunha c.s. (4) voegden A.P.F. feeding supplement aan een maïsgrond-
notenrantsoen toe en vonden 26 % meer groei en 30 % snellere groei dan
de controles.

A.P.F. toevoeging aan maïs-vismeelrantsoenen gaf enig voordeel, maar
hierin zijn de auteurs zeer vaag.

Belangrijk leek dat toevoeging van een vitamine B_l2 adsorbaat aan kool
bij een maïs-grondnotenrantsoen geen gunstig effect ontvouwde op de
groei of het voerverbruik, waaruit de conclusie getrokken wordt dat vita-
mine B₁₂ hoogstens één der componenten zou zijn van het A.P.F.-complex.

In het algemeen zagen de Amerikaanse werkers meer succes bij jonge
dan bij oudere varkens.

Bovendien zijn de praktijkproeven in Iowa steeds genomen met dieren
die volop weidegang hadden in lucerne-gras kunstweiden, zodat hieruit
voor onze bedrijfsomstandigheden zeker geen direct vergelijkbare con-
clusies kunnen worden getrokken.

Daarnaast zijn de Amerikaanse rantsoenen van een eenvoudigheid die
ook niet met onze rantsoenen te vergelijken is.

Met deze eerste varkensproef wilden wij ons de vraag stellen of het
mogelijk zou zijn bij vergelijkbare rantsoenen met dierlijke of plantaardige
eiwitbronnen door toevoeging van een A.P.F.-preparaat een plantaardig

Om nu aminozuur tekorten uit te kunnen sluiten werd getracht door
berekening aan de hand van in de literatuur bekende gehalten aan onmis-
bare aminozuren der verschillende voedermiddelen de totale hoeveelheid
dezer aminozuren in de proefrantsoenen gelijk te houden, (tabellen 11 en
12). Dit blijkt uiterst moeilijk en bijna onmogelijk te zijn en bij andere
zuiver wetenschappelijke proeven, gericht op het testen van nieuwe A.P.F.-
preparaten werden dan ook reeds zuivere aminozuren toegevoegd.

Vooral aan lysine en methionine treden in uitsluitend plantaardige
rantsoenen direct tekorten op. Wij menen dan ook dat verschillende
slechte resultaten met A.P.F.-preparaten te wijten zijn aan aminozuur-
tekorten.

Ter vergelijking dienen de gehalten aan aminozuren in kg per 100 kg
ruw eiwit in de rantsoenen V 24; V 25; V 26 en van het gehele varken,
(tabel 13). Wij zien dan wederom dat aan lysine en methionine het rela-
tief grootste tekort optreedt.

Het contrólerantsoen (V 24) werd verstrekt aan de varkens in hok 1
en hok 4; de dieren in beide hokken vormden te samen de controlegroep.
In hok 2 en hok 5 werden de varkens ondergebracht die uitsluitend plant-
aardig eiwit toegediend kregen (V 25), terwijl in hok 3 en hok 6 plant-
aardig eiwit plus A.P.F. werd verstrekt (V 26). (Zie tabellen g en 10).

In tabel i is voor alle hokken vermeld hoeveel meel en gestoomde
aardappelen per week werden verstrekt.

Met het voederen van gestoomde aardappelen werd begonnen bij een
lichaamsgewicht van ongeveer 50 kg.

Sommatie van de gegevens uit deze tabel geeft de cijfers welke in het
volgende staatje zijn opgenomen.

De controle- en A.P.F.-groep geven bijna dezelfde cijfers te zien; de
varkens uit de plantaardig-eiwitgroep hebben de geringste hoeveelheden
voer opgenomen. Uit de volgende tabellen blijkt dat zij ook minder in
gewicht zijn toegenomen.

TABEL 4.
Gewichtstoeneming in kg.

Hok i	Hok 2	Hok 3
	65	66	76
	70	69	7\'
	70	67	. 66
	62	62	79
	60	5\'	48
	62	54	56
Totaal	39\'	369	396
Gem.:	65-17	61.5	66.0
Hok 4	Hok 5	Hok 6
	77	50	59
	5°	59	62
	62	46	71
	72	59	63
	76	57	80
	60	61	82
Totaal	397	332	4\' 7
Gem.:	66.17	55-3	69-5

TABEL 3.

Gewichten
Hok	Begin	Einde	Verschil
I	37	102	65
	39	109	70
	40	110	70
	45	107	62
	40	100	60
	4²	104	62
2	30	96	66
	27	96	69
	27	94	67
	28	90	62
	29	80	5\'
	27	9\'	64
3	27	103	76
	29	100	7\'
	37	103	66
	26	\'°5	79
	32	80	48 *
	31	87	56
4	37	114	77
	44	94	50
	44	106	62
	38	110	72
	42	118	76
	46	106	60
5	28	78	50
	26	85	59
	39	75	46
	34	93	59
	35	92	57
	3°	9\'	61
6	30	89	59
	34	96	62
	34	105	7\'
	28	9\'	63
	33	"3	80
	29	111	82

Uit deze tabel blijkt een gunstige werking van de A.P.F. Alvorens echter
enige conclusie te kunnen trekken dient te worden nagegaan in hoeverre
de verschillen tussen de groepen significant zijn. Teneinde deze vraag te
kunnen beantwoorden is op de cijfers de E-test volgens Fisher toegepast.

Het blijkt dus dat het plantaardig rantsoen niet significant verschilt met
het contrôlerantsoen, hoewel de F iets kleiner is dan die van het F_ll (,5_ punt.

Het rantsoen met de A.P.F. is beter dan dat met uitsluitend plantaardig
eiwit. Tussen controle- en A.P.F.-rantsoen bestaat geen significant ver-
schil. Uit deze berekening mag minstens geconstateerd worden, dat het
A.P.F.-rantsoen met betrekking tot de gewichtstoeneming niet achterstaat
bij het contrôlerantsoen.

Vervolgens zijn het aantal verbruikte voedereenheden en het aantal
voedereenheden per kg groei berekend.

Aangezien bij de samenstelling der rantsoenen de klemtoon werd gelegd
op de hoeveelheid en de verhouding der aminozuren was het niet goed
mogelijk ook de voedereenheden in de drie rantsoenen gelijk te maken.

Door deze overwegingen werden de rantsoenen natuurlijk anders dan
de thans mogelijke handelsmengvoeders (tabellen 9 en 10).

Slechts na beantwoording van de in de aanvang gestelde vraag heeft
het zin de proeven met commerciële diëeten voort te zetten. Het gebruikte

proefdierenmateriaal was een Fj kruising van een beer van onze 9 genera-
ties ingeteelde wildkleurige varkensstam met Groot Yorkshire zeugen.

In iedere groep waren zoveel mogelijk evenveel dieren van iedere zeug
ondergebracht. Zulks diende om de variabiliteit binnen de groepen zo
klein mogelijk te maken.

In de volgende tabel is het aantal opgenomen V.E. per hok en, door
sommatie, per groep vermeld.

De verschillen in de hoeveelheden opgenomen voedereenheden zijn
niet significant.

Uit tabel no. 7 en tabel no. 5 is het aantal voedereenheden per kg groei
te berekenen.

Dit is voor de controlegroep 3.70
„ „ „ „ plant, eiwitgroep 3.91
„ „ „ „ pl.e. A.P.F. gr. 3.94

Na het slachten werd een slachtrapport ontvangen, geheel volgens het
model voor varkens van de selectiemesterijen.

Dit rapport ligt voor belangstellenden ter inzage in het Zoötechnisch
Instituut (Biltstraat 172), wij volstaan hier met publicatie van de gemid-
delde waarden voor iedere groep.

Uit tabel 8 blijkt dat in een aantal onderdelen de verschillen tussen
de groepen gering zijn en bovendien nu eens ten voordele van de ene groep,
dan weer ten voordele van de andere groep liggen. Enkele verschillen waren
significant (*) of zeer significant (**). Voor „baconklasse" schijnen de
plantaardige eiwitten, al of niet aangevuld met A.P.F., gunstig te werken.

Bij „slachtverlies" bestaat, hoewel in geringere mate, een soortgelijke
rangschikking der groepen.

In „type" staan controle en A.P.F. positief op de eerste plaatsen. De
kwaliteit van het vlees (18) werd blijkbaar door het dierlijk eiwit verbeterd,
doch vergeleken met A.P.F. was geen significant verschil te vinden.

9. Carbonade % gemiddeld 9.41 %, groepsgem. berekend uit 11.
20. J. additiegetal niet bepaald.

Uit deze proef zijn verschillende bijzonderheden te vermelden, ook
enige, welke slechts zijdelings of in het geheel niet bij de proefopzet onder
ogen waren gezien.

Voorop stellen wij echter het positieve resultaat, dat deze A.P.F.-factor
onder de gegeven proefomstandigheden toevoeging van dierlijk eiwit on-
nodig maakte en toch een goede groei gaf.

De proefomstandigheden waren zó gekozen, dat in alle drie de rantsoenen
de noodzakelijke aminozuren in gunstige verhoudingen en hoeveelheden
beschikbaar waren. Wij zijn ons bewust dat deze berekende waarden (door

de variabiliteit in de voederstoffen) misschien niet volledig juist zijn, doch
zij leverden de beste benaderende gegevens.

De proefopzet werd op deze basis gesteld om zo juist mogelijk de spe-
cifieke waarde van de A.P.F. te bepalen.

Dat het daardoor niet mogelijk was om het aantal V.E. per kg voeder
in de drie groepen gelijk te maken werd geen bezwaar geacht, daar ook
het aantal V.E. per kg groei berekend kon worden.

Uit deze berekening blijkt, dat de drie getallen niet significant ver-
schillen.

Wij achtten deze proefopzet vooral van belang, omdat het toevoegen van
bepaalde stoffen aan een onvolledig rantsoen, niet de werkelijke betekenis
van deze factoren doet onderkennen. Verschillende voorbeelden uit de
literatuur en uit eigen ervaring zouden vermeld kunnen worden, die door
de onvolledigheid van het basis-rantsoen tot onjuiste conclusies voerden.

Het heeft ons getroffen dat het rantsoen met uitsluitend plantaardig
eiwit nog een behoorlijke groei gaf. Wij menen dit feit vooral te mogen
toeschrijven aan de gekozen samenstelling der aminozuren.

Hierbij komt dan de vraag naar voren of de specifieke werking van de
A.P.F. uitsluitend moet worden toegeschreven aan het B₁₂-vitamine.

Voor de praktijk van de veevoeding heeft deze vraag voorlopig weinig
betekenis, daar de prijs van zuiver B_]2-vitamine zo hoog is dat de veehouder
aangewezen is op de onzuivere producten, de A.P.F.-factoren.

Bij het leven van de dieren werden nog enkele bijzonderheden opgemerkt,
welke bij volgende proeven nader dienen te worden bezien. De eerste ver-
schillen tussen de groepen werden reeds spoedig waargenomen. Wij ver-,
melden deze subjectieve waarnemingen zonder voorlopig bepaalde con-
clusies te trekken.

De varkens in de hokken, waar A.P.F. werd gevoederd, waren meer
rose van kleur dan die in de andere groepen.

In volgende proeven zullen haemoglobine-bepalingen worden gedaan,
daar de mogelijkheid bestaat dat de B₁₂ uit de A.P.F. invloed op het
aantal en de vulling der erythrocythen heeft.

Opvallend was voorts dat de dieren uit de groep plantaardig eiwit een
grotere buikomvang hadden dan die uit de andere groepen.

Uit de slachtrapporten blijkt, dat de bevindingen bij de verschillende
onderdelen vrij sterk uiteenlopen, (tabel 8).

Voor het doel waarmede deze proef werd opgezet zijn vooral de ver-
schillen van belang tussen de controle en A.P.F-groep.

Het significante verschil in slachtgewicht is ten gunste van het dierlijk
eiwit te verklaren, het slachtverlies is bij de A.P.F.-groep echter niet
ongunstiger te noemen dan bij de controlegroep. Het lendespek is bij de
controlegroep weer beter. De lengte (10) hoewel voor een deel erfelijk
bepaald, blijkt toch ook door de voeding beïnvloed te kunnen worden.

Tenslotte hebben wij in de hierna volgende grafiek — wij stellen ons
voor in een afzonderlijk artikel dit punt uitvoeriger te bezien — alle waarden
uit het slachtrapport (a; ab; enz.) van de drie groepen in beeld gebracht,
waarbij op de ordinaat de aantallen a\'s, ab\'s enz., in percenten zijn uit-
gedrukt.

Uit deze lijnen blijkt, dat de A.P.F.-groep op. zijn minst genomen niet
slechter is dan de controlegroep, terwijl de plantaardig eiwitgroep aanmer-
kelijk verschilt van de beide andere.

Voor de praktijk van de varkenmesterij is het belangrijke punt of de
A.P.F.-toevoeging financieel voordeliger is dan die van dierlijk eiwit.

Hoewel het doel van deze proef een ander was, zij vermeld dat de A.P.F.-
groep inderdaad voordeliger geproduceerd heeft dan de controlegroep.

Een conclusie op dit punt wensen wij echter nog niet te trekken, aange-
zien de samenstelling der rantsoenen te veel afwijkt van de thans in de
praktijk gebruikelijke.

1. Het is mogelijk om in het voederrantsoen voor varkens af te zien van
dierlijk eiwit, indien bij een gunstige verhouding van de aminozuren
een geringe hoeveelheid A.P.F. wordt toegevoegd.

2. De groei tussen de contröle-groep (met dierlijk eiwit) en het A.P.F.-
rantsoen toonde geen verschil.

3. Het slachtrapport over de A.P.F.-groep was niet minder gunstig dan
dat van de contröle-groep.

Er werd getracht na te gaan of een volledig plantaardig dieet, ook
vergelijkbaar voor wat de aminozuren betreft, met een standaarddiëet
waarin dierlijk eiwit voorkwam, gesuppleerd kon worden met een A.P.F.
(Animal Protein Factor) preparaat.

Drie groepen van 12 varkens, allen afkomstig van één vader, werden
gevoerd met een controle rantsoen met dierlijk eiwit, een zuiver plant-
aardig rantsoen en het plantaardige rantsoen met een toevoeging van 3 %
A. P. F.-preparaat.

Een significant verschil in groei werd gevonden tussen de groep met
het plantaardig eiwit en de A.P.F.-groep.

Tussen het controle-rantsoen en het A.P.F.-rantsoen bleek geen signi-
ficant verschil te bestaan.

De slachtresultaten van de A.P.F.-groep lagen ongeveer op hetzelfde
niveau als die van de dierlijk-eiwit (controle) groep en waren beter dan
die van de plantaardig-eiwit groep.

A comparison was made between a vegetable protein diet, a standard animal protein
diet and the same vegetable protein diet with suppletion with an A.P.F.-preparation.

Three groups of 12 pigs, all from the same inbred boar were fattened till bacon weight
on an all vegetable ration, the same ration with 3 % A.P.F.-preparation and on animal
protein ration.

There was found a significant difference in gain in weight between the all vegetable
protein group and the A.P.F.-group.

There was no significant difference in gain of weight between the animal protein
and the A.P.F.-group.

The slaughter results of the A.P.F.-group were on the same level as the animal protein
group and were certainly better than those of the all vegetable-protein-groep.

Es wurde versucht fest zu stellen ob es durch A.P.F.-Zulagen möglich wäre eine
ausschliesslich pflanzliches Eiweiss enthaltendes Schweine-mastfutter so zu ergänzen
dass vergleichbare Resultate mit einem Kontrollefutter mit tierischen Eiweiss gäbe.

Der Aminosäurengehalt ist, so weit wie möglich war, in den Rationen gleich gehalten,
weil sonst die Wirkung des A.P.F.-Preparates vielleicht durch Aminosäurenmangel
überholt werden konnte.

Drei Gruppen von je 12 Schweine wurden bis zum Bacongewicht gemässtet. Sie
waren alle vom selben eingezüchteten Zuchteber gezogen.

Es wurde eine Ration mit ausschliesslich pflanzliches Eiweiss verglichen mit derselben
Ration plus 3 °/₀₀ A.P.F.-Preparat und ein Kontrollefutter mit tierischen Eiweiss.

Mittels mathemathischer Bearbeitung wurde ein significanter Unterschied z%vischen
der pflanzlichen Eiweissgruppe und der A.P.F.-Gruppe nachgewiesen, während kein
wesentlicher Unterschied zwischen der Kontroll Gruppe und der A.P.F.-Gruppe
gefunden wurde.

Die Ausschlachtungsergebnisse für die A.P.F.-Gruppe lagen auf dem selben Niveau
wie denen der Kontrollegruppe und waren bedeutend besser wie denen der pflanzlichen
Eiweissgruppe.

1. Cary, C. A., Hartman, A. M., Dryden, L. P. and Likely, G. D.: An unidentified
factor essential for rat growth. Federation Proceedings 5: 128. 1946.

5. Hammond, J. C. and Titus. H. W.: The use of Soybean Meal in the diet of growing
Chicks. Poultry Sc. 23: 49. 1944.

G. Lester Smitii, E., c.s.: Purification of anti-pernicious Anemiafactor. Biochem. J 43:
VIII, 1948.

7. De Man, Th.J.: De,,Animal Protein Factor" („A.P.F."). Voeding: 11: 118—137.
\'950.

9. Rickes, E. L., c.s.: Comparative data on vitamin B,, from liver and from a new
source: Streptomyces griseus. Science 108: 634. 1948.

10. Rubin, M. and Bird, H. R.: Chick growth Factor in Cow manure. J. Biol. Chem.
\'63: 397, \'946-

11. Stokstad, E. L. R., c.s. : The multiple nature of the animal protein factor. J. Biol.
Chem. 180: 647. 1947.

12. Whitson, D., Hammond, J. C., Titus, H. W. and Bird, H.R.: The use of Soybean
Meal in the diet of growing Chicks II Poultry Sc. 24: 408. 1945.

(Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijksuniversiteit,
Utrecht. Directeur: Prof. Dr. C. RCMIJN).

In een vorige publicatie eveneens in dit tijdschrift (1951) werden bij 30
paarden de variaties van het unipolaire precordiale electrocardiogram
vastgelegd, terwijl voor de afleidingen van Einthoven en de unipolaire
extremiteitafleidingen hetzelfde geschiedde. In deze publicatie, die als
aanvulling is bedoeld op de bovengenoemde, zullen de unipolaire precor-
diale afleidingen aan een nadere beschouwing worden onderworpen.

Steeds werden bij elk paard 10 precordiale afleidingen genomen. Aan-
gezien in 8 dezer afleidingen de beelden in grote trekken met elkaar in
overeenstemming zijn, ligt het voor de hand speciaal deze afleidingen
nader te bekijken om na te gaan welke van deze kunnen worden aange-
merkt als overcompleet, hetgeen aan het routine-onderzoek ten goede
zal komen.

In beide afleidingen is de P top altijd negatief en bovendien in practisch
alle gevallen gespleten. De Q golf bleek links altijd te worden geregistreerd
en aan de rechter zijde in 10 % van de gevallen afwezig te zijn. De Q. top
was gemiddeld iets kleiner aan de linker zijde dan aan de rechter zijde.
De R top, die in beide afleidingen altijd aanwezig was, bleek links groter
te zijn dan rechts. De S golf was in beide afleidingen altijd afwezig. In
beide afleidingen is de T golf negatief in ongeveer de helft der gevallen
en in de overige gevallen diphasisch, doch dan altijd beginnend met een
positieve golf.

Samenvattend kan men dus zeggen dat deze afleidingen goed constante beelden
leveren, waarom ze bruikbaar zijn voor het routine-onderzoek.

Afleidingen boven het midden van de humerus aan de linker-
en rechter zijde (fig. 1 B).

De P top aan de linker zijde is bijna altijd negatief, aan de rechter zijde
daarentegen altijd negatief. In de meeste gevallen is de P top gespleten.
De Q top is aan de rechter zijde duidelijk dieper dan aan de linker zijde.
Slechts in enkele gevallen blijkt de Q_ top te ontbreken. Aan de rechter
zijde blijkt in 60—70 % der gevallen een q topje aan de Q. golf vooraf te
gaan, terwijl dit aan de linker zijde slechts zelden het geval is. De R top
is aan beide zijden altijd aanwezig en links groter dan rechts. De S top
ontbreekt links en rechts altijd. De T top is negatief of diphasisch en in
het laatste geval altijd beginnend met een positieve golf.

verschillen te vertonen als bij de boegafleidingen. Over het algemeen
blijkt de afleiding van de linker zijde constantere beelden te geven dan die
aan de rechter zijde, doch beide afleidingen geven een mindere constantie
dan de boegafleidingen, reden waarom deze afleidingen minder geschikt worden
geacht voor klinische toepassing.

Afleidingen van de achterzijde van de m. deltoideus op de grens
van het bovenste en middelste % deel van de verticale lijn getrok-
ken tussen schoft en sternum links en rechts op de thorax (flg. i C).

De P top is aan de rechter zijde altijd negatief en aan de linker zijde
bijna altijd negatief, terwijl de P top practisch altijd gespleten is. De Q_
golf is altijd aanwezig en wordt slechts in enkele gevallen voorafgegaan
door een q topje. Aan de linker zijde is de Q_ top iets dieper dan aan de
rechter zijde. De R top is links groter dan rechts, terwijl de S top zowel
links als rechts ontbreekt in elk der gevallen. In deze afleidingen is de
T top diphasisch in de helft der gevallen en beginnend met een positieve
golf, in de overige gevallen is er een negatieve T golf.

De afleidingen genomen van deze plaats der thorax wand zijn zeer constant van
vorm, reden waarom zij zeker dienen te worden gehandhaafd voor klinische toepassing.

Afleidingen van de 6e intercostaal ruimte uit op een lijn ge-
trokken horizontaal door het boeggewricht, aan de linker en rechter
zijde van de thorax (flg. i D).

De P golf is aan de linker zijde altijd positief en vaak gespleten. Aan de
rechter zijde is de P golf overwegend negatief, doch in ongeveer een kwart
der gevallen positief. Wanneer aanwezig is de Q top links iets dieper dan
rechts. De R top is eveneens aan de linker zijde groter dan aan de rechter
zijde. De S top ontbreekt bijna altijd. De T top is meestal negatief, kan
echter positief of diphasisch zijn, in het laatste geval hetzij beginnend met
een positieve top dan wel met een negatieve top.

Deze afleiding vertoont weliswaar o/ereenkomst met de voorlaatst
genoemde, maar is minder constant in zijn uitslagen, waardoor deze af-
leiding voor klinische toepassing minder geschikt geacht kan worden.

Afleidingen van de thoraxwand, handbreedte naast het sternum
en handbreedte achter het olecranon ulnae (fig. i E).

De P top is aan de linker zijde altijd positief, aan de rechter zijde meestal.
De Q top is aan de rechter zijde zo vaak afwezig, dat de gemiddelde
waarde ervan is te verwaarlozen. Aan de linker zijde is in vrijwel elk der
gevallen een zeer kleine Q, top aanwezig. De R top is aan de linker zijde
in sommige gevallen zeer klein, doch altijd aanwezig. Aan de rechter zijde
ontbreekt de R top vaak. Gemiddeld is de R top aan de linker zijde hoger
dan aan de rechter zijde. De S top is altijd aanwezig en heeft een grote
amplitude. Aan de linker zijde is de gemiddelde waarde daarvan ongeveer
2 X zo groot als aan de rechter zijde. De T golf is aan de linker zijde
positief, negatief of diphasisch, in het laatste geval aanvangend met een
negatieve golf. Aan de rechter zijde is de T golf negatief, positief of dipha-
sisch, eveneens beginnend met een negatieve golf.

Deze afleidingen leveren een karakteristiek electrocardiogram, waarom zij voor
klinisch onderzoek niet kunnen worden gemist.

Aangezien het met het voor dit onderzoek gebruikte instrumentarium
niet mogelijk was meer dan één afleiding gelijktijdig op te nemen, kunnen
niet tot in bijzonderheden de plaats en richting van de depolarisatiegolven
worden vastgesteld. Gebruik makend van onderzoekingen van anderen
betreffende dit onderdeel van de electrocardiographie is het echter toch
mogelijk om ook voor het paardenhart iets omtrent de plaats van acti-
vatie te weten te komen. *

Over het algemeen wordt aangenomen, dat de activatie van het hart
begint aan de endocardiale zijde en dat deze van daaruit voortschrijdt
naar de epicardiale oppervlakte van het hart. Wanneer de activatie nog
bepaald is tot het endocardiale deel van het hart en dit dus een negativi-
teit vertoont, zal bij toepassing van de unipolaire techniek aan de epicar-
diale zijde een positiviteit worden geregistreerd. Is de activatie gevorderd
tot in de epicardiale laag clan is dit gedeelte negatief en wordt er met de
unipolaire electrode een negativiteit geregistreerd.

De depolarisatiegolf zal zich echter lang niet altijd verplaatsen in een
richting loodrecht op het endocard, maar zal vaak in schuine richting
door het myocard gaan, waardoor het geregistreerde een geheel ander
beeld gaat geven. Bovendien zullen ook andere delen van het hart o.a.
het septum en het van de electroden afgewende deel van het hart het
hunne tot de vorming van het electrocardiogram bijdragen.

Kisch (1949) stelde bij vogels vast, dat de depolarisatie start in het
apicale gebied van de rechter ventrikel. Durrer en Formijne geven hun
mening inzake deze materie in een publicatie van 1949.

Een onderzoek met microelectroden (directe afleiding) bij de hond
werd door Schaker en Trautwein (1949) uitgevoerd. Eén van hun con-
clusies luidt dat in het midden van de voorvlakte van het hart, juist boven
de sulcus interventricularis, een zóne ligt waarvan alle „Erregungen"
schijnen uit te gaan. Eén van de prikkelgolven plant zich clan voort in de
richting van de apex, een andere gaat in tegengestelde richting naar de
basis van het hart, terwijl een derde van rechts naar links in de linker
ventrikel treedt.

Ook de onderzoekingen van Nahum, Chernoff en Kaufman (1948,
1949) bij de hond dienen nog te worden genoemd. Deze auteurs merken
op dat onderzoekingen aan het blootgelegde hart nadelen bezitten. In de
eerste plaats is het hart ontdaan van het omgevend weefsel met zijn eigen
specifieke weerstand en ten tweede treedt daardoor een ongewenste af-
koeling van de hartoppervlakte op, hetgeen veranderingen in het electro-
cardiogram tot gevolg heeft. Zij werkten daarom met dieren waarbij de
thorax niet werd geopend en waarvan zij gelijktijdig de unipolaire extre-
mieitafleidingen V_r , V; en Vf opnamen. Eén van hun basistellingen bij
dit onderzoek was, dat bij activatie van een hartgedeelte dat aan de \'zijde
van de electroden lag (proximale zóne) de electrocardiograaf een uitslag
naar beneden vertoonde, terwijl wanneer de van deze electrode afgewende
zijde van het hart in activatie kwam (distale zóne) genoemde uitslag posi-
tief was. Ligt het gebied der activatie tussen beide genoemde zónes in, dan
is de registratie iso-electrisch. Genoemde auteurs kwamen daarbij tot de
conclusie dat het gebied dat het eerst gedepolariseerd wordt de voorzijde
van de rechter ventrikel is, waarna de depolarisatie voortschrijdt naar het

posteriore deel van de rechter en linker ventrikel. De conus pulmonalis
wordt wel voor het grootste deel gedepolariseerd in het begin, terwijl nadat
de activatie door de rechter ventrikel is gegaan pas de rest dezer conus
pulmonalis wordt geactiveerd.

Wanneer wij nu de beelden in fig. i met elkaar vergelijken, blijkt, dat
de E.C.G.\'s fig. i/A/B/C/D grote overeenkomsten met elkaar vertonen.
Aangezien van de precordiale electroden bij opname van de electrocar-
diogrammen uit fig. i genoemd onder A en B met zekerheid gezegd kan
worden dat zij gelegen waren boven de rechter ventrikel en de E.C.G.\'s
aangegeven in fig. i C en D dezelfde configuratie tonen, moet wel worden
aangenomen dat ook deze laatste het beeld zijn van hetzelfde gedeelte
van het hart. De electrocardiogrammen uit fig. i E zijn daarentegen af-
komstig van de linker ventrikel (apex).

Zoals in een vorig artikel werd medegedeeld werd voor dit onderzoek
de unipolaire techniek volgens Wilson (1933/34) gebruikt, terwijl de door-
verbindingen naar de electrocardiograaf geschiedde op een wijze zoals dat
door Goldberger (1942) werd aangegeven. Op deze wijze wordt bereikt
dat een negativiteit van de precordiale electrode zich in het electrocardio-
gram manifesteert als een uitslag naar beneden, een positiviteit als een
uitslag naar boven.

De initiele uitslag naar beneden in fig. 1 A (Q top) wijst dus op een
negativiteit van de rechter ventrikeloppervlakte, terwijl de initiele positi-
viteit (kleine R top) aan de tegenovergestelde zijde (fig. 1 E) daarmee in
overeenstemming is.

De aanvankelijke negativiteit (Q, top) in fig. 1 A wordt gevolgd door een
grote positiviteit (R top), waaruit blijkt dat thans de van de electrode
afgewende zijde van het hart negatief is (m.a.w. contractie van de linker
ventrikel), waarmee weer in overeenstemming is de eveneens grote nega-
tieve uitslag (S top) geregistreerd boven de linker ventrikel.

Ook bij het paardenhart is het dus zo, dat de rechter ventrikel eerder
wordt geactiveerd dan de linker ventrikel.

Bij het paard werden van 10 verschillende plaatsen op de thorax uni-
polaire electrocardiogrammen opgenomen. Toegepast werd de techniek
volgens Wilson.

Van genoemde afleidingen bleken er een zestal voor klinische toepassing
in aanmerking te komen.

Aan de voorzijde van het hart (rechter ventrikel) blijkt zich het gebied
te bevinden, dat het eerst geactiveerd wordt. Even later volgt de depola-
risatie van de linker ventrikel.

The unipolar technique introduced by Wilson is used to take precordial electro-
cardiograms from the horse. They were taken from ten different places on the thorax.
Six of these electrocardiograms can probable be used for clinical investigation.
The findings suggest that the excitation wave reaches the anterior aspect of the heart
(right ventricle) first, after which the posterior of the heart (left ventricle) follows.

Unipolaire Brustwand E.K.G.\'s beim Pferde sind von zehn verschiedenen Stellen
aufgenommen worden mit der Technik nach Wilson.

In sechs dieser Ableitungen ist das Bild sehr konstant, weshalb diese Ableitungen für
klinische Verwendung in Betracht kommen.

Des électrocardiogrammes praecordiales sont pris chez le cheval, appliquant la tech-
nique de Wilson. Dix déductions différentes sont pris.

Six de cettes déductions donnent des électrocardiogrammes qui ont des amplitudes
très constantes, pourqoui qu\'on peut prendre cettes déductions pour application clinique.
L\'activation commence dans le ventricule droit.

Durrer, D. & Formijne, P. Geneesk. Bladen 43, 221 (1949).
Goldberger, E. Amer. Heart J. 23, 481 (1942).
Kisch, B. Exper. Med. Surg. 7, 345 (1949).

Nahum, L. H., Ghernoff, H. M. & Kaufman, W. Amer. J. Physiol. 153, 529, 540
en 547 (1948\'.).

Schäfer, H. & Trautmann, W. Pflüg. Arch. ges. Physiol. 251, 417 (1949)
Wilson, F. N. at al. Amer. Heart J. 9, 447 (1933/34).
Van Zijl, W. J. T. Diergeneesk. 76, 85 (1951).

Omstreeks Kerstmis begint het dekseizoen en het lijkt mij nuttig, thans
enige regels te wijden aan een begrip van steriliteit bij het rundvee, waar-
omtrent wij nog ongeveer even weinig weten als enige tientallen jaren
geleden van de steriliteit bij runderen in het algemeen.

Indien wij de kennis in aanmerking nemen, welke wij momenteel
bezitten omtrent de steriliteit bij het rund, dan hebben wij twintig jaar
geleden hiervan wel een veel eenvoudiger voorstelling gehad. Vele collegae
waren toen nog geneigd aan de vaginitis als zodanig de belangrijkste rol
toe te kennen.

De Bangse infectie, welke voornamelijk als een uterusaandoening mag
worden beschouwd, had echter reeds de aandacht op de diepere geslachts-
delen gevestigd en het was daarenboven opgevallen, dat vaginitiden voor-
kwamen zonder steriliteit.

Thans weten wij beter, dat de vaginitis en ook fluor, niet anders dan
symptomen zijn en door verschillende infecties veroorzaakt kunnen worden.

Het is mogelijk, dat er sprake is van een vaginitis zonder meer, maar
ook bestaat de kans, dat er een uterusaandoening is. Wel is het waar,
dat de aard van de vaginitis en van de fluor, vooral door waarnemingen
bij verschillende runderen uit één koppel of één stierenhouderij, kan wijzen
op de specifieke oorzaak van de bestaande vaginitis.

Wij mogen aannemen, dat de grootste uitbreiding der steriliteit bij
runderen kan worden veroorzaakt door dekinfecties. Indien de steriliteit
grote afmetingen aannam, werden in de meeste gevallen dekinfecties
vastgesteld. En ook al hebben wij daaromtrent veel geleerd, toch moeten
wij nog steeds verdacht zijn op meer dan één infectie, die door de dekking
kan worden overgebracht en die wij nog niet kennen. Indien wij aannemen,
dat wij naast Trichomonas fetus ook Vibrio fetus als een oorzaak van een
dekinfectie kennen, dan spelen andere infecties als echte dekinfecties
momenteel waarschijnlijk geen belangrijke rol.

Bij systematische sterilileitsbestrijding en veelal nog zekerder bij kunst-
matige inseminatie, sloten wij de dekinfecties, onverschillig van welk agens,
practisch uit. En wij bedoelen daarbij dan die dekinfecties, welke alleen
of althans vrijwel alleen, door de dekking worden overgebracht.

Wij konden ons daarbij niet voorstellen, dat wij dan alle steriliteit zouden
kunnen uitsluiten, maar zeer zeker wel het enorme aantal gevallen van
steriliteit, zoals wij in vele gebieden, vooral sinds ongeveer twintig jaar,
steeds meer waarnamen.

De steriliteit, welke dan overblijft, kan op zeer individuele orgaanfouten
berusten, maar daarnaast zien wij in bepaalde koppels steriliteit optreden,
die niet individueel is, doch kennelijk te wijten is aan een meer of minder
algemene factor. Wij spreken dan van stalsteriliteit of beter van koppel-
steriliteit.

Omtrent de meeste oorzaken van deze koppelsteriliteit weten wij weinig
met zekerheid, doch wij moeten vooral bedacht zijn op de grote waar-
schijnlijkheid, dat deze oorzaken zeer verschillend kunnen zijn en elkaar
wellicht kunnen beïnvloeden.

Het is zelfs zeer aannemelijk, dat één of meer van deze oorzaken een
gunstiger kans biedt voor dekinfecties. Zo kan men zich niet aan de indruk
onttrekken, dat de Bangse infectie, welke een koppelsteriliteit genoemd
kan worden, de infectie met Trichomonas fetus beter kansen biedt.

In het algemeen is het geslachtsapparaat, dat zijn functie het meest vitaal
en onaangetast kan verrichten, nog het beste tegen schadelijke factoren
opgewassen en zo is het zeer verklaarbaar, dat zelfs bij infecties bepaalde
bloedlijnen opvallen, omdat daarbij de voortplanting opmerkelijk gunstig
kan blijven verlopen t.o.v. de overige dieren uit een beslag.

In hoeverre infecties koppelsteriliteit veroorzaken en in hoeverre voedings-
factoren daaraan ten grondslag liggen, is niet met zekerheid bekend, maar
in het algemeen hebben wij de neiging voedingsfactoren aan te nemen,
indien geen ontstekingen of catarrhen worden vastgesteld, welke wij n.1.
graag als een gevolg van infecties beschouwen. Wij moeten er op bedacht
zijn, dat het een met het ander een rol kan spelen en wellicht niet onver-
schillig t.o.v. elkaar. De ontstekingsverschijnselen hoeven daarbij niets met
steriliteit te maken te hebben; wij zien immers vaginitiden zonder steriliteit.

Wij hebben verschillende aanwijzingen, die ons overtuigen of doen
vermoeden, dat voedingsfactoren een rol moeten kunnen spelen bij steriliteit

van het rundvee. Als vaststaand mag worden aangevoerd, dat steriliteit
door voeding wordt veroorzaakt in de vorm van verminderde bronst.
Wij zagen het uitblijven van de tochtigheid zo frappant toenemen ge-
durende het verloop der oorlogsjaren 1940—1945, dat de voordien reeds
bestaande overtuiging wel sterk bevestigd werd en de steeds meer éénzijdige
voeding met producten van het bedrijf zelf daarvan de oorzaak moest zijn.
Daarenboven was de bronst in veel gevallen spoedig op te wekken door
wijziging van de voeding, hetgeen eenvoudig kon worden bereikt door
aankoop van voeder middelen, die beslist van geheel andere bedrijven
afkomstig moesten zijn. Ik adviseerde in mijn gebied daartoe lijnmeel,
tarwezemelen (sesamschilfers) en ook wel vismeel.

Er zijn echter meer aanwijzingen, welke de voeding als oorzaak van
steriliteit aannemelijk maken. De overgang van de stal naar de weide trekt
hier vooral de aandacht. Bij een onderzoek naar de uitbreiding van de
Trichomonasinfectie in ons land ontving ik vele brieven van veehouders.
Wij moeten met dergelijke gegevens voorzichtig zijn, doch aan de andere
kant blijkt het niet zelden, dat de waarnemingen van veehouders te licht-
vaardig worden genegeerd.

Drie opmerkingen, welke verschillende malen werden gemaakt, trokken
de aandacht en kwamen overeen met geluiden en waarnemingen uit de
eigen practijk.

Er waren in de eerste plaats veehouders, die bij op stal optredende
moeilijkheden om de runderen dragend te krijgen, de ervaring hadden op-
gedaan, dat deze moeilijkheden verdwenen, zodra de dieren buiten kwamen.

Andere veehouders klaagden, dat de moeilijkheden vooral optraden nadat de
runderen op de weide waren gebracht.

Tenslotte werd vaak medegedeeld, dat afwachten tot de nazomer als regel
succes had.

Vele collegae zullen deze drie ervaringen in hun practijk hebben ontmoet
en dan zal het wellicht van het gebied afhangen, welke ervaringen het
meest op de voorgrond traden.

Ik heb de indruk, dat op intensieve bedrijven de moeilijkheden vaker
komen, zodra de dieren in de weide komen en dat op andere bedrijven
de weide herstelt, wat op de stal werd bedorven.

Indien men de Augustusmaand als de tweede Meimaand beschouwt,
is ook het resultaat in de nazomer ten dele te verklaren. Andersom kan
men aanvoeren, dat de schadelijke overdaad van de eerste weidemaanden
haar ongunstige invloed op de vruchtbaarheid later gaat verliezen.

Men moet echter ook een andere belangrijke mogelijkheid niet over
het hoofd zien en dat is de immuniteit, welke na een opgedane infectie
bij de runderen kan optreden, enige maanden na het dekseizoen, dat in
de lente valt.

Het resultaat, dat aan het Meigras en ook aan het Augustusgras wordt
toegeschreven, zou ook het gevolg kunnen zijn van een immuniteit, welke
het rund, in het bijzonder zijn geslachtsapparaat, heeft verkregen. Een
objectief oordeel verhindert hier vaak een goed gefundeerde conclusie.

Dit zal gemakkelijker zijn naarmate we weten, dat alle infecties mogen
worden uitgesloten en daartoe zal het nuttig zijn, indien wij ze allen
kennen.

Indien wij echter aannemen, dat dit niet gemakkelijk bereikt zal worden,
zullen wij uit vele waarnemingen toch ook wel een zekerder conclusie

Zo is de ongunstige invloed van veel eiwitrijk gras, hetgeen vooral
waarneembaar is, wanneer de runderen in het voorjaar op een zeer rijke
weide worden gedaan, door veel waarnemingen en ook reeds sinds langere
tijd, zeer aanvaardbaar. Ook moet deze factor bij verschillende stieren
niet onderschat worden. Zo zag ik o.a. in het voorjaar van 1937, dat een
i|-jarige stier, die in een stierenhouderij gebruikt werd, welke zeer accuraat
systematische steriliteitsbestrijding doorvoerde, aan het einde van Mei,
vrijwel acuut, bijna geen runderen bleek te hebben bevrucht sinds het
dier op een zeer grasrijke weide was gebracht. Nadat hij slechts enkele
uren per dag op een afgegraasde weide kon grazen en overigens hooi te
eten kreeg, werden de resultaten weer goed. Er waren ook geen catarrhale
verschijnselen bij de stier of de vrouwelijke runderen waargenomen,
welke op een andere oorzaak zouden kunnen wijzen.

Wanneer de curves, die de resultaten der kunstmatige inseminatie
aangeven, in de eerste weidemaanden dalen, mag deze factor niet vergeten
worden, naast het misschien soms te veelvuldig gebruik der stieren.

Het trekt echter telkens weer de aandacht, dat op bepaalde stallen in
genoemde maanden moeilijkheden komen en dit dwingt ons de overmatige
grasvoeding, misschien daarbij soms van een te eenzijdige begroeiing, als
een oorzaak te beschouwen van bepaalde gevallen van koppelsteriliteit.

Wij mogen aannemen, dat de biochemische verhoudingen bij melk-
koeien ook anderszins worden beïnvloed. De pinken kunnen daarom soms
gemakkelijker drachtig worden, indien voedingsfactoren een rol spelen.
Bij infecties zien wij vaak het omgekeerde (immuniteit). Runderen, die
veel melk geven, kunnen in het algemeen tekorten het moeilijkst corrigeren
en bij deze dieren zullen ze het eerst ontstaan. Dit is zo bij bekende de-
ficiëntieziekten als kopziekte; bij deficiënties, die op de geslachtsfuncties
invloed zouden kunnen hebben, mag dit ook worden aangenomen. Stoor-
nissen in de functie van het geslachtsapparaat, voor zover deze vooral
bij de beste melkkoeien worden waargenomen, geven derhalve aanleiding
aan de voeding te denken. Wij kunnen dit echter niet in alle gevallen
zonder meer als de oorzaak beschouwen, aangezien het niet geheel vaststaat,
dat deze hypothetische ongunstige invloed van bovenmatige melkproductie
altijd door een rationele voeding kan worden voorkomen.

Men moet wel zeer voorzichtig zijn met conclusies. Ik herinner mij, dat
een veehouder omstreeks 1935 zijn grond uitgebreid liet onderzoeken.
Overal werd een bepaald belangrijk tekort vastgesteld en de veehouder
ontving de mededeling, dat hij stellig zijn runderen niet drachtig zou
kunnen krijgen en zeer zeker weinig of geen dieren de volle tijd zouden
uitdragen. De veehouder had een eigen stier, alleen voor zijn eigen run-
deren; alle dieren namen direct op en kalfden normaal; de melkproductie
was zeer behoorlijk. In het gebied, waarin hij woonde, hadden de vee-
houders, die hun runderen bij gemeenschappelijke stieren lieten dekken,
de grootste moeilijkheden tengevolge van dekinfecties. Had de betreffende
veehouder geen eigen stier gehad, dan zou de uit de grondanalyse getrokken
conclusie als juist beschouwd zijn!!!

Dergelijke ervaringen leren ons, hoe zeer wij ons moeten beperken bij
het trekken van conclusies. Een goed gefundeerd wetenschappelijk onder-
zoek in deze materie is geen sinecure.

betreffende stal zo mogelijk over meer jaren vele gegevens moeten ver-
zamelen. Daarbij zullen wij uit betreffende runderen smetstoffen moeten
trachten te isoleren en indien een agens als verdacht wordt aangemerkt,
moet over proefdieren worden beschikt. In 1926 werd in Oostenrijk door
de regering een commissie aangesteld in verband met uitgebreide steriliteit
en in 1928 publiceerde Reisinger de resultaten, waarbij verschillende
bacteriën werden genoemd, maar de oorzaak (Trichomonas fetus) werd
niet vastgesteld. Men moet dus bedacht zijn op allerhande smetstof, ook
op een virus.

Wij zullen daarnaast de aard van de bodem, de geschiedenis van het
bedrijf, de bemesting, de bedrijfsvoering, de voeding, het veeslag enz.
nauwkeurig moeten waarnemen en vastleggen. Zodra waarnemingen van
waarde worden geacht, moet men deze met proeven trachten te bevestigen.

Afgezien van de bacil van Bang kennen wij met zekerheid geen bepaald
agens als oorzaak van belangrijke koppelsteriliteit.

Wij gaan van de veronderstelling uit, dat koppelsteriliteit door een
infectieuze oorzaak ontstaat, indien bij het merendeel der betreffende
runderen catarrlhale afwijkingen in de genitaliën worden vastgesteld.
Naarmate deze afwijkingen duidelijker zijn, zal dan ook de betreffende
mening positiever zijn. In hoeverre fluor, met meer of minder catarrhale
afwijkingen zonder infectie kan ontstaan, is niet met zekerheid bekend.

Naar mijn mening is er afgezien van de bacil van Bang minstens één
infectieuze oorzaak, welke koppelsteriliteit doet optreden. Sterke aanwij-
zingen voor deze opvatting werden verkregen, toen sinds 1936 bij syste-
matische bestrijding van dekinfecties in bepaalde koppels moeilijkheden
optraden, gepaard gaande met duidelijke catarrhale verschijnselen,
terwijl in bijna alle andere veebeslagen de bestrijding met het gewenste
resultaat verliep.

Bij de later doorgevoerde kunstmatige inseminatie wordt deze ervaring
telkens weer bevestigd.

De verschijnselen, die daarbij optreden, vertonen in veel gevallen over-
eenstemming, doch individueel is een belangrijk gradueel verschil te
constateren.

Eén groep van gevallen met koppelsteriliteit kenmerkt zich door weinig
afwijkingen van de bronstperiode, doch bij bijna alle terugstierende run-
deren zijn meer of minder duidelijke orgaanafwijkingen. Vaak is de vulva
van buiten zichtbaar gezwollen, terwijl deze zwelling geen acuut karakter
behoeft te dragen. Bij inwendige inspectie is de submucosa in het vesti-
bulum in veel gevallen duidelijk geïnfiltreerd en is te stevig van consistentie.
Ook in de diepere delen van de vagina krijgt men vaak de indruk, dat
de wand enigszins zwaarder is. Het secretum kan purulent zijn, doch in
veel gevallen niet frappant. De roodheid is in veel gevallen niet sterk,
doch wel vaak van een bepaalde helrode tint. De cervix staat vaak meer
of minder open, buiten de bronstperiode en is bij veel dieren te dik. In
dergelijk beslagen treffen wij telkens weer enkele dieren aan met een zeer
duidelijk verdikte cervix, die daarenboven als een stug en spekachtig
orgaan aanvoelt. De gevallen met een dergelijke cervix zijn naast de gevallen
van een te zware, meer chronisch verdikte vulva, veelal met een weinig
frappante roodheid, voor mij aanleiding geweest in betreffende koppels

aan een specifiek agens te denken, welke deze bepaalde vorm van koppel-
steriliteit veroorzaakt. Er is hier geen sprake van Bangse infectie.

Er worden ook gevallen van koppelsteriliteit aangetroffen, waarbij on-
regelmatige bronst bestaat. Wij zien hierbij bronst optreden na veel te
korte periode en ook blijft de bronst in verschillende gevallen uit. De toch-
tigheid is vaak abnormaal heftig en kan te lange tijd aanhouden. Verschil-
lende gevallen van nymphomanie kunnen daarbij worden aangetroffen.
De ontstekingsverschijnselen, welke worden gezien, doen aan infectie
denken. Ik heb deze verschijnselen daarenboven bij koppels pinken gezien,
die duidelijke catarrhale verschijnselen hadden, welke verschillende malen
met opmerkelijke fluor gepaard gingen. Pinken zijn gevoeliger voor infectie
en deficiënties worden eerder bij melkkoeien verwacht.

Het is uit de aard der zaak moeilijk een behandeling aan te geven voor
koppelsteriliteit terwijl wij niet weten van welke aard de oorzaak is.

Indien catarrhale verschijnselen waargenomen worden, zijn behan-
delingen van het genitaalapparaat aangewezen. De methode Albrechtsen
blijft vooralsnog het meest aangewezen, eventueel met een vaccin als b.v.
het Yatrenvaccin volgens Oppermann.

Ik wil waarschuwen tegen te scherpe uterine middelen. Een goed anti-
septicum, dat niet te drastisch werkt, verdient de voorkeur, b.v. trypoflavine
(met toevoeging van alcohol). Wij weten niet, welke rol verschillende coccen
kunnen spelen, maar bij steriliteit (doch ook zonder steriliteit) worden ze
telkens weer aangetroffen, zodat penicilline en sulfapraeparaten de aan-
dacht verdienen.

De werking van het therapeuticum is intensiever, indien de runderen
niet tochtig zijn, aangezien dan de vloeistof minder vlug terugloopt.
Scherpe middelen werken derhalve bij niet tochtige runderen sterk in;
de bronst kan daarna uitblijven.

Bij pinken kan de intrauterine behandeling plaats vinden onder rectale
controle (op soortgelijke wijze als thans de rectale inseminatie geschiedt).

Het is raadzaam na 2—4. weken de behandelde runderen weer te onder-
zoeken en eventueel de behandeling te herhalen. Vooral herhaalde be-
handelingen mogen het weefsel niet te sterk aantasten.

Bronst, welke na te korte tijden en te heftig optreedt, wordt door derge-
lijke behandelingen vaak normaal. Ook kan een rustperiode optreden.
Blijft de bronst weg, dan wendt men dimenformon e.d. aan. Bij de eerste
nadien optredende tochtigheid komt dan nog wel eens enige fluor aan de
dag en ook om andere redenen is het raadzaam het dier niet bij deze
eerste bronst te laten dekken of te insemineren.

Naast de mildere uterine behandeling kan men herhaalde behandelingen
vaginaal toepassen of laten toepassen, met scherpere en heetwarme middelen.

Indien men te vroeg tracht de runderen dragend te krijgen, moet men
er rekening mede houden, dat het gebrek aan geduld veel meer geduld
zal vragen.

In de gevallen, waarin aanleiding bestaat niet zozeer aan infecties, maar
aan andere oorzaken op het bedrijf te denken, is het in het algemeen niet
mogelijk een therapie aan te geven, welke op veel ervaring berust.

Ik vestig de aandacht op bijvoeren van producten, die afkomstig zijn
van bedrijven van geheel andere grondslag. Verder op kunstmeststoffen,

die bekende tekorten aanvullen, waarbij vooral de ruwe kunstmeststoffen
als bron van wellicht belangrijke sporen-elementen en andere ons niet
altijd bekende stoffen overweging verdienen.

Tenslotte moet elke overdadige en vooral eenzijdige voeding achterwege
blijven en eventueel zo goed mogelijk worden gecorrigeerd.

After some general remarks regarding to sterility among cattle, the author describes
the sterility in cattleherds, as far as they are founded on general causes, in cases there
is no question of genital-diseases by the service.

The causes of this herd-sterility are unknown (leaving out of consideration the Bang-
disease).

The author draws attention to both causes. He warns against insufficient based
conclusions, often taken without investigating the causes in every possibly way and
without the use of test-objects.

Bij het optreden van ziektegevallen van pseudovogelpest(pvp) in
Barneveld in April 1950 werd algemeen aangenomen, dat de wilde rat een
rol zou spelen bij de verspreiding van het pvpvirus. Op elk pluimvee-
bedrijf, zowel op de besmette als niet-besmette, bleken ratten voor te
komen. Men veronderstelde nu, dat de ratten zich, na het doden en ver-
branden van door pvp aangetast pluimvee en het reinigen en ontsmetten
van de hokken, waarin het pluimvee had vertoefd, naar andere nog niet
aangetaste bedrijven zouden verplaatsen, en aldus het pvpvirus zouden
kunnen verspreiden.

Het mechanisch transport van besmette kippenfaeces door ratten aan
de voetzolen en huid kan steeds plaats vinden; maar dienaangaande
neemt de rat geen uitzonderingspositie in t.a.v. mensen, mussen, honden,
katten, duiven, in het wild levende vogels etc.

Meer aandacht moest dan ook worden besteed aan de mogelijke passage
van het pvpvirus door het darmkanaal van de rat, omdat bekend is, dat
de rat gaarne zieke of gestorven kippen aanvreet en aldus het pvpvirus
per os opneemt.

Asplin ¹ (1949) deelt mede, dat ratten, die per os het pvpvirus hadden
opgenomen, gedurende 24 uur nadien het virus met de faeces uitscheiden.

Per rat werden io⁴ embryo minimaal letale doses van eikweek-pvpvirus
gegeven. Onder de embryo minimaal letale dosis (E.M.L.D.) wordt
verstaan de kleinste hoeveelheid pvpvirus, welke nog juist in staat is het
kippenembryo in gedurende 10 dagen bebroede kippeneieren te doden,
i ccm Allantoisvloeistof van met pvpvirus geïnoculeerde bebroede kippen-
eieren bevat b.v. io⁸ E.M.L.D. Het volume van de aan de ratten ver-
strekte hoeveelheid zal niet meer dan ^ 0.5 ccm geweest zijn. Een dus-
danig hoge virusconcentratie zal onder practische omstandigheden niet
voorkomen.

Door bemoeienis van de Plantenziektenkundige Dienst te Wageningen
en de Heer A. J. van Amerongen te Epe werden in ± 3 weken tijds 12
ratten op door pvp aangetaste pluimveebedrijven levend gevangen en
voor onderzoek direct opgezonden naar de Rijksseruminrichting. Nimmer
gelukte het uit darminhoud, lever, milt of huidgedeelten van de ratten
het pvpvirus te isoleren.

Ten einde een beter inzicht te verkrijgen over de mogelijke pvpvirus-
verspreiding door ratten werd het navolgende experimentele onderzoek
verricht.

2 kippen I en II werden per os besmet met virulent pvpvirus. De kippen
vertoonden de eerste typische ziekteverschijnselen op de 5e dag na de
besmetting en stierven op de 7e dag na de besmetting. De cadavers werden
ontdaan van gevederde huid en verdeeld in stukken spierweefsel van
200—300 gram.

Het pvpvirusgehalte van het spierweefsel werd bepaald door titratie
in gedurende 10 dagen bebroede kippeneieren. 1 Gram spierweefsel
werd fijngewreven in een z.g. Griffith-tube. De Griffith-tube is e^n aan
één zijde gesloten glazen buis met een vernauwd gedeelte aan de gesloten
zijde. In dit vernauwde gedeelte past een geslepen glazen stamper. Tussen
stamper en buiswand kunnen weefsels tot een zeer hoge graad van fijnheid
worden verwreven.

Het aldus verfijnde spierweefsel werd in serieverdunningen 10-¹ t/m
10-¹² in hoeveelheden van telkens 0,1 ccm in de allantoisruimte van 3
bebroede kippeneieren gebracht. Alleen in de 3 eieren, welke geënt waren
met 0,1 ccm verdunning 1 : 10 spierweefsel, kon het pvpvirus worden
aangetoond. Het spierweefsel bevatte dus per gram ^ 100 kippen-
embryo-minimaalletale doses (E.M.L.D.). In vergelijking met de virus-
concentratie in leverweefsel van aan pvp gestorven kippen is deze virus-
concentratie gering.

In dit experiment werd toch de keuze bepaald op spierweefsel, omdat
dit weefsel het eerst en gaarne door ratten wordt genuttigd.

4 wilde ratten werden door de Plantenziektenkundige Dienst te Wage-
ningen gevangen en in kooien met gaasbodems in een rustige schemerige

omgeving opgesteld en genummerd resp. 192, 195, 285 en 315. Het voedsel
bestond uit vleesafval en gemengd meel.

Op de dag, dat de kippen I en II ziekteverschijnselen vertoonden,
werd de ratten alle voedsel onthouden. Nadat de kippen I en II waren
gestorven, kreeg elke rat gedurende 2 dagen 200—300 gram spierweefsel
van een cadaver afkomstig; deze hoeveelheid werd door de ratten graag
en snel verorberd.

Dagelijks werd van elke rat een faecesmonster van i 1 gram genomen.
De kooibodem werd gereinigd en ontsmet met 2% NaOH, met water nage-
spoeld en gedroogd. Aan het monster faeces werd 1,5 ccm 0,9% NaCl-
oplossing, 2500 I.E. penicilline en 200 I.E. streptomycine toegevoegd,
teneinde bacteriële verontreinigingen tegen te gaan. Van de verkregen
vloeistof werd per monster steeds 0,1 ccm bij 3 gedurende 10 dagen be-
broede kippeneieren in de allantoisruimte gebracht. Na de enting werden
de kippeneieren gedurende 5 dagen dagelijks doorgelicht. Stierf een
embryo, hetwelk overigens sporadisch geschiedde, dan werd de allantois-
vloeistof door middel van de haemagglutinatiereactie op de aanwezigheid
van pvpvirus onderzocht. In geen enkel geval kon pvpvirus in de faeces
worden aangetoond.

Aan 5 gevoelige kippen werden 2 gram rattenfaeces op verschillende
dagen na het voederen met het spierweefsel door de snavel ingegeven.
Gedurende een observatieperiode van 21 dagen hebben deze proefkippen
geen ziekteverschijnselen vertoond, zodat mag worden aangenomen, dat
geen pvpvirus in de rattenfaeces aanwezig was.

Rat no. 192 stierf 2 dagen na het eerste nuttigen van pvpvirushoudend
spierweefsel. Bij sectie werd een leverabces met verkaasde inhoud en
sterke besmetting met spoelwormen gevonden. De rat was sterk ver-
magerd.

Uit dit eerste experiment bleek, dat de wilde rat na het nuttigen van
een relatief geringe hoeveelheid pvpvirus het virus niet met de faeces
verspreidde.

Onder natuurlijke omstandigheden wordt verondersteld, dat ratten
zich in de meeste gevallen met spierweefsel zullen voeden, waardoor
deze dieren geen rol van betekenis zullen hebben bij de verspreiding van
pse udovogelpest.

Ten einde echter na te gaan of de rat ook grotere quanta pvpvirus na
opname per os in het darmkanaal destrueert, werd overgegaan tot een
tweede en derde laboratoriumexperiment.

2 kippen werden per os besmet met virulent pvpvirus. De kippen stierven
respectievelijk 6 en 7 dagen na de besmetting. Uit de beide cadavers
werden de levers en de hersenen verzameld. De E.M.L.D. (zie Exp. I
sub a) van het hersenweefsel was kleiner dan 10-³, doch groter dan 10-⁵ ccm,

per gram bevatte dit weefsel dus i io⁴ E.M.L.D. pvpvirus. De E.M.L.D.
van het leverweefsel was kleiner dan io-³, doch groter dan io-⁴ ccm, per
gram dus i 5-^l°³ E.M.L.D. pvpvirus. Bij de bepaling van de E.M.L.D.
kon het pvpvirus door middel van de haemagglutinatie-remmingsreactie
in de bebroede kippeneieren, geïnoculeerd met o. i ccm io-² hersen- of
leverweefsel, worden aangetoond.

4 wilde ratten, nos. 383, 384, 385 en 386, werden gevangen door de
Plantenziektenkundige Dienst te Wageningen.

Na i dag vasten kregen de ratten nos. 383 en 384 elk 33 gram hersen-
weefsel, de ratten, nos. 385 en 386 elk 60 gram leverweefsel. Deze hoeveel-
heden werden snel en gaarne door de ratten genuttigd.

Het nadien verzamelen en het enten in bebroede kippeneieren van de
faecesmonsters van de ratten geschiedde op gelijke wijze als in exp. I
sub c beschreven.

Bij dit onderzoek bleek, dat de wilde rat ook na het nuttigen van grotere
hoeveelheden pvpvirus het virus niet met de faeces uitscheidt (zie tabel).

Bij 5 gedurende 10 dagen bebroede kippeneieren werd telkens 0,1 ccm.
i :io verdund, bacteriëel steriele miltsuspensie van een aan pvp gestorven
kip in de allantoisruimte gebracht. Het gewicht van de eieren bedroeg
58—61 gram.

De kippenembryonen stierven 36 uur na de inoculatie. Het pvpvirus
kon in de eieren worden aangetoond door de haemagglutinatieremmings-
reactie.

De embryo-minimaallctale dosis van de allantoisvloeistof van de eieren
was kleiner dan 10-⁸ ccm.

5 Wilde ratten, nos. 301, 302, 303, 304, en 305 werden gevangen door de
Plantenziektenkundige Dienst te Wageningen. Na 1 dag vasten werd de
ratten elk een onder a beschreven pvpvirusbevattend ei gegeven, dat snel,
met uitzondering van enkele schaaldelen door de dieren werd opgenomen.
Het nadien verzamelen en verwerken van de faecesmonsters van de ratten
geschiedde op gelijke wijze als in exp. I sub c beschreven.

Bij het onderzoek bleek, dat de ratten gedurende o—2 dagen na het
nuttigen van het ei, het pvpvirus met de faeces uitscheidden (zie tabel).

Een gevoelige proefkip per os besmet met i 1 gram rattenfaeces, no.
301, verzameld 24 uur na het nuttigen van het pvpvirus-bevattende ei
door de rat, stierf 7 dagen na de besmetting onder typische pvpverschijn-
selen. Uit de hersenen van deze kip kon het pvpvirus worden geïsoleerd.

Bij een vergelijking van de drie proeven blijkt, dat de ratten uit de eerste
proef d: 50.000 E.M.L.D. pvpvirus hebben genuttigd, de ratten uit de
tweede proef respectievelijk 3X io⁴ en 3 X io⁵ E. M. L. D. pvpvirus, de

ratten uit de derde proef ±6 X io⁸ E. M. L. ü. pvpvirus. Deze laatste,
zeer massale besmetting zal onder natuurlijke omstandigheden welhaast
nimmer kunnen plaats vinden.

I. Wilde ratten verspreiden met de faeces geen pseudovogelpestvirus,
nadat ze aan spierweefsel, leverweefsel of hersenweefsel van kippen,
die aan pseudovogelpest zijn gestorven, hebben geknaagd.

II. Wilde ratten kunnen, na massale besmetting met pvpvirus dit virus,
gedurende i a 2 dagen met de faeces in onveranderd voor kippen
ziekteverwekkende vorm uitscheiden.

III. l)e betekenis der ratten bij verspreiding van pseudovogelpest kan
op grond van de in de practijk voorkomende omstandigheden als zeer
gering worden aangemerkt.

12 Wilde ratten, gevangen op door pseudovogelpest aangetaste pluim-
veebedrijven in Barneveld c.a. werden met negatief resultaat onderzocht op
de aanwezigheid van pseudovogelpestvirus.

8 Wilde ratten werden na vasten gevoederd met pseudovogelpestvirus-
houdend spierweefsel, hersenweefsel en leverweefsel van aan pseudovogel-
pest gestorven kippen.

In de faeces van deze ratten kon gedurende 6 dagen, noch dierexperimen-
teel, noch door inoculatie van bebroede kippeneieren, het pseudovogel-
pestvirus worden aangetoond.

5 Wilde ratten, elk na 1 dag vasten gevoederd met een kippenei, waarin
zich het pseudovogelpestvir-us massaal had vermeerderd, scheidden ge-
durende o—2 dagen het virus in onveranderd pathogene vorm met de
faeces uit.

De betekenis van de wilde rat bij de verspreiding van pseudovogelpest
wordt van ondergeschikte orde geacht.

12 wild rats, captured in Barneveld on poultry farms infected with Newcastle disease,
were examined for the presence of this virus with a negative result.

8 wild rats were fed infected muscle, brain and liver tissue from chickens that had
died of Newcastle disease. During the 6 days following the feeding the virus could
not be demonstrated in the feces of these rats, either by animal experiment or by the
inoculation of incubated chicken eggs.

5 wild rats that had fasted i day and had then each been fed a chicken egg containing
a massive growth of Newcastle disease virus, excreted the virus in unchanged pathogenic
form for o—2 days.

The role of the wild rat in spreading Newcastle disease is considered to be of little
importance.

i. Asplin, F. D. 1949: Observations on the viability of Newcastle Disease Virus. Vet.

Vaccins anti-aphteux. Par J. Basset. Bul. de 1\'académie Vétérinaire de France
Tome XXIII no. 2, Febr. 1950.

In het bulletin van October 1949 hebben M. en Cl. Beun de uitstekende resultaten
gepubliceerd van de vaccinaties met het „vaccino-complex Belin" bij runderen in
besmette stallen in het Saargebied. De ingespoten dosis was 7,5 cc. 8 Maanden na de
vaccinatie waren de 20.000 behandelde dieren nog immuun.

In tegenstelling hiermede zijn de bevindingen van Dr. Cortez in Algerije. Runderen,
die geïmmuniseerd waren, leden 2 maanden p.v. door contactbesmetting van genezen
dieren, aan mond- en klauwzeer. De gevolgen hiervan waren zodanig, dat 20—50 °₀van de aangetaste dieren geslacht moesten worden.

Basset bccritisecrt de proeven in het Saargebied, daar volgens hem de werkzaamheid
van het vaccin Belin analoog is aan die van een hoogimmuunserum, dat zeer rijk aan
antilichamcn is.

De toegepaste dosis lijkt hem onvoldoende. Indien, vraagt Basset zich af, het vaccin
Belin, dat gemakkelijk en goedkoop kan worden geproduceerd, inderdaad de kwali-
teiten bezit, die Belin er zelf aan toekent, waarom produceren dan bijna alle instituten
ter wereld, met veel kosten en moeite, vaccin volgens de methode Bedson, Schmidt -
Waldmann ?

(Uit deze opmerking van Basset is niet te concluderen, of het vaccin Belin eventuele
slechte kwaliteiten heeft. Het lijkt mij overbodig de naam Bedson te noemen naast die
van Schmidt—Waldmann, daar Bedson onschuldig is aan de tot standkoming van het
procédé van de bereiding van het adsorbaat mond- en klauwzeervaccin).

Ein eigenartiger Fall von Zwillingstrachtigkeit einer Stute. Roi.and Cerstner.
Wiener Tierarztl. Monatschr. April 1950, blz. 284.

Een 5 jarige merrie, welke 8 maanden drachtig was, vertoonde de normale prodromie,
waarbij vooral de sterk gezwollen uier op de voorgrond trad.

Na een week verdwenen deze verschijnselen en het dier wierp op 11 A maand een
klein levend veulen.

Bij exploratie bleek een dood veulen van ongeveer 6 maanden oud nog in de uterus
aanwezig te zijn.

Schrijver vraagt zich af hoe het mogelijk is dat eerst twee maanden na de dood van
de vrucht de prodromie optrad. Hij geeft echter geen oplossing.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel. K 3400
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

MEDEDELINGEN VAN HET SECRETARIAAT.
32ste Nederlands Natuur- en Geneeskundig Congres.

Het programma voor het 32ste Nederlands Natuur- en Geneeskundig Congres, dat
gehouden zal worden op 27, 28 en 29 Maart a.s. te Eindhoven, luidt als volgt:

2.00 uur Tentoonstellingen, rondleidingen en de-
monstraties in labor., excursies enz.
8.00 uur Toneelavond............ Philips\' Schouwburg.

Door de onderafdeling Diergeneeskunde wordt behandeld het onderwerp „Virus-
problemen". De agenda voor de vergadering van deze onderafdeling luidt:

9.00 uur Prof. Dr. ). D. Verunde (Oegstgeest): Het mechanisme en de praeventie
van de virusinfectie van de cel.

9.35 uur Dr. H. S. Frenkel (Amsterdam): Het kweken van mond- en klauwzeervirus
in vitro.

10.10 uur Dr. H. Kunst (Utrecht): Het aantonen van virus na het kweken in het kip-
penei.

11.15 ^uur A. Clarenburg (Utrecht): De serologische differentiëring in de Salmo-
nellagroep.

Joan J. M. Kirch, voorzitter. J. N. Koning, ondervoorzitter. M. den Hartog.
W. Parree, secretaris.

Men wordt lid van het congres door — onder vermelding van naam, kwaliteit en
volledig adres — de contributie op de postrekening der Vereniging ,,Het Nederlands
Natuur- en Geneeskundig Congres" te storten of te doen overschrijven (36711 Amsterdam
Zuid, Sint Willibrordusstraat 69 II).

Congreskaart en programma wordt daarna uitgereikt op het Congresbureau te Eind-
hoven. Ook nieuwe leden worden tijdens het Congres daar aangenomen tegen storting
der contributie.

Gewone leden betalen tot wederopzegging en gedurende ten minste twee achter-
eenvolgende jaren vier gulden per jaar; zij ontvangen een exemplaar der Handelingen.
Tegen storting van vijf gulden kunnen ook belangstellenden alle vergaderingen van dit
congres bijwonen; desgewenst kan men dan tegen betaling van nog vier gulden een
exemplaar der Handelingen ontvangen. Studerenden aan een Nederlandse Universiteit
of Hogeschool kunnen zich op vertoon van hun inschrijvingsbiljet voor de cursus 1950
1951 aan het congresbureau als Tijdelijk Lid laten inschrijven tegen betaling van éénmaal
drie gulden. Ook zij kunnen tegen betaling van nog vier gulden een exemplaar van de
Handelingen ontvangen.

De leden van het bureau zullen herkenbaar zijn aan een onderscheidingsteken in de
Eindhovense kleuren, rood-wit.

Vermelding verdient nog dat 1\'rof. Dr. C. Romijn in de vergadering van de 3e afdeling
te 9.00 uur de algemene inleiding zal houden en dan te 11.15 uur een voordracht,
over: Vervoer van de ademhalingsgassen door het bloed. (Woensdag)

Prof. C. F. van Oven spreekt in de vergadering van de onderafdeling voor Sociale
Hygiëne te 11.50 uur over: Betekenis van diergeneeskundige maatregelen bij de
melkvoorziening. (Donderdag)

Prof. Dr. J. A. Beyers spreekt in de vergadering van de 3e afdeling te 11.15 uur
over: Bovine tuberculose. (Donderdag)

De buitengewone leden van de D.S.K.. die hun jaarlijkse bijdrage voor 1951 nog
niet hebben voldaan, worden nogmaals verzocht deze bijdrage te willen storten op
Giro no. 271994, ten name van de fiskus van de D.S.K. te Utrecht.
De jaarlijkse bijdrage is minimaal ƒ 2.50.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd
door collega E. Toussaint Raven, Brigittenstraat 4, te Utrecht

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

G. Boneschanscher te Utrecht, is verhuisd naar Kruiningen, voorlopig adres Zand-
weg 2, tel. 35 S, assistent bij W. J. L. de Groof. (pag. 63)

Dr C. P. A. Dieben te Mogi-Mirim, diens postadres Caixa Postal 599 moet worden
gewijzigd in Caixa Postal 528/538. (p^ag. 67)

G. H. P. J. Gouda Quint te Doorwerth, is verhuisd naar Renkum, Utrechtsestraat-
weg 128; tel. K. 8373—432; gr. 453326; P. (pag. 71)

L. Hankes te Utrecht, het telefoonnummer van het bureau moet veranderd worden
in K. 3400—21160. (P^ag- 73)

Dr F. J. Munnik te Bilthoven, diens huisadres Beethovenlaan 7 moet worden ge-
wijzigd in Rubenslaan 50. (pag. 851

Dr J. G. Schoon te Heerlen, diens telefoonnummer 3710 moet worden gewijzigd in
4743- (P^ag- 9\')

Dr D. W. Zuydam te Hoofddorp, diens telefoonnummer K. 2540—420 moet worden
gewijzigd in K. 2540—6420. (pag. 101)

Op Vrijdag 2 Maart 1951 is geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen E.
Toussaint Raven, Brigittenstraat. Utrecht.

In het artikel ,,Kalveropfok met gehydreerde soya-olie" door Dr. Th. J. de Man,
in het 1 Maart nummer moet op blz. 177, midden, „ca 650 g". vervangen worden
door „ca 1250 g".

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

Financiering van de over-
name van praclijken voor
medici, tandartsen en
dierenartsen door ons

Deelnemingen elk kwartaal verkrijgbaar
Deelnemerskapitaal circa f 2 600 000.-
Rendement sedert de oprichting gemiddeld 4 a 4 \'/₂%

Aanmeldingen en inlichtingen bij beheerster:
N.V. Hollandsche Belegging en Beheer Maatschappij
Keizersgracht 706, Amsterdam - Tel. 35634-35173-33454-36592

Collega Leo Paulus Maria Pierson werd geboren te Tilburg op
14 Januari 1895 en overleed op -zijn zes en vijftigste verjaardag te Beek (L.).

Na de lagere school en de H.B.S. in zijn geboorteplaats te hebben
beëindigd, werd hij in de eerste wereldoorlog (1914) opgeroepen voor de
militaire dienst. Hij volgde de opleiding voor Reserveofficieren en arri-
veerde in de winter 1916 te Utrecht om het onderwijs aan de toenmalige
Rijksveeartsenijschool te volgen. Op 24 Juni 1925 behaalde hij het diploma
van veearts en vestigde zich in Tilburg, waar hij intrek nam in zijn ouder-
lijke woning. In het jaar 1939 ontving hij op zijn verzoek eervol ontslag
en hij verliet het leger in de rang van kapitein. Eind Mei 1927 verhuisde
hij naar Beek in Limburg om daar zijn praktijk voort te zetten. Toen in
1934 aldaar de functie van keuringsveearts-hoofd van dienst vrijkwam,
verwisselde hij de praktijk met deze vol-ambtelijke functie. In het jaar 1948
werden de keuringsdiensten van Beek en Meerssen samengevoegd tot een
grote ambtelijke dienst en was het weer collega Pierson, die werd belast
met de leiding van deze dienst.

In de studentenwereld was hij een graag geziene vriend met een boeiende
verteltrant. Later werd hij bij herhaling gekozen tot secretaris van de afd.
Limburg onzer Mij. Hij stond ongevraagd voor iedereen steeds klaar.
Hoe zeer hij gezien was in zijn omgeving bleek duidelijk bij de begrafenis.
Ondanks het bar slechte weer, waren schier alle Limburgse collegae
aanwezig om hem de laatste eer te bewijzen. Het volledige gemeente-
bestuur van Beek en de meeste burgemeesters der kringgemeenten be-
geleidden hem naar zijn rustplaats; vele artsen, gemeenteambtenaren,
vrienden en mensen uit alle standen der gemeente Beek toonden hun
belangstelling. Aan de geopende groeve werd eerst het woord gevoerd

door burgemeester Minkenberg. Hij noemde het plotselinge verscheiden
van deze nobele figuur een felle slag. Hij beschreef de overledene als een
uiterst plichtsgetrouw en secuur ambtenaar, waaraan de vleeskeuringsdienst
Beek-Meerssen zeer veel te danken heeft. ,,Dr. Pierson was groot als mens,
gaaf als gelovige en een oprechte steun als echtgenoot en vader."

Namens het keuringspersoneel sprak de hulpkeurmeester van Zoggel ;
ook hij schilderde de heer Pierson als een bekwaam, eenvoudig en hoog-
staand mens en humaan chef. Ondergetekende sprak woorden van dank
voor de hartelijke en oprechte vriendschap, steeds van Pierson ondervonden.
Hij bewonderde hem vooral in zijn familieverhouding, waar hij naast
echtgenoot en vader ook nog het pleegvaderschap op zich had genomen.
Collega A. Hendrickx, voorzitter van de afd. Limburg, bracht de gevoelens
der collegae tot uitdrukking en wees op de grote accuratesse, welke de
overledene aan de dag legde bij de vervulling van het secretariaat onzer
afdeling.

Namens mevrouw Pierson dankte haar broer Ir. A. Bf.rgstein voor de
grote en hartelijke belangstelling en vroeg de overledene te blijven ge-
denken.

Persoonlijk wil ik hem van deze plaats nogmaals danken voor zijn zeer
trouwe vriendschap en eindigen met de beginwoorden van zijn bidprentje:
„Onze Vader, die in de Hemel zijt, Uw wil geschiede."

Uit de laboratoria van het Instituut voor Infectieziekten van de Rijks-
Universiteit te Utrecht en van den Gezondheidsdienst voor Postduiven.
(Directeur Prof. Dr. J. JANSEN).

Voor het practicum van heden heb ik voor U ter bestudeering opgesteld
2 culturen afkomstig uit duiven, benevens de cadavers van 2 duiven en
2 caviae, die na injectie met deze culturen zijn gestorven.

Zooals U bekend is functioneert sinds begin 1949 de Gezondheidsdienst
voor Postduiven, welke van het Instituut voor Infectieziekten in een eigen
semipermanent gebouw gastvrijheid geniet. Collega H. A. v. d. Berg
ontving daar voor eenige tijd de volgende gevallen in onderzoek.

Op 1/3 \'50 werd ontvangen een cadaver van een postduif eig. X te D.
(Gld). Volgens de anamnese waren in de laatste maanden herhaaldelijk
gevallen van ziekte onder de duiven waargenomen, terwijl er reeds enkele
waren gestorven. Bij sectie bleek het cadaver in matige voedingstoestand
te verkeeren. In de keel werden veel trichomonaden gevonden. Lever en
milt bleken geheel doorzaaid te zijn met grijs-witte haardjes. Uit hart,
lever, milt en nier werden culturen geisoleerd van het Gram-negatieve
staafje, waarvan ik U de eigenschappen straks zal demonstreeren.

Op 20/5 \'50 werd ontvangen een cadaver van een duif eig. Y te B.
(Utr.), verdacht van vergiftiging. Het cadaver verkeerde in matige voe-
dingstoestand. In de keel werden geen Trichomonaden aangetoond.
De hartspier was gedegenereerd; er was een begin van pericarditis, met
veel vocht in het pericard. Lever en milt waren gezwollen en doorzaaid
met grijsgele haardjes ter grootte van een speldeknop. De nieren waren
bont en gezwollen. De faeces waren groen en slijmig van consistentie;
zij bevatten enkele coccidiencvsten. Ook uit dit dier werd een Gram-
negatief staafje geisoleerd.

De cultuur uit de milt van beide dieren ziet U hier opgesteld, terwijl
U daarvan straks zelf praeparaten zult maken. U zult dan zien, dat het
beide Gram-negatieve onbewegelijke staafjes zijn ongeveer zoo groot als
Escherichia coli. De kleurlooze groei op agar is aanmerkelijk fijner dan van
genoemd organisme, maar zwaarder dan van b.v. Salmonella pullorum.
Op de KAUFFMANNplaat is slechts een geringe kleurlooze groei waar te
nemen. In de bouillon is een matige troebeling met neiging tot vlokvor-
ming, terwijl er na enkele dagen ook een vlies aan de oppervlakte wordt
gevonden. Er is een fijne groei op gelatine, er vindt geen vervloeiing plaats.
In de ^Hottinger bouillon met glucose is zuur doch geen gas gevormd,

De letters L, U, B en H geven aan, dat deze eigenschappen niet zijn ontleend aan
Bergey\'s Manual, maar aan Lesbouyries (1934), Urbain en Nouvel (1937), Beau-
dette (1940) en Hadley c.s. (1918).

De cijfers bij de vergistingen geven het aantal dagen weer: ² is dus zuurvorming
na 1 dagen.

de lactose en saccharose zijn niet omgezet. Op Simmons substraat (glucose,
arabinose, rhamnose, dulcitol, natriumcitraat) is in het geheel geen groei.
De methylroodreactie met het medium van Clark en Lubs is positief.
Neutraalrood glucose agar wordt niet verkleurd. In de voedingsbodem
van Gersbach is geen indol gevormd. In de kaliumnitraatbouillon is
reductie tot nitriet aan te toonen. In de loodacetaat agar is geringe zwart-
kleuring door H₂S vorming.

Al deze eigenschappen hebben de beide stammen volkomen gemeen.
De duiven, die intraveneus met cultuur zijn besmet, zijn beide binnen 24
uur gestorven; behoudens geringe septische verschijnselen zijn aan deze
cadavers geen afwijkingen te zien.

De caviae daarentegen, die 6 dagen voor den dood intraperitoneaal
besmet werden, hebben behalve een fibrineuze peritonitis talrijke kleine
haardjes in lever en milt, die macroscopisch doen denken aan tuberkels.
Ongetwijfeld zullen wij uit deze cadavers de bacillen weer kunnen kweeken
evenals ons dit uit eerdere secties is gelukt.

Op grond van de U getoonde eigenschappen en van de pathogeniteit
voor de cavia kunnen wij het vermoeden uitspreken, dat wij hier te maken
hebben met Pasteurella pseudotuberculosis. Naar aanleiding hiervan
zijn van deze beide stammen en van een cultuur, die uit een haas met
pseudotuberculose is geïsoleerd, zeer uitvoerige bonte rijen aangelegd,
(tabel). Deze blijken volledig overeen te stemmen. Zij komen ook overeen
met de eigenschappen, zooals die beschreven staan in Bergey\'s Manual,
die hier zijn aangevuld met gegevens uit beschrijvingen van Lesbouyries,
van Urbain en No>uvel en van Beaudette. Alleen bewegelijkheid is bij
de duivenstammeni nooit aan te toonen geweest, in tegenstelling met de
stam „Haas", die ^althans bij kamertemperatuur gegroeid goed bewegelijk
is. Voor Pasteurella pseudotuberculosis dient deze onderzocht te worden bij
culturen, die zijn gegroeid tussen 18⁰ en 26°C. Het is echter bekend, dat
er ook slecht bewegelijke stammen bestaan (Weitzenberg 1935). Wij
hebben hier dan ook de diagnose „infectie met Pasteurella pseudotuberculosis"
gesteld. Dat dit geen alledaagsche bevinding is blijkt , daar in anderhalf
jaar tijds met een totaal van ruim 4000 inzendingen slechts deze beide
gevallen werden waargenomen.

Ook in de literatuur zijn slechts weinig mededeelingen te vinden.
Doi.fen (1916) beschrijft een geval van sterfte waarbij 2 dieren ter sectie
kwamen. Bij sectie werden talrijke grijs-grauwe haardjes in lever, milt
en longen waargenomen.

Pallaske (1933) verrichtte een sectie op een duif uit een hok waar
sterfte voorkwam. In het geval van Lesbouyries (1934) waren van de 30
dieren er ro gestorven. De dieren waren lusteloos en hadden gele diarrhee.
Verder werden o.a. te roode slijmvliezen en kreupelheid waargenomen.
Ook hij deed 2 secties, bij beide werden kleine haardjes in het duodenum
gezien; slechts in één geval ook in milt en lever. Hij vermeldt tevens, dat
Salvarès een geval zou hebben waargenomen.

In Nederland is deze ziekte ook reeds eerder geconstateerd ; Reeser
(1945) vermeldt ze in het Jaarverslag van de Rijks .Serum Inrichting over
1944, doch geeft geen bijzonderheden.

Christensen (1927) heeft de ziekte waargenomen bij een exotische duif
(„Fruchttaube", waarschijnlijk geslacht Ptilinopinae).

Geurden (1946) bespreekt de ziekte in zijn boekje over „Plagen op het
duivenhok" als gewoonlijk tot enkele duiven beperkt blijvende. De gegevens,
die wij in de literatuur (Dolfen, Pallaske, Lesbouyries) aantreffen en
bij geval I waarnamen, zijn met deze uitspraak niet in overeenstemming.
Hij vermeldt geen eigen gevallen die deze opmerking verklaren.

Voor gegevens van deze infectie bij andere vogels verwijs ik U naar de
handboeken en naar het uitvoerig overzicht van Beaudette (1940).

woordig (Bergey\'s Manual 6 th. ed.) deel uit van het Genus Pasteurella,
dat behoort tot de Pasteurelleae en als zoodanig deel uitmaakt van de Familie
Parvobacteriaceae. Deze plaatsing is afkomstig van Topley en Wilson;
in eerdere drukken van Bergey\'s Manual (tot en met de 4e druk) vinden
wij deze verwekker van pseudotuberculose bij konijn en cavia geplaatst
in het Genus Corynebacterium, dat toen nog deel uitmaakte van de Myco-
bacteriaceae. Hoewel hierbij uitdrukkelijk werd aangegeven, dat het Gram-
negatief was, is deze rangschikking misschien indirect oorzaak, dat men het
in bepaalde leerboeken als Gram-positief vindt aangegeven.

Wij hebben zooeven, gebruik makende van onze kennis der pathogene
microorganismen op grond van het vermoeden, dat de gevonden bacterien
Pasteurella pseudotuberculosis zouden zijn, de eigenschappen van deze bacil
daarop gecontroleerd en zijn zoo tot onze diagnose gekomen. Misschien
zou het ons anders vergaan zijn als wij met Bergey\'s Manual blind aan
het determineeren waren gegaan.

In dit werk worden 4 families beschreven, waarin Gramnegatieve staafjes
voorkomen. Van deze komen voornamelijk in aanmerking de Families
Enterobacteriaceae en Parvobacteriaceae. De eigenschappen van deze
families heb ik hier in tabelvorm voor U naast elkaar gegroepeerd.

Enterobacteriaceae
Gram negatieve rech-
te staafjes, bewege-
lijk met peritriche
flagellen of onbewe-
gelijk

vormen zuur of zuur
en gas uit glucose;
uit nitraten worden
nitrieten gevormd
(uitzonderingen al-
leen bij Erwinea).

vele zijn parasieten
van dieren en plan-
ten of rotting ver-
oorzakende sapro-
phyten.

Parvobacteriaceae
kleine Gram negatie-
ve bewegelijke of on-
bewegelijke staafjes

sommige groeien op
gewone media, de
meesten hebben be-
hoefte aan media,
die lichaamsvochten
of groeibevorderende
substanties bevatten
of groeien daar beter
op.

gewoonlijk wordt ge-
latine niet vervloeid,
er wordt geen gas
uit koolhydraten ge-
vormd.

sommige dringen le-
vende weefsels bin-
nen; dringen soms
binnen door intacte
huid en slijmvliezen
Parasitair tot patho-
geen voor warmbloe-
dige dieren inclusief
den mensch.

U ziet, dat de kans groot is, dat U in plaats van de Parvobacteriaceae
de Enterobacteriaceae zoudt kiezen. Immers er is een goede groei op kunst-
matige voedingsbodems, althans niet slechter dan van Salmonella pullorum,
die in de Enterobacteriaceae thuishoort. Nitraat wordt gereduceerd en het
staafje is niet opvallend klein. Wat dit laatste betreft geef ik U hier een
overzicht van afmetingen van diverse bacterien, zooals deze in Bergey
staan aangegeven.

Gesteld, dat U deze weg had ingeslagen, dan had U op grond van het
niet omzetten van lactose en van ureum gemeend te moeten zoeken in
de Tribus der Samonelleae, welke 2 Genera omvat Salmonella en Shigella.
Salmonella vormt als regel zuur en gas uit glucose, Shigella alleen zuur.
Wij kiezen dus het Genus Shigella. Weliswaar bestaat dit meerendeels uit
verwekkers van dysenterie bij den mensch, maar het bevat tevens 3 ver-
wekkers van dierziekten. Dit zijn Shigella equirulis (synoniem: Bacterium
pyosepticus ec/ui De Blieck en Van Heelsbf.rgen) Shigella septicemiae, ver-
wekker van een ziekte bij ganzen, en Shigella pfaffii, die in 1905 door Pfaff
uit een kanarievogel is geïsoleerd en door Hadley c.s. in 1918 nader be-
schreven. De volledige eigenschappen van deze bacil vindt U aangegeven
op de Tabel.

Op grond van vergisting van mannitol en xylose, maar niet van lactose
en dulcitol komen wij nu al determineerende bij Shigella pfaffii.

Zoals U ziet komen onze stammen hiermede in vele opzichten overeen,
alleen wijken zij af in ontbreken van dextrinevergisting, in H₂S vorming
en in het vormen van nitriet, terwijl zij met Shigella pfaffi de onbewegelijk-
heid gemeen hebben.

Tevens vraag ik Uw aandacht voor de groote overeenstemming van
Shigella pfaffii met Pasteurella pseudotuberculosis. Reeds Haupt (1934) heeft
op de verwantschap zoo niet identiteit van deze beide microorganismen
gewezen en destijds bepleit de pseudotuberculose bacil bij Shigella onder
te brengen. Mijns inziens is de plaats, die deze sindsdien bij Pasteurella
verkregen heeft minstens zoo goed.

Eerder zou zijn te overwegen Shigella pfaffii, indien men deze als afzon-
derlijke species wil blijven beschouwen, eveneens naar Pasteurella over
te brengen. Een reden te meer zou hiervoor zijn, dat de negatieve nitriet-

reactie behoudens bij Erwinea in de geheele familie Enterobacteriaceae per
definitie niet is toegestaan.

Mede gezien deze nabeschouwing meen ik dan ook als conclusie te
moeten handhaven, dat de ziekteverwekker bij duiven, waarvan ik U
heden iets heb vertoond, Pasteurella pseudotuberculosis is.

Er worden 2 stammen van Pasteurella pseudotuberculosis beschreven, die
afkomstig zijn van 2 gevallen van deze ziekten onder duiven. Op theore-
tische gronden wordt nogmaals de enge verwantschap zoo niet identiteit
van Pasteurella pseudotuberculosis en Shigella pfafjii bepleit.

Breed R.S., Murray E. G. D. en Parker Hitchens A. Bergey\'s Manual of Determina-
tive Bacteriology, 6th Ed. Baltimore, 1948.

Hadi.ey, P., Elkins, M. N. en Caldwell, P. M., Rhode Isl. Agric. Exp. Sta. Bul.,
174, i, (1918).

Reeser, H. E. Verslagen v. d. Werkzaamheden v. d. Rijks Serum Inrichting over 1944.
\'s-Gravenhagc 1945.

De techniek van de plaatagglutinatie in dienst van het pullorumonder-
zoek in de praktijk levert ondanks reeds aangebrachte verbeteringen nog
af en toe moeilijkheden op, welke met de deugdelijkheid van het antigeen
niets te maken hebben. Sommige practici klagen soms nog over het optre-

den van reacties, welke zij als non-specifiek beschouwen en het is ons
opgevallen, dat het in de regel dezelfden zijn die zulke klachten naar voren
brengen. Het vermoeden rees daarbij, dat waar deze vorm van bloedonder-
zoek steeds haastig geschiedt, als gevolg van het dikwijls grote aantal
kippen dat onderzocht moet worden, de gewenste verhouding tussen
antigeen en bloedhoeveelheid verwaarloosd wordt waardoor miswijzigen
optreden. Herhaalde ervaringen in dit opzicht leverden de zekerheid, dat
dit vermoeden op juistheid berust. Het bleek ons dat reacties, welke in de
praktijk schijnbaar positief verliepen, korte tijd erna (in één geval zelfs
niet langer dan een uur later) aan de Rijksseruminrichting bij dezelfde
kippen en met het in de praktijk gebruikte antigeen herhaald, negatief
resultaat hadden, terwijl door het mengen van een opzettelijk te groot
genomen hoeveelheid bloed de reacties weer duidelijk positief werden.
De verklaring hiervan ligt voor de hand. Men kent zoowel bij de agglu-
tinatie van Brucella als van pullorum het voorkomen van z.g. normaal-
agglutininen, welke van de specifieke te onderkennen zijn, doordat de
eerste slechts in lage serumverdunningen gevonden worden. Van een ver-
dunning i : 50 en h oger af berusten positieve reacties bij het abortusonder-
zoek op het voorkomen van specifieke agglutininen. Bij pulluromaggluti-
natie in de buisjes rekent men voor kippen als positief iedere graad van
agglutinatie in serumverdunningen 1 : 50 en hoger, bij kalkoenen 1 : 25.
Zou men voor het pullorumonderzoek bij de plaatmethode evenals bij
abortus Bang ook een reeks afnemende serumhoeveelheden mengen met
eenzelfde hoeveelheid antigeen, dan zou men bij sommige kippen kunnen
waarnemen dat in een serumverdunning overeenkomende met bijv.
i : 25 in de buisjes een reactie optreedt welke niet meer in die van 1 : 50
gevonden wordt. Doordat men echter op de plaat bij het pullorumonder-
zoek slechts één enkele verhouding bloed-antigeen heeft, bezit men geen
absolute maatstaf de juiste proporties tussen beide elementen getroffen
te hebben, zoodat het mogelijk is, door te veel bloed te nemen een zoodanige
hoeveelheid agglutininen met het antigeen te mengen, dat er een uitvlok-
king tot stand komt. Laat ons aannemen dat voor een goede uitvlokking
van het antigeen in positieve gevallen een verhouding bloed-antigeen nodig
is welke die van 1 : 2 niet te boven gaat, dat dus het bloed niet meer dan
de helft van de hoeveelheid antigeen bedraagt en dat dan in die druppel
bloed aanwezig zijn X agglutinineneenheden. Nu komen er gevallen voor
van normaal-agglutininen, eventueel nonspecifieke agglutininen, waarbij
in een druppel bloed bijv. 1/2 X eenheden aanwezig zijn, welke dan nog
geen uitvlokking veroorzaken. Doch neemt men te veel bloed, overdreven
genomen de dubbele hoeveelheid, dan is daardoor het vereiste aantal
agglutininen eenheden in het proces betrokken om wel degelijk uitvlokking
te veroorzaken terwijl men toch niet met een positief geval te doen heeft.
Neemt men nu te veel bloed doch niet tweemaal te veel, dan zouden er
agglutininen-eenheden kunnen worden bereikt gelijk aan bijv. 3/4 X.
Deze benaderen nu de nodige concentratie om uitvlokking te doen optreden.
Wel is waar zijn deze niet in staat om de reactie in optima forma binnen
i minuut te voorschijn te roepen, doch wel om een beginnende agglutinatie
of wat men noemt een onduidelijke of verdachte reactie te veroorzaken,
welke er langer over doet om tot stand te komen en zelfs pas na 2 minuten.
Zulke reacties kunnen de diagnostiek zeer bemoeilijken, waarbij komt,
dat als er een spoor van reactie optreedt men geneigd is deze te vervolgen

om te zien hoe die zich ontwikkelt. Hierbij voert men dan nog een andere
factor voor miswijzingen in nl. op de warme plaat gaat de vloeistof indam-
pen wat tot uiting komt in de opdrogende rand ervan. Hierdoor stijgt
dus de concentratie der agglutininen en zo komt na 2 tot 5 min. een uit-
vlokking tot stand, die zoo evident kan zijn, dat deze de practicus in ver-
legenheid kan brengen en hij het vertrouwen in de reactie en dus in het
antigeen verliest. De juistheid van bovenstaande verklaring kan men zeer
goed toetsen aan de plaatmethode voor het abortusonderzoek. Een serum
kan bijv. in verdunning 1 : 25 een uitvlokking geven en in die van 1 : 50
niet. Door de reactie te lang te vervolgen gaat de vloeistof indikken en men
kan dan in de lagere verdunningen soms duidelijke agglutinaties forceeren,
welke gecontroleerd in de buisjes volkomen afwezig zijn. Het ligt daarom
ook voor de hand de beslissing bij het pullorumonderzoek niet later te
stellen dan 1 minuut voor positieve en 2 minuten voor dubieuze gevallen.

Het staat vast dat sommige practici de neiging hebben te veel bloed
te nemen voor de plaatmethode bij pullorumonderzoek en daardoor bij
een aantal kippen, welke normale of wel non-specifieke agglutininen
bezitten, schijnreacties forceeren, die in de buisjes niet tot uiting komen.
Het zullen daarom ook steeds dezelfde practici zijn, die klagen over het
antigeen omdat zij zich een eigen techniek hebben aangewend, welke tot
schijnreacties voorbeschikt. Het is daarom dat tegenwoordig op de flesjes
van het pullorumantigeen der Rijksseruminrichting staat aangegeven
de verhouding bloed-antigeen als 1 13 te nemen, omdat is gebleken, dat
positieve reacties hierbij even goed tot uiting komen en waarbij het boven-
staande euvel wordt voorkomen.

In Amerika, Oostenrijk en Zweden heeft men een instrument in gebruik
genomen, dat de moeite waard is ook bij ons algemene bekendheid te
krijgen en hetwelk in bijgaande afbeelding is weergegeven. Twee stukjes
roestvrije pianosnaren, waarvan het ene wat dikker is dan het andere,
zijn in een metalen houder geklemd. Het dikke stuk is aan het einde afge-
plat en speervormig scherp gemaakt. Het andere langere stuk is omgebogen
en eindigt in een oogje waarvan de diameter geijkt is. Als men hiermee
een druppel vloeistof of wel bloed afstrijkt is het volumen hiervan 0.025 ^cx<Met het scherpe stuk prikt men de kam aan en neemt van het uitlopende
bloed met het oogje een constante hoeveelheid af en mengt dit met 0.05 c.c.
antigeen, dat met een geijkte druppelteller in de stop van het flesje beves-
tigd, op de plaat wordt gebracht. Hierdoor wordt de verhouding bloed-
antigeen niet groter dan 1 : 2. Het voordeel is, dat met zorg toegepast,
een snelle wijze van techniek mogelijk is, waarvan de uitvoering volgens
een uniform principe plaats vindt. In Zweden, waar men het antigeen
volgens het voorschrift van de Rijksseruminrichting bereidt, is in de laatste
2 campagnes van pullorum onderzoek geen enkele klacht over non-speci-
fieke of onbetrouwbare reacties tot uiting gebracht. Steunende op deze
gunstige ervaring lijkt het ons alleszins gemotiveerd ook in ons land deze
techniek in te voeren.

In de praktijk van het bloedonderzoek op pullorum bij kippen treft
men af en toe schijnreacties aan als gevolg van een te grote hoeveelheid
bloed, dat met het antigeen op de plaat wordt gemengd, waardoor de

Links : instrument om bloed af te nemen voor pullorumonderzoek. Het draadoogje
is voor een begrijpelijker weergave 90° gedraaid voorgesteld en staat
feitelijk loodrecht op het vlak van tekening.

verhouding bloed-antigeen d.w.z. waarbij het bloed niet meer dan de
helft van het antigeen mag zijn, wordt verbroken. De Rijksseruminrichting
adviseert daarom veiligheidshalve deze verhouding i : 3 te nemen.

In Amerika, Oostenrijk en Zweden heeft men voor datzelfde doel een
instrument samengesteld bestaande uit 2 stukjes roestvrije pianosnaren
van verschillende dikte, welke in een metalen houder zijn vastgeklemd.
Het dikste stuk is aan het einde afgeplat en speervormig toegespitst. Het
andere wordt boogvormig omgebogen en eindigt in een oogje, waarvan
de doorsnede geijkt is, zodat een druppel vloeistof of bloed een constant
volumen heeft van 0.025 ^c-^c- h^et scherpe deel wordt de kam aange-
prikt en van het uitlopende bloed met het oogje een hoeveelheid gemengd
met 0.05 c.c. antigeen, dat met een geijkte druppelteller aan de stop van
het flesje bevestigd op de plaat wordt gebracht.

Hierdoor wordt de verhouding bloed-antigeen constant gehouden en
overschrijdt niet die van 1 : 2. Schijnreacties en non-specifieke reacties
zijn in Zweden bij gebruik van dit instrument dan ook niet meer waar-
genomen.

Gedurende het afgelopen jaar zijn een aantal explosies van salmonellosen
voorgekomen, veroorzaakt door gebruik van producten van thuis geslachte,
althans thuis verwerkte varkens. Daarbij deed zich de niet steeds op-
losbare vraag voor of een menselijke bacteriedrager de besmettting tot
stand had gebracht, dan wel of het varken kiemdrager was geweest.
Einde 1949 werden in een gezin te Delfzijl gevallen van salmonella newport
infectie vastgesteld, waarbij het vermoeden rees, dat gebruik van slacht-
producten van een varken de oorzaak vormde. Enige maanden latei-
tekende zich de mogelijkheid dat het varken de infectiebron was, duidelijker
af bij een explosie ontstaan door S. oregon in Schoonoord ¹). In Maart
veroorzaakte in Achterberg e.o. gebruik van hoofdkaas en rauwe, verse
worst, afkomstig van een thuis geslacht varken, een aantal gevallen van
de typheuze vorm van paratyphus, verwekt door S. paratyphi B (schott-
mülleri), phaagtype 3a, waarbij op epidemiologische gronden waarschijnlijk
gemaakt kon worden, dat het varken tijdens het leven deze kiemen bij zich
droeg ²). Met deze bevindingen stemmen die van Huisman ⁸) overeen.

1 \') J. A. de Nooy, H. H. Vink en J. K. Pameijer, Nederlands Tijdschrift voor Genees-
kunde, 7 October 1950, blz. 2894.

Van de 1015 uit Nederland afkomstige varkens die hij onderzocht, werden
bij 40 samonellae aangetroffen in mesenteriale klieren, lever of darm-
kanaal. In October 1950 deed zich een nu te beschrijven explosie voor van
paratyphus, gastro enteritische vorm, waarbij geen onzekerheid over de
besmettingsbron bleef bestaan, omdat kon worden aangetoond, dat de
verwekker van de ziekte bij het varken tijdens het leven aanwezig was
geweest.

In het N.O. van het landelijk gedeelte van de gemeente Wageningen
staat, tamelijk afgezonderd, het huis van een landbouwer Z., die tevens
enige koeien en varkens houdt. Een in Januari 1950 geboren varken, dat
door de landbouwer voor eigen gebruik werd bestemd en van 10 Juli af
van de andere afgezonderd bleef, was voorspoedig gegroeid en woog vóór
het slachten 222 kg. Te voren waren nooit ziekteverschijnselen, met name
geen diarrhee bemerkt, toen het varken op 15 October niet wilde eten
en een koude rug had. De die avond ontboden dierenarts stelde koorts
vast en spoot vlekziekteserum in. De volgende middag was de temperatuur
normaal en de eetlust hersteld. Op het slachthuis te Wageningen werd het
varken 18 October geslacht en voor de consumptie goedgekeurd. In twee
gedeelten werd het met het hart, de lever en de darmen naar de eigenaar
vervoerd. Naar het oordeel van de slager waren de darmen dun en teer,
grote stukken waren onbruikbaar voor het vervaardigen van worst. Bij
het afhalen van het vet scheurden de darmen op drie plaatsen in, terwijl
zij nog met inhoud gevuld waren. 19 October werd met de bewerking
begonnen en wel door de vrouw des huizes, een inwonende dochter en een
gehuwde dochter A. Z. uit Bennekom. Vooraf werd door de slager het
varken uitgesneden. De grote stukken vlees werden gezouten en in vaten
opgeborgen in de kelder. De lever die in zoutoplossing had gestaan, werd
van 14 tot 17 uur gekookt. De kop werd diezelfde dag in een pot gedurende
4 a 5 uur gekookt, waarna de pot bovenaan in de kelder werd gezet. 20
October werd eerst de reuzel en het vet van omentum en mesenterium
gemalen. Daarna werd de hoofdkaasmassa opnieuw warm gemaakt,
de botten werden er met vork en vingers uit verwijderd, waarop de stukken
vlees van de gekookte kop fijn gemaakt werden in de molen die, na het
malen van het vet, niet gereinigd was. De nu fijne hoofdkaasmassa werd
gezouten, daarna geproefd door de dochter A. Z. en ten slotte in potjes
overgedaan. Vervolgens werd in repen gesneden vlees tot met gemalen
en daarvan werden met behulp van de molen worsten gemaakt.

Op 19 en 20 October werd door het gezin Z. soep gegeten waarvoor het
nat werd gebruikt waarin de lever was gekookt, de tweede dag bovendien
gebraden gehakt. 21 October ontvingen vijf getrouwde kinderen van Z.
uit Wageningen, Bennekom en Renkum ribbetjes, braadvlees, worst,
gehakt, spek en een van hen ook lever. Die dag werd des avonds een brood-
maaltijd aangericht waarbij de hoofdkaas en de lever werden aangeboden.
Hierbij werden drie andere kinderen uit Wageningen en Bennekom met
hun gezin en twee logé\'s uitgenodigd.

In de nacht van 21 op 22 October om half twee kreeg A. Z. hoofdpijn
en zij braakte. 22 October werden nog 17 kinderen en kleinkinderen van Z.
ziek, evenals hijzelf en zijn vrouw, later volgden er nog zes, van wie één,
een 3-jarig dochtertje van A. Z., waarschijnlijk door contact met haar
moeder besmet werd. Uit de faeces van 23 van de 24 patiënten werd S. para-

typhi B (schottmülleri) gekweekt (Dr J. A. de Nooy), behorende tot
phaagtype i (Dr R. T. Scholtens).

Van de 21 personen die van de slachtproducten hadden gebruikt en
niet ziek zijn geworden, hadden 15 alleen gebraden resp. gekookt vlees,
worst, gehakt, ribbetjes of spek gegeten en 6 bovendien lever. Van de
23 die ziek waren geworden, hadden 8 hoofdkaas en lever gehad, 1 hoofd-
kaas en vlees, 5 hoofdkaas, vlees en lever, 1 alleen hoofdkaas, 6 vlees
en lever en 2 alleen lever. Er is dus niemand ziek geworden van degenen
die alleen gebraden of gekookt vlees, worst, ribbetjes of spek gegeten
hadden, doch wel alle gebruikers van hoofdkaas en van degenen die lever
en geen hoofdkaas hadden gegeten een gedeelte.

Er werden 3 meisjes en 5 jongens beneden 15 jaar ziek, onder de ouderen
waren 8 vrouwen en 8 mannen. De tijd tussen het gebruik van de hoofdkaas
resp. lever en de eerste ziekteverschijnselen bedroeg bij 4 patiënten van
io—15 uur, bij 9 van 16—24 uur, bij 5 van 25—40 uur en bij 4 langer.
Bij één patiënt was, vanwege de aanvankelijk vage klachten, deze tijd
niet nauwkeurig te bepalen. 8 November waren allen hersteld en binnen
vier weken waren de overgrote meerderheid de excreta negatief. Eén
patiënt loosde na acht weken nog positieve faeces, doch uit diens excreta
van i Februari konden geen S. paratyphi B meer geïsoleerd worden.

Het onderzoek naar de oorsprong van deze besmetting werd uitgevoerd
in samenwerking met de geneeskundig- en de veeartsenijkundig inspecteur
voor Gelderland, Dr. W. P. J. A. Weebers en dierenarts A. J. van
Amerongen. Volgens verklaring van de ouders was in het gezin Z. nooit
een op typhus gelijkende ziekte voorgekomen. Op grond van de anamnese
was het wel zeer waarschijnlijk, dat de hoofdkaas en de gekookte lever
besmet waren. Aanvankelijk werd aan een infectie van humane oorsprong
gedacht, behandelingen waardoor een dergelijke besmetting tot stand zou
kunnen komen, hadden in ruime mate plaats gehad. Tegen infectie door
een bacteriedrager pleitte, dat de drie vrouwen die het varken hadden
verwerkt, allen ziek waren geworden. 24 October werden naar het Rijks
Instituut voor de Volksgezondheid gezonden: monsters vlees, hoofdkaas
en een stukje lever van circa twee cm dikte. 26 October werd de voorlopige
mededeling ontvangen, dat alle monsters salmonellae bevatten, nader
gedetermineerd als S. paratyphi B (Dr H. H. Vink).

Daar het gezin Z. slechts over pompwater beschikte, werd ook dit
door het R.I.V. op salmonellae onderzocht en wel met negatief resultaat.
Indachtig aan het boven aangehaalde voorval in Achterberg, werd getracht
een monster mest te krijgen van het geslachte varken. In zijn hok waren,
zonder voorafgegane reiniging, op 18 October dadelijk 5 varkens gebracht
van drie maand oud. Deze hadden de circa een voet dikke laag mest
omgewerkt en stonden met hun poten in de voerbak. Er werden drie porties
mest verzameld, ten eerste vers geloosde faeces van een der 5 varkens,
verder mest uit de onderste laag en ten slotte aan de voor-onderzijde van
het hok tussen twee planken naar buiten uitpuilende mest, nadat de
oppervlakkige ingedroogde laag was verwijderd. Van deze laatste mest
kon vrijwel met zekerheid worden aangenomen, dat ze van het geslachte
varken afkomstig was. Het onderzoek van de eerste 2 monsters gaf een
negatieve uitslag, doch uit de uitpuilende mest kon S. paratyphi B, phaag-
type 1, worden geïsoleerd (Dr H. H. Vink). Ook werden op 26 October
nog opgestuurd twee knieën van het varken. Nadat alle voorzorgsmaat-

regelen om secundaire infectie te voorkomen waren genomen, werd het
beenmerg onderzocht, ook daarin kon Dr Vink S. paratyphi B aantonen.
Door de positieve uitslag van het faeces- en beenmerg onderzoek, kwam vast
te staan, dat het varken tijdens het leven S. paratyphi B herbergde en
daarmede was de infectiebron duidelijk. Besmetting van de hoofdkaas-
massa na het koken was niet alleen mogelijk doordat deze was behandeld
door handen die ook het vlees gehanteerd hadden, maar ook was het vlees
uit de massa fijn gemaakt in de molen waarin te voren het, wellicht door
darminhoud verontreinigde, mesenteriale vet met lymphklieren waren
gemalen. De infectie van stukken van de gekookte lever moet waarschijnlijk
toegeschreven worden aan de omstandigheid, dat de vrouw des huizes op
21 October de lever heeft gesneden met hetzelfde mes, dat zij juist te voren
voor de hoofdkaas had gebruikt. De zoons van A. hadden, bij wijze van
proef, hoofdkaas aan de hond gegeven, volgens hun mededeling was de
hond daarna niet goed, want ,,hij keek zo raar uit zijn ogen". Op 26 October
werden de faeces van de hond bij het R.I.V. ter onderzoek aangeboden,
daaruit kon S. paratyphi B geïsoleerd worden. De hond werd voor observatie
opgenomen in de Kliniek voor kleine huisdieren (Prof. Dr G. H. B.
Teunissen). In de eerstvolgende weken werden in het R.I.V. 14 porties
faeces met negatief resultaat onderzocht, daarna loosde de hond eenmaal
faeces waaruit S. paratyphi werd gekweekt, daarna is hij nog ongeveer
zes weken in observatie gebleven, in welke periode de faeces herhaaldelijk
negatief werden bevonden.

Overwogen werd, dat t.z.t. consumptie van slachtproducten van de vijf
varkens die {2 dagen met pathogene kiemen besmette mest hadden gestaan
en hun voer daarmede geïnfecteerd hadden, uitbreken van paratyphus ten
gevolge zou kunnen hebben. Daarom werden ze in beslag genomen, gedood
en vernietigd in het Destructorbedrijf te Overschie, nadat organen waren
gezonden naar het R.I.V. Bij drie van deze 5 varkens werden in de mesen-
teriale lymphklieren, bij twee in de darminhoud en bij één in de milt
S. paratyphi B gevonden.

De vraag bleef, hoe het varken dat paratyphus onder de familie Z. had
veroorzaakt, besmet kon zijn. Het dier was gevoerd met havermeel en
roggemeel, gemengd met ondermelk. Van tijd tot tijd kreeg het varken
een lepel bloedpoeder. Van dit poeder was nog een rest aanwezig, deze werd
met negatieve uitslag op salmonellae onderzocht. Ook werd nagegaan of
er tekenen waren, dat het varken ratten had gegeten. De familie Z. had
de laatste maal een rattennest waargenomen in April 1950, daarna hadden
zij geen ratten meer bemerkt, hetgeen zij toeschreven aan de activiteit
van hun hond en kat. Toch was de omgeving ratten aanlokkend; in de vrij
staande varkensstal waren binnen een afstand van één meter van het varken
en zijn voerbak, een hoop aardappelen, zakken meel en daarnaast een
aantal weinig gebruikte voorwerpen die opgestapeld lagen.

24 persons contracted paratyphoid fever caused by S. paratyphi B (schottmülleri)
after consumption of slaughtering-products of a pore. Out of the manure in the piggery
and out of the marrow of the pore, the same germes have been isolated.

BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN IN NEDERLAND VOORGEKOMEN
GEDURENDE DE MAAND JANUARI 1951

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakjes
duiden het aantal eigenaren aan onder wier vee de ziekte werd geconstateerd.

Als gevolg van de moeilijkheden, welke zich bij de voorziening van zwavel-, koper-
en DDT-houdende middelen tot bestrijding van plantenziekten voordoen, heeft de
Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening tot nader order de uitvoer
van deze producten verboden. Het uitvoerverbod, dat eveneens voor technische DDT
geldt, is terstond van kracht en zelfs worden aanvragen voor vergunning tot uitvoer
van deze producten, die na 20 Februari 1951 zijn ingediend, niet meer in behandeling
genomen.

Het verbod heeft geen betrekking op de landen van de Belgisch-Luxemburgse Econo-
mische Unie.

Goedkeuring besluit van het bestuur van de Stichting Provinciale Gezond-
heidsdienst voor dieren in Zuid-Holland betreffende verwijdering van op
tuberculine positief reagerend rundvee van het eiland IJsselmonde.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening heeft goedgevonden:
goed te keuren het bij deze beschikking gevoegde besluit van het bestuur van de Stichting
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland van 19 December 1950,
betreffende verwijdering van op tuberculine positief reagerend rundvee van het eiland
IJsselmonde.

Het bestuur van de Stichting Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-
Holland;

Gelezen het schriftelijk verzoek dd. 1 December 1950 van het bestuur van de Plaat-
selijke vereniging tot bestrijding van de tuberculose en andere ziekten onder het rundvee
op het eiland IJsselmonde;

Overwegende, dat circa 83 % van de op het eiland IJsselmonde gevestigde vee-
houders, bezittend circa 83 % van de op het eiland IJsselmonde aanwezige runderen,

hebben verklaard het gewenst te achten en er ten volle mede in te stemmen, dat het
eiland IJsselmonde op korte termijn t.b.c.-vrij wordt gemaakt, dat circa 8 % van de
op het eiland IJsselmonde gevestigde veehouders, bezittend circa 6 % van de op het
eiland IJsselmonde aanwezige runderen, blanco hebben gestemd en dat dus slechts
circa 8 % van de veehouders, bezittend circa io % van de aanwezige runderen, zich
hiertegen hebben verklaard;

Overwegende, dat er diensvolgens gerechtvaardigde motieven aanwezig zijn om aan
het verzoek te voldoen;

Gelet op artikel 14 jo. artikel 24, sub/, der statuten en artikel 3, sub 3, onder b, van
het Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee;

A. Uiterlijk op 1 Mei 1951 moet alle op tuberculine positief reagerend rundvee
van het eiland IJsselmonde zijn weggevoerd.

B. Met ingang van genoemde datum gelden voor de aangeslotenen bij de Provinciale
Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland de navolgende bepalingen:

1. Het is de aangeshotenen verboden op het eiland IJsselmonde runderen te houden,
te hoeden of te weidein, welke op tuberculine positief reageren.

2. De aangeslotenein, die op het eiland IJsselmonde runderen houden, hoeden of
weiden, mogen de veestapel of veestapels, die zij houden, hoeden of weiden, alleen
aanvullen met runderen, die voorzien zijn van een geldige door of namens een Provinciale
Gezondheidsdienst vooir Dieren afgegeven verklaring ten bewijze, dat de runderen
afkomstig zijn van eein t.b.c.-vrij bedrijf.

3. Van aanvoer van onder 2 bedoelde runderen dient binnen 3 X 24 uur na aanvoer,
onder overlegging van de bijbehorende verklaringen, kennis te worden gegeven aan de
dierenarts, die de controle op de desbetreffende veestapel of veestapels uitoefent.

4. Aangevoerde runderen, waarbij blijkens de bijbehorende verklaringen de laatste
tuberculinatie langer dan 6 weken geleden heeft plaats gevonden, moeten aan een
hertuberculinatie worden onderworpen.

C. Ten behoeve van de speciale vetweiderijbedrijven op het eiland IJsselmonde,
waaronder worden verstaan bedrijven, ten aanzien waarvan ten genoegen van de Ge-
zondheidsdienst wordt aangetoond, dat daarop al sedert twee jaren gemiddeld 10 run-
deren per jaar worden vetgeweid, kan door de directeur van de Gezondheidsdienst,
telkens slechts voor de duur van een periode van 1 Mei t/m 30 April en slechts zo lang
door een besluit van het bestuur van de Gezondheidsdienst deze uitzonderingsmaatregel
niet is ingetrokken, ontheffing worden verleend van de onder B, sub 2, 3 en 4, genoemde
bepalingen, onder voorwaarde, dat de aangeslotene, die het vetweiderijbedrijf uitoefent,
zich tegenover de Gezondheidsdienst schriftelijk verbindt zich te houden aan de na-
volgende bepalingen:

1. Binnen 3 X 24 uur na de aanvoer van runderen op het bedrijf moet van deze
aanvoer kennis worden gegeven aan de Gezondheidsdienst onder inlevering van de
bij de aangevoerde runderen aanwezige verklaringen.

2. De op het bedrijf aangevoerde runderen, met uitzondering van de runderen,
waarbij, blijkens de bijbehorende witte verklaringen, de laatste tuberculinatie niet langer
dan 6 weken geleden heeft plaats gevonden, moeten binnen één week na aanvoer op
het eiland IJsselmonde worden getuberculineerd door of vanwege de dierenarts, die
de controle uitoefent op het desbetreffende bedrijf. De runderen, welke op tuberculine
positief reageren, moeten terstond van het eiland IJsselmonde worden verwijderd.

3. De onder bovengenoemde bepalingen te houden runderen mogen alleen worden
opgestald en/of geweid in nader in de schriftelijke verbintenis te omschrijven stallingen
en weiden.

4. Tussen i Mei en i Juli moeten alle in de onder 3 omschreven stallingen en weiden
aanwezige runderen door of vanwege de dierenarts, die de controle op het desbetreffende
bedrijf uitoefent, aan een tuberculinatie (koppelonderzoek) worden onderworpen en
moeten de runderen, welke dan op tuberculine positief reageren, ogenblikkelijk van het
eiland IJsselmonde worden verwijderd.

5. Bij de te verrichten tuberculinaties moet alle gevraagde hulp en medewerking
worden verleend.

6. Bij de verkoop van de volgens deze bepalingen te houden runderen kunnen na
een met gunstig resultaat uitgevoerde tuberculinatie slechts rode verklaringen worden
afgegeven.

7. Behoudens de toepasselijkheid van de statutaire tuchtmaatregelen kan bij nict-
naleving van vorenstaande voorwaarden van de schriftelijke verbintenis deze op staande-
voet, zonder rechterlijke tussenkomst, worden beëindigd.

D. Onder het eiland IJsselmonde wordt verstaan het gebied, begrensd door de
wateren Nieuwe Maas — Noord — Oude Maas en het verbindingsstuk tussen Oude
Maas en Noord (het z.g. Dordtse Diep).

I. In de beschikking van de Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel van
14 Juni 1922, tot uitvoering van artikel 22 der Veewet, Nederlandse Staatscourant no. 115.
zoals deze is gewijzigd bij de beschikkingen van 19 December 1922, Nederlandse Staats-
courant no. 247, en 5 September 1949, Nederlandse Staatscourant no. 173, wordt het bepaalde
onder ie. aldus gelezen:

De waarschuwingsborden en de kentekenen, bedoeld in artikel 20 der Veewet, bestaan
uit stroken papier ter lengte van 5 decimeters en ter breedte van 3 decimeters op duidelijke
wijze bedrukt met kapitale drukletters, overeenkomstig de bij deze beschikking behorende
modellen.

Dc kentekenen zijn blauw van kleur, bedrukt met zwarte letters. In geval van mond-
en klauwzeer mag voor de kentekenen ook wit papier, bedrukt met blauwe letters,
worden gebruikt.

De benodigde stroken papier zijn voor gemeentebesturen op aanvrage, waarbij
nauwkeurig de verlangde soort dient te worden aangeduid, kosteloos verkrijgbaar bij
de betrokken inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.

II. De bijlage bij de sub I bedoelde beschikking, waarin zijn opgenomen de modellen
der waarschuwingsborden en kentekenen, wordt aldus gewijzigd, dat onder de modellen
3, 4, 5 en 6 in plaats van „(blauw papier)" wordt gelezen: (blauw of wit papier).

III. Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant
en treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die harer afkondiging.

a. In het tweede lid van artikel 3 worden de woorden: ,,In de provincies Zuidholland
en Overijssel" vervangen door de woorden: „In de provincie Noordholland".

b. In het derde lid van artikel 3 wordt in plaats van „blijven" gelezen: „zijn".

c. In het eerste lid van artikel 4 worden de woorden: „uit, naar of binnen de pro-
vincies Zuidholland en Overijssel" vervangen door de woorden: „uit, naar of binnen
de provincie Noordholland".

II. Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt in werking met ingang van de dag 11a die harer afkondiging.

a. de beschikking van de Minister van Binnenlandse Zaken en Landbouw van 20 Juli
1931, Nederlandse Staatscourant 1931, no. 138, betreffende ontheffing van verbod van uitvoer
van verduurzaamd vlees, laatstelijk gewijzigd bij beschikking van de Minister van
Economische Zaken van 30 December 1937, Nederlandse Staatscourant 1937, no. 253;

b. de beschikking van de Minister van Economische Zaken van 30 September 1937,
Nederlandse Staatscourant 1937. no. 188, betreffende de uitvoer van vlees;

c. de beschikking van de Minister van Binnenlandse Zaken en Landbouw van 31 Juli
1931, Nederlandse Staatscourant 1931, no. 147, betreffende de uitvoer van gezouten varkens-
vlees, bestemd voor Groot-Brittannië, Noord-Ierland en de Ierse Vrijstaat, laatstelijk
gewijzigd bij beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
van 3 April 1948, Nederlandse Staatscourant 1948, no. 66;

d. de beschikking van de Minister van Economische Zaken van 7 October 1933,
Directie van de Landbouw, Afdeling III, no. 12039, betreffende de uitvoer van ver-
duurzaamd rundvlees, zoals deze is gewijzigd bij diens beschikking van 7 Februari 1934,
no. 1316.

Van het verbod, neergelegd in artikel 70 van de Veewet juncto het Koninklijk besluit
van 31 Maart 1932, Nederlandse Staatscourant 1932, no. 65, tot uitvoering van artikel 70
der Veewet, wordt ontheffing verleend voor:

a. gesmolten vet, bestemd voor uitvoer naar andere landen dan Duitsland, Eire.
Frankrijk, Groot-Brittannië en Noord-Ierland, Italië, Malta, Oostenrijk, Venezuela
en Zwitserland;

b. gezouten en gedroogde darmen, blazen en lebrnagen, bestemd voor uitvoer naar
andere landen dan Australië, Denemarken, Frankrijk, Groot-Brittannië, Hongarije,
India, Italië, Oostenrijk, Pakistan, Polen, Spanje, Tsjecho-Slowakije, de Verenigde
Staten van Noord-Amerika en de Unie van Zuid-Afrika;

c. vlees, hetwelk zich bevindt in spoorwegrijtuigen of op schepen of vlotten en dat
bestemd is voor gebruik van de zich daarin of daarop bevindende personen.

III. Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscouraut
en treedt in werking met ingang van de adg, volgende op die harer afkondiging.

BESLUIT van 15 Januari 1951 tot wijziging van het Koninklijk besluit
van 29 Juli 1950 (Staatsblad No. K 321), houdende nadere regelen inzake
de bestrijding van de pseudo-vogelpest.

Ons besluit van 28 Juli 1950, houdende nadere regelen inzake de bestrijding van de
pseudo-vogelpest, Staatsblad No. K 321, wordt gewijzigd als volgt:

Ingeval van afmaking van vogels, die zijn aangetast door pseudo-vogelpest, wordt
aan de eigenaar als schadeloosstelling uitgekeerd 100 % van de waarde der vogels
in gezonde toestand.

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum van uitgifte
van het Staatsblad, waarin het is geplaatst.

De Heer Ir A. W. v. d. Plassche belast met de leiding van de Directie van de
Landbouw.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening heeft de heer Ir A. W.
v. d. Plassche, Directeur van de Tuinbouw en reeds plv. Directeur-Generaal van de
Landbouw van het Ministerie, belast met de leiding van de Directie van de Landbouw,
nu de heer Ir. C. Staf het ministerschap voor Oorlog en Marine heeft aanvaard.

GOOR, 4 Maart. — Gisteren werd alhier tot grote ontsteltenis der goede ingezetenen,
e^n verschikkelijk bloedbad aangerigt; — gelukkig evenwel, dat het zich slechts bij
hondenbloed bepaalde. Een hond namelijk, had de watervrees gekregen en zijne gevan-
genis ontsnapt zijnde, hier en daar andere honden gebeten; althans men vreesde dat
hij dit gedaan zoude of konde hebben, en het duurde derhalve niet lang, of men was
hem meester en maakte hem van kant, terwijl voorts een levendig onderhouden tirail-
leur-vuur te kennen gaf, dat ook verscheidene zijner makkers, de slagtoffers zijner dolheid
werden, doordien menige scherpschutter iederen hond nedervelde, dien hij maar onder
het schot konde krijgen; een voorzigtige maatregel voorwaar, die zich mede tot het
vrijwillig dooden zijner honden door onderscheidene inwoners, uitstrekte. Er is dan
ook bijna in geheel Goor geen hond meer te vinden, hetgeen, zoo blijvende, een ge-
voelig verlies voor de stadskas zal opleveren, daar die diersoort alhier belast is met
ƒ i.— per hond in het jaar.

De Subcommissie Organisatie Voedsclvoorzieningssector van de door de Sociaal-
Economische Raad ingestelde Organisatie-Commissie maakt bekend, dat zij de instel-
ling van een productschap voor zuivel en van een productschap voor pluimvee en eieren
in overweging genomen heeft. Organisatie van belanghebbenden, die uitgenodigd wensen
te worden te gelegener tijd van hun mening te doen blijken, gelieven hiervan mededeling
te doen aan het secretariaat der Subcommissie, Emmapark i, \'s-Gravenhage.

Het e.v. internationale congres voor pluimveeteelt zal van 2-9 Augustus te Parijs
worden gehouden. De minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening heeft
een commissie ingesteld, welke de deelneming door Nederland zal voorbereiden. Er
zullen van hieruit een negental rapporten (praeadviezen) worden ingezonden. Aan het
congres zal een internationale tentoonstelling van pluimvee, bedrijfsbenodigdheden
en producten zijn verbonden. Een Nederlandse inzending op deze tentoonstelling zal
worden verzorgd door het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren te de Bilt. Voor de
leden van het congres zullen na afloop excursies worden gehouden, waarbij o.a. een aantal
grote pluimveefokbedrijven en industriële bedrijven, die verband houden met de pluim-
veehouderij, zullen worden bezocht.

Aanmeldingen voor het lidmaatschap van het congres moeten uiterlijk 15 April a.s.
te Parijs zijn ontvangen door bemiddeling van de Commissies van Voorbereiding in
de verschillende landen. In ons land dient men zich hiervoor dus te wenden tot de
Secretaris van de Nederlandse Commissie van Voorbereiding, de heer Ir. P. Ubbels,
Directeur van het Rijksinstituut voor Pluimveeteelt te Beekbergen, bij wien nadere
inlichtingen kunnen worden gevraagd.

Er wordt de aandacht op gevestigd, dat ook degenen, die niet aan het congres zullen
deelnemen, doch t.z.t. wèl de gedrukte praeadviezen en andere stukken wensen te ont-
vangen, zich met genoemde secretaris in verbinding dienen te stellen. Zij dienen zich te
laten inschrijven als thuisblijvend lid. De uiterste datum hiervoor is eveneens 15 April.

Vastgesteld in de vergadering van het Centraal Veevoederbureau, na overleg met
diverse instanties en deskundigen.

Het C.V.B. verzoekt het gebruik van de nieuwe benamingen te bevorderen, waartoe
de Redactie gaarne haar medewerking wil verlenen.

Tijdens de Jaarvergadering van de C.L.O.-controle heeft de Directeur van het Cen-
traal Bureau, Mr. A. C. F. Hendrikse, het I2¹/, jarig bestaan van „De Schothorst"
herdacht.

Dit instituut op het gebied van de moderne veevoeding is geworden tot een voedings-
bodem van de C.L.O.-contrôle en de coöperatieve mengvoederindustrie. Reeds in 1934
werd controle op de mengvoederfabricage noodzakelijk, geacht. De grote baanbreker
voor deze gedachte was de Heer J. Nijsingh.

Onder zijn leiding ontstond de C.L.O.-contrôle steunend op de 3 centrale landbouw-
organisaties en met medewerking van officiële instanties.

Niet minder belangrijk was het tweede doel, n.1. de voorlichting op het gebied van de
veevoeding. Sinds 1935 werd Dr. J. Grashuis met de leiding hiervan belast.

Dr. Grashuis, die wel kon steunen op zijn rijke ervaringen in Zelhem, moest hiervoor
echter beschikken over een bedrijf waar moderne voedingsmiddelen konden worden
beproefd.

Op i September 1938 kon het Instituut voor moderne veevoeding worden geopend
en ter beschikking worden gesteld van de C.L.O.-contrôle.

Er is op „De Schothorst" onder de voortreffelijke leiding van Dr. Grashuis belang-
rijk werk verricht. Het aanpassen van de receptuur aan cle beschikbare grondstoffen
was in de achter ons liggende jaren voor de boeren een zaak van grote betekenis. Het
prachtige initiatief zou niets betekend hebben, als de uitvoering er van niet in zulk een
goede handen was geweest. Mr. Hendrikse roemde in dit verband het werk van Dr.
Grashuis.

Onder hem heeft „De Schothorst" zich ontwikkeld tot een monument van Nederlandse
boerenkracht. C.L.O.-contrôle-Schothorst-GRASHUis is één begrip geworden.

Mr. Hendrikse dankt ook Prof. Sjoi-Le.wa, die aanvankelijk de leiding had van het
laboratorium en later optrad als adviseur.

Het Centraal Bureau werd bij de financiering van deze instelling niet gedreven door
zakelijke belangen, maar heeft daarmee het belang van de gehele Nederlandse landbouw
voor ogen gehad.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel. K. 3400—
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft een commissie ingesteld, die een rally zal organiseren op
Woensdag 6 Juni a.s., dus op de dag voorafgaand aan de Veterinaire Week, die
van 7—9 Juni zal worden gehouden. De verwachting bestaat, dat mede hierdoor
het bezoek aan de Veterinaire Week zal worden geanimeerd.

In de volgende afleveringen van het Tijdschrift zullen hierover nadere mededelingen
volgen.

In de Zuivelbladen komen telkens artikelen voor, waarin gewezen wordt op de na-
delige gevolgen van penicilline in melk.

Het is daarom van groot belang, dat in ieder geval, waarin penicilline voor uier-
behandeling wordt toegepast, de veehouder dringend wordt aangeraden de melk
uit het betrokken kwartier een paar dagen niet af te leveren.

Het Hoofdbestuur raadt alle dierenartsen aan, hieraan hun volle medewerking te
verlenen.

Elke collega, die wenst in te gaan op een oproep, voor dierenarts bij de Fazenda
Ribeirao in Brazilië van de Stichting Holambra, wordt in zijn eigen belang ernstig
aangeraden zich eerst van het advies te voorzien van Dr. C. P. A. Dieben Alameda
Santos 1217, Bairro V. America Sao Paulo, Brasil.

Eén dezer dagen werd te Utrecht opgericht de Reisclub voor Academici en daarmede
gelijkgestelden (notarissen, cand. notarissen, hoofdambtenaren, hoger politiepersoneel,
beroepsofficieren, accountants NIVA enz.). Deze reisclub heeft uitsluitend een culturele
en geen commerciële doelstelling.

Daarom zal het binnenkort verschijnende reisprogramma 1951 een aantal reizen be-
vatten, waarbij het bezoeken van plaatsen, die uit cultureel, historisch of geografisch
oogpunt van betekenis zijn, het voornaamste residoel is. Deze reizen zullen onder uiterst
deskundige leiding worden uitgevoerd en de initiatiefnemers menen dan ook, dat velen
uit de grote groep van Academici c.s. deze gelegenheid zullen aangrijpen hun kennis
te verrijken.

Daarnaast zullen een aantal ontspanningsreizen worden uitgeschreven om de Acade-
mici c.s., die in het algemeen nog afwijzend staan tegenover het reizen in groepsverband,
in de gelegenheid te stellen kennis te maken met deze meer en meer ingang vindende
vorm van toerisme.

Het voorlopig dagelijks bestuur, hetwelk nog zal worden uitgebreid met personen
uit nog niet vertegenwoordigde studierichtingen, is als volgt samengesteld:

De taak, die tegenwoordig de afdeling te verwerken heeft, is een zeer grote. Daaruit
blijkt wel, dat we steeds meer en meer de kant van vakvereniging uit gaan. Daarom
is het jammer, dat de vergaderingen steeds door een gering aantal leden bezocht worden.
Gaat men de presentielijsten na, dan treft men er bijna steeds dezelfde namen aan.
Vooral de jongere collegae ziet men veel te weinig. Het zou het bestuur zeer verheugen,
indien deze collegae ook eens ter vergadering verschenen, waar ze dan iets kunnen
vernemen over al datgene, wat hun afdelingsbestuur doet, in het belang van allen.

Zoals bij veel verenigingen, straalt er wellicht van het vele werk, dat het bestuur doet,
te weinig uit naar buiten. Maar dan mag in dit jaarverslag wel vermeld worden, dat het
afd.bestuur zeer veel tijd beschikbaar stelt om de belangen van de collegae te behartigen.

Leden: Op 1 Jan. 1950 telde de afdeling 106 leden. Gedurende het jaar zijn ons twee
leden door de dood ontvallen (Prof. Berger en coll. Goedhart), twee leden vertrokken
naar elders, terwijl 1 lid bedankte. Vier collegae traden toe als lid, zodat op 31 Dec. 1950
het aantal leden 105 was.

Bestuur: In het bestuur is weinig verandering gekomen. Aan het eind van het jaar
was coll. Kranenburg aftredend en niet herkiesbaar. In zijn plaats werd coll. D.
Hendrikse gekozen.

Vergaderingen: Gedurende 1950 vergaderde de afdeling 5 keer, waarvan één een buiten-
gewone vergadering was, welke geheel besteed werd aan de bespreking van het 5-jaren-
plan.

Voorts vergden verschillende onderwerpen, door het H.B. ontworpen, nog al wat tijd.

coll. L. P. de Vries over t.b.c.-bestrijding en het 5-jaren plan.
10 Juni: coll. G. M. van Waveren over tuberculine en tuberculinatie.

6 Dec.: coll. Dr. J. I. Terpstra over de rol van de bacteriën bij de steriliteit.

Commissies: Het bestuur, tevens contactcommissie, vergaderde tal van keren met de
Directeur van de Prov. Gezondheidsdienst. Bijna uitsluitend werd de t.b.c.-bestrijding
en de uitvoering daarvan besproken. Vooral de uitvoering van de t.b.c.-bestrijding
was onderwerp van een bespreking tussen de contactcommissies van de afdelingen
N. Holland, Utrecht en Z. Holland.

Eén van de bestuursleden van de afdeling werd gedurende het jaar benoemd tot
Inspecteur van de Veeartsenijk. Dienst. Moge het een prettige samenwerking worden.

Vertegenwoordiging: Het bestuur heeft zoveel mogelijk haar deelneming betuigd bij
de jubilea van verschillende collegae. Zo was coll. Büchli dit jaar 60 jaar dierenarts
en coll. v. d. Stolpe 50 jaar. De coll. D. A. Oskam, Holtz, Veenstra, Zwart en Vle-
ming 40 jaar. Coll. D. A. Oskam werd bevorderd tot Ridder in de Orde van Oranje
Nassau.

Contact H.B. en Zuster afdelingen: Bijna alle vergaderingen werden bijgewoond door
de Voorzitter van de Mij. v. Diergeneeskunde, wiens adviezen steeds op hoge prijs
gesteld werden.

De verhouding met de afdeling N. Holland was bijzonder goed, zich o.a. uitend
in het zich wederkerig doen vertegenwoordigen op de afdelingsvergaderingen.

Aan het eind van dit verslag mag ik wel constateren, dat de afdeling Zuid-Holland
met voldoening op het jaar 1950 kan terugzien. Moge dit ook van het volgend jaar
gezegd kunnen worden.

Door velerlei omstandigheden is gedurende het afgelopen jaar minder naar buiten
gebleken van het werk van de afdeling, dan in voorgaande jaren. Niettemin hebben
tal van maatschappelijke zaken in ruime mate beslag gelegd op de tijd van de be-
stuursleden, al kwam een en ander niet direct tot uiting in een groot aantal ledenver-
gaderingen van de afdeling.

Aantal leden. Op 1 Januari 1950 bedroeg dit aantal 71. In de loop van het jaar be-
dankten 2 leden, waarvan 1 wegens vertrek, terwijl verder 1 lid is overleden. Aangezien
6 collegae als lid toetraden, telde de afdeling per 31 December 1950 dus 74 leden.

Bestuur. Aan het begin trad J. Hovenier af als ondervoorzitter en daar deze niet
herkiesbaar was, werd als opvolger J. Stapel aangewezen. Wegens diens benoeming,
enige tijd later, tot afgevaardigde in het Algemeen Bestuur, trad in zijn plaats C. van
Beusekom op, zodat daarna het bestuur was samengesteld als volgt:
Dr. H. H. Scholten, voorzitter, F. J. A. Bruins, secretaris, A.M. Frens, penning-
meester en C. van Beusekom, ondervoorzitter. In verband met het aftreden van de
penningmeester per 1 Januari 1951, zal het toekomstig bestuurslid G. van Eck als
ondervoorzitter en C. van Beusekom als penningmeester optreden.

Zowel collega J. Spruyt, die wegens vertrek naar elders genoodzaakt was af te tre-
den als afgevaardigde in het Algemeen Bestuur, als collega J. Hovenier, hebben door
het vele in de afgelopen jaren verrichte werk, de dank en de waardering verdiend van
onze afdeling.

Commissies e.d. De Contactcommissie vergaderde verschillende malen rnet de Direc-
teur en een enkele maal met het bestuur van de Provinciale Gezondheidsdienst. Onder-
werp van bespreking was bijna uitsluitend de t.b.c.-bestrijding, evenals in de gemeen-
schappelijke Contactcommissie van de afdelingen Utrecht, Noord- en Zuid-Holland,
welke in de loop van dit jaar enkele malen bij elkaar kwam.

Aan het einde van dit jaar werd besloten, dat beide Commissies voortaan zouden
bestaan uit de bestuursleden en dan in hoofdzaak uit de practici. De aftredende leden,
speciaal wel collega A. Kruiswijk breng ik hier gaarne een woord van dank voor de wijze
waarop zij meenden hun taak als zodanig te moeten vervullen.

Met het bestuur van de Bond van Coöperatieve Verenigingen voor K.I. in Noord-
Holland werd enige malen vergaderd, in hoofdzaak over tarievenkwesties, terwijl
met het bestuur van de provinciale Stichting voor de Landbouw geen bijeenkomst
plaats vond. Een nieuw contact was dat met de Onderlinge Paardenverzekeringmaat-
schappij „de Obdam van 1898" teneinde een bevredigende overeenkomst\' tot stand te
brengen.

Ondanks de vaak sterk uiteenlopende meningen en dienovereenkomstig moeilijke
besprekingen, bleef de onderlinge verstandhouding met de genoemde besturen uit-
nemend.

Vergaderingen. In dit jaar werden 4 ledenvergaderingen gehouden en wel op 11
Maart in Alkmaar, op 3 Juni in Amsterdam, op 30 Septemder in Haarlem en op 25
November in Alkmaar. Deze vergaderingen werden respectievelijk bezocht door 2&. 24.
23 en 27 leden.

Onder de behandelde onderwerpen namen maatschappelijke zaken, vnl. betreffende
tarieven, wel de grootste plaats in. Daarnaast vergden verschillende door het H.B. ont-
worpen regelingen veel tijd. Van de andere onderwerpen was „het plan tot stimule-
ring van de t.b.c.-bestrijding wel het belangrijkste".

Voordrachten. Collega A. M. Frens hield een rede over „Melkvorming en melkwin-
ning", terwijl collega G. M. van Waveren sprak over „Tuberculine en tuberculinatie".

Contact met H.B. en zuster afdelingen. Alle afdelingsvergaderingen werden bijgewoond
of door de voorzitter of door de secretaris van het Hoofdbestuur. Daarnaast waren de
besturen van de afdelingen Zuid- en Noordholland wederkerig op de afdelingsvergade-
ringen vertegenwoordigd en herhaaldelijk bleek het nut en de voordelen van deze
bijzondere goede verstandhouding.

Vertegenwoordigingen. Evenals in voorgaande jaren was het bestuur zoveel mogelijk
vertegenwoordigd bij jubilea enz. van de leden.

De goede gewoonte na de ledenvergaderingen gemeenschappelijk te dineren, bleef
bestaan. Jammer was, dat een ontworpen bijeenkomst met de dames van de leden,
door verschillende oorzaken moest vervallen.

Tot slot van dit verslag mag worden vastgesteld, dat de afdeling Noord-Holland op
het jaar 1950 met voldoening kan terug zien.

Het verenigingsjaar 1951 ving aan met een kassaldo van f 325,13, terwijl er per 1
Januari igso van onze afdeling 71 leden waren, die contributie 0veri950 moesten be-
talen. In de loop van dit jaar zijn daar nog 3 leden bij gekomen, die de volle contri-
butie betaald hebben en 2 leden, die gedurende het tweede halfjaar lid werden en dus

de halve contributie moesten betalen. Eigenlijk waren dit er drie, maar collega Lang-
hout heeft zijn contributie 1950 betaald toen de rekening al was afgesloten en deze
f 2,50 moesten dus op 1951 worden geboekt. Van collega Gunst, die in 1951 is over-
leden, werd geen contributie geïnd. In totaal werden dus 73 X ƒ 5,— en 2 X ƒ ,2,50
ontvangen, wat het bedrag der over 1950 binnengekomen baten der vereniginskas op
ƒ 370,— bracht.

De uitgaven waren in 1950 niet hoog, wat vooral moet worden toegeschreven aan
het feit, dat zo weinig sprekers voor de afdeling optraden, die honorarium kregen.
Het totaal der uitgaven werd zodoende ƒ265,37 ^en bleef dus ruim ƒ 100,— beneden de
vaste contributieinkomsten. Het jaar 1951 wordt zodoende begonnen met een kassaldo
van ƒ 429,76 en daarom werd in de vorige afdelingvergadering aangenomen de vaste
contributie onveranderd op ƒ 5.— te handhaven.

Naast de verenigingskas beschikt de afdeling over het z.g. jubileumfonde, waaruit de
onkosten worden bestreden, welke verband houden met jubilea, sterfgevallen of andere
persoonlijke omstandigheden der leden. Als vrijwillige bijdrage voor dit fonds wordt
door vele leden ƒ 3,— per jaar boven de vaste contributie betaald. Het jubileumfonds
begon het boekjaar 1950 met een saldo van ƒ 134,50.

In de loop van het jaar betaalden 50 leden hieraan ƒ 3,— en 1 lid ƒ3,20, zodat de totale
inkomstenƒ 153,20 bedroegen. Daar staat slechts één uitgave van ƒ 35,— tegenover,
zodat het fonds in 1950 met ƒ 118,20 aangroeide en het jaar 1951 begon met een saldo
vanƒ 252,70.

Er rest mij nog slechts bij mijn afscheid als penningmeester alle leden van onze afde-
ling dank te brengen voor de vlotte manier, waarop zij gedurende de periode, dat ik
het penningmeesterschap vervulde, steeds hun plicht hebben voldaan en mijn taak
daardoor licht gemaakt hebben.

Enkelen heb ik natuurlijk wel eens aan de contributie moeten herinneren, maar het
is gedurende mijn penningmeesterschap nooit voorgekomen, dat ik iemand een kwitan-
tie moest toezenden. Ik hoop, dat ook mijn opvolger, aan wie ik vandaag de kas en de
bescheiden heb overgedragen, op Uw zo zeer gewaardeerde medewerking in deze zal
mogen rekenen.

Kort verslag van de afdelingsvergadering, gehouden op Zaterdag 25
November 1950 in Hotel ,,The Victory" te Alkmaar.

Deze vergadering werd bezocht door 27 leden, alsmede Dr. W. A. de Haan, namens
het H.B. en collega T. Kapteyn, namens het bestuur van de afdeling Zuid-Holland.

De bespreking van de circulaire van het H.B. betreffende penicilline en mastitis
behandeling, resulteerde in het intrekken van het besluit van een vorige vergadering,
waarbij afgifte van penicilline aan derden was verboden en het in de toekomst vol-
gen van de door het H.B. geprojecteerde gang van zaken.

De afgevaardigde naar de Algemene Vergadering van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, collega P. J. Bruins, bracht zijn verslag uit en oogstte de dank der ver-
gadering.

Als nieuw bestuurslid in de vacature A. M. Frens, die niet herkiesbaar was, werd ge-
kozen collega G. van Eck, Alkmaar.

De collegae J. Heck, Haarlem, C. Th. Knottenbeld, Hilversum, A. Langhout,
Ouderkerk en G. J. Nijland, Bussum, a\\erden met algemene stemmen als lid aange-
nomen.

Besloten werd, dat het bestuur en speciaal de bestuursleden-practici, in het vervolg
de werkzaamheden van de Contactcommissie enz. zullen verrichten.

Aangenomen wordt, dat het tarief voor de V.Z.-enting in Noordholland, dat van het
H.B. zal zijn; terwijl herziening van het tarief voor nieuwkopen wordt uitgesteld totdat
het H.B. zich hierover zal hebben beraden.

het woord voor het houden van zijn causerie over „Tuberculine en tuberculinaties".
Deze zeer interessante mededelingen werden gevolgd door een discussie, waaraan
verscheidene leden deel namen.

Kort verslag van de afdelingsvergadering, gehouden op Zaterdag 17
Februari 1951 in het ,,American-Hotel\'\' te Amsterdam.

Aanwezig waren 31 leden, collega K. v. d. Poei., als afgevaardigde van het bestuur
van de afdeling Zuid-Holland, alsmede 4 introducé\'s.

De jaarverslagen over 1950 van de secretaris en van de penningmeester werden aange-
nomen en na het uitbrengen van het verslag van de Kascommissic, werd de penning-
meester voor het gevoerde beleid gedechargeerd.

Een nieuwe overeenkomst inzake de darieven met de Prov. Bond van Coöp. Ver.
voor K.I. in Noord-Holland werd aangenomen, evenals een overeenkomst met de Onder-
linge Paardenverzekeringmaatschappij „Obdam van 1898".

Hierna was het woord aan collega Dr. N. C. W. Hesse, conservator aan de Kliniek
voor Interne ziekten, voor het houden van zijn lezing over „Antibiotica". Met veel belang-
stelling werd het voorgedragene gevolgd, hetgeen overtuigend bleek uit de na afloop
gestelde vragen. De rondvraag, die vóór de causerie werd gehouden, kwam hierdoor
blijkbaar enigszins in gedrang, want er werd slechts weinig gebruik van gemaakt.

Evenals na de vergadering van 25 November, werd deze besloten met een gezellig
diner, waaraan verscheidene leden deelnamen.

Dit jaar werden 2 bestuursvergaderingen en 5 ledenvergaderingen gehouden. Van
de laatste was 1 een buitengewone vergadering. Deze werd in Aug. te Hengelo gehouden
en had een meer feestelijk karakter in verband met het 40-jarig ambtsjubileum van
coll. Eshuis te Enschede.

Eén der gewone ledenvergaderingen werd te Zwolle gehouden, om zodoende de collegae
ih de kop van Overijssel tegemoet te komen. De andere werden om toerbeurt in Nijverdal
of Hcllendoorn gehouden.

Het bezoek aan de vergaderingen kon naar verhouding van het ledental niet altijd
bevredigend woiden genoemd.

Het bestuur onderging wijziging door het aftreden van coll. v. d. Veen. !n zijn
plaats trad coll. v. d. Berg, terwijl diens plaats werd ingenomen door coll. v. Doorn.

In de Meivergadering trad voor ons als spreker op Prof. Jansen met het onderwerp
,,Enkele Pluimveeziekten".

In de gemeenschappelijke wetenschappelijke vergadering met de afd. Gelderland,
werden we door Prof. Romijn ingewijd in de Physiologie van de urinesecretie.

In de buitengewone ledenvergadering te Hengelo sprak coll. v. Ulsen over ,,Steriliteit
bij Rundvee."

Bij alle lezingen werd het gesprokene nog op het doek door beelden verduidelijkt.

Op 17 Oct. werd een excursie georganiseerd door vele leden met hunne dames naar
de N.V. „Brocapharm" te Meppel. Gezien de grote deelneming schijnt zo iets wel door
de leden op prijs te worden gesteld.

Werd in vorige jaarverslagen vermeld een te veel in beslag genomen worden van de
ledenvergaderingen door maatschappelijke vraagstukken, ook in 1950 bleven we hier
niet van verschoond.

Verblijdend is het te kunnen constateren, dat in een richting is gewerkt, waardoor
deze klacht minder in de toekomst kan worden gehoord.

De heer Inspecteur van de Veeartsenij kundige Dienst kon door ziekte niet altijd
de vergaderingen bezoeken. We verblijden ons in zijn herstel en zien hem in de toekomst
gaarne steeds op onze vergaderingen.

Het contact van bestuur met de Directeur van de Gezondheidsdienst voor Dieren
was immer van prettige aard.

Ook van deze plaats nog onze gelukwensen aan collegae, die een ambtsjubileum in
het afgelopen jaar mochten vieren. Voor zover het bestuur er kennis van droeg, heeft
het van haar medeleven doen blijken.

Ik zal hier niet alle persoonlijke feiten memoreren. Veroorloof me één uitzondering.
Ik hoop, dat de afdeling zich mede verheuge in de promotie van coll. v. n. Veen te
Borne. Moge de nieuwe werkkring hem oprechte genoegdoening schenken.

Geachte collegae, ik ga het Jaarverslag over 1950 besluiten met de wens uit te spreken,
dat in het nieuw begonnen jaar er niettegenstaande de wanorde op het wereldtoneel
zo veel mogelijk eendracht in onze Maatschappij en in onze afdeling moge zijn.

Op mij rust thans weer de taak U verslag uit te brengen van het wel en het wee
der afdeling Gelderland in het afgelopen jaar.

In het pas verschenen Jaarboekje kunt U op bladz. 109 een nieuwe rubriek vinden:
Wist U, dat . . .? Leest men deze rubriek door, dan zijn daar inderdaad vele mede-
delingen en gegevens die U vrij zeker niet wist.

Mag ik dit Jaarverslag beginnen met een dergelijke vraag: Wist U, dat . . .? Wist U,
dat onze afdeling in het voorbije jaar en wel op 5 April 80 jaar bestond en dat wij ver-
geten zijn hierop een borrel te drinken? Dat wist U niet en dat wist het Bestuur niet,
anders was die borrel zeker niet blijven staan. Zoals U bekend zal zijn, is het archief
van onze afdeling in de oorlog 1940/I945 geheel verloren gegaan. Al de merkwaardige
data der afdeling zijn dus ook weg. Bij het rondneuzen in de papieren over de periode
1945—1949 vond ik echter ergens genoteerd: Afdeling Gelderland-Overijssel, opgericht
5 April 1870 in de Harmonie te Arnhem. Ik heb deze datum thans doorgegeven aan de
Secretaris van de Maatschappij, zodat wij tegen het tijdstip dat onze afdeling 100 jaar
bestaat van het secretariaat wel een tip ter herinnering zullen krijgen.

Door het periodiek aftreden op 1 Januari 1950 van collega Gurck, die niet herkiesbaar
was, werd collega J. v. d. Veen in zijn plaats gekozen. In de loop van het jaar 1950
kwam er geen verdere wijziging in de samenstelling van het afdelingsbestuur.

Het aantal leden van de afdeling bedroeg op 1 Januari 1950 78. Collega Langeler
te Laren bedankte als lid, terwijl 7 nieuwe leden toetraden. Op 1 Januari 1951 telde
de afdeling zodoende 84 leden. Er wonen in de provincie Gelderland nog ongeveer
20 dierenartsen die wel lid van de Maatschappij, maar geen lid van de afdeling zijn.
Aan al deze collega\'s werden in het afgelopen jaar de notulen en de agenda der afdelings-
vergaderingen toegezonden.

Er werd vergaderd op 25 Febr., 13 Mei, 23 Sept. en 9 Dec. Alle vergaderingen werden
gehouden in Central-National te Arnhem. Bovendien werd samen met de afdeling
Overijssel een wetenschappelijke vergadering gehouden op 1 Juli in Hotel ,,Dc Kap"
te Warnsveld. Deze gecombineerde vergadering werd dit jaar door onze afdeling ge-
organiseerd. In de vergadering van 25 Februari traden vijf nieuwe leden toe. Verder
brachten de penningmeester en de secretaris in deze vergadering hun jaarverslag uit.
De hoofdpunten van de Mei-vergadering werden gevormd door de bespreking van het
plan tot stimulering van de tbc-bestrijding onder het rundvee, de bespreking van het
rapport inzake de verhouding van de practiserende dierenartsen ten opzichte van de
Gezondheidsdiensten, de bespreking van het rapport inzake de vestigingsregeling voor

practiserende dierenartsen, de wijziging in de behandeling van de tarieven der massa-
werkzaamheden en tenslotte het probleem der pokken- en diphtherie-entingen bij kippen.

In de wetenschappelijke vergadering, samen met de afdeling Overijssel, gehouden
in hotel „De Kap" te Warnsveld, sprak Prof. Dr. C. Romijn over „De physiologie der
urine-secretie". Deze met een geluids-kleurenfilm toegelichte rede was bijzonder belang-
wekkend.

De vergadering van 23 September werd gevuld door de bespreking van de beschrijvings-
brief der Algemene Vergadering. Collega de Lint werd als afgevaardigde naar de Al-
gemene Vergadering benoemd. In deze vergadering werd uitvoerig gesproken over de
positie van de dierenarts-ambtenaar en de Maatschappij voor Diergeneeskunde. Dit
naar aanleiding van een ingekomen schrijven van collega v. Woerden.

In de vergadering van 9 December bracht collega de Lint verslag uit van de Algemene
Vergadering. Bij de verkiezing van een lid van het afdelingsbestuur werd de secretaris,
die aan de beurt van aftreden was, herkozen. Verder kwam in deze vergadering het
penicilline-probleem ter sprake.

Zoals U ziet, waren die vier vergaderingen te Arnhem zuiver huishoudelijke ver-
gaderingen en er werden geen wetenschappelijke voordrachten gehouden. Vrijwel steeds
was de agenda reeds van te voren zo gevuld, dat het Bestuur het niet aandurfde om een
spreker uit te nodigen. Wel werden bij het punt „Vrije mededelingen" soms zeer in-
teressante practijkervarinsen verteld, die zo af en toe aanleiding waren tot een belang-
wekkende gedachte 11 wisseling.

Van alle vergaderingen werden de notulen gestencild en samen met de agenda van
de volgende vergadering aan de leden toegezonden.

De secretaris vertegenwoordigde de afdeling op 30 Juli 1950 op de afscheidsreceptie
van Dr. Douma te Amersfoort. Het klinkt wellicht enigszins zonderling dat de afdeling
Gelderland een vertegenwoordiger zond bij het afscheid van de Inspecteur van de
Veeartsenijkundigc Dienst van het district Utrecht. Het ambtsgebied van Dr. Douma
werd vroeger echter gevormd door de provincie Utrecht en een groot gedeelte van de
provincie Gelderland. Tijdens de oorlog werd dit gewijzigd en werden zowel Utrecht
als Gelderland afzonderlijke ambtsgebieden. Er was toen door de Gelderse dierenartsen
nimmer afscheid genomen van de Heer Douma als Inspecteur. Dit was thans voor ons
aanleiding bij zijn heengaan als Inspecteur hem alsnog namens de Gelderse dierenartsen
te danken voor wat hij voor ons was en wat hij voor ons deed. Dat onze aanwezigheid
op deze afscheidsreceptie door de scheidende Inspecteur zeer op prijs werd gesteld,
bewezen wel de woorden, die hij in zijn dankwoord tot ons richtte met het speciale verzoek
U zijn dank over te willen brengen.

Onze Voorzitter, collega Van Santen, vertegenwoordigde de afdeling 31 Oct. op
de grote Jaarvergadering van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren te Arnhem.

De Secretaris vertegenwoordigde de afdeling bij de eerste officiële vertoning van de
in opdracht van de Runderhorzel-bestrijdingscommissie vervaardigde film „Een veeplaag
aan banden," een 16 mm kleuren-geluidsfilm over de bestrijding van de runderhorzel.
Deze vertoning vond plaats op Woensdag 22 Nov. 1950 in het Gemeente-Museum te
\'s Gravenhage. De Heer Quaedvueg, de voorzitter van de Runderhorzelbestrijdings-
commissie, opende deze bijeenkomst. Vervolgens werd de film „Land uit Zee" vertoond,
een documentaire film over de landaanwinning in Nederland en tenslotte vond de
vertoning plaats van de nieuwe film over de runderhorzelbestrijding.

Het voltallig Bestuur en de Secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
hadden op 15 November te Barneveld een bespreking met de dierenartsen gevestigd
in West-Gelderland. Deze bespreking handelde over het tarief der Mond- en Klauwzeer-
entingen in het Westelijk grensgebied van Gelderland.

Mag ik nog eens vragen: Wist U, dat . . .? Wist U, dat het secretariaat van de afdeling
nog vrij veel werk met zich meebrengt? In 1950 verzond ik namens het Bestuur 130
brieven en ± 550 drukwerken, in totaal dus ongeveer 680 stuks.

In het jaar 1950 vierden onze leden collega Bonga en collega Ooms hun 25-jarig
jubileum als dierenarts. Zij werden door het afdelingsbestuur schriftelijk gelukgewenst
met deze feestdag.

Collega Huisman promoveerde op 7 December te Utrecht tot Doctor in de Vee-
artsenijkunde.

Onze Voorzitter, collega Van Santen, was dit jaar aan de beurt af te treden als
Hoofdbestuurslid. Daar hij niet herkiesbaar was, zullen wij voortaan helaas zijn voor-
lichting als Hoofdbestuurslid in onze afdelingsvergaderingen moeten missen. Op Uw
vertegenwoordiger in het Algemeen Bestuur zal dus meer dan voorheen de taak rusten
de gedachten van het Hoofdbestuur in de afdelingsvergadering door te geven.

De verhouding van onze afdeling tot de Inspectie van de Veeartsenij kundige Dienst,
de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren, de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, de
georganiseerde Landbouw en het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde
was goed, zodat hier geen redenen aanwezig zijn voor bijzondere opmerkingen.

Zo ben ik gekomen tot het einde van deze opsomming van feiten over het jaar 1950.

Het vorig jaarverslag eindigde ik met een opmerking tot U allen om mee te bouwen
aan onze Maatschappij voor Diergeneeskunde en aan onze afdeling. U herinnert zich
misschien nog vaag, dat de laatste alinea van mijn vorig jaarverslag zo luidde: Laat U
niet afschrikken in deze pogingen iets te doen of iets te helpen door de wetenschap,
dat het maar weinig kan zijn of dat misschien door tijdsgebrek Uw prestaties voor de
afdeling geen grote omvang kunnen nemen.

Het jaar is voorbij. Zijn wij voldaan? Hebben wij allen ons steentje bijgedragen om
mee te bouwen aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde en aan onze afdeling?

Ik voel er hapert iets. Ondanks de hoogconjunctuur, op de grens waarvan wij nog
leven, hoort men kankeren over bestaande toestanden, b.v. over het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, over het zeer laat uitbetalen van het honorarium door de Gezondheids-
dienst enz. en te weinig komt men met z\'n bezwaren in de afdelingsvergadering of bij
het afdelingsbestuur. Men stelt zodoende het Bestuur niet in de gelegenheid voor U
te werken en Uw bezwaren te onderzoeken, zo mogelijk hieraan tegemoet te komen
of op te heffen.

Het aantal leden, dat in 1950 de afdelingsvergaderingen bezocht, daalde voort-
durend. Moeten wij onze vergaderingen op meer wetenschappelijk niveau heffen en
de maatschappelijke problemen verplaatsen naar de kringen of naar een ledenraad?
Ik weet niet of dit de oplossing zal zijn. Schuilt de fout soms hierin, dat men de positie
der Maatschappij voor Diergeneeskunde in het maatschappelijk leven niet naar waarde
weet te schatten? Zijn wij in de Maatschappij voor Diergeneeskunde eigenlijk niet mede
verantwoordelijk voor de gang van zaken op het gebied der gehele Diergeneeskunde?
Meent U, dat er op één of ander punt fouten worden gemaakt of dat zich toestanden
ontwikkelen in strijd met \'s Lands belang, dan is het Uw plicht hier de aandacht op te
vestigen. De afdelingsvergadering is hiervoor één der meest geschikte plaatsen, daar U
dan in de gelegenheid zijt Uw zienswijze persoonlijk toe te lichten en steun te zoeken
voor Uw eventuele voorstellen.

Zoeven zei ik reeds: Wij leven op de grens van een tijd van hoogconjunctuur. Wat
de tijd ons brengen zal, weten wij niet.

Korea, herbewapening, Joego Slavië, het zijn allen begrippen en geluiden die ons
soms de moed dreigen te ontnemen om verder te gaan. Laten wij ons daarom nauw
aaneensluiten om, als het nodig is, samen te vechten voor ons bestaan. Laten wij trachten
ons werk zo goed te verrichten dat onze prestatie een eventuele tegenpartij respect af
moet dwingen. Laten wij vooral niet bevreesd zijn, want wie zich laat leiden door angst,
is verloren. Laten wij de moed hebben op de vele vragen: Wist U, dat en weet U,
dat, samen durven te antwoorden:

toch hij slechts wint die waagt
en wie zich zeiven geven wil
door \'t donker vlammen draagt.

Kort verslag, van de afdelingsvergadering gehouden op Zaterdag 23
Februari te Arnhem.

De voorzitter opent om 2.45 uur de vergadering. De notulen der vorige vergadering,
samengesteld door de waarnemend secretaris collega J. v. d. Veen, zijn aan de leden
toegezonden. Deze notulen worden thans ongewijzigd goedgekeurd.

Enkele ingekomen brieven worden behandeld. Van het Bestuur van de provinciale
Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland is bericht binnengekomen, dat de Ge-
zondheidsdienst accoord kan gaan met de door het Hoofdbestuur voorgestelde hono-
rering der Z.V.tuberculinaties.

Collega C. J. van Nie (Vaassen) en collega G. G. v. d. Akker (Lunteren), worden
met algemene stemmen toegelaten als lid van de afdeling.

De penningmeester krijgt hierna de gelegenheid zijn jaarverslag over 1950 uit te bren-
gen. Een commissie, bestaande uit collega Holshf.imer en collega Ooms, wordt aange-
wezen om de bescheiden van de penningmeester te controleren. De contributie der af-
deling wordt voor 1951 vastgesteld op ƒ 8.—.

Nadat de zoeven genoemde commissie gunstig verslag heeft uitgebracht van de
controle der rekening, worden de penningmeester en de secretaris door de voorzitter
bedankt voor het werk, dat zij in 1950 voor de afdeling verrichtten.

Collega Grashuis krijgt thans gelegenheid zijn causerie te houden over: „Varkens-
ziekten in verband imet de voeding". Op de ons zo bekende wijze bouwt collega
Grashuis zijn causerie op. Wij horen hoe het Landbouwbeleid van de regering een zeer
snelle omschakeling hieeft nodig gemaakt op producten van eigen bodem en hoe de
juiste voeding van de varkensstapel hierbij in het gedrang is gekomen. Enkele ziekten,
die veroorzaakt worden door een onjuiste voeding, worden vervolgens besproken. De
voorzitter dankt de sp>reker voor zijn interessante voordracht en zegt opnieuw gehoord
te hebben hoe belangrijk ook de praeventieve diergeneeskunde is.

De volgende vergadering wordt voorlopig vastgesteld op een Zaterdagmiddag begin
Mei. Vanuit de vergadering worden enkele wensen geuit met betrekking tot het onder-
werp van de wetenschappelijke voordracht in deze eerstvolgende vergadering.

De rondvraag en de vrije mededelingen geven, zoals steeds in onze vergaderingen,
een bonte rij van bijzondere gevallen en leerzame opmerkingen.

Ook dit jaar had het afdelingsleven een normaal verloop, geheel reglementair ver-
gaderden we viermaal.

In Maart gaf Prof. ten Thije ons een pathologisch-anatomische demonstratie, die
blijkens het record aantal aanwezigen de mééste belangstelling bleek te trekken; ook
de lezing van Dr Hesse over Antibiotica trok in onze Decembervergadering veel be-
langstelling.

Het was bovendien de eerste keer, dat namens het D.S.K.bestuur introductie ver-
zocht werd voor candidaat-leden; gaarne werd de gevraagde gastvrijheid verleend,
omdat ook onze afdeling graag meewerkt om de band tussen onze Maatschappij en de
aanstaande collega\'s te verstevigen.

Naast de twee bovengenoemde samenkomsten, met een wetenschappelijke agenda,
vergaderden wij nog op 12 Mei en 21 September.

Op de Meivergadering bespraken we het t.b.c. rapport en de rapporten over de
„verhouding Dierenarts-Gezondheidsdienst" en de „Vestigingsregeling", bovendien
nog de pokken- en diphtherie enting; dit waren dus allemaal onderwerpen voor de
practici; toch bleken er evenveel ambtelijke leden als practici door hun aanwezigheid
blijken van belangstelling te geven.

Vergadering te bespreken en tevens stond op de agenda de reglementswijziging; het
laatste punt werd tot de Decembervergadering uitgesteld en werd toen aangenomen
en aan het Hoofdbestuur ter goedkeuring aangeboden.

Over het houden van excursies is in een bestuursvergadering nog wel gesproken,
maar tot onze spijt is het dit jaar daarbij gebleven, evenwel niet met de bedoeling dit
punt in de doofpot te deponeren.

Op uitnodiging van de Heer Joung woonde het bestuur enige malen een vergadering
bij van de Gezondheidsdienst met de practici. De Directeur gaf een zeer langdurig,
uitvoerig en welsprekend exposé van de plannen. Hoewel lang niet alles voor zoete
koek werd geslikt, mogen we toch terug zien op een paar prettige vergaderingen en
zeggen wij hier de Heer Jolinc dank voor de genoten gastvrijheid.

Op uitnodiging van de Heer L. P. de Vries kwamen zij in Den Haag samen met de
drie Inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst, de drie Directeuren van de Gezond-
heidsdiensten en Dr. Kramer om de consequenties te bespreken van het verschil in
klinisch onderzoek in de drie provincies.

In de Septembervergadering rustte op de waarnemend voorzitter de droeve plicht
een kort woord van waardering te spreken naar aanleiding van het overlijden van ons
hooggeachte lid Prof. Dr. J. H. Hartog.

Aangenaam was het ons, dat Prof. Romijn het hem aangeboden buitengewoon lid-
maatschap wilde aanvaarden.

In het algelopen jaar mochten collega S. Knöps, arts te Sommelsdijk en collega S.
Stuurman te Utrecht, respectievelijk hun 50- en 40-jarig jubileum herdenken; namens
de afdeling zond de secretaris hartelijke gelukwensen.

Nog één gebeurtenis dient herdacht te worden en wel het aftreden van Dr. Douma
als veterinair inspecteur. Ofschoon hij geen officieel afscheid wenste, zijn toch zeer veel
collega\'s naar Amersfoort gegaan en hebben van de Inspecteur afscheid genomen,
waarbij ze niet ontmoetten een streng ambtelijk Inspecteur, maar een bewogen en
vriendelijk gastheer.

Ook onze afdeling verliest in hem een Inspecteur, die buitengewoon trouw onze
vergaderingen bezocht en die de discussies met zijn heldere critiek richting hielp geven.
Wij hopen hem als lid nog vele jaren in onze vergaderingen te mogen begroeten.

Behalve door het overlijden van Prof. Hartog, verloor onze afdeling nog vier leden,
drie door vertrek en één door bedanken.

Als nieuwe leden werden verwelkomd de collega\'s Mevrouw Koens-v. d. Nieuwen-
iiuizen, J. Hendrikse, P. Rodenhuis en Dr. A. Bos; zodat onze afdeling op 1 Januari
1951 telde 79 leden en 3 buitengewone leden.

Hoewel het bezoek op onze vergaderingen wel groter had kunnen zijn dan respec-
tievelijk 32, 29, 17 en 31 leden en gasten samen, toch meen ik, dat deze getallen nog
zo kwaad niet zijn, vergeleken met andere afdelingen.

Als het bestuur er in slaagt dit jaar voldoende sprekers te vinden voor wetenschappelijke
onderwerpen, dan verwacht ik een stijgend bezoek op onze vergaderingen tot heil van
onze afdeling.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

J. G. v. Bekkum, Adr. Beyerkade 39, Utrecht.
M. Lourens, Kanaal Noord 120, Apeldoorn.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
de collegae:

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
J. H. H. Cloudt, Lange Nieuwstraat 12ibis, Utrecht.
S. P. Koopman, Leidseweg 40A bis, Utrecht.
P. B. M. Leydekkers, Prof. Dieperincklaan 14, Utrecht.
G. K. van Meurs, Dr. H. Th. \'sjacoblaan 13, Utrecht.
C. M. Willems, Prof. A. Meyerlaan 14, Utrecht.

Drs G. P. A. Dieben te Campinas is verhuisd naar Sao Paulo (Brasil) Alameda
Santos 1217, Bairro V. América.

J. H. ter Heege Hzn. te Markelo, de hierachter vermelde personalia moeten als
volgt worden gelezen:

W. A. van Jaarsveld te Brummen, de hierachter vermelde personalia moeten als
volgt worden gelezen:

H. de Jong te Stolwijk, is verhuisd naar Utrecht, F. C. Dondersstraat 27, Tel. K. 3400-
12992. (pag. 78).

H. D. Krouwel te Apeldoorn, de hierachter vermelde personalia moeten als
volgt worden gelezen:

Apeldoorn, Regentesselaan 2; tel. K. 6760—G620 (privé), K 6760—3562 (bur.); gr.
190555; h. k.; dir. ab.; plv. I; plv. lid com. v. toez. c. hoefbesl. in Geld. (pag. 81).

J. Spruyt, achter diens naam te vermelden tel. K 5220—1001 (privé), (pag. 93).

Dr. H. van Vuuren te Ginneken, als woonplaats moet niet Ginneken doch Breda
worden gelezen, (pag. 98).

F. K. Zandstra te Sneck, is verhuisd naar Scharnegoutum, No. 274; tel. K. 5150—
3404. (pag. 101).

Collega A. M. Huizinga te Den Helder is, te rekenen met ingang van 1 Maart 1951,
aldaar benoemd tot keuringsveearts, hoofd van dienst.

Coll. H. D. Krouwel te Apeldoorn, is aldaar, te rekenen van 1 Maart 1951, in vol
ambtelijk dienstverband benoemd tot keuringsveearts, hoofd van dienst, (pag. 81).

Collega S. Broersma te Franeker is op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 April
1951, eervol ontslag verleend als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de
Veeartsenijkundige Dienst, (pag. 65).

Collega M. Lourens te Apeldoorn, heeft zich aldaar gevestigd aan Kanaal Noord 120,
tel. K. 6760—2916. (pag. 83).

Burgemeester en Wethouders van NAALDWIJK roepen sollicitanten op
voor de functie van

Salaris f 6.612,— tot f 7.812,— (6 eenjaarlijkse verhogingen)
vermeerderd met de bekende 10,25 %. Kindertoelage conform
rijksregeling.

Sollicitaties in te zenden aan de Burgemeester binnen 14 dagen na het
verschijnen van dit blad.

Bij het Staats-Veeartsenijkundig Onderzoekings Instituut
te Amsterdam worden gevraagd

Eigenhandig geschreven sollicitaties onder motto Li/DiBa.—284
te richten aan de

De runder-brucellose is economisch een van de belangrijkste dier-
ziekten in Nederland. De georganiseerde bestrijding zal spoedig een aanvang
nemen en kan in volle omvang worden uitgevoerd in die delen van ons land,
waar de tuberculose is uitgeroeid.

Ook daar, waar het rundvee nog niet geheel vrij van tuberculose is,
behoeft men ten aanzien van de runderbrucellose niet werkeloos te blijven.
Kan men daar nog niet overgaan tot de volledige bestrijding, toch is men
in staat het aantal abortusgevallen en daarmede de voornaamste infectie-
bron der ziekte door entingen belangrijk te beperken. Wanneer men
daaraan het nemen van hygiënische maatregelen bij en na de partus
verbindt, mag reeds gesproken worden van een — zij het onvolledige —
bestrijding.

Zowel bij de volledige als de gedeeltelijke bestrijding der Brucellose zal
de enting van pinken op een leeftijd van 5—10 maanden¹) en zo nodig van
niet-drachtige volwassen runderen een belangrijke steun vormen.

Reeds vanaf it)o8 wordt door de Rijksseruminrichting als vaccin een
bouilloncultuur afgeleverd, welke in vroeger jaren werd bereid met een
min of meer virulente stam.

Op bedrijven, waar een actieve infectie heerste, zijn met dit vaccin
gunstige resultaten verkregen. Het risico, dat door de enting een virulente
infectie op de bedrijven werd gebracht, speelde geen overwegende rol,
immers, deze was daar reeds aanwezig.

In latere jaren werd meer en meer enting toegepast in veestapels waar
de infectie afwezig, althans rustig, was, maar waar besmetting dreigde
bij aankopen of vanuit naburige bedrijven. De bezwaren tegen het gebruik
van een virulente entstof wegen hier veel zwaarder.

Ten einde hieraan tegemoet te komen, wordt sedert enkele jaren de ent-
stof van de Rijksseruminrichting bereid met de bijna avirulente Str. 19,
waarvan bekend is, dat de kiemen na enting niet blijvend met de melk, of
anderszins, worden uitgescheiden, terwijl toch een hoge mate van immuniteit
wordt opgewekt 1, 2). Deze stam wordt zelfs niet in staat geacht abortus
bij een dier op te wekken tot de 6e maand der drachtigheid en ook bij hoog
drachtige dieren zijn de risico\'s in dit opzicht klein 3, 4).

Een dosis bouilloncultuur, bereid met Str. 19, bevat per dosis van 20
ccm. 3 — 5 X I o⁹ levende microörganismen kort na de bereiding. Dit

aantal daalt bij bewaring gedurende 14 dagen tot ongeveer 50%; 5). Een
tweede nadeel van de bouilloncultuur is de mogelijkheid, dat één meer
of minder groot gedeelte der kiemen gedissocieerd kan zijn van S—>-R,
en deze dissociit\'e, die vooral gemakkelijk in een bouilloncultuur tot stand
komt 6), is afhankelijk van verschillende factoren, die men niet in de hand
heeft, o.a. van de charge bouillon, die voor de bereiding van het vaccin
gebruikt is.

Rough-vormen zouden voor de immuniteit niet die betekenis hebben,
die de smooth-vormen bezitten 7, 6, 8), en alleen maar immuniseren tegen
infecties met R-organismen, die in de practijk niet of zelden voorkomen 3).

Een aantal levende Str. 19 organismen van 3 — 5 x io⁹ moet te laag
geacht worden voor het opwekken van een hoge mate van immuniteit,
alhoewel volgens Deense onderzoekingen een grotere immuniteit zou worden
opgewekt met een bouilloncultuur dan met een ongeveer even groot aan-
tal organismen gegroeid op glycerine-agar en gesuspendeerd in physiolo-
gisce zoutoplossing 9).

Door het Amerikaanse Bureau of Animal Industry wordt geëist, dat
een Brucella abortus vaccin, gegroeid op een vaste voedingsbodem en
gesuspendeerd in een mengsel van physiologische zoutoplossing en phos-
phaatbuffer, minstens 60 X io⁹ levende organismen per dosis bevat,
terwijl S— >-R dissociatie grotendeels afwezig moet zijn. Een eenmaal
toegediende enting wordt voldoende geacht voor het opwekken van de
hoogst mogelijke immuniteit. Tweemaal 10) en zelfs driemaal 11) enten
schijnt geen enkel voordeel op te leveren boven een enkelvoudige.

Een tweede enting van 100.000 dieren zou de Nederlandse veehouderij
een kwart millioen gulden meer kosten, terwijl voor een relatief klein-deel
van dit bedrag 100.000 doses van het straks te bespreken gedroogde vaccin
kunnen worden bereid, waarmee bij éénmaal toepassen de hoogst mogelijke
immuniteit kan worden opgewekt.

Een tweede enting dient derhalve niet alleen op grond van wetenschap-
pelijke overwegingen, maar ook om redenen van economische aard van
de hand te worden gewezen.

Door de Str. 19 cultuur te kweken op glycerine-agar en de groei af te
wassen met een relatief kleine hoeveelheid vloeistof, is het mogelijk in een
klein aantal ccm\'s minstens 60 X io⁹ levende kiemen te concentreren,
waarbij dissociatie grotendeels afwezig is. Bij bewaring van dit vaccin
neemt het aantal levende kiemen af 5, 13), afhankelijk van de tempera-
tuur en de duur der bewaring 14, 15), en van andere omstandigheden,
zoals schudden tijdens het transport 16).

Deze omstandigheden kunnen niet gestandaardiseerd worden en het
aantal levende kiemen, dat bij toepassing van het vaccin werkelijk wordt
ingespoten, daalt dienovereenkomstig.

Gedurende de bereiding en de standaardisering van een dergelijk vaccin
zijn vele mogelijkheden van verontreiniging aanwezig, die slechts gedeel-
telijk geëlimineerd kunnen worden door te werken in steriele „air-condi-
tioned rooms".

In Engeland en Amerika moet 30—60 % van het bereide vaccin ver-
nietigd worden, in hoofdzaak wegens verontreiniging, en soms moet de
aflevering geruime tijd worden stop gezet.

Op de vraag in het Engelse Lagerhuis, waarom Weybridge sedert 6
weken geen Brucella-abortus vaccin had afgeleverd, moest de Minister
van Landbouw antwoorden: „Normally there is no delay in the dispatch
of anti-abortion vaccine from the Veterinary Laboratory, Weybridge.
Owing to unavoidable mishaps (verontreiniging van het vaccin) in the
preparation of this very delicate substance, however, supplies have for a
time been short of requirements. The position has now inproved and
arrears are being rapidly overtaken" 17).

Gedurende de bereiding kan de temperatuur van het vaccin laag ge-
houden worden, maar tijdens de verzending en bij de practicus kan de
temperatuur voldoende hoog worden om de groei van enkele ingevallen
verontreinigende kiemen mogelijk te maken.

Bij drogen van abortuskiemen op een temperatuur boven het vriespunt
daalt het aantal levende kiemen belangrijk, terwijl het gedroogde product
slecht weer in suspensie kan worden gebracht. Drogen van abortuskiemen,
in geschikt milieu gesuspendeerd, in de bevroren toestand, geeft een hoog
overlcvingspercentage en een z.g. lyophyl product, d.w.z. na toevoeging
van vloeistof lost het ogenblikkelijk op.

Het drogen van Brucella abortusvaccin in bevroren toestand, zoals dit
thans aan de Rijksseruminrichting wordt toegepast, begint daar waar
bij de bereiding van vaccin in suspensie de moeilijkheden beginnen, n.1.
wanneer de gegroeide abortusbacteriën van de Rouxse kolven zijn afge-
wassen. Wanneer de eventueel verontreinigde kolven vernietigd worden
en de samengevoegde suspensie uit een reincultuur van Str. ig organismen
bestaat, is het uitgesloten, dat de charge wegens verontreiniging moet
worden vernietigd. Zelfs wanneer tijdens het vullen der ampullen hier en
daar een luchtcoccus invalt en terecht komt te midden van vele milliarden
Brucella\'s, kan deze geen enkele nadelige invloed uitoefenen, omdat de
suspensie binnen korte tijd bevroren wordt en zonder te ontdooien onder
vacuum gedroogd wordt.

Een bacteriologische controle van de suspensie geldt derhalve voor de
inhoud van elke ampul en het is niet nodig, zoals dat bij vaccins in sus-
pensies wel het geval is, zich bij de beoordeling te verlaten op de wetten
der waarschijnlijkheid, met behulp waarvan het niet mogelijk is op grond
van controle van een relatief klein aantal, steeds te verhinderen, dat ver-
ontreinigde doses worden afgeleverd 18).

Een verder voordeel van in bevroren toestand gedroogd vaccin is, dat
het lange tijd houdbaar is, wanneer de ampul onder een diep vacuum wordt
afgesmolten.

Het vullen der ampullen met niet oxyderende gassen, vooropgesteld
dat deze zuurstof- en waterdampvrij zijn, inplaats van het evacueren der
ampullen is minder aan te bevelen, zoals uit de literatuur blijkt 19, 20).
Ook om redenen van praktische aard is een diep vacuum te verkiezen
boven een gasvulling. Het is namelijk niet op eenvoudige wijze te con-
troleren of alle lucht in de ampul is vervangen door gas. Het gedroogde
vaccin heeft lucht geadsorbeerd, die door een vacuum grotendeels ver-
wijderd wordt, maar bij gasvulling aanwezig blijft en zich later met het
gas vermengt. Geringe lekkage, waardoor gas ontwijkt en lucht kan bin-
nendringen, is zeer moeilijk vast te stellen. Een menging van het gas met

Bij ampullen, die onder diep vacuum zijn afgesmolten, is het op eenvou-
dige wijze mogelijk met een hoog frequent vacuumtester vast te stellen of
een ampul inderdaad vacuum is, maar ook kunnen kleine scheurtjes in de
ampul worden opgespoord.

Met lyophyl gedroogd en onder vacuum afgesmolten, dus houdbaar,
vaccin is het mogelijk de standaardisatie op een bepaald aantal levende
kiemen te handhaven, tot op het ogenblik van inspuiting door de practi-
cus, zulks in tegenstelling tot vloeibare vaccins of met onvoldoende hulp-
middelen bereide gedroogde vaccins.

In de zomer, wanneer het warm is, daalt het aantal levende kiemen in
een vloeibaar vaccin snel. \'s Winters kan het bevriezen, waarna het voor
het gebruik weer ontdooid zou moeten worden, met als gevolg, dat prac-
tisch alle Brucella organismen gedood zijn. Juist de combinatie van vriezen
en ontdooien is funest. In deze gevallen is lyophyl gedroogd vaccin vol-
komen betrouwbaar. Bewaard in de ijskast is het zeer lange tijd houdbaar,
zodat de productie over het gehele jaar kan worden verdeeld, ook al is de
aflevering geconcentreerd in de wintermaanden. De practicus kan steeds
een kleine hoeveelheid in voorraad houden, omdat het, mits koel en in
het donker bewaard, vele maanden goed blijft, zodat hij het kan gebruiken,
wanneer het hem convenieert.

De vraag dringt zich naar voren, of door het drogen en bewaren onder
vacuum de virulentie en het immuniserend vermogen van de kiemen
zich wijzigen. Alle onderzoekingen, die op dit terrein zijn verricht, hebben
aangetoond, dat de immunologische, de biologische en antigeeneigen-
schappen van bacteriën onverminderd behouden blijven na drogen in
bevroren toestand en bewaren onder vacuum 19, 21, 22, 23).

Aan de Rijksseruminrichting werd de virulente vlekziektestam „Amster-
dam" in bevroren toestand gedroogd en gedurende 3 maanden onder
vacuum bewaard. Dezelfde stam werd gedurende deze 3 maanden via
overentingen in leven gehouden. Na deze tijd bleek de gedroogde stam
nog de oorspronkelijke virulentie te bezitten, terwijl de virulentie van de
door overkweken in leven gehouden stam tot op 1/100 was gedaald 24).

In Amerika, waar door commerciële firma\'s reeds geruime tijd lyophyl
gedroogd abortusvaccin wordt gemaakt, wordt dit product reeds op grote
schaal toegepast en in Californië is het zelfs verplicht gesteld uitsluitend
te enten met gedroogd vaccin.

Het kweken van de microörganismen en de opbrengst per Rouxse kolf
zijn zeer belangrijk bij de vaccinbereiding. Het is ons gebleken, dat de ge-
bruikte voedingsbodem, maar ook de enttechniek van grote invloed zijn
op de gunstigste duur. van bebroeden en op de opbrengst aan levende
kiemen.

Van der Schaaf 25) voegt bij het kweken van Brucella\'s 1,5 % Poviet
aan de bodem toe en verkrijgt daardoor een belangrijk hogere opbrengst.
Bij onderzoek bleek ons, dat de grootte der meer-opbrengst sterk afhanke-
lijk is van de oorspronkelijke voedingsbodem. Wordt Poviet toegevoegd
aan glycerine-agar, dan neemt de opbrengst aanzienlijk toe. Een voedings-
bodem, die aardappelinfuus, glucose en serum bevat, geeft zelf al een hoge

opbrengst, die door Poviet relatief weinig wordt verhoogd. Van even groot
belang is het gebruik van zelfbereide bouillon voor de voedingsbodem in
plaats van fabriekmatig bereid vleesextract. Ook hierdoor wordt de op-
brengst aan levende kiemen verhoogd.

1. Bij 500 gram vers gemalen vlees wordt 500 ccm. gedestilleerd water
gevoegd. Het geheel wordt gedurende een nacht in de ijskast geplaatst.

2. Bij 250 gram schone, in schijfjes gesneden, aardappels wordt 500 ccm.
gedestilleerd water gevoegd en gedurende een nacht bij 6o° C. be-
waard.

3. Het vleesinfuus wordt verhit tot 8o° C., door een grof filter gefiltreerd,
opnieuw op 8o° C. gebracht en door papier gefiltreerd.

4. Het aardappelinfuus wordt door flanel en daarna door een cellulose
filter gefiltreerd totdat het helder is. Het cellulose filter wordt gemaakt
door snippers filtreerpapier op te koken.

5. Vlees- en aardappelinfuus worden bijeengevoegd en met water aan-
gevuld tot i 000 ccm.

7. Breng de pH op 7,6, voeg 25 gram agarpoeder toe, kook en steriliseer
gedurende 15 minuten op 120° C.

8. Giet de voedingsbodem in nauwe en hoge glazen cylinders, houdt
de temperatuur gedurende 75 minuten op 100° C. en laat de agar
in de Koch, zonder het deksel af te nemen, stollen. Na stolling wordt
de agar uit de cylinders genomen en het onderste deel, waarin de
onopgeloste delen uitgezakt zijn, wordt afgesneden.

9. Smelt de heldere agar en voeg 10 gram glucose toe. Na vulling met
140 ccm. worden de Rouxse kolven gedurende 20 minuten op 115° C.
gesteriliseerd.

10. Na afkoeling tot 55⁰ C. wordt 14 ccm. van een steriel mengsel, be-
staande uit 7 ccm. paardenserum en 7 ccm. van een 20 % Poviet-
oplossing, aan iedere kolf toegevoegd. Het mengsel is door een Seitz-
filter gesteriliseerd. De pH. van de Povietoplossing is op 7,0 gebracht.

11. De kolven worden gedurende 3—4 dagen in de broedstoof geplaatst,
gedurende welke tijd het condenswater geheel of bijna geheel ver-
dampt, en op steriliteit gecontroleerd ¹).

Het aantal levende kiemen, de groeiphase van de cultuur en vooral de
uniformiteit in groeiphase, waarin de afzonderlijke kiemen, waarmede de
Rouxse kolven geënt worden, zich bevinden, zijn van zeer groot belang voor
de grootte van de opbrengst.

1 Voor dc medewerking, die ik bij het ontwerpen van deze voedingsbodem heb
mogen ontvangen van de Heer de Munck, Chef van de Afdeling Voedingsmedia der
Rijksseruminrichting, dank ik hem ten zeerste.

Voordat de kolven geënt worden, wordt de stam, die langs de kortst
mogelijke weg van een smooth kolonie is opgebouwd, tweemaal achter
elkaar overgeënt op verse schuingestolde glycerine-agarbuizen en telkens
twee dagen bebroed. De buizen worden tamelijk sterk geënt en leveren
per buis 180—200 X io⁹ levende kiemen.

Door dit tweemaal achtereen overenten en een broedduur van slechts
twee dagen wordt bereikt, dat practisch alle kiemen zich in de logarith-
mische groeiphase bevinden en zich derhalve alle tegelijk en snel beginnen
te vermenigvuldigen, zodra ze op de Rouxse kolven zijn overgeënt. Hier-
door wordt ook bereikt, dat het vaccin practisch vrij is van gedissocieerde
(S->-R) Brucella\'s.

Ze schijnen ook alle ongeveer tezelfder tijd hun maximum aan levende
nakomelingen voortgebracht te hebben, getuige de scherpe top der groei-
curve na 2 dagen bebroeden. Zie curve I.

De groei der schuingestolde buizen wordt afgewassen met 2 J ccm. vloei-
stof ( i °/₀₀ tryptose, 5 ⁰/_m keukenzout) en met de suspensie van elk buisje
wordt een kolf geënt. Deze hoeveelheid is juist voldoende om door zwenken
van de Rouxse kolven het gehele oppervlak te bevloeien. Doordat tijdens
de controle van de kolven op steriliteit practisch al het condenswater ver-
dampt is, wordt het inoculum niet verdund. Vóór de kolven worden
omgekeerd en nauwkeurig horizontaal in de broedkamer gelegd worden,
blijven ze nog ongeveer een uur horizontaal liggen, zodat de vloeistof van
het inoculum bijna geheel in de voedingsbodem trekt en bij het omkeren
der kolven weinig of geen kiemen afspoelen.

De enting is, op deze wijze uitgevoerd, steeds gelijkmatig met als gevolg,
dat de verschillende charges een grote mate van uniformiteit in opbrengst
vertonen.

In Engeland wordt een andere voedingsbodem en een andere enttech-
niek toegepast, waarbij het maximale aantal levende kiemen na 3 dagen
bereikt wordt. De opbrengst met de aan de Rijksseruminrichting gebruike-
lijke techniek is twee en een half maal zo hoog als die in Engeland. Deze
verhoogde opbrengst heeft tengevolge, dat bij de huidige productie van
vaccin, die in de toekomst zeker nog belangrijk zal moeten worden opge-
voerd, een wekelijkse besparing van ongeveer f 1.750,— wordt verkregen,
waardoor de prijs van het vaccin op een redelijk peil kan worden vast-
gesteld.

De Rouxse kolven worden na geënt en bebroed te zijn, macroscopisch
op reinheid beoordeeld en ook de reuk, die bij een abortuscultuur typisch
is, mits de voedingsbodem glycerine bevat, wordt beoordeeld. De typische
geur is het best waar te nemen, wanneer de kolven pas uit de broedkamer
zijn gekomen en voordat de hals der kolf geflambeerd is.

De kolven, waaraan geen organoleptisch waarneembare afwijkingen
zijn geconstateerd, worden afgespoeld met 10 ccm. 7%% glucose-oplos-
sing. De suspensie van 5 kolven wordt telkens samengevoegd in kolfjes en
nadat een bacteriologisch onderzoek op reinheid ingezet is, worden de
kolfjes tot de volgende dag in de ijskast bewaard, in afwachting van de
uitslag van het onderzoek. De inhoud van alle goed bevonden kolfjes wordt
samengevoegd, voorzien van glasparels, op de schudmachine geplaatst
om eventuele conglomeraten van kiemen te suspenderen, en in ampullen
afgevuld.

Een telling van het aantal levende kiemen per ccm. suspensie wordt op
de volgende wijze uitgevoerd.

Een ccm. suspensie wordt gelijkmatig verdeeld in 99 ccm. vloeistof
(1 °/Qo tryptose en 5 °/₀₀ keukenzout) en van dit mengsel wordt opnieuw
i ccm. in 99 ccm. vloeistof verdeeld, enz., tot een verdunning is verkregen
van i : io⁸. Hiervan wordt telkens 1/20 ccm. gelijkmatig geënt op het
oppervlak van 6 Petrischalen glucose-glycerineagar met 1 : 200.000
gentiaanviolet (verdunning 1 op 2 X 10⁹). De voedingsbodems zijn voor
het enten gedroogd.

Het is noodzakelijk tryptose-physiologische zoutoplossing te gebruiken
voor de verdunning der suspensie, omdat physiologische zoutoplossing af
en toe om onverklaarbare redenen voor Brucella\'s bactericide eigenschap-
pen schijnt te bezitten.

Na 5 dagen bebroeden worden de koloniën geteld en het gemiddelde
aantal per Petrischaal, vermenigvuldigd met twee, geeft het aantal mil-
liarden levende microörganismen per ccm. aan.

De opbrengst van een aantal opeenvolgende charges voedingsbodem
bedroeg per ccm. suspensie: 408 X io⁹, 503 X 10⁹, 454 X io⁹, 462 X io⁹,
471 X 10⁹, 449 X 10⁹ en 479 X 10⁹ levende organismen.

Wanneer een vloeistof, waarin bepaalde stoffen kunnen zijn opgelost
en microörganismen gesuspendeerd, onder vacuum wordt gebracht,
ontstaat een sterke verdamping van de vloeistof. Voor deze snelle ver-
damping is veel warmte nodig, die niet zo snel aangevoerd kan worden,
zodat ze aan de vloeistof wordt onttrokken en deze tot onder o° C. wordt
afgekoeld en bevriest. Ook nadat de vloeistof bevroren is blijft de verdam-
ping doorgaan, maar neemt af, naarmate de temperatuur lager wordt,
terwijl tegelijkertijd de warmte-opname groter wordt door groter tempera-
tuursverschil met de omgeving. Na korte tijd ontstaat er een evenwicht,
waarbij de snelheid van drogen beheerst wordt door de aanvoer van warmte.
Wanneer de waterdamp voortdurend wordt afgezogen, gaat de verdam-
ping steeds door, waarbij de vloeistof bevroren blijft, totdat op het eind
der droging het vochtgehalte zo laag geworden is, dat de verdamping en
daardoor de afkoeling af gaat nemen. Doordat de warmte-aanvoer door
blijft gaan, stijgt de temperatuur weer boven het vriespunt.

De afgezogen waterdamp moet worden opgenomen door een sterk
hygroscopische stof, zoals P₂0₅, of door een diep gekoelde metalen spiraal,
b.v. op — 40° C.

Een in bevroren toestand gedroogd product is sponsachtig, zogenaamd
lyophyl, d.w.z., het lost ogenblikkelijk op na toevoeging van water. Een
van uit de vloeibare toestand gedroogde stof, die eiwit bevat, bestaat uit
een hoornachtig of taai vliesje en lost niet of slechts zeer langzaam weer op.

Wanneer een suspensie van Brucella abortus in bevroren toestand ge-
droogd wordt, blijven niet alle kiemen in leven, doch een deel sterft. Het
overlevingspercentage is sterk afhankelijk van de eigenschappen van de
vloeistof, waarin de kiemen gesuspendeerd zijn, en onder bepaalde omstan-
digheden ook van de snelheid van bevriezing.

De enige literatuur, die tot nu toe verschenen is over het drogen van
Brucella abortusvaccin 27, 28), vermeldt als suspensievloeistof ondermelk
gemengd met phosphaatbuffer. Wanneer een abortussuspensie, met deze

vloeistof bereid, zeer snel bevroren en gedroogd wordt, bedraagt het over-
levingspercentage 41—67. Bij langzame bevriezing van deze suspensie
blijft slechts 20—29 % in leven na droging 5). Wanneer echter de sus-
pensie bevroren en gedroogd wordt in de aan de Rijksseruminrichting
aanwezige apparatuur, blijft minder dan 1 % in leven. Ook de voedings-
bodem, waarop de microörganismen gegroeid zijn, beïnvloedt het over-
levingspercentage na droging.

Bij de bereiding van het tegenwoordig aan de Rijksseruminrichting
gedroogde abortusvaccin wordt als suspensievloeistof gebruik gemaakt van
een oplossing van 7% % glucose. Deze vloeistof beschermt de abortus-
kiemen tijdens het vries- en droogproces, zoals dit door de aanwezige
apparatuur bepaald en beperkt wordt. Het overlevingspercentage bedroeg
in een aantal opeenvolgende charges: 45, 57, 60, 57 en 48.

Het primaire droogsysteem van de Edwards Model 3 Centrifugal
Freezedryer (fig. 1) bestaat uit een primaire droogtrommel, waarin zich
een centrifuge bevindt met afneembaar rondsel voor de ampullen. Links
daarvan bevindt zich een vacuumtrommel, waarin zich een op — 40° C.
gekoelde spiraal bevindt, en daarnaast de vacuumpomp. Op het rondsel
kunnen 120 ampullen geplaatst worden.

De koelmachine, de electrische verwarming van de primaire droog-
trommel, de meters, schakelaars en signaallampen, zijn eenvoudigheids-
halve weggelaten.

Wanneer de spiraal op 40 ⁰ C. gekoeld is, kan de droging worden
ingezet. De centrifuge wordt in beweging gebracht en het primaire systeem
wordt geëvacueerd tot i o, 1 mm kwik. Door het centrifugeren gaat de
vloeistof in de ampullen tegen de buitenwaarts gekeerde wand van de
ampullen opstaan en bevriest onder invloed van de sterke verdamping.
Wanneer het vriesproces voltooid is, wordt de centrifuge stopgezet. Op
de gekoelde spiraal heerst door de lage temperatuur een waterdamp-
spanning, die bijna o is, en aangezien de ampullen enigszins verwarmd
worden, is de temperatuur hier omstreeks — 20° C. In de ampullen heerst
daardoor een waterdampspanning van enkele mm kwikdruk en aange-
zien de lucht verwijderd is, ontstaat onder invloed van het dampspannings-
verschil een constante en onbelemmerde waterdampstroom van de ampullen
naar de gekoelde spiraal (sublimatiedroging).

Het secundaire droogsysteem bevat 10 batterijen met elk 40 aanslui-
tingen voor ampullen. Hierop kunnen de ampullen worden nagedroogd
en afgesmolten. Als droogmiddel wordt I\\0₅ gebruikt. In dit systeem
wordt een vacuum bereikt van 0,001—0,002 mm kwikdruk.

De houdbaarheid van het vaccin is niet uitsluitend afhankelijk
van de diepte van het aangelegde vacuum in de ampul, maar evenzeer
van het vochtgehalte. Dit vochtgehalte beheerst weer de hoeveelheid aan
het droge materiaal geadsorbeerde lucht, die bij evacueren slechts langzaam
losgelaten wordt, zodat niet alle geadsorbeerde lucht uit de ampul ver-
wijderd wordt. Het is derhalve van grote betekenis, dat het gedroogde
vaccin ook werkelijk een zeer laag vochtgehalte heeft.

Wanneer per ampul 2 ccm. van de zo even beschreven suspensie ge-
droogd wordt, bedraagt het aantal levende kiemen bij een opeenvolgend
aantal charges 590 X io⁹, 561 X io⁹, 556 X io⁹, 570 X io⁹en5ii X io⁹na droging, ieder bestemd voor het immuniseren van 5 runderen.

Nu hebben de nippels, waarop de ampullen aangesloten worden, tijdens
de secundaire droging een nauwe doorgang en hierdoor ondervindt de
dampstroom van de inhoud der ampul naar het droogmiddel een sterke
weerstand, waardoor een langzame droging wordt veroorzaakt. Bij deze
processen geldt een wet, vergelijkbaar met de wet van Ohm uit de elec-
triciteitsleer, en luidende als volgt:

Hieruit volgt, dat, wanneer de weerstand, die de dampstroom onder-
vindt, groot is, de sterkte van de dampstroom klein is en de droging lang-
zaam verloopt.

Daarom wordt de nadroging niet meer op het Edwardsapparaat uitge-
voerd, maar onder vacuum in glazen exsiccatoren, waarin als droogmiddel
P₂O_s wordt gebrukit. Omdat de hals der ampul hier niet grotendeels
afgesloten wordt, verloopt de nadroging sneller en vollediger.

Nadat de inhoud volkomen droog is, moeten de ampullen onder een
diep vacuum (0,001—0,002 mm kwik) worden dichtgesmolten. Wanneer
de halzen der ampullen niet eerst aan een speciale bewerking worden onder-
worpen, krijgt men zeer kwetsbare punten en veel mislukkingen. De
halzen laat men zogenaamd inlopen in de blaasvlam, waarbij de wand
plaatselijk sterk verdikt wordt, terwijl het lumen afneemt. Door daarna
de ampul uit de vlam te nemen en nog iets uit te trekken, worden de
voorwaarden geschapen voor het afsmelten der ampullen onder vacuum,
waarbij de punt practisch onkwetsbaar wordt en mislukkingen uitblijven.
Wanneer men ampullen gebruikt van gemakkelijk smeltbaar normaal
Thüringer glas kan met voordeel gebruik gemaakt worden van een ring-
brander met vier kleine blaasvlammetjes 31). Wanneer ampullen van
moeilijk smeltend glas gebruikt worden, dient men een normale blaasvlam
voor glasblazen toe te passen.

Vóór de ampullen worden afgesmolten met een ringbrander is het
nuttig deze zo mogelijk enkele uren onder vacuum te plaatsen om de aan
het gedroogde materiaal geadsorbeerde lucht zoveel mogelijk vrij te maken
en af te zuigen. Deze lucht zou later het vacuum meer of minder kunnen
bederven 32).

Wanneer men vloeistoffen, die eiwit bevatten, onder een toenemend
vacuum brengt, ontwijken de opgeloste gassen plotseling en, aangezien
een eiwithoudende vloeistof neiging tot schuimen heeft, kookt de inhoud
plotseling de ampul uit, voordat deze heeft kunnen bevriezen onder invloed
van de toenemende verdamping.

In de freeze-dryer van Edwards wordt dit verschijnsel voorkomen door
de ampullen tijdens het evacueren te centrifugeren, waardoor de inhoud
met kracht tegen de buitenkant van de ampul gedrukt wordt. Wanneer
de inhoud bevroren is, kan de centrifuge worden afgeschakeld.

Een verder voordeel van dit centrifugeren is, dat de inhoud aan één
kant tegen de wand der ampul is gaan opstaan, waardoor het drogend
oppervlak vergroot wordt en een snellere droging verkregen wordt.

Wanneer men een rondsel gevulde ampullen in de primaire droogkamer
plaatst, nadat de spiraal met de koelmachine op een temperatuur van
— 40° C. is gebracht, en onder vacuum brengt, daalt de temperatuur

van de inhoud der ampullen tot o° C., bevriest daarna en wordt nog tot
circa — 20⁰ C. onder het vriespunt afgekoeld. De hierbij vrijkomende
warmte wordt met de afgezogen waterdamp door de gekoelde spiraal
opgenomen en vormt een zeer zware belasting voor de koelmachine. We
zien dan ook de temperatuur van de spiraal stijgen van — 40° C. tot
— io° C. Is eenmaal de inhoud bevroren en afgekoeld, dan is de belasting
van de koelmachine slechts gering.

Wanneer de ampullen eerst in de vrieskast zouden zijn bevroren, zou
het mogelijk zijn zonder de koelmachine over te belasten een veel groter
aantal ampullen te drogen.

Een verder bezwaar van het Edwards apparaat is, dat tijdens het centri-
fugeren der ampullen de Brucella abortus-organismen voor een deel
worden uitgecentrifugeerd en zich als een slijmige laag op de wand der
ampullen afzetten. Wanneer de suspensie later door toevoeging van water
hersteld wordt, blijken deze uitgeslingerde kiemen slechts moeilijk weer
in suspensie te gaan.

Ook blijkt het een bezwaar te zijn, dat de inhoud der ampul tijdens
het centrifugeren en evacueren tegen één kant van de ampul bevroren is,
waardoor het drogend oppervlak beperkt is.

Aan al deze bezwaren kon worden tegemoet gekomen door de contrac-
tie van een centrifuge, die bijna verticaal geplaatst is en waarin de ampullen
bijna horizontaal staan (zie fig. 3). Deze centrifuge heeft 3 omwentelingen
per minuut en is in de vrieskast bij -— 20° C. geplaatst Door het geringe aantal
omwentelingen slingert de inhoud der ampullen niet rond, maar vloeit
per minuut 3 keer over het gehele oppervlak der ampul en bevriest rondom.
De bodem van het rondsel is geperforeerd en langs de bodem draait een
ventilator met 300 omwentelingen per minuut, waardoor de inhoud der
ampullen afgekoeld wordt.

De motor, die het geheel aandrijft, en het vertagingsmechanisme zijn
buiten de vrieskast op het deksel gemonteerd.

Op het rondsel worden 200 ampullen geplaatst (in plaats van 120 op
het Edwards rondsel). Door de geringe snelheid worden de kiemen niet
uitgecentrifugeerd en het drogend oppervlak is sterk toegenomen, waar-
door een snellere droging verkregen wordt. De koelmachine wordt door
dit vergrote aantal ampullen niet overbelast, omdat de afkoeling en
bevriezing in een aparte vrieskast plaats vindt.

Het rondsel wordt na de bevriezing der ampullen snel in de primaire
droogkamer geplaatst en het vacuum wordt zo spoedig mogelijk aangelegd
om ontdooien der ampullen te voorkomen.

Een suspensie van Str. 19 organismen in een oplossing van 7%% glucose
bevriest niet omstreeks o°C., maar geraakt vrij sterk onderkoeld en be-
vriest dan snel. De bevriezing van 2 ccm. suspensie per ampul verloopt
in 12-15 seconden en iets meer dan de halve wand der ampul wordt bedekt
met de bevroren suspensie.

Vóór het bevriezen der ampullen worden de watteproppen van de ampul-
len afgenomen, omdat anders het drogen te veel belemmerd zou worden.

Door dit vergrote aantal ampullen, dat gedroogd wordt, waarbij de
verdamping per ampul door het grotere oppervlak van het bevroren
vaccin nog toeneemt, is de warmtetoevoer van de wand der droogkamer,
naar de ampullen onvoldoende geworden, waardoor de snelheid van drogen
beperkt wordt. Door een gedraaide metalen plaat contact te laten maken

met de bodem van de droogkamer, waarop het rondsel met ampullen ge-
plaatst wordt, kan vanuit de bodem warmte worden opgenomen, waardoor
de droging versneld wordt. De hoeveelheid toegevoerde warmte mag echter
nooit zo groot worden, dat de inhoud der ampullen gaat ontdooien.

Vóór een droging wordt ingezet, moet de spiraal tot—35°C. afgekoeld
zijn, omdat anders gemakkelijk water tot in de vacuumpomp kan door-
dringen, waardoor deze niet een dieper vacuum kan opwekken dan de
dampspanning van water.

De trommel, waarin zich de gekoelde spiraal bevindt, is aan de bin-
nenkant vochtig. Vóór men een rondsel met bevroren ampullen kan dro-
gen, is het noodzakelijk, dat het vocht van de trommel verwijderd wordt.
Wanneer vacuum aangelegd wordt, vormt de verdamping van dit vocht
een zodanige belasting van de koelmachine, dat de temperatuur van de
gekoelde spiraal oploopt tot— io°C. Pas wanneer de trommel droog is,
daalt de temperatuur van de spiraal weer tot — 40°C.

Nu pas mag het rondsel met bevroren ampullen in de primaire droog-
trommel geplaatst worden, waarna de droging direct inzet, doordat de
temperatuur van de spiraal laag blijft.

Op de wijze als boven is omschreven, kunnen met het Edwards
apparaat gedurende de nacht 200 ampullen met 3 of 5 doses en overdag
200 ampullen met 1 dosis gedroogd worden. Per week kunnen derhalve
ruim 5000 doses en per jaar meer dan 200.000 doses gedroogd vaccin
bereid worden.

De prijs van het vaccin kon op het huidige redelijke niveau worden
gebracht, doordat de opbrengst per Rouxse kolf hoog kon worden opgevoerd,
doordat de werkwijze een hoog overlevingspercentage na droging oplevert
en doordat de capaciteit van de freeze-dryer belangrijk kon worden op-
gevoerd door de bevriezing der ampullen in een aparte langzaam draaiende
verticaal-centrifuge in de vrieskast te doen plaats vinden.

Door de gevolgde enttechniek kon worden bereikt, dat slechts een laag
percentage Rouxse kolven behoeft te worden vernietigd.

Aangezien het vaccin houdbaar is, zelfs zeer lange tijd bij bewaring
in de ijskast, kan de productie, die bijna uitsluitend in de wintermaanden
wordt afgenomen, over het gehele jaar verdeeld worden, zodat zowel het
personeel als de apparatuur op economische wijze kan worden benut.

Het gedroogde vaccin bevat bij aflevering ongeveer 30-40 maal zoveel
levende kiemen als het vroegere vaccin. In overeenstemming daarmede
is de entreactie sterker. Maar men mag ook aannemen, dat de opgewekte
immuniteit belangrijk sterker is. De op dit gebied ingestelde proefnemingen
zijn nog niet alle beëindigd, maar op grond van een aantal uitslagen mag
worden aangenomen dat het verschijnsel abortus in hoge mate door de
toepassing van dit vaccin zal worden verminderd. De georganiseerde
abortusbestrijding, waarbij de enting voor Nederland, voorlopig althans,
onontbeerlijk is, zal door dit vaccin belangrijk gesteund worden.

The author reviews the disavantages of using liquid Str. 19 Brucella abortus vaccine
and the advantages of using a vaccine dried from the frozen state. He gives an exact
description of techniques in cultivating a high yield of living Str. ig organisms on a
modified potato-agar medium (450 X io¹" per flask), in drying the suspensions in a
dextrose solution from the frozen state with surviving percentages of about 50 and in

sealing them under a high vacuum, utilizing an Edwards freeze-drying apparatus.
The ampoules are prae-frozen in a freezing-box at —20° C. in a low speed centrifuge.

1. Möhler, Wight, O\'rear. Proc. 44th. Ann. Meeting U.S. Livestock Sanit. Ass.
1940. Waverley Press Inc. (1941), 90.

13. Bove, Mingle. Proc. 45th. Ann. Meeting U.S. Livestock Sanit. Ass. 1941. Waterley
Press Inc. (1942), 45.

18. Morton, Pulaski. J. of Bact. 35, 163, 1938.
ig. Swift. J. exper. Med. 33, 69, 1921.

26. Verwey. Proc. 48th. Ann. Meeting U.S. Livestock Sanit. Ass. 1944. Waverly
Press Inc. (1945), 68.

The cultivation of Str. 19 Bruc.ab.organisms on modified potato-agar.
Each Roux flask washed off with 10 cc. of fluid.

Steeds meer tracht men in Europa de Lorentz simultaan-vaccinatie
tegen vlekziekte te vervangen door andere, liefst enkelvoudige entingen.

Ofschoon de simultaanvaccinatie zich tientallen jaren heeft kunnen hand-
haven en ontegenzeggelijk goede diensten bewezen heeft, is toch het
aantal gevallen van entvlekziekte en doorbraak van immuniteit nog zodanig,
dat men de resultaten niet geheel bevredigend acht. Bovendien kan de
gebruikte levende entstof aanleiding geven tot verspreiding van smetstof
en uitbreiding van de ziekte. Bij het zoeken naar andere vaccins trachtte
men niet alleen het eventueel optreden van entvlekziekte, doorbraak van
immuniteit en verspreiding van virulente smetstof te voorkomen, maar
werd tevens aandacht besteed aan een eenvoudiger en goedkoper vacci-
natie-methode, waarbij men vooral ook een enkelvoudige enting op het
oog had.

Als voorbeelden van enkelvoudige vaccinatie kunnen de methoden van
Kondo, Staub en Traub worden genoemd. Ook met deze vaccins is het
echter onmogelijk de z.g. entvlekziekte of immuniteitsdoorbraak voor de
volle 100% te voorkomen. Zelfs met volledig gedood formolvaccin \') of
met het gedode adsorbaatvaccin volgens traub¹) kon nog vlekziekte optreden
binnen ca. 10 a 14 dagen na de enting, zij het dan ook, dat het aantal
gevallen niet groot was. Vanzelfsprekend kan bij het optreden van vlek-
ziekte korte tijd na het gebruik van gedode vaccins niet gesproken worden
van de eigenlijke entvlekziekte, aangezien deze strikt genomen uitsluitend
door toepassing van voor de enting te virulente levende bacillen wordt
veroorzaakt. Hier moet veeleer gedacht worden in de richting van een
evenwichtsstoring in de stofwisseling, waardoor overgevoeligheid optreedt
of van een activering van een latent infectiestadium, factoren dus, die zich
onvermijdelijk bij elke vlekziekte-enting zullen blijven voordoen, onver-
schillig of deze geschiedt met virulente, verzwakte of gedode entstof. Het
streven kan er hoogstens op gericht- zijn het aantal ziektegevallen na de
enting zo laag mogelijk te houden en verspreiding van virulente smetstof
te voorkomen.

Het Aonrfovaccin is sedert 1947 in ons land in gebruik. Aangezien met
de oorspronkelijke dosering van 1 tot 5 ccm (al naar het lichaamsgewicht
van het varken) te veel doorbraken van immuniteit optraden (2%), is de
dosis verhoogd en deze werd, te beginnen met 1948, in navolging van de
werkwijze in Zwitserland, gesteld op 4 tot 12 ccm. voor varkens, variërend
in lichaamsgewicht van 30 tot 100 kg en daarboven. Bij een in 1948 en 1949
ingestelde enquête in de practijk bleek, dat in eerstgenoemd jaar op 6361
varkens er 25 (0,3%) entvlekziekte en 34 (0,5%) doorbraak van immuni-
teit kregen, terwijl in 1949 deze cijfers op 18810 varkens respectievelijk
35 (0,2%) en 165 (0,99%) bedroegen. Niettegenstaande we hier te maken

hebben met een levend vaccin, rijst toch de vraag, of het geringe percen-
tage vlekziektegevallen, dat binnen 14 dagen na de enting optrad, wel valt
toe te schrijven aan de enting en de daarbij gebruikte levende bacterie. Met
een entstof, welke aanleiding kan geven tot het optreden van echte entvlek-
ziekte, zal het percentage der vlekziektegevallen, dat korte tijd na de enting
optreedt, ongetwijfeld veel hoger zijn dan de geringe percentages van 0,39
in 1948 en 0,2 in 1949, zodat meer waarschijnlijk dergelijke lage percentages
het gevolg zijn van allergie en activering van latente stadia.

Het Staubvaccin is een levend vaccin, dat bereid is van een door Staub
3, 4, 5) verzwakte vlekziektebacterie. De verzwakking heeft plaats gevonden
door de oorspronkelijke virulente vlekziektebacterie te kweken in een dunne
laag bouillon, welke over een grote oppervlakte bij een temperatuur van
40° C. in de broedstoof aan inwerking van de zuurstof uit de lucht is bloot-
gesteld.

De verzwakte bacterie wordt ter bereiding van het vaccin 18 tot 24 uur
gekweekt in runderbouillon, waarna als adjuvans agar wordt toegevoegd
tot een eindconcentratie van 0,2%. Het vaccin zou, volgens Staub
volkomen onschadelijk zijn voor muizen, konijnen en duiven en bij
deze laboratoriumproefdieren een immuniteit verwekken van respec-
tievelijk 12, 10 en 9 maanden.

Staub, die dit vaccin bereidde aan het Instituut Pasteur te Parijs,
vermeldt verder, dat het vaccin in de practijk bij varkens goed heeft vol-
daan bij subcutante inspuiting van £ ccm. zonder serum.

Ook in Polen⁷) heeft het staub-vaccin in de practijk toepassing gevonden.
Het werd in een dosis van 1 ccm. ingespoten bij 1.901.438 varkens. Hiervan
werden er 7.744 (0,4%) ziek binnen 14 dagen na de vaccinatie, dus voordat
er immuniteit optrad, terwijl 20.642 (1,1%) ziek werden in de periode, later
dan 14 dagen na de vaccinatie. In totaal werd 1,5 % der ingespoten varkens
na de vaccinatie ziek.

Met i ccm. zou volgens de Poolse onderzoekers immuniteit kunnen
worden verwekt van 3 a 4 maanden, terwijl deze immuniteit in Frankrijk
volgens Staub aanzienlijk langer 1 jaar) zou duren. Niet onmogelijk
speelt bij dit verschil van opvatting omtrent de immuniteitsduur het
virulentieverschil van de vlekziektebacterie in Frankrijk en Polen een voor-
name rol. In Polen is men in vergelijking met de resultaten, welke met de
simultaanenting werden bereikt, tevreden over de werking van het Staub-
vaccin.

Een ander voordeel van dit vaccin is, dat, waar slechts 1 maal i ccm.
builloncultuur zonder serum behoeft te worden ingespoten, de vaccinatie
zeer goedkoop wordt.

Door welwillende medewerking van Dr. Staub, waarvoor hier gaarne
mijn dank betuigd, kwam deze verzwakte stam in ons bezit. De stam werd
verder in gelyophiliseerde toestand bewaard.

Het TraMè-adsorbaatvaccin⁶) is een met formaline gedood, aan Al (OH)₃geabsorbeerd vaccin. Bij de bereiding van het vaccin wordt gebruik gemaakt
van het feit, dat bepaalde vlekziektestammen een oplosbare immuniserende
substantie afscheiden (voortaan kortheidshalve o.i.s. genoemd). Het aantal
vlekziektestammen, dat deze o.i.s. afscheidt, is echter slechts gering, volgens
sommigen 2%, volgens anderen 5%van het totaal aantal vlekziektestammen.

Bij de bereiding van het vaccin dient voldaan te worden aan 3 hoofd-
voorwaarden :

1. Men moet de beschikking hebben over de juiste stammen, die dus de
o.i.s. in voldoende mate afscheiden;

2. de cultuur moet overdadig groeien, zodat de juiste samenstelling van
de voedingsbodem van groot belang is;

Door de welwillende tussenkomst van de heren Dr. Masick uit Yougo-
slavië, Dr. Stableforth uit Weybridge en Dr. Rislakki uit Finland
kwamen de stammen, die zouden voldoen aan de gestelde eis in het bezit
van de Rijksseruminrichting. In Yougoslavië zou men met deze stammen
bij de bereiding van het aldaar in de practijk toegepaste adsorbaatvaccin
zeer goede resultaten behaald hebben. Deze stammen worden aan de Rijks-
seruminrichting in gelyophiliseerde toestand bewaard. Voor de toezending
betuig ik aan bovengenoemde heren gaarne mijn dank.

Na enige proefnemingen bleek, dat de volgende voedingsbodem een
bijzonder sterke groei gaf:

Paardenbouillon, 10% paardenserum; 2% pepton; £% NaCi, 4%
leverinfuus, pH.8. De toevoeging van lactose wordt wel aanbevolen.
De pH kan dan echter door de vorming van melkzuur te sterk dalen, zodat
dit bestanddeel bij de proefnemingen aan de Rijksseruminrichting achter-
wege gelaten is. De bacteriën worden tenminste 48 uur, liefst langer, zelfs
wel tot 6 etmalen, in genoemde voedingsbodem gekweekt, waarbij een
dusdanig sterke groei optreedt, dat een dik neerslag van bacteriën ontstaat.
Een bezwaar van deze voedingsbodem is, dat hij door de toevoeging van
paardenserum niet altijd even gemakkelijk steriel te bereiden is. Ter be-
bepaling van de steriliteit is een bebroeding vooraf van ca. 4 etmalen, in
verband met langzaam groeiende verontreinigers, wenselijk.

De bereiding van het adsorbaatvaccin geschiedt aan de Rijksserum-
inrichting door bij de gedurende minstens 2 etmalen in bovengenoemde
voedingsbodem gegroeide geschikte stam, 20% Aluminiumhydr*>xyde te
voegen. Dit mengsel wordt gedurende 45 minuten geschud of geroerd.
Vervolgens wordt formaline toegevoegd tot een eindconcentratie van
0.3%. Hierna wordt nogmaals ca. 15 minuten geschud of geroerd. Het
mengsel wordt dan bij kamertemperatuur gedurende enige etmalen be-
waard, waardoor een uitzakking van het Al(OH)₃ plaats vindt. Vaak is
de bovendrijvende vloeistof dan volledig helder. Ten slotte wordt voor-
zichtig zonder opwarreling van het bezonken Al(OH)₃ een quantum
bovendrijvende vloeistof, gelijk aan de helft van het totaal aan voedings-
bodem plus Al(OH)₃, verwijderd. De resterende inhoud van de kolf,
bestaande uit gedode cultuur en Al(OH)₃, is dan het gewenste vaccin.

De eind-pH mag niet beneden 6 liggen. Een controle op eventueel nog
aanwezige levende vlekziektekiemen dient natuurlijk volledig negatief
uit te vallen.

De dosis per varken bedraagt 5 ccm, in te spuiten aan de oorbasis.Even-
tueel kan de inspuiting van deze dosis ter verhoging van de immuniteit na
een maand worden herhaald. Deze dosering geldt voor varkens van elke
leeftijd en van elk gewicht met uitzondering van biggen, welke nog geen
2 maanden oud zijn. Deze laatste dieren worden niet geënt. Bij enkel-
voudige vaccinatie met 5 ccm. zou de immuniteitsduur te stellen zijn op

± 4 maanden, bij herhaling der vaccinatie op ± 8 maanden na de 2e in-
spuiting. Het vaccin mag niet intramusculair worden ingespoten en er moet
voor worden zorg-gedragen, dat het in de losse subcutis komt, dus\'niet in
de buurt van het oorkraakbeen of onder een fasci, in welke laatste gevallen
de resorptie minder goed geschiedt. Aangezien een goede resorptie van het
vaccin een belangrijke bijdrage kan leveren tot het ontwikkelen van een
goede immuniteit, dient men veel zorg te besteden aan de plaats van
inspuiting.

Het vaccin zou bij bewaren in het donker en bij een temperatuur van
di 4 tot ± 7⁰ C. een jaar houdbaar zijn.

Uit deze voor het adsorbaatvaccin aangegeven bereidingswijze volgt
dus, dat de bereiding veel omslachtiger is dan die van het Kondo- ofStaub-
vaccin, hetgeen vooral bij bereiding in het groot zijn bezwaren heeft.
Bovendien vereist de bereiding van het adsorbaatvaccin grote zorg voor
zover betreft de stam, voedingsbodem, groei, qualiteit van het Al (OH), en
pH. Dit zijn dus even zovele factoren, welke de qualiteit van het adsorbaat-
vaccin kwetsbaarder maken.

Einde 1949 werden met de reeds door Staub in Frankrijk verzwakte stam-
men, welke naar de Rijksseruminrichting waren overgezonden en die ge-
schikt waren voor vaccinbereiding, proeven genomen bij muizen.

Allereerst werd nagagaan hoe het gesteld was met de virulentie van de
verzwakte stam. Daartoe werden 16 muizen subcutaan ingespoten met 0.5
ccm. vaccin, de dosis, welke voor de vaccinatie van varkens door Staub
wordt aangegeven. Van deze 16 muizen stierven er 4. Echter konden geen
vlekziektebacteriën worden gekweekt uit de organen, wel daarentegen Coli.

Waar er virulente stammen zijn, welke in staat zijn om muizen te doden
na intraperitoneale infectie met 0,00001 ccm. bouilloncultuur, blijkt uit
deze proef dus wel op voldoende wijze de verzwakking van de Staub-
bacteriën.

Voorts werden 11 duiven intramusculair ingespoten met 2 ccm. Staub-
vaccin. Deze injectie werd door alle dieren goed doorstaan, hetgeen even-
eens wijst op een sterke verzwakking van de bacterie, als men in aanmer-
king neemt., dat 0,01—0,001 ccm bouilloncultuur van de volvirulente
stam, intramusculair ingespoten, duiven kan doden.

Ten slotte werden 3 varkens achtereenvolgens subcutaan ingespoten met
\\—i en 5 ccm. Staubcultuur zonder dat enig ziekteverschijnsel kon worden
opgewekt. Deze proef zegt echter weinig, aangezien het aan de Rijksserum-
inrichting tot op heden niet gelukt is om volgens deze infectiemodus bij
varkens vlekziekte te verwekken, zelfs niet na subcutane toediening van
volvirulente stammen in veel groter doses.

Herwint de Staubbacil na herhaalde overzetting op normale voedingsbodems zijn
virulentie?

Ter beantwoording van deze vraag werden 3 series, elk van 3 muizen,
respectievelijk subcutaan ingespoten met 0,1 — 0,3 en 0,5 ccm cultuur,
welke, hetzij 10 keer op runderbouillon, dan wel 10 keer op paarden-bouil-
lon-paardenserum of 10 keer op serumagar waren overgezet. Van de in

totaal 9 ingespoten muizen stierven er 2, welke met de 10 maal op runder-
bouillon overgezette cultuur waren ingespoten. Bij de sectie konden echter
geen vlekziektebacteriën uit de organen gekweekt worden, zodat gevoeglijk
mag worden aangenomen, dat de herhaalde overzetting op normale voe-
dingsbodems de virulentie van de bacterie niet verhoogt.

25 muizen werden 14 dagen na de subcutane vaccinatie met 0,1 ccm.
Staubvaccin, intraperitoneaal geïnfecteerd met 100 letale doses van een
virulente vlekziektecultuur. Alle muizen bleven in leven. De observatie-
periode duurde 14 dagen. 12 contrölemuizen stierven binnen 2 tot 4 dagen
na de infectie.

Ook tienmalige passage door runderbouillon of door paardenserum-
paardenbouillon oefende geen nadelige invloed uit op de immuniserende
waarde van de Staubstarn.

11 muizen, geënt met vaccin bereid van de 10 maal door runderbouillon,
en 14 muizen, met vaccin bereid van 10 maal door paardenbouillon-paar-
denserum gepasseerde Staubbacterie, bleven na intraperitoneale infectie
met 100 letale doses in leven.

13 duiven werden 14 dagen na de intramusculaire vaccinatie met 0,2 ccm.
Staubcultuur intramusculair geïnfecteerd met 0,3 ccm virulente vlekziekte-
cultuur. 2 duiven succombeerden aan vlekziekte, 11 bleven in leven.

Staubvaccin ook practijkproeven bij varkens genomen. Hiertoe werd het
vaccin in 5 practijken in Zuid-Holland verstrekt. Deze practijkproeven
zou ik willen onderverdelen in twee phasen. Gedurende de eerste phase
werd het vaccin gekweekt in paardenbouillon-paarden-serum, inde 2e phase
uitsluitend in runderbouillon. Het kweken in paardenbouillonpaardcnserum
geschiedde in verband met de veel sterkere groei dan bij kweek uitsluitend
in runderbouillon. Van deze sterkere groei werd verwacht dat zij de immu-
niserende waarde van het vaccin hoger op zou voeren. Ofschoon de fre-
quentie van entvlekziekte met dit in paardenbouillon-paardenserum
gekweekte vaccin in de diverse practijken nog al sterk uiteenliep, trad in

3 van de 5 practijken toch zodanige entvlekziekte op, dat naar aanleiding
hiervan de bereiding gewijzigd werd en de Staubbacterie verder uit-
sluitend werd gekweekt in runderbouillon. Hierna nam het euvel van
entvlekziekte aanzienlijk af. De ingespoten dosis bedroeg óf \\ ccm. óf 1 ccm.
zonder serum. In één practijk werd twee maal | tot 1 ccm. ingespoten met
een tussenpoos van 14 dagen, hetgeen bij de Staub-vaccinatie niet nodig
is. In een andere practijk gelukte het om de entvlekziekte, die met het in
paardenbouillon-paardenserum gekweekte Staubvaccin speciaal werd
verwekt bij zeugen en zware varkens, bij deze dieren te voorkomen door
gelijktijdige toediening van serum.

Om na te gaan in hoeverre de entvlekziekte ten gevolge van de enting
met Staubvaccin een ernstig karakter aannam, werd met twee collegae
afgesproken, dat hieraan lijdende varkens niet met serum of penicilline
zouden worden behandeld. Zonder uitzondering genazen deze dieren, in
totaal 27, spontaan; een aanwijzing dus, dat door het Staubvaccin opge-
wekte entvlekziekte een goedaardig verloop had.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de practijkproeven met het
Staubvaccin.

Met vaccin A wordt bedoeld het Staubvaccin, gekweekt in paarden-
bouillon-paardenserum; met vaccin B Staubvaccin, gekweekt in runder-
bouillon.

Totaal practijken III en IV 846 varkens, waaronder slechts 1 dier met entvlekziekte en geen enkele immuni-
teitsdoorbraak.

Uit dit overzicht volgt dus, dat in de practijken, waar entvlekziekte
optrad, het percentage entvlekziekte-gevallen tot op 0,1 deel werd geredu-
ceerd door de overschakeling van de voedingsbodem van paardenbouillon-
paardenserum op runderbouillon.

Een groot verschil trad met vaccin A op tussen het aantal entvlekziekte-
gevallen in de praktijken I—II en V enerzijds en III en IV anderzijds.
Waaraan dit moet worden toegeschreven, is niet duidelijk, aangezien de
practijken alle in Zuid-Holland en niet ver uit elkaar lagen, zodat de om-
standigheden, waaronder de dieren werden gehouden, waarschijnlijk niet
sterk uiteen zullen lopen.

Wat immuniteitsdoorbraak betreft, waren de resultaten uniform. Op
een totaal aantal van 5076 geënte varkens traden in het ongunstigste geval
2 doorbraken op. Aangezien niet vermeld werd of vlekziektebacteriën waren
gekweekt uit de in practijk I bedoelde endocarditis, en de diagnose vlek-
ziekte bij het in deze practijk bedoelde stijve varken eventueel vagelijk
gesteld zou kunnen worden naar aanleiding van het feit, dat dit dier door
een peniciline-behandeling genas, staat het nog lang niet vast, dat de 2
bovengenoemde gevallen inderdaad doorbraken geweest zijn.

De aandacht wordt er op gevestigd, dat op de plaats van injectie
achter het oor een ca. handgrote rode vlek kan ontstaan, die echter
na verloop van ca. een week weer verdwijnt.

In enige koppels werd onder de niet geënte dieren vlekziekte geconsta-
teerd, terwijl de geënte varkens vrij bleven.

Uit deze proeven is dus gebleken, dat ter voorkoming van entvlekziekte
de kweek van de Staubbacterie dient te geschieden in runderbouillon,
terwijl de immuniteit in het afgelopen jaar onder de Nederlandse om-
standigheden zeer gunstig is gebleken.

Een definitiefoordeel omtrent de resultaten in de practijk laat zich thans
nog niet vormen. Mocht de toepassing van dit vaccin zich gunstig blijven
ontwikkelen, dan zal bovendien een zeer goedkoop vaccin op de markt
gebracht zijn.

Het ligt in het voornemen van de Rijksseruminrichting om dit jaar
wederom een proef te nemen met het Staubvaccin.

Het adsorbaatvaccin volgens Traub zou bij muizen zelfs in een verdun-
ning van i op 64 nog beschutting geven tegen 1000 letale doses vlekziekte-
bacteriën. Dit gunstige resultaat, gecombineerd met het feit, dat het vaccin
volledig afgedood is, zijn de redenen dat enige laboratoria zich op de
bereiding van dit vaccin zijn gaan toeleggen. Uiteraard wordt het in
verband met de grotere dosering een duurder vaccin dan de Staub-
entstof.

In Nederland werden gedurende het vlektziekeseizoen 1950 vlekziekte-
adsorbaatvaccins uit het buitenland ingevoerd en in de practijk toegepast.

Aan de Rijksseruminrichting zijn vergelijkende proeven bij muizen
genomen t.a.v. de immuniserende waarde van het Staub-, Kondo- en
deze buitenlandse adsorbaatvaccins. De beide uit het buitenland inge-
voerde adsorbaatvaccins zullen in het verdere verloop van dit artikel
worden aangeduid met de letters X en Y.

De proef in bovenstaande tabel viel dus duidelijk in het voordeel van
het Staubvaccin uit; immers bleven 12 van de 12 met dit vaccin geënte
muizen in leven, terwijl van de 14 met det adsorbaatvaccin X gevacci-
neerde muizen er slechts 3 in leven bleven en van de 14 met Kondovaccin
gevaccineerde muizen 10.

Gedurende de proef werd opgemerkt, dat op de injectieplaats van het
adsorbaatvaccin, dat op de rug werd gespoten, bij verschillende muizen
necrose van de huid optrad.

In de volgende proef, waarin de resultaten in tabel III zijn weergegeven,
is wederom een vergelijking getroffen, deze keer tussen het Staubvaccin
en adsorbaatvaccins X en Y.

Aangezien uit de tot nu toe verrichte proeven gebleken was, dat 0,1 ccm.
Staubvaccin muizen voor de volle 100% beschutte tegen ca. 100 letale
doses, werd het Staubvaccin in een verdunning in bouillon van i op 2 inge-
spoten, teneinde na te gaan of deze verdunning nadelige invloed had op de
beschuttende werking van het vaccin.

Van het X adsorbaatvaccin werd ditmaal een andere partij, n.1. partij
123, beproefd. Aangezien de resultaten met partij 124 (zie tabel II) niet
gunstig waren uitgevallen, werd tevens nagegaan of wellicht een grotere
dosis adsorbaatvaccin meer immuniteit gaf. Daarom werd een serie muizen
ingespoten met 0,2 en een andere serie met 0,5 ccm. adsorbaatvaccin
(partij 123).

Van het Y adsorbaatvaccin werden 2 partijen beproefd, voorzien van de
contrólenummers 4 en 5. De dosering bedroeg 0,2 ccm.

Uit dit overzicht blijkt wederom, dat het Staubvaccin de beste resultaten
gaf. Het X vaccin (partij 123) gaf volgens deze tabel betere resultaten dan
het X vaccin in tabel III (partij 124).

Een verhoging van de dosering van het vaccin tot 0,5 ccm. gaf geen
betere beschutting. Het Y vaccin gaf verreweg de slechtste resultaten.

De proeven volgens de tabellen II en III wekken verder de indruk, dat
niet aan alle partijen van de X en Y adsorbaatvaccins dezelfde immuni-
serende waarde kan worden toegeschreven; immers stierven er van
14 met 0,2 ccm. X partij no. 124 gevaccineerde muizen 11 aan vlekziekte,
terwijl er van 14 met 0,2 ccm. X partij 123 geënte muizen 4 aan vlekziekte
stierven. De infecterende dosis was zo constant mogelijk gehouden. De
vergelijking gaat echter niet geheel op, aangezien de infectie van de gevac-
cineerde muizen in beide series proeven niet met dezelfde cultuur had
plaats gevonden.

Hetzelfde kan worden opgemerkt t.a.v. de onderzochte partijen Y vaccin.
Van 15 met 0,2 ccm Y partij 5 geënte muizen stierven er 13, terwijl van
13 met Y partij 4 geënte muizen er 7 aan vlekziekte stierven na intraperito-
neale infectie met dezelfde cultuurverdunning.

Ten slotte kan nog worden opgemerkt, dat de overlevende muizen van
de absorbaatvaccin-proeven na de infectie voor een belangrijk deel in
meerdere of mindere mate ziekteverschijnselen hebben getoond, terwijl bij
de met het Staubvaccin ingespoten muizen elk ziekteverschijnsel na de
infectie ontbrak.

Ook bij deze proef ontstonden op de injectieplaats van het adsorbaat-
vaccin verdikkingen, welke in plaatselijke huidnecrose overgingen.

Ten slotte kan nog melding gemaakt worden van proeven met adsor-
baatvaccin, dat aan de Rijksseruminrichting is bereid. Voorlopig kan
omtrent deze proeven, die nog niet zijn afgesloten, het volgende worden
medegedeeld:

De eerder genoemde uit Zuid-Slavië opgezonden stammen zijn alle
beproefd op hun immuniserende waarde en er is ten slotte 1 stam gevonden,
welke bij muizen bevredigende resultaten heeft opgeleverd.

In de eerste proef met deze goed bevonden stam werd een serie van 20
muizen subcutaan gevaccineerd met 0,2 ccm. adsorbaatvaccin van de
Rijksseruminrichting en 20 dagen hierna intraperitoneaal geïnfecteerd
met ongeveer 100 letale doses van een virulente stam. 4 van de 20 dieren
succombeerden.

In de tweede proef werden 60 muizen subcutaan gevaccineerd met 0,2
cmm. adsorbaatvaccin. 2 muizen stierven intercurrent, zodat 58 muizen
17 dagen na de vaccinatie geïnfecteerd konden worden met een dosis viru-
lente cultuur, die 5 contrólemuizen binnen 3 tot 4 dagen doodde. Van de
58 gevaccineerde muizen bleven er 52 in leven, een resultaat, dat van de
tot nu toe aan de Rijksseruminrichting beproefde adsorbaat vaccins het
beste was.

Gedurende het vlekziekteseizoen 1951 zal ook door de Rijksserum-
inrichting een adsorbaatvaccin worden geleverd.

Steeds meer merkt men in de Europese literatuur een streven om een
vlekziektevaccin te bereiden, dat niet simultaan met serum behoeft te
worden ingespoten en dat geen aanleiding geeft tot smetstofverspreiding.

Aan de Rijksseruminrichting zijn bij muizen vergelijkende proeven
genomen inzake de immuniserende waarde van het Kondo-, Staub- en
buitenlandse adsorbaatvaccins. Hierbij bleek, dat het\'Staubvaccin de beste
resultaten gaf.

Ook zijn proeven genomen met een aan de Rijksseruminrichting bereid
adsorbaatvaccin. De resultaten hiermede waren bij muizen bevredigend.

Het voordeel van het Staubvaccin is, dat het aanzienlijk goedkoper is
dan alle overige besproken vaccins, wegens de vee! lagere dosering, het
adsorbaatvaccin daarentegen biedt het voordeel, dat het volkomen gedood
en langer houdbaar is. Practijkproeven met het Staubvaccin hebben uit-
gewezen, dat dit vaccin niet te sterk gegroeid mag zijn, aangezien in dit
geval te veel entvlekziekte optreedt.

In verband hiermede dient het kweken te geschieden in runderbouillon
en niet in paardenbouillon met paardenserum. Doorbraak van immuniteit
trad bij 5076, in de practijk geënte, varkens waarschijnlijk in het geheel
niet, in het ongunstigste geval slechts bij 2 dieren op.

Door de Rijksseruminrichting zullen alle boven besproken vaccins worden
geleverd.

More and more a striving is noticed in the European literature to prepare an Erysipelas
vaccine that ought not to be inoculated simultaneously with serum and that causes no
spread of the organisms.

At the State Serum Institute comparative tests in mice with regard to the immunizing
value of the Kondo-, Staub- and foreign aluminium-hydroxyde adsorbed vaccines
were carried out.

Besides tests were carried out with an adsorbed vaccine that was prepared at the
State Serum Institute at Rotterdam. The results with this vaccine in mice were satisfying.

The advantage of the Staub-vaccine is that the application is much cheaper than the
other discussed vaccines; the adsorbed vaccine on the other hand can be kept for a
much longer time and consists of killed organisms.

Field tests with the Staub-vaccine have pointed out that the growth of the culture
must not be too heavy, since in this case too much Erysipelas may be caused by the
vaccination. In connection with this the growth ought to take place in beef-broth and
not in horsebroth and horse-serum.

Lack of immunity was in the most unfavorable case perhaps observed in 2 pigs on a
total number of 5076 inoculated animals in the field. Besides it was not absolutely
certain that these two pigs were suffering from Erysipelas.

1. Roemmele: Das Rotlaufproblem im Ostland. Bcrl. und Münch, tierärztl. Wochen-
schr. 1943, no. 33/34, p. 273.

2. Schneider, P. A. : Étude sut le vaccin adsorbé anti-rouget préparé selon le procédé
de Traub. Thcse inaugurale pour l\'obtention du grade de Docteur de l\'Université
de Berne. 1950.

3. Staub, A.: Sur la vaccination contre le rouget du porc. Comptes rendus des séances
de l\'Académie des Sciences. 1939, 208, 110. 10, 775.

4. Staub, A.: Nouvelle formule de vaccination contre le rouget du porc. Bull, de l\'Aca-
démie vétérinaire de France, 1940, 13, no. 3, 103.

5. Ramon, G., et A. Staub: Les nouveaux procédés de vaccination contre le charbon et
contre le rouget au moyen d\'une inoculation unique de virus-vaccin. Bull, de l\'Aca-
démie vétérinaire de France 1942, 15, p. 50, no. 1.

6. Traub, Erich: Immunisierung gegen Schweinerotlauf mit konzentrierten Adsorbat-
impfstofïen. Monatshefte für Veterinärmedizin. 1947, 2, Heft. 10, 165—172.

7. Trawinsky, A.: Preventive vaccination of pigs against Swine Erysipelas with partic-
ular reference to Staub\'s vaccin. F.A.O. Animal Disease Meeting. Warschau. 1948.

BESCHOUWINGEN OMTRENT DE VERZAMELDE
„VOORDRACHTEN OVER DE VLEESKEURINGSWET"
VAN PROF. C. F. VAN OYEN

Met genoegen voldoe ik aan het verzoek der Redactie van dit Tijd-
schrift om een beschouwing te geven van deze in Januari 1949 gepubliceerde
voordrachten. Blijkens het voorwoord zijn zij oorspronkelijk samenge-
steld om doctorandi in de diergeneeskunde in te leiden in de toepassing
der Vleeskeuringswet met haar uitvoeringsbesluiten enz. en zijn zij op aan-
drang van hoorders in boekvorm verkrijgbaar gesteld, waardoor ook
niet-hoorders en in de eerste plaats zij die in de praktijk der wet werkzaam
zijn er gemakkelijker kennis van kunnen nemen. ^x)

Schrijver behandelt de stof op practische wijze, door niet de Wet arti-
kelsgewijze te behandelen maar in volgorde van de werkelijke gang van
zaken samenvattende hoofdstukken te geven over: Titel en definities der
Wet, middelen tot wering van ongeschikte vlees en vleeswaren waarbij
tevens de huisslachtingen worden behandeld, de keuringsdienst, de keu-
ring, het slachten, het stempelen, herkeuring, voorwaardelijke goedkeu-
ring, afkeuring en destructie, in- en uitvoerkeuring (ook de intercommu-
nale invoer), het repressieve toezicht, de strafbepalingen. Daarin worden dan
betreffende wetsartikelen met hun bijbehorende uitvoeringsbepalingen en
het betreffende gedeelte der keuringsdienstverordening verwerkt, waarbij
tevens aan de historische ontwikkeling aandacht is geschonken.

Ik acht de doelstelling van schrijver uitnemend geslaagd en wij practici
die ons bijna dagelijks op de een of andere wijze van de juiste toepassing
dezer Wet rekenschap hebben te geven moeten de, trouwens wel beken-
de, scherpzinnigheid van schrijver bewonderen, die toch als buitenstaan-
der wat de toepassing betreft, op wel steeds zo juiste en heldere wijze
de inhoud, de strekking en het onderling verband der voorschriften heeft
geïnterpreteerd.

Ik verwijs als een der meest sprekende voorbeelden daarvan naar de
heldere wijze waarop de ingewikkelde en verwarrende situatie ten opzichte
van het destructie-vraagstuk is behandeld.

Ik meen dan ook iedere collega die met toepassing der wet is belast
aanschaffing en kennisneming van deze ± 120 bladzijden omvattende
serie bevattelijk geschreven voordrachten te moeten aanraden.

Ik kan niet nalaten van de mij geboden gelegenheid gebruik te maken
om enkele critische of aanvullende opmerkingen te maken, welke echter
aan mijn zeer waarderend oordeel over deze voordrachten niet afdoen,
integendeel mogen worden beschouwd als bewijs van de grote belangstel-
ling waarmee ik deze beschouwingen gevolgd heb.

van de wet niet kloppen; de inhoud gaat verder dan wering van schade-
lijk^) vlees of vleeswaren en bemoeit zich ook met dat (die) afwijkend(e)
vlees of vleeswaren waarbij schadelijkheid volstrekt uitgesloten is.
Terecht, zegt schrijver, want wie keurt, beoordeelt vanzelfsprekend ook op
deugdelijkheid, (waarmee hier dan natuurlijk niet gedacht wordt aan be-
derf maar aan de natuurlijke toestand, dus aan van het normale afwijkend
(e) „vlees" of vleeswaren).

Wat de voorschriften betreft waarin deze overschrijding van de consi-
derans plaatsvindt, voert schrijver dan wat vlèès betreft het Koninklijk
Besluit van 5 Juni 1920 aan, daarentegen wat vleeswaren betreft artikel
40. Dit kan een minder juiste indruk wekken, omdat artikel 40 zowel voor
vlèès als voor vleeswaren de eis stelt van bedorven noch op andere wijze
ondeugdelijk geworden te zijn.

Voor velen blijft de disharmonie tussen considerans en inhoud bevreem-
ding wekken en niet alleen in slagers- doch ook in vakkringen is weieens
betoogd dat die uitbreiding van de inhoud buiten de considerans onwettig
zou zijn. Deze opposanten kunnen echter gerustgesteld zijn met de mede-
deling dat juridische kringen, voor zover mij bekend, algemeen de opvat-
ting huldigen dat de inhoud van een wet domineert en niet de considerans.
Des te meer ware de ook door schrijver geuite wens te vervullen dat de
considerans tot de noodzakelijke werkelijkheid worde aangevuld.

Op pagina 9 ware in de laatste zin vsn de 2e alinea aan ondeugdelijk
toe te voegen: „minder deugdelijk" en in de 5e alinea bij artikel 2 aan
„gedode" toe te voegen: ,,of gestorven".

Zou de op pagina 10 gestelde, als regel ontkennend beantwoorde vraag
of „wilde zwijnen" ook onder varkens en dus slachtdieren vallen, niet af
te wijzen zijn omdat deze dieren onder „wild" vallen en dus onder de
warenwet? Dit nog afgezien van het feit dat in het andere geval verschei-
dene voorschriften der vleeskeuringswet daarop niet zouden kunnen worden
toegepast, zoals levende keuring, wijze van doden, enz. Dat doet tot de
wenselijkheid van een preventieve keuring natuurlijk niet af, evenzeer als
die voor gevogelte, zeker voor kippen, broodnodig zou zijn.

Omtrent de in art. 2 opengelaten, bij algemene maatregel van bestuur
te omschrijven voor technisch doel bestemde delen die daarmee niet onder
het wetsbegrip „vlees" vallen, dient te worden opgemerkt dat een analoge
behoefte bestaat om bepaalde voor technische verwerking bestemde vlees-
waren te kunnen uitzonderen (b.v. ondeugdelijk gesmolten slachtdiervet,
dat in tegenstelling met idem rauw vet, onder alle omstandigheden onder
het wetsbegrip vleeswaren en daardoor onder art. 40 blijft vallen, waardoor
dit vet bij aantreffen steeds een overtredings-object vormt en gedestrueerd
moet worden).

Op pagina 12 bespreekt schrijver de bestaande voorschriften, dat be-
halve buiten slagerijen enz. aanwezige kale beenderen ook in die inrich-
tingen aanwezige, doch voor technisch doel bestemde, in het betreffende
K.B. opgesomde delen niet als vlees worden beschouwd. Hij komt daarbij
m.i. tengevolge van de practische onjuistheid van ondervermelde, in ge-
noemd K.B. gestelde voorwaarde, ten onrechte tot de conclusie dat dit in
het algemeen afgekeurde delen zouden zijn (of heeft schrijver afkeurens-
waardig bedoeld?); immers dit K.B. stelt de voorwaarde, dat deze delen
onder toezicht van de keuringsdienst vermengd moeten worden met on-
bruikbaar-makende stoffen. In werkelijkheid namelijk is dit een onmoge-

lijkheid (nog afgezien van het feit dat bij aantreffen door of aanbieden aan
de Keuringsdienst deze delen als regel zouden moeten worden afgekeurd
en dan gedestrueerd en niet meer voor technisch doel mogen worden be-
stemd), immers, de Keuringsdienst kan niet dagelijks keuren of contro-
leren in slagerijen enz. Wat moet dan de houder doen die kale beenderen,
zwoerd of rauw vet heeft welke hij voor technisch doel wil bestemmen?
Zolang ze deugdelijk zijn geven het bewaren en afleveren geen moeilijk-
heden, maar als regel zijn ze meer of minder bedorven en dan levert reeds
de aanwezigheid overtreding van art. 40 op. Houder zou dus altijd met
één been in een proces-verbaal staan. Daarom diende in plaats van aan de
Keuringsdienst aan hemzelf de eis te worden gesteld en te worden overge-
laten om deze delen door vermenging onbruikbaar te maken. Slechts
daardoor zou hij redelijkerwijs buiten toepassing van art. 2 en art. 40
kunnen vallen.

Op te merken valt dat nu kop en poothuid van de runderen niet meer
„vlees" zijn (deze bepaling is n.m.1. thans weer ingetrokken) het jaar en
dag gebruikelijke broeien van kop en poten van mestkalveren met de huid
erom niet meer wettelijk toelaatbaar is.

Op pagina\'s 25 en 26 stelt schrijver op zeer juiste wijze de zwakke pun-
ten in de tewerkstelling van hulpkeurmeesters in het licht door te wijzen
op de uit de toepassing van dit systeem in de praktijk volgende consequen-
tie dat de zeer beperkt bevoegde hulpkeurmeester zélf tijdens de keuring
telkens moet vaststellen niet verder te mogen gaan, maar daartoe op
grond van daarvoor noodzakelijke interpretatie van aanwezige afwij-
kingen in meerdere gevallen door zijn gebrekkige kennis niet in staat is.
En dat het belangrijkste deel van het toezicht en de verantwoordelijk-
heid van de keuringsveearts dus betreft het toezien dat de hulpkeur-
meester zijn bevoegdheid niet te buiten gaat (een bevoegdheidsovertre-
ding die door alle bestaande omstandigheden bij hun tewerkstelling sterk
in de hand word gewerkt en waartegen aangestelden mede eigener bewe-
ging voortdurend hebben te strijden). Schrijver komt dan ook tot de conclu-
sie dat aan de verantwoordelijkheid van de veearts uitsluitend kan worden
voldaan in gecentraliseerde Keuringsdiensten onder voortdurend toezicht
van de Keuringsveearts.

Dit zelfstandige oordeel van de schrijver, onafhankelijk en afwijkend
van de door het centrale gezag toelaatbaar geachte veel verdergaande
werkzaamheid, valt in ieder geval te prijzen. Zoals echter bekend is acht
recensent de toelating ook in een gecentraliseerde dienst ongewenst en
de gedachte van de schrijver dat onder die omstandigheden eigenlijk
de in de betreffende slachthal toeziende keuringsveearts beslist welke ge-
vallen de in de hal werkzame hulpkeurmeesters zelf mogen afdoen en in
welke hij een deel van het onderzoek en de eindbeslissing op zich zal nemen,
een illusie. Het doorslaggevende bezwaar is immers het feit dat de R.k.m.
zelfstandig, niet direct onder de ogen van de deskundige, met de keuring der
dieren aanvangt en, hoewel daartoe niet deskundig, ook de lichtere,
soms zeer belangrijke afwijkingen moet opmerken èn in zekere mate inter-
preteren om op grond daarvan dan zelf te beoordelen of hij de keuring
zelfstandig kan en mag voortzetten en beëindigen. Tewerkstelling van een
R.k.m. bij de keuring is m.i. slechts toelaatbaar als linkerhand van de deskun-
dige, die deze dus voortdurend secondeert voor ondergeschikte handelin-
gen. Ik verwijs naar Denemarken, waar de veterinaire wereld een m.i.

juistere kijk op de zaken heeft en keuring slechts in handen van deskun-
digen verantwoord geacht wordt.

Op pagina 27 is het onder b gekozen voorbeeld van een orgaanafwij-
king die de hulpkeurmeester zelfstandig kan beoordelen, nl. eenvoudige ge-
vallen van longontsteking, minder gelukkig te achten. Immers ook bij een
eenvoudige acute pneumonie dient de hulpkeurmeester de keuring wel
degelijk aan de keuringsveearts over te laten, omdat hij zelf niet in staat
is te beoordelen of deze de algemene gezondheidstoestand ook heeft
geschaad.

Verder zal de opmerking op pagina 28 regel 3 dat de hulpkeurmeester
ook bij niertuberculose zonder recente generalisatie nog zelfstandig zou
mogen beslissen wel als een lapsus calami moeten worden opgevat; immers
afgezien van de hoogstmogelijke ongewenstheid daarvan is dit toch
geen „geringe uitbreiding" meer te noemen.

Omtrent de, op zich zelf zeer juiste, lof voor de toepassing der kringge-
dachte (pagina 32-35) dient wel te worden opgemerkt dat de ontwikkeling
daarvan wel tergend langzaam gaat en dat mogelijk wel de meestdrin-
gend gewenste en meest elementaire wetswijziging deze is, dat in analogie
met de Warenwet in de Vleeskeuringswet wordt opgenomen dat „de
Kroon het land in keuringskringen verdeelt". Het uitsterfsysteem ten op-
zichte van gevestigde practici met Keuringsdienst en de al te grote tege-
moetkomendheid aan het autonome gevoel der gemeenten leveren een
slakkentempo dat in deze tijden verouderd en niet meer verantwoord is,
en art. 23a wordt zeker niet in bovenbedoelde geest opgevat en toegepast.

Voor zover de beschouwingen over de financiën van de Keuringsdienst
(pagina 34) de indruk zouden kunnen wekken dat het maken van winst
op de verrichte diensten ter uitvoering van de vleeskeuringswet, zo niet
ongeoorloofd, dan toch zeer ongewenst zou zijn, moet wel worden
opgemerkt dat het maken van een matige winst ook op deze verstrekte
diensten uitdrukkelijk bij de gewijzigde gemeentewet is toegestaan, zijnde
ook het keurloon een „plaatselijke belasting", zoals schrijver zelf trouwens
ook memoreert. Een niet genoemd voordeel van het maken van een matige
winst op de zuivere keuringsdienst is, dat de gemeenten gemakkelijker
tot meer uitgaven vorderende verbeteringen in de Dienst overgaan en
daaraan niet telkens een tariefverhoging vooraf behoeft te gaan met de
daaraan veelal verbonden protesten van direct belanghebbenden. Men
bevriest een dienst in zijn onvolmaaktheid gauwer als men angstvallig streeft
de inkomsten niet boven de uitgaven te doen uitkomen. Ook leidt dit
laatste tot vergroting van de disuniformiteit in de keurlonen der verschil-
lende Diensten, wat om allerlei redenen ongewenst is. Schrijver zelf wijst
op dit laatste trouwens ook.

Op pagina 52 bovenaan zijn waarschijnlijk abusievelijk de door ziekte
in onmiddellijk dreigend levensgevaar verkerende dieren als voorbeeld
voor toelaatbare vrijstelling van vervoer naar een centrale slachtplaats ge-
noemd en zal bedoeld zijn de door een ongeval ernstig getroffen dieren;
hierop wijst ook de verwijzing naar a en c van artikel 3.

Het op natuurlijke wijze verbonden blijven der organen van het dier
(pagina 56) levert ook voor de grote slachtplaatsen geen enkel bezwaar op
en is juist daar dringend gewenst om abusievelijke of opzettelijke verwis-
selingen te voorkomen. Terecht heeft dan ook de Hoofdinspecteur op in-
trekking der verleende ontheffing bij de Inspecteurs aangedrongen.

Op pagina 58 stelt schrijver dat de gedetailleerde voorschriften omtrent
wat bij de keuring moet worden onderzocht, voor de op wetenschappe-
lijke grondslagen berustende keuring, die toch alleen door deskundigen
mag geschieden, eigenlijk overbodig is en beter ware te vervangen door
één algemeen voorschrift dat de keuring steeds op wetenschappelijk ver-
antwoorde wijze moet geschieden. Hiertegen moet m.i. worden geoppo-
neerd, al ware het alleen reeds omdat de keuring in ons land grotendeels
door niet deskundigen, niet-wetenschappelijk gevormde hulpkrachten
geschiedt aan welke zeker niet aan het eigen inzicht kan worden overge-
laten hoe zij het onderzoek zullen verrichten. Doch ook overigens zijn
dergelijke voorschriften noodzakelijk gebleken teneinde de grootst moge-
lijke uniformiteit te verkrijgen; en deze moet wel worden verlangd wegens
de wettelijk uitgesproken gelijkwaardigheid van ieder wettelijk goedkeu-
ringsmerk, ongeacht het onderscheid tussen de verschillende keurings-
diensten naar hun aard en opzet.

Op pagina 64 ware in de 3e alinea regel 8 „goedgekeurd "weg te laten;
zie opmerking van de schrijver zelf op pagina 65, dat in deze gevallen (o.a.
van frauduleuze slachting) onvoorwaardelijke goedkeuring nimmer mag
geschieden.

Pagina 72. Omtrent de vermeende bezwaren die wel tegen de vlees-
stempeling worden aangevoerd valt op te merken dat zowel cliënt als sla-
ger ertoe behoren te worden opgevoed de stempels in hun welbegrepen
eigenbelang op prijs te stellen. Daarom ware het psychologisch ook beter
en juister om in het K.B. niet van „inkt" doch van „kleurstof" te spreken,
de slagers er op grond van art. 35 toe te brengen dat zij nimmer goedkeu-
ringsmerken mogen verwijderen en deze ook bij verkleining tot klanten-
vlees erop moeten laten en slager en publiek te doen begrijpen dat gehele
of gedeeltelijke merken op hun vlees een waarborg vormen voor de be-
trouwbaarheid en als zodanig op prijs dienen te worden gesteld, en dat
deze slechts uit volkomen onschadelijke en smaakloze kleurstof bestaat
zoals ook vaak voorkomt in allerlei gebaksbestanddelen en snoepartikelen.

Naar aanleiding van het omtrent herkeuring vermelde (pagina 77)
merk ik op dat te Amsterdam nog steeds het voorschrift bestaat en wordt
toegepast dat de herkeuring geschiedt door een lid van de Directie dat
zelf niet aan de eerste keuring heeft deelgenomen, welke regeling verschil-
lende voordelen voor belanghebbenden heeft omdat zij kosteloos en
vlot en gemakkelijk te realiseren is en dat dientengevolge te Amster-
dam ook meermalen herkeuring werd aangevraagd van organen en delen
en van de levende keuring, van welke laatste schrijver verklaart dat et-
geen gebruik van wordt gemaakt. Omtrent organen en delen moet nog
worden opgemerkt dat het recht op aanvragen tot binnen 2 uur na de af-
keuring volstrekt onuitvoerbaar is omdat ze niet zolang ieder afzonderlijk
en op naam kunnen worden bewaard. Dit geldt natuurlijk niet voorde
organen en delen van niet goedgekeurde gehele dieren. De Vereniging van
Slachthuisdirecteuren heeft dan ook aan de Minister geadviseerd de 2
uur te laten vervallen en aanvrage direct na de afkeuring voor te schrijven.

Het woord (her)keurmeester ware niet te gebruiken en te vervangen
door herkeuringsveearts, wat tevens met de terminologie van de V\'leeskeu-
ringswet overeenkomt. Het woord keurmeester dient door het misbruik dat
daarvan van de zijde der hulpkeurmeesters en helaas ook meermalen der keu-
ringsveeartsen wordt gemaakt niet tevens voor de keuringsveearts te worden

gebruikt. Dat in de Veewet de titel rijkskeurmeester nog bestaat is niet
alleen geen argument tegen het bovenvermelde doch behoort de uitvoer-
ders der Veewet er destemeer toe te brengen zich streng aan de benaming
hulpkeurmeester te houden, ten einde de ongewenste tendens tot nivelle-
ring in de benamingen der beide functies te bestrijden.

Schrijver wijst erop dat het in de grote diensten nog wel verrichten der
herkeuring door de Directie het rechtsgevoel van betrokkenen niet altijd
bevredigt. Dit moge bij sommige eigenaren het geval zijn, vele anderen
hebben volkomen vertrouwen in de objectiviteit dezer functionarissen en
leggen zich gaarne bij hun uitspraak neer. In ieder geval echter moet
hier gewezen worden op de m.i. minder juiste conclusie van schrijver, dat
door de herkeuring te laten verrichten door een Hoofd van Dienst van elders
„dezelfde mate van gelijkvormigheid der keuringsuitspraken" zou worden
verkregen. Zelfs al zou deze herkeuringsambtenaar steeds dezelfde persoon
zijn (waartoe de wet niet verplicht) dan nog ligt het voor de hand dat
diens uitspraken voor zover zij afwijken van de heersende opvattingen in
de betreffende Dienst niet alleen de gelijkvormigheid der keuringsuitspra-
ken der diverse daar werkzame keuringsveeartsen niet bevorderen doch
deze juist verbreken. Daarom kan het nimmer in het belang zijn van een
goed geleide grote Dienst dat een Hoofd van Dienst van elders inciden-
teel in die beslissingen ingrijpt. Het is zelfs de vraag of in breder verband
gezien de belangen der eigenaren met dat ingrijpen wel gebaat zijn, daar
de disuniformiteit in de keuringsuitspraken er eerder door bevorderd
wordt. Het is nu eenmaal niet zo dat een afwijkende herkeuringsuitspraak
„jurisprudentie" oplevert voor de betreffende Dienst.

De op zich zelf juiste opmerking dat de herkeuringsambtenaar de her-
keuring dient te verrichten „onafhankelijk van hetgeen hem omtrent de
eerste uitspraak wordt meegedeeld" (pagina 80) dient om misverstand te
voorkomen wel zo te worden aangevuld dat de herkeuringsambtenaar,
die het materiaal dikwijls in minder verse vorm te beoordelen krijgt en
daardoor fijne, bij de eerste keuring gedane waarnemingen wel eens over het
hoofd kan zien, geen betrouwbare en juiste herkeuring kan verrichten
zonder daarbij rekening te houden met de waarnemingen en overwegingen
van de eerste keuringsveearts, wat natuurlijk niet wil zeggen dat hij deze
klakkeloos moet aanvaarden.

Pagina 85 alinea 3: het woord „Dit" ware ter verduidelijking van de be-
doeling te vervangen door „Het bovenvermelde".

Pagina 86 alinea 3: het is onbegrijpelijk dat door eenvoudige K.B. aan-
vulling niet reeds lang de verkoop aan één persoon tot een maximum van
3 kg. is beperkt.

Bij het zeer helder beschreven hoofdstuk over afkeuring en destructie
houdt schrijver met krachtige argumenten een pleidooi voor het gedeelte-
lijk ten goede laten komen aan de eigenaar van het afgekeurde materiaal
van de door de destructoren daarvan uiteindelijk verkregen baten. De
kracht van dit betoog ligt in de billijkheid van die eis, schrijver onthoudt
zich hier terecht van de netelige juridische zijden van dit vraagstuk. Wel
dient te worden gememoreerd dat de Hoge Raad heeft uitgemaakt dat
het recht van de eigenaar van partijen afgekeurd vet op het daaruit be-
reide destructievet vaststaat.

Bij de uitvoerkeuring (pagina 107) wijst schrijver, zeer terecht, op de
misstand die ligt in het zonder meer mogen vrijlaten in de gemeente voor

binnenlands gebruik van aldaar voor export goedgekeurd vlees, o.a. omdat
de export-keuringseisen zeker niet steeds voldoen aan die van de vleeskeu-
ringswet en in sommige gevallen nauwelijks van keuring sprake is. Hierbij
valt op te merken dat, evenals uit concurrentieoogpunt daarbij aanvul-
ling van het export- tot het in de gemeente van de slachting geldende bin-
nenlandse keurloon noodzakelijk is, dit het geval is wat aanvulling van de
verrichte exportkeuring tot de vleeskeuringsweteisen betreft.

Bij het toezicht op vlees en vleeswaren (pagina 112) roert schrijver een
belangrijk punt aan, waar hij stelt dat bij het aantreffen van ondeugdelijk(e)
vlees of vleeswaar steeds proces-verbaal zou moeten worden opgemaakt
alvorens tot onbruikbaarmaking mag worden overgegaan. Dit standpunt
moge streng juridisch misschien juist zijn, het is voor de met practische
uitvoering belaste collega\'s van belang er aan te herinneren dat bij alle
uitvoering van wetten de practische bevoegdheid van de opsporingsamb-
tenaar wordt erkend om al naar de organisatie van de Dienst in overleg
met zijn chef of met de Ambtenaar van het Openbaar Ministerie dan wel
zelfstandig — in bepaalde gevallen met afkeuring zonder proces-verbaal en
met een eventuele waarschuwing te volstaan. Dit is de realiteit.

Na deze deels critische deels aanvullende opmerkingen herhaal ik met
nadruk dat zij niet afdoen aan de verdienstelijke wijze waarop schrijver
de bedoelingen der Wet en de practische uitvoering daarvan heeft uiteen-
gezet.

Tenslotte nog een wederwoord op het naschrift van Dr. de Groot in
het nummer van 1 Maart van dit tijdschrift.

ad. 1. Wij willen geenszins de exponent 0.73 van Brody als de geheel
juiste voor ons Nederlandse vee aanvaarden. Doel van ons artikel
was alleen om te wijzen op het principiële feit dat lang niet alle
onderzoekers aannemen, dat bij gelijke gewichtstoeneming ook met
gelijke productietoeneming gerekend moet worden.
Dat bij toeneming van het gewicht een tendenz tot stijging van de
productie bestaat, blijkt zelfs uit de door de Groot aangehaalde
cijfers van Lamprecht en Dörnig.

Als wij de cijfers van Hannover en Sleeswijk Holstein combineten
krijgen wij de volgende tabel:

Tussen groep I en II vinden we bij een gewichtstoeneming van
86 kg. een productieverhoging van 359 kg; tussen II en III zijn deze
cijfers resp. 71 kg. en 348 kg. omgerekend op een gewichtstoeneming
van 100 kg zou de productieverhoging respectievelijk 417 kg en
490 kg zijn.

Uit de cijfers van Lamprecht en Dörnig, aannemende dat de
koeien willekeurig gekozen zijn en de distributie over de gewichts-
klassen representatief is voor beide landsdelen, blijkt duidelijk dat
men lichte runderen (gem. 474 kg) niet gaarne aanhoudt. Zij
vormen slechts 5 % van de beide populaties. De veronderstelling
dat dit een sterk geselecteerde groep is waarin slechts dieren voor-
komen met een hoge productiewaarde (onafhankelijk van het
gewicht) is o.i. niet gewaagd. In dit massa-overzicht wordt geen
rekening gehouden met voederverbruik en andere factoren,
ad. 2. Dat Brody met een gemiddelde productietoeneming van 650 kg
per 100 kg gewichtsvermeerdering zou rekenen is onjuist.
Toevallig is dit gemiddelde in ons staatje wel zo hoog, doch maakt
men de reeks iets groter dan wordt ook het gemiddelde anders,
zoals uit de volgende tabel blijkt.

Brody krijgt dus, en daar gaat het om, in de verschillende produc-
tieklassen tussen de opeenvolgende gewichtsklassen variërende ge-
tallen voor de productietoeneming (396—71 1 kg).
Berekend tussen 300 en 700 kg is een gemiddelde van 537 kg per
100 kg gewichtstoeneming te calculeren.

Wij blijven daarom de mening handhaven (afgezien nog van andere
factoren buiten de voeding) dat de volgende conclusie niet ge-
wettigd is: „zolang de productie zich beweegt op het tegenwoordige
niveau, de productie door liche of zware koeien even economisch
geschiedt". Dit vraagstuk kan alleen opgelost worden door een
groot experiment onder individuële voedering der dieren of door
een groot aantal proeven in een respiratie-caloriemeter.
In het laatste geval wordt echter weer een remmende factor inge-
schakeld voor ontplooiing van de melkproductie doordat de dieren
in de zeer bijzondere omstandigheden van het onderzoek komen.
Het zou voor het fokdoel van de rundveeteelt wel zeer riskant zijn
om in dit stadium conclusies te trekken over de fokrichting ten
opzichte van de grootte der dieren.

Welche Fehler werden bei der bimanuellen Besamungsmethode gemacht
und wie werden diese vermieden ? Dr. Johann Jahnel. Wiener Tierärztliche Monat-
schrift. No. 9, 1949, 10.

Onder de bimanuele methode wordt hier die methode verstaan, waarbij de pipet
onder rectale geleiding van een hand in de uterus wordt gebracht.

Jahnel zet in dit artikel de voordelen van deze methode uiteen en geeft vervolgens
een aantal punten aan, waardoor de uitvoering vereenvoudigd wordt.

Bij de voorbereidingen is het allereerst van groot belang, dat de koe goed gefixeerd
wordt. Het meest doeltreffend kan dit geschieden door het dier in een dekstal te plaatsen.
Is deze niet aanwezig, dan dient de koe in de neus en aan een hoorn gefixeerd te worden.

De staart moet tevens gefixeerd worden, daar deze anders de pipet kan vernielen.
Is geen hulp hiervoor aanwezig, dan kan de staart links van de linker of rechts van de
rechter arm geduwd worden, als men met de linker of de rechter arm in het rectum
wil gaan.

Voordat de pipet ingebracht wordt is het vaak nodig om de vulva te reinigen met
een prop watten of een strowis. Heeft men echter meer ervaring, dan brengt men eerst
de pipet in de vagina en dan pas de hand in het rectum ; de koe wordt dan mindcr
gcprikkeld. Met de vrijgebleven hand spreidt men de vulvalippen open om zodoende
verontreiniging van de pipet zoveel mogelijk te vermijden.

De pipet dient schuin naar boven ingebracht te worden ter vermijding van diver-
ticulum en orificium urethrae. De pipet wordt dan horizontaal en vervolgens zo ver
mogelijk ingebracht.

Alvorens de cervix te fixeren, zoekt men eerst de bifercatie op en betast beide hoornen
om een eventuele drachtigheid uit te sluiten. Hierna trekt men de hand iets terug en
omvat dan de cervix, die als een vaste streng te voelen is.

Is de cervix te ver caudaalwaarts gelegen, dan is het niet mogelijk ze te omvatten.
Dit is te verhelpen door deze meer craniaal te brengen door druk uit te oefenen tegen de
portio.

Een andere moeilijkheid komt men tegen, als het rectum ballonvormig uit gaat
staan door te sterke prikkeling tijdens de exploratie. Deze is nog wel eens op te heffen,
als de hand tenminste het niet gedilateerde gedeelte bereiken kan. Hier haakt men enige
vingers in de darmwand en trekt deze in het opgeblazen gedeelte. De lucht wordt door
deze kunstmatige invaginatie naar buiten gedreven en de darm valt weer normaal
samen. Lukt deze manipulatie niet, dan moet men wachten tot de pcristaltiek te hulp
komt.

Treft men bij oude koeien een cervix aan die niet te omvatten is, dan kan men deze
door druk tegen de bekkenwand fixeren.

Het is nu van belang, dat de cervix zo ver mogelijk craniaalwaarts wordt gedrukt.
De pipet kan dan niet achter een vaginaalplooi blijven hangen.

De cervix moet niet te ver craniaalwaarts beetgepakt worden, daar met het weg-
duwen dan heel gemakkelijk een hoek gevormd wordt in de aslijn van de vagina, cervix
en uterus. De pink moet zodanig geplaatst worden, dat deze nog juist over de vagina
grijpt. Met deze pink kan men zich oriënteren en zodoende de ligging van de cervix
en portio ten opzichte van de pipet vaststellen. Met de rechter hand (de linker fixeert
de cervix) houdt men de pipet slechts losjes vast en maakt zo nodig alleen een recht-
lijnige in- en uitgaande beweging.

Heeft men pipet en cervix vlak bij elkaar, dan maakt men met de laatste rond-
draaiende bewegingen, totdat de pipet voor het orificium komt en hier inschiet. Ver-
volgens stroopt men zonder geweld de cervix als het ware over de pipet heen. Onder-
tussen maakt men met het gedeelte der cervix, waarin de pipet nog niet is ingedrongen,
een ronddraaiende beweging. Gaat de pipet niet verder, dan trekt men deze iets terug
en begint weer opnieuw. Is men de cervix gepasseerd, dan kan de punt van de pipet
weer goed gevoeld worden door de dunne uteruswand heen.

Is de koe reeds eerdrr gedekt, dan doet men goed de pipet niet in een der hoornen
te brengen om een doorboren van eventuele aanwezige vruchtvliezen te voorkomen.

Behandlung trichomoniaden infizierter Zuchtstiere. Emil Hesz. Schw.
Archiv f. Tierheilk. no. 8—1949.

Ook deze schrijver wijst op het feit, dat de diagnose Trichomonas foetus gemakkelijker
bij de koe dan bij de stier is te stellen.

De diagnose trichomoniasis is te maken door het vaginaal secretum te onderzoeken
12—19 dagen na de dekking. Maar ook het rectum, dat vlak na een abortus uit de
vagina wordt gehaald en de amnion- en allantois-vloeistof van de geaborteerde foet
lenen zich goed tot het vaststellen van de abortus-oorzaak.

Het is van veel belang voor de diagnose bij de stier om te weten waar de trichomo-
naden voorkomen. De schrijver heeft ze alleen in het praeputium kunnen aantonen.
Wel zijn ze te vinden in het sperma, dat met de kunstvagina verzameld wordt en in het
vocht dat bij de erectie van de penis uit het orificium urethrae vloeit. Maar na des-
infectie van respectievelijk het praeputium of het orificium is het onderzoek steeds
negatief uitgevallen.

Daar de trichomonaden obligaat anaëroob zijn en daarom bij voorkeur in de diepe
slijmvliesplooien zetelen, raadt schrijver aan, om eerst de stier goed te prikkelen met
een koe. Hierbij komt de penis in erectie en verstrijkt het slijmvlies voor een groote
gedeelte. De trichomonaden en celdetritus worden uit de slijmvliesplooien geperst
en kunnen zodoende beter verzameld worden. Het materiaal wordt dan afgenomen
met een gaastampon op een metalen katheter, het vocht wordt hier vervolgens uit-
geperst en microscopisch onderzocht.

Beter acht hij de methode om het praeputium te spoelen met 200 cc physiologische
zoutoplossing, deze vloeistof weer op te vangen en 1—2 uur in een puntglas te laten
staan en vervolgens de onderste laag 15 minuten bij 2000 toeren te centrifugeren.

Het ccntrifugaat wordt vervolgens geënt in nauwe buisjes die gevuld zijn met bouillon
en vervolgens worden afgesloten met parafïinum liquidum.

Door zijn onderzoekingen in vitro komt schrijver er toe om als therapeuticum een
3 % IlO-oplossing als praeputiumspoeling te gebruiken. Resultaat geeft zo\'n spoeling
echter niet of slechts in geringe mate, daar de slijmvliesplooitjes niet bereikt worden.
Dit is ook het geval bij het onder druk vullen van het praeputium met spoelvloeistof
en dan massage toe te passen.

Goede resultaten levert het gebruik van een spray op. Hiertoe wordt een spuit ge-
bruikt, die normaal voor het bespuiten van druivenranken wordt gebezigd en die werkt
onder een druk van 8—10 atmospheer.

Het rechte mondstuk wordt tijdens de behandeling zo ver mogelijk ingebracht en
dan rond bewogen om de penis. Verder naar achter zit een sponsomwikkeling op het
mondstuk, dat conisch toeloopt met het spitse eind naar voren. Deze omhulling zuigt
de HO-oplossing op, die verstoven is geworden, zodat ook het craniale gedeelte van
het praeputium goed met de vloeistof in contact komt. Tijdens de behandeling wordt
het gehele praeputium goed gemasseerd.

Als spoelvloeistof wordt 10 1 3 % HO-oplossing gebruikt, waaraan 1 %„ niet-
ioniseerbaar sproeimiddel wordt toegevoegd. Deze vloeistof moet een temperatuur
hebben van 40—42⁰ C.

De genezing treedt na 1—2 behandelingen op. Wanneer echter na 1 behandeling
niet alle trichomonaden zijn gedood, dan kunnen ze bij toepassing van dit therapeuticum
binnen een week weer worden aangetoond.

BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN IN NEDERLAND VOORGEKOMEN
GEDURENDE DE MAAND FEBRUARI 1951

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan. de cijfers tussen haakjes
duiden het aantal eigenaren aan onder wier vee de ziekte werd geconstateerd.

Behoudens goedkeuring van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoor-
ziening, zal de Rijksseruminrichting dit voorjaar voor de praeventieve entingen tegen
vlekziekte bij varkens, naast hypcrimmuunserum en vlekzicktecultuur voor de simultaan-
enting, afleveren tegen de daarbij vermelde tarieven:

De beide eerstgenoemde vaccins bestaan uit een suspensie van levende vlekziekte-
bacteriën, welke door bepaalde chemische ingrepen tijdens het cultiveren apathogeen
zijn geworden; het derde vaccin bevat gedode vlekziektebacteriën en door hen afge-
scheiden oplosbare immuniserende substanties, geadsorbeerd aan aluminiumhydroxyde.
Zowel de onschadelijkheid als de doelmatigheid dezer entstoffen is bij proefneming hier
te lande en in het buitenland gebleken. De preparaten dienen zonder immuunserum te
worden toegepast.

Het Kondovaccin wordt afgeleverd in Hesjes k 50 en 30 ccm.; de dosering varieert
met het lichaamsgewicht.

Het Stau\'ovaccin wordt beschikbaar gesteld in ampullen k 5 ccm.; de entstofdosis is
uniform.

Het adscrbnatvaccin wordt afgeleverd in flesjes a 50 en 30 ccrn. : de dosering is eveneens
uniform.

Bij duiven wordt tamelijk veelvuldig een veeruitval gezien, die wordt veroorzaakt
door de z.g. vedermijten. Deze mijten (Cnemidocoptes laevis varietas columbae) leven
rondom de basis van de veerschachten, verborgen in de veerfollikels. Door de
irritatie heeft er een versterkte vorming en afstoting van epitheel plaats, benevens
een geringe uittreding van sereus vocht, dat het afgestoten epitheel doet samen-
koeken tegen de veerschacht. De veren in de aangetaste follikels vallen gemakkelijk
uit en een plaatselijke kaalheid, haast altijd beginnend in de kropstreek, is het
gevolg. De veeruitval kan zich uitbreiden en wel v.n.1. naar de schouderstreek.

Wanneer men enige ervaring heeft kan men practisch met zekerheid uitmaken
of de veermijt al of niet aanwezig is, uitsluitend op grond van het klinische beeld.
Het feit dat de veren loszitten wijst in de richting van de veermijt, maar vooral
de aanwezigheid van een tamelijk kleine, iets geelachtige korst rondom de basis
van de veerschacht is typerend. Deze korst wordt niet gezien bij andere vormen
van veeruitval. Microscopisch is de diagnose gemakkelijk te stellen, doordat in het
korstmateriaal rondom de veerschachten altijd wel enkele mijten aanwezig zijn.

Een goede terapie is het onderdompelen gedurende £—t minuut in 0,5% Natrium
fluoride-oplossing in water. Het blijkt voorts dat de mijten gevoelig zijn voor de
gamma-isomeer van hexachlorocyclo hexane, het schurftmiddel, dat sinds de oorlog
zo\'n grote opgang heeift gemaakt. Dit middel is, in de vorm van het fabrikaat
Scabisix, waarin geen creoline of soortgelijke middelen zijn verwerkt, aanbevolen.
Dit scabicide is echter nog niet in alle opzichten volledig getest. Scabisix wordt
met de too-voudige hoeveelheid water aangelengd, waarna het wasmiddel gebruiks-
klaar is. Hiermee worden de aangetaste plekken en de omgeving bevochtigd, welke
bewerking met een tussentijd van 14 dagen nog tweemaal wordt herhaald. De
resultaten hiermee behaald zijn gunstig geweest; in hoeverre hiermede alle op het
hok aanwezige Cnemidocoptesmijten gedood kunnen worden is echter nog niet uit-
gemaakt; het komt mij voor, dat van hexachlorocyclohexane in dit opzicht betere
resultaten te verwachten zijn dan van natriumfluoride.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in AI", Utrecht. Tel. K. 3400—
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Sommige collegae hebben nu reeds een practijkwaarnemer aangevraagd in verband
met de voorbereiding van de vacantieplannen gedurende de a.s. zomermaanden.

Ook dit jaar zullen hiervoor practisch nog geen dierenartsen beschikbaar zijn. Slechts
in beperkte mate zal van hulp a.s. collegae kunnen worden gebruik gemaakt

In verband hiermee wordt dringend geadviseerd zo veel mogelijk een oplossing te
zoeken door met buurtcollegae een regeling te treffen voor het waarnemen van eikaars
practijk.

Waar deze onderlinge practijkwaarneming niet mogelijk is, kunnen bovenbedoelde
oudstejaars studenten worden ingeschakeld, die dan in samenwerking met de betrokken
dierenartsen uit de omgeving de practijk kunnen waarnemen. Ambtelijke diensten
zullen dan door bedoelde dierenartsen moeten worden waargenomen.

In verband met bovenstaande is het gewenst, dat de vacanties zo veel mogelijk worden
gespreid over de maanden Juni tot September.

Aanvragen voor practijkwaarneming worden liefst vóór 15 Mei a.s. verwacht bij het
secretariaat van de Maatschappij.

In aansluiting op de voorlopige mededeling in het vorige nummer, kan thans
worden meegedeeld, dat de commissie ter voorbereiding van de rally als volgt is samen-
gesteld :

Hoewel aanvankelijk is overwogen een grote sterrit te houden op de dag, die aan de
Veterinaire Week voorafgaat, meent de commissie, dat een verlenging van de 3-daagse
Veterinaire Week vermoedelijk bij vele practici op bezwaren zal stuiten.

De commissie besloot namelijk een zogenaamde oriëntatierit van b.v. ongeveer
45 km., met een gemiddelde snelheid van 30 km., te organiseren met Utrecht als
startplaats en eindpunt.

Deze oriëntatierit kan dan zonder bezwaar worden gehouden op Donderdagochtend
7 Juni tussen ongeveer 9.00 uur en 12.00 uur v.m.

De officiële opening van de Veterinaire Week zal namelijk plaats vinden 13.30 uur.

Het is vooi de commissie met het oog op een goede voorbereiding van zeer groot
belang reeds geruime tijd van tevoren over voorlopige gegevens te beschikken omtrent
het aantal te verwachten deelnemers.

In verband hiermee gaat nu reeds een dringende oproep uit naar de collegae, die over
een auto beschikken om aan dit bijzondere veterinaire gebeuren deel te nemen.

Gaarne wordt zo spoedig mogelijk, maar in elk geval vóór 1 Mei a.s. bij het secreta-
riaat, Lessinglaan 104, Utrecht, bericht verwacht van degenen, die aan deze rit wensen
deel te nemen.

Het zal van het aantal opgaven afhangen, of de commissie met haar voorbereidingen
doo- kan gaan!

Een collega heeft de volledige jaargangen van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde van 1917 af, beschikbaar gesteld.

Degenen, die zich hiervoor interesseren, kunnen hierover contact opnemen met het
secretariaat.

Uit het derde jaarverslag van het Beleggingsfonds voor Medici blijkt, dat het fonds
zich in een zeer grote belangstelling mag verheugen. In het jaar 1950 steeg het deel-
nemerskapitaal met ƒ 1.402.322.80 tot ƒ 2.338.444.59, dus met meer dan 100 %.

Hieruit zou kunnen worden geconcludeerd, dat het fonds in een leemte voorziet.
Bij de beleggingen is thans een beduidend groter bedrag in kapitaalwaarden (onroerende
goederen en aandelen) aanwezig.

Ook werden dit jaar een aantal Amerikaanse fondsen aangekocht, zodat op het eind
van 1950 het dollarbezit van het fonds ruim f 400.000.— bedroeg. De effecten worden
bewaard en beheerd door de N.V. Hollandsche Belegging en Beheer Maatschappij te
Amsterdam.

Deze toetredingsprijs kan eventueel in gedeelten, van minstens ƒ 100.— en op ƒ 100.—
afgeronde bedregen, worden gestort.

Over de gedeeltelijk volgestorte deelneming wordt tot de volstorting 2^l/₁ % rente
vergoed.

Op Dinsdag 6 Maart werd wederom een vergadering belegd door bovengenoemde
Kring. Na een kort openingswoord van de Heer L. Nauta werd het Bestuur uit de
volgende personen samengesteld: H. C. C. M. Meens, W. M. Blok en J. Kruize. De
Heer Meens bedankte daarna de Commissie van voorbereiding voor het werk, dat zij
gedaan heeft voor de oprichting van de Kring.

De lezing van deze avond werd gehouden door Dr. S. Stuurman en had tot onderwerp:
,,Dierenarts en Melkhygiëne". Uit de discussie na afloop bleek hoezeer dit vraagstuk
in een ieders belangstelling staat.

Na sluiting van het „officiële" gedeelte van de avond bleven nog vele leden in „Het
Kalfje" napraten.

Door het Hoofdbestuur is collega E. Toussaint Raven, Brigittenstraat 4 te Utrecht
aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Collega J. P. W. Anemaet te Naaldwijk zal, te rekenen met ingang van de datum,
waarop hij zijn betrekking zal aanvaarden, in vaste dienst aangesteld worden als Inspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst, in algemene dienst, tevens veterinair Inspecteur
van de Volksgezondheid, in algemene dienst. (pag. 60)

Collega W. Wagenvoort te Zetten zal, te rekenen met ingang van de datum, waarop
hij zijn betrekking zal aanvaarden, in vaste dienst aangesteld worden als Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst, in algemene dienst, tevens veterinair Inspecteur van
de Volksgezondheid, in algemene dienst. (P^af>\' 99)

Collega J. H. Hogen Esch, keuringsveearts, hoofd van dienst in de kring Zuidlaren,
is, te rekenen met ingang van 1 Mei aanstaande, óók als zodanig benoemd in de kring
Gieten, op welk tijdstip hij zijn practijk zal neerleggen en waardoor beide voornoemde
kringen een volambtelijk karakter zullen dragen. (pag. 75)

Collega J. G. van Bekkum te Utrecht is aangesteld als adjunct wetenschappelijk
ambtenaar bij het Instituut voor tropische hygiëne van de Faculteit der Veeartsenijkunde
van de Rijksuniversiteit te Utrecht, zodat zijn personalia als volgt luiden: Bekkum,
J. G. van; 1951; Utrecht, Adr. Bcyerkade 39; tel. K. 3400 -14433; adj. wetensch. ambt.
R. U. (Fac. V.K., afd. trop. hygiëne). (inlassen op pag. 61)

Collega A. Ressang te Utrecht is aangesteld als adjunct wetenschappelijk ambtenaar
bij het Pathologisch instituut van de Faculteit der Veeartsenijkunde van de Rijksuniver-
siteit te Utrecht, zodat zijn personalia als volgt luiden:

Ressang, A.; 1951; Utrecht, van Brakelstraat 24bis; adj. wetensch. ambt. R.U. (Fac.
V.K., Path. inst.). (inlassen op pag. 89)

Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan der Koninklijke Nederlandsche Federatie
van Landelijke Rijverenigingen, ontvingen de collegae F. J. M. Roelvink te Oirschot
en Mr. J. Slager te Schoonhoven het Federatie-ereteken.
Collega Slager is juridisch adviseur der Federatie.

M O V I R MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
..........ZEKERING VAN INDIVIDUEELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

Financiering van de over-
name van praclijken voor
medici, tandartsen en
dierenartsen door ons

Roborans met anthelminthisch
effect. Voor subcutane toe-
diening bij anaemieën en zwakte-
toestanden na infecties.
Bij longwormziekte en maagdarm-
parasieten.

Brieven onder Nr. 11,
Tijdschrift v. Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104 — Utrecht.

in gemengde- of plattelandspraktijk,
genegen administr. werkz. te verrichten.
Adressen van dierenartsen voor aan-
beveling te verkrijgen bij de Secr.
van de Mij v. Dierg.

Brieven onder Nr. 12,
Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104 — Utrecht.

In een onlangs over Texel verschenen boek, „Texel, Land en Volk
in de loop der eeuwen", door J. A. van der Vlis, uitgave C.V. v.h. C. de
Boer Jr, Amsterdam lezen wij op pag 249:

„In 1802 had de bekende Gijsbert Karel van Hogendorp verzocht
om bij 25 jonge ooien, die hij op het eiland had gekocht, drie Spaansche
rammen en twee Spaansche ooien te mogen brengen. Het werd hem toe-
gestaan mits de ingevoerde dieren een certificaat hadden, waaruit bleek,
dat ze volkomen gezond waren.

Het was van Hogendorp\'s bedoeling al zijn schapen van Texel naar
de Kaapkolonie uit te voeren, waar hij een zeer grote ontginning wilde
beginnen. Aangezien van dit plan niets terecht gekomen is, zullen de
Spaansche schapen wel op Texel gebleven zijn. Het is waarschijnlijk
dat ze de verbetering van het Texelse schaap in de hand gewerkt hebben,
zoals dit aan het einde der eeuw geschieden zou door de invoer van enkele
Engelse schapensoorten. Men mene niet, ondanks de optimistische toon
van het hiervoor genoemde verslag, dat de gezondheidstoestand van de
Texelse schapenstapel altijd prima is geweest. In 1804 werden door de
Gemeenteraad nieuwe keuren zowel op de in-als uitvoer van schapen vast-
gesteld. Toen men echter deze keuren in werking wilde laten treden ver-
zetten zich hiertegen 51 veehouders „omdat de long- of zwoegziekte al-
gemeen op het eiland verspreid is en uitvoer van gezonde lammeren ten
gevolge zou hebben dat men alleen met zieke dieren bleef zitten".

Wat later leest meti in de notulen van de gemeenteraad dat een huisman
de hand aan zichzelf heeft geslagen omdat de schapenziekte hem volkomen
ruineerde. Af en toe kwam er een veearts uit Alkmaar naar het eiland om
zieke dieren te behandelen, maar de boeren achtten zijn hulp onvoldoende.
Pas in 1848 vestigde C. J. van Zutphen zich als eerste gediplomeerde
dierenarts op Texel. Klaarblijkelijk heersten er meer ziekten dan de ge-
meentesecretaris bekend waren. De landbouwer en veehouder H. Raven
ging in 1848 ook de veeartsenijkunde beoefenen. De Texelse boeren stelden
in hem een groot vertrouwen. Jaarlijks brachten 150 hunner een bedrag
bijeen waaruit Raven een paard kon bekostigen, dat bij zijn verre tochten
onmisbaar was. Onder deze omstandigheden is het begrijpelijk dat de
gemeenteraad een verzoek van Van Zutphen om subsidie van de hand
wees."

Wanneer we dit lezen is het niet te verwonderen dat Van Zutphen
spoedig weer het eiland verliet. Het zou tot 16 Maart 1888 duren eer
Texel weer een gediplomeerd dierenarts onder zijn bewoners kon tellen.
Op deze dag n.1. vestigde zich te den Burg op Texel wijlen collega J. W.
Roeloffs, die tot aan zijn dood toe de diergeneeskundige praktijk op het
eiland uitoefende; Roeloffs stierf op 16 November 1922 aan een infectie
die hij bij de uitoefening van zijn werk had opgelopen.

zijn werk en zijn nobel karakter deden hem gemakkelijk de sympathie
en het vertrouwen der bevolking veAverven en sinds hij op Texel de prak-
tijk uitoefende stierf het empirisme een snelle dood.

Na het overlijden van Roeloffs werd de praktijk door mij voortgezet.
Mijn voorganger had uitsluitend de diergeneeskundige praktijk uitgeoefend;
in October 1922 echter werd de vleeskeuringswet ook voor de Gemeente
Texel van kracht, terwijl in 1929 de Vereniging Texel tot bestrijding van
de Tuberculose onder het Rundvee en van andere Veeziekten werd op-
gericht. Een eiland leent zich bij uitstek voor het bestrijden van besmette-
lijke veeziekten in georganiseerd verband en het is dan ook niet te ver-
wonderen dat binnen enkele jaren alle veehouders van Texel tot de ver-
eniging waren toegetreden.

Naast de praktijk werd dus voortaan de vleeskeuring en de tuberculose-
bestrijding uitgevoerd en het gevolg van een dergelijke overbelasting
van werkzaamheden was, dat ik in 1933 een regeling trof waarbij de praktijk
werd overgedragen aan een jong collega en ik me belastte met de vlees-
keuring en het tuberculoseonderzoek.

Op den duur bevredigde deze regeling, waarbij naast vleeskeuring ook
het tuberculose-onderzoek werd verricht, mij niet; de keuring werd steeds
drukker door het snel toenemende vreemdelingenverkeer en zowel de
Inspectie van de Volksgezondheid als het Gemeentebestuur achtten het,
evenals ik, logisch dat in de naaste toekomst de bestrijding der runder -
tuberculose wederom over zou gaan in handen van de practiserende
collega. Door oorlogsomstandigheden kon voorlopig aan reorganisatie
dezer werkzaamheden niet gedacht worden, maar toen in Mei 1945
de vrede een feit was geworden werd op mijn advies de diergeneeskundige
voorziening van het eiland Texel door het College van Burgemeester en
Wethouders en de Inspecteur v.d. Volksgezondheid, district Noord-Holland,
wijlen collega Tenhaeff, onder de loupe genomen.

Zowel schriftelijk als mondeling had ik B en W en collega Tf.nuaeff
mijn ideeën ontvouwd om op Texel te komen tot een hygiënische dienst
welke naast de vleeskeuring, het markttoezicht, het onderzoek van het
op Texel in te voeren vee, ook zou moeten omvatten de stal-, vee- en
melk-contróle in de ruimste zin des woords met het oog op een hygiëni-
sche melkwinning, een dienst die voor een ambtelijk dierenarts volop
werk zou opleveren en die tot een zeer mooi geheel zou kunnen worden
uitgebouwd. Ik ben steeds van oordeel geweest dat van veterinaire zijde
veel te weinig aandacht wordt besteed aan de hygiënische melkwinning
en dat hier voor de dierenarts een prachtig werkgebied braak ligt.

Het zal dus geen verwondering wekken dat, nu toch tot een reorganisatie
zou worden overgegaan, ik trachtte mijn ideeën in de praktijk te verwerke-
lijken.

Het Gemeentebestuur zowel als collega Tenhaeff waren van oordeel
dat een dergelijke reorganisatie van werkzaamheden voor Texel belangrijke
perspectieven opende en Tenhaeff ondersteunde deze plannen zoveel
als in zijn vermogen lag.

In een schrijven van 25 Aug 1945, gericht aan B en W van Texel, be-
treffende het instellen van een volambtelijke dienst, schrijft Tenhaeff;

,,Het instellen van een vol-ambtelijke dienst acht ik vooral voor Uw
Gemeente van groot belang, indien van die gelegenheid tevens gebruik
wordt gemaakt om daaraan te verbinden een zgn. hygiënische dienst,

omvattende de hygiënische stal-, vee- en melkcontröle in den ruimsten
zin des woords; de laatste dan in verband met het hieromtrent bepaalde
in art, 2, sub 2 van het melkbesluit (het K.B. van 13 Februari 1929 stbl.
no 43) waarin eischen worden gesteld aan de samenstelling, de deugde-
lijkheid en de hygiënische betrouwbaarheid van de melk.

De bedoeling is dus door een geregelde stal-, vee- en melkcontröle in
den ruimsten zin des woords, waarbij derhalve opvoedend dient te worden
gewerkt, fouten bij de verpleging en het melken der dieren, ziekten en
vooral bacteriële als streptococcen-uierontstekingen, baarmoederont-
stekingen en darmontstekingen, welke van invloed zijn op de betrouw-
baarheid van de melk, niet alleen op te sporen, maar ook te verbeteren.

Daarnaast ware dan aan de ambtelijke dienst te verbinden de thans
bestaande functie van gemeente-veearts en het verrichten van de werk-
zaamheden verbonden aan het onderzoek van het in te voeren vee met
het oog op de aanwezigheid van tuberculose.

Op deze wijze meent ondergetekende te kunnen komen tot een vol-
ambtelijke dienst, omvattende dus de Vleeskeuring, de stal-, vee- en
melkhygiene, veterinair markttoezicht en de keuring van het ingevoerde
vee, een dienst welke niet alleen een mooi en nuttig arbeidsveld in uit-
zicht stelt, maar welke vooral voor Uw Gemeente van grote betekenis
zal blijken te zijn, zowel voor de gezondheidstoestand van de veestapel
als in economisch opzicht en met het oog op het vreemdelingen-bezoek.

In verband met het bovenstaande stel ik Uw College voor:
te bevorderen, dat de Vleeskeuringsdienst in Uw Gemeente wordt omge-
zet in een vol-ambtelijke dienst, door in de instructie voor de Keurings-
veearts te bepalen, dat het hem verboden is de diergeneeskundige praktijk
uit te oefenen en derhalve art. 18, sub a van de thans bestaande instructie
in te trekken, daaraan toe te voegen, dat hij is gehouden te verrichten de
werkzaamheden, die hem door Burgemeester en Wethouders uit andere
hoofde zullen worden opgedragen ( en dit geschiedt dan dus zonder salaris),
ten behoeve van de hygiënische stal-, vee- en melkcontröle, de keuring
van het in te voeren vee en de werkzaamheden verbonden aan de functie
van Gemeente-veearts.

Het komt mij voor dat het gewenst is in overleg te treden met het Bestuur
van de Zuivelfabriek de Eendracht omtrent het verlenen van een subsidie
aan de Gemeente voor het te verrichten werk, ten behoeve van de stal-,
vee- en melkcontröle, en zo mogelijk een bepaling krachtens de Algemene
Politie-verordening in het leven te roepen, waarbij iedere veehouder ver-
plicht is zijn vee te onderwerpen aan de hygiënische stal-, vee- en melk-
contröle."

In verband met deze voorstellen adviseerde Tenhaeff tevens de keur-
lonen te brengen op het peil van de gemiddelde keurlonen in zijn ambts-
gebied waardoor naar zijn oordeel de meerdere uitgaven die met het
instellen van de vol-ambtelijke dienst gemoeid zouden zijn zouden kunnen
worden bestreden.

Door B en W werd nu contact gezocht met het Bestuur v. d. Coöperatieve
Zuivelfabriek de Eendracht; het Bestuur dezer fabriek, de enige fabriek
op het eiland, zag het grote belang dat met het instellen van een dergelijke
dienst zou worden gediend, n.1. het winnen van een goed product, zeer
goed in en verklaarde zich bereid tot een jaarlijkse financiele bijdrage.

voerd, richtte dit College zich op 26 Jan. 1946 met een praeadvies tot de
Raad der Gemeente Texel, waarin werd voorgesteld over te gaan tot het
instellen van een Veterinair-Hygiënische-Dienst die zal omvatten:
de vleeskeuring, het markttoezicht, de keuring van het in te voeren vee,
en de stal-, vee- en mclkcontrole.

In de raadsvergadering van 5 Februari 1946 werd punt 4 van de agenda,
het instellen van een Veterinair-Hygiënische-Dienst, met algemene stem-
men aangenomen. Met de leiding werd belast een Dierenarts, die de titel
kreeg van Directeur.

Aangezien in de boven vermelde raadszitting stemmen waren opgegaan
om te trachten zo spoedig mogelijk tot een regeling te komen waardoor
de Directeur v. d. Dienst zich los zou maken van de tbc-bestrijding, werd
in volkomen harmonie met het college van B en W overeengekomen dat
deze werkzaamheden van 1 Mei 1946 af verricht zouden worden door de
practiserende dierenarts. De Directeur v. d. Dienst zou zich wat tbc-
onderzoek betreft uitsluitend bepalen tot het op Texel in te voeren vee.
De Gemeenteraad benoemde nu de practiserende collega tot plaatsvervan-
gend Directeur v. d. Dienst en verder werd met hem een regeling voor de
waarneming van werkzaamheden getroffen ingeval van ziekten en vacan-
ties.

In verband met het feit dat, wat de stal-, vee en melkcontróle betreft,
het hier een geheel nieuw werkterrein gold, achtte Tenhaeff het nuttig
B en W enkele richtlijnen te verschaffen volgens welke richtlijnen de dienst
zich zou moeten ontplooien.

Zo werd dus na veel voorbereidend werk de Veterinair-Hygienische-
Dienst een feit en kon op 1 Mei 1946 met de werkzaamheden worden
begonnen, nadat de Raad der Gemeente Texel een Verordening op de
Stal-, Melk- en Veecontróle had vastgesteld.

c. de destructie van het afgekeurde materiaal met de daaraan
verbonden varkensmesterij.

Wat de onder a vermelde werkzaamheden betreft kan worden volstaan
met te vermelden dat de keuringen geschieden in de slachtplaatsen van de
slagers; evenals de meeste huisslachtingen; een gering aantal wordt nog
gekeurd ten huize van de eigenaars.

De vraag of het gewenst was een centrale slachtplaats te doen bouwen,
waar alle slachtingen zouden worden gecentraliseerd, werd in overleg met
Tenhaeff nauwkeurig bestudeerd; de conclusie luidde dat het aantal
slachtingen in deze Gemeente te gering was en dat een dergelijke inrichting
voor Texel niet rendabel zou zijn.

Wat de keuring van in nood gelachte en gestorven dieren betreft, verwijs
ik naar mijn artikel „De keuring van uit nood geslachte en gestorven
dieren op het platteland" in het Tijdschrift v. Diergeneeskunde, 1932
deel 62, pag. 1068.

advies door de Texelse veehouders opgerichte vereniging tot verwerking
van uit nood geslachte en gestorven dieren in te gaan. Ik moge volstaan
met op te merken dat deze vereniging in de praktijk uitstekend voldoet;
het systeem van koudslager kennen wij hier op Texel sinds de oprichting
der vereniging niet meer, het voorwaardelijk goedgekeurde vlees staat
onder strenge controle en de veehouders ontvangen de werkelijke waarde
voor de door hen aangevoerde dieren.

Het Gemeentebestuur apprecieerde dit initiatief der Texelse veehouders
en stelde de nieuw gebouwde noodslachtplaats kosteloos ter beschikking
der vereniging.

Over de destructie van het afgekeurde materiaal met de daaraan ver-
bonden varkensmesterij, moet het volgende worden vermeld.

Sinds onheugelijke tijden bestond vóór het inwerking treden der Vlees-
keuringswet op het eiland Texel een zeer uitzonderlijke toestand wat be-
treft het verzamelen van gestorven kleine dieren als schapen, kalveren,
lammeren en biggen.

Gedurende het voorjaar en wanneer het de moeite loonde ook gedurende
de overige maanden van het jaar, hielden meerdere personen zich bezig
met het opkopen dezer dieren, De grote dieren als paarden, koeien enz.
werden op de boerderij geslacht of aan een koudslager verkocht. Wanneer
naar het oordeel dezer mensen het vlees ongeschikt was voor consumptie
werd het bestemd als varkensvoer; het vlees werd verkleind en gekookt
en als gekookte massa voor de varkens bestemd; ook werd het vaak in
rauwe toestand als varkensvoer verbruikt. Toen in 1922 de vleeskeurings-
wet van kracht werd kwam in deze toestand een belangrijke verbetering;
het Gemeentebestuur wees een slachtplaats van een koudslager als „nood-
slachtplaats" aan en het gevolg hiervan was dat de gestorven en in nood
geslachte grote dieren daar terecht kwamen terwijl eveneens vele der
kleinere dieren hun bestemming hier vonden. Echter lang niet alle kleine
dieren werden hierheen vervoerd. Er waren steeds nog personen die
gestorven lammeren en kalveren en ook wel gestorven schapen op de boer-
derij vilden en de cadavers aldaar begroeven ; ook vele veehouders maakten
zich hieraan nog schuldig. Toen enkele jaren na het inwerking treden der
vleeskeuringswet het Gemeentebestuur er toe overging een moderne
noodslachtplaats te bouwen en toen de Vereniging Texel tot verwerking
van uit nood geslachte en gestorven dieren werd opgericht met een eigen
slager en een eigen controleur, verbeterde de toestand wel aan merkelijk
doch ook nu nog kwamen vele kleine dieren niet in de noodslacht-
plaats terecht. Zolang echter de Gemeente Texel zelf het afgekeurde
materiaal liet begraven, de geïsoleerde ligging van het eiland maakte
aansluiting bij de destructor te Barsingerhorn onmogelijk, zolang dus de
Gemeente zelf niet aan de wettelijke verplichting ten opzichte van het
afgekeurde materiaal voldeed, kon moeilijk tegen bovenvermelde hande-
lingen met succes worden opgetreden.

Het zal duidelijk zijn dat het begraven van afgekeurd materiaal niet
kon worden bestendigd. Het Gemeentebestuur pakte deze zaak dan ook
direkt na de bevrijding met kracht aan en trachtte tot een oplossing te
komen die met zo weinig mogelijk kosten gepaard zou gaan.

De commissie van advies inzake destructieaangelegenheden in Neder-
land stelde zich aanvankelijk op het standpunt dat aansluiting van de
Gemeente Texel bij de destructor te Barsingerhorn als een logische op-

lossing diende te worden aanvaard. Wij die ter plaatse volkomen op de
hoogte waren van de onoverkomelijke moeilijkheden die zich bij een
dergelijke regeling zouden voordoen, betoogden met klem dat alleen een
oplossing ter plaatse kans van slagen had.

Na herhaalde besprekingen van het college van B en W, de Inspecteur
v. d. Volksgezondheid en de Inspecteur in algemene Dienst, tevens secre-
taris van de boven vermelde commissie van advies, werd de Gemeente
Texel bij beschikking van de Ministers van Sociale Zaken en van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening van 27 Juli 1948, welke
beschikking later werd ingetrokken en vervangen door die van 24 Nov.
1950, toegestaan het destructievraagstuk zelfstandig op te lossen.

Zo moest er nu voor Texel een practische oplossing worden ontworpen
die zowel economisch als financieel aanvaardbaar was. Gezien het feit
dat sinds onheuglijke tijden verschillende personen het afgekeurde materiaal
na koken bestemden als varkensvoer, werd in deze richting, die dus steunde
op practisch ervaring, naar een oplossing gezocht. Besloten werd over te gaan
tot het bouwen van een nieuwe slachtplaats op het terrein van de bestaande
noodslachtplaats in welke nieuwe slachtplaats twee autoclaaf-kookketels
van respectievelijk 500 en 200 Liter inhoud, welke ketels werken onder een
druk van 1 % atmospheer, zouden worden geplaatst. De bedoeling was
het afgekeurde materiaal gedurende 5 uur in deze ketels te verhitten
op iio° C. en daarna te bestemmen als varkensvoer. Toen echter de
officiele toestemming, om op deze wijze het afgekeurde materiaal te ver-
werken, werd verleend, waren aan deze toestemming verschillende voor-
waarden verbonden die het noodzakelijk maakten de installatie uit te
breiden met een droogapparaat en een vleesbeenderenmolen; tevens werd
voorgeschreven dat het varkensvoer op het terrein van de verwerkings-
inrichting moest worden verbruikt, dus dat het verkregen voer niét in
de handel mocht worden gebracht, hetgeen insloot dat er op het terrein
van Gemeentewege varkens moesten worden gehouden.

Tengevolge van deze voorschriften heeft de verwerkingsinrichting der
Gemeente Texel zich ontwikkeld tot een bedrijf met twee autoclaaf-
kookketels met respectievelijk een inhoud van 500 en 200 Lkter, een droog-
inrichting en een vleesbeenderenmolen; de ketels en drooginrichting worden
metolie gestookt terwijl de droogtrommel en de beenderenmolen electrisch
worden gedreven. Naast deze apparatuur is de inrichting thans uitgebreid
met varkenshokken waarin thans 25 varkens worden gehouden welk
aantal binnen enkele maanden 70 zal bedragen.

B en W der Gemeente Texel hebben besloten om aan de gehele
inrichting nog een laboratorium toe te voegen, welk laboratorium
als het sluitstuk der Dienst moet worden beschouwd, en naar wij hopen
nog dit jaar in gebruik genomen kan worden, Wanneer dit er een
keer is, zal het bacteriologisch vleesonderzoek en het melkonderzoek kunnen
geschieden op het terrein van de inrichting; thans vindt een en ander nog
te mijnen huize plaats. Het Bestuur van de Vereniging voor Kunstmatige
Inseminatie ¹) trof een overeenkomst met het Gemeentebestuur wat

1 ) De Vereniging voor Kunstmatige Inseminatie op het eiland Texel ontwikkelt
zich gunstig; zij omvat thans 230 veehouders met 2285 dieren. Over het boekjaar 31
Oct. 1949—i Nov. 1949 was percentage drachtige koeien bij iste inseminatie 67 J en het
totaal drachtigheidspercentage 91 i-

betreft het gebruik van een gedeelte van dit te bouwen laboratorium,
zodat naast het vlees- en melkonderzoek hier ook het sperma-onderzoek
zal plaats vinden De Vereniging heeft daardoor straks de beschikking
over een goed geoutilleerd laboratorium.

De verwerkingsinrichting annex varkensmesterij is als Gemeentelijk
bedrijf op hetzelfde terrein gelegen als de centrale noodslachtplaats welke
noodslachtplaats naar ik reeds eerder vermeldde in beheer is bij de Ver-
eniging Texel tot verwerking van uit-nood geslachte en gestorven dieren.
Door het Gemeentebestuur en het Bestuur van de Vereniging is nu een
regeling getroffen waarbij de Vereniging de beschikking krijgt over de
Gemeenteslager die in de verwerkingsinrichting werkzaam is gesteld, voor
ieder door de vereniging geslacht en verkocht dier wordt een vergoeding
aan de Gemeente betaald. De controle op de werkzaamheden van de slager
in de verwerkingsinrichting vindt plaats door de controleur der vereni-
ging, eveneens tegen een vastgesteld tarief. Het zal duidelijk zijn dat een
strenge controle van het in de verwerkingsinrichting aangevoerde materiaal
en de hoeveelheden daaruit verkregen producten als diermeel en vet,
noodzakelijk is. Alle wegingen worden in een daartoe ontworpen register
genoteerd, zodat aan het einde van iedere week nauwkeurig kan worden
nagegaan wat is aangevoerd en welke voorraden aanwezig zijn.

Voor de verzorging van de varkensstapel is door het Gemeentebestuur
een aparte werkkracht aangesteld die het slagersvak beheerst; bij drukke
werkzaamheden in noodslachtplaats en verwerkingsinrichting kan deze
werkkracht als reserve-slager worden ingeschakeld.

Het gehele bedrijf, verwerkingsinrichting en varkenshouderij is een onder-
deel van de Y\'eterinair-Hygiënische-Dienst; de Directeur van deze Dienst
wordt wat het beheer der varkensmesterij betreft bijgestaan door een door
de Raad der Gemeente Texel benoemde commissie van advies, welke
commissie gevormd wordt door drie practische veehouders die ervaring
hebben wat betreft het mesten van varkens.

Dc overeenkomst tussen de Gemeente cn de Vereniging is weer een goed
voorbeeld van samenwerking tussen dc overheid en het particuliere ini-
tiatief. Dank zij deze samenwerking werd voor een eiland-Gemeente als
Texel is, een mooi geheel verkregen.

Tevens moest getracht worden een ophaaldienst te organiseren waarvan
de uitvoering met zo weinig mogelijk kosten gepaard ging; een kostbare
ophaaldienst zou de rentabiliteit van ons kleine bedrijf onmogelijk maken.

In overleg met het Bestuur v. d. Coöperatieve Zuivelfabriek werd een
regeling getroffen waarbij iedere veehouder die een dier voor de verwer-
kingsinrichting had, een kaartje aan de melkbus hangt en aangezien
iedere dag de melkbussen aan de fabriek worden afgeleverd vóór s-mor-
gens 11 uur, weten wij iedere morgen op dat tijdstip hoeveel dieren gehaald
moeten worden en waar ze zich bevinden. Aan de Zuivelfabriek worden
de aan de bussen bevestigde kaartjes verzameld en telephonisch wordt
aan de noodslachtplaats een opgave van het aantal opgegeven dieren
verstrekt. Op deze wijze maakt men het de veehouders gemakkelijk;
telephonische aangiften zijn niet nodig.

Iedere veehouder ontving van ons een circulaire waarin een uiteenzetting
werd gegeven van de opzet van het nieuwe bedrijf en waarin er op werd

gewezen dat voor het slagen van ons werk hun medewerking, wat betreft
het aanvoeren van de dieren, onmisbaar was\').

De verwerkingsinrichting der Gemeente Texel is nu sinds ruim een jaar
in bedrijf en behoudens enige kleine moeilijkheden die thans zijn over-
wonnen, voldoet zij uitstekend. Als producten verkrijgen wij naast diermeel
technisch vet; het diermeel is een uitstekend voer voor onze varkens; het
vet zal als grondstof voor de zeepfabrikatie ongetwijfeld waarde hebben.

Uit het bovenstaande zal duidelijk geworden zijn dat het vraagstuk
van de verwerking van het afgekeurde materiaal op het eiland Texel
door het Gemeentebestuur werd opgelost in nauwe samenwerking met de
Inspectie van de Volksgezondheid, bij welke oplossing ook de Texelse
veehouders, die vertegenwoordigd zijn door de Vereniging Texel tot
verwerking van uit-nood-geslachte en gestorven dieren, werden inge-
schakeld.

Ook hier heeft het Gemeentebestuur weer getoond een open oog te
hebben voor de belangen der veehouders en het is daarom dat op de
medewerking van de veehouders mag worden gerekend en dat verwacht
mag worden dat het streven van het Gemeentebestuur met succes zal
worden bekroond.

De analyse van het diermeel is blijkens een door het Rijkslandbouw-
proefstation te Maastricht ingesteld onderzoek, de volgende:

Van dit diermeel wordt per dag aan de varkens van 30 kg tot
slachlgewicht verstrekt een hoeveelheid van 250 tot 400 gram per varken.

Dit onderdeel van de V.H.D. omvat het diergeneeskundig onderzoek
van het ter markt aangevoerde vee. Op Texel worden geen grote rundvee-
markten gehouden zoals dit in andere marktplaatsen in ons land het
geval is. Wel hebben wij op Texel jaarlijks onze grote lammerenmarkten
en alhoewel het aantal schapen gedurende de laatste jaren belangrijk
is ingekrompen, zijn deze wolveemarkten voor het eiland toch altijd nog
van bijzonder grote betekenis. Het is daarom voor het fokdistrict van het
Texelse schaap van groot belang dat er een nauwkeurige controle van het
aangevoerde wolvee plaats vindt.

De Directeur der V H D is belast met dit onderzoek en hij wordt daarbij
doorgaans geassisteerd door een opzichter van de Veeartsenij kundige
Dienst die zo mogelijk steeds aanwezig is. Ook wordt op de grote markten

\') Als stimulans voor de aanvoer van cadavers wordt door het Gemeentebestuur
voor ieder aangevoerd dier een bescheiden bedrag (koe en paard f 2,50; schaap
en kalf f 2,—; alle overige dieren f 1,—) uitbetaald als een vergoeding voor de
waarde welke dit dier voor de verwerking tot varkensvoer vertegenwoordigt.

gecontroleerd door de stalcontroleur, die aan de V H D is verbonden.
Op de functie van deze stalcontroleur kom ik straks uitvoerig terug.

De inspectie van het ter markt aangevoerde wolvee en van het overige
vee, werkt in sterke mate preventief; slechts zelden worden zieke en ver-
dachte dieren aangetroffen. Voor de afzet van wolvee naar het overige
Nederland en ook voor de export naar het buitenland is dit van groot
belang.

Regelmatig wordt door veehandelaren en door veehouders te Texel op
de markten aan de vaste wal rundvee en ander vee, uitgezonderd schapen\'),
op Texel ingevoerd ; deze invoer geschiedt vooral in het najaar. In
verband met een doelmatige bestrijding van de rundertuberculose lag
het voor de hand dat het Gemeentebestuur maatregelen nam ter voor-
koming van de invoer van met tbc besmet rundvee. Iedere veehouder
en iedere veehandelaar die op Texel vee wil invoeren dient zich eerst
in het bezit te stellen van een door B en W van Texel afgegeven invoer-
vergunning; aangezien B en W aan de invoer voorwaarden kunnen ver-
binden worden op deze vergunningen de voorwaarden vermeld. Al het
vee dat op Texel binnenkomt moet aan de haven door de Directeur van
de V.H.D. worden onderzocht op het voorkomen van besmettelijke ziekten;
wat het rundvee betreft is bovendien bepaald dat alle runderen ouder
clan io maanden bij de invoer gedekt moeten zijn door een wit certificaat
dat niet ouder mag zijn dan 10 dagen, terwijl alle kalveren ouder dan
zes weken tot de leeftijd van 10 maanden aan de haven getuberculineerd
moeten worden. De controle dezer tuberculinaties geschiedt na 3 maal
24 uur op de boerderij; kalveren die positief reageren moeten binnen
7 dagen van het eiland zijn verwijderd. Vee dat niet gedekt is door een
geldig wit certificaat wordt op kosten van de eigenaar in de Gemeentestal
aan de haven opgestald en moet zo spoedig mogelijk van het eiland wor-
den afgevoerd, in ieder geval binnen 7 dagen.

Ieder schip dat de haven binnenkomt wordt door de havenmeester
gecontroleerd op de aanwezigheid van vee; het vee mag niet eerder worden
gelost dan nadat de controle en de tuberculinatie hebben plaats gevonden.

De praktijk heeft reeds geleerd dat deze door het Gemeentebestuur
vastgestelde verordening, die vrij ingrijpend is wat betreft de vrijheid
van de Texelse veehouders en die bepaalt dat uitsluitend witte certificaten,
niet ouder dan 10 dagen, bij de invoer van vee worden geaccepteerd, een

\') In verband met het feit dat in 1941 vele schaperibedrijven besmet werden met
schurft door aankoop van besmette schapen aan de vaste wal, verbood het Gemeente-
bestuur voortaan de invoer van wolvee.

krachtig wapen is tegen de besmetting van de Texelse veestapel met tuber-
culose. )

Aangezien de bestrijding op het vaste land steeds meer het organiseren
van tbc-vrije markten stimuleert, is het voor de veehouders ook inderdaad
mogelijk uitsluitend vee met witte certificaten aan te kopen.

Ik deelde reeds mede dat door Tenhaeff vóór het inwerkingtreden dei-
Dienst richtlijnen werden uitgestippeld volgens welke de Dienst zich
diende te ontplooien.

Zoals in dit schrijven o.m. te lezen staat werd de aanstelling van een
stalcontroleur voor de goede gang van zaken in de naaste toekomst nood-
zakelijk geacht. De stalinspecties, het nemen van melkmonsters, het pro-
pageren van de wijze waarop een hygiënische melkwinning moet worden
betracht, zijn werkzaamheden die tot de taak van een dergelijke controleur
behoren. Bij de voorbereidende werkzaamheden welke werden verricht
om tot de instelling van de Dienst te komen, mochten wij belangrijke
steun van de Directeur en het Bestuur van de Coöperatieve zuivelfabriek
ondervinden en spoedig nadat de Dienst werkelijkheid was geworden, ging
deze belangstelling ook uit van de plaatselijke organisaties op het gebied
van landbouw en veeteelt. Aangezien het Gemeentebestuur de aanstelling
van een stalcontroleur voorlopig nog niet financieel verantwoord achtte,
werd door het Bestuur van de Zuivelfabriek in samenwerking met de ver-
schillende landbouworganisaties op het eiland besloten gezamelijk een
dergelijke functionaris aan te stellen en hem toe te voegen aan de Directeur
van de Dienst.

Opgemerkt moet worden dat op Texel, het fokdistrict van het Texelse
schaap, reeds jaren lang naar een permanent toezicht van de wolvee-
stapel, wat betreft het voorkomen van ziekten die onder de bepalingen

\') ,,Het eiland Texel is op dit moment zo goed als vrij van de rundertuberculose;
er zijn nog enkele reactiedieren aanwezig die streng geïsoleerd worden gehouden en
binnen enkele weken van het eiland worden verwijderd.

Gedurende het seizoen 1947—1948 werden de gevonden reagerende runderen opge-
ruimd en na het beëindigen van het onderzoek was het eiland vrij van tbc. In het seizoen
1948—1949 en dat van 1949—1950 werden echter weer een aantal reactiedieren ge-
vonden; deze terugslag was toe te schrijven aan de invoer van besmet vee.

In verband met deze ervaring werd de verordening gewijzigd en thans wordt deze
verordening stipt nageleefd; alleen runderen met witte certificaten, die niet ouder mogen
zijn dan 10 dagen, worden toegelaten terwijl de graskalveren worden getuberculineerd.

In verband met het feit dat het 5-jarenplan nog steeds op zich laat wachten, ging het
llestuur van de zuivelfabriek er toe over heffingen te leggen op bedrijven die niet vrij
van rundertuberculose zijn; deze heffingen worden aan de veehouders gerestitueerd
wanneer zij er voor gezorgd hebben binnen de voor hun bedrijf vastgestelde tijd hun
reactiedieren te hebben opgeruimd. Bij deze regeling is door het Bestuur een tijdschema
ontworpen waarbij het percentage reageerders als richtlijn heeft gediend.

Het gevolg van deze maatregel is geweest dat de veehouders hun reactiedieren snel
opruimen.

Wij mogen dan ook aannemen dat de Texelse veestapel binnen een zeer nabije toe-
komst geheel vrij zal zijn van de rundertuberculose en dat het mogelijk zal zijn besmet-
ting door aankop van vee van de vaste wal voortaan te weren."

van de Veewet vallen, werd verlangd. Het zal duidelijk zijn dat alhoewel
van de zijde der Inspectie Texel allerminst verwaarloosd werd, een
permanent toezicht verre te verkiezen zou zijn boven een regelmatig
bezoek van een opzichter gedurende enkele dagen per maand. Op grond
van het bovenstaande werd in overleg met de Heer Inspecteur de aan
te stellen stalcontroleur ook met dit toezicht belast en tevens werd bepaald
dat de controleur de opzichters van de Veeartsenijkundige Dienst bij te
houden inspecties op Texel voortaan behulpzaam zou zijn. Langs deze
weg kwamen wij tot een regelmatige controle van de Texelse wolveestapel
welke controle voor een fokdistrict als het eiland Texel van het hoogste
belang moet worden geacht.

Tevens werd besloten de stalcontroleur te belasten met het geven van
adviezen aan de Texelse veehouders wat betreft een juiste productie-
controle der Texelse veestapel, terwijl hem, zulks in overleg met de Directeur
v. d. Stichting ,,de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren" te Alkmaar,
controlerende werkzaamheden wat betreft een juiste uitvoering v. d.
rundertuberculose-bestrijding, werden opgedragen.

a. de controle van de Texelse wolveestapel op het voorkomen van be-
smettelijke ziekten;

b. de regelmatige controle van de Texelse bedrijven wat betreft een
hygiënische melkwinning;

c. het geven van adviezen aan de Texelse veehouders om te komen tot
een juiste productiecontróle van hun veestapel;

Ik merkte reeds op dat de regelmatige inspectie van de Texelse bedrijven
met het oog op een hygiënische melkwinning aan de stalcontroleur is
opgedragen, die daarbij gebruik maakt van de z.g. stalrapporten en
deze rapporten aan het einde van iedere week inlevert bij de Directeur
van de Dienst. Aan de hand van deze rapporten en aan de hand van de
resultaten die het regelmatig verrichtte melkonderzoek van alle Texelse
bedrijven oplevert worden de bedrijven bezocht die voor een nader
onderzoek in aanmerking komen. De taak die ons hier dan wacht bepaalt
zich tot het verstrekken van adviezen en het verwijzen naar de prac-
tiserende dierenarts.

In dit verband moet nog opgemerkt worden dat thans ook het systeem
van stalpremies is ingevoerd; dit geschiedde naar het voorbeeld van de
MEBA te Amsterdam \'). Aanvankelijk propageerden wij deelname aan stal-
wedstrijden waarbij dan diploma\'s en medailles werden toegekend, doch
het aantal deelnemers bleef ver beneden de verwachting zodat wij tot

een premie in aanmerking; hiermede was in totaal een bedrag van f 1,300,—
gemoeid.

het toekennen van stalpremics overgingen met zeer groot succes. Men
bereikt op deze wijze niet alleen alle veehouders doch men werkt op hun
eergevoel, terwijl er tevens een financiële prikkel aanwezig is. Het bedrag
dat jaarlijks met deze premies is gemoeid werd door de Zuivelfabriek de
Eendracht beschikbaar gesteld.

De praktijk leert dat het streptococcenonderzoek in belangrijke mate
preventief werkt. Sinds op i Mei 1946 de Dienst werd ingesteld is het
aantal positieve bevindingen belangrijk gedaald. Dit wil niet zeggen dat
de ziekte in gelijke mate is afgenomen, de regelmatige behandeling van
een groot aantal gevallen van aangetaste kwartieren is er om dit te bewijzen,
doch het demonstreert dat de veehouders melk van zieke kwartieren niet
meer klakkeloos naar de fabriek sturen doch eerst de hulp van de prac-
tiserende dierenarts inroepen. De gegevens van de verschillende bedrijven
worden samengevat in een door ons ontworpen kaartsysteeem; hierdoor
hebben wij te allen tijde een beknopt overzicht van ieder bedrijf wat betreft
een hygiënische melkwinning terwijl wij bovendien een inzicht krijgen
in de stand van het gemiddelde vetgehalte, de tbc-bestrijding, de strep-
tococcenbestrijding, het al of niet besmet zijn met abortus-Bang, of op het
bedrijf gedaan wordt aan kunstmatige inseminatie en ten slotte of er andere
ziekten, bijv. van uier, huid en darmen zijn geconstateerd, ziekten die
invloed kunnen hebben op de kwaliteit van de melk.

Opgemerkt moet verder worden dat door de Stichting ,,de Provinciale
Gezondheidsdienst voor Dieren" te Alkmaar een aanvang werd gemaakt
met het onderzoek op Abortus-Bang van de bij de zuivelfabrieken in
Noord-Holland aangesloten bedrijven, door het nemen van busmonsters
met de melk waarvan de ringreactie (de A-B-R-proef) werd uitgevoerd.
Hierbij bleek dat op Texel slechts 4,8 % der bedrijven besmet is, terwijl
in het overige Noord-Holland met 55 fabrieken en 9717 bedrijven 29%
besmet is. Aangezien dit onderzoek slechts als een oriënterend onderzoek
is bedoeld, werd in overleg met de Directeur der Stichting besloten dit
onderzoek op Texel voort te zetten en in handen te leggen van de Vete-
rinair-Hygienische-Dienst. Dit onderzoek geschiedt thans om de drie
maanden, dus vier keer per jaar en in dit onderzoek zijn alle Texelse be-
drijven betrokken.

Bij positieve uitslagen van het busonderzoek worden op de betreffende
bedrijven koemonsters genomen om de besmette dieren op te sporen.
Wanneer dit is geschied, worden van deze koeien bloedmonsters genomen
voor agglutinatie.

Evenals bij hel streptococcenonderzoek bepalen wij ons ook hier uit-
sluitend tot het geven van adviezen aan de veehouders.

Op het eiland Texel is dus naast een georganiseerde tbc-bestrijding
onder het rundvee ook een georganiseerde streptococcen\'jestrijding tot
stand gekomen, terwijl bovendien de grondslagen zijn gelegd voor een
georganiseerde abortusbestrijding.

Ten slotte kan worden vermeld dat op Texel regelmatig melkcursussen
worden georganiseerd die zich in een flinke belangstelling van de jeugdige
veehouders mogen verheugen. Ook werd een cursus in machinaal

melken gehouden en reeds gingen meerdere veehouders er toe over een
melkmachine aan te schaffen.

Ik stel er prijs op hier mijn dank te betuigen aan de collega\'s J. Mol,
Directeur van de MEBA te Amsterdam en G. C. de Boer, Adjunct-Direc-
teur van de Vereniging Melkcontróle ,,Zuid-Holland" te Rotterdam voor
de aan mij verstrekte adviezen inzake het instellen van een juiste controle
op een hygiënische melkvvinning op het eiland Texel.

Keuring van uit-nood-geslachte en gestorven
dieren waarbij, wat de verkoop onder toezicht
betreft, de Ver. Texel tot verwerking van uit-
nood geslachte en gestorven dieren is ingeschakeld
(dus de veehouders zelf).

De verwerking van het afgekeurde materiaal
tot diermeel en technisch vet en het beheer van
de varkensmesterij.

op het voorkomen van besmettelijke ziekten, bij
welke controle de stalcontroleur is ingeschakeld.

Waarbij tuberculinatie aan de haven van de
graskalveren met controle na 72 uur op de boerderij
en contrôle aan de haven op de aanwezigheid
van witte certificaten niet ouder dan 10 dagen
voor al het rundvee ouder dan 10 maanden.

De stal- en veecontrôle met \'t oog op een hygiëni-
sche melkwinning bij welk controle de stalcontro-
leur is ingeschakeld.

Het nemen van melk- en bloedmonsters voor het
onderzoek op streptococcen en abortus-Bang.
Het verstrekken van adviezen aan de veehouders
wat betreft de hygienische melkwinning en het
bestrijden van ziekten die van invloed kunnen
zijn op de kwaliteit van de melk, benevens het
geven van adviezen voor een juiste productie-
controle van de Texelse veestapel.

Wanneer wij de toestand zoals die in de aanhef van dit artikel werd
geschetst eens vergelijken met wat thans op Texel is tot stand gekomen,
mogen wij vaststellen dat er in de loop van een eeuw verstrekkende ver-
anderingen hebben plaats gevonden, veranderingen die een duidelijk licht
werpen op de ontwikkeling van de diergeneeskundige wetenschap.

behartigd door twee dierenartsen, de een werkzaam als practicus de
ander als ambtenaar. Beiden vinden in hun werk een volledige dagtaak.

Enkele collega\'s verzochten mij nader omtrent de opzet der Dienst
te worden ingelicht terwijl tevens enkele Gemeentebesturen gegevens
wensten te ontvangen.

Ruim 150 jaren geleden ging men in medische kringen grote belangstel-
ling koesteren voor de koepokken, toen Jenner het waagde te beginnen
met de koepokinenting als voorbehoedmiddel tegen variola. Het was inder-
daad een waagstuk, evenwel gebaseerd op nauwkeurige waarnemingen
in de praktijk, sterk gecritiseerd en gecaricaturiseerd en toch tenslotte alge-
meen ingevoerd onder de druk van de telkens weerkerende pokken-epide-
mieën, waaraan duizenden tegronde gingen of voor hun leven geschonden
bleven.

Hoewel wij de invoering van de pokkenvaccinatie met koepokstof aan
Jenner te danken hebben, is hij niet de eerste geweest, die had opgemerkt
dat een besmetting met koepokken de mens onvatbaar maakt voor de variola-
infectie. Sedert onheuglijke tijden zouden onder andere de Perzische boe-
ren hun kinderen koeien met pokken hebben laten melken, zodra zij huid-
wondjes hadden opgelopen of nadat hun deze opzettelijk waren toege-
bracht. De ziekte van het rund ging dan op de mens over, bij wie een locale
pokkeneruptie, een lichtverlopende ziekte zonder neiging tot generalisatie
ontstond, na herstel waarvan een immuniteit tegen variola was ontstaan.

Het onderwerp is dus wel zeer oud, en toch nog, of weer, actueel, ener-
zijds wegens het feit, dat in de jaren na de Tweede Wereldoorlog weer een
golf van koepokken over ons land gaat, welke ziekte aanleiding geeft tot
talrijke besmettingen van de mens, anderzijds omdat onze inzichten
betreffende deze ziekte bezig zijn te veranderen.

Geeft het grote aantal besmettingen van de mens met koepokken eigen-
lijk reden tot bezorgdheid, zo zal men zich afvragen. Vormen zij niet eerder
een reden, zich erin te verheugen, dat de zo zwakke immuniteitstoestand
van de Nederlandse bevolking tegen het variolavirus langs natuurlijke weg
wordt opgevoerd, nadat de wettelijke verplichting tot vaccinatie ruim
20 jaar geleden is opgeschort? Indien er thans variola in Nederland zou
heersen, zou men hetzelfde als ten tijde van Jenner kunnen waarnemen:
een onvatbaarheid van hen, die door het melken van koeien met pokken
zijn besmet geweest. Het is mij niet bekend of men vroeger veel aandacht

heeft geschonken aan de nadelen, die de koepokinfectie met zich kan bren-
gen; zij zijn wellicht in het niet gevallen bij de grote verliezen aan mensen-
levens tijdens een variola-epidemie en daarmee vergeleken kon de koepok-
keninfectie alleen maar voordeel brengen. Nu wij in onze tijd, althans op
dit ogenblik, niet voor de onmiddellijke dreiging van een variola-epidemie
staan, vallen ons alleen maar de ongemakken, zelfs de gevaren, van de
koepokkeninfectie op.

Wanneer men de handboeken over virusziekten naslaat, zal men mis-
schien de indruk krijgen, dat het met die gevaren zulk een vaart niet loopt;
gewoonlijk wordt er, mijns inziens ten onrechte, nauwelijks aandacht aan
besteed. Weliswaar zijn de koepokken gedurende de laatste tientallen jaren
vóór de Tweede Wereldoorlog beperkt gebleven tot een betrekkelijk gering
aantal bedrijven, maar sedert 1945/46 heerst er telkenjare in Nederland
een ware epizoötie en menige dierenarts op het platteland zal deze ziekte
in zijn praktijk hebben waargenomen.

Feitelijk is de koepokkeninfectie van de mens een beroepsziekte, die men
practisch uitsluitend bij de met vee omgaande bevolking zal aantreffen. In
ons agrarische land vormt deze groep echter een aanzienlijk deel van de
bevolking.

Bij het rund blijven de pokkenerupties in de regel beperkt tot de uier,
in het bijzonder tot de tepels. Het karakteristieke pokkenbeeld (blaasjes
m t heldere, later etterige inhoud, vorming van een delle en omgeven door
een erythemateuze zoom, die indrogen en onder korstvorming genezen)
ziet men aan de tepels doorgaans niet. Het zijn namelijk bijna altijd de
melkkoeien die pokken krijgen en door het melken wordt de pokkenerupties
reeds in hun allereerste stadium een andere ontwikkeling opgedrongen dan
die, welke door de zuivere virusinfectie zou worden veroorzaakt. Zodra zich
de blaasjes gaan ontwikkelen, worden ze stukgemolken en door secundaire
bacteriën besmet, zodat het ziekteproces reeds zeer vroeg een purulent
karakter krijgt en het eigenlijke beeld van de pokkeneruptie geheel vertroe-
beld wordt. Slechts aan de basis van de tepels of hoger op de uierhuid
ontwikkelen zich doorgaans ongecompliceerde pokken.

De overbrenging van rund op rund geschiedt door de handen van de
melker en de melker besmet op deze wijze tevens zichzelf. Bij de mens zowel
als bij het rund ontstaan de pokken op de plaatsen waar het virus in aan-
raking komt met de gelaideerde huid, bij de melker dus bij voorkeur aan
de vingers en door het wrijven of krabben eventueel ook op de handrug,
de armen, soms in het gezicht, aan de oogleden en op de cornea.

Wanneer de op de mens overgebrachte koepokken niet door secundaire
bacteriële infecties worden gecompliceerd, hebben ze doorgaans weinig te
betekenen en zijn ze te beschouwen als een analogon van de pokken, die
als gevolg van een kunstmatige vaccinatie ontstaan. Niettemin kunnen
zelfs aan de ongecompliceerde koepokken bepaalde gevaren verbonden zijn,
zoals straks zal blijken. Daar echter de pokken op de koeienuier meestal
reeds spoedig secundair bacterieel besmet worden, zullen deze bacteriën
tegelijk met het virus op de mens overgaan en het ziektebeeld aanmerkelijk
kunnen verergeren. De secundaire besmetting, vooral met staphylococci,
geeft dan ook niet zelden aanleiding tot koorts en algemene ziekteverschijn-
selen, eventueel lymphangitis, lymphadenitis en ulceraties.

Koepokkeninfecties ziet men steeds bij niet, of bij langere tijd geleden
gevaccineerde personen, dus bij hen, die geen of een onvoldoende immuni-

tcit bezitten. Juist onder de jonge mensen is het aantal niet-immune
individuen zeer groot. De wettelijke verplichting tot vaccinatie immers, is
opgeschort in 1928 wegens de toenemende frequentie van encephalitis
postvaccinalis. Destijds werd gewoonlijk op vijfjarige leeftijd gevaccineerd,
dus de niet-immune personen bevinden zich voornamelijk onder de 0-28-
jarigen.

Het is algemeen bekend, dat de pokkenvaccinatie bij kinderen in het
eerste levensjaar practisch nooit aanleiding geeft tot verwikkelingen als
encephalitis postvaccinalis, maar dat de kans daarop groter is bij niet
eerder gevaccineerde oudere kinderen en volwassenen. Indien men de
zuivere koepokkenvirus-infectie op één lijn mag stellen met de vaccinatie
tegen pokken — en er is alle reden daartoe — dan lopen dus juist de niet-
gevaccineerde 1-28-jarigen hetzelfde gevaar als wanneer zij op deze leeftijd
een primovaccinatie zouden hebben te ondergaan. Bovendien geeft de
koepokkeninfectie, evenals de pokkenvaccinatie, kans op het ontstaan van
generalisatie en eczema vaccinatum indien de besmette of gevaccineerde
persoon, of een of meer van zijn huisgenoten, lijdende is aan eczeem of
welke huidaandoening ook. Afgezien nog van de secundaire bacteriële
verwikkelingen, moet de koepokkeninfectie van de mens beslist niet worden
beschouwd als een eenvoudige immunisatie tegen variola langs de weg van
een natuurlijke besmetting met een verwant virus, dus ook beslist niet
uitsluitend als een gunstige omstandigheid.

Naast de talrijke gevallen van koepokkeninfectie met secundaire bacte-
riële verwikkelingen, die ik in de loop van enkele jaren heb gezien, of die
mij op andere wijze ter kennis zijn gekomen, hebben zich binnen mijn
gezichtskring in één jaar tijds twee ernstige gevallen van koepokken bij de
mens voorgedaan, waarvan er één dodelijk is verlopen.

In het najaar van 1950 werd op de Afdeling Kindergeneeskunde van het
Academisch Ziekenhuis te Leiden (Hoofd: Prof. Dr. E. Gorter) een
ernstig geval van besmetting met koepokken waargenomen. Aan de ziekte-
geschiedenis die Prof. Gorter (6) mij welwillend ter inzage afstond,
ontleen ik het volgende:

Een 2-jarig jongetje, zevende en jongste kind van een veehouder,
werd opgenomen met een uitzaaiing van pokken, blaasjes met een
delle, in het gezicht, op de oogleden, in hals, nek, oorschelpjes en op
de armen en gezwollen lymphklieren in beide oksels, onder beide
onderkaken, in de kaakhoek en de nek. In de elleboogsplooien en op
de buigzijde van de onderarmen was nog een gelichenificeerde huid
zichtbaar van chronisch eczeem. Na penicilline-behandeling ter be-
strijding van de secundaire bacteriële infectie is het kind na 2 i week,
met niet te opvallende littekens, genezen ontslagen.

Onder de koeien van de vader kwamen koepokken voor. Het kind is
zelf niet met de koeien in directe aanraking geweest, maar een 13-jarig
broertje, met het patiëntje het enige niet-gevaccineerde kind in dit gezin,
had 10 dagen vóór het ontstaan van het eerste pokje bij het patiëntje, ook
enkele pokken op de vingers gekregen. Deze 13-jarige jongen hielp bij
het melken en speelde dikwijls met zijn kleine broertje. De overige huis-
genoten waren gevaccineerd, doch niet onlangs, zodat deze onmogelijk
als smetstofbron in aanmerking konden komen. Alles wijst er dus op, dat de
pokken van de koeien, via de niet-gevaccineerde jongen, op het patiëntje
zijn overgebracht en dat de generalisatie is ontstaan door verspreiding

Een nog ernstiger geval werd waargenomen in het najaar van 1949, bij
een 16-jarig niet-gevaccineerd meisje, dat gedurende een week had ge-
holpen met het melken van de koeien op een bedrijf van haar oom, die
zelf, met zijn beide zoons, koepokken had. Ook het meisje werd besmet; zij
kreeg pokken aan de vingers en werd 14 dagen later wegens encephalitis
in een ziekenhuis opgenomen. Ze overleed na 5 dagen. Bij het histologisch
onderzoek van het centrale zenuwstelsel bleek, dat zich een encephalitis,
volkomen vergelijkbaar met de encephalitis postvaccinalis had ontwikkeld
(Schreuder, Van Rijssel en Verlinde (10).

De gevallen van koepokkeninfectie zijn virologisch en epidemiologisch
belangwekkend. De vraag doet zich namelijk voor, of er bij het rund een
genuine pokziekte voorkomt, dan wel of de pokken van het rund ontstaan
na besmetting door de aan variola lijdende of de gevaccineerde mens.

Het is reeds lang bekend, dat het variolavirus, na de experimentele over-
brenging op het rund, de eigenschap verloren heeft, bij de mens variola op
te wekken; het variolavirus is dan door de runderpassage veranderd in
vacciniavirus. Volgens de thans nog door velen gehuldigde opvatting van
Bollinger (1877), zouden ook de natuurlijke koepokken ontstaan na be-
smetting van het rund door de aan variola lijdende of door de gevaccineerde
mens. De experimentele mutatie van variolavirus in vaccinia-virus zou
dus ook in de natuur kunnen voorkomen. Inde oudere literatuur (zie Lentz
en Gins (8) zijn inderdaad voorbeelden beschreven, waaruit men besmet-
ting van het rund door de variola-patiënt aannemelijk trachtte te maken
en recente gegevens, ook uit Nederland, wijzen er op, dat het rund ook
door de gevaccineerde mens kan worden besmet (Wormgoor (12), Noor-
dam (9), Jansen (7). Er bestaan evenwel even zovele, zo niet meer, mede-
delingen over het voorkomen van pokken bij het rund, zonder dat een
menselijke smetstofbron, met name in onze tijd de gevaccineerde mens,
kon worden aangetoond. Vooral Frenkel (5) kon na een uitvoerig onder-
zoek in verschillende stallen waar pokken onder de koeien voorkwamen,
geen menselijke smetstofbron aantonen. Dezelfde ervaring deed ik eenmaal
in 1938 en vele malen gedurende de thans heersende epizoötie op.

De waarneming, dat koepokken vrijwel uitsluitend bij melkkoeien voor-
komen en door de hand van de melker van rund op rund worden over-
gebracht, schijnt tegen de opvatting, dat koepokken een genuine infectie-
ziekte van het rund is, te pleiten. In de door Lentz en Gins (8) geciteerde
oudere literatuur komen evenwel ook mededelingen voor, dat bij kalveren
en zelfs bij volwassen runderen, gegeneraliseerde pokken na een voor-
afgaand catarrhaal stadium kunnen voorkomen, welke waarnemingen erop
zouden kunnen wijzen, dat er een genuine pokziekte van het rund bestaat,
die zich, evenals variola, door aërogene besmetting kan verspreiden.

Nu doet zich onmiddellijk de vraag voor, waarom men dan thans geen
generalisatie bij het rund ziet en dat niets meer wijst op een aërogene ver-
spreiding. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn, dat het koepokken-
virus een relatief geringe virulentie bezit, of in dit opzicht sedert vroeger
enigszins veranderd is. Men zou zich kunnen voorstellen, dat de weerstand
van het rund tegen dit virus relatief groot is, misschien door de jaren
groter is geworden en dat de besmetting slechts door klinisch waarneem-
bare ziekteverschijnselen wordt gevolgd, indien de algemene of een locale
weerstand verminderd is. Bij het intraveneus met vacciniavirus besmette

konijn ontstaat geen pokkeneruptie, tenzij de huid gedurende het virae-
mische stadium beschadigd wordt, en dan nog ontstaat de eruptie slechts
daar, waar de locale weerstand is verminderd, dus ter plaatse van de huid-
beschadiging. Zo zou men zich ook bij het langs aërogene weg besmette
rund een viraemisch stadium kunnen voorstellen, dat in de regel geen
klinisch waarneembare ziekteverschijnselen zal doen ontstaan. Wanneer
de weerstand echter tijdens het viraemische stadium plaatselijk vermin-
derd is, b.v. de door het geregelde melken beschadigde tepelhuid, dan zou
zich daar de pokkeneruptie kunnen openbaren. Bij vele infectieziekten
immers, behoeft de besmetting lang niet altijd aanleiding te geven tot
ziekte, maar bij vermindering van de algemene, respectievelijk locale
weerstand, wordt de kans op ziekte groter.

Er zijn evenwel \'andere, dan deze zuiver theorische argumenten, die
een verschil tussen het vacciniavirus en het koepokkenvirus aannemelijk
maken.

Vroegere virologische en serologische onderzoekingen hebben tot resul-
taat gehad, dat men moest besluiten tot een identiteit van deze beide
virustypen. Beide veroorzaken vrijwel dezelfde huidveranderingen bij het
konijn en het rund na de experimentele besmetting, terwijl ook door kruis-
neutralisatie- en kruisimmuniteitsproeven een verschil niet kon worden
aangetoond.

De nieuwe onderzoekingen leiden evenwel tot een andere opvatting.
Downie (2, 3) toonde onder meer aan, door middel van verzadigingsproe-
ven van immuunsera met virussuspensies, dat er verschillen bestaan in de
antigene structuur van het vaccinia- en het koepokkenvirus. Het is bij de
bestudering van de antigene structuur van het influenzavirus en van de
virussen van de psittacose-groep gebleken, dat de diersoort, waarbij de
immuunsera worden bereid, de uitslag van de neutralisatieproeven ter bepa-
ling van de antigene structuur beslissend kan beïnvloeden. Zo zullen
door gebruik te maken van immuunserum van de ene diersoort geen, van
de andere diersoort wel, zij het soms zeer subtiele verschillen, in de antigene
structuur van verschillende typen van één virusgroep kunnen worden aan-
getoond. Zo hebben onlangs Downie en Macdonai.d (4), door gebruik te
maken van bij kippen bereide immuunsera, nog duidelijker verschillen
tussen de antigene structuur van het koepokken- en van het vacciniavirus
kunnen aantonen. Deze antisera geven namelijk, wanneer in eieren gekweekt
pokkenvirus als antigeen wordt gebruikt, een positieve complementbin-
dingsreactie, die niet gestoord werd door soortvreemde eiwitten, omdat
zowel het antigeen (bereid uit eivliezen van het besmette kippenembryo)
als het immuunserum (bereid bij kippen) afkomstig waren van dezelfde
diersoort. Ook zoogdier-immuunsera geven een positieve complement-
bindingsreactie met pokkenantigeen, maar deze reactie kan geremd worden
door potent kippen-immuunserum. Door nu de hoogste verdunning van
kippenimmuunserum te bepalen, die in staat is, de complementbindings-
reactie van zoogdier-immuunserum te remmen, konden zij twee onder-
groepen in de pokkenvirusgroep aantonen, namelijk:

zijn, blijken toch de typen van elke subgroep onderling dichter bij elkaar
te staan, dan de subgroepen als geheel. De pokkenvirussen behoren dus tot
één antigene hoofdgroep, die echter kan worden onderverdeeld in tenminste
twee subgroepen, een verhouding die wij ook bij sommige andere virussen,
met name het influenzavirus, kennen.

Behalve deze, zij het subtiele, verschillen in antigene structuur, blijken
er ook morphologische verschillen te bestaan in de veranderingen, die het
vacciniavirus en het koepokkenvirus in de chorioallantois van het bebroede
kippenei kunnen veroorzaken.

Gedurende de tijd dat de koepokken heersen, hebben wij verscheiden
keren korsten of blaasjesinhoud van de tepels der koeien en van de handen
en armen van door deze runderen besmette personen gecnt op de chorioal-
lantois en de daarop ontstane veranderingen vergeleken met die, welke
worden veroorzaakt door het vacciniavirus, zoals dit door de Nederlandse
koepokinrichtingen ter vaccinatie van de mens wordt verstrekt. Zowel het
huidmateriaal van de aan koepokken lijdende runderen en mensen, als de
voor de vaccinatie gebezigde pokstof is verontreinigd met bacteriën. Nadat
de bacteriegroei is tegengehouden door de suspensies van dit materiaal te
behandelen met penicilline en strcptomycine, werden er 10-12 dagen be-
broede kippeneieren mee geënt op de chorioallantois. Na 3 dagen verder
bebroeden werden de vliezen uit het ei genomen.

Overeenkomstig de beschrijving van Dekking (i) veroorzaakte het vac-
ciniavirus 3-4 mm grote pokken met een necrotisch centrum en vaak om-
geven door secundaire pokjes. Een ander beeld werd opgewekt door het
materiaal van de aan koepokken lijdende runderen en mensen, waaronder
zich materiaal bevond van de huid van het kind met vaccinia generalisata
en van het meisje met encephalitis en van de koeien die deze infecties
hadden veroorzaakt. De enting hiervan veroorzaakte haemorrhagische
knobbeltjes, die in de eerste eipassage niet groter waren dan 1 mm, in
volgende passages evenwel in aantal toenamen en door conlluentie een
grootte van 2-3 mm konden bereiken, doch geen necrotisch centrum
hadden.

Ook bij histologisch onderzoek was een duidelijk verschil op te merken.
Beide virustypen veroorzaken haardvormige ectodermproliferaties die een
centrale necrose tonen bij de met vacciniavirus besmette vliezen, terwijl
in de met koepokkenvirus besmette vliezen geen necrose in de proliferatieve
haarden is waar te nemen. De celinsluitsels (lichaampjes van Guarnieri)
bij vaccinia zijn klein, gewoonlijk niet groter dan de nucleolus van de
epitheelcel, waarin zij gelegen zijn; de insluitlichaampjes bij koepokken
zijn veel groter, soms bijna zo groot als de gehele celkern. Bij koepokken
bevinden zich streepvormige haemorrhagieën vlak onder het ectoderm;
bij vaccinia zijn geen haemorrhagieën aanwezig.

Wanneer men beide virustypen identificeert volgens de oude methode,
namelijk door enting in de gescarificeerde konijnencornea, konijnen- of
kalverhuid, vindt men practisch geen verschillen. Wel viel het ons op, (dat
op,) dat het koepokkenvirus, vooral na eipassage, op de konijnenhuid een
meer of minder duidelijke haemorrhagisch-necrotiserende reactie ver-
oorzaakte, in tegenstelling met het vacciniavirus. Zulk een reactie ont-
staat wel, indien men het neurotrope vacciniavirus (neurovaccinia) en het
nauw daarmee verwante of misschien zelfs identieke konijnenpokken-
virus, op de konijnenhuid ent (Verlinde en Wensinck (ii). Een spontane

neurotropie van het koepokkenvirus voor het konijn, zoals neurovaccinia-
en konijnenpokkenvirus hebben, konden wij evenwel niet aantonen.

Terwijl het dus met behulp van de vroeger gebruikelijke virologische
en serologische methoden niet mogelijk was, een verschil tussen het koe-
pokken- en het vacciniavirus aan te tonen, blijkt er door gebruik te maken
van de eitechniek en verfijnd serologisch onderzoek wel een verschil tussen
beide virustypen te bestaan. Op grond daarvan en mede naar aanleiding
van het feit, dat meestal geen epidemiologisch verband tussen pokken by
het rund en pas-gevaccineerde mensen is aan te tonen, meen ik, dat er
bij het rund een pokziekte voorkomt, die niet identiek is met vaccinia.

Tot dusver zijn vaccinia- en koepokkenvirus als identiek met elkaar be-
schouwd en het was gebruikelijk, voor beide de naam vacciniavirus te
bezigen. Nu er een verschil blijkt te bestaan, zou deze naam verwarring
kunnen stichten. Daar de naam vacciniavirus reeds lang is ingeburgerd
voor de koepokstof die voor de pokkenvaccinatie van de mens wordt ge-
bruikt, kan deze beter gehandhaafd blijven en dient voor het virus van de
z.g. natuurlijke koepokken de naam koepokken (cowpox) virus te worden
gebezigd.

Wat de besmetting van de mens door het rund betreft, maakt het geen
verschil of de smetstofbron (het rund) eerst door de (gevaccineerde) mens
is besmet, dan wel of het lijdende is aan natuurlijke koepokken. Beide ziek-
ten immers, blijken gemakkelijk op de mens over te gaan.

Uit het bij herhaling vastgestelde feit, dat de koepokkeninfectie slechts
bij niet of onvoldoende immune, d.w.z. bij niet of langere tijd geleden
gevaccineerde mensen aanleiding geeft tot het ontstaan van pokken, valt
af te leiden, dat vaccinatie en revaccinatie van de mens op gezette tijden
naar alle waarschijnlijkheid een doeltreffende bestrijdingsmaatregel zal zijn.
Dit standpunt wordt blijkbaar niet algemeen gedeeld, althans niet in
veterinaire kringen. Jansen (7) schrijft dat „verstandige beperkingen en
grote voorzichtigheid bij de vaccinatie van de mens in acht dienen te
worden genomen". De reden van deze uitspraak moet gezocht worden in
zijn opvatting, dat de gevaccineerde mens de voornaamste bron van be-
smetting voor het rund is en dat hij dus de veestapel door beperking van
de vaccinatie bij de mens wil beschermen tegen koepokken. Naar Dek-
king\'s ¹) en onze ervaring van de laatste jaren behoort het uit runder-
materiaal geïsoleerde virus bijna steeds tot het koepokkentype en zelden tot
het vaccinia-type, en hoewel ik, zoals is opgemerkt, de mogelijkheid van
besmetting van het rund door de gevaccineerde mens niet ontken, zou ik
toch niet gaarne de consequenties van Jansen\'s opvatting aanvaarden. Zij
zou immers kunnen betekenen een ontraden van de pokkenvaccinatie in
veehoudersgezinnen. De immuniteitstoestand van de Nederlandse bevol-
king is al niet best en er is mijns inziens meer reden om de vaccinatie te
propageren dan om ze te ontraden.

De vaccinatie van de mens kan evenwel niet zonder selectie worden toe-
gepast. De bekende contra-indicaties bestaan nog steeds, dus een primo-
vaccinatie behoort, tenzij de omstandigheden anders dwingen, slechts bij
kinderen in het eerste levensjaar te worden verricht, omdat daarbij de
kans op het ontstaan van encephalitis postvaccinalis uitermate gering
mag worden geacht. Ook in gezinnen waar kinderen of volwassenen met

huidaandoeningen aanwezig zijn, behoort eerst na genezing daarvan te
worden gevaccineerd. De gevaccineerde immers, is een tijdelijke besmet-
tingsbron voor zichzelf\' en voor anderen en juist bij eczemen kunnen ge-
makkelijk eczema vaccinatum en vaccinia generalisata ontstaan door ver-
spreiding van het virus met het krabben, hetzij doordat pokken ontstaan
ter plaatse van de krabeffecten, die wellicht als plaatsen van tijdelijk ver-
minderde weerstand gedisponeerd zijn gedurende het gewoonlijk van de
3e-ioe dag bestaande viraemische stadium.

Wanneer wij op het ogenblik de variola (nog) buiten beschouwing laten,
dan is het vooral de boerenbevolking van 0-28 jaar, die aan besmetting
met koepokken blootstaat. De contra-indicaties maken het, ongewenst, deze
gehele groep te vaccineren. Worden zij evenwel door het rund besmet, dan
staat deze besmetting, afgezien nog van de secundaire bacteriële infec-
ties, gelijk met een primovaccinatie, met de mogelijke gevolgen van dien
op deze leeftijd boven 1 jaar. De enige mogelijkheid om deze bevolkings-
groep met het geringste risico te beschermen tegen de koepokkeninfectie
en de mogelijke gevolgen daarvan, zie ik in de vaccinatie van het rund-
vee, terwijl de vaccinatie van de mens, zoals thans gewoonlijk geschiedt,
alleen in het eerste levensjaar moet blijven plaats hebben.

Zo goed als de vaccinatie van de mens door deskundigen (artsen) dient
te worden uitgevoerd , zal ook de vaccinatie van het rund door deskundigen
(dierenartsen) dienen te geschieden. Een deskundige voorlichting van de
veehouders, zowel met betrekking tot de vaccinatie van hun kinderen
als van hun vee, is onontbeerlijk. Men bedenke, dat de gevaccineerde mens
besmettingsbron voor het rund en dat het gevaccineerde rund besmettings-
bron voor de mens kan zijn. De arts zal er de betrokkenen dan ook op
hebben te wijzen, dat direct en indirect contact van de gevaccineerde
mens met runderen, deze dieren pokken kan bezorgen. Evenzo zal de dieren-
arts er op hebben te wijzen, dat het gevaccineerde rund besmettingsbron
voor de mens en voor andere runderen kan zijn, zolang de pokkeneruptie
niet genezen is cn dat dus direct en indirect contact met niet-gevaccineerde
runderen en mensen gedurende die tijd moet worden vermeden.

De vaccinatie-techniek bij het rund is even eenvoudig als bij de mens.
Een drietal scarificaties in de huid, waarin een weinig pokstof (vaccinia
of koepokkenvirus) wordt gewreven, is voldoende, mits bij controle blijkt,
dat de pokken zijn opgekomen. De plaats van de vaccinatie dient zodanig
te worden gekozen, dat een besmetting van rund op rund door tussenkomst
van de mens onmogelijk is en dat ook het virus niet van de inentingsplaats
naar de uier kan worden overgebracht.

Het zal moeten worden afgewacht, of een eenmalige vaccinatie van elk
dier voldoende is om dit gedurende zijn niet al te lange leven immuun te
houden.

Sedert de Tweede Wereldoorlog komen koepokken in Nederland veel-
vuldig voor. Behalve de talrijke, over het algemeen betrekkelijk goedaardige
gevallen van besmetting van de mens (melkpersoneel) met het oorzakelijke
virus en dikwijls tevens met secundaire bacteriën, die vrij ernstige verwikke-
lingen kunnen veroorzaken, worden twee ernstige gevallen van koepokken-
infecties bij de mens vermeld, 11.1. een geval van generalisatie en een geval

van demyeliniserende encephalomyelitis. Wanneer het virus op de chorioal-
lantois van het kippenembryo wordt gekweekt, ontstaan kleine haemorrha-
gische knobbeltjes zonder centrale necrose; de celinsluitsels zijn opvallend
groot. Vacciniavirus daarentegen, dat meestal als identiek met het koepok-
kenvirus wordt beschouwd, veroorzaakt op het eivlies grotere, niet-haemor-
rhagische laesies met necrotisch centrum, terwijl de celinsluitsels veel
kleiner zijn. Mede op grond van door anderen vastgestelde geringe ver-
schillen in antigene structuur, en door het meestal ontbreken van een
epidemiologisch verband tussen pokken bij runderen en recente pokken-
vaccinaties bij de mens, moeten de koepokken als een afzonderlijke ziekte
van het rund worden opgevat, alhoewel incidentele besmettingen van het
rund door pas-gevaccineerde mensen weieens kunnen voorkomen. De
bestrijding van koepokken door vaccinatie van de rundveestapel wordt
noodzakelijk geacht, teneinde het grote percentage van de jongere, niet-
gevaccineerde personen in Nederland te beschermen tegen de koepokken-
infectie en de mogelijke gevolgen daarvan, met name encephalitis en gene-
ralisatie, welke op één lijn kunnen worden gesteld met postvaccinale ence-
phalitis en vaccinia generalisata.

Since World War II cowpox is a frequently occurring disease among cattle in the
Netherlands. Besides numerous cases of infection of man with the causative virus, and
often simultaneously with secondary bacterial invaders, two serious cases are mentioned,
i.e. one case of generalized cowpox, and one fatal case of demyelinating encephalomye-
litis. When grown on the chorioallantoic membrane of the chick embryo, cowpox virus
produces small haemorrhagic lesions without necrosis, and with large inclusion bodies.
Vaccinia virus, on the contrary, which is often considered as identical with cowpox
virus, produces larger, non-haemorrhagic and necrotizing lesions, and small inclusion
bodies. According to the morphological differences in the egg membrane, to the serolo-
gical differences observed by others, and to the fact, that as a rule no epidemiological
relationship between outbreaks of cowpox and recent smallpox vaccinations of man
could be shown, cowpox has to be regarded as a disease natural^ occurring among
cattle, though incidental infections by recently vaccinated people producing similar
lesions in cattle may occur. Control of cowpox by vaccination of cattle is considered
to be necessary in order to prevent the high percentage of nonvaccinated children and
young adults to cowpox infection and its possible complications such as encephalitis
and generalization, which arc comparable with postvaccinal encephalitis and generalized
vaccinia.

8. O. Lentz und H. A. Gins: „Handbuch der Pockenbekampfung und Impfung"
Richard Schoetz, Berlin, (1927).

10. J. Th. R. Schreuder, Th. G. van Rijssel en J. D. Verlinde: Ned. Tijdschr. v.
Geneesk. 94, 2603, (1950).

De laatste jaren heeft in de medische wetenschap een vergeten inzicht
haar rentree gemaakt. Het is afkomstig uit Amerika, Rusland en Duits-
land. Bedoeld wordt de psycho-somatische geneeskunde. Men geloofde
vroeger niet erg aan „zenuwen". Men behandelde ziekten, orgaanafwij-
kingen en ging af op de voornaamste symptomen. Toch heeft men zich van
oudsher bezig gehouden met de vraag, waar de geest of ziel in het lichaam
zetelde en dit niet alleen om godsdienstige redenen. Een ieder, die zich
bezig houdt met levende wezens, zal steeds dat „iets", dat plastische ont-
moeten, wat geen enkele vaste algemene regel kan doen opstellen en aan
de andere kant de praktijk zo aantrekkelijk maakt. In de diergeneeskunde
is het echter nog steeds zo, dat we aan de hand van de symptomen een
diagnose trachten te stellen, waar dan een eventuele therapie op volgt. Hoe
vaak gebeurt het echter, dat een dier slechter reageert op een bepaald
medicament, dan we normaal konden verwachten of dat een dier blijft
sukkelen, zonder enige ziekteverschijnselen. Ook het omgekeerde komt
voor, dat een dier sneller beter wordt, dan men had kunnen verwachten.
Hebt U clan wel eens naar de omstandigheden geïnformeerd, waaronder
dit dier leeft, zoals b.v. bij huidziekten zeer aan te bevelen is?

Wie kent niet de schijndracht bij honden met zijn eigenaardige symp-
tomen en wie niet zoals Longley nog onlangs in de Vet. Ree. aangaf het
kribbenbijten bij paarden of het windzuigen, weven of slaan tegen het
schot. Het slaan onder het melken bij koeien, het schapen najagen van
honden enz. Het zijn alle ondeugden, zoals we ze noemen, die hinderlijk
zijn en zeer moeilijk ten goede te keren.

Bij de mens spreekt men van psyche en psychische stoornissen, bij de
dieren spreken we hier maar liever niet over. Het is echter maar een woord,
dat een begrip aangeeft. In het navolgende wil ik Uw aandacht vragen
voor enkele overdenkingen:

Iedere ziekte begint als functiestoornis en wel in het bereik van de vege-
tatieve regulatie. Darwin, Cannon, Förster e.a. konden reeds aantonen, dat
emoties tot typische uitslagen in de vegatatieve tonus konden leiden,
die biologisch een trationele aanpassing van het totale organisme geven. In
de thalamus wordt een intergratie centrum aangenomen (Head, Holmes).
Langer durende emotionele veranderingen dienen net zo goed als potentiële
ziekteoorzaken herkend te worden als b.v. bacteriën, ook voor het ontstaan
van bepaalde organische aandoeningen. Somatische gebeurtenissen werken
psychisch in, maar omgekeerd werken psychische gebeurtenissen ook op het
lichaam in. We zagen reeds, dat een affect zich lichamelijk in een vegata-
tieve uitslag weerspiegelt, een functiestoornis geeft. Hierbij bepaalt een
orgaan-minderwaardigheid, een locus minoris resistentiae, meestal de
symptomen. Ook endocrine processen spelen een grote rol bij de psyche
zoals b.v. de geslachtshormonen. Het probleem ziekte wordt veel te een-
voudig voorgesteld, infectie of intoxicatie zouden al voldoende zijn om een
ziekte te verklaren, maar verschillende factoren werken samen.

1. Patiënten, die lijden aan een orgaanstoornis, zonder dat er een orga-
nische grondslag voor is, functioneel dus. Hier zijn vaak psychische oor-
zaken aanwezig.

Voorbeeld: plotseling optredende diarrhoe (examenvrees) en bij dieren:
achtervolging door een grote hond van een kleine of bijna overrijden
door een auto.

2. Infectieziekten, die vaak het afweermechanisme doorbreken, zoals bij
oververmoeidheid, puberteit of morele conflicten bij de mens. Bij dieren
het optreden van hondenziekte op ongeveer ^-jarige leeftijd?

3. Somatische aandoeningen, die in betrekking staan tot het neuro-vege-
tatieve systeem, migraine, asthma. Psychische factoren spelen een
rol. We kennen de oude hondjes, die als ze zich maar even zenuwachtig
maken, erg gaan hoesten.

4. Psychische storingen roepen storingen in de orgaanfunctie te voorschijn,
die dan de cellen en weefsels veranderen. Zo ontstaan organische
aandoeningen als ulcus ventriculi bij de mens en wellicht sommige
huidaandoeningen bij de hond.

De Russische opvatting wijkt hiervan af, doordat die uitgaat van de
objectieve reflectorische begeleidingsverschijnselen in het vegetatieve
zenuwstelsel (1863 Sechenow met leerlingen als Pawlow).

Bykow geeft meer betekenis aan de hersenschors als orgaan der voorwaar-
delijke reflexen en de hersenstam als regulatoren van de onvoorwaardelijke
vegetatieve reflexen.

Emoties zouden als antigeen kunnen optreden resp. sensibiliserende stof-
fen geven en zo een soort allergische shock kunnen veroorzaken.

Therapeutisch weet men, dat psychische factoren immuniteitsverhou-
dingen kunnen veranderen (Kitthower, Jaltron).

Zoals reeds medegedeeld werd, spelen hormonen ook een grote rol. Een
experimentele infectie bij winterslaapdieren sloeg niet aan, dan na het
wekken door hypophysehormonen. De grote betekenis van bijnierschors-
hormonen en geslachtshormonen als vegetatieve regulatoren zijn reeds lang
bekend. Zo is een zekere physiologische basis van de theorie van Freud
aanwezig.

Bezien we nu, wat bovenstaande ons ten opzichte van de dieren kan
leren, dan behoeven we niet aan psychische factoren te denken en aan een
woorduitleg onze tijd te besteden, indien we slechts uitgaan van stoor-
nissen in het vegetatieve zenuwstelsel, waaronder dan ook, die een afwijking
geven. Ditzelfde geldt ook bij hormoonstoornissen. Seley leert ons, dat
welke prikkel ook op het organisme inwerkt, deze steeds via hypothalamus
en hypophyse hetzelfde paadje volgen, om tot verdediging of afwijking te
geraken. Wie kent niet het beeld van de vitamine PP deficientie, speciaal
bij de witte kezen, die daarbij ook extra nerveus zijn, hetgeen na toediening
van P P overgaat. We kennen ook „neurosen" bij honden na een aanrijding
of na bijten van een grote hond, in de oorlog na bombardementen, onweer

enz. Inderdaad is er nog te weinig van bekend om de stap van de theore-
tische achtergrond direct naar de praktijk te maken. Doch aan de andere
kant dienen we wel degelijk in onze dagelijkse omgang met dieren op
te letten en zullen we vele dingen terug vinden, die meer aanduiding in
deze psycho-somatische richting geven.

Een hond op het spreekuur is steeds angstig en daar het oorspronkelijk
een kudde dier was, volgt hij de baas en voelt zich veilig dicht tegen iemand
aan, vaak met de kop weggedoken onder de arm. Een kat daarentegen,
afstammende van de solitair levende dieren, zal op tafel gezet in een vreem-
de omgeving, niet zijn heil bij de mensen zoeken, maar een veilige plaats
om zich te verbergen. Daar de kat niet onbezonnen te werk gaat, zit hij de
eerste minuten stil en kijkt rond tot het ogenblik, waarop de vluchtplek
gevonden is. Hiervan kunnen we gebruik maken. Zo maakt Clarence
Ellis Harbison in Amerika speciaal werk van het geven van adviezen over
z.g. ondeugden van honden, om ze die af te leren en tracht de oorzaak te
ontdekken. Zelfvertrouwen, jaloersheid en het zoeken naar een leider spelen
hierbij een grote rol. Deze laatste regels zijn meer bedoeld, om aan te
duiden, dat storingen in het vegetatieve zenuwstelsel of in de reflex, instinct,
psyche of hoe men het noemen wil, een zeer grote rol spelen in het dagelijkse
leven. Gaat men hier langdurig tegen in, dan zullen verschillende ont-
ladingen, b.v. voortdurend krabben, waardoor een huidaandoening ont-
staat of hypersexualiteit, ja zelfs schijndracht (bijna alleen bij vette honden,
die weinig lopen, in de oorlog zag men het practisch niet), verder hard-
nekkige darmaandoeningen, die niet op voedingsfouten berusten) e.d.
ontstaan.

We staan aan het begin, doch is het zeker, dat in de diergeneeskunde
hier practisch geen aandacht aan geschonken is en de eigenaren speciaal
van honden zich vaak tot leken (dresseurs) wenden, om uiteindelijk van
een ondeugd-kwaal af geholpen te worden of niet.

2. E. O. Longley. The psychologically aberrant case. The Vet. Ree. No. 46, Vol 61,
\'949-

3. A. Platen Bemreri,. Psychotherapeutische problemen in Engeland und Amerika.
Arzt und Patiënt 1949 7.

5. I. Ravkin. Psychische Störungen bei somatische Erkrankungcn. Med. rabotwik
1949 ²-

6. E. Stern. Psychiatrie und allgemeine Medizin. Ars Medici No. 11 Jahr 1949 39.

8. L. C. Moss. Psychoncurosis a veterinary problem. J. A. V. M. A. 144. 1949 1—2.

In aansluiting op de gedachtengang, verwerkt in onze inededeeling:
„Het ei als voedingsbodem voor Vibrio fetus" (zie dit tijdschrift, jaar-
gang 1951, pag. i 78), hebben wij nagegaan in hoeverre het ei ook te ge-
bruiken is als voedingsmedium voor Brucella abortus. Dit onderzoek werd
als volgt verricht.

Van een bekende Brucella abortus cultuur (agar) werd een suspensie
gemaakt in physiologische NaCl-oplossing, waarvan de dikte overeenkwam
met die van buisje no. 10 van de MacFarland nephelometer. Deze suspensie
werd io⁶ maal verdund. Met 0.1 cc. van deze, dus zeer sterk verdunde,
suspensie werden 10 eieren geënt die vooraf 9 dagen bebroed waren geweest.
Na i dag bleek 1 embryo gestorven te zijn (in het donkerveldpreparaat van
het allantoisvocht konden geen Brucellae gevonden worden). Na 4 dagen
werden 4 eieren geopend; in alle 4 was d.m.v. de donkerveld microscoop
rijkelijke groei waarneembaar. De overige 5 eieren bleken alle op de zesde dag
gestorven te zijn aan de besmetting. De uit deze eieren geënte agar-
voedingsbodems gaven, aëroob bebroed, reinculturen van Brucella abortus.
De gebruikte laboratoriumstam veroorzaakte dus na 6 dagen den dood der
eieren. Een pas geïsoleerde stam en de gering virulente „strain 19"
doodden de eieren in dezelfde tijd. (Steeds werd in de allantoïsholte
geënt.)

Behalve Brucella abortus en Vibrio fetus is ook Trichomonas foetus een belang-
rijk pathogeen micro-organisme van het genitaal-apparaat van het rund.
De twee eerstgenoemde blijken volgens onze proeven zeer goed kweekbaar
te zijn in het ei, van de derde, Trichomonas foetus, was dit reeds bekend (Geur-
den en Willems, Tijdschrift voor Diergeneeskunde 68, 955, (1941)).

Wij stellen ons dan ook voor, dat het bij aandoeningen van het genitaal-
apparaat van het rund van belang kan zijn het ei in te schakelen als voe-
dingsbodem. Bovendien zou het mogelijk kunnen zijn bij een eventueele
infectie, niet door protozoën of bacteriën, doch door een virus, dit virus te
kweeken.

Brucella abortus grows easily in the allantoic fluid of 9 day cggs. 6 Days after inoculation
the eggs died.

Verslag uitvoering Vleeskeuringswet over 1948, bevat, evenals vorige jaar-
verslagen een grote hoeveelheid gegevens omtrent veel belangrijke punten, die de
uitvoering van die wet betreffen, en is voorzien van het gebruikelijke aantal tabellen
over de vleeskeuring, invoer van vlees, enz. Met een uitvoerig overzicht over de
opleiding tot hulpkeurmeester, over de uitbreiding van de keuring van de huis-
slachtingen en over de destructie, vormen zij een interessant geheel. Het is alleen
jammer, dat het verslag met zoveel vertraging verschijnt. De cijfers over de
cysticercose-gevallen blijken ongeveer gelijk aan die over 1947 en vorige jaren; in
het verslag wordt gesproken over de noodzaak om de cyclus van de parasiet
ook bij de mens te onderbreken. Dank zij de zich steeds uitbreidende verplichte keuring
van de huisslachtingen wordt echter de echinecoccose meer en meer beteugeld, terwijl
uit het overzicht van de keuringsuitkomsten van veel diensten in de zwaar besmette
provincie Gelderland blijkt, dat dit lijden daar in sterk uiteenlopende mate voorkomt.
Het jaarverslag besluit met het gebruikelijke uitvoerige overzicht over de keurings-
diensten in de ambtsgebieden van de Inspecteurs van de Volksgezondheid.

Het 82 bladzijden tellende verslag van de Hoofdinspecteur bevat een schat van gege-
vens betreffende de uitvoering van de vleeskeuringswet. Men zou het in handen van
zoveel mogelijk buitenstaanders wensen om deze een goede indruk te geven over de grote
betekenis dier wet in hygiënisch en economisch opzicht. Het is ondoenlijk om hier ter
plaatse uit hel vele cijfermateriaal een uittreksel te maken, dat ook maar enigermate vol-
ledig zou zijn. Enkele bijzonderheden over de resultaten der keuring en over de uitvoe-
ring der wet mogen hier echter vermelding vinden.

Van de eerste wil ik noemen, dat in de Lijmers, waar sedert de bezetting de echinococ-
cosis bij varkens zeer frequent werd geconstateerd, op grond van deze bevindingen speur-
tochten werden gel ouden naar met echinococcosis granulostus behepte honden, zulks
naar bij de vleeskeuring verkregen aanwijzingen. In 147 gevallen hadden de veehouders
een hond (slechts in 32 gevallen werden zij ter onderzoek afgestaan) maar in 193 gevallen
was er geen honcl op de boerderij. Beter ontzenuwing van de, bij de behandeling van de
vleeskeuringswet, door de veehouders gelanceerde opmerking, dat ongekeurde huis-
slachtingen geen gevaar voor de omgeving opleverden, is niet denkbaar. In dit verband
stemt het gestadig verminderen der ongekeurde huisslachtingcn tot grote vreugde. In
Groningen, Friesland, Gelderland, Utrecht en Noord-Holland wordt alles reeds gekeurd;
van de 626 gemeenten in de overige provincies zijn er reeds 359 met verplichte keuring,
en het aantal vrije slachtingen is gedaald tot ruim 11 7.000. Voor deze keuring zijn veel
hulpkeurmeesters opgeleid; een groot deel daarv an wordt slechts tijdelijk in dienst geno-
men, terwijl er voor hen bij een goede organisatie permanent nog zoveel nuttig werk te
doen zou zijn. Blijkens het verslag begint er in dit nieuw ingeslopen euvel enige ver-
betering te komen.

Voor die diensten, waarin men bij het bacteriologisch onderzoek meent te kunnen
volstaan met een zeer korte bebroedingstijd van de cultures, moge een geval van vlees-
vergiftiging door het vlees van een dood aangevoerd paard met inwendige verbloeding
tengevolge van een worm-aneurysma een waarschuw ing zijn. Het vlees was na een bebroe-
dingstijd van 17 uur en na microscopisch onderzoek der cultures wegens negatieve be-
vinding in consumptie gebracht. Toen naar aanleiding van de vleesvergiftiging de oude
cultures na 1 week nogmaals werden bezien, bleek groei van salmonella waarneembaar
te zijn. Het is inderdaad — ook bij andere bacteriesoorten — ongewenst al te spoedig een
beslissing te nemen en dit te meer wanneer het een slachtdier betreft, dat niet voor on-
voorwaardelijke goedkeuring in aanmerking komt. Bij de overige gevallen van salmonel-
losis bij de mens door vleesgebruik zijn er, waarbij men geneigd is aan het voorkomen

van latente infecties bij gezonde dieren — men zie hierover een artikel van Gunst en
de recente dissertatie van Huisman meer betekenis toe te kennen dan voorheen.

Het belangrijkste gedeelte van het verslag is dat, hetwelk handelt over de uitvoering
der wet, meer speciaal aan gebreken en tekortkomingen daarbij. Deze keer wordt daar-
over uitvoerig en openhartig gerapporteerd. Het is betreurenswaardig, dat dit na 17 jaar
nog nodig is, en voorzover de keuringsambtenaren daarbij betrokken zijn, beschamend
ook voor onze veterinaire stand. Ten dele berusten zij op tekortkomingen van gemeente-
besturen, al of niet om conflicten met een ter plaatse gevestigde vleesindustrie te voor-
komen, en worden zij mogelijk gemaakt doordat bij de opzet der wet aan de inspectie te
weinig directe invloed is toegekend, of zij kort daarna - in haar controle enigszins
vleugellam is gemaakt.

Keuringsfouten, voorzover zij niet berusten op onvoldoende techniek of vakkennis, zijn
inhaerent aan de arbeid, maar wanneer zij steeds in dezelfde diensten voorkomen, kan
dit op overlading met werk, en dus op een onvoldoende personeelsformatie wijzen, of
op een voor ambtenaren onvergeeflijke oppervlakkigheid bij de uitvoering der overheids-
taak, of op onvoldoende steun van het gemeentebestuur. Wanneer, zoals mijn ervaring
leert, op tal van plaatsen ondanks jarenlange voorlichting de keuring van distoma-
teuze levers nog op niets lijkt, dan heeft deze keuringsfout wel degelijk een grote betekenis.

Gewezen wordt op het onvoldoende opvolgen der vanwege de inspectie gegeven voor-
schriften ten aanzien van het gehele gebied der keuring en destructie, het laten voorgaan
van praktijkwerkzaamheclen boven de dienst aan de gemeenschap, verwaarlozing van
de toch zo eenvoudige administratie terwijl toch zoveel instanties bij een snelle en be-
trouwbare berichtgeving belang hebben 1. Hier mag toch van een tekort aan goede wil
gesproken worden. Een der inspecteurs schrijft: „Bijna steeds treden onregelmatigheden
en slordigheden bij de uitvoering der wettelijke bepalingen aan het licht in de scmi-
ambtelijke diensten, waar aan het hoofd staat een praetiserend dierenarts die heden ten
dage vrijwel zonder uitzondering aan een drukke diergeneeskundige praktijk met tuber-
culosebestrijding zijn handen vol heeft en voor een regelmatige controle en behartiging
van de vleeskeuringsdienst geen lijd en ambitie overhoudt". Op grond van terzake
opgedane ervaringen wordt meer en meer naar vol-ambtelijke kringvorming gestreefd,
enige malen met toepassing van art. 23a, maar het tempo is betrekkelijk traag. Nog slaan
van de 365 in de vleeskeuring werkzame dierenartsen slechts 174 in volledig ambtelijk
dienstverband. Overigens moge hier op grond van ervaring wel vermeld worden, dat
ook de laatste vorm van aanstelling niet altijd garantie geeft voor een goede uitvoering.

Wanneer men deze verzuchtingen leest - want zo mag ik ze wel noemen — dan
betreurt men het steeds meer, dat aan de Inspectie te weinig direct gezag is verleend, en
gaat men het Deense systeem prefereren, waarbij de door een gemeente aangestelde keu-
ringsveearts ook voor de uitoefening der binnenlandse keuring een autorisatie van de
Minister van Landbouw nodig heeft, die haar op voorstel van de veterinaire inspectie te
allen tijde kan intrekken. Naar ik meen bestaat iets dergelijks hier te lande bij de tuber-
culose-artsen. Ook heeft de inspectie zelfs de bevoegdheid in daarvoor in aanmerking
komende gevallen abattoirs te sluiten.

Kenmerkend is ook de uitlating dat de Inspecteurs tengevolge van hun dubbele functie
een overladen dagtaak hebben. Steeds meer wordt van hen geëist bij de bestrijding van
besmettelijke veeziekten, en terecht. Maar als de Inspecteur van het district Friesland
zegt, dat de werkzaamheden als Inspecteur voor de Volksgezondheid in het gedrang
gekomen zijn, dan wijst dit op een ongezonde toestand, die hier reeds meer dan 20 jaar
geleden is voorspeld. Ook hier moge een verwijzing naar Denemarken leerzaam zijn,
waar in 1948 voor de veewet-taak (inclusief de bestrijding der tuberculose en van de
abortus Bang) buiten de Hoofdinspectie 5 inspecteurs en 23 vol-ambtelijke dierenartsen
aangesteld waren, terwijl van de speciale vleeskeurings-inspectie voor het toezicht op de bin-
nenlandse en de exportkeuring 7 inspecteurs en 4 vol-ambtelijke dierenartsen deel uit-
maakten.

Men vraagt zich echter wel eens af of in dit licht bezien, het wel verantwoord was de
inspecteurs-vacature in Zuid-Holland zolang onvervuld te laten, en waarom de Inspectie
niet nog veel meer aansluiting zoekt bij de goed-functionerende diensten.

Het verslag gaat op dit alles en op nog veel meer zaken nog veel dieper in, maar ik
heb reeds teveel ruimte van de redactie gevraagd. Het is echter wel eens goed, dat de
besproken punten hier wat uitvoeriger naar voren worden gehaald. Dr. C. Postma.

Uit een indertijd genomen initiatief van wijlen Prof. Ir. M. F. Visser is thans de
oprichting van een ,,Studiekring voor het taalgebruik in de landbouw" als afdeling van het
Nederlands Genootschap voor Landbouwwetenschap gevolgd. Deze studiekring heeft
als eerste punt op zijn werkprogramma geplaatst: het samenstellen en verspreiden van
lijsten van Nederlandse woorden en uitdrukkingen, die gebruikt kunnen worden in ge-
vallen, waar thans een goed Nederlands woord ontbreekt of nodeloos niet wordt gebruikt.

Voor het samenstellen van deze lijsten roept de studiekring de medewerking in van
allen, die bereid zijn tot het verzamelen van onnodig gebruikte vreemde woorden en van
begrippen waarvoor een goed Nederlands woord ontbreekt en tot het voorstellen van
goede Nederlandse woorden in bedoelde gevallen. In het bijzonder wordt ook prijs ge-
gesteld op de medewerking van personen, die zich door de aard van hun werkzaamheden
veel richten tot de grote kring van weinig geschoolde werkers in de landbouw, voor wie
vreemde woorden een grote belemmering zijn voor het in zich opnemen van de inhoud
van woord en geschrift. Hierbij moet dan vooral worden gedacht aan voorlichters, onder-
wijskrachten, redacteuren van landbouwbladen en vertegenwoordigers van buitenlandse
firma\'s. Ieder, die medewerking wil verlenen, zal uitgenodigd worden als lid tot de
studiekring toe te treden. Het lidmaatschap zal kosteloos zijn.

De studiekring doet tevens een beroep op alle instellingen, organisaties, verenigingen,
(irma\'s en andere lichamen en ook op particulieren, aan wie hel taalgebruik in de land-
bouw ter harte gaat of die belang hebben bij het beschikbaar komen van bovenbedoelde
lijsten, om het samenstellen en verspreiden der lijsten geldelijk mogelijk te maken door
zich aan te melden als begunstiger.

De secretaris van het voorlopig bestuur van de studiekring, de heer F. AE. Koeke-
uakker, Bibliotheek der Landbouwhogeschool, Rijksstraatweg ia, Wageningen, zal aan
belangstellenden gaarne een uitvoeriger rondschrijven met een aanmeldingsstrookje voor
lid en/of begunstiger doen toekomen.

Het verband tussen stalinspectie en melkkwaliteit. (H. Heeres in Nederlands
Melk- en Zuivcltijdschrift, vol. 4, no. 1, 1950.

Schr. concludeert, na een wiskundig onderzoek, dat, hoewel er jarenlang een bepaald
systeem van kwaliteitsmaatregelen werd gevolgd, er zeer weinig verband bestaat tussen
bedrijfstoestand en melkkwaliteit: het is mogelijk dat bij een onvoldoende bedrijfs-
toestand en gang van zaken er toch zeer goede kwaliteit melk wordt afgeleverd, en
omgekeerd.

Het zal van de omstandigheden (het doel, waarvoor de melk bestemd is en de alge-
mene omstandigheden in het gebied) afhangen, welke normen er moeten worden
aangelegd ter bepaling van en de betaling naar de kwaliteit van de melk. In fokgebieden
met een goede veeverzorging en een bestemming van de melk voor kaas, poeder- en
condensmelkbereiding kan in hoofdzaak worden volstaan met de kwaliteitsbepaling
bij aankomst op de fabriek (vuilheidsproef, reductaseproef): bij gebleken fouten moet
voorlichting op het bedrijf worden gegeven. In consumptiemelkgebieden, zoals het
Westen van het land, waar de veeverzorging volgens de schrijver veel slechter zou zijn
dan in vele fokgebieden, kan de beoordeling van de aangevoerde melk op de fabriek
niet altijd snel genoeg tot betere resultaten leiden. Daarom is da&r de beoordeling van
de bedrijfstoestand en de gang van zaken op het bedrijf een belangrijke rol gaan spelen
bij de betaling van de melk naar kwaliteit.

Een beoordeling van de melkkwaliteit bij ontvangst op de thans gebruikelijke wijze
geeft in het algemeen geen zuiver beeld van de bedrijfstoestand en omgekeerd.

Het zal zeer zeker nuttig zijn als beide, bovengenoemde, systemen gecombineerd
toegepast zullen kunnen worden: er wordt dan een indruk verkregen omtrent het
toepassen van voldoende hygiënische maatregelen in een bedrijf, waar dat mogelijk
is, en daarnaast leert men de resultaten kennen, waartoe zij hebben geleid.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel.
K 3400—11413. Giron. 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Daar in het verleden tussen dierenartsen en sommige verzekeringsmaatschappijen
voor paarden en rundvee wel eens verschil van mening bleek te bestaan over de uit-
voering van de keuring van dieren, die voor verzekering worden aangeboden, en over
het honorarium, dat hiervoor in rekening kan worden gebracht, heeft het Hoofdbestuur
hierover uitvoerig overleg gepleegd met enkele grote veeverzekeringsmaatschappijen.

Het resultaat van deze besprekingen is geweest, dat een nieuw keuringsformulier
zal worden ingevoerd.

Dit formulier bevat een tiental vragen, waarvan een juiste beantwoording een stelsel-
matig, vrij uitvoerig onderzoek vereist.

Van de zijde van de verzekeringsmaatschappijen bleek men geen enkel bezwaar
te hebben legen een billijke vergoeding voor de keuringen, als deze ten allen tijde maar
nauwkeurig en volledig worden verricht.

Het Hoofdbestuur deelt dit standpunt volkomen en doet dan ook een dringend
beroep op de volledige medewerking van alle dierenartsen, die opdrachten tot keuringen
ontvangen.

Voor het invullen van de keuringsformulieren, gebaseerd op een nauwkeurig onder-
zoek, zal het honorarium ƒ 6.— bedragen en voor elk gelijkertijd onderzocht en gekeurd
dier ƒ 3.—.

Voor dieren met een waarde van meer dan ƒ 5.000. - zal het honorarium resp.
f 10.— en f 5.— bedragen.

Als bijlage van dit nummer is een voorbeeld van het nieuwe keuringsformulier toe-
gevoegd. Voortaan zullen deze formulieren door de verzekeringsmaatschappijen aan
de dierenartsen worden toegezonden, tegelijk met de keuringsopdracht.

Wanneer blijkt, dat er verzekeringsmaatschappijen zijn, (bv. onderlinge maat-
schappijen), die de keuringsformulieren zelf niet beschikbaar stellen, dan kunnen deze
door de dierenartsen worden aangevraagd bij het secretariaat van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

In verband met zuringsmocilijkheden, die bij de boter- en kaasbereiding worden
veroorzaakt door penicilline in de melk, heeft het Hoofdbestuur er reeds eerder bij de
dierenartsen op aangedrongen in alle gevallen, waarin penicilline bij mastitisbehandeling
wordt toegepast, de veehouder dringend aan te raden de melk uit het betrokken kwar-
tiergedeelte een paar dagen niet af te leveren.

Uit mededelingen, die Prof. M. T. Sode Mogensens hierover heeft gedaan in een
lezing, die is opgenomen in Svenska Mejeritidningen, blijkt men ook in Zweden naar
een oplossing van dit probleem te zoeken.

Bij verschillende wetenschappelijke onderzoekingen van de Rijkszuivelproeffabriek
te Alnarp werd o.a. vastgesteld, dat de toevoeging van de melk van één koe, die met
penicilline is behandeld, aan 1000 liter normale melk, er toe kan leiden, dat deze meng-
melk ongeschikt wordt voor kaasbereiding.

Dc zuringsmoeilijkheden, die door penicilline worden veroorzaakt, kunnen worden
vermeden als er maar voor wordt gezorgd, dat het penicillinegehalte in het zurings-
msdium de kritieke remmingsconcentratie niet overschrijdt.

Zolang de penicillineconcentratie boven de kritieke grens ligt, mag de melk niet
met normale melk worden gemengd. Uit proefnemingen is gebleken, dat de nood-
zakelijke wachttijd maar kort is. Om grote zekerheid te bereiken moet deze wachttijd
op 2 etmalen worden gesteld.

Om van de zijde van de fabrieken voldoende controle te krijgen op de leveranciers,
wier koeien behandeld zijn met penicilline, is in Zweden bepaald, dat de dierenarts
aan de fabriek zal rapporteren, waar penicillinebehandeling is verricht.

In aansluiting op de mededelingen van Prof. Sode Mogensens doet het Hoofdbestuur
nogmaals een dringend beroep op de medewerking van alle dierenartsen, die bij de
mastitisbehandeling betrokken zijn.

Door de veehouders ten allen tijde met nadruk te adviseren de melk, die penicilline bevat, gedurende
2 etmalen na de behandeling niet af te leveren, bewijst men de zuivelindustrie met weinig moeite
belangrijke diensten, omdat hierdoor aanzienlijke schade kan worden voorkomen.

Als losse bijlage is aan dit nummer toegevoegd het programma van de a.s. Veterinaire
Week, waarin de aanmeldingsformulieren voor collegae en dames zijn opgenomen.
Uit het programma blijkt wel, dat de Faculteit ook ditmaal de grote veterinaire reuni
zó heeft voorbereid, dat zeer velen aan de uitnodiging gehoor zullen geven.

Het Hoofdbestuur behoeft hier dan ook geen opwekking aan toe te voegen, maar
verwacht, dat een groot aantal aanmeldingen zal binnenkomen.

Hoewel bij het ter perse gaan van dit nummer, de aanmeldingstermijn voor de rally
nog niet was gesloten, kan nu reeds worden meegedeeld, dat het aantal aanmeldingen
groot genoeg zal zijn, om de rally verder voor te bereiden.

Naar aanleiding van de eerste mededelingen, die over de rally zijn gedaan, is door
sommige collegae de vraag gesteld, of hieraan zonder bezwaar kan worden deelgenomen,
als men op dit gebied geen ervaring heeft.

Wat dit betreft, kan worden meegedeeld, dat de commissie zich heeft voorgesteld
een aardige, eenvoudige oriëntatierit te organiseren, waarvoor zeker geen Monte-C.arlo-
routine wordt vereist. Integendeel zal deze veterinaire rally bij uitstek geschikt zijn
voor „beginnelingen".

Ter inleiding van de Veterinaire Week zal deze rit ongetwijfeld mede bijdragen aan
een goed intercollegiaal contact.

Gelegenheid tot aanmelding bij het secretariaat, Lessinglaan 104, Utrecht, wordt nog
opengesteld tot 13 Mei a.s.

In de samenstelling van de Ereraad kwam gedurende het verslagjaar, ingevolge
besluit van de Algemene Vergadering, in zoverre verandering, dat in de plaats van
collega Mr. F. O. Rentema, die bedankte, collega Dr. C. J. Folmer uit Amsterdam,
als lid werd benoemd.

Prof. J. H. ten Thije werd herbenoemd, zodat de samenstelling van de Ereraad
aan het einde van het verslagjaar als volgt is:

Dr. C. J. Folmer, J. H. Hamers, W. ten Hoopen, P. J. de jong, Prof. J. H ten
Thije en H. R. Wigersma, leden.

De secretaris van de Maatschappij verrichtte het overgrote deel van de administra-
tieve werkzaamheden en notuleerde de vergaderingen.

In het verslagjaar werden twee zittingen gehouden en wel op:
ie. 28 April met als voornaamste agendapunten:

vaststelling jaarverslag 1949; ontwerp-leiddraad voor practijkoverdracht eventueel
associatie (zie publicatie Tijdschrift voor Diergeneeskunde) behandeling rapporten
vestigingsregeling en positie Gezondheidsdienst-dierenarts door het Hoofdbestuur
ter advisering toegezonden.
2e. 20 December met als voornaamste agendapunten:

bespreking diverse kwesties tussen collegae ontstaan, die in hoofdzaak door toedoen
van de voorzitter onderling geregeld konden worden; herziening van de Code
voor de dierenarts.

Merkwaardigerwijze kreeg de Ereraad geen enkele officiële klacht te behandelen.
Hierdoor kreeg de Ereraad de gelegenheid op enkele van de bovengenoemde belangrijke
agendapunten wat dieper in te gaan. In de hoop, dat deze stilte, die zou wijzen
op een zeer goede verstandhouding onder de collegae, niet gevolgd moge worden
door een storm en dat de tijd en moeite, besteed om zo goed mogelijk voorbereid
te zijn op het bedden van de stroom van jonge collegae, deze storm mee zou kunnen
afwenden, eindig ik dit jaarverslag.

De contributie van de afdeling Utrecht van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
bedraagt ƒ 3.—. Dit bedrag kan worden voldaan door storting op postrekening 527961
ten name van de penningmeester J. Boogaerdt te Driebergen. Na 1 Juni zal over dit
bedrag, vermeerderd met de incassokosten, per kwitantie worden beschikt.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
de collegae:

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

H. Blaak, Burg. v. d. Voort van Zijplaan 6, Maartensdijk
V. Bobeldijk, van Marumstraat 3. Utrecht
A. Flasik, Prof. Wentlaan 45, Utrecht

G. W. M. v. Golstein Brouwers, Ramstraat 17, Utrecht
M. B. ten Have, Jan van Scorelstraat 29, Utrecht

M. E. W. C. Loth, Goethelaan 84, Utrecht
Mej. M. G. Maas, Frans Halsstraat 14, Utrecht

J. Mulders, van Swindenstraat 6, Utrecht
H. J. Nijsen, Adm. van Gentstraat 6, Utrecht
J. J. Le Roy, Bucheliusstraat 22, Utrecht
J. Veenhof, Paltzerweg 53, Bilthoven.

A. M. Naaktgeboren, te Enschedé, is thans telefonisch aangesloten onder
no. 8055. (pag. 85)

Dr. J. L. Petten te Zeist is binnen die gemeente verhuisd naar Prins Hendriklaan 30

E. Toussaint Raven te Utrecht, diens adres te veranderen van Brigittenstraat 4,
Utrecht in Oude Gracht 339W.s, Utrecht, Tel. K 3400—21277 (inlassen op pag. 95).

G. D. van der Werff te Oosterwolde is binnen die gemeente verhuisd naar
Hoogengaardelaan 12; tel.\'138; gr. 411971; P., sp. 8—9; rtc; lr.c.hfb. (pag. 99)

Collega H. H. G. Grooten te Breda heeft zich gevestigd te Borne, Gootestraat 39
en zet de practijk voort van collega H. Tj. van der Veen. (inlassen op pag. 72)

Collega E. H. Kampelmacher te Utrecht heeft zich aldaar gevestigd, zodat zijn
personalia als volgt luiden:

Kampelmacher, E. H.; Utrecht, Robert Schumannstraat 4; tel. K 3400—21779;
g^r- 559782; P., sp. 13—14 en 19—20. (inlassen op pag. 78)

Collega P. T. M. van der Venne heeft zich gevestigd te Ravenstein, Marktstraat
A 27. (inlassen op pag. 96)

Collega H. Tj. van der Veen te Borne zal op 1 Mei aanstaande zijn functie als
veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, in het ambtsgebied/district Utrecht aanvaarden.

Collega A. H. J. Pinkse te Veghel is benoemd tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bij-
zondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (pag. 88)

Collega G. J. W. Schoenmaker te Kockengen is aldaar op 24 April 1951 over-
leden. (pag. 91).

Op Vrijdag 20 April is geslaagd voor het veeartsenijkundig examen H. R. Wiemer,
Frederik Hendrikstraat 89bis A, Utrecht.

Op Zaterdag 21 April is geslaagd voor het veeartsenijkundig examen H. H. G.
Grooten, Nachtegaalstraat 2$bis A, Utrecht.

in het Zuiden des lands. Met apotheek en instrumentarium
Brieven onder no. 15, Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht.

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

Brieven onder Nr. 14,
Tijdschrift v. Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104 — Utrecht.

Brieven onder Nr. 13, Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104 — Utrecht.

In het tijdschrift van i Maart 1951 kondigden wij aan, naar aanleiding
van de vraag: „grote of kleine koeien", op dit onderwerp uitvoeriger te
zullen terugkomen.

Aangezien bij de studie dit vraagstuk steeds benaderd wordt met behulp
van het gebruik van voedernormen, wordt de inhoud van dit artikel het
best geacht aangegeven te worden door de gekozen titel.

Hoewel iedereen die te maken heeft met de voeding van dieren en uit
dien hoofde voederrantsoenen moet opstellen, uitgaat van voedernorrnen
is het zaak ons terdege rekenschap te geven van het feit, dat deze normen
niet anders zijn dan een min of meer grove benadering van individuele
behoeften.

Speciaal is dit nodig als van de voedernormen gebruik wordt gemaakt
om vèr strekkende conclusies te trekken.

Als wij nagaan wat eigenlijk een voedernorm is en hoe deze tot stand
is gekomen, dan kunnen wij de volgende omschrijving geven. Een voeder-
norm is het resultaat der calculatie van het gemiddelde van de cijfers, die
een onderzoeker gevonden heeft bij het nemen van voederproeven met een
meer of minder groot aantal dieren uit een zeer variabel materiaal.

Voedernormen berusten op de berekening van het gemiddelde van ver-
teringsproeven, het gemiddelde van het honger-metabolisme, het gemiddel-
de van de thermische energie, de netto-energie en enkele andere waarden.

Het ene gemiddelde is vaak verkregen door gebruik te maken van een
ander gemiddelde.

Een vrij groot aantal uiteenlopende voedernormen worden in verschil-
lende landen gebruikt.

In een hoofdartikel in „Nutrition Abstracts and Reviews" (July 1950)
heeft Kenneth L. Blaxter een overzicht van de „Energy Feeding standards
for dairy cattle" gegeven.

Vóór hem deden Halnan (1929), Kriss (1931), Mangold (1931),
Wright and Morris (1939) en Brody (1945) ditzelfde.

Hieruit blijkt reeds dat de „voedernormen" een onderwerp vormen
waarover men het nog lang niet eens is.

Blaxter schrijft in zijn artikel, dat een studie van de grondslagen van
de voedernormen voor melkvee, die nu in gebruik zijn of aanbevolen
worden, aantoont, dat de meeste terug te voeren zijn tot de practische
voederexperimenten van Haecker (1914), Hansson (1925), Frederiksen
(1931), Forbes (1932) en de studiën van het metabolisme door Kellner
(1911), Armsby (1917), Benedikt en Rizman (1923), Mollgaard (1929)
en Forbes en Kriss (1932).

Tot op zekere hoogte kunnen als „oorspronkelijke normen" nog be-
schouwd worden, de mathematisch bewerkte resultaten van speciale voeder-
proeven, die werden genomen voor andere doeleinden (productie van

melk, melkvet, groei). Dit zijn de normen van Armsby en Moulton (1925),
Gaines (1943), Brody en Procter (1935).

Andere voedernormen zijn weer gebaseerd op de twee eerstgenoemde
groepen. Wood (1924) heeft het calorimetrische werk van Armsby en van
Kellner tot basis. Crasemann en Schurch (1949) en Breirem (1949)
hebben voortgebouwd op het werk van Frederiksen; Morrison (1936)
heeft het werk van Haecker tot grondslag genomen.

Blaxter die de verschillende „oorspronkelijke normen" vergelijkt, komt
tot de conclusie, dat de normen voor de „energie" van het onderhouds-
voeder bij de op calorimetrische bepalingen berustende gemiddelden tot 18%
verschillen, terwijl de variatie van de op practische voederproeven geba-
seerde normen 27% bedraagt.

Bij de analyse van de verschillende normen voor „productievoeder"
bleek voor de producte van 1 kg. F.M.C. (fat corrected milk) de spreiding
respectievelijk 14% en 9% te zijn.

Wij zullen hier enkele oorzaken voor de verschillen van de onderscheiden
„normen" noemen.

De eerste oorzaak is te zoeken in de keuze van verschillende eenheden
om de hoeveelheid energie van het voedsel en die welke benodigd is om een
bepaalde productie uit te drukken.

De eerste groep waartoe de zetmeelwaarde van Knellner, de Scandi-
navische voedereenheid en de Therm van Armsby behoren, berusten op de
netto energie-berekeningen. De tweede is slechts de bepaling van het ver-
teerbare gedeelte van het voedsel.

Bij de tweede groep wordt clus geen rekening gehouden met de energie
benodigd voor de verwerking van het voeder, door Knellner bij de zetmeel-
waarde-berekening uitgedrukt in het waardecijfer.

Dit verschil verklaart het feit, dat de waarde van verschillende voeder-
middelen zo uiteenlopend wordt beoordeeld; vooral met ruwvezelrijke
voederstoffen is dit het geval.

Een tweede belangrijke oorzaak voor de verschillen is gelegen in het feit,
dat de onderzoekers met dieren van verschillende genetische samenstelling
hebben gewerkt. Zwartbonten, rode Denen, Zweedse runderen, Yersey\'s,
Shorthorns en Guernsey\'s werden gebruikt. De normen gelden slechts voor
het „gemiddelde rund" van een bepaald ras waarmede de onderzoeker
werkte.

Tussen de dieren van dezelfde soort, zelfs tussen die van hetzelfde ras,
bestaan grote individuele verschillen in omzetting van het voeder. Op deze
verschillen is herhaaldelijk gewezen, doch door degenen die voedernormen
toepassen worden ze vaak over het hoofd gezien.

Een derde oorzaak van verschillen tussen de voedernormen is te
zoeken in de interpretatie der betekenis van het levend gewicht der proef-
dieren, die werden gebruikt om de voedernormen vast te stellen.

eenlopende gewichten geëxperimenteerd en door omrekening de voeder-
behoeften voor dieren van een ander gewicht vastgesteld.

De door Meeh aangegeven formule voor het lichaamsoppervlak (O =
K X G ²/₃). is door de verschillende onderzoekers gewijzigd.

Oorspronkelijk werd aangenomen dat het basaal metabolisme, even-
redig met het lichaanmsoppervlak, varieert met de 2 \'3 macht van het
lichaamsgewicht.

In de loop der tijden gebruikten verschillende onderzoekers echter waar-
den van G°,^B tot G¹.

Behalve deze oorzaken voor verschillen, zijn er nog andere bezwaren,
algemene bezwaren tegen het gebruik van voedernormen aan te voeren.

De waarde van een rantsoen hangt niet alléén af van de drie gegevens
(droge stof — zetmeelwaarde — eiwit) welke in de normen worden aan-
gegeven. Verschillende nutriënten als vitaminen en mineralen bepalen
mede deze waarden, even goed als de verhouding waarin de aminozuren
in het eiwit voorkomen.

Het begrip: evenwichtige rantsoenen, dat in de moderne voedingsleer
een belangrijke plaats begint in te nemen, was bij het samenstellen van de
normen nog niet voldoende bekend. De normen zijn dus niet alleen
onvolledig, doch kunnen onderling verschillen doordat bij de proeven de
verhoudingen van de andere nutriënten zeer uiteenlopend waren.

Bovendien is gebleken, dat „The plane of nutrition" een belangrijke rol
speelt voor de voedselbehoefte.

De opstellers van normen zijn zich vaak wel bewust geweest van het
bestaan der laatstgenoemde factoren, doch zijn niet bij machte geweest
om ze in hun normen te verwerken.

Ook het doel waarvoor de rantsoenen worden samengesteld is van in-
vloed. Volgens Kriss, Forbes en Voris verhouden de waarden van de
beschikbare energie in de rantsoenen voor onderhoud, gewichtstoeneming
en melkproductie zich als 100 : 76, 1 : 98,5.

Om al deze redenen is het dus voor beschouwingen waarbij hét op nauw-
keurigheid aankomt niet geoorloofd om voor dieren van hetzelfde lichaams-
gewicht zonder meer aan te nemen, dat zij ook steeds hetzelfde onder-
houdsvoer nodig hebben.

Evenmin mag worden aangenomen, dat voor de productie van 1 kg
melk onder alle omstandigheden eenzelfde aantal eenheden zetmeelwaarde
beschikbaar moet zijn.

Wij moeten rekening houden met de mogelijkheid, dat de betere melk-
koe haar voedsel beter omzet, minder onderhoudsvoer nodig heeft en ge-
ringer verlies aan thermische energie heeft.

Het ingewikkelde proces van het totale metabolisme, de talrijke hor-
monen, die daarbij een rol spelen en uiteindelijk leiden tot een bepaald
melkgevend vermogen, is zowel gebaseerd op genotypische verschillen als
op milieu-factoren.

Hoe groot de variabiliteit voor de melkproductie daardoor wordt blijkt
uit verschillende publicaties.

Von Patow bespreekt de cijfers van de selectiebedrijven in Denemarken
(Züchtungskunde April 1950); de beste dochtergroep gebruikte voor de
productie van 1 kg F.C.M. 0,38 Voedereenheden en 56 gram Verteerbaar

Ook uit een aantal Amerikaanse onderzoekingen is deze grote varia-
biliteit af te leiden, hetgeen uit het volgende overzicht blijkt.

Brody noemt in zijn werk (1945) Bioenergetics, de „dairy merit" van
een koe, de verhouding tussen het aantal calorieën in de geproduceerde
melk tot het aantal in het verteerde voedsel (T.D.N.).

340 geeft aan de verbrandingswarmte van 1 lb fat corrected milk (4%
vet) en 1814 het aantal calorieën van 1 lb total digestible nutrients. Hierbij
zij aangetekend, dat het aantal 1814 door verschillende auteurs niet wordt
geaccepteerd. Dit is begrijpelijk, daar ook het begrip T.D.N. tamelijk vaag
is. Het nuttig effect van twee gelijke hoeveelheden T.D.N. kan verschillend
zijn.

Vergelijkender wijze kunnen wij echter de formule wel gebruiken om
de variabiliteit in de melkproductie aan te tonen met de wetenschap, dat
deze iets groter of kleiner gevonden kan worden door wijziging van het
getal 1814. In het genoemde werk van Brody is nu de individuele „dairy
merit" van 368 melkkoeien aangegeven. Wij hebben deze cijfers in de
volgende tabel naar de rassen gerangschikt.

Als uitdrukking van de individuele verschillen in voederomzetting tot
melk zijn deze cijfers zeer instructief.

Het melkgevend vermogen van een rund wordt bepaald door de gene-
tische aanleg voor een groot aantal eigenschappen; verschillende kunnen
globaal onderkend worden door de milieu-invloeden constant te maken.

Om nu terug te komen op het onderwerp dat de aanleiding vormde tot
het geven van onze uiteenzetting, n.1. de vergelijking van lichte en zwaar-
dere runderen mogen wij aannemen dat de individuen in beide groepen
erfelijk kunnen verschillen in het benodigde onderhoudsvoer en in het
aantal calorieën nodig voor de vorming van 1 kg. F.C.M.

Wij weten dat in eenzelfde ras grote koeien gemiddeld méér melk pro-
duceren dan kleine.

W^rij weten verder, dat de dairy merit van grote en van kleine koeien
individueel zeer uiteenlopend is.

Wij weten ook, dat de selectie in de practijk veelal gebaseerd is op de
melkgift per koe en dat bij dit criterium voor de selectie de kleine koeien de

beste kansen hebben. Daarvan weet de eigenaar dat het onderhoudsvoer
per dier gemiddeld minder behoeft te zijn.

Wij weten tenslotte niet of binnen de beide groepen stammen voorkomen
die even efficiënte voederverwerkers zijn.

Het onderzoek en de ervaring wijzen echter in deze richting d.w.z. in
beide groepen zullen dieren voorkomen met een hoge en met een lage
dairy merit.

Indien dit werkelijk het geval is, zou het voor de productie van i kg
F.C.M. geen verschil uitmaken of men met dieren van 400 of 600 kg levend
gewicht werkt.

Per dier zou men dan van de 600 kg stam een groter aantal kg melk
krijgen dan van de 400 kg stam, ofwel: voor de productie van 100.000 kg
melk zou men voor beide stammen evenveel voedsel nodig hebben, maar in de
zwaardere stam zou men daarbij met minder dieren kunnen volstaan.

Minder dieren, dus minder tijd nodig hebben voor het verzorgen en het
melken, minder stalruirnte, minder K.I.-kosten en minder risico voor
ziekte.

Het meest waarschijnlijke is daarom, dat grote dieren voordeliger
zijn dan kleine als de dairy merit voor beide groepen hetzelfde is.

1. Voedernormen zijn nuttig als globale richtlijnen bij individuele
voedering. Zij gelden echter alleen voor de theoretische „gemiddelde koe"
uit een zeer variabele diersoort.

2. Een bepaald rantsoen kan niet een zekere zetmeelwaarde hebben
of een zekere hoeveelheid voedereenheden bevatten. Slechts de bruto-
energie in calorieën is een goedgedefïnieerde waarde.

3. In de practijk wordt het voordeel van de kleine koe overschat, omdat
geoordeeld wordt naar de totale productie per dier.

5. Bij gelijke dairy merit is, door verschillende factoren buiten de
voeding gelegen, de grote koe waarschijnlijk voordeliger dan de kleine.

6 In hoeverre gewichtsverschillen tussen de 450 en 650 kg bij eenzelfde
dairy merit betekenis hebben, is niet bepaald.

7. Het zou onjuist zijn de selectie op kleine runderen in het algemeen
te propageren. Voor export-doeleinden is dit zeker gecontraïndiceerd.

KAN TOEDIENING VAN EEN KALIUMZOUT DE
THERAPEUTISCHE BEHANDELING VAN MELKKOEIEN BIJ
ACETONAEMIE, PARESIS PUERPERALIS EN BIJ
VERWANTE SYNDROMEN VAN SPIER VERLAMMING
ONDERSTEUNEN?

Onderzoekingen van Biemond en Polak Daniels toonden in 1934 aan
■dat gedurende een aanval van familiaire spierparalyse, een zeldzaam
bij de mens voorkomend ziektebeeld, een verlaagd kaliumgehalte van het
bloedserum voorkomt.

Later vonden Pudenz c.s. dat hierbij de verlammingen door toediening
per os van kaliumchloride of kaliumcitraat snel verdwijnen. ¹) Anderen
vonden dat, door andere oorzaken veroorzaakte spierparalyses, ook met
verlaagde kaliumgehalten van het bloedserum gepaard gingen. Er kunnen
zich hierbij zeer ernstige toestanden voordoen o.a. wanneer behalve spie-
ren der extremiteiten ook ademhalingsspieren en de hartspier verlamd zijn.

In de laatste jaren zijn te Amsterdam door Groen, Willekrands,
Frenkel, Kamminga en Blickman een aantal onderzoekingen verricht over
het verband tussen hypokaliaemie en spierverlammingen, zomede over de
kaliumstofwisseling in de spieren. ^:i)

Er werd o.a. bij een patiënte in ernstig coma diabeticum een grote dosis
insuline ingespoten. Enige uren later trad een gevaarlijke toestand in; er
was o.a. ademnood, de spieren van de armen en benen waren slap. Twee-
maal kort na elkaar werd 2 g kaliumchloride per os toegediend. Binnen
een half uur kwam de patiënte bij en was de spierslapte verdwenen en de
ademhaling normaal.

Het vóór de toediening van K Cl afgetapte bloed bevatte ca. ¹/,₎ deel
van het normale K-gehalte n.1. 7.4 en 6.3 mg %.

Hun verdere onderzoekingen leidden tot de conclusie, dat kalium bij
de stofwisselingsprocessen der spieren betrokken is. Deze onderzoekingen
trokken mijn aandacht in verband met de vraag welke voedingsfactoren
een rol spelen in het optreden van tetanie van melkkoeien. Er is n.1. veel
aan te voeren voor de opvatting dat hierbij een relatieve overmaat van kalium
de hoofdoorzaak is. Daartoe werd ca. 20 jaren geleden door mij geconclu-
deerd. ²) Zij wordt door mijn in 1950/\'51 verricht onderzoek gesteund.

In het kort moge hier worden uiteengezet waarom het niet bevreemdend
is dat na enige tijd van overmatige kaliumopname, zoals bij koeien veelal
het geval is, het toch tot een kaliumtekort in de vloeistof waarvan de prikkel-
baarheid der spieren afhangt, kan komen. Deze vloeistof en de andere

lichaamsvloeistoffen worden door die overmaat, zolang alles wat bij de
stofwisseling betrokken is normaal functionneert, slechts weinig in samen-
stelling veranderd. Wanneer er door een omstandigheid — b.v. weefsel-
afbraak — een kaliumverlies plaats heeft, kan het ongetwijfeld, zij het
misschien iets minder snel, dus even goed tot symptomen van kalium-
deficiëntie komen, als wanneer steeds hoeveelheden kalium waren opge-
nomen in overeenstemming met de behoefte.

Van de lichaamsvloeistoffen de interstitieële — waarvan de prikkel-
baarheid der spieren afhangt, is practisch het kaliumgehalte hetzelfde als
dat van het bloedplasma. De gehele hoeveelheid kalium die bij een koe
in beide tezamen voorkomt is ca. 20 g. Wanneer zij tot de helft daalt, treden
reeds afwijkingen op. De hoeveelheid kalium, die een koe boven de behoefte
per dag opneemt, bedraagt dikwijls meer dan 100, zelfs wel 500 g. Wij
vonden dat bij voeding met gras o.a. ca. 300 g.K. per dag in de urine
voorkwam, zelfs terwijl het gras niet bijzonder rijk was aan N en K. De
meeste dieren verdragen deze hoeveelheden ook op den duur, wanneer
de regulering — o.a. de verwijdering van de overmaat — goed is. Is dit
niet het geval dan zal het tot verhoogde prikkelbaarheid der spieren kunnen
komen, zoals wij dat bij grastetanie kennen — dit althans mag als een
m.i. zeer waarschijnlijke opvatting worden beschouwd.

Uitwendige factoren, die gewoonlijk geen tetanie veroorzaken, doen dit
dan wegens de verhoogde prikkelbaarheid wel.

Dat verlaging van dit kaliumgehalte in de extracellulaire vloeistoffen
het tegengestelde effect heeft, blijkt uit het hierboven medegedeelde.

De bedoeling van deze regels is niet de aetiologie van tetanie van
melkkoeien te bespreken, maar om in verband met het bovenstaande in
overweging te geven om, wanneer de genezing van acetonaemie of van
paresis puerperalis of van andere daarmede verwante syndromen waarbij
spierverlammingen voorkomen, niet vlot verloopt, per os kaliumchloride
te geven, vooral in die gevallen waarin vermoed kan worden dat het
organisme veel kalium heeft verloren. Dit zal o.a. het geval zijn wanneer
er veel weefselafbraak is geweest, omdat daarbij vooral uit de spieren, naast
veel eiwit, veel K wordt afgegeven.

Het kalium is n.1. een belangrijk bestanddeel van de intracellulaire
vloeistof, ook van die der spieren. Hij de vorm van acetonaemie die met
veel vermagering gepaard gaat, zal bovendien door de zure acetonlichamen
verhoogde kaliumafgifte via de urine voorkomen.

Behalve door deze 2 oorzaken kan een tekort ook ontstaan door diarrhoe
en door vasten. Met het oog op het laatste en op de paralyse bij kalfziekte,
zal wellicht ook hierbij kaliumchloride de genezing ondersteunen.

Bij de mens heeft men, zoals hierboven werd vermeld, van dit zout
tweemaal kort na elkaar 2 g gegeven. Bij een melkkoe zal wellicht een dosis
van minstens 10—20 g gewenst zijn en eventueel na enkele uren nogmaals
deze hoeveelheid.

Bij acetonaemie, die met sterke vermagering gepaard gaat, is de voedsel-
opname zeer klein en de weefselafbraak groot, zodat kans op K-tekort
ontstaat. De K-stofwisseling is hier vermoedelijk abnormaal in verband

*) Een weidende koe neemt niet zelden ca. 1 kg kaliumchloride per dag op. Men
behoeft dus niet te vrezen een grotere dosis te geven dan de hier genoemde.

met zeer gestoorde koolhydraat- (en vet-) stofwisseling. Het herstel van
acetonaemie in de weide is wellicht naast verhoogde stofwisseling te danken
aan een betere kaliumopname.

Naar aanleiding van het bovenstaande acht ik het gewenst dat onder-
zocht wordt of kaliumchloride even werkzaam is als Kaliumchloraat als
geneesmiddel van acetonaemie. De dosis zal dan zonder bezwaar ca. het
²/₃ van die van het chloraat kunnen bedragen.

Van veel waarde zou het zijn bij koeien, nadat zij gedurende enige tijd
rantsoenen hebben opgenomen die o.a. wat het gehalte aan kalium- en
stikstofverbindingen betreft uiteenlopen, de electrische prikkelbaarheid der
spieren vast te stellen. Circa 1931 slaagden wij, tezamen met Prof. Seekles,
er wel in dit te doen met konijnen, maar wegens de dikhuidigheid, niet
met koeien. (Zie Stoffwechselstörungen des Rindes. Acta Veterinaria Neerl.
I Fase. II p. 88—92). Wellicht is thans een techniek te vinden die dit
onderzoek mogelijk maakt.

Üit het resultaat dat kleine hoeveelheden kalium, n.1. 2g (4 g. KC1)
in staat zijn de spierverlammingen van de mens op te heffen, terwijl het
gehele organisme zeker 150—200 g. K bevat, mag worden afgeleid dat
hier alleen of nagenoeg alleen het K-gehalte van de extracellulaire vloei-
stoffen wordt beinvloed. Deze bevatten in het geheel ca. 3 g. K. Er moet
dus wel een verstoorde uitwisseling van K tussen de intra- en extracellu-
laire vloeistoffen zijn. De oorzaak hiervan kennen wij niet. Bijzonder
interessant is het, dat wij bij de genezing van tetanie van de melkkoe even-
eens met de toevoer van kleine hoeveelheden van twee elementen Mg en
Ca te doen hebben n.1. met resp. 1,7 en 7,3 g. terwijl het organisme van de
koe ca. 200 g Mg en circa 5 kg Ca bevat. Het Ca is wel grotendeels in het
skelet aanwezig maar een deel hiervan wordt gemakkelijk daaruit afge-
geven.

Wij zien bij tetanie door de injectie (infusie) hiervan snel het hoofd-
symptoom verdwijnen en in den regel volgt dan ook het verdere herstel.

Uit het bovenstaande volgt eveneens, dat het effect van kalium tegen-
gesteld is aan dat van Mg plus Ca, die de prikkelbaarheid der spieren
verminderen, terwijl kalium haar verhoogt. Op deze tegenstelling, althans
op die van K en Ca, werd reeds verscheidene jaren geleden gewezen.

Vooral bij toediening van suikerrijke voedermiddelen bij acetaemie
mag verwacht worden dat kaliumchloride het herstel bevordert doordat
de daardoor verhoogde afscheiding van insuline K uit het bloedplasma
naar de cellen doet overgaan.

The suggestion is given to help the recovery of ketosis, paresis puerperalis and
relative syndromes accorapanied by paralyse of the muscles by the administration
of potassium chloride.

\') Bij de mens wordt bij chronische ondervoeding een K-zout als therapeuticum
aanbevolen.

Mac Fadeyn heeft eens gezegd, dat beschouwingen en discussies over
steriliteit bij het rund op hem vaak de indruk maakten te zijn — a comedy
of errors.

Bij het naslaan van de literatuur op het gebied van bacteriën en steriliteit
wordt men vaak aan de juistheid van deze uitdrukking herinnerd, want
bij de vele bacteriën, die her en der worden genoemd als even zovele oor-
zaken van steriliteit, wordt het feitelijke bewijs hiertoe meestal niet geleverd.

Veelal treft het ons immers, dat aan de vondst van streptococcen, staphy-
lococcen of colibacteriën in schedeslijm van een min of meer groot aantal
dieren van een problematisch bedrijf bij negatieve bevindingen op ander
gebied van het steriliteitsonderzoek grote, zo niet uitslaggevende waarde
wordt gehecht. In feite echter dienen bacteriën op deze wijze slechts als een
sluitstuk in een betoog van een overigens niet geheel opgehelderde toe-
stand en wordt b.v. niet nagegaan, op welke wijze en in welk een mate deze
bacteriën in staat zijn de fundamenten der fertiliteit aan te tasten.

De vele factoren, die het lot van een bevruchting bepalen, maken een
dergelijk onderzoek meestal niet eenvoudig en in uiterste consequentie
vaak zelfs onmogelijk.

Het is echter duidelijk, dat elk onderzoek naar welke oorzaak van sterili-
teit ook, in betekenis stijgt en minder kans op verwarring veroorzaakt,
naarmate men er in slaagt de invloed van deze oorzaak op deze of gene
factor der fertiliteit aan te wijzen.

Ter voorkoming van het gevaar, dat ook deze beschouwing zou kunnen
leiden tot een comedie van vergissingen, lijkt enige aandacht aan deze
fundamenten der fertiliteit dan ook gewenst.

Onder invloed van hormonen, afgescheiden door hypophyse en testes,
worden spermiën gevormd door de seminifere tubuli der testis, vervoerd
naar de epididimus, waar ze een rijpingsproces ondergaan, om ten slotte
na vermenging met producten van de accessoire geslachtsorganen onder
invloed van psychische prikkels te worden geëjaculeerd.

In het vrouwelijk genitaalapparaat gekomen, vervolgen deze spermiën
hun weg via vagina, cervix en uterus naar het oviduct, waar de bevruch-
ting zal moeten plaats vinden.

De kans van bevruchting zal zo groot mogelijk zijn als een zo groot
mogelijk aantal levenskrachtige spermiën de kans krijgt in contact te komen
met de eicel.

Over de hoeveelheid en kwaliteit der spermacellen kunnen we ons een
oordeel vormen door methoden, die bij het sperma-onderzoek gebruikelijk
zijn. Over het ei zijn we minder goed ingelicht.

Wel weten we, dat de groei, ontwikkeling en loslating van het ei onder
invloed staan van hormonen, die afgescheiden worden door de hypophyse,

en van welker onderlinge verhouding het zal afhangen, of deze processen
zich voor het ei op normale dan wel abnormale wijze zullen afspelen.

Voorts is bekend, dat met de ontwikkeling van het ei, ook een afscheiding
van hormonen in het ovarium zelf plaats heeft, die niet alleen invloed uit-
oefenen op de door de hypophyse afgescheiden hormonen, maar tevens de
genitaaltractus voorbereiden voor de vasthechting van het ei.

In het algemeen heeft de loslating van het ei tussen 12-15 uur na het
einde van de oestrus plaats, op welk moment het dus van belang is, dat
ook het maximum aantal levenskrachtige spermiën in het oviduct aan-
wezig is. Dit is dan ook de oorzaak, dat een dekking in het laatste deel van
de oestrus meer kans van slagen heeft dan in het begin.

Indien het ei wordt bevrucht bevindt het zich na i 46 uur in het twee-
cellig stadium en passeert, zich voordurend delend, langzamerhand het
oviduct, waarna het na 72—96 uur in de uterus treedt. Hier deelt het zich
tot morulavorm en bevestigt zich door middel van zijn membranen d: 12
dagen post oestrum aan de uterus. (1)

Gedurende een betrekkelijk lang stadium ontwikkelt zich het ei dus vrij
in de uterusholte en hangt voor zijn voeding af van de dooier, die het met
zich draagt.

Op welke wijze nu kunnen bacteriën interfereren met deze feiten, waarop
de bevruchting berust? Welke zijn de momenten, waarop zij in de loop der
gebeurtenissen kunnen ingrijpen op een wijze, dat bevruchting uitblijft en
ten slotte, welke bacteriën zijn het die dit bewerkstelligen?

Het is duidelijk, dat een bacterie, die aanleiding geeft tot een destrue-
rend proces in testis of epididimis, of in ovarium, salpinx en uterus, zodat
zaadcel of eicel vernietigd worden, als oorzaak kan worden opgevat van de
hieruit resulterende steriliteit.

Voorbeelden hiervan bij het manlijk dier zijn ons voldoende bekend in
de vorm van de Brucella orchitis, (2), de epididimitis ten gevolge van
streptococcen, enz. Meestal zijn ze door klinisch onderzoek en sperma-
onderzoek gemakkelijk te diagnostiseren, terwijl hun ware aard bacteriolo-
gisch is te onderkennen.

Minder goed zijn wij echter ingelicht over de overeenkomstige verande-
ringen bij het vrouwelijke dier.

Wel kennen we een salpingitis en endometritis, die in de loop van de
drachtigheid zijn ontstaan en op welker aanwezigheid we opmerkzaam
worden gemaakt, doordat zij aanleiding geven tot een abortus. Ook kennen
we dezelfde aandoeningen bij het niet-drachtige dier — in de vorm van de
witvuilers — die voornamelijk ontstaan in aansluiting op de geboorte.
Maar vele zijn de gevallen, waarbij men een steriliteit vermoedt tengevolge
van een infectieus agens en klinische waarnemingen na een dekking wel
vage aanwijzingen op het bestaan van een cervicitus of endometritis geven,
doch nauwkeurige informaties omtrent de toestand van uterus en salpinx,
b.v. door middel van histologisch en bacteriologisch onderzoek, ontbreken.

Toch is juist een nauwkeurige kennis van feiten van het genitaal-appa-
raat van het vrouwelijke individu in dit stadium van het reproductie-
proces van zeer [bijzondere betekenis voor de beoordeling van de aard
der steriliteit, omdat immers de jonge vrucht tegenover nadelige invloeden
uit haar omgeving minder beschut is dan ooit gedurende haar gehele be-
staan.

Wel weet men overigens iets van het lot van het pas bevruchte ei. Zo is
men o.a. tot de merkwaardige conclusie gekomen, dat zelfs bij schijnbaar
normale dieren het aantal bevruchtingen i 10—20% groter is dan het
aantal dieren, dat later drachtig blijkt te zijn, doordat het ei in een vroeg
stadium afsterft. (1).

Omtrent de oorzaken van dit afsterven tast men voorlopig nog in het
duister, hoewel hierbij voornamelijk aan de invloed van hormonen wordt
gedacht.

Beter ingelicht zijn wij over de rol van bacteriën als oorzaak van sterili-
teit door de ontstekingsprocessen, welke zij veroorzaken in de accessoire
geslachtsorganen van manlijk en vrouwelijk dier. Bekend zijn de ontste-
kingen van zaadblaasjes, ampullae (3) en de vaginitiden, veroorzaakt
door verschillende bacteriën en het is geheel overeenkomstig de ver-
wachtingen, dat ook deze processen aanleiding kunnen geven tot steriliteit,
hoewel over het algemeen in minder uitgesproken vorm dan bij ontstekings-
processen van testis, epididimis en uterus.

In zoverre is er dus niets onverklaarbaars in de rol, die bacteriën als
oorzaak van steriliteit kunnen vervullen, al zal hierover vooral bij het vrou-
welijk dier in het eerste stadium van het bevruchtingsproces het nodige
nog moeten worden onderzocht.

Wel rijzen er vragen als men bedenkt, dat in gevallen van z.g. bacteriële
steriliteit meestal bacteriën worden genoemd, die tevens bekend zijn als
normale bewoners van het genitaalapparaat van manlijk en vrouwelijk
dier, zoals b.v. streptococcen, staphylococcen, Cor.pyogenes, Pseudomonas,
verschillende diphtheroide bacteriën en andere.

Dat deze bacteriën inderdaad voorkomen bij het normale dier en wel in
hoeveelheden, die niet onderdoen voor die, welke we bij het z.g. steriele
dier vinden, is vooral duidelijk geworden sinds de invoering van de K.I.,
toen het klinisch onderzoek va.n het manlijk dier en sperma-onderzoek
algemeen gebruikt werden. Onder de invloed van de noodzakelijkheid
sperma gedurende meerdere dagen te bewaren, werden vooral onderzoe-
kingen ingesteld naar de hoeveelheid en de aard der bacteriën in sperma
en naar de invloed welke deze uitoefenen op de houdbaarheid van sperma
en resulterende bevruchtingen.

Overziet men het resultaat van het geheel dezer onderzoekingen, dan
blijkt, dat hieruit betrekkelijk weinig is voortgekomen met betrekking tot
de verklaring van het feit, waarom een bepaalde bacterie in het ene geval
wel, in het andere geen aanleiding tot steriliteit geeft.

Vastgesteld werd o.a. wel, dat met minder goede hygiënische omstan-
digheden van de stier, het aantal bacteriën in sperma toenam, maar van
een duidelijke invloed hiervan op de steriliteit bleek weinig. (3).

Anderen zagen echter na behandeling van het sperma met antibiotica,
het bevruchtingscijfer van eertijds problematische stieren sterk toenemen
(4). Hoewel men deze gunstige werking der antibiotica aan de vernietiging
van een groot aantal kiemen meende te mogen toeschrijven, is het echter
meestal niet duidelijk geworden, welke bacteriesoorten hier als oorzaak
der steriliteit moesten worden opgevat. (5).

Evenals bij het manlijk dier heeft men voor het vrouwelijke dier, dat
schijnbaar steriel is en klinisch geen afwijkingen vertoont, vastgesteld, dat

de bacterieflora van vagina en cervix geen opvallende verschillen vertoont
met die van het normale dier (6).

Wat is dan de oorzaak dat deze ogenschijnlijk normale bewoners van
het genitaalapparaat in het ene geval steriliteit verwekken en in het andere
niet?

Ter verklaring van deze toestanden beroept men zich vaak op een ver-
schil in virulentie der betreffende kiemen, doch uit eigen ervaring is ons
bekend, dat, in gevallen van sporadische of bedrijfsteriliteit, bacteriën,
in reincultuur uit de geniaaltractus van het vrouwelijk dier gekweekt, na
injectie in het genitaalapparaat van het normale (zelfs drachtige) dier,
meestal niet interfereren met het reproductievermogen van het individu.

Zoals echter bekend, is het slagen van een infectie niet alleen afhankelijk
van de aard van het microörganisme, doch evenzeer van de weerstand
van het individu, in dit geval van het genitaalapparaat, welke weerstand in
hoge mate wordt beinvloed door de functionele toestand van dit orgaan.

Bij de rol, die aan bacteriën wordt toegekend in de aetiologie van de
steriliteit bij het rund, hoort men van deze invloed weinig of niets. Dat hij
echter moet bestaan en dat het in de practijk bewezen is, dat bij bepaalde
functionele toestanden alleen infecties met bepaalde kiemen zich kunnen
ontwikkelen, is duidelijk.

1. De drachtige uterus is zeer gevoelig voor Bruc. Bang. Deze bac-
teriën veroorzaken dan gemakkelijk een endometritis. De niet-drachtige
uterus is echter in hoge mate resistent tegen deze infectie en wij zien dan
ook, dat de Brucella\'s bij een normaal involutieproces snel uit de uterus
verdwijnen. (7).

2. Het is een bekend verschijnsel, dat trichomonaden in bepaalde stadia
der cyclus bij het vrouwelijk rund gemakkelijker zijn aan te tonen dan in
andere, en dat zij alleen reeds onder invloed van enkele normaal verlopende
cycli uit het genitaalapparaat verdwijnen.

3. De rol van Cor.pyogenes als oorzaak van steriliteit is veel omstreden.
Cor.pyogenes kan men vaak in reinculturen kweken uit het ontstekings-
exsudaat van etterige endometritiden. Ze komen echter ook voor in de
normaal schijnende cervix en uterus.

Uit het onderzoek van het antitoxinengehalte van het bloed is gebleken,
dat er meer pyogenesinfecties bij het rund moeten voorkomen dan etterige
ontstekingen ten gevolge daarvan.

Het lijkt er op, dat de pyogenesbacteriën hun pathogene eigenschappen
pas ten volle kunnen ontplooien, als zij terecht komen in weefsels, die niet
volledig functioneren.

Bekend zijn de mastitis van het droogstaande dier, de pneumonie van het
praematuur geboren kalf, de weefsels die pas, nadat ze gekneusd zijn door
slag of stoot, blijk geven van een pyogenesinfectie en de pyogenesinfectie
in aansluiting op een retentio secundinarum (8).

4. De genezing van endometritiden wordt vaak gunstig beinvloed door
hormonen, welke een grote invloed uitoefenen op de functionele toestand
van het endometrium.

Het wil ons voorkomen, dat het goed is zich deze feiten te herinneren
als wij ons in een geval van sporadische of z.g. stalsteriliteit geplaatst zien
voor de vraag, of bacteriën hierbij een rol vervullen.

bacteriologisch onderzoek van het genitaalapparaat, maar tevens onder-
zoek op het gebied der hormonenbalans, voeding en erfelijkheid.

Tot heden is ons nog geen exacte chemische of biologische methode
bekend, waardoor wij de geslachtshormonen en hun onderlinge verhouding
op voor de practijk bevredigende wijze zouden kunnen bepalen, noch is onze
kennis van de histologische verhoudingen van het genitaalapparaat zo ver
gevorderd, dat wij in het histologisch preparaat een afspiegeling van een
bepaalde hormonenconstellatie zouden kunnen zien.

Voorlopig zullen wij ons moeten behelpen met het opnemen van een
uitvoerige anamnese, welke inzicht zal moeten verschaffen in de betreffende
bedrijfsverhoudingen, aard en duur der cycli, voeding en verpleging en het
verrichten van een nauwgezet en bij herhaling uitgevoerd klinisch onderzoek.

Deze onderzoekingen, die door hun indirect karakter vaak slechts bij
benadering iets kunnen mededelen over de functionele toestand van het
genitaalapparaat, eisen veel tijd, bekwaamheid en uitgebreide kennis van
de onderzoeker.

Zij zijn dan ook de oorzaak, dat gevallen van sporadische en stalsterili-
teit vaak zo moeilijk voor onderzoek toegankelijk zijn en dat de betekenis,
welke bacteriën in hun aetiologie vorme.n. ons niet altijd duidelijk wordt.

Eenvoudiger lijkt deze invloed der bacteriën te bepalen naarmate hun
agressie minder afhankelijk is van de functionele toestanden, welke in het
genitaalapparaat heersen, zodat zij, indien door de stier verspreid, op ver-
scheidene bedrijven gelijktijdig kunnen worden waargenomen.

Deze z.g. enzoötische steriliteitsvormen zijn door verschillende onder-
zoekers beschreven.

Bekend zijn de onderzoekingen van VVf.bster, die een in Australië heer-
sende steriliteit in verband bracht met streptococcen (9) en de enzoöti-
sche steriliteit in ons land, die door Stegenga in verband is gebracht met
een infectie door Vibrio fetus (10).

In het bijzonder deze laatste vorm van steriliteit is voor ons gedurende
de laatste jaren een object voor onderzoek geweest. Hierbij werd getracht
na te gaan, of Vibrio fetus in staat is steriliteit te verwekken, en zo ja, op
welke wijze.

Wij stellen ons voor de resultaten van dit onderzoek in een volgend
artikel- mede te delen.

1. Some factors in the actiology and diagnosis of bovine fertility, J. A. Lainc. Vet. Ree.
Vol. 57, No. 23, p. 275, 1945.

2. Studies on the agglutinin formation in bruccllar infection of the genitals of the buil.
N. O. Christensen. Acta path. microbiol. Scand. 25, 202—209 (1948).

3. The bacteriology of buil scmen. I. C. Gunzalus, G. W. Salisbury, E. C. Willett.
J. of dairy Science, Vol. 24, p. 911, (1941).

4. The fertility of bovine semen in extenders containing sulfanilamidc, penicillin,
streptomycin and polvmixin. R. H. Foote & R. W. Brutter. J. dairy Science,
33, p. 544, (1950).

5. Bactcriological studies of bovine semen. II. The incidence cfspecific types of bactcria
and the relation to fertility. F. W. Prince, J. O. Almquist & J. J. Reid. J. dairy
Science, Vol. 32, p. 849, (1949).

6. The bacterial flora found in the vagina of dairy cows with special reference to
corynebacteria. B. Weitz. J. comp. Path. Therap. 57, 191, (1947).

7. A study of the vaginal content of pregnant Bang-infected cows for the presence
of Br. abortus. C. P. Fitch, W. L. Boyd & Luc. M. Bishop. J. Am. vet. med. Ass.
Vol. 92, N. S. 45, p. 171, 1938.

8. Cor. pyogenes infections of domestic animals. R. Lovell, Vet. Rec. vol. 57, no. 52,
p. 683, 1945.

9. Bovine sterility in New Zealand. W. M. Webster. Austr. vert. J. 1932, 8, 199.

10. Vibrio foetus en enzoötische steriliteit. Th. Stecenga. Proefschrift Utrecht. 1950.

Moore c.s. (i) toonden in 1946 aan, dat kuikens sneller groeiden, indien
aan het rantsoen streptomycine werd toegevoegd.

Tezelfdertijd werkte men intensief aan een in dierlijk eiwit voorkomende
factor, die stimulerend werkt op de groei en die de bebroedbaarheid van
eieren sterk beinvloedt.

Deze factor, (of factoren) destijds A.P.F., animal protein factor, ge-
naamd (2), bleek later ook bij bepaalde fermentaties te ontstaan. De be-
langrijkste factor in deze fermentatieproducten bleek het vitamine B,₂te zijn. Uit het feit, dat zuiver B₁₂ een iets geringere groeistimulans ver-
oorzaakt dan het fermentatieproduct, concludeerde men, dat in de fermen-
tatieproducten nog andere groeistimulerende factoren voorkomen dan
alleen B₁₂.

Voor deze fermentatie!\' bereide A.P.F. producten bleek in Amerika
een uitgebreide practische toepassing mogelijk.

Enkele van de nadien op de markt gebrachte A.P.F. producten bleken
echter een veel grotere groeistimulans te veroorzaken dan met hun B₁₂gehalte overeenkwam. Zo vonden Stokstad en Jukes (3) dit verschijnsel
bij een fermentatieproduct van Streptomyces aureofaciens. Op de Oregon
Nutrition Conference in Februari 1950 deelde men mede, dat bij proeven,
verricht op het Washington State College, bepaalde fracties van de pro-
ductie van aureomycine, streptomycine en terramycine bij kuikens sterk
stimulerend bleken te werken. Ten slotte toonden Jukes c.s. (4,5) aan,
dat eenzelfde groeistimulans werd veroorzaakt door kristallijn aureomycine.

Luecke (6) vond eenzelfde effect voor streptomycine bij biggen. Uit
een groot aantal experimenten op kuikens, kalkoenen en biggen bleek
vervolgens, dat alle antibiotica dit groeistimulerend effect, zij het in wis-
selende mate, bezitten. Met een hoeveelheid, wisselend van 5 mg. tot
25 mg. antibioticum per kg. voeder wordt een extra gewichtsvermeerde-
ring van 10 %—20 % verkregen.

Zeer verwarrend werkte het feit, dat fermentatieproducten, die alleen
B₁₂ bevatten, alleen antibiotica bevatten of mengsels van beide bevatten,
alle dezelfde benaming A.P.F. kregen.

Aan deze situatie werd op i Januari 1951 een einde gemaakt, daar de
American Feed Control Officials besloten de naam A.P.F. te laten ver-
vallen.

Bevat het product alleen B₁₂, dan moet het Vitamin B₁₂ supplement
worden genoemd en de hoeveelheid B₁₂ in milligrammen per pound
worden aangegeven.

Bevat het product een antibioticum, dan moet het Antibiotic Feed
Supplement worden genoemd en de soort en hoeveelheid antibioticum in
grammen per pound worden aangegeven.

Algemeen wordt aangenomen, dat de groeistimulerende werking van
antibiotica ontstaat door een beïnvloeding van de darmflora. Zo vonden
Groschke en Evans (7) dat injectie van antibiotica geen groeistimulans
teweegbrengt.

Wat de aard van de invloed op de darmflora betreft worden drie moge-
lijkheden onder het oog gezien en wel:

meer nutrienten ter beschikking krijgt dan voorheen.
3e. bepaalde bacteriën, die óf pathogeen zijn óf groeiremmende stoffen
afscheiden, worden onderdrukt.

Als steun voor de eerste aanname vonden zowel Groschke als Mc
Ginnis, dat grote doses vitamines de responsie van antibiotica vermin-
deren. Wat de derde aanname betreft vond men op het Washington
State College, dat terramycine en penicilline Clostridium Welchii of een
nauw daaraan verwante Clostridium in het darmkanaal van kalkoenen
geheel onderdrukken. (8).

Verder vond Moore al in 1946 dat streptomycine het aantal Coli-
bacteriën sterk deed verminderen.

Een volkomen overtuigend bewijs voor de juistheid van een of meer
van de bovenvermelde aannamen is echter nog niet geleverd. Welk effect
ontstaat, als men ophoudt, antibiotica te verstrekken, is zowel door Bf.rg (8)
als door Bird (9) nagegaan.

Berg vond, dat, indien na 4^ week met het verstrekken van antibiotica
werd opgehouden, na 6 tot 8 weken de extra gewichtstoename weer geheel
was verdwenen.

Bird vond hetzelfde. Bij hem bleven uiteindelijk de behandelde dieren
in gewicht zelfs achter bij de contróledieren. Om een blijvende gewichts-
voorsprong te verkrijgen zal het verstrekken van antibioticumhoudend
voeder dus steeds moeten worden voortgezet. Dit is bij een toepassing in
de practijk een groot bezwaar voor de dieren, die voor fok of leg bestemd
zijn. Wèl zijn er aanwijzingen uit onderzoekingen van Mc Ginnis (8)
dat bij het continu verstrekken van antibiotica aan leggende kippen de
mortaliteit zeer klein is en de eierproductie iets verhoogd is, maar deze
factoren zullen economisch het voortdurend gebruik van de vrij kostbare
antibiotica niet rechtvaardigen. Houdt men echter, nadat de groeiperiode
geheel of grotendeels is verstreken, op met het verstrekken van antibiotica,
dan raakt men niet alleen het behaalde voordeel geheel of grotendeels
weer kwijt, maar er doet zich tevens het gevaar voor, dat de dieren voor
een aantal infectieziekten minder resistent zijn geworden. Het antibio-
ticumhoudend voeder toch heeft lichte infecties van een aantal pathogene

stammen, die het dier normaliter overwint onder gelijktijdige productie
van immuniserende factoren, onderdrukt. Indien enige generaties lang
door het continu verstrekken van antibiotica de vorming van natuurlijke
afweerstoffen zou worden geremd, zou dit tot catastrofale gevolgen aan-
leiding kunnen geven.

Van de invloed van antibiotica op broedeieren is nog niet veel bekend.
Mc Ginnis (8) vond bij het gebruik van 2,5 mg. antibioticum per kg.
voeder een zeer hoge bebroedbaarheid. Belangwekkend, ook uit economische
overwegingen voor de practijk, is de vraag, of door het gebruik van anti-
biotica de voederefficiëntie wordt verhoogd. De tot heden beschikbare
experimentele resultaten zijn niet eensluidend.

Daar in alle gepubliceerde gegevens uitsluitend gemiddelden worden
vermeld, .vaak zonder vermelding van de minimale significante variatie,
is het niet mogelijk, alle resultaten tezamen statistisch te bewerken.

Scott en Glista (10) vonden met groepen van 10 kuikens zowel bij
het gebruik van kristallijn aureomycine als bij het gebruik van een A.P.F.
product, dat aureomycine in ongezuiverde toestand bevat, geen verhoogde
voedselefficiëntie.

Ook Groschke en Evans (7) vonden met 12 dieren per groep bij het
gebruik van aureomycine geen verhoogde efficiëntie.

Hetzelfde vonden Berg en Mc Ginnis ( i i ) in duploproeven van ieder
100 kuikens.

Luecke (5) vond bij groepen van 6 varkens door toevoeging van een
aureomycinehoudend A.P.F. product eveneens geen verhoogde voeder-
efficiëntie.

Hill en Branion (12) vonden bij groepen van 40 dieren met aureo-
mycine een verhoging van de voederefficiëntie van 13 %. In hoeverre dit
statistisch significant is, is uit de gegevens niet op te maken. Biely c.s. (13)
echter vonden bij groepen van 40 kuikens een significante verhoging van
de voederefficiëntie. Waar dit tot heden de enige publicatie is, waarin ik
een significante verhoging van de voederefficiëntie vermeld vond, terwijl
ik bij de andere geciteerde onderzoekingen geen verhoging vermeld vond,
zal deze verhoging voorlopig sceptisch dienen te worden bekeken.

Bij jonge dieren veroorzaakt het verstrekken van antibiotica in het voeder
een aanmerkelijke stimulering van de groei. Hoewel enige mogelijkheden,
om het werkingsmechanisme te verklaren aannemelijk zijn gemaakt, zijn
er nog geen overtuigende bewijzen geleverd. Daar tevens het optreden
van een aantal infectieziekten wordt gereduceerd zijn er, althans voor
mesthoenders en slachtvarkens economische voordelen aan het gebruik
van antibiotica in het voeder verbonden. Aan het gebruik bij jonge dieren,
bestemd voor legkippen, fokhoenders en fokvarkens, zijn een aantal be-
zwaren en gevaren verbonden, die tot grote voorzichtigheid manen en het
gebruik van antibiotica in het huidige stadium van onze kennis niet aan-
bevelenswaardig maken.

De meeste onderzoekers vinden geen verhoogde voederefficiëntie. Eèn
onderzoek gaf echter een significant verhoogde voederefficiëntie.

Spermatozoïden met een excentrische inplanting van de staart treft men
vrij geregeld in het zaad van stieren aan. In de literatuur wordt weinig
aandacht aan deze afwijking geschonken. Brettschneider ^x) heeft deze
afwijking wel in zijn normentafel opgenomen maar telt deze spermiën niet
als normaal. Blom ²) beschrijft de excentrische staartinplanting als een
primaire afwijking.

De volgende mededeling kan misschien bijdragen tot onze kennis om-
trent deze afwijking:

Op 22 Mei 1944 werd ons sperma voor onderzoek toegezonden van een
ruim i jarige stier. Volgens de anamnese had deze stier 7 dieren voor
meer dan 3 weken gedekt. Ze waren allen opgebroken (na 18—25 dagen).
Het sperma was uit de vagina van een koe verzameld en leende zich
moeilijk voor onderzoek. Het onderzoek had ± 6 uur na de dekking plaats.
Het zaad vertoonde toen geen beweging. Het morphologisch onderzoek (zo
goed en zo kwaad dat bij dit materiaal mogelijk was), leverde niets bijzon-
ders op (10 % afwijkingen). Op 5 Juni 1944 werd van deze stier sperma
genomen met de kunst-vagina. Het onderzoek van dit zaad had het vol-
gende resultaat:

Op g Juni werd liet onderzoek herhaald met hetzelfde resultaat: geen
beweging; alle spermiën waaraan dit te beoordelen was, vertoonden de excentrische
staartinplanting.

In April 1945 werd bij een andere veehouder een enterstier onderzocht
welke tot dien tijd 10 runderen gedekt had. Geen der dieren was drachtig.
Ze waren zonder uitzondering op normale tijden opgebroken.

Morphologisch onderzoek: Veel „gewone" afwijkende staarten, veel
losse koppen. Alle spermiën waaraan dit te beoordelen was, vertoonden de excen-
trische staartinplanting.

Op 3 December 1945 werd deze stier nog eens door ons onderzocht met
precies hetzelfde resultaat.

De eigenaar deelde mee dat geen enkele koe van deze stier drachtig
was geworden. De opbrekers werden vlot drachtig van een andere stier.

De beide hier beschreven stieren waren dus geen van beiden in staat
geweest een rund te bevruchten. Deze onvruchtbaarheid behoeft, gezien
het zo goed als geheel ontbreken van bewegende zaadcellen en het veel
voorkomen van bekende afwijkingen aan de zaadcellen, geen verwondering
te wekken.

De sperrnamonsters vertoonden verder deze grote gelijkenis dat bij alle
spermacellen, waar zoiets kon worden beoordeeld, een excentrische staart-
inplanting bestond. Deze laatst genoemde afwijking zagen wij, zoals reeds
werd meegedeeld, een enkele keer vaker in het sperma van stieren maar
dan maar tot enkele procenten. Bij de hierboven beschreven stieren kwam
deze afwijking in een zeer hoog percentage voor. Misschien zelfs wel tot
100 %. Aan de losse koppen en aan de spermatozoïden met sterk omge-
slagen staarten of prot. korrels aan de hals kon vanzelfsprekend deze af-
wijking niet geconstateerd worden.

Het was indertijd steeds onze gewoonte om van de stieren die op vrucht-
baarheid werden onderzocht, de afstamming na te gaan. Zo ook van deze
stieren. Dit had het volgende merkwaardige resultaat:

In de eerste plaats bleken de beide stieren afkomstig te zijn van dezelfde
fokker. Ze hadden dezelfde vader, terwijl 1 bepaalde koe bij de beide
stieren zowel aan vaders- als aan moederszijde in de stamboom voorkwam.
Men zie de stamboom:

Conclusie: Het is niet onwaarschijnlijk dat aan de excentrische staart-
inplanting bij spermatozoïden van stieren waarde moet worden toegekend.

De vraag mag gesteld worden of deze afwijking samenhangt met een
onvolkomendheid in de beweging der spermatozoïden. Mogelijk kan hierop
antwoord worden gegeven wanneer men sperma gaat onderzoeken (en
voor de K.I. gebruiken), waarbij als enigste aanmerking de aanwezigheid
van een belangrijk percentage spermatozoïden met excentrische staart-
inplanting kan gelden¹). Gezien het feit dat deze afwijking bij een zeer hoog
percentage van de spermiën werd vastgesteld bij 2 nauw verwante stieren,
is het niet onwaarschijnlijk dat ze berust op erfelijke factoren.

Schäfer onderzocht nader in hoeverre het virus van de N.C.D. en dat van de hoender-
pest als volkomen verschillende virussen dienen te worden beschouwd, dan wel als
immuunbiologisch verschillende vormen van het zelfde virus (Duits: a-typische en
klassische Geflügelpest).

Uit hetgeen tot dusverre bekend is kan worden geconcludeerd, dat nauwverwante
virussen in hun physisch-chemische en elctronenoptische eigenschappen zekere over-
eenstemming vertonen.

In tegenstelling daarmede bestaat tussen de twee genoemde vormen geen overeen-
stemming; de verschillen tussen de physische en electronenoptische metingen liggen ver
buiten de foutengrens. Verder verschilt de pH stabiliteit en gedragen zij zich verschillend
in water, waarin het hoenderpestvirus aggregaatvorming geeft. Ook biologische reacties
hebben zij niet gemeen.

Pseudovogelpest in België. L. M. G. Geurden, A. Devos, J. Mortelmans, VI.
Diergen. Tdsch. 6, 125, 1950.

Einde December 1949 werden Geurden c.s. in kennis gesteld van een massale sterfte
die bij kippen optrad in een paar bedrijven van de gemeente K . . . . Enkele afgemaakte
dieren werden in hun laboratorium ter sectie aangeboden. Op deze afgemaakte dieren
werd geen „letsel" aangetroffen, dat het bestaan van pseudovogelpest zou kunnen
doen vermoeden. Nadat dergelijke secties herhaaldelijk werden verricht en dat op
grond van de aangetroffen letsels slechts een vermoeden van vergiftiging werd uitge-
sproken, werd aangezien de sterfte aanhield ten slotte besloten ter plaatse de toestand te

gaan onderzoeken. Op 9 Januari 1950 werd een bezoek afgelegd op het bedrijf M. te K----

alwaar in één kippenhok een 300-tal Gold-Rcds aangetast waren. In het hok waar de
kippen opgesloten waren, troffen zij 14 dode exemplaren aan, welke op de grond
verspreid lagen, alsmede een zeer grot aantal kippen met symptomen van verlamming
of van evenwichtsstoornissen uitgestrekt op de bodem; hier en daar vertoonden enkele
kippen zeer ernstige ademhalingsbezwaren, gekenmerkt, hetzij door het regelmatig
openen en sluiten van de bek, hetzij door het voortbrengen van een piepend geluid.
De mestplanken waren bedekt met tamelijk vloeibare uitwerpselen, in het algemeen
zeer licht gekleurd. Het aantal schijnbaar normale kippen was uitermate klein. Uit de
anamnese konden zij vernemen, dat bij deze toom de leg tamelijk hoog was en dat als
eerste teken werd opgemerkt een geweldige daling in de leg, samen met het aantreffen
op de mestplanken van een reeks windeieren. Sterfte trad zeer spoedig in, na symptomen,
zoals hierboven aangehaald.

Deze 14 gestorven kippen werden naar het laboratorium vervoerd en er werd daarvan

Deze bevindingen deden alras het vermoeden ontstaan, dat vogelpest of pseudovogel-
pest zou kunnen voorhanden geweest zijn. Een definitieve diagnose met behulp van

de haemagglutinatie-remmingsreactie kon worden verkregen op 14/1, waaruit bleek,
dat de ziekte wel degelijk pseudovogelpest (ziekte van Newcastle) was. Bij deze bevin-
dingen was opgevallen de afwezigheid van overtuigende letsels op de dieren in de aan-
vangsphase der ziekte afgemaakt, alsook de zeer grote verscheidenheid van het sectie-
beeld bij dieren aan de ziekte bezweken wat dan ook een overtuigende klinische diagnose
insluit. Naderhand werden nog tal van aan pseudovogelpest gestorven kippen onder-
zocht, zonder dat op grond van de klinische gegevens tot een definitieve diagnose kon
worden overgegaan en telkenmale de hulp moest worden ingeroepen, hetzij van de
haemagglutinatie, hetzij van de haemagglutinatie-remmingsreactie, hetzij van beide.

De herkomst van de ziekte is niet vastgesteld. In de bedreigde streken is aanvankelijk
geënt met geïnactiveerd vaccin. Het is nochtans spoedig gebleken, dat geïnactiveerd
vaccin traag werkt en de onvatbaarheid ermede verkregen van geen langen duur is,
vandaar dat in voornoemde voorwaarden enkel het gebruik van levend vaccin (Hert-
fordshire-stam) is aangewezen omwille van de zeer snelle immunisatie; levend vaccin
verleent daarenboven een onvatbaarheid van zeer langen duur. Er zijn nochtans aan
het gebruik van levend vaccin tamelijk ernstige economische bezwaren verbonden,
nl. 2 % verlammingen (dit moet als volledig verlies worden beschouwd), alsook het
stopzetten van de leg voor een min of meer lange periode. Vergeleken met de verliezen
die de speudovogelpest teweeg brengt (practisch 100 %), lijken de bezwaren verbonden
aan het gebruik van levend vaccin eerder gering. In die bedrijven waar de bedreiging
door pseudovogelpest niet onmiddellijk was, hebben zij de dubbele enting beproefd;
te weten, de aanwending bij de eerste enting van geïnactiveerd vaccin en een 3-tal
weken later — in geval de omstandigheden gunstig bleven — het toedienen van levend
vaccin. De bedoeling was, de voordelen der beide methodes te verenigen en de bezwaren
eraan verbonden zoveel mogelijk te vermijden. Over de resultaten met al deze methodes
verkregen zal in een latere mededeling uitvoerig worden gehandeld.

Gebrek aan jute heeft ook in de Verenigde Staten noodzakelijk gemaakt zakken voor
voeder meer dan eenmaal te gebruiken. Daarom wordt vaak aangeraden deze zakken
eerst behoorlijk te steriliseren. In sommige staten zijn daarvoor ook wetten en verorde-
ningen.

Jungherr stelde o.a. vast, dat Newcastle disease virus bij kamertemperatuur op
jute 63 dagen in leven bleef, Streptococcus agalactiae 7 dagen, Rrucella abortus 37 dagen,
Salmonella pullorum 203 dagen.

Aan dc hand van literatuur en uitvoerige experimenten komt hij tot de conclusie,
dat er geen practisch bruikbare methode is om jutezakken te bevrijden van pathogene
kiemen, zelfs niet van niet sporevormende organismen.

Onderzoek over inhibitie(test) en immuniteit bij kippen, die geënt zijn
tegen pseudovogelpest. G. Gualandi, La Clin. Vet., LXXIII, 289, (1950).

Gualandi immuniseerde 30 kippen met pseudovogelpest formol vaccin en vervolgens
met Hertfordshire virus. Het bleek hem, dat na enting met formolvaccin geen antilicha-
men waren gevormd. Vijftien dagen na de daarop volgende enting met de Hertfordshire
stam (verschillende concentraties) konden met de inhibitie-reactie wel antilichamen wor-
den aangetoond, er bestond een parallel tussen de concentratie van het vaccin en de
titer van het serum, hoewel deze titers onderling sterk uiteen liepen. Na 30 ü 45 dagen
bleken de titers reeds sterk teruggelopen, bij 5 dieren waren geen antilichamen meer
aan te tonen.

De dieren werden nu in 2 groepen resp. 66 en 101 dagen na de virus-enting aan
contact met aan pseudovogelpest lijdende dieren blootgesteld, waardoor de controles
(4 stuks) alle dodelijk geïnfecteerd werden. Van de na 66 dagen besmette werden 3

gering ziek, maar stierf er geen, van de na ioi dagen besmette stierven er 3. Er bleek
geen verband tussen de titers der antilichamen en de immuniteit.

Verder bleek, dat 10 kippen, die gedurende iot dagen volgende op de enting met
het Hertfordshire vaccin met de geënte dieren in contact waren geweest, geen van alle
antilichamen hadden gevormd en ook geen resistentie bij controle infectie bleken te
bezitten.

Over de waarde van de Hirst-test bij het aantonen van dieren, die genezen
zijn van pseudovogelpest. A. Bo.naduce, La Clin. Vet., LXXIII, 263, 1950.

Bonaduce onderzocht 100 gezonde kippen en 100 exemplaren, die andere ziekten
clan pseudovogelpest hadden. De hoogste titer volgens de inhibitiereactie bij deze dieren
was 1:40. Bij 100 dieren, die van pseudovogelpest waren genezen, vond hij 3 X 1:20,
4X 1140, 6 x 1:80, 31 x 1:160, 28 x 1:320, 26 x i :Ö40 en 2 x 1:1280.

Enting tegen pseudovogelpest in Indonesië. I. Martini en R. Kurjana, La Clin.
Vet., LXXIII. 257, 1950.

Martini en Kurjana beschrijven de enting tegen pseudovogelpest in Indonesië,
zoals die gedurende het verblijf van eerstgenoemde Italiaanse deskundige daar is geor-
ganiseerd. Er werd gebruik gemaakt van de Virusstam Mukteswar-Kuinaun-Manila,
waarvan door het Instituut te Bogor een levend vaccin werd bereid, dat volgens de
zgn. ..stick" of „prick method" op de vleugelhuid werd geappliqueerd.

In het eerste kwartaal van 1950 werden circa 2 millioen hoenders op Java, Celebes
en Bali hiermede geënt.

Van één geënt ei werd voldoende virus verkregen om 1000 kippen te c.nten (ongeveer
3 ccm voor 200 dieren). De entstof werd in thermosflessen met ijs vervoerd.

Vorming van antilichamen na vaccinatie met pseudovogelpest vaccin van
verschilende ouderdom. A. Bonaduce, La Clin. Vet., LXXIII, 229, 1950.

Bo.naduce immuniseerde hoenders met geïnactiveerd pseudovogelpest virus (handels-
entstof van Pagnini, Napels, bereiding niet aangegeven).

Hij entte de dieren 2 X met een interval van een week en kon op deze wijze anti-
lichamen opwekken, die met de Hirst test 20 dagen na de 2e injectie waren aan te tonen.
Hij gebruikte vaccin van één maand, twee maand en zes maand oud.

Bij de met één maand vaccin geënte dieren werden meer antilichamen gevormd dan
bij die met 2 maand oud vaccin geënte dieren, terwijl deze titers weer hoger waren
dan bij de met zes maand oud geënte.

Immunisatieproeven tegen pseudovogelpest. L. M. G. Geurden, A. Devos,
J. Mortelmans, VI. Drgk. T. 19, 177, 1950.

Op grond van door hen genomen praktijkproeven in België komen Geurden, Devos
en Mortelmans tot de volgende conclusies:

,,i. Het gebruik van een geïnactiveerd, geformoleerd, op aluminium-hydroxyde
geadsorbeerd weefselvaccin tegen pseudovogelpest is onschadelijk, verwekt een

onregelmatig optredende immuniteit, die haar maximum bereikt na ongeveer 2 maan-
den, doch die van korte duur is. Deze vaccinatie volstaat voor mestkuikens.

2. Het gebruik van de Hertfordshire-stam als levend vaccin, geeft spoedig een zeer
sterke immuniteit, waarschijnlijk zeer langdurig, doch gaat gepaard met ernstige econo-
mische verliezen in eieren (60 % gedurende gemiddeld 14—19 dagen), alsmede sterfte
en verlammingen, die door ons als totaal verlies worden beschouwd (gemiddeld 2—3%).
Deze verliezen worden in hoge mate beïnvloed door het bestaan van intercurrente
ziekten, hoofdzakelijk parasitaire darmaandoeningen.

3. De praeventieve dubbele vaccinatie, eerst met geinactiveerde entstof en 3—6
weken later met levend vaccin vermindert op aanzienlijke wijze de bezwaren verbonden
aan een enting met levend vaccin alleen. Ze is vooral aangewezen bij jonge dieren,
die met geïnactiveerd vaccin kunnen worden geënt vanaf de ouderdom van 5—6 weken
en met levend vaccin vanaf de ouderdom van 3 maand. De dubbele vaccinatie heeft
ook tot doel de verspreiding van andere pathogene virussen, die eventueel in het levend
vaccin zouden kunnen aanwezig zijn, tegen te werken.

4. De invloed van de vaccinaties op het broedproces is niet zeer duidelijk. Als veilig-
heidsmaatregel wordt voorgeschreven geen eieren te broeden te leggen, tenzij na ten
minste 3 weken volgend op de vaccinatie."

par M. Brochart et A. Lucas, Recueil de Médecine Vétérinaire. No. 5, Mai 1950.

Eind 1949 zouden in Frankrijk vermoedelijk ^ 250 k.i. stieren dienst doen elk
voor gemiddeld ± 1200 koeien per jaar.

De verspreiding van erfelijke gebreken en van dekziekten en het optreden van on-
vruchtbaarheid in het algemeen kan in zeer belangrijke mate door deze stieren in de
hand worden gewerkt, temeer als men aanneemt dat het technisch mogelijk is om van
i stier nog veel meer koeien per jaar te insemineren.

Met het oog hierop hebben het K.I. laboratorium van het Instituut National de la
Recherche agronomique (behorende bij de leerstoel voor Zootechniek (behorende
de la Recherche agronomique (behorende bij de leerstoel voor Zootechniek van de
Ecole National Vétérinaire van Alfort) en het Laboratoire Central des Recherches
Vétérinaire, besloten om gezamenlijk de mogelijkheid te bestuderen vaneen „Controle
génital des taureaux au laboratoire".

Een dergelijke systematische controle zou volgens de schrijvers alleen in Leeuwarden
en in Kopenhagen bestaan.

De Nationale Vereniging van Coöp. K.I. Verenigingen en de Veeverzekeringen
dringen herhaaldelijk op een systematisch onderzoek van de stieren aan, maar de
meeste leiding gevende technici van de k.i. centra zouden er zelf niet toe in staat zijn
om dit onderzoek te verrichten. Vandaar dat schrijvers proberen om dit onderzoek
centraal te verrichten.

In Frankrijk zijn n.1. zeer nauwkeurig geformuleerde Zoötechnische eisen aan K.I.
stieren gesteld maar de sanitaire eisen zijn zeer vaag. Schrijvers laten vervolgens de ver-
schillende aandoeningen die van belang kunnen zijn de revue passeren, aangevuld met
een vrij uitgebreide bespreking van de daarbij behorende literatuur. Genoemd worden :

1. Niet lethale erfelijke gebreken bijv. hypoplasie van testes en beiderzijdse
hypoplasie van één of meer secundaire gesl. klieren;

3. Erfelijke praedispositie voor ziekten. Elke stier die bij normale dieren maar
45 % bevruchting zou geven wil men uitschakelen, hoe goed hij zoctechnisch
ook is.

Men zou het klinisch onderzoek van de stier ter plaatse, door een zeer geroutineerde
deskundige willen laten verrichten, die dan tevens de anamnese opneeemt.

In het Centrale Laboratorium zou men eens per 3 maanden van elke k.i. stier willen
onderzoeken:

Aan de verzameling en de verzending van het sperma móet veel aandacht besteed
worden. Bij het sperma-onderzoek wordt vooral aandacht geschonken aan:

Wat het laatste betreft acht men losse koppen en afwijkende koppen een ernstig
gebrek. Omgeslagen staarten zouden misschien door koude-shock veroorzaakt kunnen
worden.

De conclusies die men aan het eind van dit uitvoerige artikel trekt, zijn in het kort
de volgende:

Steriliteit bij de stier komt veel voor en de infecties spelen hierbij niet de hoofdrol.
Men moet vooral aandacht schenken aan de aandoeningen genoemd onder 1—6.

Emmens, D. Sc., Ph. D., and A. W. Blackshaw, B. V. Sc. Departement of Veterinary
Physiology, University of Sydney. The Australian Veterinary Journal, Volume 26,
No. 9, Sept. \'50.

Volgens proeven van andere onderzoekers zou semen van vogels, mensen, runderen,
rammen langzaam afgekoeld kunnen worden tot —79⁰ C en daarna bij verw armen weer
prima beweging vertonen. Het zaad zou bij deze temperatuur zeer lang houdbaar zijn.

Schrijvers deden proeven met semen van mannen, rammen, stieren en konijnen.
Men merkt op dat de hier volgende goede resultaten slechts bereikt konden worden
met semen van prima kwaliteit. Het afkoelen en het verwarmen gebeurde wel eens
langzaam en wel eens snel. Aan de basis-buffer (gemengd citraat-phosphaat pH 7.1)
werden diverse stoffen toegevoegd.

Als sperma van de ram langzaam bevroren werd, nadat aan de buffer i 10 % glycerol
en 1.25 % arabinose toegev oegd was, kreeg men bij de langzame bevriezing tot —79°
na de ontdooiing weer een goede massale beweging, hoewel iets minder dan in verse
toestand. Bij stierensperma was het verlies aan intensiviteit van de beweging na 3 & 4
dagen zelfs nihil (zelfde buffer). Bevruchtingsproeven hebben schrijvers met dit sperma
(nog) niet genomen.

E. geeft een zeer uitvoerige beschrijving van de bevindingen bij het rectale onderzoek
van de ovaria van de voor inseminatie aangeboden dieren. Vooral de physiologische
toestand wordt beschreven, doch ook de pathologische.

Hij meent dat dit systematisch onderzoek van alle te insemineren dieren van veel
belang is, omdat men uit de gegevens van de anamnese die van het rectale onderzoek
belangrijke conclusies kan trekken.

Uit grootte en spanning van de follikel zou bijvoorbeeld t.n.b. het vermoedelijk
tijdstip van de ovulatie bepaald kunnen worden. Komt de ovulatie vermoedelijk te laat,
dan volgt na 8—12 uren een 2e inseminatie.

1\'hosphorgebrek en een eenzijdig rantsoen (te weinig hooi) zou een vertraagde ovulatie
tengevolge kunnen hebben. E. zegt dat de diagnose: Corp. luteum persistens klinisch
pas na herhaald onderzoek gesteld kan worden. Hij waarschuwt in verband hiermede
tegen het te gemakkelijk overgaan tot het uitknijpen van het c.1. Stegenga.

Jugements pour le diagnostic de la gestation dans 1\'application de 1\'inesmi-
nation artificielle. par T. Bonadonna. Directeur de 1\'institut expérimental italien
..Lazzaro Spollanzani". Recueil de Médecine Vétérinaire Tome 126, no. g Sept. 1950.

B. zegt dat in vele landen de cijfers van de drachtigheidspercentages na de ie insemi-
natie gebaseerd zijn op het aantal dieren waarvoor na Go—90 dagen een tweede insemi-
natie gevraagd is (Engeland, Amerika, West en Noord Europa).

Hierin schuilen vrij belangrijke fouten (onregelmatige bronstcycli, vroeg-abortus,
natuurlijk laten dekken van de opbrekers van de K.I.).

In Italië zijn de cijfers gebaseerd op rectaal onderzoek van de geïnsemineerde dieren
40—60 dagen na de inseminatie. De aldus verkregen cijfers werden vergeleken met de
cijfers die gebaseerd waren op het aantal opgebroken dieren met het volgende resultaat:
drachtigheidspercentage gebaseerd op opbrekers tot 25 dagen na de ie inseminatie 73 3⁰o

Werkelijk drachtig (rectaal onderzoek 40—60 dagen na de ie inseminatie) 51.1 %

Ravitaillement protidique et pouvoir fécondant du taureau, par E. Cordiez.
Annales de Médecine Vétérinaire, 94e Année no. 7. Novembre 1950, pag. 618—659.

De schrijver geeft een zeer uitvoerig en voor zover referent dat kan beoordelen een
vrijwel volledig overzicht van de literatuur die in de laatste 15 a 20 jaar is verschenen
op het gebied van voeding en vruchtbaarheid van stieren. Ook enkele artikelen over
dit onderwerp met betrekking tot laboratorium dieren worden behandeld.

Het is niet mogelijk om in het kort een verslag van dit artikel te geven. Diverse proeven
die zich tot doel stelden om de waarde van het dierlijk eiwit in de voeding te bepalen
werden behandeld. De uitkomsten waren verschillend; sommige onderzoekers achten
het dierlijk eiwit van belang voor de zaadkwaliteit; andere niet.

Over \'t algemeen wordt kuilvoer in het rantsoen aanbevolen maar er wordt gewaar-
schuwd tegen grote hoeveelheden hiervan.

Over het voeren onder de normen is men het eens. Dit is zeer ongewenst voor een goede vruchtbaar-
heid.

Extra voeren zou niet zoveel beter zijn dan normaal voeren; nadelen van extra voeren
met betrekking tot de vruchtbaarheid of de deklust worden vrijwel niet genoemd. Wel
vreest een enkele schrijver dat de stieren die regelmatig sterk gevoerd worden, sneller
zullen slijten. Beschimmeld voer zou volgens sommige onderzoekers tijdelijke en zelfs
blijvende onvruchtbaarheid kunnen veroorzaken.

Beitrag zur Frage der Unfruchtbarkeit des Rindes van Dr. G. Schreiber, Stutt-
gart. Tierärtzliche Umschau, October 1950, 5 Jahrg. no. 14/20.

In Nordwürttemberg is een vrijwillige steriliteitsbestrijding onder het rundvee inge-
steld. S. heeft in de aangesloten bedrijven diverse gegevens verzameld.

De wijze van verzameling van deze gegevens is niet geheel duidelijk en daarom is
het niet mogelijk om de cijfers te interpreteren. Wel komt duidelijk naar voren dat de
steriliteit toeneemt als het aantal koeien per dekstier groter wordt. S. pleit voor uit-
breiding van het aantal dekstieren en wil meer aandacht schenken aan de registratie
van vruchtbaarheid en gezondheid van de dieren. Verder pleit hij er voor om meer
aandacht te besteden aan de voeding van de dieren in verband met de vruchtbaarheid.

Die Rindersterilität und ihre Bekämpfung. Dr. A. Walther. Monatshefte für
Veterinär Medizin, Sept. \'50.

In de Oostzóne van Duitsland is evenals elders veel onvruchtbaarheid onder het
rundvee. In diverse streken kalft per jaar maar 65 ä 70% van de koeien.
Volgens schrijver spelen de volgende hoofdoorzaken een rol:

1. Natuurlijke paring zou veel betere bevruchtingsresultaten geven dan het laten dekken
,,uit de hand".

2. Te vroege en onhygiënische hulp bij de partus. Gevolg: veel verwonding en infecties.

3. Voedings-fouten. Vooral gebrek aan ruwvoer in de wintermaanden speelt een rol.
Vooral gebrek aan hooi. Ook dekstieren hebben een behoorlijke dosis kraehtvoeder
nodig.

4. Te veel dekken door de stieren en onvoldoende bescherming tegen koeien met ziekten
van het genitaal apparaat. Volgens de ,,K6rgesetz" is er maar één stier op 100
koeien. Dit is veel te weinig. Met vruchteloos gedekte dieren gaat men vaak naar
een andere stier.

5. Dekinfecties. Wijze van stierhouden maakt uitroeien van trichomonas onmogelijk.
Aanslaan van de infectie hangt van de constitutie af. Dieren zijn vooral binnen 10
weken na afkalven gevoelig. Trichomonas zou niet uitsluitend een dekziekte zijn
maar ook regelmatig van koe op koe overgaan. (? ref.).

6. Onvruchtbaarheid tengevolge van constitutie, verzwakkende opfok. Nodig is vol-
doende melk en hooi; frisse lucht; beweging.

7. Onvruchtbaarheid doordat de constitutie tengevolge van slechte verzorging achter-
uit gaat (gebrek aan licht, beweging etc.). Stegenga.

Erfahrungen bei der Fruchtbarkeitskontrolle der Rinder. Dr. F. Treml.
Tierärtzl. Umschau. Dec. 1950, no. 23/24.

In sommige streken (Württemberg-Baden) zou het aantal geboren kalveren per jaar
in de laatste jaren maar ongeveer 67% van het aantal koeien bedragen tegen ongeveer
86°₀ in 1948. Volgens de dekboeken zou thans elke koe per jaar gemiddeld ^ 2.3 X
gedekt worden (dit komt bij een drachtigheidspercentage van 67, ongeveer overeen
met een efïicientie getal van 3.3, wat zeer slecht is. Ref.)

De voornaamste oorzaken van deze onvruchtbaarheid zijn volgens Dr. T. de slechte
voeding, (vooral in de wintermaanden), de moderne fokrichting (impot. coendi, hypo-
plassie der Ovarien, gevoeligheid voor dekinfecties), te gering aantal stieren (ongeveer
i per 100 9 runderen).

De bevindingen bij het rectale onderzoek bij de koe in diverse stadia van de cyclus
worden beschreven.

Dr. T. verwacht goede resultaten van de k.i. bij de bestrijding van onvruchtbaarheid.

Onlangs is van de hand van coll. Dr. J. M. v. Vloten een toelichting op de
Veewet verschenen.

Dit boekwerkje is verkrijgbaar tegen overschrijving van f i.— op postrekening
209445 t.n.v. de Veterinaire Hoofdinspectie te \'s-Gravenhage.

goed te keuren het bij deze beschikking gevoegde aanvullende besluit van het bestuur
van de Stichting Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland van
7 Februari 1951 betreffende verwijdering van op tuberculine positief reagerend rundvee
van het eiland IJsselmonde.
\'s-Gravenhage, 11 April 1951.

Het bestuur van de Stichting Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-
Holland ;

Gelezen het schriftelijk verzoek dd. 7 Februari 1951 van het bestuur van de
plaatselijke vereniging tot bestrijding van de tuberculose en andere ziekten onder het
rundvee op het eiland IJsselmonde;

Overwegende,dat het gewenst is aanvullende bepalingen uit te vaardigen ten aanzien
van zijn besluit van 19 December 1950 met betrekking tot het tuberculosevrij maken
van het eiland IJsselmonde;

Aan aangeslotenen op het eiland IJsselmonde, op wier bedrijven bij het tuberculose-
onderzoek 1950/51 drie of meer runderen aanwezig waren en op welke bedrijven het
reactiepercentage dertig of meer bedroeg, kan door de directeur van de Gezondheids-
dienst tot wederopzeggens en maximaal tot 1 Februari 1952 ontheffing worden verleend
van het verbod om op tuberculine positief reagerende runderen te houden, onder voor-
waarde dat ten genoegen en ter beoordeling van de directeur van de Gezondheidsdienst
op deze bedrijven voldoende geïsoleerd van andere veestapels wordt geweid door middel
van een schrikdraad of dubbele prikkeldraadafrastering van ten minste 90 cm hoogte,
zodanig geplaatst, dat de veestapels ten minste 2 m van elkander verwijderd worden
gehouden.

Aldus gedaan in de vergadering van het bestuur dd. 7 Februari 1951.
De ^se retaris: De Voorzitter:

Derde Jaarverslag (1 Mei 1948 t m 30 April 1949) van de Provinciale Gezond-
heidsdienst voor dieren in Zuid-Holland.

Blijkens het overzicht van de onderzoekingen op het laboratorium blijkt de aard der
ingekomen materialen hier minder uiteenlopend dan bij de meer peripheer gelegen
diensten.

Het tuberculose onderzoek werd verricht op 12933 bedrijven (vorig jaar 13061)
bij 223065 runderen (vorigjaar 219586). Het aantal reactiedieren was 37,6 %, vorigjaar
26.3 %. Van de bedrijven was 26.4 % zonder reageerders (vorig jaar 39.5 %).

Hoewel als oorzaken van deze teleurstellende resultaten verschillende omstandigheden
o.a. de droge zomer niet zijn uit te sluiten, vermoedt het verslag, dat de verbeterde
tuberculinatie en de bevordering in uniformiteit van de tuberculinatietechniek en van
de beoordeling van de reactie belangrijke factoren zijn. Voorts moet rekening worden
gehouden met het niet isoleren en met aankoop. ,,Het niet reageren vaneen rund op een
bepaald moment geeft geen waarborg voor niet besmet zijn". Van 1669 dieren die zonder
verklaring waren aangekocht bleken 375 te reageren. Er werden 1242 open lijders ge-
slacht. Het tuberculose onderzoek werd aanvankelijk door 77 veehouders geweigerd.
Uiteindelijk bleven er 22 weigerachtig, aan wie door het Dagelijks Bestuur een boete
is opgelegd.

Bij de abortusbestrijding wordt opgemerkt, dat de jongvee enting op 2083 bedrijven
werd verricht. Door middel van een oriënterend melkonderzoek bleek, dat deze ziekte
zeer uitgebreid voorkomt.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel.
K. 3400-11413, Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij v. Diergeneeskunde.

Zoals bekend, is verleden jaar met de Bond van V. L. N. hengstenhouders een
regeling tot stand gekomen voor het diergeneeskundig onderzoek bij merries, om het
bevruchtingscijfer zo hoog mogelijk op te voeren.

Alle guste merries, die voor de derde maal ter dekking worden aangeboden en degenen,
die op onregelmatige tijden hengstigheidsverschijnselen vertonen, d.w.z. de tweede maal
worden aangeboden met een langere periode dan 5 weken, zullen evenals verleden jaar
diergeneeskundig worden onderzocht. Bij dit onderzoek zullen in het a.s. dekseizoen
bovendien worden betrokken merries, die ter dekking worden aangeboden en waarvan
door de hengstenhouder onderzoek gewenst geacht wordt.

De werkzaamheden omvatten evenals verleden jaar een volledig en nauwgezet sterili-
teitsonderzoek in bovenbedoelde gevallen. Het honorarium van de dierenarts zal ook nu
ƒ 7.50 per onderzocht dier bedragen, mits het onderzoek geschiedt naar de aanwijzingen
van de Directeuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten.

Mocht achteraf blijken, dat het onderzoek niet volledig en nauwgezet heeft plaats
gehad, dan zal geen aanspraak kunnen worden gemaakt op genoemd honorarium.

Het Hoofdbestuur doet opnieuw een dringend beroep op de volledige medewerking
van alle dierenartsen, die bij het steriliteitsonderzoek betrokken zijn, daar dit van groot
belang is voor de paardenfokkerij in Nederland.

Verantwoordelijkheid van de praktiserende dierenarts bij de toepassing
ven geneesmiddelen.

De toename van het aantal sterk werkende geneesmiddelen is voor het Hoofd-
bestuur aanleiding de aandacht te vestigen op de toenemende verantwoordelijkheid
hieromtrent voor de praktiserende dierenarts.

In de verkoopvoorwaarden van de pharmaceutische handel is bepaald, dat de
ontvanger van een bestelling zich er van dient te overtuigen, of de bestelling juist
is uitgevoerd.

In het algemeen zal hierbij volstaan worden met na te gaan, of de etiketten
kloppen met de bes\'.elorder of factuur.

Het Hoofdbestuur raadt zeer dringend aan deze controle nauwkeurig uit te voeren.

Het feit, dat de dierenarts deze sterk werkende middelen in handen heeft, ver-
plicht hem ook tot deze controle.

Onlangs is grote schade ontstaan door gebruik van een ander middel dan de
dierenarts meende te hebben ontvangen. Door de medewerking van de firma, die
ook enigszins aanleiding tot de vergissing had gegeven, is hier een voor alle partijen
bevredigde oplossing verkregen, maar voor volgende gevallen zijn alle rechten
voorbehouden.

Het Hoofdbestuur vestigt daarom de aandacht op bovengenoemde verkoopvoor-
waarden, waarbij de dierenarts volledig verantwoordelijk wordt gesteld, zodat
controle op de ontvangen zendingen dus noodzakelijk is.

Tenslotte vestigt het Hoofdbestuur de aandacht op de mogelijkheid tot verzekering
tegen schade tengevolge van bovengenoemde verantwoordelijkheid.

Als het plan voor de t.b.c.-bestrijding in werking treedt, zal het nodig zijn, dat
\\ oor bepaalde reagerende dieren het bewijs wordt geleverd, dat die dieren geslacht zijn.

De Directeuren van de Gezondheidsdiensten hebben zich hieromtrent met het
Hoofdbestuur in verbinding gesteld.

Na overleg met de groep Hoofden van Vleeskeuringsdiensten van de Maatschappij,
heeft het Hoofdbestuur aan de Gezondheidsdiensten de medewerking van de
Hoofden van Dienst toegezegd.

De Gezondheidsdiensten zullen er voor zorgen, dat de betrokken dieren voorzien
worden van een rood oormerk. Van die dieren ontvangen zij dan gaarne na
slachting het nummer van het rode oormerk, eventuele hoornnummers en in uit-
zonderingsgevallen misschien een signalement, als een deel van de hiervoor genoemde
nummers ontbreekt.

Bij het in werking treden van het plan zal namens de Gezondheidsdiensten aan
de Hoofden van Dienst worden gevraagd, of zij voor de betrokken dieren de
slachtbewijzen willen zenden aan de Gezondheidsdienst van de provincie, waarin
de Dienst gevestigd is, waarbij dan tegelijkertijd een aantal berichtkaarten voor
het invullen van bovengenoemde nummers aan de Diensten gezonden zal worden.

Het Hoofdbestuur verzoekt alle hierbij betrokken dierenartsen aan deze regeling
zoveel mogelijk medewerking te verlenen.

Bij het ter perse gaan van dit nummer kwamen de aanmeldingen en de
stortingen voor de Vetenaire Week reeds regelnv.tig binnen.

De gelegenheid tot het inzenden van de aangifteformulieren en het overmaken
van de benodigde bedragen kan nog worden verlengd tot uiterlijk 20 Mei a.s.

De aangifteformulieren worden ingezonden bij de secretaris van de commissie
Prof. Dr. G. M. v. d. Plank, Biltstraat 168, Utrecht.

De bedragen worden overgemaakt op girorekening 57889 ten name van
Dr. W. A. de Haan, Utrecht.

In het volgende nummer volgen nog enkele mededelingen, o.a. over het
programma voor de dames.

De gepubliceerde voordrachten over de vleeskeuringswet van Prof. C. F. van
Oyen zijn verkrijgbaar door overmaking van ƒ 5.— op girorekening 107380 ten name
van Prof. C. F. van Oyen.

Uit het jaarverslag van de Dieren- en Tandartsen Onderlinge over 1950, dat wij
ontvingen, zagen wij dat deze Maatschappij een zeer goed jaar achter de rug heeft en
zich in een gestadige groei mag verheugen. Niet het minst droeg hiertoe bij de publicatie
ter gelegenheid van het „Tienjarig Jubileum".

Tengevolge hiervan werd een zeer aanzienlijk aantal collegae lid, waardoor het
draagvlak van de onderlinge weer vergroot werd; bovendien bleven de onkosten tot een
minimum beperkt.

De omslagpremie is steeds dalende en omgekeerd evenredig aan de groei. Over 1950
behoefde slechts 80% geheven te worden van de statutair toegestane premie (over 1949
85%, voordien 90%). Een zeldzame uitzondering in een tijd, waarin men het haast
normaal gaat vinden, dat alles duurder wordt.

Dat de exploitatie zo efficient mogelijk wordt gevoerd, blijkt wel uit onderstaand
staatje, dat aantoont, dat steeds minder wordt uitgegeven voor de onkosten, terwijl
steeds meer kan worden besteed voor het eigenlijke doel: de uitkeringen bij ziekte en
invaliditeit, terwijl zelfs in het afgelopen jaar een begin kon worden gemaakt met het
vormen van een algemene reserve, om in de toekomst de uitkeringsduur, welke momen-
teel 5 jaar bedraagt (bij de meeste verzekeringsmaatschappijen slechts \\ jaar), nog te
verlengen.

Dat de uitkeringen vaak een verstoring van het budget bij de zieke collega konden
voorkomen, kan men nagaan, wanneer men leest, dat de gemiddelde uitkering per geval
^r 1.233.— bedroeg. Hierbij waren: 2 gevallen van 4 maanden, 1 geval van 5, van 6 en
7 maanden cn zelfs een geval van 12 maanden. Men kan gemakkelijk uitrekenen, wat de
polis voor deze deelnemers betekende, als men weet, dat de maximaal te verzekeren
daguitkering ƒ 10.— bedraagt.

Het belang, dat onze professie heeft bij een Onderlinge als deze is dan ook zeer groot:
immers hier komt de premie van de deelnemers geheel aan hen zelf ten goede.

Het feit, dat het bestuur gevormd wordt door collegae, waarborgt bovendien een
behandeling der schadegevallen in collegiale sfeer.

Wij zouden onze lezers willen adviseren niet te wachten tot de arts aan Uw ziekbed
staat, doch zich bijtijds tegen een niet te voorzien risico te dekken bij een Maatschappij,
die onze eigen zaak is.

De beheerders der Pi of. Dr. D. A. de JoNG-Stichting geven hierbij kennis, dat zij
gelden hebben beschikbaar gesteld teneinde voor rekening der Stichting de uitvoering
mogelijk te maken van een onderzoek, behorend tot het gebied der Vergelijkende Patho-
thologie in de meest uitgebreiden zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór
i Juli a.s., onder mededeling van de aard van het te behandelen onderwerp en over-
legging van een kort werkplan, zo mogelijk met een begroting der kosten aan te melden
bij de secretaris: Dr. H. J. van Nederveen, Neuhuyskade 61, \'s-Gravenhage; bij voor-
keur door bemiddeling van het Hoofd van een instjtuut of instelling, met wie de uit-
kering der subsidie kan worden geregeld.

1. Prof. Dr. P. ). Gaillard te Leiden als bijdrage in de kosten ener publicatie, die onder
de titel: „Sex cell formation in explants of the foetal human ovarian cortex" inmiddels

2. Arts A. Stolk te Utrecht ten behoeve der bewerking zijner beide proefschriften
getiteld:

a. ,,Eenige gevallen van gezwellen en ontstekingen bij poikilotherme vertebraten" en

b. „Histo-endocrinologische analyse van de graviditeitsverschijnselen bij de Cypri-
nodontide Lebistes Reticulatus."

3- Prof. Dr. F. C. Kraneveld te Utrecht voor een onderzoek over het kweken van trypa-
nosomen op eieren.

4. Dierenarts A. J. Stol te Leiden voor een onderzoek in samenwerking met Prof. Dr.
E. Havinga naar het verband tusschen hoog-onverzadigde vetzuren en eczeem bij
de hond.

5. Dierenarts G. Grootenhuis te Goes voor een onderzoek naar het voorkomen van
erythroblastosis foetalis bij het paard.

VAN DE GROEPEN.
Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten v. d. Mij. v. Diergeneeskunde.

De groep mocht zich gedurende het afgelopen jaar in een gezonde bloei verheugen.

De ledenvergaderingen werden goed bezocht (gemiddeld 35 leden), doch jammer is
het, dat een aantal leden der groep het gehele jaar door verstek liet gaan.

We zouden dit gaarne anders zien, daar de gehouden voordrachten — demonstraties
en besprekingen dit ten volle waard waren en omdat het bestuur er prijs op stelt, indien
ons advies wordt gevraagd, zoveel mogelijk de mening der leden te peilen.

Leden: Op i Jan. 1950 telde de groep 65 leden. In de loop van het jaar bedankten
3 leden wegens het neerleggen van hun functie, terwijl één lid overleed.

20 nieuwe leden en 3 buitengewone leden traden toe, zodat de groep per 31 Dec. 1950

Bestuur: In de vacature W. H. v. Hulzen werd collega P. v. Rijn te \'s-Gravenhage
in het bestuur gekozen.

Aan collega v. Hulzen zij hier gaarne dank gebracht voor de arbeid, die hij aan de
groep heeft besteed.

Vergaderingen: Er werden dit jaar 5 vergaderingen gehouden, waarvan 4 te
Utrecht en één te Alphen a/d Rijn (deze laatste met dames voor gemeenschappelijk
bezoek aan het vogelpark „Avifauna").

1 April 1950 Het electrisch bedwelmen van slachtdieren en de toepassing van hel
Electroshockapparaat „Elther" door Dr. F. W. Tervoert.
Film van de Ned. Vereniging tot bescherming van dieren.

9 Juni 1950 De rechtspositie der ambtenaren in het licht der ambtenarenrechtspraak
door Mr. E. H. Nuver.

Tal van belangrijke zaken op vleeskeuringsgebied passeerden dit jaar de revue,
(bijv. Rapport commissie inzake schrijven Hoofdinspecteur aan de Mij. v. Diergenees-
kunde betreffende medewerking aan de uitvoering van voorschriften uitgaande van het
B.V.V.; Vergaderingen met de Vereniging van Nederlandsche gemeenten inzake de
„heffingen" door het B.V.V.; Besprekingen art. 162 van het Wetboek van Strafvorde-
ring; Schrijven van de Gezondheidscommissie voor dieren inzake „open lijders"; Sluiting
diensten op nationale feestdagen; Advies aan de hoofdinspecteur van de Volksgezond-
heid over het „Merken" van slachtdieren; Uitnodiging van de Mij. v. Diergeneeskunde
om plaats te nemen in een commissie, die is ingesteld om de problemen te bespreken, die
verband houden met het afslachten van reageerders, zoals dit in het plan der t.b.c.
bestrijding bedoeld is; Bespreking met de Vereniging van Slachthuisdirecteuren over
de kwartaalstaten, die per 1 Jan. 1951 zijn ingevoerd en overleg hierover met de Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid, enz. .

Vertegenwoordiging: Het bestuur was tegenwoordig bij het afscheid van collega
Dr. F. W. Tervoert als directeur van het Openbaar Slachthuis te Winterswijk en te
Oudewater bij de huldiging van collega D. v. Veen ter gelegenheid van diens benoeming
tot ridder in de orde van O.N.

Met grote voldoening kunnen wij constateren, dat de verhouding zowel met de Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid als met de Mij. v. Diergeneeskunde in 1950 uit-
stekend is geweest.

Op onze vergaderingen was dan ook steeds de Hoofdinspecteur of een vertegenwoor-
diger aanwezig, terwijl het H.B. der Mij. ook op iedere vergadering van zijn belang-
stelling blijk gaf.

Ook met de vereniging van slachthuisdirccteuren mochten wij aangenaam samen-
werken, hetgeen wij ten zeerste toejuichen.

Van harte hopen wij, dat onze groep zich in 1951, ondanks de ongunst en donkerheid
der tijden, gunstig mag ontplooien.

Kort Verslag der Vergadering groep „directeuren van vleeskeuringsdiensten"
van de Mij. v. Diergeneeskunde, gehouden op 14 April 1951 in de „Dietsche
Taveerne". Aanvang 11 u. te Utrecht.

Aanwezig zijn 40 leden en als gasten: de hoofdinspecteur van Volksgezondheid E. J.
A. A. Quaedvlieg. de inspecteurs van de Volksgezondheid Dr. S. G. Zwart en Dr. J. M.
v. Vloten, de Voorzitter van de Mij. v. Diergeneeskunde Dr. Y. M. Kramer en collega
Dr. Rinses uit Zaandam.

In zijn openingswoord heet de Voorzitter allen hartelijk welkom en met een speciaal
woord de gasten in ons midden.

De Voorzitter constateert met blijdschap dat zovelen zijn opgekomen op deze jaar-
vergadering, waarop punten van meer algemeen belang zullen worden behandeld.

Hij stelt vast, dat onze vereniging zich in haar kort bestaan reeds een plaats heeft
veroverd in de Mij. v. Diergeneeskunde en daarbuiten.

Collega Anemaet wordt gelukgewenst met zijn benoeming tot Inspecteur van de
Volksgezondheid.

In enige ogenblikken van plechtige stilte wordt de helaas overleden collega Pierson
uit Beek (L.) herdacht.

Hierna wijdt de Voorzitter enige woorden aan het onlangs verschenen boek van
Prof. v. Lochem getiteld „Algemene Gezondheidsleer"

Hij leest enige passages voor, waaruit blijkt dat Z.H.Gel. het nut van de vleeskeuring
minder hoog aanslaat dan wij, beoefenaren van deze tak der wetenschap plegen te doen.

Temeer betreurt de Voorzitter een dergelijke uitspraak omdat dit handboek gelezen
zal worden door medische c.q. vétérinaire studenten.

De notulen van de vergadering van 13 Jan. j.1. worden, onder dank aan de samen-
steller, goedgekeurd.

De Secretaris doet voorlezing van ingekomen en uitgaande stukken, waaruit blijkt dat
zo langzamerhand deze functie heel wat werk geeft.

Naar aanleiding van één dezer stukken: het sluiten van diensten op nationale feest-
dagen ontspint zich een uitgebreide discussie.

Besloten wordt het H.B. van de Mij. v. Diergeneeskunde te verzoeken het betreffende
schrijven te richten aan de Vereniging van Ned. Gemeenten. Deze instantie zou zich dan
weer in de, door ons bedoelde geest, kunnen wenden tot de Gemeentebesturen.

De rekening en verantwoording over 1950 wordt eveneens in orde bevonden; con-
trolecommissie collegae D. de Jong en J. J. Moolhuizf.n. Het voordelig saldo is ƒ 52.06.

Bestuursverkiezing. De heer D. van der Veen wordt herkozen en in de vacature
C. A. Schueler, die zich niet herkiesbaar stelt, wordt gekozen collega J. J. Ooms, direc-
teur van het Openbaar Slachthuis te Tilburg.

De heer Van der Veen dankt in hartelijke bewoordingen de vereniging voor de attentie
ter gelegenheid van zijn benoeming tot Ridder in de orde van O.N. De aanwezigheid van
Voorzitter en Sectrearis bij de plechtigheid te Oudewater heeft hij ten zeerste gewaardeerd

Als nieuwe leden worden aangenomen de collegae F. J. Brinkman te Ommen, K. B. M.
Koelman te Heer (L.) en N. Diddens te Midwolda.

Na de lunch, die als vanouds een gezellig verloop had, wordt de vergadering voort-
gezet.

Besloten wordt dat het bestuur het gehele destructievraagstuk nog eens in studie zal
nemen, dit mede in verband met de concept-circulaire, die door de Minister van Sociale
Zaken aan de Gemeentebesturen zal worden gericht, betreffende de destructie-admini-
stratie en waarover ons advies wordt gevraagd.

Onze groep zal daartoe 19 Mei a.s. een buitengewone Algemene vergadering houden,
geheel gewijd aan dit vraagstuk.

Bij de rondvraag worden nog verschillende zaken van algemeen en wetenschappelijk
belang besproken.

Tenslotte doet de Voorzitter nog enige mededelingen over de Algemene vergadering,
die waarschijnlijk 30 Juni zal worden gehouden. Ook de dames zullen hiervoor worden
uitgenodigd. Het plan bestaat te vergaderen in Hilversum en in aansluiting hierop een
boottocht te organiseren op de Loosdrechtse plassen en langs de Vecht.

Verleden jaar werd in het Tijdschrift een „Vraag en Antwoord rubriek" geopend.

De bedoeling hiervan is, dat elke collega, die bepaalde vragen heeft, deze bij de
Redactie kan inzenden. Blijken vraag en antwoord geschikt te zijn om onder de aan-
dacht van de dierenartsen te worden gebracht, dan volgt publicatie in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde.

De Redactie kan moeilijk aannemen, dat er bij de Nederlandse dierenartsen geen pro-
blemen bestaan en wekt daarom alle collegae op tot het inzenden van vragen.

Door het Hoofdbestuur werden als candidaatlid aangenomen de diergeneeskundige
candidaten.

Collega Prof. Dr.G. Krediet te Utrecht is, ter gelegenheid van de verjaardag van H. M.
Koningin Juliana, benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. (pag. 81)

Collega C. Sieswerda te De Rijp is, ter gelegenheid van de verjaardag van H. M.
Koningin Juliana, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. (pag. 92).

Collega YV. Voorthüysen te Alkmaar is ter gelegenheid van de verjaardag van H. M.
Koningin Juliana, benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau; deze onder-
scheiding werd hem verleend als leraar aan het Kon. Inst. v. d. Marine te Den Helder.

Collega Dr. P. J. van Endt te Schiedam is verhuisd naar Vlaardingen,
Emmaplein 11 ; de telefoonnummers blijven ongewijzigd. (P^ag- 69)

Collega L. Hofstra te Groningen is verhuisd naar Lokveenweg 22, Haren. (pag. 75).

Collega M. J. v. Winden te Pijnacker is verhuisd naar Eindhoven, Lodewijk Napo-
leonplein 5. (pag. 100).

Collega J. G. C. van Vloten te Utrecht is, te rekenen met ingang van 1 Mei 1951,
benoemd tot Hoofd van de Stichting Gezondheidsdienst voor Postduiven, gevestigd te
Utrecht, Biltstraat 168 in het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten van de Facul-
teit der Veeartsenijkunde van de Rijksuniversiteit.

M.i.v. i Juni 1951 is aan collega J. P. W. Anemaet te Naaldwijk op eigen
verzoek eervol ontslag verleend als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst in het District Noordelijk Zuid-Holland, (pag. 60).

M.i.v. i Juni 1951 is aan collega W. Wagenvoort te Zetten eervol ontslag verleend
als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het District
Gelderland, (pag. 99).

Grote hersens kip acute pseudo-pest. Gliosis, bij neuronophagie. Rechts capillair

zonder perivasculaire mantel.
Cerebral gliosis chicken. Acute form of pseudo-pest. neuronophagia. At the right

Kleine hersens kip acute pseudo-pest. Gliosis rondom vervallende gangliëncellen. Bij

resten van gangliëncellen. Rechts gekorrelde laag.
Cerebellar gliosis acute form of pseudo-pest chicken. remnants of neurons. At the

Schildklier kip acute pseudo-pest. Uitgeputte colloidreserve. Klierepitheliën intact.

Zelfde vergroting als fig. 3.
Thyroidgland chicken acute form of pseudo-pest. Exhausted colloidfollicles. Epithe-
liumcells intact. Same enlargement as fig. 3.

Wil men een juist inzicht krijgen in de differentiëring van de vormen
van pseudo-pest en aanverwante virusinfecties, dan kan men niet volstaan
met de bestudering der ziekteverschijnselen en de immunologische ver-
houdingen, doch zal men het pathologisch-histologisch onderzoek daarbij
ter hand moeten nemen. In de korte tijd dat de ziekte onze kippenstapel
heeft aangetast zijn er bepaalde variaties in het symptomenbeeld op te
merken, welke de indruk geven, dat het virus aan de Nederlandse pluim-
veestapel aangepast gedurende zijn natuurlijke verspreiding een virulentie-
vermindering heeft ondergaan. Het materiaal dat voor dit onderzoek is
gebruikt, is afkomstig van natuurlijke infecties in onze kippenstapel, zowel
acute als chronische gevallen, verschillende hoenderrassen betreffend.
Daarnaast zijn ook van kunstmatig geïnfecteerde kippen de organen
histologisch onderzocht in verschillende stadia der ziekte, waarbij gebruik
is gemaakt zowel van virulente stammen uit de praktijk verkregen, als
van het Philips-Roxane virus, de stam Mukteswar, bekend als een ge-
mitigeerd virus, dat als vaccin in ons land aangewend, zeer ongunstige
resultaten gaf, de Beaudettestam, een veel verder afgezwakt virus.

De fixatie der organen is geschied in 10 % formol-alkohol, 90 % alkohol
en de bekende vloeistof van Bouin. De laatste voldoet verreweg het best,
zodat daarvan als regel gebruik is gemaakt, terwijl alkohol-fixatie voor
specifieke kleuringen, bijv. Giemsa, is toegepast. Als kleurmethode is meestal
haematoxylin-eosine gebruikt, welke in bepaalde gevallen door de van
Giesonkleuring is aangevuld en dan ook het best voldaan heeft al zijn voor
sommige doeleinden Giemsa en eosine-methyleenblauwmengsel toegepast,
welke evenwel geen voordelen blijken te bezitten.

Hiervan zijn onderzocht de grote hersenschors, de kleine hersenen, het
verlengde merg en het rugmerg, zowel na natuurlijke en kunstmatige
virusinfecties, als na enting van levend vaccin. Het materiaal is verkregen
van kippen, gestorven na infecties,\'of welke zijn afgemaakt door halswervel-
luxatie of verbloeding.

Na virusinfectie en acute dood blijkt de pia mater oedemateus verdikt
te zijn. Sterke hyperaemie en puntbloedingen van het hersenweefsel zijn
in de door ons onderzochte gevallen niet aangetroffen. Eerder bestaat
een licht oedemateuze toestand zonder overmatige bloedvoorziening. In
enkele gevallen is endotheel-hyperplasie in de capillairen en kleinste
arteriën vastgesteld. De tunica media der arteriën is licht ontaard, zich
uitende in een onvoldoende kleurbaarheid der celkernen en een lossere

structuur der gladde spieren alsof deze iets uiteengedreven zijn. Sporadisch
komt in de buurt van een klein bloedvat iets voor, dat lijkt op een kleine
groep lymphocvten, doch nooit als een perivasculaire celmantel. Leucocyten
spelen geheel geen rol hierbij. Monocyten, vermengd met gliacellen en
ondefinieerbare cellen met uitlopers, liggen wel eens als losse perivasculaire
celinfiltraties sterk verspreid in het weefsel, doch dit is geen algemene
regel. Evenzo vallen soms kleine diffuse infiltraties van gliacellen met
weinige lymphocyten op, willekeurig verspreid. Men mag er niet te grote
betekenis aan hechten, daar de laatste ook in hersenweefsel van gezonde
kippen gevonden kunnen worden.

De gangliëncellen zijn voor een deel ontaard, hebben zich afgerond
of zijn geschrompeld. Hun cellichamen missen de gewone basophiele
granulaties (tigrolysis), de kernen kunnen wat gezwollen en excentrisch
gelegen zijn. Waar een virulente infectie het dier binnen enige dagen
zonder verlammingsverschijnselen doet sterven, zijn de beelden van zenuw-
celdegeneratie niet zo sterk uitgesproken. Het gedrag der gliacellen wijst
echter duidelijk op een bestaande encephalitis. Doch de glia-activiteit
manifesteert zich niet in alle delen der grote hersens in gelijke mate.
Het sterkst vertoont deze zich in de frontaalkwabben en neemt zijdelings
en naar achteren toe af. Overal tussen de gangliëncellen zwermen glia-
cellen van het ronde type uit zonder bepaalde haarden te vormen. Door
hun grotere fijn getingeerde kernen zijn ze duidelijk te onderscheiden
van lymphocyten met hun kleinere chromatinerijke en dus donkerder
gekleurde kernen.

Tegen de gedegenereerde gangliëncellen legeren zich gliacellen (satel-
lieten) welke ook een phagocytair karakter kunnen demonstreren, door
in de pyramidecellen in te dringen en deze aan te vreten (neuronophagie)
(fig. i). Deze glia-activiteit is echter veel intensiever in meer chronische
gevallen, waarbij enige weken, zelfs maanden na het doorstaan van een
infectie, een slepend verloop bestaat met motorische verlammingen aan
de benen of verdraaiingen van de hals en vertoont zich het bovenbeschreven
histologische beeld in veel sterkere mate. Het verval der gangliëncellen
is uitgebreid over het grootste deel der schorssubstantie, voornamelijk weer
in de voorste hersenkwabben. Veel cellen zijn gereduceerd tot onduidelijk
gekleurde resten of schimmen met volkomen verlies der protoplasma-
tekening, welke a.h.w. vervloeid kan schijnen, met kernen, waarvan wazige
chromatineresten hun aanwezigheid nog aangeven. Doch het aantal
zwervende gliacellen is zeer groot en zij omgeven de vervallen gangliën-
cellen in zo grote getale, dat deze te midden der phagocytair optredende
groepjes gliacellen bijna niet terug te vinden zijn. Neuronophagie komt
uitgebreid voor. In de witte hersensubstantie vormen de gliacellen hele
reeksen, dikwijls meerdere rijen dik, wat wijst op een myelinedegeneratie.

Zenuwvezelontaarding spreekt uit de waarneming dat in overlangse
doorsneden de ascylinders gezwollen en sterk gekronkeld of wel tot zeer
fijne draadjes geschrompeld in de sterk verwijde, eventueel ook vernauwde
zenuwscheden gelegen zijn. Het totaal wekt het beeld van een voort-
geschreden degeneratieproces, waarvan de eerste phase inde acute gevallen
van infectie wordt ingeleid. Gliahaarden, zoals in de literatuur betreffende
deze gevallën wel beschreven worden, komen niet voor. Necrotische
plekken worden evenmin aangetroffen.

inen in principe het beeld van de acute infectie aan, doch in minder
ernstige mate. De onderzochte gevallen zijn alle het acute stadium reeds
voorbij en enige weken na de vaccinatie bestudeerd.

Waar zich geen locomotiestoornissen voordoen, wordt het histologisch
beeld vooral beheerst door het optreden van gliacellen zowel solitair
voorkomend, als in vereniging van enkele cellen als satellieten van gangliën-
cellen. De laatste hebben door de enting van het zwakkere Beaudette-
vaccin minder te lijden, dan door de Mukteswarstam, doch de degeneratie-
beelden zijn niet ernstig. Anders wordt het waar postvaccinale verlam-
mingen optreden, in welk geval het verschijnen van een groot aantal
gliacellen met al de vormen van satellietcellen, neuronophagie en uit-
gebreide gangliënceldegeneratie wordt onderkend.

De grote cellen van Purkinje zijn in een enkele laag gelegen, welke de
sterke windingen van het hersenoppervlak volgt. Normaliter komen in
deze cellaag onderbrekingen voor, welke dus niet door celverval zijn
ontstaan. Dit in aanmerking nemende, worden toch veel gangliëncellen in
stadia van verval aangetroffen, met verloren protoplasma- en kerntekening,
afronding en afstoting van celuitlopers en beelden welke aan celvervloeiing
doen denken, waardoor protoplasmaresten als onduidelijk waarneembare
schimmen de rij van uiterlijk intact gebleven zenuwcellen onderbreken
(fig. 2). Ilet verlies aan zenuwcellen is aanzienlijk. De gliacellen zwermen
minder uit dan in de grote hersenen en beperken zich voornamelijk tot
concentraties rondom en op de plaats der vervallen cellen van Purkinje.
In de witte substantie is de aanwezigheid van gliacellen ook vermeerderd,
waar, evenals in de grote hersenen, plaatselijk diffuse uitzaaiingen kunnen
voorkomen, echter niet als compacte ophopingen. Lymphocyten en leuco-
cyten nemen geen deel aan het proces. Gemitigeerd virus leidt tot patho-
logische veranderingen aan de Purkinjecellen en duidelijke glia-acticviteit.

Na al de bovengenoemde methoden van smetstofenting, komen de
pathologische processen in het verlengde merg overeen met die voor de
grote hersens beschreven. Hyperaemie en oedeem zijn zeer gering, de
gangliëncelontaarding is regionair vrij aanzienlijk. De glia-activiteit is
verhoogd doch zonder satellieten en neuronophagie. Verspreid komen
kleine arteriën voor met celvermeerdering in de adventitia. Waar zenuw-
lianen overlangs getroffen zijn, ziet men zwelling en kronkeling of atrophie
der ascylinders en ontaarding der myelinescheden. De doorsnede der
laatsten kan sterk variëren, waaruit myelinedegeneratie is te concluderen.
Dit beeld van zenuwverval is in chronische gevallen sterker uitgesproken
dan in acuut verlopende. Langs de aangetaste zenuwen zijn gliacellen in
groter aantal vertegenwoordigd.

Hierin bestaat een licht oedeem zonder hyperaemie. De pia mater is
plaatselijk verdikt zonder dat leucocyten of lymphocyten daarin aanwezig
zijn. In acute gevallen zonder motorische verlammingen zijn ontaardings-
verschijnselen aan de gangliëncellen minder sterk uitgesproken dan in de

hersenen en beperken zich voornamelijk in de motorische hoornen. De
grote zenuwcellen hierin kunnen soms nog weinig pathologische afwijkingen
vertonen, terwijl die in de hersencellen reeds aanmerkelijk geleden hebben.
Tigrolysis, afronding en schrompeling der cellen komt verspreid voor.
De aanwezigheid van gliacellen is beperkt tot rondzwervende cellen soms
in groepjes van zes tot acht. Enkele malen worden kleine diffuse infiltraties
van cellen met uitlopers gevonden als eerste aanleg van sclerotische haardjes
met een grillig netwerk van fibrillen. In de nabijheid van de aangetaste
zenuwcellen bevinden zich slechts zeer spaarzame gliacellen zonder
neuronophagie. De reactie in de sensibele hoornen is als regel zwakker,
wat ook blijkt uit de geringere aanwezigheid van gliacellen. De witte
substantie vertoont ontaardingen van zenuwen eveneens gepaard met
gliosis. In gevallen met motorische verlammingen, welke in een chronisch
stadium overgaan, worden de pathologische veranderingen meer van een
sclerotisch karakter onverschillig of deze verwekt zijn door virulent of
verzwakt virus. Van uit de fibreus verdikte pia mater begeven zich bind-
weefselschotten naar de diepte. De wanden der kleine vaten, zelfs der
capillairen zijn fibreus verdikt en plaatselijke diffuse cellige infiltraties van
lymphocyten en monocyten komen daaromheen voor. De grijze substantie
is geschrompeld en de symmetrische hoornen hebben een grillige vorm-
verandering ondergaan, in welk proces de motorische hoornen sterker
betrokken zijn dan de sensibile. De gangliëncellen zijn voor het grootste
deel óf wel geschrompeld óf hebben de eerder beschreven degeneratie-
verschijnselen ondergaan. Vacuolisering dezer cellen komt bij uitzondering
voor. De witte substantie is door de sclerose zeer vast van bouw geworden,
de zenuwfïbrillen zijn sterk atrophies.

Het pathologisch beeld van het centrale zenuwstelsel wijst op het bestaan
van een encephalomyelitus.

Deze zijn gefixeerd in osmiumzuurhoudende fixatievloeistofTen waarvan
een mengsel van 10 % formol en \' % osmiumzuur de beste beelden geeft.
Na fixatie gedurende minstens een dag worden vooral van de n. ischiadicus
en andere zenuwen van benen en vleugels in hun bovenste deel voor de af-
splitsing van de vertakkingen uitpluispreparaten gemaakt en tussen voor-
werpglas en dekglas in glycerine onderzocht. Steeds treft men vooral in de
n. ischiadicus myelinedegeneratie aan zich uitende in de bekende beelden
van verminderde zwarte verkleuring der mergscheden en een mveline-
dissociatie in grotere en kleinere schollen en druppels welke al naar de
verdere voortschrijding van het proces tevens ongekleurd kunnen zijn.
Bij motorische verlammingen zijn deze zenuwontaardingen niet slcchts
intensiever doch ook over meerdere zenuwbundels uitgebreid. Verlam-
mingen kunnen eenzijdig optreden waardoor antagonistische spieren de
overhand krijgen en eigenaardige verdraaiingen vooral aan de hals ver-
oorzaken. Ook na enting van gemitigeerd vaccin vooral bij verlammings-
verschijnselen bestaat hetzelfde beeld.

Het onderzoek hiervan is bij de kip zeer gemakkelijk, want bij het
uitsnijden van bijnieren en schildklieren neemt men regionaire gangliën

meest in toto mee en in de coupes van deze klieren treft men gave zenuw-
knopen aan. De diagnose van pathologische veranderingen aan sympathi-
cuscellen dient met grote reserve gesteld te worden daar ook in normale
gangliën beelden kunnen voorkomen welke aan ontaardingen doen denken.
Zo nemen Spiegel en Adolf bij de mens aan dat tigrolysis van enkele
cellen niet als abnormaal te rekenen valt.

Bücher beschouwt mindere kleurbaarheid van de kern wel als een
degeneratieverschijnsel en meerdere onderzoekers achten een perifere
randschikking van tigroïdlichamen tot een z.g. randzoom eveneens patho-
logisch. Als hieronder een ontaarding van sympathicuscellen wordt aan-
genomen dan geschiedt zulks op het voorkomen van een homogenisering
van de protoplasmastructuur bij meerdere cellen, mindere kleurbaarheid
of schrompeling der kernen en het voorkomen van een randzoom. Vacuoli-
sering der cellen is niet waargenomen doch soms wel geringe proliferatie
der kapselcellen wat ook als een pathologische reactie wordt beschouwd.
Die pathologische beelden aan sympathicuscellen bij pseudopest kunnen
een wat grillig karakter hebben en aan hals- en buikgangliën niet in
gelijke mate optreden of wel sterk ontaarde cellen kunnen naast uiterlijk
volkomen intacte voorkomen.

Bij acute pseudopest zijn als regel beide onderzochte gangliënknopen
aangetast. In chronische gevallen, welke zich over weken en zelfs over enige
maanden uitstrekken, treedt bij een deel der cellen schrompeling aan
kernen en lichamen op en vage resten liggen nauw omsloten door bind-
weefselfibrillen. Gemitigeerd virus (Bf.audette) tast de sympathicus in
mindere mate aan.

Bij acute gevallen zijn de capillairen sterk overvuld en dringen de
spierbundels uiteen. Oedemateuze plekjes, waarin mononucleaire cellen
worden aangetroffen geven het beeld ener capillairstuwing. Het hart-
spierweefsel bij kippen is normaliter rijk aan cellen met ronde kernen,
welke geen lymphocyten zijn en als mononucleaire cellen zijn op te vatten.
Ook ongedifferentieerde ovale cellen mengen zich hieronder. Het is
daarom dat met de beschrijving van het hart bij het zieke dier rekening
hiermee moet worden gehouden. Desniettemin is een infiltratie der tussen-
spierruimten met lymphocyten, mononucleaire en jonge bindweefselcellcn
met zekerheid vast te stellen. Hierbij overheersen de monocyten welke
tussen de spierbundels lange rijen vórmen doch ook verspreid zich tot
kleine groepjes kunnen ophopen. Deze nemen nooit die omvang aan dat
men van celhaardjes zou kunnen spreken en evenmin zijn necrotische
plekjes aangetroffen. Degeneratie der hartspiercellen komt niet voor.

De gladde spierwand der arteriën is wat uiteengedreven waardoor de
media een losse bouw verkrijgt en zelfs gevacuoliseerd kan zijn. De spier-
kernen daarin zijn onvoldoende gekleurd. In chronische vormen van
pseudopest wordt reeds een overgang tot arteriosclerose merkbaar. In
arteriedoorsneden kan de endotheelbekleding verdwenen zijn doch in de
arteriolae kan de intima juist verbreed zijn. Zulke beelden kunnen afwis-

selen met andere, waarbij de intima geheel intact is doch de veranderingen
slechts de media betreffen. Endotheelhyperplasie bestaat af en toe in
capillairen (endotheliosis) doch ook plaatselijk in zelfs grote arteriën. In
de carotisvertakkingen bijv. naar de schildklier toe is in een chronisch
geval endotheelproliferatie vastgesteld waarbij enige lagen aaneensluitende
afgeronde cellen met bolvormige kernen tot ontwikkeling komen. Doch
in hetzelfde bloedvat worden in een aangrenzend gebied plekken zonder
endotheelbedekking gevonden. Bij andere, eveneens chronische gevallen,
komt het in grote arteriën tot een eigenaardige knopvormige hyperplasie
van het endotheel, waarbij zich in de sterk vergrote cellichamen vacuolen
bevinden en naar de pool verplaatste afgeplatte kernen.

Endotheliosis is een veel bij virusziekte voorkomend verschijnsel. Het
betreft daarbij meer de kleine vaten, vooral de capillairen waarbij de
proliferatie zulke afmetingen kan aannemen, dat het lumen volkomen
afgesloten wordt. In de grotere vaten worden dan wel fibrinethrombi
gevormd. Bij pseudopest is endotheliosis slechts gering, doch in capillairen
soms toch van zodanige omvang dat het lumen vernauwd wordt. Als ge-
infecteerde dieren lang genoeg in leven blijven kunnen ook grotere arteriën
dichtwoekeren door een proliferatie van jong bindweefsel en van ronde
cellen (endotheel?) welke binnen de sclerotisch veranderde oorspronkelijke
vaatwand het lumen geheel doen oblitereren. Zulke delen maken niet
de indruk van georganiseerde thrombi daar nergens het optreden van
fïbrinestolsels wordt vastgesteld. Ook kleincellige infiltraties vergezellen
het proces niet. Het zijn alleen de arteriën en capillairen waarin endo-
theliosis optreedt en de venenwanden lijden niet mee. Het beschreven
proces is dus een arteritis en was de intimaproliferatie meer een algemeen
daarbij optredend proces, dan zou men het nader kunnen preciseren als
endarteritis proliferans.

Welke oorzaak hiervoor is aan te geven is niet duidelijk doch misschien
zijn de later te beschrijven laesies van het endocriene stelsel (bijnier, hypo-
physe) wel van grote betekenis hierop. In de pathologie worden toxinen
als oorzaak ervan beschouwd, doch een voorstelling van circulerende
giften bij virusziekten is niet erg aannemelijk.

Bij acute pseudopest is het weefsel bloedarm en dienovereenkomstig
bevat de pulpa ook weinig rode bloedcellen, wat tevens de bleke kleur
bij de sectie verklaart. Deze geringe aanwezigheid van bloed is niet in
alle delen dezelfde, in sommige gevallen ontbreekt haemosiderine.

Van anaemische infarcten is niet goed te spreken daar de hele milt
weinig bloedhoudend is. De Malpighische lichaampjes zijn atrophisch,
hun celgehalte gering en het contrast tussen de lichtere kiemcentra en
donkerder randzone vervaagd, doordat de lymphocyten zijn verloren
gegaan en niet meer aangevuld. In de kiemcentra bevinden zich naast
weinige grote lymphocyten voornamelijk cellen met uitlopers, waarschijnlijk
reticulumcellen, enkele fibrocyten en epitheloïde cellen. Opvallend is, dat
door het geringere celgehalte van de pulpa het capillairnet, dat vrijwel
bloedleeg is, zichtbaar wordt en aan het weefsel een poreus voorkómen
geeft. In met Giemsa gekleurde uitstrijkpreparaten van de pulpa blijkt
het merendeel der cellen, waaronder zeer veel lymphocyten, in een ver-

gevorderd stadium van verval te verkeren. De miltfunctie is dus ernstig
gestoord en ook als lymphogeen orgaan heeft hij zijn taak verloren. Dit
maakt het feit des te opmerkelijker, dat juist in vele organen verspreide
solitaire lymphfollikels gaan optreden, dus a.h.w. om genoemde functie
enigszins te herstellen. Lymphfollikels komen bij kippen normaliter in veel
grotere uitbreiding in alle organen voor dan bij zoogdieren. In normaal
weefsel vallen zij nauwelijks op doch bij virulente infecties en vaccinaties
tegen pseudopest treden zij duidelijker op als gevolg van een hypertrophie.
Necrotische haardjes, zoals sommige onderzoekers die beschrijven, zijn
nooit in de milt gevonden.

Bij chronische infecties, vaccinaties met opvolgende virusinfectie en bij
vaccinatie alleen, treedt een eigenaardig verschijnsel in de milt op. Het
bloedgehalte benadert dat van de normale milt des te meer naarmate
de invloed van het virus minder merkbaar is. Dit laat zich afmeten naar
de staat waarin de Malpighische lichaampjes verkeren. Bij chronische
infecties zijn deze evenals bij acute atrophisch. Tengevolge van vaccinatie
met doorstane opvolgende infectie hebben deze lichaampjes zich geregene-
reerd voor zover de kiemcentra betreft. Na vaccinatie met verzwakt virus
(Beaudette) zijn de kiemcentra der Malpighische lichaampjes hyper-
trophisch en de centraal arteriolen tekenen zich bijzonder goed af. De
donkere randzone heeft de proliferatie der grote lvmphcellen in de kiem-
centra nog niet in gelijke mate gevolgd, zodat in overzichtsbeelden de
kiemcentra overheersen. Daarnaast treedt een reactieproduct op in de
vorm van ronde, meest door een smalle bindweefselkapsel omgeven cel-
haardjes, die zich juist wat donkerder aftekenen tegenover de omgevende
pulpa. Zij bestaan uit proliferaties van ronde donkere cellen met ronde
kernen, welke in grootte de lymphocyten overtreffen. Deze celhaardjes
treden zeer spaarzaam op in acute infecties doch in groot aantal bij chro-
nische gevallen en eveneens na vaccinaties met opvolgende goed doorstane
infectie. Zij hebben dus hun sterkste ontwikkeling in de stadia waarin de
kiemcentra der Malpighische lichaampjes atrophisch zijn en treden op
de achtergrond als de laatste juist gaan hypertrophiëren (fig. 5). Zij zijn
wel als uitgezette capillairschedcn betiteld, zoals de kiemcentra der Mal-
pighische lichamen met lymphocyten gevulde arteriescheden zijn, doch
dat is onwaarschijnlijk daar nooit een centraal bloedvat er in is waar te
nemen in tegenstelling met de lymphogene kiemcentra. Bovendien is het
celtype dat hen samenstelt groter dan de jonge lymphocyten. Jungherr
beschrijft deze celhaardjes als lymphfollikels in de milt en andere organen
als lever en nieren bij vogelpest en niet bij Nw. Castle disease.

In de door ons onderzochte gevallen komen zij bij laatstgenoemde
ziekte voor, doch zijn beslist niet identiek aan de reeds eerder vermelde
lymphfollikels in lever, nier, bijnier en schildklier. Deze zijn echte lymph-
celophopingen terwijl de door Jungherr bedoelde haardjes uit grotere
cellen bestaan en een andere bouw bezitten. Marshall en White be-
schrijven iets soortgelijks in de milt van proefdieren na antigeeninjecties.
Het zijn reactieproducten, bestaande uit grote basophiele cellen, welke op
actieve reticulumcellen gelijken en welke haardjes na herhaalde antigeen-
inspuitingen zich snel uitbreiden en gaan conflueren. Daar zij ook tijdens
en na het doorstaan van pseudo-pestinfecties optreden, zijn zij waarschijn-
lijk in verband te brengen met de vorming van antilichamen, zoals beide
laatstgenoemde onderzoekers aannemen.

Milt kip na vaccinatie Beaudette vaccin. Hypertrophische kiemcentra der Malpighische
lichaampjes. -f- reactie lichaampje.

Deze zijn als regel oedemateus, weinig bloedrijk en armer aan cellen
dan normaal en hebben daardoor een lossere bouw.

Het histologisch beeld wordt beheerst door een oedemateuze toestand,
waarbij de trabekels in kleine celgroepjes worden uiteengedreven. Hierdoor
kan de gal niet afgevoerd worden en zet zich overal tussen de cellen af.
Dit verklaart de dikwijls groene verkleuring van de lever bij de secties.
De levercellen verkeren in een meer of minder sterke graad van ontaarding,
wisselend van een albumineuze degeneratie tot een sterke vacuolisering.
Drukatrophie door het oedeem reduceert de cellen veelal in afmeting.
De Kupferse cellen kunnen daarentegen juist vergroot zijn en bevatten
een duidelijke, fijne granulatie. Rondom de kleine interlobulaire arteriën
komen verspreid kleincellige infiltraties voor van lymphocyten en waar-
schijnlijk zich vermeerderende adventitiacellen, echter nooit met bij-
menging van polynucleaire leucocyten. Dit zijn geen haardjes van verval
en necrose is ook nooit waargenomen.

Een zeer ernstige vorm van parenchvmateuze nephritis is regel zonder
dat daarbij necrotische haardjes optreden.

In de door ons onderzochte pseudo-pestgevallen is, behalve de serosa
op de binnenvlakte van het borstbeen, de maag het enige orgaan waarin
ecchymosen macroscopisch konden worden vastgesteld. Microscopisch
onderzocht, blijken deze hun aanvang te nemen aan de vrije rand der
slijmvliesplooien, deze op doorsnede knotsvorming te doen opzwellen en
zich verder naar de basis toe in de submucosa uit te breiden. Ontsteking
en necrose van het slijmvlies komt er niet bij voor en het slijmvlies over
de bloedingen is geheel intact. Wel bevatten de maagklieren minder
secreetgranula dan normaal.

De darmen kunnen wel wat bloedrijker zijn dan normaal, doch slijmvlies-
petechiën treden niet op. In gevallen waarbij groene ontlasting wordt
uitgescheiden is het enige opmerkelijke een lichte hyperaemie. Het slijm-
vlies is volkomen intact.

Het histologisch beeld van de trachea laat geen pathologische afwijkingen
onderkennen, zelfs niet in die gevallen, waarbij acute ziektesymptomen
gepaard gaan met gapen en de enigszins hese stemverandering. Hoogst
enkele bevindingen betreffende kleine tracheabloedingen bij ter onderzoek
aangeboden cadavers, leenden zich niet meer voor histologisch onderzoek.
De longen zijn meest vaster van structuur, de alveolen zijn nauw en over
bepaalde gebieden geheel atelectatisch. De bloedcirculatie is als regel in
deze delen ernstig belemmerd, zodat zij anaemisch zijn.

Een verscheidenheid van cellen als monocyten, lymphocyten, plasma-
cellen en epitheloïde cellen, mengt zich in deze atelectatische plekken,
welke echter zo geleidelijk in het omringende weefsel overgaan, dat zij
noch bij de sectie, noch microscopisch als pneumonische haardjes kunnen

worden opgevat. Er komt geen weefselverval in voor en ontstekings-
verschijnselen met leucocyteninfiltraties ontbreken er in. Verspreide lymph-
follikels en wat lymphocytenconcentraties in de wand der bronchiën
stemmen overeen met die in normale longen voorkomend en mogen
evenmin als pathologisch worden aangemerkt. De bronchiën zijn voor
een groot aantal sterk gecontraheerd, zodat het lumen bijna geheel dicht
is, voor een ander deel zijn zij zeer uitgezet. Dit treft men niet bij normale
kippen aan en daar de wijze van doden door nekwervelluxatie of ver-
bloeding dezelfde is als bij normale kippen, welke voor controle dienden,
moet aangenomen worden dat de gevonden longafwijkingen pathognostisch
zijn. Het ontbreken van enig ontstekingsverschijnsel wijst er op, dat de
longaandoening het gevolg is van een stoornis in het ademmechanismc.
De luchtcirculatie is belemmerd, de alveolen vernauwd en zelfs over
bepaalde delen atelectatisch, de met deze delen corresponderende bronchiën
gecontraheerd en andere compensatorisch verwijd; de bloedrijkdom, welke
bij kippen groter is dan bij zoogdieren, aanmerkelijk gereduceerd. Dit
verklaart tevens de ademnood bij pseudopest zich uitende in het z.g. gapen
en ook het veranderde stemgeluid. De oorzaak hiervan moet gelegen zijn
in degeneratie der nerveuze centra, der n.n. vagi en verlammingen van
spieren, welke voor de respiratie nodig zijn. Gezien de aantasting van het
verlengde merg waar de centra voor de ademhaling en de zenuwen der
respiratiebewegingen gelegen zijn en verder de ontaardingen van zenuw-
cellen in het rugmerg, welke de spieren van de borstkas innerveren, moet
voor de gestoorde longfunctie een primaire nerveuze oorzaak aangenomen
worden. De degeneraties zijn niet in alle delen van het centrale zenuw-
stelsel gelijk, waardoor ook niet alle gevallen van pseudopest met de z.g.
pneumonische vorm gepaard gaan.

Op de wanden der luchtzakken heeft zich dikwijls een fibrinebeslag
afgezet tengevolge van transudaatstolling. De bloedcirculatie in deze
dunne vliezen wordt ernstig belemmerd bij stoornis in de respiratie. De
primaire oorzaak der luchtzakaandoening is dezelfde als die der longen.

Ter oriëntatie mag in het kort even het normale celbeeld gememoreerd
worden. De epitheliën bestaan uit twee soorten: de chromophiele en de
chromophobe, welke elk ongeveer de helft der cellen uitmaken. De chromo-
phiele worden verdeeld in de acidophiele, welke in aantal iets meer dan
het drievoudige van dat der basophiele bedragen. De granula in de eerst-
genoemde hebben affiniteit tot de z.g. zure kleurstoffen en zijn grover
dan die uit de andere groep, welke voorliefde hebben voor basische kleur-
stoffen. De chromophobe cellen staan neutraal tegenover beide soorten
kleurstoffen. De voorkwabepitheliën kunnen acinusachtige structuren
vormen, waarbij de acidophiele zich vooral aan de lumenzijde der acini
legeren. Deze zouden een groeihormoon afscheiden, terwijl de basophiele
een gonadotrope functie bezitten, dus bij kippen de productie der eieren
beheersen.

Om goede histologische preparaten van de hypophyse te maken, kan
men deze het best zo snel mogelijk opprepareren. Zij is vast omsloten
door een dikke spongieuze beenmassa aan de hersenbasis en door oplichten

van de grote hersens scheurt men deze los van de klier, welke dan slecht
is te vinden. Men neemt de hersens zo ver weg, dat de kruising der ge-
zichtszenuwen duidelijk zichtbaar wordt en knipt met deze als oriëntatie-
punt, daaronder het spongieuze been voorzichtig weg tot het ongeveer
2 mm langwerpige schuin naar voor-beneden gerichte kliertje geïsoleerd
is en zijn bevestiging onder de gezichtszenuwen behoudt. Fixatie met
Bouinvloeistof geeft de beste resultaten.

Bij pseudo-pest in het acute stadium is de hypophyse licht hyperaemisch
en de structuur van het weefsel lijkt compacter dan normaal doordat de
epitheliën geschrompeld zijn evenals de kernen. Colloid reserves zijn niet
te zien. Het aantal chromophiele cellen is afgenomen en waar zij aan-
getroffen worden in grillig verspreide kleine groepjes, hebben zij haar
granulaties verloren. De gonadotrope zijn echter sterker ontaard, de
kernen kunnen gezwollen en als schimmen in het gevacuoliseerde proto-
plasma slecht te vinden zijn terwijl deze cellen in aantal afgenomen door
het ziekteproces in ernstiger mate aangetast schijnen \'te worden dan de
acidophiele. De neutrophiele epitheliën zijn wel algemeen wat atrophisch
doch hebben niet zo geleden als de andere. De gonadotrope vertonen de
sterkste afwijkingen. Nu zijn deze cellen niet gelijkelijk in het klierweefsel
verspreid en komen delen voor waarin\'zij beter vertegenwoordigd zijn
naast andere met een kleiner aantal ervan, reden waarom men moet
trachten weefselcoupes van dezelfde klierdoorsnede te maken.

In chronische pseudopest gevallen zijn het vooral de gonadotrope
cellen, welke door vacuolisering, afnemende kernkleurbaarheid en schrom-
peling geleden hebben en in aantal zijn afgenomen. Wel zijn ook de
acidophiele gelaedeerd doch deze worden atrophisch en hebben haar
granulaties verloren. De chromophobe vertonen behoudens wat omvang-
vermindering geen structuurveranderingen. Hetzelfde beeld treft men
ook aan als gevolg van enting met de gemitigeerde Mukteswarstam,
terwijl het sterker verzwakte Beaudcttevirus niet zozeer degeneratie als
wel atrophie der gonadotrope epitheliën veroorzaakt. Het is deze invloed
op de gonadotrope cellen door virulente infecties, waardoor het geheel of gedeeltelijk op-
houden van de eierleg verklaard wordt en hoogstwaarschijnlijk zal de mate van
verval er wel beslissend voor zijn, of de eierleg duurzaam of tijdelijk op-
geheven wordt.

Na infectie met virulente smetstof dan wel na vaccinatie met verzwakt
virus, steeds is het gevolg een uitgesproken afneming van het colloid.
Hierbij worden niet alle acini in gelijke mate aangesproken, zodat men
naast een meerderheid van sterk verkleinde acini ook enkele aantreft
welke slechts weinig in omvang zijn afgenomen. Het is geen degeneratie
van het klierepitheel, die tot de uitputting van het orgaan leidt, want de
cellen zijn uiterlijk intact en alleen door het kleiner worden der acini zijn
zij in hoogte toegenomen. (Vergelijk fig. 3 en fig. 4).

Deze vindt men als regel aan het distale einde of aan de mediale zijde
van de schildklieren meestal als 2 kleine ronde lichaampjes, hetzij binnen
een gemeenschappelijke kapsel ermee vergroeid, hetzij als aparte orgaantjes
door wat bindweefsel ermee verbonden. Het is opmerkelijk dat deze
macroscopisch gezien geen atrophie vertonen en zelfs in chronische ge-

vallen of na enting met gemitigeerd vaccin eerder vergroot schijnen. Dit
is niet zo gemakkelijk vast te stellen omdat de grootte der parathyreoideae
normaliter natuuurlijk reeds varieert. Microscopisch gezien bestaat bij acute
pseudopest wat oedeem, waardoor de cellen iets uiteengedreven zijn en
het weefsel een lossere structuur verkrijgt. Regel is dit niet doch verval
van de kliercellen is nooit aangetoond. De kernen zijn volkomen gaaf en
uniform in grootte, bouw en kleuraffiniteit. Door een chronische prikkel
in slepende gevallen en na vaccinatie kan zelfs een geringe hypertrophie
optreden, welke zover de stevige kapsel dat toelaat, tot een lichte omvang-
vermeerdering kan leiden, voor een ander deel, wanneer die kapsel dat
verhindert, een zodanige inwendige spanningverhoging kan geven, dat
in sommige delen van het celcomplex een drukatrophie optreedt. De
cellen en kernen zijn dan in zulke delen kleiner en zeer vast tegen elkaar
gedrukt doch van celverval is geen sprake. Het opvallende is dat men de
bijschildkliertjes intact vindt terwijl andere endocriene klieren wel onder
de infectie geledeh hebben.

Bijnieren. Deze organen wijken histologisch iets af van die van zoog-
dieren. Bij de laatste is de schorslaag scherp afgescheiden van de merg-
substantie. De eerste bestaat uit gegranuleerde celstrengen, welke naar de
oppervlakte ongeveer evenwijdig verlopen (zona fasciculata), onder de
kapsel boogvormig ombuigen (zona glomerulosa) en naar de merglaag
toe een onregelmatig vlechtwerk vormen (zona reticularis). In de cel-
granula vormt in alcohol en xylol oplosbaar lecithine een voornaam
bestanddeel, waardoor de schorscellen normaal reeds in histologische
coupes sterk gevacuoliseerd zijn. De mergsubstantie vormt bij kippen
onregelmatige celgroepen, welke tussen de schorsstrengen tot aan de
oppervlakte doordringen. De inergcellen onderscheiden zich micros-
copisch van de schorscellen door haar onregelmatige vorm en meerdere
grootte en een bepaalde affiniteit tot haematoxyline dus een zekere
basophiliteit der zeer fijne granulaties (adrenine). De bloedverzorging
is bij de normale klier zeer intensief doch wordt bij virulente infectie en
na vaccinatie nog sterker gepaard aan oedeem. Evenals in de hypophyse
worden ook in de bijnieren de basophiele cellen sterker aangetast dan de
schorslaag. De mergcellen zijn bij acute pseudo-pest gezwollen en geva-
cuoliseerd terwijl de kernen in grootte verschillen vertonen doordat ook
deze een mate van zwelling ondergaan.

De schorsepitheliën kunnen afgezien van de normale vacuolisering over
grote uitgebreidheid deze in versterkte graad ondergaan gepaard aan
verlies der celgrenzen en schrompeling der kernen.

Eigenaardig is, dat deze processen in beide delen der bijnieren niet
gelijkelijk over de gehele organen optreden doch dat regionair de graad
van ontaarding kan variëren.

In de ons ten dienste staande literatuur zijn histologisch-pathologische
onderzoekingen van pseudo-pest spaarzaam. Jungherr, Tyzzer,
Brandley en Moses publiceerden een onderzoek betreffende deze ziekte
in Amerika, waarbij de bevindingen vergeleken worden met die welke
in Europa verkregen zijn. Hieronder volgen in het kort de verschillen
en overeenkomsten in resultaten van hun onderzoek in Amerika en die
van de Rijksseruminrichting over de ziekte in Nederland.

Aantasting van het centrale zenuw-
stelsel het sterkst in het rugmerg,
ook wel verlengde merg en kleine
hersens.

Darmen met necrotische en hae-
morrhagische haardjes na infectie
met Europese stam, niet met
Amerikaanse stam.

Longen atelectatisch, vast weefsel
zonder proliferatie en exsudatie,
geen peribronchitis.

Om bovenstaande bevindingen te kunnen combineren, moet men zich
goed rekenschap geven van wat er feitelijk plaats vindt in het organisme
bij pseudo-pestinfecties, iets wat zonder onderzoek van het vegetatieve
en het endocriene stelsel niet kan. Het wezen der aandoening is een
encephalo-myelitis waarbij zich aansluit een stoornis der beide voor-
noemde systemen. Het virus bezit een neurotrope werking en grijpt daar-
door niet slechts het centrale zenuwstelsel doch ook het autonome stelsel
aan welke laatste daardoor ook het endocriene systeem in het proces
betrekt. Dit laatste wordt niet direct door virusinvloed getroffen, doch
secundair via de vegetatieve zenuwen. Tengevolge der wisselwerking
tussen de verschillende endocriene klieren raakt dit gehele systeem
deficient. Zo geven schildklieraandoeningen een verlies der granulaties
in de acidophiele hypophysecellen terwijl de basophiele gaan vacuoliseren,
waardoor de stilstand in de eierleg verklaard wordt. Bij schildklierexstirpatie

heeft men verhoogde werkzaamheid der bijschildkliertjes vastgesteld. Deals
regel gevonden sterke schildklieruitputting kan met een tijdelijke exstirpatie
vergeleken worden en een verklaring ervoor zijn waarom de parathyreoi-
deae bij pseudo-pest een weinig hypertrophisch worden. In veel acute
gevallen van deze ziekte treden in de laatste of voorlaatste dag voor de
dood wijzigingen in het bloedbeeld op, waarbij, zonder dat anaemie kan
worden aangetoond, toch veel jonge bloedcellen in de circulatie verschijnen:
normoblasten, erythroblasten, megalocyten, een vermeerdering van mono-
cyten met afneming van het aantal polynucleaire leucocyten en lympho-
cyten. Nu geeft sterke schildklierdeficiëntie ook een afwijkend bloedbeeld,
dus dit sluit bij pseudo-pest aan bij de gevonden atrophie van deze klier
en is niet te verklaren door een directe invloed van het virus op het liaemo-
poietisch systeem. Wegnemen van de hypophyse of wel sterke atrophie,
veroorzaakt aan de andere kant weer ontaarding van de schildklier en van
de bijnierschors en omgekeerd leidt cortexinsufficiëntie tot afneming der
gonadotrope cellen. Bovendien veroorzaakt dit hyperaemie der viscerale
organen en ecchymosen in maag en darmen en erosies van het darmslijm-
vlies. Hierbij is de eetlust gestoord en treft men ook wel toestanden aan
waarbij voedsel en water na opneming worden geregurgiteerd. Hoe vaak
ziet men bij lijders aan pseudo-pest het z.g. kwijlen en verminderde voedsel-
opname. De maag-darmverschijnselen als gevolg van bijnierlaesies zijn
door velen bij zulke dieren als sectieverschijnselen waargenomen, hoewel
wij histologisch slechts geringe darmhyperaemie en maagbloedingen
constateerden. Volgens Swingle veroorzaakt cortexinsufficiëntie een ver-
storing van de osmotische druk en vochtverplaatsing van extracellulair
naar intracellulair met haemoconcentratie en als gevolg de dood door
dehydratieshock. Hoe typisch is de gedraging van zovele pseudo-pest
kippen, welke vlak voor de dood de waterbak opzoeken en dikwijls daarin
sterven, waarschijnlijk zonder water te kunnen opnemen. Bij de door ons ver-
richte bloedceltellingen hebben wij nooit oligocythaemie aangetoond bij
pseudo-pest wat wel eigenaardig is daar bloedbeelden kunnen optreden
met onrijpe bloedcellen wat toch wijst op anaemie. Misschien is dus bloed-
concentratie de verklaring hiervoor. Is de omstandigheid dat darm-slijm-
vlieserosies of necrose zoals door anderen beschreven door ons niet zijn
waargenomen slechts te danken aan de geringere graad van bijnier\'schors-
insufficiëntie in de door ons onderzochte gevallen?

Deze aandoening kan nog op een andere wijze fataal worden, n.1. zij
veroorzaakt histamineresorptie uit de darm omdat deze stof niet wordt
afgebroken. Histamine heeft het aangrijpingspunt in de vaatendotheliën
waardoor capillairbeschadiging en puntbloedingen optreden. De ver-
spreide bloedingen iti alle organen zoals door verschillende onderzoekers
beschreven zijn, kunnen dus uit de schorsinsufficiëntie verklaard worden.
Als Jungherr c.s. opmerken, dat de virusstammen uit Engeland en Italië
typische toxische en septicaemische vormen verwekken, dus orgaan dege-
neraties, circulatiestoornissen, puntbloedingen en necrosen, dan zijn die
hoogstwaarschijnlijk slechts door pathologische toestanden in het endo-
criene stelsel veroorzaakt zonder dat daarmee werkelijk sprake is van
intoxicatie of septicaemie. Muller schrijft in zijn boek: Die Lebensnerven :
Dierproeven hebben, bewezen, dat er een vegetatief hersencentrum be-
staat welke de eiwitafbraak regelt. Bij beschadiging hiervan is de rem
voor de eiwitomzetting w~eg en stijgt deze tot het viervoudige, wat dus niet

berust op een toxische beschadiging van het celprotoplasma". Intensieve
afbraak van orgaancellen bijv. zoals die ook in de lever en nieren histolo-
gisch zijn vastgesteld, en vermagering, wat steeds een symptoom van
pseudo-pest is, zijn uit het bovenstaande te verklaren. Bovendien is een
voorstelling van toxinenvorming bij virusziekten niet goed aanvaardbaar.
Hierdoor wordt een ander licht geworpen op het wezen der viscerale
symptomen bij pseudo-pest welke het gevolg zijn van een endocriene
stoornis waarvan de primaire oorzaak in het vegetatieve zenuwstelsel is
gelegen. Ook bij de beschrijving der histologische bevindingen aan de
longen is reeds opgemerkt dat deze wijzen op nerveuze grondslag ervan,
een onvoldoende functioneren van het respiratie-mechanisme en dat bij
een ernstiger graad hiervan bronchopneumonische verschijnselen zich
kunnen ontwikkelen. Uiterlijk klinisch doen deze aan een bestaand pneu-
motropisme van het virus denken doch in feite berusten zij op het neuro-
tropisme. Een onderscheiding van de eigenschappen van pseudopest-virus
op grond van klinische vormen in neurotropisme, pneumotropisme en
enterotropisme is naar alle waarschijnlijkheid niet juist.

Dat er geen werkelijke primaire enterotropisme of pneumotropisme zou
bestaan wordt allerminst weerlegd, doordat men het virus uit de viscerale
organen en longen zou kunnen kweken. Dit virus is daarheen verplaatst
met diverse vochtstromen en blijft buiten de cellichamen nog geruime tijd
in leven.

Het feit immers dat pseudovogelpestvirus zich in allantoisvloeistof
van het kippen-embryo sterk concentreert en in stand houdt, bewijst
reeds dat het extracellulair in leven kan blijven.

Het hele histologische beeld wijst er op dat een bepaald tropisme slechts
bestaat ten opzichte van het totale zenuwstelsel. Hier vindt men de primaire
reactiebeelden der gangliëncellen. Er bestaat dus slechts in wezen neuro-
tropisme als directe oorzaak der nerveuze en pneumonische vormen en
indirect via het endocriene stelsel ook voor de viscerale vorm. Het hangt
er maar van af welke delen van het totale zenuwstelsel worden aangetast
of de symptomen van een der drie vormen kunnen domineren dan wel in
combinatie voorkomen. Zo kan bijv. de nerveuze vorm klinisch slecht te
onderkennen zijn als het centrale zenuwstelsel niet sterk is aangetast in
de streek der motorische centra maar in een gebied waar die voor de
subjectieve functies gelegen zijn. Ook de mate waarin de endocriene
klieren in het proces betrokken zijn doet het symptomenbeeld variëren.
Ieder die met de diagnose pseudo-pest in de praktijk te maken heeft, weet
hoe atypisch dat symptomenbeeld kan zijn. Jungherr c.s. zijn van mening,
dat geen enkel apart symptoom inzicht geeft in de intensiteit der ziekte.
Als men het endocriene systeem beschouwt als een buffer ingeschakeld
tussen het zenuwstelsel en het organisme, dan wil het toch toeschijnen,
dat het virus een sterkere virulentiegraad, misschien is het beter te] spreken
van een sterkere intensiteit, moet bezitten om de viscerale vorm tot uiting
te brengen dan de nerveuze of pneumonische. In Nederland is pseudo-pest
minder kwaadaardig gebleken dan in de landen van waaruit het oorspron-
kelijk is ingevoerd en bij ons treft men de viscerale vorm niet aan. Ook
in Amerika, waar de ziekte reeds lange tijd inheems was voor men deze
goed heeft onderkend, eveneens door haar milder karakter, overheersen
de nerveuze en pneumonische vormen. Worden door entingen van gemiti-
geerd virus postvaccinale reacties verwekt, dan zijn het altijd de nerveuze.

In Italië kent men een kwaadaardige vorm van pseudo-pest en daar
treedt het z.g. enterotropisme van het virus weer op de voorgrond. Nu wil
het ook weer niet altijd zeggen, dat de nerveuze vorm minder gevaarlijk
is want het hangt er eenvoudig van af welke zenuwcentra aangetast worden
of men een vorm ziet, welke snel tot de dood voert, of een slepende vorm
der ziekte ontstaat. Er zijn maar al te veel voorbeelden dat nerveuze
vormen over uitgebreide gebieden de dieren snel decimeren en dus kan
men niet goed spreken van een geringere virulentiegraad. Voor het tot
stand komen van de viscerale vorm der infectie, is wellicht het ruimere
begrip „intensiteit", dat meerdere tot nu toe nog niet onderkende factoren
insluit, beter op zijn plaats. Naar de mening van Jungherr, Tyzzer,
Brandley en Moses zouden pseudo-pestinfecties langs kunstmatige wegen
verwekt, w.o. intramusculaire en subcutane inspuitingen, geen essentiële
verschillen geven met die op natuurlijke wijze tot stand gekomen. Volgens
hen zou bijv. de Hertfordshirestam altijd de viscerale vorm verwekken
onverschillig de besmettingswijze. Volgens anderen weer zou een virulente
stam door enting in de luchtwegen vooral pneumotrope, per os enterotrope
eigenschappen manifesteren. Dit laatste komt niet overeen met onze be-
vindingen volgens welke op deze wijze geen viscerale vorm kon worden
opgewekt terwijl enting langs de luchtweg volstrekt niet meer respiratie-
stoornissen veroorzaakt dan intramusculaire infectie. Deze tegenstrijdige
bevindingen doen vermoeden, dat een verklaring daarvan gezocht moet
worden in een factor, welke beheerst wordt door specifieke eigenschappen
van de diverse kippenrassen. Bodem, klimaat, de wijze van fokken en de
verzorging der hoenderrassen zullen hun invloed doen gelden. Dat wat
maakt dat het dierlijk organisme door invloeden van bodem, klimaat en
aanpassing tot een bepaald product gestempeld wordt, dankt het aan het
vegetatieve nerveuze en endocriene stelsel, dat mede invloed uitoefent op
de reactiewijze tegenover inwerkingen van buiten w.o. ook infectiestoffen.
Het is deze reactiewijze welke, afgescheiden van de werkelijke virulentie-
graad van een smetstof, de intensiteit van een infectieverloop bepaalt. Die
intensiteit is bij de pseudo-pest in Nederland gering gebleken en er is
aanleiding om aan te nemen, dat dit berust op de weerstand van de klieren
met interne secretie en het vegetatieve zenuwstelsel van onze hoenders.

Het histologisch-pathologisch onderzoek van pseudo-pest in Nederland
wijst uit, dat de ziekte een encephalo-myelitis is met de gewone beelden
van gangliëndegeneratie en aansluitende polyneuritis. Perivasculaire
lymphocyten en leucocyten infiltraties treden er niet bij op. Daarnaast
blijkt het vegetatieve zenuwstelsel en het endocriene kliersysteem aange-
tast te zijn. Het neurotropisme demonstreert zich dus ook in de ontaarding
van het vegetatieve zenuwstelsel wat secundair tot verval van de klieren
met interne secretie leidt. Bronchopneumonie wordt niet aangetroffen
en de longen zijn alleen atelectatisch met een vaste weefselstructuur
zonder ontstekingsverschijnselen, wat als gevolg van een gestoorde adem-
halingsfunctie is op te vatten. De oorzaak is een stoornis in de werking
van respiratiecentrum en ademhalingsspieren, dus van nerveuze oorsprong.
De hartspier zelf is niet gedegenereerd doch deze is geïnfiltreerd met
monocyten. Het vaatendotheel kan een lichte hyperplaste vertonen maar
kan op sommige plaatsen verdwenen zijn. Er bestaat arteritis zonder klein-

cellige infiltraties. Behoudens puntbloedingen in de kliermaag en soms wat
hyperaemie der darmen is de digestietraetus normaal zonder necrotische
haarden of epitheeldefecten. De milt is steeds anaemisch en bleek van kleur
eveneens vrij van necrose en bloedingen. De Malpighische lichaampjes,
welke bij acute pseudo-pest atrophieeren gaan bij immunisatie hypertro-
phieeren. In de miltpulpa treden scherp omschreven celhaardjes op be-
staande uit grote donkere cellen groter dan de jonge lymphocyten (mono-
cyten, actieve reticulumcellen?). Deze reactielichamen treden vooral op na
doorstane infecties en verdwijnen naarmate de Malpighische lichaampjes
zich weer herstellen. Daarom zullen zij niet identiek zijn aan lymphfollikels.

De schildklier is sterk atrophisch doch de bijschildklieren zijn normaal
gebleven en eerder iets hypertrophisch. In de hypophyse is een vermin-
dering van het aantal chromophiele cellen waar te nemen, waarbij de
acidophiele vooral hun granulaties verloren hebben en de basophiele
gonadotrope epitheliën bovendien gevacuoliseerd zijn. Dit laatste verklaart
de sterke achteruitgang in de eierleg. De bijnieren zijn over bepaalde ge-
bieden pathologisch veranderd: vacuolisering, kernschrompeling, verlies
van celgrenzen, licht oedemateuze toestand. Door de wisselwerking der
klieren met interne secretie zijn deze ontaardingen niet op te vatten als een
gevolg ener directe inwerking van het virus hierop, doch secundair aan-
sluitende aan de pathologische verandering van het vegetatieve zenuw-
stelsel. De stoornissen in bloedcirculatie van lever en andere viscerale
organen worden verklaard door de bijnierschorsinsufficiëntie. Hierdoor
kan een onbeperkte histamineresorptie uit de darmen optreden omdat deze
stof niet wordt afgebroken. Histamine heeft zijn aangrijpingspunt in de
vaatendotheliën, waardoor capillaire bloedingen optreden en zelfs necrosen
en epitheeldefecten zoals sommige onderzoekers hebben aangetroffen. Deze
viscerale symptomen hebben evenals de pneumonische vorm een nerveuze
oorsprong. Een onderscheiding in de eigenschappen van het pseudo-
pestvirus in enterotrope, pneumotrope en neurotrope is waarschijnlijk niet
juist. Deze opvatting wordt niet weerlegd door het feit, dat het virus te
kweken zou zijn uit longweefsel en uit de viscerale organen. Het virus is
naar deze organen verplaatst door vochtstromen. Het kan buiten de cellen
nog geruimen tijd levend blijven wat blijkt uit virusculturen in de allantois-
vloeistof van kippenembryo\'s. Er bestaat slechts neurotropisme bij het
pseudo-pestvirus. Dat in ons land, in Amerika en ook Engeland hoofd-
zakelijk de nerveuze en pneumonische vormen bestaan, is het gevolg
daarvan dat het endocriene en vegetatieve zenuwstelsel van de kippen een
barrière vormen, die het tot standkomen van de viscerale vorm belemmert.
Rationeele pluimveehouding zal daarbij een voorname rol spelen.

The hystological-pathological examination of New Castle disease in the Netherlands
shows that the disease is an encephalomyelitis with the usual degeneration of ganglia
and subsequent polyneuritis. Perivascular infiltrations of lymphocytes and leukocytes
do not occur, and also the vegetative nervous system and the endocrin glandular system
appear to be affected. Therefore, the neurotropism is shown also by the degeneration of
the vegetative nervous system which, secondarily, leads to the decay of the glands with
internal secretion. Bronchopneumonia is not often found and the lungs are only atelec-
tatic with a solid structure of tissue without symptoms of inflammation, which can be
interpreted as the result of disturbed respiration. The cause is a disturbance in the

function of the respiratory centre and respiratory muscles, and there^rore of nervous
origin. The heart-muscle itself has not degenerated but there has been an infiltration
with monocytes. The endothelium of the bloodvessels may show a slight hyperplasia but
it may have disappeared in some places. Arteritis exists without infiltration of the small
cells. Apart from petechia in the pars glandularis of the stomach and sometimes some
hyperaemia of the intestines, the digestive tract is normal without necrotic foci or defects
in the epithelium. The spleen is always anaemic and of a pale colour, and also free
from necrosis and hemorrhages.

The malpighian corpuscles which atrophy in acute New Castle disease will hyper-
trophy in immunisation. In the pulp of the spleen occur clearly separated foci of cells
consisting of large dark cells larger than the young lymphocytes (monocytes or active
cells of the reticular system?). These reactionary corpuscles occur particularly after
infections and disappear in direct relation to the recovery of the malpighian corpuscles.
Therefore they cannot be identical with lymph-follicles.

The thyroid is very atrophic, but the parathyroids remain normal and, perhaps,
even become a little hypertrophic. In the hypophysis is seen a decrease in the number
of chromophilic cells, the acidophilic especially have lost their granulations, and moreover
the basophvlic gonadotrophic epithelium cells are vacuolized. This explains the con-
siderable decrease in the number of eggs. The glandula suprarenales have changed
pathologically: vacuolizing, shrivelling of the nuclei, breaking down of the cell structure
slight edematous state. Because of the mutual relation between the glands with internal
secretion, these degenerations are not to be considered as a result of a direct influence
of the virus, but a secondary connection with the pathological alterations of the vegetative
nervous system. The disturbances in the blood-circulation of the liver and other visceral
organs are explained by the insufficiency of the glandula suprarenales. By this an unlimi-
ted resorption of histamm from the intestines can occur because it can not be broken off.
Histamin attacks the endothelium of the bloodvessels through wich capillary hemorrhages
occur, and some investigators have even found necrosis and delects of the epithelium.
These visccral symptoms have, as well as the pneumonic form, a nervous origin. It is
thought that there are enterotropism, pneumotropism as well as neurotropism in New
Castle disease virus, but that is probably not right. This opinion is not refuted by the
fact that the virus can be cultivated from the lung-tissue and the visceral organs. The
virus has been carried to these organs by fluid. It can live outside the cells for quite a
long time which is shown in virus cultivations in the allantois-fluid of a chick embryo.
Only neurotropism exists in the New Castle disease virus. The reason that mainly the
nervous and pneumonic forms exist in this country, America, an I also England, is that
the endocrin and vegetative nervous systems of fowl form a barrier which prev ents the
crcation of the visceral form. Rational fowl keeping will be very important.

Bakckoft. Die Veränderungen der sympathischen Ganglien bei Infektionskrankheiten.
Virchows Archiv 241.

Dunning en Furth. Studies on the relation between microglia, histiocytes and mono-
cytes. Am. Journ. of Pathol. 1933.

Glusmann. Einflusz der Entfernung von Drüsen mit innerer Sekretion auf die Anti-
körperbildung. Z.f. Hyg. Inf. k. h. 1924.

Jungherr, Tyzzer, Brandley en Moses. The comparative pathology of fowlplague
and New Castledisease. Am. J. Vet. Res. 1946.

Junoherr en Minard. The pathology of experimental avian pncumo-encephalitis. Am.
J. Vet. Res. 1944.

Jungherr en Minard. The present status of avian encephalomyelitis Journ. Am. Vet.
Med. Ass. 1942.

Marshall en White. Reactions of the reticular tissues to antigen. Experim. pathology
>95°-

Ormos. Histologische Untersuchungen der Sympatischen Ganglien. Deut, mediz. Woch.
sehr. 1924.

Staemmler. Zur pathologischen Anatomie des sympathischen Nervensystems. Deut,
mediz. Woch. seh. 1925.

ENIGE PROEVEN MET KALIUMCHLORIDE ALS
THERAPEUTICUM BIJ ACETONAEMIE VAN
MELKKOEIEN

In een op 15 Mei 1951 in dit tijdschrift verschenen artikel ^l) wijst Prof.
Sjollema o.m. op een mogelijk gunstige beïnvloedimg van het symptomen-
complex van acetonaemie door toediening van kalium. Hij beveelt aan te
onderzoeken of bij deze stoornis kaliumchloride misschien even goede resul-
taten geeft als kaliumchloraat.

Wij willen eraan herinneren, dat Carlstrom bij acetonaemie soms een
goede werking heeft vastgesteld van een intraveneuze toediening van 15 g
KC1 in een 5%-ige oplossing. Hij brengt dit resultaat in verband met het
door hem in Zweden gevonden lage kaliumgehalte van het bloed van aceton-
aemiepatiënten.

Het is intussen een bekend feit, dat de specificiteit van middelen, die
intraveneus worden toegediend ter „genezing" van acetonaemie, voorzich-
tig moet worden beoordeeld, wegens mogelijke aspecifieke werkingen, die

— wellicht via hypophyse en bijnierschors — het verloop van stoornissen
van deze aard gunstig kunnen beïnvloeden.

— althans bij de in Friesland voorkomende acetonaemia post par turn, die, naar
ons is gebleken, niet gepaard gaat met een laag kalium gehalte van het bloed —
van een regelmatige gunstige werking van dit zout geen sprake is. Prof.
Seekles deed hierover en over enkele andere bevindingen een mededeling
tijdens de op 14 April 1951 gehouden physiologendag ²). Hier zij slechts
vermeld, dat bij 9 door ons behandelde patiënten, aan welke per dag 40 g
KC1 opgelost in water per os werd toegediend, het middel slechts in 1 geval
klinisch succes bleek te geven, terwijl in de 8 overige gevallen de patiënten
niet verbeterden. In 2 gevallen werd, na een KGl-kuur van 4 dagen, KC10_:)toegediend in de normale dosis van 70 g per dag, hetgeen een snelle gene-
zing tot gevolg had. De gevonden waarde voor acetonlichamen en glu-
cose in het bloed waren met deze bevindingen geheel in overeenstemming.
De uitkomst van deze en van talrijke andere, hier niet vermelde, proeven
leidt tot het besluit ,dat de gunstige werking van kaliumchloraat niet te
danken is aan het kaliumion, doch aan het chloraation.

In 8 out of 9 cases of acetonaemia in milk cows potassium chloride (KC1) proved
to be not successful when given by the mouth in quantities of 40 grams a day for four
days in succession. From these results and from numerous other experiments not men-
tioned in this paper evidence has been obtained, that it is not the potassium ions but the
chlorate ions, which bring about the therapeutic action in acetonaemia in milk cows.

Professor Dr. A. HJÄRRE, Direcktor des Veterinärmedizinischen
Staatsinstituts (Stockholm).

Um das Jahr 1880 herum erwähnt Semmer ein gehäuftes Auftreten
einer eigenartigen Leberkrankheit, die besonders jüngere Schweine angriff.
Die Krankheit wurde später von mehreren Forschern unter verschiedenen
Bezeichnungen beschrieben, wie z.B. enzootische Leberentzündung,
hämorrhagisch-nekrotisierende Hepatitis und toxische Leberdystrophie.
Betreffs der Krankheitsursache sind die Meinungen sehr geteilt. Ein
Grund hierfür dürfte wohl darin liegen, dass die sogenannte toxische
Leberdystrophie ein Sammelbegrift" geworden ist, der ätiologisch ver-
schiedenartige Krankheiten einschliesst. Schon allein der Name ,,Lel>er-
dystrophie" lädt hierzu ein, da er ja nichts anderes besagt, als dass in der
Leber dystrophische oder degenerative Prozesse in irgendeiner Form
vorkommen. Im übrigen soll man sich darüber klar sein, dass sozusagen
das Reaktionsspektrum der Leber begrenzt ist oder mit anderen Worten,
dass das Lebergewebe mit morphologisch ziemlich gleichartigen Reak-
tionen auf verschiedenartige schädliche Agenzien antworten kann. Ich
werde hierauf später zurückkommen.

Im folgenden möchte ich in erster Linie eine in Schweden gewöhnliche
.Form toxischer Leberdystrophie berühren, die dem Lande jährlich ziem-
lich grosse Verluste verursacht. In meinem Institut wird diese Krank-
heitsform bei ungefähr 10 Prozent von zirka 1000 jährlich obduzierten
Ferkeln diagnostiziert. Die Frequenz scheint während der Herbst- und
Wintermonate grösser zu sein als in der übrigen Jahreszeit. Meistens
werden Ferkel im Alter von 1— 4 Monaten befallen, und in der Regel
treten mehrere Fälle im selben Bestände auf, und zwar besonders bei
Tieren des gleiches Wurfes. Gewöhnlich hat die Krankheit einen perakuten
oder akuten Verlauf und führt zum Tode, ohne dass der Tierbesitzer
irgendwelche Krankheitserscheinungen wahrnimmt. Höchstwahrschein-
lich kann die Krankheit auch einen mehr verzögerten Verlauf mit perioden-
weise einsetzenden akuten Attacken haben. Jedenfalls spricht das Aussehen
der Leberveränderungen dafür, dass es sich so verhalten kann.

Bei der Sektion zeigen die Tiere im allgemeinen einen verhältnismässig
guten Nährzustand. Die Fettgewebe haben oft schwach gelbe oder
graugelbe Verfärbung. Subkutane und intermuskuläre Ödeme sind eine
gewöhnliche Erscheinung, und in den serösen Höhlen, besonders in der
Bauchhöhle, findet sich oft eine mässige Menge Transsudat. Die Leber
bietet ein charakteristisches Bild. In akuten Fällen ist sie angeschwollen,
hat eine mürbe Konsistenz und eine bunte, oft mosaikartige Zeichnung.
Dies beruht darauf, dass sich in grösseren oder kleineren Gruppen von
Lobuli zentrale Blutüberfüllung oder Blutungen finden. In einzelnen
Lobuli gleicht das Bild demjenigen, welches man bei einer schweren

Staseleber findet; zum Unterschied von dieser haben die Veränderungen
bei toxischer Leberdystrophie jedoch niemals eine diffuse, sondern eine
herdförmige Ausbreitung und ausserdem eine wechselnde Intensität in
verschiedenen Lobuli. Die Gallenblase zeigt in der Regel subseröses Ödem,
und die Wand derselben kann infolgedessen eine Dicke bis zu einem
Zentimeter erreichen. Die Portallymphknoten sind ödematös ange-
schwollen und infolge von Blutresorption marmoriert. Ähnliche Bilder
kann man auch in anderen Lymphknoten finden. Der Magen-Darmkanal
hat oft normales Aussehen, in anderen Fällen finden sich Hyperämie und
Blutungen in der Schleimhaut sowie submuköses Ödem. Dieses gilt be-
sonders für den Magen und den Dickdarm. Subepi- und subendokardiale
Blutungen sind gewöhnlich, und zuweilen nimmt man massige wachsartige
Degeneration im Myokard wahr. In der Skelettmuskulatur, und zwar
besonders in der Nähe der Ansatzstellen, sieht man oft eine mehr oder
weniger ausgebreitete wachsartige Degeneration.

In akutisierten chronischen Fällen toxischer Leberdystrophie zeigt die
Leber herdförmige fibröse Narbenbildungen nach früheren Parenchym-
schäden, ferner Regenerationsbilder und frische Prozesse in bunter
Mischung. Mitunter beobachtet man an der Cardia in der kutanen
Schleimhaut des Magens ein markstückgrosses oder noch grösseres Ulcus
mit reaktionslosen Rändern. In vereinzelten Fällen ist das Ulcus mit
einer Gefässarrosion und inneren Blutung zum Magen hin verbunden.
Dieses charakteristische Cardia-Ulcus habe ich auch in einer Reihe von
Fällen wahrgenommen, in denen eine Leberdystrophie nicht mit Sicher-
heit festzustellen war. Ich halte es jedoch für wahrscheinlich, dass die
Cardiawunden und die toxische Leberdystrophie einen ursächlichen
Faktor gemeinsam besitzen. Jedenfalls hat Dr. Obel, die in meimem
Institut diese Krankheit studiert, bei experimentell erzeugten Fällen
toxischer Leberdystrophie ganz analoge Wunden festgestellt.

Histologisch kennzeichnen sich die Leberveränderungen in erster
Linie durch ihr unregelmässiges Auftreten. Manche Lobuli sind völlig
intakt, während andere schwere Zirkulationsstörungen und Parenchym-
schäden zeigen. In der Regel sind die Veränderungen am schwersten in
den zentralen Partien der Lobuli. Die Kapillaren können etwas dilatiert
sein, sind aber meistens kollabiert. Charakteristisch ist eine bedeutende
Erweiterung der DissE\'schen Räume, die mit ausgetretenen Erythrozyten,
Plasma und vereinzelten Leukozyten angefüllt sind. Die Leberzellbalken
sind dissoziiert, und deformierte Leberzellen liegen verstreut in den
Blutmassen der DissE\'schen Räume. Die Leberzellen zeigen verschiedene
Formen degenerativer Prozesse bis zu vollständiger Nekrose. (Fig. i und 2).

Eine Regeneration von Leberzellen tritt frühzeitig ein, und betreffs
derselben möchte ich die Aufmerkzamkeit auf ein Zellbild lenken, das
fehlerhafte Deutungen veranlassen kann. In regenerierten Lcberzellen
kann man ein Kernbild finden, das in hohem Grade intranukleären
Inklusionen bei Viruskrankheiten ähnelt. Es handelt sich jedoch nicht
um solche, sondern um vergrösserte Nukleoli. Ein Schwedischer Forscher
Dr. Thorell konnte neulich im Zusammenhang mit Lobektomien an der
Leber bei Ratten zeigen, dass sich der Nucleolus bei schneller Regeneration
von Leberzellen stark vergrössern und Bilder geben kann, die sich mor-
phologisch von intranukleären Einschlusskörperchen bei Viruskrank-
heiten nicht unterscheiden lassen.

Betreffs der Pathogenese der Leberschäden bei toxischer Leberdystrophie
kann man die Frage aufwerfen, ob die Zirkulationsstörungen oder die
Parenchymdegeneration das Primäre sind. Gohrs und andere vertreten
die Auffassung, dass die Leberzellen primär zerstört werden. Die Portal-
kapillaren sollen hierdurch ihre Stütze verlieren, einer Dilatation anheim-
fallen und Blutungen werden die Folge. Es lässt sich diskutieren, inwieweit
diese Deutung richtig ist. Das Primäre kann auch ein Kapillarschaden
mit nachfolgender gesteigerter Permeabilität, Transsudation und Blu-
tungen in den DissE\'schen Räumen sein. Die Degeneration der Leberzellen
kann auf diese Weise, wenn auch nicht ausschliesslich, so doch zu einem
wesentlichen Teile, eine sekundäre Folge der Zirkulationsstörungen sein.
Für diese Pathogenese spricht in erster Linie das histologische Bild von
einem akuten Dystrophiefall, den Abbildung i und 2 veranschaulicht.
Das Vorkommen von Blutungen an anderen Stellen des Körpers nebst
Ödemen und Transsudationen in die serösen Höhlen deutet gleichfalls
darauf hin, dass man mit der Einwirkung irgendeines kapillarschädigenden
Agens\' bei der Krankheit rechnen muss.

In diesem Zusammenhange möchte ich an das anknüpfen, was ich in
der Einleitung sagte, nämlich dass die Leber ziemlich gleichartige morpho-
logische Veränderungen gegenüber verschiedenartigen schädlichen Agen-
zien aufweisen kann. So habe ich beispielsweise bei Kaninchen bei experi-
mentell erzeugter Hämolyse ähnliche Leberschäden wie bei toxischer
Leberdystrophie hervorzurufen vermocht („Hämolysenekrosen"). Hier
handelt es sich um zentrolobuläre anämische oder hämorrhagische
Nekrosen infolge multipler Embolien von Blutschatten in den Porta-
kapillaren. Ähnliche Zirkulationsnekrosen habe ich bei Kaninchen nach
intraportalen Injektionen von Olivenöl, Paraffinum liquidum oder Tusche
erhalten. Bei der Hepatitis contagiosa des Hundes kommen auch Leber-
veränderungen vor, die denjenigen bei der toxischen Leberdystrophie
des Schweines ähneln. Rubarth hat bei der Hepatitis contagiosa des
Hundes als ätiologischen Faktor ein kapillarschädigendes Virus nach-
gewiesen, das in der Leber seröse Exsudation in den DissE\'schen Räumen
und infolgedessen sekundäre Degeneration der Leberzellen verursacht.

Ueber die Ursache der toxischen Leberdystrophie beim Schwein sind
die Ansichten sehr geteilt. Manche Forscher haben sie mit der Schweine-
pest in Zusammenhang gebracht, und Nusshag hält die toxische Leber-
dystrophie sogar für eine besondere Erscheinungsform dieser Krankheit.
Ich bezweifle nicht, dass Leberveränderungen von ähnlichem Aussehen
wie die bei toxischer Leberdystrophie beobachteten wegen der kapillar-
toxischen Wirkung des Schweinepestvirus bei der Schweinepest vor-
kommen können. Im übrigen sind aber die Sektionsbilder völlig verschieden.
Nach der Auffassung gewisser Forscher soll die Krankheit auf enterogenen
Intoxikationen oder Vergiftungen verschiedener Art beruhen. Amerika-
nische Forscher (Graham, Hester und Henderson) haben eine Form
toxischer Leberdystrophie bei Ferkeln gefunden, die Asphaltsplitter ver-
zehrt hatten, und dieselbe auch experimentell mit Teerderivaten repro-
duziert. Nach anderen Forschern sollen Fischmehl, Eiweissiiberfütterung,
ranziger Lebertran und Ueberdosierung von Fischlebertran (Bolle u.a.)
die Krankheit hervorzurufen können. Schliesslich hat man darauf hinge-
wiesen, dass gewisse Rassen, und zwar besonders bei Schnellmästung,
mehr für das Leiden predisponiert sein sollen als andere. Naftalin und

Howies heben hervor, dass Abkühlung und Feuchtigkeit eine wesentliche
Rolle bei der Entstehung von toxischer Leberdystrophie spielen.

Seit einigen Jahren hat besonders Dr. Obel in meinem Institut mit
ätiologischen Untersuchungen über die toxische Leberdystrophie des
Schweines gearbeitet. Ich sehe davon ab, auf Einzelheiten in den noch
nicht abgeschlossenen Versuchen einzugehen; ich will sie in kurzgefasster
Form nur so weit berühren, als sie den ursächlichen Zusammenhang bei
der Krankheit beleuchten können.

Alle bakteriologischen und virologischen Untersuchungen sind negativ-
ausgefallen und ebenso sind Uebertragungsversuche resultatlos geblieben.
Fütterungsversuche mit verschimmeltem oder verdorbenem Futter haben
ebenfalls keine typischen Krankheitsbilder ergeben. Zwecks Untersuchung
der Möglichkeit, ob die Krankheit eine Stoffwechselstörung infolge
mangelhafter Futterverhältnisse wäre, forderten Swahn und Obel in
meinem Institut während längerer Zeit sorgfaltige Angaben über die
verabreichten Futterrationen in den Beständen ein, in denen toxische
Leberdystrophie durch die Obduktion festgestellt worden war. Die Analyse
des Futterstatus ergab teils, dass das verabfolgte Futter arm an animalem
Eiweis war, und teils, dass oft eine Ueberdosierung von Fischlebertran
vorgekommen war. Irn Hinblick hierauf leitete Dr. Obel Fütterungs-
versuche bei Ferkeln mit synthetischem Futter ein, das an Proteinen mehr
oder weniger arm war. Dabei zeigte es sich, dass Futter mit extremerem
Eiweissmangel in verhältnissmässig kurzer Zeit Sektionsbilder ergab, die
demjenigen spontaner Fälle von toxischer Leberdystrophie völlig analog
waren. In wiederholten Versuchsserien erhielt Obel mit einer aus Weizen-
stärke, Trockenhefe, Mineralmischung und Fischlebertran bestehenden
synthetischen Kost regelmässig typischc Fälle toxischer Leberdystrophie.
In diesem Futterstatus bildet ja die Trockenhefe die einzige Proteinquelle,
und ferner findet sich kein Zuschuss von E-Vitmain. Derselbe Futterstatus,
doch mit Zuschuss von Alpha-Tocoferol, bewirkt ebenfalls ziemlich regel-
mässig toxische Leberdystrophie. Es ist aber trotzdem wahrscheinlich,
dass das E-Vitamin bei der Entstehung der Krankheit in irgend einer
Weise mitwirkt. Ich werde hierauf später zurückkommen.

Die zu den Versuchen angewandten Ferkel starben oder mussten
i—6 Wochen nach Einleitung der synthetischen Kost getötet werden.
Bei zwei Versuchsferkeln, die am längsten lebten, fand sich ausser den
Leberveränderungen auch ein grösseres Ulcus im Cardiateil des Magens
von ebendemselben Aussehen, wie wir es bei spontanen Fällen toxischer
Leberdystrophie wahrgenommen haben.

Die von Obel erhaltenen Resultate haben viele Berührungspunkte
mit dem, was mehrere Forscher früher bei Ratten bei Versuchen mit
proteinarmer Nahrung festgestellt haben. Eine nähere Prüfung des hierbei
angewandten Futters zeigt, dass synthetische Kost mit niedrigem Protein-
gehalt bei Gegenwart von Fischlebertran, aber Abwesenheit von Alpha-
Tocoferol besonders leicht zentrolobuläre degenerative Prozesse, Nekrosen
und Blutungen in der Leber hervorrufen (Abell - Beveridgf.- Fischer .
Durch Versuche hat man ferner darzulegen vermocht, dass die schwefel-
haltigen Aminosäuren Methionin und Cystin die wesentlichtste Rolle bei
der Entstehung der Leberveränderungen spielen (Daft—Sebrell
Lillie) und zwar vielleicht in erster Linie das Cystin (Glynn—Himsworth

Toxische Leberdystrophie. Erweiterte Dissesche Räume, dissozi-
ierte und degenerierte Leberzellen.

Schweinen angewandten Futterstatus, die an toxischer Leberdystrophie
gestorben waren, zeigten in der Regel niedrigen Eiweissgehalt und Ueber-
dosierung von Fischlebertran. Der niedrige Proteingehalt in der Nahrung
kann zu Mangel an schwefelhaltigen Aminosäuren führen. Es hat sich
auf experimentellem Wege erwiesen, dass ein solcher Mangel Leberschäden
des gleichen Aussehens wie bei toxischer Leberdystrophie veranlassen kann.
Eine Störung im Proteinstoffwechsel nebst gesteigerter Zufuhr an Dorsch-
lebertran kann eine Verarmung des Organismus an E-Vitaminen bedingen.
Hierdurch verliert die Leber einen Schutzfaktor, dazu erbietet sich die
Möglichkeit zur Entwicklung wachsartiger Muskeldegeneration. Kurz
ausgedrückt, Hesse sich der Sektionsbefund bei toxischer Leberdystrophie
durch kombinierten Mangel an schwefelhaltigen Aminosäuren und E-
Vitamin erklären.

Als prädisponierende Momente hätte man mit verschiedenartigen
Verhältnissen zu rechnen, die mit gesteigertem Eiweisstoffwechsel ver-
bunden sein können. Dies könnte als Erklärung dafür dienen, weshalb
die Krankheit meistens bei jüngeren Tieren, bei Schnellmästung sowie
während der kälteren Jahreszeit und in kalten und feuchten Ställen auftritt.

THE PROVOCATION OF MASKED SWINE INFLUENZA
VIRUS BY INFECTION WITH HUMAN INFLUENZA VIRUS

(From the Department of Animal and Plant Pathology of The Rockefeller
Institute for Medical Research, Princeton, N. J. and The Merck Institute for
Therapeutic Research, Railway, N. J.)

It is necessary to review two groups of tarlier experiments before I can
begin the discussion of the work I want to describe today. The first of these
earlier experiments concerns the transmission of human influenza virus
to swine.

Elkeles (i) and later Francis and myself (2) transmitted various
strains of human influenza virus to swine. The disease caused in swine by
infection with human influenza virus alone was extremely mild and
clinically and pathologically resembled the „filtrate disease" induced in
swine by infection with swine influenza virus alone. (3) Swine inoculated
intranasally with a mixture of human influenza virus and Hemophilus
influenzae suis usually developed a febrile, depressing illness similar to mild
swine influenza. The pneumonia encountered in such animals at autopsy-
was similar to, but less extensive than, that seen in swine influenza. In the
experiments of Francis and myself, the virus recovered at the end of two
series of five serial passages through swine was identified serologically as
being human influenza virus of the PR8 type with which the experiments
had been initiated. Furthermore the sera from other fifth passage swine
that were permitted to recover neutralized PR8 human influenza virus

but were incapable of neutralizing swine influenza virus. It was clear
therefore from these experiments that human influenza virus maintained
its serological identity on serial passage through swine.

The second of the earlier experiments, which must be briefly reviewed
as having a bearing on the present discussion, concerns the role of the
swine lungworm in swine influenza. A number of years ago it was demon-
strated that the swine lungworm could serve as the reservoir and inter-
mediate host for the swine influenza virus. (4) Briefly the lungworm life
cycle is as follows : The swine lungworm is a nematode parasitic in the
bronchioles of the bases of the lungs of swine. The female lungworm lays
fully embryonated eggs in the bronchi of the swine she infests. These are
coughed up, swallowed, and reach the outer world in the feces. Their
further development then is dependent upon their being ingested by an
earthworm. Once within the earthworm, the lungworm eggs hatch and
the larvae develop to the third or infective stage, usually localizing in the
calciferous glands and hearts of the parasitized earthworm. They persist
in this stage until the earthworm is eaten by a pig. In the pig the lung-
worms undergo two further developmental stages finally reaching the
respiratory tract, where they become adults. The whole of this cycle can
occupy a span of several years for its completion, or, under the most
favorable conditions, can be completed in a little more than a month.
(5 & 6).

In the above cycle, lungworm larvae, developing from ova laid during
the time the host pig is undergoing an attack of swine influenza or even
from those laid for at least a short period after recovery, are carriers of
swine influenza virus. (4) A most puzzling feature of the transmission of
swine influenza virus by the lungworm, however, is that virus cannot be
detected by direct means either in the larvae in their earthworm inter-
mediate hosts or in the adult lungworms after transmission to their defi-
nitive host, the pig. It appears to be present in an occult or masked form
and evidence of its presence is furnished only by its subsequent behavior
under very specialized conditions. Swine infested with lungworms that
are carriers of the masked virus do not as a rule come down directly with
swine influenza. Instead they remain to all outward appearances perfectly
normal pigs. However, they are in a very precarious situation so far as
their eventual well-being is concerned, because all that is required to bring
them down with a severe or even fatal influenzal infection is the application
of some stimulus, of itself relatively harmless. Several such provocative
stimuli have been used, but the one that has proven most regularly
effective consists in the administration of multiple intramuscular injections
of the bacterium, //. influenzae suis. (7) In nature the provocative stimulus
which invokes infection in such pigs seems to be related in some way to
rapid and sudden changes in temperature, and exposure to raw, wet,
inclement weather.

After the discovery of the role played by the swine lungworm in serving
as reservoir and intermediate host for the swine influenza virus, a chance
observation suggested that masked swine influenza virus in its lungworm
intermediate host might be provoked to infectivity by the concomitant
presence of active human influenza virus. A pig carrying lungworms
suspected of being infected with masked swine influenza virus was given
a single intramuscular injection of PR8 human influenza virus. It was

febrile though not particularly ill in the fourth, fifth, and sixth days following
injection. Blood serum obtained from the animal on the eleventh day was
found to neutralize both swine and human influenza virus. In all of our
past experience, the intramuscular administration of either swine or human
influenza virus to normal pigs under controlled laboratory conditions had
resulted in no previous cases of delayed febrile reactions such as this.
Furthermore the immunological response had always been only to the
serological type of virus injected. The suggestion was strongly apparent
that, in this particular instance, intramuscular administration of human
influenza virus had provoked to infectivity masked swine influenza virus
in its lungworms intermediate host in the swine respiratory tract. Several
subsequent attempts to duplicate this experiment were carried out, but
in none of these could evidence be obtained that human influenza virus
injected intramuscularly provoked masked swine influenza virus to infec-
tivity. It seemed likely, therefore, that the phenomenon was not a regularly
reproducible one and that obscure factors had entered the first experiment
to account for its outcome.

Because of the possibility that the likelihood of provoking masked swine
influenza virus to infectivity might be greater if the human influenza
virus were placed directly in the swine respiratory tract, an experiment
was carried out in which swine, known to be carriers of lungworms infected
with masked swine influenza virus, were infected intranasally with the
PR8 strain of human influenza virus.

Six swine were fed earthworms containing lungworms larvae known
to be infected with masked swine influenza virus. A month was allowed
to elapse for the migration, growth, and establishment of the lungworms
in the swine respiratory tract. At the end of this time, the swine were
assumed to be infected with masked virus and were ready to be subjected
to provocative stimuli. They were each inoculated intranasally with 7 cc
of the supernatant of a 5 % suspension of glycerinated mouse lungs
infected with PR8 strain human influenza virus. One cc of a light sus-
pension of a 20-hour culture of H. influenzae suis was added to the virus
suspension at the time of inoculation. Blood sera from each of these animals
obtained just prior to infection were free of neutralizing antibody for
either swine or human influenza virus.

All six swine developed mild influenza of about the clinical severity
anticipated from our previous experience with PR8 virus infections of
swine and there was little in the clinical pictures to arouse suspicion that
swine influenza virus had been provoked to infectivity in these animals.
The findings at autopsy, however, suggested that more than a human
influenza virus infection was involved because the extent of the pneumonia
was greater than had usually been observed in our earlier work with human
virus infections of swine, and furthermore the pneumonia at the bases of
the diaphragmatic lobes in areas surrounding bronchi containing lung-
worms was extensive and striking. This last feature of the pulmonary
pathology, an extensive basal pneumonia, was strongly reminiscent of the
findings encountered in swine in which masked swine influenza virus
infections had been provoked. (4)

fifth, seventh, and fourteenth days after infection. Portions of pneumonic
lung, and lungworms obtained from the basal bronchi of the diaphrag-
matic lobes were tested for the presence of influenza virus by mouse inocula-
tion. The type of virus present was determined by neutralization tests in
mice using immune swine sera of known type. Also blood serum obtained
at autopsy was tested for the presence of neutralizing antibody for both
swine and human influenza virus. The findings are recorded in table i.

It seems apparent from the data recorded in the table that human
influenza virus administered intranasally to swine that are carriers of
masked swine influenza virus provokes the masked virus to infectivity.
That the provocation occurs early in the infection is indicated by the
fact that in swine 5, killed on the second day of infection, only swine type

influenza virus could be demonstrated in its pneumonic lung or in its
lungworms. Also only swine type virus was demonstrable in the lungs and
lungworms of swine 3 and 7 killed on the third and fourth days respectively.
The lungs of swine 56 and 87 killed respectively on the fifth and seventh
days of infection were free of virus of either type. Swine influenza virus
was, however, demonstrable in, or on, the lungworms from these two
animals. A possible explanation for the presence of demonstrable virus
longer in association with lungworms than in the pneumonic lung itself
might be that the lungworms, lying free in the bronchi as they do, are less
accessible to circulating neutralizing antibody and hence might be ex-
pected to retain demonstrable virus longer. In none of the swine studied
was there direct evidence, in the form of virus that could be isolated by
mouse inoculation, that the human influenza virus responsible for initiating
the infections had actually established in the swine respiratory tracts. The
development of antibodies capable of neutralizing 1\'R8 human influenza
virus in the sera of the two swine kept under observation for seven and
fourteen days furnished indirect evidence that the human agent had
actually become established and persisted long enough to leave its im-
munologic imprint.

Two observations are of importance in connection with any discussion
of the findings outlined in the present paper.

The first of these concerns the old findings of Elkeles, Francis, and
myself that human influenza virus administered intranasally to normal
swine induced infection in this species and that the human virus could be
transferred serially in swine for at least five passages without observable
antigenic alteration. There was no suggestion from any of the earlier
rather extensive work that serial passage of human influenza virus through
swine converted it to swine influenza virus or in fact altered its antigenicity
in any detectible fashion. The human influenza virus appeared to „breed
true" even in a host that was known to have an influenza virus of its own
of specific type.

The second observation of importance to the present discussion is the
finding, outlined in this report, that human influenza virus administered
intranasally to swine that were carriers of masked swine influenza virus
elicited an infection in which swine influenza virus appeared to play the
leading etiological role. In such infections only swine influenza virus could
lie recovered from the respiratory tracts of infected swine despite the fact
that the human agent served in initiating the infectious process. The only
evidence indicating that human influenza virus played any etiological
role was the appearance of neutralizing antibodies for the human agent
in the blood sera of convalescent swine. The most likely explanation of
this observation is that the human influenza virus infection in some way
provoked to infectivity the masked swine influenza virus present in the
lungworms infesting the swine respiratory tracts.

A clearcut explanation for the apparent disappearance of the human
influenza virus cannot be given. It seems likely, however, that a large
amount of masked swine influenza virus must have been present and that
this was rather rapidly converted to fully infective virus by the mechanism
initiated by the human virus infection, perhaps even before the human

virus had multiplied appreciably or invaded the respiratory tract very
extensively. Under such a circumstance, it might be expected that the
large amount of swine influenza virus would interfere with the relatively
low concentration of human influenza virus in such a manner as to make
the human agent nondetectable by the mouse infection test though still
present, in the beginning at least, in sufficient quantity to elicite a specific
immune response in the infected swine. If, in addition to interference
between large amounts of swine influenza virus and small amounts of the
human agent, the swine respiratory tract should actually favor the multi-
plication of swine type virus, then the chances of demonstrating the human
agent would be lessened even more.

It is hoped that further experiments of the type described in this paper,
and which are now in progress, may not only furnish an explanation of
the apparent disappearance of the „provoking" human influenza virus
but may also shed some light on the mechanism by which masked swine
influenza virus is rendered infective.

Whatever the correct explanation may be for the apparent disap-
pearance of human influenza virus in the experiments described, it is quite
apparent that swine infested with lungworms carrying masked swine
influenza virus react differently than do normal swine to infection with
human influenza virus. The latter come down with an influenza that, so
far as can be told, is caused by the strain of human virus with which they
were inoculated and this virus breeds antigenically true on serial trans-
mission through normal swine. The former, on the other hand, come down
with an influenza in which the causative virus appears antigenically to
be quite distinct from the virus with which the animals were inoculated.
Furthermore by all tests which can be applied, the starting virus com-
pletely disappears even as early as the second day. The only evidence
to indicate that it has played any role at all in the infection is the presence
in the blood scrum after recovery of specific neutralizing antibodies for it.
The swine influenza virus recovered from such animals during the course
of their illness, as well as that responsible for the swine influenza virus
neutralizing antibodies in their blood serum after recovery, is believed
to be masked virus that has been provoked to infectivity by the human
influenza virus infection. The mechanism by which masked swine influenza
virus in its lungworms intermediate host in the swine respiratory tract is
converted to an infective form by human influenza virus is no more evident
than are the mechanisms by which multiple intramuscular injections of
H. influenzae suis, or the feeding of embryonated ascaris ova exert a similar
activating effect on masked virus. That the means of unmasking by human
influenza virus may be somewhat different than that by which either H.
influenzae suis or ascaris ova act is suggested by the fact that the effect with
human virus is quite immediate, whereas ascaris ova do not exert their
effect on masked virus until the second or third day of clinical ascariasis
(which is usually the eighth or ninth day after administration of the ascaris
ova) and H. influenzae suis provocations do not occur as a rule until from
the second to the fourth day after the second, third, or subsequent of
multiple intramuscular injections of the bacterial suspension.

The possible epidemiologic implications of the observations presented
are obvious. They indicate that, theoretically at least, under conditions
duplicating the situations existing in these experiments, an influenza virus

of one serological type, spreading through a population in which certain
indiv iduals are infected with masked or latent virus of another serological
type, might result in the genesis of an epidemic virus of the second sero-
logical type. Thus it would be entirely possible for an epidemic whose
initial cases were caused by a virus of one type to change to one in which
virus of another type played a role. If the second virus happened to be one
which „blotted out" the first virus in the host involved as swine influenza
virus appears to do in the case of human influenza virus in swine, then the
second virus might conceivably even proceed as the sole epidemic agent
with complete disappearance of the one with which the outbreak had
originally been started.

Another interesting epidemiologic implication suggested by the
experiments described is that the serological response to multiple types of
influenza virus following infection with but one type — the so-called
anamnestic reaction common in human influenza epidemics — may result
from the activation of masked influenza viruses by infection with another
influenza virus. If the individual were partially immune to the provoked
virus, as would be the case with many adult human beings, then the
activated agent would probably have little opportunity to propagate
sufficiently to constitute a contagious hazard; it would merely elicite an
enhanced immune responce. If on the other hand, as in the cases of the
swine employed in these experiments, no immunity to the masked virus
existed, it would be anticipated that the unmasked virus could propagate
sufficiently to constitute an infectious hazard to contacts and the immune
serological response would come as a phenomenon of convalescence.

1. The findings described are interpreted as indicating that masked swine influenza
virus was provoked to infectivity by the infection of „prepared" swine with human
influenza virus.

2. Despite the fact that known active human influenza virus was used in inducing
the infections, only swine influenza virus could be demonstrated in the respiratory
tracts and lungworms of the swine in which infections were provoked. Such animals,
however, had neutralizing antibodies for both swine and human influenza virus in their
blood serum during convalescence.

1. Elkeles. G., Alededeelingen uil het Instituut loor Praeientieve Geneeskunde, 1934, 60.

6. Schwartz, B., & Alicata, J. E., J. Parasitol., 1929—30, 16, 105; 1931, 18. 21.

Op 15 Maart 1951 konden ter gelegenheid van de Universiteitsdag de
Nederlandse dierenartsen kennis maken met de beide veterinaire eredocto-
ren, aan wie de volgende dag het eerbewijs zou worden uitgereikt. I)e rede-
voeringen, waarin zij van hun werk vertelden, dat voor de diergeneeskunde
van zo groot belang is, vinden onze lezers elders in dit Tijdschrift afgedrukt.

Op Vrijdag, 16 Maart 1951, vond ter gelegenheid van de 315de verjaar-
dag ( het 63ste lustrum) der Universiteit een plechtige zitting van de aca-
demische senaat plaats in de Domkerk. Tegen twee uur schreed de lange
stoet van hoogleraren, voorafgegaan door het curatorium van de hoofddeur
van het Universiteitsgebouw over het Domplein naar de Domkerk, terwijl
de zware klokken uit de Domtoren, die alleen bij zeer bijzondere gelegen-
heden luiden, hun zware klanken op de in zonlicht badende stad neer-
zonden.

De stoet was volgens het protocol samengesteld; achter het curatorium
schreden rector-magnificus en secretaris van de academische senaat en daar-
achter de nieuwe eredoctoren naast hun promotoren en de faculteitsvoor-
zitters.

Nadat allen gezeten waren hield de rector-magnificus, ProfMr. Verzijl
de gebruikelijke diesrede en daarna vonden de erepromoties plaats in de
volgorde van de anciënniteit der faculteiten, dus eerst de theologie, vervol-
gens de medicijnen enz. en tenslotte de veeartsenijkunde.

Als eerste ere-promotor sprak prof. ten Tiiije zijn promovendus
prof. dr. A. Hjarre als volgt toe.

The State University of Utrecht is the only university in this country,
that includes, besides the usual faculties also a veterinary faculty; for that

reason it is only possible for the university of Utrecht to confer a honorary
degree of doctor of veterinary medicine. That this honour to day is bestowed
on you, Prof. Hjàrre, you owe to your scientific work during many years as
a professor of pathological anatomy at the Veterinary High School and
later as a director of the State Veterinary Institute at Stockholm.

To the progress in veterinary science during the last decades the Scandi-
navian countries have contributed on a large scale. Among the scientific
workers in those countries your place was a very distinguished one. Your
work in several aspects shows the marks of a brilliant conception and a
critical spirit.

I mention your investigations on puerperal acetonaemia and puerperal
hemoglobinaemia in cattle, on pernicious anaemia in the horse and on the
polyarthritis and polyserositis in swine. In the last years your work on
swine-influenza has attracted much attention. Several times your studies
concerned pathological changes that were of equal interest to the medical
as to the veterinary world. For instance your work on amyloidosis in animals
on tuberculosis in the dog and the cat as a source of infection to man,
of the proliferative reactions in the reticulo-endothelial system and of the cen-
tral necrosis in the lobules of the liver. For that you were awarded already
another honorary doctors degree, of medicine at Stockholm in 1942.

It is for your scientific career in veterinary medicine that our University
now confers on you her highest honour she is able to confer on anyone.

It is a privilege to me to bestow on you that degree in the traditional man-
ner:

Pro potestate legibus nobis concessa, ex auctoritate Pectoris magnifici
amplissimique Senatus Academici decreto et nobillissimae Facultatis Mede-
cinae Veterinariae consensu ,ego, Johannes Henricus ten Thye, te Albertum
Hjàrre, Holmianum, propter insignia tua mérita doctorem medicinae vete-
rinariae honoris causa pronuntio ac declaro, inque te confero omne ius omni-
aque privilégia, cjuae legibus vel moribus Doctoribus rite creatis constituta
sunt. ¹)

Na het uitspreken van deze rede overhandigde Prof, ten Thije de bul, en
hing de voorzitter der faculteit, prof. Romijn de cappa van rode en witte
zijde om de schouders van Prof. Hjàrre.

Vervolgens vond de erepromotie van de promovendus R. E. Shope
plaats, waarbij diens promotor Prof Jansen, de volgende woorden sprak :

,,In this solemn hour I address you, Richard Shope, bon in the New
World, where you received your degree in human medicine.

You developed into a brilliant researchworker on general experimental
medicine. I am sure you agree with me when I say: there is but one medi-
cine, only the type is different. You cleared very difficult problems of vete-
rinary medicine: the contagious tumors of rabbits, the influenza of swine and
other virus diseases such as mad-itch and cattle-plague. Your work is
known all over the world. Our University is honoured in granting you,

1 Uit kracht van de bevoegdheid ons door de V\\\'et verleend, op gezag van de rector-
magnificus en de academische senaat, de faculteit der veeartsenijkunde gehoord, verklaar
ik, Jan Hendrik ten Thye, U, Ai.bert Hjarre, uit Stockholm, uit hoofde Uwer ver-
diensten tot doctor honoris causa in de veeartsenijkunde en maak U alle voorrechten
deelachtig, die door wet en gewoonte aan het doctoraat worden verleend.

Richard Shope, the degree of doctor honoris causa in veterinary science.
I\'ll now read to you the prescribed formula in Latin, according to the old
custom of our University, rejoicing that thereafter you will be one of its
eminent members".

Hierna volgde dezelfde spreuk in de Latijnse taal als hierboven voor
Prof. Hjarre is vermeld.

Na afloop der plechtigheid ging de stoet weer terug over het Domplein
naar het Universiteitsgebouw en vond in de aula een zeer druk bezochte
receptie plaats, waarbij Z.K.H. Prins Bernhard, die zelf ook ere-doctor
der Utrechtse universiteit is, van zijn belangstelling blijk gaf en zich o.a.
nog langdurig met onze beide nieuwe veterinaire ere-doctoren onderhield.

Op de foto ziet men hoe de Prins Prof. Hjarre complimenteert; de fi-
guur rechts op de voorgrond is Shope.

Vraag: Heeft toediening van grote doses vitamine D een praeventieve werking ten
opzichte van Kopziekte?

Antwoord: Hier is niets met zekerheid over bekend. Wel zijn proeven genomen
over een dergelijke werking ten opzichte van melkziekte door Hibbs en medewerkers.
(Journal of Dairy Science 29, 617, 767 (1946) en 30, 564, (1947J).

Toediening van b.v. dagelijks 2 millioen Eenheden vitamine D gedurende vier weken
vóór en één week na de partus of toediening van dagelijks 10 millioen E gedurende
één week vóór de partus, doet weliswaar het Ca en P gehalte van het bloed iets stijgen,
en het Mg gehalte iets dalen, maar het optreden van melkziekte werd er niet door
voorkomen.

In analogie hiermede moeten we dus geen al te hoge verwachtingen koesteren over
een eventuele praeventieve werking van vitamine D ten opzichte van het optreden
van kopziekte.

A propos de la myosite atrophipue des masticateurs du chien. (Douville
Revue de Med. Vét. Tm. C I Oct. 50, p. 457).

Schrijver beschouwt enige gevallen van myositis eosinophilica, waarbij hij trauma
door hard bijten op botten of door vallen of stoten als oorzaak wil opnemen. Zorgvuldige
behandeling met massage en oefening geeft vaak gunstige resultaten bij de therapie.

Calcul uréthraué chez un chiot. (Lacan Revue de Méd. Vet. Tm. C I, Oct. \'50,
p. 461).

Schrijver geeft 2 urethrastenen weer bij een reu van een maand oud, die nog uit-
sluitend moedermelk dronk. De strangurie stak snel op en het dier stierf zoals bij de
sectie bleek ook aan een zware harmorrhagische cystitis.

Congenital diaphragmatic hernia in a cat. (J. M. Keep, Australian Yet. Journal,
vol. 26 No. 8, p. 193). The Australian veterinary journal. Vol. 26, No. 8, Aug. 1950,
p. 193 en p. 197.

Bij een i jaar oude kater ad castrandum werd benauwdheid opgemerkt, die sinds
de jeugd bestond. Klinisch onderzoek wees op een hernia diaphragmatica met rechts
verschuiving hart en demping linker borstwand. Dit werd röntgenologisch bevestigd.
Omdat operatie hierbij door het vermoedelijk ontbreken van het diaphragma onmogelijk
leek, werd het dier pijnloos gedood met intraveneus pcntothal. De darmen bleken vrijwel
geheel in de borstholte te liggen benevens een stuk van de lever. Het diaphragma ontbrak
links geheel, rechts grotendeels. Ingegaan wordt op de embryologische ontwikkeling van
het diaphragma.

Canine distemper and distemper-like diseases. (J. D. Steel, J. H. Whittem.
Austral. Vet. Journal, vol. 26, No. 8, p. 197).

Een studie van de oorzaken, die hondenzickte verwekken. Schrijver beschrijft uit-
gebreid de nerveuze symptomen. Hij onderscheidt het hondenziektevirus van Laidlaw
en Dunkin, het demyelinisercnd vossen en encephalitis virus van Green, dat hij identiek
beschouwt met hepatitis contagiosa canis van Rubarth en „hard pad" virus van Mc.
Intyre.

Klinische waarnemingen bij inwendige ziekten der geit. Monatshefte für
Veterinärmedizin. November 1950.

\\V. Schulze en M. E. Stubenrai oh heven een overzicht van hun ervaringen in de
kliniek der Leipziger Universiteit. Een weliswaar lezenswaardig, maar weinig nieuws
brengend artikel over de meest voorkomende inwendige ziekten der geit, waaruit blijkt,
dat men in Leipzig wel zo ongeveer met dezelfde aandoeningen te maken heeft als hier.

Habersang heeft de merkwaardige vondst gedaan, dal paarden, die lijdende waren
aan infectieuze anaemie kort na een S0²-behandeling snel verergerden, meer koorts-
aanvallen kregen en sterker anaemisch werden, niet zelden spoedig na de behandeling
stierven. Niet onmogelijk acht hij het, dat menig sterfgev al van paarden na SO^a-behan-
deling, niet toegeschreven moet worden aan deze, maar aan een niet onderkende infec-
tieuze anaemie.

(Deze voor vele streken der aarde zo belangrijke paardenziekte hebben we alleen
tijdens en kort 11a de eerste wereldoorlog hier te lande gekend; het laatste geval zag ik
in 1921. Ref.).

Over het afnemen der urine bij paard en rund schrijft Prof. K. Neumann-
Klkinpaul der veterinaire interne cliniek van de Humboldt-Universitcit te Berlijn.

Hij wijst er terecht op, dat catheteriseren niet altijd bij de koe en de merrie tot resul-
taat voert, vaak langdurige massage nodig is en ook dit niet steeds helpt, vooral als de
blaas slechts weinig inhoud heeft. De blaasontlediging treedt eerst op bij een bepaalde
rekkingsgraad van de blaaswand, geschiedt door prikkeling der centra in het lumbale
en sacrale merg en van parasympathische vezelen der N.pelvici en sympathische vezelen
uit de Plexus hypogastricus en sacraalmcrg. Prikkeling der sympathische vezelen geeft
een contractie van de sphincter en een verslapping van de detrusor; die van het para-
sympathische zenuwstelsel het omgekeerde.

Schrijver is nu op de gedachte gekomen door inblazen van lucht de spanning in de

blaas zo te verhogen, dat ze zich contraheert. Men moet met kracht de lucht door de
catheter inblazen. Gevaar voor blaasbersting bestaat niet. Eerst wanneer men in een
toegebonden blaas 10 L. lucht met een grote spuit b.v. perst, kan volgens Neumann
bersting optreden.

(Inderdaad kan men op deze wijze een paard of koe tot urineren brengen. Alleen
wanneer bij oude paarden b.v. de urethra erg wijd is, ontsnapt de lucht langs de catheter.
Practischer acht ik de steeds in onze kliniek toegepaste methode, waarbij we aan de
catheter een i meter lange gummibuis bevestigen, die in het midden een glazen
stuk heeft van i 20 cm. Men zuigt nu aan de slang, terwijl deze naar boven gericht is
en zolang tot de glazen buis gevuld is met urine. Dan laat men de buis zakken en hevelt
op deze wijze de urine af, zonder dat men gevaar loopt urine in de mond te krijgen.
Het uiteinde van de catheter moet natuurlijk op de bodem van de blaas worden ge-
houden. Bij heel weinig urine in de blaas wordt de wand aangezogen, maar ja, waar
niet is, verliest de koning zijn recht! Ref.).

De bereiding van mond- en klauwzeervirus. Fogedby, Om fremstilling of
vaccine mod mund-og klovesyge. M.skr.f.Dyrl. B. 61 S. 289).

Vaccins met pH beneden 7 en boven 9 hadden een gering immuniserend effect;
pil 8 is de beste waarde. Door imitatie van vroegere bereidingswijzen kon aangetoond
worden, dat gevallen van onwerkzaamheid van vaccins in het verleden hun oorzaak
vonden in een onjuiste pH.

Het is uit proeven gebleken, dat de werking van het vaccin niet geschaad wordt, als
men het vaccin met 1,4 ⁰o virus verdunt tot viruspercentage 0,4. Dit is bij grote vraag
naar vaccin van zeer groot belang.

(Eogedby og Jacobsen, Dyrkning af mund- og klovcsygevirus pa epithelva af oksetunger.
M.skr.f.Dyrl. B. 61 S. 297).

Bij proeven om in navolging van Frenkel, mond- en klauwzeervirus te kweken op
tongepitheel werd een o-stam in 80 en 100 passages verder gekweekt. 3 stammen (A)
uit 3 landen bereikten tot nu toe 50, 24 en 33. Het gelukte niet met een C-stam en een
afwijkende A-stam uit Mexico. De typische kenmerken en — tot op zekere hoogte —•
het immuniserend effect, bleven behouden, maar de concentraties waren iets lager dan
die van de corresponderende natuurlijke stammen.

Gekweekte stammen zijn geschikt voor de bereiding van adsorbaatvirus. Door een
aanstaande belangrijke uitbreiding zal het instituut te Lindholm in staat zijn op indu-
striële basis te experimenteren.

Jaarverslag over 1948 van de veterinaire dienst in Denemarken. (Arsberetning
fra veterinardirektoratet for aret 1948).

i directeur, 1 adjunctdirecteur, 3 inspecteurs voor de bestrijding van besmettelijke
ziekten, vaccinatie tegen mond- en klauwzeer, 2 inspecteurs en 7 aangestelde dieren-
artsen voor de bestrijding van tbc. en besmettelijk verwerpen. Voor de vleeskeuring
waren 7 inspecteurs (2 aan het hoofdbureau, 5 in de districten) en 4 dierenartsen
aangesteld; voor de melkcontróle 2 inspecteurs en 1 dierenarts. Bovendien waren er

nog 16 districtsveeartsen (vol-ambtelijke) Kredsdyrliiger voor allerlei bestrijdings-
maatregelen en contact met de organisaties in de landbouw en van de dierenartsen).

In Mei 1948 werd een wet op de bestrijding van het besmettelijk verwerpen aange-
nomen. In het verslag beslaat zij met de uitvoeringsvoorschriften 84 pagina\'s. Heeft
deze campagne tegen deze ziekte hetzelfde effect als bij de tbc. en in een korte tijd, dan
is Denemarkens positie op de wereldmarkt voor ons vrijwel onaantastbaar. In 1948
was de afdeling vleeskeuring nog al te zeer belast met controle op crisismaatregelen;
de afd. melkcontróle verleende weer veel adviezen bij het opstellen van gemeenteveror-
deningen.

In verband met de noodzakelijke beperking van de omvang der referaten geef ik
slechts enkele cijfers, hoewel een uitvoerige citering zeer leerzaam zou zijn.

92,6 % der melkfabrieken op de eilanden en 77,6 % in Jutland namen collectieve
bestrijdingsmaatregelen tegen abortus Bang.

1\'asteurisatie van alle consumptiemelk, behalve kindermelk, bestond in 61 gemeenten.
Dit aantal neemt steeds toe. Bij nieuwe bepalingen in de gezondheidsvoorschriften
wordt getracht gedaan te krijgen, dat alleen melk uit abortus-vrije bedrijven en zonder
haeinolytische streptococcen in de consumptie wordt toegelaten. Door gebrek aan reini-
gingsmiddelen was de hygienische kwaliteit nogal wat slechter dan voor de oorlog; alleen
die van kindermelk is nu buitengewoon goed, op enkele uitzonderingen na.

Tenslotte wil ik nog even de aandacht vestigen op strafmaatregelen tegen dierenartsen,
die het met de uitvoering van de vleeskeuring niet zo nauw namen. Het feit, dat ondanks
het scheipe toezicht op de uitoefening der keuring toch enkele collega\'s blijkbaar in
plichtsbetrachting te kort schoten, wijst er op hoe goed het is, dat de vecartsenijkundige
dienst zonder een ingewikkelde weg over allerlei gemeentelijke e.a. instanties corrigerend
kan ingrijpen, desnoods met het intrekken van de keuringsbevoegdheid. Een dergelijk
stelsel zou zeker ook in andere landen nuttig kunnen werken. Wat zegt onze inspecteur
ervan?

Dierenbescherming in Denemarken. (H. Jensen, Den nye lov om varn for dyr
og bemarkningcn til denne. Medl. bl.f.d.d. Dyrl foren, 1950. S. 307).

In Denemarken is een wet op de dierenbescherming tot stand gekomen, die van grote
betekenis geacht moet worden. Ook hier is dit land ons weer eens ten voorbeeld. In
verband met de ruimtebeperking is het mogelijk op slechts enkele punten te wijzen.

Evenals hier leed de wetgeving in Denemarken op dit gebied aan een onvoldoende
definitie van begrippen, waardoor de uniformiteit in de vonnissen finaal zoek was en
de strafmaat te laag. Dit is nu veranderd; het wetsontwerp behandelt de overtredingen
gedetailleerd en tracht zelfs een omschrijving van verschillende begrippen te geven.
Ook operaties bij dieren zijn geregeld; ook de dierenartsen zijn aan minimumregels
gebonden. Het onteigenen en afmaken is in de finesses geregeld in verband met het doel
der wet en de rechtszekerheid der overtreders. Zo nodig kan de districtsveearts inge-
schakeld worden bij de beoordeling of afmaken noodzakelijk is, en wel met beslissende
stem.

De leiding van mastitislaboratoria. (Medl. bi. f.d.d. Dyrl. foren, 1950 S. 335).

Voor te stichten laboratoria in dienst der mastitisbestrijding in Denemarken zijn
leiders nodig, die moeten voldoen aan vanwege het ministerie van landbouw gefor-
muleerde eisen. Er wordt een examen afgenomen, waaraan men alleen bij voldoende
laboratorium-ontwikkeling mag deelnemen; eventueel kan men eerst nog een door het
veterinar-direktorat aan te wijzen cursus volgen. De eisen zijn tamelijk zwaar en zijn
een borg ervoor, dat alleen terzake kundigen worden benoemd en geen candidaten voor
een rustige werkkring en het uitoefenen van een praktijk.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND MAART 1951

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakjes
duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd

Het Nationale Plan stelt een fonds in ten bedrage van ƒ 100 millioen, voor de helft
bijeengebracht uit de opbrengst van de heffingen bij de veehouder en voor de andere
helft door de Regering uit de tegenwaarderekening van het Marshall-plan.

Instelling en administratie der heffingen geschiedt door het Bedrijfsschap voor Zuivel.
De afkondiging van de daartoe strekkende verordeningen kan binnenkort tegemoet
gezien worden.

Een afzonderlijke heffing wordt ingesteld, waarin het verschil in waardering tussen
melk van een besmet en van een t.b.c.-vrij bedrijf tot uiting zal worden gebracht. Deze
heffing zal in zijn geheel worden gerestitueerd, wanneer het betreffende bedrijf gesaneerd
is verklaard. De spaarheffing bedraagt ƒ 0.55 per 100 kg melk.

De heffing ter financiering van de slachtvergoeding bedraagt / 0.25 per 100 kg melk.

Het Plan zal worden uitgevoerd door de Provinciale Gezondheidsdiensten onder
verantwoordelijkheid van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.

De besmette bedrijven zijn in vijf klassen ingedeeld, al naar de ernst van de besmetting.
De sanering zal het eerst geschieden bij de licht besmette bedrijven. Eerst na enkele
jaren kunnen de ernstig besmette bedrijven onder handen worden genomen.

Het welslagen van dit plan zal de economische positie van de Nederlandse landbouw
aanzienlijk kunnen verbeteren.

\'l evens betekent het slagen een verminderd gevaar voor dc volksgezondheid. Aan het
plan is door Minister Mansholt goedkeuring verleend en met de uitvoering is op 20 Mei
1951 begonnen.

Collega E. Noordijk te Texel deelt mee, dat het eiland Texel met een rundveestapel
van ongeveer 7000 stuks, sinds 1 Mei 1951, vrij is van rundertuberculose.

De samenstelling van het jaarverslag van de Veterinair Hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid, waarmede eerst een aanvang kan worden gemaakt, nadat de verslagen
van alle Veterinair Inspecteurs van de Volksgezondheid over het afgelopen jaar zijn

binnengekomen, kost veel tijd en moeite om aan de lezers een zo goed mogelijk inzicht
te verschaffen van hetgeen zich op vleeskeuringsgebied in hef verslagjaar heeft afge-
speeld.

Bedenkt men daarbij, dat jaarverslagen geschreven moeten worden tussen ander,
regelmatig wederkerend, werk door, dan stemt het mij verheugend, dat het verslag over
1948 op 17 September 1949 — zie pag. 72 van dit verslag — en dat over 1949 op 19
September 1950 - zie pag. 82 van dat verslag — ter perse kon.

Het verschijnen van beide genoemde verslagen binnen een jaar na het verstrijken
van het verslagjaar, steek\', blijkens mijn ervaring, zeer gunstig af hij het tijdstip, waarop
jaarverslagen van vele andere instanties het licht plegen te zien.

Het bovenstaande \\o >r ogen houdend, doet de zin, welke de heer Wii.lems als referent
ov er het jaarverslag 1948 meent te moeten neerschrijven, namelijk „Het is alleen jammer,
dat het verslag met zoveel vertraging verschijnt" wel zeer bevreemdend aan en zij wekt
de indruk alsof bedoeld verslag eerst onlangs zou zijn verschenen.

Ik zou daarop slechts willen reageren met een variant op zijn hiervoren aangehaalde
uitlating: ..Het is alleen jammer, dat het bijna anderhalf jaar heeft moeten duren, eer
een beoordeling van een jaarverslag kon verschijnen".

a. Bij de N.V. Uitgevers Maatschappij \\V. E. J. Tjeenk Willink te Zwolle is ver-
schenen :

b. Bij de N.V. N. Samsom, uitgever te Alphen a d Rijn:
de 5e aanvulling van de Regelingen Vleeskeuring.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, I.essinglaan 104, Park ..Oog in Al", Utrecht. Tel. K 3400—
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De „verrassing" van de veterinaire meisjes-studenten, aangekondigd in het nummer
van i Mei van het Tijdschrift, zal bestaan uit een modeshow, waarvan de kleding
zal worden verzorgd door de firma Broekman, de accessoires door de firma I.aimböck
en de byoux door de firma Schaap.

De show zal worden gehouden in het Universiteitshuis, Lcpelcnburg 1. Aanvang
half drie, na afloop van de opening van de veterinaire week in de aula. Het is de
bedoeling, dat de deelneemsters hierna gezamenlijk naar het Universiteitshuis gaan.

Aan degenen, die de deelnemingsformulieren tijdig hebben ingezonden en de
benodigde geldstortingen hebben gedaan, worden de deelnemerskaarten voor de
voordrachten, demonstraties etc., de coupons voor de koffiemaaltijd(en) en het
diner van tevoren toegezonden.

Voor zov er geen deelnemingsformulieren zijn ingezonden cf gelden zijn gestort,
bestaat nog de gelegenheid tot inschrijving voor de verschillende onderdelen bij
het secretariaat van de inlichtingendienst (Anatomisch Instituut). De benodigde
kosten moeten dan tegelijk worden voldaan.

De commissie van voorbereiding van de rally, die zou worden gehouden op Donder-
dag 7 Juni a.s. deelt hierbij mee, dat alle voorbereidingen, die reeds waren getroffen
tevergeefs zijn geweest, omdat de rally niet kan doorgaan door een onvoldoend aantal
deelnemers.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
de volgende collegae:

R. J. Bakema te Werkendam, is verhuisd naar Zuidlaren, Hondsrugstraat 4; tel.
K. •5905-269; gr. 545156; P. (pag. 60)

I.. van Bergen te Gieten, is verhuisd naar Paterswolde, VVeth. Camphuislaan 2;
tel. K. 5907-422; gr. 47209; gp. h.k.; plv. I. (pag. 61)

S. F. van der Burg te I.angezwaag, is verhuisd naar Wolvega, van Haarenstraat 12a.

J. van der Grift te Baarn, is verhuisd naar Hoorn, Achter de Vest 18; tel. K. 2290-
4.489 (bur.); gr. 226378; physioloog-clinicus bh Rijkslandbouwpro fstation. (pag. 71)

C. J. Hoek te Kortgenc, is binnen die gemeente verhuisd naar Provinciale weg 409a.

H. M. H. L. Horbacii te Sinsclbeek, is verhuisd naar Gulpen, Rijksweg C 192,
tel. 409. (pag. 76)

F. Nijhoff te Aalten, is binnen die gemeente verhuisd naar Hofstraat 7, tel. 467.

M. C. J. Prif.ms te Tilbu g, is verhuisd naar Beek (L,). Stationstraat 7 (p a Bessems) ;
tel. K. 4402-225; gr. 541432; h.k. (pag. 88)

A. H. Tigelaar uit Bogor (Ind.), vertoeft met verlof in Nederland te Utrecht, Burg.
Rcigerstraat ó8bis, tel. K. 3400-20015. (pag. 103)

De collegae J. B. Buursma te Stecnwijk, M. Nagel te Abcoude en A. II. J. Pinkse
te Veghel zijn aangesteld als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Vee-
artsenijkundige Dienst. (resp. pag. 66, 85 en 88)

Collega M. C. J. Priems te Beek (L.) is benoemd tot Keuringsveearts, hoofd van
dienst, in volambtelijk dienstverband, van de kring Beek (L.). (p^ag- 88)

Brieven onder No. 19, Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104 — Utrecht.

zag zich gaarne als z.d. geplaatst,
of voor verzorging van dieren,
in- of extern.

Brieven onder No. 20.
Tijdschrift v. Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104 — Utrecht.

voor kleine huisdieren zoekt plaatsing
bij een dierenarts, om tegen kost en
inwoning en het zo nodig verrichten
van lichte huishoudelijke bezigheden,
verdere ervaring in de practijk op
te doen.

Brieven onder No. 21, Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104 — Utrecht.

Op 24 April j.l. overleed plotseling, op 52 jarige leeftijd, collega Gerrit
Jan Willem Schoenmaker te Kockengen. Hij werd 15 Sept. 1898 te
Abcoude geboren. Na de lagere school en H.B.S. te hebben doorlopen
en aan zijn militaire dienstplicht te hebben voldaan, begon hij in 1919
zijn studie aan de toenmalige Veeartsenijkundige Hoogeschool, waar hij
op 27 Sept. 1924 het diploma van dierenarts verwierf.

Na enkele waarnemingen vestigde hij zich in Februari 1925 te Kockengen.
In enkele jaren wist hij zich, door zijn grote practische kennis en hard
werken, een uitgebreide praktijk te vormen.

Hij bezat een opgewekt en blijmoedig karakter, gepaard met een scherp
verstand, waardoor Schoenmaker vaak het middelpunt was bij bespre-
kingen en een vraagbaak voor velen. De boeren stelden in hem een on-
beperkt vertrouwen en in het verenigingsleven nam hij een vooraanstaande
plaats in, zowel te Kockengen, als in de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, o.a. was hij enkele jaren vice-voorzitter van de afd. Utrecht, lid
van de tarievencommissie, lid van de commissie voor het bestuderen
van een vestigingsregeling voor practiscrende dierenartsen.

Steeds wisten we, dat de belangen van de practiserende dierenartsen
bij hem in goede handen waren.

Zijn gezinsleven was volmaakt, vrouw en kinderen waren voor hem
alles en ondanks zijn drukke praktijk, vond hij steeds tijd zijn kinderen
bij hun studie behulpzaam te zijn.

Reeds vele jaren was Schoenmaker lijdende aan Angina pectoris.
Dit was mede de oorzaak, dat hij zich in 1948 ging associëren.

Door toeneming der practijkwerkzaamheden echter bleef de begeerde
verlichting achterwege, maar hij bleef opgeruimd en vond nog steeds
de tijd om een collega in nood met raad en daad ter zijde te staan.

Een trouw bezoeker was hij van de Kring Vecht en Amstelstreek, ook
hier zullen wij hem erg missen.

Ondanks het feit, dat hij zich de laatste tijd minder goed voelde, bleef
hij zijn practijk met dezelfde ambitie voortzetten, tot het moment waarop
de dood hier een abrupt einde aan maakte.

De bijzetting vond plaats Zaterdagmiddag 28 April op de Algemene
Begraafplaats te Breukelen.

Vele vrienden en collegae waren gekomen om Schoenmaker een laatste
eer te bewijzen, o.m. Prof. Beijers, Dr de Haan als vertegenwoordiger
van de Mij. voor Diergeneeskunde, Dr Hesse als vertegenwoordiger van
de Afdeling Utrecht, de Directeuren van de Gezondheidsdiensten van
Utrecht en Zuid-Holland.

Op verzoek van de familie werden er geen toespraken gehouden. Aan
de geopende groeve las Ds Terbeek van Breukelen Ps. 103 voor en bad
het Onze Vader.

Wij hadden afscheid genomen van een goed mens, een goed man en
vader en een goed collega, die altijd in onze herinnering zal blijven voort-
leven. Hij ruste in vrede.

In a previous publication (i) the suggestion was thrown up that in many
cases the symptoms of enzootic infertility are due to an infection with
Vibrio foetus.

This supposition was supported by observations of Stegenga (2) indicat-
ing that cases of Vibrio abortion particularly occurred in herds that showed
symptoms of enzootic infertility and also by the fact that of a substantial
number of animals on these farms the vaginal mucus showed an agglutin-
ationreaction with a vibrio antigen. Besides, it has been proved in one
special case that Vibrio foetus could be determined in the semen of a bull
being suspected of carrying the agent of enzootic infertility. According
to Sjollema (3) and Ter Borg (4) this agent is suspected to be semen borne.

By a subsequent investigation it has been tried to furnish further evidence
to the suggestion that Vibrio foetus infection of cattle results in temporary
infertility, and if this should actually be the case, to find out in which
way infertility is effected, in order to achieve that efficient methods of
diagnosis and therapy suitable for application in practice, be established.

To achieve the target some bulls were used for service, known to have
procured enzootic infertility and in the semen of which Vibrio foetus had
been determined.

Of the animals served, the blood serum and vaginal mucus was con-
trolled on the presence of antibodies of Vibrio foetus for a considerable
period and the genital organs were tested on the presence of Vibrio foetus.
In addition a bull was artificially infected with vibrios and the consequences
for the female of this artificial infection have been investigated after mating.

Finally several yearling heifers, being artificially inseminated with semen
of unsuspected origin after being mixed with a vibrio culture, have been
kept under stringent control.

Some experiments either with strained vaginal mucus originating from
cattle suffering from enzootic infertility or with strained semen originating
from so-called enzootic bulls by means of egg-inoculation or passage
through the female genital organs of the animal, complete the series of
tests related to the aetiology of enzootic infertility. Ultimately all these
animals were killed sooner or later and various parts of the genital organs
were subjected to an extensive bacteriological and histological examination.
Guided by the results of these experiments on animals and the views on the
sensitivity of the aetiological agent of enzootic infertility as compared
with various chemotherapeutica by means of in-vitro tests, some therapeutic
experiments were finally performed.

In the following the results of this investigation and the method applied,
will be described and afterwards the various aspects of enzootic infertility
will be discussed.

The bacteriological examination. Bloodagar media were used, containing
10 % defibrinated cow-blood and agar. After inoculation, these

media were incubated for 4—5 days at 37⁰ C. in an atmosphere containing
10 % C0₂, a slight sub-pressure being maintained. In positive cases the
vibrios appear on this medium usually as round, slightly convex and
reflecting colonies, with a diameter of a few mms, expanding when advanc-
ing in age and adopting gradually a more greyish cloudy appearance.
These vibro colonies have an aspecific character and they develop slowly
as compared with other micro-organisms to be found in male or female
genital organs. This is the reason why the cultural test on vibrios from
vaginal mucus and even more so from semen and praeputium material
is a time devoucing business not always being successful.

An attempt to adapt this medium to the objective aimed at by adding
various bacteriostatica, resulting in inhibition of the development of
troublesome incidental germs, but not interfering with the vibrios, rendered
no satisfactory result. The effect e.g. of methylviolet, crystal violet, gentian
violet, thionine, malachite, trypaflavine, bismuth-nitrate, Na bezelenite,
K-tellurite, thallium acetate, taurochlorate, bile and brilliant green
was examined. Almost all these bacteriostatica inhibit the growth of the
vibrios to such an extreme, that it is useless to add them to culture media.

A blood or chocolate agar medium containing bile (1 : 75) and brilliant
green (1 : 500.000) does not inhibit the growth of the vibrios and can be
useful if not too vigouros incidental infections occur.

The following substances were used in the bacteriological tests: vaginal
mucus, cervical mucus, uterus scrapings, semen, praeputium substances
and, after killing, all parts of the genital organs, the ovary excepted.

Vaginal and cervical mucus. This was collected with a so-called vaginal
mucus pipette consisting of a glass tube, 50 cm in length, slightly bent
at 10 cm from the one end. After sucking up the vaginal mucus, the
pipette is rubber stoppered and subsequently the culture is being inocculated
with the substance as soon as possible.

Uterus scrapings were gathered with a biopsy apparatus courteously
supplied by Folmar Nielsen. It is possible to collect material from the
uterus by sterile manipulation without bringing it into contact with the
atmospheric outside. This apparatus can also be used with older cows
not in heat.

Praeputium substances can be obtained by using hydrophile gauze mounted
to the end of a copper rod. This rod, protected by a metal tube closed at
one end is put into the praeputium and is opened when the tube is at the
spot from where the substance to be tested will be collected. The rod is now
slipped from the tube, and by movements up and down the gauze
comes into touch with the mucous membrane of penis and praeputium.
Then the rod is pulled into the tube, which is stoppered and distracted
from the praeputium. The moistened hydrophile gauze is subsequently
shaken out in a tube, containing broth the latter to be used for cultural tests.
Semen is collected in an artificial vagina, sterilized beforehand.

Agglutunation in blood serum and vaginal mucus versus Vibrio foetus. Here an
antigen was used, prepared from a definite strain (2) as already described (1).

nature, it was diluted with salt (usually t : 16) by effective mixing in a
Griffith tube. The mixture was subsequently centrifuged for 10—15 minutes
at 3000 rotations per minute, and then the supernatant was used for the
agglutination test. This test was performed in an incubator (37° C.)
and recorded next day (usually after 18 hours). In positive cases the
liquid is completely clarified and the agglutinated mass of bacteria becomes
a flocculous sediment at the bottom of the tube. In some cases, however,
particularly with low dilutions the reaction is difficult to read as clarific-
ation is not complete when a bottom sediment occurs. This especially
applies to secretions of a pronounced mucinous nature.

Extreme dilutions of the secretions usually result in more distinct positive
reactions if the agglutinine fraction remains high enough to cause the
antigen to flocculate. Ficticious negative agglutinations can also be anticip-
ated in cases that the vaginal mucus is either very acid or alkalin.

The determination of the agglutinin fraction in vaginal mucus is per-
formed less exactly than the one of blood serum. In the first place vaginal
mucus is a substance difficult to homogenise and in addition it varies
considerably in composition by the effect of the genital cycle and eventual
inflammatory processes.

In preference vaginal mucus was examined originating from near the
cervix, as with these secretions frequently the highest titration figures
have been recorded.

When collecting of mucus with a vaginal pipette was not succesful,
first a little salt solution was brought into the vagina and by blowing
and suction movements some of it could be acquired. Sometimes such a
„vaginal mucus" will still give a positive reaction.

We have not been able so far to realize positive agglutinations with
vaginal mucus of maiden heifers. It seems not at all illusive, however,
that one can get such reactions occasionally particularly in cases when
the vaginal mucus is mixed with some blood (a few days after heat).
Material for histological tests has been collected in two manners:

1. during life a piece of the mucous membrane was taken out of the
uterus and vagina of several animals with an apparatus, devised by
D. H. J. Brus.

2. almost immediately after slaughter several pieces of all parts of the
genital organs were reserved for histological tests. All are fixed in
Bouin, enclosed in paraffin and dyed with Haemaluin-eozine and
according to v. Giezon.

I. On a certain farm a bull had mated several cows without any success.
The cows came in heat repeatedly at irregular intervals. The vaginal
mucus of these animals reacted positively with a vibrio antigen.

Clinical examination of the bull did not disclose any abnormalities.
Neither semen nor the genital organs showed any diversions. The blood
serum did not contain any agglutinins either against Brucella Bang or
Vibrio foetus.

The bacteriological test of the semen resulted in the isolation of several
colonies of Vibrio foetus. Trichomonads could not be detected.

5 Yearling heifers used for trial, their blood serum and vaginal mucus
being examined on the occurrence of vibrio and Brucella agglutinins during
several cycles with negative results, and their vaginal secretions if possible
gathered from near the cervix being bacteriologically tested once a week,
were served twice by this bull during the same heat. Neither of these
animals conceived from the first service.

Heifer no. i was mated once. In the course of the investigation (lasting
approx. 4 months) the agglutination of blood and vaginal
mucus did not alter at all on account of this service. In
association with this mating vaginitis occurred coupled with
a red discoloration of the mucous membrane and excretion
of a small quantity of purulent matter.
Vibrios were cultivated from the vaginal mucus usually
in pure culture, most bountiful in the secretion originating
from near the portio.

To prevent disturbance of natural conditions no vaginoscopic
test was carried out as with the other 4 trial heifers.

Heifer no. 2 was served once. Vibrios were cultivated from the vaginal
mucus at one week to six months after mating. Considerable
higher agglutinin titration figures of the blood serum,
were not recorded during that period. As from approx.
2 months after mating the vaginal mucus reacted positively,
but almost continuously with relatively low figures viz.
1 : 30 to 1 : 80.

Heifer no. 3 was served twice. The animal came in heat for the second
time after 56 days. Vibrios were cultivated from the 5th
day until the 7th month after the first mating. Twenty days
after the first service the titration figure for blood rose from
1 : 40 to 1 : 200. Four days later the first agglutinins were
determined in the vaginal mucus. As from the 20th to the
40th day, the blood titration figure rose from 1 : 200 to 1 : 800
and subsequently dropped rather quickly to normal values,
viz. 1 : 50 to 1 : 100. The vaginal mucus, however, remained
positive (1 : 50 to 1 : 160 and upward) as from the 24th day
to six months.

Heifer no. 4 was served three times. The animal came in heat after 29
and 48 days. Until 6 months after the first mating Vibrio
foetus was isolated from the vaginal mucus. As from 25 days
after the first mating the titration figure of the blood was from
1 : 200 to 1 : 320.

Some days after the second heat period the vaginal mucus
became positive showing a low titration figure. The relevant
figures for blood dropped in the course of one month to
normal values. The vaginal mucus remained positive, also
during heat and the titration figure rose gradually from
1 : 160 to 1 : 1600 and 1 : 16000 when the animal conceived
from the third service. At slaughter, after 3^ months, the
titration figure of the cervical mucus was recorded at
1 : 320.000. Vibrio foetus, however, was not isolated anymore.

Heifer no. 5 was mated seven times. Finally she conceived. The blood,
only showing about the time of the second service a titration
figure of 1 : 400, soon realized a drop to 1 : 50. This figure
was maintained. After the third service low vaginal mucus
titration figures occurred but they showed a gradual rise.
When the animal conceived after the seventh mating the
titration figure increased to 1 : 1600. This condition was
maintained during the gestation period. When the animal
ultimately calved at the normal date, both, blood
and vaginal mucus suddenly reacted no more. That condition
was maintained for 24 days and then the titration figure
of the blood rose suddenly to 1 : 40 and the titer of the
vaginal mucus to 1 : 160, both maintaining that level.
When after about 3 months the animal was served again by
another bull, of which the semen was infected with Vibrio
foetus, she conceived instantly. The reaction of the vaginal
mucus, however, continued to be positive.

II. A second bull also suspected to carry the agent of enzootic infertility,
considering the conception rates and the results of clinical examination,
served one yearling heifer.

Vibrios were cultivated from the semen. The blood serum did not show
the presence of agglutinins against Brucella or Vibrio foetus. Trichonomads
could not be detected.

Six weeks after the first mating the animal came into heat again. Imme-
diately afterwards the titration figure of the blood was 1 : 800 (originally
1 : 50). It took another fortnight before the vaginal mucus showed its
first (weak) reaction. When, however, the animal came into heat for the
third time after another 20 days the vaginal mucus was permanently
positive.

From now onward the titration figure of the blood dropped gradually
via 1 : 640 and 1 : 320 to 1 : 160 within 3 weeks. The vaginal mucus,
however, shovted a more vigorous reaction, but after a gradual decline
it did not agglutinate anymore after about 4 months.

Vibrio foetus was repeatedly cultivated from the vaginal mucus e.g.
in pure culture from the uterus and cervix too.

From these trial matings the following conclusions can be arrived at:
With two bulls which evolved in practice the clinical symptoms of enzootic
infertility Vibrio foetus was cultivated from the semen. After the mating
of trial yearling heifers the genital organ of the female contained these
vibrios for a considerable period; at the same time the blood serum,
but more particularly the vaginal mucus showed presence of agglutinins.

As regards the occurrence and disappearance of the agglutinins in the
blood and the vaginal mucus, our knowledge has lately been considerably
advanced by supply of material from practice and by investigations per-
formed on farms where infertility is experienced.

The view that blood is usually reacting only for a short time on vibrio
antigen, but vaginal mucus for a much longer period, is confirmed thereby.

If positive agglutinations of vaginal mucus are stated to occur on a farm
it is practically always due to one particular bull. By conducting a routine

investigation it is the experience that vibrios can be isolated from the
vaginal mucus of some of the cows which were mated with that bull. But by
no means all the cows served by the suspected bull show a positive reaction.
The ratio of positive reactions varies and depends on the time, e.g. it is
highest from 2 to 6 months after service,though some cases are known in which
the vaginal mucus is still positive several months after a healthy calf has been
born. The reaction ratio is also probably related to the number of services
and to the bull too. So it has been recorded that there are bulls only
effecting a low reaction ratio of vaginal mucus (e.g. 10 %) but others
causing positive reaction ratios of 60 to 70 per cent.

In addition, also cases of herd infertility have been investigated on
farms where artificial insemination was practised and semen was used that
rendered favourable results on other farms. Here no positive agglutination
of vaginal mucus could be stated. In addition, up to now, no agglutinins
could be determined for certain in vaginal mucus of animals that never had
been served. By no means at all farms, however, which were reported to us
as being contaminated with the agent of enzootic infertility, was it possible
to determine agglutinins in the vaginal mucus of the cattle. This is an
indication that symptoms of enzootic infertility need not have any relations
with vibrio foetus infection, but that these cases may presumably be due to
other micro-organisms. Also the possibility should be considered that various
strains of vibrios may exist showing variations in antigens. For either of
those points of view (5, 6) arguments can be procured.

Though the trial matings referred to above are very instructive, to some
extent they are by no means conclusive with regard to the distribution of the
vibrios over the internal part of the genital organs. Besides, the histological
examination of the genital organs of these animals, being mainly performed
after slaughter, rendered inadequate support to a fixed opinion on the way
by which vibrio infection might cause temporary infertility. Amongst the
animals examined there was only one causing the attention to some small
foci, consisting of inflammation cells occurring in the more internal parts
of the uterusmuosa. For that reason with subsequent series of trial matings
the period of observation was considerably reduced, i.e* the animals
were slaughtered much sooner after the first mating in order to attain
a more exact opinion on the bacteriological and histological conditions
in the genital organs at an earlier stage of the infection.

III. From the semen of a third bull being suspected of carrying the agent
of enzootic infertility in consequence of its rate of conception, Vibrio foetus
was cultivated. The blood serum did not contain any Brucella agglutinins
and agglutinated a vibrio antigen in a dilution of 1 : 50. Trichomonas could
not be detected. The clinical and semen examination did not produce any
particular indications.

Seven yearling heifers were served by this bull. All these animals were
examined during several cycles on the presence of Vibrio and Brucella
agglutinins, before mating and also a bacteriological test on the genital
organs was repeatedly performed. Vibrios could not be cultivated in this
case, neither could vibrio agglutinins be determined.

Slaughter took place 6, 18, 22, 22, 49, 80 and 94 days respectively after
the first making. The first three animals were mated once, the next two
twice and the last two three times.

Tissue of uterus of a yearling heifer, 33 days after mating with a bull infected
with Vibrio foetus.

1. Pocket lens magnification, - rings of inflammatory cells round cross-sections of
the uterus glands.

2. Magn. X 1450. Longitudinal section of a glandular tube. Some desquamated
epithelium cells and leucocytes of the lumen. Epithelium locally degenerated:
surrounded by inflammatory cells.

In association with matings, all animals suffered rather seriously from
vaginitis, coupled with a rather heavy excretion of purulent matter. Some
of the animals obstructed against the gathering of vaginal substance and
demonstrated that they suffered heavy pain from vaginoscopic examination.
The vaginal mucus membrane was slightly red and occasionally showed
petechiae and lineal bleeding. It was, like the slightly swollen and gaping
cervix, partly covered with a purulent excretion. In cases where the period
of observation sufficed it was noticed that the symptoms of this vaginitis and
cervicitis disappeared after i—2 weeks, but the animals came in heat again
usually after varying periods.

In all cases vibrios could be cultivated from the vagina and cervix but
in almost all instances in combination with a Gram negative bacillus.
The colonies of these Gram negative bacilli were usually more numerous
than those of vibrios. These bacilli showing a very pleiomorphic nature
and showing either no or a very poor growth on media destitute of blood
thus being presumed to belong to the genus Haemophilus were frequently
cultivated from the vagina, but they could be isolated in large quantities
from the praeputium of the serving bull too. Though these bacilli were
occasionally cultivated in mixed cultures from apparently clinical healthy
cows and maiden heifers, the impression was that the bacilli had an aetio-
logical bearing upon the development of this rather serious vaginitis.
The results of some experiments, in which these bacilli were brought into
the vagina in a medium considered favourable to their development
(blood, semen), gave rise to that supposition.

Only one animal, that had been mated three times, conceived, all others
proved, when killed, not to carry any foetus.

The other yearling heifer, that had been mated three times showed a
positive agglutination of the vaginal mucus for the first time at the third day
after the third service, but no abnormal values could be derived from the
blood serum. When the animal was killed after 79 days extracts were
prepared from various parts of the genital tract and subjected to agglutin-
ations. Only the vaginal secretion (1 : 500) and the cervical mucus showed
a positive reaction to a vibrio-antigen. The extracts only yielded either a
negative or dubious reaction. No vibrios were cultivated from the uterus
or salpinx of these two animals during slaughter. On histological exami-
nation one small infiltration focus was discovered round a glandular tube
of the uterus of the second heifer.

Quite different are the experiences with the other slaughtered animals.
Vibrios were cultivated from the uterus and/or the salpinx of 4 out of the
5 animals. In one of these cases also some colonies of the haemophile
bacillus were cultivated, in the other three cases vibrios were found to be
present in pure culture. In one case the uterus and salpinx proved to be
sterile.

Though these uteri did not show any abnomalities on macroscopic
examination, except perhaps for a rather oedematic aspect, no abnormal
content being detected, a histological examination disclosed the presence
of a catarrhal endometritis and to a less extent of a similar salpingitis and
cervicitis of an acute to sub-acute nature.

Inflammation cells, either isolated or in groups under and in the uterus
epithelium and in more pronounced groups around glandular tubes,
post capillary veins and arterioles predominated in the picture. In acute

stages of inflammation the inflammatory cells are embedded in a tissue
of an oedematic character, the gaping capillaries being very pronounced.
Amongst these inflammatory cells leucocytes, lymphocytes and particularly
plasma cells are evident. The nature of the majority of the cells, however,
is not easy to recognize.

Decay of mucosa and glandular epithelium is noticeable but not very
pronounced. In some parts the glandular tubes and mucosa epithelium
are filled up respectively overrun with inflammatory cells.

The picture as a whole, however, does not remind of a destructive
inflammation but rather of a mild one, tending to a smooth recovery.

IV. The next bull at first having procured satisfactory conception
results in practice did not fertilize properly of late, though the semen did not
show any diversions and on clinical examination no abnormalities could be
detected. Several cows served by him, aborted after various periods. The
vaginal mucus of many of the heifers agglutinated a vibrio antigen.

From the semen of this bull Vibrio foetus was cultivated. This bull
served 5 trial animals, viz. three one-calf cows and two yearling heifers.

One of these cows has not been slaughtered. She is the same animal, the
history of which was described under heifer no. 5. Therefore it has passed
through a former vibrio infection and was still showing a positive vaginal
mucus agglutination. The animal was mated again and she duly conceived.
The vaginal mucus reacted positively. On cultural test no vibrios have been
isolated.

The two other cows did not yet pass through a vibrio infection. Killed
after 68 and 65 days respectively, they were not pregnant. The first animal
came in heat again 4g days after service and was mated once more.
From that date it kept on to admit the bull continuously. The ovaries
were too large, were soft on touch and were covered with cysts. The cervix
was too red and swollen and was easy to pass. When the animal was
slaughtered 68 days after the first mount, Vibrio foetus was cultivated from
the uterus. Conspicuous symptoms of inflammation of the endometrium
could not be noticed on histological examination.

Of the third cow only from the cervix vibrios were cultivated after
slaughter. Symptoms of slight catarrhal endometritis were present.

The occurrence of a serious vaginitis associated to the mating was not a
pronounced phenomenon with these animals though with the two animals
last quoted Vibrio foetus and the well known Cram-negative colonies
were frequently cultivated from the vaginal mucus.

A vaginitis coupled with secretion of much pus, and associated with the
mating was diagnosed for certain with two served heifers, that were slaugh-
tered after 33 and 50 days respectively. In addition to Vibrios also Gram-
negative bacilli were cultivated in large quantities.

When the first animal was killed 33 days after mating, however, vibrios
were cultivated in pure-culture from the cervix, uterus and salpinx and it
was diagnosed on histological examinations that almost the whole genital
tract, the uterus and particularly the salpinx, contrary to an almost normal
macroscopic appearance, was affected by an acute catarrhal inflammation.

The second heifer was noticed to be in heat after 40 days and was
slaughtered after 50 days. Uterus and salpinx proved to be sterile, and on

After 35 days the titration figure of the blood and vaginal mucus was
i : 160, which figure was at least maintained during heat.

After slaughter no agglutination reactions could be started with extracts
of various parts of the genital organ. Mucus gathered from the vagina and
cervix showed, however, a titration figure of 1 : 1600.

2 bulls having procured in practice the symptoms of enzootic infertility
and in the semen of which Vibrio foetus could be determined, served 12
trial animals, one of which had already passed through a vibrio infection.

The latter animal conceived after the first mount, of the others only one
after the third mating.

Of the other 10 animals, the uterus and/or salpinx contained during
slaughter (6, 18, 22, 33, 49 and 68 days respectively after the mating) vibrios
in 6 cases, and in 5 cases in pure culture. An endometritis and/or salpingitis
was present in 5 cases, one animal, became nymphomanian and was
slaughtered after 68 days.

As to the other 4 animals, endometritis was evident with one, with the
second and third one only slight symptoms of inflammation could be
detected.

The second and also the last animal showed, in addition, a positive
vaginal mucus agglutination. With all of them no micro-organisms could be
cultivated from the uterus and/or salpinx after slaughter (22, 50, 65 and 80
days after first mating respectively).

How suggestive this all may seem to be, to conclude that enzootic
infertility be identical to vibrio infection yet there is room for other possibili-
ties. It is imaginable that a virus ejaculated with the semen is the cause
of endometritis and that the vibrios afford the opportunity to infection,
announcing themselves by a longer or shorter stay in the uterus and salpinx,
the infection finally being overcome by the development of antibodies
at the spot.

1. Vaginal mucus of cattle, after being mated with one of the bulls cited
above some days before, was diluted, strained through a Berkefeld
candle, inoculated and passed several times over the chlorio-allantois
of a developing chick-embryo. Evident changes that could be transferred
with the transmission from egg to egg, could not be noticed here.
Semen of these contaminated bulls was diluted, strained and the filtrate
mixed with the semen of a healthy animal and put during heat in the
cervices of two yearling heifers. With one animal it resulted in concep-
tion, but not with the second one. In none of these two cases
inflammation could be stated in uterus or salpinx on histological
examination • performed 60 days after insemination.

Brucella or vibrio antigen. The genital organs did not show clinical
abnormalities, the semen was of an appropriate quality.

As it had become evident meanwhile that Vibrio foetus with bulls,
being infected with the agent of so-called enzootic infertility could be
isolated from the praeputium, the animal was infected with a blood
broth culture via the praeputium

During several cycles blood serum and vaginal mucus of the healthy
heifer, served by the bull a few hours after he had been infected, was
tested weekly on the presence of agglutinins and the micro flora of the
vaginal mucus was determined.

5 Days after mating the animal developed vaginitis, coupled with
some pus formation. Vibrios were cultivated from the oral part of the
vagina. After some days the animal recovered from vaginitis but vibrios
were still isolated from the vagina. After 35 days the titration figure
of the blood serum was 1 : 320. Next day the animal came into heat.
Vibrios were now cultivated in pure culture from the uterus. Subse-
quently the animal was once more mated with the same bull. One day
after service the vaginal mucus also showed a positive, though low,
agglutination titration figure. Gradually both blood serum and vaginal
mucus agglutinated in the ensuing days at ever higher values up to
1 : 1000. When the animal was killed 48 days after the second mating
the blood serum still reacted at a dilution of 1 : 320. The vaginal mucus
did not react any longer. It was evident that the animal conceived with
the second mount. No vibrios could be isolated anymore from the
ganital organs.

3. The semen of bulls that rendered proper conception rates when used for
artificial insemination, was infected with a blood broth culture of a
newly isolated vibrio strain. During oestrum this infected semen was
put into the uterus of 7 yearling heifers.

All the records of these animals will not be referred to here, as they
do not show any essential differences with the conception results of
naturally infected bulls quoted above.

Six of the seven yearling heifers were slaughtered between 33 and 66
days. Two of those killed after just over 30 days showed a positive
agglutinin titration figure of the vaginal mucus, but the blood serum
did not attain a higher titration figure than 1 : 160.

One of the animals became pregnant. No bacteria were cultivated
from the uterus and salpinx of this animal but only from the vagina
and cervix. None of the other animals conceived during this rather
short period of observation. They came in heat again usually within
periods of an irregular duration. Vibrio foetus in pure culture was
cultivated from the uterus and sometimes from the salpinx. The histo-
logical picture revealed undubiously once more the relevant changes
referred to already.

In pursuance of these experiences the conclusion has been arrived at that
bull borne contagious temporary infertility known of old in the Netherlands
as enzootic infertility is due to infection with Vibrio foetus.

In practically all cases Vibrio foetus was isolated from the semen
of a bull, it could also be determined in the praeputium. Besides, Vibrio
foetus could never be cultivated from deeper parts of the genital organs
after these animals had been slaughtered but it could be cultivated from
the praeputium.

It appears that vibrios, at least in most numerous cases only occur
in bulls in the praeputium and in such a way that the animal is not worried
by it.

Inflammation of the penis or praeputium which might be attributed
to this infection, has, as a matter of fact, never been experienced.

The presence of Vibrio foetus in the praeputium of a bull opens possibili-
ties of preventing transference to females and consequently a possibility
to control this cause of infertility. Obviously an enormous economic interest
is involved.

The sensitivity of 10 vibrio strains to penicillin, streptomycin, and
chloramphenicol has been investigated in vitro.
The following sensitivities have been recorded:

1. The bull of which the conception results with 5 yearling heifers were
described, was treated with penicillin in an oil-wax medium.

Under sacral anaesthesia the penis was drawn from the praeputium
and then the whole of the mucus membrane was carefully rubbed
with the ointment. This treatment was repeated twice.

Henceforth no vibrios could be isolated anymore from the praeputium.
Then the bull was allowed to mount a yearling heifer, the latter
conceiving at once and yielding a normal calf. During gestation no
symptoms pointing to vibrio infection were noticed.

2. A second bull was treated in the same way as the former one. This bull
had rendered poor conception rates though the semen was considered
amply satisfactory on account of morphological and physiological tests.
A high rate of the vaginal secretions of these females, mated with this
bull showed positive vaginal mucus agglutinations with a vibrio antigen.

After treatment the bull was allowed to mount 12 yearling heifers
once. After g weeks eleven of these animals proved to be pregnant.
Neither of these showed a positive vaginal mucus agglutination and
also the blood titration figures were normal. No vibrios could be isolated
from the vaginal mucus.

In connection with the investigation of Stegenga, which resulted in the
presumption that there exists a relation between vibrio abortus and enzootic
infertility some further experiments have been described above.

We arrived at the conclusion that temporary infertility as described in
detail by Sjollema and Ter Borg as „enzootic infertility", is caused by an
infection with Vibrio foetus, being due to contamination of the genital
organs of the female with bull born germs during mating.

The clinical symptoms of subsequent infertility can be explained, as the
infection gives rise to endometritis, in many cases to cervicitis and salpingitis
and though not serious and often undiagnosable macroscopically they
are unmistakably detected on histological examination. They will certainly
affect either the sperms and the ova or the developing young foetus.

The waning of the inflammation symptoms, the disappearance of the
vibrios from uterus and salpinx and the occurrence of antibodies in cervical
and vaginal mucus at later stages, are evident of a developing immunity from
Vibrio foetus resulting in the possibility of another conception associated
with an eventual re-infection.

Before this investigation the diagnosis of enzootic infertility was mainly
based upon the temporary nature of the infertility on farms, when no clear
clinical aberrations nor the presence of Trichomonas foetus could be
detected. At present, as is shown above, it is possible to diagnose the
complaint with more certainty and at a quicker rate by tests on the presence
of antibodies and by bacteriological examination of the vagina, in particular
of the uterus.

It has been stated already, however, that no positive conclusion can be
drawn for all farms suspected of being contaminated with enzootic infertility,
from the results of investigations on specific antibodies in vaginal mucus.
Particularly in these cases a bacteriological and histological examination
of the endometrium will be required. The conclusion might probably be
arrived at that other micro-organisms such als streptococci and staphylococci
may arouse the symptoms of enzootic infertility. In how far the test on
antibodies can be of avail to us, keeping in mind the organisms just referred
to and some other causal micro-organisms, has as yet to be determined.

It may be pointed out here, that e.g. agglutinins against could
be determined successfully in the cervix mucus in case of prevailing
infections with Cor. pyogenes.

The problem, what tissues or cells in the genital organs are responsible
for the development of the antibodies, has not been investigated. The early
and frequent development of plasma cells during the course of the in-
flammation processes described, required, however, attention in this respect,
as, obviously, the developing plasma cell particularly plays an important
part in the formation of antibodies. In explaining the conception rates of
one bull it may have been noticed that a voidance of rather purulent matter
from, the vagina and painfulness during the examination some days after
service formed a rather regular occurring complex of symptoms, whilst
in dealing with the bacteriological examination attention has been drawn
to the presence of Gram-negative bacteria, haemolysing the blood medium.

It is not improbable, that the occurrence of innumerable bacteria of
this kind in the praeputium of a Vibrio foetus carrying bull renders clinically

a slightly other aspect to enzootic infertility than the usual one. This would
be in compliance with the conception of several practicing veterinary
surgeons who described this disease to us, that it is an affection sometimes
associated with rather heavy discharge.

It is an established fact that the fierceness and duration of infertility
within the complex of symptoms of enzootic infertility can be of a rather
varying nature on different farms. In how far this must be attributed to the
resistance of the individual, not founded upon the formation of anti-bodies,
the virulence of the Vibrio foetus or the nature and virulence of auxiliary
infections, is a matter still beyond our horizon.

Yet we are of the opinion that in the case cited above the haernophyl
bacilli have not been predominating in the disturbance of conception, as
very few of the latter could be traced in the uterus or the salpinx.

Except in the Netherlands, Vibrio foetus infections with cattle have
mainly been studied in Great Britain and America. The leading motives of
these investigations were the phenomenon of abortion and the process of
contamination and the titration figure of the blood serum agglutinations
were also a subject of consideration. Only very recently more attention has
been paid, also in these countries, to the fact that Vibrio infections are
attended by infertility. As far as is known to us the general opinion there
is, anyhow was until recently, that the most important way of infection
of the germs occurred per os.

According to Roberts and his co-workers (7) 23 experiments were
performed before his publication, the infection being pursued per os, in-
traveneously, subcutaniously, conjunctivally, intravaginally and intra-
uterine.

In general the result of these infections were disappointing as none
of the animals aborted and only in 8 cases lesions were noticed on foetus
or foetal membranes, vibrios being isolated.

We also have imitated several of these infections. For instance two cows,
being in calf for 6 and 5 months were infected with 1 litre vibrioculture
per os. The animals calved normally. Changes of the afterbirth were not
noticed, nor were vibrios isolated. The second animal had shown a positive
blood titration figure (1 : 640) two weeks after infection, but it dropped after
some weeks to 1 : 320, to drop again in the course of 3 to 4 months to the
original level (1 : 80). The first animal did not show any change in the
blood titration figure. With either animal neither vibrio agglutinins nor
vibrios were found in the genetal organs.

Though the endeavours to initiate vibrio abortus experimentally have in
general not been successful and on account of this study we arrived at the
conclusion that the bull is the source of infection to the female, yet we
realize that cases of vibrio abortus are known where the bull could hardly
be the source of infection. How such infections were caused is outside the
sphere of our observation.

Plastridge, Williams and Petrie (8) consider a blood serum titration
figure of 1 : 400 and higher as adequate proof of vibrio-infection. A complete
agglutination of 1 : 200 and a partial one of 1 : 400 are considered as being
suspectable. Under this limit everything is considered as negative.

These authors, however, have studied vibrio infection mainly in connec-
tion with the phenomenon of abortion and have considered this infection
not so much as a cause of infertility. Apart from the possibility that a blood

titration figure of e.g. I : 200 has another value to them than the same
titration figure resulting from the antigen applied by us, we often have
stated an undubious vibrio — demonstrating itself by an endometritis
conceding to the isolation of pure cultures of vibrios — though the blood
serum did not procure an abnormal titration figure.

Therefore blood serum agglutinations are not considered by us as a
trustworthy method to detect vibrio infections. On the other hand, however,
we do not consider a blood titration figure of 1 : 50—1 : 80 as a proof
of infection as such values were more than once found with animals, which
had never been mated and from which no vibrios could be isolated.
Contrary a titration figure of 1 : 160 is considered as highly suspectable.

Unlike Plastridge and his co-workers we did not state up till now any
positive blood serum agglutinations with bulls, even not with those in
which vibrios could regularly be cultivated from the praeputium.

Plastridge\'s statement, however, is an indication that vibrios can come
into the semen otherwise than from the praeputium and might be localized
e.g. in deeper lying parts of the genital tract, such as semen vesicles and
ampullae.

Such a focus of vibrios would imply unpleasant consequences towards
our endeavours to improve the conception rates of a bull therapeutically.
Actually, also the treatments of bulls referred to, probably bearing vibrios
in the praeputium only, though very suggestive, are as yet too small in
number and accomplished for too short a time, to be sure of the results of
treatments as suggested.

American experimenters have proved by some very carefully checked
investigations, that the addition of either penicillin or penicillin and
streptomycin to the semen of so called „problem bulls" sometimes effected
a considerable improvement of the conception rates, though it was not
quite clear whether in this case bacteria could be made responsible for the
prevailing infertility.

In pursuance of the above, one might be inclined to attribute the cause
to vibrios. Yet we are not at all satisfied that the addition of e.g. penicillin
in the customary concentration is a perfect guarantee of destruction of
vibrios.

We have already stated that penicillin even in a concentration of 800 E
per cc (just like sulfonamide) does not kill the vibrios, stored at 4⁰ C.
in an egg yolk buffer mixture, even after 96 hours. If this mixture is stored,
however, at 22° or 37⁰ C., 110 vibrios can be cultivated anymore after
6 hours.

As a matter of fact penicillin reacts upon the micro-organism being
in the status of division and this division does not occur at 4° C.

Consequently it is unlikely that in the practice of artificial insemination
the vibrios present in the semen have been killed (even if it has been
stored in a penicillin medium) at the moment that the semen is disposed of
in the cow.

On the other hand most of the vibrios will probably be killed if the semen
is already present in the genital organ for some time but theoretically it
must not be assumed that all vibrios will be killed in all cases.

For the time being we are unable to consider the addition of penicillin
to semen otherwise than like a contribution towards the local treatment
of a bull to combat enzootic infertility caused by Vibrio foetus.

For the present the disinfection of the male animal, taking the restrictions
already made into consideratian, may seem a rather simple matter but it
will be more difficult to desinfect the contaminated female animal, as the
vibrios can be present down to the oviduct, and the use of a not infected
bull for an infected herd implies careful management. A treatment of the
vagina with ointment before and after service might give relief but we have
no experience in this respect whatever.

On account of their investigations the authors feel justified in concluding
that enzootic infertility as known of old in the Netherlands is caused by
Vibrio foetus. Infection is transferred from the male to the female by coitus
or by artificial insemination.

The methods to detect vibrio infection are being indicated. The occurr-
ence of Vibrio foetus, in the praeputium offers, at least in many
cases, possibilities to therapy. Some preliminary results of that therapy are
described.

On account of observations in practice and the literature on Vibrio
foetus published so far some aspects are more closely considered in the
discussion.

1. Over Vibrio fetus-infecties bij het rund en „Enzootische steriliteit". Th. Stegenga,
J. I. Terfstra. T. v. Diergeneesk. 74, p. 293 (1949).

2. Vibrio foetus en enzootische steriliteit. Stegenga. Proefschrift Utrecht. 1950.

3. Enzootische steriliteit bij het rund. P. Sjollema. T. v. Diergeneesk. 68, p. 506 (1941).

4. Enzootische steriliteit bij het rund. H. ter Borg. T. v. Diergeneesk. 70. p. 40 (1943).

5. Bovine sterility in New Zealand. W. M. Webster. Austr. vet. J. 8, p. 199 (1932).

6. The agglutination test in vibrionic abortion of sheep. M. L. Levi. J. comp. Path.
Therap. 60, p. 65 (tfiso).

8. Vibrionic abortion in cattle. Plastridge, Williams & Petri. Am. J. Vet. Res. 8,
p. 178 (1947).

OVER TE DICHT BIJ ELKAAR GEPLAATSTE SPENEN
Een erfelijk gebrek bij het zwartbonte rund

Over erfelijke misvormingen van de uier bij het rund zijn niet veel
publicaties bekend. Heizer beschrijft een erfelijke abnormaliteit bij
Guernsey\'s in Amerika, waarbij hij vermoedt met enkelvoudige recessivi-
teit te maken te hebben. Het betreft hier een viertal, van een afwijkende
koe afstammende dieren, een stier en drie vrouwelijke dieren. De laatste
vertonen een gebrekkig gevormde uier, aan de ene kant twee spenen
vrij dicht bij elkaar, aan de andere kant is maar één speen aanwezig.
De stier had rechts normale tepels, maar de linker waren nauwelijks zicht-
baar. Ofschoon blijkens opgave ook in ons land een enkele keer dieren
met maar drie spenen voorkomen, zijn deze gevallen toch zo sporadisch,
dat voorlopig een genetische bestudering nog achterwege moet blijven.

Meer overeenkomst met het door mij bedoelde gebrek heeft Johnson ¹)
beschreven bij Amerikaanse Herefords. Dit betreft een óf links, óf rechts,
maar nooit beiderzijds, voorkomen van versmolten spenen. Dit versmelten
is zichtbaar over 1/3—3/4 van de lengte der tepels. De tepels aan de andere
kant staan dan te dicht bij elkaar. Johnson heeft dit gebrek alleen waar-
genomen bij vrouwelijke dieren (5 stuks), die alle aan elkaar waren verwant.
Wat de wijze van overerven betreft komt deze schrijver tot de conclusie
met een recessief gebrek te maken te hebben. De heterozygote dieren
vertonen alleen maar te dicht bij elkaar geplaatste spenen, de homozygote
de versmelting, hetgeen dus eigenlijk neerkomt op een intermediaire wijze
van overerven.

In 1949 werd door een veefokker mijn aandacht gevestigd op het voor-
komen van dieren, waarvan links of rechts de voor- en achterspeen veel
te dicht bij elkaar zijn geplaatst. De afwijking was door hem en is door
mij nooit beiderzijds geconstateerd en komt zowel bij mannelijke als bij
vrouwelijke dieren voor. Aan de ene kant is de uier geheel of vrijwel
normaal van vorm, aan de andere kant schijnt vooral het voorkwartier
minder sterk ontwikkeld te zijn, terwijl de voorste speen veel te ver naar
achteren is geplaatst. Soms is de afstand tussen voor- en achterspeen nog
wel zo groot, dat men de dieren normaal kan melken, soms ook is dit
niet mogelijk, doordat men niet met de vingers tussen de spenen door

1 ) Johnson, Leslie E. Fused teats, a hereditary defect in Beef Cattle J. of Hered.
36. 317—320 (\'945)-

Koe B6i. 398 S.
(Moeder van B 65). De linker spenen te dicht bij elkaar geplaatst.

kan, zodat de dieren eenvoudig niet anders gemolken kunnen worden
dan door beide spenen tegelijk in de hand te nemen. Soms zijn de spenen
zelfs over een meer of minder groot gedeelte met elkaar vergroeid.

Een en ander was voor mij aanleiding in een aantal landbouwbladen
op dit, als vermoedelijk erfelijk aangeduide, gebrek te wijzen en te ver-
zoeken, wanneer men dergelijke gevallen kende, mij daarvan in kennis
te stellen.

Zoals ik had verwacht was de oogst niet groot. Een deel vergeet een-
voudig aan zijn voornemen om te schrijven gevolg te geven, een ander deel
echter zwijgt liever over de gebreken, die in zijn stal zijn geconstateerd,
uit vrees voor het kwijt raken van een reputatie. Voorts kan het bij stieren
voorkomen, dat men het als eigenaar niet eens weet om de eenvoudige
reden, dat men er nooit op heeft gelet, daar de plaatsing van de spenen
bij de stier door de meeste fokkers niet als een belangrijke aangelegenheid
wordt beschouwd. Des te meer stemt het tot dankbaarheid, dat een aantal
fokkers toch aan mijn verzoek gevolg heeft gegeven, zij het dan ook, dat
het veelal dieren betrof, die waren aangekocht, of die geboren werden
uit een aangekocht dier. Ik krijg zelfs de indruk dat de handel in dieren
met te dicht bij elkaar geplaatste spenen nogal levendig is en dit versterkt
mij in de mening, dat verschillende eigenaren het gebrek kennen, maar er
niet over willen praten. Ik kom tot de conclusie, dat het gebrek veel
frequenter voorkomt dan men uit het tot mijn beschikking staande materiaal
(13 afwijkende dieren) geneigd zou zijn te concluderen.

Van alle afwijkende dieren werd, voor zo ver dat mogelijk was, de
afstamming nagegaan. Van twee der dieren was dit niet mogelijk, omdat
de ene een kalf van een ,,op de markt" gekochte vaars was, van de andere,
omdat het een kalf van een gekochte koe betrof, afkomstig van een boeldag.
Op bedoeld bedrijf werd niet aan enige registratie gedaan en de vorige
eigenaar was overleden, zodat navraag niet mogelijk was. Bij de resterende
dieren was nog één kalf, waarvan alleen de vader geregistreerd was, terwijl de
moeder een onbekende afstamming had, de andere tien¹) dieren stamden
alle van stamboek-ouders af en was de afstamming, in een meer of minder
groot aantal geslachten, van bekend.

Bestudering der stamtafels bracht aan het licht, dat alle dieren niet
alleen aan elkaar verwant waren, maar ook, zowel van vaders als van
moederszijde terug gingen, soms langs meer dan een weg, op eenzelfde stier
A 272 F (zie afstammingstabel). Vooral de stier BA 2, 943 S bleek veel
nakomelingen te hebben verwekt, die het gebrek vertoonden (4 stuks),
terwijl bovendien een kleindochter van deze stier met het gebrek was
behebt. Deze kleindochter B 65, 2881 J stamde overigens uit een moeder
met een afwijkend phaenotype.

Als men de afstammingstabel nader beschouwt en men weet, dat uit
twee normale ouders een dier met een afwijkende speen plaatsing geboren
kan worden, dan is men geneigd deze afwijking als een recessief gebrek,
berustende op een enkelvoudige grondslag, te beschouwen. Toch is deze
conclusie zeer waarschijnlijk, enigszins voorbarig. De kwestie is n.1. dat

Inmiddels is mij een elfde dier beken I geworden, waarvoor geldt dat het
van vaders- en moederszijde afstamt van de stier A 272 F.

de stieren A 272 F en A 231 F zeer bekende stieren zijn geweest, die in hun
tijd een buitengewoon grote invloed op de fokkerij hebben gehad. Boven-
dien is er veel ingeteeld op het bloed van deze stamvaders. Wanneer
deze dieren dus heterozygoot voor de factor waarop deze afwijking berust,
zouden zijn geweest, dan had m.i. het gebrek niet alleen veel eerder
in de Nederlandse zwartbontfokkerij geconstateerd moeten worden, maar
dan had het ook een veel grotere frequentie moeten vertonen, al moet
worden toegegeven, dat de frequentie waarmee dit gebrek voorkomt niet
bekend is.

Aan de andere kant is het ook moeilijk aan te nemen, dat het gebrek
niet erfelijk zou zijn en dat alle afwijkende dieren dus toevallig tot deze
lijn behoren en nog wel zowel van vaders als van moederskant op hetzelfde
dier teruggaan.

Een andere mogelijkheid, die m.i. overweging verdient, is dat we hier
met een gebrek te maken hebben, dat op meer dan een grondslag berust.
Dit zou dan meteen een plausibele verklaring kunnen geven voor het
zo in verschillende graden voorkomen van dit gebrek. Soms immers zijn
de tepels over een grote afstand met elkaar vergroeid, soms staan ze nog
een paar cm van elkaar af. In hoeverre een slechte ontwikkeling van de
voorkwartieren van de uier bij koeien (met overigens voor zo ver de enigs-
zins abnormale ontwikkeling van de uier dit toelaat, normaal geplaatste
spenen) als een „voorstadium" van het hiervoor beschreven gebrek moet
worden beschouwd is een vraag, die ik momenteel nog niet bevestigend
of ontkennend kan beantwoorden. Een feit is, dat men nogal eens een koe
met een minder fraai gevormde uier aantreft onder de nakomelingen
van sommige der in de afstammingstabel genoemde stieren, speciaal van
stier BA 2, 943 S.

Ofschoon de wijze van overerven uit het tot mijn beschikking staande
materiaal niet is af te leiden, moet het gebrek van de aan een kant van de
uier te dicht bij elkaar geplaatste spenen als erfelijk worden beschouwd.
Wat de wijze van overerven betreft lijkt het berusten van dit gebrek
op meer dan een erfelijke grondslag het waarschijnlijkst. Het gebrek is
zowel bij stieren als bij koeien geconstateerd en is reeds direct na de ge-
boorte zichtbaar. Het verdient derhalve aanbeveling zowel de stier- als
de vaarskalveren, die deze afwijking vertonen meteen op te ruimen.
Het gebruiken van koeien voor de fokkerij zal gezien de ernst van het
gebrek wel weinig voorkomen. Echter ook bij de stieren dient nauwkeurig
op een abnormale speenplaatsing te worden gelet, als men ze voor de
fokkerij wenst te gebruiken. Op grond van de ter beschikking staande
gegevens is het bovendien verantwoord, stieren die dit gebrek vertonen
niet in aanmerking te laten komen voor opname in het stamboek, zoals
dat met andere erfelijke gebreken (gladde tong en onvermogen tot uit-
schachten) reeds het geval is.

Bij Nederlands zwartbont vee, zowel mannelijke als vrouwelijke dieren,
komt een gebrek voor, dat zich uit in een te dicht bij elkaar geplaatst zijn
van voor- en achterspeen, aan de linker of aan de rechterzijde. De afstand

van de spenen is vaak zo klein, dat het melken niet meer normaal mogelijk
is. Op grond van de bestudering van de afstamming van de afwijkende
dieren moet de conclusie worden getrokken, dat we hier met een erfelijk
gebrek te maken hebben, dat waarschijnlijk op meer dan één grondslag
berust. Dieren met dit gebrek, zowel de stieren als de koeien dienen van
de fokkerij te worden uitgeschakeld.

Black and white cattle in the Netherlands sometimes present the defect that the fore
and hind teats are placed too closely together at the left or right side of the udder.
The distance between the teats is so small that milking can not be done in the normal
way. On the ground of a study of the pedigree of the defective animals it was concluded
that we have to deal with a hereditary defect, which is probably of complex causation.
As male animals too will reveal this tendency, the bulls as well as the cows presenting
the malformation must be excluded from breeding.

Chez la race pie-noire aux Pays-Bas il y a des bêtes présentant le défaut que les trayons
de devant et de derrière, du côté droit ou du côté gauche de la mamelle, sont implantés
trop près l\'un de l\'autre. L\'écartement entre les trayons est si petit que la traite normale
devient impossible. En nous basant sur des études généalogiques des animaux défectueux
nous sommes arrivés à la conclusion qu\'il s\'agit ici d\'une anomalie héréditaire, qui est
probablement une fonction de plusieurs facteurs. Les taureaux aussi révèlent la tendance
héréditaire à cette défectuosité. Aussi faut-il écarter de la reproduction les taureaux
aussi bien que les vaches présentant le défaut.

KAN TOEDIENING VAN EEN KALIUMZOUT DE
THERAPEUTISCHE BEHANDELING VAN MELKKOEIEN
BIJ ACETONAEMIE, PARESIS PUERPERALIS EN BIJ
VERWANTE SYNDROMEN VAN SPIERVERL AMMING
ONDERSTEUNEN?

Naar aanleiding van hetgeen de Heer D. Talsma in het nummer
van i Juni j.1. in dit Tijdschrift meedeelt, meen ik het volgende te
mogen opmerken:

ie door mij werd niet aanbevolen na te gaan, of KC1 een goed
geneesmiddel voor acetonaemie is, maar of het in staat is het effect
van het toegepaste geneesmiddel —- b.v. glucose plus insuline —
bevordert,

2e dat voor de toepassing van KC1 m.i. dan aanleiding bestaat,
wanneer een duidelijke vermagering is ingetreden, omdat dan een
K-verlies van betekenis zal hebben plaats gehad,

3e dat spierzwakte een indicatie voor het gebruik van dit middel
kan zijn o.a. bij paresis puerperalis,

4e dat door mij niet van een injectie doch van toediening per os
wordt gesproken,

5e dat men in verband met de uiteenlopende vormen van acetonaemie
het middel in veel, hiervoor in aanmerking komende gevallen, zal
moeten hebben toegepast vóórdat men kan weten, of er dikwijls een
gunstig effect is en in welke gevallen.

Uit de afdeling Friesland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
Afd.correspondent A. v. d. SCHAAF.

Op een bedrijf, waarvan de laatste drie jaar zes runderen waren ver-
wijderd wegens paratuberculose, werd deze ziekte in Juli 1950 geconsta-
teerd bij een zevende koe. Klinisch was dit dier, een tweejarige vaars, nog
volkomen normaal, doch de nog vrij stevige ontlasting bleek bij onderzoek
aan de Gezondheidsdienst voor Vee, zeer veel paratuberkelbacillen te
bevatten.

Daar het een kostbaar dier betrof, verzocht de eigenaar ons, alles in
het werk te stellen, het dier te genezen. Wij stelden hem voor, een behande-
ling in te stellen met para-amino-salicylzuur (P.A.S.) en ondanks de hoge
kosten, welke hieraan verbonden waren, stemde hij toe.

Bij de mens wordt P.A.S. verstrekt in een dagelijkse dosering van 10 tot
15 gram, te zamen met NaHCO, in ongeveer gelijke dosis, en met een
smaakcorrigens, omdat het middel dan beter wordt verdragen. Daar de
betreffende koe ongeveer 500 kg woog werd in overleg met een arts van
het Consultatiebureau voor de Tuberculosebestrijding besloten, dagelijks
75 gram P.A.S. met evenveel NaHCO, toe te dienen, verdeeld in twee
delen, welke om de twaalf uur met water werden ingegeven.

De koe werd gedurende de proef opgestald, om verdere besmetting
te voorkomen, en als enige voeder werd goed hooi van de oogst van 1949
verstrekt. De behandeling werd gedurende een maand voortgezet, ge-
durende welke tijd de melkgift van het dier practisch op hetzelfde peil
bleef en de mest niet van consistentie veranderde. Echter bleef de ontlasting
steeds paratuberkelbacillen bevatten, zoals bleek uit enkele gedurende
die tijd onderzochte monsters.

Ongeveer twee weken na staking van de P.A.S. toediening werd de
ontlasting van de koe dunner, ondanks de hooivoedering en werd besloten
het dier op te ruimen. Sectie werd niet verricht.

De mogelijkheid bestaat, dat de bacteriostatische werking van het P.A.S.
niet voldoende tot uitdrukking is gekomen, omdat de gebruikte dosis
te laag was. Daar echter de uitscheiding van bacillen met de ontlasting
onverminderd blijkt door te gaan zullen verdere proeven alleen kunnen
worden genomen bij een strenge isolatie van de patiënt en dan nog bij
voorkeur in zwaar besmette bedrijven. De hoge kosten, aan een P.A.S.-
behandeling verbonden, zullen hierbij voorlopig een grote belemmering
zijn.

Para-amino-salicylic-acid in a daily dosis of 75 grammes during a month, gave 110
results in a case of Johne\'s disease in a heifer of about 500 kilogrammes of weight.

Uit de afdeling Noord-Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
Afd. Correspondent J. C. A. v. d. MAAS.

Op Maandag 5 Maart werd via de Utrechtse markt een uit Denemarken
ingevoerde ruin in Enkhuizen ter keuring aangeboden.

Bij de levende keuring viel het op, dat het dier oedemen vertoonde
aan buik en borst en dat de buikomvang zeer aanzienlijk was. Bovendien
liep het dier erg onzeker.

Bij het openen van de buikholte vloeide er een grote hoeveelheid vloeistof
uit en bij het verrichten van de keuring zag ik een zeer groot nier-
gezwel en belde naar aanleiding hiervan de Gezondheidsdienst in Alk-
maar op.

Met collega v. n. Maas heb ik toen de sectie verricht en wij vonden een
tumor van de rechter nier, die een behoorlijke drukatrophie op het nierweefsel
veroorzaakt had en bij beweging 87 pond zwaar bleek te zijn. Het gezwel
vertoonde een wit-geel uiterlijk, voelde zacht aan en was makkelijk snijd-
baar. Voorts constateerden we tumoren op lever, milt, buikvlies, borstvlies,
omentum en in de lymphklieren van de linker nier.

De longen bevatten enige metastasen ter grootte van een kastanje,
de longlymphklieren waren sterk vergroot en spekkig op doorsnede.
Het vlees was sterk hydraemisch.

Gezien het beeld van de tumor met de verspreiding, werd gedacht
aan een adenoom met maligne eigenschappen. Een stuk tumor van de nier,
alsmede een longknobbel werden voor histologisch onderzoek opgestuurd
aan het Veterinair Pathologisch-Anatomisch Instituut. Bijkans per om-
gaande ontvingen wij bericht, dat de tumoren het beeld van adeno-
carcinoom vertoonden en dat aangenomen mocht worden, dat de metas-
tasen hetzelfde beeld vertoonden.

Wat de keuringsuitspraak betreft, dient vermeld, dat het dier wegens
aanzienlijke hydraemie werd afgekeurd.

In aflevering 5 van dit Tijdschrift komt op blz. 192 een praktijkmede-
deling over bovengenoemde vergiftiging voor. Naar aanleiding hiervan wil
ik het volgende geval mededelen. Op 30 Maart j.1. werd ik geroepen bij
iemand, die die dag reeds 2 kippen van de 8 dood had aangetroffen, terwijl
een derde zeer ziek was. Pseudovogelpest of een bacteriëele ziekte konden
direct worden uitgesloten. De zieke was paralytisch in de poten, overigens
zeer geëxiteerd en vertoonde torticollis. Op mijn vraag of ze iets bijzonders
gegeten konden hebben, deelde de eigenaar mede, dat ze \'s morgens los
geweest waren en gegeten hadden van een taxus baccata, die in een hoek
van \'t erf stond. Andere planten waren er op \'t erf niet te vinden. Bij sectie
werden in de krop veel taxusnaalden gevonden.

Volgens Frohner\'s toxicologie is taxus baccata-vergiftiging bij alle
huisdieren geconstateerd. De diagnose lag m.i. voor de hand.

Deze toelichting op de Veewet is bedoeld als onderdeel van het studiemateriaal ten
behoeve van hen, die een cursus ter opleiding tot hulpkeurmeester van vee en vlees
volgen. Uit het corps hulpkeurmeesters worden ook de opzichters bij de Veeartsenij-
kundige Dienst benoemd; deze moeten uit den aard der zaak op de hoogte zijn van de
bepalingen van de veewet. Dr. van Vloten heeft in samenwerking met H. Venema
de 6e druk van de Veewet in de Schuurman & Jordens Editie nr. 27 bewerkt, waar-
mede zij aan hen die met deze wet te maken hebben een grote dienst hebben bewezen.
Door een betere rangschikking der onderdelen hebben zij een belangrijke verbetering
aangebracht. Toch blijft de Veewet evenals andere wetten voor velen, zelfs voor des-
kundigen, moeilijk leesbaar en te begrijpen. Het is daarom een goede gedachte geweest
van Dr. van Vloten een toelichting te geven, waardoor het aan allen, die met deze
wet in aanraking komen, gemakkelijker wordt ze op de juiste wijze te hanteren.

Van veel belang is het algemeen gedeelte, waarin de structuur van de wettelijke
bepalingen wordt belicht. Ik acht dit van grote betekenis, omdat bij velen een verkeerd
begrip dikwijls bestaat hoe een wet tot stand komt en wat de verschillen zijn tussen de
wetsartikelen, koninklijke besluiten en ministeriële beschikkingen. De behandeling van
de onderdelen van de Veewet wordt in de toelichting op de voet gevolgd en de hoofd-
zaken waar het om gaat door omschrijving verduidelijkt.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, E. J. A. A. Quaedvlieg, heeft een
voorwoord bij deze toelichting geschreven. Met hetgeen daarin gezegd wordt ben ik het
volkomen eens nl. dat de toelichting een handleiding is voor ieder die met de Veewet
en haar bepalingen te doen heeft. Ook ik wil het boekje gaarne aanbevelen voor de
studenten in de veeartsenijkunde; het kan bij het onderwijs zeer nuttig zijn, echter moet
worden opgemerkt, dat voor de studenten bij de bespreking van de Veewet en ook
andere veeartsenijkundige wetten deze ook critisch dienen te worden behandeld, waar-
bij zij aan de wetenschap moeten getoetst worden.

Ik wens de auteur geluk met dit zeer geslaagde werk; hij verdient ongetwijfeld de
dank ook van de dierenartsen en de studenten in de diergeneeskunde.

Vraag: Bij veulens van 2—3 weken oud ziet men meestal, dat schuin over de
laterale zijde der beide springgewrichten de huid een paar kale strepen vertoont
van 20—30 cm. lengte en 3—5 cm. breedte. Hoe is het optreden van deze
schuine kale strepen precies te verklaren ?

Antwoord: Strepen op de buitenzijde van het spronggewricht zijn inderdaad
meermalen waargenomen.

Over de oorzaak en de betekenis is, zover wij weten in de literatuur niets bekend.

Aangezien de veulens verder normaal zijn zal hier geen verwisseling mogelijk
zijn met een erfelijk gebrek bij pasgeboren veulens. Daarbij zijn grotere huid-
oppervlakten, vanaf het kruis tot de hoef abnormaal en onbehaard.

Laatstbedoelde veulens sterven spoedig; de huidafwijking is slechts een symptoom
van een complex, vermoedelijk primair door een storing in de functie der
hypophyse veroorzaakt.

WIJZIGING DER BESCHIKKING VAN n NOVEMBER 1950, LAATSTELIJK
GEWIJZIGD BIJ BESCHIKKING VAN 15 JANUARI 1951,
IN ZAKE DE PSEUDO-VOGELPEST.

a. levend of dood pluimvee, alsmede levende of dode parkieten, rijstvogels en duiven;

c. eieren en delen daarvan, afkomstig van vogels, als bedoeld onder a,
is verboden.

Het bepaalde bij de beide voorgaande leden van dit artikel is niet van toepassing
ten aanzien van: •

a. pluimvee, levend of geslacht, en eieren daarvan, zich bevindende op schepen,
indien dit pluimvee of deze eieren toebehoren aan en bestemd zijn voor gebruik
door de schipper, zijn gezin of zijn dienstpersoneel;

b. geslacht pluimvee, alsmede conserven en eieren daarvan, zich bevindende in
restauratierijtuigen van treinen of in vliegtuigen, indien bestemd voor gebruik
door de reizigers;

c. geslacht pluimvee, alsmede conserven en eieren daarvan, in het bezit van
grensarbeiders, indien kennelijk bestemd voor eigen gebruik ;

e. pâté de foie gras als heel- zowel als halfconserven, verpakt in blik of staniol,
voor zover deze wordt aangevoerd langs de grenskantoren F.ijsden, Roosendaal en
Venlo ;

f. veren en dons, verpakt in balen, aangevoerd langs de grenskantoren Amsterdam,
Nijmegen, Oldenzaal, Rotterdam en Roosendaal per schip of per spoor en bestemd
voor rechtstreekse doorvoer na onmiddellijke overlading in spoor of schip, naar het
buitenland.

Het is verboden vogels en producten, als bedoeld in artikel 2, eerste lid, waarvan
de in- of doorvoer krachtens het bepaa[de bij het tweede lid van dat artikel voor-
waardelijk is toegestaan, in of door te voeren langs andere kantoren dan die,
gevestigd te:

Indien de in- of doorvoer van vogels of producten, als bedoeld in artikel 2, eerste
lid, krachtens het bepaalde bij het tweede lid van dat artikel is toegestaan onder
voorwaarde van voorafgaand onderzoek, wordt voor dat onderzoek vergoeding van
kosten geheven naar het volgende tarief:

a. voor vogels: f0,075 P^{er v0}S^e\'> ^{met een} minimum van f5 voor elke aanvoer;

b. voor veren en andere delen van vogels, eieren en delen daarvan:
f 0,01 per kg, met een minimum van f 5 voor elke aanvoer.

De Nederlandse Vereniging van Artsen voor longziekten, in samenwerking met de
tuberculose-studiecommissie, heeft op 15 April 1950 in Utrecht ene algemene verga-
dering belegd, waarin twee sprekers van naam, namelijk de Heer F. van Deinse, mede-
werker aan het Instituut Pasteur te Parijs en Professor Arvid Wallgren uit Stockholm,
beschouwingen hebben gewijd resp. aan de bereiding en toepassing van het B.C.G.-
vaccin.

Deze vergadering werd bijgewoond door ruim 400 toehoorders. Een uitgebreid verslag
hiervan vinden wij in het N. T. v. G. van 20 Januari 1951, I No. 3.

Onze landgenoot Van Deinse heeft zich in zijn betoog bepaald tot een te breed
opgezette critisehe uiteenzetting, waarvoor wij verwijzen naar de officiële tekst.

De tweede spreker, een der voorvechters van de algemene toepassing der enting,
Wallgren, heeft er met nadruk op gewezen, dat ene eerste infectie de bodem legt voor
een grotere weerstand tegen volgende infecties.

Zij berust op specifieke grondslag, is relatief van karakter en is van grote waarde
voor de drager ervan. Naast deze vorm van immuniteit staat een niet-specifïeke natuur-
lijke weerstand, waar\\*n de graad niet alleen het pathologisch effect van de primaire
infectie bepaalt, doch tevens het uiteindelijke lot van de geïnfecteerde individu.

De natuurlijke weerstand is het welke het beloop ener tuberculeuse contaminatie
verder bepaalt.

Na de puberteitsjaren en vlak hierna, wordt de weerstand minder. Het B.C.G.-vaccin
kan deze gevaarlijke periode overbruggen door het opwekken van een kunstmatige
specifieke immuniteit.

Zijn uiterst interessant betoog kan samengevat worden in de volgende conclusiën:

2. De inenting moet op éne wijze geschieden en in éne dosering waarbij voldoende
tuberculine-gevoeligheid wordt opgewekt;

4. De opgewekte immuniteit draagt een relatief karakter, doch deze is in de meeste
gevallen voldoende, om beschutting te kunnen verlenen tegenover de direct mogelijke
gevolgen ener primaire infectie;

5. De duur van de aldus opgewekte immuniteit varieert individueel, de beschuttings-
duur bedraagt 5 jaren en soms langer;

6. De tot dusverre, met op juiste wijze bereid vaccin behaalde resultaten, kunnen
alleszins bemoedigend worden genoemd. De immuniteit heeft enige tijd nodig om
tot ontwikkeling te geraken en gaat parallel met een aldus verkregen gevoeligheid
voor tuberculine.

De massale vaccinaties bij mensen met behulp van bac. Calmette-Guérin doet de
behoefte ontstaan deze slechts 14 dagen houdbare entstof in een meer houdbare vorm
om te zetten. De techniek, welke hierbij de meeste kans op succes kan bieden, is de
lyophylisatie, de droging der bacterie-suspensie in bevroren toestand.

Aan de Tóhoku University (Studies on the dried B.C.G. vaccine in vacuum from the
frozen state. T. Ebina, K. Kato, T. Kobayasi, T. Ito, S. Sakurai. Science Reports.
Tókohu University. Vol. 1 (1949, p. 1) is nagegaan onder welke omstandigheden een
goed houdbaar, snel oplosbaar preparaat met hoog overlevingspercentage der bacteriën
verkregen wordt.

De mate van bevriezing bleek daarbij van geringe betekenis en temperaturen van —8
tot —195° C. werden geschikt bevonden. Bij de droging dient er echter voor gewaakt te
worden, dat ontdooiing wordt voorkomen. Als suspensiemiddel der B.C.G. bleek het
meest geschikt 1 —2 % pepton. Het gedroogde preparaat moet bewaard worden in
vacuum (10-- mm Hg. is voldoende) en bij voorkeur beneden kamertemperatuur (houd-
baarheid in de ijskast 1 jaar).

Na resuspensie blijft een oorspronkelijk gedroogd vaccin in de ijskast 6 dagen vol-
doende potent, bij kamertemperatuur slechts 3 uren.

Vergelijkingen zijn gemaakt tussen de immuniserende werking van gedroogd en niet-
gedroogd vaccin.

Bij caviae bleken beide vaccinsoorten in gelijke mate te beschutten tegen kunstmatige
besmetting. Bij de mens moest men zich beperken tot een vergelijking der tuberculine-
allergie op een tijdstip van ^ maand na de vaccinatie; verschillen in gevoeligheid
werden daarbij niet geconstateerd, mits de droge entstof in de ijskast was bewaard (perio-
den van zelfs ii jaar).

Geconstateerd kon worden, dat ook bij vaccinatie met droge entstof de allergie gedu-
rende 2 jaren onverminderd bleef bestaan.

Secr. : Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel.
K 3400—11413. Giron. 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bij de Faculteit der Veeartsenijkunde wordt herhaaldelijk gevraagd naar dieren-
artsen, die genegen zijn voor kortere of langere tijd in het buitenland te werken.
Deze aanvragen hebben betrekking op het Midden Oosten en ook op meer tropische
gebieden.

De aanvragen zijn afkomstig van het Bureau voor Internationaal Technische Hulp,
Alexanderstraat 14 te \'s Gravenhage. Reeds eerder werd de aandacht van de collegae
gevestigd op de mogelijkheid om tijdelijk in dienst te treden van de British Colonial
Service. Gegadigden wordt gead iseerd zich in verbinding te stellen met genoemd
bureau.

Qualifications and general conditions: High academic qualifications and teaching

De Europese Zöotechnische Federatie organiseert van 16 tot en met 21 Juli a.s.
te Utrecht Internationale studiedagen over de keuring op afstammelingen. Het
programma vermeldt o.a. een algemene inleiding door Prof. I. Johansson te Uppsala
en een inleiding door Ir. H. Verschuyl over: „De betekenis van de Nederlandse
veefokkerij".

Het volledige programma is op verzoek verkrijgbaar bij de secretaris van de
Nederlandsche Zoötechnische \\ ereniging, Ir. E. J. Alderkamp, Surinamestraat 24.

Op 23 Juni a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig jubileum als dierenarts
te vieren:

In dit jaar bedankte één lid wegens vertrek terwijl vijf nieuwe leden toetraden. Het
aantal leden onzer afdeling bedroeg hierdoor aan het einde van 1950 zes en zeventig
(76) plus één erelid.

Er werden drie bestuursvergaderingen gehouden, vier ledenvergaderingen vonden
plaats.

Tweemaal hadden we een spreker over een wetenschappelijk onderwerp, nl. Prof.
Verlinde en Dr. Terpstra.

Het nuttig en aangenaam contact met de afd. Friesland werd ook dit jaar bestendigd.

Het bestuur onderging een verandering door het aftreden van collega Groenwoud,
in wiens plaats verkozen werd collega Diddens.

Laten we een hechte gemeenschap vormen en zo nodig door daden bewijzen dat ons
dit ernst is.

Penningmeester en secretaris brachten een verslag uit over het afgelopen jaar.
In de afdelingscommissie ter regeling van de vestiging van practiserende dieren-
artsen werden verkozen de volgende collegae:

Namens de N.V. Organon werd door de Heer v. d. Zee een lezing gehouden over
hormonen.

Kort verslag van de afdelingsvergadering gehouden op Zaterdag 19 Mei
1951 te Arnhem.

De Voorzitter (Dr. R. v. Santen) opent de vergadering en heet alle aanwezigen
hartelijk welkom in het bijzonder de introducée Mevrouw Holsheimer.

De notulen der vorige vergadering worden onveranderd goedgekeurd. De secretaris
merkt op dat er enkele zeer storende type-fouten in de notulen zijn geslopen, maar daar
cyclostyleerwerk vóór het afdrukken bezwaarlijk is te corrigeren, is dit vrijwel onver-
mijdelijk. Naar aanleiding van deze opmerking verklaren de leden zich bereid de
notulen wel met enige fouten te willen lezen.

De ingekomen stukken omvatten o.a. een schrijven van collega Hoogland, waarin
hij bericht niet aanwezig te kunnen zijn op deze vergadering, daar deze juist samen-
valt met de vergadering van dc groep „Hoofden van Vleeskeuringsdiensten." Getracht
zal worden het samenvallen van de afdelingsvergadering met de vergadering van
genoemde groep voortaan te voorkomen. Verder is er (behalve enige brieven van de
secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde) een schrijven binnengekomen
van collega Wagenvoort, waarin hij bedankt voor de gelukwensen ontvangen bij
zijn benoeming tot Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.

Collega Moolhuisf.n wordt met algemene stemmen toegelaten tot lid van de afdeling.

Het agendapunt waarbij wordt gevraagd om eventuele voorstellen voor de Algemene
Vergadering te Utrecht, levert niets op.

Na langdurige discussie over het meest gewenste aantal leden der provinciale com-
missie voor de vestigingsregeling, worden tenslotte tot leden van deze commissie benoemd:
Dc Inspecteur van dc Veeartsenijkundige Dienst, district Gelderland, de Directeur van
de provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Gelderland, de Voorzitter van de
afdeling Gelderland der Maatschappij voor Dierengeneeskunde, collega M. M. de
Lint en collega C. H. Schieven.

Vervolgens houdt collega Hesse zijn causerie over: „Antibiotica". Daar deze ve -
handeling in het Tijdschrift gepubliceerd zal worden, wordt dit niet genotuleerd.
Naar aanleiding van deze causerie worden talrijke vragen gesteld.

Bij de mededelingen en de rondvraag worden nog enkele interessante practijkerva-
ringen medegedeeld o.a. over: Het acuut optredend blauwe uier bij schapen; penicil-
line en bacteriologisch vleesonderzoek; het droogzetten van koeien; het droogzetten
van koeien met een lekspeen; over de juiste wijze van sulphamezathine-injectie; rcci-
dieven bij de kopziekte-therapie; penicilline en tetanus; het optreden van Lähme bij
veulens ondanks prophylactische serumbehandeling enz.

Als datum der volgende afdelingsvergadering wordt vastgesteld een Zaterdagmiddag
in September te Arnhem.

Collega de Haan vestigt de aandacht op het Wereldpluimveecongres (2—9 Aug.).
Hij wekt de collega\'s op dit congres te bezoeken, vooral nu de plaats waar het congres
deze keer wordt gehouden (Parijs) niet zo ver weg is.
Hierna sluiting.

Kort verslag van de vergadering gehouden op Vrijdag 25 Mei 1951 in Hotel
Noord-Brabant te Utrecht.

Door de tijdige aanvang is het gelukt de spreker, Prof. Seekles, voldoende tijd te
geven voor zijn boeiende voordracht over de koperstofwisseling; daardoor was het voor
diegenen, die weinig belangstelling hebben voor de maatschappelijke kwesties een
prettige vergadering. De dertig aanwezigen waren blijkens het applaus aan het slot
zeer dankbaar voor de gehouden lezing.

Verder werden enkele maatschappelijke punten behandeld, zoals benoeming van de
provinciale vestigingscommissie bestaande uit de afdelingsvoorzi\'ter, de inspecteur v. d.
Veeartsenijkundige Dienst en de directeur v. d. Gezondheidsdienst. Verder werd een
een commissie benoemd om provinciale richtlijnen te geven voor de tarieven.

Het overlijden van collega Schoenmaker, die een zeer gewaardeerd lid van onze
afdeling geweest is, werd op passende wijze herdacht.

Collega Joling gaf bij de rondvraag nog een korte nadere verklaring van het nieuwe
t.b.c.plan; terwijl Voorzitter Hesse voorstelde een excursie naar de firma Brocades
te Meppel te organiseeren. Het bestuur zal hierover nadere mededelingen doen.

Namens het bestuur kan ik mededelen dat wij voornemens zijn op Donderdag 6
September a.s. de excursie naar de firma Brocades in Meppel te organiseren voor onze
leden met hun dames. Een puntertocht in Giethoorn zal de belangstelling voor deze
excursie wellicht nog vergroten.

lantal gevestigde dierenartsen en leden: In de Provincie Noord-Brabant zijn woonachtig
per 31 December 1950 in totaal 83 dierenartsen. Hiervan zijn er 70 lid van de Afdeling
N.B., terwijl er nog twee lid zijn van de Algemene Afdeling t.w. Dr. H. van Vuuren en
Dr. G. Gooren. 7 dierenartsen niet-leden zijn rustend of gepensionneerd, zodat in feite
slechts 4 practiserende dierenartsen geen lid van zijn de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde, waarvan er 2 door onze Maartschappij als lid zijn afgewezen.

Als nieuwe leden werden ingeschreven de dierenartsen: R. J. Bakema, A. J. Groen-
land, Dr. C. de Gier en G. W. Vaal.

Met i erelid en 1 b.g. buitenlid telt de Afdeling Noord-Brabant momenteel 72 leden
of wel circa het drievoudige aantal sedert de oprichting van een afzonderlijke Afdeling
N.B. (n.1. Jan. 1910 met 25 leden) en ongeveer het zesvoudige sedert de oprichting
van de gecombineerde Afdeling Noord-Brabant-Limburg in het jaar 1871. Wel een

bewijs, dal in de 80 jaren (resp. 40 jaren) van haar bestaan het diergeneeskundig werk-
terrein in onze Provincie met een behoorlijk aantal beoefenaren van onze weten-
schap is bezet, terwijl uit de nog ingekomen aanmeldingen blijkt, dat de trek naar
Brabant voorlopig nog niet stilstaat.

Van de genoemde 72 dierenartsen vervult 1 dierenarts als het enige vrouwelijke lid
de taak van huisvrouw en assisteert haar man, 37 oefenen uitsluitend de diergenees-
kundige p-aktijk uit, dus met de 4 niet leden zijn er 41 practici; 14 hebben een praktijk
en zijn tevens Hoofd van een Vleeskeuringsdienst (totaal 55 practici); 15 dierenartsen
zijn in zuiver ambtelijke dienst en vervullen een diergeneeskundige taak aan een bij-
zonde-e dienst o.a. Prov. gezondheidsdienst, stamboek. K I.-station en entstof-station.

In 1950 herdachten 4 leden een jubileum n.1. J. C. F,, van Looveren een 50-jarig
jubileum als dierenarts; J. Bouwman het 40-jarig jubileum, A. J. Paimans en
Dr. A. W. A. Bos het 25-jarig jubileum. Namens de Afdeling werden deze jubilarissen
gecomplimenteerd.

Vergaderingen: In 1950 werden er 3 vergaderingen gehouden in restaurant ,,Modern"
te Tilburg t.w.:

Het bezoek van deze bijeenkomsten is m.i. maar zeer matig i.v.m. het tamelijk
groot aantal leden en vrijwel altijd ziet men dezelfde trouwe bezoekers. Ik moet dan ook
cons.ateren, dat dit vergaderingbezoek zeker niet in evenredigheid is toegenomen met
de aanwas van het ledental. Vanwege de enorme hoeveelheid werk, die in de winter- en
voorjaarsmaanden door de practici verzet moeten worden is het bestuur er noodge-
dwongen toe overgegaan om in deze periode voorlopig geen vergadering uit te schrij-
ven. Wij mogen toch echter wel verwachten, dat in het stillere seizoen
de belangstelling van onze leden juist dan tot uiting komt, doch met een gemiddeld
bezoek van 23 leden per vergadering blijven we slechts aan een goede 30% en dat is m.i.
wel een zeer minimale grens, temeer daar in 1950 door het inlassen van voordrachten
getracht is de belangstelling van de leden te wekken. Zo werd door ons lid S. W. J. van
Dieten een voordracht gehouden over de K.I. werkzaamheden in de K.I. stations in
Zweden en Denemarken en door Dr. N. C. W. Hesse de toepassing besproken van de
voor de diergeneeskundige praxis belangrijke Antibiotica en werd door Prof. Dr. F. v. d.
Ven, hoogleraar aan de Economische Hogeschool te Tilburg een voor ons enigszins
vreemd aandoend, doch niet minder belangwekkend vraagstuk ingeleid betreffende „de
Publiekrechtelijke Bedrijfs Organisatie en de plaats van dierenarts in deze Organisatie".

Ook de bespreking van de maatschappelijke vraagstukken eisen een grotere belang-
stelling van de betrokkenen. Zo namen verschillende Tarieven-vaststellingen o.a.
voor de Mond- en Klauwzeer en Tuberculosebestrijding, de K.I. en de Pseudovogel-
pest zoals gewoonlijk een vrij aanzienlijke tijd in beslag.

De rapporten inzake Vestigingsregeling voor practiserende dierenartsen en betref-
fende de positie van de Practiserende dierenarts t.o.v.d. Prov. Gezondheidsdiensten
werden na uitvoerige besprekingen met algemene stemmen goedgekeurd en over het
plan ter s\'imulering van de Tuberculosebestrijding onder het rundvee werd uitvoerig
van gedachten gewisseld.

Met een voorstel van het Hoofdbestuur om de tarieven voor massa-werkzaamheden
door een vaste „ledenraad" te doen adviseren en de samenwerking tussen dierenartsen
en pluimveeselecteurs te bevorderen werd accoord gegaan.

Vertegenwoordiging: De Afdeling Noord-Brabant werd in de Algemene Vergadering
van de Maatschappij in 1950 vertegenwoordigd door collega S. W. J. van Dieten.

Bestuur: In het bestuur kwam geen wijziging doordat de Vice-Voorzitter S. van
Dieten werd herkozen en de penningmeester zijn herkiesbaarheid uitstelde tot de ie
vergadering in het jaar 1951, terwijl collega J. Overbeek werd herbenoemd als lid van
onze Afd. in het Algemeen Bestuur.

Dit verslag zou niet volledig zijn, wanneer hierin niet werd gememoreerd de buiten-

gewoon goede verstandhouding en samenwerking, zowel van het bestuur en van de
Contact-commissie als van de leden individueel, met de Heren Inspecteurs van de
Veeartsenijkundige Dienst en Volksgezondheid en de Heer Directeur van de Provinc.
Gezondheidsdienst voor Dieren in de Prov. N.B. Zowel het Bestuur als de leden stellen
Uw trouwe aanwezigheid op de vergaderingen zeer op prijs en nemen gaarne nota van
Uw streven om een goede Collegiale samenwerking in het belang van de Diergenees-
kunde tussen U en de beoefenaren te bevorderen.

Alvorens dit beknopte overzicht te beëindigen wil ik niet nalaten mijn dank uit te
brengen voor de waardering, die ik van de zijde van mijn medebestuursleden en de
leden van de Afdeling voor de verrichte werkzaamheden in mijn bestuursfuncties
gedurende de 25 afgelopen jaren heb mogen ondervinden. Dit is mij wel overduidelijk
gebleken bij mijn 25 jarig jubileum als dierenarts en directeur van het gemeente-
Slachthuis. Ik ben U hiervoor zeer erkentelijk.

Zoals gebruikelijk valt er over het jaar 1950 door de penningmeester niet veel te zeggen
en dit verslag kan daarom vrij summier gehouden worden.

Het penningmeesterschap van onze afdeling is te beschouwen als een zeer tam baantje,
waarin zich over het algemeen weinig moeilijkheden voordoen. Dit is zonder meer
een compliment aan onze leden, hetwelk ik meen aan hen hier niet te mogen onthouden.
Vooral dit jaar is de inning van de contributie vlot verlopen; als enige bijzonderheid
kan worden verteld, dat het enige lid, dat zijn contributie reeds had betaald, voordat
deze door de algemene vergadering was vastgesteld, de gebruikelijke ƒ 7.50 had gestort
en nu tevens de laatste is geweest, die eerst onlangs het restant heeft voldaan, zodat
daarmee alle leden over 1950 aan hun fimanciële verplichtingen tegenover de afdeling
hebben voldaan.

Van de 72 leden hebben er 3 wegens pensioen-leeftijd vrijstelling van contributie en
1 wegens ere-lidmaatschap, terwijl 2 der leden wegens gezinsverband slechts i-maal
contributie betalen; dientengevolge is slechts 67 maal contributie ontvangen.

Ofschoon het wetenschappelijke gedeelte van onze bijeenkomsten dit jaar werkelijk
goed verzorgd is geweest, zijn de uitgaven hiervoor door de coulance van de respectievelijke
sprekers niet uitgebreid geweest. Hiervoor mag wel even met nadruk de dank van
onze afdeling aan de betreffende inleiders tot uiting gebracht worden.

Het verenigingsjaar begon met een batig saldo van ƒ 1060.57 en sluit met een saldo
van ƒ 1227.61, zodat er niettegenstaande ons ruim wetenschappelijk menu alsnog een
overschot is van ƒ 167.—De inkomsten en uitgaven bedroegen respectievelijk f 690.17
en ƒ 523.13.

Wij kunnen daarom, zoals reeds door de algemene vergadering is bepaald, gevoegelijk
voor 1951 volstaan met een afdelings-contributie van ƒ7.50 en zijn dan naar mijn mening
nog best in staat onvoorziene omstandigheden voorbehouden, voort te gaan met een
ruime illustratie van onze vergaderingen door leerzame en interessante voordrachten en
lezingen, waardoor het vergadering-bezoek zeer zeker wordt gestimuleerd.

Ik moge dit verslag eindigen met een beroep te doen op de medewerking van alle
leden, opdat mede door zo getrouw mogelijk bezoek aan onze afdelingsvergaderingen,
hetgeen is gebleken de onderlinge verstandhouding onder de collegae ten zeerste te
bevorderen, dit jaar 1951 in onze annalen als.een zeer gunstig verenigingsjaar voor onze
afdeling moge worden geboekstaafd.

Kort verslag van de Vergadering van de Afdeling Noord-Brabant, gehouden
te \'s-Hertogenbosch op Zaterdag 26 Mei 1951 in het Oranje-Hotel.

De presentielijst is getekend door: J. v. d. Biggelaar, Dr. Bos, Brooymans, Brus,
v. d. Graaf, van Dieten, de Groot, van Hal, den Hartog, Hilwig Jr., v. Houwe-

lingen, Jansen, Kirch, Dr. Koning, Kortman, v. Looveren Jr., Th. Moons, Over-
beek, Leermakers, Roelvink, v. d. Sande, Mevr. v. d. Sande-Peperkamp, Richter,
Spierings, v. d. Werf, en als gast Dr. Kramer.

Ruim drie kwart uur over tijd opent de Voorzitter de vergadering met de opmerking,
dat het vervelend begint te worden om telkens weer aan te dringen op het tijdig aan-
wezig zijn van de leden.

De aanvangstijd is gesteld op 14.30 uur en het is nu 15,15 uur en nog is slechts een
zeer beperkt aantal leden aanwezig.

Verder spreekt hij een persoonlijk woord van dank tot de Afdeling voor de attentie
bij zijn 25-jarig dierenartsjubileum en voor de mooie bloemenhulde.

De notulen van de vorige vergadering, die keurig verzorgd door de secretaris aan de
leden zijn toegezonden, worden zonder opmerking goedgekeurd en vastgelegd.

Ingekomen stukken: Spierings maakt de opmerking, dat het tarief voor de plaatsver-
vangers bij ziekte of vacantie hoger ligt dan bij de medici en acht dit niet juist. Volgens
de Alg. Voorzitter wordt door de dierenartsen tegen elkaar opgeboden en wordt er
geknoeid. Handelingen vloeien hieruit voort, die ten sterkste te laken zijn. Hiertegen
zal streng worden opgetreden, zo nodig door middel van een P.V.

Naar aanleiding van het schrijven van het H.B. betreffende het ontstaan van Uier-
tuberculose bij penicilline-behandeling deelt de Alg. Voorzitter mede, dat aan de Gist-
en Spiritusfabrieken is gevraagd om z.g. Carpules te fabriceren, die in het gebruik ge-
makkelijker zijn en waarmede infectie voorkomen kan worden. Tevens wordt benadrukt
om zo steriel mogelijk te werken.

Na enige discussie wordt besloten om de Prov. Commissie voor Vestigingsregeling
in Noord-Brabant te doen bestaan uit 5 leden. Hiervoor worden met algemene stemmen
aangewezen: H. den Hartog, Dr. J. N. Koning, Dr.J. C. A. Kf.rstens, Joan Kirch
en J. Overbeek.

Besloten wordt om aan de zuivelfabrieken, die op meer organisatorische wijze de
mond- en klauwzeer-enting bevorderen een reductie toe te staan op het tarief van 10%,
hetgeen neerkomt op 10 cent per koe. De fabriek verplicht zich de lijsten samen te
stellen van de veehouders, waar geënt moet worden. Er wordt algemeen of bijna alge-
meen bij de koeien van de fabriek geënt. De fabriek neemt geheel of gedeeltelijk de
betaling van de leden voor de enting op zich. De enting moet geschieden in groot ver-
band en in staltijd vóór de dieren de weide ingaan. Een concept-contract hiervoor zal
door de Algemeen-Secretaris worden samengesteld 0111 zoveel mogelijk uniformiteit te
bereiden in den lande. De overeenkomst met de fabriek behoeft de goedkeuring van het
Afdelingsbestuur.

Naar aanleiding van een schrijven van het H.B. betreffende Pokken- en Diphtherie-
enting wordt de aandacht voornl. gevestigd op het controleren van de betrouwbaarheid
van de entstof, die door de dierenartsen verstrekt wordt.

De vraag en antwoordrubriek in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde dient meer
dan tot nu toe practische gegevens ter verwerking te krijgen.

De klacht over praktijkwaarneming door niet dierenartsen wordt door het Bestuur
nader onderzocht.

Ballotage van de dierenartsen J. v. d. Biggelaar, G. Wouters en M. v. d. Winden.
Aangenomen met alg. stemmen.

De Jaarverslagen van de Secretaris en van de Penningmeester worden na voorlezing
goedgekeurd en dc bescheiden van de Penningmeester, die gecontroleerd worden door
Roelvink en v. d. Graaf, worden in orde bevonden.

De directeur van de Gezondheidsdienst geeft een beknopt inzicht in de werkwijze bij
het opruimen der reactiedieren in het 5-jarenplan waarover zeer vele inlichtingen worden
gevraagd, die door Kirch naar beste weten worden beantwoord.

Na de gezamelijke maaltijd, waaraan zo goed als alle aanwezigen deelnemen, houdt
Brus een causerie over zijn reisindrukken uit Amerika.

G. v. d. Werf doet mededeling van enige zeer interessante gevallen van Anthrax bij
runderen en Spierings brengt de tongen in beweging aangaande de wisselvalligheden

bij de Kopziektetherapie. De Voorzitter adviseert de leden hun bevindingen kenbaar te
maken aan Prof. Seekles. De gegevens hieromtrent dienen centraal verzameld te worden.

Bijna tegen het middernachtelijk uur sluit de Voorzitter deze bijeenkomst met speciale
dank voor het zeer grote uithoudingsvermogen.

Groep ,.Directeuren Vleeschkeuringsdiensten" van de Maatschappij voor
D \'ergeneeskunde.

Deze vergadering staat geheel in het teken van de bespreking van de concept-circu-
laire, die door het Dep. v. Sociale Zaken aan de Gemeentebesturen zal worden gezonden
over de „destructie".

Te 11 u. opent de Voorzitter de vergadering en heet de 30 aanwezigen, waaronder
als gasten Dr. S. G. Zwart en Dr. J. M. v. Vloten van harte welkom.

Hij drukt er zijn spijt over uit, dat de Hoofdinspecteur van Volksgezondheid en een
vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur niet aanwezig konden zijn.

Na behandeling der ingekomen stukken en het vaststellen der notulen, worden de
besprekingen geopend.

Aan de discussie nemen vrijwel alle aanwezigen deel en uit de langdurige discussies,
die door een goede lunch worden onderbroken, blijkt, dat deze materie zich moeilijk
leent voor een landelijke regeling.

Het verzet is vooral sterk tegen de voorgestelde administratieve maatregelen, omdat
men meent, dat deze vrijwel onuitvoerbaar en in vele gevallen onnodig zijn.

I. Indien de veehouders werkelijk aangifte doen volgens de op grond van de Vlees-
keuringswct reeds bestaande bepalingen van hun gestorven dieren e.a. komen de
te destrucren dieren vanzelf onder toezicht. Door de bestaande voorschriften uit
te breiden zal men geen grotere waarborg hebben, dat de aangiften ook meer
zullen geschieden. Slechts door een steeds doorgevoerde controle, zowel door de
Keurings-ambtenaren als door de politie, zal dit doel kunnen worden bereikt.

II. Centralisatie van kadavers is de beste methode gebleken zoveel mogelijk gestorven
dieren onder controle te krijgen. Het concept laat deze gedachte te veel los en door
de voorgestelde aanvulling van het aangifte-formulier kunnen in vele diensten,
waar deze centralisatie reeds jaren is doorgevoerd, grote moeilijkheden van de zijde
der veehouders worden verwacht.

III. In diensten waar alle dieren, dus ook die volgens art. 4 sub. 3 der Vleeskeuringswet,
ten burele van de Keuringsdiensten, door of namens de eigenaar, houder of hoeder
schriftelijk worden aangegeven, wordt de administratieve procedure volgens bladz.
8 en g volkomen overbodig en in vele gevallen onuitvoerbaar geacht. Gevreesd
wordt, dat deze administratieve uitbreiding tot verwarring aanleiding zal geven.
Dit klemt des te meer, daar het z.g. vijfjarenplan der Rijkstuberculosbestrijding,
dat met ingang van 20 Mei j.1. in werking is getreden in tal van diensten veel admi-
nistratief werk zal vorderen.

Het gevaar is niet denkbeeldig, dat de eigenlijke keuring in het gedrang zal
komen.

In de meeste gedecentraliseerde diensten zullen de voorgestelde administratieve
bepalingen ook al moeilijk uitvoerbaar zijn, omdat het keuringspersoneel ambu-
lant is.

IV. De voorgestelde gang van zaken aan de aanmeldings- en doormeldingsplaatsen
is niet practisch en draagt zelfs het gevaar in zich, dat een vermindering van de
aanvoer van het aantal te destrueren dieren het gevolg kan zijn.

V. Doordat kleine dieren en soms in stukken gesneden grotere dieren in vaten worden
gedaan, zullen er steeds verschillen blijven bestaan in de administratie van de
vleeskeuringsdienst en de destructor.

VII. Het concept legt te veel de nadruk op een verlangen (van de destructoren?) dat
de dieren in de huid worden afgegeven.

1. Behoorlijke personeelsbezetting van de vleeskeuringsdiensten. Geen tijdelijke hulp-
keurmeesters uitsluitend voor het winterseizoen.

2. Mededeling aan alle politionele ambtenaren dat ook zij in deze een taak hebben.

3. Een verbod van het in voorraad hebben, vervoeren en verhandelen van huiden,
die niet door de Keuringsdienst van een voorgeschreven merk zijn voorzien.

Besloten wordt op Zaterdag 30 Juni a.s. te Hilversum te vergaderen en \'s middags

Door het Hoofdbestuur is de diergeneeskundige candidaat P. B. Luitjens,
Willem Barendszstraat 17, Utrecht, aangenomen als candidaatlid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

G. G. van den Akker te Ede, is verhuisd naar Lunteren, Berkhofweg 26,
tel. K. 8388—231 (pension Lagerwij). (pag. 59)

H. Huitema te Bogor, vertoeft in Nederland te Vlaardingen, Parkweg 40, tel.
3607 (pag. 103)

t 1. 338403 (privé), 552295 (bur.); gr. 171319; I.V.D. en I.V.G., i.a.d. (pag. 99)

Collega A. H. P. van der Put te Amsterdam is benoemd tot Keuringsveearts,
hoofd van dienst, in volambtelijk dienstverband, van de kring Brunssum. (pag. 88)

Geboren uit een oud boerengeslacht in 1904 te Workum, behaalde
Siebe Haagsma in 1923 het einddiploma van de R.H.B.S. te Sneek en
voltooide hij in 1928 zijn studie voor dierenarts te Utrecht.

Met ingang van 1 Jan. 1929 werd hij als Hoofd van Dienst belast met de
keuring van vee en vlees in de grote gemeente Wijmbritseradeel en ves-
tigde hij zich tevens als praktiserend dierenarts in die gemeente te Oudega.

Als keuringsveearts in een niet vol-ambtelijke dienst was zijn taak ten
overstaan van veehouders, die deze toen nog pas enkele jaren geleden
ingevoerde wet niet erg gunstig gezind waren, zeker niet gemakkelijk. Op
een rustige zakelijke wijze, aan de ene kant met handhaving van de
wettelijke voorschriften, maar daarnaast ook zonder stroeve ambtelijke
overdrijving wist hij het geheel in goede banen te leiden, zodat zonder
schokkende gebeurtenissen een juiste uitvoering van deze dienst tot stand
kwam. Bovendien wist hij zich een goede particuliere praktijk te verwerven
alhoewel deze aan zekere natuurlijke grenzen gebonden was en in die
streken van oudsher het empirisme een zeer belangrijke plaats had inge-
nomen. Daarnaast moest hij de randgebieden van zijn praktijk op zijn
buurtcollega\'s met dikwijls gevestigde reputaties „veroveren". Dat dit
nimmer aanleiding heeft gegeven tot onderlinge wrijvingen of moeilijk-
heden pleit zeker voor het karakter en de persoonlijkheid van deze be-
treurde collega.

Door hard te werken, eenvoudig en rustig zijn gang te gaan wist hij zich
intussen veler achting en waardering waardig te maken.

Dit bleek wel zeer in het bijzonder toen hij in December van 1942
verdacht van illegale betrekkingen en in het bezit van een radiotoestel

door de Duitsers naar het beruchte Scholtenhuis in Groningen werd ver-
voerd. Toen hij na een verblijf van enige weken aldaar, vervolgens in Vught
en tenslotte in de strafgevangenis in Utrecht een halfjaar later weer thuis
kwam, was het groot feest in Oudega. Onder de alziende ogen der bezet-
tende macht, was in een ogenblik tijds zijn huis vol met blijde mensen,
bloemen, versieringen en allerlei gebak met inscripties als : leve de vrijheid
en Oranje Boven!

Ondanks de ondervonden ontberingen keerde hij ongebroken naar
lichaam en geest weer terug in de kring van zijn familie en vele vrienden.
Te verwonderen was dit niet zozeer, want hij was in beiderlei opzicht
een krachtige en sterke persoonlijkheid. Daarvan getuigde ook bij minder
gunstige omstandigheden, van weer en wind, zijn beoefening van de water-
sport. Zeilen - wedstrijdzeilen — ijszeilen in de winter had de liefde
van zijn hart en tot driemaal toe legde hij de elfstedentocht per schaats
af w.o. in 1940 toen door de slechte omstandigheden van weer en banen,
slechts enkelen daartoe in staat waren.

Vlak voor zijn ziekte was zijn nieuwe zeilboot een B.M. pas klaar
gekomen! Zijn ziekte. En dit is de grote tragiek in dit leven, want binnen
de tijd van enkele weken werd dit sterke lichaam door de meest gevreesde
kwaal van onze tijd vernield.

Hoe heeft men, hoe hebben wij in die dagen van spanning vol hoop en
vrees met hem en zijn gezin meegeleefd.

Totdat op Zaterdag 2 Juni nog betrekkelijk vrij snel het einde kwam.
Met grote verslagenheid werd dit bericht in wijde kring en in het bijzonder
door zijn Friese collega\'s ontvangen.

Dit bleek in de rouwdienst, die op de Woensdag d.a.v. in de Herv.
kerk te Oudega werd gehouden. Naast een groot aantal familieleden,
het dagelijks bestuur van de afd. Friesland van de Maatsch. v. Diergenk.
de Inspect. v. d. Veeartsenijk. Dienst, de directeur v. d. Gezondh. dienst
v. Vee, nagenoeg alle leden van de kring van dierenartsen in de Z.W.hoek
was de kerk ondanks de drukte in de hooibouw geheel met dorpsbewoners
en boeren gevuld.

Naar aanleiding van de woorden uit Jesaja 40: Het volk is gras, het
gras verdort en de bloem\'valt af maar het woord Gods blijft in der eeuwig-
heid, sprak de plaatselijke predikant Ds van Dullemen woorden van her-
denking en troost in het bijzonder tot zijn zwaar beproefde vrouw en haar
zes kinderen, waarvan de oudste thans eindexamen H.B.S. doet en de
jongsten nog niet in staat zijn het grote verlies te beseffen waardoor zij
getroffen werden.

Gewezen werd in het bijzonder op de grote trouw, die de overledene
kenmerkte, trouw als echtgenoot en vader in zijn gezin, trouw in zijn
ambtelijke dienst, in de dagelijkse uitoefening van zijn praktijk en temidden
van zijn dorpsgenoten en hun belangen. Groot was daarom de smart en
het medegevoel met dit droevige verscheiden, maar evenals al het mense-
lijke zal ook dit eenmaal vergaan, haar betekenis verliezen en alleen de
wetenschap, dat onder alle omstandigheden God blijft, de kracht kunnen
geven, die weduwe en wezen nodig zullen hebben. Collega Feddema die
tevens sprak namens de Inspect. v. d. V.D. en de Directeur v. d. Gezond-
heidsd. betuigde de hartelijke deelneming van de collega\'s in Friesland.
Ook hij gewaagde van de trouwe en nauwgezette wijze waarop hij zijn
ambtelijke en andere functies had waargenomen, zijn groot aantal vrienden,

die hij onder de collega\'s had gemaakt en sprak de hoop uit, dat deze
talrijke bewijzen van deelneming in dit zware verlies de nabestaanden toch
nog enigermate tot troost mochten zijn. Door schrijver dezes werd ge-
sproken namens de kring van dierensarten in de Z.W.hoek waarvan de
overledene voorzitter was.

Onze te vroeg gestorven collega was geen man van vele woorden, maar
van stille daden, die hij betoonde in liefde jegens God en zijn naaste.
Tijdens zijn gevangenschap wist hij, als zijn vrouw hem bezocht haar
meer moed en vertrouwen in te spreken, dan zij in staat was het hem te
doen. Alhoewel hij in de laatste dagen met de ernst van zijn ziekte wel
bekend was, trachtte hij deze zo lang mogelijk voor zijn vrouw en kinderen
te verbergen.

Persoonlijk had spreker de bewijzen van zijn toegenegenheid meermalen
ondervonden en hij sprak de verwachting uit, dat, als zijn zo zeer beproefde
vrouw en kinderen thans zullen vragen hoe zij verder moeten, Hij, die
wolken lucht en winden, wijst spoor en loop en baan, ook wel wegen zal
vinden, waarlangs hun voet kan gaan.

Nadat een familielid de dank voor de grote belangstelling en in het
bijzonder voor de talrijke kransen en bloemen had uitgesproken, kwam
het diep aangrijpend ogenblik waarop de nabestaanden een laatste blik
wierpen op de geliefde dode, terwijl het orgel zacht speelde Gezang 174
het lied, dat de overledene zo zeer had gesterkt tijdens zijn politieke
gevangenschap en waarin o.m. de woorden:

Vaste rots van mijn behoud,
als de zonde mij benauwt,
als mijn ziel uit d\'aardse woon
opklimt tot des rechters troon,
Rots der eeuwen, in uw schoot
berg mijn ziele voor den dood.

OVER HET VOORKOMEN VAN TOT HET GESLACHT
„SALMONELLA" BEHORENDE MICRO-ORGANISMEN BIJ
GEZONDE VARKENS

De eerste onderzoekingen over het voorkomen van Salmonellae in de
mesenteriale lymphklieren van gezonde varkens werden in 1936 verricht
door Hormaeche en Salsamendi in Uruguay. Enkele jaren later waren
het Ruisin, Scherago en Weaver in N. Amerika, en Scott in Engeland,
die een soortgelijk onderzoek instelden. De aanleiding tot deze onder-
zoekingen waren de vele vleesvergiftigingen, die in hun omgeving werden
waargenomen.

Van een groep van 20—25 varkens werden de mesenteriale lymph-
klieren verzameld en vervolgens in een steriele mortier met steriel zand en
steriele physiologische keukenzout-oplossing fijngewreven. Van deze sus-
pensie werd een kleine hoeveelheid geënt in tetrathionaat-bouillon, ge-
wijzigd volgens Kauffmann. Na 24 uur bebroeding bij 37 C. werden
de geënte voedingsmedia uitgestreken op brillantgroen-phenolrood-agar-
platen volgens Kauffmann. Deze platen werden eveneens 24 uur bij 37⁰ C.
bebroed. Daarna werden de gekweekte bacteriën morphologisch, bioche-
misch en serologisch onderzocht. Het resultaat van de onderzoekingen was,
dat een vrij hoog percentage varkens positief werden bevonden cn dat de
meest uiteenlopende typen werden geïsoleerd.

Ook in ons land hebben zich de laatste jaren, zoals men uit de Jaar-
verslagen van de Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid
kan nagaan, verschillende vleesvergiftigingen voorgedaan, waarbij door
het ontbreken van een duidelijk inzicht omtrent het ontstaan hiervan,
veelal een postmortale infectie van het vlees werd aangenomen, zonder
dat hiervoor overtuigende argumenten konden worden aangevoerd. Dit
was voor mij aanleiding, om ook hier te lande een onderzoek in te stellen
naar het voorkomen van Salmonellae bij gezonde varkens.

Begonnen werd met een onderzoek van 503 varkens. Van alle slacht-
dieren werden behalve de mesenteriale lymphklieren, ook de faeces uit
het rectum onderzocht om na te gaan, of er ook Salmonellae werden
uitgescheiden. Ten einde na te gaan, of de Salmonellae bij gezonde varkens
ook verder het lichaam binnendringen, werden van 512 varkens behalve
de mesenteriale lymphklieren en de faeces, ook de lever, de portale lymph-
klier, de gal, de inhoud en de wand van het duodenum onderzocht. Van
de laatste 115 van deze 512 varkens werd bovendien de milt in het onder-
zoek betrokken.

De varkens waren geslacht in een engros-slachterij te Nijkerk, terwijl
zowel bij de keuring vóór als na het slachten geen ziekteverschijnselen
werden opgemerkt. In tegenstelling met de buitenlandse onderzoekers
werden geen „groepen" varkens tegelijk onderzocht, maar elk varken
„afzonderlijk". Om later te kunnen nagaan, van welke boerderij een posi-

Het bacteriologisch onderzoek werd verricht op de Veterinaire afdeling
van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid te Utrecht en wel als
volgt:

Het te onderzoeken materiaal werd eerst geënt in een buisje tetrathio-
naat-bouillon van León Muller, gewijzigd volgens Kauffmann. Deze
geënte voedingsbodems werden 18—24 uur bij 37 C. bebroed.
Daarna werd een weinig van deze bebroede voedingsbodems uitgestreken
op brillantgreen-phenolrood-agarplaten, welke na een verblijf van 18—24
\'uur in de broedstoof op groei van Salmonellae werden onderzocht. Bij dit
bacteriologisch onderzoek werden in hoofdzaak de richtlijnen gevolgd,
die in Bergey\'s Manual of Determinative Bacteriology en in het werk van
Kauffmann, „Die Bakteriologie der Salmonella Gruppe", zijn neergelegd.
Voor de serologische determinatie werd de werkwijze gevolgd, die in het
Internationaal Salmonella Centrum door Kauffmann is ontwikkeld en ook
in het Nederlandse Centrum voor „Salmonella"-onderzoek onder leiding van
Dr. Clarenburg regelmatig geschiedt. Hierbij werden bestudeerd -

Salmonellae geven geen gelatine-vervloeiing, geen indolvorming in
pepton-keukenzout-oplossing, maar hebben wel het vermogen tot
zwavelwaterstofvorming in sulfiet-agar.

Bij 18 verschillende koolhydraten werd nagegaan of de betrokken
bacterie-stammen hierin zuur- en gasvorming of alleen zuurvorming
konden doen ontstaan. De waargenomen omzettingen kwamen vrijwel
overéén met die, welke in vele werken over deze micro-organismen,
b.v. ,,Bergey\'s Manual" worden genoemd.

Bij het bepalen van het type der diverse culturen werd uitsluitend
rekening gehouden met de resultaten van het serologisch onder-
zoek. Zoals reeds gezegd is, werden hierbij de richtlijnen gevolgd,
welke aangegeven zijn in Bergey\'s Manual en in het werk van Kauff-
mann. Het grootste gewicht werd bij de ,,type-bepaling der Salmonellae"
dus gehecht aan de „antigeen-structuur".

1. Bij de 503 onderzochte varkens werden bij 14 in de mesenteriale
lymphklieren Salmonellae gevonden, terwijl het faeces-onderzoek bij alle
dieren een negatief resultaat opleverde. De geïsoleerde stammen bleken
tot de volgende typen te behoren:

Er werden dus bij 14 onder 503 varkens of bij 2,78 % tot het geslacht „Salmo-
nella\'" behorende micro-organismen aangetroffen.

2. Bij het tweede onderzoek, dat zich over 512 varkens uitstrekte, en
op uitgebreider schaal werd uitgevoerd, werden bij 26 dieren of bij 5 %
Salmonellae aangetoond, behorende tot de volgende typen:

Uit één varken werden 2 typen geïsoleerd, n.1. S. typhi-murium en S.
newington.

Bij dit tweede onderzoek werden, zoals reeds is vermeld, tevens de lever,
de portale lymphklier, de gal, de inhoud en de wand van het duodenum
en later ook de milt (115 maal) onderzocht. Van de mesenteriale lymph-
klieren werden nu niet één, maar vier verschillende pakketjes in het
onderzoek betrokken en wel het eerste corresponderend met het duo-
denum, het tweede met het ileum, het derde met het jejunum en het
vierde zich bevindende bij de ileo-coecale klep. Tabel III geeft een over-
zicht van het onderzochte materiaal, alsmede de verkregen uitkomsten.

Aantal malen waarbij in de diverse
organen de in kolom A genoemde
Salmonellae gevonden werden

Bij een ingesteld onderzoek naar de pathogeniteit der geïsoleerde Salmo-
nellae voor muizen, werd gebruik gemaakt van een bouillon-cultuur welke
24 uur oud was en waarvan i 2 cc vermengd werd met het voedsel en
± 1 y₂ cc subcutaan werd ingespoten. Bij de subcutane besmetting zijn
alle muizen gestorven, behalve de twee welke met S. newington waren
ingespoten en wel binnen een tijdsverloop van 2—13 dagen. Bij de besmet-
ting „per os" zijn alleen de beide met S. typhi-murium besmette muizen en
één muis besmet met S. dublin gestorven en wel na 13, 28 en 10 dagen.

Bij de gestorven muizen kon steeds de Salmonella-stam worden aan-
getoond, waarmee de besmetting had plaats gevonden.

Alleer de S. newington bleek dus niet pathogeen te zijn voor muizen, want
deze waren na 5 weken nog levend, zowel de „per os" als subcutaan
besmette proefdieren.

De besmcttings-proeven hebben echter wel aangetoond, dat rekening
moet worden gehouden met het feit, dat de geïsoleerde Salmonella-stammen
uit gezonde varkens ,,pathogeen" zijn.

Ook werd een onderzoek ingesteld naar de wijze van besmetting der
varkens. Hiervoor werd een klinisch gezond varken met een gewicht van
ongeveer 35 kg ,,per os" geïnfecteerd met een jonge Salmonella-cultuur.
Vóór de proef werden de faeces onderzocht op de aanwezigheid van
Salmonellae en het bloed op agglutininen ten opzichte van deze bacteriën.
Deze onderzoekingen verliepen negatief. Omdat dit nog niet bewijzend
is, dat geen Salmonellae latent in het varken aanwezig zijn, werd voor de
proef een cultuur gebruikt van S. abortus equi, een type dat bij varkens nog
niet werd aangetroffen, en voor de mens als ongevaarlijk moet worden
beschouwd. De dag na de besmetting was het varken wat lusteloos, braakte
een keer en at iets minder. Daarna werden geen ziekteverschijnselen

meer waargenomen. Het faeces-onderzoek op Salmonellae was steeds nega-
tief, alsook de agglutinatie van het bloed. Negen dagen na de besmetting
werd het varken gedood en sectie verricht. Het bloed vertoonde toen
een positieve O-agglutinatie van i—40 en een positieve H-agglutinatie van
i—60. Verder werd de lever, milt, nier, gal, portale lymphklier, mesen-
teriale lymphklieren van duodenum, jejunum, ileum en uit de omgeving
van de ileo-coecale-klep, de inhoud van de maag bij de cardia en de
pylorus, inhoud duodenum, jejunum, ileum, colon en rectum, en vlees
uit de verschillende vierendelen, onderzocht op de aanwezigheid van Sal-
monellae. Alleen uit de mesenteriale lymphklieren van jejunum en ileum
konden Salmonellae worden geïsoleerd. Het type bleek S. abortus er/ui te zijn.

2. dat de besmetting der varkens meestal verloopt zonder merkbare
ziekteverschijnselen;

Doordat bij alle slachtvarkens tegelijk de ,,mest-contracten" van de eige-
naars moesten worden ingeleverd en de varkens vanwege het Bedrijf-
schap voor Vee en Vlees ambtelijk van een oormerk werden voorzien, was
het mogelijk de oorspronkelijke eigenaars van de dieren, waarbij Salmonellae
werden gevonden, op te sporen. Zo is er dan ook bijna steeds een onder-
zoek ter plaatse ingesteld, om na te gaan, hoe de bewuste varkens zich
besmet zouden kunnen hebben. De 40 geïnfecteerde varkens, welke bij het
onderzoek werden gevonden, waren afkomstig van 22 verschillende
bedrijven, verspreid over een groot deel van Nederland. Op alle bezochte
boerderijen werden van de verschillende diersoorten, welke volgens de
gegevens uit de literatuur met Salmonellae besmet kunnen zijn, faeces
verzameld en onderzocht op de aanwezigheid van genoemde bacteriën.
Dit faeces-onderzoek verliep steeds negatief, hetwelk nog niet uitsluit, dat
alle ter plaatse onderzochte levende dieren vrij zijn geweest van besmet-
ting met deze micro-organismen. Bij de positief bevonden varkens was
het faeces-onderzoek toch immers ook meestal negatief. Wel is bij het
stalonderzoek gebleken, dat:

1. de besmet bevonden varkens nooit ziekteverschijnselen hadden vertoond
en zelfs geen diarrhee hadden gehad;

2. de varkens meestal zeer onhygiënisch gehuisvest waren en aan het
schoonmaken van de hokken slecht de hand werd gehouden;

Het is bekend, dat ratten en muizen besmet kunnen zijn met Salmonellae,
voornamelijk met de typen S. typhi-murium en S. enteritidis. Door het feit,
dat bij het onderzoek van gezonde varkens verreweg het meest S. typhi-
murium werd geïsoleerd en op grond van onderzoekingen verricht door
K. F. Meijer, K. Matsumura, Mc. Neil, Hinshaw, Cruickshank en
Williams Smith, ligt het voor de hand, dat in de eerste plaats ratten
en muizen, en verder ook honden, katten, duiven en zelfs vliegen, oorzaak
kunnen zijn van de besmetting der varkens met Salmonellae.

Bij S. dub/in moet men denken aan de mogelijkheid van besmetting dei-
varkens door het rundvee. Dit type wordt n.1. in ons land het meest bij
deze diersoort gevonden.

Bij vS\'. paratyphi B, welke voornamelijk bij de mens wordt aangetroffen,
moet men in de eerste plaats denken aan de besmetting van een menselijke
bacillen-drager op het varken.

De andere typen, n.1. S. newport, .S\'. give, S. newington, zijn in ons land spo-
radisch gevonden, zodat een verband met het voorkomen bij andere dieren
moeilijk voorgesteld kan worden. Om Salmonella-infecties op de boerderij
tegen te gaan, zouden de volgende maatregelen genomen moeten worden:

1. Regelmatige verdelging van ratten en muizen, niet met cultures van
Salmonellae, maar met Bulbus scillae of andere plantaardige preparaten.

2. \'s Zomers moet men zorgen, dat de varkenshokken vrij blijven van
vliegen. Dit kan heel goed door bespuiting met D.D.T.

3. De veehouders moeten worden aangespoord om meer aandacht ie
schenken aan de hygiëne in de varkenshouderij. Goede hokken moeten
worden gebouwd, waarin betonnen vloeren. Regelmatig moeten de
hokken worden uitgemest en van schoon strooisel worden voorzien,
zodat erge vervuiling voorkomen wordt.

Uit dit onderzoek van gezonde varkens op Salmonellae is gebleken, dat
men rekening moet houden met het feit, dat ± 4 % van de geslachte
varkens besmet is met deze micro-organismen, voornamelijk voorkomende
in de mesenteriale lymphklieren, maar soms ook in de lever en in het darm-
kanaal. De grote moeilijkheid is echter het opsporen van deze latent be-
smette varkens. Men kan niet alle geslachte varkens bacteriologisch gaan
onderzoeken. Dat is practisch onuitvoerbaar en zou technisch op grote
moeilijkheden stuiten. Wij zullen ons voorlopig dus moeten beperken
tot het voorschrijven van preventieve maatregelen. Volgens Baars,
Glaszer, e.a. zou alleen opname per os van levende Salmonellae tot vlees-
vergiftiging leiden. Als men deze theorie aanneemt, welke ook op prac-
tische bewijzen steunt, dan zou ,,sterilisatie" voldoende zijn om geïnfecteerd
vlees geschikt te maken voor menselijke consumptie. Het is echter een bekend
feit, dat bij de bereiding van Brunswijker smeerworst en theeworst de
reuzeis en scheilen rauw worden verwerkt en veelal zonder dat de mesen-
teriale lymphklieren worden verwijderd. Verder wordt lever, die bestemd
is voor het maken van worst, te laag verhit om zekerheid te hebben, dat
alle kiemen daardoor zijn vernietigd. Worstsoorten zoals Berliner lever-
worst, leverkaas, Hausmacher leverworst, enz. worden n.1. na gestopt te
zijn gedurende d: ¹ Vi uur verhit op een temperatuur van 75—80\' C.
Men kan zich voorstellen, dat deze temperatuur in het inwendige van de
worst niet wordt bereikt. Bovendien blijken vele slagers een lagere tem-
peratuur aan te houden, omdat dan de kleur van de leverworst mooier, de
bindkracht veel beter en het gevaar voor het springen van het darmomhulsel
veel kleiner is. Varkensdarmen worden, wanneer ze als één der grond-
stoffen van worst moeten dienen, eerst 1 %—² uur gekookt en vervolgens
gemalen. Als omhulsel dienende, geschiedt de verhitting weer tot 75 a 80* C.
Ook hierbij is de slager echter geneigd een lagere temperatuur aan te
houden, om zodoende een beter product te verkrijgen. Het vet in de worst
mag n.1. niet smelten. Bij de bereiding van verschillende soorten knak-

worst en metworst worden de darmen helemaal niet aan een bepaalde
hittegraad blootgesteld. Wij zien dus, dat bij het gebruik van deze organen
voor de worstbereiding het gevaar dreigt van vleesvergiftiging. Radicaal
zou zijn, alle levers, darmen en scheilen af te keuren. Dat zou de infectie-
mogelijkheid tot een minimum beperken.

Dit zijn echter momenteel te drastische en economisch niet te ver-
antwoorden maatregelen. Als men n.1. bedenkt, dat alle bij het onderzoek
positief bevonden varkens vóór de uitslag van het bacteriologisch onder-
zoek reeds waren goedgekeurd en in consumptie gebracht, dan blijkt het
gevaar toch nog niet zo groot te zijn, om dergelijke rigoureuze voorschriften
uit te vaardigen.

Ook het feit, dat op de Veterinaire afdeling van het Rijksinstituut voor
de Volksgezondheid te Utrecht van i Januari ig34-\'4g van 4108 zieke of in
nood geslachte varkens organen of delen zijn onderzocht, waarbij slechts
4 X Salmonellae zijn aangetoond, bewijst wel dat een gegeneraliseerde
infectie door latent aanwezige Salmonellae niet vaak voorkomt.

1. alle darmscheilen van varkens moeten onder toezicht worden ont-
klierd of uitgesmolten,

2. alle varkenslevers moeten vóór het gebruik aan kookhitte worden
blootgesteld,

3. alle varkensdarmen, die als omhulsel worden gebruikt voor worst-
soorten, moeten voldoende hoog worden verhit,

4. varkensdarmen mogen niet worden gebruikt als ,,vulling" bij de worst-
bereiding.

Deze maatregelen zijn practisch uitvoerbaar en kunnen veel besmetting
voorkomen.

1. Het is gebleken, dat evenals in Amerika, Engeland en andere landen,
ook in ons land latente Salmonella-infecties bij gezonde varkens kun-
nen voorkomen.

3. Heel vaak zijn enige varkens op één boerderij besmet, zodat men van
een infectiehaard kan spreken.

4. In tegenstelling met Amerikaanse en Engelse onderzoekers, die alleen
de mesenteriale lymphklieren onderzochten en dan nog meestal van
groepen varkens tegelijk, zijn bij dit onderzoek verscheidene organen
van elk varken afzonderlijk onderzocht. Hierbij is aangetoond, dat
behalve de mesenteriale lymphklieren ook de lever en het darm-
kanaal besmet kunnen zijn.

5. Doordat vanwege het Bedrijfschap voor Vee en Vlees de slachtvarkens
ten tijde van dit onderzoek geregistreerd waren en ambtelijk van een
oormerk werden voorzien, kon steeds de eigenaar worden opgespoord
om een onderzoek ter plaatse op de boerderij in te stellen.

6. Uit het stalonderzoek is met grote waarschijnlijkheid naar voren
gekomen, dat ratten en muizen een belangrijke rol spelen bij de be-
smetting der varkens.

7. S. typhi-murium werd bij de latent besmette gezonde varkens verreweg
het meest gevonden, hetgeen ook wijst in de richting van een be-
smetting door ratten en muizen.

8. De besmetting der varkens geschiedt „per os" en verloopt vaak zonder
merkbare ziekteverschijnselen.

9. Uit de mesenteriale lymphklieren, lever, portale lymphklieren en
duodenum zijn de Salmonellae het meest geïsoleerd.

10. De Salmonellae werden bijna nooit in de faeces aangetroffen, zodat
men met bacillen-uitscheiders onder de varkens weinig rekening
behoeft te houden.

11. Het onderzoek van de gal is van weinig belang; slechts twee keer
werden hierin Salmonellae aangetroffen.

12. Maatregelen die genomen dienen te worden om de besmetting dei-
varkens te beperken:

c. Hygiënische maatregelen in de varkenshouderij, als het bouwen
van goede hokken met betonnen vloer, het regelmatig uitmesten
der hokken en het voorzien van schoon strooisel.

13. Gegeneraliseerde infectie van zieke (eventueel latent besmette)
varkens komt weinig voor.

14. Vleeswaren kunnen aanleiding zijn tot vleesvergiftiging, wanneer
er ongekookte levers, delen van darmscheilen en darmen in verwerkt
worden, die afkomstig zijn van met Salmonellae latent besmette varkens.

15. Uit onderzoekingen van Felsenfeld, Mae Young en Yoshimura in
Amerika is gebleken, dat in vleeswaren afkomstig van gekeurde varkens,
minder vaak Salmonellae zijn aan te tonen, dan in vleeswaren afkomstig
van ongekeurde varkens.

16. Bij het zogenaamde ,,slijmen" van varkensdarmen bestaat de moge-
lijkheid, dat handen en kleding van degene die deze bewerking ver-
richt, geïnfecteerd worden met Salmonellae van een mogelijk aanwezige
latente darminfectie.

17. Maatregelen die genomen dienen te worden om de in conclusie 14
en 16 aangehaalde bezwaren te voorkomen:

c. Varkensdarmen mogen alleen als omhulsel worden gebruikt voor
worstsoorten, die voldoende hoog worden verhit.

d. Varkensdarmen mögen niet worden gebruikt als ,,culling" bij de
worstbereiding.

e. Het onderwijzend personeel der Slagersvakschool moet de leer-
lingen onderrichten omtrent het gevaar dat ontstaat, wanneer
varkenslevers, darmen en scheilen ongekookt worden gebruikt.

f. Hij, wiens bezigheid na het slachten van een varken bestaat in het
zogenaamde „darmslijmen", mag niet behulpzaam zijn bij de be-
reiding van vleeswaren.

Latent Salmonella-infections in healthy pigs have been found in several parts of the
Netherlands. Salmonellae were cultivated from the mesenteric lymph nodes, the liver
and the portal lymph nodes, the tissue of the duodenum and very seldom from the
gall-bladder (2 °/₀₀) and the faeces. Discharging of Salmonellae in the faeces of healthy
pigs will therefore seldom occur. In about 1000 healthy pigs, examined separately,
about 4 % proved to accommodate Salmonellae, mostly S. typhi-murium, but some
other strains were also detected. It is stated, that two different strains may be present in
the same pig. On the contrary a very large experience demonstrated that general infec-
tion with Salmonella in pigs is very rare.

Very often more than one pig from the same herd proved to carry these micro-orga-
nisms (herd-infection). Investigations at the farms, where the infected pigs had been
raised, demonstrated, that clinical symptoms of disease were very rare; but that there
might be a connection between this infection in pigs and the same in rats and mice,
being found in great numbers in many of the farms. This infection of the pigs takes
place, by way of the mouth. These local infections in apparently healthy pigs being a
menace to the health of man, the writer suggests the following measures to be taken:

Eradication of rats, mice and flies (D.T.T.; Amelioration of pens, cleanliness in
pens.

All mesenteric lymph nodes in pigs should be removed and destroyed, or the mesen-
teric fat should be sterelised by melting. Livers and other intestinals of pigs should
only be used in products, that are cooked or heated sufficiently. Intestinal tissue
is not to be used in the preparation of sausages and other meat-products. People,
charged with the cleaning of intestines are at the same time not to be allowed to
assist in the handling of meat or the preparation of meat products. Butchers and
their hands are to be instructed about the danger of using livers and intestines
of pigs without heating them sufficiently.

An verschiedenen, weitverbreiteten Stellen in den Niederlanden wurden latente
Infektionen mit Salmonellen bei gesunden Schweinen festgestellt.

Diese Salmonellae wurden aus folgenden Organen gezüchtet: mesenterielle Lymph-
knoten, Leber und portale Lymphknoten und aus dem Gewebe des Duodenums. Nur
sehr selten sind sie in der Gallenblase (2 ⁰ _n0) und in en Faezes angetroffen worden. Es
sollen also nur sehr selten Bazillen-ausscheider vorgefunden werden. Ungefähr 1000
Schweine wurden einzeln untersucht; in etwa 4 % waren Salmonellen anwesend,
meistens S. typhi-murium (S. Breslau), aber es sind auch einige andere Stämmen
festgestellt worden. Es sind bisweilen zwei verschiedene Stämme in einem Ferkel ver-
gefunden worden. Dagegen ist laut einer groszen Erfahrung eine allgemeine Infektion
(Septichaemie) mit Salmonella hier zu Lande sehr selten.

Vielfach wurde die latente Infektion mit Salmonellen bei mehreren Schweinen aus
denselben Gehöfte vorgefunden (Herdinfektion). Nachforschungen in den Bauern-

geholten, wo die Schweine gezüchtet wurden, zeigten dasz diese Tiere nur sehr selten
klinische Krankheitserscheinungen gezeigt hatten. Es konnte vielfach die Anwesenheit
von vielen Ratten und Mäuse in den Ställen festgestellt werden. Es mag also eine Zusam-
menhang bestehen zwischen die latente Infektion der Schweine und eine Salmonellose
bei diesen Nagern. Die Infektion der Schweine geschieht per os. Diese latente lokale
Infektionen der Schweine mit Salmonellen sind eine Gefahr für die Gesundheit des
Menschen. Daher schlägt der Verfasser folgende Masznahmen vor:

Bekämpfung von Ratten, Mäusen und Fliegen (D.D.T.).
Ausbesserung der Ställe, reinhalten derselben.

Die mesenterielle Lymphkneten aller Schweine sind auszuschneiden und zu ver-
nichten, oder das mesenterielle Fett von allen Schweinen wird durch Ausschmelzen
sterilisiert. Leber und Därme von Schweinen dürfen nur genossen werden, nach-
dem sie gekocht oder wenigstens genügend erhitzt worden sind. Es soll untersagt
sein Diinndarmgewebe zur Wurstbereitung zu benutzen. Gehilfe, die das Schleimen der
Därme ausführen dürfen zu gleicher Zeit nicht an die Verarbeitung von Fleisch
oder das Verfertigen von Fleischwaren teilnehmen.

Die Metzger und ihre Gehilfe sind von der Gefahr zu interrichten, welche der
Verbrauch von ungenügend erhitzten Lebern und Darmgewebe von Schweinen
innehält.

L\'auteur a constaté une infection latente et localisée avec Salmonellae des porcs à
plusieurs lieus bien dissiminées dans les Pays Bas. Les Salmonellae ont été cultivées des
organes suivantes: les lymphonodules mésentériales, la foie, les lymphonodules portales
et le paroie du duodénum. Elles furent très rares dans la vesicule biliaire (2 •/„) et dans
la matière faecale. Les Salmonelles sont excretées très rarement avec les matières faecales.
A peu près 1000 porcs ont été examinés individuellement et dans environ 40 on a trouvé
des Salmonellae. La S. typhi-murium (S. Aerthrijcke, S. Brcslau) était la plus fréquente,
mais on a aussi remarqué quelques autres types. Quelquefois deux types différentes
se trouvaient dans le même porc. Des nombreuses recherches ont prouvé que la bac-
teraemie générale avec Salmonellae est extrêmement rare dans ce pays.

On a trouvé plusieurs fois que plusieurs porcs provenant de la même ferme étaient
infectés. Des investigations chez les éleveurs des animaux infectés relevaient, que ceux-ci
n\' indiquaient prèsque jamais des symptômes d\'une maladie quelconque. Mais on
constatait plusieurs fois, que dans ces fermes ils y avaient beaucoup de rats et de souris
L\'auteur présume qu\'il y a une corrélation entre la Salmonellose des rats et des souris
et l\'infection des porcs. L\'infection se réaliserait par la voie orale. L\'infection latente
et localisée des porcs avec des Salmonellae, formant un danger pour la santé publique,
l\'auteur propose les mesures suivantes:

Eradication des rats, des souris et des mouches (D.D.T.).
Amélioriation des étables, maintenance d\'une propreté raisonnable.

Toutes les lymphonodes mésenteriales de tous les porcs sont éliminées et destruites,
ou bien le tissue mesentériale doit être stérilisé par la fonte.

Il serait défendu aux personnes chargées de la nettoyage de l\'intestin des porcs,
de participer en même temps, à la préparation des viandes et à la fabrication
des saucissons, etc. Le charcutier et ses aides doivent être instruits du danger inhé-
rent à la consommation de la foie et des intestins des porcs insuffisamment échauffés.

Nu het, in het uitzicht gestelde, meer uitvoerige artikel van de Profn.
Van der Plank en Merkens is verschenen in het nr. van 15 Mei van ons
Tijdschr., wil ik gaarne daarop en op hun wederwoord, dat voorkwam
in het nr. van 15 April, nog een keer uitvoerig ingaan.

Het verschil tussen hun en mijn opvatting vindt zijn oorzaak in het
feit, dat zij, met Brody c.s., van oordeel zijn, dat de melkhoeveelheid niet
lineair toeneemt, met de stijging van het lichaamsgewicht, maar ongeveer
in dezelfde verhouding als het onderhoudsvoer, dus evenredig aan de
grootte van het lichaamsoppervlak, (we kunnen daarbij in het midden
laten, of daarvoor nu de formule van Brody: W"-⁷³ of die van Morrison,
of nog een andere, maar in ieder geval met een exponent kleiner dan 1,
genomen moet worden) terwijl ik aangenomen heb, dat er een lineair
verband tussen lichaamsgewicht en melkproductie zou bestaan.

In mijn naschrift bij het artikel in het Tijdschrift van 1 Maart, heb ik
er reeds op gewezen, dat deze formule van Brody alleen op een vermoeden
berust, (Brody zelf gebruikt het werkwoord ,,to believe" in dit verband)
terwijl ik mijn aanname baseerde op in Duitsland door LauprEcht en
Dörnig verzamelde gegevens (waarvan vanzelfsprekend moet worden
aangenomen, dat het een willekeurig monster van dieren uit de gehele
populatie betreft).

In het bovengenoemde uitvoerige artikel van mijn opponenten heb ik
tot mijn spijl ieder bewijs voor hun stelling omtrent het verband tussen
lichaamsgewicht en productie gemist, waarschijnlijk, omdat het bewijs
daarvoor nimmer is geleverd. Dat ik dan ook niet overtuigd ben van de
onjuistheid van mijn punt van uitgang (het lineaire verband), lijkt mij
daardoor begrijpelijk.

Wanneer de hypothese van Brody juist is, dus als bij de stijging of daling
van het lichaamsgewicht, de melkproductie in dezelfde mate verandert
als de voedselbehoefte, dan zou de zware koe de melk even economisch
produceren als de lichte en dan zou de zware koe ongetwijfeld in het voor-
deel zijn, om buiten de voeding gelegen redenen, waarvan Van der Pi.ank
en Merkens in hun laatste artikel een aantal opnoemen. Men kan dit
desgewenst zelfs zeer eenvoudig wiskundig aantonen:

Stellen we bijv., dat een koe van 500 kg A kg voer nodig heeft voor
onderhoud en dat b kg nodig is voor het produceren van 1 kg melk, dan
is de behoefte van een koe van het gewicht G kg met een productie van

Gaan we nu twee dieren van de gewichten G_x en G₂ met producties Kj
en K₂ met elkaar vergelijken, dan zal daarbij, als ze de melk even econo-
misch produceren, wat de voeding betreft:

Met andere woorden, als de productie toeneemt met het lichaamsgewicht
tot de macht 0.73, dan zullen zware en lichte koeien de melk even econo-
misch produceren, of anders gezegd: een zware koe zal een hoeveelheid
melk moeten geven, die zich verhoudt tot de productie van een lichtere
als de 0.73 macht van hun gewichten. In mijn nachrift (nr. van 1 Maart)
wees ik er reeds op, dat bij producties, gelegen op het niveau, waar de pro-
ducties van ons vee liggen, de toename zeker minder groot is. De heren
Van der Plank en Merkens breiden in hun wederwoord (15 April) de
tabel vlgns. Brody weliswaar naar beneden met twee kolommen uit en
komen zo tot een gemiddelde toename van ruim 500 kg, maar als ze, wat
billijk was geweest, naar de kant van de hogere producties nog een kolom
hadden toegevoegd, waren ze toch aanzienlijk hoger gekomen. Hieruit
blijkt nog eens weer naar mijn mening, dat, als er dan geen lineair verband
zou bestaan, de exponent 0.73 toch in ieder geval veel te klein is voor het
zwartbonte vee.

Ik wil hierbij nog opmerken, dat ik in gedachten alleen met elkaar
vergeleken heb dieren van eenzelfde ras of slag, en dat de redenering,
die in enkele landbouwbladen, o.a. in C.V.I. Actualiteiten van 15-6-\'51
wordt gevolgd, n.1. dat uit mijn aanname zou volgen, dat een koe van 600
kg dan tweemaal zoveel melk zou geven als een van 300 kg niet opgaat.
In de eerste plaats niet, omdat een dergelijke grote spreiding van het
gewicht van dieren van dezelfde leeftijd practisch niet voorkomt, maar
bovendien heb ik niet beweerd, dat er een dergelijke grote toename zou
zijn. Door mij is de melkproductietoename per 100 kg gewichtstoename
op 500 kg geschat bij ons vee (dit kan ook wel wat hoger of lager zijn),
d.w.z., dat als een koe van 300 kg bijv. 3000 kg melk zou geven, dan wordt
de productie voor een koe van 600 kg dus 3000 3 X 500 = 4500 kg.

Ter bestrijding van de door mij, kortheidshalve onvolledig, aangehaalde
cijfers van Lauprecht en Dörnig krijgen de Profn. Van der Plank en
Merkens, door combinatie van de cijfers voor Hannover en Sleeswijk-
Holstein een tendens tot stijging van de productietoeneming, bij het
zwaarder worden van de dieren. (Zie nr. 15 April).

Dit nu zou volkomen in strijd zijn met hun eigen theorie en die van
Brody(!), want volgens die gedachtengang had het productieverschil
tussen groep II en III kleiner in plaats van groter moeten zijn dan dat tussen
groep I en II. Dit blijkt trouwens ook wel uit de daaronder afgedrukte tabel
vlgns. Brody. Deze cijfers zouden dus wijzen op een exponent, die groter is
dan i. Mijn geachte opponenten bewijzen hier dus het omgekeerde van wat
ze willen aantonen. (Zou de exponent i dan misschien toch niet de gulden
middenweg kunnen betekenen?).

Overigens heb ik er hierboven reeds op gewezen, dat ik bezwaar moet
maken tegen deze combinatie van de cijfers, omdat men op deze wijze
dieren van verschillende streken (en dus voeding) en ook verschillende
veeslagen samenvoegt.

Misschien is het nu echter gewenst de volledige cijfers van Lauprf.cht
en DöRnig over te nemen, voor zo ver ze betrekking hebben op het verband
tussen gewicht en productie. Zij hebben niet alleen materiaal uit Hannover
en Sleeswijk-Holstein bewerkt, maar ook uit Kurmark en Sachsen-Anhalt.
De tabel, waarin hun resultaten zijn samengevat ziet er als volgt uit:

De grafische voorstelling van deze cijfers, die de resultaten misschien
nog duidelijker weergeeft vindt men in bijgaande figuur. Hieruit blijkt
weliswaar, dat er geen precies rechte lijnen worden verkregen (twee

wijken iets naar beneden en twee iets naar boven af), maar dat de rechte
lijn wel wordt benaderd.

Het argument, dat door de heren Van der Plank en Merkens naar
voren wordt gebracht, n.1. dat het geringe aantal in de lage gewichtsklasse
zou wijzen op een selectie door de fokkers, in de richting van grotere
dieren gaat niet op, daar uit de tabel blijkt, dat ook in de zwaardere ge-
wichtsklassen maar weinig exemplaren voorkomen. Overigens zijn „groot"
en „klein" slechts relatieve begrippen. Wat de een groot noemt is voor de
ander nog normaal en omgekeerd. Dit blijkt o.a., als men deze kwestie
met Belgische veeteeltkundigen bespreekt. Wat in België normaal wordt
genoemd, vindt men in ons land als regel aan de grote kant.

Tenslotte wil ik dan nog graag een opmerking maken n.a.v. het artikel
van Prof. Van der Plank en Prof. Merkens in het nr. van 15 Mei. Het is
natuurlijk juist, dat de koe met de hoogste „dairy-merit" de voordeligste
melkproducente is en ik wil ook wel aanvaarden, dat zowel onder de
zware, als onder de lichte koeien dieren voorkomen, met een hoge en met
een lage „dairy-merit", maar ik geloof niet, dat de frequentie in beide
groepen even hoog is. N.m.m. zal de noemer van de breuk, die de „dairy-
merit" uitdrukt, en zoals die staat afgedrukt op bldz. 358, voor zware
koeien gemiddeld hoger zijn, dan voor lichte en zullen ook gemiddeld,
voor dieren van eenzelfde ras de lichtere dieren een hogere „dairy-merit"
hebben dan de zware, immers de zware dieren hebben meer onderhouds-
voer nodig, dan de lichte en de productie en de voederbehoefte nemen
niet in dezelfde mate toe (en dan zijn we weer bij ons verschillend punt
.van uitgang teruggekomen.)

Nu mijn opponenten voordelen van zware dieren in het geding brengen,
die mij ook wel bekend waren, maar die ik, om het vraagstuk niet te ge-
compliceerd te maken, opzettelijk buiten beschouwing had willen laten,
moet ik billijkheidshalve ook op een nadeel van de zware koeien wijzen,
op het gevaar af, dat men mij ervan zal gaan beschuldigen, dat ik pro-
paganda maak voor de kleine koeien. Dit laatste is n.1. nooit mijn bedoe-
ling geweest. Daarvoor heb ik ook te veel omstandigheden buiten de
probleemstelling gelaten. Dit nadeel van de zware dieren, waar ik op doel is,
dat de opfokkosten, om dat zware dier te krijgen, niet te verwaarlozen zijn.
Dit wordt duidelijk als men de hoeveelheid voer gaat berekenen. Voor
het bereiken van een meergewicht van 100 kg is n.1. een hoeveelheid voet-
nodig, die voldoende is voor de productie van ca. 700 kg melk. Speciaal
als de dieren niet langer worden aangehouden dan in ons land gemiddeld
het geval is, dan is dat een niet te verwaarlozen factor, die men niet zonder
meer voorbij mag gaan.

Ik ben er mij volkomen van bewust, dat hiermee het vraagstuk nog
lang niet van alle kanten is belicht, laat staan tot een oplossing gebracht.
De praktijk moet dan ook voorlopig nog geen vaststaande conclusies ver-
wachten. De enige manier om tot een oplossing te komen zou zijn, dat er
uitvoerige, maar helaas langdurende en kostbare proeven werden genomen.
Zover zal het in ons land echter wel niet komen.

Uit het laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Gelderland : Directeur l)r. W. B. van den Burg.

Door tussenkomst van Dr. S. R. Mulder, Dierenarts, te Velp (G.),
werd in October 1950 een cadaver van een hert ter onderzoek aangeboden
met de volgende gegevens:

Een jachtopzichter had het dier in de omgeving van de Imbosch in zeer
ziekelijke toestand met bewegingsstoornissen aangetroffen. Het was niet
in staat behoorlijk te lopen, liet zich gemakkelijk vangen en werd meege-
voerd naar het erf van de jachtopzichter. Gedurende de enkele dagen dat
het dier nog in leven bleef, werden verschijnselen waargenomen, die op
een verhoogde druk in de schedelholte wezen. Bij het openen van dc schedel
werd subduraal een groot bloedcoagulum aangetroffen, waarin een aantal
draadvormige nematoden ter lengte van 3—5% cm gevonden werden.
Zij lieten zich moeilijk uit het coagulum verwijderen, zodat verschillende
exemplaren niet in hun geheel verzameld konden worden. De wormen
waren rood-bruin van kleur. In physiologische keukenzoutoplossing
overgebracht bleken zij zeer beweeglijk te zijn en zij bleven dat gedurende
enkele dagen, speciaal wanneer de vloeistof iets verwarmd werd. Behalve
in het bloedcoagulum werden ook exemplaren aangetroffen op de kleine
hersenen en in de plexus chorioideus. Ook deze wormen waren moeilijk
te verwijderen en moesten voorzichtig uit het weefsel getrokken worden
om te voorkomen dat zij braken.

Draadvormige nematoden, rood-bruin van kleur, lengte van het wijfje
tot 5 \'/2 cm en van het mannetje i 3 cm. Ter hoogte van de overgang van
de oesophagus in de darm was de worm i 250/x dik. Lengte van de oeso-
phagus 750—800 f.1. Er is geen mondkapsel aanwezig, hoogstens enige
aanduiding van een kleine verwijding van de slokdarm ter hoogte van de
mondopening. (Fig. I).

De darm mondt uit in de anus, die op een afstand van ± 50 ^ vóór
het staarteinde ligt. De vulva bevindt zich 170—190 /x vóór de anus. De
ovaria beginnen in het voorste gedeelte van het lichaam, gaan over in de
beide uteri, die zich op korte afstand voor de vulva in een vagina verenigen.
In de uteri werden ongesegmenteerde eieren aangetroffen.

De mannetjes, die wat mondopening en darmkanaal betreft overeen-
komen met de wijfjes, bezitten een goed ontwikkelde geslachtsklier. Het
begin bevindt zich in het voorste 3e gedeelte van de worm. De testisbuis
loopt evenwijdig met de darm en eindigt in de cloaca, die in een verheven-
heid in de basis van de bursa copulatrix uitmondt. De beide spicula (Fig.
II), die ongeveer van gelijke lengte zijn (220—235 ju) bezitten een knop-
vormig boveneinde voor de aanhechting van de retractoren, die de spicula
binnen het lichaam van de worm kunnen terugtrekken. De distale einden

zijn spits, beide spicula zijn min of meer gebogen en gedraaid, geelbruin
van kleur, terwijl de oppervlakte met ronde putjes bezet is. Zeer opvallend
zijn de chitineuze lamellen, die met puntig eindigende dicht naast elkaar
liggende uitsteeksels voorzien zijn.

De lengte van deze uitsteeksels is in het midden van het spiculum het
grootst, naar het proximale en het distale einde nemen zij in lengte af.
Wij kregen de indruk dat het achtereinde van het lichaam door een chi-
tineboog versterkt is. Bij de twee mannetjes, die wij konden onderzoeken
zagen wij geen gubernaculum, echter wel een chitineus orgaan dat met een
telamon overeenkwam. Het beperkt aantal mannetjes dat ons ter beschik-
king stond maakte het niet mogelijk hiernaar een nauwkeurig onderzoek
in te stellen.

De bursa is klein, er bestaat slechts een flauwe aanduiding van een dor-
sale lob. In zijligging is de afmeting van de bursa ± 130 /x, terwijl de
dikte van de worm vlak voor de bursa ± 100 ft bedraagt.

De externo-dorsale, evenals de externo-laterale ribben hebben een
verdikt uiteinde. De medio- en postero-laterale ribben zijn kort en staan
op een gemeenschappelijke stam.

De ventro- en de latero-ventrale ribben zijn iets slanker van vorm; zij
lopen evenwijdig en liggen grotendeels gescheiden van elkaar (Fig. III).

Het meest karakteristieke van deze worm zijn de 4 dorsale ribben, die
enigszins grillig van vorm zijn, zoals op de tekening te zien is. (Fig. IV).

In de ons ter beschikking staande literatuur hebben wij geen beschrijving
van deze nematode kunnen vinden. Door tussenkomst van Prof. Dr.
Wetzel van het Instituut voor Parasitologie van de Farbenfabriken Bayer
te Leverkusen kwamen wij in contact met de Fish and Wildlife Service
te Laurel, Maryland, U.S.A. Van de Wildlife Pathologist Dr. Carlton
M. Herman ontvingen wij bericht, dat hij nimmer een dergelijke parasiet
in de schedelholte van herten had waargenomen en er ook nooit van
gehoord had.

Daar morphologie van deze worm overeen kwam met die van de Meta-
strongylidae hebben wij hem in deze familie geplaatst; de kenmerken van
deze familie zijn de volgende:

Mondkapsel al of niet aanwezig. Bursa aanwezig of niet aanwezig.
Wanneer een bursa aanwezig is, dan is de vorm en het aantal van de
ribben dikwijls atypisch. Zij zijn ovipaar, met eieren in verschillend
stadium van ontwikkeling wanneer zij gedeponeerd worden, of zij zijn
vivipaar. Het embryo is niet rhabditiform. Zij parasiteren in het respiratie-
en in het circulatiesysteem, zelden in de darmtractus.

Inmiddels had Dr. Carlton Hermans ons verwezen naar Dr. G. Dik-
mans, werkzaam aan de Zoological Division, Agricultural Research Centre
te Beltsville, Maryland. Deze heeft zich speciaal bezig gehouden met de
studie van de Metastrongylidae. Wij zonden hem enige wormen en ont-
vingen bericht dat zij (ook naar zijn mening) tot de Metastrongylidae
behoren en wel tot de subfamilie van de Protostrongylinae. Ook hem was
deze parasiet niet bekend, zodat hij deze niet in de bekende geslachten
kon indelen.

Voor zover ons bekend is komt bij het hert een Protostrongylus voor
n.1. Protostrongylus sagittatus (Müller, 1890). Deze longworm is morpholo-
gisch sterk afwijkend van onze parasiet. Onze parasiet had morphologisch
enige overeenkomst met het geslacht Protostrongylus, wat betreft de ventrale

V.V. = Ventro-ventrale rib;
E.L. = Externo-laterale rib;
P.L. = Postero-laterale rib ;
L.V. = Latero-ventrale rib ;
M.L. Medio-laterale rib;
E.D. - Externo-laterale rib.

en de laterale ribben, maar het grote verschil is wel de aanwezigheid van
de 4 dorsale ribben. Bij de Protostrongylus-soorten komen deze niet voor,
men treft daar een compacte massa aan, die als dorsale rib wordt aan-
geduid. Gezien onze bevindingen en die van Dr. Dikmans mogen wij aan-
nemen dat wij met een nieuwe parasiet te doen hebben, die niet in een van
de bekende geslachten van de Metastrongylidae geplaatst kan worden.
Daar de worm enige overeenkomst heeft met het geslacht Protostrongylus
stellen wij de nieuwe geslachtsnaam Protoslrongyloides voor. Deze worm
willen wij aanduiden als Protoslrongyloides cervi.

Een open vraag blijft voorlopig nog de wijze, waarop de infectie van
herten met deze worm plaats vindt. Dat de worm oorspronkelijk in het
respiratie systeem zou thuis behoren en toevalligerwijze in de schedel-
holte is terecht gekomen lijkt ons niet aannemelijk, omdat hij nog nooit
als longworm bij herten beschreven is en ook al omdat hij zich dan waar-
schijnlijk niet als volwassen parasiet in de schedelholte ontwikkeld zou
hebben. Dat het voorkomen van deze parasiet in de schedelholte bij herten
geen zeldzaamheid is, bleek ons uit het onderzoek van een ander hert in
Maart 1951. Dit hert, (hinde) 4 jaar oud, werd dood aangetroffen. Het
grootste gedeelte van het dier was waarschijnlijk door wilde varkens
opgegeten. Alle ingewanden en een gedeelte van het achterstel ontbraken.
Bij dit dier werden in de schedelholte eveneens exemplaren van Protoslrongy-
loides cervi gevonden. Behalve in de schedelholte werden zij ook aangetroffen
in het hals- en lendengedeelte van het ruggemergskanaal. De reactie van
dit oudere dier op deze worm was blijkbaar niet zo hevig geweest.

De biologie van deze worm zal dus nog nader onderzocht moeten worden.
Ook zullen de patholoog-anatomische bevindingen van hersenen en rugge-
merg tot opheldering van de biologie kunnen bijdragen. Eén van ons
(V.) zal zich speciaal met de bestudering daarvan bezig houden. Reeds
is bij voorlopig microscopisch anatomisch onderzoek gebleken, dat de
parasieten zich ook subduraal bevinden.

Description of a ncniatode. Protoslrongyloides cervi n.g. n.sp. found in the cranial cavitv
and in the spinal canal of deer (Cervus elaphus). T he parasite was cause of a mortal
bleeding in the cranial cavity.

Description d\'une nematode. Protustrongyloides cervi n.g. n.sp. trouvée dans la cavité
craniale et dans le canal spinal d\'un cerf (Cervus elaphus). Le parasite a causé une hemorr-
hagie mortelle dans la cavité craniale.

Beschreibung einer Nematode. Protoslrongyloides cervi n.g. n.sp. in der Schädclhöhler
und im Wirbelkanal beim Hirsch. (Cervus elaphus). Dieser Wurm war Ursache einer
tötlichen Blutung in der Schädelhöhle.

H. A. Baylis: A Manuel of Helminthology, Medical and Veterinary 1929.
H. O. Mönnig: Veterinary Helminthology and Entomology 1947.
F. Schmidt: Die parasitären Krankheiten unserer Haustiere 1942.
C. W. Sprehn: Lehrbuch der Helminthologie 1932.

Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting; Directeur: G. M. van Waveren)
PENICILLINE-BEPALINGEN BIJ VARKENS

De laatste jaren zijn verschillende publicaties over penicilline-bepa-
lingen in bloed van paard en rund verschenen. De resultaten hiervan zijn,
evenals de kennis van de penicilline-gevoeligheid van het infecterende
microörganisme, van belang voor de vraag, op welke wijze een penicilline-
therapie het meest doelmatig kan worden aangewend.

Gegevens hieromtrent bij het varken zijn ons niet bekend. Daarom zijn
aan de Rijksseruminrichting penicilline-bepalingen verricht in varkens-
bloed, na intramusculaire injecties met verschillende penicillinepreparaten.
Deze bepalingen werden verricht volgens de methode Goslings (i). Nage-
gaan werd het effect van penicilline in waterig milieu in een olie-wasmengsel
en van procaïne-penicilline.

Zoals te verwachten, bleek ook hier de penicilline-concentratie in het
bloed afhankelijk van de hoeveelheid en aard van het geïnjiciëerde prepa-
raat en het tijdsverloop na een injectie, maar werden tevens vaak vrij
belangrijke schommelingen opgemerkt, die toegeschreven moesten worden
aan individuele verschillen.

Penicilline in water gaf relatief de hoogste bloedtiters, doch aantoonbare
hoeveelheden penicilline verdwenen ook het snelst. Belangrijke verhoging
der doses gaf geen belangrijke verlenging van de duur der bloedspiegels.
De maximale titer die reeds na y₄—% uur was verkregen, varieerde bij
injectie van iooo E—6000 E per kg lichaamsgewicht van 0,5 E—2,5 E.
Na injectie van 2000—6000 E. per kg lichaamsgewicht werd resp. na
2¹/2 en 4 uur nog penicilline in het bloed aangetoond (0,2—0,3 E), daarna
niet meer.

Penicilline in olie-was gaf belangrijk langer durende bloedspiegels. Zo
werd bij injectie van ± 2000 E, 4000 E en 20.000 E per kg lichaamsgewicht
resp. na 8, 12 en 18 uur nog een geringe hoeveelheid penicilline (0,03—
o, i E) aangetoond; daarna echter niet meer. De maximale titer was lager
dan bij de voorgaande injecties en varieerde van 0,5 E—1 E.

Procaïne penicilline werd in 2 vormen toegepast, n.1. in een stabiele waterige
suspensie (retarcilline) en in tabletvorm. Deze preparaten zijn meer
geconcentreerd dan de voorgaande (1 cc retarcilline bevat 300.000 E
procaïne-penicilline; 1 tablet — 50.000 E) en zijn in relatief grotere
hoeveelheden geappliceerd.

Procaïne penicilline in water werd geïnjiciëerd in hoeveelheden van ± 7000
12.000 E per kg. De maximale titers varieerden van 0,3-1,2 E. Penicilline
was nog aanwezig na 15—17 uur (0,03—0,1 E); na 23 uur niet meer.

1 ) Retarcilline — een product van de N.V. Koninklijke Ned. Gist- en Spiritus-
fabriek te Delft — waarbij de procaïne-penicilline zich in houdbare vorm in een waterig
milieu bevindt.

Procaine penicilline in tabletvorm: De tabletten werden na een kleine huid-
incisie in het subcutane weefsel gedeponeerd, waarna de huid met een
agraphe werd gehecht. Geappliceerd werden 10.000—250.00 E per kg
lichaamsgewicht. De maximale titer was lager dan bij één van de voor-
gaande preparaten (0,3—0,9 E), doch penicilline bleef het langste in het
bloed aanwezig. In elk geval 48 uur.

Bij deze resultaten zou in verband met penicilline-therapie bij het
varken nog het volgende kunnen worden opgemerkt.

Bij de beoordeling der penicilline-therapie is vaak gezegd, dat een
behandeling, die een penicillinespiegel continue onderhoudt, 1—2 dagen,
nadat de temperatuur normaal is geworden en wel op een niveau, dat
boven de gevoeligheidsgrens van het microörganisme ligt, de grootste
waarborg tot succes biedt.

Toch is in de praktijk wel gebleken, dat men zijn eisen lang niet altijd
zo rigoureus behoeft te stellen. Zo roemen o.a. verschillende schrijvers het
succes van penicilline bij de vlekziektebehandeling en dit wel onder voor-
waarden, waarbij zeker niet bovengenoemde voorzorgen in acht genomen

Eén injectie van 100.000 E—200.000 E penicilline in water bleek in
verreweg de meeste gevallen van vlekziekte voldoende om een snelle
therapie te bewerkstelligen (4).

Ook bij andere algemene ziekten, die verlopen onder verschijnselen
van een pneumonie, endometritis, mastitis of polyarthritis bij het varken,
waarbij penicilline-gevoelige bacteriën een aetiologische betekenis hebben
— en dit is veelal het geval — heeft penicilline, al of niet in combinatie met
sulfonamiden, zijn nut wel duidelijk bewezen.

Vrijwel steeds werd in deze gevallen gebruik gemaakt van penicilline
in waterige oplossing. Op grond van bovenstaande bloedspiegelbepalingen,
waarbij met penicilline in olie-was en procaïne-penicilline-preparaten
een duidelijk langduriger effect werd bereikt, zou men echter geneigd zijn
bij ziekten, die veroorzaakt worden door voor penicilline zeer gevoelige
bacteriën, aan deze laatste preparaten de voorkeur te geven (vlekziekte,
streptococcen).

Van deze verschillende preparaten lijken ons, door hun gemakkelijker
applicatie, de procaïne-penicilline-preparaten, die in een houdbare vorm
in waterig milieu in de handel worden gebracht, voor de veterinaire
praktijk wel het meest doeltreffend.

Deuxième Edition 1950. Vigot Frères, Editeurs, 23, Rue de 1\'éeole de médecine, Paris
Vle.

Deze 2e uitgave van Berhelon\'s boek in 1950 over de chirurgie van de herkauwers,
het varken en de kleinere dieren van de hoenderhof, zoals hij dit zelf noemt, is niet
alleen een vlot geschreven en gemakkelijk leesbaar boek, maar voorziet zeer zeker in de
gevoelde behoefte nl. een bespreking van de chirurgie van het rund en de andere dieren,
waarvan de behandeling bij andere schrijvers nogal eens in het gedrang komt.

In dit werk zijn niet behandeld de aandoeningen van het genitaalapparaat en de uier,
omdat hierover van dezelfde schrijver een aparte uitgave kan worden tegemoet gezien.

De schrijver heeft gemeend de chirurgische behandelingsmethoden bij de herkauwers
en de andere hiervoor genoemde dieren apart te moeten bespreken, omdat ingrepen
bij deze dieren hun bijzonderheden en speciale moeilijkheden geven en naast een thera-
peutische ingreep het economisch belang vooral een grote rol speelt.

Zo geeft Berthelon een uitgebreide beschrijving over de fixatie van de ter operatie
aangeboden dieren, uitvoerig met verduidelijkende tekeningen toegelicht, daarna de
algemene narcose en locale anaesthesie voor deze dieren en de wijze van injicieren en
bloedafname. Uitgebreid bespreekt Berthelon ook de castratie bij het manlijk en vrouw-
lijk dier; ingrepen aan de digestietractus en urinewegen, terwijl natuurlijk de klauw-
amputatie bij het rund niet vergeten is.

Al bij al is dit boek een waardevol bezit en een nuttige handleiding voor de collegae
met een grote runderpraktijk.

Les Laparotomies chez les Bovins, A. Y\'icard, Première Edition, Vigot Frères,
Éditeurs 1950, 23, Rue de 1\'école de Médecine, Paris-VIe.

In dit kleine maar aardige boekje verlucht met veel instructief fotomateriaal bespreekt
Vicard in de eerste plaats de rumenotomie bij het rund volgens de methode Noesen,
dus zonder gebruik te maken van de extraperitoneale pens-peritoneum hechting. Grote
waarde kent de schrijver bij het vooronderzoek toe aan het gebruik van de detector,
waardoor hij tot op 2 cm nauwkeurig de plaats kan bepalen, waar het vreemde voor-
werp is ingedrongen en waarmee dus een zekere diagnose is te stellen.

Aangeraden wordt niet te opereren bij magere of te veel uitgeputte dieren en in die
gevallen, waarbij mag worden aangenomen, dat het voorwerp te diep is ingedrongen.

De sluiting van de pens geschiedt met een doorlopende catguthec.hting, evenzo die
van spier-peritoneuin, terwijl de huid met agraves gesloten wordt.

In het geval van sterke tympanie met levensgevaar wordt de pens met een flinke
snede ineens geopend, de maagwand en huid met een 4-tal groot model wasklemmen
aan elkaar gefixeerd en pas de volgende dag de maag naar buiten gehaald en gehecht,
gevolgd door alleen een sluiting van de peritoneum-spier; de huid blijft open.

Zeer in het kort haalt schrijver aan de punctie van het pericard bij het rund; de
behandeling van een darmvaginatie en verder de castratie alsmede sectio Caesaria
via de flank bij het rund. Ten laatste geeft hij de fixatie en operatietechniek voor het
staande castreren van de hengst aan, welke hij met veel succes in toepassing brengt.
Het dier dient minstens 1% jaar oud te zijn en voor het afkneuzen van de zaadstreng
maakt Vicard gebruik van houten klemmen. Als fixatie komt behalve de praam een
2% ^m lange leren riem (2% ^cm breed) in aanmerking, welke achter de oren en door de
mondhoeken heenloopt en zo strak als nodig mocht blijken aangetrokken kan worden.

Vraag: Is het voorkomen van het zgn. „bruine vet" bij een slachtpaard als een
koopvernietigend gebrek te beschouwen?

Antwoord: De beantwoording van deze vraag is niet makkelijk; de juridische kant
geeft meer moeilijkheden dan de veterinaire.

Waarom koopt iemand een slachtpaard? Om het te laten slachten. Maar is het keuren
ook als tot de slachting behorend te beschouwen? Of liever gezegd: het goedkeuren,
want dat is natuurlijk hetgeen de koper hoopt en beoogt. En als er wat afgekeurd wordt,
om het even of dit nu door een onverwachte tumor met spiermetastosen dan wel „bruin
vet" is, dan wil de koper deze risico maar liefst niet zelf lopen doch verhalen op de
verkoper in de vorm van een koopvernietigend gebrek. De koper wil bovendien nog
winst maken en als hem dat door omstandigheden niet lukt moet dan de verkoper
daar ook voor opdraaien? Ik meen dat de slachtveeverzekering bij runderen schade
door afkeuring opvangt. Wie betaalt de premie voor deze slachtveeverzekering? De
verkoper of de koper? Paarden worden voor het slachten gemeenlijk niet verzekerd. In
de te bedingen verkoopprijs door de verkoper aan de slachter is dus ook niet de premie
ener slachtveeverzekering verdisconteerd. Daarom moet naar mijn gevoelen de koper
maar de risico dragen wanneer er wat afgekeurd wordt.

Op het Ministerie van Sociale Zaken heeft dezer dagen de Voorzitter van de Raad
van Beheer van de N.V. Organon te Oss een chèque van 100.000 gulden ter hand
gesteld aan de Staatssecretaris van Sociale Zaken, Dr I\'. Muntendam, bestemd voor
de rheumatiekbestrijding. Dit bedrag vormt het beginkapitaal van het Rheumatiek-
fonds Dr Jan van Breemen, dat beheerd wordt door een curatorium, waarvan genoemde
Staatssecretaris het voorzitterschap bekleedt. Alle passende middelen zullen worden
aangewend om door uitbreiding van kapitaal de bestrijding mogelijk te maken van
de rhcumatiek, de ziekte die verreweg het grootste arbeidsverzuim oplevert en daarom
terecht als volksvijand is aan te merken.

Reeds thans kunnen giften worden gestort ten behoeve van het Rheumatiekfonds
Dr Jan van Breemen op postrekening 877 van de N.V. Kasvereniging te Amsterdam.

De huidige kennis omtrent de aarcl en de frequentie van kanker is onvoldoende en
in het bijzonder schiet de kennis inzake de resultaten van de verschillende behandelings-
methoden tekort. Daartoe is het nodig nauwkeurige gegevens omtrent de kankergevallen
te verzamelen en statistisch te verwerken. Deze kankerregistratie vormt een onderdeel
van het gehele sociaal-geneeskundige aspect van de kankerbestrijding, welke er in dit
stadium van de wetenschap op is gericht de patiënten zo vroeg mogelijk op de meest
doelmatige wijze te behandelen en bovenal de ziekte in het allereerste begin te onder-
kennen.

De Staatssecretaris voor Volksgezondheid heeft in het belang van deze kankerregis-
stratie, welke financiëel mogelijk wordt gemaakt door de gelden van het Koningin
Wilhelminafonds, de benoeming bevorderd van een medicus-statisticus bij het Staats-
toezicht op de Volksgezondheid, gedetacheerd bij het Kankerinstituut, Anth. van Leeu-
wenhoekhuis te Amsterdam.

In dit verband is per 1 Juni 1951 aangesteld tot geneeskundig inspecteur van de
volksgezondheid in algemene dienst, belast met werkzaamheden voor de kankerbe-

strijding en de medische statistiek, Dr M. G. Neurdenburg, arts, hoofd van het bureau
Bedrijfscontróle en Statistiek van de Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheids-
dienst te Amsterdam.

De groots opgezette tentoonstelling van Philips-producten, georganiseerd ter gelegen-
heid van het zestigjarig bestaan van het bedrijf, was in verband met het pokkengevaar
nog niet voor het publiek toegankelijk. De bezwaren tegen de openstelling behoren nu
echter tot het verleden en daarom is deze expositie Maandag 11 Juni j.I. geopend.

Gedurende de zomermaanden zal deze technische show van vernuft en vindingrijk-
heid in de Philips Jubileum Hal te Eindhoven elke dag, behalve Zaterdag en Zondag,
geopend zijn van 14 tot 19 uur. Richtingborden in de stad zullen belangstellenden van
buiten Eindhoven de weg naar de Jubileum Hal aanduiden.

De tentoonstelling, die een volledig beeld geeft van de veelzijdige activiteit van Philips,
is gratis toegankelijk voor iedereen.

De grootste, maar ook de kleinste Philips-producten zijn op deze moderne en aesthe-
tisch zeer verzorgde tentoonstelling te bewonderen. Een stoot spanningsgenerator met
een vermogen van 3% millioen volt is in werking, evenals tientallen electronische appa-
raten. „Onhoorbaar" geluid zullen de bezoekers met eigen oren kunnen waarnemen,
terwijl het prijsschieten met het electronenkanon in de „jungle" het jachtinstinct van
jong en oud zal wakker schudden. Surrealistische voorstellingen van de ontwikkeling
van bepaalde producten vormen een artistieke onderbreking van de vele uiterst ge-
compliceerde industriële apparaten, die, zoals de bezoekers zullen zien, tot verbluf-
fende prestaties in staat zijn.

Voor alles is ernaar gestreefd, een aantrekkelijk overzicht te bieden van de veel-
zijdige en boeiende bedrijvigheid van Philips op velerlei terrein en dank zij deskundige
voorlichting zal geen enkele bezoeker of bezoekster zich in dit technische wonderland
behoeven te vervelen. Dit is mede te danken aan het feit, dat deze wel zeer attractieve
tentoonstelling, die wal de inrichting betreft, kan wedijveren met alles, wat het buiten-
land in dit opzicht biedt, levendig en smaakvol is ingericht.

Deze expositie geeft dan ook wel een zeer overtuigend beeld van de huidige stand van
de Nederlandse techniek.

Krachtens een in de Nederlandse Staatscourant van 20 Juni 1951 gepubliceerde be-
schikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is het vervoer-
verbod van levend of dood pluimvee, veren, eieren, pluimveemest en verpakkings-
materiaal uit, naar of binnen de provincie Noordh^lland, dat ingesteld was met het oog
op het optreden van de pseudo-vogelpest, opgeheven. Men concludcre hieruit echter
niet, dat het gevaar van besmetting met de pseudo-vogelpest geheel geweken is. Pluim-
veehouders doen er daarom goed aan de hygiënische verzorging van hun kippen op
een zo hoog mogelijk peil te handhaven. Het vervoerverbod van pluimvee enz. is
thans nog alleen van kracht in de grensstrook van 5I4 km diepte langs de Belgische
grens. Het verbod tot het houden van tentoonstellingen en keuringen van pluimvee
blijft onverminderd voor het gehele land gelden.

Helaas is gebleken, dat het pullorum-onderzoek van het pluimvee der fok- en vermeer-
deringsbedrijven nog niet kan worden gemist, zodat dit jaar zonder uitzondering alle
bedrijven, die voor de levering van broedeieren in aanmerking wensen te komen, hun
dieren moeten laten onderzoeken.

Vast staat dat het onderzoek alleen dan de nodige zekerheid biedt, wanneer het met
de grootste nauwkeurigheid wordt uitgevoerd en plaats vindt als de dieren in volle

productie zijn. Daar dit tijdstip als regel voor de oude en de jonge hennen niet gelijk-
tijdig is te treffen en het bovendien om meerdere redenen wenselijk is de gehele pullo-
rumbestrijding vóór i December a.s. beëindigd te hebben, is thans de volgende regeling
getroffen:

1. op de fokbedrijven dienen alle volwassen dieren — dus van broed 1950 en ouder — voor
15 Juli a.s. te worden onderzocht. Wanneer hierbij geen positieve reacties worden
gevonden en bij de afnemers ook niet, zal voor de jonge dieren op de fokbedrijven
geen onderzoek worden voorgeschreven. De fokkers dienen tenminste i week te voren
de Gezondheidsdienst voor Pluimvee van het onderzoek in kennis te stellen onder
opgave van juiste datum, plaats en tijd. Bij eventuele verandering hierin moet dit
zo nodig telefonisch worden medegedeeld.

2. op de vermeerderingsbedrijven dienen alle jonge hennen — dus alleen van broed
1951 — te worden onderzocht tussen 1 Oct. en 1 Dec. a.s. wanneer de productie
tenminste 50 % bedraagt.

Zo nodig kan echter ook nog een onderzoek der overjarige dieren worden voor-
geschreven.

De pluimveehouders geven op door wie zij het onderzoek wensen te laten verrichten,
waarna een lijst van deze bedrijven aan de betreffende dierenarts wordt gezonden.

Het onderzoek kan geschieden met behulp der snelle bloeddruppel-agglutinatie met
gekleurd antigeen.

Van op het bedrijf aanwezige kalkoenen dienen bloedmonsters te worden opgezonden
voor de langzame serum-agglutinatie.

Eventuele positief of dubieus reagerende dieren moeten afzonderlijk op het bedrijf worden
vastgehouden tot hierover nader bericht van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee is
ontvangen.

Tenslotte wordt hierbij nogmaals de aandacht gevestigd op de noodzaak bij het
onderzoek steeds een voldoende hoeveelheid bloed te nemen en twee a driemaal zoveel
antigeen, daar anders miswijzingen voor kunnen komen. Zo nodig kan men zich ten
allen tijde voor inlichtingen of een nader onderzoek wenden tot ondergetekende:

W. J. Roepke, Directeur der Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Alexander Numan-
kade 93, Utrecht (tel. 11994).

Behandeling van tuberculeuse longprocessen met vitamine D \'. L. J. Jong-
mans, P, J. L. Hopmans, H. J. Kars en H. Michgelsen. Ned. T. v. Geneesk. 94,
(1950). blz. 2470.

De therapie bij longtuberculose, bestaande in de dagelijkse toediening per os van
grote doses vitamine D², wordt niet door alle tuberculose-artsen gunstig beoordeeld.

De leiders der West-Brabantse Consultatiebureaux menen evenwel, dat ongunstige
resultaten het gevolg zijn van een foutieve indicatiestelling.

Voor de D²-behandeling hebben zij in aanmerking doen komen patiënten met uit-
sluitend induratieve, clinisch zogenaamde inactieve en niet uitgebreide ulceratieve
longafwijkingen.

Met inachtneming van deze voorwaarden bleek het gevaar van reactivering gering
te zijn (reactivering bij 2j % der 123 patiënten), zodat deze medici het verantwoord
achten de therapie toe te passen.

Hoe groot is het gevaar voor reactivering van tuberculeuse longprocessen bij toe-
diening van hoge doses Vitamine D²?

Een der nummers van de Proceedings of the Mayo Ciinic (Vol. 25, 1950, No. 15) is
gewijd aan een beschouwing over de betekenis der diverse speciale onderzoekings-
methoden, welke ter vaststelling van tuberculose bij de mens worden toegepast.

De Röntgendiagnostiek is vrijwel uitsluitend toe te passen voor longonderzoek. Het per-
centage miswijzingen, dat zij geeft, is niet hoger dan dat der andere onderzoekings-
methoden. De beperkte waarde der doorlichting is vooral veroorzaakt door de dichtheid
(schaduwwerking) van ribben, hart en diaphragma; maar ook dienen de tuberculeuse
processen enige ouderdom en omvang te hebben, voordat zij zich röntgenologisch mani-
festeren. Anderzijds kunnen andersoortige ontstekingen en celwoekeringen ten onrechte
de verdenking van longtuberculosc wekken. Toch is het röntgenologisch massa-onderzoek
waarschijnlijk de meest bruikbare methode ter opsporing van longtuberculose.

Als gevolg van de succesvolle behandeling en bestrijding der tuberculose en het
hiermede samenhangende verminderde besmettingsgevaar is thans bij de volwassenen
in de U.S.A. het percentage der reactoren sterk aan het verminderen.

De diagnostische betekenis der tuberculinatie wint daardoor ook bij de oudere leeftijds-
groepen der bevolking zeer aan betekenis.

Als tuberculine meent men verre het gezuiverde standaard preparaat (pure protein
derivative) te moeten verkiezen. Deze is veel minder variërend in potentie en geeft weinig
aanleiding tot valse positieve reacties.

Aan de Mayo Clinic worden reeds jaren bij het onderzoek iets afwijkende doseringen
van P.P.D. tuberculine gebruikt. Bij het eerste onderzoek van volwassenen voert mende
Mantoux uit met 0,0001 mgr P.P.D. waarop 95 % der patiënten met duidelijke tuber-
culose reageert. Bij de niet-reagerende personen wordt een tweede onderzoek uitgevoerd
met 0,005 ^mg^r P.P.D., waardoor nog in een gering percentage tuberculose kan worden
ontdekt.

Ervaren is dat tuberculine-allergie optreedt 3 weken tot 3 maanden na besmetting
met I uberkelbacteriën. De allergie kan tijdelijk verdwijnen bij zwangerschap, mazelen
en influenza (algemene verlaging van de huidreactiviteit) en plotseling afnemen ten
gevolge van overmatig vrij komen van antigcen bij doorbraak van verkaasde processen
naar bronchus, pleuraholte of bloedvat.

Deze onderzoekingsmethode is gebleken van vrij geringe waarde te zijn. De diagnose
tuberculose dient bevestigd te worden door de isolatie en onderkenning der tuberkel-
bactcriën.

Enerzijds kunnen meerdere agentia histopathologisch het beeld opwekken van een
tuberculeus proces (coccidioide mycosis, histoplasmosis, Hodgkinse ziekte, sarcoidosis,
brucellosis, lymphopatia venerum, syphilis), anderzijds kunnen de weefsel reacties door
tuberkelbacterien zo sterk van het typische beeld verschillen, dat histologisch onderzoek
tot negatieve beslissingen zou leiden.

Dc patholoog-anatoom komt dus tot de conclusie, dat bacteriologisch onderzoek van
grote betekenis is.

Hierbij staan de bacterioloog 3 technieken ten dienste: het gekleurde uitstrijkprepa-
raat, de cultuur en de cavia-enting, waarvan de laatste twee beduidende betekenis
hebben.

Het aantreffen van zuurvaste bacteriën in uitstrijkjes wettigt slechts het vermoeden
van een tuberculeuse infectie; een negatieve bevinding blijkt slechts in i 50 % der
gevallen juist.

Cultureel onderzoek bespoedigt de vaststelling der diagnose met enkele weken in
vergelijking met de proefdierenting; de laatste is echter in staat de betrouwbaarheid
der diagnose met nogmaals 10 °₀ te verhogen, terwijl zij tevens aanwijzingen verschaft
omtrent de virulentie der smetstof.

Na de ontwikkeling van het röntgen-onderzoek bij longaandoeningen heeft men bij
de mens, en vooral het kind, nogal eens waar kunnen nemen een tubereuleuse long-
aandoening van goedaardig karakter, welke vroegere waarnemers op grond van hun
twijfel aan de tubereuleuse aard van dit proces de naam hebben gegeven van epituber-
culose.

Deze epituberculose gaat gepaard met geringe klinische verschijnselen en heeft vrijwel
steeds een goedaardig verloop. Tuberculine-allergie is aanwezig, het sputum is echter
meestal negatief. Het röntgen-beeld vertoont een grote wigvormige schaduw, waarvan
de punt aan de longhilus is gelegen. Deze schaduw kan zeer plotseling ontstaan; ophel-
dering treedt na enige tijd langzaam op.

Omtrent de aard dezer aandoening bestonden lange tijd onzekerheid en verschil
van mening. Latere onderzoekers vonden als anatomisch substraat öf een epitheloid-
cellige proliferatieve, specifieke pneumonie, öf een atelectase, al of niet gepaard met
tubereuleuse haarden en aspecifieke ontsteking. De specifieke pneumonie wordt mogelijk
veroorzaakt door perforatie van een tubereuleuse klier in een bronchus; de atelectase
ontstaat door invloed van een tubereuleuse klier op een bronchus, hetzij door perforatie,
hetzij door compressie. Bij tubereuleuse konijnen heeft men door injectie van gedode
tuberkelbacteriën longschaduwcn kunnen opwekken, die in vorm en wijze van ophel-
dering overeenkwamen met die van de epituberculose bij mensen.

Veeneklaas (Epituberculose; betekenis van de tuberculose der bronchiale lymph-
klieren voor de primaire tuberculose der longen. G. M. H. Veeneklaas. Geneeskundige
Bladen. 44e reeks, blz. 129, 1950) heeft bij een honderdtal patiënten met pulmonaire
tubereuleuse aandoeningen een nader onderzoek omtrent de epituberculose ingesteld.
Hij komt daarbij tot de conclusie, dat deze aandoening allerminst zeldzaam is en dat
zij aanleiding kan geven tot ernstig en langdurig ziek zijn. Eveneens is hem, in tegen-
stelling tot de heersende opvatting, gebleken, dat de röntgenschaduw niet altijd rever-
sibel is, maar vele jaren met een bepaald aspect of met geringere omvang kan persi-
steren.

De scherpe scheiding tussen goedaardige epituberculose en ernstige kwabtuberculose
acht hij onlogisch en in strijd met zijn waarnemingen. Schrijver is er toe overgegaaan
zich bij het vaststellen der behandelingsduur van patiënten niet meer zozeer te laten
leiden door omvang en aanblijven der röntgenschaduw, maar de patiënten te mobili-
seren wanneer hun algemene conditie, temperatuur en bloedbezinking enkele maanden
normaal zijn.

Hierdoor is in alle gevallen zonder teleurstellingen een beduidende bekorting der
behandelingsduur bereikt.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel. K 3400—
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Wegens vacantie zal het secretariaatsbureau van 16 tot 28 Juli a.s. niet
bereikbaar zijn onder het bekende telefoonnummer 11413.

Voor waarneming, assistentie en andere dringende zaken is de admini-
strateur gedurende deze tijd permanent telefonisch bereikbaar onder telefoon-
nummer K 3400—12835.

Correspondentie wordt naar het vacantie-adres doorgezonden; alleen de
meest noodzakelijke dingen zullen direct worden afgedaan.

Nadat verleden jaar in de afdelingen en in de Algemene Vergadering van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde het probleem van de enting tegen pokken en diphtherie
uitvoerig in bespreking is geweest, heeft het Hoofdbestuur herhaald contact gehad met
de georganiseerde pluimveehouderij, waarbij gezamenlijk is getracht een bevredigende
oplossing te vinden voor de onbevredigende situatie, die op dit gebied bestaat.

Bij de verschillende besprekingen heeft zich de volgende gedachtengang ontwikkeld:

Het totaal aantal dieren, dat moet worden geënt zal voorlopig onmogelijk door de
dierenartsen zelf kunnen worden behandeld. De dierenarts zal hiervoor ter plaatse
hulpkrachten kunnen inschakelen, die behulpzaam zijn bij het aanbrengen van de
entstof. Daar een vrij groot aantal pluimveehouders tot nu toe de enting zelf heeft ver-
richt, o.a. omdat men met het oog op infectiegevaar bezwaar heeft tegen het toelaten
van vreemden op de bedrijven, dient deze mogelijkheid bestendigd te worden. De
eigenaars zullen dus eventueel de enting zelf kunnen verrichten, echter onder leiding
en verantwoordelijkheid van een ter plaatse practiserend dierenarts.

Wanneer de dierenarts de enting zelf niet verricht, zal in deze beide andere gevallen
door de dierenarts de entstof kunnen worden verstrekt aan de hulpkrachten of de eigenaar.

Daar met een levende entstof wordt gewerkt zal de dierenarts deze niet zonder meer
aan derden kunnen afgeven.

In ieder geval is nodig, dat van elke partij entstof op enkele bedrijven het resultaat
van de enting wordt gecontroleerd, ter beoordeling van de kwaliteit van de entstof,
terwijl eveneens steekproefsgewijs toezicht op de enting moet worden uitgeoefend.

De organisaties van de pluimveehouders zullen er aan meewerken, dat de entstof van
de practiserende dierenarts wordt betrokken door de hulpkrachten en de eigenaars.

Deze propaganda zal worden ingeleid door de bekendmaking van de Stichting voor
de Landbouw, dat de dierenarts onder bepaalde voorwaarden bereid is entstof af te
geven.

Het Hoofdbestuur adviseert alle practiserende dierenartsen, die bij de enting be-
trokken worden, reeds in dit seizoen op aanvraag de benodigde doses entstof af te geven.
De ingeschakelde hulpkrachten zullen daarbij geregeld moeten opgeven op welke be-
drijven zal worden geënt en met het oog op de controle de datum van de enting, terwijl de
eigenaar, die zelf wil enten, eveneens de grootte van de koppel en het tijdstip van de
enting opgeeft.

Elke practiserende dierenarts zal in eigen practijkgebied moeten beoordelen, welke
hulpkrachten voor de enting kunnen worden ingeschakeld.

In de eerste plaats zullen hiervoor in aanmerking komen de pluimveeselecteurs en de
bedrijfsvoorlichters, die immers reeds regelmatig met de pluimveehouders in aan-
raking komen. Met de georganiseerde pluimveehouderij is overeengekomen, dat de ent-
stof aan de eigenaar zal worden afgegeven voor ƒ 0,04 per dier. Dit bedrag, waarin
behalve de vergoeding voor de steekproefsgewijze controle ook het verlies door breuk,
bederf en het overblijven van niet afgenomen doses is opgenomen, kon onmogelijk
precies worden berekend, maar is laag gesteld, om te bevorderen, dat bovengenoemde
gang van zaken reeds in dit seizoen zo vee! mogelijk ingang zal vinden.

Deze kostenberekening zal dan ook voorlopig voor dit jaar gelden en kan daarna aan
de hand van de opgedane ervaringen volgend jaar worden herzien.

In gevallen, waarin een hulpkracht de enting verricht en wanneer de dierenarts zelf
ent zal de pluimveehouder ƒ 0,06 per dier in rekening worden gebracht, waarbij het
aan de dierenarts wordt overgelaten een regeling met de hulpkracht te treffen.

Op 29 Juli hoopt collega J. W. H. Geerlings, Koemarkt 19, Purmerend, zijn 60-
j arig jubileum als dierenarts te gedenken. Op verzoek wordt hieraan toegevoegd, dat
collega Geerlings wegens gezondheidsredenen geen bezoek kan ontvangen.

Op 23 Juli hopen onderstaande collegae hun 50-jarig jubileum als dierenarts te
gedenken:

W. ten Hoopen, Zwiepseweg 26, Lochern,
Dr. A. J. Winkel, Jachtlaan 12, Apeldoorn.

Op 31 Juli hopen onderstaande collegae hun 40-jarig jubileum als dierenarts te
gedenken:

D. H. van den Bosch, Sophiastraat 16, Zwolle,
Dr. C. J. Folmer, Honthorststraat 7, Amsterdam,

De door Ir. K. Bos voor de Afd. Nederland der World\'s Poultry Science Association
te houden lezing over: ,,Enkele Bijzonderheden van de Pluimveehouderij in Amerika"
welke aanvankelijk was bepaald op 23 Juni, is uitgesteld en vindt thans plaats op Zaterdag
7 Juli a.s., des n.m. 2 uur, in het Zoötechnisch Instituut, Biltstraat 172, te Utrecht.

Van 15 tot 22 September a.s. zal in het Gemeentemuseum te \'s-Gravenhage het 5e
Internationale Congres voor de wetenschappelijke film worden gehouden.

Door de International Scientific Film Association te Parijs werden reeds sedert 1947
jaarlijks internationale congressen georganiseerd, 11.1. te Parijs, Londen, Brussel en
Florence.

Op initiatief van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen is voor
dit congres een werkcomité gevormd dat zich ten doel stelt, ook in Nederland grotere
bekendheid te geven aan de betekenis van het medium film voor wetenschap en techniek.
Naast het Ministerie hebben de Regeringsvoorlichtingsdienst, het Prins Bernhard Fonds
en het bedrijfsleven grote belangstelling voor de organisatie van dit congres en verlenen
daadwerkelijke steun.

Tijdens het congres zullen de laatste films op het gebied van wetenschap en techniek
uit een 30-tal landen worden vertoond.

De aflevering van het Tijdschrift van 15 Juli a.s. zal als speciaal nummer geheel
gewijd zijn aan de Veterinaire Week 1951. Dit nummer wordt onder auspiciën van de
Commissie van Voorbereiding van de Veterinaire Week samengesteld en staat onder
verantwoordelijkheid van deze commissie.

In veterinaire kringen zal men over het algemeen niet voldoende op de hoogte zijn
van het feit, dat de Wet op de Economische Delicten van 22 Juni 1950, S. no. K 258,
welke ook ten aanzien van de strafbepalingen van de Vleeskeuringswet en het Destructie-
besluit en ten opzichte van de Landbouwuitvoerwet 1929 van groot belang is te achten,

ingevolge het K.B. van 3 April 1951, S. no. 91 met ingang van 1 Mei 1951 in werking
is getreden.

Belanghebbende collegae wordt geadviseerd van bedoelde wetswijzigingen kennis
te nemen.

Bovengenoemd bureau vraagt een dierenarts ter advisering van de regering betref-
fende de verbeteringen van de vleeskeuringsdiensten en om demonstraties te organiseren
van de moderne principes van de vleeskeuring. Duur 1 jaar.

Voor nadere informaties kan men zich wenden tot het Bureau voor Internationale
Technische Hulp, Alexanderstraat 14, \'s-Gravenhage.

Van Maandag 9 Juli tot en met Vrijdag 13 Juli 1951 zal te Wageningen de
16de Nederlandse Landbouwweek worden gehouden.

Op Donderdag 12 Juli te 16.30 uur zal o.a. Prof. Dr. B. S. Sjollema in het
kader van de Voederdag een voordracht houden over: „Oorzaken en gevolgen van
irrationele huishouding der mineralen en stikstof op veehouderij-bedrijven.

Alle voordrachten zullen worden gehouden in het Hulpgebouw van de Landbouw-
hogeschool, Duivendaal, Wageningen.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur zijn onderstaande diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

D. van den Akker te Zierikzee, is binnen die gemeente verhuisd naar Varremarkt
B—466; als nevenfunctie moet aan zijn personalia worden toegevoegd KV. (pag. 59)

A. J. J. J. den Baars te Bussum is verhuisd naar Huizen, Nieuw Bussumerweg
148, tel. K 2952—766. (pag. 60)

R. A. P. H. Corbey te Veghel, is verhuisd naar Weert, Wilhelminasingel 62, tel.
^K 4950—2485. (pag. 66)

J. S. Hoogstra te Zierikzee is binnen die gemeente verhuisd naar Lange Blokweg
A—526 II. (pag. 76)

A. M. Hcizinca te Den Helder, is aangesloten onder telefoonnummer K 2230—2609
(privé). (pag. 77)

A. L. A. van Rees te Hollandia (Nieuw Guinea), diens functie moet worden gewij-
zigd in: g.v.a. ie kl., h. v/d afd. Veeteelt v/d Dienst v. Econ. en Techn. aangelegen-
heden (DETA). (pag. 103)

F. A. J. M. van de Sande en Mevr. C. W. A. N. van de Sande-Peperkamp te Ber-
geijk zijn binnen die gemeente verhuisd naar Eerselsedijk 61. (pag. 9°)

A. H. Tigelaar te Utrecht is binnen die gemeente verhuisd naar van der
Duynstraat 7, tel. K 3400—14640. (pag. ^io3)

K. G. van der Wal te Gorinchem, de functie „Chr. L.W.S." moet worden ver-
vangen door ,,plv. h.k. kring Leerdam". (pag. 99)

Collega J. P. de Vries te Stadskanaal is, te rekenen met ingang van 1 Januari 1951,
benoemd tot Keuringsveearts, hoofd van dienst van de gemeente Onstwedde. (pag. 98)

Collega W. C. Ph. Meyer te Blaricum, heeft zich gevestigd te Oudega (W), waar-
door zijn personalia als volgt luiden:

Meyer, W. C. Ph.; 1927; Oudega (W), no. 55; tel. 2; P; wnd. h.k.; Oud g.v.a.;
res. prd. arts K.N.I.L. . (pag. 84)

Op 10 Juni 1951 is te Ukkel (België) overleden de Heer L. E. Leynen, Correspon-
derend lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Op 14 Juni 1951 is geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen de Heer J. Staal,
Begijnehof 1 bis, Utrecht.

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

H. J. E. WENSINK te Bergambacht
zal uorden gehouden op Maandag 9 Juli 1951 van 4 — 6 uur n.m.

Prof. Dr G. H. B. Teunissen en Dr J. de Wael, Lood- en thallium-
vergiftigingen en het langs chemische weg vaststellen daarvan 534

14.30 uur Dr N. C. W. Hesse: Nieuwe geneesmiddelen, voornamelijk
voor grote huisdieren.

15.15 uur H. J. W. Keidel: De toepassing van enkele chemotherapeutica
bij coccidiosis van de kip.

16.00 uur Prof. Dr G. H. B. Teunissen en Dr J. de Waal: Lood- en
thalliumvergiftigingen en het langs chemische weg vast-
stellen daarvan.

9.00 uur Prof. Dr J. A. Beijers en Dr W. J. van Zijl: Boezemfibrillatie
bij het paard.

10.00 uur W. H. Schultze: Afweerfuncties van de bijnierschors en het
zogenaamde „stressbegrip".

11.00 uur: Prof. Dr G. M. van der Plank: Het verband tussen fokkerij-
voeding en ziekten, speciaal bij het varken.

Prof. Dr C. Romijn: Bepaling van de gaswisseling bij de kip met gelijktijdige
thermo-electrische meting van de lichaamstemperatuur. De bom-
calorimeter van Berthelot-Mahler.

Dr W. J. van Zijl: Electrocardiografie bij het paard, in het bijzonder
de unipolaire afleiding en experimenteel opgewekte boezemfibrillatie
aan het konijnenhart.

A. M. Harthoorn M.R.C.V.S.: De physiologie van shock bij de hond,
toegelicht aan bloeddrukcurven enz.

Permanente expositie van pathologische preparaten. Demonstraties door
Prof. J. H. ten Thije.

11.00 uur Prof. Dr Jac. Jansen en Dr C. A. van Dorssen: Meningo-
encephalitis bij varkens door streptococcen.

14.30 uur Prof. Dr F. C. van der Kaay en Prof. J. H. ten Thije: De
betekenis der biopsie-methode bij het steriliteitsonderzoek.

Rede, uitgesproken in het Groot-auditorium der Universiteit bij
de opening van de Veterinaire Week op 7 Juni 1951

Als voorzitter van de Faculteit der Veeartsenijkunde geniet ik het voor-
recht U in deze historische omgeving een algemene beschouwing over
deze Veterinaire Week te mogen voorleggen.

De faculteit stelt er prijs op hier in de eerste plaats welkom te heten
de Heer President-Curator dezer Universiteit, door wiens bemiddeling
zij in staat werd gesteld de opening in deze monumentale aula te doen
plaats vinden. De faculteit ziet hierin een symbool van de voortdurende
belangstelling en waardering die de hoogste universitaire autoriteiten
tonen voor de groei van het veeartsenijkundig onderwijs en onderzoek,
en put hieruit de vrijmoedigheid bij herhaling een beroep op het College
te doen ten behoeve van een zo noodzakelijke moderne ontplooiing.

Uw gewaardeerde tegenwoordigheid, Mijnheer de Ree tor-Magnificus,
zien wij als een belangstelling van de gehele Senaat voor onze faculteit.

Verder constateert de faculteit met bijzondere vreugde wederom de
aanwezigheid van onze Belgische collegae Boucquaert en van der
Pi.assche, die wij langzamerhand tot de vaste bezoekers zullen gaan
rekenen. De contacten met onze Belgische zusterinstelling hebben in de
afgelopen jaren geleid tot een vruchtbare uitwisseling van docenten, die
in beide landen tot een groot succes is geworden.

Het is voor de eerste maal dat de faculteit er toe is overgegaan ook
tot een ander land een invitatie te richten, met name tot Engeland. Zij
stelt er prijs op hier van deze plaats haar voldoening uit te spreken over
het onmiddellijk aanvaarden van deze uitnodiging door de President van
de „National Veterinary Medical Association of Great Britain and Ireland",
Mr. Hodgman en zijn echtgenote.

The faculty of Veterinary Medicine of this old University highly ap-
preciates your acceptance of our invitation to come to Utrecht. The
national veterinary congress, arranged every three years by the veterinary
department of this university is a valuable contribution to the post-univer-
sity education of postgraduates.

That you are here with us during this small, but very entertaining
congress seems to me an illustration of the very good relations between
the veterinarians of the United Kingdom and their Dutch colleagues, and
secondly a symbol of increasing importance of Dutch scientific work.
If my information is correct, Sir Fred. Hobday from London Veterinary
College visited our country shortly after the first war and got such a good
impression of the equipment of our Veterinary Highschool, that he advised

his French Colleague Nicholas from Lyon to make a trip to Utrecht and
Copenhagen, to get an impression from the best equipped veterinary
centres of Europe.

Well, Mr. Hodgman, a second terrible war came over the greater part
of Europe and the post-war conditions are now quite different from those
thirty years ago. Our country came out of the war, delivered from its
terrible occupation, but seriously damaged and with the loss of immense
sources in South East Asia.

Nevertheless our spirit is not broken and with a justifiable feeling of
pride I can say that all veterinarians in Holland work as hard as possible
to reach the same high international level as that prior to the war.

It is a pity Mr. Hodgman that for several reasons it is impossible to read
the papers in English, but I am sure that you will be able to get a good
impression of our work by personal discussions with several members of
the congress and by visiting our institutes and the demonstrations to be
given for the members.

The ladies committee is fortunate enough to have the opportunity to
introduce you, Mrs. Hodgman into their special program. I hope Mrs.
Hodgman that you will spend some pleasant days in Holland as the guest
of our Veterinary Association.

Dames en Heren dierenartsen, uw aanwezigheid hier bewijst wederom
uw aanhankelijkheid ten opzichte van de faculteit onder wier vleugels
u allen verscheidene jaren hebt vertoefd.

Het geeft ons de voldoening te mogen constateren, dat het Hoger
Veeartsenijkundig Onderwijs u niet alleen het brevet van dierenarts
heeft kunnen geven, maar dat het ook voor de verdere ontplooiing van
uw werkkring van grote betekenis moet zijn. l)e aanwezigheid van u,
dames en heren studenten, wordt door ons zeer gewaardeerd, want u zult
in de toekomst de feitelijke congresbezoekers zijn.

De bedoeling van de Veterinaire Week behoeft door mij niet nogmaals
uitvoerig te worden toegelicht; dit is bij vorige gelegenheden op voor-
treffelijke wijze door de toenmalige voorzitters gedaan, ik wil alleen wat
nader ingaan op de vraag in hoeverre de faculteit vruchten te plukken heeft
van deze bijeenkomsten.

Het is de taak van de faculteit, haar bij de wet voorgeschreven, Hoger
Veeartsenijkundig Onderwijs te geven aan diegenen die in de toekomst
de verantwoordelijkheid voor de gezondheidstoestand van onze veestapel
zullen hebben te dragen. Zij heeft tevens de taak door fundamenteel
wetenschappelijk onderzoek de Veeartsenijkundige Wetenschap te dienen
en dienstbaar te maken aan de verzorging van de genoemde gezondheids-
toestand. Tot zover de interpretatie van de wet, die evenwel de faculteit
geen plichten oplegt inzake het onderwijs aan afgestudeerden.

Dat deze lacune in brede universitaire kringen is gevoeld moge blijken
uit het feit, dat de jaarlijks georganiseerde universiteitsdagen hierin min
of meer pogen te voorzien, waarbij wij met gerechtvaardigde trots mogen
vaststellen, dat de veterinaire faculteit met haar „Veterinaire Week" de
andere faculteiten reeds sedert 1936 ver vooruit is.

In het lijvige rapport van de Staatscommissie tot Reorganisatie van het
H. O. wordt in Sectie Q_ door de heren Prof. Krediet, Quaedvlieg en
Vegter voortgezet universitair onderwijs aan afgestudeerde dierenartsen

een maatschappelijk belang geacht, en de faculteit kon zich na grondige
bestudering van het genoemde rapport met deze uitspraak tenvolle
verenigen.

Het wil mij voorkomen, dat de verantwoordelijke minister bij de vast-
stelling van de definitieve redactie van de H.O.-wet met een en ander
ernstig rekening zal houden.

Welke zijn nu de voordelen die de faculteit heeft bij een georganiseerd
postuniversitair onderwijs? Daar zijn in de eerste plaats de ideële voor-
delen; immers het hernieuwde persoonlijk contact met vele oud-alumni
kan niet anders dan bevorderlijk werken op de saamhorigheid tussen allen
die op een of andere wijze de veeartsenijkunde in haar ruimste betekenis
dienen. Uit de ervaringen van de practici kan de docent lering trekken
omtrent zijn eens gegeven onderwijs en hem doen besluiten bepaalde
problemen nog intensiever te doceren dan voorheen of andere gebieden
aan een meer oppervlakkige beschouwing te onderwerpen. „Hoger onder-
wijs dat leeft bouwt aan zijn toekomst", zou ik met een parodie kunnen
zeggen, waarbij uiteraard niet is bedoeld dat de practijk uitsluitend de
onderwijsmaterie zou hebben voor te schrijven. Een tweede, onmiskenbaar
voordeel is gelegen in het feit dat de techniek van doceren voor afgestu-
deerden een geheel andere dient te zijn dan voor niet-afgestudeerden.

Het te behandelen onderwerp zal op meer critische wijze dienen te wor-
den besproken, waarbij bij voorbaat de gelegenheid tot vruchtbare discussie
dient te worden geboden. Immers de discussie maakt een behandeld
onderwerp tot een gaaf geheel en scherpt het denken van toehoorders,
doch vooral ook van de spreker, die daardoor tot grote zelfcritiek zal
worden gedwongen ea bij de voorbereiding van zijn voordracht hiermede
ernstig rekening zal hebben te houden. Het kan niet anders of deze be-
handeling van een onderwerp op een iets hoger plan dan gewoonlijk zal
niet nalaten een invloed ten goede te hebben op het gewone universitaire
onderwijs. Het overladen onderwijsprogramma maakt het schier onmogelijk
nog tijd voor responsiecolleges te reserveren. Biedt dus de Veterinaire
Week aan de docenten uit de faculteit een schone gelegenheid zichzelf
te critiseren en eventueel te corrigeren, zij heeft een tweede onmiskenbaar
voordeel voor haar leden door van zeer nabij uitvoerig kennis te kunnen
nemen van de practische en maatschappelijke vraagstukken waarvoor de
deelnemers zich dagelijks zien gesteld.

Het is een vaststaand feit, dat zich de laatste jaren, aanvankelijk ge-
leidelijk, later meer stormenderhand veranderingen hebben voorgedaan
in de grote lijnen van de diergeneeskunde; met dien verstande dat de
preventieve diergeneeskunde steeds groter plaats gaat innemen tegenover
de curatieve behandeling. Terecht merken de samenstellers van Sectie Q_
uit het reeds genoemde rapport op, dat het de faculteit ontbreekt aan
voldoende outillage wat betreft personeel en materieel om deze nieuwe
stroming naar behoren te kunnen representeren. Dat neemt niet weg,
dat zij met alle haar ten dienste staande middelen de modernere stromingen
in het vak tracht te bevorderen en naar vermogen er aan mede te werken,
daarmede krachtig steun gevend aan de ontzaglijke taak waarvoor de
practici in den lande zich veelal zien geplaatst. Wanneer ik hier de geor-
ganiseerde t.b.c.-bestrijding met name noem als voorbeeld van preventieve
diergeneeskunde waaraan wellicht de bestrijding van de steriliteit als
vraagstuk van gelijke importantie dient te worden toegevoegd zal niemand

kunnen ontkennen dat de faculteit doet wat in haar vermogen ligt deze
gesels van de gezondheidstoestand van onze veestapel te helpen aan
banden leggen. Zij doet dit niet alleen met de wetenschappelijke methoden
die haar daarvoor ten dienste staan doch zij heeft daarvoor concessies
gedaan met betrekking tot het normaal verlopende onderwijs teneinde
aan vele practici de gelegenheid te bieden studenten te requireren voor de
zo noodzakelijke hulp bij dit omvangrijke seizoenwerk. Ik wil er de nadruk
op leggen dat de faculteit eerst na lange aarzeling en ampele besprekingen
tot deze concessies is gekomen, immers haar primaire taak is de verzorging
van het onderwijs, dat ernstig wordt geschaad, indien vele studenten
gedurende langere tijd in het winterseizoen, aan het onderwijs worden
onttrokken.

Haar uiteindelijke beslissing was gebaseerd op de overweging, dat hulp
van veterinaire studenten altijd prevaleert over andere lekenhulp, daar-
mede trachtend een afglijden naar onbeperkte kwakzalverij zo lang
mogelijk te verhinderen.

Ook andere overwegingen hebben tot dit besluit geleid. De bestrijding
van de rundertuberculose moet worden gezien als van de allergrootste
betekenis voor de volksgezondheid. Dat men in de humane geneeskunde
hier tegenwoordig gelijkwaardig over oordeelt kan niet anders dan tot
vreugde stemmen onder de veterinaire bestrijders van deze gevreesde
infectieziekte. De agenda van de wetenschappelijke vergadering die Zaterdag
16 Juni a.s. in de interne medische kliniek hier ter stede wordt gehouden
door de Tuberculose-Studie-commissie van de Ned. Centrale Ver. tot
Bestrijding der Tuberculose vermeldt 2 belangrijke voordrachten, beide
betreffende de rundertuberculose en de betekenis ervan voor de volks-
gezondheid. Het is mede uit dien hoofde dat de faculteit haar ingenomen
standpunt momenteel nog handhaaft.

Met enige bitterheid heeft de faculteit moeten ervaren, dat de voorwaar-
den, door haar aan genoemde concessie verbonden niet altijd strikt zijn
nagekomen. Zij is er van overtuigd dat bij geen enkele persoon of instantie
bij de ontduiking van de faculteitsvoorwaarden kwade trouw heeft voor-
gezeten, doch zij stelt er prijs op te verklaren, dat de eisen door haar aan het
verkrijgen van het dierenartsdiploma gesteld, voor geen enkele concessie vatbaar
zijn. Ofschoon de faculteit mij hiertoe niet heeft gemachtigd, wil ik wel
vanaf deze plaats een krachtig beroep op U allen doen de volle medewerking
te verlenen aan de maatregelen, die te dien opzichte door haar zijn ge-
nomen of nog zullen worden genomen, zulks op basis van de verzekering,
dat zij niet anders dan de allerhoogste belangen wil dienen.

Ik behoef U wel niet te verzekeren, dat de faculteit er met alle kracht
naar streeft, de waarde van het dierenartsdiploma niet alleen te handhaven,
doch nog te vergroten. Dat is niet alleen haar wettelijke plicht, doch dat
is tevens de morele plicht van alle bezitters en toekomstige bezitters van
dit diploma. De wijze waarop dit mede kan worden bevorderd is een dank-
baar onderwerp van gemoedelijke bespreking, waarvoor de Veterinaire
Week zich zo bij uitstek leent, immers het huishoudelijke gedeelte van het
congres biedt ruimschoots gelegenheid over vraagstukken van maatschap-
pelijke en wettelijke aard met elkaar van gedachten te wisselen en het zou
mij verwonderen als niet ieder die zijn verantwoordelijkheid in deze beseft,
hiervan een ruim gebruik zal maken. Reeds dan heeft de Veterinaire Week
ten volle aan haar doel beantwoord.

De faculteit waardeert ten zeerste het feit dat zij herhaalde malen in
maatschappelijke vragen kan worden betrokken; zij beschouwt dit als een
fundamenteel onderdeel van het post-universitaire contact met de oud-
alumni. Ook nu in zeer recente tijd de voorbereidingen voor een wijziging
van de z.g. „Uitoefeningswet" zijn begonnen heeft zij met waardering
een verzoek om advies ontvangen. Het is hier niet de plaats om het stand-
punt van de faculteit over deze moeilijke, doch uitermate belangrijke
materie nader uiteen te zetten doch ik stel er prijs op te verklaren dat te
allen tijde de faculteit zich zal verzetten tegen maatregelen die misschien
in de practijk een gemak zullen blijken te zijn, doch die uiteindelijk neer-
komen op een desavouering van het ambt van dierenarts en de deur
nodend open zetten voor de kwakzalverij. Het spreekt vanzelf, dat de facul-
teit bij haar oordeel zich uitsluitend laat leiden door de aard van de handeling
en niet door de vraag of deze handeling op een groot of klein huisdier
moet worden verricht. Ook de bestaande wet laat in dit opzicht aan duide-
lijkheid niets te wensen over. Het belang van een huisdier voor de volks-
welvaart zit niet altijd in de grootte; in ons land mag men de economische
betekenis van de pluimveestapel met zijn rond 20 millioen dieren zeker
hoger aanslaan, dan die van de paardenstapel. Ook in dit opzicht zullen
de verschuivingen in de diergeneeskunde hoe langer hoe meer zich doen
gevoelen. De faculteit beseft de enorme practische moeilijkheden bij de
verzorging van de gezondheidstoestand van het pluimvee doch zij houdt
zich tevens de grote mogelijkheden voor ogen, die hier in de naaste toekomst
voor jonge dierenartsen zijn weggelegd, indien het aantal afstuderenden
de normale vraag aanzienlijk zal gaan overtreffen.

Dit is een van de redenen waarom de faculteit de redactie van de be-
faamde „Uitoefeningswet" een zo belangrijke materie acht, daar hier
het grote gevaar schuilt, dat door aandrang van belanghebbenden een
„paard van Troje" zou kunnen worden binnengehaald, dat wel eens zou
blijken niet in de kluisters te kunnen worden gelegd.

De faculteit strijdt voor de belangen van de gehele diergeneeskunde,
streeft met eerlijke middelen naar een hoog doel; de bescherming van een
universitair verkregen brevet in het belang van diens bezitter en daarmede
in het belang van de Nederlandse veestapel, dus in dat van onze nationale
welvaart.

Met de wens, dat deze Veterinaire Week hiertoe een bijdrage moge
leveren, verklaar ik dit congres voor geopend.

Eigenlijk zou ik, hoe vreemd het ook moge klinken, willen beginnen
met het maken van een excuus over de titel en dus over de inhoud van
deze korte causerie. In het Programma van de Veterinaire Week staat
namelijk aangekondigd: „Nieuwe geneesmiddelen voornamelijk voor grote
huisdieren". Immers vrijwel dagelijks houden we onze co-assistenten en de
veterinaire studenten in het algemeen, voor, om de oudere gerenommeerde
pharmaco-therapeutica niet te verwaarlozen. Steeds krijgt men, wanneer
de vraag gesteld wordt, wat geeft U bij deze aandoeningen, ten antwoord:
een sulfanilamid preparaat of een antibioticum. Indien na veel plukken
en trekken de partus plaats heeft gevonden van een ander therapeuticum,
dan blijft zeker het geven van de juiste dosering of het schrijven van een
behoorlijk recept met de te gebruiken stof, een utopie. Daarom dus mijn
excuus, dat ik U, uitgerekend thans, iets wil vertellen over „nieuwere"
geneesmiddelen.

Vergelijken we de therapeutica van enkele jaren geleden met de heden-
daagse, dan valt wel bijzonder op, hoe het grote aantal preparaten van
vroeger vervangen is door een ampullenkist of kast.

Het injiciëren heeft het ingeven grotendeels verdrongen. Als we het
ons echter eerlijk bekennen, dan moet ieder onzer toegeven, dat b.v. de
vroeger door Wester aangegeven therapie: sulfas natricus met extr.
belladonnae per neussonde ingegeven \'oij een daartoe geëigend geval
van koliek bij paarden, oneindig veel beter werkt, dan de talloos vele
preparaten, welke hiervoor thans als injiciëerbare therapeutica in de
handel zijn.

Vanzelfsprekend zouden we de tegenwoordige therapeutica niet graag
meer missen uit onze apotheek.

Men vraagt zich wel eens af, hoe men vroeger bepaalde aandoeningen
heeft kunnen genezen. In dit verband behoef ik U alleen slechts te wijzen
op een mastitis-behandeling van vroeger en nu. Zo is het met vele dingen.
Het aantal ziektegevallen breidt zich uit. Vergelijken we de gemaakte
visites in de buitenpraktijk onzer Faculteit van b.v. 1934 tot heden, dan
zien we hoe deze gestegen zijn van gemiddeld 1700 in die jaren met als
top 3400 visites in 1943, tot een aantal van ruim 8000 op heden, zonder
de tuberculinaties en mond- en klauwzeerentingen, terwijl het aantal
cliënten niet is toegenomen.

Door de nieuwere chemotherapeutica, waaronder ik dus ook de anti-
biotica reken, zijn vele vroegere middelen obsoleet geworden. Toch noem
ik het een gelukkig verschijnsel, dat niet elk dezer nieuwe preparaten
universeel is. Herhaaldelijk komt het voor, dat we moeten teruggrijpen
naar een oud beproefd therapeuticum. Mag ik U als voorbeeld wijzen
op de behandeling van een gangraeneuze pneumonie bij een paard? Vaak
faalt hierbij elk nieuw bekend therapeuticum. Prof. Beijers beveelt aan
om bij deze aandoening creosoot te geven, met dikwijls frappant succes.

het bekende tussenklauwpanaritium bij het rund met injecties van sulfame-
zathine, stond men er hier vrij sceptisch tegenover. De toepassing ervan
bleek echter in de praktijk uitstekende resultaten te geven. Hoewel er
ongetwijfeld in een bepaald percentage der gevallen geen genezing op-
treedt, kan men toch in het algemeen wel zeggen, dat deze therapie af-
doende resultaten geeft. Toch wil ik hier niet nalaten een waarschuwend
woord te laten horen. De co-assistenten zijn Uw en ons levend geweten.
Gewilde en ongewilde mededelingen over wederzijdse praktijkhandelingen
worden verteld in goede en kwade zin. Wanneer ik hoor, dat zij op ver-
zoek van de te vervangen collega b.v. 50 cc van een percoccide-oplossing
injiciëren moeten, bij een koe met tussenklauwpanaritium, dan wil ik
t.a.v. de zo juist genoemde aandoeningen wat uitvoeriger op deze kwestie
ingaan.

Zonder U met formules lastig te willen vallen, moet ik enkele prepa-
raten noemen:

1. het sulfamethylpyrimidine of wel het sulfa-merazine (= percoccide
van de Amsterdamse Chinine Fabriek).

2. het sulfadimethylpyrimidine of het sulfamethazine (= sulfamezathine
van de I.C.I.).

Dit sulfamezathine wordt in 16% en 33 1/3% oplossing geleverd.
Het eerste dient voornamelijk voor behandeling van (kippen)coccidiose
en het tweede kan intramusculair of intraveneus toegepast worden bij dié
infectieziekten veroorzaakt door micro-organismen, waartegenover het
preparaat bacteriostatische eigenschappen bezit.

Ten overvloede memoreer ik voor U nog eens, dat bacteriostatisch
betekent: de bacteriegroei remmend; en bactericide: de bacteriegroei
dodend.

Percoccide wordt in de handel gebracht in 20 % oplossing en dit prepa-
raat heeft een bacteriespectrum, dat ongeveer overeenkomt met het
genoemde sulfamezathine.

Gaan we na hoe de bloedspiegels zich verhouden van deze beide prepa-
raten bij rund en varken, dan zien we, hoe bij een dosering van 70 mg
per kg lichaamsgewicht per os deze verhouding aldus is:

Vergelijken we deze cijfers, dan ziet U, dat percoccide bij het varken
nimmer een bloedspiegel geeft, die ook maar te vergelijken is met die van
sulfamezathine, terwijl de cijfers bij het rund elkaar niet zo gek veel
ontlopen.

Wat leert ons het eerste staatje? Onbetwist is sulfamezathine het prepa-
raat in de behandeling van de daarvoor geëigende varkensziekten (ik
moge vooral wijzen op de éclatante successen in de behandeling van
mastitiden bij varkens o.a.). Bij pasteurellose en diarrheën bij biggen
wordt het preparaat met zeer goede resultaten toegepast. In het laatste
geval wordt aanbevolen om sulfamezathine per os in een 0.5—1 % concen-
tratie gedurende 4 dagen door het voer toe te dienen.

Nu betekent dit dus, dat, indien we bij een bepaalde aandoening, b.v.
bij een tussenklauwpanaritium, bij een rund b.v. 100 cc sulfamezathine -
oplossing inspuiten, de hoeveelheid werkzame stof 33 gram bedraagt;
spuiten we 100 cc percoccide-oplossing in, dan bedraagt de hoeveelheid
werkzame stof slechts 20 gram. We moeten, om dus eenzelfde werking te
verwachten (en deze wordt gevonden in de te bereiken verhoogde bloed-
spiegel) van percoccide ± 150 cc toedienen.

In de door de Amsterdamse Chinine Fabriek uitgegeven folder over
percoccide, wordt aangegeven om 60—80 gram van een 20 % Percoccide-
natrium oplossing bij koeien te geven. Dit is volgens onze ervaringen per sé
te weinig en het is onjuist om het risico te lopen, dat deze behandelingswijze,
die weinig miswijzingen geeft, in discrediet zou raken, door een onjuiste
economische calculatie, terwijl bovendien door de noodzaak van meerdere
visites, enz., de behandeling onnodig duurder wordt.

Bekijken we de bloedspiegel van het gewone sulfanilamide in de ge-
noemde dosis van 70 mg per os, dan blijkt deze bij het varken gunstig,
maar bij het rund veel ongunstiger te liggen. Dit is ook in de praktijk
gebleken; zowel in de verloskundige kliniek onzer Faculteit als in de
Interne kliniek is men van mening, dat sulfanilamide als zodanig, bij
koeien het best gebruikt kan worden, indien het ter ondersteuning van
het behoud der bloedspiegel wordt toegepast, na voorafgaande injectie
van percoccide of sulfamezathine-oplossing. Sulfanilamide heeft bovendien
bij het rund het nadeel, dat de dieren er dikwijls diarrhee van krijgen.

Het is bij deze preparaten zaak om snel een afdoende hoge bloedspiegel
te bereiken, waarbij deze dan zo lang mogelijk op peil dient gehouden
te worden.

De preparaten sulfamezathine en percoccide zijn sterk alkalisch en
geven dus gemakkelijk aanleiding tot weefselbeschadiging. De pH. van
331/3% sulfamezathine is b.v. i 11 (percoccide 9.75).

De intraveneuze injectie geeft bij sterk koortsende of verzwakte patiënten
wel eens aanleiding tot sterke algemene reacties; pols en ademhaling
worden frequent, de dieren beginnen heftig te rillen en te zweten. Deze
verschijnselen verdwijnen meestal vrij spoedig.

De subcutane injectie geeft herhaaldelijk aanleiding tot het ontstaan van
harde — phlegmoonachtige zwellingen, die vooral bij paarden over kunnen
gaan in uitgebreide phlegmonen, welke tot de dood voeren. Bij koeien ziet

men grote pijnlijke en harde zwellingen, welke meestal na ingestelde
behandeling verdwijnen.

Bij intramusculaire injectie kan men het best over meerdere plaatsen de
vloeistof (paarden vooral) verdelen, liefst na verdunning met physiolo-
gische NaCl. Nimmer geve men een tweede injectie bij paarden subcutaan
of intramusculair. Met sulfanilamide per os kan gemakkelijk de bloed-
spiegel en zeker bij paarden, op peil gehouden worden. Bij biggen zij men
voorzichtig. Bij biggen tot 2 a 3 weken oud, geïnjiciëerd met de geëigende
dosis sulfamerazine of sulfamezathine, zien we hoe deze injectie dikwijls
tot de dood voert. Bij sectie vindt men a.h.w. een dépöt van kristallen
om de injectieplaats. Men kan het best ook hier de oplossing verdunnen
met physiologische NaCl. De biggen worden aan de achterpootjes omhoog
gehouden, waarna de vloeistof intraperitoneaal wordt geappliceerd.

De beste dosering is 75—100 mg/kg lichaamsgewicht bij grote huis-
dieren. Zoals U natuurlijk bekend is, is de dosering van sulfanilamide
200 mg/kg lichaamsgewicht.

De literatuur welke verschenen is over de sulfonamiden is enorm (in
1945 waren reeds 1300 sulfonamiden bekend, waarvan slechts weinigen
gebruikt worden). Over het gebruik van verschillende sulfapreparaten:
sulfa guanidine, -merazine, -mezathine, o.a. bij coccidiosis, zal de heer
Keidel U straks vermoedelijk vertellen.

Over het verdere gebruik van sulfonamidepreparaten wil ik slechts
in het algemeen nog iets zeggen.

Zoals ik reeds opmerkte zijn sulfonamiden bacteriostatisch. Men ver-
klaart hun werking, doordat bij de enzymatische levensprocessen van de
bacteriecel het para-aminobenzoëzuur een belangrijke rol speelt. Het para-
aminobenzoëzuur heeft een chemische structuur, die veel lijkt op die van
sulfanilamide. Hierdoor wedijveren deze beide stoffen dus a.h.w. om een
plaats in te nemen in dit enzymatische systeem. Is er voldoende sulfa-
nilamide aanwezig om het para-aminobenzoëzuur te verjagen (vervangen),
dan wordt de bacteriegroei geremd. Omgekeerd gaat de groei onbe-
lemmerd door indien voldoende para-aminobenzoëzuur aanwezig is
om de sulfanilamide te verdrijven. Dit is o.a. van betekenis bij het gebruik
van locale anaesthetica met een vrije para-aminobenzoëzuur groep (zoals
procaïne), waarbij in het weefsel afbraak plaats heeft tot para-aminobenzoë-
zuur, waardoor de werking van de sulfanilamiden geremd wordt. Er
bestaat bovendien nog een belangrijk verschil in het bacteriostatisch
effect der verschillende sulfonamiden t.o.v. de diverse micro-organismen.

ie. die, welke gemakkelijk geresorbeerd worden en spoedig een voldoende
hoge bloedconcentratie geven en deze werking behouden door de
concentratie in het bloed te onderhouden; (o.a. sulfapyridine, -thiazol,
-diazine, -sulfamerazine, enz.)

2e. die groep, welke slechts geresorbeerd worden uit de digestietractus
en bacteriostatisch werken op de darmflora. Hiertoe behoren sulfa-
guanidine, -suxidine en thalidine.

De toxiciteit van de sulfonamiden berust voornamelijk op de ernstige
beschadiging van het nierweefsel, waarbij er op gewezen moet worden,
om de behandelde patiënten veel te laten drinken. Uit de literatuur blijkt,

dat sulfamezathine het minst toxisch is van alle sulfonamiden, zowel bij
mens als dier.

Hoewel aanvankelijk de toepassing van sulfanilamide per os en van
neutrale oplosbare sulfonamiden locaal bij streptococcen-mastitiden,
behoorlijke resultaten gaven, heeft men deze therapie grotendeels verlaten
nu penicilline het meest effectieve middel bij deze aandoeningen is gebleken.

Tegen pyogene mastitis zijn sulfonamiden locaal zonder betekenis. Wel
kan de toepassing van sulfapreparaten uit de pyridine en pyrimidine reeks
levensreddend werken, maar door de opgetreden beschadiging van het
uierweefsel, is de melkproductie goeddeels verloren gegaan.

Daar sulfamerazine en sulfamezathine, oraal, parenteraal of bij in-
funderen in voldoende therapeutische concentratie overgaan van bloed
in melk en omgekeerd (dus met voldoende bacteriostatisch effect), wordt
aanbevolen penicilline in sulfamerazine en sulfamezathine op te lossen
en te infunderen.

Zeker is op heden, dat geen sulfonamide preparaat afdoende werkzaam
is bij staphylococcen mastitiden.

Van de vele aandoeningen, die in aanmerking komen om met sulfa-
preparaten behandeld te worden, zijn de voornaamste: polyarthritis,
pneumonieën, metritis, septicaemie, kalverdiphtherie.

Van de darmsulfonamiden, die zelf — zowel als hun natriumzout —
slecht oplosbaar zijn, zijn sulfaguanidine, sulfasuxidine, sulfathalidine, e.d.
de bekendste. Zij worden vooral gebruikt bij enteritiden. Hun toediening
geschiedt per os en doordat zij slecht geresorbeerd worden, is hun bacterio-
statisch effect op de er voor gevoelige micro-organismen door het lange
verblijf in de digestietractus, niet onbelangrijk.

Door koeien wordt sulfaguanidine niet opgenomen door het voer, maar
wel in het drinkwater.

In de humane geneeskunde is men geheel teruggekomen van het gebruik
van deze sulfonamiden bij enteritiden. Ook in de diergeneeskunde geeft
men thans verreweg de voorkeur aan diè sulfonamiden, welke een hoge
bloedspiegel geven na snelle resorbtie, zodat ook enteritiden meer succesvol
behandeld blijken te worden met sulfamerazine en sulfamezathine dan
met sulfaguanidine, e.d. Bij het gebruik van de laatste preparaten wordt
het gelijktijdig toedienen van vit. A, B en C sterk aangeraden, daar men
aanneemt, dat een groot gedeelte van de darmflora vernietigd wordt.
Iets dergelijks ziet men bij het toedienen van antibiotica bij de mens,
waar na oraal doseren van chlooramphenicol b.v., monilia infecties in
de mond optreden, welke door het toedienen van niacine en vit. B² (ribo-
flavine) kunnen worden voorkomen. Anderzijds worden bepaalde anti-
biotica gegeven vóór belangrijke darmoperaties, om de bacterieflora in
de darmen tot een minimum te beperken.

Bij paarden spelen streptococcen-infecties een belangrijke rol. Sulfa-
nilamide per os is de beste wijze van toediening, eventueel kan vooraf
een sulfamezathine-injectie intraveneus worden gegeven.

Bij veulensepticaemie zou het toedienen van sulfamerazine en sulfame-
zathine alleen succesvol zijn. Hierbij is sulfanilamide daarom in het geheel
niet werkzaam, omdat de veroorzakers dikwijls gram-negatieve micro-
organismen zijn, waartegen sulfanilamide niet effectief is.

Onze ervaringen bij veulenlahme zijn zó, dat met sulfamezathine en
penicilline ongetwijfeld gunstige resultaten bereikt kunnen worden. Wel

wordt geconstateerd, dat de verbeteringen soms schijnbaar zijn. Nimmer
zag men in de sectiezaal vroeger zulke uitgebreide veranderingen in
weefsels en gewrichten, dan thans na de behandeling met genoemde
preparaten.

Tegen droes bij paarden neemt men de sulfonamiden van twijfelachtige
waarde. Het wordt gecontraïndiceerd geacht om in het stadium van de
abscesvorming deze preparaten toe te dienen. De genezing wordt hierbij
sterk geremd, waarbij de kans op verslagen droes zeker niet denkbeeldig
is. Men neemt dit trouwens aan voor alle processen, waarbij abscesvorming
optreedt.

Hoewel ook bij rundercoccidiose geëigende sulfapreparaten kunnen
worden toegediend, wordt vooral het goedkopere quinacrine of mepacrine-
hydrochloride, dat bij de mens zeer gunstige resultaten geeft bij de be-
handeling van malaria, sterk aanbevolen (i gram per 100 kg lichaams-
gewicht opgelost in i liter water, gedurende 3 dagen bij volwassen dieren;
intraveneus 1 gram in 20 water).

Van betekenis is het natuurlijk ook, wanneer ik nog even terug kom
op het 2e staatje, om dat preparaat te gebruiken, hetwelk de hoogste
bloedspiegel geeft en het minst snel uit het bloed verdwijnt. Daarmee is
het tevens duidelijk, dat het noodzakelijk is, om indien b.v. sulfadiazine
gebruikt wordt, vaak per dag te doseren. Zowel sulfathiazol als sulfadiazine,
hoewel gunstig werkend tegen Pasteurella septica, veroorzaker van pneu-
monieën bij kalveren, moeten in zulke hoge doses gegeven worden, dat
zij sterk toxisch werken.

In ons land zullen daarom het gewone sulfanilamide, het percoccide
en het sulfamezathine zeker voldoen als therapeutica in dié reeks van
infectieuze aandoeningen, waarvan de verwekkende micro-organismen
tot het, voor deze bacterie gevoelige spectrum, der bedoelde preparaten
behoren. In dit verband wijs ik er nog op, dat geen der sulfonamiden in
vivo actief is tegen Brucella soorten.

Voor zover ik heb kunnen nagaan is van een bepaalde overgevoeligheid,
afgezien dus van toxische verschijnselen, zoals diarrhee bij koeien, algemene
reacties bij koeien en paarden, weinig of niets beschreven. Of er derma-
tosen door veroorzaakt worden, zoals bij de mens, b.v. bij kleine huisdieren,
is mij niet bekend.

Wel zeer belangrijk zijn de dosering en het onderhouden van de bloed-
spiegel. Aanvankelijke successen bij de ingestelde therapie, laten ons
spoedig verleiden om de behandeling te stoppen. Bij zijn onderzoek over
de pharmacologie van verschillende sulfonamiden, wees Ernst er reeds op,
dat het dringend noodzakelijk is om na het dalen van de temperatuur
en ook vooral na het beëindigen van de klinische verschijnselen, de toe-
diening van de sulfonamide preparaten nog enkele dagen voort te zetten.

De bacteriostatische werking der sulfonamiden stelt men zich voor als
een remming in het voortplantingsproces der bacteriën. Wordt de rem-
ming opgeheven, dan gaat dit proces opnieuw beginnen. Bij een voldoende
hoge bloedspiegel wordt dus een constante rem uitgeoefend op bedoelde
levensfuncties. Om dit dus te onderhouden moet op bepaalde tijden zoveel
sulfonamiden worden toegediend, dat men voldoende zekerheid heeft,
dat ook daadwerkelijk het voortbestaan der micro-organismen vrijwet
onmogelijk is.

gaan verweren en een resistentie verwerven, waarbij men spreekt van het
sulfanilamide vast worden der bacteriën. Als voorbeeld moge dienen de
behandeling van kalverdiphtherie. Vaak ziet men frappante successen
bij deze aandoening indien na het schoonkrabben der aangetaste mond-
delen met een lusmes, een sulfamezathine injectie gegeven wordt. Onder-
houdt men de bloedspiegel door het tevens (of alleen) verstrekken van
sulfanilamide per os gedurende 4—5 dagen, dan ziet men veel minder
recidief optreden. Eigenlijk geldt t.a.v. de behandeling van het tussen-
klauwpanaritium hetzelfde. De goede resultaten van deze behandeling
zijn bekend, maar het komt herhaaldelijk voor, dat enige dagen na de
behandeling het proces aan een ander been opnieuw uitbreekt. Mede-
delingen van collegae uit de praktijk wijzen er op, dat het geven van sulfa-
nilamide per os gedurende meerdere dagen, deze uitbraken en ook reci-
dieven sterk beperken. Bij het toedienen van antibiotica ligt deze kwestie
anders. Het antibioticum grijpt aan op een levenswichtig proces in het
enzymatische metabolisme der micro-organismen. Sommige onderzoekers
zijn van mening, dat de noodzaak van een constante bloedspiegel veel
minder urgent is bij antibiotica dan bij het gebruik van sulfonamiden.

Bij het toedienen van een antibioticum kan men zich voorstellen, dat
hierdoor de bacteriën knock-out zijn geslagen en waardoor zij voor goed
gevloerd worden, maar er is evenveel kans, dat zij groggy in de touwen
blijven hangen, waarbij ze voldoende incasseringsvermogen hebben
om de onvoldoende afgewerkte en te weinig krachtige aanval van het
antibioticum te weerstaan. Wordt in een dergelijk stadium van hun aan-
passing een nieuwe tik toegediend, dan geven zij het op.

sulfathiazol = cibazol, chemosept, eleudron.
sulfapyridine = dagénan, eubasine, sulfidin.
sulfapyrimidine = sulfadiazine.

In een slechts verwijderd verband met de sulfonamiden staan de prepa-
raten uit de reeks der semi-carbazonen, behorend tot een klasse der tot
heden nog weinig of niet onderzochte chemotherapeutica. Hiertoe behoren
behalve het tubercazon (d.i. een thiosemicarbazon), dat door Domagk
als een zeer tuberculostatisch preparaat werd beschreven, o.a. ook het
Furacin (5 nitro-2-furaldehyde semicarbazon: nitrofurazon) uit de furan
groep. Tientallen van dergelijke verbindingen zijn onderzocht en speciaal
door de Research laboratoria van Eaton in U.S.A. Vrijwel alle vertonen
een duidelijke bacteriostatische of bactericide werking t.o.v. gram pos.
en gram neg. micro-organismen in vitro, maar in vivo zijn ze therapeutisch
niet werkzaam, terwijl de nitro verbinding in deze furangroep van wezen-
lijke betekenis bleek.

Het Furacin door Dodd en Stillman in 1944 ontdekt, is echter een uit-
zondering en bleek ook in vivo een zeer sterke bacteriostatische en bacteri-
cide werking te hebben, zowel bij orale als subcutane toediening. Het is
een citroengeel kristallijn preparaat, slecht in water oplosbaar. Bij aan-
wezigheid van een alkalie ontstaat een intensief rode kleur, die na aanzuren
weer verdwijnt. Bij aanwezigheid van bloed of serum blijft toch de bac-
tericide activiteit behouden.

Bij de in vitro genomen proeven bleek, dat 5-nitro-2 furaldehyde semi-
carbazone bacteriostatisch is voor een aantal gram pos. en gram neg.
bacteriën in tamelijk lage concentratie.

Van de gram neg. noem ik o.a. Escheria coli, Salmonella soorten,
Shigella, Proteus, e.d. en van de gram pos. verschillende soorten Staphy-
lococcen, Streptococcen, Diplococcen, Clostridiumsoorten en Anthrax en
Mycobacterium tuberculosis (var. hominis).

Wel bestonden er verschillen tussen de diverse micro-organismen t.a.v.
de groeiremmende of zelfs dodende werking van nitro-furazon.

T.a.v. de toxiciteit kan worden opgemerkt, dat bij orale toediening
van 300 mg kg ineens, hypyrgevoeligheid optreedt, welke gepaard gaat
met tremor en convulsies, welke vermoedelijk het gevolg zijn van adem-
nood. De sectie van proefdieren, welke met belangrijke hoeveelheden
Furacin werden gevoed, was negatief, afgezien van een geringe lever-
zwelling.

Ook bij de mens bleek Furacin weinig toxisch te zijn. 3 X 100 mg per
dag oraal werd zonder enig verschijnsel verdragen. Bij veel hogere dose-
ringen trad bij 20 % der proefpersonen misselijkheid op. Bloed en urine
gaven geen afwijkingen.

De subcutane toediening gaf bij hoge dosering laesies van lever en nieren
te zien bij sectie.

De antibacteriële werking t.o.v. pneumococcus (diplococcus pneumoniae)
is vrijwel nihil. Daarentegen heeft het een spectaculaire werking t.a.v.
trypanosomen-infecties, waar bij proefdieren slechts een éénmalige orale
dosering, een belangrijk effect gaf.

De moeilijkheid bij deze experimenten is, dat het tot heden niet gelukt
is om een methode te vinden de stof in lichaamsvloeistoffen aan te tonen.
Ook het aantonen van antibacteriële activiteit in het bloed van behandelde
dieren (zoals b.v. met penicilline mogelijk is) is niet gelukt.

Daar de juiste cijfers van absorptie — het verdwijnen uit het lichaam —
de werkingswijze tot heden niet bekend zijn, is het moeilijk om de meest
efficiënte dosering op te geven. Zeer belangrijk is, dat kweekproeven

hebben uitgemaakt, dat micro-organismen, die „sulfonamid, penicilline
of streptomycinevast" waren geworden, in vitro hun gevoeligheid voor
Furacin in dezelfde mate als voorheen, hadden behouden.

Daarom is het tot heden ook niet mogelijk om te verklaren, hoe in
bepaalde proeven 60— 70 % overlevende proefdieren aanwezig waren
na het toedienen van een enkele dagdosis van 150—200 mg/kg lichaams-
gewicht, en waarbij het percentage levenden veel hoger was, dan in die
gevallen waarbij veel hogere doses was verstrekt.

In de humane geneeskunde heeft Furacin een uitgebreide toepassing
gevonden in de dermatologie, in de algemene praktijk, in de kinderge-
neeskunde en in de chirurgie.

Door het brede bacteriespectrum voor vele gram neg. en gram pos.
bacteriën, wordt het bij de mens speciaal toegepast bij de behandeling
van geïnfecteerde wonden (of ter voorkoming er van); bij infecties van
brandwonden; ulcera van varices; oppervlakkige zweren bij diabetes
patiënten; impetigo bij kinderen en volwassenen; bij de behandeling van
huidtransplantatie; osteomyelitis bij gecompliceerde fracturen; secundaire
infectie bij huidaandoeningen.

Furacin is niet fungicide, dus voor de behandeling van schimmelinfecties
komt het niet in aanmerking.

Het grote voordeel is, dat geen irritatie optreedt van het weefsel.
De gebruikelijke oplossing bevat 0.2 % Furacin in 65 % polyethyleen
glycol en 34.8 % water (of met carbowax). De oplossing is niet vet, reuke-
loos en bij wondbehandeling gemakkelijk met physiologische NaCl weg
te spoelen. De toxiciteit bij wondbehandeling is vrijwel nihil. Bij gevoelig-
heid voor dit preparaat (ongeveer in 4 % der gevallen) treedt een rood
vlekkige huiduitslag op. De behandeling wordt dan stopgezet, waarbij
het ontstane erytheem snel verdwijnt. In de oorheelkunde wordt Furacin
zeer aanbevolen bij de behandeling van otitis externa. Aangegeven wordt
dat 75 % van de otitiden bij de mens van bacteriële aard zijn en 25 %
door fungi of menginfecties veroorzaakt worden.

Van de 0.2 % oplossing wordt 1 op 500 gebruikt, terwijl bij fungide
infecties een 1 % oplossing van thymol in metacresylacetaat (cresatin)
wordt toegepast.

Uitdrukkelijk wordt gestipuleerd, dat Furacin de genezing van de wonden
niet bevorderd. Granulatie en epithelisatie worden niet tegengegaan, maar
het heeft dus uitsluitend een sterk desinfecterende werking.

Ten aanzien van het gebruik voor de veterinaire praktijk dienen de
volgende algemeenheden:

Bij honden ligt de letale dosis intraveneus tussen 75 en 100 mg/kg.
Oraal kunnen doses van 25 mg/kg aanleiding tot braken geven, maar
zelfs 350 mg/kg zijn nog niet letaal.

Wanneer de dieren aan de geappliceerde vloeistof likken kan dit absoluut
geen kwaad. Bij dieren komt geen huidgevoeligheid voor, voor zover
bekend.

Uitstekende resultaten worden gemeld bij de behandeling van geïnfec-
teerde wonden, gecompliceerde fracturen, bijtwonden, gangraeneuze
wonden en exzema, chronische otitis en conjunctivitis bij kleine huis-
dieren. Hierbij wordt er op gewezen om niet de waterige oplossing te

gebruiken. Gecombineerd met een anaestheticum wordt het toegepast bij
pijnlijke wonden, terwijl het in deze vorm aanbevolen wordt bij tepel- en
uierverwondingen bij koeien! Belangrijk is ook, dat de ettervorming en
de wondsecretie sterk vermindert, terwijl de hier dikwijls mee gepaard
gaande stank, snel verdwijnt.

Ook in zalfvorm toegepast worden uitstekende resultaten gemeld in
de behandeling van otitiden bij kleine huisdieren, zonder sporen van
toxiciteit, zowel bij honden als katten.

Appliceren van de vloeistof of een zalf bij abscessen en furunkels met
intacte huid heeft geen zin. Het preparaat moet met de infectieverwekker
in aanraking kunnen komen. •

Volgens Amerikaanse en Belgische literatuuropgaven, geeft het bijzonder
gunstige (zelfs betere) resultaten dan sulfamezathine in het voorkomen
en genezen van coccidiosis.

Evenals de sulfonamiden en de antibiotica moet het preparaat lang
in contact blijven met het te behandelen object.

Het zal U ongetwijfeld interesseren, waarom ik speciaal dit Furacin
heb uitgezocht uit de vrij grote reeks der nieuwere chemotherapeutica.
Uit de literatuur is n.1. gebleken, dat Furacin grote betekenis kan hebben
bij de behandeling van mastitiden bij runderen.

In de Eaton laboratoria werden proeven genomen en werd vastgesteld,
dat Furacin bijzonder effectief was tegen strept. agalactiae, strept. uberis
en colibacteriën.

Klinische onderzoekingen werden gedaan, waarbij steriel melkmonsters
werden genomen. In gevallen van geconstateerde strept. agalactiae infec-
ties werd het geïnfecteerde kwartier uitgemolken en 40 cc van een Furacin-
oplossing ingebracht, 1 X per dag gedurende 4 opvolgende dagen. Om
de 12 uur werd uitgemolken. 2—4 weken later werd de melk weer bacterio-
logisch onderzocht. Werden geen streptococcen meer gevonden, dan werd
tot herstel geconcludeerd.

In 2 groepen van onderzochte kwartieren werden na 1 en 2 behande-
lingen met Furacin bij chronische strept. agalactiae en dysgalactiae infecties
55—56 % genezing bereikt. Irritatie van het uierweefsel werd niet op-
gemerkt.

In de praktijk werden 300 kwartieren behandeld, waarbij ongeveer
90 % genezing werd bereikt. Deze genezing werd beoordeeld met de
.broomthymolblauw proef, en doordat de Zuivelfabrieken de melk als
goed accepteerden.

Daarna werd door Mires een artikel gepubliceerd, waarin de auteur
vermeldt, dat hij meer dan 10.000 koeien met mastitis gedurende een
periode van 2\'/₂ jaar behandeld heeft met uitstekende resultaten. Hij komt
tot de conclusie, dat acute mastitiden het best behandeld kunnen worden
met dit preparaat en tevens droogstaande koeien, welke vóór het droog-
zetten lijdende waren aan een mastitis.

25 cc per kwartier werd na desinfectie van het slotgat geïnfundeerd,
waarna het betrokken kwartier stevig gemasseerd wordt.

Na 12 uur wordt uitgemolken en indien nodig, wordt dit na 3 of 4 dagen
herhaald. 1—4 injecties zijn voldoende om klinisch herstel te bereiken.
Indien na 4 X injiciëren geen herstel is opgetreden, wordt het geval als
onherstelbaar beschouwd.

gegeven 4—6 weken vóór de te verwachten volgende lactatie, waarbij de in-
gebrachte vloeistof niet uitgemolken wordt. Is de biest niet goed, dan wordt
het betrokken kwartier als acuut mastitisgeval behandeld. Schrijver heeft
nimmer irritatie van een ontstoken kwartier gezien of toenemende ont-
steking. Ook treedt geen vermindering van de melkgift op! Bij acute
mastitiden (7.123 koeien) was het genezingspercentage 78%; bij droog-
staande koeien (3.418) wordt 90 % genezing gemeld.

Hoewel de fabrikant (Eaton) van het preparaat aangeeft, dat slechts
bij gevallen van strept. agalactiae voor ruim 50 % genezing optreedt bij
chronische mastitiden en dit percentage bij staphyl. aureus en strept.
dysgalactiae veel lager ligt, meent de auteur, dat hij slechts op de door
hem verkregen resultaten afgaat. In geen enkel geval werd door hem een
bacteriologisch preparaat gemaakt of bact. kweekproeven gedaan. Het
hele artikel maakt een wetenschappelijk zeer aanvechtbare indruk. Zeer
zeker zal het echter de moeite lonen om dit preparaat ook in Nederland
te testen op de juiste waarde. Wat is n.1. het geval:

Vele practici in ons land gebruiken thans het zgn. „Mastidol", dat
in een concentratie van 90 % 5-nitro-2 furaldehyde semicarbazon bevat.
In de folder wordt aangegeven, dat, ik citeer: „dit preparaat niet alleen
van waarde is bij de behandeling van strept. agalactiae, maar ook bij
strept. uberis, staph.aureus en coli bacteriën. Hoewel niet volledig effectief
bij pyogenes, werd ook hierbij in zeer vele gevallen aanmerkelijke ver-
betering bereikt en in sommige gevallen volledige genezing, waarbij zelfs
de melkgift terugkwam!

„Over het algemeen kan men volstaan met één injectie van 15 cc (ook
zijn tuben in de handel). Het te behandelen kwartier wordt eerst uitge-
molken, daarna ingespoten, waarna men de inhoud na 24 uur weer uit-
melkt. De behandeling kan nog 1 of 2 keer worden herhaald, waarbij
practisch steeds genezing wordt gegarandeerd." (tot zover de folder).

Sommige practiserende dierenartsen gebruiken dit preparaat bij liters,
maar tot heden verschenen er geen publicaties over, terwijl de meningen
over de resultaten zeer uiteenlopen.

Volgens mij verstrekte mededelingen zou door de Gezondheidsdienst
te Zwolle een onderzoek zijn ingesteld, waarvan de resultaten ongunstig
waren. Onze ervaringen betreffen tot heden de volgende gevallen: na
éénmalige injectie:

bij een koe met mastitis van 2 kwartieren werden na onderzoek veel strep-
tococcen gevonden, 3 dagen na de toediening van mastidol nog strep-
tococcen aanwezig, hoewel minder dan de eerste keer; hoog sediment,
na 2 weken herhaald uitmelken in preparaat nog streptococcen aanwezig,
welke na een éénmalige penicillinebehandeling van 100.000 eenheden
verdwenen.

Een tweede geval: veel pyogene bacillen. Na IX toediening mastidol:
geen spoor van verbetering.

Derde geval: 1 kwartier veel streptococcen en diplococcen. Na 1 X
behandeling, toestand gelijk. Daarna penicilline-behandeling (100.000
eenheden); volledig herstel.

Vierde geval: 1 kwartier veel streptococcen en diplococcen. Strepto-
coccen na 3 dagen verdwenen, veel monococcen en diplococcen. Patiënt
hield een „harde schijf". 1 X penicilline (100.000 eenheden) ingebracht;
herstel.

Vijfde geval: i kwartier strept. mastitis in geringe mate. 14 dagen na
de behandeling belde de eigenaar op: melk nooit normaal geweest. Na
penicillinebehandeling volledig herstel.

Bij een aantal koeien, waarvan verschillende kwartieren behandeld
werden met een 3 X mastidol infusie, waren de resultaten aldus:

Na de ie behandeling: van gemiddeld veel strept.-diploc.mastitiden
geen verbetering; noch klinisch; noch bacteriologisch.

Na de 2e behandeling: klinisch en bacteriologisch: resultaten verbeterd
t.a.v. hoeveelheid bacteriën. Echter geen enkel monster was nog bacterie-
vrij. De sedimenten waren sterk verhoogd, terwijl r kwartier met een
gewone strept. mastitis thans vrijwel droogstaat. Een derde behandeling
moest worden ingesteld. Ook nu nog zeer hoge sedimenten, het aantal
bacteriën was gemiddeld veel lager, maar slechts enkele monsters waren
bacterie-vrij.

Resumerende kan worden gezegd, dat onze ervaringen tot nu toe wijzen
op misschien enige waarde in de behandeling van strept. mastitiden. Bij
verdere proefnemingen zal vóór de behandeling dienen te worden vast-
gesteld door kweekproeven, welke de infectieverwekker(s) is (zijn), na de
behandeling zullen klinisch en bacteriëel de resultaten moeten worden
nagegaan; verder zal de juiste dosering bepaald moeten worden en het
aantal malen, dat de behandeling dient te worden verricht.

Hiermede in verband staan dan direct de economische aspecten: de
prijs is per flacon van 100 cc f. 3.80. De absoluut zekere noodzaak van de meer-
malige dosering, waardoor dus ook meerdere visites nodig zijn, maken
het (met de huidige ervaring) zeer apocrief, dat dit preparaat de uitstekende
werking van penicilline zal kunnen vervangen.

Onze proefnemingen worden echter voortgezet, waarbij meerdere en
hogere doseringen gegeven zullen worden en natuurlijk bacteriologisch
onderzoek zal plaats vinden. Dat het preparaat die betekenis heeft, welke
er door de leverancier (Verapharm Meppel) aan wordt toegeschreven,
is pertinent onjuist en veeleer komen we tot de conclusie, dat de oor-
spronkelijke producent: de Eaton laboratoria met de door hen zelfver-
richte onderzoekingen, waarbij een genezingspercentage van 50 % bij
strept. agalactiae mastitiden na 2 of 3 X behandeling, het dichtst bij de
waarheid ligt. De vraag blijft open, waarom een dergelijk preparaat toe
te passen, indien de behandeling met penicilline oneindig gunstiger effect
sorteert en de prijzen vrijwel gelijk liggen.

Van belang lijkt het mij ook dit preparaat in de veterinaire gynaecologie
te testen. Hierover vond ik in de literatuur geen enkele mededeling.

Ook bij de locale behandeling van hoef- en klauwaandoeningen na
nageltred, zoolzweren, e.d., lijkt toepassing gerechtvaardigd.

In de literatuur worden bij kleine huisdieren spectaculaire resultaten
vermeld bij een behandeling van traumatische kwetsuren en verschillende
oppervlakkige infecties na chirurgische ingrepen.

Of het van belang is als antizymoticum bij tympanie bij runderen, zal
moeten worden nagegaan.

Ook verdient het aanbeveling, de waarde van Furacin te bepalen in de
therapie van rundercoccidiose, speciaal ook omdat bij het gebruik van
sulfapreparaten bekend is, dat resistente vormen optreden bij de behande-

ling van vogelcoccidiose, hetgeen tot nu toe bij Furacin toepassing niet
werd geconstateerd.

Ongetwijfeld is een goed gedocumenteerd onderzoek gewettigd, daar
het niet verantwoord is om op empirische wijze een preparaat toe te passen,
waarvan de mérites niet vaststaan.

Wel geloof ik, dat men mag verwachten, gezien de resultaten vermeld
in de literatuur, dat Furacin een preparaat is, dat ongetwijfeld een be-
langrijke plaats in de veterinaire apotheek zal gaan innemen.

Andere preparaten, die thans in het zoeklicht der veterinaire belang-
stelling staan, zijn de antihistamine preparaten. Ook hierover is reeds een
uitgebreide literatuur verschenen, overigens veel meer op humaan dan
op veterinair terrein. Histamine, met als chemische formule bèta imi-
doazol-aethylamine is het degradatieproduct van histidine, een alpha
aminozuur, dat bij de ontleding van eiwit door tryposine ontstaat. Reeds
in 19io toonde Ackerman aan, dat wanneer histamine, dit eiwit ont-
ledingsproduct dus, geabsorbeerd wordt in de digestietractus, er auto-
intoxicatie bij de mens (en bij dieren) ontstaat.

Vooral in de diergeneeskunde is dit feit van betekenis, omdat speciaal
hierbij de oorzaak of anders de symptomatologie van hoefbevangenheid
en koliek bij paarden, of wel de tyrnpanie, toxinaemie en andere aan-
doeningen bij herkauwers in kan worden gezocht. Histamine wordt normaal
in kleine hoeveelheden gevonden in verschillende lichaamsweefsels, speciaal
in leucocyten, de huid en in de mucosa van ingewandsorganen. Het kan
echter bij gevoelige dieren in betrekkelijk grote hoeveelheden in de lever
worden opgezameld.

Bij een anaphylactische shock komt histamine (bij honden van de lever
en bij caviae uit de longen) plotseling vrij. Het komt terecht in organen,
welke een speciale gevoeligheid hebben. Het werkt op het centrale zenuw-
stelsel, waardoor opwinding en krampen ontstaan. Vrijwel alle klier-
systemen en gladde spieren worden er door geprikkeld en men ziet dat
b.v. ook het zuurgehalte van de maag verhoogd wordt. Katten gaan
speekselen, diarrhee en koliek treden op bij grote dieren. De haarvaten
worden verwijd, waardoor de permeabiliteit groter wordt en plasma en
lymphe uittreden in de weefsels en oedemen ontstaan. Hoofdpijn —
duizeligheid — congestieve toestanden — veranderingen in het bloed —
veranderingen in stolbaarheid — leucopenie — verhoogde bezinkings-
snelheid, e.d. treden snel op. Dit ziet men eveneens na subcutane injecties
van histaminen.

In 1910 stelden Dale en Laidlow een histamine therapie op voor
allergische reacties.

In 1924 werd door Lewis zijn ,,Triple-response-Theory" verkondigd.
Hij meende, dat een histamine-achtige stof vrij kwam bij huidkwetsuren
en allergische reacties. Door de beschadigde cellen zou deze histaminestof
worden vrij gemaakt. De reacties van histamine op de huid zijn dezelfde
als die welke ontstaan bij prikken, schrammen, bevriezen, brandwonden,
enz.

3e. chemische prikkeling van de gevoelszenuwen van de huid, waardoor
een verwijding van de aeteriolae ontstaat.

Vast staat, dat allergie bij mens en dier fundamenteel hetzelfde is. Vele
menen, dat de verhoogde permeabiliteit van de capillairen de voornaamste
factor is bij de ontstane allergische reacties.

Histaminen worden in het lichaam vernietigd door enzymhistaminase,
welke in de dunne darm en de nieren zou voorkomen.

Hoewel enkele stoffen als vit. C. — veronal — pernocton — natrium
thiosulfaat — aangegeven worden als preparaten met anti-histaminische
eigenschappen, bleken ze óf niet werkzaam te zijn, óf te toxisch.

De studie van de antihistaminen voor de veterinaire praktijk is tot heden
niet zo intensief geweest als die voor de humane praktijk.

De meeste antihistamine preparaten hebben vrijwel dezelfde werking.
Alle hebben echter dezelfde bedoeling en wel diè, om de werking van his-
tamine te neutraliseren of tegen te gaan.

In 1937 begon het eerste onderzoek naar antihistaminen, waarbij men
van de gedachte uitging, dat wanneer er een antihistamine stof gevonden
werd, deze ook anti-allergisch zou zijn.

De eerste groep bestaat uit amino-zuren waaronder arginine, histidine
en cysteïne. De werking ervan werd in vitro aangetoond, maar hun ac-
tiviteit in vivo is te gering om ze therapeutisch te gebruiken. Het is b.v.
noodzakelijk om 250.000 X zoveel arginine in te spuiten als histamine
om hiervan de reactie te neutraliseren. Tegen histaminevergiftiging en
tegen anaphylactische shock zijn zij niet werkzaam.

Gelijksoortige stoffen werden in Frankrijk gedurende de oorlog ge-
vonden. Enkele dezer stoffen, het 929 F en 1571 F waren anti-allergisch,
maar waren te toxisch en gaven nevenverschijnselen, terwijl door ver-
schillende onderzoekers verklaard werd, dat zij niet werkzaam waren.
Een andere stof, ontdekt door Halpern, is het 2339 R.P. of Antergan.
De ontdekker meent, dat het preparaat niet het vrijkomen van histamine
voorkomt, maar verhindert, dat de andere door histamine opgewekte
reacties optreden.

Een in 1944 geproduceerd preparaat, het 2786 R.P. of Neo-antergan,
is werkzamer dan antergan zelf. Het pyribenzamine lijkt chemisch op
antergan, waarbij de phenylring van de laatste vervangen is door pyri-
dilring.

Een dosis van 0.5—0.6 mg/kg lichaamsgewicht histamine doodt caviae
in enkele minuten.

Na voorafgaande injectie van pyribenzamine (of een ander antihista-
mine), weerstaan de dieren de ioo-voudige dodelijke dosis.

of intramusculair toegediend worden. Over de werking en uitscheiding
is weinig bekend. Men neemt aan, dat zij de werking van histaminen
blokkeren door het vasthouden van receptoren in de zgn. ,,Shock"weefsels,
zoals de sulfonamiden de bacteriegroei remmen door blokkering Van het
para-aminobenzoëzuur.

Antihistaminen immuniseren de patiënten niet en zijn slechts werkzaam
zolang zij in bloed of lichaamscellen aanwezig zijn. Daardoor bieden zij
dus slechts een tijdelijke bescherming. Bij urticaria wordt het jeuken eerst
verlicht als de zwelling en de ontsteking verdwijnen, maar de symptomen
komen terug, wanneer het geneesmiddel is uitgewerkt, terwijl de oorzaak
van de aandoening nog aanwezig is.

Er zijn verschillende nevenwerkingen. Zeer belangrijk is hierbij de
individuele reactie van de patiënt, die het ene preparaat goed, maar het
andere slecht verdraagt.

Bij de mens neemt men aan, dat een enkele dosis niet langer dan 6 uur
duurt, zodat men voor een continue werking het geneesmiddel 3 a 4 x
daags moet toedienen. Tolerantie (gewenning) schijnt niet voor te komen.

In de humane geneeskunde heeft men zeer uitvoerig nagegaan hoe
antihistamine toegediend moet worden. Het zal U allen bekend zijn,
hoe met huidproeven de gevoeligheid van bepaalde stoffen wordt
nagegaan, teneinde de overgevoeligheid te bepalen.

Men waarschuwt tegen het klakkeloos toepassen van antihistaminica,
waarbij men o.a. er op wijst, dat toepassing b.v. bij gewone verkoudheden
achterwege dient te blijven, daar de nevenwerkingen dikwijls erger zijn
dan de verkoudheid. Alleen in het allereerste stadium van verkoudheid
kan deze door antihistamine worden onderdrukt. Deze nevenwerkingen
zijn b.v. slaperigheid — duizelingen e.d. Daarom wordt bij de mens aan-
geraden om de antihistamine preparaten in te nemen voor het slapen gaan.

Alleen wanneer een duidelijke allergische asthma bestaat, kan men
antihistamine toepassen, verder bij zee- en luchtziekte, hooikoorts, urti-
caria, enz. enz.

Ik zal thans het gebruik van antihistamine preparaten bij de mens
niet verder bespreken. Hierover bestaat een uitgebreide literatuur voor
tevens belangrijke indicaties.

In de diergeneeskunde zijn, zoals ik reeds opmerkte, de antihistaminen
niet zo uitvoerig bestudeerd. Over het algemeen is er dan ook weinig
bekend over de klinische waarden voor de behandeling van allergische
toestanden bij onze huisdieren.

Ook over de toxiciteit en de nevenwerkingen is weinig gepubliceerd.
Indien zij voorkomen, speciaal honden heb ik hier op het oog, dan zijn
de verschijnselen individueel zeer verschillend en worden zij gekenmerkt
door misselijkheid, braken en slaperigheid in een gering percentage.

Om hier even bij te blijven, wordt aanbevolen bij honden antihistamine
preparaten niet intraveneus toe te dienen, tenzij zeer langzaam geïnji-
cieerd. Bij grote huisdieren schijnt de intraveneuze injectie de meest
practische methode om antihistamine toe te dienen.

De ervaringen bij honden zijn over het algemeen gunstig en tamelijk
goed bekend, maar bij katten en andere kleine dieren heeft men weinig
ervaring. De successen bij honden werden verkregen bij sommige huid-
ziekten verbonden met allergie, e.d.

anaphylactische shock te voorkomen, volgende op heterogene serum-
injecties e.d. (ik weet niet of dit inderdaad zo belangrijk is, als men in de
literatuur doet voorkomen). Ook bij grote huisdieren geeft men dit aan
en speciaal bij die dieren, welke behandeld zijn met anti-anthrax serum
gemaakt van paarden. Hierover is zeer weinig bekend, en het is m.i. een
open vraag of er voordelen zijn om deze preventief anaphylactische be-
handelingsvorm toe te passen.

Immers bij het enorme aantal varkens, ingespoten met vlekziekte serum,
is het percentage sterfgevallen aan shock minimaal.

Hoewel er bij kleine huisdieren het meest bekend is van dit preparaat,
zal ik er mij toe bepalen U mede te delen, dat de antihistaminen in tablet-
vorm en vloeistof per os toegediend, bij allergische huidaandoeningen
vrij gunstige resultaten geven.

Als axioma geldt: er is geen blijvend heilzaam effect, daar antihista-
minica geen cummulatieve werking hebben. Het preparaat moet dus
blijvend toegediend worden, zolang het veroorzakende agens aanwezig
is. Pas na eliminatie hiervan, stopt men de therapie. Immunisatie treedt
niet op.

Hoe moeilijk het is om het onderscheid vast te stellen tussen allergische
en niet-allergische toestanden, behoef ik hier niet te zeggen. Kan men
bewijzen, dat door toediening van een antihistamine een markant effect
teweeggebracht is (na zorgvuldige controle van de symptomen) dan mag
men vermoeden, dat allergie de oorzaak van de aandoening is, terwijl,
wanneer dit niet het geval is, men tot de tegenovergestelde conclusie zal
komen.

Van pyribenzamine wordt aangegeven, dat er een grote veiligheidsmarge
ligt tussen de therapeutische en de toxische dosis.

Bij kleine huisdieren geeft men pyribenzamine oraal (1—3 tabletten a
50 mg), maar ook kan het in zalfvorm worden toegediend als uitwendige
applicatie bij eczema, enz.

Bij grote huisdieren wordt een 2 % steriele oplossing voor intraveneuze
injectie aanbevolen. Deze dosis bedraagt voor jonge dieren 100 mg, bij
volwassen dieren 500—600 mg. Behalve als anti-allergisch agens, heeft
het preparaat een krachtig stimulerende werking op het centrale zenuw-
stelsel. Aanbevolen wordt langzaam te injiciëren, liefst op lichaamstem-
peratuur en in kleine doses, om de individuele reactie na te gaan. Op-
winding, rillingen, e.d. komen voor, verdwijnen na 10—25 minuten,
terwijl sterfgevallen niet werden gezien.

In gevallen waarin bij hypocalcaemie (dus melkziekte) bij koeien een
comateuze toestand bestaat, zou volgens zeer summiere mededelingen
een injectie de dieren uit hun comateuze toestand opheffen, waarna de
gebruikelijke therapie kan volgen.

Het Benadryl, in 1945 het eerst door Parke-Davis samengesteld en
beproefd, is een belangrijk preparaat in de lijst van de antihistaminen.
Dit zou speciaal in staat zijn de histaminewerking op maag en pancreas-
secretie op te heffen.

In 1942 verscheen een publicatie, welke er de aandacht op vestigde,
dat histamine een verlammende werking uitoefent op de pensbewegingen
bij de herkauwers.

Experimenteel werd vastgesteld, dat een intraveneuze injectie van
minstens 0.25 mg histamine de pensbewegingen deed stilstaan bij schapen.

De duur van dit stilstaan was afhankelijk van de dosis en varieerde van
4 minuten bij 0.25 mg tot 40 minuten bij een dosering van 2 mg.

De paralyse kan worden voorkomen door het vooraf toedienen van
50 mg van een antihistamine preparaat, terwijl deze dosering ook een
reeds ontstane paralyse ophief. Er wordt op gewezen, dat aanwezigheid
van histamine werking besloten ligt in de aethiologie van bepaalde vormen
van pensatonie, waarbij er op gedoeld wordt, dat deze atonie kan ont-
staan, indien een dieet van hoog eiwitgehalte gepaard gaat met digestie-
stoornissen, waarbij histaminen ontstaan door rotting van de pensinhoud.

Bestudering van het gebruik van antihistaminen bij bepaalde vormen
van pensatonie is ongetwijfeld een belangrijk probleem voor veterinaire
physiologen en klinici.

Naast de reeds genoemde antihistaminen noem ik U nog enkele als:
Phenergan — Thephonin -—■ Phenyline — Neo-Benodine, enz.

Speciaal bij het paard worden antihistaminen aanbevolen in de be-
handeling van hoef bevangenheid, urticaria, eczema. Bij haemoglobinurie
— acuut longemphyseem en maanblindheid zou de\' werking minder
gunstig zijn.

Enkele gevallen van behandeling van hoefbevangenheid als beschreven
in de literatuur wil ik niet nalaten te vermelden:

Ten eerste een pony, reeds 6 weken in behandeling voor chronische
hoefbevangenheid. De bekende verschijnselen van doorgezakte voeten,
enz. waren reeds opgetreden. Patiënt strompelde op het achterste gedeelte
van de verzenen en overwogen werd het dier af te maken. Na intraveneuze
injectie van Anthisan (20 cc van een 5 % opl.) werd patiënt wat rusteloos,
begon te zweten, enz. Deze symptomen duurden uur. De volgende
dagen werd wederom 20 cc ingespoten. Het lopen ging steeds beter en
binnen een week was het dier geheel hersteld.

Bij een tweede patiënt, een zware stier, was het verloop analoog. Ook
hier was eerst een symptomatische behandeling ingesteld, maar toen de
toestand verergerde, werd dagelijks 10 cc Anthisan intraveneus inge-
spoten. Reeds na 48 uur, was volgens de eigenaar het dier geheel hersteld
en kon de stier weer zonder bezwaar dekkingen verrichten.

In een derde geval, een hoog drachtige vette zeug, was een acute be-
vangenheid opgetreden, waarbij het dier niet kon staan. Harde ontlasting,
geen eetlust, hoge temperatuur. Elke dag werden 10 cc Anthisan inge-
spoten (achter het oor) waarna patiënt na enige dagen zonder pijnuitingen
liep te grazen.

Wanneer ik deze gevallen test aan de ervaringen in de interne kliniek
en buitenpraktijk, dan waren onze resultaten niet zo uitbundig. Het blijft
steeds een moeilijk probleem voor de practiserende dierenarts om een
therapie in te stellen, waarbij men afziet van oude beproefde behandelings-
methoden en een therapie instelt, waarvan men de resultaten moet raden.

Veel is er in ons land niet gepubliceerd op het gebied der antihistamine
therapie. Suggesties in deze richting zijn natuurlijk voldoende aanwezig.
In dit verband hoef ik slechts te wijzen op de reeds genoemde hoefbe-
vangenheid, longjacht bij koeien, urticaria, pensatonie, tympanie, photo-
sensibiliteit (lichtgevoeligheid), enz. Niet te ontkennen is echter, dat men

bij vele van de er voor in aanmerking komende indicaties, toch met grote
voorzichtigheid de resultaten moet beschouwen. Wie Uwer kent niet het
snelle verloop van urticaria gevallen bij koeien, waarbij soms de meest
alarmerende zwellingen binnen het uur verdwenen zijn? Het opstallen
bij longjacht, eczema solare, zijn dikwijls zonder verder ingestelde therapie
al voldoende om gunstige genezingsresultaten te verkrijgen.

Ongetwijfeld zullen de antihistaminen een belangrijke rol kunnen spelen
in de therapie van de ervoor geëigende ziekten, maar dan zal eerst wèl-
overwogen en zorgvuldig doseren, de oorzaak van de allergie, enz. enz.
dienen te worden nagegaan, alvorens men in een hoera stemming tot
gunstige resultaten concludeert. Immers het min of meer toevallig weg-
vallen van de ziekte verwekkende oorzaak b.v. kan al een belangrijke
bron van miswijzingen zijn.

Mijnheer de Voorzitter, Dames en Heren, hiermede ben ik aan het
einde van mijn causerie. Vanzelfsprekend zijn er oneindig veel meer
nieuwere therapeutica, welke onze aandacht vragen. Ik heb er slechts
een greep uit gedaan, waarbij ik de hoop uitspreek, dat ik U heb aange-
toond, dat het uitsluitend afgaan op mededelingen uit de buitenlandse
literatuur over nieuwe preparaten, aanleiding kan geven tot teleurstellingen
bij de toepassing er van. Behoorlijk onderzoek in ons land verricht en ge-
documenteerd, zij Uw kompas.

Op voorstel van Prof. Dr. L. de Blieck werd de wenselijkheid besproken
enige gegevens te verzamelen aangaande recente, vooral in Amerika in
toepassing gebrachte therapeutica bij de bestrijding van coccidiosis en
hieraan zo mogelijk een oriënterende proef te verbinden om ervaring op
te doen onder de hier te lande geldende omstandigheden.

De proeven werden uitgevoerd op het Instituut voor moderne vee-
voeding ,,de Schothorst" (Dr. J. Grashuis) en wel onder speciaal toezicht
van Ir K. Bos, wetenschappelijk medewerker aldaar.

Ik heb het genoegen hier U iets mede te delen over moderne
therapeutica t.w. Nitrofurazone, sulfaquinoxaline en nitrophenide, die
op het ogenblik, vooral in Amerika, tot de meest gebruikelijke coccidiosis-
therapeutica worden gerekend.

In verband met nog aan de gang zijnde proeven, waarbij door onver-
wachte omstandigheden nog slechts een zeer summier resultaat kon worden
verkregen, zal in hoofdzaak de aandacht gewijd worden aan een bespreking
van de literatuur en ook van de ervaringen in België opgedaan. Ik mag

hierbij mijn dank uitspreken voor de invitatie van Dr. van Boxtel: hoofd
van de wetenschappelijke afdeling van Brocades & Stheemann, die mij
in de gelegenheid stelde van gedachten te wisselen met de heren van
Dooren en de Smet in België, die als pluimvee-experts reeds veel ervaring
met nitrofurazone hadden opgedaan. Van een bezoek aan de verschillende
kippenDedrijven in de buurt van Antwerpen, waar men deze proeven nam,
heb ik veel profijt gehad.

Het heeft wel zeer lange tijd geduurd, voor men een werkelijk efficiënt
geneesmiddel tegen aviaire coccidiosis heeft kunnen vinden. En bij de
zeer talrijke onderzoekingen op dit gebied bleek telkens weer, dat een
vermeend doeltreffend preparaat zich op den duur toch niet kon hand-
haven.

Naar een willekeurige indeling van deze middelen, welker ontwikkeling
mede in grote mate afhankelijk is van de vorderingen der chemische en
pharmaceutische industrie, die vooral in Amerika beschikken over voor-
treffelijk ingerichte laboratoria, zou ik 3 groepen of liever perioden willen
onderscheiden, n.1.:

2e. een sulfo-periode, waarin vooral de sulfonamiden, in de ruimste
zin genomen, op de voorgrond treden

3e. een post-sulfoperiode, waar therapeutica als nitrofurazone en nitro-
phenide op de eerste plaats komen.

De sulfotherapie kan geacht worden te beginnen met een mededeling
van Levine (Cornell University), die in 1939 constateerde, dat bij toe-
passing van sulfanilamide de productie van oocysten tijdelijk verminderd
werd bij infecties met Eimeria praecox, mitis, hagani en maxima, dat
echter infecties van E. tenella en E. necatrix, de zeer pathogene soorten dus,
niet merkbaar werden beïnvloed.

Het bleek telkens weer, dat de onderzochte stoffen, hetzij door verdunning,
neutralisering of ontleding door maag en darmsappen, de intracellulaire
ontwikkelingsstadia der coccidien niet konden bereiken, dan wel langs
andere weg onwerkzaam maken.

Ik noem b.v. gejodeerde melk (Kerr), 4—5 % azijnzuur (Beach en
Davis), diverse vitamine A preparaten enz. Krijgsman noemde indertijd
in zijn publicaties reeds 33 verschillende therapeutica. Herrick en Holmes
komen in 1936 met een sulphur-therapie, waarbij bloem van S. •— mits 6 dagen
vóór de infectie door het meelvoeder gemengd — bij een percentage van
20 % S, sterfte zou verhinderen. En Carpenter vermeldt een gunstig
resultaat met een 10 % kolloidale S. emulsie, waarbij echter het gevaar
van nierontsteking en rachitis zeker niet denkbeeldig bleek.

Al deze middelen werden verdrongen door de sulfonamiden. Het heeft
geen zin een opsomming te geven der vele in de loop der jaren effectief
bevonden soorten (alleen tot 1946 werden reeds 2646 sulfonamiden ge-
synthetiseerd) doch enkele mogen kort worden vermeld, daar zij in hun
werking vaak vergeleken worden met het nitrofurazone en nitrophenide.

ie. Het sulfaguanidine, onderzocht door het Experiment Station van
de Universiteit van Delaware. Hierbij wordt een intermitterende dosering
aanbevolen en wel de ie dag een 1 % concentratie door het meelvoeder,
daarna een rustperiode van 4 dagen, dan weer 1 dag dosering en 4 dagen

rust zonder het middel en tenslotte voor de 3e X nog eens 1 dag (schema
1—4, 1—4, 1).

Overbekend is vervolgens de sulfamezathine (= sulfa-dimethyl-pyri-
midine) therapie in het bijzonder op de voorgrond getreden door de ex-
perimenten van Horton Smith en Taylor in 1946. Dit middel wordt
hier te lande vooral in een concentratie van 0,2 % in drinkwater en norma-
liter 5 dagen, hoogstens één week vooral bij coecale coccidiosis toegepast.

In Canada werd door Swales een praemunisatie-methodiek uitgewerkt,
waarbij de zeer gevoelige 3—4 weken oude kuikens kunstmatig met kleine
hoeveelheden coccidiën werden besmet onder gelijktijdige toediening
van sulfapraeparaten (waaronder vooral het sulfamerazine (= sulfa-methyl-
pyrimidine). Het overgrote deel van de actieve sulfonamiden werd
uitvoerig besproken in de verslagen van het in 1949 te Londen gehouden
Internationaal Veeartsenijkundig Congres.

Zeer belangrijk is in Amerika volgens mondelinge mededeling van Ir. Bos,
zojuist teruggekomen van een studiereis naar de U.S.A., de sulfaquinoxaline
therapie.

Delaplane, Batschelder en Higgins geven aan, dat een dosering 1/20%
(0.05 %) SQ in het meelvoeder een goed therapeutisch effect had, indien
intermitterend toegevoegd en wel door een 2 X met een interval van
4 dagen uitgevoerde behandeling gedurende 4 etmalen (niet later dan
3 dagen na de infectie). Bij een later onderzoek van Delaplane en Millif
is gebleken, dat een therapeutische dosis van 1 /20 % te hoog was en, niet
intermitterend gegeven, aanleiding kon zijn tot het optreden van toxische
symptomen.

Peterson geeft aan, dat een concentratie van 0.04 % (1/25 %) in drink-
water zeer werkzaam zou zijn tegen E. tenella infecties, zodat nog vele
kuikens, die niet meer eten kunnen, het geneesmiddel toch nog op kunnen
nemen. Peterson en Hymas bevestigen dit en geven een dosering van
0.03 en 0.04 % in drinkwater. Dit is echter alleen effectief, indien niet
later dan 24 uur na de infectie wordt begonnen en het middel dan ge-
durende 5 è. 6 dagen wordt toegepast. Van achterblijven is dan geen
sprake. Voor de practijk wordt een oplossing van 1/40—1/50 % (0.02—
°-°5 %) voldoende geacht. Peterson en Munro (1949) vermelden de
doeltreffendheid van een continue geven van een 1/80 % = 0.0125 % SQ,
oplossing voor de preventie van aviaire coccidiosis (prophylaxe).

Therapeutisch wordt echter van de zijde van Merck het volgende voor-
schrift aangegeven:

Ook bij andere Eimeriasoorten is SQ werkzaam. Zo vermeldt Dickinson
een effectieve coccidiostatische werking bij in de leg zijnde en met E.
acervulina besmette kippen. Tenminste, indien de toediening niet later dan

72 uur na de infectie geschiedt. De behandeling moet dan gedurende
7 dagen worden voortgezet en hierbij kunnen concentraties van 1/70—
1/20 % (= 0.015—0.05 %) worden gebruikt. Opmerkelijk was echter,
dat aldus geen praemuniteit werd opgewekt.

In 1947 werd door Dodd en Stillman de bacteriostatische en bactericide
werking van het Furacin = Nitrofurazone beschreven, dat met succes in
de dermatologie werd toegepast. Het behoort tot de furaanderivaten.
Chemische formule: 5 nitro-furaldehyd semicarbazone, een product van de
Eaton Laboratories.

Kort erna bleek echter, dat het nitrofurazone ook bij protozoaire infecties
(o.a. bij Trypanosoma equiperdum en Trichomonas foetus (proeven in
vitro) verrassende resultaten kan geven. Door Harwood en Stunz en
later door Peterson en Hymas werd een gunstig effect op coccidiosis
vastgesteld.

De resultaten van het eerste onderzoek van Harwood en Stunz kunnen
als volgt worden samengevat:

1. bij verdunning van het NFZ van 1 op 2200 waren geen symptomen
van coccidiosis waarneembaar, echter werd het normale gewicht
niet verkregen.

2. bij verdunning van 1 op 4500 — 3 dagen voor de infectie — trad
eveneens geen sterfte op, hoewel in de faec.es spoortjes bloed werden
gevonden. De groei was wat minder dan normaal.

3. Eerst bij een verdunning van 1 op 9000 werden geen afwijkingen
gevonden en werd het uitbreken van coccidiosis verhinderd, echter
alléén indien niet later dan 56 uur na de infectie met de behandeling
werd begonnen.

4. bij niet geïnfecteerde groepen (contróledieren) waren bij verdunningen
van i op 9000 geen belangrijke groeiverschillen te zien in vergelijking
met normale dieren. Dit voorzover de therapeutische toediening.

In een latere publicatie van Harwood en Stunz wordt aangegeven,
dat bij continue dosering van 1 op 14000 (0.0067 %) het voeder, het NZF
óók zeer effectief was. Als gunstige factor kwam naar voren, dat in ver-
gelijking met een continue van 0.0125 % (= 1/80 %) sulfaquinoxaline
het gewicht der kippen aanmerkelijk groter werd.

Het bleek echter, dat een toevoeging van riboflavine noodzakelijk was,
daar anders gevallen van paralyse, gepaard gaande met omgekrulde tenen,
z.g. „curled toe paralysis" optraden.

Dit leidde er toe, de concentratie tot 0.004 % (— ^I/²5° %) te verlagen,
hetgeen een verbetering betekende, daar nu geen toxische verschijnselen
meer zichtbaar waren. Het streven is dus naar een juist evenwicht tussen
de maximale werkzaamheid van het therapeuticum en het noodzakelijke
vitaminegehalte, waardoor een sterker coccidiostatische werking kan worden
verkregen dan tot nu toe mogelijk was.

Samengevat komen de uit de literatuur bekende gegevens over het
Nitrofurazone hier op neer:

1. Voor een doeltreffende behandeling zijn slechts minimale hoeveel-
heden van de stof nodig.

3. Groeiremming treedt niet op, ja zelfs wordt aangegeven, dat er een
extra toename in gewicht plaats vindt. Dit is niet het geval met
sulfonamiden.

4. NFZ schijnt geen invloed uit te oefenen op de Ca-stofwisseling, zodat
ook bij aan de leg zijnde kippen geen gevaar zou bestaan voor een
ev. vermindering van ei-productie.

5. NFZ wordt geheel gereduceerd en geen resten ervan zijn later in de
weefsels aan te tonen.

Aandacht verdient, dat er verschillende soorten NFZ in de handel zijn.
Door de Eaton Laboratories worden 2 soorten gefabriceerd.

Volgens Harwood en Stunz is tussen deze twee weinig verschil in
biologische activiteit waar te nemen.

Dit wordt bij een therapeutische behandeling in een concentratie van
i % aan het voedsel toegediend en wel gedurende 4—5 dagen. De con-
centratie bedraagt dus hierbij eveneens 1 op gooo.

Bij de continue methode voor preventieve bestrijding der coccidiosis wordt
de concentratie nog op de helft verdund 1 op 18000.

Nitrofurazone is niet effectief, indien het in water opgelost wordt en
gegeven in metalen drinkbakken. Daarom moet men geparaffineerde drink-
bakken gebruiken, anders komt er een roestig sediment in na 24 uur.

A. De doelmatigheid van nitrofurazone, en sulfamezathine na te gaan
bij de bestrijding van blinde darmcoccidiosis bij kunstmatige besmet-
ting. ²) Voor dit onderzoek waren 3 duploproeven van 30 kuikens
beschikbaar.

B. De invloed van genoemde preparaten op groei en conditie van cocci-
diënvrije kuikens en jonge hennen van 4 weken.

Bij proef A werden gebruikt W.L. kuikens van 4 weken oud, die opeen 2
tal batterijen met gaasbodem geplaatst waren. Voorde proef werd faeces op
oocysten onderzocht en negatief bevonden.

De nitrofurazone groep kreeg een gift van 1 op 9000 in het opfokvoeder en
wel gedurende 10 dagen.

De sulfamezathine groep kreeg 2 pro mille (= 0.2 %) gedurende 5 dagen,
echter in drinkwater.

De besmetting vond plaats met gesporuleerde oocysten van Eimeria
tenella en wel 2000 oocysten per kip, gedurende 5 achtereenvolgende
dagen. De therapie werd 1 dag na de infectie ingezet. De gestorven kuikens
werden nauwkeurig op coccidiosis onderzocht.

Bij het verzamelen van de gegevens (de gewichten konden nog niet
worden vermeld, mede in verband met de buitenlandse reis van Ir. Bos)
bleek bij de eerste proef na 14 dagen een sterftepercentage te zijn opge-
treden van:

Hoewel door de betrekkelijk geringe aantallen proefdieren een definitief
oordeel uiteraard nog niet verantwoord is, is het gunstig effect van
het nitrofurazone toch wel voldoende sprekend. In verband met bijzondere
omstandigheden, waarop hier niet nader behoeft te worden ingegaan,
is voor een onderlinge waardering der 2 therapeutica nog geen voldoende
basis.

Bij de B groepen (dus bij het nagaan van ev. schadelijke invloed van de
therapeutica op het gezonde individu) werden de volgende cijfers ver-
kregen, betrekking hebbende op 800 R.I.R. kuikens van 7 weken. ^J).

Er is weinig te zien van ev. gewichtstoename bij Nitrofurazone groep
in verg. met de controle groep. Wel kan gezegd worden, dat geen schade-
lijke werkingen waren te constateren. Opmerkelijk is, dat de Sulfame-
zathine groep achterbleef en dat de sulfaquinoxaline in dit opzicht
het beste resultaat gaf. Een verklaring hiervoor kan gelegen zijn in
het feit, dat de dieren minder dronken dan normaal. Blijkbaar was het
met S.M. gemengde water weinig aanlokkelijk.

Wat betreft onze nog als oriënterend te beschouwen resultaten betreffende
de groei van met nitrofurazone behandelde kuikens, is er een tegenstelling

met de ervaringen, welke in België ter zake werden opgedaan. Volgens
door de Heren van Dooren en de Smet verstrekte gegevens, was bij hun
proeven een duidelijke groei-stimulerend effect van het nitrofurazone
waar te nemen. Hun observaties kwamen hierop neer, dat het gemiddelde
gewicht der met NFZ behandelde dieren hoger lag dan bij de kippen,
waaraan het middel niet werd verstrekt.

Over de reden voor dit verschil tasten wij nog in het duister, doch wel
weten wij door onze in duplo uitgevoerde proeven, dat de resultaten per
groep niet onaanzienlijk kunnen variëren.

Voorzover onze ervaring thans reikt, geeft het de indruk van nitro-
furazone zonder twijfel een gunstig effect te verwachten op therapeutisch
gebied. Verder onderzoek is dan ook zeer zeker gewenst en ook verantwoord
voor het verkrijgen van een bevredigend inzicht in de invloed van het
middel op de gewichtstoename.

Op ons werkprogramma staan verder experimenten met nitrophenide ¹),
een middel, dat in de laatste tijden sterk de aandacht trekt en dat ook zeker
voor een vergelijking in aanmerking komt²).

Gehoopt wordt binnen niet al te lange tijd een uitspraak te kunnen doen
over de wijze van behandeling, welke het meest efficiënt en het meest
economisch is.

De laatste jaren krijgen we steeds frequenter met deze vergiftiging
in de praktijk te maken en wel omdat het thallosulfaat als rattenvergift
wordt gebruikt b.v. in Zeliokorrels en — pasta.

In 1948 heeft Veenendaal op deze vergiftiging is ons tijdschrift al ge-
wezen en ook in de buitenlandse literatuur hebben verschillende auteurs
aandacht aan dit probleem geschonken. De klinische verschijnselen kunnen
zeer uiteenlopen, met uitzondering van één symptoom n.1. de sterke haar-
uitval, die tot een algehele kaalheid kan leiden. Deze haaruitval n.1. het
loslaten van het haar bij hele plukken, treedt echter pas na i-|—3 weken
op. Bij het opnemen van een kleinere hoeveelheid behoeft algehele kaalheid
niet op te treden.

In verband met mogelijk andere oorzaken, b.v. deficienties in de voeding,
stoornissen in het endocrine systeem (hoeveel vraagtekens moeten we nog
niet zetten bij de huidaandoeningen), mag de diagnose thalliumver-
giftiging pas gesteld worden, als het vergift is aangetoond. Het aantonen
van het vergift tijdens het leven in de urine en na de dood in de organen,
gaf aanleiding tot moeilijkheden; in klinisch zeer sterk verdachte gevallen
kon na de dood in de organen geen thallium worden aangetoond. Een
juiste diagnose vooral in het beginstadium scheen in de eerste jaren na de
bevrijding van belang in verband met de mogelijkheid van het met succes
toedienen van dimercaprol (B.A.L.) als antidoot. Ik kom hier nog nader
op terug. Het was dus van groot belang, dat er een betere methode ont-
wikkeld werd om thallium aan te tonen. Dit is in het Lab. voor Med. Vet.
Chemie gelukt aan dr. de Wael.

De symptonen van de thalliumvergiftiging kan ik het best schilderen
aan de hand van een aantal patiënten, die in de zomer 1950 kort na elkaar
werden aangeboden, juist omdat dit symptomenbeeld bij de verschillende
patiënten zo geheel verschillend was.

Met een dag tussentijd werden door twee verschillende collegae twee
honden aangeboden met hetzelfde ziektebeeld. Bij navraag bleek, dat
beide honden naast elkaar woonden. Bij deze twee patiënten traden de
acute huidveranderingen en de afwijkende enigszins spastische, atactische
gang het meest op de voorgrond. Overal waar de huid overgaat in slijm-
vlies of gevoeliger is, was deze gezwollen, sterk rood gekleurd en droog en
stug. De slijmvliezen in de nabijheid gelegen zagen eveneens sterk rood;
de aangetaste huid van de lippen werd bedekt met ingedroogd speeksel,
de oogleden met het mucopurulente product van de conjunctivitis en ook
aan het orificium van het praeputium vond men een extra hoeveelheid
pus. De ontsteking van de conjunctiva kan zich voortzetten op de cornea
en hier een keratitis geven dikwijls gepaard met ulcusvorming. Verder
was de huid aangetast aan de binnenkant van de oorschelp en in de gehoor-
gang, in de liezen, op het scrotum en in de oksels, dus plaatsen, waar van
nature een dunne beharing is; ook de tussenteenhuid, werd in het proces

betrokken, terwijl de zooikussens hard en droog werden. Na een paar
dagen ontwikkelden zich duidelijke pustulae. De laterale vlakte van de
ellebogen deed ook mee, waarschijnlijk mede door de irritatie bij het vele
liggen, dat deze erg zieke dieren doen. De afwijkende gang was niet toe
te schrijven aan de aantasting van de tussenteenhuid en voetzolen. Als
afwijkingen van het zenuwstelsel kunnen verlammingen optreden meest
van de achterhand, maar ook wel van de stembanden. Epileptiforme
aanvallen kunnen optreden. Dit laatste zien we speciaal, wanneer grote
hoeveelheden thallium zijn opgenomen. Verschijnselen van het maag-
darmkanaal treden dan ook sterk op de voorgrond.

Eén van de twee patiënten stierf na een week, de andere na dertien dagen.
Bij de eerste is het niet duidelijk tot het meest karakteristieke symptoom
n.1. het bij bossen loslaten van de haren gekomen, bij de andere nog wel.
Opvallend was ook de sterke vermagering en uitdroging van het lichaam,
zonder dat van een uitgesproken uraemie gesproken kon worden, het
ureumgehalte in het bloed was normaal of verhoogd tot max. 140 mg %.

Een andere patiënt was \'s middags uit geweest en \'s avonds plotseling
zeer ziek geworden, voortdurend braken, waarbij visafval naar buiten
kwam, veel drinken en weer braken, sterke onrust, kreunen en verschijn-
selen van bemoeilijkte ademhaling. Deze acute verschijnselen werden
minder, maar het dier bleef lopen met stijf opgebogen rug en een spastische
gang, terwijl buikpalpatie zeer pijnlijk bleef. Na drie dagen was het dier
dood. Bij het uitvoerig chemisch onderzoek van de lever en nieren werd
door dr. de Wael, o.a. ook naar thallium gezocht en dit bleek positief
te zijn.

In de per-acute- gevallen ontbreekt dus ieder symptoom, dat op een
speciale vergiftiging wijst, de huidafwijkingen hebben niet de tijd om
tot uiting te komen. De urine geeft de verschijnselen van een heftige nier-
beschadiging n.1. grote hoeveelheden eiwit 4°/oo en meer, vrij hoog S.G.,
mede ten gevolge van het weinig drinken, dat de dieren doen, veel nier-
epitheliën en gegranuleerde cylinders. De laatste kunnen snel weer ver-
dwenen zijn. De overige reacties zijn negatief. De aantasting van het
maagdarmkanaal uit zich niet alleen in braken, maar ook dikwijls in
slijmige diarrhee, veelal gemengd met bloed. Na het optreden in de eerste
acute phase kunnen vooral deze verschijnselen weer teruggaan, gepaard
gaande met verbetering van de algemene toestand, om dan na ongeveer
een week terug te komen, waarna dan na enkele dagen het loslaten
van het haar wel zeer eclatant wordt. De haaruitval begint meestal op
de plaatsen waar de huid bij de ernstige intoxicaties zijn roodheid en
zwelling heeft gedemonstreerd, dus speciaal bij de natuurlijke lichaams-
openingen en vervolgens op al de plekken, waar de huid het gevoeligst is
(liezen en ellebogen) en tenslotte op de rug, nek enz., waarna het dier
volkomen kaal kan worden. Soms zijn nog enkele donshaartjes over het
lichaam verspreid aanwezig. De gevoeligste huidplekken zijn ook nu nog
rood en gezwollen met follikelabscesjes er tussen. De overige huid voelt
dikwijls wat pasteus aan, zonder dat van myxoedeem gesproken kan worden.
De epidermis wordt tijdens het loslaten van de haren droog en stug, gaat
kloven vertonen, en loslaten en vormt grote schilfers en zelfs kleine lamellen,
die los gaan laten en een korstige massa gaan vormen met het vocht van
de eronder liggende laag. Ze gaan grote delen van het dier bedekken.
Samen met de losgelaten haren laten ze zich van het lichaam verwijderen.

Dit proces treedt ook op aan de tussenteenhuid, terwijl de zooikussens los
kunnen gaan laten en er zich een heftige ontsteking van het nagelbed gaat
ontwikkelen. De huidprocessen hebben een neiging tot sterk symmetrisch
optreden.

Men meent hierin wel een aanwijzing te zien, dat deze huidveran-
deringen berusten op de affiniteit van het thallium voor het zenuwstelsel;
thallium wordt aangetroffen in het centrale en periphere zenuwstelsel;
ook microscopisch is zijn invloed na te gaan op het zenuwstelsel. In de huid
zelf is thallium ook aantoonbaar. Het aantasten van de haarfollikels kan
berusten op de ontsteking ervan, de haarwortel wordt omgeven door een
leucocytenlaag. De aangetaste huid is een willige prooi van vele bacterie-
soorten. Waarschijnlijk is een trophoneurotische stoornis wel de primaire
oorzaak. Volgens sommige schrijvers zou de werking het gevolg zijn van
een primair aantasten van de schildklier, waardoor deze in zijn werking
o.m. op de huid wordt geremd.

De enigszins verdikte huid zou in deze richting kunnen wijzen. Deze
beide oorzaken kunnen natuurlijk zeer goed samengaan, hun invloed
is moeilijk te scheiden \').

De sterke roodheid van de aangetaste huid en de slijmvliezen is niet alleen
het gevolg van hyperaemie maar ook treden rode bloedlichaampjes buiten
de vaten. Behalve in de haarzakjes zijn polymorphkernige leucocyten ook
in de talgkliertjes aanwezig, en ook in het omgevende weefsel tot in de
subcutis, hier aanleiding gevend tot purulente ontstekingshaardjes. De
epidermiscellen zijn necrobiotisch of necrotisch.

De nieren worden in sterke mate aangetast. In de acuut dodelijk ver-
lopende gevallen komt het dikwijls niet tot een verhoogd ureumgehalte
in het bloed. Wel wordt een verhoogd ureumgehalte gezien in de minder
heftig verlopende gevallen, die het stadium van haaruitval bereiken. Indien
herstel optreedt, zien we het ureumgehalte weer dalen. Het NaCl-gehalte
in het bloed was bij de onderzochte patiënten niet verlaagd ondanks het
braken in het acute stadium. Het stadium, waarin de dieren braken is
kortdurend. Bij de acute patiënten vertoont het bloed de verschijnselen
van indikking. In de subacuut tot chronisch verlopende gevallen is het
aantal witte bloedcellen verhoogd, het hoogste aantal door ons gevonden
bedroeg 24.000. Het haemogram geeft geen verschuivingen van belang
te zien. Bij langdurig toedienen van kleinere hoeveelheden thallium-
zouten wordt in de literatuur basophiele punctatie van de erythrocyten
vermeld, bij onze acute gevallen hebben we deze geen enkele maal waar-
genomen. De symptomen zijn afhankelijk van de hoeveelheid thallium-
zout, die zijn opgenomen. Negen mgr thalliumsulfaat per kg lichaams-
gewicht kan al toxisch zijn. Van twee proefhondjes, die elk 20 mgr thallium-
sulfaat per kg lichaamsgewicht kregen, stierf er een na 12 dagen, de andere
genas, nadat de huid de bovenbeschreven veranderingen had vertoond.
Tien dagen na het opnemen van het thalliumzout, traden de huidver-
anderingen op. De in de literatuur vermelde bloeddrukstijging in het begin
optredend werd slechts bij één hond gezien, bij het naderen van excitus
verdween dit verschijnsel.

Het verloop kan, zoals we gezien hebben zeer snel dodelijk zijn en wel
na enkele dagen; de dood kan ook pas na 7—10 dagen intreden. Blijven

de dieren zolang leven, totdat duidelijk haaruitval optreedt, dan is het
mogelijk, dat ze genezen en in het verloop van de eerstvolgende maanden
hun vacht terugkrijgen. Het verloop is afhankelijk van de hoeveelheid
thalliumzout, dat de dieren opnemen. Bij een dosering van 20 mg/kg
thalliumsulfaat hebben we de dood na 12 dagen zien optreden, maar ook
genezing. De toestand, waarin de dieren zich bevinden, wanneer ze het
vergift opnemen en wel vooral de toestand van de nieren, is van veel belang.

Wanneer de dieren genezen zijn, krijgen ze een prachtige vacht terug,
irreversibele laesies van de huid schijnen niet op te treden.

Therapeutisch staan we machteloos tegenover deze vergiftiging. Natuurlijk
kunnen in het allereerste begin maagspoelingen, braakmiddelen eventueel
braakclysmata toegepast worden. Als antidoot wordt opgegeven natrium-
thiosulfaat intraveneus in te spuiten (0.5—2) eventueel opgelost in glucose-
oplossing. Hiernaast vooral bij prikkelingstoestanden van het zenuwstelsel
komen Sedativa in aanmerking. Toen hier na de bevrijding het dimer-
caprol (B.A.L.) bekend werd als andidoot tegen As en zware metalen,
was de hoop op dit middel gevestigd. Dit is niet bewaarheid, noch bij
patiënten, noch bij proefdieren. We moeten van een rationele therapie
nog afzien en ons beperken tot de symptomatische therapie.

Kinslev, C. C.: Maanedskr. Dysl. 53 (1942) 521. Ref. Vet. Bull. 1947, No. 141g.
Mark, J. H.: Vet. Cst. Quart. Un. Pa 47 (1947), blz. 7. Ref. Vet. Bull. 1949, No. 304.

North Am. Vet. 1949, blz. 656.
Schulte, F.: Deutsche Tierärztl. Wschr. 1950, blz. 92.
Sainton — Simonnet Brouha: Endocrinologie.
Veenendaal, H.: Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1948, blz. 353.

Om een thalliumvergiftiging vast te stellen is het voldoende de aan-
wezigheid van thallium in enig orgaan of uitscheidingsproduct van het
zieke dier aan te tonen.

Een quantitatieve analyse is in eerste instantie niet nodig, omdat thallium
geen normaal bestanddeel van het dierlijke lichaam is.

Aangezien thallium reeds vrij spoedig na de toediening via de nieren
wordt uitgescheiden ligt het voor de hand een methode uit te werken,
waarbij thallium in de urine kan worden aangetoond. De hierna te be-
schrijven methode voert snel en zeker tot het doel. Het principe is al volgt:

het thallium wordt uit de urine geëxtraheerd langs chemische weg;
daarna wordt in het extract, waarin het thallium is geconcentreerd, dit

metaal langs spectroscopische weg aangetoond. Thallium zendt namelijk,
wanneer het in een vlam of in een electrische vonkenbaan wordt gebracht,
groen licht uit met een golflengte van 535 m/x; in een spectroscoop ziet
men dan een bij deze golflengte behorende groene lijn, die niet verward
kan worden met lijnen, afkomstig van enig ander element.

25 ml urine worden in\'een erlenmeyer van 125 ml met 10 ml HC1 en
een weinig vast KC10₃ gekookt om de organische stoffen te destrueren.
Dit is absoluut nodig, omdat bij een thalliumvergiftiging de urine veelal
eiwit bevat, dat het thallium zou kunnen binden. Men voegt, als de chloor-
ontwikkeling ophoudt, van tijd tot tijd wat KC10₃ toe, eventueel ook
nog enkele ml HC1. Men zet dit voort, tot een heldere vloeistof ontstaat,
die bij indampen hoogstens lichtgeel wordt. In dat geval dampt men in
tot een vrijwel droog, kleurloos residu (voornamelijk KC1) achterblijft.
Meestal ontstaat een kleine hoeveelheid van een harsachtig product;
dit stoort echter niet.

Het residu wordt opgenomen in 25 ml 10 % natriumcitraat; de oplossing
wordt met 25 % ammonia op een pH van d: 9 gebracht (pH papier).
De aanwezigheid van citraat voorkomt, dat bij deze pH phosphaten zouden
neerslaan. Daarna schudt men in een scheitrechter de oplossing uit met
enkele porties van 2 ml dithizon oplossing (100 mg dithizon in 100 ml
chloroform). Het groene dithizon vormt met thallium en met enige andere
metalen een rode verbinding. Men kan het uitschudden daarom staken,
als het dithizon niet meer verkleurt.

De oplossing van het thallium-dithizonaat wordt ingedampt tot een
zeer klein volume. Men brengt 1 druppel hiervan aan een dunne glazen
staaf in een vonkenbaan tussen twee platina electroden en neemt bij aan-
wezigheid van thallium in de spectroscoop een groene lijn bij 535 m/u.
waar.

Om deze methode te controleren hebben wij thallium trachten aan te
tonen in urine, waaraan wij van te voren 0,1, 1, 10 en 100 y thallium per
25 ml hadden toegevoegd. Het resultaat was als volgt:

Uit bovenstaande tabel blijkt, dat wij de aanwezigheid van 1 y thallium
in 25 ml urine nog met zekerheid kunnen vaststellen. De gevoeligheid

van de methode is dus zeer goed en zeker veel groter, dan nodig is om een
thallium-vergiftiging aan te tonen.

Ik zal nu nog in het kort de resultaten bespreken van het reeds door
Prof. Teunissen aangeduide geval van experimentele thalliumvergiftiging.

Aan twee honden werd 20 mg thalliumsulfaat per kg oraal toegediend.
Dit komt overeen met 8 mg thallium per kg. Voor zekerheid werd de urine
van te voren onderzocht op thallium. Het resultaat was, zoals te ver-
wachten, negatief. In de volgende tabel ziet men de resultaten van het
urine onderzoek in de dagen en weken, volgende op de toediening.

2. Het wordt slechts langzaam uit het lichaam verwijderd: na 51 dagen
bevat de urine nog een spoor thallium.

Uit het eerste volgt, dat het urine-onderzoek zeer geschikt is voor een
vroegtijdige diagnose van een thalliumvergiftiging.

Uit het tweede punt kan men concluderen, dat een thalliumvergiftiging
zeer lang kan nawerken, hetgeen ook in het ziektebeeld tot uiting komt.

Prof. Teunissen heeft er al op gewezen, dat een therapie vooralsnog niet
mogelijk is. Vanuit chemisch standpunt bekeken zou men kunnen denken
aan een therapeuticum, dat met het thallium een onoplosbare of althans
een complexe verbinding vormt, al of niet in combinatie met het bevorderen
van een versnelde uitscheiding. Een dergelijk geneesmiddel is nog niet
gevonden.

De veterinaire literatuur over deze hartafwijking is vrij schaars. Lewis
heeft het eerst boezemfibrillatie waargenomen bij 4 paarden, waarvan
hij er twee door een schot doodde en onmiddellijk daarop het hart bloot-
legde. Hij zag toen de zeer geringe en snelle bewegingen van de boezem-
wand, die wij fibrillatie noemen.

Nörr vermeldde in 1924 zeven gevallen, Krupski in 1931 één geval,
Wester in zijn boek Orgaanziekten negen (1935) en Wirth acht in 1941,
Henry T. Batt (Cornell Vet.) eveneens in 1941 één geval, terwijl Marek
in zijn bekend werk over speciale pathologie en therapie er slechts enkele
regels aan wijdt. Dit alles betreft uitsluitend het paard. Alleen Wester
schrijft ook over fibrillatie bij runderen.

Men zou hieruit de indruk kunnen krijgen, dat boezemfibrillatie een
weinig voorkomende en dus een voor de praktijk weinig belangrijke hart-
aandoening is. Toch is dit volgens mijn ervaring absoluut onjuist en het
is om deze reden, dat ik er de aandacht voor vraag. Ik doe dit met te meer
vrijmoedigheid, omdat hetgeen hier volgt, op eigen waarnemingen berust
bij patiënten uit mijn kliniek. Een groot gedeelte ervan is na het klinisch
onderzoek door Prof. Romijn of zijn medewerkers electrocardiographisch
onderzocht, zodat door middel van het E.C.G. de klinische diagnose kon
worden gecontroleerd. Ik ben hun zeer dankbaar voor de prettige samen-
werking en hulpvaardigheid in deze, temeer waar ik hen nog al eens lastig
moet vallen op voor hen ongelegen tijden, wat de omstandigheden in de
kliniek nu eenmaal meebrengen.

Zo heb ik in de loop der laatste 11 jaren in 63 gevallen boezemfibrillatie
bij het paard en in 9 bij het rund gediagnosticeerd. Van deze 72 klinische
diagnoses zijn er 55 bij het paard en 7 bij het rund door het electrocardio-
gram bevestigd. Van de 10 overige patiënten is door omstandigheden geen
electrocardiogram gemaakt. Het is dus mogelijk, dat bij een enkele dezer
de diagnose niet juist is geweest.

Onder boezemfibrillatie verstaat men het verschijnsel, dat de boezem-
wand zich niet op de normale wijze, met de normale kracht en in het
normale tempo samentrekt, maar slechts zeer geringe ongecoördineerde
fibrillaire contracties en dan in een sterk versneld tempo vertoont, zodat
van een eigenlijke samentrekking geen sprake meer is. Bereiken deze
kleine contracties geen hogere frequentie dan ongeveer 400 per minuut,
dan spreekt men van boezemfladderen; bij een hogere frequentie (600,
700 en nog wel meer) spreekt man van fibrillatie. In principe is tussen
beide geen verschil. In zijn artikel heeft Dr van Zijl U ingelicht over het
ontstaan dezer kleine contracties en hoe het electrocardiogram er uit ziet
en ons de zekere diagnose kan geven. Ik wil hier alleen de klinische ver-
schijnselen naar voren brengen en in de eerste plaats de vraag behandelen
hoe men tot de klinische diagnose komt.

In de eerste plaats voelen wij een onregelmatige en daarbij inaequale
pols. Beluisteren wij het hart, dan valt natuurlijk ook allereerst de per-
manente onregelmatigheid der hartscontracties op, maar tegelijk de zeer
verschillende sterkte der harttonen. Vaak volgen op enige tamelijk normale
contracties enige zeer frequente, waarvan enkele een zeer luide i e harttoon
geven. De kamers zijn dan slecht of misschien in het geheel niet met
bloed gevuld en dit geeft een luide knappende toon bij het contraheren.
Het aantal polsslagen per minuut is kleiner dan het aantal hartcontracties.
(frustrane hartcontracties). Deze kamer-contracties hebben plaats zonder
dat bloed in de aorta wordt uitgeworpen; en treedt dus geen pols op.

Bij mijn patiënten zag ik betrekkelijk zelden een abnormaal gevulde
vena jugularis, nog minder een duidelijke venenpols. Wel kan men dikwijls
waarnemen, dat bij een naar beneden brengen van het hoofd zich de
venae spoediger en sterker vullen dan bij een normaal paard. Oedemen
ontbreken. De frequentie van de hartslag (die men minstens een volle
minuut moet opnemen) is wisselend: ze kan vrij normaal zijn, ook wel
lager, maar in verreweg de meeste gevallen is ze hoger en wel ongeveer
60. Ik kom daar nog nader op terug.

Het lijkt mij gewenst in het kort te releveren waaraan de practicus moet
denken als hij onregelmatigheden bij de hartsauscultatie opmerkt.

In de eerste plaats noem ik de intermissies, die op onregelmatige tijden
kunnen voorkomen door een te sterke vagusprikkel. Zo nu en dan blijft
dus een kamercontractie en derhalve ook een\'polsslag weg. Wester noemde
deze „onschuldige intermissies"; inderdaad onschuldig, omdat ze niet
het minst de bruikbaarheid van het paard storen. Zeker bij 15 % van onze
paarden kan men deze constateren, maar alleen bij volkomen rusttoestand.

Geringe beweging of excitatie doen ze onmiddellijk verdwijnen. Ook
na injectie van een kleine dosis atropine geschiedt zulks. Conclusie: wordt
bij een paard in rust de door deze intermissies niet regelmatige hartswer-
king na een paar passen draven volkomen normaal, dan is alles in orde.

Onder partieel hartbloc verstaat men het verschijnsel, dat de prikkel,
uitgaande van de boezem niet steeds wordt voortgeleid tot de kamer,
maar zo nu en dan wordt onderbroken. Op een boezemcontractie volgt
dan geen kamercontractie en de kamerslag en pols blijven uit. Gebeurt
dit na elke tweede boezemcontractie, dan spreekt men van een 2/1 bloc;
bij een 3/1 bloc valt elke derde kamercontractie uit, enz.

Partieel hartbloc nemen we tamelijk veelvuldig waar bij het paard.
Totaal hartbloc geeft een regelmatige hartslag, die nu en dan onregelmatig
kan worden, maar steeds is de frequentie te laag (bradycardie). Weliswaar
wordt de frequentie na beweging en na atropine iets groter, maar er blijft
een duidelijke bradycardie bestaan.

Een andere oorzaak van onregelmatigheid kunnen de extrasystolen
vormen. Op een kamercontractie volgt te vroeg een nieuwe contractie;
de daarop volgende komt na een lange refractaire pauze weer op zijn
gewone plaats indien de extrasystole een ventriculaire is. Deze extrasys-
tolen kunnen een bepaalde regelmaat vertonen; soms zijn ze in staat een
polsslag te geven, een ander maal niet of slechts een zeer zwakke.

De prikkel tot een te vroege samentrekking van het hart of een gedeelte
daarvan kan uitgaan van de sinusknoop, van een of andere focus in de
boezem, van de knoop van Tawara of van de kamer zelf. De oorzaken
voor extrasystolie zijn niet steeds te ontdekken. Bij digestiestoornissen

maar vooral bij infectieziekten (borstziekte, infectieuze catarrh) ziet men
bij het paard ze nogal eens ontstaan. Na herstel dezer ziekte kunnen ze
ook weer verdwijnen. Men moet de prognose dus vooral niet te ernstig
stellen; alles hangt af van de toestand van de hartspier.

Aanvallen van bewusteloosheid door hersenanaemie kunnen optreden
zowel bij totaal hartbloc als bij boezemfibrillatie, maar bij deze laatste
is dit toch niet veel voorkomend. Ik zag dit neervallen slechts bij twee
mijner patiënten met fibrillatie.

Ik heb geen verband kunnen vinden tussen de fibrillatie en leeftijd of ras.
De paarden varieerden in leeftijd tussen 3 en 20 jaar.

Gaat men de casuistiek na, die de verschillende schrijvers hebben ge-
publiceerd, dan valt op hoe dikwijls boezemfibrillatie bij koliekpatiënten
is geconstateerd. Kan de koliek een gevolg zijn van de hartaandoening?
In de humane geneeskunde wordt wel gewag gemaakt van pijn in de
borst. Ook vele mijner paarden kwamen in de kliniek met de anamnese
„koliek". Bij enkele heb ik met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid,
kunnen vaststellen dat de koliek primair was en dat door auto-intoxicatie
de boezemfibrillatie ontstond.

Omtrent de oorzaken der boezemfibrillatie bij onze grote huisdieren
zijn wij nog onvoldoende ingelicht. Ik meen echter, dat mijn waarnemingen
wel enig licht er op kunnen werpen. Zo is het b.v. opvallend, dat juist
in de eerste oorlogsjaren, toen we veel met infectieuze ziekten der adem-
halingsorganen te maken hadden (zie mijn artikel in ons Tijdschrift van
1942, bladz. 141—160) juist ook de meeste boezemfibrillaties zagen. Bij
de mens wordt rheuma als voornaamste oorzaak aangenomen, die een
endocarditis veroorzaakt; vooral het samengaan van boezemfibrillatie
en mitralisstenose is zo opvallend, dat de vroegere medici spraken van een
mitralispols. Verder myodegeneratie, hyperthyreose, sommige vergifti-
gingen (digitalis, slaapmiddelen). Bij deze laatste heeft het fibrilleren vaak
een tijdelijk karakter.

Uit mijn patiëntenmateriaal heb ik de aanwijzing gekregen, soms zelfs
het bewijs, dat auto-intoxicatie bij digestiestoornissen een niet te ver-
waarlozen rol speelt. Ik zal daar straks enkele voorbeelden van geven.
Infectieziekten kunnen door toxinenwerking ook boezemfibrillatie ver-
oorzaken. Een en ander maakt mij zeer voorzichtig bij het antidateren van deze
hartafwijking bij koopkwesties.

Uit het voorgaande blijkt voldoende, dat alleen uit het vaststellen der
boezemfibrillatie geen prognose is te stellen, omdat zoveel afhangt van
de oorzaak en vooral van de toestand van de hartspier. Weet men de
oorzaak (auto-intoxicatie — infectie) doordat men het fibrilleren a.h.w.
onder zijn ogen heeft zien ontstaan, dan zij men voorzichtig met het
stellen van een te ongunstige prognose. Spontaan of na behandeling is
totaal herstel mogelijk, terwijl ook bij blijven bestaan der onregelmatigheid
het paard nog wel niet te zware arbeid kan doen. Stuwingsverschijnselen
(gevulde v.v. jugulares, venenpols) zijn prognostisch niet gunstig. Waar
men in de praktijk zelden in de gelegenheid zal zijn een electrocardiogram
te laten maken, dient men zich vooral te verlaten op de functieproef. Als
het paard na enige arbeid een sterke toename van de frequentie van de

hartslag krijgt met zeer onregelmatige en bonzende harttonen, de adem-
haling frequent en abdominaal wordt en het dier wijde neusgaten vertoont,
stel dan gerust de prognose geheel infaust.

Zeer voorzichtig ben ik uiteraard bij rijpaarden. Hier komt immers ook
het gevaar voor de ruiter in het geding. Vorig jaar deed ik een merk-
waardige ondervinding op bij twee bekende coursepaarden, die des
Zondagsavonds laat in de kliniek kwamen, omdat ze de wedren niet
hadden kunnen uitlopen, wat de eigenaar niet van ze gewend was. Kort-
gezegd vond ik klinisch bij beide dieren een zeer slechte hartwerking met
sterk onregelmatige en frequente pols en alle verdere verschijnselen van
myodegeneratie en pulsus irregularis perpetua. Er kon geen E.C.G. worden
opgenomen vóór de volgende dag, maar toen vond ik klinisch reeds zulk
een opvallende verbetering, dat ik er hoogst verbaasd over was. Bij het
ene paard werd een normaal E.C.G. verkregen, bij het andere wees dit
op een lichte degeneratie. Welke oorzaak hier in het spel is geweest, weet
ik niet.

Men denkt natuurlijk aan „doping", maar in de pharmacologie zijn,
voor zover ik weet, geen voor dit doel gebruikte middelen bekend, die
boezemfibrillatie kunnen geven. Men ziet, dat het wel zaak is uit te maken
of de boezemfibrillatie een blijvende of tijdelijke afwijking is. Bij de mens
kent men, zoals reeds gezegd, tijdelijke door sommige vergiftigingen (over-
dosering met digitalis, nicotine, slaapmiddelen). Zij verdwijnen dan in
de regel na korte tijd.

Het zo nu en dan plotseling neervallen van een paard inet boezem-
fibrillatie komt alleen voor bij de ernstige vormen, waar het hart zo lang
stilstaat, dat er hersenanaemie optreedt.

Ik beschreef een dergelijk paard met duizelingen en neervallen reeds
in ig14 onder de diagnose: hartbloc. Later hebben we nog een viertal
ongeveer gelijke patiënten in de kliniek gehad, die Wf.ster in zijn boek
als totaal hartbloc heeft beschreven. Ik betwijfel echter thans of het niet
beter ware deze als gevallen van boezemfibrillatie op te vatten. Totaal
hartbloc toch wordt bij de mens beschreven als een geleidingsstoornis,
waarbij de kamers geheel onafhankelijk van de boezems, dus in eigen
rhythme zich contraheren en wel in een langzaam, maar volkomen regelmatig
rhythme zo nu en dan onderbroken door perioden van zeer lage frequentie.
En deze regelmatigheid was niet bij bovenbedoelde paarden aanwezig.
Ook Wirth begaat dezelfde fout, waar hij schrijft: „Hört man eine an
Zahl wesentlich verminderte, meist ganz unregelmäszige Herzschlagfolge
dazwischen aber in regelmäsziger Folge und normaler Zahl die leisen
Herztöne der Vorkammerkontraktionen, dann liegt ein totaler Herzblock
vor. Es besteht eine deutliche Anstauung der Drosselvene in der Zeit der
fehlenden Kammerkontraktionen und wenn diese lange Zeit, etwa 50
bis 60 Sekunden ausfallen, dann stürzt der Patient ohnmächtig zusammen,
um sich rasch wieder zu erholen (Adams-Stokes\'sche Krankheit)."

De tijd nodig voor het optreden van hersenanoxaemie en neervallen
vond ik steeds korter, n.1. 18—22 seconden.

Het is merkwaardig te zien hoe snel het paard zich herstelt van zo\'n
duizeling. Dit viel mij reeds bij mijn eerste patiënt in 1914 op en ik heb
toen het verloop van zo\'n neerstorting uitvoerig beschreven. Even plot-

seling als het dier neervalt, staat het ook weer op en gaat b.v. weer met
eten door als of er niets gebeurd is.

Het tweede geval, dat Roos in 1922 beschreef, komt klinisch geheel
boven genoemd van mij overeen; de polsfrequentie was ook hier zeer
laag geworden (16 per minuut) en onregelmatig.

Omtrent de polsfrequentie, die ik bij mijn fibrillatie patiënten in rust
waarnam, kan ik niets definitiefs zeggen; de getallen lopen zeer uit elkaar
en variëren van 20 tot 80 en meer. Een blokkade kan de frequentie ver-
lagen ; volgens Lewis en Roos heeft men aan de frequentie niet veel voor
de diagnose en zou deze niet hoger worden door de fibrillatie, gelijk dit
bij de mens het geval is. Bij het zoveel groter materiaal, dat ik in be-
handeling heb gehad, komt dit niet uit en vond ik de frequentie als regel

a 2 maal de normale, dus net als bij de mens. Ook is het toeval geweest
en geen regel, dat Roos geen frequentievermeerdering van betekenis zag
na inspanning. Alles hangt af van de toestand van de hartspier. Ook het
uithoudingsvermogen. De boezemfibrillatie op zich zelf behoeft deze niet
sterk te beïnvloeden. Vandaar dat ik boezemfibrillatie niet zelden ,,bij
toeval" vond als het paard b.v. ter keuring werd aangeboden of omdat
het voor een of andere aandoening van digestieapparaat of wegens hoesten
b.v. werd aangeboden. Bij navraag bleek de eigenaar niet de minste klacht
over het uithoudingsvermogen te hebben.

Voorbeeld: Een kolenhandelaar uit Vianen wil zijn paard, dat hij al
enkele jaren gebruikt en geheel voldoet, in een verzekering doen opnemen.
Het blijkt een puls.irregularis te hebben. Uiteraard adviseer ik de ver-
zekering het niet op te nemen. Het paard trok dagelijks vrachten kolen
van 2 ton van Utrecht naar Vianen, zonder van de hoge bruggen last
te hebben.

Een ander maal kan het paard alleen licht werk doen. Zo heb ik twee
zomers een proefpaard van ons, dat ik in 1940 aankocht als lijdende aan
boezemfibrillatie, aan een boer gegeven om te helpen bij de hooibouw.
Het deed in span behoorlijk werk; alleen wilde ik het niet voor de gras-
machine laten gebruiken.

En tenslotte zijn er verscheiden paarden geweest met boezemfibrillatie,
die niets meer konden, lijdende als ze waren aan een ernstige hartdege-
neratie.

Voorbeeld: Ivaro was een Oldenburger hengst van 4^ jaar toen hij
10 October 1940 in onderzoek kwam. Tijdens de training in September
was het opgevallen, dat hij gauwer dan anders kortademig werd; bij de
verrichtingsproef voor de keuring op 24 September kon hij nauwelijks
de eerste verrichting doen (7600 m onder het zadel te rijden in 30 minuten).
Bij de tweede proef (voor de boerenwagen), viel hij uit. Collega
Groenwoud vond daags daarop nog een hartslag van 84, zeer onregel-
matig, met intermissies en extrasystolen, vergroot percussieveld en mis-
schien pijnlijkheid bij het percuteren. Bij mijn onderzoek vond ik een
irregulaire en inaequale pols van 64, zeer onregelmatige hartslag met
lange intermissies van soms 3 seconden, geen bijgeruisen, geen venenpols,
geen oedeem. Na 3 ronden draf in de manege is de frequentie reeds 100,
na 10 ronden 124.

We hebben dit paard met luminal-injecties behandeld, maar zonder
resultaat. Overgenomen en verkocht door de verzekeringsmaatschappij

vertrok het naar Duindigt, waar ik nog 2 jaar gelegenheid heb gehad het
zo nu en dan te controleren. Gaandeweg werd het hart niettegenstaande
volkomen rust slechter. Het overigens gezonde en zeer montere dier kwam
vol bravour uit de stal, steigerde en gooide uit dartelheid het achterstel
in de lucht, maar was na 2 ronden in een kleine buitenmanege volkomen
uitgeput en buiten adem. De bonzende zeer onregelmatige hartslag liep
op tot 250 per minuut.

Verscheidene malen is van dit dier een E.C.G. gemaakt, dat steeds
boezemfibrillatie aanwees.

Het proefpaard, dat ik boven bedoelde, heeft 5 jaar in onze stallen
gestaan. Kon het de eerste jaren nog licht werk doen, zoals gezegd, de
laatste jaren was dit niet meer mogelijk; een drafje over 50 m was voldoende
om de hartslag zó bonzend, frequent en onregelmatig te maken, dat het
haast onbegrijpelijk was, dat het dier niet dood neerviel.

Bij verschillende paarden konden we sectie doen. Meestal vindt men een
duidelijke myo-degeneratie, vooral van de boezemwand, een enkele maal
was er niet veel meer over van spierweefsel en bestond de hele boezem
bijna uit bindweefsel. Een andere maal is er macroscopisch en micro-
scopisch geen afwijking gevonden. Vijf van dergelijke harten zijn nog
bewaard en wachten op een promovendus, die genoeg uithoudingsver-
mogen bezit om het geleidingssysteem in seriecoupes te onderzoeken,
wat een werk van jaren zal zijn.

Bij koeien heb ik verschillende malen boezemfibrillatie zien ontstaan
in de kliniek, waar het dier enkele dagen in behandeling was voor een
indigestie.

Voorbeelden: Een koe komt op 30 Januari \'43 in behandeling voor een
ernstige indigestie met obstipatie. De faeces zijn stinkend en slijmig.
T. 39.1, pols- en hartslag 84, regelmatig zonder bijzonderheden, A.24.

Een dag later is de hartslag 108 per minuut en onregelmatig in dien
zin, dat na enige contracties een intermissie kwam, waarna het hart in
een ander rhythme overging. Een direct opgenomen E.C.G. mislukte.
Weer een dag later is de hartslag veel onregelmatiger. 92 hartcontracties
per minuut; na enige beweging wordt de hartswerking slechter. De diagnose
wordt nu gesteld op boezemfibrillatie, hetgeen bevestigd wordt door het
E.C.G. De koe geneest van de indigestie na enkele dagen, maar het hart
blijft hetzelfde. Het dier wordt naar huis gehaald op 6 Febr., waar ze een
week later nog eens gecontroleerd wordt. Toestand van het hart hetzelfde.
Ze is toen al gauw verkocht, zodat ik het verdere verloop niet ken.

Het kan ook gebeuren, dat een indigestie aanleiding geeft tot tijdelijk
boezemsidderen.

Als ik mij in herinnering breng de talloze gevallen van myodegeneratie
en myocarditis bij koeien en kalveren, die ik in sommige jaren van zgn.
kwaadaardig mond- en klauwzeer (o.a. in de jaren 1918 en \'19) heb gezien,
dan geloof ik, dat daar zeer vaak boezemfibrillatie bij in het spel zal zijn
geweest. Ik kende toen nog niet het verschijnsel en een E.C.G. is, voor
zover ik weet, nooit van een dergelijk dier opgenomen. Wester noemt
in zijn boek het mond- en klauwzeerhart ook als oorzaak van boezem-
fibrillatie, maar zover ik mij herinner, is zulks niet bewezen door een
E.C.G.

Telkens komen er echter in de kliniek runderen, waarbij ik vroeger
een mond- en klauwzeerhart zou hebben geconstateerd en die nu al of
niet gecombineerd met een myodegeneratie, een boezemfibrillatie blijken
te hebben. Vermoedelijk is de hartspierdegeneratie er de oorzaak van.
In de anamnese is niets van mond- en klauwzeer bekend.

Rheuma geldt als een der oorzaken van boezemfibrillatie bij de mens.
Mogelijk is deze ook in het spel geweest bij een koe, die op 6 Dec. 1948
in behandeling kwam voor een acute ziekte, gepaard gaande met grote
stijfheid en die gediagnosticeerd werd door als mij een acute gewrichts-
rheuma. Behandeld met salicylas natricus en warme inpakkingen met
wollen dekens, was de koe na enkele dagen zeer verbeterd.

De hartslag, tot nu toe zonder afwijkingen, werd op 14 Dec. zeer onregel-
matig, bonzend en frequent. Tensie op de halsaderen en oedemen ont-
braken. Diagnose: boezemfibrillatie en myodegeneratio cordis resp. myo-
degeneratie. De volgende dag neemt Prof. Romijn een electrocardiogram
en stelt hieruit vast: tachycardie met boezemfibrillatie tengevolge van
myodegeneratie.

Ik geef gedurende 5 dagen 6 gram digitalis per dag, maar zonder succes,
waarna het dier door de eigenaar is afgehaald.

Dikwijls kan men uit de anamnese geen enkele aanwijzing vinden voor
het ontstaan der fibrillatie.

Voorbeeld: Op 19 Februari 1949 wordt een koe aangeboden ter onder-
zoek op een koopvernietigend gebrek, die op 31 Dec. 1948 is gekocht,
sedert dien veel hoest en een frequente ademhaling heeft. Door de eigenaar
wordt ze verdacht van tuberculose. Het onderzoek hierop is geheel negatief.
De auscultatie laat alleen verscherpt vesiculair ademen horen. De frequente
ademhaling wordt in verband gebracht met de myodegeneratie en puls.
irregularis, die ik bij het dier vind. Het electrocardiogram geeft aan:
progressieve myodegeneratie van atria en ventrikels en boezemfibrillatie.
Ik heb geweigerd een verklaring af te geven. De sectie is mij helaas ontgaan.

Ook uit de praktijk heb ik enkele mededelingen ontvangen, die mij
versterken in de opvatting, dat wij bij koopkwesties zeer voorzichtig
dienen te zijn met de antidatering. Collega Strikwerda heeft mij destijds
geschreven, dat hij op 31 Maart 1949 een 1 o-jarige koudbloed onder
behandeling kreeg voor een infectie aan het linker achterbeen. De pols
was iets te hoog, regelmatig, de temperatuur eveneens iets verhoogd.
Na een locale behandeling trad geen verbetering in, op 2 April was de
temperatuur sterk verhoogd, de pols evenredig frequenter, maar regelmatig.
Na 4 dagen met sulfanilamide (120 gram per dag) behandeld te zijn, waren
de ontstekingsverschijnselen verdwenen, de temperatuur weer normaal,
maar werd een puls. irregularis gevonden. Bij controle op 26 April en 31 Mei
bleek deze nog steeds aanwezig; het paard was niet tot enige arbeid in staat
en is begin .Juni opgeruimd.

Het tweede geval van Strikwerda betreft een koe en komt geheel
overeen met het voorbeeld, dat ik van een mijner runderen met indigestie
gaf.

Op 24 Febr. 1949 in behandeling gekomen voor een vrij ernstige in-
digestie en behandeld met sulfas natricus, had de koe na 4 dagen nog geen
eetlust en nog onvoldoende defaecatie. Een en ander verbeterde na voort-
gezette behandeling, maar nu werd op 1 Maart voor het eerst een puls.

irregularis perpetuus gevonden. Hoe lang deze is blijven bestaan is niet
bekend. Wel heeft Strikwerda kunnen constateren, dat in November
d.a.v. het hart geheel normaal was.

Collega Weyens uit Sas van Gent kreeg in April 1947 een merrie onder
behandeling, die na dekking evenals vele andere merries, door dezelfde
hengst gedekt, ziek was geworden, blijkbaar door infectie met het influenza-
virus. Tijdens deze infectieziekte heeft Weyens het paard niet gezien,
maar wel korte tijd na herstel ervan, toen de klacht was, dat het dier
niet werken kon, al gauw na inspanning een frequente, pompende adem-
haling kreeg, enz. Als oorzaak hiervan vond Weyens een boezemfibrillatie.
Na overleg met mij heeft hij het dier toen behandeld, waarvan ik straks
bij de bespreking der therapie het resultaat zal mededelen. Hoewel niet
bewezen, acht ik het toch zeer waarschijnlijk, dat de acute infectieziekte
(influenza) de oorzaak is geweest der hartafwijking.

Therapie. In de literatuur vindt men zo goed als geen gegevens over het
resultaat ener behandeling met geneesmiddelen, die in de humane praktijk
gebruikelijk zijn, bij paard en koe. Experimentele bij de hond bv. zijn er
genoeg.

Bij de mens worden in hoofdzaak gebruikt digitalis en chinidine.
Strophantus tinctuur geniet weinig vertrouwen; strophantine intraveneus
bij bepaalde patiënten (tachycardie o.a.) meer.

Verschillende mijner patiënten zijn met digitalis en met chinidine
behandeld. In overleg met Roos hebben we novocaïne en luminal ge-
probeerd (zonder succes), later met Koopmans en Ernst ook hydro-
chinidine. De resultaten zijn wisselend geweest; soms is helemaal geen
verbetering opgetreden; soms een opvallende. Ik zal van beide enkele
voorbeelden geven. Het komt mij voor, dat we ook alleen resultaten mogen
verwachten, als de hartspier niet of weinig is aangetast. In de gevallen dus,
waar de sectie negatief was, had misschien een therapie met goed gevolg
bekroond zijn geworden. Als de boezem één bindweefselmembraan is
geworden acht ik zulks uitgesloten. We hopen in samenwerking met het
physiologisch instituut, dat geregeld met electrocardiogrammen zulks kan
controleren, wat meer omtrent het nut van verschillende pharmaca en
hare dosering te weten te komen.

Digitalis is vooral aangewezen als de frequentie van de hartslag hoog is
en er geen decompensatie is. Het vermindert het geleidingsvermogen van
de bundel van His, waardoor de kamers minder vaak zich contraheren
en het hart meer rust krijgt. De medicus geeft onder goede en voortdurende
controle eerst een grote dosis gedurende een week ongeveer, zolang tot de
frequentie tot vrijwel de normale is gedaald. Dan moet hij oppassen,
want een verdere behandeling met grote doses kan gevaarlijk worden en
de hartfrequentie te sterk doen dalen.

Chinidine, het rechtsdraaiende isomeer van chinine, is, als middel om
de hartspier te beïnvloeden, ingevoerd in de therapie door Frey (1918),
maar reeds 4 jaar eerder door onze landgenoot Wenckebach in Weenen
tegen boezemfibrillatie aangewend. Zowel chinidine als chinine zijn feitelijk
protoplasma vergiften.

Chinidine verlengt de refractaire pauze door vertraging der geleiding,
de prikkelgeleiding in de boezems en de His-Tawara\'sche bundel. Ook de
prikkelvorming in de sinusknoop wordt verminderd. De prikkelbaarheid van
het hart wordt dus verminderd, waardoor bv. ook extra-systolie kan

verdwijnen. Bij de mens wordt begonnen met 200 mg per dag, elke dag
wordt deze met 200 mg verhoogd tot 1.6 gram. Sommigen gaan zelfs
tot 2 gram en meer. Bij 50 a 60 % der patiënten worden de hartswerking
weer normaal, helaas vaak niet blijvend. Zowel met chinidine als met
digitalis moet dus meestal geregeld in kleine doses worden voortgegaan.

In de Acta Medica Scandinavica van 1942 las ik, dat van 1925—1938
in een ziekenhuis te Stockholm 2500 hartpatiënten waren behandeld,
waaronder er 808 boezemfibrillatie hadden. 337 boezemfibrillaties werden
met chinidine behandeld, 157 kregen er een normale hartwerking door
en 180 niet. Grote doses werden gegeven: ie dag 8 X o. 1 gram, 2e dag
16 X en de derde dag 24 X 0.1 gram.

Ik geef nu enkele voorbeelden van behandeling van paarden met
boezemfibrillatie.

1. Een 2-jarige Belgische merrie heeft zwaar moeten werken bij de
evacuatie van de Zeeuwse boeren in 1944. Zij heeft tenslotte een zware
tocht gemaakt van Zuid-Beveland naar Zevenbergen. Bij aankomst
vertoonde zij koliekverschijnselen. De in consult geroepen collega con-
stateerde een hartgebrek en schreef rust voor. Na 2 weken was er absoluut
geen verbetering en kwam het dier bij ons in behandeling. Het geen
zieke indruk makende paard bleek te lijden aan boezemfibrillatie (bevestigd
door E.C.G.) en een subchronische bronchitis der longtoppen.

Het paard weegt 585 kg en krijgt 5 mg hydrochinidine per kg dus 2.9 gram
intraveneus. Geen verbetering treedt op. De volgende dag 6 mg per kg
gegeven, waarna plotseling een regelmatige hartswerking optreedt. Het
E.C.G. geeft geen boezemfibrillatie meer aan. De frequentie is 60 (ongeveer
gelijk aan die tevoren). Daags daarop bestaat er weer een pulsus irregularis,
die de volgende 2 weken onveranderd blijft. Dan wordt mg hydro-
chinidine per kg, dus 4.4 gram gegeven, waarop de boezemfibrillatie
verdwijnt en nu voor goed. Het paard blijft nog 6 weken in observatie
tijdens welke de polsfrequentie langzamerhand daalt van 60 op 32. Telkens
worden functieproeven genomen, die bevredigend verlopen en op 1 Aug.
1944 gaat het paard naar huis.

2. In consult geroepen op 17 Juli 1946 bij een 13-jarige hengst in
Zeeland, constateerde ik ter plaatse een boezemfibrillatie. Er wordt
digitalis voorgeschreven, waarop volgens de behandelende collega geen
verbetering optreedt. 18 Sept. komt het paard naar Utrecht. De totaal
onregelmatige hartslag varieert in frequentie van 32—48 en wordt na-
8 ronden drafin de manege 120 en zeer bonzend. De ademhalingsfrequentie
is dan 60 per minuut. Het E.C.G. bevestigt op 19 Sept. de diagnose. Van
24 Sept. tot 5 Oct. krijgt het in totaal 100 gram pulv. fol. digitalis, de
maximaal dosis, die ik durfde te geven. Geen verbetering, noch klinisch,
noch volgens het E.C.G.

ging goed. Voor zwaar werk (met 2 andere voor de ploeg) was het echter
ongeschikt. Enkele maanden later was het weer mis en trad er weer een
zeer onregelmatige hartwerking op; Weyens heeft het paard toen terecht
afgekeurd.

Of een herhaalde injectie meer blijvend succes zou gehad hebben,
is natuurlijk niet te zeggen; we hadden toen niet de beschikking over meer
hydrochinidine.

Jn ieder geval is de tijdelijke verbetering na één injectie wel opmerkelijk.
Volgens de beschrijving van Weyens is dit wel een ernstig geval geweest:
bij inspanning venenpols, zeer frequente ademhaling en neervallen.

4. Een 18-jarige Belgische merrie is reeds in Maart 1943 in behandeling
geweest voor een stomatitis en had toen reeds de verschijnselen van boezem-
fibrillatie. Het heeft daarna licht werk gedaan, maar vermagert de laatste
tijd en komt daarom eind November terug. Behalve de hartaandoening
wordt geen orgaanafwijking gevonden. Het bloedonderzoek geeft ook
volkomen normale waarden. Het paard loopt slap en lusteloos. De algemene
toestand verbetert na een maand rust weinig. De hartfrequentie is steeds
tussen de 40 en 50. Na inspanning evenals na een atropine-injectie stijgt
de frequentie tot 100; het hart blijft zeer onregelmatig. Tijdens het verblijf
is enige malen een E.C.G. opgenomen, dat eveneens een boezemfibrillatie
aangaf. Besloten wordt op 27 Jan. een proef te nemen met hydrochinidine.
Het paard krijgt stijgende doses (1, 3 en 5 mg per kg) gedurende drie
achtereenvolgende dagen. Telkens na de injectie heeft Dr. Koopmans een
E.C.G. opgenomen.

Na de tweede injectie daalt de frequentie van het hart; het E.C.G.
wijst aan, dat het fibrilleren overgegaan is in fladderen.

Na de derde injectie op 29 Jan. wordt de hartslag regelmatig met een
frequentie van 40 per minuut. Het E.C.G. laat weer normale P-toppen
zien; de fibrillatie is over! De volgende dag blijft alles normaal en op 2
Febr. wordt het paard gelongeerd. Na 12 ronden is de hartslag 120,
regelmatig, na 5 minuten rust 72 en daalt regelmatig, nog wat te langzaam
tot de normale frequentie. Enige keren wordt de functieproef herhaald,
waarbij vóór als direct na de inspanning een E.C.G. wordt opgenomen.
Alles is normaal. Dan wordt het dier voor een beladen wagen gebruikt
over een afstand van ± 8 km. Het komt terug aan de kliniek met een
polsfrequentie van 60 en een regelmatige hartwerking. Nog enige keren
wordt het zowel klinisch als met het E.C.G. gecontroleerd.

Daar de leeftijd en de algemene toestand niet veel beloven voor geregeld
gebruik als trekdier, neem ik het paard over en gaat het naar het abattoir.
De sectie is negatief; speciaal aan het hart zijn macroscopisch generlei
veranderingen te vinden; het ligt thans nog bewaard voor de boven-
bedoelde promovendus.

Hier hebben we dus een chronisch geval van boezemfibrillatie, dat
toch goed luisterde naar hydrochinidine.

5. Op 14 Maart komt een 15-jarig inlandse merrie uit de buiten-
praktijk aan de kliniek voor nader onderzoek van de hartaandoening,
waaraan ze lijdt. Het paard is drachtig, heeft sterke oedemen aan de
buik en voorborst. De pols is 84, de ademhaling 36 en de temparatuur
38°. Er is een duidelijke venenpols.

snelle kamercontracties, dan een pauze en daarna wat langzamere. De
hartslag is inaequeaal. Na enige beweging wordt het hart zeer bonzend,
nog onregelmatiger. Er is geen insufficientiegeruis te horen; het percussie-
veld van het hart is door het oedeem niet te bepalen. Ik geef, nadat ook
het E.C.G. een boezemfibrillatie heeft uitgewezen, 8 gram digitalis per dag
met ioo gram natrium acetaat als diureticum. Het krijgt niet meer dan
25 liter water per dag. Na een week is de hartfrequentie, die vóór de
medicamentatie schommelde tussen 70 en 90, geleidelijk gedaald tot 32,
maar de fïbrillatie blijft bestaan. De oedemen en ook het gewicht zijn niet
afgenomen. Enige dagen nadat met de digitalis is opgehouden, gaat de
frequentie weer naar boven; 30 gram tinct. strophanti per dag heeft geen
invloed. Als weer digitalis wordt gegeven, daalt de frequentie nogmaals;
het E.C.G. blijft fïbrillatie aangeven. De algemene toestand is niet ver-
beterd; het dier wordt in de weide gedaan; mogelijk, dat de slachtwaarde
er door verhoogd wordt. Dit zal ook wel het geval geweest zijn, want 6
weken later waren de oedemen verdwenen. Het hart was nog hetzelfde;
het paard is toen al gauw verkocht.

6. Een andere dekhengst onderzocht ik ter plaatse op 18 Mei 1951.
De hengst is linksvoor hevig kreupel, waarschijnlijk door een pododer-
matitis en heeft een boezemfibrillatie. De volgende dag komt hij voor
electrocardiographisch onderzoek aan de kliniek en zal hij tegelijk in de
afd. Heelkunde voor de kreupelheid worden behandeld. Tijdens de eerste
dagen blijkt de eetlust slecht, de hartfrequentie varieert tussen de 60 en
80 per minuut, de temperatuur is subfebriel. Het E.C.G. geeft fïbrillatie
aan; in de hoef wordt geen pus gevonden en de oorzaak der kreupelheid
gezocht in hevige kneuzingen der keratogene membraan. Na behandeling
met natte verbanden verbetert deze langzamerhand. Ik geef 10 gram
digitalis per dag; vijf dagen later is de frequentie van het hart gedaald
tot 32, maar de onregelmatigheid blijft. Aangezien de eigenaar midden
in het dekseizoen zeer gedupeerd is als het dier niet gebruikt mag worden,
zend ik het paard naar huis met advies geregeld 2 gram digitalis per dag
te geven en de hengst te laten dekken.

Zo juist blijkt mij bij informatie, dat de hengst geheel normaal heeft
gedekt na terugkomst uit Utrecht (tot 3 Juli 30 merries) en het hart gelijk
is gebleven.

Een dergelijk advies heb ik niet durven geven voor een andere hengst
(„padhengst") met fïbrillatie, die zo nu en dan aanvallen van hersen-
anaemie kreeg en neerviel; soms na een afstand van \\ km te hebben
gelopen. Ik heb dit dier dadelijk afgekeurd.

consistentie. Urine: geen afwijkingen. Het orale onderzoek ingesteld om
de oorzaak van het kwijlen op te sporen, brengt niets bijzonders aan het
licht.

De Stellreflexen zijn normaal; na blinddoeken geen bijzonders. Het
morphologisch bloedonderzoek levert evenmin iets op; in het serum een
spoor bilirubine. Ik vermoed een latente grastetanie, maar denk ook aan
de mogelijkheid van een loodopname. Zekerheidshalve wordt sulfas
natricus gegeven. Ik laat de koe goed observeren, omdat ik bang ben,
dat ze in de loop van de dag mogelijk hersenverschijnselen kan vertonen,
\'s Middags krijgt ze excitatieverschijnselen (grastetanie?) en wordt ze
ingespoten met MgCl₂ (30 gram) en Ca-borogluconaat. Het bloed, dat
tevoren was afgenomen, blijkt later echter niet de afwijkingen te hebben,
die we anders bij kopziekte vinden (Ca 6.7 mg%; P 9.6 mg%; Mg
2.5 mg %). Op 17 en 18 Juni blijft de toestand stationnair; alleen zijn de
pupillen normaal geworden. Het hart is volkomen normaal.

Als op 18 Juni blijkt bij een tweede onderzoek, dat het Mg thans gedaald
is tot 0.9, terwijl het Ca nog te laag is (7.6) wordt wederom Mg en Ca-
borogluconaat (subcutaan) ingespoten.

De koe blijft slechte eetlust houden, eet alleen wat koek en een beetje
gras, weigert het hooi geheel. De melkgift blijft tamelijk goed.

Op 19 Juni constateer ik plotseling een boezemfibrillatie. De hartslag
is opgelopen tot 90 en volkomen onregelmatig en inaequaal. Na enige
tientallen meters gestapt te hebben wordt de frequentie 150; dan is de
hartslag bonzend en onregelmatig. Een E.C.G. geeft boezemfibrillatie aan.
De toestand van de koe blijft gelijk gedurende de volgende dagen. Ze
krijgt flinke doses coffeïne en 2 X daags 50 mg strychnine subcutaan.
De polsfrequentie variëert in rust van 80—90. Op 29 Juni wordt besloten
een chinidine-injectie te doen en de uitwerking hiervan electrocardio-
graphisch te controleren. Eerst krijgt ze 5 mg per kg lichaamsgewicht, d.i.
2% gram in 170 cc. water intraveneus, een kwartier later nog 1% gram,
dus in het geheel 4 gram hydrochlor. chinidini. Na enige verbetering,
spoedig na de injectie, die door auscultatie, zowel door Van Zijl electro-
cardiographisch wordt geconstateerd, treedt al spoedig weer de oude
toestand in. De polsfrequentie, die eerst ^ 140 was, is gedaald tot 106.
Het dier heeft geen last gehad van de injectie, kreeg wat diarrhee en wat
spierrillingen.

De volgende dag is nogmaals een E.C.G. genomen dat onveranderd
een fibrillatie te zien gaf. De hartfrequentie is gedaald tot 70.

Twee dagen later wordt de koe afgemaakt; de algemene toestand was
de laatste dagen slechter geworden in verband met een zich ontwikkelende
bronchopneumonische haard in de cardiale longkwab. Hieraan schrijf ik
ook toe de koorts (tot 40.1), die de koe de laatste dagen had.

Bij sectie werd gisteren met uitzondering van de longhaard en een
plaatselijke (oude) vergroeiing daarvan aan de ribwand niets gevonden.
Het hart was macroscopisch geheel normaal; in het Path. Instituut zal
nog nader een microscopisch onderzoek van enkele stukjes uit de boezem-
wand plaats hebben.

Waaraan de koe precies geleden heeft, weet ik niet. Het meest denk ik
toch aan een intoxicatie. Kan er nog verband bestaan tussen de Ca-injectie
en de opgetreden fibrillatie?

Deze voorbeelden mogen voldoende zijn om de practici onder U aan
te sporen bij voorkomende gelegenheden hydrochinidine bij boezem-
fibrillatie te gebruiken.

Nu is hydrochinidine niet gemakkelijk te krijgen; daarom zal men in
de praktijk het best nemen sulfas chinidini, dat in water oplosbaar is
(één op honderd). Als dosis van hydrochinidine hebben we genomen eerst
i mg, later langzaam meer tot mg per kg levend gewicht. Voorlopig
zou ik voor het chinidine sulfaat geen hogere dosis nemen. Een paard
van 800 kg krijgt dus 4 a 6 gram sulf. chinidini opgelost in 400—600 cc
water. Het wordt langzaam intraveneus ingespoten. Bij de mens heeft
men gezien, dat plotselinge hartdood optrad door kamerfibrillatie of door
embolie, doordat thromben, die in de boezem reeds aanwezig waren, los
worden gemaakt bij het normaal worden van de boezemwerking. Onze
ervaring is te gering, om te weten of dit gevaar ook bij de grote huisdieren
dreigt.

Schrijver meent, dat in tegenstelling met hetgeen men uit de betrekkelijk
schaarse literatuur zou opmaken, boezemfïbrillatie bij het paard niet zo
zeldzaam is. Hij heeft van 1940 tot nu 63 gevallen bij het paard en 9
bij het rund gediagnosticeerd na klinisch onderzoek. Bij 55 van deze
paarden en bij 7 koeien werd eens of meermalen een electrocardiogram
gemaakt, dat de diagnose bevestigde. Als regel is de frequentie van de hart-
slag verhoogd, soms door blokkade verlangzaamd.

In ernstige gevallen komt een venenpols voor; oedemen werden niet
waargenomen op één uitzondering na. In twee gevallen kwamen aanvallen
van hersenanoxaemie voor, zich uitende in plotseling neervallen. De ernst
van het lijden is afhankelijk van de toestand van de hartspier; soms kan
het paard absoluut geen werk verrichten en treedt snel cardiale dyspnoe op,
een ander maal is het tot niet te zware inspanning in staat.

Schrijver zag boezemfïbrillatie plotseling ontstaan in enkele gevallen
na digestiestoornissen (koliek bij het paard, zware indigestie bij het rund).
Ook na infectie (lymphangitis, infectieuze catarrh der luchtwegen).

Bij sectie vindt men soms macroscopisch en microscopisch een duidelijke
myocarditis, een andere maal niet.

Enige gevallen worden beschreven, waarbij hydrochinidine, intraveneus
ingespoten, blijvend succes had (dosis 5 a 7 mg per kg levend gewicht);
in enkele andere gevallen had het of slechts tijdelijk of helemaal geen gunstig
gevolg.

Ook digitalis baatte in de regel niet, al werd de hartfrequentie er ook
door verlangzaamd. Meer ervaring over de therapie dient verkregen
te worden.

De diagnose boezemfibrillatie bij het paard kan in verreweg de meeste
gevallen met redelijke zekerheid gesteld worden op grond van het physisch
diagnostisch onderzoek. Er blijven echter een aantal gevallen waarbij zonder
electrocardiografisch onderzoek het boezemfibrilleren niet kan worden
vastgesteld op grond van het ontbreken van de klinisch karakteristieke
kenmerken. Ook komt het voor dat de klinische kentekenen zich geheel
manifesteren als bij een boezemfibrillatie, terwijl in werkelijkheid een
ander hartlijden daarvan de oorzaak is.

Klinisch maakt men onderscheid tussen boezemfibrilleren en boezem-
Hadderen, waarbij mag worden opgemerkt dat het laatste slechts een be-
paalde vorm van het eerstgenoemde verschijnsel is. Thans wil ik beide
vormen electrocardiografisch en voor zover daartoe aanleiding bestaat
ook klinisch nader toelichten.

Het E.C.G. bij het boezemjibrilleren onderscheidt zich door de volgende
kenmerken.

De P-toppen die de electrische weergave zijn van de boezemcontracties,
zijn geheel verdwenen en het isoelectrisch deel van het E.C.G., met name
het boezem-kamer interval alsmede het interval tussen de hartcontracties,
heeft plaats gemaakt voor een continue onregelmatige golfvormige lijn.
Dc pauzen tussen de QRS complexen zijn in de meeste gevallen verschillend
van duur. Het millivoltage van de fïbrillatiegolven kan aanzienlijk wisselen
al naar de afleiding die wordt genomen, terwijl wisselingen tijdens opname
-van een bepaalde afleiding regelmatig voorkomen. In de medische kliniek
kent men gevallen waarbij de fibrillatie in de bipolaire extremiteiten-
afleidingen volgens Einthoven nauwelijks aantoonbaar is, terwijl het
praecordiale electrocardiogram van dezelfde patiënt de afwijking duidelijk
laat zien. Eigen onderzoekingen bij het paard wijzen in dezelfde richting.

Wat gezegd werd voor het millivoltage geldt eveneens voor de frequentie.
Het feit dat de frequentie van de fibrillatie tijdens opname van het E.C.G.
sterk kan variëren, maakt het noodzakelijk dat men de frequentie van
de fibrillatie moet bepalen uit een groot stuk van het opgenomen E.C.G.
Uiteraard kan men voor de frequentie van de boezemfibrillatie dus slechts
een gemiddelde opgeven. De frequentie van de boezemfibrillatie zoals
wij die klinisch vinden varieert van 350—600. De frequentie van de experi-
menteel (Faradisch) opgewekte boezemfibrillatie ligt daarentegen veel
hoger (3500). Klinisch is de pols voortdurend irregulair, meestal van een
hogere frequentie dan normaal, inaequaal en bovendien vaak een elec-
trische pulsus alternans. De klinicus spreekt dan ook van een pulsus irre-
gularis perpetuus, waarmee dan wordt bedoeld de pulsus irregularis
perpetuus frequens et inaequalis. Deze arrhythmia totalis is het gevolg van
een verstoorde geleiding van boezem naar kamer, hetgeen direct bewezen

wordt door de bundel van Hiss te onderbinden, waardoor onmiddellijk
een regulaire pols optreedt. Bovendien leidt de arrhythmia totalis veelvuldig
tot een slechte hartvulling, waardoor frustane contracties optreden gepaard
gaande met luide klappende hartetonen.

Bestaat er een pulsus irregularis dan is het niet geoorloofd om op grond
van het physisch diagnostisch onderzoek in alle gevallen tot het aanwezig
zijn van een boezemfibrillatie te besluiten, aangezien er even goed een
partieel blok met hoge frequentie kan bestaan, dan wel dat er onregelmatig
extrasystolen optreden. Omgekeerd kan er een boezemfibrillatie bestaan
zonder dat er een pulsus irregularis aanwezig is. Het rhythme is n.1. bij
een boezemfibrillatie niet noodzakelijk irregulair terwijl een pulsus frequens
eveneens gemist kan worden.

Ook komen er gevallen voor waarbij het boezemfibrilleren gepaard
gaat met een dermate sterke bradycardie, dat een klinische differentiaal
diagnose ten opzichte van een totale blokkade onmogelijk is.

Tot slot dient nog te worden opgemerkt dat er bij elke boezemfibrillatie
een neiging bestaat tot het optreden van extrasystolen.

Het E.C.G. bij het boezemfladderen verschilt van dat bij het fibrilleren door-
dat de fluttergolven veel regelmatiger zijn. Het millivoltage van de flutter-
golven is over het algemeen wat hoger en de frequentie van het verschijnsel
lager (220—350) dan bij boezemfibrilleren. Karakteristiek voor de flutter
is het stijl aangroeien van de golf terwijl de dalende tak een veel minder
stijl verloop heeft.

Wat de overige kenmerken betreft kan worden verwezen naar hetgeen
over het boezemfibrilleren werd gezegd.

Van de theorieën over het ontstaan van de boezemfibrillatie en het
nauw verwante boezemfladderen wil ik er twee noemen.

Deze theorie steunt op de waarneming dat zowel het boezemfibrilleren
als het boezemfladderen kan ontstaan na het optreden van extrasystolen.
Bij het boezemfibrilleren zou een zeer intense heterotope prikkelvorming,
aanwezig zijn, waarbij elke plaats in de boezem als centrum van prikkel-
vorming optreedt. De sterk ongecoördineerde boezemcontracties die daar-
door optreden manifesteren zich electrocardiografisch als boven werd
beschreven.

Bij het boezemfladderen zou slechts één heterotoop prikkelcentrum
aanwezig zijn van waaruit de boezem in onregelmatige contractie wordt
gebracht met als gevolg een \'typisch electrocardiografisch beeld waarvan
de kenmerken eerder werden genoemd.

Ten tweede noem ik de theorie van de circus movement (Lewis), welke
gebaseerd is op remming van de prikkeluitbreiding, waardoor twee in de
boezem elkaar naderende contractiegolven niet meer worden uitgedoofd in
eikaars refractaire perioden. Het optreden van het boezemfibrilleren resp.
fladderen, wordt bevorderd door het aanwezig zijn van een korte refractaire
periode, een lange omlooptijd van de contractiegolf en eveneens door een
kleine lengte van de contractiegolf. Bij het boezemfladderen is een continu
rondlopende hoofdcontractiegolf aanwezig, die steeds dezelfde baan door-
loopt, terwijl eveneens continu vanuit deze baan de andere boezemdelen

Paard afl. II; boezemfladderen, pulsus irregularis. IJking: 1 cm 1 mV; snelheid 25 mm / sec. Onderste lijn jugularis pols.
Dr. W. J. van Zijl-

De bedoeling is enkele nieuwere (althans gedeeltelijk nieuwe) inzichten
weer te geven, betrekking hebbende op de Homeostasis, op het vormen van
anti-stoffen in het lichaam en op de functies van het R.E.S., een en ander
in verband met de invloed die daarop uitgeoefend wordt door de hor-
monen van de bijnierschors; om daarna stil te staan bij het door Selye
ingevoerde „STRESS" begrip en „Algemeen Aanpassingssyndroom".

Veel uit deze inleiding kan als een aanvulling of vervolg beschouwd
worden op wat ik destijds heb medegedeeld onder de titel „de algemene
functies van het bindweefsel en de niet specifieke Therapie" afgedrukt
in het tijdschrift voor Diergeneeskunde, deel 60 Jaargang 1933 afl. 3.

Onder Homeostasis verstaat men het bewaren van het evenwicht in de
biochemische processen die zich afspelen in wat Claude Bernard noemde
het „milieu intérieur" (de „fluid matrix" van Cannon) wij zouden zeggen
het „weefselvocht" afkomstig van het bloedplasma van het aangevoerde
arteriele bloed en weer afgevoerd door de veneuze capillairen, of als lymphe,
door de met blinde endotheelzakjes beginnende lymphcapillairen en vaten
met welk weefselvocht dus feitelijk iedere lichaamscel omspoeld wordt
(in wezen als een amoebe door \'t omgevende water). Welk weefselvocht
dat bij de mens wel geschat wordt op 15% van het lichaamsgewicht, tegen-
over bloed 5 %, het losse bindweefsel geheel doordrenkt en waarin zich de
belangrijke biochemische processen afspelen, in wisselwerking met het
intraprotoplasmatische gebeuren in de cellen, en waarbij, in normale om-
standigheden gestreefd wordt naar een evenwicht, een iso-ionie, zowel ten
opzichte van H-OH ionen als van de Natrium, Kalium en Calcium ionen,
\'t chloor anion enz.

Maar waarop van verschillende zijden invloed uitgeoefend kan worden,
in de eerste plaats door het autonome zenuwstelsel, als wel door de hor-
monen van de organen van interne secretie, vooral van de bijnierschors,
door vitaminen, bepaalde voedsel componenten enz.

Vooral de perifere uitbreiding van het autonome zenuwstelsel is daarbij
van grote betekenis, waarbij dit volgens een moderne conceptie, zoals
die het eerst door Ramon y Cajal (met zijn „neurons sympathiques inter-
stitiels") en tegenwoordig door Leeuwe, Tinel en Meyling wordt ge-
propageerd, bestaat uit een samenhangend netwerk van uiterst fijne,
vertakte, onderling anastomoserende ganglioncelletjes, de „interstitiele
cellen", die dus een samenhangend geheel vormen dat volkomen zelf-
standig, autonoom werkt, maar waarop de uiteinden van de sympathische
en parasymphatische zenuwvezelen synaptisch eindigen, zodat dus door
sympathicus en parasympathicus een regulerende invloed op dit systeem
uitgeoefend kan worden.

Het is dit losse bindweefsel met het weefselvocht waarin zich ook de
„ontsteking" afspeelt, wel een van de voornaamste verdedigings-
middelen van het organisme, evenals de regeneratie, en waarop de con-
stitutie van het individu berust (vaak erfelijk vastgelegd). Over de Histo-
logie van dit losse bindweefsel zal ik niet uitwijden doch wil er alleen de

zwerfcellen (lymphocyten en monocyten) plasmacellen en histiocyten
(macrophagen) van noemen, de laatste als vertegenwoordigers van het
Reticulo-endotheliale systeem, met dezelfde physiologische eigenschappen.
Dit R.E.S. gelocaliseerd in milt, beenmerg, lymphklieren en lever, waar-
van bekend zijn de sterk phagocytaire eigenschappen, dus het opnemen
en afbreken van bacteriën, de ontgiftende werking, de vorming van de
antistoffen bij infecties en waarvan de samenstellende reticulumcellen
en endotheelcellen zich sterk vitaal kleuren („speichern") met electro-
negatieve colloidale kleurstoffen als trypaanblauw of suspensies als thoro-
trast enz.

Waar bij „blokkade" van dit R.E.S. door overmatige „speicherung",
eventueel gecombineerd met miltresectie, de weerstand van het individu
tegen infectieziekten sterk vermindert, ingespoten Kongorood in de bloed-
baan daaruit langzamer verdwijnt dan normaal, ent-tumoren gemakke-
lijker aanslaan enz., pleit dit alles voor een sterk verdedigende functie van
dit R.E.S. in het lichaam, vooral ook omdat aan het R.E.S. uitsluitend
de vorming van de antistoffen werd toegeschreven.

Reeds in de oorlogsjaren werd nu echter door Ehrich en Harris aan-
getoond hoe, wanneer men bij een konijn een antigeen bijv. schapenerythro-
cyten inspoot in de voetzool van een achterpoot, daarna na 5-dagen uit het
vrijgelegde vas efferens van de lymphogl. poplitea de lymphe door middel
van een fijne glazen canule aftapte en men deze lymphe centrifugeerde,
en daarmede de lymphocyten isoleerde, (en deze lymphocyten door her-
haald wassen met physiologische zoutoplossing en herhaald centrifugeren
geheel van lymphe had bevrijd), om vervolgens van deze lymphocyten
een extract te maken, dit extract een wel 5—8 maal hogere titer aan anti-
stoffen vertoonde dan de lymphe zelf uit het vas efferens.

In vitro en in vivo gecontroleerd bleek dit inderdaad waar, n.1. dat het
geen opgenomen antistoffen uit de lymphe waren, maar dat de lympho-
cyten deze antistoffen zelf gevormd hadden.

Daar antistoffen steeds geacht worden gebonden te zijn aan gamma
globulinen werd nagegaan of de lymphocyten ook gamma globulinen
bevatten o.a. langs electro-phoretische weg, volgens Tiselius en op andere
manieren, en bleek dit inderdaad het geval te zijn.

Hiermede had het R.E.S. dus het monopolie verloren en hebben de
lymphocyten en het lymphoide weefsel, als de tonsillen en de gehele lympha-
tische keelring, de Peyerse platen enz., aan betekenis gewonnen.

Een interessant probleem is hierbij nog dat aan Dougherty bleek dat
bij tumoren van lymphoid weefsel van dieren die te voren gesensibiliseerd
waren, de lymphocyten van dit tumorweefsel die zich dus herhaaldelijk
gedeeld moeten hebben, nog evenveel antistoffen bleken te bevatten, wat
dus niet anders mogelijk is dan dat ze bij die delingen de antistoffen op
hun nakomelingen moeten hebben overgedragen, tenzij men aan zou
nemen dat de antistofwerking aan bepaalde moleculaire structuur ver-
anderingen zou kunnen worden toegeschreven.

Behalve door lymphocyten bleek later dat antistoffen ook door plasma-
cellen gevormd kunnen worden. Of nu echter de R.E. cellen geheel uit-
geschakeld behoeven te worden is een tweede vraag, waarschijnlijk niet,
en zullen ze zelf ook nog wel antistoffen produceren.

Het is echter eerder aannemelijk dat er een samenwerking met lymphocy-
ten bestaat, in zoverre deze laatste niet in staat zijn om te phagocyteren

door hun geringe protoplasma rijkdom, zodat de reticulo-endotheelcellen
de bacteriën zullen phagocyteren en geheel^-of gedeeltelijk afbreken waarna
de lymphocyten de antistoffen mede vormen en als „store houses", als
stapelplaatsen voor antistoffen dienen.

Hiermede winnen de bevindingen van Reinhardt en Li en anderen
aan betekenis, dat de dagelijkse afgifte van lymphocyten met de lymphe
uit de ductus thoracicus in de bloedbaan, tweemaal de hoeveelheid lympho-
cyten bedraagt die zich op een gegeven moment in de bloedbaan bevindt,
m.a.w. dat de hoeveelheid lymphocyten in het stromende bloed in de
24 uur tweemaal vervangen wordt.

Waarbij de vraag rijst wat het lot van deze lymphocyten is. In een zeer
recente publicatie in het „Anatomical Record" van Maart \'51 vermeldt
Richard Farr hoe hij op een zelfde manier lymphocyten uit de lympho
gl. poplitea verzamelde, deze kleurde met een bepaalde, volkomen ongiftige
kernkleurstof die in ultra violet licht fluoresceert, en daarna de lympho-
cyten weer in de bloedbaan inspoot. Bij verder onderzoek bleek dat deze
lymphocyten in korten tijd (2—9 uur) de bloedbaan weer verlieten waarbij
ze in verschillende weefsels en organen weer terug te vinden waren. Zelfs
vermeldt hij in beenmerg overgangen van deze gemerkte lymphocyten
tot myelocyten te hebben waargenomen.

Door Dougherty, Chase en White werd verder waargenomen dat het
vrijkomen van de antistoffen zou plaats vinden door verval van de lympho-
cyten en dat dit beheerst zou worden door hormonen van de bijnier-
schors. In zoverre ook dat bij verhoogde bijnierschors functie lymphocyten
in groten getale vernietigd zouden worden, terwijl er ook minder aange-
maakt worden, zodat er lymphopenie ontstaat.

Ter ondersteuning van hun stelling immuniseerden ze konijnen tegen
schapenerythrocyten, wachtten daarna enige maanden totdat in het serum
geen anti-lichamen meer waren aan te tonen en gaven dan een enkele dosis
bijnierschorsextract, of wel een dosis adrenocorticotroop hormoon
(A.C.T.H.) van de hypophysevoorkwab, waardoor de bijnierschors tot
verhoogde hormoon afgifte wordt aangezet, en binnen een paar uur was
weer een hogere titer van schapenerythrocyt-antilichamen in het bloed
bereikt. Deze „anamnestische reactie" volgde ook op injecties van kalium
arsenaat of benzol, stoffen die, volgens schrijvers ook de bijnierschors
stimuleren en lymphocytenverval en lymphopenie veroorzaken.

Uit proeven van Gordon en Katsh, gepubliceerd in de „Annals of the
New-York Academy of Sciences 1950", bleek verder dat het R.E.S. in
zijn verdedigende functie zelf ook in hoge mate afhankelijk is van de
bijnierschors. In uitgebreide proefnemingen op ratten met thorotrast
(Thorium dioxyde) een stof die sterk door de R.E.S. cellen vitaal opge-
nomen wordt, in het Röntgenbeeld een sterke schaduw geeft en bovendien
chemisch gemakkelijk te isoleren en te wegen is, bleek dat in intacte dieren
de macrophagen in milt, beenmerg, lever en lymphklieren, zich sterk
beladen, maar niet wanneer te voren bij de proefdieren de bijnieren waren
weggenomen.-

Werd aan de bijnierloze dieren dan bijnierschorsextract toegediend,
dan herstelden de cellen zich weer en namen het thorotrast weer onver-
minderd op. Bij dieren waar de bijnieren waren weggenomen zag men
vaak duidelijke degeneratie van R.E. cellen, vooral aan de stercellen
van von Kupfer in de lever.

Zo is er dus alle reden om aan te nemen dat de verminderde weerstand
tegen infecties, zoals die bij bijnierloze dieren valt waar te nemen, of bij
mensen lijdende aan de ziekte van Addison, althans gedeeltelijk toe te
schrijven is aan verminderde activiteit van het R.E.S.

Bij intacte dieren is een vergrote opname van vitale kleurstoffen, bijv.
van lithion carmyn, na toediening van A.C.T.H., in Kupferse stercellen
ook beschreven door Reisz en Grothe.

Bij de proeven van Gordon en Katsh bleek dat ook hongeren een
sterk stimulerende werking op de bijnierschors uitoefent en dus ook een
toename van het opgenomen thorotrast te zien geeft.

Bij wegname van de bijnieren bij hongerende dieren blijft het effect
uit; grote dosis bijnierschorsextract toegediend gaf weer opnieuw kleur-
stofopname. Ten slotte kan ik nog de bevindingen noemen van Ungar,
die waarnam dat de bijnierschors de milt aanzette tot vorming van het
z.g. Splenine, dat verminderde doorlaatbaarheid van de vaatwanden en
een verkorte bloedingstijd veroorzaakt en wat optreedt bij dieren die aan
trauma zijn blootgesteld geweest, maar wat niet gevormd wordt als de
bijnieren zijn weggenomen. Het serum van dergelijke (intacte) dieren
ingespoten bij andere dieren, geeft daar dezelfde verschijnselen.

Uit het voorafgaande blijkt dus een zekere invloed, zij het ook indirect,
van de bijnierschors op de weerstand van het individu.
Daar de Niet Specifieke Therapie zoals die tot nu toe bekend is, ook berust
op het opwekken en versterken van de natuurlijke afweerfuncties van
het lichaam, nam het R.E.S. daarbij een voorname plaats in en gold het
prikkelen en versterken van de functie er van als een van de verklaringen
voor de2e therapie, naast andere verklaringen als „protoplasma activering"
van Weichardt, eiwit therapie, leucocyten- en koortstherapie, „Umstim-
mungs" theorie, waarbij ook vooral de werking van het autonome zenuw-
stelsel op de voorgrond geplaatst werd.

Vooral de koortstherapie als verklaring deed opgeld en herinner ik aan
de Malaria therapie van Wagner Jauregg tegen de progressieve paralyse
van de mens en waarbij de koorts de genezende factor zou zijn, terwijl de
oude Romeinse artsen sommige van hun patiënten al naar streken stuurden
waar ze wisten dat ze malaria kregen. Waardoor de koorts werd opgewekt
deed er minder toe af en gaf dit BIER, de grote Duitse chirurg, aanleiding
tot zijn uitlating: Spritzt nur irgendeinen Dreck ein, der Zersetzung Und
damit Fieber und Entzündung hervorruft, und welcher täte das in ge-
eigneter Dosierung und Anwendung nicht, so könnt ihr eine Heilwirkung
erzielen". Ferdinand Hoff haalt in zijn in 1930 versehenen werk: „Un-
spezifische Therapie und Natürliche Abwehrvorgänge" deze uitspraak
van BIER, overigens met weinig instemming ook aan, doch verstaat
onder deze natuurlijke afweerprocessen een samenwerking van verschil-
lende organen en weefsels, zoals de organen van interne secretie, het
R.E.S. en het actieve bindweefsel enz., waarbij hij aan het autonome
zenuwstelsel ook een grote rol toekent, en geeft daarbij aan hoe op iedere
niet specifieke prikkel, maar ook bij iedere natuurlijke infectie, of spontane
ziekte als bijv. malaria of longontsteking een tweephasige reactie van het
lichaam valt waar te nemen.

De ie phase, gekenmerkt door koorts, leucocytose (met myeloische
tendenz, dus minder lymphocyten) acidose, verhoogde stofwisseling en
met een sympathicotonisch overwicht; gevolgd door een 2e phase met

afname van koorts, vermindering van de leucocyten, vermeerdering van
lymphocyten, stijging van de alcali reserve en met een parasympathisch
overwicht.

In een schema heeft hij de samenhang van deze vegetatieve regulerings
processen weergegeven, waarvoor ik naar het vroeger daarover mede-
gedeelde verwijs of naar het werk van Hoff zelve.

Thans overgaande naar de bijnier, is het bekend dat deze bestaat uiteen
rand- en een mergsubstantie. Bij de zoogdieren is het een gepaard orgaan,
retroperitoneaal gelegen tegen de bovenwand van de buikholte, tegen de
cranio mediale vlakte van de nieren en bevestigd aan nieren, middenrif,
vena cava, lever enz. (voor histologische en anatomische details kan ik
verwijzen naar het werk van Geoffrey Bourne, docent in de Histologie
aan de Universiteit te Londen, getiteld „The Mammalian Adrenal Gland"
waarin behalve een beschrijving van de bijnier bij meer dan 250 zoog-
dieren, een interessant overzicht wordt gegeven van de ontwikkeling
van de huidige kennis van de bijnier, terwijl het laatste deel gewijd is aan
de functies en de chemie van de bijnier). ■

Dat bij lagere dieren rand- en mergsubstantie gescheiden zijn (inter-
renaal en adrenaal orgaan) mag ik bekend veronderstellen evenals dat
de rand substantie afkomstig is van het coeloomepitheel, dus mesoder-
maal, en de mergsubstantie van de aanleg van sympathische ganglion-
cellen.

De laatste ontvangt takken van de N. splanchnicus (prae-ganglion-
naire, merghoudende zenuwen) en vormt de adrenaline, afgegeven in
de centraal vene. De randsubstantie zou geen zenuwen bevatten, volgens
Meyling echter wel interstitiele cellen.

De bjjnier is zeer bloedrijk, volgens Neumann is het het sterkst door-
bloede orgaan (5 a 6 cc bloed per gram weefsel per minuut) en wordt
gevoed door drie arterien, een van de aorta, een van de Art. diaphrag-
matica en een van de Art renalis. Dat de randsubstantie verdeeld wordt
in een zona glomerulosa (eventueel arcuata) een zona fasciculata, en een
zona reticularis is eveneens bekend.

In de cellen (vooral van de fascicularis bevindt zich veel lipoid, aan te
tonen met Sudan III en vitamine C, wat met de methode van Giroud
en Leblond gemakkelijk zichtbaar gemaakt kan worden.

In paraffinecoupes vertonen de cellen vaak een vacuolair aspect, door
het oplossen van het lipoid (spongiocyten). De bijnier is omgeven door een
bindweefsel kapsel. De laatste jaren werd van Amerikaanse zijde aange-
geven hoe van de binnenste laag van deze kapsel schorscellen gevormd
werden waardoor een voortdurende afgroei van schorsweefsel zou plaats
hebben via glomerulosa en fascicularis naar de reticularis alwaar de cellen
zouden te gronde gaan. Dit is door latere waarnemingen niet bevestigd
en mogen we aannemen dat de cellen leven, functioneren en sterven in
hun eigen regionen, maar speelt de kapsel wel een rol bij de ontwikkeling
en groei van de bijnierschors, evenals bij de vergroting van de schors
zoals die onder bepaalde omstandigheden vaak optreedt.

Van belang is de publicatie van Rotter die waarnam hoe tijdens de
embryonale ontwikkeling van de bijnierschors uit het coeloomepitheel,
op een gegeven ogenblik een bovenste cellaag van de ondergelegen cel-
massa\'s werd afgescheiden, uit welke bovenste cellaag zich de bindweefsel-
kapsel differentieerde. De kapsel is dus van dezelfde herkomst en dit

verklaart hoe bij gevallen van bijnierschorsvergroting, schorsweefsel ook
aan de buitenzijde van de kapsel gevormd kan worden.
Addison onderkende in 1849 de betekenis van de bijnier voor het leven,
bij de onderkenning en beschrijving (in 1855) ^van de sindsdien naar hem
genoemde ziekte, berustende op degeneratie van de bijnierschors, meestal
door t.b.c. of lues, en gekenmerkt door hevige spier- en hartzwakte, ver-
minderde weerstand tegen alle mogelijke schadelijke invloeden, maag
darm aandoeningen, braken, huidpigmenteringen enz.
Brown Sequard en Biedl bewezen de onmisbaarheid door het wegnemen
van de bijnieren. Dat ratten adrenalectomie dikwijls doorstaan is te danken
aan het veelvuldig voorkomen van zogen, accessoire bijniertjes, die uit-
sluitend uit schorssubstantie bestaan en die aangetroffen kunnen worden
in de onmiddellijke nabijheid van de bijnieren of soms zelfs in de testikels.

Mac Farland nam bij ratten de bijnier weg, maar transplanteerde ze
daarbij in het losse onderhuidse bindweefsel. De dieren waar de trans-
plantaten aansloegen, bleven leven. Daarna werden ook de transplantaten
verwijderd waarop de meeste dieren stierven, maar er waren ook enkele
overlevenden. Deze bleken bij afmaken bijnierschorsweefsel te bezitten
dat zich nieuw gevormd had uit cellen afgeleid van het coeloomepitheel.
Regeneratie van bijnierweefsel blijkt dus mogelijk.

Reeds vroeger was opgevallen dat drachtige dieren de wegname van de
bijnieren beter verdroegen dan niet drachtige dieren, wat verklaard wordt
door het progesteron, het corpus luteum hormoon, dat zeer nauw verwant
is met de bijnierhormonen. (Er wordt wel aangenomen dat in de bijnier-
schors zelf ook progesteron en oestron gevormd kunnen worden.)

Met progesteron kan trouwens de overlevingstijd na adrenalectomie
ook verlengd worden.

De relaties tussen de bijnierschors en de geslachtsorganen zijn trouwens
groot en velerlei. Cyclische veranderingen in het ovarium gaan vaak
gepaard met veranderingen in grootte van de bijnierschors. Bij drachtige
dieren is de schors vergroot. Bourne vermeldt bij de drachtige opossum
een zeer sterke vergroting van de bijnierschors die als een tumor de merg-
substantie ingroeit, terwijl omgekeerd Groat meedeelt hoe bij de „ground
squirrel" na adrenalectomie zich in het ovarium constant een celmassa
vormt, die zich uit het stroma ontwikkelt en morphologisch en functioneel
geheel overeenkomt met bijnierschorscellen en waarbij de dieren onge-
stoord blijven leven. Wat het overlevend houden van proefdieren (ratten)
na adrenalectomie betreft moet ik nog vermelden hoe een zoutdieet de
dieren ook\' langer in leven doet blijven.

De hormonen van de bijnierschors kunnen we classificeren naar de
plaats waar ze gevormd worden, naar hun chemische structuur en naar
hun functionele eigenschappen.

Zo worden in de zona glomerulosa de mineralo-corticoiden gevormd
(die een werking hebben als het synthetisch bereidde Doca (het desoxy-
cortico-steron acetaat) en die controle uitoefenen op het electrolyten en
water metabolisme.

In de zona fascicularis de glucocorticoiden, wier werking overeenkomt
met bijv. het „compound E" (11 dehydro- 17 hydroxy corticosteron) en
andere steroiden die we als 11 oxycorticosteroiden aanduiden.

Deze oefenen controle uit op de koolhydraat en eiwitstofwisseling,
op het bloedbeeld, op de urinezuur afscheiding en op de bloedeiwitten

Terwijl in zona reticularis androgene stoffen gevormd worden en 17
ketosteroiden in de urine afgescheiden worden. Volgens Rotter kan
de zona reticularis als een gonadotroop beïnvloede accessoire geslachtsklier
beschouwd worden.

Zoals bekend zijn door Kendall, Reichstein (beiden Nobelprijs
winnaars) en Wintersteiner tot dusver 28 steroiden afgescheiden en
waarschijnlijk is dit aantal alweer belangrijk gestegen.

De effecten van Doca, dus van de mineralo-corticoiden zijn water en
natrium chloride retentie, verhoogde kalium uitscheiding, bloedsdruk
stijging, eudeem vorming, bindweefsel woekeringen enz.

De gluco-corticoiden geven bij verhoogde werking verhoogde Na,P en
K afscheiding, hoger bloedsuiker gehalte, glycosurie en typische veran-
deringen in het bloedsbeeld, met a. daling van het aantal eosinophiele
leucocyten, b. daling van het aantal lymphocyten en c. stijging van het
aantal leucocyten in het periphere bloed.

Voorts vermeerderde urinezuuruitscheiding en verhoogde uitscheiding
van oxysteroiden in de urine.

Met als klinische verschijnselen eetlust, adipositas, volle maansgezicht
en uitblijven van granulatie weefsel en snellere wondgenezing.

Zoals reeds gezegd staat de bijnierschors geheel onder invloed van de
hypophyse voorkwab. Door deze laatste wordt al naar de behoefte van het
lichaam het adreno corticotroop hormoon (A.C.T.H.) afgescheiden dat
dus een stimulerende invloed op de Cortex van de bijnier uitoefent. Het
zuivere A.C.T.H. heeft echter geen invloed op de afscheiding van de
mineralocorticoiden, wel op die van de gluco corticoïden.

Na wegname van de hypophyse atrophieert dan ook van de bijnier-
schors alleen de zona fascicularis, maar niet de zona glomerulosa.

Wel kunnen echter door een onzuiver hypophyse voorkwab hormoon
(het L.A.P. of „lyophilized anterior pituitary hormone" met een zogen.
X factor) mineraio corticoïden gevormd worden.

De\'mineraio corticoïden (D.O.C.A.) en de gluco corticoiden (bijv.
het compound E of het eveneens door Organon, Oss bereide cortison)
hebben dus geheel verschillende en vaak tegengestelde werkingen.

Zo werd bijv. bij de boven vermelde proeven van Gordon en Katsh
met thorotrast „speicherung" van het R.E.S. na adrenalectomie, geen
effect bereikt met Doca, wel daarentegen met Cortison.

Veranderingen die in de bijnierschors kunnen optreden berusten vooral
op verandering in de grootte van de schors, in de sudanophiele substantie
(cholesterolesters), in de hoeveelheid cholesterol en in de hoeveelheid
ascorbinezuur (vitamine C). Terwijl bij lethaal verlopende ziekten bloe-
dingen en sterke degeneratie kunnen voorkomen.

Laten we thans Prof. Hans Selye oorspronkelijk uit Praag, thans
directeur van het „Institut de Medecine et de Chirurgie experimentales"
van de Universiteit te Montreal, zelf aan het woord, zoals hij in \'t najaar
van 1950 op de 4e artsencursus van Organon te Oss een voordracht heeft
gehouden over het door hem gegrondveste „Stress" begrip en „General
adaptation Syndrome" met als titel „Diseases of Adaptation with special
reference to uses of A.C.T.H. and Cortisone" en wat afgedrukt is in het
Octobernummer 1950 van het „Hormoon", dan beschrijft hij daarin hoe
de ontdekking van dit syndroom (wat bestaat uit een reeks niet specifieke

reacties van het lichaam, die altijd dezelfde zijn, onverschillig wat er
de oorzaak van is) te danken is aan wat hij noemt een „laboratory acci-
dent," n.1. aan de omstandigheid dat, toen hij zocht naar een nieuw
ovariaal hormoon en daartoe extracten van ovariën maakte, welke hij
inspoot bij proefdieren, hij waarnam dat bij die dieren steeds een drietal
verschijnselen optrad n.1.:

ie vergroting van de bijnierschors met verhoogde activiteit;
2e involutie van de Thymus en van de lymphknopen, gepaard gaande
met veranderingen in het bloedbeeld (lymphopenie, eosinopenie en
vermeerdering van polymorphkernige leucocyten;
3e erosies van maag- en darmslijmvliezen.

Eerst dacht hij inderdaad een nieuw hormoon gevonden te hebben,
maar toen hij ervaren chemici verzocht het extract van de ovariën zo
zuiver mogelijk te maken, bleken de zuivere extracten het lang zo goed
niet te doen en was het effect omgekeerd evenredig aan de bekwaamheid
van de chemici. Zijn eigen extracten deden het \'t beste. Toen hij echter
zekerheidshalve eerst ook nog extracten van andere organen en weefsels
maakte, bleken deze, na injectie dezelfde verschijnselen te voorschijn
te roepen.

Waarmee het gehoopte ovariaal hormoon van de baan was en hij tot
de teleurstellende ontdekking moest komen dat alles waarschijnlijk op
weefselverval, op onreinheden of ,,Dirt" berustte, en dat in deze zin door-
geredeneerd, bijv. formaline, een bekend fixatief in de Histologie waar-
door weefseleiwitten ook gecoaguleerd worden, het wellicht ook zou
moeten doen. Een kleine hoeveelheid verdund ingespoten, bleek inder-
daad dezelfde werking te hebben, ,,it did it even better".

Eerst van plan het hele onderzoek op te geven, kwam de vraag bij
hem op of deze constante reeks van verschijnselen niet als een soort aspeci-
fieke verdedigingsreactie van het organisme opgevat zou moeten worden,
die in de geneeskunde van grote betekenis zou kunnen zijn en waarop
wellicht nieuwe behandelingsmethoden gebaseerd zouden kunnen worden.

Allereerst kwam vast te staan dat niet alleen formaline injecties, maar
ook blootstelling aan koude of hitte, of verbranding, of X stralen, chirur-
gisch trauma, intoxicaties van allerlei aard, bloedverlies, wonden en
hongering maar ook nerveuze aandoeningen (emotional Stress) in staat
waren dezelfde reacties te weeg te brengen, allemaal dus eenzelfde ,,Stress"
of „Strain" wat in het Hollands wel met spanning, gespannenheid of
belasting vertaald kan worden.

In biologische zin, zegt Selye is „Stress" de wisselwerking tussen de
„damage", de schade, en de „defence", de verdediging, evenals in de Physica
spanning of druk het tussenspel is tussen een kracht en de weerstand die
er tegen geboden wordt.

Het geheel van de door „Stress" opgewekte verdedigingsreacties noemt
Selye het „General Adaptation Syndrome" (G.A.S.), het algemeen
aanpassingssyndroom en wat zich in twee of bij lethale afloop, in drie
stadia manifesteert, ie de alarmreactie (A.R.), 2e het stadium van weer-
stand (S.R. stage of resistance) en 3e het stadium van uitputting (S.E. stage
of exhaustion). De meeste van de karakteristieke manifestaties van de
alarmreactie (weefsel catabolisme, hypoglycaemie, uitscheiding van
secreet granula van de bijnierschors, gastro-intestinale erosies, veran-

deringen in de bloed concentratie en bloedbeeld enz., verdwijnen of ver-
anderen zelfs tot omgekeerd in het stadium van weerstand, om min of
meer opnieuw te verschijnen in het uitputtingsstadium.

Het aanpassingsvermogen van het individu is dus niet onuitputtelijk,
is niet oneindig, maar heeft een „eindige" begrensde capaciteit, en waarvan
de grootte vooral afhangt van genetische factoren.

Natuurlijk vertoont het G.A.S. zich nooit in zuivere vorm, maar is het
beeld altijd gecompliceerd, vertroebeld of bedekt als het ware door de
specifieke effecten of acties van de uitlokkende „stressors", van de provo-
cerende „schadelijkheden".

Zo zullen bijv. anaesthetica, als „stress" veroorzakende factoren, werken
op het zenuwstelsel, diuretica op het watermetabolisme, insuline op het
bloedsuikergehalte enz., en dus specifieke verschijnselen geven, die de
eigenlijke „stress" symptonen (die altijd dezelfde zijn) vertroebelen.
Terwijl aan de andere kant vooraf bestaan hebbende, of bestaande ziekten
van bepaalde organen, of het dieet, of erfelijke factoren het beeld ook
kunnen wijzigen.

Al deze, het beeld beïnvloedende factoren noemt Selye de „Condi-
tioning factors". Alleen de niet specifieke „damage" en „defence" zijn
echter de integrerende delen van het G.A.S. maar worden gemodificeerd
door de specifieke acties van de inwerkende schadelijkheden.

Deze niet specifieke systematische verdedigingsmaatregelen van het
G.A.S. worden nu gecoördineerd door de vegetatieve centra in de hypo-
thalamus en door de hypophyse.

Hoe de „stressors" op deze centra werken is niet bekend maar hetzij
langs „humorale" weg of langs nerveuze impulsen afkomstig van de plaats
van inwerking van het agens, wordt het hypothalamus-hypophyse systeem
geprikkeld om het gehele organisme ter verdediging, tot actie, op te wekken
en wordt zowel het nerveuze als het endocrine systeem gealarmeerd.

De nervi splanchnici zetten het bijniermerg aan tot ontlasting van
adrenaline in de bloedbaan, waar door dus alle delen van het lichaam
bereikt worden, terwijl plaatselijk door de sympathische zenuwen het-
zelfde effect uitgeoefend wordt, waardoor vaatvernauwing, bloeddruk-
verhoging, verwijding van bronchien, verslapping van darmen optreedt.

Waar het leven door vaso dilatatie en hypotensie vaak het meest in
gevaar wordt gebracht (Shock) is deze vaatvernauwende en bloeddruk-
verhogende actie direct in het alarmstadium (A.R.) van grote verdedigende
betekenis. Ook in de nieren wordt de uitscheiding van de „renal pressor
substance" (R.P.S.) en dus daardoor ook de bloeddruk verhoogd.

Bij het hormonale verdedigings mechanisme treedt allereerst op de
voorgrond een „schifting" in de productie van hormonen door de hypophyse
voorkwab. Het schijnt wel of de hypophyse voorkwab niet tegelijkertijd
alle hormonen in optimale hoeveelheden kan secerneren en zien wij in de
alarmreactie vermindering in afscheiding van gonadotrope en groei-
hormonen en van het thyreotroop hormoon, ook al omdat deze tijdens de
„stress" niet essentieel zijn voor het levensbehoud.

Maar daarentegen wordt er zeer veel adreno-corticotroop hormoon
gevormd (A.C.T.H.) en afgescheiden.

Dit A.C.T.H. is vooral een gluco-corticotroop hormoon en induceert
de bijnier tot vorming van cortison en wel in de zona fasciculata.
Het cortison werkt op de bloedcel verhouding (lymphopenie, eosinopenie,

leucocytose, lympholysis, dat is verval van lymphocyten in thymus en
lvmphoide weefsels zoals lymphklieren en lymphfollikels) voorts op het
R.E.S. (verhoogde phagocytose en antistofvorming) en op de gluco neoge-
nesis, dat is vorming van koolhydraten.

De gluco corticoiden oefenen dus invloed uit op de weerstand (en houden
bijnierloze dieren zelfs onder toestanden van „stress" in leven). Ook
werken ze op de nieren (hyperaemie van de glomeruli en invloed op de
doorlaatbaarheid voor eiwitten). Bij sterke overdosering veroorzaken ze
in de nier hyalinisatie en verval van de glomeruli, en verhoogde bloeddruk
door het renale pressor systeem. In dit opzicht kunnen gluco- en mineraio
corticoiden samen werken.

De gluco corticoiden verhinderen echter het optreden van sterke ont-
stekings verschijnselen in het bindweefsel, het optreden van bindweefsel-
proliferaties, intercellulaire eiwitafzettingen (hyalinosis), granulomateuse
woekeringen en arterio sclerotische veranderingen.

Ten slotte geven ze door hun invloed op de bloedeiwitten een afname
van de erythrocyten-bezinkingssnelheid.

Soms kan bij „stress" ook de productie van mineraio corticoiden ver-
hoogd zijn en schijnt door de hypophyse voorkwab ook een mineraio
corticotroop hormoon gevormd te kunnen worden, door de boven reeds
genoemde X factor, die in ruw hypophysevoorkwabextract aanwezig
kan zijn.

Beide typen van corticoiden werken weer terug op de hypophyse.
Het schijnt n.1. zo te zijn dat bij gebrek aan bijnierschors hormonen in
het lichaam een prikkel op de hypophyse voorkwab wordt uitgeoefend
ter afscheiding van A.C.T.H.

Bevindt zich een overmaat van corticoiden in het lichaam, dan ver-
hindert dit de vorming en uitscheiding van A.C.T.H. en ontstaat een
toestand in de hypophyse van „compensatoire atrophie".

Of de vorming van de X factor (die de A.C.T.H. mineralo-corticotroop
maakt) daarbij ook verhinderd wordt is niet bekend, althans niet zeker,
maar wordt door Selye wel verondersteld, omdat bij langer voortgezette
exogene A.C.T.H. giften (dus door injecties van A.C.T.H. die de bijnier-
schors dus blijven aanzetten tot afgifte van schorshormonen) bepaalde
reacties die men zou kunnen toeschrijven aan mineralo-corticoiden niet
verhoogd worden. Waar dus op iedere niet specifieke Stress de bijnier-
schors tot verhoogde functie wordt aangezet en het G.A.S. het algemeen
aanpassingssyndroom als een verdedigingsreactie van het lichaam be-
schouwd kan worden, mits alles in normale banen verloopt, heeft Selye
daarnaast het begrip van de „Diseases of Adaptation" gelanceerd, dus
de ziekten van- of veroorzaakt dóór dit aanpassingssyndroom.

Dit gaat uit van de veronderstelling dat wanneer, als reactie op een of
ander schadelijk agens, gluco- en mineraio corticoiden door de bijnier-
schors gevormd worden maar niet in de juiste verhouding of hoeveelheid,
ziektebeelden, soms van zeer verschillende aard te voorschijn geroepen
kunnen worden.

Zo geeft hij van bijna alle organen of orgaansystemen ziekelijke af-
wijkingen aan, zoals vooral hart, vaat, nier, en gewrichtsaandoeningen,
die vaak als zelfstandige ziekteprocessen beschouwd, in wezen zouden
berusten op afwijkingen in het verloop van een G.A.S. (opgewekt door een
of andere „Stressor") en dus in afscheiding en werking van de bijnier-

schorshormonen, waarbij deze aandoeningen vooral ook door de „condi-
tioning factors" zulke verschillende beelden geven.

Uit de bijna onoverzienbare literatuur wil ik zeer in het kort een vrij
recente publicatie van Selye aanhalen, getiteld „Bijnierschors en pathogenese
van Arthritis"in het British Medical Journal van 19 Nov. 1949, waarin
Selye vermeldt hoe hij voor jaren al waargenomen had hoe bij ratten
die chronisch met DOCA behandeld waren, vaak gewrichtsaandoeningen
optraden die geheel geleken op rheumatische arthritis; alleen traden deze
aandoeningen niet constant op maar in een zeker percentage. In ieder
geval bleek er een invloed uit, van dat corticoid op het ontstaan van
dergelijke aandoeningen. Ook bleek dat bij geadrenalectomeerde ratten
veel vaker deze arthritiden optraden na DOCA overdosering dan bij
intacte ratten. En tevens ook dat deze werkingen tegengegaan konden
worden door de toediening van gluco-corticoiden (cortison).

Ook konden deze „rheumatische" veranderingen opgewekt worden door
toediening van het ruwe hypophysevoorkwabextract (met de reeds enige
malen genoemde X factor) dat dus waarschijnlijk weer afgifte van DOCA
achtige mineralo-corticoiden stimuleerde.

Op een andere manier kon de op „rheumatische arthritis" gelijkende
gewrichtsaandoening bij ratten ook, en daarbij direct, opgewekt worden
door formaline-injecties ter plaatse (kleine hoeveelheden van een 1—4 %
ige. oplossing), n.1. onder de plantair aponeurose van de achterpootjes.

Welke methode dit voordeel had dat de reactie constant was, dus steeds
optrad en direct.

Ook hierbij kon opgemerkt worden dat een voorafgaande DOCA- of
onzuivere A.C.T.H. injectie het effect versterkte.

Werd daarentegen te voren een zuivere A.C.T.H. injectie of een cortison
injectie gegeven dan werd het effect verzwakt of bleef uit. Zelfs kon een,
op verschillende wijzen te voren opgewekte alarmreactie invloed uit-
oefenen op de gevolgen van de formaline injectie, klaarblijkelijk door de
tijdens de alarmreactie verhoogde afscheiding van gluco-corticoïden door
de bijnierschors.

Bij dit alles dient opgemerkt te worden, dat deze verhindering van de
reacties op de formaline injecties niet blijvend was.

Wat nu de therapeutische toepassingen betreft, met name dus de toe-
diening van A.C.T.H. of Cortisone, geeft Selye in zijn boek „Stress"
daar talrijke indicaties voor aan.

Echter de resultaten zijn nog niet altijd even onverdeeld gunstig en
eensluidend.

Vooral ook uit de pers is de toepassing bekend geworden bij de rheu-
matische gewrichts aandoeningen bij de mens, waarbij vooral Hench,
van de Mayo Clinics in Amerika, baanbrekend werk heeft verricht.

Hench (een van de drie Nobelprijswinnaars met Kendall en
Reichstein) was de eerste die op grond van biochemische overwegingen
de A.C.T.H. en Cortison therapie toepaste bij rheumatische arthritis,
waarbij zoals op congressen wel gedemonstreerd kon worden, een paar
dagen na de eerste injectie pijn en stijfheid verdwenen en na korte tijd
de patiënten ogenschijnlijk geheel of bijna geheel hersteld waren, om
echter na staken van de therapie veelal weer tot recidief te vervallen en
waarvan ook in het Ned. Tijdschrift van Geneeskunde treffende en tragische

voorbeelden zijn gegeven. De moeilijkheid is dat men met de toediening
van de preparaten niet steeds door kan gaan, daar men dan verschijnselen
van bijnierhyperfunctie krijgt, zoals bij het z.g. Cushingsyndroom bij de
mens (met adipositas, „volle maansgezicht", verhoogde bloeddruk enz.)

Wat men wel tracht te ondervangen door meer veelvuldige doch veel
kleinere doses te geven, en waarbij vooral bij kinderen ook wel gunstige
resultaten zijn bereikt.

Zeer fraaie successen werden geboekt bij oogaandoeningen. Vaak ver-
dween, na A.C.T.H. of Cortison behandeling, de pijn en de lichtschuwheid
al na enige uren en werd herstel na verrassend korte tijd bereikt. Ook
hier treden weer vaak recidieven op, die echter na een opnieuw ingestelde
behandeling weer even prompt verdwenen.

Ook kan cortison in de vorm van oogdruppels toegepast worden. Bekend
is hoe juist bij oogziekten de ouderwetse niet-specifieke therapie nog steeds
in zwang is gebleven, bijv. door injecties met eiwitten of met melk.
Waarvan Prof. Wolf destijds al verklaarde: „Wie eens de verrassende
resultaten van een melk injectie bij oogziekten heeft gezien zal zich over
deze therapie nooit meer laatdunkend uitlaten."

In het Arch. of Ophthalm, 44 1950, hebben Arendshorst en Falls
de behandeling van oogziekten met injecties van een typhus-H-antigeen
beschreven, waarbij tegelijkertijd de invloed van deze injecties op het
bloedbeeld werd nagegaan ten opzichte van de hoeveelheid eosinophiele
leucocyten, waar immers bekend is dat tijdens de alarm reactie het
aantal eosinophielen moet dalen.

Inderdaad vertoonden de patiënten die op deze injecties gunstig rea-
geerden een duidelijke eosinopenie.

Patiënten die niet gunstig reageerden vertoonden ook geen eosinopenie.
Waaruit schrijvers concluderen dat een geslaagde „koorts" of „eiwit" the-
rapie berust op het vrijkomen van 11-17 oxysteroïden uit de bijnierschors.

Op dit controleren van het bloedbeeld berust ook de tegenwoordig
veelvuldig toegepaste „Thorn test," die gebaseerd is op het feit dat bij
normaal functionerende hypophysevoorkwab en bijnierschors een ver-
hoogde afscheiding van schorshormonen gepaard gaat met leucocytose,
lympho- en eosinopenie en verhoogde urinezuur afgifte.

Waar we weten dat de eerste „Stress" prikkel een sterke adrenaline
afgifte geeft, neemt men aan dat deze adrenaline als prikkel werkt op de
hypophysevoorkwab (via de hypothalamus) waardoor deze A.C.T.H.
afgeeft waardoor de bijnierschors gestimuleerd wordt tot vorming en af-
gifte van corticosteroïden. Na subcutane injectie van 0,3 mgr. adrenaline
treedt nu bij normale individuen i na 4 uur een daling van ten minste
50 % van het aantal eosinophiele leucocyten op in het bloed, eveneens
een daling van lymphocyten en stijging van het aantal leucocyten en een
stijging van meer dan 50 % van de urinezuur-creatinine quotiënt, (af te
lezen bij tussenpozen van 2—8 uur na de injectie).

Wanneer deze reactie niet optreedt, maar wel na een daarna toegediende
injectie van 25 mgr A.C.T.H. intra-musculair, dan is er een storing in
de afgifte van het A.C.T.H. en schuilt de fout in de hypophyse voorkwab.
Indien ook de reacties op A.C.T.H. uitblijven wijst dit op een stoornis in
de functies van de bijnierschors.

toe teneinde zich te vergewissen dat de bijnier normaal functionneert of
kan men prophylactisch A.C.T.H. toedienen, door van te voren een vaat-
vernauwing en bloeddruk verhoging te verzekeren.

Merkwaardig is het dat bij veel geesteszieken de reacties op A.C.T.H.
uitblijven.

Veel psychosen en neurosen worden door Selye ook geacht tot de
adaptatie ziekten te behoren en samen te hangen met de endocriene
functies en waarbij ook wel veranderingen in de organen van interne
secretie zijn aangetroffen. Veel onderzoekers nemen bij psychopathen
wel een functionele adrenale insufficientie aan.

Selye haalt zelf een publicatie van Liddell c.s. aan (Arch Neur &
Psych 34, 1935) over experimenteel opgewekte neurosen bij schapen, die
door bijnierschorsextracten prophylactisch en therapeutisch gunstig te
beïnvloeden waren. Een enkele maal is bij psychosen succes gemeld na
behandeling met corticoïden.

Ook de koorts (malaria) therapie bij de syphilis van het zenuwstelsel
wordt geacht over de bijnierschors te werken.

Uit al het voorafgaande is dus wel gebleken dat de resultaten van de
niet specifieke therapie zoals die als eiwit-, koorts-, leucocytose-, of reti-
culoendotheliale therapie bekend stond en toegepast werd, verklaard
kunnen worden door de opgewekte vermeerderde werking en uitscheiding
van de bijnierschors. En in sommige opzichten zou men kunnen zeggen
dat de geschiedenis zich weer herhaalt, zelfs wat betreft de „Dreck" van
Bier en de ,,Dirt" van Selye, terwijl de ie en 2e phase in het proces van
de „natürliche Abwehrvorgange" van Hoff overeenkomen met de alarm-
reactie en het stadium van weerstand van Selye.

Alleen, Hoff was onbekend met de werkingen en de grote invloed van de
bijnierschorshormonen en van het hypophysevoorkwab-bijnierschorssysteem.

In zijn boek „Stress" haalt Selye ook de niet specifieke Therapie aan,
waarbij ik overtuigd ben dat hij van de studies van Hoff, Standenath,
Schade e.a. ook al door het wereldgebeuren volkomen onkundig was,
zodat men deze namen in de overigens zeer uitvoerige literatuurlijst
(meer dan 5600 opgaven) vergeefs zoekt.

Wat echter aan zijn geniale conceptie van het „Stress" begrip en het
G.A.S. met de „diseases of adaptation" natuurlijk niets afdoet.

Waar Selye zelf zegt dat al de oude niet specifieke maatregelen als
eiwitinjecties, aderlatingen, hongeren, hete baden, massage, brandijzers,
en wij zouden er de oude drachten en fontanellen nog bij kunnen noemen,
in wezen berusten op een verhoogde A.C.T.H en gluco-corticoïden
productie en afscheiding, vervolgt hij dat het nu echter in de toekomst
prefereerbaar zal zijn A.C.T.H. of cortison toe te dienen inplaats van de
oude methoden toe te passen. Dit moge misschien voor de toekomst waar
blijken, maar voor het huidige ogenblik zou ik dit nog niet willen onder-
schrijven, daar veel nog in het experimentele stadium verkeert.
Selye wijst zelf op het opvallende parallelisme tussen ziekten die empirisch
goed bleken te reageren op de niet specifieke therapie en die welke duide-
lijke verbeteringen vertonen na A.C.T.H. of cortison toediening, zoals
rheumatische arthritis, verschillende oogaandoeningen, allergiën als
asthma, exemen enz.

Door Selye wordt echter het hypophysevoorkwab-bijnierschors systeem,
als de vrijwel alles beheersende factor beschouwd en in zekere zin niet

In een critisch overzicht „Adrenal cortex and Homeostasis" in de
Physiol. Rev. van Juli 1950, waarschuwt G. Sayers tegen „oversimplifi-
cating" en ,,overemphasizing" en kent aan de bijnierschors wel een uiterst
belangrijke maar toch een „supporting róle" toe, waarbij hij de mogelijk-
heid oppert van een fundamentele invloed op enzymatische processen
in alle cellen. Terwijl de laatste aflevering van het „Hormoon" van Mei 1951
gewijd is aan de vraag of de bijnier inderdaad een verdedigende functie heeft.

Afgaande op de bovengenoemde bevindingen van Dougherty, Chase
en White en vooral van Gordon en Katsh betreffende de invloed op het
R.E.S. zou men die vraag bevestigend moeten beantwoorden, zij \'t dan
ook dat het een indirecte verdedigingsfunctie is.

Daar echter de bijnierschorshormonen, althans de gluco-corticoïden
de ontsteking en vooral de hevige ontstekingsprocessen onderdrukken,
en ontsteking een voornaam verdedigingsmiddel is, komt schrijver
theoretisch tot een ontkennend antwoord; maar ziet hij juist in dat onder-
drukken van die hevige processen die op zich zelf meer gevaar en letsel
kunnen opleveren dan het verwekkende agens zelf, de voornaamste werking
van het toegediende A.C.T.H. of cortison. Wat weer de vraag kan doen
opwerpen of dat dan eigenlijk ook niet een soort verdediging is.

Voorts wordt volgens schrijver door het opheffen van de pijn en de
koorts het subjectieve ziektegevoel onderdrukt, terwijl uit talrijke ervaringen
is gebleken dat de productie van antistoffen slechts onder zeer bijzondere
voorwaarden verhoogd, in vele gevallen echter verlaagd wordt, terwijl
verder talrijke voorbeelden aangehaald worden waarbij een A.C.T.H.
of Cortison behandeling niet aan de verwachtingen heeft voldaan.

Hierbij valt echter te overwegen of het ziektegevoel niet meer beïnvloed
wordt door een sympathicotonisch overwicht dan alleen door pijn en
koorts terwijl bij euphorie de invloed van de gluco-corticoïden op het
centrale zenuwstelsel misschien een rol kan spelen.

Terwijl bij de voorbeelden waarin de hormoonbehandeling faalt, vaak
gesproken wordt van herhaalde of langdurige toedieningen, dikwijls van
grote doses.

Reeds Hoff gaf aan dat bij de niet specifieke therapie de dosering en
zelfs de intervallen van zeer grote invloed zijn op de resultaten en ook
Ingle en Prestrud wijzen er op dat de dosering ook van corticaal steroiden
van eminent belang is en dat bij veel experimenten is gebleken dat kleine
doses vaak een tegenovergestelde werking hebben als grote.

En waar Hoff zijn boekje over „Unspezifische Therapie und natürliche
Abwehrvorgange" besluit met de woorden van Paracelsus van voor meer
dan 400 jaren, dat: „der Aufzerliche Arzt erst angeht, wenn der angeboren
(innere) Arzt erliegt, verzablet, ermüdet ist" is dat in wezen hetzelfde
wat Selye in zijn allerlaatste zin van het boek „STRESS" zegt, waar hij
het woord „suboptimal" gebruikt:

A study of the G.A.S. süggests that henceforth we will be able to rely
upon much more effective means of aiding adaptation to non-specific local
or systemic injury, bij supplementing the natural defensive measures of
the G.A.S., when even these are sub-optimal.

HET VERBAND TUSSEN FOKKERIJ, VOEDING EN ZIEKTE-
BESTRIJDING SPECIAAL BIJ VARKENS

Hoewel in het algemeen een verband tussen de fokkerij (samenbrengen
van bepaalde genen) en de voeding enerzijds, het ontstaan en de bestrijding
van ziekten anderzijds door niemand ontkend zal worden schiet onze
kennis in de practijk vaak tekort als in een bepaald geval dit verband
gelegd moet worden.

Zowel teeltmaatregelen als een rationele voeding bezetten naast vacci-
naties en specifieke ziektebestrijdings-methoden een plaats in de praeven-
tieve diergeneeskunde om het doel: een gezonde veestapel te verkrijgen
of te behouden, te bereiken.

Als wij het verband bezien tussen de fokkerij van huisdieren en de
ziektebestrijding dan wijs ik in de eerste plaats op de z.g. erfelijke gebreken
of afwijkingen. In het algemeen zijn hierbij de verhoudingen vrij eenvoudig.
Vele van dergelijke afwijkingen berusten op een enkelvoudige recessieve
factor, een enkele maal een paar factoren, doch polymerie waarbij een
groter aantal erfelijke factoren betrokken is, kan veelal uitgesloten worden.

Bij varkens zijn dergelijke gebreken bekend als b.v. herniae, monorchidie,
kryptorchidie, atresia ani.

Indien bij registratie van het fokmateriaal (b.v. in stamboeken) in
voldoende mate aandacht geschonken wordt aan deze gebreken, behoeven
zij geen grote zorgen te baren.

Dat b.v. herniae in bepaalde fokfamilies veel meer voorkomen dan in
andere, blijkt wel uit het grote verschil in het aantal breukoperaties,
dat in verschillende vergelijkbare practijken uitgevoerd moet worden.

Enkele erfelijke deformiteiten liggen gedeeltelijk op het gebied van de
toegepaste genetica, gedeeltelijk op dat van de voeding.

Zover mij bekend komen bij de geboorte van een toom biggen niet zelden
enkele dieren ler wereld met abnormaal gevormde onder- of bovenkaak
en soms ook andere afwijkingen.

Het is nu wel bekend, dat bij een vitamine A of carotine-tekort gedurende
de dracht deze deformiteiten ontstaan.

Door het feit, dat dan één of slechts een paar biggen afwijkend zijn,
wordt daaraan niet al te veel aandacht geschonken. Ten onrechte! Immers
deze dieren hebben een genetische samenstelling die een meer dan ge-
middelde hoeveelheid vitamine A behoeft, en/of de moeder heeft een
tekort aan carotine of vitamine A in haar voedsel gehad.

Dergelijke deformiteiten, en in nog sterker mate oogatrophie, kunnen
dus belangrijke aanwijzingen geven over de genetische samenstelling en de
voeding op het bedrijf.

De meest eenvoudige praeventieve maatregel bij een volgende drachtig-
heid van hetzelfde dier en ook bij andere fokdieren op het bedrijf is dan
vanzelfsprekend verbetering van de rantsoenen met gras of een ander
groenvoeder, dan wel met vitamine A preparaten.

Bestaat de zekerheid dat juist voldoende vitamine A is verstrekt, dan
zou verhoging van de dosis wel succes kunnen geven, doch dan wordt tevens
een familie of stam geselecteerd die erfelijk gepraedisponeerd is voor een
hoge vitamine-A behoefte.

Hiermede meen ik in voldoende mate herinnerd te hebben aan het
bestaan van erfelijke gebreken wier voorkomen op eenvoudige genetische
wijze is te verklaren.

Minstens even belangrijk, doch meer ingewikkeld is het verband tussen
de teelt (en de genetische samenstelling) enerzijds, bacteriële en virusziekten
anderzijds.

Om dit verband te leggen is het nodig, zij het slechts in korte trekken,
te overzien wat het genetische experiment en de cytologie, in de periode
na het bevestigen van de theorie van Mendel, hebben ontsluierd.

Met behulp van microchemische methoden (Techniques of Histo- and
Cyto-chemistry, by D. Glick) het gebruik van de ultracentrifuge en
verbeterde optiek is aangetoond dat de genen op de chromosomen zijn
gelegen of wel de chromosomen vormend, chemische verbindingen zijn.
Bovendien zijn te onderscheiden genen, die bij de meiiose als
het ware beschermd worden door een relatief dikke mantel van nucleo-
proteïnen, terwijl op andere (tussenliggende) plaatsen der chromosomen
deze sterke verdikking ontbreekt. Daardoor is het verklaarbaar, dat
sommige genen (hoofdgenen) zeer zelfstandig zijn, niet gemakkelijk
reageren met andere verbindingen (genen) in de celkern. Andere daaren-
tegen (polygenen) zouden meer labiel zijn en beschouwd kunnen worden
als modificerende genen die in gevallen van polymerie meer kwantitatief
werken.

Op deze wijze wordt het zeer verklaarbaar, dat bepaalde eigenschappen
of kenmerken van dieren zeer constant overerven; b.v. haarkleur bij
runderen, terwijl anderzijds in verschillende eigenschappen en kenmerken
een zeer grote variatie bestaat. Deze laatste komt b.v. tot uiting in het
grote aantal antigenen in de erythrocythen, waarvan er nu bij het rund
een veertigtal bekend zijn.

Doch behalve verschillende reacties in de celkernen zijn ook die in het
celplasma belangrijk voor de variatie tussen verschillende individuen.

Het volgende beeld uit de experimentele genetica geeft een inzicht in
de samenwerking van de genen en het celplasma.

Deze proeven zijn met een paramecium-soort verricht; met hoger ont-
wikkelde organismen zou dit basisonderzoek onmogelijk zijn.

Van deze paramecium bestaan 2 typen waarvan de één de andere
doodt (vergiftigt) als zij in hetzelfde milieu worden gehouden.

Deze copulatie is een gedeeltelijke aaneensluiting van de celplasmata
waarbij gedeelten van de kernen worden uitgewisseld. Daarna gaan de
cellen uit elkander zonder dat versmelting van het plasma plaatsvindt.

De soort (of het type) dat doodt, heeft de naam van killer gekregen,
de andere is sensitive genoemd.

Indien de killer-eigenschap uitsluitend berustte op een gen (of genen)
in de kern zouden na de uitwisseling van genen cellen ontstaan die, ongeacht
het plasma, de killer-eigenschap bezitten. Dit blijkt niet het geval te zijn.

Als een individu van het killer-type voorgesteld wordt door een cel
met plasma A en een kern met de genen K, een van het S door plasma B
en kern zonder K, dan ontstaan in de F_t en de F₂ de hierneven geschetste
mogelijkheden.

In de F₂ bezitten uitsluitend de cellen X en Y de killer-eigenschap,
gebaseerd op het gen K, (zij zijn Kk of KK) en het plasma A.

Z mist de K-factor terwijl de overige drie cellen met plasma B iets
missen om de killer-eigenschap tot stand te doen komen. (De verklaring
is o.a. gebaseerd op de getalsverhoudingen van verschillende typen in
de F₂).

Geconcludeerd wordt dat in het plasma A een stof (kappa) aanwezig
moet zijn, die in samenwerking met het gen K de eigenschap geeft.

Het gen K is onafhankelijk, souverein en constant; de vorming van
kappa staat echter onder invloed van K. Een individu (als Z) verliest

na enige vermeerderingsdelingen K uit het plasma; in de kernen der
nakomelingen is K afwezig en kappa wordt niet meer gevormd.

K alleen kan echter ook niet kappa doen ontstaan, daarvoor is nodig
de aanwezigheid van kappa en een stof waaruit kappa opgebouwd kan
worden.

Door verhitting tot 38.5° C. kan kappa worden vernietigd, zonder dat
de cel wordt gedood, nieuwvorming van kappa is dan volledig uitgesloten.
Door iets minder langdurige verhitting blijft nog iets van deze stof intact.
Als dan het delingsproces wordt vertraagd (o.a. door vermindering van
voedsel), dan herstelt de killer-werking zich weer snel, doordat onder
invloed van K, kappa zelf en door de aanwezigheid van bouwstenen
voor kappa het gehele complex voor de killer-werkzaamheid aanwezig is.

Het staat nu vast, dat in het plasma van cellen stoffen aanwezig kunnen
zijn, die in samenwerking met genen (in de kern) zich zelf vermeerderen
en te beschouwen zijn als normale bestanddelen van de cel.

En hierdoor komt de genetica in contact met de virologie. O.a. is een
plantenvirus bekend, dat in bepaalde rassen of groepen als een normaal
plasma-bestanddeel is te beschouwen.

Worden deze planten gekruist met individuen uit andere groepen van
eenzelfde familie dan veroorzaakt deze stof in de nakomelingschap (dus
nu in samenwerking met een ander genotype) een virusziekte.

Een virus kan dus ook een normaal bestanddeel van een cel zijn. Vanaf
het moment, dat het niet meer „past" bij een bepaalde genenconstellatie
en plasmasamenstelling kan het een funeste werking uitoefenen.

Het is begrijpelijk, dat bij hogere dieren dit verband veel moeilijker is
aan te tonen.

Er is echter één voorbeeld aan te wijzen, dat analogie vertoont, n.1.
bij pluimvee de neurolymphomatose.

Vooral door het werk van Hutt is wel komen vast te staan, dat stammen
gefokt kunnen worden waarin het virus bij een groot aantal dieren geen
schadelijke werking uitoefent.

Eén van de conclusies, die deze onderzoeker trok na het houden van een
voordracht over dit onderwerp in ons land was: Wij moeten meer aandacht
schenken aan het leven met een virus en niet uitsluitend denken aan de
bestrijding ervan.

Dank zij het feit, dat geneesmiddel noch vaccin tegen deze ziekte
gevonden is, wordt enige aandacht geschonken aan vermindering van de
schade door foktechnische maatregelen. De weinig-spectaculaire resultaten
doen het begrip op dit gebied slechts langzaam veld winnen.

Toch begint in de practijk van de pluimveehouderij door te dringen,
dat overlevende dieren op een besmet bedrijf voor de fokkerij waardevol zijn.

Vroeger kwam het voor, dat in de pluimveeteeltkringen bij het uitbreken
van deze ziekte het advies gegeven werd: ruim alle dieren op, houd enige
maanden geen kippen en schaf daarna gezonde dieren aan. Uit het voor-
gaande blijkt wel, dat dit advies niet in overeenstemming is met de belangen
van de eigenaar.

Terwijl het bij de leucose van het pluimvee volkomen gemotiveerd is,
om grote aandacht te schenken aan foktechnische maatregelen zou het
achterwege laten van diverse entingen bij een aantal ziekten (ik denk
b.v. aan mond- en klauwzeer) economisch onverantwoord zijn.

De vraag zou daarom gesteld kunnen worden: Welk nut hebben be-
schouwingen over teelt en voeding voor de bestrijding van infectieziekten
(virus- en bacteriële ziekten)? Laten wij toch onze aandacht schenken
aan vaccinatie, nieuwe geneesmiddelen, antibiotica.

Zonder ook maar iets tekort te willen doen aan laatstgenoemde middelen,
meen ik toch dat daarnaast de gezondheidstoestand van de veestapel
bevorderd kan worden door het streven om te leven met een aantal smetstoffen.

Onopgemerkt of althans weinig in het oog springend geschiedt dit reeds
eeuwenlang.

Meer overzichtelijk wordt dit samenleven, als ieder veehoudersbedrijf
beschouwd wordt als één geheel, waar een zeker „klimaat" heerst, waar
de dieren aangepast zijn aan dit klimaat (of aan het milieu). Een aantal
„smetstoffen" zullen aanwezig zijn, kwantitatief en kwalitatief (b.v. door
steeds plaats vindende mutaties) verschillend voor ieder bedrijf.

De dieren op een bedrijf geboren, in leven gebleven en normaal op-
groeiend zijn aan het klimaat volledig aangepast.

Bij verplaatsing naar een ander bedrijf worden zij aan geheel andere
milieufactoren blootgesteld en hebben tijd nodig om zich aan te passen.
Geschiedt deze verplaatsing via een markt, dan is besmettingsgevaar zeer
zeker aanwezig.

Zó bezien is het fokken en mesten van varkéns op hetzelfde bedrijf
belangrijk voor het behoud van een gezonde veestapel.

Een volkomen isolement van de dieren op één bedrijf is natuurijk
uitgesloten, daarom is de verspreiding van ziekten nooit geheel te voor-
komen.

Het veelvuldig gebruik van het woord „stalinfectie" wijst op een zekere
kennis van het verschil in klimaat op de onderscheiden bedrijven.

Een enkel practisch voorbeeld van een stalinfectie zij hier genoemd;
vele practiserende dierenartsen zullen ongetwijfeld soortgelijke ervaringen
hiernaast kunnen stellen.

In een stal van ons proefbedrijf was het onmogelijk biggen groot te
brengen. Niettegenstaande het verstrekken van de meest volledige rant-
soenen, weidegang van zeugen met biggen, enting met polyvalente ent-
stoffen waren de resultaten slechts pover.

Mogelijk was de besmetting met een virus (influenza-virus?). Tot deze
waarschijnlijkheidsdiagnose kwamen wij mede op grond van het feit
dat de overlevende dieren later voldoende in gewicht toenamen, doch meer
of minder hoestten. De sectie was soms negatief, soms was een haardje
in de longen te vinden.

Alle moeilijkheden zijn vrijwel verdwenen nu zeugen en biggen in primi-
tieve hokken van strobalen gebouwd, zomer en winter buiten komen.

Oudere varkens kunnen in bedoelde stal wel worden gehouden. Hoewel
dit geen voorbeeld is van leven met het virus, haal ik het aan, om de
aandacht te vestigen op het goede resultaat van de eenvoudige, weinig
kostbare buitenhokken.

Had de gelegenheid ontbroken om deze te bouwen, dan zou in dit geval
de aangewezen weg geweest zijn, om te pogen met overlevende vrouwelijke
biggen in dezelfde stal door te fokken.

Het verband tussen voeding en ziektebestrijding is eenvoudiger, al tasten
wij nog wel eens in het duister in bepaalde ziektegevallen waar toch dit

De nauwkeurige kennis van de voederrantsoenen, bovendien nog van de
moeders in de drachtigheidsperiode en daarvóór, kan leiden tot het stellen
van een juiste diagnose.

Zolang echter de mogelijkheid tot het nemen van experimenten op
behoorlijk grote schaal ontbreekt, worden wel (dikwijls empirisch) thera-
pieën ontwikkeld, doch blijft het onderzoek naar de juiste oorzaak uiterst
moeilijk.

Experimenten met gezonde varkens, voor het uitzoeken van de meest
economische voederrantsoenen worden veelvuldig genomen, voor het
onderzoek van ziekten is men echter aangewezen op de practijkwaarnemin-
gen en mogelijke afwijkingen, die bij voederproeven wel eens kunnen
optreden.

Het experiment wordt behalve door een tekort aan middelen, bovendien
nog bemoeilijkt door enkele andere factoren.

i Het is vaak zeer bezwaarlijk om een deficientieziekte op te wekken.
De voeding der moeders van het a.s. proefmateriaal zal veelal eveneens
deficient moeten zijn.

4°. Proefdieren zijn veel meer variabel dan verschillende onderzoekers
zich voorstellen.

In een land als Amerika waar voor het onderzoek oneindig meer middelen
ter beschikking worden gesteld, kunnen op veel groter schaal proeven
worden genomen met zieke dieren of met het opzettelijk opwekken van
ziekten.

Toch leert de ervaring, dat het opwekken van deficientieziekten, niet
zo eenvoudig is als het lijkt.

Teneinde allerlei interfererende invloeden te kunnen uitschakelen, is
het gebruik van volkomen synthetische diëten de enige methode om een
bepaalde factor te toetsen.

Hoewel dus vele omstandigheden het onderzoek bemoeilijken waaronder
ik nog zou willen noemen het feit, dat een volledig dieet toch tot deficienties
kan leiden, indien de resorptie gestoord is, zijn langzamerhand wel een
aantal, meer of minder goed gedefineerde, ziektebeelden bekend geworden,
die aan tekorten (of een overmaat) van verschillende nutriënten toe-
geschreven moeten worden.

Daar de tijd ontbreekt om hier volledig alle bekende deficientieziekten
te bezien, wil ik mij beperken tot enkele, voor de practijk belangrijke
gevallen.

Naar de groepen nutriënten ingedeeld zou zowel een tekort als een
relatief te veel aan eiwitten in het rantsoen tot storingen en misschien
tot ziekten aanleiding kunnen geven.

Toch zal een laag eiwit eerder tot vertraagde groei en ontwikkeling
van ene speciale lichaamsbouw (vlees en spekvarken) voeren dan ziekte-
verschijnselen veroorzaken.

De diagnose „eiwitvergiftiging" tengevolge van een te nauwe eiwit-
verhouding in het rantsoen wordt naar onze ervaring vaker gesteld dan

wel verantwoord is. Een eiwitverhouding bij jonge varkens van i : 4,5 a 5,
later verruimd tot 1 : 6 en 1 : 7 wordt niet zo frequent overschreden.

Als de eigenaar, ongemotiveerd, eiwitrijk biggenmeel en b.v. ondermelk
voert, bestaat echter een kans, dat inderdaad het eiwitgehalte te hoog is.
Maagdarmstoringen zijn dan de eerste verschijnselen. Zou lang door-
gegaan worden met deze hoge eiwitgiften, dan zullen resorptie-stoornissen
ook voor andere nutriënten optreden en kan deficientie van bepaalde
mineralen en vitaminen het gevolg zijn.

Een uitgesproken eiwittekort werd geconstateerd bij varkens, die ge-
voederd werden met etensresten uit een kazerne. De eigenaar gaf bovendien
nog een hoeveelheid eiwitarm varkensmeel. Deze dieren werden zonder
resultaat klinisch behandeld.

Behalve een tekort aan eiwit, kunnen ook de wisselende hoeveelheden
vet uit de eetzaal-afval een schadelijke rol gespeeld hebben. Aan eiwit-
tekort denke men ook als veel aardappelen gevoederd worden, hoewel
in dat geval de kans op een mineralengebrek en vitaminen-deficientie
(A en B) nog belangrijker is.

Een te veel aan ruwe celstof wordt door een varken slecht verteerd
(maximum ± 5 %). Vertraagde groei en vermagering zijn van meer
betekenis, dan bepaalde ziektesymptomen.

Mineralen deficienties zijn vermoedelijk als ziektebron wel het meest
belangrijk. Zo lang op stamboekkeuringen nog verschillende „stijve"
varkens worden aangevoerd, varkens waarvan verwacht mag worden,
dat zij om hun goede fok- of showkwaliteit goed verzorgd zijn, moet er
in het algemeen nog wel iets aan de voeding ontbreken.

De Ca-P verhouding of 2 : 1) is daarbij van overwegende betekenis.
Het door het bedrijfschap voorgeschreven mineralenmengsel wordt in het

merendeel der gevallen, wel in een hoeveelheid van 11 % toegediend.
Toch wordt op dit gebied nog wel gezondigd.

mengd meel wordt verstrekt. Zo gauw aardappelen worden bijgevoegd,
moeten ook extra mineralen worden verstrekt; dit wordt herhaaldelijk
nagelaten, waardoor deficienties niet zeldzaam zijn.

Waar ondermelk of melkproducten eveneens gevoederd worden, is het
relatief hoge Ca-gehalte een gunstige factor.

De biggen-anaemie, te voorkomen en te genezen met sporen ijzer en
koper, is overbekend; ook hierbij kan de eigenaar door preventief op-
treden schade voorkomen. Het mineralenmengsel voor biggen kan deze
anaemie geheel voorkomen.

Hoewel de mineralenmengsels zo goed mogelijk zijn samengesteld is de,
genetisch bepaalde, behoefte van de dieren zeer variabel. Deze, en de aard
van de rantsoenen, maken het hoogst onwaarschijnlijk, dat dit mengsel
afgestemd op een gemiddelde behoefte, in alle gevallen optimaal zal zijn.

De gebruikelijke ij % mineralen aan het voedsel toegevoegd, sluiten
dus geenszins het optredeft van rachitis geheel uit.

De toevoeging van vitamine A en D preparaten is in de voederindustrie
al zodanig doorgedrongen, dat hier slechts op enkele bijzonderheden
gewezen behoeft te worden.

In mengsels van A en D overweegt het D-gehalte sterk; de bereiding
van vit. A is kostbaarder, waardoor het aantal internationale eenheden
van dit vitamine niet al te ruim wordt toegemeten.

Weidegang; gras, grasmeel of wortelenmeel in het hok voederen, is
daarom gewenst.

Reeds wees ik op blindheid en deformiteiten, welke bij pasgeboren
biggen zijn waar te nemen, als aan de moeders onvoldoende vitamine A
in de rantsoenen is verstrekt.

Op latere leeftijd kunnen bij A-tekorten aandoeningen van slijmvliezen
ontstaan, dus verschillende ziektebeelden worden waargenomen. Secun-
daire infecties kunnen met antibiotica of sulfa-preparaten bestreden worden,
doch de primaire oorzaak blijft dan bestaan. De verstrekte rantsoenen
moeten dan\'de gegevens opleveren over mogelijke A-tekorten.

Ook tekorten in het vitamine B-complex zijn in de varkensvoeding
verre van zeldzaam; daar waar ondermelk verstrekt wordt is de kans
daarop niet groot, doch bij meelvoeding en meer speciaal meel aard-
appelen kunnen belangrijke tekorten aan B-componenten het gevolg zijn.

Een zeer goede B-bron, de gedroogde biergist, is door het gebruik
voor andere doeleinden gedeeltelijk opgedroogd. Met preparaten als Vital
en Becovit in het mengmeel kan de behoefte behoorlijk gedekt worden.
Zodra echter aardappelen bijgevoegd worden, het meel wordt verminderd
of wel een kleiner percentage van het totale rantsoen uitmaakt, treden
B-tekorten op. De verschijnselen zijn niet altijd specifiek.

Mijnheer de Voorzitter, het is niet mogelijk om in dit korte tijdsbestek
alle mogelijke voedingsdeficienties te overzien, ik wil echter nog gaarne
op twee ziektebeelden wijzen, terwijl voor meer gedetailleerde gegevens
verwezen wordt naar: Swine production door W. E. Carrol en J. L.
Krider (Mc Graw-Hill Publications in the agricultural sciences).

Het eerste geval is een hypoglycaemie van jonge biggen, die in Amerika
meer schijnt voor te komen, dan hier te lande.

(Gedeelte van een tabel door Carroll en Krider met aanvullingen overgenomen
uit Rept. II Natl. Res. Coucil 1944).

Persoonlijke ervaring hiermede heb ik niet, doch misschien heeft een
van de aanwezigen ze wel.

De biggen worden normaal en krachtig geboren. Binnen 24—28 uur
(maximaal 72 uren) verliezen zij de eetlust, beginnen te rillen en worden
zwak. De haren staan overeind, de hartslag wordt langzaam en zwak.
Zij sterven 24—36 uur na het optreden van de eerste symptomen. Het
lage bloedsuikergehalte voerde tot de symptomatische therapie van 1 deel
stroop met 2 delen water of injecties van een verdunde dextrose-oplossing
tot de biggen weer normaal drinken.

Warmhouden om snelle verbranding van koolhydraten tegen te gaan
is eveneens belangrijk.

Een tweede ziekte, die momenteel vele dierenartsen (internationaal)
bezighoudt is de z.g. slingerziekte.

De meeste van U zijn daarmede herhaaldelijk in aanraking gekomen.
De oorzaak, aanvankelijk gezocht in een deficiente voeding, is nog niet
aangetoond.

Somstijds komen verhoogde temperaturen voor, soms niet, het acute of
peracute verloop doet denken aan een virus- of bacteriële ziekte. De oede-
men van de oogleden, de maagwand en rondom de darmen zouden ook
op een tekort van vitamine A of één der factoren van het B-complex
kunnen wijzen.

Alvorens te weten welke rol de voeding eventueel speelt (als prae-
disponerende factor is één of ander tekort of een minimum niet uit te
sluiten) dient afgewacht te worden of een infectieuse oorzaak wordt
gevonden.

Het verband tussen de voeding en ziekte kan slechts met zekerheid
worden vastgesteld na experimenteel onderzoek of met een groot aantal
goed gecontroleerde practijkgegevens, met inachtneming van de verstrekte
rantsoenen.

Ik moge van de gelegenheid gebruik maken U te verzoeken over bijzon-
dere gevallen waarin ziekteoorzaken buiten de voeding gelegen, zijn uit
te sluiten, aan het Zoötechnisch Instituut te berichten.

Ten slotte wil ik nog wijzen op de bezwaren welke ontstaan door het
regelmatig toedienen van antibiotica en sulfa-preparaten aan jonge dieren,
met de bedoeling gezonde individuen te kunnen afleveren. Deze dieren
zijn, zodra hen de preparaten onthouden worden veel gevoeliger voor
allerlei infecties en zullen dus veel meer risico opleveren.

Dat de voeding en daarbij vooral de zojuist genoemde preparaten
vooral ook van indirecte betekenis moeten worden beschouwd nl. door de
invloed op de flora en fauna van het darmkanaal wordt steeds duidelijker.

Bij het opstellen van dit overzicht is rekening gehouden met de ter
beschikking gestelde, beperkte, tijd voor het uitspreken teneinde een
gedachtenwisseling meer op détails gericht mogelijk te maken.

Een van de grondprincipes in de veevoeding is het verschil in groei dat
optreedt wanneer men aan varkens of kuikens dierlijk- inplaats van plant-
aardig eiwit verstrekt. Door diepgaand chemisch onderzoek is men tot
het inzicht gekomen dat de bouwstenen der eiwitten, de aminozuren, voor
deze verschillen voor een groot deel aansprakelijk zijn. Immers naast
onontbeerlijke, vond men ook misbare aminozuren, maar in ieder geval
bleek dat de meeste planteneiwitten verschilden in hun aminozuursamen-
stelling met dierlijke eiwitten en dat het uiterst moeilijk, ja zelfs bijna
ondoenlijk was een volledig plantaardig rantsoen zo samen te stellen dat
alle thans bekende onmisbare aminozuren daarin voorkwamen. Vooral
aan lysine en methionine treden in plantaardige rantsoenen tekorten op.

Toen men nu in Amerika trachtte zeer eenvoudige plantaardige diëten
op de basis van soya-mais mengsels te gebruiken voor de opfok van kuikens,
bleek dat er naast de aminozuren nog andere stoffen nodig waren om een
vergelijkbare groei te verkrijgen tegenover rantsoenen die wel dierlijk
eiwit bevatten.

Deze factoren die èn de maximale groei bij kuikens èn een hoog uit-
komstpercentage der broedeieren waarborgden bleken vooral in vis-, lever-
en diermeel voor te komen en te ontbreken in de plantaardige eiwit-
bronnen. Men noemde nu de onbekende factor of factoren de A.P.F.
(Animal Protein Factor) daarmee aanduidende dat deze stof(fen) een
plantaardig eiwitrantsoen suppleerden alsof er dierlijk eiwit in voorkwam.

Enorm veel onderzoek is gedaan naar aard en herkomst van deze fac-
toren en men is thans wel algemeen overtuigd dat we van een A.P.F.-
complex mogen spreken, d.w.z. dat er verschillende factoren zijn die
de bovengeschetste werking vertonen. Bovendien bleek dat deze factoren
geen amonizuren waren en dat sommige ervan een vitamine-natuur be-
zaten. Koeienmest, waarin de hormonen vernietigd waren bleek een
goede bron voor A.P.F. te zijn, terwijl men al spoedig tot de conclusie
kwam dat er allerlei microörganismen bij fermentatie A.P.F. kunnen
maken. Daarnaast vonden in 1948 andere onderzoekers dat het werkzame
antiperniciosa principe uit lever bereid en als kristallijn vitamine B₁₂bekend geworden, waarschijnlijk één der voornaamste bestanddelen van
de A.P.F. was.

Toen nu de fabrikanten van antibiotica vonden dat toevoeging van
afvalproducten van hun antibiotica-productie ook groeibevorderend
werkten bij plantaardige grondrantsoenen, trachtte men deze preparaten
op hun Vit. B₁₂ gehalte te testen en ze met een gegarandeerde B₁₂ waarde
aan de man te brengen.

Maar ook andere industrieën vonden in hun afvallen A.P.F. b.v. de
fïsh solubles uit het „stick water" van de vismeelfabricage en de „distillers
grains solubles" uit de distilleerderijen. Ja, ook melkwei bleek een A.P.F.-
achtige factor te bezitten, naast de bekende zeer noodzakelijke B-vitaminen.

Een grote controverse ontstond in 1949 toen Stokstad vond dat toe-
voeging van ruwe aureomycine preparaten meer groei gaven dan met hun
vit. B.₁₂ gehalte in overeenstemming was. Zuiver aureomycine was zelfs
in staat in een vismeelrantsoen nog meer groei te geven en men conclu-
deerde daaruit dat de werking van deze antibiotica geen A.P.F. was maar
waarschijnlijk berustte op de werking dezer stoffen op de darmflora der
kuikens. Ja, men zou zover kunnen gaan door te zeggen: Met dierlijk
eiwit krijgt men optimale groei, berustend op het hoge A.P.F. gehalte
èn (of) op het hoge B.₁₂ gehalte. Die groei is het verschil tussen de werkelijke
maximale door het dieet bij een bepaald dier onder bepaalde omstandig-
heden verkregene èn de groeiremmende werking van allerlei min- of
meer pathogene darmbacteriën. Schakelt men deze laatste nu uit
door het verstrekken van antibiotica in het rantsoen, dan zal bij aanwezig-
heid van voldoende A.P.F. resp. B.₁₂, meer groei optreden öf bij onvol-
doende A.P.F. of afwezigheid van A.P.F. toch nog meer groei teweeg
brengen dan bij een plantaardig-eiwit dieet alleen.

Het wordt dan begrijpelijk dat er gestreden wordt over de vraag of deze
toevoegingen verantwoord zijn. In Nederland staat men thans van over-
heidswege op het standpunt dat geen proeven genomen zullen worden
met antibiotica toevoegingen omdat men vreest dat bij het weglaten uit
het dieet een terugslag zal komen door overmatige groei van enkele,
misschien ook nog resistente, bacteriën. Voor dieren welke een korte
groeiperiode doormaken, zoals b.v. piepkuikens zou dat zy erg nog niet
wezen, maar voor toekomstige fokdieren zou dit fataal kunnen zijn.
Want, dames en heren, wij betreden hier het terrein van de „medicated
feeds" waarvan U wellicht al de fatale gevolgen bij de permanente sulfa-
preparaten-applicatie heeft gezien.

Laten wij thans eens zien naar de toepassingsmogelijkheden dezer
A.P.F.-preparaten in ons land. Economisch gaat het er om zo goedkoop
mogelijk en zo snel mogelijk onze jonge dieren op te fokken of te mesten
zonder daarvoor te veel deviezen te moeten offeren. Daar nu meestal de
plantaardige eiwit-bronnen goedkoper zijn dan de dierlijke en welke
wij beiden moeten importeren, is het een belangrijk probleem voor ons
land of het lonend zou wezen door toevoeging van kleine hoeveelheden
A.P.F.-preparaten plantaardige rantsoenen te kunnen suppleren. En
daarnaast rijst steeds weer de vraag: Hoeveel dierlijk eiwit kunnen wij door
A.P.F. vervangen? Vandaar dat vele instituten samenwerken onder
auspiciën van het Bedrijfschap voor Veevoeder en het Ministerie van
Landbouw om deze proeven te nemen. In 1950 werd de eerste serie met
kuikens en varkens genomen; ook dit jaar lopen de proeven reeds. Naast-
de gemeenschappelijke proeven namen wij ook nog proeven met zelf-
ontwikkelde A.P.F.-preparaten waarover ik U thans nader zal inlichten.

Wij gaan er steeds van uit dat wil men de A.P.F.-werking van een
preparaat aantonen men ervoor dient te zorgen dat de tevergelijken dierlijke
(positieve controle) en plantaardige (negatieve controle) diëten, zoveel
mogelijk gelijk dienen te zijn in hun chemische samenstelling, ook wat
hun aminozuren betreft. Dat daarnaast optimale vitaminen voorziening
moet zorgen voor afwezigheid van deficienties, spreekt haast vanzelf.

Is dan uitgemaakt of een bepaald preparaat inderdaad groeibevorderend
werkt, dan kan pas begonnen worden het preparaat toe te voegen aan
praktijkrantsoenen. Immers het zou voor kunnen komen dat in de toe-

gevoegde hoeveelheid een preparaat in een hedendaags rantsoen niet
zou werken, omdat de rest van het dieet niet goed genoeg was en dan zou
men het preparaat eenvoudig ondeugdelijk verklaren. Dat naast genoemde
voorzorgen een constant milieu (batterij opfok), een all-mash voeder
(dus geen keuze mogelijkheden voor de dieren bij b.v. graanvoedering)
ook genetisch constant materiaal gebruikt dient te worden spreekt vanzelf.
Onze proefdieren zijn de maat waarmede wedevariabele (indecasu A.P.F.)
meten en die maat dient zo goed mogelijk gelijk te wezen. Daarom ge-
bruikten wij een Fj bastaard van Rhode Island Red haan en Sussex hennen
waarbij we tevens het voordeel hadden schei-kuikens te krijgen en per
groep dus evenveel haantjes als hennetjes te kunnen inzetten.

Vergeleken werden vijf rantsoenen waarbij op ieder rantsoen vier
batterij-afdelingen van telkens 12 haantjes en 12 hennetjes kwamen.

De wekelijkse groei gingen wij na gedurende 8 weken en ik wil U de
gemiddelde gewichtstoename geven.

Deze cijfers zouden zonder meer uitgelegd kunnen worden dat groep V
het beste was, maar een mathematische bewerking der resultaten leerde
ons dat tussen de groepen II en III en tussen I, IV en V geen significant
verschil bestond, terwijl de verschillen tussen II en III enerzijds en I,
IV en V anderzijds zeer significant genoemd mogen worden.

Interessant is nu wellicht dat het preparaat Videco bij varkens zeer
goed werkte en in de gebruikte hoeveelheid bij kuikens nagenoeg niet.
Concluderend zou men dus mogen zeggen:

1. Standaardvoer met dierlijk eiwit geeft betere groei dan een plant-
aardig rantsoen.

3. de preparaten R, en R₂ maken een plantaardig rantsoen gelijk-
waardig aan het Standaardvoer met dierlijk eiwit.

In mijn openingstoespraak had ik even gelegenheid de aandacht te
vestigen op de toenemende betekenis van de preventieve diergeneeskunde.
Nog meer dan bij de curatieve diergeneeskundige behandeling zal de
belangstelling uitgaan naar de gezondheidstoestand van de veestapel
als geheel, dus ook naar die van het individuele dier, in dier voege, dat
het behoud van de normale physiologische functies meer op haar terrein
ligt dan de bestrijding van de pathologische.

De physiologische conditie van het gezonde dier hangt van zeer veel
factoren af, van de erfelijke constitutie en de uitwendige omstandigheden
zoals klimaat, bodemgesteldheid, voeding als zeer belangrijke factor en
de al of niet aanwezigheid van natuurlijke vijanden b.v. parasieten of
parasietenoverbrengende insecten. Dit zijn allen omstandigheden die,
hetzij afzonderlijk hetzij in bepaalde combinaties, de physiologische con-
ditie van het dier beïnvloeden en onder meer zijn weerstand bepalen voor
bepaalde infecties. Een grondige bestudering van de genoemde factoren
en vooral van hun invloed op het dier zal tot de fundamentele taak van de
preventieve diergeneeskunde dienen te behoren, daarmede dus ver uit-
gaande boven het nemen van preventieve maatregelen zoals entingen enz.
Veel meer dan tot nu toe zullen streeksgewijs voorkomende endemische
aandoeningen worden bestudeerd vanuit het gezichtspunt dat ik heb
geschetst, waarbij een zeer grote taak is weggelegd voor alle laboratoria
en instituten die zich met fundamenteel en toegepast onderzoek bezig-
houden, niet in het minst voor de laboratoria der faculteit, der Provinciale
Gezondheidsdiensten enz.

Met betrekking tot de invloed van alle reeds genoemde factoren op de
physiologische gezondheidstoestand van de huisdieren zijn we nog slechts
in geringe mate georiënteerd. Over de genetische constitutie en gezond-
heidstoestand wil ik niet eens discussiëren, daar dit een zo gecompliceerd
probleem is waarvoor de veeteeltkundige zich ziet gesteld, dat ik als een-
voudig physioloog hier geen enkel verstandig woord aan zou kunnen
toevoegen. Wat evenwel de uitwendige factoren betreft is het juist de
physioloog die zich hiermede zal hebben bezig te houden in nauwe samen-
werking met de voedingsdeskundige, de parasitoloog enz.

Fundamenteel experimenteel physiologisch onderzoek is per definitie
te beschouwen als een onderdeel van de preventieve diergeneeskunde;
het brengt ons nader tot een begrip van de samenhang tussen dier en
milieu.

Was de eerste voordracht van deze morgen reeds een bijdrage in deze
geest, ik stel mij voor U iets mede te delen over de invloed van het klimaat
op de physiologische toestand van het pluimvee n.1. de invloed van tem-
peratuur en vochtigheid op het physiologische gedrag van de kip.

temperatuur en stofwisseling bij verandering van temperatuur en voch-
tigheid van de omringende lucht. Uit de resultaten van zulk een onder-
zoek kan men zich een oordeel vormen over de klimatologische condities
waaronder bepaalde kippenrassen het best kunnen worden gefokt en welke
omstandigheden als aphysiologisch voor een bepaald soort of ras dienen
te worden beschouwd. Uit de grootte van de stofwisseling (zuurstofverbruik)
kan de vereiste ventilatie worden berekend van pluimveeverblijven voor
volwassen dieren en vooral ook voor opgroeiende kuikens. Onjuist gekozen
temperatuur en ventilatie van de kunstmoeder zijn niet de geringste
oorzaken van ziekten onder de kuikenkoppels. Het preventieve karakter
van genoemd onderzoek is dus enerzijds gelegen in de keuze van ras al
naar beschikbare klimaatsomstandigheden, anderzijds in de beoordeling
van de eisen waaraan de verblijfplaatsen van de dieren hebben te voldoen
teneinde hun physiologische conditie te kunnen handhaven.

De kip is evenals alle vogels en de meerderheid der zoogdieren een
homoiotherm dier, dus de lichaamstemperatuur ondergaat slechts geringe
schommelingen die hoogstens i°C. bedragen, althans bij dieren die onder
rustige omstandigheden verkeren. Wij vonden bij Noord-Hollandse
Blauwen onder basale voorwaarden (na 2 x 24 uren vasten, dieren in het
donker, bij kamertemperatuur) etmaalvariaties van 38-5°C. tot 39.5°C.,
in andere gevallen van 38.0 tot 39-3°C. De lichaamstemperatuur werd
gemeten met behulp van een thermoelement, dat in het subcutane bind-
weefsel aangebracht was lateraal van de thorax onder de linkervleugel.
Op deze plaats bleek de temperatuur identiek te zijn met die in de cloaca
of het rectum.

De handhaving van een constante lichaamstemperatuur mogen we zien
als een levensverrichting van hoge orde, immers het leven is alleen mogelijk
binnen bepaalde temperatuurgrenzen van de weefsels. Het mechanisme
van de regulatie van de lichaamstemperatuur is wel niet zo fijn afgesteld
als dat voor de handhaving b.v. van het zuur-base evenwicht, doch dat
komt misschien mede hierdoor dat bij verandering van buitentemperatuur
er in de eerste plaats een physische oorzaak is voor eventuele verandering
in lichaamstemperatuur. Komt een homoiotherm dier in warmere om-
geving dan wordt immers het temperatuursverschil tussen het dier en die
omgeving kleiner en daarmede de warmteafgifte door uitstraling, die
weer een functie is van dit verschil. Zou nu verder geen mechanisme
van physiologische aard ingrijpen dan kan de temperatuur omhoog gaan
tot een niveau bereikt is waarop het verschil met de omgeving weer een
warmteafgifte waarborgt, die in overeenstemming is met de productie
of zover stijgt dat hyperthermie of zelfs pyrexie kan optreden.

Welke zijn de mogelijkheden die het organisme in dat geval ter be-
schikking staan ter handhaving van zijn lichaamstemperatuur? In de
eerste plaats kan de warmteproductie kleiner worden, hetgeen wel de
meest economische wijze van regulatie is daar dit een voedselbesparing
betekent. In de tweede plaats kan de warmte die op andere wijze dan door
uitstraling wordt afgegeven toenemen b.v. door verhoging van de zweet-
secretie bij dieren die over voldoende zweetklieren beschikken of door
toename van de waterverdamping via de ademwegen. In de derde plaats
bestaat de mogelijkheid van vergrote vasodilatatie in de huid, waardoor
het warmte uitstralend oppervlak vergroot wordt; dit mechanisme is
speciaal bij de mens sterk ontwikkeld.

Teneinde een inzicht te krijgen in het mechanisme van de warmte-
regulatie bij de kip werd bij Noord-Hollandse Blauwe hanen en hennen
behalve de lichaamstemperatuur tevens de warmteproductie gemeten
langs indirecte weg n.1. berekend uit de grootte van het 0₂verbruik en
de C0₂productie. Deze respiratoire stofwisseling werd bepaald met behulp
van de z.g. open methode volgens Pettenkofer-Voit met dien verstande,
dat de analyses van de lucht die de respiratiekamer binnentreedt en weer
verlaat langs electrische weg werden verricht en fotografisch geregistreerd.
Deze methode biedt het grote voordeel dat men de proef over lange termijn
kan uitstrekken en de grootte van de gaswisseling kan berekenen over
elk gewenst onderdeel van deze termijn.

De proeven werden genomen met dieren die onder „basale voorwaarden"
verkeerden n.1. na 48 uren vasten, bij constante temperatuur en in het
donker. De warmteproductie over het gehele vastenetmaal kon worden
berekend uit de grootte van het respiratoir quotiënt en de totale hoeveel-
heid opgenomen zuurstof. De grootte van de eiwitverbranding werd in
rekening gebracht door de uitgescheiden hoeveelheid urinezuur in de
excreta te bepalen en deze hoeveelheid om te rekenen tot verbrand eiwit.
De hoeveelheid uitgescheiden urinestikstof bedroeg gedurende het 3e
vastenetmaal 700—900 mg, dit is 90 % van de totale hoeveelheid uitge-
scheiden N₂ op die dag. Dit is een vrij groot kwantum doch alleszins ver-
klaarbaar indien wij bedenken dat de dieren vóór het vasten op een eiwit-
rijk dieet stonden (120 gr opfokmeel per dag met een eiwitgehalte van
± 25 %). Desondanks kan men bij de berekening van de warmteproductie
de eiwitverbranding practisch verwaarlozen en uit het zuurstofverbruik,
rekening houdend met het respiratoir quotiënt, met. behulp van de tabel
van Lusk direct de warmteproductie vinden. De fout die men dan maakt
lag in de 42 door ons onderzochte gevallen in de grootheidsorde van 4" I %•

Als men volgens bovenstaande methode te werk gaat vindt men bij Noord-
Hollandse Blauwe hanen en hennen een warmteproductie van 100—240 Cal.
per 24 uren, afhankelijk van het lichaamsgewicht (2—4.2 kg). Deze
productie komt overeen met een zuurstofverbruik van 20—50 liter in
dezelfde tijd. Dit is dus alle zuurstof uit 100—250 liter lucht en op grond
van deze getallen is het duidelijk dat voor een ruimte waarin een groot
aantal dieren is ondergebracht goede voorzieningen inzake de ventilatie
noodzakelijk zijn, temeer daar bij dieren die niet onder basale voorwaarden
verkeren het verbruik nog aanzienlijk hoger zal zijn. Het minimale zuur-
stofverbruik van 100 Noord-Hollandse Blauwe hanen of hennen zal dan
immers overeenkomen met alle zuurstof uit 25 m³ lucht en een verblijf-
plaats voor dit aantal dieren zal dan ook geventileerd dienen te worden
met minstens 500 m³ verse lucht teneinde het zuurstofgehalte in de adem-
lucht minstens 20 % te doen zijn. Dit kwantum van 500 m³ lucht is ge-
baseerd op de overweging dat 500 m³ lucht 105 m³ zuurstof bevatten.
Stelt men nu als eis bij de ventilatie dat het zuurstofgehalte van de lucht
in de verblijven niet beneden 20 % daalt, dan zal de uittredende lucht
eveneens 20 % zuurstof bevatten, dus in 500 m³ lucht 100 m³ zuurstof.
Dan zijn er 5 m³ zuurstof ter beschikking van de dieren gebleven. Per
100 dieren dus een dagventilatie van 500 m³ lucht, overeenkomende met
5 m³ verse lucht per dier. Uit de aard der zaak hangt de noodzakelijke
ventilatie ook af van de grootte van de verblijfplaats; een ruimte van 5 m³per dier indien niet of slecht geventileerd, zal per 24 uren bij een verbruik

van 50 liter zuurstof een daling van het zuurstofgehalte met 5 % te zien
geven. De ventilatiegrootte van 5 m³/dier/24 uren is evenwel onafhankelijk
van de grootte der verblijfplaats en alleen afhankelijk van de grootte van
de stofwisseling.

De hoeveelheid warmte die door het dier wordt geproduceerd wordt
kwantitatief afgestaan blijkens de constant blijvende lichaamstemperatuur.
Gedurende het etmaal varieert de warmteproductie maar weinig; er is
een minimum in de avonduren en een maximum in het begin van de
morgen. De fluctuaties van de lichaamstemperatuur (binnen i°C.) gaan
hiermede parallel.

Wat nu de invloed van de klimatologische omstandigheden betreft op
de grootte van deze basale stofwisseling blijkt dat de temperatuur over
een groot gebied de warmteproductie niet zo sterk beïnvloedt, althans
wanneer de dieren niet in de rui zijn, kortom indien de bevedering zeer
goed is. Er is een temperatuur (32°C.) waarbij zowel hanen als hennen
een minimum calorieproductie vertonen, een temperatuur die men dus
als critische temperatuur kan betitelen. Bij kouder worden van de om-
geving neemt de stofwisseling maar weinig toe n.1. slechts met 50 % indien
de temperatuur daalt van 32⁰ tot 5⁰ C. (van hete zomerdag tot koude winter-
dag). Deze geringe toename van de calorieproductie hangt samen met de
voortreffelijke thermische isolatie door het verenkleed, want bij slecht
bevederde hanen is de toename bij dezelfde temperatuurdaling wel 150 %
teneinde de lichaamstemperatuur te kunnen handhaven. Dieren die in de
koude tijd slecht in de veren zitten (rui) hebben blijkens deze resultaten
een stofwisseling die 100 % meer bedraagt dan die bij normale dieren.
Het behoeft dan ook geen nader betoog dat aan de voeding en de ver-
zorging van hen grote aandacht moet worden besteed.

Omgekeerd zijn de slecht bevederde exemplaren in het voordeel tijdens
perioden van grote hitte; bij de goed bevederde dieren stijgt de lichaams-
temperatuur bij een omgevingstemperatuur van 37°C. snel en hiermede
gaat een stijging in het metabolisme gepaard. Soms wordt een temperatuur
bereikt waarop het dier in staat is verder in calorisch evenwicht te blijven
(2 hanen), doch in andere gevallen (2 hennen) moest de proef na 5 resp.
7.5 uren worden afgebroken daar de lichaamstemperatuur tot zeer abnor-
male hoogte was gestegen n.1. tot hoger dan 44°C. Bij de slecht bevederde
dieren evenwel kan blijkbaar wel voldoende warmte worden afgestaan,
want de stofwisseling is bij 37°C. niet hoger dan bij 32°C. In een heet
klimaat zullen dus de schaars bevederde rassen in het voordeel zijn boven
dicht bevederde; in de gematigde en koude streken zullen deze evenwel
belangrijk meer onderhoudsvoer vereisen door hun sterk verhoogd basaal-
metabolisme dan de goed bevederde rassen. Voor de figuren die op deze
resultaten betrekking hebben moge ik verwijzen naar mijn artikel in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde 75 (1950) p. 719.

Hetgeen voor slecht bevederde dieren geldt kan eveneens worden ge-
zegd voor jonge kuikens die nog niet over een isolerend verenpak be-
schikken. Ook bij deze dieren blijkt de warmteproductie een minimum
te zijn bij 32°C. en bij dalende temperatuur zeer veel toe te nemen, zodat
bij 5°C. hun stofwisseling maal de grootte bij de kritische temperatuur
bedraagt. Alleen al uit een oogpunt van voedingseconomie is het dus
gewenst jonge kuikens die nog niet in de veren zitten in de kunstmoeder
een temperatuur van circa 30°C. te verschaffen, waarbij evenwel zorg-

vuldig dient te worden gewaakt tegen stijging boven 32°C. In dat geval
stijgt de warmteproductie snel als gevolg van stijgende lichaamstempe-
ratuur en treedt de dood in of een verzwakking van de gezondheids-
toestand, die tot infecties en misvormingen aanleiding geeft. Niet alleen de
temperatuur van de kunstmoeder is een factor van nauwkeurige controle
doch evenzeer de ventilatie. Uit de grafiek in het reeds genoemde Tijd-
schriftnummer blijkt dat een kuiken bij 32°C. per i kg lichaamsgewicht
een viermaal groter zuurstofverbruik heeft dan een volwassen dier. Uit
onze proeven bleek dat een eendagskuiken bij een temperatuur van 30°C.
een hoeveelheid zuurstof van circa 214 liter per etmaal gebruikt. Een kuiken-
batterij met 10000 kuikens heeft dus per etmaal een totaalverbruik van
22.250 liter 0₂ dus 22% ^m3- Dat is alle zuurstof uit 112.5 m³ lucht. Een
uitstekende ventilatie naast een intensieve temperatuurcontrole zijn dus
primaire eisen die voor de opfok van gezonde kuikens gelden. Het wil
mij voorkomen dat deze gegevens van fundamenteel belang zijn voor
adviezen van veterinaire zijde inzake de gezondheidstoestand van onze
zo belangrijke pluimveestapel.

Terugkerend tot de volwassen dieren is het merkwaardig dat hanen
een verblijf van 24 uren bij een temperatuur van 37°C. kunnen uithouden
en zelfs tot een nieuw calorisch evenwicht komen al is hun lichaamstem-
peratuur daarbij enkele graden boven normaal en wel circa 43°C. Het
temperatuursverschil met de omgeving is zo gering (6°C.) dat de warmte-
afgifte door uitstraling en geleiding slechts een fractie kan zijn van die
onder normale omstandigheden. De onderstelling ligt voor de hand dat
op andere wijze is voorzien in de behoefte aan warmteafgifte, met name
door middel van een intensieve verdamping. Daar zweetklieren ontbreken
moet deze via de ademwegen plaats vinden.

Teneinde de hoeveelheid warmte die door verdamping wordt afgestaan
te leren kennen, hebben wij de waterstofwisseling bepaald door:

Daar de verdampingswarmte van water bij de lichaamstemperatuur van
de kip 0.573 bedraagt, is uit bovenstaande gegevens de warmteafgifte
door verdamping te berekenen.

Bij een normale zomertemperatuur (20—25° C.) blijkt de verdampings-
warmte 12—29 % van de totale warmteafgifte te bedragen (gem. 22.3
± 1.98) indien de relatieve vochtigheid van de lucht laag is (30 %).
In meer vochtige lucht wordt minder water afgestaan en wel bij een
relatieve vochtigheid van 90 % 6.4—23 % (gem. 14.2 ± 2.44). Bij nadere
bewerking van de gegevens blijken deze verschillen significant te zijn
(a = 2.58). Bij gewone temperatuur varieert dus de warmteafgifte via
verdamping van 22—14 % van de totale warmteafgifte. Bij de mens
bedraagt dit getal 24 %, doch hiervan komen slechts 10 % voor rekening
van de ademwegen en 14 % voor rekening van zweetverdamping.

Bij de extreem hoge buitentemperatuur van 37° C. en een vochtgehalte
van niet minder dan 87 % wordt een hoeveelheid van 130 gram water
verdampt, hetgeen overeenkomt met een warmteverlies dat 43.8—75.5 %
(gem. 55.0 ± 5.17) van de totale afgifte bedraagt. Hieruit blijkt wel

het zeer grote belang van de verdamping via de ademwegen voor dieren
in warme omgeving, die niet over zweetklieren beschikken.

Een soortgelijk onderzoek bij de grote herkauwers in vergelijking bv.
met het paard zou van eminent belang zijn voor de beoordeling van
exportmogelijkheden van runderen naar warme vochtige gebieden. Ik
spreek de hoop uit, dat eerlang mijn laboratorium zal beschikken over een
inrichting, die het mogelijk maakt dit onderzoek te verrichten.

Nog een andere conclusie van meer algemeen physiologische betekenis
is aan het onderzoek bij de kip te verbinden. Het is mogelijk uit de hoeveel-
heid van 130 gram verdampt water de ventilatiegrootte van het dier te
berekenen. Hiervoor wordt dan een bedrag van bijna 5 liter per minuut
gevonden, dat is het 5-voudige van het rustvolume. Deze toename geschiedt
vrijwel uitsluitend door toename van de ademfrequentie, die bij het
normale dier 15—25 bedraagt en onder de vermelde tropische voorwaarden
150 per minuut. Bij de kip is dus evenals bij de hond de longventilatie
niet alleen een functie van de arteriele C0₂spanning, doch tevens van
de temperatuur van de omgeving en is de warmteregulatie direct gekoppeld
aan de ademregulatie, een koppeling, die een bijzonder licht werpt op
de integratiewerking van de centra in de hersenstam.

Het wil mij voorkomen, dat dit onderzoek en toekomstig werk in deze
richting een bijdrage kan leveren voor de zo belangrijke preventieve
diergeneeskunde.

Gedurende de laatste tijd wordt er onder de collegae veel gesproken
over onbekende ziekten bij varkens waarbij het centrale zenuwstelsel
aangetast schijnt te zijn, wat er toe geleid heeft de weinig zeggende naam
„verlammingsziekte" of „slingerziekte" te gebruiken. De tegenwoordig
gangbare theorie is, dat bij de slingerziekte het bacteriologisch onderzoek
negatief zou zijn en dat pathologisch-anatomisch aan het centrale zenuw-
stelsel geen afwijkingen worden aangetroffen; de patiënten zouden ge-
kenmerkt zijn door oedeem.

Einde 1949 en begin 1950 hebben wij een serie dergelijke dieren onder-
zocht, merendeels afkomstig uit het praktijk gebied van collega Makkinga,
met bacteriologisch negatieve resultaten. Dat deze ziekte echter niet de
enige nog onbekende heersende varkensziekte is, die hersenverschijnselen
kan geven, bleek ons in de laatste tijd naar aanleiding van enkele ziekte-
gevallen, die wij binnenkort uitvoerig zullen beschrijven.

De door ons vermelde gevallen van varkensziekte betreffen alle gevallen
waarbij aandoeningen van het centrale zenuwstelsel werden geconstateerd.
De klinische verschijnselen varieerden tussen hersenverschijnselen en
abortus, waarbij de foeten meningoencephalitis hadden. Wij kweekten
uit deze gevallen /3 haemolytische streptococcen, die lactose en trehalose
wel en sorbitol niet vergisten en Natriumhippuraat hydrolyseerden. Het
gelukte door experimentele infectie met deze culturen bij varkens
meningoencephalitis op te wekken, waarbij in een paar gevallen het beeld
veel overeenkomst had met het spontane.

Met de door ons geïsoleerde coccen hebben wij dus aan het postulaat
van Koch voldaan.

De invloed van eventuele omstandigheden van andere aard bij het
spontaan tot stand komen van de ziekteverschijnselen (virus, hygiene,
dieet) kon binnen het bestek van ons onderzoek nog niet nader worden
nagegaan.

Werd vroeger onder strongylose van het paard meestal het aneurysma
verstaan, veroorzaakt door de Str. vulgare, hier bedoelen wij er mee
de darmstrongylose, opgewekt door de aanwezigheid van grote en kleine
strongyliden in de dikke darm.

Tot de grote behoort de Str. edentatus, die we vooral onder het peri-
toneum vinden en die zich verder in de dikke darm ophoudt. Men ziet
er niet veel schadelijke gevolgen van; slechts éénmaal is, volgens het
Pathologisch Instituut, een darmbloeding aan deze parasiet te wijten
geweest. De Str. equinus, de grootste, eveneens een bewoner van de dikke
darm, is voor ons land van minder betekenis.

Het zijn dan ook de kleine strongyliden, die de strongylose van het
paard in hoofdzaak veroorzaken; naast enkele Triodontophorussoorten,
zijn het vooral de Trichonema\'s, die het meeste aanwezig zijn. Wij noemen
daarom deze aandoening meer en meer de Trichonemiasis van het paard.

In aft. 4, jaargang 1945 van ons Tijdschrift hebt U kunnen aantreffen
een uitgebreid artikel van Prof. Beijers over deze ziekte en zijn therapie
met phenothiazine. Wij zijn sindsdien aan de Interne Kliniek weer een
5—6 jaar rijker geworden in onze ervaring door honderden gevallen, die
stationnair in behandeling zijn genomen. Deze massa patiënten zijn,
behalve uit de naaste omgeving, uit alle windstreken van het land aan-
gevoerd en ook door menig collega hierheen gestuurd.

Men krijgt dan ook zo langzamerhand het idee, dat deze ziekte zich
over het hele land uitgebreid heeft, en overal in de paardenhouderij en
-fokkerij veel kwaad sticht. Geen wonder mag het genoemd worden,
dat wij elk paard in Utrecht en wijde omgeving van deze aandoening
verdenken en er zelfs aan twijfelen of er in heel Nederland één paard is,
dat er vrij van is.

Het is daarom, dat ik hier een waarschuwend woord wil laten horen
en op enkele punten in het onderzoek meer nadruk wil leggen, opdat U
straks meer aandacht moogt schenken aan deze alom verspreide ziekte.

Trichonemiasis is vooral een ziekte van het jonge dier. Over immuniteit
bij parasitaire aandoeningen is nog weinig met zekerheid bekend; men zegt,
dat oudere individuen er meer weerstand tegen bezitten. Toch zijn er
genoeg oudere paarden, die aan deze aandoening kunnen lijden en voor
zelfs bejaarde dieren is dit nog lang niet uitgesloten. Over meerdere
honderden gevallen uit ons materiaal genomen kan ik vermelden: 79 %
tot en met de 5-jarige leeftijd, 17 % van 6—10 jaar en 4 % daarboven,
waarbij er enkele zijn van 14, 15 en 16 jaar.

De infectie geschiedt als volgt: met de faeces worden de eieren ontlast
en hieruit ontwikkelt zich de larve, die door verschillende vervellingen
zich verandert van larve I tot larve II en III, welke laatste vorm infectieus
is en opgenomen kan worden. Deze ontwikkeling en infectie vindt meestal
in de weide plaats, maar moet hoogstwaarschijnlijk ook kunnen geschieden

op stal vanuit een warme mestlaag, gezien de gevallen, waarbij de aan-
getaste paarden zomers niet in de weide komen en geen grasvoedering
op stal genieten.

Van de darmen uit kan larve III zich door de darmwand heen verplaatsen
naar de bloedbaan om via deze weg of direct door de weefsels, zich naar
de praedelectie-plaatsen te begeven en zich daar verder te ontwikkelen
tot de volwassen vorm.

De ontwikkelingscyclus bedraagt, naar gelang de omstandigheden, voor
de grote strongyliden 4—6—8 maanden; voor de kleine is deze op
ongeveer 2—3 maanden te stellen.

De larven der trichonemen kunnen bij massa\'s in de submucosa van de
dikke darm zitten, de volwassen wormen treden in het lumen van de darm
uit en hechten zich vast aan de mucosa. Zij veroorzaken er een chronische
enteritis met als gevolg: door gebrek aan epitheel te weinig voedselresorbtie,
waardoor op de duur vermagering; door te weinig waterresorbtie en door
verhoogde peristaltiek dunne faeces.

Op zichzelf zal deze aandoening niet tot koliek aanleiding geven;
de abnormale darmen kunnen toch nog wel door gewijzigde verterings-
processen koliekpijnen veroorzaken. Verder kan er een combinatie voor-
komen met een aneurysma (± 28 % onzer gevallen).

De ziekte biedt ons weinig karakteristieks in zijn symptomen. In de
anamnese zal men het meest aantreffen de vermagering ondanks goede
eetlust; daarnaast echter ook klachten, waarmee de eigenaar U gemakkelijk
op een dwaalspoor zou kunnen brengen, tot een hartlijden, een „dampig-
heid" suggereren, door vermelding van spoedige moeheid of frequente
ademhaling gedurende het werk.

In het algemeen is de voedingstoestand beneden peil, echter kan dit
bij Belgische veulens met zwaar, ruig haar minder opvallen door wat
oedeem, dat vaak hierbij optreedt. Het hangt vanzelfsprekend ook van
graad en duur der ziekte af; zo zagen we vaak paarden in nog goede
•conditie, terwijl de klacht toch was, dat het dier minder kleurde, er beter
uit moest zien naar de voeding, die het kreeg.

Bij het verdere, volledige onderzoek moet men terdege rekening houden
met dit symptoom van vermagering, en alle oorzaken, die tot vermagering
aanleiding kunnen geven, moeten ter differentiëring Uw aandacht hebben.
Tuberculinatie mag hierbij nooit nagelaten worden.

Thans zal ik in het onderzoek vooruit moeten lopen en de voornaamste
bevinding voor het stellen der diagnose nu reeds moeten vermelden,
om verdere mogelijkheden te kunnen interpreteren. Dit is de anaemie,
die steeds in verschillende graden aanwezig is.

De pols kan hierdoor in rust sneller dan normaal zijn en kan na in-
spanning zelfs tragische hoogten bereiken. Waar de darmen niet normaal
zijn, kunnen vooral in de eiwittenvertering allerlei abnormale splitsings-
producten gevormd worden, die een toestand van auto-intoxicatie scheppen.
Hierdoor kan ook het hart tot hoge frequentie geprikkeld worden, met
zelfs tijdelijke onregelmatigheden.

Versnelde ademhaling moet ook aan de anaemie geweten worden;
bij de minste inspanning kan dit zo hoog worden, dat eigenaar voor
dampigheid vreest.

Wat de temp. betreft, deze kan soms toppen vertonen, zelfs wat lang-
duriger koortstoestanden zal men kunnen aantreffen. De wormen ver-

oorzaken laesies in de darmmucosa waardoor zovele portes d\'entrée
geschapen worden voor bacterie-invasies, die door de verzwakkende,
anaemische toestand van de patiënt zich des te gemakkelijker kunnen
ontwikkelen.

Hoge waarden in temperatuur, pols en ademhaling mogen geen contra-
indicaties zijn.

Het verdere onderzoek brengt geen orgaanafwijkingen aan het licht;
de urine is normaal.

Speelt het faeces-onderzoek hierbij een grote rol? Faeces-onderzoek bij
darmparasieten zal in principe slechts behulpzaam zijn bij de verdere
klinische bevindingen in het stellen van de diagnose. Men zal steeds
strongylus-eieren vinden bij het paard, zelfs bij in alle opzichten gezonde
dieren. Het aantal eieren per eenheid faeces geeft echter niet de graad
van infectie aan. Daarom is voor ons doel het faecesonderzoek ongeschikt.
De waarschijnlijke diagnose zal worden gesteld zonder één ei in de faeces
te vinden, zelfs zonder faecesonderzoek te verrichten. Toch doen wij het
steeds, omdat ook nog andere wormen aanwezig kunnen zijn, bv. ascariden,
die een andere therapie nodig hebben.

De faeces kunnen een normaal aspect hebben, kunnen soms wat pappig
zijn; er kan gedurende enige dagen recidiverende diarrhee bestaan. Ze
kunnen de trichonema-wormpjes bevatten, waardoor de diagnose aanneme-
lijker wordt. De rectale exploratie levert meestal niets bijzonders op;
toch kan op armlengte in de mediaanlijn tegen de rugwervels een tumor
geconstateerd worden, wat toevallig een aneurysma kan zijn en anders
een differentiatie nodig heeft met reden te meer voor tuberculinaüe.

Rest ons nog het bloedonderzoek te bespreken en hierbij zal blijken,
dat het haemoglobine-gehalte de factor is, die de grootste rol speelt en
waar we voor de diagnose het meest aan zullen hebben.

De anaemische toestand klinisch alleen op de kleur der slijmvliezen
te beoordelen, heeft ons reeds dikwijls bedrogen. Het is daarom dan ook,
dat we aan een meer objectieve methode de voorkeur geven. In de kliniek
maken we de laatste zes jaren gebruik van de haemometer volgens Sicca, die
direct in gr. per 100 cc. bloed ons de waarde aangeeft. Voor de praktijk zal
de oude Sahli-methode voldoende zijn, ze is ook gemakkelijk en in korte tijd
ter plaatse te verrichten. De normale haemoglobine-waarde bij het paard
is minstens 12 gram per cc. bloed, in Sahli-waarde uitgedrukt i 70 %.
Wij vonden de meeste anaemiën tussen 5—10 gram = 25—55 Sahli;
enkele malen zelfs beneden 5 gr. = 25 Sahli.

Wij moeten in de kliniek er wel aan denken deze bepaling niet direct
op dezelfde dag van aankomst na een tamelijke reis per auto te doen;
enige dagen later kan men pas op betrouwbare waarden rekenen. Oorzaken
hiervan kunnen zijn: door spierinspanning mobilisatie van de bloed-
reserves in het lichaam, door de nieuwe omgeving onrust, minder eten
en daardoor minder drinken, waardoor hogere haemoglobine-waarden
kunnen worden genoteerd. In de praktijk moet men dus rekening houden
met kort vooraf verrichte werkzaamheden. Ook dunne defaecatie kan
door vochtverlies en bloedindikking geflatteerde hogere waarden leveren.
Deze hogere cijfers hoeven niet dadelijk een contraindicatie te zijn; men
moet na enige dagen en onder betere omstandigheden de bepaling herhalen.
Wij kunnen trouwens met nog jonge infecties te doen hebben, de anaemie
ontwikkelt zich pas langzamerhand.

Uit het witte bloedbeeld zijn niet veel conclusies te trekken, die voor de
diagnose van enige waarde zijn. Min of meer ontsteking van de darm-
wand, bacteriële invasies van daaruit, andere coïncidentele factoren kunnen
verschillende graden van hyperleucocytose geven met neutrophilie en
links-verschuiving. Of de anaemie licht of zwaar is, er is geen correlatie
met het aantal witte bloedcellen te vinden. De bij de mens zo waardevolle
vermeerdering der eosinophiele cellen bij parasitaire aandoeningen hebben
wij ook hier niet kunnen constateren. Een enkele maal wat hoger aantal
van 6—8 % (normaal 4 %) met normaal of lager aantal witte bloedcellen
en vermeerderd lymphocyten-aantal zou op een chroniciteit in het proces
kunnen duiden.

In het serum vinden we vaak een bilirubine-gehalte, dat lager dan nor-
maal is. We hebben dit vroeger wel als typische bevinding beschouwd,
ook wel als bewijs van een mechanische bloedonttrekking door de wormen.
In de honderden gevallen der laatste jaren hebben we net zo vaak veel
hogere waarden gevonden, zowel bij lichte, als bij zware anaemiën, zodat
ook hieruit geen samenhang te concluderen valt. Treft men bij een sterke
anaemie een hoge bilirubine-waarde en een hypo-leucocytose, dan zou
men tot een septisch geval kunnen besluiten.

In 8 % onzer gevallen zagen we oedemen optreden. Dit kan zich soms
langzaam ontwikkelen en geleidelijk erger worden, een ander keer ziet
men het acuut en heftig opkomen, zich uitstrekken van voorborst over de
hele onder-buikwand naar de inguinaalstreek. Een goede oplossing voor
de oorzaak hebben we nog steeds niet kunnen vinden. Waar er geen
afwijkingen gevonden worden in hart-, nier-, of leverfunctie moet de oorzaak
in het bloed gezocht worden. De oedemen gaan steeds gepaard met behoor-
lijke anaemiën, maar we zien genoeg nog lagere haemoglobine-waarden,
zonder dat er oedeem optreedt. Het onderzoek naar het totaal-eiwitgehalte
van het serum heeft steeds waarden opgeleverd binnen de normale grenzen
van 6—9 %; een hypo-proteinaemie kan als oorzaak der oedemen ook niet
aangehaald worden. Bij de mens wordt bij bepaalde pathologische toe-
standen het optreden van oedeem toegeschreven aan een verlaging van de
colloïd-osmotische druk. Deze druk wordt het meest bepaald door het
serum-albumine. Normaal vindt men gemiddeld 5 % albumine en ruim
2 % globuline in het serum, zodat het quotiënt ongeveer 2 bedraagt.
Veranderingen van het eiwitspectrum en wel een verlaging van het

van het globuline, doet de colloid-osmotische druk dalen, waardoor kans
op oedeemvorming.

Wij vonden bij onze strongylose-oedemen zowel normale, als lagere
verhoudingen tussen albumine en globuline.

Na de bloedtransfusies, die wij meermalen toepasten door 5 liter citraat-
bloed te infunderen, zagen we klinisch wel verbetering van de patiënt,
maar na enkele dagen verviel deze weer in de oude toestand. In een der
gevallen, waarbij de analyse aangaf 31 % albumine en 69 % globuline,
dus een quotiënt van konden we na de transfusie constateren, dat het
albumine-cijfer naar het normale steeg, om na enkele dagen echter weer
terug te vallen. Ook het totaal-eiwit, wat nog binnen de normale grenzen
lag, liep eerst op, om daarna weer te verminderen.

Enkele malen is de Takata-reactie verricht; deze sublimaattitratie van
het serum geeft ook de verhouding aan van albumine- en globulinegehalte
en gaat parallel met het albumine-globuline-quotient. Naarmate het
globuline-gehalte hoger is, is het Takata-cijfer lager. Normaal bij het paard
di 2.8, vonden wij waarden van gemiddeld 2.

Zoals U wel ziet, dit alles schenkt ons geen bevredigende oplossing,
het oedeem blijft nog steeds een probleem. Misschien, dat wormtoxinen
hierbij in het spel zijn, die de permeabiliteit der capillairen vergroten;
experimenten in die richting staan nog steeds op het program.

Behalve de lage haemoglobine-waarde vindt men bij het bloedonderzoek
geen karakteristiek symptoom voor deze strongylose. Waar er bij het paard
in ons land geen andere ziekten voorkomen, die zulke sterke anaemiën
veroorzaken, kunnen we de anaemie bij strongylose als het ware een pathog-
monisch verschijnsel voor deze aandoening noemen. In elk geval geeft
het de prakticus reden tot sterke verdenking ervan; het is voldoende,
dat hij alleen het haemoglobine-gehalte bepaalt en de anaemie objectief
vaststelt.

De diagnose wordt dan „ex juvantibus" gesteld, d.w.z. afhankelijk van
de resultaten bereikt na toediening van het specifieke middel, in deze het
phenothiazine, dat dus als diagnosticum wordt toegepast. Daarna kan
het tot een definitieve diagnose worden, maar daarvoor is beslist nodig
een controle naar de eventueel afkomende wormen, waarover straks iets
meer.

De prognose moet in de zware anaemische gevallen met of zonder
oedemen, waarbij ook de eetlust veel te wensen overlaat, naar de infauste
richting worden genomen. Lichtere gevallen, komen wel terecht, alhoewel
soms langzaam.

Waar ik Uw aandacht niet genoeg op vestigen kan, is, dat de anaemie,
als zwaktetoestand, praedisponeert voor allerhande aandoeningen. Zo
zagen we enkele ernstige gevallen letaal eindigen door het optreden van
pneumoniën. Andere ziekten kunnen er in hun verloop eigenaardig door
beïnvloed worden, kunnen er in hun genezing, in hun reconvalescentie
zo vertraagd worden, dat men waarachtig zou gaan twijfelen aan zijn
inzichten. Waar de strongylose zo verbreid voorkomt, zijn anaemie zo\'n
sterk tegenspel kan ontplooien, mag ik er U, in die gevallen, waarbij Uw
goede pogingen niet vlotten, ten sterkste op attenderen naar het boven-
staande een onderzoek in te stellen en daarnaar te handelen. Overdrijven
in deze schaadt niet.

Alvorens nog het een of ander op te merken over de therapie met pheno-
thiazine, op het ogenblik het meest selectieve en effectieve middel tegen
de trichonemiasis, wil ik nog even de hoofdzaken vermelden uit een vrij
recent, leerrijk artikel in de Vet. Record van Juni 1950 doo Gibson,
over het phenothiazine. De meeste onderzoekers hebben tot nu toe het
effect er van gebaseerd op het verschil in ei-tellingen in de faeces vóór en na,
de behandeling. Van 1924 af is er al de nadruk op het verschijnsel gelegd,
dat na toediening van elk wormmiddel en thans speciaal van het pheno-
thiazine, de overgebleven, niet afgedreven wormen, gedurende geruime tijd
het vermogen missen eieren te leggen en men dus de tellingen na de kuur
geruime tijd moet voortzetten om de resterende exemplaren gelegenheid
te geven zich weer te herstellen. Gibson zelfheeft in 1945 dit na een dosis
van 30 gram phenothiazine voor de strongyliden op 35 dagen gesteld.

Door de onbetrouwbaarheid der gegevens, op die ei-tellingen gebaseerd,
is hij tot de zeer kostbare methode overgegaan zijn proefpaarden er na
te slachten en de hoeveelheid achtergebleven wormen te tellen. Hij ge-
bruikte hiervoor vijf volwassen paarden, die per neussonde ieder 30 gram
phenothiazine kregen. Anderen hadden reeds uitgemaakt, dat de meeste
wormen afgedreven werden gedurende de tweede en derde dag na toe-
diening van het middel. Op deze dagen werden dan de faeces verzameld
en de telling verricht; de techniek was eenvoudig en het resultaat betrouw-
baar. Op de vierde dag werden de paarden geslacht en direct geseceerd.
Zo warm onderzocht kunnen de faeces worden genegeerd, de overgebleven
wormen zitten aan de mucosawand vast. Deze werd dan afgewassen,
het waswater door een zeef geleid, waarop dan de overgebleven wormen
konden worden geteld. Er werd verschil gemaakt in de grote en de kleine
strongyliden. Uit die twee uitkomsten kon dan de „efficiency" worden
bepaald. Het bleek in grote trekken, dat dit voor de grote soorten van
⁰—5° % beliep, voor de kleine was dit veel gunstiger, dit kwam op
90—100 % te staan. Andere onderzoekers hadden tevoren ook reeds
op deze manier gewerkt, waarbij het ging over 17 paarden en hun resul-
taten waren alleen ten opzichte van de grote strongyliden véél gunstiger,
nl. 50—100 %. Dit kwam echter daardoor, dat er met hogere dosering
was gewerkt en wel met 50—100 gram.

In de kliniek is in de beginjaren steeds de grote dosering toegepast
naar het voorschrift van 1/10 gram per kg lichaamsgewicht. Later zijn wij
overgegaan op de lagere dosering van hoogstens 50 gram. Ten opzichte
van de veel gevaarlijker kleine soorten heeft men hiermee toch nog een
volledig effect en men is nog goedkoper uit.

Over de verdere eigenschappen van het phenothiazine, wil ik U slechts
in herinnering brengen, dat de werkzame en de toxische dosis vèr uit
elkaar liggen. Toch wordt in de literatuur gesproken over toxische ver-
schijnselen bij de anthelmintische dosering, die hier en daar zich openbaar-
den in: bloeddestructie, haemoglobinurie, obstipaties, agranulo-cytose.
Men vermeldt zelfs dat het phenothiazine steeds een bloeddestruerende
werking uitoefent en dat daarom deze anaemiën zo slecht en langzaam
bijkomen. Bij proeven door ons genomen met gezonde paarden en ook
met anaemische patiënten is van deze ongunstige werking door contro-
lerende bloedtellingen niets gebleken, alleen de kleine stijging van het
bilirubine in het serum zou tot iets in die richting kunnen doen concluderen.
Zonder enig nadeel op honderden patiënten toegepast zijn wij tot de
mening gekomen, dat er practisch niets te vrezen is.

De immature vormen in de submucosa komen na verdere rijping in
het darmlumen vrij, de re-infecties kunnen na 6 - 8 weken de rijpe wormen
ook afleveren en vanzelf sprekend moet de kuur herhaald worden om de
6—8 weken en het resultaat er van moet steeds gecontroleerd worden om
tot eventuele verdere herhaling te kunnen besluiten. Pas nadat er geen
wormen meer afkomen, kan men de behandeling staken. Zolang niet alle
wormen zijn afgedreven, zolang zal de anaemie blijven bestaan en zijn
herstel langdurend zijn. Dat de phenothiazinewerking hieraan debet zal
zijn, kan ik niet aannemen. Hoevele minder ernstige gevallen zagen we
niet na enige herhaalde behandelingen, zowel in het haemoglobine als
uiterlijk in hun voedingstoestand sterk verbeteren.

24 uur, de laatste tijd uitgebreid met na 3 maal 24 uur. Deze laatste
controle levert slechts wat op, als de wormen pas verschijnen op de tweede
dag. In enkele gevallen was de massa afkomende parasieten zo groot,
dat men meer wormen zag dan faeces. In de praktijk kan het middel na
een nacht hongeren en dorsten de volgende morgen in slobber spontaan
worden opgenomen. Vaak ziet men, wanneer de faeces dun zijn, deze na
phenothiazine-toediening blijvend vaster worden. Bij zware anaemiën moet
men toch wel enige voorzichtigheid betrachten en de dosering wat ver-
minderen. Behalve door goede voeding en in het voorjaar vooral vroeg
in de weide sturen, zal men de anaemie nog met behulp van haematica
en roborantia trachten te verbeteren. De anaemie ontwikkelt zich langzaam;
bij lage haemoglobine-waarden moet in elk geval het proces van oude
datum zijn. Dit is van belang bij eventuele koopkwesties voor de anti-
datering, die op meerdere maanden gesteld kan worden, echter gelet
op art. 1547 B.W. op 6—8 weken moet worden genomen.

Het is de moeite waard systematisch tegen de ziekte op te treden met
verschillende maatregelen:

De veulens na het spenen met de anthelmintische dosis behandelen en
dit om de twee maanden herhalen. De buitenlandse literatuur vermeldt
heel wat proeven met verschillende koppels veulens, die gedurende een
heel jaar dagelijks 1—2—4 gram phenothiazine kregen toegediend en er
na nog niet wormvrij waren.

Het wekelijks verweiden der paarden. De infectieuze vorm, larve III,
ontwikkelt zich na een week en is na 3—4 weken óf afgestorven öf niet
meer infectieus. Heeft men verschillende weidestukken, dan kan men met
om de week verweiden de infectie vermijden.

Misschien dat bemesting met kalk of kopersulfaat de ontwikkeling van
het wormbroed kan tegengaan.

Het paard is bij een dierenarts in behandeling geweest en wordt als
hartlijder door de verzekering naar de kliniek gestuurd. Het word bij
werken gauw moe en heeft vier weken geleden oedemen gekregen. Het is
een 14-jarige (!) merrie. Pols 44, regelmatig. Temp. steeds om de 38°,
sterk oedeem aan borst en buik, haemoglobinegehalte 9.6 gr., witte bloed-
cellen 12.600, leucocyten 93 (staafk. 25, segmentk. 68), lymphocyten 6,
bilirubine normaal, serum eiwit 9.69 %. Phenothiazine doet zéér veel tricho-
nemen afkomen. Tuberculinatie: ophthalmoreactie: sterk positief; intra-
cutane: sterk positief met positieve thermoreactie. Rectale exploratie:
tumoren miltrand. Sectie: enorme milt met grote tuberculeuze haarden.

Zaterdagavond: paard eet niet, rilt. T. 40, P. 100, onregelmatig.
Maandagochtend in de kliniek, na aankomst: T. 38, P. 100, regelmatig,
\'s Middags in rust P. 38, regelmatig. Na kalm longeren: P. 160, regelmatig,
daalt in rust langzaam en blijft regelmatig. Electrocardiogram is normaal.
Haemoglobinegehalte 8.8 gr. Na phenothiazine veel wormen en herstel.

Paard is verzekerd, dierenarts stuurt het als hartpatiënt; wordt gauw
moe, zo nu en dan een intermissie, P. 34, regelmatig. Na minste beweging:
P. 100, regelmatig. Haemoglobine-gehalte 10.2 gram. Na phenothiazine
veel wormen, volledig herstel.

twee maanden geleden geveulend en kreeg een pharyngitis. Het veulen
ging na enige weken dood en had een phlegmoon tussen trachea en
oesophagus. De merrie kreeg toen een mastitis, die naar achter doorbrak.
Ze bleef daarna zeer mager. Haemoglobine-gehalte 10 gram. Na behan-
deling veel wormen. Toestand verbetert. Het andere paard vertoonde
bij ons recidiverende koliek en had een grote tumor (absces?) midden in
de buikholte. Haemoglobine 8.8 gram. Na behandeling kwamen veel
wormen af.

Dierenarts stuurt jaarling met recidiverende koliek gedurende meerdere
weken. Had patiënt reeds met phenothiazine behandeld, echter zonder
controle. Haemoglobine 10.8 gr. Phenothiazine gaf toch weer zeer veel
wormen te zien. Heeft geen koliek meer vertoond, de dunne faeces
was normaal geworden, eetlust goed.

Dierenarts stuurt een paard, dat al 2 maanden suf is en magerder wordt.
Enige dagen terug was temp. 40.8. Na een millioen eenheden penicilline
is temp. gezakt. Hier was temp. normaal. Haemoglobine 11 gr. Na pheno-
thiazine veel wormen, eetlust verbeterde.

Twee paarden net op de markt gekocht. Het ene werd gauw kortademig
in het werk en werd van dampigheid verdacht. Het andere vertoonde
diarrhee en kon haast geen werk presteren. Haemoglobine resp. 8 en 8.8 gr.
Na behandeling bij beide zeer veel wormen. Voor beide paarden werd
een verklaring van koopvernietiging afgegeven.

En zo zou ik nog veel en veel meer frappante gevallen kunnen aanhalen.
Rest me nog U te vermelden, dat zo juist twee van onze proefpaarden,
die steeds op stal verblijven en geen gras zomers op stal krijgen, haemoglo-
bine-cijfers hadden van 9.6 gr. en dat er na een phenothiazine-behandeling
zéér veel strongyliden zijn afgekomen.

De strongylose van het paard komt zeer uitgebreid in ons land voor.
Elke practicus moet met deze ziekte sterk rekening houden. Een volledig
onderzoek met tuberculinatie is nodig. Hoge leeftijd, hoge pols, temp.
en ademhaling vormen geen contra-indicaties. Haemoglobine-bepaling
alleen is reeds voldoende en anaemie is voldoende voor sterke verdenking
van dit lijden. Na elke phenothiazinebehandeling moet controle volgen.
Deze behandeling moet zo nodig om de 2 maanden worden herhaald.
De anaemie, die zich langzaam ontwikkelt, kan niet alleen praedisponerend
werken voor verschillende andere ziekten, maar deze vaak op onbegrijpelijke
manier beïnvloeden, en de reconvalescentie er van sterk vertragen. In
besmette gebieden doet men goed de veulens en alle andere paarden met
herhaalde phenothiazine-kuren voor het ergste te behoeden.

Mijnheer de Voorzitter, Dames en Heren, onder het motto: een gewaar-
schuwd mens telt voor twee, hoop ik, door U op de belangrijkheid van de
steeds mogelijke aanwezigheid van de strongylose bij het paard te hebben
gewezen, U van enige dienst te zijn geweest.

De waarde van het onderzoek der biopsieën uit de uterus van het steriele
rund moet beoordeeld worden door de gynaecoloog. Dat hier dus een
patholoog-anatoom en niet de gynaecoloog voor U staat vindt zijn oorzaak
alleen in het feit dat ik bij ontstentenis van collega van der Kaay diens
spreekbeurt op zijn verzoek vervul.

Het steriliteitsonderzoek, dat hier bedoeld wordt, beperkt zich tot die
gevallen van steriliteit, waar bij het gewone clinische onderzoek geen
afwijkingen aan het geslachtsapparaat noch aan de geslachtscyclus van
het onvruchtbare dier zijn gevonden. Het biopsie-onderzoek beperkt zich
dan ook tot het microscopisch bestuderen van een tijdens het onderzoek
weggenomen stukje uterusmucosa van het steriele dier.

Bij de uitbouw van het onderzoek van het steriele mannelijke dier zal
het microscopiseren van een proefstukje uit de testikel eerlang ook op haar
waarde moeten worden beoordeeld. Voorlopig komen we aan dit laatste
onderzoek nog maar irt enkele sporadische gevallen toe.

Wanneer we de enorme economische betekenis van de steriliteit onder
het rundvee in aanmerking nemen is het allerminst een gemis aan waar-
dering voor het werk van de gynaecoloog, die ons doet constateren, dat
een verdieping van ons wetenschappelijk inzicht in de oorzaken van de
z.g. stal- of bedrijfssteriliteit de bestrijding van dit euvel nog niet veel
verder heeft gebracht. De grote vlucht, die de kunstmatige inseminatie
heeft genomen, heeft natuurlijk veel goed gedaan door het inperken van
infectieuze oorzaken van steriliteit, die door de stier zouden kunnen worden
overgebracht. Aan de andere kant is het juist dezelfde kunstmatige
inseminatie, waardoor bepaalde bedrijven met een laag bevruchtings-
percentage met een vraagteken moeten worden voorzien. Het is de taak
van de gynaecoloog om hier een oorzaak voor de slechte resultaten der
kunstmatige inseminatie aan te geven en niet alleen hier, maar ook op de
bedrijven, waar nog geen kunstmatige inseminatie wordt toegepast en
toch een onvruchtbaarheid van betekenis aanwezig is. Met de oplossing
van dit vraagstuk komt hij evenwel niet verder wanneer hij niet de steun
geniet van een aantal medewerkers uit andere wetenschappelijke gebieden.
De studie van het steriliteitsvraagstuk is al lang tot een dergelijk peil
gekomen, dat slechts „teamwork" de mogelijkheid tot een verdere op-
lossing brengen kan. Reeds jaren lang is dit door Prof. v. d. Kaay ver-
kondigd o.m. in zijn in 1947 gehouden voordracht voor de Mij. voor
Diergeneeskunde. Nu in de na-oorlogse jaren het opvoeren van de produc-
tiviteit van onze veestapel een dwingende eis is blijkt het dat de omstan-
digheden gunstig zijn voor een gecoördineerd teamwork.

De gynaecoloog-clinicus moet zich in de eerste plaats verzekerd weten
van de medewerking van de bacterioloog, waaronder ik hier ook nog maai-
de protozoöloog en viruloog wil verstaan. Die heeft hem trouwens ook

in het verleden reeds belangrijke diensten bewezen. Ik hoef U slechts te
herinneren aan de betekenis der Brucella abortus Bang, van de tricho-
monaden en van de V\'ibrio fetus by de infectieuze steriliteit. De bacterioloog
is met zijn onderzoekmethoden al lang in een dergelijk stadium, dat hij
deze met practisch resultaat heeft kunnen toepassen. En de techniek van het
virusonderzoek met de kweek op het bevruchte kippenei geeft thans ook
de mogelijkheid haar toe te passen en uitbreiding te geven aan het onder-
zoek naar infectieuze oorzaken van steriliteit.

Daar is in de tweede plaats de chemicus, meer in het bijzonder de
biochemicus, meer in het bijzonder voor zover hij zich bezig houdt met
de endocrinologie, die hem de mogelijkheid opent hormonale stoffen
te bepalen b.v. in bloed en urine. Is de biochemicus-endocrinoloog nu ook
al zo ver met de huidige stand zijner kennis, dat zij direct practisch bruik-
baar is bij het onderzoek naar de oorzaken van steriliteit? Helaas nog niet.
Ondanks de omvangrijke onderzoekingen op endocrinologisch gebied in
de laatste decennia en de vorderingen, die daarmee zijn bereikt, kan hij
nog niet door eenvoudige bepalingen van geslachtshormonen in bloed
en urine van steriele dieren aan de gynaecoloog die voorlichting geven,
die deze voor het steriliteitsonderzoek behseft. Toch meen ik dat het
slechts een kwestie van tijd is en de bacterioloog zal zijn eerste plaats
moeten afstaan aan de biochemicus bij het geven van bijdragen naar de
oorzaken van stalsteriliteit. Van de bacterioloog zal dan, juist als van de
nog te noemen patholoog-anatoom, een negatieve bijdrage worden ge-
leverd en van de biochemicus de positieve. Maar zover is het thans nog
niet. Verder zal de voedingsspecialist een oordeel moeten uitspreken
over de voeding van het onvruchtbare dier, mannelijk of vrouwelijk,
omdat ook daarin een oorzaak van de steriliteit kan zijn gelegen. En of
men dit oordeel nu laat uitspreken door de physioloog dan wel door de
voedingshygienist, die tevens de gehele houding en verzorging der dieren
nagaat, steeds zal het oordeel over de voeding op chemische kennis moeten
zijn gebaseerd.

Ik noemde de patholoog-anatoom. Hij is de vierde medewerker, wiens
hulp door de gynaecoloog wordt ingeroepen en wel voor het beoordelen
der biopsieën. Dit is een moeilijke zaak voor de patholoog-anatoom en
het liefst zou hij zich hiermee niet in het forum der openbaarheid vertonen
en nog een tijdlang op de achtergrond blijven tot hij besschikte over een
betere kennis van de normale microscopische bouw van de uteruswand
der verschillende dieren en van het rund in het bijzonder. En wel van
de wisselende beelden in die microscopische bouw tijdens de uterine cyclus
en zulks bij dieren van verschillende leeftijd, bij weidegang en op stal,
bij verschillende voeding en op verschillende wijze gehouden. Want zoals
ook bij andere slijmvliezen, ik denk in het bijzonder aan het darmslijm-
vlies tijdens de verschillende stadia der digestie, lopen de microscopische
beelden nogal uiteen voor alle omstandigheden, die men toch als normaal
zou willen betitelen. Het is wel opmerkelijk dat we nog niet beschikken over
gedetailleerde beschrijvingen van de hand van bevoegde onderzoekers, maar
dat feit ligt er nu eenmaal. Er is natuurlijk wel literatuur over dit onder-
werp, Zietschmann, (1922), Hammond (1924), Cole (1929) en voor het
paard Andrews en McKentil (1941), maar zij geeft ons geen antwoord
op de vragen, die we naar aanleiding van onze huidige kennis der endo-
crinologie zouden willen stellen. Dr. Garm (Stockholm, 1949) constateert

in zijn proefschrift over het histologisch onderzoek van uteri van koeien,
lijdende aan nymphomanie, ook het onstellend gemis aan elementaire
kennis van de bouw van de uteruswand.

Welke is dan de reden dat de gynaecoloog geen respijt kan verlenen
aan de patholoog-anatoom en reeds thans een microscopisch-anatomisch
onderzoek vraagt der biopsieën? Om deze vraag te beantwoorden moeten
we even in een kort overzicht de ontwikkeling van het steriliteitsonderzoek
samenvatten.

In het begin dezer eeuw zag men de oorzaak der steriliteit vooral in
ovariale afwijkingen (Zschokke, Hess). Dat was de tijd waarin men grote
betekenis toekende aan de ovariale cysten en aan de corpora lutea persis-
tenta. De colpitis infectiosa granulosa werd voor deze ovariale afwijkingen
vaak verantwoordelijk gesteld. Deze opvatting heeft lang een eerste plaats
ingenomen, maar reeds op het Internationale Veeartsenijkundige Congres
in den Haag-Scheveningen (1909) kwam Ai.brechtsen met de mening
dat niet aan de infectieuze vaginitis, maar aan een endometritis de oorzaak
der steriliteit en der ovariale afwijkingen moest worden toegekend. Nog
weer een jaar of tien later sprak Wester als zijn mening uit dat er bij
geringe gevallen van endometritis, die clinisch en met het ongewapende
oog pathologisch-anatomisch niet of twijfelachtig te constateren waren,
spermatoxinen moesten zijn, waarin hij de oorzaak der steriliteit zag.

Daarna kwam de grote vooruitgang in onze kennis omtrent de geslachts-
hormonen. We leerden kennen het oestron uit de rijpende follikel en het
progesteron uit het corpus luteum, hoe de productie van deze hormonen
weer op haar beurt beheerst wordt door enkele hormonen uit de hypophyse.
We leerden verder hoe zowel het oestron als het progesteron de bouw van
het uterusslijmvlies beïnvloedt tijdens de geslachtscyclus, hoe het oestron
zorgt voor de ontwikkeling van het proliferatieve stadium en het proges-
teron voor het secretiestadium van het uterusslijmvlies. Tijdens dit laatste
moet de aanhechting (nidatie) van de bevruchte eicel aan de uteruswand
tot stand komen. De eicel wordt wel geproduceerd, een spermatozoid ver-
smelt er wel mee, maar of de bevruchte eicel daarna een geschikte bodem
vinden zal voor aanhechting en verdere ontwikkeling is nog de vraag en
als deze ontkennend beantwoord moet worden zijn daarmee tevens vele
gevallen van steriliteit verklaard en wordt tevens de weg aangewezen,
die tot opheffing van deze steriliteitsoorzaak kan voeren. Dit is een eerste
reden waarom de gynaecoloog zo nieuwsgierig is naar de bouw van het
uterusslijmvlies zijner dieren, die hij voor opheffing der onvruchtbaarheid
ter onderzoek krijgt.

Bij de lezers van ons tijdschrift mag ik bekend veronderstellen het
onderzoek van Teunissen, destijds verricht in de cliniek voor verloskunde
en gynaecologie onzer faculteit, over de invloed van geslachtshormonen
en van bacteriën bij het ontstaan ener endometritis bij de hond na loops-
heid. Heel in het kort samengevat komen zij hierop neer.

Het gelukte Teunissen bij 26 honden slechts éénmaal om tijdens de
oestrus door inbrengen in de uterus van micro-organismen, die waren
geïsoleerd uit spontane gevallen van etterige endometritis van de hond,
een endometritis op te wekken. Voor het tot stand komen ener infectie
zijn behalve de aanwezigheid van het infectieuze agens altijd een aantal
begunstigende factoren nodig. Die moesten voor het tot stand komen

ener endometritis bij de hond dus wel een zeer belangrijke rol spelen. Om
daar nader achter te komen spoot Teunissen bij 20 honden oestron in
en slechts bij een 6-tal vond hij enige veranderingen in de uteruswand, die
van het normale afweken. Maar bij 15 honden, die hij met progesteron
behandelde, vond hij in 11 gevallen een ontsteking van de uteruswand,
in 9 van deze gevallen een clinische endometritis, van welke 9 gevallen
er 6 heftig waren. Hiermee wordt de begunstiging voor het tot stand komen
ener endometritis door hormonale beïnvloeding wel zeer duidelijk ge-
demonstreerd.

Verder hebben in 1944 van der Kaay, Teunissen en Jansen het uterus-
slijm van enige tientallen onvruchtbare merries onderzocht ten einde
na te gaan welke rol aan bacteriën in de uteri der dieren moest worden
toegekend. In 79 % der onderzochte gevallen bleek de uterusinhoud
steriel. Ook hier was dus een andere oorzaak dan het aanwezig zijn van
bacteriën.

Het is uit het bovenstaande dus duidelijk dat de gynaecoloog bij
de patholoog-anotoom komt aankloppen en hem de vraag stelt of hij in
staat is in gevallen, waar clinisch géén uitvloeiing of enig ander verschijnsel
ener endometritis te constateren valt, hem wat verder te helpen door ant-
woord te geven op de vraag of er tóch ontsteking in de uteruswand is of een
afwijkende bouw in de uteruswand, die hem aanwijzingen geven voor een
disharmonie in de werking der geslachtshormonen. Om deze vraag te
kunnen beantwoorden is biopsie-onderzoek nodig. Deze methode is in de
kliniek van collega van der Kaay en bij mij uitgewerkt en toegepast door
D. Brus, waarover eerlang een uitvoerige publicatie zal verschijnen, zodat
het onnodig is techniek en uitvoering hier te beschrijven. Wat de resultaten
van dit onderzoek betreft zij het voldoende te vermelden dat aan onze
faculteit thans van vrijwel elke koe of merrie, die niet drachtig worden wil
en waarbij clinisch geen afwijkingen aan het geslachtsapparaat worden
gevonden, een biopsie wordt genomen en naar de patholoog-anatoom
voor onderzoek wordt gestuurd, zodat dit laatste voor ons thans vrijwel
dagelijks werk is in de zomermaanden. Brus heeft de methode verder
toegepast in het werkgebied van de Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord-Brabant en daar haar waarde in de praktijk der georganiseerde
ziektebestrijding kunnen controleren. Aan de zusterinstellingen onzer
faculteit te Gent, Stockholm en Oslo ondervindt de biopsiemethode be-
langstelling.

Het wegnemen van een klein stukje uterusslijmvlies wordt door de dieren
zonder enig nadeel ondergaan. Het weggenomen stukje is hoogstens een
centimeter, meestal minder, lang en enkele millimeters dik. Men krijgt
in microscopische coupes en goed beeld van de bouw der uterusmucosa,
van het bekledende epitheel, van de bouw der uterine klieren en van het
tussenliggende bindweefsel met zijn wisselende aantal en soort van cellen,
enz. Voorlopig kunnen we als resultaat van het onderzoek zeggen dat
ontsteking, waaronder hier te verstaan een cellige ontsteking, bij on-
vruchtbare merries in de uitgesproken minderheid der gevallen voorkomt.
Het rund heeft vaker ontsteking in de uteruswand. De microscopische
beelden zijn bij merries eenvoudiger te beoordelen dan bij het rund, waar
het wisselend aantal en de aard der cellen in het bindweefsel der propria
mucosae moeilijkheden geven omdat men niet weet waar de grenzen liggen
van wat als „normaal" is te beschouwen. Zoveel is zeker dat we thans veel

gereserveerder zijn met het uitspreken der diagnose „ontsteking" dan
twee jaar geleden, toen we met het bekijken der biopsieën begonnen.
Verschillende veranderingen, die we lieten meetellen om de diagnose
„ontsteking" te stellen zouden wel eens bij bepaalde stadia der uterine
cyclus kunnen behoren. En tóch wil de gynaecoloog van ons horen of er
al dan geen ontsteking is, want daar hangt van af of bij de eerstvolgende
oestrus het dier gedekt mag worden evt. voor de K.I. gebezigd zal mogen
worden, dan wel of er eerst nog eens een behandeling volgens Albrechtsen
zal worden toegepast, een micro-biologisch onderzoek zal worden in-
gesteld, enz.

De studie van de bouw van het uterusslijmvlies tijdens de normale
cyclus, te volgen door het nemen van biopsieën op gezette tijden bij het-
zelfde dier en door uitgebreider onderzoek van uteri van geslachte dieren,
hebben wij op ons programma staan. Hetzelfde onderzoek te herhalen
bij dieren, waarbij de clinicus inspuitingen van hormoonpraeparaten heeft
verricht. Als ideaal staat ons daarbij voor ogen om te kunnen aangeven,
welk hormoon en in welke dosering en wanneer tijdens de cyclus moet
worden ingespoten om de uterus een slijmvlies te bezorgen, dat in haar
anatomische bouw het meest geschikt lijkt voor de nidatie van het be-
vruchte ei.

Mogelijk zal de biochemicus door vervolmaking zijner methoden ons
voorbij streven en zal hij door onderzoek van bloed en urine op hormonale
stoffen in een bepaald stadium van de cyclus veel nauwgezetter een ant-
woord geven op de vraag van de gynaecoloog, dan wij zulks kunnen op
grond van het biopsie-onderzoek. Dan zal het biopsie-onderzoek achter-
wege kunnen blijven en wordt de patholoog-anatoom bedankt voor de
bewezen diensten. Maar voorlopig is de biochemicus nog niet zover en
het is daarom dat de gynaecoloog in de naaste toekomst zijn hoop gevestigd
heeft op de steun, die hij van de patholoog-anatoom genieten zal om
practisch bruikbare gegevens te krijgen, die hij kan toepassen bij de be-
strijding der steriliteit.

In het laatste deel zijner voordracht liet spreker in een aantal geprojec-
teerde lantaarnplaatjes, alle van microphoto\'s, van coupes van biopsieën
van merrie en koe, een aatal beelden de revue passeren, zowel van normale
als van ontstoken uteri, daarbij wijzende op enkele diagnotische criteria.

Partir c\'est mourir un peu en wanneer ik op dit moment een afscheids-
woord tot U moet richten geschiedt dit met gevoelens van dankbaarheid
voor Uw grote bijdrage in het welslagen van deze bijeenkomst. De faculteit
kan nog zo veel organiseren, als er geen deelnemers zijn is er nog niets
bereikt.

In de eerste plaats gaat mijn dank uit naar mijn medeleden van de
commissie van voorbereiding, waarbij ik vooral onze Secretaris en zijn
Secretaresse een bijzonder woord van hulde niet wil onthouden. Het is
aan zijn grote werkkracht en organisatietalent te danken dat alles een
succes is geworden.

Onmiddellijk hierna wil ik Prof. Krediet en zijn staf van medewerksters
en medewerkers de grote dank van de faculteit overbrengen voor de wijze
waarop zij bijgedragen hebben tot het welslagen van de Veterinaire Week.
Dat het Anatomisch Instituut met zijn grote collegezaal, zijn fraai interieur
en zijn ruime lichte hal ter beschikking van het congres werd gesteld, mogen
wij wel als een bijdrage van de eerste rang aanrekenen. En daar is het
niet bij gebleven, de verzorging van de inwendige mens tussentijds en
in de luchpauze is zo spontaan door Mevr. Buitenhuis en haar ter be-
schikking staande mensen aanvaard en zo voortreffelijk uitgevoerd, dat
ik mij moeilijk een volgende Veterinaire Week zonder haar gewaardeerde
medewerking kan voorstellen. Mevrouw Buitenhuis, uit naam van de
faculteit en de congresleden dank ik U allerhartelijkst.

De dames van het damescomité hebben een woord van hulde zeker
verdiend. Utrecht leent zich bijzonder goed voor de organisatie van con-
gressen, vooral ook wat betreft het amusementsgedeeltc. De ontzaglijke
voorbereidingen die hiervoor noodzakelijk zijn kent alleen hij of zij die
hieraan daadwerkelijk hebben deelgenomen. Ik hoop dat U van mij de
dank van de faculteit voor Uw bijdrage in het welslagen zult willen aan-
vaarden.

Zonder Uw intensieve medewerking zou ik werkelijk niet weten hoe
men een Veterinaire Week naar behoren zou moeten organiseren. U
bent letterlijk op alle gebied actief geweest. Als alwetende gidsen in het
informatiebureau, als acteurs en actrices op de contactavond van Donderdag
en zelfs als mannequins bij de modeshow. Ik behoef U wel niet te ver-
zekeren dat de falculteit dit naar waarde weet te waarderen en de vrij-
moedigheid zal hebben een volgende maal wederom een beroep op Uw
medewerking te doen.

Ik wil ook niet nalaten de sprekers onze erkentelijkheid te betuigen
voor het ons gebodene en dit geldt evenzeer voor die mensen in de faculteit

die een demonstratie hebben verzorgd of op enigerlei wijze actief tot het
welslagen van de Veterinaire Week hebben bijgedragen.

Tenslotte moeten wij ook weer afscheid nemen van onze gasten.
Prof. Boucquaert en Prof. v. d Plassche, de faculteit is U buitengewoon
erkentelijk voor Uw gewaardeerde aanwezigheid bij onze Veterinaire
Week; zij hoopt dat U de beste indrukken naar Gent zult medenemen
en verzoekt U de hartelijke groeten van de Nederlandse collegae aan onze
Belgische vrienden te willen overbrengen.

Dear Mr Hodgman and Mrs Hodgman, I just mentioned the French
expression „Partir c\'est mourir un peu", but I am sure that your departure
from this Dutch „Veterinary Week" will have nothing to do with „mourir".
On the contrary it is my opinion that it will be the beginn of a more inten-
sive exchange between British and Dutch veterinary science and it is
therefore that I must not say „good bye" but „see you again".

Nu de Veterinaire Week 1951 weer tot het verleden behoort rust op
mij de aangename plicht hierover een korte nabeschouwing te geven.
De faculteit kan met grote voldoening terugzien op de afgelopen dagen,
zowel op het wetenschappelijk gedeelte van het congres als op het amuse-
mentsprogramma.

De opening, die ditmaal voor het eerst in het Groot-Auditorium van
het Universiteitsgebouw plaats vond, kreeg mede door deze historische
omgeving een zeer stijlvol karakter. De aanwezigheid ter plaatse van de
President-Curator der Universiteit en de Rector-Magnificus heeft de
faculteit zeer gewaardeerd.

Het wetenschappelijk programma, dat in het Anatomisch instituut
werd afgewerkt, bood voor ieder iets aantrekkelijks. De bezetting van de
collegezaal was dan ook zeer bevredigend, de discussies levendig en ge-
tuigend van grote belangstelling in de voordrachten. De sprekers hebben
hun best gedaan de voordrachten in de vorm van een postuniversitair
college te gieten, waarin zij over het algemeen zijn geslaagd, al zal een
volgend maal aan de tijdverdeling beter de hand dienen te worden ge-
houden.

Een bijzondere aantrekkelijkheid van het congres was de tentoonstelling
van veterinaire instrumenten enz. door diverse firma\'s in de grote, lichte
microscopiezaal gearrangeerd. Niet minder goed georganiseerd was de
voorziening van koffie, thee en lunches; trouwens waar zou men een
passender omgeving voor deze zo belangrijke onderbrekingen kunnen
vinden dan in de monumentale museumhal van het Anatomisch Instituut.

Een bijzondere herinnering heeft het amusementsprogramma nagelaten.
De contactavond in Boschlust te Zeist stond op een hoog beschavingspeil
en de prestatie der studenten op muzikaal, declamatorisch en ander gebied
was een openbaring. Wellk een bijzonder genoegen voor de faculteitslcden
de hun zo bekende studententypen van collegebanken en kliniekzalen
oude, stijlvolle dansen te zien uitvoeren in gracieus toilet en met een
hoffelijkheid die zo vreemd is aan deze tijd en toch zo weldadig aandoet.
De oud-alumni zullen met genoegen hebben geconstateerd dat de edele
kunst van goochelen niet alleen tot een practicus in den lande is beperkt,
doch dat door de hedendaagse studenten voor continuïteit in dit opzicht
is gezorgd. Alle hulde voor zijn prestaties!

De gemeenschappelijke maaltijd in Gooiland te Hilversum werd beheerst
door die typische sfeer van gezelligheid en opgewektheid die zo karakteri-
stiek is voor het veterinaire milieu en waartoe de tafelpraeses, in de persoon
van de Heer Schreinemakers, niet weinig heeft bijgedragen. Een Veteri-
naire Week zonder een dergelijke maaltijd kunnen wij gevoeglijk als
onvolledig beschouwen.

Ofschoon niet geheel tot oordelen bevoegd wil ik trachten enkele im-
pressies van het damesprogramma weer te geven. Alle lof voor het dames-
comité, de meisjesstudenten onder leiding van Mej. Maas en de heren
Kirch en den Hartog, die een programma hebben weten samen te stellen,
dat er wezen mocht.

Een modeshow is niet iets origineels, doch wanneer de mannequins
bestaan uit meisjesstudenten uit de faculteit, die blijk geven de meest
uiteenlopende toiletten te kunnen demonstreren met een natuurlijke

bevalligheid, wars van kunstmatige grootdoenerij, dan wordt een dergelijke
demonstratie tot iets zeer bijzonders, iets dat een blijde herinnering aan
deze uitzonderlijke middag achterlaat.

De dagtocht van Vrijdag 8 Juni werd in de eerste plaats begunstigd
door stralend weer, in de tweede plaats door de allerprettigste verstand-
houding tussen de deelneemsters onderling en last but not least door de
voorbeeldige organisatie van de heren Kirch en den Hartog. Dat vee-
markthallen een bezienswaardigheid vormen voor een groep dames zou
men niet a priori verwachten, doch de heer den Hartog en de wnd.
burgemeester van \'s-Hertogenbosch hebben overtuigend bewezen dat de
keuze heel wat slechter had kunnen zijn. Op bijgaande foto is de stemming
onder de deelneemsters en de drie genoemde heren dan ook duidelijk
af te lezen.

Wie ooit de St. Jan in den Bosch bezocht kent de bijzondere sfeer die
in deze prachtige cathedraal heerst. Wie, zoals de dames deelneemsters,
daarbij voorlichting heeft gehad van een zeer deskundige gids zal met
des te groter eerbied en voldoening terugzien op een bezoek aan dit
prachtige monument.

Geen dagtocht zonder lunch; de IJzeren Man te Vught leent zich bij
uitstek voor aangename verpozing in de vorm van een Brabantse koffietafel
en genoeglijke wandeling erna. Veel te vroeg naar de zin van de deel-
neemsters moest de terugtocht worden aanvaard.

De buitenlandse deelname aan de Veterinaire Week wil ik met een
afzonderlijk woord vermelden. De Belgische professoren Boucquaert en
van der Plassche zijn goede bekenden voor de faculteit, doch de uit-
nodiging van een Engelse collega was een nieuw experiment. Mr. Hodgman
die, vergezeld van Mrs. Hodgman, drie dagen in ons midden heeft vertoefd
heeft mij herhaaldelijk met nadruk verzekerd, dat zijn vrouw en hij met
de beste indrukken van het Nederlandse veeartsenijkundig congres naar
hun vaderland zouden terugkeren. Dat hij in ernst heeft gesproken moge
blijken uit een kort verslag van zijn hand in de „Veterinary Record"
van 23 Juni 1951, waarin hij onze Veterinaire Week alle lof toezwaait.
De faculteit heeft goed gehandeld; zij zal bij een volgende Veterinaire
Week wederom een uitnodiging tot een ander land dienen te richten.

Met de rustige rusteloosheid van de gang der jaargetijden schrijdt de
gang der gedachten voort door de problemen der wetenschap.

Het doet het hart goed en ook de geest weer te Utrecht te zijn verzameld
en de overtuiging te zien bevestigd hoezeer de levensdrang het werk aan
de faculteit beheerst. Want uit deze levensdrang breekt de werklust los,
die lust tot arbeid, waarbij men zichzelve geeft, het werk doordringend
met zijn eigen geest.

Met bijzonder genoegen hebben wij ervaren, hoe uw werk, Meneer de
Voorzitter, als Voorzitter der Faculteit en Voorzitter van dit Comité,
in hoge mate aan deze karakteristiek beantwoordt.

inzichten te verruimen, voor U, heren Docenten, die zich zozeer beijveren,
want uw mededeelzaamheid zal uw kennis verrijken en verdiepen. Alle
kennis blijft ijl, wanneer deze wijsheid niet op anderen wordt overgedragen.

Meneer de Voorzitter, namens de dierenartsen in Nederland wens ik U
geluk met het verloop van deze Veterinaire Week.

De dierenarts prijst zich gelukkig naar Utrecht te zijn gekomen als een
deel van de Nederlandse veterinaire gemeenschap, als een levend deel
van de zozeer levende veterinaire wetenschap!

Reeds nu gaan er verlangens uit naar hetgeen de volgende veterinaire
week zal bieden. Drie zomers zullen echter tot herfst vergelen vóór alma
mater haar alumni van weleer opnieuw aan deze Faculteit zal ontvangen.

MEDEDELINGEN UIT DE OOGHEELKUNDIGE AFDELING
VAN DE KLINIEK VOOR KLEINE HUISDIEREN.

De beschrijving van de nu volgende oogheelkundige gevallen gedurende
de cursusjaren 1948—\'49 en 1949—\'50, heeft voornamlijk betrekking
op de oogaandoeningen van de kleine huisdieren en wel meer speciaal
op die van de hond.

Het aantal opgenomen patiënten in de stationnaire kliniek bedroeg
gedurende het cursusjaar 1 September 1948 tot 1 September 1949, 779,
waarvan 75 oogpatiënten; het aantal gedurende het cursusjaar 1949—1950
bedroeg respectievelijk 718 en 73.

Het aantal in de polikliniek behandelde patiënten bedroeg in het cursus-
jaar 1948—\'49 7634, waaronder 290 oogpatiënten en in het cursusjaar
1949—\'5° respectievelijk 7379 en 310. (In bovengenoemde getallen van
oogpatiënten zijn niet begrepen de dieren lijdende aan de ziekte van Carré,
waarbij regelmatig in meer of minder sterke mate tevens een conjunctivale
aandoening kan worden opgemerkt en de dieren lijdende aan een geringe,
banale, catarrhale conjunctivitis).

Thomas, die het aantal oogheelkundige patiënten gedurende diezelfde
jaren te Toulouse heeft nagegaan, komt tot een aantal van 340 dieren
met een of ander ooglijden op 2503 ter behandeling aangeboden dieren
in de cursus 1947—1948 en 355 oogpatiënten op 2707 aangeboden dieren
in de cursus 1948—1949-

Een vrij groot aantal dieren (voornamelijk honden)werd gedurende die
jaren voor entropium behandeld en wel in het jaar 1948—\'49, stationnair
29 en poliklinisch 17 en in het jaar 1949—\'50 respectievelijk 31 en 18. Het
meest werd dit lijden bij chow-chows vastgesteld en de laatste jaren ook
nog al eens bij airedale-terriers. Erfelijke factoren spelen hierbij zonder
twijfel een rol; bij chow-chows zou daarvoor een praedispositie bestaan
door slechte ontwikkeling en geringe hoogte van de tarsus. Het betrof
in de regel het laterale gedeelte van het onderooglid bij betrekkelijk nog
jonge honden van |—1 \\ jaar, die reeds te voren gedurende meer of minder
lange tijd met allerlei adstringerende en anaestheserende oculenta of collyria
zonder veel resultaat waren behandeld. Operatie gaf hierbij vrijwel steeds
een bevredigend tot zeer goed resultaat; de tevens eventueel daarbij
aanwezige conjunctivale — en soms ook bestaande corneale aandoeningen,
genazen daarna met goede begandeling snel. Bij zeer jonge dwergpinschers
en dwergkeesjes van 1 a 2 maanden werd verscheidene malen entropium
van het laterale gedeelte van het bovenooglid vastgesteld; soms bij alle
diertjes van eenzelfde nest.

Het verdient aanbeveling de operatie bij deze jonge diertjes niet tot
later uit te stellen, daar anders nog al eens ulceratieve hoornvliesaan-
doeningen het gevolg zijn. De kleine operatieve ingreep, welke onder

locale anaesthesie kan plaats vinden, geeft vrijwel altijd volkomen ver-
betering.

Voor de te volgen operatie techniek zij verwezen naar mijn artikel
„Een iets gewijzigde entropiumoperatie bij de hond" in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde 1936. Nog steeds heeft mij de daarin beschreven
methode goede resultaten opgeleverd. De door Menges in „The journal of
Amer. Vet. Med. Ass. 1946" beschreven methode, heeft mij minder goed
voldaan. Hij maakt de huidsnede ongeveer 6—8 mm van de ooglidrand,
praepareert vervolgens de huid tot aan de rand van het ooglid los, ver-
wijdert daarna van de verkregen huidlap een gedeelte dat voor de correctie
van het onderooglid nodig is en sluit daarna de wond met dunne zijde
(knoophechtingen). De nadelen van een dergelijke methode, die ik twee-
maal gevolgd heb, zijn volgens mij: de wat ingewikkelde ingreep, de
grotere kans op uitscheuring van de wond en de necrose van de huidlap.
Bovendien meen ik geen behoefte te hebben aan deze wat moeilijker wijze
van werken.

Het aantal der voor entropium operatie in de kliniek aangeboden dieren
is vooral na de bevrijding sterk toegenomen. In de jaren vóór de tweede
wereldoorlog was hun aantal slechts gering. Bij katten kwamen slechts
enkele gevallen van entropium, steeds gepaard gaande met een sterke
etterige conjunctivitis, voor. Vermoedelijk rnoet de conjunctivitis hierbij
als primair worden beschouwd en het entropium secundair als gevolg van
blepharospasmus. Ook bij deze dieren gaf operatie goed resultaat; uiteraard
moest behandeling van de conjunctivitis daarna nog enige tijd volgen.

Een ander bij honden niet al te zelden vooral bij ruw-harige fox-terriers
op de leeftijd van 2—5 jaar voorkomend ooglijden waarvoor hulp werd
gevraagd, was de luxatio et subluxatio lentis. Hieromtrent is door mij
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1941, mededeling gedaan. Het
lijden zou familiair erfelijk zijn. Meestal werd eerst een oogafwijking bij
de dieren vastgesteld en hulp ingeroepen, wanneer reeds duidelijk zichtbare,
secundaire afwijkingen aan één of ook wel aan beide ogen, konden worden
opgemerkt, zoals luxatie van de lens in de voorste oogkamer met een
centrale parenchymateuse troebelheid van het hoornvlies als gevolg, of
een vergroting van de bulbus ten gevolge van opgetreden verhoging van
de intraoculaire druk en het minder goed kunnen zien der dieren. Steeds
waren beide ogen aangetast, hoewel meestal niet in dezelfde mate. Het
leek dan soms of één der ogen nog goed was, maar wanneer atropine
daarna werd ingedruppeld kon bij de daarop volgende verwijding van de
pupil, ook in dit schijnbaar nog gezonde oog, reeds een geringe verplaatsing
der lens worden vastgesteld. Soms waren daarbij de gerekte zonulavezelen,
vooral bij goed opvallend licht fraai waar te nemen. In verscheidene
gevallen werd hierbij lensextractie verricht, uiteraard met minder goed
resultaat, vooral wat verbetering van de visus betrof, omdat de bestaande
oogveranderingen reeds te groot waren. Verder voortschrijden van de
intraoculaire druk kon er evenwel soms mede worden voorkomen.

In enkele gevallen werd deze druk weer normaal en werd de reeds wat
in grootte toegenomen bulbus, kleiner. Soms ontstond na de operatie een
verlaging van de intraoculaire druk (hypotonie) met schrompeling van het

oog (atrophia bulbi). Dergelijke waarnemingen zijn ook na extracties
van geluxeerde lenzen bij de mens gedaan.

Westhues opereert daarbij in morphine narcose en locale anaesthesie.
Hij maakt de lapsnede met een v. Graefe\'s mesje door de cornea, op
ongeveer één mm afstand van de limbus corneae na voorafgaande can-
tothomie. De lapsnede zoals die door v. Graefe voor de mens is aan-
gegeven, n.1. ongeveer 2 mm van de limbus verwijderd in de conjunctiva
sclerae, is door hem wegens het gemakkelijk daarbij laideren van de iris,
niet toegepast; tevens vindt hij deze methode bij de hond moeilijker.

Überreiter, die meer gevallen heeft geopereerd, beveelt aan de operatie
kort na de luxatie te doen, wanneer nog geen complicaties bestaan. Om
terugvallen van de lens naar achteren door de wijde pupil te voorkomen,
raadt hij aan, kort vóór de operatie eserine in te druppelen. Overigens
waarschuwt hij tegen indruppelingen van dit middel, daar hierdoor de iris
nog meer tegen de in de voorste oogkamer zich bevindende lens komt
te liggen en een acute drukverhoging het gevolg zou kunnen zijn. Zoals
bekend is, wordt eserine veelvuldig bij glaucoom aangewend; het middel
geeft behalve pupilvernauwing (miosis), verlaging van de intraoculaire
druk. Bij luxaties van de lens in het glasvocht kan intussen tegen het ge-
bruik van eserine geen bezwaar bestaan.

Überreiter opereerde aanvankelijk onder narcose (morphine) en locaal
anaesthesie (cocaine, pantocaine) en spoot tevens retrobulbair novocaine
in om akinese te verkrijgen. Hij is hiervan evenwel teruggekomen en
gebruikte later voor het verkrijgen van een volledige narcose 0.5 gram
chloralhydraat per kg lichaamsgewicht opgelost in water met stijfsel
rectaal. De ooglidspleet werd soms door hem verwijd (cantothomie). De
bulbus werd gefixeerd met draden onder de musc. rectus oculi dorsalis;
ook door het onderooglid werd een fixatiedraad aangebracht.

Bij alle grotere oogoperaties waren twee assistenten nodig. Een oog-
verband (binoculus) werd tenslotte aangebracht hetgeen Westhues niet
deed. De lapsnede werd door hem door de sclera gemaakt na het vrij-
prepareren van een conjunctivaallap.

De honden met een luxatio ad cameram anteriorem, die door mij werden
geopereerd, waren steeds gevallen waarbij te voren oogveranderingen door
de eigenaar zelf waren waargenomen. Bij nader onderzoek bleek meestal
reeds te bestaan: meer of minder duidelijke parenchymateuze troebelheid
van de cornea, vooral van de centrale delen; stuwing van de pericorneale,
episclerale vaten; verhoging van de intraoculaire druk met meer of minder
sterke vergroting van de bulbus. In sommige gevallen waren de buphthal-
mus en de ulceratieve hoornvliesprocessen van dien aard, dat tot exstirpatie
van de bulbus moest worden overgegaan. Wanneer slechts één der ogen
is aangetast en het andere goed is en een goede visus heeft, zal zulks geen
grote bezwaren voor het dier en voor de eigenaar behoeven te zijn. Secun-
dair glaucoom en hydrophthalmus kunnen n.1. aan één der ogen b.v. na
inwerking van een stomp trauma optreden en kan dan het andere oog
zonder afwijkingen zijn. Er zijn evenwel ook gevallen zoals we gezien
hebben bij de ruwharige fox-terriers, waarbij beide ogen, hoewel vaak
in verschillend sterke mate, zijn aangetast. Verwijdering van de beide

bulbi bij deze reeds blind geworden dieren stuit hier, ook al om cos-
metische redenen, op bezwaren en de eigenaar zal dan ook terecht hiertoe
niet zijn toestemming verlenen. In die omstandigheden, wanneer althans
de oogveranderingen niet al te groot waren, werd wel eens tot lensextractie
overgegaan, niet met de verwachting dat het dier later weer zou kunnen
zien, maar om de intraoculaire druk te verlagen en de verdere vergroting
van de bulbus tegen te gaan. Ook bij een grote rashond (husky), die slechts
aan één oog lijdende was, werd de operatie gedaan. Het dier had al enige
tijd een aandoening van één der ogen, waarvan de oorzaak onbekend was.
Hoewel reeds toestemming tot verwijdering van het oog was gegeven
werd hiertoe niet overgegaan. Bij onderzoek bleek de intraoculaire druk
verhoogd, de bulbus vergroot, de pupil verwijd en de lens naar achteren
verplaatst te zijn; de cornea was nog helder. De lensextractie verliep
tegen de verwachting vlot. De genezing van de operatiewond ondervond
geen stoornis; de ontraoculaire druk bleef daarna laag; het oog werd
kleiner en meer normaal. De eigenaar schreef enkele maanden later, dat
hij met het resultaat tevreden was en dat het oog er goed uitzag. Toch
bestaat hier volgens mij vrij grote kans, dat op de duur wat schrompeling
van het oog zal optreden.

Een ander geval, een keeshond van 6| jaar, bij wie beide ogen waren
aangetast en waarbij behalve luxatie van de lens in de voorste oogkamer
een centrale parenchymateuze troebeling van de cornea voorkwam, werd
aan beide ogen geopereerd.

De operaties geschiedden allen na morphineinjectie en locale anaes-
thesie. Daar goede assistentie meestal ontbrak, werden de meeste operaties
door mij alleen verricht.

Na ontsmetting van de conjunctivaalzak met zwakke desinfecterende
middelen, werd enkele malen cocaine en atropine ingedruppeld; akinese
van de oogleden werd verkregen met novocaine-adrenalineinjectie en
verder werd retrobulbair 3—5 cc novocaine-adrenaline oplossing inge-
spoten. De retrobulbaire injecties kunnen gemakkelijk worden gedaan
in de slaapgroeve, achter de processus zygomaticus van het os zygoma-
ticum, dus wat lateraal boven de ogen. De ciliaire zenuwen en het ganglion
ciliare worden mede hierdoor geblokkeerd, waardoor ook de inwendige
delen van de bulbus ongevoelig worden. Tevens ziet men hierbij de bulbus
wat naar buiten komen (exophthalmus). Bezwaren van deze retrobulbaire
injecties heb ik in \'t algemeen niet gezien. In enkele gevallen trad een
wat hinderlijk aedeem van de conjunctiva op. Vervolgens werd zo hoog
mogelijk wat van het anaestheticum in de spier van de Musc. rectus oculi
dorsalis gespoten. Ooglidhouders werden meestal niet gebruikt. Door de
spier van de dorsale rechte oogspier werd een hechting aangebracht en de
dubbele draad met een grote arterieklem gefixeerd. Hierdoor kon de
bulbus naar beneden worden verplaatst en het bovenooglid tevens naar
boven worden opengehouden. Het onderooglid werd eenvoudig door-
stoken en eveneens met draden gefixeerd; indien nodig werd zulks ook
met het derde ooglid gedaan. Tot canthotomie behoefde niet te worden
overgegaan. De lapsnede werd in de limbairstreek gemaakt, dus niet zuiver
door de peripherie van de cornea. Het mesje van v. Graefe bleek bij het
maken van de snede bezwaren op te leveren, daarom werd eerst met een
smal lansmesje of keratoom de bulbus in de limbairsnede geopend en
vervolgens de wond met een klein, iets gekromd schaartje met stompe
punten, verder vergroot. Voor diegenen, die deze operatie weinig doen,
is dit een rustiger wijze van werken. Bij de mens waarbij door sommigen
voor de lensextractie inplaats van een mesje een schaar werd gebruikt,
bleek de wondgenezing daarna even goed te verlopen. Als voorwaarden
moet natuurlijk worden gesteld, dat de schaar van goede kwaliteit en
goed scherp is.

Na afvloeiing van het kamervocht werd de lens door middel van de lis
van Snellen en door voorzichtige druk met de vinger of een scheelziens-
haak op het onderste corneagedeelte, verwijderd. Een bezwaar hierbij is
soms het terecht komen van wat bloed in de voorste oogkamer. Dit werd
met behulp van een spuitje met stompe canule en gevuld met steriele
physiologische keukenzoutoplossing, daaruit verwijderd. Een enkele maal
werd de operatiewond gesloten met een dunne zijden draad, waarbij ge-
bruik werd gemaakt van een atraumatische naald; meestal werd hiertoe
evenwel niet overgegaan.

Na het brengen van penicillinezalf in het oog (12.500 E. per gr.) werden
de oogleden met enkele agrafes gedurende enkele dagen gesloten. Na
2 a 3 dagen werden de agrafes verwijderd en verder geregeld penicilline-
zalf en atropine in de ogen gebracht. Opengaan van de wond werd niet
door mij gezien, evenmin infecties van de inwendige delen van het oog.
Oogverbanden werden niet aangebracht; wel werd gebruik gemaakt
van een aluminium halskraag om eventueel het schuren van de ogen
met de poten te voorkomen. De verkleving van de operatiewonden ge-
schiedde bij de dieren zeer snel en voldoende, waarschijnlijk door de
goede en sterke fibrinevorming tussen de wondranden.

bij het konijn hoog zou zijn, in tegenstelling met dat bij de mens waar
het gehalte aan deze stof laag, althans minder groot zou zijn als bij het
konijn. Daarom wordt hier wel aanbevolen de fibrinevorming tussen
de wondranden te verhogen door fibrinogeen bevattend autogeen bloed-
plasma en thrombine ter plaatse bij elkaar te brengen om een goede ver-
kleving der wondranden door de dan gevormde fibrine te verkrijgen.
Corneosclerale hechtingen zouden dan niet nodig zijn. (Tasmann: The
Amer. Journ. of ophthalm. 1950).

Hoe het evenwel staat met het fibrinogeengehalte van het kamervocht
ook van het secundaire nieuwgevormde, na punctie van de voorste oog-
kamer bij onze huisdieren, is mij niet bekend; wel heb ik in de literatuur
kunnen vinden, dat het fibrinogeengehalte van het bloed bij de verschil-
lende dieren wat uiteenloopt. Volgens Landsberg bevat het bloed o.a.
van de hond 0.1—0.4 % fibrinogeen; van de mens zou het 0.3—0.6 % zijn.

Niet zelden werd ook hulp ingeroepen voor meer of minder sterke mate
van exophthalmus na trauma ontstaan b.v. na overrijdingen of na onder-
linge vechtpartijen. Niet alleen bij honden maar ook bij katten kwam

zulks voor. Is de bulbus geheel of grotendeels buiten de oogleden komen
te liggen, dan wordt gesproken van luxatio bulbi; is de bulbus met geweld
uit de orbita gerukt en zit de bulbus nog met slechts enkele weefseldelen
vast, van avulsio bulbi. Vooral bij bepaalde hondenrassen, waarbij reeds
physiologisch de ogen wat ver uitpuilen, kan een exophthalmus trauma-
ticus gemakkelijk optreden. Het verdient hierbij aanbeveling de bulbus
zo spoedig als mogelijk terug te brengen. De repositie kan na anaesthesie,

reiniging met slappe antiseptische vloeistoffen en invetten met steriele
vetten of oliën worden bewerkstelligd. Bij onrustige dieren verdient vooraf-
gaande morphine inspuiting aanbeveling. Meestal werden daarna de
oogleden door mij met enkele agrafes op de oogleden, welke enkele dagen
bleven zitten, gesloten. Inknippen van de laterale ooghoek of punctie
van de voorste oogkamer om het kamervocht te laten afvloeien en de
bulbus wat te laten samenvallen, bleek vrijwel nimmer nodig te zijn.

Geen aanbeveling verdient het boven- of onderooglid in het midden
dwars door te knippen om meer ruimte te krijgen. In ernstige gevallen
waarbij reeds panophthalmie was ontstaan, werd tot exstirpatio bulbi
overgegaan zoals deze beschreven is in mijn artikel: „Iets over exstirpatio
bulbi bij de hond en het bewerkstelligen daarbij van een kunstmatig
ankyloblepharon". Tijdschrift v. Diergeneeskunde 1936.

Protrusio membranae nictitantis bij katten, waarbij overigens klinisch meestal
geen duidelijke ziektesymptomen waren vast te stellen, behalve dan soms
wat diarrhee. Instillatie van 3 % oplossing van hydrochloras ephedrini
deed dit verschijnsel vrij snel (ongeveer 20 min.), hoewel slechts tijdelijk,
verdwijnen, zodat indruppeling dagelijks of éénmaal in de twee dagen
moest worden herhaald. In de regel was na enkele weken blijvend herstel
verkregen. Nimmer was ik genoodzaakt tot verwijdering van het derde
ooglid, dat als een belangrijk beschuttingsorgaan moet worden beschouwd,
over te gaan. Zie ook: Veenendaal en Winsser: „Het derde ooglid der
kleine huisdieren, meer in het bijzonder van de kat". Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, 1941.

Dit lijden kwam nogal eens bij jonge bulldoggen, boxers en St. Bernards
aan één of ook wel aan beide ogen voor. Onder locale anaesthesie, al of
niet met een voorafgaande morphine-atropine-injectie, werden deze onder

het derde ooglid gelegen vergrote klieren met een schaar weggeknipt.
Nabloeding was meestal daarbij slechts gering; conjunctivale hechting
is niet nodig.

Deze huidwoekeringen kwamen meestal op de grens van cornea en
conjunctiva sclerae voor. Vaak hadden de dermoiden zich daar ter plaatse
meer of minder ver op de cornea voortgezet; soms ook was een groot
gedeelte van de conjunctiva erin betrokken en bestond een meer of minder

groot congenitaal defect van het laterale deel van het ondcrooglid. Rij
operatieve verwijdering moet gezorgd worden het hoornvlies niet te
perforeren, maar toch dient men alles diep genoeg te verwijderen, dus
het gehele huidgedeelte met de haarwortels, daar anders opnieuw zich
haren gaan vormen. Dergelijke congenitale oogafwijkingen werden een
enkele maal ook bij kalveren gezien. Operatieve verwijdering leidde ook
bij deze dieren tot het gewenste resultaat.

Congenitale aplasie van het laterale deel van het onderooglid en van de conjunctiva
bij katten.

Dit ooglijden werd bij jonge katten nog al eens gezien. Het betreft
hier een ontbreken van het laterale gedeelte van de onderoogleden en een
meer of minder groot deel van de conjunctiva ter plaatse. In sommige
gevallen ging de ooglidhuid direct over op de rand van de cornea; zodat
een conjunctivaalzak hier geheel ontbrak. De aandoening is niet zelden
ten onrechte voor entropium gehouden en als zodanig geopereerd. Er
bestaat hier alzo een aplasie van een deel der onderoogleden en con-
junctiva, welke wel is beschreven als congenitaal symblepharon. Plastische
operaties, zoals bij de mens wel worden gedaan (autoplastiek) komen
hier niet in aanmerking en daar het lijden op erfelijke basis berust, dient
verdere voortplanting van deze dieren te worden voorkomen.

Schimmel heeft hetzelfde lijden bij katten wellicht ook gezien en be-
schreven als „Behaard dermoid bij een kat". (Tijdschr. voor Veeartsenij-
kunde, 1893.)

Een enigszins daarmede overeenkomende uitgebreide dermoidvorming
op de conjunctiva, gepaard gaande met een ontbreken van het laterale

gedeelte van het rechter onderooglid, werd bij een tien maanden oude
afghaanse windhond gezien. Het dermoid werd operatief verwijderd en
de wondranden zo goed mogelijk bij elkaar gebracht. Hierdoor werd een
bevredigend resultaat verkregen. Een klein defect van het onderooglid
is enkel nog overgebleven; mogelijk kan later ook hieraan nog iets worden
gedaan. Bijgaande foto laat duidelijk het dermoid, bedekt met lange
haren en het ontbreken van het laterale deel van onderooglidrand, zien.

Bij oude honden komen deze nog al eens op de ooglidranden voor; ze
kunnen uitgaan van de Meibomse, Zeisse of Mollse klieren en zijn van
goedaardige of van kwaadaardige aard (carcinoom). Meestal kunnen ze,
althans wanneer de woekeringen nog niet al te groot zijn geworden, goed
operatief worden verwijderd. Ook door middel van hoogfrequente stroom
kan door coagulatie, desiccatie of fulguratie hierbij goed resultaat worden
verkregen. Met voordeel kan hierbij de „Hyfrecator", een diathermie-
apparaat met hoog frequente stroom, worden gebruikt. Het is een handig
toestel, dat voor het verwijderen van kleine gezwelletjes enz. zeer geschikt
bevonden is.

Het aanwezig zijn van resten van de fetale pupillairmembraan kwam
af en toe ter waarneming. Soms had de eigenaar reeds te voren iets in het
donkere pupillair gebied opgemerkt. Soms ook werd de aandoening bij
onderzoek toevallig vastgesteld. Het lijden ging vaak met een cataracta
polaris anteriores gepaard. Operatief werd éénmaal ingegrepen; veel
resultaat werd daarmede evenwel niet verkregen.

Van enkele minder veelvuldig voorkomende oogaandoeningen in die jaren waar-
genomen, moge vervolgens nog een korte beschrijving hier plaats vinden.

Een kat was thuis gekomen met een gebroken poot en een gezwollen
rechter oogstreek; overigens zou het dier geen ziekteverschijnselen hebben
vertoond.

Bij onderzoek werd zwelling van de oogleden, een subconjunctivale
bloeding en een bloeding in de voorste oogkamer vastgesteld (hyphaema),
waardoor de diepere delen van het oog aan onderzoek werden onttrokken.
Het oog werd ingedruppeld met sol. sulf. atropini i % en oleum jecoris
aselli. Na vijf dagen was de subconjunctivale bloeding reeds duidelijk
verminderd; de cornea was toen wat troebel en de iris nog niet duidelijk
zichtbaar, het voorste oogkamervocht bevatte nog bloed, hoewel in mindere
mate. Het oog zelf werd beter opengehouden, er bestond geen ooguit-
vloeiing. Weer zes dagen later was de toestand als volgt:

Het oog wordt goed opengehouden en is niet pijnlijk, de cornea is
bruinachtig troebel, op één plaats, laterodorsaal is een del in de opper-
vlakte van de cornea te zien en tevens ter plaatse tegen de hoornvlies-
achtervlakte een fibrine stolsel, de iris is door de troebelheid van het hoorn-
vlies nog niet goed te overzien, evenmin de pupil. De hoornvliestroebelheid
doet denken aan de z.g. doorbloeding van de cornea, zoals deze bij de mens
o.a. na trauma op het oog is beschreven. Met atropine instillaties wordt
doorgegaan. Vier dagen later is de cornea nog steeds bruinachtig troebel
en ondoorzichtig; de del is nog te zien, de oppervlakte ervan is glad en
glanzend; de rand van de cornea heldert wat op; tegen de cornea-achter-
vlakte zijn enkele wittere troebelheden, vermoedelijk fibrine neerslagen,
te onderkennen. Na twee maanden was opheldering van de cornea nog
slechts weinig voortgeschreden; het verdere verloop kon niet worden
vervolgd, omdat de eigenaar het dier niet meer ter onderzoek heeft aan-
geboden.

In de laatste jaren zijn door mij slechts enkele gevallen van door-
bloeding van het hoornvlies als gevolg van hyphaema na trauma bij honden
waargenomen. In de veterinaire oogheelkundige werken wordt daaromtrent
niets vermeld; in de medische ophthalmologische werken is hierover wel
een en ander te vinden.

Aangenomen wordt, dat na inwerking van een stomp trauma en bloeding
in de voorste oogkamer, het soms tot imbibitie der cornea, vooral in de
middelste delen, met bloedkleurstoffen komt. Volgens sommigen zou een
ruptuur van de descemetse membraan en endotheelbeschadiging daarbij
een aetiologische rol spelen. Anderen menen echter dat ook zonder ver-
nietiging van het endotheel of descemet, diffusie van bloedkleurstoffen in

het hoornvlies zou kunnen plaats vinden. De hoornvliesverkleuring is in
het begin bruinrood, later meer groenachtig. Rode bloedcellen zijn evenwel
hierbij nimmer in de cornea gevonden, wel sterk lichtbrekende korreltjes,
welke een niet ijzer bevattend haemoglobineafbraakproduct zouden zijn.
Het verloop is zeer chronisch en duurt jaren. De schijfvormige troebeling
wordt op de duur wel kleiner, maar vaak blijft daar een troebelheid over.
Volgens Manschot (Bloodstaining of the cornea, Ophthalmologica, 1947)
zou het pigment zowel ijzer als vet bevatten en wordt aangenomen, dat bij
doorbloeding van de cornea, het hoornvlies twee verschillende pigment-
soorten zou bevatten n.1. haemosiderine en lipofuscine. Lisch meent,
dat hierbij een ijzerhoudend haemosiderine) en een ijzervrij (haematoidine)
of vetbevattend splitsingsproduct van haemoglobine zou voorkomen.

Conjunctivitis mucopurulenta chronica met door de slijmig etterige afscheiding
veroorzaakte minder goede doorgankelijkheid der traanafvoerwegen.

Een twee jaar oude airedale-terrier, reu, die vroeger voor furunculose
met goed resultaat was behandeld met penicilline, was nu reeds geruime
tijd lijdende aan een etterige ooguitvloeiing, welke met verschillende
oogwaters en zalven thuis, niet tot verbetering kwam. Vastgesteld werd
een rijkelijke, etterig slijmige conjunctivale afscheiding. De conjunctivae
waren zeer rood en gezwollen, de corneae helder, zonder vaststelbare
afwijkingen, de onderooglidranden gering naar binnen omgekruld. Be-
handeld werd met verschillende adstringerende en antiseptische oogwaters
en oogzalven (boorzuurzinksulfaatoplossing; Irgarnidoogzalf; Greifswalder
kleurstoffenmengsel; tannine-oplossing en tanninezalf); entropium-operatie
werd verricht en verscheidene malen de traanafvoerwegen doorgespoten,
waarbij veel slijmige etter ook uit de neus werd ontlast. Het microscopisch
onderzoek van de etter, genomen uit de conjunctivaalzak, gaf geen positieve
resultaten. Met penicillinezalven, welke aanvankelijk ook werden gebruikt,
maar die geen enkele verbetering gaven, werd daarom gestaakt. Tenslotte
werd na mechanische reiniging, doorspuiting van de ductus nasolacrimalis,
indruppeling van zwakke zilvernitraatoplossing (1 : 1000) en noviformzalf
(noviform 1, adeps lanae en aq. dest. aa 2, vasel. amer. alb. ad 20) veel
verbetering verkregen. Met deze medicamenteuze behandeling werd thuis
doorgegaan. Nadien vernam ik, dat thuis nog verder herstel, was bereikt.

Ik ben van mening, dat hier vooral ook de doorspuitingen der traan-
afvoerwegen, waaromtrent door mij indertijd mededeling is gedaan
(Tijdschr. v. Diergen. 1939) en de entropiumoperatie tot deze verbetering
hebben geleid.

Epiphora, niet veroorzaakt door minder goede doorgankelijkheid der traanafvoer-
wegen, maar door minder goede functie van de puncta en cananiculi lacrimalia.

Een vijftien maanden oude chow-chow was reeds tweemaal zonder veel
resultaat, voor tranenvloed poliklinisch met doorspuitingen van de traan-
afvoerwegen met boorzuurzinksulfaatadrenalineoplossing behandeld (ac.
boric. 3, sulf. zinz. 0,2, sol. hydrochlor. adren. (1 : 1000) 1, aq. dest. ad 100).
Bij onderzoek konden geen oogafwijkingen, entropium, trichiasis, disti-
chiasis, conjunctivitis of keratitis of één of ander inwendig ooglijden, worden
vastgesteld. De onderste conjunctivaalzak en de ooglidspleet vulden zich

geregeld met veel traanvocht, dat slechts traag werd afgevoerd, hoewel
de stand en plaats van de puncta lacrimalia normaal waren. Bij door-
spuitingen van de traanwegen werd geen enkele weerstand ondervonden,
zodat de afvoerwegen als normaal moesten worden beschouwd. Toch bleek
indruppeling van atropine geen effect op te leveren, evenmin indruppeling
met fluoresceineoplossing (fluoresceine 2.5, bic. natr. 5, aq. dest. ad 100)
of 3 % collargol-oplossing.

De oorzaak van het lijden moest met vrij grote zekerheid worden gezocht
in een functiestoornis van de puncta lacrimalia en cananiculi. Bij de mens
zijn dergelijke stoornissen in de spontane opname en verdere voort-
geleiding der tranen ook bekend. Operatie van Toti of West (dacryo-
cystorhinostomie), waarbij een verbinding van de traanzak met de neus
wordt gemaakt, kan in deze gevallen geen resultaat opleveren. Vroeger
werd wel splijting van de onderste traanpunten en cananiculi verricht
met het mesje van Weber. Boi.le schrijft bij de hond hiermede resultaten
te hebben verkregen bij epiphora. Bij de mens schijnt men evenwel hiervan
grotendeels te zijn teruggekomen, omdat deze ingreep de functie van puncta
en cananiculi meer of minder sterk nadelig kan beïnvloeden. Verondersteld
wordt, dat bij het openen der oogleden vooral de onderste traanbuisjes
een actief zuigende werking uitoefenen, waarbij de traanpuntjes wijder
worden en bij ooglidsluiting de tranen verder worden gevoerd naar de
traanzak, waarbij de traanpuntjes zich vernauwen.

In dit geval kon dan ook tot splijting van puncta en cananiculi nog niet
worden besloten en werden adstringerende en anaemiserende oogwaters
voor verdere behandeling thuis medegegeven. Of hiermede op de lange duur
nog iets te bereiken is, dient te worden afgewacht. Bij de mens wordt als
uiterste middel wel een gedeelte van de traanklier operatief verwijderd;
totale exstirpatie zowel van palpebrale- als van orbitale gedeelte zou even-
tueel tot keratitis sicca (filamentosa) kunnen leiden.

Bij een geval van epiphora bij een jonge chow-chow van vijf maanden,
waarbij klinisch evenmin bijzonderheden aan de ogen konden worden
opgemerkt, werd met doorspuiting der traanafvoerwegen nochtans resultaat
verkregen. Mogelijk, dat hier een geringe zwelling van het slijmvlies
van puncta en cananiculi oorzaak van de minder goede opname en verdere
afvoer der tranen is geweest.

Voor twee konijnen, die reeds geruime tijd sterk etterige ooguitvloeiing
vertoonden, werd hulp ingeroepen. In de conjunctivaalzak bevond zich
veel etter en ook de haren van de oogleden en omgeving waren daarmede
bevuild. In de mediale oogstreek was een onduidelijk fluctuerende zwelling
(traanzak?) waar te nemen; de oogleden waren wat misvormd en de randen
daarvan iets geplooid (het valt op, dat bij chronische etterige conjunctividen
bij konijnen regelmatig een meer of minder sterke plooivorming van oog-
leden en ooglidranden kan worden vastgesteld). Bij doorspuiting met
physiologische keukenzoutoplossing door de onderste traanpunt en canani-
culus, hetgeen onder wat verhoogde druk moest geschieden, kwam veel
etterige vloeistof uit de neus te voorschijn; daarna werden de traan-
afvoerwegen met penicillineoplossing doorgespoten en penicillineolie
(12.500 E. per gr.) enkele malen daags in de traanzak gebracht. Reeds na

enkele dagen was hiermede veel verbetering verkregen en konden de dieren
na io en 14 dagen de kliniek verlaten.

Het vinden van de traanpunten bij het konijn gaf mij aanvankelijk
moeilijkheden, omdat deze zich op wel ongeveer 3 mm afstand van de
mediale ooglidrand in de diepte van de conjunctivaalzak aan de basis van het
derde ooglid bevinden en daardoor niet goed zichtbaar zijn, waarop niet

gerekend was. Beter te zien zijn ze meestal wanneer vooraf enkele druppels
van een 1 % waterige trypaanblauwoplossing wordt geïnstilleerd. Op-
gemerkt zij hier nog, dat bij konijnen regelmatig de bovenste traanpunten
ontbreken. De traanzak en de verdere afvoerwegen zijn bij het konijn
buitengewoon sterk ontwikkeld en hebben een zeer bijzondere vorm.
Het traanpuntje is te zien als een kleine, schruin geplaatste spleet met iets
opgeworpen rand, het voert in een zeer wijde zak en is alleen in het onder-
ooglid aanwezig. De nasale opening van de ductus nasolacrimalis ligt ver
naar voren, nabij de uitwendige neusopening.

Wanneer men eenmaal weet waar de traanpunten bij het konijn zich
ongeveer moeten bevinden, dan levert het sonderen ervan geen grote
moeilijkheden meer op, daar de opening vrij ruim is. Met moet om in de
verwijde zakvormige ruimte te komen de sonde of stompe canule loodrecht
op de opening plaatsen.

De aandoening kwam bij honden af en toe ter waarneming; als oorzaak
moet een epitheellaesie worden beschouwd. Te voren ingestelde behande-
lingen met allerlei oogzalven en oogwaters hadden geen verbetering
gebracht. Het oog was meestal wat pijnlijk; er bestond blepharospasmus
en epiphora. Meestal was slechts een enkele millimeter groot epitheeldefect,
dat vanuit de randen met een epitheellaagje wordt bedekt, aanwezig.
Het epitheellaagje scheen echter geen goed houvast te kunnen krijgen
met het daaronder gelegen hoornvliesweefsel en het kon dan ook gemakkelijk
daarvan worden verwijderd. De troebelheid ter plaatse was slechts heel
gering en moeilijk zichtbaar; de oppervlakte vertoonde verwrongen
reflexbeeldjes en was wat oneffen en ruw. Met fluoresceine was deze plaats

zeer duidelijk groen te kleuren. Steeds werd tot nu toe succes verkregen
met éénmaal of enkele malen aanstippen van deze plek met 3—5 %
tinctura jodii recenter paratum, nadat het nog niet voldoende op de onder-
laag vastzittende epitheel, onder locale anaesthesie, voorzichtig met een
scherp lepeltje was verwijderd. Daarna werden verder epithelisatie be-
vorderende middelen (Ung. pellidol.; ol. jee. aselli; chlorophylzalf) en
ung. dionini 5 % aangewend. Soms bleef een gering troebel, nauwelijks
zichtbaar, goed met epitheel bekleed plekje, over, dat op de lange duur
nog wat kan ophelderen.

Enkele jaren geleden heb ik hieromtrent al eens iets bericht. Het is mij
echter gebleken, dat deze niet frequent voorkomende hoornvliesaandoening
vaak nog steeds niet wordt onderkend.

In het jaar 1948 werden drie Ierse setters, twee reuen en een teef respec-
tievelijk van i jaar, 13 maanden en 14 maanden ter onderzoek aangeboden
voor minder goed zien, vooral bij schemer.

Bij ophthalmologisch onderzoek bleek de pupilreactie op licht, hoewel
trager, nog aanwezig. Er bestond mydriasis van beide pupillen. Bij de
setter van een jaar was bovendien een geringe troebelheid in de achterste
lenspool te zien (cataracta polaris posterior).

Bij ophthalmoscopisch onderzoek kon worden vastgesteld: grijs-grauwe
niet scherp begrensde papil met pigmentwoekeringen in de rand; dunne,
atrophische retinale vaten, minder mooie tapetumreflexen met grijszwarte
vlekjes vooral in de peripherie; er waren geen verschijnselen van ont-
steking, maar meer van een degeneratie van de retina; de fundusverande-
ringen waren evenwel niet zoals die, welke bij de retinitis pigmentosa van
de mens worden gezien en zijn beschreven. De visus bleek gestoord; een
op hun weg horizontaal gehouden stok bleek minder goed of niet te worden
waargenomen. Gezichtsveldbepalingen waren uiteraard bij de dieren niet
mogelijk. Omtrent de afstamming van de dieren konden geen inlichtingen
worden verstrekt. Bij de mens is deze netvliesdegeneratie, tegenwoordig
ook wel met de naam van retinosis pigmentosa aangeduid, vrij goed bekend.
Er bestaat hierbij een van de peripherie naar het midden voortschrijdende
degeneratie van de retina. Het lijden zou congenitaal en meestal recessie!",
erfelijk zijn. Slecht zien in de schemer is wel de hoofdklacht (hemeralopie).
Daar de periphere delen van het netvlies het eerst worden aangetast,
treedt ringscotoom op, d.w.z. beperking van de visus aan de omtrek van
de gezichtsvelden, terwijl de centrale gezichtsscherpte nog lang behouden
blijft. Bij ophthalmoscopisch onderzoek kunnen in de fundus oculi daarbij
een groot aantal diepzwarte vlekjes in de gestalte van beenlichaampjes,
worden opgemerkt en bovendien vernauwing van de retinale vaten en
atrophie van de geelwasachtige papil.

Volgens sommigen zou het lijden primair van de retina uitgaan; de
buitenlagen van het netvlies zouden het eerst worden aangetast (neuroepi-
theellaag); anderen daarentegen o.a. Redsi.ob zijn van mening, dat de
degeneratie van de retina secundair is als gevolg van een chronische
aandoening van de binnenste lagen van de chorioidea, vooral van de vaten,
welke voor de voeding van het netvlies van belang zijn. Bij andere vormen
van retinitiden zijn vaak juist de binnenste lagen van de retina primaire
zetel der veranderingen.

Wagenmann dacht, dat circulatiestoornissen oorzaak kunnen zijn.
Bij het konijn ontstond althans na doorsnijding van de cilaire vaten
pigmentdegeneratie van de inwendige retinalagen, alzo op retinitis pig-
mentosa gelijkende beelden. Hij dacht dan ook, dat veranderingen van
de choriocapillaire laag van de gehele chorioidea eraan ten grondslag
zou liggen. Satanowsky zoekt verband tussen vitamine A gebrek, lever-
functiestoornissen en retinitis pigmentosa.

Bij de mens worden intussen ook gevallen beschreven zonder deze
pigmentaties der retinalagen en wordt dan gesproken van retinitis pig-
mentosa sine pigmento; de aandoening doet dan veel denken aan een
aandoening van het netvlies aangeduid met de naam retinitis punctata
albescens.

Bij paarden zouden Biervliet en van Rooy (1864) het lijden reeds
met de oogspiegel hebben waargenomen; zeker bewezen is zulks evenwel
niet; bevestiging door nader histologisch onderzoek is niet verricht.
Magnusson heeft gevallen bij de hond vastgesteld en in igu en later
in 1917 uitvoerige mededeling daaromtrent gedaan. Het betrof hier een
Gordon Setter familie (reu uit Engeland geïmporteerd — veel inteelt
gepleegd); een stamboom van de dieren, aan de aandoening lijdende,
werd gegeven en ook pathologisch-anatomisch onderzoek werd door
hem verricht.

De microscopische beelden kwamen veel overeen met die van de retinitis
pigmentosa van de mens; ze wezen niet op een eigenlijke netvliesontsteking
maar op een voortschrijdend degeneratief proces met proliferatie van
het pigment van de pigmentepitheelcellen in de atrophische- en gedegene-
reerde retina. Yatake heeft in 1936 bij honden eenzelfde ophthalmologische
en microscopische waarneming kunnen doen.

Hodgman, Parry, Basbridge en Steel hebben in Engeland gevallen
waargenomen bij Ierse Setters. Zij hebben hun bevindingen uitvoerig
medegedeeld in „The veterinary record" van 1948. Steel heeft daarom-
trent ook een voordracht gehouden voor de leden van de onderafdeling
Kleine Huisdieren. Ook zij vermeldden, dat de ophthalmoscopische beelden
niet overeen kwamen met die, welke bij dit lijden bij de mens worden
gezien (het onderzoek betrof een dertigtal dieren).

De normale kleur van het tapetum lucidum bij volwassen setters is
volgens Steel, orange geel met groene ondertoon; het tapetum nigrum is
donkerbruin met grijze glans. Bij de aangetaste dieren werd het tapetum
lucidum meer groenachtig van kleur en het tapetum nigrum, grijzer,
grauwachtig. Het aantal vaten werd minder en de papil werd bleker; de
bij de mens zo bekende donkere pigmentvlekken ontbraken; slechts in
enkele gevallen werden kleine locale pigmentaties gezien. Er wordt op
gewezen, dat ook overeenkomstige beelden o.a. na hondenziekte kunnen
optreden. Uitroeiing van de aandoening is slechts mogelijk door proef-
paring met aan de ziekte lijdende dieren, daar ook dieren met goede
ogen eventueel het lijden in zich kunnen hebben en kunnen overerven.
In deze gevallen zou het lijden waarschijnlijk op een eenvoudig mendelende
autosomale recessieve factor berusten. De afbeelding, welke van de fundus
oculi van het linker oog van een setter wordt gegeven, is waarschijnlijk niet
geheel juist en is temporaal met nasaal verwisseld (ook in de tekst is dit
onjuist aangegeven). Voor een goede afbeelding van de fundus van een
hond, zij verwezen naar die van Brückner in zijn artikel „Über den

ophthalmoskopischen Nachweis von Fovea und Area bei Tieren", Ophthal-
mologica, 1949.

Ook is geen rekening gehouden met het feit, dat het tapetum lucidum
bij honden zich na de geboorte ontwikkeld en eerst na 30—50 dagen
zichtbaar wordt.

Seiferle heeft kortgeleden retinitis pigmentosa waargenomen bij een
vier jaar oude wachtelhond. Reeds op jonge leeftijd was waargenomen
dat het dier in de schemer minder goed zag; de bruikbaarheid als jachthond
was daardoor uitgesloten. Later is bij nog vier andere wachtelhonden het-
zelfde lijden ontdekt. Een bepaalde teef zou hierbij een rol hebben gespeeld.

In dit verband is het interessant, wat Lindsay-Johnson mededeelt.
Hij heeft de fundus van een groot aantal dieren (ook wilde) onderzocht
en in een atlas afbeeldingen daarvan gegeven. Hij schrijft, dat halfapen
n.1. Galagas, nachtdieren, blind werden, wanneer zij aan constant helder
licht waren blootgesteld en dat de peripherie van het netvlies dan met
zwarte, stervormige vlekken bedekt was, zoals bij retinitis pigmentosa
van de mens. Bij de beoordeling van de microscopische praeparaten van
deze aandoening moet men ook volgens mij zeer voorzichtig zijn, daar o.a.
bij degeneratie van het netvlies en papilatrophie na hondenziekte, hier-
mede overeenkomende histologische afwijkingen kunnen voorkomen. Het
lijden is ongeneeslijk en leidt op de duur tot blindheid. Wibaut was van
mening met menformon een gunstige invloed op het beloop te hebben
kunnen waarnemen; anderen evenwel hebben hiervan geen resultaten
gezien. Verder werden, daar verband gezocht werd met vitamine A gebrek
en leverfunctiestoornis, vitamine A en leverpraeparaten therapeutisch aan-
gewend, Filatow zou met zijn z.g. weefseltherapie verbeteringen hebben
kunnen krijgen; anderen echter hebben ook hiervan niets kunnen merken.

Filatow bracht hierbij o.a. steriele stukjes placenta onder de conjunctiva
(subconjunctivale weefselimplantatie). Hij spreekt van een „biogenic
stimulator". Biro meent evenals Redslob, dat twee oorzaken bij de retinitis
pigmentosa in het spel zijn:

1. een hereditair type, recessief of dominant, dat niet op een behandeling
reageert;

Scheelzien komt uiterst zelden
bij kleine huisdieren voor. Een
sterke aangeboren strabismus con-
vergens werd bij een twee jaar
oude Siamese kater (cryptorchid)
gezien.

In de veterinaire literatuur is omtrent oedema corneae bij dieren weinig
te vinden. De meeste auteurs verwijzen naar de mededeling van Knape:
„Oedema corneae bei der Katze" in Freitag\'s Archiv für vergleichende
Pphthalmologie, 191 o.

In het beloop van hondenziekte treedt niet zelden een snel optredende
meer of minder sterke diffuse troebeling van het hoornvlies op. Deze is
waarschijnlijk het gevolg van een door toxinen veroorzaakte degeneratie
van het endotheel, waardoor het pathologisch veranderde kamervocht
het hoornvlies kan binnendringen en tot oedeem ervan kan leiden.

De cornea kan n.1. als zijnde een hydrophiel colloid veel vocht opnemen
en daarbij sterk zwellen. De hierbij gevoegde foto is van een gehalveerd
paardenoog. Duidelijk is hier de zeer sterke zwelling van de cornea te zien.

De anamnese van bovenvermelde Afghaanse windhond luidde, dat
het dier sedert veertien dagen ziek was, tien dagen daarvoor in de Maas
was gevallen, niet at, gal braakte, veel dronk, veel urineerde en loom was;
diarrhee bestond niet. Behandeld was geworden met pernaemon- en penicil-
lineinjecties en per os met Julapium c. pepsini en hexameth tetramine.

De temperatuur, welke aanvankelijk hoog was geweest, zou daarna tot
het normale zijn gedaald. Vijf dagen vóór de opname in de kliniek, was
vrij plotseling de cornea van het rechter oog vrijwel geheel troebel ge-
worden en trachtte het dier dit oog met de poten te wrijven. Bij nader
onderzoek kon bij het reeds vermagerde dier een nierlijden op basis van
een Canicolainfectie worden vastgesteld.

Het oogonderzoek leverde het volgende op: Troebelheid en sterke
zwelling van vrijwel de gehele cornea, waardoor deze naar buiten uit-
puilde zoals bijgaande foto weergeeft. Blepharospasmus of ooguitvloeiïng
was niet aanwezig; er bestond slechts geringe pijnlijkheid.

Het hoornvlies zag er enigszins uit als gelatineus gestold wit van een ei
en vertoonde geen ontstekingsverschijnselen. Het epitheel was wat oneffen,
maar vertoonde geen defecten of blaarvorming. De diepere delen van het
oog waren door de troebelheden niet te zien; alleen aan de uiterste rand
van de cornea was vaag iets van de iris zichtbaar. De uitpuiling van het
hoornvlies was daar, waar de oogleden erop rustten, het geringst. Als
oorzaak van dit oedeem moest wellicht een sterke endotheelbeschadiging
worden aangenomen, waardoor het kamervocht gemakkelijk de cornea
kon binnendringen en aanleiding tot de sterke zwelling had gegeven. Bij
de mens schijnen dergelijke gevallen af en toe te zijn gezien. Er wordt
dan wel van „Kammerwassereinbruch", o.a. door Fischer, gesproken.
Door wijlen Fischer, die in het ooglijdersgasthuis mij met het onderzoek
met het hoornvliesmicroscoop en de spleetlamp behulpzaam was, werd
aangeraden wat kamervloeistof af te zuigen en het kamervocht weer aan
te vullen met eigen bloed van het dier. Hiertoe werd evenwel door mij
niet overgegaan. Behandeld werd met atropine en ol. jecoris aselli, terwijl

de oogleden met twee agrafes werden gesloten om hoornvlieslaesies te
voorkomen. Reeds na een week was duidelijke verbetering te bespeuren;
de zwelling en uitpuiling van de cornea werd minder en opheldering
vond van de rand uit plaats. Verder helder worden van het hoornvlies
volgde, zodat na ongeveer achttien dagen verblijf van het dier in de kliniek,
de hond als zijnde voldoende hersteld, kon vertrekken. De eigenaresse
(vrouwelijke arts) schreef mij later, dat het dier het goed maakte en dat
het oog, behalve dan een nog bestaand troebel plekje, goed was.

Bij de keuring van een Hollandse herdershond van 22 maanden, reu,
die werd afgericht, zou gebleken zijn, dat het dier niet op grotere afstand
(ongeveer 100 m) goed zou kunnen zien, maar wel op korte afstand
(ongeveer 10 m).

Bij onderzoek van de ogen werd enkel een vrij sterke myopie (5 D)
gevonden — overigens bleken de ogen volkomen normaal te zijn. Hierdoor
zou het minder goed zien op grotere afstand te verklaren zijn.

Terwijl bij wilde dieren hypermetrophie wordt gevonden, blijkt bij
onze huisdieren behalve emmetropie, vaak lichte graden van myopie
voor te komen. Dit zou met de domesticatie en het houden van de dieren
in beperkte ruimten in verband kunnen worden gebracht. Dat bij honden
steeds myopie van geringe graad (ongeveer 2 D) zou voorkomen, zoals
Boden met de Schmidt-Rimplerse methode van refractiebepaling in het
omgekeerde beeld heeft gevonden, kon door latere onderzoekers en ook
door mij, niet worden bevestigd. Bij paarden zouden eventueel sterke
graden van myopie tot schuwheid aanleiding hebben gegeven; de voor-
schriften van de paardenartsen in Zwitserland luidden indertijd dan ook,
dat paarden met een myopie van 7 dioptriën of hoger, voor het leger
moesten worden afgekeurd. Voor de refractiebepaling bij dieren kunnen
slechts de objectieve methoden gebruikt worden (onderzoek in het rechte
beeld en de sciascopie) van de subjectieve, refractiebepaling met glazen
zoals bij de mens tevens steeds daarbij plaats vindt, kan uiteraard bij
de dieren geen sprake zijn.

Een kat had sedert enkele weken last van duizelingen en omvallen,
terwijl verder de eetlust slecht was. Enige verbetering wat de duizelingen
betrof, zou zijn opgetreden. Als oorzaak werd een of ander trauma ver-
moed.

Het dier, dat in de stationnaire kliniek werd opgenomen, maakte geen
zieke indruk. De kop werd scheef gehouden (naar L.); duizelingen of om-
vallen werden niet opgemerkt; dwanghouding of dwangbeweging
bestonden niet; het dier sprong normaal van een tafel op de grond. Bij
ophthalmologisch onderzoek bleek de linker ooglidspleet iets kleiner te
zijn dan rechts; nystagmus werd niet gezien.

Rechts bestond normale corneareflex, de oogleden werden daarbij
normaal dichtgeknepen; de pupil reageerde goed op licht; de fu idus-
beelden waren normaal.

oogleden bij aanraking van de cornea, oogleden of voelharen; de tonus
van de oogleden en omgeving scheen verlaagd. Doordat bij aanraking
van de linkercornea geen ooglidreflex optrad, maakt het de indruk alsof
het hoornvlies ongevoelig was; dit bleek echter niet het geval te zijn, maar
het verschijnsel berustte op onvermogen de kringspier van de oogleden
samen te trekken (de musc. orbicularis wordt geinnerveerd door de N.
facialis). Mogelijk hing ook het bovenooglid wat meer naar beneden dan
normaal; het verschijnsel van geringe ptosis was echter niet duidelijk,
De pupilreactie op licht was normaal; de fundusbeelden vertoonden geen
bijzonderheden; de spieren van het linkeroor waren niet verslapt; de linker
zijde van de mondspleet hing wat af en was iets ruimer dan rechts.

Negen dagen na verblijf in de kliniek was de scheve kophouding vrijwel
verdwenen; de verschijnselen van de facialisparalyse waren evenwel nog
aanwezig. Geleidelijk trad ook hierin verbetering op. Na ruim drie weken
kon het dier hersteld vertrekken, zonder dat een bepaalde therapie was
en behoefde te worden ingesteld.

Een Duitse Staande hond van 6 jaar, reu, was op jacht door een hagel-
schot in de voorste delen van hoofd en lichaam getroffen.

Bij onderzoek bleken een groot aantal hagelkorrels in en onder de huid
vooral van het hoofd (neusstreek) zich te bevinden en bovendien waren
enkele hagelkorrelwondjes in de voorvlakte van de rechterondervoet
aanwezig.

Verder bestond: blepharospasmus, epiphora, troebele cornea, een per-
forerende hoornvlieswond ongeveer in het midden, een bloederig stolsel
in de voorste oogkamer, waardoor diepere delen onzichtbaar waren,
zwelling en roodheid van de conjunctiva van het rechteroog. Op de
röntgenfoto waren een groot aantal verspreide hagelkorrels, vooral in het
neusgedeelte en omgeving en één hagelkorrel in de oogstreek te zien.

Al spoedig werd het oog minder pijnlijk en de cornea iets helderder.
Daar na 5 dagen nog niet al te veel verbetering was verkregen en het dier
vermoedelijk ook later aan het oog blind zou blijven, stelde de eigenaar
voor, het dier maar pijnloos te doden, waartoe evenwel nog niet kon
worden besloten. Na voortgezette behandeling met atropine en penicil-
line trad geleidelijk meer herstel op. De cornea werd meer en meer helder,
waardoor ook wat van de diepere delen van het oog als iris en lens, zicht-
baar werden. De pupil bleek donker te zijn, hetgeen niet wees op een laesie
en troebelheid van de lens. De iris was wat gezwollen en veranderd van
kleur en tekening, vooral temporaal en hier iets naar achteren verplaatst;
de intraoculaire druk was gering verlaagd. De pupil werd allengs wijder.
Na twee weken behandeling was het oog vrij rustig; de iris nog duidelijk
veranderd van kleur en tekening, vooral temporaal en ter platse ver-
groeid met de voorvlakte van de lens; pupilreactie op licht ontbrak;
lenstroebeling was ook nu niet vast te stellen.

Vermoedelijk was de hagelkorrel door de cornea en het temporale deel
van de iris gegaan en had daarbij de lens niet geraakt. Ophthalmoscopisch
onderzoek van de diepere delen bleek ook later niet mogelijk. Na drie
weken heeft de eigenaar de hond afgehaald; de verdere behandeling thuis
geschiedde met 5 % dioninezalf.

Ruim een jaar later ontving ik van de eigenaar bericht, dat de hond
het goed maakte, maar dat de hond aan dit oog het gezicht had verloren
en daarom niet meer voor de jacht kon worden gebruikt.

Ectropium van het bovenooglid bij een kat na tumoroperatie in de oogstreek,
(resultaat microscopisch onderzoek van het gezwel in het Vet. Path.
Instituut; celrijk fibroom).

Aan de laterale zijde van het linkeroog was een genezende wond te
zien. De conjunctiva van het bovenooglid was te veel naar boven ver-
plaatst ook al door zwelling en verdikking van de conjunctiva palpebrae

et fornicis; de cornea vertoonde geen veranderingen (op de foto is de
situatie vrij duidelijk zichtbaar).

Voorlopig werd met ol. jecoris aselli, cocaïnezalf en sol. targesini be-
handeld in de hoop genezing en verbetering te verkrijgen, later ook met
noviform-, penicilline- en chlorophylzalf. Daar 14 dagen later nog niet veel
verbetering was verkregen, werd operatief ingegrepen onder locale anaes-
thesie. Ongeveer 1 cm van de bovenooglidrand werd een snede ongeveer
evenwijdig aan de rand gemaakt en de ooglidhuid wat los gepraepareerd
om het bovenooglid wat te ontspannen; bovendien werd de laterale oog-
hoek iets ingeknipt en een stukje onderooglidrand verwijderd en daarna
gehecht. De gezwollen conjunctivaalwrong werd in zijn geheel wegge-
nomen maar niet gehecht. De verdere genezing verliep nu zonder veel
stoornis; vrijwel herstel werd verkregen. De eigenaresse berichtte later,

dat ze met het verkregen resultaat zeer tevreden was en dat aan het oog
zo goed als niets bijzonders meer te zien was.

Een anderhalfjaar oude hond, reu, had bij een gevecht met een andere
hond een ernstige oogverwonding opgelopen. De daaropvolgende dag
werd het dier op advies van een collega ter onderzoek in de kliniek aan-
geboden.

Bij onderzoek bleek een grote scheur in het mediale gedeelte van de
cornea te bestaan; afsluiting hiervan had plaats gevonden met een fibrine
prop en de verkleefde iris; de pupil was nauw; de intraoculaire druk laag.
Verschijnselen van intraoculaire infectie ontbraken. Na reiniging met
boorzuuroplossing, werd atropine ingedruppeld en penicilline- en sul-
fanilamidezalf in het oog gebracht, (hiervoor is heel goed ,,Udolac" =
4.4 diaminodiphenylsulfon 10 gr., peniciilin.calc. 50.000 E in 30 gr. zalf-
basis te gebruiken); de oogleden met een agrafe gesloten en een aluminium-
kraag om de hals aangebracht. De daaropvolgende dag bleek het dier
kans te hebben gezien de agrafe toch te verwijderen. Het oog werd nog
wat dichtgeknepen; de intraoculaire druk was iets hoger dan de dag te
voren. Opnieuw werd „Udolac" zalf in het oog gebracht.

Operatief ingrijpen vond weer een dag later plaats. De intraoculaire
druk was nog te laag, de pupil onvoldoende wijd, de lens troebel. Behalve
subcutane morphine (60 mgr.) werd retrobulbair novocaine-adrenaline
oplossing ingespoten.

Bij het verwijderen van het uitpuilende deel der iris en de fibrineprop,
vloeide het kamervocht af en kwam tevens de lens en een weinig glasvocht,
dat werd afgeknipt, te voorschijn; de pupil werd nu zeer nauw. Opnieuw
werd atropine ingedruppeld, Udolaczalf in het oog gebracht en de oog-
leden met twee agrafes gesloten.

Een dag hierna werden de agrafes verwijderd. Het oog werd sterk
dichtgeknepen; er bestond geringe muceuze conjunctivale afscheiding;
de voorste oogkamer had zich weer opgevuld. De corneatroebeling bleek
niet groter te zijn dan te voren.

Na reiniging met oogwater, werd atropine en Udolac-zalf in het oog
gebracht. Reeds na enkele dagen werd de pijnlijkheid van het oog duidelijk
minder; de pupil bleef echter te nauw. Tien dagen na de operatie was het
oog nog slechts weinig pijnlijk; de pupil nog te nauw; het aspect was
overigens niet slecht. Een groot litteken met vlokkig troebele omgeving
waar naar toe van de mediale zijde een krans van bloedvaten gingen, was
zichtbaar. De patiënt is twee dagen later afgehaald; de pijnlijkheid was
meer en meer geringer geworden. Met boorzuurzinksulfaatoplossing,
atropine en ol. jecoris aselli werd de behandeling thuis voortgezet.

Zestien maanden later schreef mij de eigenaar, dat de hond het goed
maakte en dat aan het behandelde oog door hem geen ziekelijke afwij-
king kon worden vastgesteld; wel zou het dier voor zover hij zulks kon
nagaan, niet of zeer weinig uit het oog zien.

Verlamming van rechter halssympathicus en rechter plexus brachialis bij een hond.

Bij een 6 jaar oude Duitse herdershond, reu, werd sedert enkele maanden
toenemende kreupelheid van het rechter voorbeen opgemerkt.

verlamming van de halssympathicus te bestaan. Duidelijk was het z.g.
Hornerse symptomen complex aanwezig, n.1. geringe enophthalmus
gevolg van paralysis van de musc. orbitalis, miosis, protrusie van de mem-
brana nictitans, hypotonie, onduidelijke ptosis (gevolg paralyse van de
gladde Müllerse spieren van het ooglid).

Cocaïne-instillatie gaf\'aan de verlamde zijde geen pupilverwijding;
wel, hoewel geringe, aan de gezonde zijde, waardoor de anisocorie duide-
lijker werd. Na indruppeling in het zieke oog van enkele druppels sol.
hydrochlor.ephedrini 3 %, (Sanédrine) was het verschijnsel van protrusie
van het derde ooglid reeds na 15 min. verdwenen.

Als oorzaak werd een of andere laesie van de halssympathicus of centrum
ciliospinale aangenomen. Na traumatische inwerkingen en tumorvormingen
is een enkele maal ook bij de hond paralyse van de halssympathicus ter
waarneming gekomen. Bij sympathicusverlamming blijven de sensibele
verwijdingsreflexen behouden evenals ook de psychoreflexen.

Heterochromie, hyperaemie van de gezichtshelft of verhoogde zweet-
secretie, dat bij sympathicusparalyse bij de mens wel wordt gezien, was
in dit geval niet waar te nemen. Heterochromie intussen zou alleen op-
treden, wanneer het verlamming van de halssympathicus van jonge dieren
zou betreffen.

Daar genezing als uitgesloten moest worden beschouwd, werd toestem-
ming tot pijnloos doden en tot sectie gegeven.

Bij onderzoek, dat door Prof. Sillevis Smit werd verricht (waarvoor
op deze plaats onze dank) werd een neurinoomvorming van de rechter
plexus brachialis en van het rechter ganglion stellatum gevonden. Op bij-
gaande foto\'s is een en ander duidelijk zichtbaar.

1. Een rijpaard van ongeveer vijfjaren, lijdende aan iridocyclochorio-
iditis recidiva (maanblindheid).

Het dier had reeds thuis enkele aanvallen doorgemaakt en kreeg
tijdens het verblijf in de kliniek opnieuw een paar aanvallen, welke
aan de studenten kon worden gedemonstreerd. In ons land komt
dit lijden, dat regelmatig tot blindheid leidt en waarvan de oorzaak
onzeker is, gelukkig slechts weinig voor.

2. Een kalf met een dermoid in de limbairstreek, overgaande op de
oppervlakkige lagen van het periphere hoornvliesgedeelte ter plaatse.
Onder locale anaesthesie kon het dermoid voldoende worden ver-
wijderd.

3. Een rijpaard, dat soms weigerde hindernissen te nemen en waarvan
vermoed werd, dat het dier bijziende zou zijn, bleek bij onderzoek
geen oogafwijkingen, ook geen brekings anomaliën, te hebben. De
oorzaak hiervan moest dus in iets anders worden gezocht.

4. Een rund, dat blind was (koopkwestie) vertoonde geen afwijkingen
aan de ogen, welke de blindheid zouden kunnen verklaren.

Hierbij zou ik willen opmerken, dat de afbeelding van de fundus van
het rund in het boek van Jakob „Tierärztliche Augenheilkunde" niet
geheel juist is. Het rund bezit evenals het paard een grote, horizontaal
liggende ovale papil. De kleur ervan is evenwel donkerder, hetgeen zou
berusten op sterkere pigmentatie van de lamina cribrosa. Op de papil
bevindt zich in het midden een meer grijsachtige, in het glasvocht wat
uitstekende, weefselmassa, als rest van de arteria hyaloidea (conus of
processus hyeloideus). De bloedvaten zijn goed ontwikkeld; de dorsalen
vaten slingeren zich om elkaar heen. In het tapetum zijn dorsonasaal een
groot aantal donker gepigmenteerde plekken te zien, vooral in de peripheric
(pigmenteilanden). Dit zijn plaatsen, waar het pigmentepitheel in het
gebied van het tapetum lucidum pigmenthoudend is, terwijl zulks in het
overige deel van het tapezum lucidum niet het geval is. Bij de andere
huisdieren worden deze pigmentvlekken niet gezien; alleen bij zilver-
vossen heb ik ze, maar dan veel uitgebreider, in de buitenste delen van
het tapetum in de buurt van de vaten kunnen opmerken. Het beeld deed
daarbij enigszins denken aan kraaiennesten in de takken van een kale boom
in de winter.

Nu volgen nog enkele korte gegevens omtrent klinische waarnemingen,
welke bij toepassing van enige medicamenten zijn gedaan en nog enige
andere waargenomen bijzonderheden.

D.F.P. komt in de handel als een 0.05 % diïsopropyl-fluorophosphonaat
in watervrije olie, daar het in waterige oplossingen niet houdbaar is.

Het middel remt de werking van de cholineesterase irreversibel; de
cholineesterase zou daarbij worden vernietigd en zou daarom opnieuw
gevormd moeten worden. Eserine, dat eveneens miosis geeft zou de choline-
esterase zelf niet aantasten, maar zou maken, dat deze stof niet kan inwerken
op de aan de parasympathicuseinden gevormde acetylcholine. Normaal
wordt telkens de gevormde acetylcholine door de cholineesterase afge-
broken en onwerkzaam gemaakt. Het is de bij prikkeling van de N. oculo-
motoricus gevormde acetylcholine, welke op de sphincter pupillae inwerkt
en de vernauwing geeft. De werking van D.F.P. zou dan ook langduriger
zijn dan van eserine.

Pilocarpine, ook een mioticum, zou evenals acetylcholine, direct op de
uiteinden van de N. oculomotoricus inwerken en daardoor tot pupil-
vernauwing aanleiding geven.

Het gebruik van D.F.P. zou voornamelijk aangewezen zijn bij de be-
handeling van de hypertensie van het lensloze oog. Vermeld wordt, dat
een atropinemydriasis met een 0.2 % oplossing van D.F.P. er zelfs door
zou kunnen worden opgeheven.

Bij onderzoek bij het konijn bleek mij, dat de 0.05 % oplossing daartoe
slechts gedurende korte tijd in staat is en de atropineverwijdende werking
betrekkelijk gering is te beïnvloeden; wel gaf het in een normaal oog een
langdurende vernauwing, langer dan met eserine was te verkrijgen en in
het begin een voorbijgaande verhoging van de intraoculaire druk.

In verschillende gevallen van verhoging van de intraoculaire druk
bij secundair glaucoom (het lijkt mij altijd nog de vraag of het primair

glaucoom zoals dat bij de mens voorkomt en wordt beschreven, bij onze
huisdieren wel werkelijk voorkomt. Grieder kwam bij zijn onderzoek
tot de conclusie, dat het bij dieren waargenomen glaucoom, steeds secundair
is; ook Demont zegt nimmer bij dieren primair glaucoom te hebben
opgemerkt: Bayer, Schleich, Uberreiter en Jakob nemen aan, dat dit
wel bij de dieren zou voorkomen; door mij is tot heden nimmer met zeker-
heid een geval van primair glaucoom bewust gezien, steeds waren het
gevallen van secundair glaucoom; een zeker bewijs van het voorkomen
van primair glaucoom bij de dieren zal nog dienen te worden geleverd),
bleek indruppeling met D.F.P. enige verlaging van deze druk te kunnen
geven. Afdoende resultaten mogen evenwel ook met dit middel bij dergelijke
gevallen niet worden verwacht.

Zoals reeds is medegedeeld kunnen epitheeldefecten van het hoornvlies
met fluoresceineoplossingen fraai groen worden gekleurd (zie bij erosio
corneae).

Deze kleurstof is het eerst voor de diagnostiek in de kliniek aanbevolen
en ingevoerd door prof. Straub te Amsterdam in 1888, hoewel aan deze
prioriteit van Duitse zijde wel eens is getornd. Het meest wordt een al-
calische oplossing (b.v. fluoresceine 2, bic. natr. 3, aq. dest. ad 100) ge-
bruikt; met een 3 % waterige oplossing van bengaals rood werden door mij
minder mooie resultaten gezien. Hierbij zij nog even vermeld, dat voor
het aantonen van epitheeldefecten van de conjunctiva, 1 % waterige
oplossing van trypaanblauw goed heeft voldaan.

De fluoresceineoplossing wordt nog al eens aangewend bij het konijn,
om de nadelige invloed van cocaïneoplossingen op het hoornvliesepitheel
te demonstreren; ook voor het aantonen van geslaagde experimentele herpes
infectie bij het konijn werd dit middel gebruikt. Men moet evenwel bij
de beoordeling hiervan bij het konijn voorzichtig zijn, omdat gebleken is,
dat ook klinisch schijnbaar volkomen normale hoornvliezen van deze dieren,
zich niet zo heel zelden op verschillende plaatsen met grotere en kleinere
vlekken of punten groen kleuren na fluoresceine instillatie.

Tevens bleek mij daarbij, dat de groen gekleurde vlekken en punten
niet steeds op dezelfde plaatsen voorkwamen, maar van dag tot dag
wisselden. Ook waren er soms konijnen, waarbij de cornea zich er niet
mee kleurden en een enkele maal ook nog niet, wanneer te voren cocaïne-
oplossing was ingedruppeld. In de regel is evenwel de groenkleuring na
cocaïnisatie veel uitgebreider dan te voren. Indertijd is door v. Hippel e.a.
op een en ander reeds gewezen. Von Hippel heeft n.1. in een voordracht
op het „Heidelberger Ophthalmologisch Gesellschaft, 1902" gezegd:
„Beobachtet man die Tiere länger als die ersten paar Tagen und untersucht
man regelmässig mit Fluorescein, so ist man durch die manchmal noch
längerer Zeit auftretenden Anscheinend ganz unmotivierten oft sehr
ausgedehnten Grünfärbungen überrascht".

Bij onze huisdieren konden intussen dergelijke groenkleuringen van de
cornea, wanneer geen epitheellaesies bestaan, nimmer worden aangetoond,
ook niet wanneer te voren cocaïne in het oog was ingedruppeld.

Wij zouden uit een en ander kunnen besluiten, dat het epitheel van de
cornea van het konijn wel zeer vulnerabel moet zijn en dat ulceratieve

hoornvliesprocessen bij dit dier wel veelvuldig spontaan zullen voorkomen.
Dit bleek intussen niet het geval te zijn. Bij de in de kliniek voor ooglijden
aangeboden konijnen is slechts uiterst zelden een geval van keratitis
ulcerosa kunnen worden waargenomen, zelfs niet bij hevige etterige
conjunctivitis en blepharitis, welke tot plooivorming van de ooglidranden
aanleiding hadden gegeven. Experimenteel zijn evenwel ulceratieve hoorn-
vliesprocessen gemakkelijk te verwekken. Jakob geeft in zijn veterinair
oogheelkundig boek een afbeelding van een geval van een uitgebreide
keratitis ulcerosa bij een konijn, hetgeen evenwel als een uitzondering
moet worden beschouwd.

Een middel, dat reeds vóór de oorlog met gunstig resultaat bij verschillen-
de vormen van acute- en chronische conjunctivitis, vooral bij honden,
werd gebruikt, was targesine. Het is een zilvertannine-eiwitverbinding
dat als donkerviolette, metaalglanzende kleine lamellen in de handel wordt
gebracht, gemakkelijk in water oplost, houdbaar is, bij koken niet omzet
en niet lichtgevoelig is. Het is een niet prikkelend desinficiens en adstringens,
bevordert de regeneratie van huid- en slijmvlieswonden, is niet giftig en
bezit zwakzure reactie.

In de oogheelkunde wordt het voornamelijk als 5 % oplossing of 5 % zalf
één- of meermalen daags aangewend. Eventueel door het middel veroor-
zaakte vlekken kunnen met zeep of met een 20 % oplossing van natrium-
thiosulfaat, worden verwijderd. Door mij werd meestal een 5 % targesine-
oplossing met goed resultaat gebruikt, zowel bij acute als chronische
conjunctivitis mucopurulenta et purulenta, waarbij tevens soms door-
spuitingen van de traanafvoerwegen met dezelfde oplossing werden gedaan.

Bekend is, dat met atropine bij vogels geen myfiriasis kan worden
verkregen; dit zou in verband staan met de aanwezigheid van dwars-
gestreepte spieren in de iris bij deze dieren. Terwijl bij de zoogdieren
bij lichtinval betrekkelijk slechts een langzame vernauwing optreedt,
geschiedt deze daarbij bij de vogels zeer snel en is met het blote oog niet
te volgen. Deze snelle reactie en de daarbij optredende nauwe pupil maken
het ophthalmoscopisch onderzoek bij deze dieren vrijwel onmogelijk.
In het boek van Rochon-Duyigneaud nu is te lezen, dat met een £ %
waterige oplossing van strophantine bij duiven, mydriasis is te verkrijgen.
Dit bleek juist te zijn. Wanneer men deze dieren enkele druppels van deze
oplossing in het oog brengt, ziet men eerst een kortdurende vernauwing
van de pupil en eerst daarna een langdurende verwijding. Het eigenaardige
is evenwel, dat na indruppeling van dit middel bij kippen op de pupil
geen enkele klinische waarneembare invloed kon worden waargenomen.
Een verklaring voor deze verschillende werking bij duif en kip heb ik niet
kunnen vinden.

Nadelige invloed, vooral op het hoornvlies bij instillatie van 5 % lucosil-oplossing,
wanneer kort te voren pantocaïneoplossing (2 %) was ingedruppeld.

Het is mij opgevallen toen ik toevallig pantocaïneoplossing inplaats
van cocaïneoplossing als oppervlakte anaestheticum bij een hond had

geïnstilleerd en even daarna een oplossing van lucosil (sulfamethylthiodia-
zol), een melkachtige troebelheid van de vloeistof in het oog ontstond, dat
een prikkelende werking op de conjunctiva en cornea uitoefende. De
oppervlakte van de cornea raakte wat gechagrineerd en werd gering wazig
troebel; de conjunctivae werd een weinig hyperaemisch en daarna ook iets
oedemateus. Van ernstige aard was intussen de inwerking op de voorste
delen van het oog bij de hond niet; reeds na i a 2 dagen waren de oog-
verschijnselen verdwenen. Bij het konijn evenwel waren de reacties van
het oog na instillatie van pantocaïneoplossing en lucosiloplossing veel
intensiever. De conjunctiva werd bij deze dieren daarna zeer rood en
gezwollen met later geringe mucopurulente conjunctivale afscheiding; de
corneaoppervlakte werd duidelijk oneffen en troebel. Het was soms alsof
epitheellagen door de ooglidbewegingen werden afgestreken. Instillatie
van fluoresceïne gaf overal een duidelijke groenkleuring van het hoornvlies-
oppervlak.

Wanneer enkel wat van de lucosiloplossing was ingedruppeld dan gaf
dit enkel aanleiding tot wat prikkeling en geringe conjunctivale hyperaemie,
het leidde evenwel niet tot oedeemvorming of tot veranderingen van de
hoornvliesoppervlakte. Evenmin traden oogveranderingen op wanneer kort
te voren cocaïne was ingedruppeld.

Wanneer men in een reageerbuisje bij een pantocaïneoplossing een
weinig lucosiloplossing voegt, ziet men eveneens een wit neerslag, dat
op de duur wat opheldert, ontstaan. Een dergelijke witte, melkachtige
troebele vloeistof treedt eveneens op, wanneer wat irgamidoplossing (20 %)
of percoccideoplossing (10 %) wordt toegevoegd. Met cocaïne-, tutocaïne-
en novocaïneoplossing werd iets dergelijks niet opgemerkt, evenmin
wanneer sol. albucidi (10 %) met pantocaïneoplossing bij elkaar werden
gebracht; de mengsels bleven geheel helder.

Het toepassen ongeveer tegelijkertijd van een sulfanilverbinding en een
anaestheticum, waarin paraaminobenzoëzuur voorkomt, is feitelijk irratio-
neel, daar paraarpinobenzoëzuur de sulfanilamide werking, opheft.
Novocaïne en pantocaïne toch zijn beide derivaten van paraaminobenzoë-
zuur, (albucide is natriumzout van paraaminobenzolsulfonacetylamide is
sulfacetamide; percoccide is sulfamethylpyrimidine is sulfamerazine;
novocaïne is diaethylaminoaethanolester van paraaminobenzoëzuur;
pantocaïne is parabutylaminobenzoëzure ester van diamethylaminoaetha-
nol); irgamid is N. dimethylacroylsulfanilamide).

Welke prikkelende verbinding er bij samenvoeging van pantocaïne en
lucosil ontstaat is mij niet bekend.

Naar aanleiding van opzienbare mededelingen in de dagbladen omtrent
blinde honden, welke na toepassing van oculocidon (een praeparaat van
de heer van Leeuwen, te Soest, waarmede lenstroebelingen tot verdwijnen
zouden kunnen worden gebracht) hun gezichtsvermogen terug zouden
hebben gekregen, is dit middel door mij bij een aantal honden, lijdende aan
cataracteuze verandering van de ooglens, toegepast.

Juist dieren met lenstroebelingen werden hiervoor gebruikt, omdat
cataracten het best onderzocht kunnen worden en daar medegedeeld werd,
dat reeds enkele malen behandeling opheldering zou geven, zou eventueel

optredende verbetering duidelijk hierbij in korte tijd moeten kunnen
worden vastgesteld.

Om een goed overzicht, ook van de periphere delen van de lens te
verkrijgen, werd steeds de pupil vooraf door middel van atropine verwijd.
De intensiteit en plaats der troebelheden werden zowel bij opvallend
als doorvallend licht, in een donkere ruimte beoordeeld. Ingespoten werd
0.5—i c.c. van de vloeistof subconjunctivaal om de 3 a 4 dagen na voor-
afgaande cocaïnisatie en een enkele maal na afzuigen van kamervocht,
in de voorste oogkamer. Soms trad een onbetekenend oedeem en con-
junctivale hyperaemie ter plaatse op. Nadelige invloeden op het oog zeif
werden hierbij niet gezien, maar ook geen enkele verbetering of enige
opheldering van de troebelheden van de lens. De vooral in de oppervlakkige
lagen van het schorsgedeelte van de lens zich bevindende troebelheden toch
zouden hiervoor het meest in aanmerking komen; minder de centraal
gelegen troebelingen van de kern.

Hierbij dient te worden opgemerkt, dat de subconjunctivale injecties
meestal zonder veel bezwaren kunnen geschieden; de inspuitingen in de
voorste oogkamer evenwel zijn moeilijker door te voeren, locale anaesthesie
is vaak daarbij onvoldoende en het is dan gewenst de injecties onder narcose
te doen plaats vinden.

Bij volwassen honden kan zonder bezwaar wel tot een hoeveelheid
van een £ c.c. kamervocht worden opgezogen en daarna eenzelfde hoeveel-
heid van de vloeistof van van Leeuwen worden ingespoten; bij jonge
honden evenwel, die een kleinere bulbus en een kleinere voorste oogkamer
bezitten, zal men minder kamervocht kunnen opzuigen en daarna van het
vloeibare middel kunnen inspuiten. Voor de hoornvliespunctie kon het
best de punctienaald volgens Amsler worden gebruikt. Deze nogal prijzige
canule met lancetvormige punt met zijdelings openingen wordt o.a. door
de firma Grieshaber te Schaffhausen gemaakt (prijs ongeveer ƒ 35.—).

De goede resultaten, welke enkele collega\'s na de injecties hebben
menen te kunnen opmerken, konden door mij in geen enkel geval worden
bevestigd. Volgens hen zouden de dieren daarna beter hebben kunnen
zien, ook al kon een werkelijk zichtbare opheldering van de troebelheid
niet worden vastgesteld.

In de loop der jaren zijn al heel wat middelen aanbevolen en toegepast
tegen troebelheden van de lens. Geen enkel dezer middelen heeft echter
aan de verwachtingen voldaan. Zolang men omtrent de stofwisseling
van de lens niet beter op de hoogte is en men vaak niet weet welke oorzaak
eraan ten grondslag ligt, is de kans niet zeer groot, dat daarop met bepaalde
middelen invloed zal kunnen worden uitgeoefend.

Intussen wordt insuline genoemd als middel om beginnende lens-
troebelingen van de hond bij diabetes tot staan te brengen of te doen
ophelderen (Überreiter).

Behandeling van glaucoom bij honden met het ,,Anti-glaucoom",
eveneens een praeparaat van de heer van Leeuwen, heeft evenmin tot
gunstige resultaten geleid.

Algemeen wordt in de veterinaire oogheelkundige werken aangegeven,
dat de z.g. Y staar, zich in de voorste delen van de lens als een omgekeerde

en in de achterste delen als een recht-
opstaande Y, overeenkomstig de grond-
leggende onderzoekingen omtrent de
opbouw van de lens volgens Rabl.

Zulks nu kon door mij bij honden niet
als zodanig worden waargenomen. Meestal
was de toestand zo, dat het laterale been
der Y figuur aan de voorzijde naar de
buitenooghoek wees en het onderste been
naar benden ongeveer evenwijdig aan de
midden neuslijn. Rekening moet men
hierbij steeds houden dat de ooglidspleet
bij de hond schuin staat, met de laterale
ooghoek het meest naar boven. Boven-
dien zijn de hoeken, door de drie benen
van de Y gevormd, niet altijd even groot
en ook is de plaats van de Y niet steeds
precies in het midden, maar ook wel iets
o.a. meer dorsaal gelegen, zodat het soms
bezwaarlijk is te zeggen of men wel met
een omgekeerde, dan wel met een recht-
opstaande Y figuur te doen heeft. Bayer
zegt omtrent de Y staar bij paarden, dat
wanneer het horizontale been naar binnen
is gericht, de staar dan aan de achterzijde van de lens zich bevindt en
wanneer dit been naar buiten is gekeerd, aan de vóórzijde Ook Vogler
deed dezelfde waarneming bij het paard. Volgens Dreier en Überreiter
zou zulks echter slechts betrekkelijke waarde voor de onderkenning vóór,
achterzijde, bezitten. Zij deelden mede, dat deze staarvorm zowel aan
de vóór- als achterzijde der lens voorkomt en "wel subcorticaal.

waarneming; uiteraard is hierbij van een eventueel tevens daarbij voor-
komende Y staar aan de achterzijde van de lens niets te zien. De Y-figuur
lag bij geheel cataracteuze lenzen, soms als minder troebel gedeelte in het
wittere meer troebele lensweefsel daartussen en deed zich dan voor als
z.g. waterspleten (Wasserspalten").

De „Nahtsternreflexen" zijn de optische uitdrukking van de aanrakings-
vlakten der lensvezelen; bij volkomen normale lenzen is van de „Naht-
linien" bij de dieren bij gewone wijze van belichting en onderzoek niets
te onderkennen.

In de medische ophthalmoiogische werken, waar afbeeldingen en be-
schrijving van het lensonderzoek met de spleetlamp en hoornvliesmicro-
scoop worden gegeven, wordt de Y-figuur in de meer naar het centrum
gelegen delen aangegeven en wel vóór rechtopstaand en achter omgekeerd.

Jess schrijft dat in de jeugdige lagen van de menselijke lens een recht-
opstaande Y te zien is en dat in de ouderdom dit duidelijke beeld vervaagt
door het ontstaan van een meerstralige figuur. Vogt deelt in zijn „Lehr-
buch und Atlas der Spaltlampen Mikroskopie des lebenden Auges" mede,
dat de Y-figuur bij pasgeborenen achter omgekeerd en vóór rechtopstaand
is. (Embryonale Nähte).

Vogt vermeldt nog „Oft stehen die beiden Y Nähte etwas schräg in
der Regel zo zwar, dasz der vordere untere und der hintere obere Strahl
zu einander Parallel, also in de gleichen Sagittalebene bleiben". Arnold
zou dit volgens hem verkeerd hebben aangegeven.

Pellathy geeft in zijn artikel „Pathologische Anatomie der experimen-
tellen Tetanie Katarakt bei Hunden"
in de „Klinische Monatsblätter für
Augenheilkunde" 1929 een tekening
van een Y staar, met het verticale
been aan de vóórzijde naar beneden
(dus een rechtopstaande Y).

Rochon-Duvigneaud zegt daar-
omtrent: „Pourquoi la suture des
Sélaciens etc. est elle verticale en
avant, pourquoi l\'étoile antérieure des
mammifères est-elle disposée en Y
renversé (À) c\'est ce que nous ne
savons pas encore expliquer".

Druxault (Etoiles du cristallin et
agencement des fibres, observations
personelles; archives d\'Ophthalmologie, Experimentele tetaniecataract bij een

194b) wijst allereerst op de uiteen-
lopende mededelingen omtrent de rang- (Vooraanzicht),
schikking der lensvezelen en de situatie

der staar. Er wordt aan herinnerd, dat aangegeven is, dat aan de vóór-
zijde deze staarvorm zich voordoet als omgekeerde Y en aan de achterzijde
als rechtopstaande Y. Moderne waarnemingen met de spleetlamp toonden
evenwel aan, dat de achterste Y figuur omgekeerd is en de voorste recht-
opstaand. Hij is van mening, dat beiden gelijk hebben. De vroegere
onderzoekers zouden n.1. de oppervlakkige staar tussen de fetale
kern en de corticale lagen volgens het schema van Vogt hebben
waargenomen; de latere onderzoekers met spleetlamp, de staar tussen

Vogt heeft bij de hond en kat dezelfde positie der „Nahtlinien" ge-
vonden, als bij het pasgeboren kind; niet steeds was het voorste onderste
been verticaal, maar bij de hond ook schuin gelegen.

Spalteholz (Handatlas der Anatomie des Menschen) schrijft: „Die
Linzensterne haben beim Fetus und Neugeborenen drei Strahlen, radii
lentis, von denen an der Vorderfläche der eine nach oben, die anderen
nach unten medial und unten lateral gerichtet sind, an der hinteren Fläche
sind sie um 6o° verschoben. Der Linzenstern des Erwachsenen zeigt im
Kern meist noch den dreistrahlige Typus; in den äusseren Schichten ist
er 9—12 strahlig meistens an der vorderen Und hinteren Flächen alter-
nierend, zo dasz ein vorderer Strahl in der Mitte zwischen zwei hinteren
liegt und umgekehrt."\'. Bij onze huisdieren is de driebenige figuur be-
houden gebleven.

Geelkleuring van ooglenzen van apen na fixatie van de bulbi in formaline-op-
lossingen.

Het is mij indertijd opgevallen, dat wanneer ogen van apen in forma-
lineoplossingen voor de fixatie waren gebracht (ook intrabulbair werd
wat van de formalineoplossingen ingespoten), de lenzen al spoedig meer
of minder duidelijk een gele kleur kregen. Zulks was bij de lenzen van
onze huisdieren te voren nimmer vastgesteld; ook bij lenzen van de mens
schijnt dit niet voor te komen; in de literatuur althans heb ik daaromtrent
niets kunnen vinden.

Niet alleen in de gewone handelsformalineoplossingen (5—10 %),
maar ook bij fixatie in neutrale formalineoplossingen trad dit verschijnsel op.

In physiologische oplossing gebrachte lenzen van apen, bleven onge-
kleurd en helder; in alcohol werden ze wit en hard.

Het bleek verder, dat bij reeds wat gemacereerde lenzen deze geel-
kleuring in de formalineoplossing niet werd gezien, ook niet wanneer de
lenzen eerst in alcohol en daarna in formaline waren gebracht.

We hebben hier wellicht met een kleurreactie van bepaalde stoffen
in de lenzen van apen te doen; van welke aard deze stof is, is mij niet
bekend. Mogelijk, dat in het werk van Lunge-Berl: Chemisch-technische
Untersuchungsmethoden Fällungs-und Farbreaktionen des Formalins"
hieromtrent iets te vinden is; dit werk heb ik evenwel niet in handen
kunnen krijgen.

Vraag : Een eveneens pasgeboren veulen had ook moeilijkheden met urineren.
Dit diertje was beiderzijds cryptorchide. Na toediening van 500 E. Pregmyl ver-
dwenen de moeilijkheden snel. Na 10 dagen nog geen descensus ; wederom 500 E.
Pregmyl. Na 14 dagen waren beide testes afgedaald; wel liep het veulen veel met
uitgeschachte penis.

Antwoord : Noch de bemoeilijkte urinelozing noch het verdwijnen ervan na
Pregmvl toediening is langs anatomische weg te verklaren. Wat betreft het veel-
vuldig uitgeschacht zijn van de penis, dit zou kunnen berusten op een of andere
oorzaak die een prikkelingstoestand van de n. pudendus te weeg bracht.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAANDEN APRIL EN MEI 1951

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakjes
duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd

DE BESTRIJDING VAN RUNDER-T.B.C. IN AMERIKA
Studiereis van groot gewicht voor het Nationale Bestrijdingsplan

Onder auspiciën van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
zullen op 10 Juli 1951 in het kader van het Technische Hulpprogramma van de ECA,
die de dollargelden verschaft, de Heren J. M. van der Born, Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst en Dr. J. W. Thijn, Directeur van de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren in de provincie Drente een studiereis naar de Verenigde Staten van
Amerika op het gebied van de bestrijding van rundertubercuiose aanvangen. Het ligt
in de bedoeling, dat gedurende twee maanden de Amerikaanse organisatie efl de metho-
den van bestrijding, alsmede de wijzen van onderzoek, grondig worden bestudeerd.

Als bekend, werd onlangs in ons land het Nationale Plan voor de Bestrijding van
de Rundertubercuiose in werking gesteld. In de Verenigde Staten van Amerika is de
rundveestapel momenteel tengevolge van een zeer doortastende wijze van bestrijding
geheel vrij van tuberculose. Het ligt voor de hand, dat de ervaringen, die in Amerika
bij de massale runder-t.b.c.-bestrijding zijn opgedaan, van grote betekenis voor het
Nederlandse Nationale Plan kunnen zijn.

Wijziging der beschikking van 11 November 1950, laatstelijk gewijzigd bij
beschikking van 16 Mei 1951, in zake de pseudo-vogelpest

A. In artikel 3, tweede lid, wordt in plaats van ,,In de provincie Noordholland, alsmede
in de grensstrook" gelezen: In de grensstrook.

B. In artikel 3, derde lid, wordt in plaats van ,,In de in het vorige lid bedoelde ge-
deelten des lands" gelezen: In de grensstrook.

C. In het eerste lid van artikel 4 worden de woorden „uit, naar of binnen de provincie
Noordholland, alsmede de grensstrook" vervangen door de woorden: uit, naar of
binnen de grensstrook.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel. K. 3400—
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Zoals bekend worden alle studenten, die gedurende de wintermaanden assistentie
verlenen bij de tuberculosebestrijdingscampagne, door de Maatschappij collectief ver-
zekerd tegen Ongevallen.

Gedurende de laatste campagne van de tuberculosebestrijding bleek deze regeling
in alle opzichten te voldoen.

Het Hoofdbestuur is van mening, dat het niet verantwoord is, dat dierenartsen en
studenten, die buiten de periode van de tuberculosebestrijding waarnemen of assisteren,
niet verzekerd zijn tegen de geldelijke gevolgen van ongevallen.

In de practijk blijkt, dat de dierenartsen, die hun practijk laten waarnemen of zich
daarbij laten assisteren, zich onvoldoende bewust zijn, dat zij moreel aansprakelijk
zijn voor de financiële gevolgen van ongevallen, tijdens waarneming en assistentie.

In verband hiermee heeft het Hoofdbestuur een regeling getroffen met de N.V.
Eerste Rotterdamschc, Maatschappij van Verzekering tegen Ongevallen, waardoor
het mogelijk is gemaakt dierenartsen en studenten te verzekeren gedurende elke periode
van waarneming en assistentie.

Dierenartsen, die bij het Bureau voor waarneming een waarnemer of assistent aan-
vragen, kunnen voortaan gelijk opgeven, of zij van bovengenoemde verzekering gebruik
willen maken.

Door middel van kaartformulieren zal de betrokken dierenarts de aanvangsdatum en
het einde de waarneming of assistentie moeten melden.

Hoewel het Hoofdbestuur van mening is, dat deze verzekering niet verplicht moest
worden, wordt het ten sterkste aangeraden voortaan van deze regeling gebruik te maken.

Bij het Hoofdbestuur is de wenselijkheid naar voren gebracht, tot het instellen van een
onderlinge pensioenregeling voor practiserende dierenartsen.

Voor de nadere bestudering van deze aangelegenheid heeft het Hoofdbestuur een
kleine commissie benoemd, bestaande uit de collegae:

Aan deze commissie is als secretaris toegevoegd de secretaris van de Maatschappij.

De commissie heeft de opdracht na te gaan, in hoeverre het mogelijk zal zijn een
onderlinge pensioenverzekering voor practiserende dierenartsen in het leven te roepen.

Regeling inzake de benoeming en aftreding van de leden van de Tarieven-
commissie van de Maatschappij voor Diergeneeskunde

Het is gebleken, dat bij de leden van de Tarievencommissie en ook bij de afdelingen
steeds enige misvatting heeft bestaan omtrent de positie en de betekenis van deze com-
missie.

Vrijwel algemeen werd deze commissie beschouwd als een beslissend orgaan, dat
tarieven ontwerpt en vaststelt.

De leden beschouwden zich als afgevaardigden van de afdelingen en meenden hier-
aan ook verantwoording schuldig te zijn.

De bedoeling is echter altijd geweest, dat deze commissie aan het Hoofdbestuur
beredeneerde adviezen zou uitbrengen aan de hand waarvan door het Hoofdbestuur
verder overleg kon worden gepleegd met andere instanties.

De leden van de commissie zullen dan ook door het Hoofdbestuur moeten worden
benoemd en niet door de afdelingen moeten worden afgevaardigd.

In overleg met de commissie is door het Hoofdbestuur thans een regeling gemaakt
voor de benoeming en aftreding van de leden.

De nieuwe leden zullen door het Hoofdbestuur worden benoemd. Hierbij zullen
echter wel de afdelingen worden betrokken; de benoeming zal namelijk geschieden
uit een alphabetische voordracht van enkele candidaten, die door de betrokken afdeling
kunnen worden gesteld.

VAN DE GROEPEN
Groep: „Directeuren van Vleeskeuringsdiensten" van de Mij. v. Diergeneesk.

van de vergadering gehouden op 30 Juni 1951 te Hilversum in het „Hof v.
Holland".

Zoals bekend droeg deze vergadering een bijzonder karakter door het feit, dat de
meeste collega\'s met hun dames op reis waren gegaan.

Even na 10.30 u. blijken 45 dames en heren aanwezig te zijn w.o. de Hoofdinspec-
teur van de Volksgezondheid de heer E. J. A. A. Quaedvlieg, de inspecteurs van de
Volksgezondheid Dr. S. G. Zwart, Dr. J. M. v. Vloten, T. Kapteyn en de Secretaris
der Mij. v. Diergeneeskunde Dr. W. A. de Haan vergezeld van hun dames.

Na het nuttigen van een kopje koffie splitst het gezelschap zich in tweeën. De dames
gaan het prachtig gebouwde, feeëriek aandoende, Raadhuis bezichtigen, terwijl de
heren zich naar de vergaderzaal begeven.

Te ± 11 u. opent de Voorzitter Dr. D. M. Hoogland de vergadering met een harte-
lijk woord van welkom met name aan de gasten in ons midden. De Voorzitter merkt op,
dat de vergadering te 12.30 u. moet zijn beëindigd en verzoekt de aanwezigen (25 colle-
gae) de discussies zoveel mogelijk te bekorten.

Na het vaststellen van de notulen, passeren de ingekomen stukken de revue o.a. het
advies van de Vereniging van Slachthuisdirecteuren over de concept-circulaire van het
Dep. v. Sociale Zaken over de destructieadministratie; een schrijven van het Hoofd-
bestuur over de plaats van het slachten van reactiedieren in het raam van het „Plan"
zulks naar aanleiding van een brief onzerzijds over deze aangelegenheid.

Het Hoofdbestuur is met ons van mening, dat het concentreren van het slachten van
reageerders, waar subsidie voor moet komen, zeer gemakkelijk de prijs van die dieren
zal drukken. Dit is al verschillende malen aan de Secretaris van de Gezondheidscom-
missie voor dieren meegedeeld en dit is ook één van de redenen geweest, waarom de
regeling met de rode oormerken voor deze dieren is ingevoerd.

Het H.B. stelt vast, dat er nu voldoende op de gevaren is gewezen en dat Gezond-
heidsdiensten, die de betreffende dieren in een bepaalde richting willen dwingen, dit
tenslotte zelf moeten weten. De praktijk zal snel genoeg leren, dat „vrije verkoop" meer
kans op de hoogste prijs geeft.

Vervolgens komt aan de orde: de beloning van rijkskeurmeesters in b.d. Deze is in
ons land zeer verschillend geregeld; feitelijk kunnen we zeggen, dat iedere gemeente
hierover haar eigen opvattingen heeft en richtlijnen ontbreken hiervoor. Het spreekt
vanzelf, dat hierdoor nogal eens onaangenaamheden ontstaan tussen de Gemeente-
besturen enerzijds en de directeuren van vleeskeuringsdiensten anderzijds en vaak
terecht.

De verwachting is echter gewettigd, dat in de nabije toekomst hiervoor een oplossing
zal worden gevonden.

Naar aanleiding van een ingekomen brief van collega v. Hal wordt langdurig ge-
sproken over de salariëring van de directeuren van vleeskeuringsdiensten. Het wachten
is nog steeds op de richtlijnen van de commissie „Ubink".

Daar deze richtlijnen voor het lagere personeel reeds geruime tijd geleden zijn ver-
schenen en deze materie voor de directeuren maar slepende blijft, zullen opnieuw
krachtige pogingen worden gedaan deze zaak te bespoedigen.

In tal van diensten is het salaris van de directeur volstrekt onvoldoende en deze
gemeentebesturen willen hierin geen verbetering brengen, zolang de betrokken richt-
lijnen van de commissie „Ubink" niet bekend zijn.

Bij vacatures blijkt dan ook herhaaldelijk dat er gcén of zeer weinig gegadigden zijn,
zodat men noodgedwongen de eis „ervaring op vleeskeuringsgebied" moet laten vallen.
Deze toestand is ongewenst. Ook komt het voor, dat de aftredende directeur jarenlang
voor een onvoldoend salaris heeft moeten arbeiden (al zijn pogingen om hierin verbete-
ring te brengen liepen op een mislukking uit) en dat de gemeentebesturen aan zijn op-
volger een belangrijk hoger salaris aanbieden, gedreven door de vrees dat men anders
niemand krijgen kan.

Dit alles wekt zeer terecht verbittering en is niet in het belang van de volksgezondheid.

De dames komen dan binnen en vertellen ons, dat zij het Raadhuis „magnifiek"
hebben gevonden.

Het gezamelijk „borreluurtje" was zeer gezellig en ongeveer 13 u. vangt de lunch
aan met 42 deelnemers(sters); het eten is goed, de conversatie opwekkend en de stemming
prima.

De Hoofdinspecteur steekt een geestige speech af en de Voorzitter blijft niet achter.

Na de eetpartij gaat het gezelschap per auto naar Loosdrecht waar wij te 14.30 u.
arriveren en de overdekte boot voor de rondvaart ons wacht.

Collega P. v. Rijn vergast ons op een leerzame verhandeling over het ontstaan en de
historie der Loosdrechtse plassen en brengt ons in verbazing over zijn technische kennis,
het bootwezen betreffende (B.M.\'s-Vrijheidklasse-boeiers en hoe dergelijke schuiten
ook verder mogen heten).

Wij begrijpen, dat hier een, bij uitstek, deskundige aan het woord is; iemand, die zijn
hart aan het schip en het water heeft verpand. Na de Loosdrechtse plassen te zijn over-
gestoken komen wij via de Mijndense sluis in de Vecht.

Terwijl de boot langzaam het water doorklieft is het natuurlijk de Voorzitter, die ons
een boeiende schildering geeft van het vele schoons, waaraan deze onvergetelijk-mooie
Vechtstreek zo rijk is.

Wij drijven langs tal van eeuwenoude, machtige buitenplaatsen met uitgebreide
schitterende parken en hoogopgaand geboomte en wij zien in gedachten de deftige
koopmansvrouwen, in haar statievolle kledij, voor het bordes van haar „huizinge"
uit de trekschuit stappen, daarbij met grote courtoisie bijgestaan door haar, deftig in
rok gestoken, echtgenoten.

Als schoonste parel doemt weldra Kasteel „Nijenrode" voor ons op met zijn trotse
spreuk „Ik wijk voor niemand".

Hier en daar echter wordt het sprookje wreed verstoord door een plat-alledaags
fabriekscomplex of door de strenge zakelijkheid van een melkfabriek en aan de intonatie
van de stem van collega Hoogland meen ik te beluisteren, dat hij deze wonde in de
ongereptheid van de schone Vechtdreven aanvoelt als een angel, die in zijn eigen lichaam
wordt gepriemd.....

Bij Slangevecht, bekend door Kees ,,de Tippelaar", draait de boot en in vlotter
tempo keren wij naar Loosdrecht terug, waar wij te ± 18.30 u. arriveren.

De secretaris-penningmeester van de Diergeneeskundige Kring „Zwolle en Omgeving"
maakt bekend, dat de Kring in het vervolg op iedere eerste Dinsdag van de maand
zal vergaderen in Hotel Wientjes te Zwolle.

Door misverstand is het artikel „De toepassing van enkele^chemotherapeutica
bij coccidiosis van de kip" van H. J. W. Keidel in het vorige nummer
ongecorrigeerd geplaatst. Hierdoor zijn enige storende fouten ontstaan.

Door het Hoofdbestuur is collega J. Staal, Parallelstraat 1, Assen, aangenomen
als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd
door de volgende collegae:

A. H. M. H. Bakx, Primulastraat 30, Eindhoven.
H. de Boer, Den Burg (Texel).
J. Broekhuis, Diermen H 135, Putten (Gld.).
G. Diekerhof, Rozenstraat 29, Deventer.
W. J. J. Draaisma, Heuvel 9, Oss.
J. R. F. Ex, Goltziusstraat 39, Venlo.
J. G. J. ter Haar, N.Z. Sluiskade 72, Almelo.
J. Hoogendam, Zuidbuurtseweg 1, Vlaardingen.
VV. H. Kahrelse, Utrechtschestraat 11, Ysselstein.
J. G. Kemna, Alsburgerweg 491, Zenderen.
F. W. v. d. Kref.k, Burg. de Raedtsingel 23 D, Dordrecht.
J. H. Nieuwenhuizen, Nieuwveen.
Het candidaatlidmaatschap is aangevraagd door de diergeneeskundig candidaat
E. Th. F. Soodt, Biltsestraatweg 21, Maartensdijk.

Dr. A. W. A. Bos te Waalwijk, diens telefoonnummers moeten als volgt worden
gewijzigd: 2723 (privé) en 2134 (bur.). (P^ag- 64)

K. F. Joling te de Bilt, is verhuisd naar Huis ter Heide, Denneweg 3 b. (pag. 77)

A. H. P. van der Put te Amsterdam, is verhuisd naar Hoensbroek, Julianastraat 75.

T. van Roon te Ommen, is binnen die gemeente verhuisd naar Prins Bernhard-
straat 4. (pag. 90)

F. W. J. Swart te den Burg (Texel), is verhuisd naar Wellington (New
Zealand), Norwich building; dierenarts Veterinary Services Council.

M. J. van Winden te Eindhoven, is binnen die gemeente verhuisd naar Prins
Alexanderstraat 19, tel. K 4900—7201 (privé). (pag. 100)

Collega H. A. E. van Tongeren te Oejstgeest is op 10 Juli 1951 aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht gepromoveerd tot doctor in de Veeartsenijkunde.

Tot tijdelijk plaatsvervanger van de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst
in het district Gelderland zijn aangesteld de hierna te noemen collegae:
• J. W. Bussink te Winterswijk,

J. M. W. Derksen te Wijchen,
J. J. Moolhuisen te Drumpt,
J. E. Reichman te Steenderen,
J. v. d. Veen te Twello,
B. A. Wolbert te Groesbeek.

Collega S. Loman te Amsterdam is benoemd tot Keuringsveearts, hoofd van
dienst, in volambtelijk dienstverband, van de kring Hoogeveen. (pag- 82)

Collega A. Risseeuw te Heinkenszand is, te rekenen met ingang van 1 Augustus
1951, op zijn verzoek eervol ontslag veileend als tijdelijk plaatsvervangend
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zeeland-Westelijk
Noordbrabant. (pag- 8g)

Collega Dr. B. Eggink te Twello is, te rekenen met ingang van 1 April 1951,
op zijn verzoek eervol ontslag verleend als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere
dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (pag. 69)

Op 20 Maart 1951 overleed in het Ziekenhuis te Eindhoven Thomas
Josephus Lambertus Stals, geboren te Weert 14 November 1893.

In zijn geboorteplaats volgde hij de Lagere School en was er ook twee
jaar leerling van het Bisschoppelijk College, waarna hij in 1909 naar
Rolduc ging, een kostschool waar veel Limburgers hun Middelbare
Opleiding genoten. In 1916 behaalde hij het einddiploma H.B.S. Hetzelfde
jaar vertrok hij naar Utrecht om de studie aan \'s Rijks-Veeartsenijschool
te beginnen.

Hier leerde ik hem in 191 7 kennen en van af die tijd dateert onze vriend-
schap. Na een gezellige studententijd werd hem in 1924 het diploma van
veearts uitgereikt.

Hij vestigde zich in zijn geboorteplaats als practiserend veearts en mocht
zich al spoedig verheugen in een goede en grote practijk, tevens was hij
plaatsvervangend Hoofd van de Keuringsdienst Weert, Rijkskeurmeester
in bijzondere Dienst en plv. Inspecteur.

In 1934 trad hij in het huwelijk met mejuffrouw Johanna Jansen,
die hem drie dochters schonk.

Vele schone eigenschappen kenschetsten zijn leven, maar boven alles
was hij een bezorgde man voor zijn echtgenote en voor zijn nog jonge
kinderen een goede vader. Voor ons allen was hij een goed collega en
een geziene vriend die op elke afdelingsvergadering aanwezig was. In
het genot van een uitstekende gezondheid en een ijzeren gestel kon niemand
vermoeden, toen hij in Juli 1950 plotseling ziek werd, dat dit het einde
zou zijn.

Liet de kwaal zich in het begin niet zó ernstig aanzien, na enkele weken
was het voor ons allen duidelijk dat op herstel niet meer te rekenen viel.

Zelf vol moed en hoop regelde hij van zijn ziekbed af nog de gehele
t.b.c.-bestrijding en practijkwerkzaamheden en alleen aan zijn enorme
wilskracht, die hem zijn gehele leven gekenmerkt heeft, was het te danken,
dat het einde niet veel eerder kwam.

Gelukkig is hij voor veel pijn in zijn ziekte gespaard gebleven. Bij zijn
begrafenis op 24 Maart te Weert waren vrijwel alle Limburgse collegae
aanwezig. Voor zijn vrouw en kinderen is zijn ontijdig heengaan een
onherstelbaar verlies, maar het moge hun tot troost strekken dat zijn
nagedachtenis in vele harten bewaard zal blijven.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie
Dir.: Prof. Dr. F. C. VAN DER KAAY
UTRECHT.

In de cursusjaren i September 1948 tot 1 September 1949 en 1 Sep-
tember 1949 tot i September 1950 werd verloskundige hulp verleend aan
505 varkens. Van deze 505 varkens werden er 130 (is 25.7 %) door middel
van sectio caesarea verlost.

De beschrijving over deze ingreep hebben wij in de navolgende onder-
delen gesplitst:

K. De mortaliteit van de biggen geboren uit moeders, waarop sectio
caesarea is toegepast.

L. Een vergelijking van de resultaten verkregen bij de sectio in de jaren
1948 tot 1950 met gebruik van de nieuwere geneesmiddelen met de
resultaten van de sectio in de jaren 1929 t/m 1947, waarbij deze
geneesmiddelen niet gebruikt werden.

M. Een vergelijking van de resultaten van de 130 gevallen van sectio
caesarea, welke in 1948—1950 werden verricht en van 111 gevallen
van varkens, die in 1949 per vaginam werden verlost.

N. Een vergelijking tussen de mortaliteit van de biggen, welke bij sectio
werden geboren en welke door manueel ingrijpen langs vaginale weg
werden geboren.

Uit de tabellen I, II, III en IV blijkt, dat de indicatie tot de operatie
in bijna alle gevallen het niet volgroeid zijn van de moeder was, dus
een juveniel bekken, dat óf in het geheel niet óf zeer moeilijk voor
de hand passabel was.

Dit is zeer waarschijnlijk een gevolg van de hoge biggenprijzen, waardoor
uit winstbejag de zeugen te vroeg gedekt worden.

Laesies van de vagina, absoluut te grote vrucht, torsio uteri, secundaire
uterusatonie en een enkele maal een misvorming van de vrucht, vormden
eveneens, al was het slechts in een beperkt aantal gevallen, de indicatie
tot de operatie.

Van de 130 gevallen waren er 116, welke voor de eerstemaal, 10 die
voor de tweede maal, 3 die voor de derde maal wierpen en 1 dier dat
voor de vierde maal wierp.

In 98 gevallen werd de eigenaar, hetzij door een dierenarts, hetzij door
een veeverloskundige, naar onze kliniek verwezen, terwijl in 32 gevallen
de eigenaar zich rechtstreeks tot ons wendde.

32 gevallen, waarbij voor de operatie geen biggen geboren waren;
35 gevallen, waarbij voor de operatie alleen levende biggen geboren
waren;

Het varken wordt op de rechterzijde door middel van striktouwtjes
boven de klauwtjes en twee riemen, waarvan één tussen de voorbenen
door en over de hals verloopt en de andere vóór de knie dwars over het
lichaam verloopt, stevig gefixeerd.

De linker buikwand wordt door middel van een grote tondeuze van
het haar ontdaan en vervolgens wordt op deze vlakte een ongeveer | cm
dikke laag pasta depilatoria aangebracht.

Pasta depilatoria bestaat uit gelijke delen sulfidum baryticum crudum,
sulfidum baryticum purum, amylum triticum en oxydi zinzicum, die met
een weinig water tot een pasta worden aangemaakt.

Na ongeveer 5—8 minuten wordt deze laag met een scalpel afgekrabd,
waarbij alle baarresten verdwenen zijn. Hierna wordt het operatieveld
met warm water en zeep goed afgeborsteld en afgespoeld, met spiritus
saponatus schoon gewreven, nogmaals gepoetst met spiritus methylicus
en vervolgens met tinctura Jodii gepenseeld, waarna tot de narcose over-
gegaan wordt.

Het is mogelijk de operatie te verrichten zowel onder narcose als met
behulp van locale anaesthesie.

Plaatselijke anaesthesie verkrijgen we door de plaats, waar wij de
snede zullen maken, ruim te infiltreren met i % novocaïne solutie,
waaraan een weinig adrenaline is toegevoegd.

Het voordeel van deze methode is, dat ze in de praktijk veel ge-
makkelijker is uit te voeren dan de narcose. Er tegenover staan vele
nadelen, nl.:

4e. tengevolge van prikkeling van het peritoneum gaan de dieren
persen en de darmen treden door de operatiewond naar buiten.
Het kost vaak zeer veel moeite deze in de buik terug te houden
en zijn ze eenmaal naar buiten getreden om ze weer terug te
brengen, waardoor:

Zowel chloroform als aetlier, als een mengsel van beide, komen in
aanmerking. Wij geven de voorkeur aan de aethernarcose. De voor-
delen van de aether-inhalatie-narcose zijn de volgende:

4. De dieren persen niet bij prikkeling van het peritoneum. De
ingewanden treden daardoor zelden naar buiten.

5. De biggen worden of niet in narcose of in zeer lichte graad van
narcose geboren en in ieder geval ondervinden ze van de narcose
geen hinder.

2. De narcotiseur moet steeds scherp opletten, dat geen adem-
stilstand optreedt.

3. Wanneer het dier onverhoopt geslacht moet worden het vlees
tengevolge van de geïnhaleerde aether ongeschikt voor humaan
gebruik is.

Van deze groep van narcotica is vele malen in onze kliniek per-
nocton gebruikt. De narcose met dit middel was uitstekend, men
kon zeer rustig opereren, terwijl persen niet voorkwam.

Het nadeel van dit narcoticum is echter, dat de dosis welke voor
een goede narcose nodig is, zeer dicht nadert tot de toxische dosis,
zodat uiterste voorzichtigheid is geboden, anders treedt adem-
stilstand in en volgt de dood.

Een ander veel gebruikt narcoticum is het chloralhydraat, dat
eveneens intraveneus toegediend wordt. Men kan dit middel ook
intraperitoneaal gebruiken, doch deze methode is bij het drachtige
varken minder geschikt, omdat er normaliter in de buikholte een
vrij grote hoeveelheid transsudaat voorkomt. Uit de onderzoekingen
van Middelkoop, gepubliceerd in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, deel 62, blijkt, dat de dosering van 150—175 mgr per kg
lichaamsgewicht in een 20 % oplossing in aqua dest., op lichaams-
temperatuur intraveneus in een oorvena gebracht, een voldoende
narcose geeft welke ruim een uur duurt. Het nadeel van deze
methode is echter, dat de levende biggen eveneens in narcose zijn
en óf in het geheel niet ontwaken, óf wel ontwaken en na een of
twee dagen sterven.

Teneinde met zo weinig mogelijk aether een zo goed mogelijke narcose
te verkrijgen, werd een nieuwe narcosekap ontworpen, waarvan bijgaand
twee afbeeldingen met verklaring.

De narcosekap voor varkens bestaat uit een metalen gedeelte en een
gedeelte van soepel leder (afb. 1) (schaal 1. : 10).

De kap wordt achter de oren bevestigd terwijl de binnendop C ver-
wijderd is. Het varken kan dus normaal ademen. Deze binnendop is ook
gemakkelijk te verwijderen bij optreden van ademhalingsstilstand.

Na het bevestigen van de dop C. wordt aetherdamp met lucht door
middel van de aanjager in de kap van soepel leder geblazen. Er gaat
weinig aether verloren, waardoor minder aether nodig is om het varken
in narcose te houden.

Door middel van luchtregulator D. kunnen we door het sluiten van
één of meerdere openingen de ventilatie in de kap beter regelen, (afb. 2).

Ofschoon de operatie voldoende bekend is, lijkt het mij echter niet
ongewenst in het kort het verloop te beschrijven.

Wanneer de operateur en zijn assistenten door twintig minuten handen
en armen wassen met zeep en borstel in goed heet water — waaraan
therapogeen of citopogeen toegevoegd is — zich hebben gesteriliseerd,
worden de hechtingen in orde gebracht.

Voor de uterus ronde dunne naalden, voor de spierlagen middelgrote
driekantige naalden en voor de huid zware driekantige naalden. Ofschoon
er vroeger steeds met zijde gehecht werd, hebben wij de laatste 2 jaar
met linnengaren gewerkt en wel voor de uterushechtingen „linen thread
Barbour no. 90" en voor de spierlagen en de huid „linen thread Barbour
no. 25". Daar linnen garen zeer veel goedkoper is dan zijde gaf dit een
niet onbelangrijke financiële besparing.

Men maakt de huidsnede van boven achter naar beneden voor, ongeveer
20 cm lang, beginnende op het midden van de lijn tuber coxa tot het
midden van de laatste rib, daarna worden de oppervlakkige spierlaag,
de fascie en de diepe spierlaag gekliefd tot op het peritoneum. Eventuele
bloedingen worden gestelpt. De wondranden worden met steriele doeken
bedekt en vervolgens wordt het peritoneum gekliefd, waarbij normaliter
i—3 1 helder transsudaat afvloeit. Het peritoneum wordt op de steriele
doeken met klemmen gefixeerd, zodat men gemakkelijk met de hand via
de wond in de buikholte kan komen. (afb. 4).

Vervolgens wordt de gehele uterus naar buiten gebracht (afb. 5) om
te voorkomen dat een big over het hoofd wordt gezien en snijden we aan
de curvatura major de ampul in, welke het dichtst bij de bifurcatie ligt.
Alle biggen worden uit deze snede verwijderd. Door massage worden de
biggen naar de snede gebracht. Het kan gebeuren, hoewel zeer zelden,
dat dit niet gelukt, omdat de uterus soms tussen twee biggen in zo gecon-
traheerd is, dat deze plaats niet passabel is en dan zal men een tweede
soms een derde snede aan moeten brengen. Men controlere steeds of er
geen big in het corpus uteri vlak voor de bekkeningang aanwezig is.

De loslatende of losgelaten secundinae verwijdert men, de rest laat men
rustig zitten. Men brengt de uterus nu terug in de buikholte, behalve het
gedeelte dat ingesneden is, hetwelk men volgens Lembert met knoop-
hechtingen met een onderlinge afstand van ongeveer 1 cm hecht. Voor
de zekerheid zou men boven deze hechtingen een tweede reeks kunnen
aanbrengen, maar de praktijk heeft ons geleerd, dat één rij voldoende is.
Men brengt het gehechte gedeelte eveneens in de buik en hecht met
dezelfde soort naalden als waarmede de uterus is gehecht, het peritoneum,
eveneens met knoophechtingen. Daarna de diepe spierlaag, de fascie en
de oppervlakkige spierlaag in één rij knoophechtingen en vervolgens de
huid eveneens met knoophechtingen (afb. 6), waarbij men er zorg voor
dient te dragen, dat de wondranden van de huid goed aaneensluiten en
niet over elkaar heen gehecht worden. De wond wordt nu afgedekt met
een opgerold steriel gaasje, waarover door middel van zinklijm een gaasje
geplakt wordt. Verwijderen van de huidhechtingen is niet nodig. (afb. 7).

Bij alle door ons geopereerde varkens werd na het hechten van de
uterus 20 I.E. hypophyse achterkwab extract (Piton, Organon Oss),
intraveneus in de oorvene, 100.000 E. penicilline intra-abdominaal en
100.000 E. penicilline subcutaan toegediend, soms gecombineerd met
40 tot 50 cc sulfamezathine (33 - ₃ %) of percoccide (20%) subcutaan.
Het laatste in gevallen, waarbij vermoed werd, dat er een lichte peritonitis
aanwezig was.

In de meeste gevallen geven we het geopereerde dier direct mede naar
huis en verzoeken de plaatselijke dierenarts verder de behandeling van
ons over te nemen. De ervaring heeft ons geleerd, dat in veel gevallen
de geopereerde dieren thuis veel sneller genezen dan in de kliniek, daar
de dieren zich daar schijnbaar prettiger gevoelen.

RIJKS UNIVERSITEIT, UTRECHT
Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie

Heden is door ons sectio caesarea verricht op het varken van de Heer.............

alles per dag en gedurende een periode van 2 dagen of zoveel langer als nodig is.

Uit de gegevens welke wij van verschillende collegae mochten ontvangen,
blijkt wel zeer duidelijk, dat de samenwerking tussen kliniek en praktijk
zeer goed voldoet en ook zeer op prijs gesteld wordt.

In totaal werden 130 varkens door middel Van sectio caesarea verlost.
Van deze 130 gevallen genazen er 115 of 88.5 %.
De percentages over i948/\'49 en i94g/\'50 waren resp. 85 % en 90.5 %.
Het was van belang een antwoord te verkrijgen op de vraag of het
uiteindelijk resultaat van de sectio caesarea verband hield met de aan-
wezigheid in de uterus van:

d. emphysemateuze biggen, waarbij in 4 gevallen eveneens levende
biggen aanwezig waren (tabel 4 A B).

Het resultaat van deze groep (1 A/B) was zeer goed te noemen. In
totaal geopereerd 43 stuks, waarvan er 42 genazen en één na 14 dagen
geslacht werd (hiervan werd geen sectieverslag ontvangen).

Veertig varkens werden na de operatie behandeld met penicilline en
piton, terwijl 3 varkens alleen piton werd verstrekt.

Uit de ontvangen berichten blijkt, dat 3 varkens één dag ziek zijn
geweest, 5 varkens twee dagen, 3 varkens vier dagen en 32 varkens in
het geheel niet.

We krijgen de indruk, dat bij deze groep penicilline een gunstige invloed
heeft gehad.

Eveneens is het resultaat van groep 2 A B, waarbij dus naast elkaar
levende en dode, niet emphysemateuze biggen, verwijderd werden, zeer
gunstig te noemen. Er werden 25 varkens geopereerd, waarvan er 24
genazen en één met een perforerende ruptuur in de vagina, in nood werd
geslacht, waarvan echter geen sectieverslag werd ontvangen.

Twintig varkens werden behandeld met penicilline en piton, drie dieren
met penicilline, piton en sulfamezathine (33! %), één varken kreeg alleen
piton en één varken piton en orgasepton (10 gram sulfanilamide per zakje
Organon Oss), in de buikholte.

De dosering der medicamenten direct na de operatie was voor penicilline
100.000 E. intra-abdominaal en 100.000 E. subcutaan; voor piton 20 E.
intraveneus; voor sulfamezathine 50 gram subcutaan en voor organosepton
5 X 10 gr intra-abdominaal.

Twee varkens waren 2 dagen ziek, twee 3 dagen, één 4 dagen, één negen
dagen en zeventien waren in het geheel niet ziek.

Ook bij deze groep kunnen we constateren, dat de toediening van de
moderne geneesmiddelen een gunstige invloed heeft gehad.

Zeker niet verwacht was de uitslag van de operatie in deze groep (3 A B),
waarbij uitsluitend dode, niet emphysemateuze biggen, verwijderd werden.
Alle 24 gevallen uit deze groep genazen.

Twintig varkens werden direct na de operatie behandeld met penicilline
intra-peritoneaal en subcutaan en piton intraveneus in dezelfde dosering
als bij groep 2 A/B. Drie varkens bovendien sulfamezathine subcutaan
en één varken uitsluitend piton.

Eén varken genas na één dag, 2 na twee dagen, 2 na drie dagen, één
na 4 dagen, één na 10 dagen en aan zeventien varkens werd niets bijzonders
bemerkt.

Wij kunnen ons niet aan de indruk onttrekken, dat de moderne pharmaca
hier eveneens een goede uitwerking heeft gehad.

Alleen emphysemateuze biggen verwijderd, waarbij in 4 gevallen eveneens levende biggen aanwezig waren.

pen.-piton
50 sulfam.
pen.-piton
pen.-piton -f-
50 sulfam.
pen.-piton
50 sulfam.
pen.-piton

In de literatuur betreffende de sectio caesarea bij varkens vindt men
opgegeven, dat de aanwezigheid van emphysemateuze biggen een absolute
contra-indicatie tot de operatie is.

Vanzelfsprekend waren wij zeer nieuwsgierig naar de uitkomsten van
deze groep (4 A/B), waarbij uitsluitend emphysemateuze biggen verwijderd
werden. Het resultaat was verrassend. Van de 38 geopereerde varkens
genazen er 25, 12 zijn er gestorven en 1 werd als noodslachting na 8 dagen
opgeruimd.

Bovendien moeten wij niet vergeten, dat bij deze sterfgevallen vele
dieren voorkomen, welke meer dood dan levend aangevoerd werden.
Omgekeerd echter is menig dier uit deze groep, dat in dezelfde conditie
aangevoerd werd, genezen. Als enig redmiddel blijft de operatie gewenst.

Van deze 38 gevallen werden er in aansluiting aan de operatie 29
behandeld met penicilline en piton, 7 bovendien met sulfamezathine,
i met orgasepton en piton, terwijl in 1 geval niets toegediend werd.

11 varkens bleven volkomen normaal, 9 stuks bleven drie dagen ziek,
één vier dagen, één vijf dagen, één acht dagen, één tien dagen en één
veertien dagen. Dus ook in deze groep een vrij vlotte genezing, waarbij
de moderne geneesmiddelen wel een oelangrijke rol vervullen.

No. 6. Tabel 4 A. De zeug bigt voor de ie maal. De cervix is niet
verstreken. Bij de operatie blijkt a.h.w. een extra ampul aanwezig te zijn
en worden er 6 stinkende biggen verwijderd en veel gassen. Twee uur na
de operatie sterft het dier.

Sectieverslag: De huid van de buikwand en de binnenvlakte der dijen
is paars verkleurd met duidelijk bleke drukplekken. De labia vulva is
sterk gezwollen met een necrotiserende vaginitis. De linker uterushoorn
vertoont een aparte verwijding (waaruit bij de operatie een big verwijderd
werd), welke door een septum geheel afgescheiden is, met aan weerszijden
een ruime opening, a.h.w. een extra ampul, welke van binnen met gewoon
slijmvlies bekleed is.

In de buikholte haemorrhagisch vocht. Geen peritonitis. Longoedeem.
Gezwollen milt. Leverdegeneratie. Hartdegeneratie. Muco-purulente
enteritis, terwijl in cultuur uit de milt streptococcen gekweekt werden.
Diagnose: sepsis t.g.v. streptococcen.

No. 110. Tabel 4 A. Deze zeug bigt voor de ie maal. Twee dagen
geleden acht levende biggen geworpen. Is ernstig ziek. Temp. 40.5⁰ C.
Cervix bijna gesloten. Biggen te palperen.

Bij operatie bleek er bij het openen van de buikholte een spontane
complete ruptuur van een uterushoorn te bestaan, terwijl er 3 emphysema-
teuze biggen en secundinae in de buikholte werden aangetroffen. Er werd
hysterectomie gedaan. Het dier is 12 uur na de operatie gestorven.

Sectieverslag: Bij sectie blijkt een fibrineuze peritonitis aanwezig te zijn,
een fibrineuze pleuritis, atelectase van de linker long, leverdegeneratie en
myodegeneratio cordis.

No. 150. Tabel 4 A. Het varken bigt voor de ie maal. Partus is
reeds een dag aan de gang.

Operatie: Er werden 4 emphysemateuze en verwonderlijk één levende
big verwijderd.

No. 187. Tabel 4 A. Het varken bigt voor de ie maal. Drie dagen
bezig. Niets geboren.

Operatie: De uterus is zeer droog. Er werden 7 emphysemateuze biggen
verwijderd uit drie sneden.

No. 193. Tabel 4 A. Het varken bigt voor de ie maal. Is reeds
enige dagen ziek. Temp. 41.2° C. Na 2 dagen in onze kliniek te zijn komt
spontaan één dode big af. Er wordt echter, daar er verder niets komt
(atonia uteri?) tot operatie besloten.

Operatie: Er blijkt een fibrineuze peritonitis aanwezig te zijn. Er worden
5 emphysemateuze biggen uit 2 sneden verwijderd. Uterus zeer stug en
stroef. Na 24 uur gestorven.

Sectieverslag: Eén dag na de operatie is het dier gestorven. Er bestond
een gegeneraliseerde fibrineuze peritonitis, hoofdzakelijk op de uterus en
omgeving. De uterus-mocusa vertoont het beeld van een algemene necroti-
serende endometritis. Pneumonische gedeelten in de longen. Uit milt en
nier werden coli-bacillen gekweekt. Sepsis.

No. 222. Tabel 4 A. (In narcose gestorven). Het varken bigt voor
de ie maal. Is soporeus. Manueel twee biggen verwijderd en tot
operatie besloten.

Sectieverslag: Er bestaan duidelijke verschijnselen van sepsis. Op hart
en subpleuraal veel ptechien. Longoedeem. Leverdegeneratie. Gezwollen
milt. Nierdegeneratie. In de vagina een ± 5 cm lange ruptuur met necro-
tische randen met een sterke verkleving met het rectum met het aspect
van een beginnend phlegmoon.

In de uterus bevindt zich wat vrij bloed, de mucosa is wat haemorr-
hagisch en plaatselijk een weinig necrotisch. Sepsis.

No. 18. Tabel 4 B. Het dier bigt voor de 4e maal. Vier dagen
geleden aan de tijd. Eén dag is de partus aan de gang en er worden
spontaan 7 levende en 2 dode biggen geboren. Partus vordert niet.

Operatie: Grote ophoping van gassen in uterus en de uterus voelt zeer
week aan en vertoont op verschillende plaatsen zeer dunne plekken. Er
worden 3 emphysemateuze biggen verwijderd. Op twee plaatsen ruptu-
reert de uterus, welke rupturen gehecht worden.

No. 28. Tabel 4 B. Het dier moet voor de 2e maal biggen. Is enige
dagen over tijd en werkt reeds twee dagen, terwijl er geen levende biggen
geboren zijn.

Operatie: In de ene hoorn 4 levende biggen. Deze hoorn ziet er normaal uit.
De andere hoorn voelt dikker aan met verschillende dunne donkere plekken.
Deze hoorn bevat 2 levende en 2 dode, droge en sterk stinkende emphy-
semateuze biggen. Ruptuur van de uterus. Sneden en ruptuur gehecht.
Varken is na 12 uur gestorven. Geen sectieverslag.

No. 40. Tabel 4 B. Varken bigt voor de eerste maal. Is 4 dagen
over tijd en is reeds een dag aan het werpen, waarbij 2 biggen spontaan
en vijf „gehaald" werden. Allen levend. Vulva en vagina beschadigd
en necrotisch.

Operatie: 1 emphysemateuze big en veel stinkende gassen in de
uterus. Varken is na 12 uur gestorven.

Sectieverslag: Vanaf de vulva tot halverwege de vagina wordt een necro-
tiserende vaginitis geconstateerd.

De mucosa van de uterus is egaal donkerrood gekleurd, doch vertoont
geen necrotiserende ontsteking.

Er bestaat veel geramificeerde roodheid van het peritoneum parietale,
terwijl op verschillende plaatsen fibrinevlokken worden aangetroffen; het
omentum vertoont duidelijke roodheid: acute peritonitis. De lever is
duidelijk gedegenereerd. Op het hart en de longen worden tal van petechien
en kleine bloedinkjes aangetroffen.

No. 49. Tabel 4 B. Varken moet voor de ie maal biggen. Is op tijd.
Geen biggen afgekomen. Te grote vrucht in stuitligging.

Operatie: In de uterus veel stinkend gas. Er worden 6 stinkende en 4 levende
vruchten verwijderd en ook veel stinkende secundinae.

No. 82. Tabel 4 B. Het varken is volgens eigenaar na 8 dagen ge-
slacht omdat het zo benauwd was. Geen sectieverslag.

No. 208. Tabel 4 B. Het varken bigt voor de ie maal. Is aan de
tijd en ligt ongeveer een dag, waarbij één dood big spontaan is geboren.

Operatie: Veel gassen in de uterus, 9 emphysemateuze biggen verwijderd.
Het varken is tijdens het vervoer, zoals later bij de slachting bleek, uit
een ruptuur van de uterus in de buikholte verbloed. De operatiewond
in de uterus was geheel in orde. Misschien trauma?

No. 246. Tabel 4 B. Het varken bigt voor de ie maal. Is aan de
tijd. Varken is versuft in de weide gevonden met één dode big.

Operatie: Veel gassen, stinkende lochiën en vruchtdelen in uterus.
Er worden 2 emphysemateuze biggen verwijderd. De operatie geschiedde
onder chloral hydraat narcose.

In de allereerste plaats loochenen onze bevindingen de opvatting, da:
een aanwezig zijn van emphysemateuze vruchten een absolute contra-
indicatie tot opereren zou zijn. Het genezingspercentage bedroeg onge-
veer 66 %.

In de tweede plaats bleek de aanwezigheid van veel gassen in de uterus
een reden te zijn de afloop infaust te stellen, terwijl er in deze gevaller.
steeds enkele zwakke plekken in de uterus opgemerkt werden.

Wij hebben de sectieverslagen, behorend bij groep 4, juist in deze
beschouwing opgenomen, omdat hieruit enige interessante conclusies te
formuleren zijn.

Verder zien we uit deze sectieverslagen, dat verschillende dieren voor
de operatie reeds aan een peritonitis of aan een sepsis lijdende waren.

Opmerkelijk was nog, dat het merendeel der dieren ongeveer 12 uur
na de operatie stierven.

Samenvattende hebben wij toch wel zeer sterk de indruk gekregen
dat het gebruik van de moderne geneesmiddelen in deze groep van hopeloze
gevallen wel een zeer grote factor is geweest, die veel tot de genezing
heeft bijgedragen.

In tabel 5 zijn de resultaten van de verschillende groepen en het totaal
resultaat opgenomen.

K. De mortaliteit van de biggen geboren uit moeders waarop sectio caesarea
is toegepast.

De mening dat deze biggen spoedig zouden sterven is algemeen verbreid.
De oorzaak zou zijn, dat de zeug niet voldoende zog heeft.

Wij hebben een onderzoek ingesteld waarbij bleek, dat van 98 gevallen
van sectio caesarea, waarbij vóór of tijdens de operatie levende biggen
werden geboren, in 64 gevallen (71 %) biggen zijn blijven leven.

Dit wil natuurlijk niet zeggen, dat de worpen in hun geheel zijn blijven
leven, doch dat de zeug in ieder geval biggen heeft groot gebracht. De
nauwkeurige getallen ontbreken mij helaas.

L. Een vergelijking van de resultaten verkregen bij sectio caesarea in de jaren
1948 tot 1950 met gebruik van de nieuwere geneesmiddelen, met de resultaten
van dezelfde operatie in de jaren 1929 tjm 1947, waarbij deze geneesmiddelen
niet gebruikt werden. (Tabel 6).

Wij hebben de gegevens verzameld over de jaren 1929 t m 1948. Vermeld
dient te worden, dat er veel meer sectio\'s verricht zijn, doch ons ontbraken
de gegevens over het post-operatieve verloop en deze waren na al die
jaren niet meer te achterhalen. In totaal waren er gegevens over 133
gevallen, dus ongeveer evenveel als over de jaren 1948—1950.

Zeer duidelijk is het verschil van 63 % en het in 1948—\'50 verkregen
percentage van 88.4 % en we mogen dan ook aannemen, dat de invloed
van de nieuwe geneesmiddelen wel bevredigend is.

Het hoge percentage genezing over 1946—1947 is opvallend.
Een verklaring hiervoor kan ik niet geven.

M. Een vergelijking van de resultaten van de 130 gevallen van sectio caesarea,
welke in 1948—\'50 werden verricht en ui gevallen van varkens, welke
in 1949 per vaginam werden verlost.

Gaarne wilden wij weten welke resultaten t.o.v. het leven van het
moederdier beter waren, die van de vaginale methode van verlossen of
die van de sectio caesarea.

Teneinde hierover een oordeel te vormen is door ons een onderzoek
ingesteld over 113 gevallen, waarbij de biggen per vaginam geboren
werden, welke gevallen ingedeeld werden volgens hetzelfde schema, dat
werd gebruikt bij de sectio caesarea en wel:

Als indicatie gold bij deze 30 gevallen 28 maal een juveniel bekken
al of niet samen met secundaire uterus-atonie en 2 maal uterus-atonie.
Van deze 30 gevallen genazen er 27. Eén is gestorven zonder sectiebericht
en twee werden er geslacht, waarbij resp. gevonden werd een gegenerali-
seerde t.b.c. en een pneumonie. Alle varkens werd op het moment, dat
de uteruscontracties stagneerden 20 E. piton intraveneus ingespoten,
terwijl één varken 40 cc sulfamezathine subcutaan werd toegediend en
twee varkens bovendien penicilline werd verstrekt.

Als indicatie gold hier enkele malen atonia uteri, éénmaal een monstrum,
in de meeste gevallen een juveniel bekken en tweemaal een absoluut te
grote vrucht. Van deze 3g gevallen genazen er 35, één varken werd in
nood geslacht en drie succombeerden.

Alle dieren van deze groep kregen intraveneus piton op het moment,
dat de uteruscontracties stagneerden, terwijl aan twee varkens bovendien
sulfamezathine gegeven werd.

In deze groep werden 37 varkens verlost. Van deze 37 genazen er 32,
2 werden geslacht en 3 succombeerden.

In 5 gevallen was er sprake van een atonia uteri, in 5 gevallen van een
absoluut te grote vrucht en éénmaal van een monstrum en in de andere
gevallen van een juveniel bekken.

Therapeutisch werd intraveneus piton gegeven, daarna werden de
biggen manueel verwijderd.

Indicatie was 6 maal atonia uteri en éénmaal twee biggen tegelijk in
de geboorteweg.

In 5 gevallen werd alleen piton intraveneus toegediend en in 2 gevallen
bovendien penicilline.

Wanneer we nu een vergelijking maken tussen de patienten die per
sectio caesarea en die welke per vaginam verlost worden, dan moeten we
concluderen, dat het genezingspercentage nagenoeg hetzelfde is, nl. 88.46%
bij de sectio-gevallen en 86.7 % voor de andere.

We moeten echter wel bedenken, dat bij de meeste gevallen van vaginale
verlossing geen penicilline en sulfamezathine gebruikt zijn, terwijl de
nabehandeling door de plaatselijke dierenarts meestal achterwege bleef.
Wanneer dit wel gebeurd zou zijn, bestaat de mogelijkheid, dat het laatste
percentage misschien hoger gelegen zou hebben.

In ieder geval behoeft de verlossing per sectio caesarea niet onder te
doen voor de vaginale verlossing en is het volkomen verantwoord spoedig
tot sectio caesarea over te gaan.

N. Een vergelijking tussen de mortaliteit van de biggen, welke per sectio caesarea
werden geboren en die van de biggen, die langs vaginale methode geboren
werden.

Wij ontvingen berichten over 100 gevallen waarbij de biggen per
vaginam werden geboren.

In 77 gevallen bleven er biggen leven (77 %) en in 23 gevallen stierven
alle biggen. Ook hier weten we niet of alle biggen uit één worp bleven
leven, doch in ieder geval bracht de moeder biggen groot.

Het percentage van 77 % ligt dus hoger dan de 71 % dat per sectio
caesarea bereikt werd, doch dit mag naar onze mening geen doorslaggevend
argument voor de verlossing per vaginam zijn.

De sectio caesarea is een verloskundige ingreep, welke ook in de praktijk
de volle aandacht verdient, technisch goed is uit te voeren en tot zeer
goede resultaten leidt.

De schrijver bespreekt achtereenvolgens de indicaties tot de sectio
caesarea bij varkens, waarvan het juveniele bekken het talrijkst voorkomt.
Hij merkt op, dat het overgrote aantal van de varkens voor de eerste maal
moest werpen en deelt mede of er reeds hulp door anderen verleend was
en of er voor de operatie reeds biggen geboren waren en vervolgt met
een korte beschrijving van de voorbereidende maatregelen tot de operatie,
zoals fixatie van het dier en de sterilisatie van de operatievlakte, de narcose
en de narcosemiddelen, waarbij aandacht wordt gevraagd voor een
speciale narcosekap en de verschillende narcotica, zoals barbituurzure
zouten, hydras chlorali en de inhalatienarcose met aether; daarna de
operatie en het instrumentarium, de medicamenteuze behandeling tijdens
de operatie en de medicamenteuze nabehandeling, waarbij vooral gewezen
wordt op de grote rol van penicilline en sulfanilamidepreparaten en
hypophyseachterkwab preparaat (piton).

Vervolgens geeft hij een uitvoerig overzicht van de resultaten van 130
gevallen, waarbij sectio caesarea bij varkens werd toegepast. Deze gevallen
werden ingedeeld in 4 groepen. De eerste groep waar bij operatie uitsluitend
levende biggen verwijderd werden (totaal 43 gevallen, waarvan er 42
genazen). De tweede groep waar bij operatie levende en dode — niet

emphysemateuze — biggen verwijderd werden (totaal 25 gevallen, waarvan
er 24 genazen). De derde groep waarbij dode — niet emphysemateuze
biggen verwijderd werden (24 gevallen, die alle genazen). De vierde groep
waarbij alleen emphysemateuze biggen verwijderd werden (38 gevallen,
waarvan er 25 genazen) wordt uitvoerig besproken, daar de aanwezigheid
van emphysemateuze biggen in de literatuur als contra-indicatie tot
operatie wordt vermeld, doch waarbij een genezingspercentage van 65.8 %
werd bereikt.

Verder volgt een vergelijking met de resultaten van de sectio caesarea
in voorgaande jaren, waarbij de moderne geneesmiddelen niet gebruikt
werden (genezing 63 %).

Het volgende hoofdstuk behandelt met in achtnemen van dezelfde
groepsindeling als bij de sectio caesarea, de resultaten bij 113 gevallen,
waarbij de biggen manueel langs vaginale weg geboren werden. Het
genezingspercentage bedroeg 86.7 %. Tenslotte geeft schrijver een ver-
gelijking van de mortaliteit van biggen, welke manueel werden geboren
en die van biggen die per sectio caesarea ter wereld kwamen, waarbij blijkt,
dat er slechts een gering verschil gevonden werd.

De sectio caesarea bij varkens is een verloskundige ingreep, welke ook
in de praktijk de volle aandacht verdient, technisch vrij eenvoudig is uit
te voeren en goede resultaten geeft.

The author discusses in turn the indications for sectio cesarea in sows, of which the
juvenile pelvis occurs most frequently. He points out that by far the greater number
of sows operated were farrowing for the first time and mentions whether other help
had already been given and whether any pigs had been born before the operation.
He continues with a short description of the preparations for the operation, such as
fixation of the animal, sterilization of the area of operation, the anesthetic and the
apparatus for the application of anesthetic. Here attention is asked for a special cap
for anesthetic and for the various anesthetics such as the barbiturates, chloral hydrate,
and the inhalation anesthesia with ether. He then describes the operation, the instruments
and the medication during and after operation. Special mention is made of the important
part played by penicillin, the sulfa drugs and piton (a preparation from the posterior
lobe of the pituitary .gland).

The author continues with a detailed survey of the results of 130 cases in which a
cesarian section was done in sows. These cases are divided into 4 groups. The first
group consists of the cases in which only live pigs were removed by operation (a total
of 43 cases, 42 of which recovered). In the second group living and dead - not em-
physematous pigs were removed (a total of 25 cases, 24 of which recovered). In the
third group dead — not emphysematous pigs were removed (24 cases, all of which
recovered). The fourth group, comprising the cases in which only emphysematous
pigs were removed (38 cases, 25 of which recovered) is discussed in detail, as in the
literature on this subject the presence of emphysematous pigs is mentioned as a con-
traindicant to operation, while the author has obtained a recovery percentage of 68.5.

These results are then compared with the results obtained in former years, without
the aid of modern remedies (recovery 63 %).

The next chapter deals with the results of 113 cases in which the pigs were born
by the vaginal route with manual aid. These cases are divided into the same groups
mentioned in the discussion of the results of the cesarian section. The percentage of

recovery was 86.7. Finally the author compares ihe mortality of pigs born manually
with those born by cesarian section, and cornes to the conclusion that there is but a
slight différence between them.

The final conclusion is: Sectio cesarea in sows is an obstétrical opération that deserves
the greatest attention of practitioners, is technically rather simple to carry out, and
gives good results.

L\'auteur passe en revue les indications à l\'opération césarienne chez des cochons
parmi lesquelles le bassin juvénile se présente le plus souvent. Il fait remarquer que
l\'immense majorité des cochons devait mettre bas pour la première fois et communique
si d\'autres personnes avaient déjà assisté, s\'il était déjà né des porcelets avant l\'opération
et continue en donnant une courte description des mesures préparatives précédant
l\'opération telles que la fixation de l\'animal, la stérilisation du champ opératoire,
la narcose et les narcotiques (l\'attention est attirée sur un masque narcotique spécial
et sur les différents narcotiques tels que les sels d\'acide barbiturique, Phydras chlorali
et la narcose par inhalation d\'éther), ensuite il décrit l\'opération et les instruments,
le traitement médicamenteux pendant l\'opération et le traitement post-opératoire
médicamenteux où l\'attention est spécialement attirée sur le grand rôle que jouent
le pénicilline, les sulfamides et l\'extrait du lobe postérieur de l\'hypophyse (piton).

Puis il donne un compte-rendu détaillé des résultats de 130 cas dans lesquels l\'opération
césarienne a été appliquée à des cochons. Ces cas ont été classés en 4 groupes. Le premier
groupe renferme des cas où, par l\'opération, exclusivement des porcelets vivants furent
extirpés (au total 43 cas, dont 42 guérissaient).

Le deuxième groupe renferme des cas où, par l\'opération, des porcelets vivants et
morts — non-emphysémateux — furent extirpés (au total 25 cas, dont 24.guérissaient).
Le troisième groupe renferme des cas où des porcelets morts — non-emphysémateux —
furent extirpés (24 cas, qui guérissaient tous). Le quatrième groupe renfermant des-cas
où exclusivement des porcelets emphysémateux furent extirpés (38 cas dont 25 guéris-
saient) est discuté amplement, parce que la présence de porcelets emphysémateux est
citée dans la littérature comme contre-indication à l\'opération, tandis que néanmoins
ce groupe atteint un pourcentage de guérisons de 65.8 %. Le pourcentage total de
guérisons se montait à 88.46 ⁰/_o. Suit encore une comparaison avec les résultats de l\'opé-
ration césarienne appliquée pendant les années précédentes quand on n\'utilisait pas
les médicaments modernes (pourcentage de guérisons 63 %).

En gardant la même division de groupes que pour l\'opération césarienne, le chapitre
suivant traite les résultats de 113 cas où les porcelets naquirent manuellement par voie
vaginale. Le pourcentage de guérisons se montait à 86.7 %. L\'auteur finit par comparer
la mortalité de porcelets nés manuellement et celle de porcelets qui virent le jour par
opération césarienne, comparaison qui montre qu\'on n\'a trouvé qu\'une différence
minime.

L\'opération césarienne appliquée à des cochons est une intervention obstétrique
qui dans la pratique aussi, mérite toute notre attention, dont l\'exécution est assez simple
au point de vufe technique et qui donne de bons résultats.

Der Autor beschreibt hintereinander die Indikationen zum Kaiserschnitt bei Schwei-
nen. Das juvenile Becken ist die meist vorkommende Indikation. Er deutet darauf hin.
dasz weitaus die gröszte Anzahl der Schweine zum ersten Mal werfen muszte und teilt
mit, ob andere Leute schon Hilfe geleistet hatten und ob vor dem Eingriff schon Ferkel
geboren waren. Darauf gibt er eine kurze Beschreibung der Vorbereitungsmasznahmen
zur Operation. Er behandelt z.B. die Fixation des Tieres und die Sterilisation des
Operationsfeldes, die Narkose und die Narkotisierungsmittel (die Aufmerksamkeit wird
gelenkt auf eine spezielle Narkosemaske und auf verschiedene Narkotica wie barbitur-

sauere Salze, Chloralhydrat und die Inhalationsnarkose mit Aether), die Operation
und das Instrumentarium, die medikamentöse Behandlung während der Operation
und die medikamentöse Nachbehandlung; es wird besonders hingewiesen auf die
Wichtigkeit des Penicillin, der Sulfonamidpräparate und des Hypophysenhinterlappen-
präparates (Piton).

Dann gibt der Autor eine ausführliche Ubersicht der Resultate von 130 Fällen,
in denen der Kaiserschnitt bei Schweinen angewendet wurde. Diese Fälle wurden
eingeteilt in 4 Gruppen. Zur ersten Gruppe gehörten die Tiere, bei denen mittels Ope-
ration ausschlieszlich lebendige Ferkel entfernt wurden (total 43 Fälle, wovon 42 ge-
nasen) ; zur zweiten Gruppe die Tiere, bei denen mittels Operation lebendige und tote
nicht-emphysematöse Ferkel entfernt wurden (total 25 Fälle, wovon 24 genasen ;
zur dritten Gruppe die Tiere, bei denen tote nicht-emphysematöse Ferkel entfernt
wurden (24 Fälle, die alle genasen). Die vierte Gruppe umfassend die Tiere, bei denen
nur emphysematöse Ferkel entfernt wurden (38 Fälle, wovon 25 genasen), wird eingehend
besprochen, weil die Anwesenheit emphysematöser Ferkel in der Literatur als eine
Kontraindikation zur Operation betrachtet wird und trotzdem ein Heilungsprozentsatz
von 65.8 % erreicht wurde. Der Gesamtheilungsprozentsatz war 88.46 %.

Es folgt ein Vergleich mit den Resultaten der Kaiserschnittoperationen in vorher-
gehenden Jahren, ausgeführt ohne Anwendung der modernen Medikamente (Heilung

Der folgende Abschnitt handelt — mit Beobachtung derselben Gruppeneinteilung
wie bei dem Kaiserschnitte — über die Resultate von 113 Fällen, in denen die Schweine
per vaginam entbunden wurden. Der Heilungsprozentsatz war 86.7 %.

Schlieszlich gibt der Autor einen Vergleich zwischen der Mortalität von Ferkeln,
die per vaginam geboren wurden und der Mortalität von Ferkeln, die mittels des
Kaiserschnittes auf die Welt kamen. Nur ein unbedeutender Unterschied wurde fest-
gestellt.

Die entgültige Konklusion lautet: Der Kaiserschnitt bei Schweinen ist ein geburtshilf-
licher Eingriff, der auch in der Praxis völlig Aufmerksamkeit verdient, technisch gut
ausführbar ist und zu sehr befriedigenden Erfoigen führt.

Er bestond een éénzijdige scrotaalbreuk, welke werd opgeheven d.m.v. castratie
met bedekte bal; daarna waren de moeilijkheden opgeheven.

Antwoord : Een anatomische oorzaak voor de bemoeilijkte urinelozing is
bezwaarlijk te vinden. Misschien belette pijn in of in de omgeving van de bekken-
holte reflectorisch een normale urinelozing.

Mr. Dr. Benno Stokvis: ,,Man en Paard". Uitgave „De Tijdstroom", Lochem,
ingenaaid ƒ 14.50, gebonden ƒ 17.—.

Gaarne voldoe ik aan het verzoek van de uitgeefster om dit mooie en interessante
boek, dat geschreven is „in de sombere uren der bezetting", in ons Tijdschrift te
recenseren.

Zoals de titel reeds aangeeft is dit boek op de eerste plaats bestemd voor hen, die
de rijkunst beoefenen, „voor mannen en vrouwen, die in het zadel de weg vonden
naar het levensgeluk, voor hen in wier hart het beeld leeft van de paarden, die zij hebben
liefgehad" en de schrijver spreekt zelfs van „koninklijke kunst". Doch niet alleen voor
ruiters, ook voor alle intellectuele paardenvrienden is het bestemd en kan ik het warm
aanbevelen.

Het boek opent met een hoofdstuk over de „personificatie" van het paard, waarin
men allerlei bijzonderheden vindt over dierenprocessen en de hen opgelegde straffen
voorts de aan waanzin grenzende verering der Romeinse keizers, in het bijzonder,
Caligula, die zijn lievelingspaard Incitatus aan zijn eigen dis liet eten en drinken
uit gouden en zilveren vaatwerk, het tot de priesterlijke waardigheid verhief, enz.

In de volgende hoofdstukken wordt uitvoerig gehandeld over bekende renpaarden,
hun afstammelingen, de geschiedenis der paardenrennen en wat daarmede verband
houdt.

Dan volgt „Grote mannen te paard", waarin veel belangwekkends wordt meegedeeld
over historische figuren als koning Salomo, Julius Caesar, Mohammed, Dante (weini-
gen zullen weten, dat Italië\'s grootste dichter een meesterlijk ruiter was), voorts Leonardo
da ViNci, Rubens, Frederik de Grote, Goethe, Napoleon, Abraham Lincoln,
Bismarck en tal van anderen.

De meeste Nederlanders weten niet, dat Potgieter een groot paardenliefhebber
en een uitstekend ruiter was.

Het artikel „Man en Paard" in spreekwoorden en gezegden zal ongetwijfeld velen
interesseren. Ik citeer slechts één gezegde, dat mij bijzonder trof door zijn juistheid
alle spreekwoorden zijn nog geen ware woorden): „Rust en vet zijn de grootste vijanden
van het paard", ontleend aan de Kozakken.

Vervolgens hoofdstukken over „Paardrijden en de geneeskunde", waarin uitvoerig
wordt gewezen van welke grote betekenis deze sport voor de gezondheid is, „De vrouw
in het zadel", „Het africhten van het paard", waarin tal van bijzonderheden over
de beroemde paardentemmer Rarey, „De psychologie van de ruiter", enz., alles op
wetenschappelijke leest geschoeid.

Het boek besluit met een bibliographie en 32 zeer fraaie illustraties. Het is typografisch
uitstekend verzorgd en keurig uitgegeven, al met al een boek, dat iedere paardenman
met genoegen ter hand zal nemen. G. Langeler.

M. Klimmer-F. Schönberg: Milchkunde und Milchhygiëne, Sechste Auflage, Verlag
R. Munch und H. Schaper, Hannover 1951. Prijs D.M. 28.—.

In 1929 zag, als een bescheiden boekje, de eerste druk van bovengenoemd werk
het licht. Het was in het bijzonder bedoeld om practiserende dierenartsen enige kennis
van melk en melkcontröle bij te brengen. In de loop der jaren is het beekje uitgegroeid
tot een gedegen boekwerk van 348 bladzijden, waarin op vele gebieden melk betreffende
voor een ruime lezerskring inlichtingen worden gegeven.

Na enkele meer algemene uiteenzettingen volgt een hoofdstuk over de samenstelling
van melk. Daarna wordt de melkhygiëne uitvoerig behandeld, eerst de ziekten van
dieren, die voor de melk van belang zijn, daarna de invloed van ziekten bij de mens,
de invloed van de voeding, gevolgd door de hygiëne in engere zin en de verontreinigingen
van de melk.

Hierna volgt een uitvoerig hoofdstuk over de controle op melk. In een aanhangsel
wordt ten slotte nog het één en ander over melk- en zuivelproducten medegedeeld
en de in Duitsland geldende wetten, enz.

Het werk zal ieder, die zich in meerdere mate met melk bezig houdt ongetwijfeld
herhaaldelijk uitstekende diensten kunnen bewijzen. Jammer is, dat in het hele werk
practisch geen literatuuraanwijzingen gegeven worden. Verder is het boek, ondanks
wat hierover in het voorwoord wordt gezegd, wel heel erg Duits georiënteerd. Zo mist
men bv. bij de bespreking van de uierontstekingen en de middelen om deze op te sporen
het belangrijke Engelse en Amerikaanse werk op dit gebied en bij de abortus de ring-
reactie.

De beweringen over momentpasteurisatie doen zonderling aan. Ook het belang,
dat aan peroxydase proeven wordt gehecht en de betrekkelijk geringe aandacht aan
de phosphatase besteed, bevreemden een meer internationaal georiënteerde lezer.

Hiertegenover staat weer, dat men vele gegevens zal aantreffen, welke men elders
tevergeefs zal zoeken, zodat aanschaffen zeker kan worden aanbevolen. Druk en papier
zijn goed, de prijs is vrij hoog.

De taak van de militair-veterinaire dienst in het moderne leger. (Jörcensen,
voordracht in vergadering Deense dierenartsenvereniging Medl. bl. f.d.d. Dyrl. foren
1950. S. 406. Sass. Militàr-veterinàre opgaver i det moderne forsvar. Maanedskr. f.
Dyrl. B 61. S. 363).

Beide genoemde collega\'s wijzen erop, dat er in het Amerikaanse leger eerder mejr
dan minder dierenartsen zijn aangesteld dan vóór de motorisering. Hiervan zijn 85—go⁰,,
werkzaam in de contrôle op levensmiddelen van dierlijke oorsprong en daarvan bereide
producten (vlees, melk en vis) en de rest met het toezicht op paarden, muildieren, honden
en postduiven (voorheen was de verhouding omgekeerd). Aanvankelijk Wilde men voor
de legers de civiel-vetcrinaire levensmiddelencontróle inschakelen, doch op verschillende
gronden is men tot een ander inzicht gekomen. Dit wordt aan de Deense legerleiding
voorgehouden, omdat men ook daar de neiging heeft de burgerlijke diensten in te scha-
kelen. Een korte beschrijving van de hygiënische en economische betekenis van de
militair-veterinaire functies in het leger, ook bij radioactieve besmetting van dieren en
levensmiddelen in een evtl. atoomoorlog wordt gegeven.

(Götzsche, Kredsdyrlagens opgaver nu og i fremtiden. Medl.bl. f.d.d. Dyrl. foren 1950,

In de Deense veterinaire dienst kent men de z.g. Kredsdyrlager districtsveeartsen,
vol-ambtelijk aangestelde dierenartsen, die werken onder toezicht van de veterinaire
inspecteurs. Hun functie werd ingesteld ingevolge het verlangen der dierenartsen naar
functionarissen, die bij het heersen van besmettelijke ziekten de veehouders konden
voorlichten, zodat zijzelf voor kritiek betreffende het uitblijven of ontoereikend zijn van
maatregelen gevrijwaard bleven, terwijl zij anderszijds hun collega\'s advies konden
geven. In 1928 werden de eerste aangesteld, maar het bleven practiserende dieren-
artsen (dus zoiets als onze pl.v. inspecteurs). Tot 1942 werd van hun werkkracht alleen
bij de tbc.-bestrijding gebruik gemaakt. Toen werden zij vol-ambtelijk, maar nog steeds
is de tbc.-bestrijding hun belangrijkste taak. Bij andere besmettelijke ziekten hebben
zij een speciale lastgeving van het veterinàrdirektorat nodig (de veewet van 1920 kende
n.1. het instituut nog niet) ; eveneens voor het uitbreiden van kennis over stalhygiëne
en voor controle bij mond- en klauwzeer e.a. ziekten. Verder oefenen zij sinds kort
controle uit op de veterinaire apotheken; in Denemarken is deze controle zeer effectief.
De schrijver, die zelf kredsdyrlage is, bespreekt dan veranderingen in de taak, die gewenst
worden. Dr. C. Postma.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND JUNI 1951

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakjes
duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd

Van 17—24 Augustus 1951 zal te Amsterdam in het Koninklijk Instituut voor de
l ropen het gde Internationale entomologencongres worden gehouden.

De plenaire zittingen zullen door Prof. Dr. D. J. Kuenen te Leiden worden gepresi-
deerd.

In een van de secties zal de medische en veterinaire entomologie worden behandeld.

HET BESMETTELIJK VERWERPEN BIJ HET RUND EN HET ENTEN
DER DIEREN TEGEN DEZE AANDOENING

Dr O. Bosgra, bacterioloog bij de Rijksseruminrichting te Rotterdam schrijft ons:

De voortplanting bij het rund streeft tweeërlei doel na. In de eerste plaats moeten
de op een stal openvallende plaatsen door jonge dieren bezet worden en men zal op
vele bedrijven er naar streven dit zoveel mogelijk uit de eigen aanfok te doen. Ook
wordt veelvuldig gefokt met de bedoeling de dieren voor de verkoop, eventueel export,
te bestemmen. In de tweede plaats is de voortplanting noodzakelijk om de moeder-
dieren in het ,,nieuwmelks"-stadium te doen overgaan, teneinde de maximale melk-
opbrengst te verkrijgen.

Voor het bereiken van beide doelstellingen is het noodzakelijk, dat de drachtigheids-
periode ongestoord verloopt. Dit is niet steeds het geval. Soms is het moeilijk of tijdelijk
onmogelijk de dieren drachtig te krijgen (opbreken, steriliteit). Ook wanneer de dieren
vlot opnemen kan de drachtigheid ontijdig worden afgebroken. Dit verwerpen kan
betrekkelijk vroeg plaats hebben, maar ook wel in de tweede helft van de drachtigheids-
periode, bijvoorbeeld tussen de 6e en 8e maand.

Het is de bedoeling van dit artikel meer in het bijzonder het besmettelijk verwerpen
te behandelen, dat als regel in de tweede helft van de drachtigheid optreedt en veroor-
zaakt wordt door een infectie met een klein soort bacteriën. Deze aandoening is algemeen

bekend als de ziekte van Bang, genoemd naar de Deense dierenarts, die zich verdien-
stelijk heeft gemaakt bij het onderzoek en de bestrijding van deze ziekte.

Wanneer een gevoelig drachtig rund met de smetstof geïnfecteerd wordt, waarbij
de bacteriën dus in het dier doordringen, verspreiden deze zich met de bloedstroom
door het lichaam en nestelen zich in de gevoelige organen. Dit zijn in de eerste plaats
de drachtige baarmoeder en verder de uier en de uierklieren. Op de baarmoederwand
en evenzo op de vruchtvliezen bevinden zich gedeelten, waar de bloedvaten van het
moederdier en die van de vrucht elkaar innig benaderen, zodat uitwisseling van voe-
dende stoffen en zuurstof van het moederdier naar vrucht enerzijds en van afvalpro-
ducten der stofwisseling en koolzuur van de vrucht naar het moederdier anderzijds,
mogelijk is. Vooral op deze plaatsen vermeerderen zich de abortusbacteriën en geven
hier aanleiding tot ontsteking en ettering, waardoor deze uitwisseling belemmerd
wordt en tenslotte plaatselijk geheel belet wordt door loslating van een deel van deze
aanhechtingsplaatsen. Hoe meer aanhechtingsplaatsen aangetast zijn, hoe meer de
voeding en de zuurstofverzorging van de vrucht gestoord wordt. Daarbij komt nog,
dat ook het vruchtwater besmet wordt en, aangezien de vrucht door dit water om-
geven is, kan de smetstof onder meer via de mond de vrucht binnendringen en ziek
maken. Op sommige plaatsen tracht de baarmoederwand de verwoesting, die door de
infectie tussen wand en vruchtvliezen optreedt, te herstellen door de vorming van lit-
tekenweefsel, waardoor de vliezen plaatselijk vast met de baarmoederwand vergroeien.

Op een gegeven ogenblik wordt de voeding en zuurstofvoorziening van de vrucht
en de afvoer van stofwisselingsproducten zodanig gestoord, dat de verzwakte vrucht
sterft. Dit gebeurt over het algemeen bij runderen, die gevoelig zijn voor de ziekte, om-
streeks de 6e tot de 8e maand der drachtigheid. Op dit ogenblik begint de uitdrijving
van de vrucht en daarmede een massale verspreiding van de smetstof. De vruchtvliezen,
het vruchtwater en de vrucht zelf, herbergen een enorm groot aanta labortusbacteriën,
die, wanneer geen speciale maatregelen genomen worden, heel gemakkelijk andere
dieren kunnen besmetten. De vruchtvliezen, die met de baarmoederwand vergroeid
zijn, komen niet op tijd af. Het gevolg hiervan is, dat de nageboorte in ontbinding
overgaat en vaak een meer of minder ernstige baarmoedcrontsteking ontstaat, waarop
het moederdier met algemene verschijnselen van ziekte reageert. Een normale droog-
stand, gedurende welke tijd een rund zich op de komende hoge melkgift kan voorbe-
reiden, ontbreekt en het dier is meer of minder ernstig ziek, zodat van een redelijke melk-
gift geen sprake kan zijn. Ook nadat de nageboorte afgekomen is en de ernst der baar-
moederontsteking gaat afnemen, wordt de volle melkgift zelden of nooit bereikt.

Deze vorm van verwerpen blijkt in de praktijk in hoge mate besmettelijk te zijn,
vandaar de naam besmettelijk verwerpen. Het voortijdig kalven der koeien blijft daarom
meestal niet tot een enkel dier beperkt, maar soms aborteren practisch alle runderen
(abortusstorm), hetgeen op grote bedrijven met een melkrijke veestapel tot een ware
ramp kan uitgroeien. Iedere veehouder zal beseffen, dat deze ziekte aan de Nederlandse
veeteelt een zeer grote schade berokkent. In dit opzicht gemaakte schattingen gewagen
van bedragen van 10—40 millioen gulden per jaar.

De ziekte wordt van dier op dier, maar ook van bedrijf op bedrijf overgebracht door
verspreiding van de bacteriën, die vrijkomen wanneer een dier aborteert. Dit kan heel
gemakkelijk geschieden wanneer een dergelijk dier tussen andere drachtige runderen
op stal blijft staan. De uitvloeiing blijft nog enige tijd besmettelijk en pas na 4 weken
mag men aannemen, dat het gevaar geheel of grotendeels is opgeheven. Echter ook
wanneer de vrucht en de vliezen op de mestvaalt of in een sloot geworpen worden,
kunnen honden, katten en andere dieren de smetstof overbrengen.

In de praktijk is dan ook gebleken, dat wanneer de veehouders in dit opzicht zorge-
loos zijn, de ziekte een grote uitbreiding kan aannemen en dat zelfs het vee van de buur-
man gevaar loopt besmet te worden met alle rampzalige gevolgen van dien. Een boer,
die een vroeggeboorte op stal krijgt, zal er goed aan doen het dier direct af te zonderen
en de standplaats te ontsmetten. De vrucht en de vruchtvliezen worden met kalk,
creoline of chloorkalk voldoende diep begraven. Alleen op deze wijze is het mogelijk
het infectiegevaar zoveel mogelijk te beperken.

Nu blijkt meermalen, dat een dier, dat eenmaal verworpen heeft, het volgende jaar
het kalf op tijd ter wereld brengt. Dit feit moet worden verklaard door aan te nemen,
dat zich na het doorstaan der ziekte een zekere mate van onvatbaarheid (immuniteit)
heeft ontwikkeld. Van dit verschijnsel, het optreden van een zekere immuniteit na ver-
werpen, heeft men gebruik gemaakt bij de bestrijding der ziekte. Wanneer men een rund
kunstmatig besmet door middel van een enting wordt ook een redelijke immuniteit
opgewekt en wanneer deze enting wordt uitgevoerd op een tijdstip, dat het dier nog
niet drachtig is, heeft het de tijd deze infectie te overwinnen vóór het bij de stier wordt
toegelaten. De drachtigheid vangt derhalve aan terwijl het rund in zekere mate onvat-
baar tegen de ziekte is, mits het met een deugdelijke entstof geënt werd. Entstoffen, die
op markten of bij drogisten verkocht worden zijn in dit opzicht niet betrouwbaar te
achten, daar èn de bereiding èn de bewaring dezer artikelen zeer veel deskundigheid
en zorg vereisen. Tijdens de nu volgende drachtigheid krijgt een infectie niet zo gemak-
kelijk de kans vaste voet te krijgen, zodat gevallen van verwerpen meestal uitblijven.

Een ernstige waarschuwing is hier echter op zijn plaats. De onvatbaarheid, die door
een enting bij het rund wordt opgewekt, is niet absoluut. De immuniteit is voldoende
voor een matig sterke infectie, die bij een ongeënt gevoelig dier abortus opwekt, maar
wanneer men zorgeloos is met de vrucht, vruchtvliezen, vruchtwater en uitvloeiingen
van een dier, dat geaborteerd heeft, kan de besmetting der geënte dieren zo hevig zijn,
dat de onvatbaarheid doorbroken wordt. Voor een doeltreffende bestrijding van het
besmettelijk verwerpen is het dus noodzakelijk naast entingen hygiënische maatregelen
te nemen bij elk geval van abortus en ook bij verdachte gevallen.

Wanneer abortus optreedt in de koppel tijdens het weideseizoen, wordt het wel
erg moeilijk te verhinderen, dat andere dieren besmet worden. Door hun instinctieve
nieuwsgierigheid omringen ze het aborterende dier en snuffelen en likken. Toch zal
men ook hier de resten der abortus zo spoedig mogelijk onschadelijk moeten maken door
middel van begraven en omspitten of ontsmetten van de plek waar de abortus plaats
vond en opstalling of afzondering van het zieke rund.

De bestrijding van het besmettelijk verwerpen, waarvan hier slechts een onderdeel
werd behandeld, zal derhalve een voortdurende toewijding van de veehouders vragen.

Op het Negende Internationale Congres voor de Pluimveeteelt, dat van 2—9 Augustus
1951 te Parijs zal worden gehouden, wordt Nederland vertegenwoordigd door Ir Th.
C. J. M. Rijssenbeek, Directeur van het Veeteeltwezen als voorzitter van de delegatie
en als leden Prof. Dr L. de Blieck, oud-Hoogleraar voorzitter van de Afdeling Neder-
land van de World\'s Poultry Science Association, M. J. Dings, voorzitter van de Pluim-
veecommis^ie van de Stichting voor de Landbouw, Ir C. J. van Meel, Landbouw-
attaché te Parijs, J. Mantel, voorzitter van de Nederlandse Commissie voor Internatio-
nale Aangelegenheden betreffende Sportpluimveehouderij, Prof. Dr C. Romijn, Hoog-
leraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, Ir J. C. Tukker, Inspecteur van de Landbouw
en Directeur van het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren, alsmede Ir P. Ubbels, Direc-
teur van het Rijksinstituut voor Pluimveeteelt.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde wordt vertegenwoordigd door Dr. L.
Hoedemaker te Harderwijk.

Voor het congreï, dat de bevordering van de betrekkingen tussen de geïnteresseerden
bij de practische en wetenschappelijke ontwikkeling van de pluimveeteelt voorstaat,
hebben zich tot dusverre 67 leden aangemeld.

Nederlandse gedelegeerden zullen negen rapporten aan het congres voorleggen, o.a.

1 Dit bericht kwam te laat binnen voor plaatsing in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde i an 1 Augustus j.1.

over de taakverdeling tussen overheid en bedrijfsleven op het gebied van de pluimvee-
houderij in Nederland en over de kwaliteitscontrole van eieren in ons land.

Op de aan het congres verbonden tentoonstelling van pluimvee en bedrijfsbenodigd-
heden is een Nederlandse inzending aanwezig.

Nadat de algemene heffing van 25 cent per 100 kg melk voor de financiering van het
boerenaandeel in de uitvoering van het Nationaal Plan tot bestrijding van de runder-
tuberculose op 20 Mei 1.1. is ingegaan, heeft thans ook de reeds aangekondigde extra
heffing van 55 cent per 100 kg melk voor niet reactievrije bedrijven haar beslag ge-
kregen en wel ingaande 15 Juli 1951.

Een en ander blijkens een in het Voedselvoorzieningsblad No. 48 van 14 Juli 1951
gepubliceerd besluit van de Voorzitter van het Bedrijfschap voor Zuivel ter uitvoering
van de artikelen 4 en 5 der Zuivelverordening 1951, Heffingen ter financiering runder-
tuberculose bestrijding.

Het veelvuldiger optreden van de pseudo-vbgelpest onder het pluimvee dan tot voor
kort het geval was maant de pluimveehouders tot groter waakzaamheid. Waakzaam-
heid is des te meer geboden, omdat de aard van de ziekte zich heeft gewijzigd, waardoor
de ziekteverschijnselen minder duidelijk zijn en het ziekteverloop ten dele slepend is.
Dit werkt de verspreiding van aangetaste dieren en daarmede van de smetstof in de
hand, hetgeen de verklaring is voor de momentele toeneming van het aantal gevallen
der ziekte.

Het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening waarschuwt de pluim-
veehouders en de handel in Pluimvee de grootste zorgvuldigheid te betrachten en in
geval van optreden van verschijnselen bij het pluimvee, die op pseudo-vogelpest wijzen,
terstond tot — verplichte — aangifte over te gaan en tot het treffen van voorbehoedende
maatregelen tegen verspreiding der ziekte.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel. K 3400—
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Zoals bekend is, zal de Algemene Vergadering dit jaar worden gehouden op Vrijdag
5 en Zaterdag 6 October a.s. Naar aanleiding van gevraagde inlichtingen over de
reuni, kan worden meegedeeld, dat het „programma" van de Vrijdagavond nog nader
zal worden vermeld in een der volgende nummers.

In Canada kan een Nederlandse R.K. dierenarts worden geplaatst te Cape Breton
in Nouva Scotia. De juiste condities en bijzonderheden over de werkkring zijn op het
ogenblik nog niet bekend. •

Het Nederlands Instituut voor werkzaamheden in het buitenland, Prinsevinken-
park 16, \'s Gravenhage zal aan eventuele geïnteresseerden gaarne bemiddeling verlenen
bij het aanvragen van de verlangde verdere inlichtingen.

Kort geleden zijn enkele aanvragen binnengekomen voor dierenartsen, die in Austra-
lië in ambtelijke diensten kunnen worden geplaatst.

Daarnaast bestaan ook nog andere mogelijkheden voor Nederlandse dierenartsen
buiten ambtelijk verband. Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij het Nederlands
Instituut voor werkzaamheden in het buitenland, Prinsevinkenpark 16, \'s Gravenhage.

Uit het Zoötechnisch Instituut der Veeartsenijkundige faculteit Utrecht.
Dir. Prof. Dr. G. M. v. d. PLANK.

Een van de belangrijkste punten in de rundveeteelt, eigenlijk het
belangrijkste, is de productiewaarde-bepaling, d.w.z. het vaststellen van
de overerving van productie-factoren.

Een groot gedeelte van de veeteelt-literatuur is hieraan gewijd, de
menigte „systemen", werkhypothesen en theorieën wijzen er al op, dat
men op dit gebied allerwege zoekende is, doch zeker nog niet een bepaald
systeem als het enige juiste kan aanbevelen.

Dit behoeft geen verwondering te wekken, daar wel vaststaat, dat de
melkproductie (voorlopig zij hier alleen de hoeveelheid in beschouwing
genomen) berust op het bestaan van een groot aantal erfelijke factoren
(polymerie).

Eveneens staat vast, dat aan een werkelijke genetische analyse van deze
factoren, voorlopig zeker, niet gedacht kan worden.

Bovendien vertroebelt het gevarieerde milieu waarin de dieren leven
in hoge mate de phaenotypische beoordeling van de genetische factoren.

Daarbij gevoegd dat jonge en manlijke dieren voor de fokkerij worden
goed- of afgekeurd zonder dat iets definitiefs bekend is van hun genotypische
productie-waarde maakt het duidelijk met welke moeilijkheden de fokkerij
op productie heeft te kampen.

Iedere werkhypothese en ieder systeem moet dan ook beschouwd worden
als een poging of een middel om de kans op een juiste selectie te vergroten.
Iedere nieuwe poging wordt steeds belangstellend onder de loupe ge-
nomen; helaas is de gehele materie moeilijk toegankelijk, terwijl het
experiment meestal vervangen moet worden door practijkwaarnemingen
(gegevens uit stamboeken en melkcontróleverenigingen).

Deze beoordeling heeft nog groter betekenis gekregen na de verbreiding
van de K.I.

De keuze van een verkeerde stier kan hier fataal worden, terwijl een
goede greep een bepaald rayon enorm vooruit brengt. Door de K.I. is
de betekenis ener juiste productiewaarde-bepaling enorm gestegen.

Doordat echter gewerkt moet worden met practijkgegevens waarbij wij,
niet als in het experiment, allerlei belangrijke factoren onveranderd moeten
accepteren, is het uiterst moeilijk conclusies te trekken. Daardoor worden
verschillende theoretische correcties nodig en zijn biometrische methoden
onmisbaar.

Bij alle methoden moet het punt van uitgang zijn: de werkelijke pro-
ductie van vrouwelijke dieren, hierna te noemen de eigen-productie.

Bij het bepalen daarvan stuiten wij direct op moeilijkheden. Niet wan-
neer een koe b.v. zes lactatie-perioden heeft volbracht in een zelfde stal
en in, wat de oogst betreft, normale jaren. Vooral indien deze producties
niet al te sterk variëren zijn wij wel geneigd om vertrouwen te stellen in

het gemiddelde en zal een subjectief oordeel (zoals in ons land meestal
gegeven wordt) wel unaniem tot een bepaalde waardering voeren.

Moeilijker, eigenlijk haast onmogelijk, wordt een zuiver oordeel indien
slechts een enkele melklijst ter beschikking staat. Bovendien is er vaak
verschil tussen het aantal lactatiedagen (lengte lactatieperioden), een
verschil dat de vergelijking van de productie van twee dieren (b.v. moeder-
dochter vergelijking) belemmert.

Omrekening van een lange lactatie-periode, b.v. van 330 of 340 dagen
op b.v. 305 dagen heeft bezwaren, men doet de koe er enigermate mee
tekort. Anderzijds is de vergelijking van 2 dieren, waarvan het ene 303 of
305 dagen is gemolken en het andere 330 of 340 ook onjuist als de werkelijke
cijfers worden genomen. Laatstgenoemd dier is misschien later drachtig
geworden en kon langer doorgemolken worden hetgeen volstrekt geen
aanwijzing behoeft te zijn dat zijn productie-capaciteit groter is.

Sommigen willen géén correcties op de werkelijk verkregen melklijsten
toepassen, andere onderzoekers of stamboeken passen wel correcties toe.
Eerstbedoelden houden dan subjectief wel rekening met bepaalde om-
standigheden, hetgeen o.i. méér dan concrete, alhoewel gemiddelde,
correcties een foutenbron kan worden.

Logisteh en goed gefundeerd is de correctie op leeftijd, hetzij dat alle
lijsten omgerekend worden op de eerste lijst (vaarzenlijst) dan wel op de
productie op volwassen leeftijd.

Deze correctie is gemakkelijk uit een groot materiaal te berekenen
(zie Bosma 1924). Hierbij wordt dan de correctie berekend naar de leeftijd
waarop de bepaalde lactatie is begonnen en niet naar het nummer van de
lactaties.

Terwijl men het over deze correctie internationaal wel eens is, geldt
dit niet voor de andere. Wat de lengte der lactatie-periode betreft, wordt
wel omgerekend op een bepaald aantal (b.v. 305) dagen, doch ook worden
buitengewoon korte of lange perioden buiten beschouwing gelaten. Dit
laatste is bij de bewerking van een groot materiaal mogelijk, doch in andere
gevallen (b.v. in de practijk met moeder-dochtervergelijkingen van een
relatief jonge stier) is het aantal veelal zo gering, dat men zich de luxe
niet veroorloven kan om enkele paren buiten beschouwing te laten. Hier
zou daarom, zonder meer, deze correctie zijn aan te bevelen. Men maakt
dan echter de fout, dat een zeer korte lactatie-periode in waarde wordt over-
schat, terwijl deze korte periode toch ook veroorzaakt kan zijn door het
bezit van ongewenste genen. Heeft een dergelijke koe meer dan één lijst,
dan wordt dit geschetste nadeel gecompenseerd, tenzij alle lactatie-
perioden zo kort waren. Voor deze correctie moet dus eenvoudig een
keuze worden gemaakt en uit twee nadelen het minst ongunstige worden
gekozen. Doch hier vooral geldt dat het subjectieve oordeel nog meer
nadelen kan opleveren.

Een andere belangrijke correctie moet zijn die op het aantal malen dat
per dag wordt gemolken. Voor ons land heeft deze correctie minder be-
tekenis daar toch als regel twee maal wordt gemolken. In Amerika, waar
de melkveehouderij dikwijls meer een industrie is dan hier en drie maal
per dag melken lang wordt volgehouden, is deze correctie uiterst nood-
zakelijk. De verschillen in productie kunnen n.1. 10—20 % bedragen.
Tabellen voor correcties op driemaal daags melken gedurende de gehele

periode of een gedeelte zijn daar in gebruik (V. Rice: Breeding and Im-
provement of Farm-animals 1942 blz. 567).

Hoewel nog andere correcties berekend zijn (lengte voorafgaande droog-
stal, seizoen van afkalven, serviceperiode) worden deze, relatief gering
zijnde, meestal buiten beschouwing gelaten. Voor de practijk zouden deze
correcties het geheel bovendien veel te ingewikkeld maken.

De beschouwing van verschillende lijsten van éénzelfde koe (dus altijd
nog het phenotype) geeft ook aanleiding tot enkele opmerkingen.

Indien wij hetzelfde dier enige jaren onder dezelfde omstandigheden
houden (voeder hetzelfde) en deze koe zou regelmatig ieder jaar een kalf
brengen, dan zouden de op leeftijd gecorrigeerde melklijsten geheel of
nagenoeg even hoog moeten zijn. De constitutie van deze koe in haar
reactie op eenzelfde milieu zou telkens een nagenoeg gelijk beeld moeten
geven. Hoe constanter het milieu wordt gehouden, des te beter zou men
kunnen nagaan hoe groot de productiecapaciteit (in dit milieu) is. Ver-
gelijking van verschillende koeien onder deze omstandigheden zou (steeds
nog weer phenotypisch) beter mogelijk zijn.

Aangezien echter in de practijk het milieu ieder jaar anders is, zal
tussen de verschillende melklijsten van eenzelfde dier, gecorrigeerd op
leeftijd en op lengte (305 dagen) steeds een vrij belangrijk verschil kunnen
bestaan.

Dit blijkt uit de correlatie coëfficiënten welke berekend zijn uit de
opeenvolgende lijsten van dezelfde koeien. Deze coëfficiënten verschillen
enigermate b.v. tussen de eerste en de tweede of tussen de tweede en de
vierde lijsten van verschillende dieren, doch gemiddeld is deze correlatie-
coëfficiënt (of repeatability) ongeveer 0.4, dus niet zeer hoog. Bij de
berekening van de repeatability bij een honderdtal runderen uit een F.R.S.-
aflevering vonden wij een waarde van 0.6. Het is niet onmogelijk dat door
een meer constant milieu de r. hier algemeen hogere waarden heeft. Deze
berekeningen zullen aan een groter materiaal worden getoetst. Van deze
coëfficiënt kan een nuttig gebruik worden gemaakt om de meest waar-
schijnlijke waarde van de melkproductie te bepalen wanneer slechts een
enkele of een paar lijsten van een vaars of koe bekend zijn.

Dit is nodig, aangezien bij moeder-dochtervergelijkingen (om voldoende
aantallen te krijgen) dochters met één lijst vergeleken worden met moeders
die reeds verschillende lactatieperioden achter de rug hebben. Zonder
berekeningen is het onmogelijk om die vergelijking te maken. Aan enige
lijsten van de moeder moet (om het aantal) meer waarde gehecht worden
dan aan de éne dochterlijst. De laatste kan toevallig hoog of laag zijn.
Aan deze twee waarnemingen moet een verschillend „gewicht" toegekend
worden; bij de bewerking van statistische gegevens een bekende methode
om gemiddelden uit twee variatiereeksen met een verschillend aantal
varianten beter vergelijkbaar te maken. Het is echter niet zo dat b.v.
aan een dubbel aantal waarnemingen ook tweemaal zoveel waarde toe-
gekend kan worden, daar hier een correlatie bestaat tussen de varianten.
Twee melklijsten van eenzelfde koe hebben n.1. de genetische aanleg voor
de productie gemeen.

Hoe groter het aantal melklijsten van een koe, des te beter is haar
productiecapaciteit te benaderen. Indien geen enkele melklijst beschikbaar
is (N = O), is de meest waarschijnlijke productiecapaciteit het gemiddelde

van het gehele veebeslag (stalgemiddelde = St. G.). Als één lijst van de
eigen productie (E. Pr.) bekend is (N = i) en wij kennen r. (de gemiddelde
correlatie-coëfficiënt of repeatability) dan is de meest waarschijnlijke
Y>ro&\\ictie.capaciteit:

Bij toeneming van het aantal lijsten neemt r. (E.Pr. — St.G.) toe, doch
niet recht evenredig met dit aantal.

Bij toepassing van deze formule zal door het groter worden van n. de
totale waarde met afnemende hoeveelheden stijgen. Zij geeft een bepaald
„gewicht" bij een verschillend aantal lijsten.

Als in een groep dieren het stalgemiddelde en de repeatability bekend
zijn, is het voor het gemak bij de berekeningen nuttig om de formule (I)
als volgt te schrijven:

Bij verschillende onderzoekingen is een r van ongeveer 0.4 gevonden.
Als deze waarde ook voor onze veerassen geldig is en we stellen r = 0.4

Het stalgemiddelde van een klein bedrijf is natuurlijk minder betrouw-
baar, daarvoor in de plaats zou het gemiddelde van de controle- of fok-
vereniging kunnen komen.

Rekening houdend met het voorgaande kunnen wij nu de verschillende
methoden bezien welke uitgewerkt zijn om de erfelijke productiewaarde
van oudere koeien, jongvee en stieren te bepalen.

In ons land zijn de stamboeken al lang geleden begonnen met het
preferent-verklaren van stieren mede op grond van de producties der
dochters vergeleken met die der moeders. Een stier die de dochterproduc-
ties (melk en melkvetgehalte) verhoogde ten opzichte van die der moeders,
dus bewezen had een aantal „verhogende" factoren voor productie te
bezitten werd preferent verklaard. Het feit dat hij tevens een goede invloed
moest hebben op de lichaamsbouw der nakomelingen laten wij hier buiten
beschouwing. De moeder-dochtervergelijkingen werden in hoofdzaak
subjectief gemaakt, door een daarvoor ingestelde commissie van des-
kundigen.

Hoewel de basis voor de preferentverklaringen gezond is, kleeft aan
deze methode het bezwaar dat zowel moeders als dochters, doch vooral de
moeders uitgezochte groepen zijn. De dochters, welke niet voldoen in de
melkcontróle, verdwijnen dikwijls uit de gezichtskring en kunnen dus niet
bij de vergelijking betrokken worden. Het aantal dochters dat gezien wordt
voor de preferentverklaring is dan ook maar een gedeelte van dat wat
geboren is. Een tweede bezwaar bij de moeder-dochtervergelijkingen is
dat de verschillende melklijsten in zeer verschillende jaren zijn verkregen,

dus moeilijk vergelijkbaar zijn. Subjectief worden dan wel correcties aan-
gebracht, doch geheel bevredigend is dit niet.

In verschillende landen zijn de preferentverklaringen aanvankelijk op
dezelfde wijze uitgevoerd.

Dit systeem is dus een progeny-test, doch behept met de geschetste
nadelen. Onder invloed van het werk van genetici in Amerika en in ons
land van de geneticus Hagedoorn, worden deze nadelen hoe langer
hoe meer erkend.

Inmiddels werd in Amerika de progeny-test verder in de practijk uit-
gewerkt, terwijl in Duitsland (von Patow) een soort genenanalyse als
werkhypothese werd opgebouwd.

Door laatstgenoemde werd uitgegaan van de, algemeen erkende, hypo-
these dat een aantal polymere factoren de productie van een dier bepalen.
Daarnaast werd door von Patow aangenomen dat die factoren kwali-
tatief en kwantitatief een gelijk effect hebben (homomere factoren) en
onafhankelijk van elkaar overerven (geen koppeling). Naast een grond-
factor voor productie worden door von Patow drie verhogende factoren
aangenomen, niet geheel willekeurig, doch ook niet zeer overtuigend.
Hoewel theoretisch moeilijk aanvaardbaar, werd toch op deze wijze
herhaaldelijk aangetoond dat slechte, middelmatige en goede productie-
stieren opgespoord kunnen worden (de Bas 1936). Deze methode van von
Patow vormt de basis van een systeem dat de laatste jaren in Duitsland
wordt toegepast in verschillende stamboeken. Op dit systeem komen wij
hierna nog terug.

In Amerika werden, steeds op grond van de progeny-test, verschillende
index-bepalingen ontwikkeld. Het heeft geen zin deze hier allen te ver-
melden, zij komen ongeveer op hetzelfde neer.

Daarbij wordt uitgegaan van de, zoals wij reeds opmerkten, algemeen
aanvaarde hypothese dat een grote groep van erfelijke factoren de pro-
ductie bepaalt. Onbekend is daarbij in hoeverre daaronder enkele
dominant, resessief of geslachtsgebonden zijn, doch wel is algemeen ge-
vonden dat de gemiddelde productiewaarde van de nakomelingen ligt
tussen de productiewaarde van de moeders en van de vaders. Hierbij dient
niet uit het oog verloren te worden dat dit slechts geldt voor het gemiddelde
van een zeker aantal nakomelingen; naar gelang van de variabiliteit ten
opzichte van productiewaarde zal in het ene geval het aantal nakome-
lingen groter moeten zijn dan in het andere, om een zekere betekenis te
kunnen toekennen aan de gemiddelde productiewaarde van deze nakome-
lingen (de middelbare fout van het gemiddelde is omgekeerd evenredig
met de wortel uit het aantal).

Zodra een aantal moeder-dochtervergelijkingen bekend is, kan volgens
deze index-methode dus ook de productitwaarde van de vader der dochters
berekend worden.

Alle werkelijke productie-cijfers worden dan eerst gecorrigeerd op
leeftijd van het dier, lengte der lactatieperiode en aantal melkingen per
dag. Stel dat het gemiddelde van een aantal gecorrigeerde lijsten van de
moeders 4000 kg is en dat van de dochters 5000 kg, dan is de productie-
waarde (of zijn index) 6000 kg ofwel: moederopbrengst 2 maal het
verschil dochter — moeder. Omgekeerd, indien de gemiddelde moeder-

opbrengst 5000 kg is en die der dochters 4000 kg dan is de productie-
waarde van de stier 5000 2 (— 1000) = 3000 kg.

In het bureau van de D.H.I.A. te Washington worden nu alle gegevens
van de melkcontröle in de U.S.A. verwerkt en van iedere stier een voor-
lopige index gepubliceerd zodra vijf moeder-dochtervergelijkingen bekend
zijn. Deze index kan later veranderen indien meer vergelijkingen bekend
worden. De eerste publicatie, op grond van de 5 vergelijkingen wordt
als een zeer voorlopige beschouwd; pas wanneer een twintigtal ter be-
schikking staan wordt er meer definitieve waarde aan gehecht. Van dezelfde
gedachte uitgaande heeft Rice, in de stambomen van een dier terugwerkend
ook een afstammingsindex van een dier bepaald; zodra vrouwelijke nakome-
lingen met de moeder vergeleken kunnen worden is de fokindex te bepalen.
Wil men enige waarde toekennen aan deze indices, dan moet van eenzelfde
dier de afstammingsindex gelijk zijn aan de fokindex. Met behulp van de
afstammingsindex zou dan ook de fokindex (of productiewaarde) bepaald
kunnen worden, zowel van jonge niet producerende vrouwelijke dieren
als van jonge stieren.

De vergelijking van de afstammingsindices met fokindices klopt als regel
vrij goed. Rice geeft een voorbeeld van drie volle broers, waarvan natuurlijk
eenzelfde afstammingsindex is te berekenen en waarvan de fokindices
respectievelijk met de werkelijke waarden verschillen: 3%, 16 % en 6%.

Al geruime tijd geleden werd ditzelfde gedaan door Wibbens, destijds
hoofdinspecteur van het N.R.S. Ook hij vond daarbij behoorlijk kloppende
cijfers. Dat de overeenkomst nooit 100 % zal zijn is wel begrijpelijk, daar
1° met gecorrigeerde cijfers wordt gewerkt en 2° bij het berekenen van de
afstammingsindex vaak slechts beschikt kan worden over een gering aantal
nakomelingen in de stamboom. Het is jammer, dat destijds het N.R.S.
afwijzend stond tegenover de index-berekeningen. Had men die toen
doorgezet, dan zou nu een schat van gegevens ter beschikking staan.

Tegen de moeder-dochtervergelijkingen werd van verschillende zijden
bezwaar gemaakt en wel vooral omdat de melklijsten van beide groepen in
verschillende jaren op verschillende stallen werden verkregen. De stelling
werd geponeerd, ook op grond van berekeningen, dat de gemiddelde pro-
ductie van een willekeurige groep (niet geselecteerde groep) dochters een
beter beeld zou geven van de erfelijke productiewaarde van een stier dan de
moeder-dochtervergelijkingen. Het experiment ontbrak echter.

De Denen hebben dit verwezenlijkt door invoering van selectiebedrijven,
in dezelfde geest als in de varkensfokkerij de selectiemesterijen al zovele
jaren met goede resultaten nakomelingschappen beoordelen, op groei,
voederverbruik en slachtwaarde.

Van verschillende stieren worden willekeurig een twintigtal vaarzen
aangewezen voor de selectiebedrijven; de enige eis waaraan deze dieren
moeten voldoen is dat zij binnen zekere limieten terzelfdertijd kalven. De
condities waaronder deze twintigtallen worden gehouden, standaardiseert
men „zo goed mogelijk". Zij worden naar productie gevoederd en aan het
einde der lactatieperiode worden de gemiddelden vergeleken. De zwakke
punten zijn hier, dat het milieu niet zo goed gelijk gemaakt kan worden
als bij de varkens, terwijl het voederen naar productie vrij subjectief is,
hoewel in overeenstemming met de practijk.

Zou men „the plane of nutrition" verhogen of verlagen dan ware het
zeer waarschijnlijk dat de volgorde van de groepen een andere zou worden.

3 dochters gem. productie — 4500 kg _D __5000kgf.i. vaders dezer dochters gem. 4000 kg -

Er wordt met voedernormen gewerkt die ook slechts benaderende gemid-
delden zijn.

Op het Deense systeem wordt critiek uitgeoefend o.a. door von Patow
die met een variance-analyse aantoont (Züchtungskunde April 1950)
dat de variance (er²) binnen de twintigtallen zeer groot is en die tussen de
twintigtallen veel kleiner.

Daar hij echter in diezelfde analyse ook aantoont dat het verschil tussen
de groepen significant is, wil het ons voorkomen dat zijn critiek ietwat
te ver gaat.

Bij het beoordelen van de productiewaarde van stieren blijft de ge-
middelde kwaliteit der koeien steeds een moeilijkheid.

Een stier met matige aanleg kan in een centrum met laagproducerende
koeien, de productie zijner dochters verbeteren en daardoor hoog aange-
slagen worden. Met hoger producerende koeien gepaard zullen zijn
dochters misschien hetzelfde gemiddelde geven als de moeders, of wel de
productie verlagen.

Een dergelijk verschil kan beter in rekening gebracht worden indien
alle producties omgerekend worden op een stalgemiddelde (of fokver-
enigingsgemiddelde).

Aangezien een groot aantal milieufactoren invloed op de productie (zowel
van moeder als dochter) hebben zal de variatie bij de moeder-dochter-
vergelijkingen groot zijn; het is zeker geen zeldzaamheid dat een stier
die gemiddeld de productie behoorlijk verhoogt toch enkele dochters
heeft welke minder melk produceren dan de moeders. Teneinde naast het
gemiddelde ook nog iets over de variabiliteit te laten zien, wordt in Amerika
gebruik gemaakt van een grafische voorstelling als hieronder is afgedrukt.
De pijlen geven de richting aan van de moeder- naar de dochterproductie,
de lengte ervan levert het verschil.

A B


*
				\\
1 >	-	f
	3
T		1
I	1	>	f

Op deze wijze wordt een indruk verkregen van de meer of mindere
constantheid in de overerving. Aangenomen mag worden dat een stier
(A); meer constant in een geringe mate van verbetering, fokzuiver voor
verschillende factoren is. Een andere stier (B) bezit misschien méér fac-

toren, doch in heterozygote vorm b.v. (AABBGCddeeffgg tegenover AaBbCc
DdEeFfGg).

Een definitief oordeel over het verschil tussen A en B is moeilijk te
geven, sedert E. Leslie Johnson (1945 —J. Dairy Science 28 : 109—120)
grote verschillen in repeatability vond in 2 groepen dochters van een-
zelfde stier.

Ten slotte het huidige Duitse systeem, met de analyse van von Patow
als grondslag.

In het begin van deze eeuw voerde een Tierzuchtinspector Peters, een
systeem in om producties beter vergelijkbaar te maken; hij rekende de
producties der individuele dieren om op het stalgemiddelde. Deze milieu-
correctie werd door von Patow overgenomen, zij vormt inderdaad een
goed criterium voor het onderkennen van de beste producenten.

De dieren op eenzelfde stal, zullen ongeveer op dezelfde wijze gevoederd,
gemolken en verzorgd worden. Steekt een koe in productie boven het
stalgemiddelde uit dan kan met zeer grote waarschijnlijkheid aangenomen
worden dat deze koe zoveel beter is dan haar stalgenoten.

Nu was de berekening van een stalgemiddelde op de grote bedrijven,
toen in Duitsland vrij frequent voorkomend, tamelijk betrouwbaar, daar
het aantal dieren op deze bedrijven groot was.

Naderhand, in landstreken met overheersend kleinbedrijf, werd als
stalgemiddelde aangenomen, het gemiddelde van een melkcontróle-
vereniging, dus de samenvoeging van een aantal bedrijven waarin de
milieufactoren min of meer gelijk geacht konden worden.

Sedert 1931 .wordt in Duitsland steeds gewerkt met een jaargemiddelde.
Van iedere stal wordt vastgesteld hoe groot de gemiddelde productie per
koe is in het (boek)jaar r Mei—30 April d.a.v.

Het jaargemiddelde of wel stalgemiddelde voor het (boek)jaar 1 Mei—
30 April is dus voor alle bedrijven die bij de melkcontröle zijn aangesloten
bekend.

In ons land is, terecht, meer de aandacht gevestigd op de lactatieperiode
per individu.

Als in Nederland een lactatie van een koe vergeleken moet worden met
een stal- (of contröleverenigings-) gemiddelde zal een gemiddelde pro-
ductie per maand (of misschien was ook 3 maanden voldoende) uit alle
koeien van de fokvereniging berekend moeten worden; de lactatielijst
van één koe zou dan maand voor maand vergeleken moeten worden met
het verenigingsgemiddelde van die maand. Het gemiddelde uit de som
van deze vergelijkingen is dan de op stal- (verenigings-)gemiddelde ge-
corrigeerde productie.

Na, misschien ook reeds in, de tweede wereldoorlog heeft men in Duits-
land de absolute getallen vergeleken met de opbrengst van de gemiddelde
productie. Deze theoretische waarde is het gemiddelde uit een betrekkelijk
groot aantal dieren in eenzelfde omgeving.

Als de jaarproducties van deze dieren in curve gebracht worden, dan
verkrijgt men meer of minder duidelijk een theoretische toevalscurve.
De meeste producties schommelen om het gemiddelde. De extreem hoge
en extreem lage producties zijn in geringe aantallen aanwezig. (Hierbij
zij opgemerkt dat de curve iets scheef zal zijn. Door het uitschakelen van
dieren met lage producties zal het gemiddelde iets naar de positieve zijde
van de curve worden verplaatst).

Alle producties worden nu vergeleken met de gemiddelde productie uit
de groep. Zo werden relatieve producties (Relativ Zahle) verkregen. In
verschillende fokgebieden is nu gebleken dat, het gemiddelde op 100 %
stellend, de variatiebreedte (tussen de uiterste gevonden producties)
150 % en 50 % was. Voor vetgehalte was de variatiebreedte 125 %—75 %.

Voor melkhoeveelheid zou dan 50% betekenen, een minimale productie,
zoals zelfs de in het wild levende koe zou leveren; een dergelijk dier bezit
geen enkel gen dat deze „soort-productie" verhoogt.

Wanneer men het waagt deze indeling te vergelijken met genetische
factorencombinaties, dan zou deze laagproducerende koe (50 %) voor
te stellen zijn door:

De Duitse bewerkers van stamboek- en fokverenigingsgegevens hebben
nu verschillende klasse-indelingen gemaakt.

De relatieve cijfers der koeien zijn eenvoudig te vinden uit de verge-
lijking met het gemiddelde van een contrölevereniging of van enkele
contróleverenigingen in een bepaald gebied.

Stel dit gemiddelde is 3800 kg met 3,6 % vet, dan zullen de relatieve
waarden voor melkhoeveelheid en melkvetgehalte van een koe met een
productie, 4000 kg met 4 %, zijn:

Voor melkhoeveelheid is deze koe dus in de middelklasse M te plaatsen,
voor vertgehalte in M .

De relatieve waarden voor stieren zijn minder gemakkelijk te bepalen;
daarvoor zijn moeder-dochtervergelijkingen nodig.

Voor een jonge stier zijn, volgens deze Duitse methode, de mogelijke
factorencombinaties te bepalen als de relatieve waarden van de moeder
en vader bekend zijn.

De vader (97 %) kan gameten geven met: 25 % minimaal (a,b,c,d,e
enz.) of maximaal 97 — 25 = 72. De moeder (121 %) kan maximaal in

de gameten hebben 75 %. De nakomeling is maximaal 72 75 = 147 %
en minimaal (121 — 75) -f 25 = 71 %.

Het is de vraag of maximum en minimum veel betekenis hebben. De
gemiddelde waarde (109 %), de meest waarschijnlijke waarde, komt
overeen met een afstammingsindex volgens Rice, doch zonder indices-
berekeningen der vrouwelijke dieren.

Als van 100 %, dus behorende tot de middelklasse (M) wordt uitgegaan
dan zouden dieren heterozygoot zijn voor een aantal productiefactoren:
AaBbCcDd..........enz.

Volgens de werkelijke productie behoren tot deze groep ook dieren met
de formule AABBccdd..........enz.

Bij de combinatie van de verschillende gameten zullen uit de midden-
groep nakomelingen kunnen ontstaan die verschillend kunnen zijn in
maximum aantal dominante melkverhogende factoren.

In het gehele materiaal, zo variabel door verschillende factoren, geeft
het vermelden van de hoogste en laagste mogelijkheden (dus de variatie-
breedte) meer schijnbare dan werkelijke verhoging van de nauwkeurigheid.

De vergelijking met een stalgemiddelde of contröleverenigingsgemiddelde
geeft daarentegen wel een zuiverder waardering van de reële productie.

Tot zover de verschillende systemen welke in hoofdzaak toegepast
worden als hulpmiddel bij de selectie op productiewaarde.

In ons land wordt aan de verschillende methoden weinig aandacht
geschonken. Wel bestaat een centrale instelling te Arnhem waar de ge-
gevens van de melkcontröle verzameld worden, doch tot de bewerking
van deze cijfers is men, voor zover ons bekend, nog niet gekomen.

Waar productiewaardebepaling geschiedt, spelen vooral subjectieve
beoordelingen een grote rol.

Hoewel het volkomen juist is dat men een koe of stier aan een schrijf-
tafel zittend niet beoordelen kan, zo is het even juist dat zonder de meest
mogelijk uitgebreide studie van productiecijfers het beeld van de productie-
of fokwaarde van koe of stier slechts zeer onvolledig is. De stamboom is
niet voldoende, de collateralen zijn nodig.

Als wij nu de verschillende waarderings-methoden overzien dan staat
in ieder geval vast dat unaniem de progeny-test als basis van beoordeling
wordt geaccepteerd. Steeds valt de klemtoon op de beoordeling van een
aantal ongeselecteerde nakomelingen.

De Duitse methode is slechts bruikbaar in een beperkt, afgesloten fok-
gebied; nooit zal men in een cijfer kunnen uitdrukken hoe hoog de pro-
ductiewaarde van een geïmporteerde stier van b.v. 110 % is; tenzij men
tegelijkertijd de beschikking heeft over de gemiddelden in het gebied van
herkomst en in de importerende vereniging (of het bedrijf).

Blijven dus over de index-bepaling op grond van moeder-dochterver-
gelijkingen en de bepaling van gemiddelden uit (zoveel mogelijk) onge-
selecteerde groepen van minstens 20 nakomelingen.

Deze laatste methode (Deens) wekt in de algemene practijk hier helaas
weinig vertrouwen om de redenen welke wij hierboven reeds noemden.

Wij houden dus over de index-bepaling; indien de subjectieve waardering
niet als een „systeem" beschouwd wordt.

Ons punt van uitgang was de subjectieve beoordeling zoals die bij
preferent-verklaring wordt toegepast. De bruikbaarheid is moeilijk te
bepalen, aangezien geen controleproef mogelijk is.

Voor de ontwikkeling van de rundveeteelt in ons land zou meer algemeen
gebruik van de index-methode een schrede voorwaarts betekenen, daar
dan van de oudere stieren een fokindex bekend was, terwijl nagegaan
kon worden aan een groot materiaal in hoeverre de afstammingsindex-
berekening bruikbaar is.

Voor de beoordeling van K.I.stieren, die een grote verantwoordelijkheid
legt op de schouders der aankopers, zou het gemakkelijk verkrijgbaar
stellen van volledige gegevens, een belangrijk voordeel bieden.

Anderzijds kunnen K.I.stations er veel toe bijdragen om juiste fokindices
te verkrijgen, door zo vroeg mogelijk een stier te testen door een twintigtal
vaarskalveren van willekeurige (door toeval aangewezen) door hem gedekte
koeien van een merk te voorzien en deze dieren, indien mogelijk, ge-
meenschappelijk op te voeden en later op productie te controleren. Is dit
niet mogelijk, dan zou het aantal groter genomen kunnen worden en de
dieren op de bedrijven verder vervolgd moeten worden. Hoewel in het
laatste geval het milieu verschilt heeft deze werkwijze het grote voordeel
van de niet-geselecteerde monsters. De Milk-Marketing-Board in Engeland
schijnt op deze wijze te gaan werken.

De behoefte aan vergelijking der werkelijke producties met een stal- of
fokverenigingsgemiddelde blijkt nog eens duidelijk uit een artikel van
van Oers in ,,de Stamboeker" van i Februari 1951. De schrijver wijst
daarin op het grote verschil in moeder-dochtervergelijkingen gevonden
bij een stier die eerst in Friesland, later in Limburg stond. Het is gelukkig
dat dit geval uit de practijk gepubliceerd is, daar het goed de tekort-
komingen van de moeder-dochtervergelijkingen zonder omrekening op
een stal- of fokverenigingsgemiddelde demonstreert.

„Veterinarian is not a trade but a profession" is een Engelse uitspraak.
Dit houdt in, dat er meer dan vakbekwaamheid nodig is, we dienen ook
psycholoog en bovenal zelf menselijk te zijn. Het publiek ziet ons als de
doktoren, die hun dier beter proberen te maken, terwijl wij vaak de neiging
hebben het als een eenvoudig of interessant geval te zien of erger nog
als broodwinning en niet de plaats van het dier in het gezin of als econo-
mische factor op de boerderij.

Omdat het publiek ons als dierenvrienden bij uitnemendheid ziet, denkt
men in de eerste plaats bij dierenbescherming de medewerking van de
dierenarts in te roepen, terwijl de werkzaamheden van die verenigingen
veelal liggen op het gebied van de bescherming van het dier ten opzichte

van de mens en niet het dier te beschermen tegen ziekte of voorkoming
daarvan of humane methoden van afmaken of b.v. verdelging van ratten
en muizen.

Toch dient de dierenarts, indien zijn medewerking gevraagd wordt, deze
juist te geven uit sociaal en maatschappelijk standpunt, al zal hij dus
bemerken, dat het weinig met diergeneeskunde te maken heeft.
Wat verstaan we nu onder dierenbescherming?

1. Men heeft dierenbescherming op godsdienstige basis. Dit komt nog
voort uit heidense begrippen van zielsverhuizing. Er zit echter een
vrees voor de dood en levenszorgen in, die dan vroeger mede bracht
een bescherming en verering van bepaalde heilige dieren, zoals: kat
(Egypte), wdtte olifant. Oprechte dierenbescherming uit dit oogpunt,
begint pas indien men ieder levend wezen als een schepping Gods
ziet. Hierdoor verlaagt de mens zich niet, maar toont eerbied voor het
begrip Leven.

2. Verder heeft men dierenbescherming op humanitaire basis. Dit is een
intuïtief gevoel van medelijden en een verlangen naar rechtvaardigheid.
Het gevaar bestaat echter, dat men het dier teveel vermenselijkt.
Overgevoelige mensen keren zich tegen de schijnbaar doelloze wreed-
heden in de Natuur. De Natuur heeft echter strenge wetten, waar ook
wij, misschien op een ander gebied, maar al te vaak mede kennis maken.
Echter alleen die wezens, die over een vrijheid van wil beschikken,
kunnen bewust wreed zijn. En dat is alleen de mens. Dierenbescher-
ming bepaalt zich dan ook hoofdzakelijk door dierenmishandeling
door mensen te bestrijden en zo te trachten de mensen te verbeteren.
Dit is het voornaamste punt van de meeste verenigingen op dieren-
beschermingsgebied, omdat de Bestuursleden veelal mensen zijn, die
aan een of andere vorm van liefdadigheid willen doen om hun humani-
taire en ethische gevoelens te luchten.

Het hoofddoel is hier bescherming der soorten, die door ondergang
bedreigd worden en waar vaak de mens zelf de hand in heeft door
jacht (walvissen), uitbreiding cultuurgronden (tarpan, bison) e.d.
In vele landen zijn hier wettelijke maatregelen voor ontworpen. Ook
de vogelbescherming en de jachtwet behoren hier toe.

4. Dan heeft men de dierenbescherming op practische basis. Hiermede
wordt bedoeld de bescherming van landbouw- en consumptiedieren,
die nut hebben in de economische huishouding. Op dit terrein werkt
de Veeartsenijkundige Dienst. Maar ook het vervoer van slachtdieren
en het toezicht op veemarkten door de inspecteurs van de dieren-
bescherming valt hieronder.

Verder dienen we te bedenken, dat de deskundige in dierenbeschermings-
vraagstukken voor de rechtbank, bij het publiek en in de vereniging, de
dierenarts is. Is deze voor die taak berekent? Wanneer lijdt een dier of
heeft een dier pijn? Is de pijnsensatie bij alle diersoorten even sterk?
Wanneer is het dus mishandeling? Vele vragen doen zich voor juist gelegen
op nevengebieden van de diergeneeskunde.

De meeste vergrijpen worden gepleegd uit onverschilligheid, luiheid,
eigenbelang, foutieve spaarzaamheid, gebrek aan kennis en vasthouden
aan vooroordelen, die meestal door de tijd allang achterhaald zijn. B.v.
het gebruik van oude versleten paarden, slechte bitten, slecht beslag,
trekhonden, kettinghonden, laboratoriumdieren, slachten van dieren.
Alle onderwerpen waar de dierenarts ten nauwste mede verbonden is en
zeer zeker de moeite waard zijn om door de diergeneeskundige student
belang in te stellen. Maar na deze vraagstelling, dienen we tot het eigenlijke
onderwerp te geraken. Hoe een dierenarts zich met dierenbescherming
kan en moet bemoeien hangt mede af van zijn eigen karakter en van zijn
hoedanigheid in een vereniging of daarbuiten.

a. Meer preventief. Dat wil zeggen, dat er door voorlichting op gewezen
wordt hoe met dieren om te gaan, dit voorkomt veel ellende, die dan
niet door inspecteurs achterhaald behoeft te worden. De dierenarts
kan hier èn door zijn voorbeeld (de grondslag dient hiervoor tijdens
de studie gelegd te worden) èn door artikeltjes of voordrachten be-
langrijk bijdragen.

Het gaat niet in hoofdzaak om het dier te beschermen ten opzichte van
de mens, maar meer om de instelling van de mens ten opzichte van
het dier. De film kan hierbij een belangrijke rol spelen, en dient dan
niet de afgrijselijke beelden weer te geven, die wel in de praktijk voor
kunnen komen, maar de doodgewone zaken waarmede iedereen, die
met dieren te maken heeft, voor komt te staan. Ook de problemen,
die bij kleine ongelukjes of verwondingen zich voordoen en de mogelijk-
heden waar de dierenarts over beschikt.

b. Poliklinieken of spreekuren voor min- en onvermogenden, waar de
minder goed gesitueerden terecht kunnen, vooral in de grote steden,
om hun dier dat niet een luxe, maar een levensgenot vertegenwoordigt,
zo nodig te laten behandelen. Hier behoeft een dierenarts niet op toe
te leggen, maar ook niet financieel beter van te worden, het moet
gezien worden als een sociale taak. Indien binnenkort vele dieren-
artsen hun studie volbrengen en een plaats zoeken, dan ziet men
juist op dit gebied de meest ergerlijke tarievenoorlog losbarsten of
minderwaardige arbeid leveren. Daar juist de dierenbescherming zich
vaak op dit terrein beweegt, dient dit punt ernstig in het oog gehouden
te worden.

c. Stimulering van wetenschappelijk onderzoek in bepaalde richtingen,
zoals het humaan doden van dieren, onderzoek van veel voorkomende
ziekten als nieraandoeningen bij honden, cataract bij oude honden,
ondeugden bij grote huisdieren, doden van walvissen en robben, ver-
delging van ratten en muizen, couperen, laboratoriumdieren enz.

De vele verenigingen, waar ons land ook op dit gebied rijk aan is, bewegen
zich bijna allen op het humanitaire dierenbeschermingsgebied en worden
de andere punten wel eens verwaarloosd. In Engeland is men daarom
jaren geleden tot een ander soort vereniging overgegaan, die alleen leden

kent, die een Universitaire studie achter de rug hebben of daarmede bezig
zijn, in de hoop, dat dan meer op wetenschappelijke grondslag een mens-
waardig optreden tegen de dieren mogelijk zal worden. Deze vereniging
de University\'s Federation of Animal Welfare (UFAW) graast dan ook
niet dezelfde gebieden van andere verenigingen af, maar voorziet hen van
de nodige documentatie, die zij bij de propaganda kunnen gebruiken.

Hun werkzaamheden spreken weinig tot de massa en daarom is het
goed, dat deze samengebundeld blijft in andere verenigingen.

Ook in ons land is er plaats voor een branch van de UFAW, daar vele
problemen U reeds hierboven genoemd op een oplossing wachten, hetgeen
juist met behulp van de Diergeneeskundige Faculteit en de dierenartsen
kan plaats vinden. We leven in een tijd, dat samenbundeling van krachten
noodzakelijk is om energie- en geldverspilling tegen te gaan. Juist nu
Nederland in financiële uitputting geraakt is, worden de werkzaamheden
op het gebied van de dierenbescherming ernstig belemmerd en dienen
we niet naast elkaar, maar met elkaar voor dit doel te streven.

Vraag: Wat is momenteel bekend omtrent oorzaken en therapie van „blauwuier"
bij schapen ?

Antwoord: De mastitis gangraenosa ovis is uitvoerig door Koens beschreven
(T. v. D. 68. 1941, 838).

Hij was evenals Nocard en Rivolta en vele anderen van mening, dat een
infectie met micrococcus ovis als oorzaak aangenomen moest worden.

Grashuis (mededelingen verg. Afd. Gelderland M. v. D.) is van mening dat
bacteriën een secundaire rol spelen.

Evenals Kotelmann zoekt hij de oorzaak in laesie van de uier, vooral wanneer
de lammeren tijdens het voederen van achteren aan de ooien gaan zuigen („roven")
en zich bij het verplaatsen van de ooi laten meeslepen.

Hij verklaart het afsterven van een uierhelft of gedeelte daarvan niet door
infectie doch door thrombose van de uiervenae.

De behandeling moet volgens hem bij het afsterven van de gehele uierhelft
(geheel blauw en koud) chirurgisch zijn, (amputeren van de uier; afsnijden van
een speen), bij gedeeltelijk versterf inspuiting van penicilline, sulfamezathine e.d.
in het aangetaste kwartier.

In verband met laatstgenoemde opvatting van Grashuis zou het interessant zijn
eens na te gaan of van heparine en andere preparaten, welke de bloedstolling
remmen, in het aanvangsstadium van de ziekte toegepast, enig effect is te
verwachten.

Aureomycin as a treatment of acute Brucellosis of cattle. P. J. Larsen, H. L.
Gilman. Cornell. Vet. 40, 259, 1950.

Een van de veelbelovende geneesmiddelen bij de behandeling van Brucellose bij de
mens is aureomycine. Het kan worden toegepast eventueel gecombineerd met sulfadia-
zine of dihydrostreptomycine, zowel in acute als chronische gevallen, waarbij in een
hoog percentage genezingen werden verkregen.

Deze gunstige resultaten waren voor de schrijvers aanleiding het antibioticum te
beproeven bij vier aan acute Brucellose lijdende runderen. Het werd in hoge dosering,
n.1. 2,5-5 8^m\' tweemaal per dag intraveneus toegediend. Door bepaling van de aureo-
mycinespiegel in het bloed en de melk werd vastgesteld, dat de minimale therapeutische
spiegel voldoende overschreden werd.

Desniettegenstaande konden gedurende en na de behandeling voortdurend Brucella-
organismen uit de melk geïsoleerd worden, terwijl de titers van het bloedserum zich
in geen enkel opzicht onderscheidden van die bij onbehandelde besmette dieren voor-
komend.

Aureomycine in hoge dosis is derhalve niet in staat het normale infectie-verloop bij
het rund te beïnvloeden.

Het is m.i. beter door middel van enting met deugdelijk vaccin infecties te voorkomen
en zo nodig door hygiënische maatregelen infectiebeperkend op te treden (ref.).

Brucellosis as an occupational hazard. S. R. Damm, J. H. Scruggs, F.. B. Parker.
Javma, 117, 39, 1950.

De schrijvers geven een kort literatuuroverzicht van onderzoekingen over het voor-
komen van Brucellose bij de mens, uitgevoerd met behulp van serologisch bloedonderzoek,
de opsonocytophagen-proef en intradermale reactie. De onderzochte personen kunnen
in twee groepen worden ingedeeld en wel één, waarbij niet op hun beroep gelet is, en
één, uitsluitend gevormd door veterinairen en werkenden in de vleeswaren-industrie.

De auteurs stellen zich met het hier gepubliceerde onderzoek ten doel een beter in-
zicht te verkrijgen in het voorkomen van Brucellose bij personen, die uiteenlopende
werkzaamheden verrichten in de vleeswaren-industrie en elders en die derhalve bloot-
gesteld zijn aan uiteenlopende infectiekansen.

Van de werkers inde slachthallen bleken 12,9% een bloedserumagglutinatie te bezit-
ten van i : 80 of meer, terwijl van degenen, die werken in de vleesverwerkende industrie
dit percentage 27,4% bedroeg.

In een volgend onderzoek werden deze personen naar het werk, dat ze verrichten
nader gedifferentieerd. Het resultaat was, dat bij het kantoorpersoneel en de baconbe-
werkers geen positieve reacties konden worden opgespoord, maar dat het reactiepercen-
tage regelmatig opliep via vleesvervoerders, uitbeners, arbeiders in de neven-industrieën,
blikkenvullers, schoonmakers, winkelbedienden, leidinggevend- en toezichthoudend
personeel, rokers en slagers, tot het bij degenen, die de opslag van vlees verzorgen, opliep
tot 33,3%-

Op boerderijen zijn de mannen vaker geïnfecteerd dan de vrouwen, hetgeen verklaard
wordt doordat de eersten in nauwer contract met besmette runderen werken.

Van de dierenartsen, die de vergaderingen van de American Veterinary Medical
Association bezochten, werden bloedmonsters genomen en onderzocht. Hun aantal
■beliep telkens ruim 200 en de reactiepercentages bedroegen in de jaren 1947, 1948 en
1949 respectievelijk 17,3%, 16,6% en 25,6%.

De conclusie mag worden getrokken, dat bij nauwer contact tussen mensen en geïnfec-
teerde dieren of hun slachtproducten het percentage humane infecties toeneemt.

Het jaarverslag 1950 van de Centrale Cie. van Toezicht op de K.I. is verschenen.
Voorheen werd het jaarverslag van deze Cie. steeds aan belangstellenden gratis toege-
zonden. Thans is dit niet meer het geval. Men kan het boekje bestellen bij Drukkerij
en Uitgeverij „LUMAX", Ondiep 6, Utrecht.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND JULI 1951

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakjes
duiden het aantal eigenaren aan, ondf.r wier vee de ziekte werd geconstateerd

Verschillende firma\'s wensen deel te nemen aan de expositie van geneesmiddelen,
instrumenten etc., die op initiatief van de Maatschappij voor Diergeneeskunde ook dit
jaar tijdens de Algemene Vergadering op 5 en 6 October a.s. zal worden gehouden.
Nadere bijzonderheden omtrent de plaats van de expositie, de namen der exposanten
etc. zullen nog nader worden bekend gemaakt.

Van de aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Augustus j.I.
waren een paar exemplaren onbestelbaar, omdat de omslag wel de adresseermachine

is gepasseerd, terwijl het adres niet is afgedrukt. Degenen, die genoemde aflevering niet
hebben ontvangen zal deze op aanvraag alsnog worden toegezonden door het secreta-
riaat v/d Maatschappij.

Een gerepatrieerde collega uit Indonesië mist van de volledige jaargang 1950 v/h
Tijdschrift, no. 22 d.d. 15 November.

Dit nummer kan niet meer uit de voorraad worden afgeleverd. Degene, die genoemde
aflevering wil afstaan gelieve dit op te zenden aan het secretariaat v/d Maatschappij.

Veeartsenijkundig Staatstoezicht en de Veterinaire Inspectie van de Volks-
gezondheid, district Oostelijk Noord-Brabant.

Met ingang van 1 September 1951 worden de bureaux van de Veeartsenijkundige
Dienst en van de Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid in het ambtsgebied
Oostelijk Noord-Brabant, inspecteur Dr. J. N. Koning, overgeplaatst van Stationsweg
4 te \'s Hertogenbosch naar: Prins Bernhardstraat 9, Boxtel, tel. K 4106—240.

De Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee is voortaan niet meer bereikbaar
via de centrale telefoonpost van de Veeartsenijkundige Faculteit te Utrecht, maar is
direct aangesloten op het stadsnet onder het nummer 24959.

Mutatie voorzitterschap v/d Commissie van Advies van het Slagersbedrijf
van de Stichting Economisch Instituut van den Middenstand.

Op 8 Augustus 1951 werd een vergadering gehouden van de Commissie van Advies
voor het Slagersbedrijf van de Stichting Economisch Instituut voor den Middenstand.
In deze vergadering werd afscheid genomen van de heer J. P. van der Slooten, die
ruim 20 jaar als Voorzitter der Commissie was opgetreden en thans de wens te kennen
had gegeven deze functie neer te leggen.

Hem werd in warme bewoordingen dank gebracht voor zijn zeer gewaardeerde lei-
ding, terwijl hem als herinnering een speciaal vervaardigd bord zal worden geschonken.

In dezelfde vergadering werd als zijn opvolger geïnstalleerd dr K. Reitsma, Directeur
van het Openbaar Slachthuis te Leiden en Voorzitter der Vereniging tot bevordering
van het Slagersvakonderwijs.

Op 16 en 17 September 1951 wordt in het lyceum te Lodi een congres gehouden
over het onderwerp: „Hormonen en vitaminen bij de Zootechniek en diergeneeskunde".

Inleidingen zullen worden gehouden door: Prof. Nils Lagerlöf (Zweden), Prof.
Henri Simmonet (Frankrijk), Prof. Etienne Letard (Frankrijk), Dr. J. E. Rowlands
(Groot Brittannië), Prof. Ettore Cuboni (Italië), Prof. Emilio Martini (Italië), Prof.
Filippo Usuelli (Italië).

Herdenking van het 75-jarig bestaan van het Rijkslandbouwonderwijs in
Nederland te Wageningen.

Van 13—15 September a.s. vindt te Wageningen de herdenking van het 75-jarig
bestaan van het Rijkslandbouwonderwijs in Nederland plaats. Het programma vermeldt
o.a.:

Donderdag 13 September 1951, 15.00 uur: „Gelegenheid tot het bezoeken van de land-
bouwinstituten en de tentoonstelling in het landbouwmuseum."

Vrijdag 14 September 1951, 10.30 uur: „Plechtige herdenkingsbijeenkomst in Junus-
hof. Gelegenheid tot het bezoeken van instituten en landbouwmuseum."

Zaterdag 15 September 1951, 10.00 uur: „Lezing en speciale film van Wageningen
in de Aula", 16.30 uur: „Agrarische en historische optocht."

Dit congres wordt van 15—22 September a.s. in het gemeente-museum te Den Haag
gehouden.

Uit ongeveer 30 landen worden 200 buitenlandse deelnemers verwacht. O.a. zullen
films worden vertoond over penicilline, röntgenstralen, hoornvliestransplantatie etc.

I.v. met het grote aantal buitenlandse deelnemers is het aantal plaatsen voor Neder-
landse belangstellenden uiteraard beperkt.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

A. H. M. H. Bakx, Primulastraat 30, Eindhoven.
H. de Boer, Waalderstraat 20, Den Burg (Texel).
J. Broekhuis, Diermen H 135, Putten (Gld.).
G. Diekerhof, Rozenstraat 32, Deventer.
W. J. J. Draaisma, Heuvel 9, Oss.
J. R. F. Ex, Brinkerstraat 4, Raalte.
J. G. J. ter Haar, N. Z. Sluiskade 72, Almelo.
J. Hocendam, Lucas Bolwerk 2 bis, Utrecht.
W. H. Karelse, Wageningsestraat 35, Zetten.
J. G. Kemna, No. 75, Heeten.

F. W. van de Kreek, W. de Zwijgerstraat 15, Utrecht.
J. H. Nieuwenhuizen, No. 44, Nieuwveen.

Door het Hoofdbestuur is aangenomen als candidaat-lid van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde de diergeneeskundige candidaat A. Dekker, Burgemeester Reiger-
straat 63 bis, Utrecht.

J. G. M. den Biggelaar te Uden, is binnen die gemeente verhuisd naar Kerk-
straat g. (pag. 62)
A. J. Braak te Utrecht, is binnen die gemeente verhuisd naar H. J. Schimmel-
straat 29. (pag. 64)
D. W. de Groot te Amsterdam, is binnen die gemeente verhuisd naar C. v. d. Lin-
denstraat 10 I. (pag. 72)
D. Hendrikse te Groot-Ammers, is verhuisd naar Gorinchem, Plantsoen 4, tel. 2043
(voorlopig). (pag. 74)
Prof. Dr P. Hoekstra te Bogor, komt met verlof naar Nederland en zal, met ingang
van 11 September 1951, vertoeven te Bilthoven, Ostadeplein 1. (pag. 103)
L. Hofstra te Haren (Gr.), is binnen die gemeente verhuisd naar Lokveenweg 24.

P. Kleinjan te Wommels (Fr.), diens telefoonnummer 292 moet worden gewijzigd
in 387. (pag. 79)

J. Stapel te Oosthuizen, diens telefoonnummer 11 § moet worden gewijzigd in
^K 2991—455 (bij geen gehoor K 2991—381). (pag. 93)

H. J. Stol te Leiden, is binnen die gemeente verhuisd naar Hoge Rijndijk 28. (pag. 93)

Collega Prof. Dr S. R. Numans te Bogor is benoemd tot hoogleraar in de veterinaire
heelkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, faculteit der Veeartsenijkunde, (pag. 103)

Collega A. M. H. M. Bakx heeft zich gevestigd te Eindhoven, Primulastraat 30;
tel. K 4900—8446; gr. 566385. (pag. 60)

Collega S. F. van der Burg te Langezwaag heeft zich gevestigd te Lemmer, Lange
Streek 22; tel. 48; gr. 341260. (pag. 65)

Collega G. Diekerhof heeft zich gevestigd te Deventer, voorlopig Rozenstraat 32,
als assistent bij J. H. ter Heege Gzn. (pag. 67)

Collega P. J. D. van EgMOND heeft zich gevestigd te Heino, Lemelerveldseweg A 32a;
tel. K 6729—219; gr. 566672. (pag. 69)

Collega J. R. F. Ex heeft zich gevestigd te Raalte, Brinkerstraat 4; tel K 6720—391;
gr. 566275. (pag. 69)

Collega W. H. Karelse heeft zich gevestigd te Zetten, Wageningsestraat 35; tel.
K 8880—213; gr. 567308. (pag. 78)

Collega J. G. Kemna heeft zich gevestigd te Heeten, No. 75 (voorlopig); tel. K 6726—
243; gr. 567383. (pag. 78)

Collega Dr. J. N. Koning te \'s-Hertogenbosch is verhuisd naar Boxtel,
Prins Bernhardstraat 9, tel. K 4106—240. (pag. 80)

Collega J. H. Nieuwenhuizen heeft zich gevestigd te Nieuwveen, No. 44, tel. 14,
en zich geassocieerd met A. Boogaerdt. (pag. 85)

Aan collega J. S. Hoogstra, Zierikzee werd bij zijn afscheid als Hoofd van de Vlees-
keuringsdienst de Erepenning van de stad Zierikzee uitgereikt.

Prof. Dr L. Seekles, hoogleraar in de medisch-veterinaire chemie aan de Rijks-
universiteit te Utrecht is

1. benoemd tot ereraadsheer in de Hoge Raad voor wetenschappelijk onderzoek van
Spanje;

2. gekozen tot buitenlands corresponderend lid van de Koninklijke Vlaamse academie
voor geneeskunde van België.

Op io Juli 1951 bereikte ons de droeve tijding, dat S. op de Hoek te
Woudsend (Fr.) plotseling was overleden. Slechts enkele dagen was hij
ziek geweest en voor ons kwam dit bericht dan ook wel zeer onverwacht.

Stoffel op de Hoek werd 18 Juni 1921 te Sondel (Fr.) geboren. Als
zoon van boerenouders zat de liefde tot de natuur hem a.h.w. in het
bloed. Het is dan ook te begrijpen, dat hij na de M.U.L.O. en vervolgens
de H.B.S. te Sneek doorlopen te hebben in 1945 naar Utrecht kwam om
voor dierenarts te studeren.

Voordien echter had hij nog enige moeilijke maanden. In Februari
\'45 werd hij als lid van de B.S. gearresteerd en naar Duitsland gebracht.

In Utrecht bleef hij wie hij was; betrekkelijk stil, gesloten van karakter,
op wiens woord men echter volkomen kon bouwen en die gaarne hielp,
waar mogelijk. Zijn ideaal was eenmaal een eigen plattelands practijk
te hebben. De onderhandelingen hierover verkeerden reeds in een ge-
vorderd stadium.

Op de begrafenis te Woudsend waren vele jaargenoten aanwezig om
om hem de laatste eer te bewijzen.

Onze diepste deelneming gaat uit naar zijn zwaar getroffen Ouders,
Broers en Verloofde.

Moge hun Geloof hun de kracht geven dit zo gevoelige verlies te dragen.
In onze herinnering zal hij blijven voortleven als een goed vriend en
jaargenoot.

De duivensport neemt op het ogenblik een grote vlucht. Zoals in 25
jaar tijds de kleine huisdieren-praktijk tot een zelfstandig specialisme is
geworden, zo ziet het er naar uit, dat er met de duivensport iets dergelijks
gaat gebeuren.

Op het ogenblik functionneert de Gezondheidsdienst voor Postduiven
reeds in Utrecht. Dat er van de zijde der duivenliefhebbers belangstelling
bestaat leidt geen twijfel. Uit het gehele land komen daar allerlei
„liefhebbers" met hun duifjes, en hopen genezing te vinden voor ziekten
of moeilijkheden, die ze met hun dieren hebben.

Ze komen naar Utrecht omdat ze menen dichterbij geen hulp te vinden,
omdat een Dierenarts zich niet voor duiven zou interesseren. Toch zullen
er, vooral in de grote steden, steeds meer Dierenartsen te vinden zijn,
die zich op de hoogte zullen stellen van de voornaamste problemen, die
met duivensport en duivenziekten samenhangen. Als het eerste contact
gelegd is en de duivenmelker weet, dat er werkelijk aandacht aan hem
geschonken wordt, dan zullen er steeds meer Uw hulp inroepen. U zult
een duif moeten leren vasthouden op deskundige manier. Dit is niet zo
eenvoudig als het lijkt en dit lukt ook pas na enige oefening. Duivenmelkers
hebben hun eigen „potjeslatijn", die we ook moeten kunnen begrijpen;
dat wekt vertrouwen.

In de laatste tijd wordt er nog al eens gevraagd om duiven voorbe-
hoedend te enten tegen para-typhus en pokken-diphtherie. Over deze
laatste enting zou ik U het een en ander willen vertellen. Allereerst zullen
we ons afvragen, waarom we enten, op de tweede plaats hoe we enten,
om tenslotte de beoordeling van de reacties te bespreken.

Waarom enten? Duivenpokken en -diphtherie is een analoge ziekte als
die van kippen. De duiven kunnen echte pokken krijgen op de oogleden
en de huid van de kop, evenals op de onbeveerde poothuid, speciaal op de
gewrichtjes (overbrenging door insecten?) en andere plaatsen van de
huid, maar ook in de keel kunnen diphtherische membranen ontstaan.
Deze zijn bij voorkeur vóór in de bek gelegen — vooral op de bekranden —
en zijn lichter van kleur dan de intens gele membranen van het zgn.
„Geel". Deze twee soorten van mondslijmvliesontsteking: „Pokken en
Diphtherie" en „Het Geel" zijn niet altijd van elkaar te onderscheiden.
Deze twee vormen treden ook heel vaak gemengd op. En juist deze com-
binatie van ziekten is voor de duif levensgevaarlijk.

„Het Geel" ook wel „mondzwam" geheten wordt veroorzaakt door
„Trichomonas hepatica", (fig. 1).

Ook andere ziekte-verschijnselen worden door „Trichomonas hepatica"
veroorzaakt: „Het Steen" (navel-infectie) en „levertrichomoniasis", etc.

kelijk microscopisch te zien. Men maakt daar-
toe een uitstrijkje van de krop en de keel met
een watje gedrenkt in physiologische zout-
oplossing. Om de punten van een anatomische
pincet wordt een watje gewikkeld. Men dient
er voor te zorgen dat de punten van het pincet
goed beschermd zijn, om het slijmvlies niet te
beschadigen. Ook moet het watje goed stevig
vastzitten anders kan het wel eens in de keel
blijven steken bij het terughalen van het pincet.
(Mocht dit gebeuren dan komt dit langs de
natuurlijke weg wel weer naar buiten).

Het pincet met watje wordt in physiologische
zoutoplossing gedoopt en nu gaat men via de
keel tot in de krop, en al draaiend haalt men
het watje weer uit de keel; men moet vooral
voorzichtig draaiend het pincet uit de keel
nemen, omdat men anders met het watje het
verhemelte kan beschadigen. De rand van dit
zachte verhemelte — ook kammetje of kroontje
genoemd — is een dun slijmvlies en mag niet
ingescheurd worden. Een duivenmelker let daar
zeer secuur op! Het watje strijkt men op een
voorwerp-glaasje af en bekijkt het onder de
microscoop met kleine vergroting. Bij een
positieve uitslag zien we kleine dansende proto-
zoën, die zich met zweepdraden schokkend
voortbewegen (zie fig. 2). Als we dezen vinden

is zo\'n duif dus zeker drager, maar daarom nog geen lijder aan „Het
Geel". Een groot percentage duiven is drager, zonder dat de eigenaar
ook maar de minste klachten heeft. Bij twee kampioenvliegers zijn de
duiven onderzocht. Op beide hokken (ook bij de beste vliegers) kwamen
trichomonaden voor in de keel van de duiven. De trichomonaden worden
pas gevaarlijk bij een vermindering van weerstand. Een pokken-infectie
is een pracht van een voedingsbodem voor de trichomonaden. Vandaar
dat een combinatie van deze twee ziekten zo funest is.

Pokken alleen zijn niet vaak dodelijk. Het Geel alleen ook niet altijd,
maar als beiden tegelijk optreden zijn de gevolgen meest fataal. Vandaar
dat er duivenmelkers zijn, die de pokken-infectie als niet ernstig beschouwen,
terwijl anderen er bang voor zijn. Dat pokken alleen ook wel tot ernstige
verschijnselen aanleiding kunnen geven, moge de volgende foto tonen:

Een enting tegen pokken heeft nu ten doel de pokken-infectie te voorkomen
en daardoor het optreden van gevaarlijke complicaties te vermijden. Die com-
plicaties kunnen bestaan in het verergeren van de diphtherische ont-
steking in de mond; het dier kan niet meer eten, vermagert en sterft.

Alvorens we de enting bespreken, een kleine uitweiding over de aetiologie
van duivenpokken.

Zoals U zult weten worden vogelpokken veroorzaakt door minstens
3 virussoorten. Het K-pokkenvirus (kippenpokken), D-pokkenvirus
(duivenpokken) en het M-pokkenvirus (mussen-, vinken-, kanarie-pokken).
Deze hebben onderling een zekere verwantschap. Het is gebleken dat

Contrôle van de entreartie na 7 dagen. De huid tussen de 2 nagels is duidelijk
verdikt, normaal is de huid een dun vliesje.

proces vertoonden. De kippen bleken naderhand wel immuun voor Ka-
pokken te zijn. De gebruikelijke enting van kippen gebeurt in ons land
dan ook met D-pokken en met een goed resultaat. Omgekeerd wordt een
duif niet immuun tegen D-pokken na enting met K-pokken. Duiven moeten
we enten met D-pokken om ze te immuniseren. De verkregen immuniteit
is hierna vrijwel gelijk aan die welke verkregen wordt nadat een natuurlijke
infectie met D-pokken is doorgemaakt. Een bezwaar is natuurlijk dat men
bij gebruik van een te virulente stam de duiven originele gegeneraliseerde
duivenpokken bezorgt. Men kan dan ook niet zonder meer met entstof
voor kippen duiven inenten. Bij gebruik van een gemitigeerde D-pokken-
stam kan men dit risico ontgaan. Een feit blijft dat zo\'n stam, die cutaan
toegepast slechts een plaatselijke reactie oproept, na intraveneuse inspuiting
een enkele keer tot gegeneraliseerde pokken aanleiding kan geven. Na deze
uitweiding zullen we de techniek van de cutane enting bespreken.

Hoe enten? De entstof wordt op dezelfde manier klaar gemaakt als die
voor de kippenenting. Het virushoudende poeder is in een luchtledige
ampul opgesloten. Voor het gebruik wordt de ampul geopend en de inhoud
in het solvens gesuspendeerd. Deze suspensie wordt ook op de huid aan-
gebracht met een stug kwastje. Terwijl er bij kippen altijd op de poot
wordt geënt, gebeurt dit niet altijd zo bij de duif. De beste reactie krijgt
men namelijk met een borstenting. Er zijn echter duivenliefhebbers, die
met een grote vrees de borstspieren van hun duiven ontzien. Sommigen
zullen nooit toelaten, dat hun dier daar wordt ingespoten (para-typhus)
of gevaccineerd (pokken). Zij zeggen dat de borstspieren de motor van de
duif zijn en dus nooit beschadigd mogen worden, waarin ze gelijk hebben.
Een enting op de huid heeft echter voor de borstspieren geen gevolgen,
maar sommigen laten zich niet overtuigen. Men moet de duivenmelkers-
mentaliteit kennen om dit te begrijpen!

Als er dus bezwaar wordt gemaakt tegen een borstenting kan men de
beenenting toepassen. De methodiek is dan dezelfde als bij kippen. Enige
veren worden voorzichtig uitgetrokken in de richting van de veerschachten,
dus niet de veren naar boven trekken tegen de veerrichting in, zoals bij
kippen gebruikelijk is (pas op: De duivenhuid is veel teerder dan een
kippenhuid!). In de openliggende follikels wordt de entstof ingewreven
en dan de omliggende veren weer over de entplaats heen gelegd.

Bij de borst-enting (te verkiezen boven de poot-enting) neemt één
persoon de duif vast; houdt in de linkerhand de duif op de rug met de
kop tegen zich aan gedrukt. Tussen duim en wijsvinger zitten de twee
poten. Tussen wijs- en middelvinger liggen de staartveren. De andere
vingers ondersteunen de rug van de duif. Zo kan men met één hand de
duif vasthouden. Met de rechterhand trekt men nu enige borstveertjes
uit (weer in de richting van de veerschachten), op een plaats i cm van het
borstbeen af, en i cm beneden de voorste punt van het borstbeen. (Zie
foto 2).

Als de veertjes uitgetrokken zijn wordt de entstof in de follikels gewreven
en de omliggende veertjes er weer overheen gelegd, zodat de duiven
elkander niet zo gemakkelijk kunnen besmetten. Ruiende duiven moeten
niet geënt worden, de follikels zouden gaan bloeden en de entstof wordt
dan weggespoeld.

Beoordeling van de reactie. Na ongeveer 7 dagen moet de reactie worden
opgenomen. De huid kan ter plaatse duidelijk verdikt zijn, of de afzonder-

lijke follikels gezwollen. Normaal is de duivenhuid een dun vliesje. De
reactie beoordeelt men het beste door de entplaats tussen de nagels van de
wijsvingers te nemen en de zwelling te beoordelen; vaak is de entplaats
één „plaque" (zie foto 3). Zware korstvorming behoort niet voor te komen,
dit wijst of op een beschadiging van de huid tijdens het enten, of op een te
heftige reactie. Bij het gebruik van een gemitigeerde stam zien we dan ook
geen korstvorming optreden. Ook algemeen ziek zijn komt niet voor.
Meestal vertelt de eigenaar niets aan de duiven gemerkt te hebben.

Het komt vaak voor, dat in een hok enkele duiven niet reageren; zij
hebben dan reeds een natuurlijke infectie doorgemaakt. Zo\'n infectie
kan hebben plaats gehad zonder dat de eigenaar hier ook maar iets van
gemerkt heeft. Het blijkt vaak, bij routine onderzoek van duiven op
„het Geel", dat er typische pokken membranen in de mond zijn, terwijl
er geen trichomonaden zijn aan te tonen. En de eigenaar weet van niets!
Zo\'n duif reageert niet op een enting.

Een duif, die pokken heeft of gehad heeft, reageert niet meer op een
enting. Ook duiven die ziek zijn reageren slecht; ent daarom alleen gezonde
duiven. Een hok waar reeds pokken heerst kan men enten, tot zeven dagen
hierna komen nog nieuwe pokken-gevallen aan het licht, hierna niet meer.

Een enting van een hok behoort feitelijk gepaard te gaan met een
onderzoek op „het Geel". Het zou immers kunnen gebeuren, dat een
eigenaar enting verlangt, voordat hij reeds „het Geel" heeft geconstateerd,
terwijl de duiven toch reeds aan andere ziekten lijden. Deze ziekte zet
ondanks (dank zij?) de enting toch door en de enting zelf raakt in dis-
crediet! Bovendien worden bij het onderzoek op trichomonas alle kelen
geïnspecteerd en komt er vaak reeds het een en ander aan het licht wat
op pokken wijst en dan is men gewaarschuwd bij het beoordelen van de
entreacties.

De „pokken-tijd" is voor duiven ongeveer gelijk aan die van kippen:
September, October, November en December. Het beste is om de jonge
duiven vóór het vliegseizoen — dat voor jonge duiven in Juni begint —
te enten.

De jonge duiven lopen namelijk de grootste kans om besmet te
worden in het vliegseizoen. Veel dieren komen dan bij elkaar in één
korf en één vervoermiddel, in ongunstige condities.

Oudere duiven kunnen desgewenst geënt worden na de grote vluchten,
dus in Augustus en September.

Het valt ten zeerste aan te raden, bij de enting de nummers van de
geënte duiven te noteren. Mocht zich later op het hok pokken voordoen,
dan kan men altijd nagaan of een duif geënt is geweest of niet.

Na i 2 weken komen de nieuwe veerschachten al weer te voorschijn en
na enkele weken is er op de entplaats niets meer te zien. Soms komt het
voor, dat er een enkel wit veertje terugkomt in plaats van de oorspronkelijke
gekleurde veer. Dit is dan waarschijnlijk te wijten aan een beschadiging
van de huid bij de enting. Om deze reden moet men duivenhouders, die
sierduiven kweken op dit risico wijzen. Een enkele witte borstveer kan
voor zo\'n duif een afkeuring betekenen op een tentoonstelling!

Ik hoop U met het vorenstaande een en ander duidelijk gemaakt te
hebben, voor wat betreft de enting tegen „pokken en diphtherie". Moge
dit ook bijdragen om Uw belangstelling op te wekken voor deze in opkomst
zijnde duiven-geneeskunde.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks-
Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. F. C. v. d. KAAY.

Uit de Kliniek voor Kennis der Menselijke Voedingsmiddelen van Dierlijke
Oorsprong. Directeur: Prof. C. F. VAN O YEN.

Bij het opvangen van sperma van stieren voor de kunstmatige inseminatie
is de temperatuur van de kunstvagina zeer belangrijk.

De juiste temperatuur verkort de duur van het verkrijgen van het
sperma aanmerkelijk en is ook voor de kwaliteit van het sperma van belang.

Onder de temperatuur van de kunstvagina verstaan wij de temperatuur
die opgenomen wordt in het lumen van de vagina. Wij meten de tempera-
tuur door een thermometer in de vagina te brengen en deze op te blazen.
Een en ander is van belang omdat het lumen in de vagina dan zo klein
mogelijk is.

Voor het opnemen van de temperatuur kan men het best gebruik
maken van een lange thermometer, hetzij dat deze uit glas dan wel uit
metaal vervaardigd is. Door ons wordt voor dit doel metalen thermometers
gebruikt, die goed bevallen.

\') Dit apparaat werd vervaardigd bij Inventum te Bilthoven, dank zij de steun van
T.N.O.

Deze thermometers zijn niet zo kwetsbaar, ze kunnen zo nodig bijgesteld
worden en zijn gemakkelijk af te lezen. Ze lopen snel op en zijn voldoende
nauwkeurig (tot op C.). Deze metalen thermometers zijn in verschil-
lende modellen, zoals op de foto te zien is, in de handel. Model A is het
meest eenvoudig van constructie, daar de wijzeras hier geen hoek van
90° vormt met de temperatuurgevoelige steel, zoals bij B en C, terwijl dit
model ook veel lichter is, de modellen B en C zijn echter wat makkelijker
af te lezen.

Is de temperatuur te laag, dan dekt de stier vaak minder vlot, soms
zelfs in het geheel niet. Dit minder vlot dekken geeft op zijn beurt weer
aanleiding tot nodeloze irritatie van het penisslijmvlies en verder is de
kans op verontreiniging van de kunstschede, en dus ook van het uit-
eindelijk verkregen sperma veel groter. Is de temperatuur daarentegen
weer te hoog, dan bestaat er kans dat het sperma hiervan een schadelijke
invloed ondervindt.

Verschillende schrijvers hebben uiteenlopende meningen over de meest
geschikte temperatuur, maar als gemiddelde wordt door hen 40—42⁰ C.
aangegeven. Zo meent Anderson dat 39—43⁰ C. het meest geschikt is,
Milovanov en Sokolovskaya prefereren 39—42⁰ C., Green en Winters
zijn weer lager met 37—41⁰ C. Götze geeft 41—42° C. op, terwijl anderen
weer 40—44⁰ G. als maximum temperatuur geschikt achten, zoals blijkt
uit publicaties van het U.S. Department of Agriculture. Verder ver-
melden wij nog 43-—44" C. van v. d. Plassche en Paredis, 42—45⁰ C.
van Hammond en 43- 46° C. van Perry c.s.

Hieruit blijkt, dat niemand boven de 46° C. durft te komen. Deze tem-
peratuur kan dan ook zo ongeveer als de eritische temperatuur voor het
sperma worden beschouwd, zoals ook is aangegeven door Götze, Siebinga,
Anderson, Walton en Perry.

Maar ook temperaturen liggende tussen 40 en 46° C. zijn niet onscha-
delijk, wanneer het sperma hieraan langere tijd wordt blootgesteld. Het
verdient dus aanbeveling om direct na de ejaculatie, de vagina vertikaal
te houden en het sperma in de collector te laten lopen, waar de tempera-
tuur lager is.

Uit veiligheidsoverwegingen prefereren wij een temperatuur tussen
40 en 42⁰ C. Men moet echter wel bedenken, dat sommige stieren bij wat
hogere temperatuur vlotter dekken. Zo wordt in Engeland en Noorwegen
wel gewerkt met temperaturen tot 55⁰ C. toe. Men maakt dan ook gebruik
van kortere vagina\'s. Voor elke stier heeft men een voor hem geschikte
vagina op bepaalde lengte vervaardigd, zodat het sperma steeds direct
in de collector, waar een lagere temperatuur heerst, wordt gedeponeerd.
Tot deze methode is men noodgedwongen overgegaan bij een gering
libido sexualis.

Het op temperatuur brengen van kunstscheden vereist altijd enige
tijd, daar het in de regel niet mogelijk is om in één keer vullen met warm
water de juiste temperatuur te verkrijgen. De verkregen temperatuur is
namelijk niet alleen afhankelijk van de temperatuur van het ingegoten
water, maar ook van het soort schede dat gebruikt wordt, van de buiten-
temperatuur en van de hoeveelheid water.

Verschillende methoden worden aangegeven om zo snel mogelijk tot
een juiste temperatuur te komen. Zo kan men b.v. de vagina eerst vullen
met water van 60—70° C. Heeft dit water de vagina goed verwarmd,

dan wordt het weer uitgegoten om vervolgens de schede opnieuw te
vullen met water van 40—42⁰ C. Ook kunnen de vagina\'s langzaam
gevuld worden met een kleine hoeveelheid water dat veel te warm is,
d.w.z. aanmerkelijk boven 42⁰ C. Tijdens het vullen schudt men de vagina,
zodat deze gelijkmatig verwarmd wordt, terwijl de temperatuur steeds
gecontroleerd wordt. Is de juiste warmte bereikt, dan kan de vagina
bijgevuld worden met water van 40—42⁰ C. Het is natuurlijk ook mogelijk
afwisselend heet en koud water in te gieten, zo nodig er weer iets uit te
laten lopen tot de vereiste temperatuur verkregen is.

Zijn er een aantal scheden nodig, dan kost het enige tijd om deze gereed
te maken. Om nu tijd uit te sparen en steeds vagina\'s gereed voor het
gebruik voorradig te hebben, is op onze aanwijzing een soort broedstoof
ontworpen, waarin de vagina\'s kunnen worden geplaatst, gevuld met
water en voorzien van collector en beschermingskap.

Deze kast (zie foto 2) bevat 6 uitschuifbare gebogen rekjes, 3 aan elke
kant, terwijl het middenvak voorzien is van platte uitschuifbare rekjes.
Hierop kunnen ook vagina\'s gelegd worden, maar deze ruimte kan tevens
benut worden voor het verwarmen van het glaswerk en van de sperma-
verdunner. Aan de bovenkant van de kast bevinden zich de temperatuurs-
regelaar en de signaallampjes. Verder is hier nog een kwikthermometer
gemonteerd om de binnentemperatuur te controleren.

De droge vagina\'s worden gevuld met water, voorzien van een collector en
beschermingskap en vervolgens in het apparaat geplaatst. Vier uur later
zijn zij door en door verwarmd, hebben de temperatuur van de kast
aangenomen en zijn dan voor het gebruik gereed. Daar wij aan de Kliniek
voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie in de open lucht laten
dekken en nog een eindje moeten lopen voor de springstand bereikt is,
is de kast afgesteld op 44⁰ C. Bij het dekken is de temperatuur dan zoveel
gedaald, dat deze tussen de bovengenoemde grenzen komt te liggen.
Men dient er ook rekening mede te houden dat de temperatuur van de
collector spoediger en meer daalt dan die van het overige massale gedeelte
van de vagina.

Nu rees de vraag of het gebruik van een dergelijke kast ook het steriel
houden van de apparaten ten goede zou komen. Daarom werd een kort
onderzoek ingesteld naar de hygiëne van de vagina\'s, die bewaard werden
in bovengenoemde kast, ofwel in kisten. (Deze kisten worden gebruikt
om de op de Kliniek gereed gemaakte vagina\'s mee te nemen naar het
K.I.station; zij zijn van isolatiemateriaal voorzien zodat de scheden
slechts langzaam afkoelen).

De vagina\'s van beide series werden op dezelfde wijze gereinigd en
gedroogd, waarna de ene serie in de kast geplaatst werd en de andere in
de kisten waar kamertemperatuur heerste. Na enige dagen werden beide
series op hun steriliteit onderzocht.

Dit onderzoek werd uitgevoerd door 5 cc steriele physiologische keuken-
zoutoplossing langs de binnenwand van de vertikaal gehouden vagina\'s
te laten lopen, op te vangen en het kiemgetal ervan te bepalen. De eerste
twee keer werd dezelfde spoelvloeistof drie keer langs de wand gegoten,
omdat het moeilijk was de vloeistof gelijkmatig over de wand te verdelen,
terwijl bij het weer opvangen en opnieuw uitgieten gemakkelijk fouten
tegen de steriliteit gemaakt konden worden. Daarom werd toen gebruik
gemaakt van een recordspuit met spraycanule, waarmede het water een-

maal met kracht tegen de binnenwand van de vertikaal gehouden vagina
werd gespoten.

Van de aldus verkregen spoelvloeistof werd o. i cc in een petrischaal
gepipetteerd en vermengd met 10 cc bij i ioo° opgesmolten en tot 50°
afgekoelde nog juist vloeibare agar-agar. De petrischalen werden na
stolling van de agar 3 dagen in de broedstoof bij 37⁰ C. geplaatst en ver-
volgens nog twee dagen bewaard bij kamertemperatuur. Daarna werden
de opgekomen kolonies geteld. Dit onderzoek herhaalde men 10 maal en
het bleek toen, dat uit de vagina\'s die bij kamertemperatuur werden
bewaard, uit 1 cc spoelvloeistof gemiddeld 140 kolonies, en uit de vagina\'s
die bij 44° C. bewaard werden gemiddeld 95 kolonies tot ontwikkeling
kwamen.

Uit dit voorlopig onderzoek concluderen wij, dat deze nieuwe wijze
van bewaren op de hygiënische toestand van de vagina\'s zeer zeker geen
ongunstige invloed heeft.

Daar deze verwarmingskast ons in het gebruik goed bevalt, is inmiddels
een grotere kast voor 24 vagina\'s besteld. Deze kast is bestemd voor het
thans in aanbouw zijnde K.I.station.

Na gewezen te hebben op het grote belang van een goede temperatuur
van de kunstvagina\'s voor het verzamelen van sperma bij stieren, be-
spreken schrijvers een apparaat waarmede enige kunstvagina\'s gelijktijdig
op de juiste temperatuur gebracht en ook gehouden kunnen worden.

Het is practisch uitgesloten, dat bij gebruik van dit apparaat kunst-
vagina\'s gebruikt worden, waarvan de temperatuur onjuist is.

Het bacteriegehalte van de kunstvagina wordt niet ongunstig beïnvloed
bij bewaring in dit apparaat.

2) V. K. Milovanov en I. I. Sokolovskaya: Stockbreeding and the artificial inse-
mination of livestock.

3) W. W. Green and L. M. Winters: Artificial insemination of farm animals. Bulletin
336 University of Minnesota, Agr. exp. st.

5) Artificial insemination in Livestock Breeding. Circular 567, U.S. Department of
Agriculture.

6) Prof. M. v. d. Plassche en Dr. F. Paredis: Kunstmatige Inseminatie bij het Rund-
vee, Gent 1947.

8) E.J. Perry and J. W. Bartlett: Artificial insemination of Dairy Cows. Circ. 491
April 1945. New Yersey Agricultural Experiment Station.

10) A. Walton: The Technique of artificial Insemination. Imp. Bur. Anim. Genet.
Edinburgh.

In vervolg op ons artikel in no. 23 van de vorige jaargang van dit
Tijdschrift kunnen wij een tweede geval vermelden en wel bij een poney-
veulen, dat in zeer slechte toestand op 20 Mei j.1. in behandeling kwam.
Het diertje was 4 dagen oud, was wat zwak bij de geboorte, maar dronk
wel, hoewel het daarbij geholpen moest worden. De toestand ging achter-
uit en na 4 dagen kon het niet meer staan, dronk het niet meer en werd
het in de kliniek gebracht.

Er bestond een sterke icterus; deze bleek overduidelijk uit het bilirubine-
gehalte van het serum, dat niet minder dan 186 mg p. 1 bedroeg (het
hoogste dat ik (B.) tot nu toe bij het paard vond).

Tijdens de bloedafname succombeerde het dier, zodat de voorgenomen
bloedtransfusie niet doorging.

De telling van dc bloedcellen kan niet als betrouwbaar gelden bij dit
moribunde veulen: rode bloedcellen 7.240.000 en 13.500 witte bloed-
cellen. De urine bevatte geen bloedkleurstof, wel veel urobiline.

Het onderzoek op het laboratorium van de Bloedtransfusiedienst gaf
het volgende resultaat:

Van de merrie werd: a) citraat plasma onderzocht met geëlueerde
erythrocyten van het veulen: incomplete antilichamen aantoonbaar tot
een verdunning van 1 : 32, met de indirecte Coombstest. Er waren geen
agglutininen aanwezig.

b) in het colostrum van de merrie en de urine van het veulen konden
geen antilichamen aangetoond worden.

Opmerking: Met getrypsineerde erythrocyten van het veulen konden
geen incomplete antilichamen worden aangetoond in het serum en het
colostrum van de merrie en in de urine van het veulen.

Op 30 Mei werd nogmaals het serum der moeder onderzocht, waaruit
bleek, dat de titer der incomplete antilichamen een weinig was terug-
gelopen.

De sectie van het veulen was behoudens een zeer sterke icterus van alle
organen en een lichte catarrh van de dunne darm negatief. Het micro-
scopisch onderzoek van milt en lever gaf een duidelijke bloedafbraak aan.

De moeder van dit veulen is een 1 o-jarige poney, heeft verschillende
malen geveulend; de veulens waren goed. Het gestorven veulen was van
een hengst ,,Busto", die in een of ander circus zich thans moet bevinden
en die wij niet hebben kunnen achterhalen.

Het doel van deze korte mededeling heeft alleen tot strekking de aan-
dacht op deze interessante, maar waarschijnlijk zeldzame ziekte in ons
land te blijven vestigen.

Op 23 Februari j.1., \'s morgens om 7 uur, werden wij bij een drie-jarige
koe geroepen, die voor de tweede keer kalven moest. Hoewel het dier al
sinds de vorige avond tekenen van kalven vertoonde, was er nog steeds
geen verandering ingetreden. De oorzaak hiervan bleek een torsio uteri
te zijn en wel een naar links van 180⁰. Vagina en uterus waren zeer oedema-
teus, de cervix was slecht ontsloten, de vruchtvliezen waren intact en het
kalf leefde.

Daar wij de torsio met behulp van de gebruikelijke methoden niet
konden opheffen en het een waardevol fokdier betrof, werd besloten om
tot sectio caesarea over te gaan, hoewel wij hiermee het kalf waarschijnlijk
niet meer zouden kunnen behouden, daar de koe de vorige avond waar-
schijnlijk al had moeten kalven, het vruchtwater inmiddels afgevloeid was
en wij nog naar huis moesten om het instrumentarium in gereedheid
te brengen.

Daar nog enige spoedgevallen tussenbeide kwamen, waren wij pas om
i uur weer ter plaatse.

De koe was inmiddels verplaatst naar een ruime dubbele stal, terwijl
enige pakken stro ter beveiliging in de mestgang werden aangebracht.

ie. Laparotomie in de rechter flank bij het staande dier. (H. H. J.
Frederixs en E. J. Voûte, T. v. D. 1949, blz. 904). Daar men hierbij
veel last krijgt met uitpuilende darmlissen bij een diepliggende uterus
(vooral bij een torsio!) en men bovendien het staande dier niet volledig
in de hand heeft, zagen wij van deze methode af.

2e. Laparotomie langs de linea alba, zoals Götze en Blendinger deze
geregeld toepassen. Hierbij moet het dier ongeveer in rugligging
gefixeerd worden, wat op deze stal met slechts twee helpers (waarvan
er één de zaklantaarn moest hanteren) moeilijkheden zou kunnen
opleveren.

3e. De methode die Wright (Engeland) met zeer veel succes toepaste
en die uitvoerig beschreven wordt door Prof. Dr. M. Vandeplassche
en zijn helpers in het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift van Juli
1950. Deze methode volgden wij, omdat het dier zonder fixatie op
de rechterzijde gelegd kan worden, terwijl bovendien de M. rectus
abdominis na de operatie een welkome ondersteuning biedt aan de
diepe hechtingen.

Begonnen werd met sacraalanaesthesie (100 cc tutocaïne 2 %) waarmee
gevoelloosheid van het operatieveld verkregen werd, benevens verlamming
der achterste extremiteiten en staart.

Het dier, dat zo lang mogelijk staande gehouden werd, zakte ruim vijf
minuten na de injectie neer en werd op de rechterzijde gelegd.

Het operatieveld werd op de gebruikelijke methode geschoren, gewassen
en gedesinfecteerd, terwijl ten overvloede nog locale anaesthesie werd
toegepast, waardoor de gevoelloosheid volkomen werd. Nu volgde een
40 cm lange huidsnede ongeveer evenwijdig aan de mediaanlijn vanaf
de linker craniale uierhoek, 6 cm lateraal van de meikader.

Achtereenvolgens werden nu gekliefd de tunica flava, de gemeenschap-
pelijke peesplaat van de M. obliquus adbominis ext. en int., de M. rectus
abdominis, de peesplaat van de M. transverus abdominis en het peritoneum.

Verscheidene liters stuwingsvocht vloeiden uit de buikholte. Tengevolge
van de sterke spanning weken de wondranden ver uiteen en het zeer
vetrijke omentum puilde naar buiten. Dit werd zo goed mogelijk in cranio-
dorsale richting weggeschoven, waardoor de uterus zichtbaar werd, die
zo strak om het kalf zat, dat de contouren van de achterhand duidelijk
te zien waren. Hierdoor lukte het ons niet om met behulp van klemmen
de uterus over de snede te trekken om te voorkomen dat de uterusinhoud
in de buikholte zou vloeien.

Door een 30 cm lange snede werd de uterus geopend en na het reponeren
van een beiderzijdse tarsaalligging werd een zwaar kalf dood ter wereld
gebracht.

Tijdens deze operatie kwamen geen bloedingen van enig belang voor,
zodat de arterieklemmen niet gebruikt werden.

Nadat het kalf verwijderd was, trok de uterus zich terug, waardoor
vruchtwater vermengd met bloed in de buikholte liep. Nu kwam nog
een ander voordeel van de operatie-techniek naar voren. Hoewel de uterus
sterk terugtrok, kregen wij toch geen darmlissen te zien en het geïnfecteerde
vruchtwater kwam terecht op het orgaan, dat de buikholte tegen infecties
verdedigen moet: het omentum.

Het hechten van de uteruswond bleek grote moeilijkheden op te leveren.
De wondhoeken waren zeer moeilijk te bereiken en konden ook niet met
klemmen aangetrokken worden, daar de wand van de uterus zeer oederna-
teus en bros was. Door de armen om de uterus te brengen, konden wij
deze enigszins naar buiten halen en zeer voorzichtig, om het uitscheuren
van de hechtingen te voorkomen, werd de wond met twee bovenelkaar
liggende matrashechtingen gesloten. Een grote tegenvaller was, dat de
intra-abdominale druk na het extraheren van het kalf niet noemenswaard
was afgenomen, waardoor de laparatomiewond nog wijd open stond en
het niet mogelijk was de peesplaat van de M. transversus abdominis samen
met het peritoneum in één hechting te verenigen. Daarom werd eerst het
meer elastische peritoneum met een doorlopende hechting van catgut
no. 5 gesloten, waarbij veel hechtingen dreigden in te scheuren. De pees-
plaat kon helaas niet met catgut gehecht worden, daar dit telkens brak
en zo moesten wij noodgedwongen zijde no. 8 gebruiken. Nu scheurden
de hechtingen telkens nog in de toch zeer stevige peesplaat uit. Door
tegelijk met de doorlopende hechting een matrashechting als ondersteuning
aan te brengen, werd de fascia tenslotte gesloten.

Prof. van de Plassche vertelde mij tijdens de veterinaire week dat
de moeilijkheden bij de hechting van de buikwond volkomen vermeden
kunnen worden door als narcozemiddel te gebruiken het Anavenol K.

De M. rectus abdominis werd samen met de uitwendige rectusschede
zorgvuldig gehecht, hoewel helaas weer zijde gebruikt moest worden en

deze samen vormden een welkome ondersteuning voor de diepe hechtingen.
De huid tenslotte werd met knoophechtingen gesloten. Tussen alle opper-
vlakkige en diepe hechtingen werd 500.000 E. penicilline in waterige
oplossing gespoten. Hierna werd de torsio vaginaal opgeheven en werden
enige penicilline-staafjes in de uterus gebracht.

De vulva en het perivaginale weefsel waren sterk gezwollen en de
vaginawand rigide en moeilijk te passeren. De algemene toestand was
echter zeer behoorlijk. Een kwartier na de operatie kwam het dier overeind
en at en dronk iets. Als voorzorgsmaatregel werden nog 2 cc oestromensijl
en een ampul bicilline i.m. ingespoten en 100 cc sulfamezathine i.v. toe-
gediend. Om half vijf waren wij weer thuis.

De volgende morgen was de algemene toestand uitstekend. De Temp.
was 39°2, de melkgift 6 1 en de eetlust goed. De vulva was gerimpeld en
de zwelling bijna verdwenen. De uitvloeiing, die eerst bloederig en toen
purulent maar reukeloos was, hield na drie weken op. De melkgift klom
in 14 dagen tot 26 1.

De lange huidhechting genas per primam behoudens een plekje bij de
uierhoek waaruit na een week reukloze pus begon te vloeien. Een paar
dagen later kon de lange zijden draad worden verwijderd. De ettering
hield nog veertien dagen aan, tot nog een lange draad hechtzij met een
propje necrotisch weefsel uit de wond kon worden getrokken, waarna
deze zich snel sloot.

Op 19 Mei was de koe voor de tweede maal tochtig en werd be-
handeld volgens Albreohtsen. Bij vagineel en recteel onderzoek waren
geen afwijkingen te constateren. In Juni werd de koe gedekt en is nu
drachtig.

Nu wij beschikken over vele goede middelen om infectie te voorkomen,
is de sectio caesarea bij het rund ook in de praktijk een waardevolle aan-
vulling van ons verloskundig repertoire. Er zijn echter nog grote bezwaren.
In het algemeen zal men pas tot deze ingreep overgaan als alle andere
middelen gefaald hebben, wat dus inhoudt, dat een en ander zeer veel
tijd vraagt. Verder zal men over assistentie moeten kunnen beschikken,
wat ook zijn moeilijkheden met zich meebrengt.

A description of the sectio caesaria in a cow as it can be done in the ordinary stable,
is given in extenso. The authors preferred the method of Wright for they feared the
protrusion of the intestines.

The operation was done under sacral anaesthesia while the cow with the irreponable
torsio uteri was laying down on her right side. The peritoneum was closed with catgut
nr. 5, the tendons, muscles and skin were sutured in three layers with silk nr. 8.

Infections in the peritoneal cavity and the wound were prevented by local application
of 500.000 units of penicillin and the injection of 1 ampul bicilline, 100 cc solution of
sulfamezathine and 2 cc oestromensyl. Reposition of the uterus was done vaginally
after the operation was finished. Some Pensticks served to prevent endometritis post-
partum.

In het „Tijdschrift voor Diergeneeskunde" van i September 1951
schreef Collega E. J. Voute over bovenstaand onderwerp.

Hoewel ik het ten zeerste toejuich, dat een Collega het onderwerp
Dierenbescherming in ons tijdschrift aansneed en mij zelfs enigszins een
onbehaaglijk gevoel bekruipt bij het mijzelf stellen van de vraag of de
dierenartsen, die wel reeds in de gelederen der dierenbeschermers hun
plaats vonden, tot dusverre in dit opzicht eigenlijk niet ernstig in ver-
zuim gebleven zijn, meen ik toch tegen enkele stellingen van Collega
Voute te moeten opponeren en in enkele gevallen het accent anders te
moeten leggen.

Bij de — ook hier, evenals nagenoeg altoos — zo gevaarlijke indeling
in vakjes stelt de schrijver, dat de dierenbescherming op godsdienstige
basis voortkomt uit heidense begrippen van zielsverhuizing. Wanneer hij
geschreven had „voorheen voortkwam", zou ik hier persoonlijk wel vrede
mee kunnen hebben, maar nu zij mij vergund er op te wijzen, dat vele
dierenbeschermers juist als belijders der Christelijke religie zich geroepen
voelen te waken over de dieren, die zij (zoals Collega Voute zelf trou-
wens ook opmerkt) als een deel van Gods schepping beschouwen. Met
mij moeten dan ook verscheidene bestuursleden der „Nederlandsche Ver-
eeniging tot Bescherming van Dieren" bezwaar maken tegen het etiket
„mensen, die aan een of andere vorm van liefdadigheid willen doen om
hun humanitaire en ethische gevoelens te luchten".

Bij atheïsten zal de dierenbescherming als bescherming van de indivi-
duen inderdaad op humanitaire basis berusten; bij belijders der Christe-
lijke religie zal dit toch in meerdere of mindere mate gebaseerd zijn op
hun — niet heidense — godsdienstige levensbeschouwing.

Verder moet ik ook bezwaar maken tegen de gedachte, dat het toe-
zicht op veemarkten door de inspecteurs van de dierenbescherming een
bescherming op practische, economische basis zou zijn. Door dit toezicht
wordt in vele gevallen wel tevens een economische waarde beschermd,
maar de grondslag is gelegen in de dierenbeschermingsgedachte op hetzij
religieuze, hetzij humanitaire basis.

Gelukkig schijnt het getij te keren en schijnen we onder de jongere
Collegae meer begrip voor de dierenbescherming te vinden dan voorheen
het geval was. Een uiting der veranderde mentaliteit meen ik ook te zien
in de toenemende belangstelling van de plattelands-dierenarts voor het
kleine huisdier. De gedachte, dat er voor onze faculteit bij de opleiding
der toekomstige Collegae ook op dit gebied een taak ligt, onderschrijf ik
volkomen, maar de wenselijkheid, dat de afgestudeerden zich in een spe-
ciale dierenbeschermingsvereniging zouden verenigen, kan ik niet zien.
Ik acht het veeleer van groot belang dat personen uit verschillende be-
roepen, bij wie de dierenbeschermingsgedachte ingang gevonden heeft en
van wie ik als voorbeelden noem juristen, politiemensen, personen uit
de onderwijswereld en dierenartsen, in één vereniging samenwerken, om-
dat de dierenbescherming evenzovele, verschillertde aspecten toont.

Tot slot zij nogmaals betoogd, dat deze reactie op het stukje van Col-
lega Voute wel bedoeld is als critiek, doch als opbouwende en geenszins
als afbrekende critiek en in de hoop, dat door ons geschrijf over dieren-

bescherming bij verscheidene tot dusverre onverschillige Collegae belang-
stelling hiervoor gewekt zij.

Om een [overzicht te geven voor diegenen, die dierenbescherming een
begrip vinden slechts passend bij ,,oude dames", heb ik een puntsgewijze
opsomming gegeven van de verschillende facetten. Dit is ter bepaling van
het begrip en er is een andere rangschikking van woorden mogelijk.

Het gaat hier echter om een eventueel deelnemen van dierenartsen.
Gelukkig kan ik collega Bakema gerust stellen, dat het hier niet de bedoe-
ling is om echt Nederlands weer een nieuwe vereniging te stichten.
Na overleg met den Heer H. van Poelgeest, de stuwer en organisator
van de dierenbescherming in ons land, is de branch van de U.F.A.W.
inmiddels samengesmolten met de Hooger onderwijs Commissie D 3
van de Nederlandse Vereniging, met behoud van volledige zelfstandig-
heid en een uitsluitend lidmaatschap voor afgestudeerden en nog stude-
renden van alle Faculteiten.

Dit is gedaan om bestudering mogelijk te maken van de wetenschappe-
lijke bases, waar vele vraagstukken der dierenbescherming op dienen te
rusten.

We dienen niet alleen te blijven bij het constateren van dierenmis-
handeling doch voorlichting te geven, waardoor het voorkomen kan
worden. Hier doemen vele onbeantwoorde vragen op en laten we trachten
gezamenlijk met andere faculteiten deze tot een oplossing te brengen tot
steun van de gedachte en het werk van de dierenbescherming in het alge-
meen.

Vraag: Is operatieve behandeling bij traumatische gastritis altijd verantwoord?
Hoeveel procent van de patiënten succombeert zonder operatie en hoeveel na de operatie?

Antwoord: Het is een feit, dat een groot aantal dieren, waarbij de nctmaagwand
door een vreemd voorwerp wordt geperforeerd, ook zonder operatie volledig herstelt.
Dit al of niet volledig herstellen hangt af van een aantal factoren:

1. de perforatie-plaats, (een perforatie van de ventro-laterale netmaagwand is voor het
dier het gunstigst. Meer mediaal geeft veel kans, dat ook de lever zal worden geraakt,
terwijl de orale-wand tegen het middenrif komend de meest ongunstige plaats is.
Een perforatie van de achterwand komt practisch niet voor. De ervaring leert, dat de
ventrale wand het frequentst doorboord wordt).

3. wellicht speelt de aard van de bacteriën, welke met de perforatie mede komen ook
een rol.

Het is uiteraard onmogelijk om bij het levende dier ten aanzien van punt 2 en 3 zich
een oordeel te vormen.

In acute gevallen is dit ook ten aanzien van punt 1 uitermate moeilijk -— zo veelal
niet onmogelijk. Juist dit zou van grote betekenis zijn, indien wij hierover in een zeer

vroeg stadium een wel gefundeerde uitspraak konden doen. De metaal-detector kan
alleen in uitgesproken gevallen ons hierbij enigszins helpen. Het bloedonderzoek geeft
in het beginstadium een belangrijke steun voor de diagnose, echter over de perforatie-
plaats kan het ons slechts bij uitzondering wat verder brengen. In ouder stadium kan het
morphologisch bloedonderzoek ons wel meer zeggen omtrent de aard van de ontsteking
en soms ook of, zoals Thyn enige malen beschreef, de organen en meer in het bijzonder
b.v. lever of pleura bij het proces zijn betrokken.

Door buitenlandse onderzoekers en wel speciaal van Duitse zijde is opgemerkt, dat
de prognose dubieus wordt, wanneer langer dan één week na de perforatie geopereerd
wordt. In het algemeen is deze opmerking volkomen juist, ook al kan soms een operatie
na veel langer tijd nog volledig succes geven. Ook wordt wel aangegeven, dat niet moet
worden ingegrepen, indien de pols hoger dan 80 is. Dit wordt echter door velen bestreden.

Of deze operatie altijd verantwoord is hangt dus in belangrijke mate af van de ouder-
dom van de ziekteprocessen.

Verder hangt deze vraag nauw samen met de volgende: Welk percentage van de
patiënten succombeert zonder en welk percentage met operatie ? In plaats van succom-
beren zou men hier beter kunnen zetten volledig herstellen. Immers men krijgt bij een
veel groter aantal dieren na een traumatische gastritis geen volledig herstel, maar een
chronisch meer of minder uitgesproken ziektebeeld of men krijgt dieren, welke recidi-
verend digestiestoornissen vertonen. In de tussen liggende perioden zijn deze dieren
ogenschijnlijk volkomen normaal. Veelal is dit slechts ogenschijnlijk en zou b.v. een
bloedonderzoek aan het licht brengen, dat zich in het lichaam nog een chronisch ont-
stekingsproces bevindt.

Overigens is het zeer merkwaardig, hoe soms dieren met uitgebreide abscessen en
vergroeiingen rondom de netmaag, toch nog, gezien de aard van de veranderingen,
in een tamelijk goede voedingstoestand kunnen blijven.

Een veel geringer aantal dieren succombeert tengevolge van de perforatie. Juiste
cijfers zijn hieromtrent niet bekend.

Prof. Beijers schreef indertijd in dit tijdschrift, dat in het buitenland waar Rundvee-
verzekeringen meer voorkomen dan hier, ruim 16 % van uit nood-geslachte dieren
vergoed moest worden tengevolge van traumatische gastritis.

Zonder operatie zijn ten dode gedoemd, die dieren, waarbij de orale net-maagwand
is geperforeerd, het diaphragma doorboord en het pericard wordt aangeprikt. Wanneer
men op uitgebreide schaal deze operatie uitvoert, krijgt men de indruk, dat dit in onge-
veer 5—10 % van de gevallen voorkomt.

Cijfers betreffende percentages van de dieren, welke na de operatie succomberen, zijn
niet bekend; althans geen vergelijkbare cijfers. De uitkomst van de operatie hangt voor
het belangrijkste deel af van het moment, waarop wordt ingegrepen. Indien cijfers
zouden kunnen worden vergeleken van patiënten, waarbij de operatie enige dagen na
de perforatie heeft plaatsgehad, dan zou een practisch te verwaarlozen letaliteitscijfer
gevonden worden.

Resumerend mag op dit moment worden gezegd, dat bij waardevolle gebruiksdieren
de operatie ten volle verantwoord en aangewezen is, indien in een jong stadium van het
ziekteproces (zeker niet ouder dan één week) wordt ingegrepen.

Vanzelfsprekend wordt hierbij verondersteld, dat geen ziekteverschijnselen zijn
waargenomen, welke wijzen op een pericarditis traumatica. De operatie van deze
patiënten is zeker ook mogelijk, de prognose is hier echter veel ongunstiger.

Verdei spreekt het evenzo vanzelf, dat behalve het ziekteproces, dat door het vreemde
voorwerp is veroorzaakt, niet ook nog andere o.a. tuberculeuze ziekteprocessen moeten
voorkomen. Bij deze dieren is de prognose ook veel ongunstiger, daar dergelijke soms
oude processen t.g.v. de operatie zich weer kunnen doen gelden. In deze gevallen is
alleen bij zeer bijzondere dieren de operatie verantwoord en evenzo in die gevallen,
waarbij de ziekteprocessen t.g.v. traumatische gastritis, reeds van oude datum zijn.

Tenslotte kan worden verwezen naar de zeer interessante beschouwingen over dit
onderwerp door K. v. d Laan te Dokkum, die in de e.v. aflevering van dit Tijdschrift
worden gepubliceerd.

OVER DE BEREIDING EN DE TOEPASSING VAN HET B.C.G.-VACCIN
(referaat met enkele opmerkingen; samengesteld door Prof. Dr. Jac. Jansen)

De modernste samenvatting over dit vraagstuk vindt men in de „Verslagen der Tuber-
culose-Studie-Commissie van de Nederlandsche Centrale Vereniging tot bestrijding
der Tuberculose XXVIII (1951)". Het onderstaande is dan ook hoofdzakelijk een
referaat van de voordracht van Dr. van Deinse getiteld: „Enige bacteriologische-tech-
nische beschouwingen over B.C.G." (waarvan de voornaamste gedeelten vrijwel onver-
anderd overgenomen zijn) en van de voordracht van de Zweedsche Professor Arvid
Wellgren over „B.C.G. vaccination".

Het uitgangspunt was het onderzoek van Roux en Nocard, die aantoonden, dat
intestinale infectie oorzaak was van longmalleus bij paarden. Dit bracht Calmette en
Guérin op de gedachte, dat rundertuberculose ook via het darmkanaal veroorzaakt
kon worden en zij ondernamen infectieproeven per os bij kalveren met grote hoeveel-
heden virulente tuberkelbacillen van het rundertype. Zij zagen toen, dat deze infectie-
wijze inderdaad tot longtuberculose bij deze dieren kon leiden, op voorwaarde, dat de in-
fecterende bacillen-suspensie goed homogeen was, niet brokkelig. Om zulke fijne homogene suspen-
sies te bereiden was het nodig de bacillenmassa in een agaat-mortier met eidooier of
met gal te verwrijven (tuberkelbacillen laten zich nl. zeer moeilijk homogeen suspenderen). De
beide onderzoekers gingen er weldra toe over hun tuberkelbacillen-cultuur dadelijk
op galhoudende voedingsbodems over te enten en zij gebruikten daartoe aardappelsneedjes, die
*ⁿ 5 % glycerinehoudende rundergal gekookt waren. De cultures groeiden daarop uitstekend en ver-
toonden een veel minder droog-korrelig uiterlijk dan op de gebruikelijke voedingsbodems; zij waren
ook veel gemakkelijker in physiologische zoutoplossing te emulgeren. Bij de voortzetting hunner
proeven op kalveren bleek nu echter de aldus voortgekweekte stam gaandeweg minder
en minder virulent te worden, zodat zij voor de in gang zijnde proevenreeks on-
bruikbaar werd. De overentingen op galaardappcl werden nu echter met temeer ijver
voortgezet, daar Calmette en Guérin inzagen, dat zij wellicht de weg gevonden hadden
tot het verkrijgen van een a-virulente tuberkel-bacillenstam, die voor vaccinatie ge-
bruikt zou kunnen worden; een echt levend vaccin in pasteuriaanse zin. De toekomst
heeft geleerd, dat zij gelijk hadden. Na 13 jaar, d.w.z. na 230 passages op gal-aard-
appel was de stam gekomen tot het stadium, waarop men zonder gevaar zich ervan
kon bedienen als vaccin.

Om de praeventieve werkzaamheid van hun vaccin proefondervindelijk aan te tonen,
hebben Calmette en Guérin voornamelijk runderen gebruikt. Uit deze, bij runderen
genomen proeven bleek, dat met B.C.G. inderdaad immuniteit op te wekken is. Deze
immuniteit bij runderen schijnt maximaal 18 maanden te duren.

Aanvankelijk is men bevreesd geweest voor de mogelijkheid dat de B.C.G. stam
op een of andere wijze weer virulent zou kunnen worden. Alle proeven om dit opzette-
lijk te bewerkstelligen (o.a. d.m.w. bepaalde kunstgrepen bij cultuur of d.m.v. dier-
proeven) zijn volkomen mislukt. Wij weten, ook al dank zij de millioenen mensen, die sinds
1921 met B.C.G. geënt zijn, dat een terugkeer tot virulentie van de B.C.G.-stam uitgesloten is.

Alleen één punt moet even kort genoemd worden, n.1. het befaamde drama van Lübeck,
dat door tegenstanders der B.C.G.-vaccinatie nog altijd als een schrikwekkend argument
naar voren gebracht wordt. In 1930 zijn in Lübeck 73 zuigelingen aan darmtuberculosc
gestorven en hebben 151 kinderen min of meer ernstige tuberculose gekregen, nadat
zij zogenaamd met B.C.G. per os gevaccineerd waren. Bij het gerechtelijke onder-
zoek bleek, dat er in het laboratorium van Deycke, waar te Lübeck de B.C.G.-entstof
bereid werd, met een door Calmette uit Parijs gezonden B.C.G.-stam, ernstige kunst-
fouten gemaakt waren. De door de rechtbank benoemde Duitse deskundigen, onder
wie de namen van vooraanstaande tuberculose-artsen, bacteriologen en patholoog-
anatomen voorkwamen (Kolle, Hahn, Bruno en Ludwig Lange e.a.) hebben in hun
uitvoerige rapporten vastgesteld, dat de enige in het Lübeckse laboratorium aanwezige

virulente tuberkelbacillenstam, een humanus-stam, die „stam Kiel" heette, in dezelfde
kamer als de B.C.G.-stam bewaard werd in een niet op slot gedane broedstoof. Die
humanus-stam nu had de hoogst zeldzame eigenschap in Sauton-vloeistof een groen
fluorescerend pigment af te scheiden. Welnu, alle uit de cadavers der aan darmtuber-
culose gestorven kinderen geïsoleerde tuberkelbacillen-cultures hadden diezelfde eigen-
schap, zodat hiermede het bacteriologische bewijs gegeven was, dat de ongelukkigen
bij vergissing niet met B.C.G., maar met virulente humanusbacillen „gevaccineerd"
waren.

Wat is het mechanisme van het door gal veroorzaakte virulentie-verlies? Is het een
degeneratie-verschijnsel, of is het een soort mutatie? Wij hebben in elk geval te maken
met een hereditaire verandering, die door uitwendige oorzaken teweeg gebracht is. Een
werkelijk duidelijke verklaring over de plaats gehad hebbende verandering is niet te
geven. Het spreekt vanzelf, dat het procédé der geregelde passages van tuberkelbacillen-
cultures op gal ook met andere stammen beproefd is. Calmette, Guérin en Nègre hebben
een virulente humanus-stam gedurende 20 jaren op galaardappel overgeënt en aldus
een a-virulente humanus-stam verkregen, die in alle opzichten met B.C.G. vergelijkbaar
is. Uit de onderzoekingen van Calmette en Guérin en daarna ook van anderen blijkt,
dat men door middel van gal-passages met zekerheid tot verlies van virulentie komt, op voorwaarde,
dat men deze passages gedurende lange jaren voortzet.

Toen Calmette en Guérin hun definitief a-virulente B.C.G.-stam (Bacillus-C\'al-
mette-Guérin) in handen hadden, kwam het erop aan de juiste cultuurtechniek te
vinden voor het instandhouden van de nieuwe eigenschappen van hun stam.

In 1912 publiceerde Sauton de samenstelling van een synthetische vloeibare voedings-
bodem, die zó goed aan de stofwissclingsbehoeften van de tuberkelbacil is aangepast,
dat hij mooie .overvloedige culturen oplevert, die als een gekreukeld dik vlies aan de
oppervlakte drijven.

Toen Calmette en Guérin besloten hun nieuwe B.C.G.-stam voortaan niet meer op
gal-aardappel voort te kweken, kozen zij voor het verdere onderhoud van hun stam
deze uitstekende voedingsbodem. Inderdaad groeide de stam er rijkelijk op, doch
alleen gedurende de eerste passages. Na enige malen op dit milieu overgeënt te zijn,
begon de stam slechter en slechter te groeien en het bleek weldra, dat „Sauton" voor
het onderhoud van de stam niet deugde.

Er werd toen besloten de B.C.G.-stam op gewone glycerine-aardappel aan te houden.
Alleen voor de bereiding van een partij vaccin worden er twee passages op Sauton ge-
maakt, omdat daar zo\'n rijke oogst aan cultuur van gehaald wordt. Maar het onderhoud
van de stam geschiedt op aardappel.

Een technische vraag, waarmee men eveneens bij de vaccin bereiding moet rekenen,
is de manier waarop dc bacillen-suspensie bereid wordt. Gewoonlijk doet men het door
de cultuurmassa met roestvrije stalen kogeltjes te vergruizen, hetzij met de hand, hetzij
in een platte kolf, die verticaal op een draaischijf gemonteerd wordt. Hierbij kunnen
zich belangrijke verschillen voordoen en wel wat betreft de fijnheid, de homogeniteit van
de suspensie. Twee in verschillende instituten bereide B.C.G.-suspensies kunnen in sterke
mate van elkaar verschillen, doordat de ene weinig of geen afzonderlijke bacillen, maar
wel veel grove, uit ongeveer 100.000 bacillen bestaande agglomeraten bevat, terwijl
de andere meer afzonderlijke bacillen en alleen enkele kleine agglomeraten bevat. De
eerste suspensie, vooropgesteld, dat beide suspensies dezelfde gewichtsdosis bevatten,
zal een geheel andere plaatselijke werking ontvouwen dan de tweede; het inbrengen in
de huid van grove bacillenklompjes zal onafwendbaar nog al belangrijke plaatselijke
zweertjes veroorzaken, terwijl de fijnere suspensie dit niet doet. De vorming van zweertjes
bevordert echter de verschijning van allergie, zodat om hetzelfde allergiserend effect
te krijgen, een fijnere suspensie sterker gedoseerd moet worden dan een grovere. Dit
zijn geen theoretische beschouwingen, maar ervaringsfeiten van recente datum.

Een goede manier om de werkzaamheid van B.C.G.-vaccin te controleren bestaat
in het intradermale inspuiten bij caviae van zulk vaccin en het regelen van de dosering
naar de omvang van de plaatselijke reactie, door de inspuiting bij dit dier veroorzaakt.
Men noemt dit „biologische standaardisatie".

Men ent aan het Instituut Pasteur geregeld caviae intradermaal met o.oi mgr
B.C.G. om te controleren of het tuberkelvormende (en dus immuniserend) vermogen
van de stam gehandhaafd blijft. Hierbij is gebleken dat de caviae die voor de standaar-
disatie gebruikt worden volkomen gezond moeten zijn. Caviae die door een of andere
ziekte aangetast zijn geven afwijkende, voor het maken van juiste conclusies, foutieve
reacties. Thans is in elk beschaafd land een B.C.C-culluur aanwezig. Elk land moet dan zijn eigen
B.C.G.-vaccin bereiden en de vaccinatie ermee ter plaatse organiseren in overeenstemming met de
plaatselijke omstandigheden, ras-eigenschappen enz.

Calmette en Guérin zijn begonnen met de vaccinatie met B.C.G. bij pasgeborenen
per os aan te bevelen. Het nadeel van deze methode is, dat zij nog geen 50 % aantoon-
bare huid-allergie t.o.v. tuberculine geeft. Dat de methode intussen niet zo slecht is,
blijkt o.a. uit de daarmee bereikte uitkomsten van Baudouin in Canada, die ongeveer
20.000 kinderen door de mond met B.C.G. entte en wiens resultaten door een commissie
van beroepsstatistici zijn nagegaan. De cijfers van dit statistische onderzoek zijn door
Hopkins gepubliceerd en tonen een zeer duidelijke vermindering van het aantal evolue-
rende tuberculeuze infecties onder de bij de geboorte oraal met B.C.G. gevaccineerden
(31 p. 1000, tegen 120 p. 1000 bij niet-gevaccineerden, die in dezelfde omstandig-
heden leefden).

Maar toch is tegenwoordig de cutane entingswijze veel meer in de gunst, omdat
zij tegen de 100 % positieve tuberculinereacties ten gevolge heeft.

Prof. Wallgren was de eerste, die de intracutane toediening van B.C.G invoerde in 1927.

Nègre en Bretey van het Instituut Pasteur hebben de scarificatie-methodc inge-
voerd, een entmethode dus geheel overeenkomend met de koepokenting. In Frankrijk
wordt tegenwoordig nog altijd oraal geënt, maar deze entingswijze wordt meer en meer vervangen
door de scarificatie-methode. Nu de B.C.G-enting in Frankrijk verplicht is geworden, zullen alle
officiële instanties, die deze enting toepassen uitsluitend de scarificatie-techniek gebruiken. Deze
methode is uiterst practisch en eenvoudig, geeft nooit plaatselijke abscessen bijn niet-allergische indi-
viduen en leidt in bijna 100 % der gevallen tut positieve tuberculine-allergie.

Van groot practisch belang is het droog B.C.G.-vaccin. B.C.G. is een levend vaccin,
cn moet, naar gelang van de concentratie, binnen één of twee weken na de bereiding
gebruikt worden; daarna sterven de bacillen en wordt het vaccin dus onwerkzaam.

Men bereidt daarom sinds 2% jaar aan het instituut Pasteur B.C.G.-vaccin, dat eerst
bevroren en vervolgens in vacuo gedroogd is. Verschillende onderzoekers hebben zich
erop toegelegd zulk droog B.C.G. te bereiden.

In Parijs volgt men de techniek, die beschreven is door twee Russische onderzoekers,
Leshchinskaya en Vakengut.

Men maakt een sterk geconcentreerde suspensie van B.C.G. in een 50 % glucose-
oplossing (300 mgr per cc). Deze suspensie wordt in ampullen gedaan, 0.5 cc per ampulle
zodat dus elke ampul mgr B.C.G. bevat, De ampullen worden na bevroren bij —50°
en, zodra de inhoud ervan bevroren is, in vacuo ingedampt. Dit proces duurt 24 uur.
Daarna worden de ampullen nog ongeveer 24 uur bij kamertemperatuur in vacuo,
d.m.v. phosphorzuur-anhydride, van de laatste rest vocht bevrijd. Vervolgens worden
de ampullen dichtgesmolten.

Om de levensvatbaarheid van zulk gedroogd vaccin te bepalen, wordt het verdund
tot 0.0001 mgr per cc; van deze verdunning 3 druppels uitgezaaid op Löwenstein-
Jensen voedingsbodem en het aantal opkomende kolonies geteld. De controle uit-
zaaiing heeft voor en na het vries-drogingsproces plaats en verder geregeld elke maand.
Het is zo gebleken, dat het bevriezings- en uitdrogingsproces geen noemenswaardige
sterfte onder de B.C.G.-bacillen veroorzaakt. Wanneer de ampullen dan in donker
en in de ijskast bewaard worden, zijn er na een jaar nog ongeveer 90 % overlevende
bacillen in het droge vaccin.

Behalve deze controle-entingen op Löwenstein, hebben er ook geregeld intrader-
male entingen bij caviae plaats van glucosevaccin voor en na het vries-drogingsproces,
waarbij het vaccin zo verdund wordt, dat de dieren elk 0.01 mgr B.C.G. ingespoten

krijgen. De plaatselijke huidreactie op de injectieplaats moet dan dezelfde zijn met B.C.G.
van voor en nit het bevriezings- en drogingsproces.

Het voordeel van droog B.C.G. is, dat men eerst de controle-maatregelen af kan wach-
ten, alvorens het vaccin af te leveren.

Op het ogenblik wordt dit droge vaccin op grote schaal toegepast op de Philippijnen,
in Singapore, in Belgisch Congo, op Nieuw Caledonië, in Cameroun en ook in Frankrijk
zelf. De resultaten ermee zijn alleszins gunstig.

In Frankrijk heeft Prof. Gernez-Rieux te Lille 225 kinderen van 6 tot 14 jaar met
droog B.C.G. en 278 met vers B.C.G. door middel van scarificaties, gevaccineerd,
Al deze kinderen reageerden vooraf negatief op de M a n t o u x-reactie (d.i. de intrader-
male tuberculinatie). Met droog B.C.G. werden er 98 %, met vers 96 % allergisch na
vaccinatie.

Dr. PouLAiN te Saint Avold heeft, in het voorjaar van 1949, 364 jonge mijnwerkers
van 14 tot 19 jaar met droog B.C.G. geënt per scarificaties: bijna 100 % zijn daarna
allergisch geworden.

In Belgisch Congo werden 21.000 negers gevaccineerd met droog B.C.G. Elke ampul
werd verdund met 300 cc physiol. zoutopl. en de \'aldus verkregen suspensie intrader-
maal ingesloten (1/20 mgr per injectie). Twee groepen werden 5 weken tot 3 maanden
later getest met 1 mgr. tuberculine (Mantoux), de ene omvatte 1785 schoolkinderen,
de andere 1150 volwassen negers. In beide groepen werd 89% post-vaccinale allergie
vastgesteld. Deze resultaten zouden nog beter geweest zijn, als elke ampul niet in 300 maar
in 150 cc opgelost was (dosis 0,05 mgr).

Kort samengevat mag men wellicht dit van het B.C.G. zeggen dal het immuniserende
vermogen gepaard gaat met het bestaan van een virulentie-rest, d.w.z. het vermogen, om nog histolo-
gisch karakteristieke, zij het ook niet evoluerende spontaan genezende, tuberculeuze afwijkingen te
veroorzaken en zich in het organisme te vermenigvuldigen en in stand te houden tot een zekere limiet.

Het doel van de B.C.G.-vaccinatie is dat dit vaccin, zonder dat het gevaar oplevert,
immuniteit doet ontstaan. Wat deze eisen betreft is B.C.G. te verkiezen boven alle andere
methoden. Volgens Wallgren is de intracutane methode de beste, de dosering hierbij
is nauwkeurig en de reacties zijn mild. De entingen moeten toegepast worden bij per-
sonen met een negatieve tuberculinatie; het doel is dat na de vaccinatie met B.C.G. de
tuberculinatie positief zal uitvallen. Ongeveer 6 4 8 weken na de enting is de gevoelig-
heid voor tuberculine positief geworden. Men meent dat er immuniteit bestaat zolang
de gevoeligheid voor tuberculine aantoonbaar is. Wallgren is van mening dat een
ieder met negatieve tuberculinatie die moet vertoeven in besmette of verdachte omgeving
met B.C.G. geënt behoort te worden. Dit geldt zowel voor kinderen als volwassenen
en vooral voor personen met te verwachten verlaagde weerstand ten opzichte van
tuberculose.

Volgt op de B.C.G. vacinatie een natuurlijke besmetting dan zal meestal de zwakke
kunstmatig opgeroepen immuniteit worden tot een verhoogde, wellicht levenslang
durende, immuniteit.

De enigste methode om het nog aanwezig zijn van immuniteit na een B.C.G. enting
te controleren is het zich na een bepaalde tijd opnieuw weer laten tuberculineren. Deze
controle is vooral nodig gedurende de kinderleeftijd en tijdens het volwassen worden.

Dat de B.C.G. vaccinatie zonder twijfel van waarde is, is gebleken uit het feit dat
onder de gevaccineerde personen merkbaar minder vaak tuberculose gevonden wordt.
Wallgren heeft dit bij verschillende groepen van personen kunnen vaststellen, n.1.
bij zuigelingen, recruten, verpleegsters enz. Als voorbeeld mogen de cijfers dienen
van een onderzoek van meisjesstudenten:

Van een aantal meisjesstudenten bleken 105 een positieve tuberculinatie te hebben,
van de andere meisjes werden 106 met B.C.G. geënt, 94 niet. Van deze 94 werden 41
lijdende aan tuberculose, één stierf. Van de 106 geënten werden twee ziek: van de 105
die reeds positief reageerden werden eveneens twee ziek.

De percentages ziek geworden verpleegsters waren: a: 5.2 %; b: 9.9 %; c: 41.4 %.
In Nederland is de laatste tijd de belangstelling voor de B.C.G. enting sterk toe-
genomen. In Amsterdam worden de negatief reagerende kinderen van de hoogste
klassen van de lagere school intradermaal geënt.

Aan deze lijst moet men mijns inziens nog toevoegen: personeel van veterinaire stallen
en laboratoria; boerenfamilies waarvan het vee niet tbc-vrij is en tenslotte niet het
minst de veterinairen en wel vooral zij die clinisch onderzoek op rundertuberculosc
moeten verrichten.

Bij het rund wordt de B.C.G.-vaccinatie niet toegepast, immers de instelling ten
opzichte van de bestrijding der rundertuberculosc is geheel anders dan die t.o.v. de
bestrijding der tuberculose bij de mens. De veestapel trachten wij tbc-vrij te krijgen
door middel van een uitroeiïngssysteem waarbij de tuberculinatie het grote onmisbare
hulpmiddel is; dit middel zou onbruikbaar worden als we de B.C.G.-vaccinatie gingen
toepassen, immers de geënte dieren zullen dan positief gaan reageren.

De betekenis die het B.C.G. vaccin voor ons, veterinairen, heeft is dus deze, dat wij
dienen te weten dat ons hulppersoneel en onze cliënten die een geïnfecteerd bedrijf
hebben en wij zelf, ons voorbehoedend kunnen laten vaccineren, met redelijke kans op
het verwerven van immuniteit.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. K 3400-11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Zoals reeds eerder is meegedeeld wordt door een commissie, die door het Hoofdbestuur
is ingesteld, de mogelijkheid nagegaan van een onderlinge pensioenregeling voor prac-
tiserende dierenartsen.

Naar aanleiding hiervan zal direct in aansluiting op het huishoudelijk gedeelte van
de Algemene Vergadering, dus op Vrijdagmiddag 5 October een inleiding worden
gehouden door Dr. S. Sturkop over: „Een ouderdomsuitkeringsfonds voor practisercnde
dierenartsen".

Hoewel nog geen voorstellen worden gedaan of besluiten worden genomen, is het
voor de practici wel van belang deze uiteenzetting over de eventuele mogelijkheden
voor het instellen van een onderling pensioenfonds bij te wonen.

Thans kan definitief worden meegedeeld, dat op Vrijdag 5 en Zaterdag 6 October
a.s. in de grote standzaal (Philipszaal) op initiatief van het Hoofdbestuur een expositie
en beurs zal worden gehouden met inzendingen op het gebied van sera- en entstoffen,
pharmaceutische producten, instrumenten, etc.

De dierenartsen zullen dus op beide dagen voor, tussen en na de zittingen van de
Algemene Vergadering gelegenheid hebben in contact te komen met de vertegen-
woordigers der exposerende firma\'s.

De beurs zal op Vrijdag 5 October zijn geopend van 12 uur v.m. tot 11 uur n.m.
en op Zaterdag 6 October van g uur v.m. tot 5 uur n.m.

Het Hoofdbestuur verwacht, dat het bezoek aan de Algemene Vergadering hierdoor
zal worden geanimeerd.

Ook dit jaar zal de Algemene Vergadering weer een mooie gelegenheid bieden om
het onderling contact van dierenartsen en het contact tussen dierenartsen en de a.s.
collegae te bevorderen.

Het Hoofdbestuur wekt dan ook de leden en candidaat-leden op hier aan bij te dragen
door de a.s. Algemene Vergadering bij te wonen.

Na het Huishoudelijk gedeelte op Vrijdag 5 October is er gelegenheid voor de dieren-
artsen met hun dames om in het Jaarbeursrestaurant de dineren.

Het is niet de bedoeling, dat een min of meer officieel gemeenschappelijk diner zal
worden gehouden.

In overleg met de Directie van het Jaarbeursrestaurant zal een Hink aantal plaatsen
worden gereserveerd, zodat voldoende gelegenheid bestaat om in clubverband de maaltijd
te gebruiken.

Na afloop hiervan zullen de leden van de Maatschappij met hun dames worden
ontvangen door de D.S.K.

Deze reünie wordt gehouden in de grote dinerzaal en zal ongeveer 21.30 uur aanvangen.

In de voorgaande jaren heeft deze reünie niet geheel aan haar doel beantwoord. Door
het huidige grote aantal diergeneeskundige studenten, kregen deze avonden te veel
het karakter van een studentenfeest. Daardoor kwam het noodzakelijk contact van de
dierenartsen met hun a.s. collegae te veel op de achtergrond.

In overleg met de praeses van de D.S.K. zal de reünie daarom van de zijde van de
studenten alleen beperkt blijven tot de candidaat-leden, dus de oudere jaars studenten.

Verwacht mag worden, dat deze reünie nu, evenals in vroeger jaren, meer gelegenheid
zal geve\'n tot onderling contact van het huidige dierenartsencorps met hun a.s. collegae,
zodat nu reeds de gewenste saamhorigheid kan worden gekweekt.

Collega Aranto te Woerden, die als amateur-goochelaar ook buiten Nederland reeds
bekendheid gekregen heeft, is bereid één en ander te vertonen. Ook van de zijde van
de studenten kunnen enige „bijdragen" worden verwacht.

Het Hoofdbestuur wekt alle leden met hun dames op om aan de uitnodiging van de D.S.K. gehoor
te geven.

Op 2 October a.s. hopen de volgende collegae hun 25-jarig dierenartsjubileum
te gedenken:

Collega J. H. J. van Gils te Hilversum zal op Donderdag 20 September 1951 n.m.
4.00 uur promoveren op het proefschrift:

Collega B. Stonebrink te Assen zal op Donderdag 27 September 1951 n.m. 4.00 uur
promoveren op het proefschrift:

Ontwikkeling van een voedingsbodem voor de primaire cultuur van Mycobacterium
tuberculosis var. bovis.

In het Mastbosch bij Breda werd gevonden in een droge sloot onder dorre bladeren
i kistje inhoudende: 2 nieuwe recordspuiten 10 cc.

i dozijn injectie-naalden nr. 12.
i transformator (met snoeren)
i beschermde electrische lamp

i in glas geëncadreerd electrisch kacheltje met thermometer
enkele dekglaasjes.

Het kistje is door vocht wat beschadigd, de inhoud niet. De gedupeerde kan ziet
wenden tot Dr. A. H. Hermans, Schorsmolenstraat 6, Breda, Tel. K 1600-9141.

Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid en het Veeartsenijkundig
Staatstoezicht, ambtsgebied/district de provincie Utrecht.

Het bureau van vorenbedoelde diensten, voorheen tijdelijk gehuisvest in een lokaliteit
van het abattoir te Amersfoort, is met ingang van heden gevestigd ten huize van de
Veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, in voornoemd ambtsgebied/district, collega H. Tj. van der Veen,
Dr. Abr. Kuyperlaan 45 te Amersfoort, tel. K 3490-3577.

Het telefoonnummer van het Secretariaat en Laboratorium wordt met ingang van
15 September 1951 gewijzigd in 5947 (2 lijnen).

Het adres van de afdeling Voorlichting van genoemd Ministerie is met ingang van
i September 1951, Rijnstraat 38, \'s Gravenhage, tel. 183120.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

H. de Boer te den Burg (Texel) is aangesloten onder telefoonnummer 227; gr. 567553;
P., sp. 8-9 en 13-14; adv.bst.lid Onderl. Paardenverz.; adv. best.lid Onderl. Rundvee-
verz.; h. K.I.-ver. „Texel". (pag- 62).

S. T. Hofstra te Lemmer, is verhuisd naar Amersfoort, Berkenweg 11; tel. K 3490-
4461 (privé), K 3493-241 (bur.); gr. 19953; D. a/h Inst. v. moderne veevoeding „De
Schothorst" te Hoogland. (p^ag- 75)-

H. Tj van der Veen te Borne, is verhuisd naar Amersfoort, Dr Abr. Kuyperlaan 45;
tel. K 3490-3577; gr. 74669; I.V.G. en I.V.D. (pag. 96).

Collega G. G. van den Akker te Lunteren is op 4 September 1951 door een droevig
ongeval om het leven gekomen. pag.( 59).

Collega Dr H. J. Kars te Heerlen is aldaar op 23 Augustus 1951 overleden, (pag. 78).

M.O.V MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
..........ZEKERING VAN INDIVIDUEELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

Ten behoeve van de keuringskring „Westerkwartier" (in oprichting),
omvattende 8 gemeenten, roepen Burgemeester en Wethouders der
gemeente Leek sollicitanten op voor de betrekking van

Jaarwedde f 7.212,— tot f 7.812,— (3 tweejaarlijkse
verhogingen van f 200,—, ongerekend de toelagen van
10} °/₀ en 5 °/₀. Aanstelling boven het minimum niet
uitgesloten.

Voor verplicht gebruik van een eigen auto ten behoeve
van de dienst wordt vergoeding verleend volgens het
Reisbesluit.

Kindertoelage volgens rijksregeling.
De benoemde moet zich een eventuele aanstelling tot
rijkskeürmeester in bijzondere dienst laten welgevallen
tegen een nader vast te stellen vergoeding.

Sollicitaties binnen 14 dagen na de verschijning van dit blad aan de
Burgemeester van Leek.

OVERZICHT DER ONDERZOEKINGEN VAN HET UIT DE
PRAKTIJK INGEZONDEN ZIEKTEMATERIAAL OVER HET

In dit verslag, waarin de bevindingen bij het ingezonden materiaal in
1950 zijn verwerkt, wordt evenals vorige jaren geen mededeeling gedaan
over andere onderzoekingen, die aan het Instituut zijn uitgevoerd; ook
de secties, die zijn verricht ten behoeve van den Gezondheidsdienst voor
Postduiven zijn hier niet vermeld. Een deel van de beschreven gevallen
zijn onderzocht in samenwerking met collega H. A. van den Berg, des-
tijds Hoofdassistent aan dit Instituut, terwijl Dr. H. Kunst bij viruspro-
blemen enkele keeren medewerking verleend heeft.

In verschillende gevallen werd voor nadere bestudeering der materialen
de hulp ingeroepen van het Laboratorium voor de Gezondheidsleer in
Amsterdam, van het Laboratorium voor Medisch Veterinaire Chemie,
van het Pathologisch Instituut, van het Instituut voor Tropische Hygiëne
en van het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten.

Het in 1950 ingezonden materiaal is gespecificeerd in Tabel I. De cijfers
in deze tabel betreffen levende dieren, geheele cadavers, organen of
ziektestoffen.

Brieven: Hiermede zijn uitsluitend brieven bedoeld, die betrekking
hebben op inzending van materiaal.

Apen: Van de drie ingezonden apen kon bij twee niet een diagnose
gesteld worden. Uit de hersenen van een jonge chimpansee, die gestorven
was aan een chronische darmontsteking, werden streptococcen gekweekt.

Caviae: Onderzocht werden caviae van verschillende fokkers en toe-
vallig gestorven exemplaren uit de fokkerij van het Instituut. In twee
gevallen werd infectie met Salmonella iyphi-murium vastgesteld. Bij ver-
schillende fokkers werd cocceninfectie waargenomen. Op ons advies
werd bij deze laatste infectie door verschillende fokkers sulfadiazine met
goed resultaat toegepast.

Duiven: Dit betreft alleen die duiven, welke niet werden onderzocht
ten behoeve van den Gezondheidsdienst voor Postduiven. Bij deze 25
duiven werd vastgesteld: Salmonellose (serum titer 1 : 320 t.o.v. Salmo-
nella lyphi-murium) Streptococcen infectie, pokken, ornithosis (complement-
binding Dr. F. Dekking, Amsterdam), coccidiose, capillariasis, ascaridia-
sis, uitwendig trauma, ruptuur van de kliermaag, ruptuur van de milt
en ruptuur van de lever. Ook werden op verzoek van de Justitie dieren
onderzocht op de mogelijkheid van opzettelijke verhongering.

Eenden: Er werden enkele jonge dieren ontvangen afkomstig van een
groot bedrijf, waar massaal hersenverschijnselen voorkwamen. Het gelukte
niet een besmettelijke ziekte aan te toonen. Verder werden door collega
Swierstra bij eenden diverse parasieten gevonden Capillaria, Raillietina
sp., Filicollis anatis, Protoclepsis tessalata, Tracheophilus sisowi, Polymorphus
boschadis en niet nader gedetermineerde Trematoden. Er werd één geval
van traumatische gastritis vastgesteld.

Ganzen: Een der ingezonden ganzen had niercoccidiosis (Eimeria
truncatula) een andere gans maagwormziekte (Amidoslomum anserinum). Bij
de derde kon geen diagnose worden vastgesteld.

Honden: Uit etters van honden werden haemolytische streptococcen
en Micrococcus pyogenes var. aureus geïsoleerd. Uit cadavers van pups werd
Escherichia coli geïsoleerd, waarbij niet kon worden nagegaan of deze als
doodsoorzaak was te beschouwen. Een bloedmonster, dat werd gezonden
voor onderzoek op brucellosis was negatief.

Kalkoenen: Evenals vorige jaren werd blackhead vastgesteld. Twee
kalkoenen uit het zelfde koppel, die aan trauma waren gestorven bleken
septicaemie door Pseudomonas aeruginosa te hebben gehad.

Kanaries: Er werd een sterfte onder kanaries onderzocht, waarbij
het onderzoek op infectieziekten negatief was en door den eigenaar ver-
band gelegd werd met behandeling met derrispoeder. Met dit derrispoeder
gelukte het bij behandeling in overmaat tot 2 X toe een kanarie te dooden.
In geringe hoeveelheid op den bodem van het hok gestrooid, werd het
echter goed verdragen. Mochten collegae ervaring hebben met dit poeder
bij kanaries, dan ontvangen wij hierover gaarne bericht.

Katten: Bij katten werd bovine tuberculosis vastgesteld en pseudo-
membraneuze enteritis werd waargenomen. Uit pneumoniën werd 2 X
Pasteurella multocida gekweekt, terwijl collega van der Schaaf en collega
Titus ons Pasteurella multocida culturen uit katten deden toekomen, waar-
onder één uit een absces van een kat geïsoleerd was.

Enkele fokkers van raskatten hadden te kampen met diverse moeilijk-
heden (verwerpen, sterfte van jonge katten). Het onderzoek van enkele
materialen heeft nog geen resultaten opgeleverd. Het Instituut ontvangt
gaarne te vroeg geboren jonge katten.

Kippen en kuikens: Het getal der kippen en kuikens bedraagt aan-
merkelijk minder dan vorige jaren. Dit was het gevolg van het uitbreken
van de pseudovogelpest in Nederlandsche pluimveebedrijven.

Zoodra het n.1. bekend was, dat deze ziekte bij pluimveebedrijven in
het zuiden des lands was geconstateerd, heeft het Instituut gemeend de
toezending van pluimvee te moeten stopzetten. Het aanvankelijk besluit
om in het geheel geen hoenders meer te onderzoeken werd zoodanig
gewijzigd, dat pluimvee werd onderzocht, dat door de Klinieken der
Faculteit of door dierenartsen ter plaatse is behandeld, terwijl alleen in
bijzondere gevallen na overleg van dierenartsen van buitenaf wordt
onderzocht. Deze maatregel moest worden genomen, aangezien ons reeds
was gebleken, dat een opeenhoping van ziek gevogelte in ons Instituut
een bedreiging van onze eigen proefdieren beteekende. Daarbij komt,
dat voor routine onderzoek op pseudovogelpest het Instituut niet over
voldoende personeel en fondsen beschikt.

Wel kregen wij te maken met verschillende twijfelgevallen, waar de
mogelijkheid N.G.D. werd vermoed.

Zoo dient hier te worden vermeld een geval van rhinitis bij jonge kuikens,
waarvan de sectie geleek op die, welke wij waarnamen in het op bladzijde
325 van ons jaarverslag 1949 beschreven geval. Op onopvallende wijze is
ter plaatse een onderzoek ingesteld. Virus is niet aangetoond, terwijl het
verloop van de ziekte op het bedrijf ook niet aan N.C.D. deed denken.

Een geval, dat zich in April, dus eenigen tijd vóór het uitbreken van de
pseudovogelpest te Barneveld in die gemeente voordeed had klinisch
overeenkomst met de gevreesde ziekte. Plotseling algemeen ziek zijn van
talrijke dieren op een vermeerderingsbedrijf, was aanleiding dat collega
Nieuwenhout hiervan den Veeartsenijkundigen Dienst in kennis stelde
en tevens Professor Jansen in consult riep. Dit geval is door den Vee-
artsen ij kundigen Dienst en de Rijks Serum Inrichting, door ons Instituut
en door den Gezondheidsdienst voor Pluimvee uitvoerig onderzocht,
zonder dat door de Rijks Serum Inrichting of door ons Instituut (Dr. H.
Kunst) N.C.D. virus is aangetoond, terwijl wij niet tot een bevredigende
verklaring van deze ziekte zijn kunnen komen. De ziekte uitte zich door
verminderde eiproductie, sufheid, matige diarrhee en bij de ernstige
gevallen gapen, evenwichts- en motiliteitsstoornissen. De morbiditeit was
vrij groot; de sterfte echter uiterst gering. Alleen de overjarige dieren
waren aangetast, de kuikens van broed 1950 waren geheel normaal.
Van het bedrijf komen in de door het Instituut vervaardigde pseudo-
vogelpestfilm opnamen voor.

Bij sectie van enkele kippen op 11 ƒ4, \'50 werden de meest uiteenlopende
beelden gevonden, die de ziekte niet verklaarden en wel:

II. bij leven evenwichtsstoornissen, zakt door de beenen, sectie: af-
wijkende pupillen, zenuwen macroscopisch normaal, ovarium als
bij morbus pullorum.

IV. heeft abnormaal bleeke kam, sectie: vrij goede voedingstoestand,
haardjes in lever en milt.

V. evenwichtsstoornissen, sectie: haardjes in lever en milt, afwijkend
ovarium. Door collega S. van den Akker (Pathologisch Instituut)
werden de haardvormige leververanderingen beschreven als sub-
chronische hepatitis waarin necrosehaarden, soms zeer rijk aan
kern detritus, omgeven door een zoom van reuzencellen van het
Fremdkörper type, geen schimmeldraden.

Verder werden op 6 Mei, toen de ziekte nog steeds voortduurde, hoewel
inmiddels ook het voer was gewijzigd, nog vier kippen geseceerd.

IX. kon niet meer staan, vertoonde rolbeweging, bij sectie macro-
scopisch geen afwijkingen.

Het is mogelijk, dat deze diverse bijkomende verschijnselen aanleiding
zijn geweest, dat bij de geseceerde dieren de ziekte een ernstig verloop
nam. Nog zij opgemerkt, dat bij geen der dieren door collega Roepke
of door de medewerkers van ons Instituut verschijnselen van ncurolympho-
matose, van coryza of van pokken diphterie werden waargenomen. Van
alle de 9 hierboven beschreven dieren is uitvoerig bacteriologisch onder-
zoek gedaan met negatief resultaat. Ook zijn met de hersenen van I t/m
V eieren geënt eveneens zonder resultaat. Van een gemengde suspensie
van hersenen van I t/m V zijn 8 proefhanen intramusculair ingespoten.
Van deze dieren hebben 3 verlammingsverschijnselen en ademnood
vertoond en zijn voor onderzoek gedood. Het is echter niet gelukt van
deze dieren op 6 andere hanen de ziekte voort te zetten, zoodat de ware
aard van deze enzoötie niet verklaard is kunnen worden. Door den
eigenaar werd opgemerkt, dat een buurman enkele dagen tevoren zijn
kippen haastig wegens ziekte had opgeruimd en daarna alles rigoureus
had ontsmet. Aangezien deze buurman kratten van het bedrijf in leen had,
zocht de eigenaar hiermede verband.

Naar aanleiding van de waargenomen symptomen werd door ons echter
nog aan een andere mogelijkheid gedacht, n.1. dat deze dieren clandestien
met een buitenlandsch levend vaccin zouden zijn geënt. Deze mogelijkheid
is door den eigenaar systematisch ontkend, terwijl bij de secties niets is
gebleken van residu van antigeen. Het feit, dat het meerendeel der dieren
spontaan hersteld is, past ook in het verloop van een dergelijke enting.
Het is echter bekend, dat bij met dergelijke entstof geënte dieren het zelden

gelukt het virus aan te toonen (persoonlijke mededeeling Mevr. Dr. J.
Donker Voet).

Van de overige onderzochte kippen en kuikens bleek evenals vorige
jaren een groot deel besmet te zijn met ingewandsparasieten. Er werd
coccidiosis bij 67 van de kippen en 39 van de kuikens aangetroffen. Verder
werden gevonden: Ascaridea, Heterakis, Capillaria, Davainea, Raillietina,
Hymenolepis, Amoebotaenia, Echinopariphium en Syngamus. Ook werden diverse
ectoparasieten gezien en enkele gevallen van kalkpooten en favus genoteerd.
Een belangrijke rol speelde wederom de leucosis en de neurolymphomatosis.
Een minder voorkomend beeld, n.1. osteopetrosis ontvingen wij via Prof.
Teunissen van collega Dr. Kessens uit Emmen (photo). In totaal werden
vier gevallen van tuberculosis gesignaleerd. Vooral in het najaar en in
den winter kwam vrij veel pokken en diphtherie voor. Enkele malen werden
ook dieren met coryza ontvangen.

Uit kuikens werden verschillende malen streptococcen gekweekt.
Morbus pullorum werd dit jaar niet aangetroffen; wel werden uit jonge
hennen een paar Salmonella-achtige microörganismen gekweekt, die nog
verder bestudeerd worden.

Ook dit jaar werd verschillende malen de diagnose trauma gesteld,
terwijl ook darmtorsis en hartafwijkingen gediagnosticeerd werden. Er
werd een geval van arsenicumvergiftiging vastgesteld.

Konijnen: Bij konijnen werden aangetroffen: infectie met Pasteurella
multocida 6 X, met Pasteurella pseudotuberculosis 1 X (bij een wild konijn)
verder 1 X Schmorlsche ziekte (necrobacillosis), 1 X spontane bovine
tuberculosis en 1 X streptococcen pneumonie. Van de 72 geseceerde
dieren waren 35 min of meer ernstig lijdende aan coccidiosis. Verder
werden gevonden Trichostrongylus, Cysticercus pisiformis en oorschurft. Er
werden 4 obstipaties en 4 liggingsveranderingen van de darm en een maag-
ruptuur gezien.

Menschen: Het van menschen onderzochte materiaal was van zeeruit-
eenloopende aard. Zoo werden ten behoeve van een huidarts dierentingen
verricht en culturen aangelegd uit pustulae aan het aangezicht van een
veehouder verdacht van koepokken. Pokkenvirus werd niet aangetoond;
wel werd Micrococcus pyogenes var. aureus gekweekt. Ook isoleerden wij
Micrococcus pyogenes var. aureus uit secretum van een mastitis van een vrouw.
Verder werden uit sputum pneumococcen en uit een kaakabsces Strep-
tococcus pyogenes gekweekt. Een onderzoek van bloed op agglutininen voor
Brucella was negatief evenals een sputumonderzoek op tuberculose (cavia-
proef).

Van een arts ontvingen wij bloed van een kind met pneumonie, waarvan
vermoed werd, dat het deze van varkens had gekregen. Ingespoten proef-
varkens bleven negatief. Eveneens negatief was het onderzoek van bloed
van een vee-opzichter, waarvan werd vermoed, dat deze aangetast was
geweest door pseudovogelpest.

Muizen: Ook dit jaar werden verscheidene muizen onderzocht, meeren-
deels van fokkers van laboratoriumproefdieren. Vastgesteld werden
salmonellose (Salmonella enteritis var. danysz) en streptococceninfectie.
Geregeld optreden van abortus onder muizen bij een fokker bleek geen
infectieziekte te zijn en hield op na dieetwijziging (Vitamine E). Bij één
muis werd een darminvaginatie gezien.

Paarden: Het meerendeel der inzendingen van paarden betrof etters,
punctaten, monsters bloed en sperma. Ook werd onderzocht een ge-
storven pasgeboren veulen, dat was gestorven aan een navelinfectie met
streptococcen. Vermeld kan worden, dat de moeder van dit veulen lijdende
is geweest aan metritis met hoefbevangenheid, nadat verloskundige hulp
door een veeverloskundige was verleend, die o.m. ook den navel had
afgebonden en de placenta manueel verwijderd. Uit een verworpen
foetus van een paard werden coccen geïsoleerd. Uit een kaakklierabsces
werd Streptococcus equi gekweekt. Uit multiple abscessen aan de beenen
van een paard, dat in behandeling was bij de Chirurgische kliniek werd
Streptococcus equisimilis geïsoleerd. Punctaat van een pleuritis bleek steriel.

Enkele bloedsera van paarden werden onderzocht op agglu-
tininen t.o.v. Brucella abortus. Verschillende malen werden hooge titers
gevonden (i : 800) o.a. bij schoftfistels, stijfheid, arthritis en bursitis.

Een belangrijke groep betreft de paardensera, die worden onderzocht
op agglutininen t.o.v. Salmonella abortus-equi. In 1949 werden onderzocht
107 sera, in 1950 daarentegen 40 sera. Het groote verschil in aantal sproot
hieruit voort, dat in 1949 op verzoek van de Kliniek voor Verloskunde
tal van sera van steriele merries werden onderzocht. Dit jaar daarentegen
betrof het meerendeel paarden met een uitgesproken verdacht ziektebeeld.

He agglutinaties werden steeds verricht met de Salmonella abortus-equi
stam „Slochteren", die destijds van de Rijks Serum Inrichting is ver-
kregen. Gebruikt werd levend antigeen verdunning MacFARLAND no. 2
in de buisjesmethode. Aflezen na een nacht bebroeden bij 37⁰ C. Waar-
genomen werden alleen korrelige reacties.

De dieren in de tweede kolom waren merries, waarvan alleen bekend
was, dat deze het vorig jaar gust gebleven waren. De dieren uit de 3e
kolom waren paarden, waarvan op grond van hygromen, fistels en tem-
peratuursverhooging een onderzoek werd gedaan. In de derde groep zijn
opgenomen merries, waarvan bekend was, dat zij verworpen hadden, en
hengsten met klinische afwijkingen aan het geslachtsapparaat. Bij ver-
schillende van deze dieren is getracht Salmonella abortus-equi te kweeken,
echter zonder resultaat.

gevallen van acute infectie met Salmonella abortus-equi bij hengsten en
merries bestudeerd, waarbij zeer hooge titers werden waargenomen, die
in de duizendtallen liepen. Er werd daarbij op gewezen, dat vele paarden,
die niet besmet zijn, in de lage titers agglutinaties geven. Verge (1938) ¹)
beschouwt tot 1 : 300 als gezond, tot 1 : 500 verdacht en daarboven
geïnfecteerd.

Miessner (1938 ²) trekt de grens tusschen verdacht en geïnfecteerd bij
i : 750.

In later jaren is in diverse publicaties een tendens gebleken deze grenzen
te verlagen. Zoo neemt Rolle (1947) ³) 1 : 400 als positief aan en 1 : 200
als verdacht in een besmette omgeving, terwijl hij in zijn leerboek (1949) ⁴)
zelfs i : 200 als positief aangeeft. Fritsche (^948) ⁵) geeft 1 : 200 als
positief en 1 : 100 als verdacht. De Belgische Veeartsenijkundige Dienst
(gecit. vlg. Fritsche) zou i : 200 als positief aannemen. Fritsche wijst
er tevens op, dat verschillende herkomst (al dan niet besmet milieu) van
invloed kan zijn op de normale titers; Russische hitten zouden zelfs geen
reactie geven bij 1 : 50. Haupt (1948) ⁶) beschouwt iedere titer van 1 : 50
of daarboven als gevolg van sporadische besmetting. Ook Henning (1946) ⁸)
neemt voor Zuid-Afrika 1 : 80 als positief aan. Mantovani (1950) ⁷)
onderzocht de sera van 49 normale slachtpaarden op agglutininen t.o.v.
een Salmonella enteritidis, die hij uit een mesenteriale lymphklier van een
paard had geïsoleerd. Van deze paarden reageerden er 30 negatief, 11 in
verdunning 1 : 10, 5 verdunning 1 : 50,5 verdunning 1 : 100, terwijl in de
verdunning 1 : 250 alle sera negatief waren. Het serum van het paard,
waaruit de bacterie geïsoleerd was, bezat een titer van 1 : 500.

Aan de hand van genoemde gegevens is het moeilijk een definitieve
conclusie te trekken. Echter valt in onze statistiek op, dat 17 van de 19
klinisch verdachte dieren titers hadden van 1 : 400 of hooger, terwijl deze
titers in de andere rubrieken waarin positieve dieren kunnen voorkomen
wel aanwezig zijn, doch tot een veel lager percentage.

Deze waarneming maakt het waarschijnlijk, dat ook voor Nederland
de grens van positief en negatief voorloopig bij 1 : 200 dient te worden
getrokken.

Enkele malen werd ook met sperma-wei een agglutinatie ingezet. Bij
een hengst met bloedserumtiter van 1 : 800 a 1 : 1000 bedroeg de sperma-
titer i : 160 a i : 320. Bij deze hengst is uit het sperma geen Salmonella
abortus-equi doch wel Shigella equirulis geïsoleerd.

Bij een anderen hengst waar de bloedserumtiter 1 : 800 bedroeg, werd
i X agglutinatie met de sperma-wei tot 1 : 50 gezien, 1 X was deze
negatief.

Ratten: Bij gekweekte ratten werd waargenomen diplococcen-infectie,
salmonellose en coccidiose.

Runderen: Zeer veel sera van runderen werden onderzocht op brucel-
lose. Ook werd verschillende malen melk onderzocht (ABR reactie). Uit
pneumonie bij het rund werd eenmaal Pasteurella haemolytica geïsoleerd
(zie Jansen c.s. 1950) ¹) een ander maal Pasteurella multocida tezamen met
Actinobacillus actinoides. Uit een knisterende zwelling van de dij van een
kalf werden anaerobe streptococcen gekweekt. Materiaal van een groep-
been was steriel. Uit pleura exsudaat werden haemolytische streptococcen
geïsoleerd, uit een spronggewricht Corynebacterium pyogenes, uit organen
van een kalf een, verder te determineeren, Salmonella.

Uit foeten werden herhaaldelijk coccen geïsoleerd, enkele malen werd
Brucella abortus aangetoond.

Schapen: Verschillende schapen werden onderzocht van een geval
van peracute sterfte, die op distomatose bleek te berusten. Ook werd
onderzocht een chronisch vermagerd schaap. Hierin werden door collega
Swierstra de volgende parasieten aangetroffen: Haemonchus contortis,
Ostertagia circumcincta, Trichostrongylus, Chabertia ovina en Paramphistomum.

Varkens: Bij varkens werden verschillende gevallen van streptococcen-
infectie vastgesteld. Uit een pneumonie werd Brucella bronchiseptica in rein-
cultuur geïsoleerd. Een stuk varkenshuid bleek afkomstig van een geval
van vlekziekte. In materiaal van een wild varken, dat verdacht werd
van tuberculose, werden geen zuurvaste staafjes aangetoond. Er werden
verschillende gevallen van „slingerziekte" onderzocht, waarbij het niet
gelukte een infectieus agens aan te toonen.

Diversen: Bij de rubriek diversen dienen in de eerste plaats genoemd
enkele secties van leeuwen. In een dierenpark stierven enkele leeuwen
volgens vermoeden van den behandelenden dierenarts aan carbolineum-
vergiftiging. De sectie wees ook in de richting van intoxicatie. Het bewijs
hebben wij echter niet kunnen leveren. Bij een leeuw met longtuberculose
(bovine) werd uit de long tevens zoowel Pasteurella multocida als Pasteurella
pseudo-tuberculosis geïsoleerd. Ook kweekten wij Pasteurella pseudo-tuberculosis
uit een lever met multiple ontstekingshaarden van een leeuw, die van een
andere diergaarde afkomstig was.

Bij zwanen werd een heftige enteritis aangetoond, waarbij vergiftiging
vermoed werd. Tevens onderzochten wij een wilde zwaan (Cygnus bewicki),
waarbij een vergroeiing van de trachea met membraanvorming als doods-
oorzaak werd vastgesteld.

Verder werden verschillende ingezonden culturen onderzocht en gede-
termineerd. Hiervan dienen in het bijzonder genoemd de Listeria mono-
cytogenes uit een kanarie (zie v. d. Schaaf en de Jong ⁿ) en Listeria culturen
uit kippen afkomstig van den Gezondheidsdienst voor Dieren in Drenthe
en van den Gezondheidsdienst voor Pluimvee. Van den Gezondheids-
dienst in Drenthe werd tevens een Listeria uit een runderfoetus ontvangen.

1 ) Jansen, c.s. Tijdschr. v. Diergen.k. 75, 676 (1950).
") Tijdschr. v. Diergeneeskunde 76, 79 (1951).

EEN BESCHOUWING OVER TRAUMATISCHE GASTRITIS EN
DE OPERATIEVE BEHANDELING HIERVAN

Wanneer men collegae vraagt naar hun oordeel over traumatische
gastritis en de operatieve behandeling, dan is dat oordeel meestal ongunstig
wat de operatie betreft. Over de traumatische gastritis, wat verloop en
prognose betreft, is het oordeel meestal gunstig. Daar ik zelf een warm
voorstander ben van de verwijdering van scherpe voorwerpen door operatie,
vraag ik mij dikwijls af, gezien het vaak vernietigend oordeel van vele
practici, doe je nu zoveel nutteloos werk, is het niet beter er mee op te
houden, of moet je op de ingeslagen weg voortgaan. Het doel van dit
artikel is dan ook op deze vragen, voorzover mogelijk, een antwoord te
geven en dit met een terugblik op een 200-tal scherpoperaties, alleen en
samen met mijn zoon verricht. Van belang acht ik ook het waarnemen
van vele gevallen, waarbij scherp bij mij vaststond, doch waarbij operatie
achterwege bleef. Nadat ik met opereren ben begonnen, is mijn inzicht wat
betreft diagnose, prognose en therapie wel grondig veranderd.

Ik wil hier wel bekennen, dat ik tot voor enkele jaren niet in staat was
de diagnose traumatische gastritis te stellen. De meeste indigesties werden
als zodanig gediagnostiseerd, de oorzaak was en bleef meestal in nevelen
gehuld, de behandeling was symptomatisch. Men kan toch niet in de maag
van een koe kijken, waarom zou iedere koe die kreunt scherp in hebben?
Door het eerste artikel van collega Boogaard ben ik als het ware wakker
geschrokken. Het is toch onbestaanbaar, zo redeneerde ik, dat daarginds
zoveel scherp voorkomt en hier nooit, ik had tenminste nog nooit met
zekerhe\'d de diagnose scherp gemaakt. De oorzaak moest wel bij mij zelf
liggen, m.a.w. ik kon de diagnose niet maken. Ik heb mij daar later vaak
over verwonderd, daar deze toch bijna steeds zeer gemakkelijk is, niet
moeilijker dan bij traumatische pericarditis.

De praktijkstemmen, die men zo voor en na beluistert, zou men kunnen
indelen als volgt:

Groep IV zegt: Er sterft bijna nooit een koe aan „scherp", waarbij
dan bijna steeds aan traumatische pericarditis gedacht
wordt. Waarom dus een operatie?

Tot groep I zou ik willen zeggen, een eerste of tweede operatie zou
kunnen doorgaan voor reclamestunt, vooral als de krant er aan te pas komt.

Wanneer men regelmatig opereert, is hiervan geen sprake, de veehouder
accepteert de operatie als te behoren tot het normale werk van de dierenarts
en hij accepteert deze graag.

Bij de eerste koeien die ik opereerde, twijfelde ik nog te zeer aan een
juiste diagnose en een goede afloop om aan reclame te denken. De nacht
voorafgaande aan de operatie was er één met weinig slaap en de hand
die de volgende dag het mes hanteerde, was niet erg vast. Ik zou het
woord reclamestunt willen vervangen door zelfoverwinning, dat is m.i.
dichter bij de waarheid.

Groep II spreekt van mode-operatie, waar iets van aan is. Tot voor
enkele jaren werd de operatie, althans in ons land niet of zelden toegepast,
en nu vrij veel. Hier echter wordt mode-operatie in ongunstige zin bedoeld,
dus als een soort gril. Mij dunkt, het gaat hiermede als met andere wel-
bekende, maar door onnaspeurbare redenen niet toegepaste methoden of
operaties, b.v. de chloralhydraat narcose bij paarden, waarop ik in een
artikeltje in het T. v. D. van 1937 de aandacht vestigde en welke methode
nadien naar ik meen mode is geworden en gebleven.\' Voldoet een mode
niet, dan wordt ze spoedig vergeten. Ik ben er van overtuigd dat dit met
de ,,scherp"-operatie niet het geval zal zijn, doch dat deze operatie meer
en meer zal worden toegepast.

Groep III. Bij deze groep komt „scherp" in de praktijk niet voor en
tot deze groep heb ik zelf bijna 30 jaar behoord. Bij mij lag dit aan het
feit, dat ik al heb gereleveerd, dat ik de diagnose niet kon of durfde stellen.
Ik ben niet zo naïef te beweren, dat het plotseling na 30 jaren in mijn
praktijk draad en spijkers is gaan regenen en ben er nu wel van overtuigd,
dat het vroeger bijna evenveel voorkwam als nu. Ik had vroeger evenveel
indigesties en verstopte koeien als nu. Misschien dat vele collega\'s die tot
groep III behoren, eens tot dezelfde conclusie komen.

Groep IV zegt „scherp" komt weliswaar meer of minder vaak voor,
doch doet zo zelden kwaad, dat verwijderen overbodig is. Een enkele maal
sterft een traumatische gastritis patiënt aan pcricarditis, doch dit ge-
beurt zeer zelden. M.i. is dit een te optimistisch geluid. Ik zie tenminste
bijna dagelijks deze gevallen bij een engros slagerij hier ter plaatse, die de
koeien uit de 4 noordelijke provincies betrekt. Bovendien hadden vele
dezer dieren hier niet behoeven te komen, indien tijdig was ingegrepen.
Veel groter is echter het aantal dieren, dat weliswaar niet sterft, doch dat
ontijdig wordt opgeruimd, omdat deze dieren het niet meer doen. Ze
vermageren langzaam, geven te weinig melk en worden na kortere of
langere tijd van de hand gedaan. Het zijn meest dieren, die al of niet
behandeld zijn voor een indigestie, als genezen worden afgeschreven en
uit \'t oog verloren worden. Vooral met \'t oog op deze dieren, waarvan het
aantal werkelijk niet gering is, meen ik dat de operatie ten volle verant-
woord is. Bovendien: scherp dat verwijderd wordt, doet geen kwaad, dat
blijft zitten, kan kwaad doen, en doet dit veelal ook. Nu kan het bloedbeeld
misschien uitwijzen of de prognose gunstig of ongunstig is, maar zou het
niet mogelijk zijn dat vele scherppatiënten met gunstige prognose later
sterven aan de gevolgen van scherp, of tot de chronische gevallen gaan
behoren? Bijna alle scherppatiënten genezen aanvankelijk met of zonder
behandeling, doch gaan later, soms veel later te gronde.

Een paar gevallen uit vele. In Maart 1949 constateerde ik bij een
drachtige koe een indigestie met als oorzaak scherp. De boer wilde niet

opereren. De patiënt knapte spoedig op en ging in Mei ogenschijnlijk
volkomen hersteld de wei in. Dus operatie was overbodig geweest? In
October werd het dier, dat in zeer goede conditie was, via de markt
naar Texel verkocht. Enkele dagen later kwam er een telegram, koe
dood, „scherp", hangt voor Uw rekening.

Geval II. Een jonge koe lijdt aan een indigestie, oorzaak „scherp".
Geen operatie. Behandeling, sulf. natricus HC1. Bij een tweede bezoek
na 3 dagen zei de boer, U hoeft niet op stal te gaan, de koe is weer klaar.
Veearts af. Drie weken later stuurde deze boer weer bericht nog eens te
komen, daar de koe weer niet in orde was.

Vanaf de deel kon ik de dikke keelgang en de gezwollen jugularis wel zien,
zodat ik tegen de veehouder zei, ik hoef niet op stal te gaan, breng de koe
maar naar de noodslachtplaats.

Geval III. In de winter van 1950 werd ik bij een verlossing geroepen.
Toen de koe verlost was, bracht de veehouder mij bij een drachtige koe,
die „verstopt" was. De koe leed aan traumatische gastritis. Een paar stallen
verder stond nog een koe, die ook niet in orde was. Deze leed aan dezelfde
kwaal, beide acute gevallen. De boer zag tegen operatie op. Beide koeien
kregen sulf. natricus HC1. en waren spoedig weer normaal. Enkele
maanden later vertelde de veehouder mij, dat hij beide koeien van de hand
gedaan had, daar hij ze niet vertrouwde. Het waren goede fokkoeien en
het speet hem dat ze indertijd niet waren geopereerd.

Geval IV. In December 1950 behandelde een boer een koe die volgens
hem verstopt was. De koe herstelde spoedig, doch voldeed na enige tijd
niet meer. Tenslotte werd ik in Maart \'51 bij de koe gehaald en zag
direct, dat het hier een hopeloos verouderd geval van traumatische gastritis
met complicaties was (zie chron. gevallen). Ik zou zo door kunnen gaan,
doch wil het laten bij nog één geval.

Geval V. Januari 1950 werd ik bij een voor 14 dagen afgekalfde koe
geroepen, de boer dacht, dat ze lijdende was aan acetonurie_v De koe had
een opgezette jugularis, maar nog geen oedemen. Ik vroeg of het dier wel
eens eerder ziek was geweest. Het antwoord luidde neen, doch bij enig
nadenken, ja toch. Langer dan een jaar geleden is U bij de koe geweest
en U zei toen, dat ze wel eens scherp in kon hebben. Daar de koe verkocht
is, heb ik geen sectie kunnen doen, doch zo goed als zeker leed deze koe
aan traumatische pericarditis.

Bij traumatische gastritis zou ik drie stadia willen onderscheiden, die
men kan waarnemen, verband houdend met het tijdstip waarin hulp wordt
ingeroepen, n.1. het peracute stadium dat slechts zeer kort duurt, misschien
slechts enkele uren. Het acute stadium dat veel langer duurt, ± ¹ dag
tot 2 a 3 weken. Het chronische stadium, dat daarop volgt en dat maanden
kan duren.

Het peracute stadium komt men slechts zelden te zien, omdat de veehouder
meestal even afwacht, voordat hij hulp inroept; het acute stadium ziet
men het meest, het chronische stadium weer minder, vooral ook omdat
vele dieren in dit stadium van de hand gedaan worden, zonder dat advies
wordt gevraagd.

De diagnose is over \'t algemeen zeer gemakkelijk te stellen, ook zonder
hulpmiddelen en in zeker 95 % der gevallen onfeilbaar, tenminste in de
beide eerste stadia. Naast de gewone indigestie-verschijnselen zou ik als
voornaamste symptoom willen noemen het kreunen, kort en krachtig. Bij

mij zelf noem ik dit het „scherp-kreuntje", dat bijna steeds in de beide
eerste stadia voorkomt en dat, naar ik meen, karakteristiek is. Differentiaal-
diagnostisch kan een pneumonie en een hartaandoening op een dwaalspoor
leiden. De anamnese is ook van belang, waarbij vaak blijkt, dat het be-
treffende dier zeer plotseling, soms onder het eten begint te kreunen en
het eten staakt. Een tweede belangrijk symptoom, althans voor mij,
is de temperatuur, die meest schommelt tussen 39° en 39.9⁰, het
„scherpkoortsje". Treft men deze beide symptomen bij een indigestie aan,
dan is vrij wel zeker scherp de oorzaak. Inderdaad is scherp ook de
oorzaak van verreweg de meeste indigestie-patiënten.

Het kreunen is soms spontaan en kan meest opgewekt worden. Ik doe
dit door een kniestoot in de hartstreek, of door een krachtige korte stoot
met beide vuisten op de linker ribwand, onverschillig waar. De paalproef
en de schoftreflex zijn ook van belang, maar m.i. in mindere mate.

In het sub-acute en chronische stadium is meestal de verhoging
verdwenen en ook het kreunen is meest niet meer waar te nemen of
op te wekken. Vele dezer dieren zijn eerst door de boer behandeld met
een laxans. Ze knappen wel wat op, maar worden toch niet weer normaal.
Hier ziet men vaak een enigszins opgebogen rug.

De patiënt staakt plotseling het eten, begint te kreunen, soms zeer
heftig. Vaak hoge koorts. Soms tympanie.

Geval 1. Hulp wordt ingeroepen voor een koe die plotseling heftig
kreunt. Binnen 10 minuten ben ik ter plaatse. Vlak voor mijn komst
is de koe opgehouden met het kreunen, dat volgens de boer op grote
afstand was te horen. Bij druk op de ribben kreunt het dier. Temp. 40.5⁰.
De pens is te vol. De volgende dag is de toestand gelijk en wordt
het dier geopereerd, waarbij bleek dat een spijker de oorzaak was
van dit peracute géval.

Geval 2. \'s Morgens vroeg wordt hulp ingeroepen voor een koe die
lijdt aan acute tympanie. Een paar uur later ben ik bij de patiënt.
Men had mij juist af willen bellen, daar de koe weer beter was. Bij
onderzoek van dit ogenschijnlijk gezonde dier bleek de temperatuur
40° te zijn en bleek het dier vrij heftig te kreunen bij druk op de
1. ribben. Ik waarschuwde dat de koe waarschijnlijk scherp in had en
het dier in de gaten te houden, \'s Avonds had de koe weer tympanie,
waarna besloten werd te opereren. Ook hier was een spijker de oorzaak.
Meer analoge gevallen zou ik hier kunnen noemen, doch wil het
hierbij laten.

Verreweg de meeste patiënten waarbij men geroepen wordt verkeren
in dit stadium, daar vaak eerst eens afgewacht wordt, voordat hulp
wordt gevraagd.

Eigenlijk kan men hier nog een subacuut stadium onderscheiden.
Het acute stadium duurt ongeveer 1-7 dagen, het subacute 7-14 dagen.
Natuurlijk zijn de grenzen niet scherp.

De symptomen zijn: meest lichte koorts, spontaan kreunen, of bij
druk, een indigestie, iets opgezet in de pens. Soms een licht opgebogen
rug. De dieren liggen vaak niet normaal, de hals is \\ aak gestrekt,
soms een iets s,ijver gang.

Geval i. Ik word geroepen bij een koe, die een paar dagen niet in orde
is, zij herkauwt niet goed en is wat dik in de pens. De koe kreunt nu en
dan spontaan na het eten en heeft een temperatuur van 39.6°. De mest
is wat ruig, de hoeveelheid te gering. Bij druk op hartstreek en 1. ribben
kreunt het dier. Het dier krijgt sulf. natr. HC1. Bij mijn 2e bezoek,
3 dagen later, is de toestand vrij gelijk en wordt tot operatie besloten.
Dit zijn wat men zou kunnen noemen de standaardpatiënten, in het
acute stadium de gewone indigestiepatiënten, die echter bijna zonder
uitzondering „scherp" in hebben.

Geval 2. Hulp wordt ingeroepen voor een waardevolle oudere stam-
boekstier. Het dier is al enkele dagen niet in orde, is nu eens beter, dan
weer minder. Het dier is meestal wat opgezet, dus iets te dik, ontlasting
niet goed verteerd. Herkauwen onregelmatig. Bij mijn eerste bezoek was
de temperatuur vrij hoog, iets over 40°. Het dier kreunt een enkele keer
spontaan, geregeld bij druk op de 1. ribben en hartstreek. Daar het een
van mijn eerste „scherp"-patiënten was, voelde ik mij wat onzeker, doch
zei de boer, dat „scherp" vrij zeker de oorzaak was. Het dier werd ongeveer
14 dagen met verschillende middelen behandeld en was de ene dag vrij
normaal, de andere weer minder. Besloten werd de stier te opereren en
een tijdstip vastgesteld. Bij mijn komst was het beest weer aardig beter
en daar ik geweldig tegen deze operatie opzag, werd de operatie weer
uitgesteld. Ik durfde dit geval eigenlijk niet aan. De stier vertegenwoordigde
een waarde van enkele duizenden guldens, het was een geweldige knaap
en ik was bang dat mijn arm niet lang genoeg zou zijn. Bovendien had het
dier een zeer dikke buikwand. De boer die zelf een thermometer had,
waarschuwde mij na 2 dagen dat de temperatuur nu zowat 41⁰ was. Het
tijdstip van operatie werd nu weer vastgesteld en wel op Hemelvaartsdag,
\'s morgens om 6 uur. De operatie ging nu door. Het dier had 3 flinke
stukken ijzerdraad door de netmaag en genas vlot. Merkwaardig was hier
dat de temperatuur zo lang hoog bleef. Ik zou hier eigenlijk nog een
subacuut stadium willen invoegen. De dieren zijn i 7—\'4 dagen
ziek, zijn soms eerst weer opgeknapt doch vallen dan weer terug, zijn
al of niet behandeld voor een indigestie of verstopping, zijn tenslotte opge-
knapt, doch niet helemaal. Ze geven te weinig melk, voldoen niet helemaal,
kreunen meest nog bij druk. Rug soms iets opgebogen, de stand en ook
de houding bij het liggen vaak iets abnormaal. Temperatuur soms iets
te hoog, meestal normaal.

Geval 1. Hulp wordt gevraagd voor een jonge koe, die een paar weken
terug is gekocht met een andere en die niet goed voldoet. De laatste koe
is gezond, glanzend en goed in \'t vlees, de patiënt iets mager, wat dor
in \'t haar, staat met opgebogen rug, eet behoorlijk doch gaat niet vooruit,
eerder achteruit. De melkgift is te weinig. Het dier heeft geen koorts en
kreunt bij druk op ribben en hartstreek. Diagnose traumatische gastritis.
Bij operatie blijkt dat de netmaag op een speldenkussen gelijkt, overal
steken stukjes kippengaas door de netmaag. De genezing gaat vlot. Na een
paar maanden zag ik deze patiënt terug, en herkende ze niet meer, zo
was ze ten goede veranderd.

Geval 2. Ik word bij een koe geroepen, die niet wil eten. Het dier had
kort geleden gekalfd, was al een tijdje niet fleurig geweest en had toen

vrij plotseling het eten volledig gestaakt. Geen koorts, kreunt niet spontaan,
ook niet bij druk.

Het dier is wat te dik in de onderbuik, geen tympanie. Er komt zo goed
als geen ontlasting, herkauwen wordt nooit gezien. De rug is opgebogen.
Dit is eigenlijk het enige symptoom, dat in de richting „scherp" wijst.
Er is wel duidelijk een indigestie gepaard gaand met penswoelen. Het dier
wordt een week lang behandeld, doch zonder enig resultaat. Besloten
wordt het dier te opereren. Er blijkt een groot absces te zijn ontstaan tussen
de netmaag en het middenrif, veroorzaakt door een stuk draad; de net-
maagwand is sterk naar binnen gedrukt door het absces. Daar ik eerder zo\'n
geval gehad had, waar ik het absces met rust gelaten had, besloot ik het
nu te openen vanuit de netmaag. Een flinke hoeveelheid etter ontlastte zich
in de netmaag. Na een dag of 4 begon de koe weer iets te eten er. ic ten
sic ite geheel hersteld.

Geval 3. Bij het jaarlijkse t.b.c.-onderzoek wijst de boer een koe aan,
die al enige tijd niet helemaal in orde was. Een paar weken geleden heeft
de boer het dier behandeld met sulf. natric. HC1 dat hij bij mij haalde.
Ik had de koe niet gezien, doch de boer toen reeds gewaarschuwd dat zijn koe
waarschijnlijk scherp in had, gezien de verschijnselen die hij opnoemde. Bij
mijn onderzoek waren weinig afwijkingen meer te vinden, alleen was de
rug iets opgebogen en kreunde ze nu en dan bij druk. Ze gaf te weinig
melk en ging in vlees iets achteruit. De netmaagwand was over een groot
oppervlak verkleefd. Een spijker bleek de oorzaak te zijn. Het dier is
vlot hersteld.

Geval 4. Ik word bij een ingekochte koe geroepen, die niet goed voldoet.
Eigenaar had eerder een koe gehad met ongeveer dezelfde verschijnselen,
vertelde hij mij. Ik had toen gezegd, dat ze scherp in had. Ze was niet
geopereerd, maar na een tijdje van de hand gedaan als ondeugdelijk.
Zo mogelijk wilde hij deze tweede koe laten opereren. Status praeses:
Patiënt is mager, staat met opgebogen rug, geen koorts, geen spontaan
kreunen, wel kreunen bij druk. Na operatie knapte ook deze patiënt
spoedig op. Uit vele wil ik nog een vijfde geval als laatste noemen:

Ik word opgebeld door een veehouder ver van hier, of ik een koe wilde
opereren, die volgens de behandelende collega „scherp" in had. Het betrof
hier een kampioenskoe, die hij graag zou willen behouden. Met goedvinden
van deze collega werd deze koe geopereerd.

De koe bleek al enige tijd niet in orde te zijn en wilde niet opknappen.
Bij mijn komst bleken weinig verschijnselen aanwezig, die nog op scherp
wezen. Het dier was mager, de rug iets opgebogen, een enkel kreuntje
bij druk, geen koorts. Samen met deze collega werd de koe geopereerd,
waarbij bleek, dat de diagnose juist was geweest. De netmaagwand was
weer sterk met de omgeving verkleefd. De operatie verliep normaal, doch
de koe zou volgens eigenaar wel geen kampioen meer worden. Een paar
maanden later kreeg ik een landbouwblad in handen, waar de voormalige
patiënt als kampioen stond afgebeeld. Dit leek mij een typisch subacuut
geval, dat chronisch dreigde te worden.

In dit stadium vertonen de dieren lijdende aan „scherp" meestal geen
indigestie-verschijnselen meer. Het ligt voor de hand dat de symptomen
hier vaag zijn en samenhangen met de complicaties die zich hebben voor-

gedaan. Afgezien van de anamnese die vaak wel enig licht kan brengen,
zijn hier toch wel enkele symptomen, die wijzen in de richting van traum.
gastritis en die het mogelijk maken de diagnose met enige zekerheid te
stellen.

Het meest houvast geeft m.i. de houding van het dier, de opgebogen
rug, waardoor de kop vaak iets gestrekt wordt gedragen en de voorbenen
iets onderstandig staan. Soms kreunen de dieren bij druk op hartstreek en
1. ribben. Het ligt voor de hand, dat operatie in dit stadium niet meer
aan te bevelen is, daar de dieren meestal aan complicaties veroorzaakt
door scherp langzaam uitsukkelen en te gronde gaan. Door tijdig te opereren
moet men dit stadium dus voorkomen.

Geval i. Ik word bij een jonge koe geroepen, die niet in orde is. Het
dier is mager, eet slecht, herkauwt weinig en geeft weinig melk. De koe
is kort geleden gestald. De koe heeft een opgebogen rug en kreunt bij
druk op de ribben en in de hartstreek. Geen koorts. Enkele dagen wordt
de koe behandeld voor een indigestie zonder merkbaar resultaat. Daar de
symptomen in de richting van scherp wijzen, wordt tot operatie besloten.
Gevonden wordt een grote kram, die meteen het gehele geval duidelijk
maakt. Het dier is \'t vorig jaar losgeraakt op stal, had de kram waar ze
aan vastzit uit de schutting getrokken. Deze kram bleef onvindbaar, tot
ze in de maag teruggevonden werd. De boer vertelde nu, dat het dier de
gehele zomer te weinig melk had gegeven, niet recht wou groeien en zich
vaak afzonderde. De netmaagwand was sterk met de omgeving vergroeid
en een zeer groot absces had zich achter de netmaag ontwikkeld, dat de
netmaagwand sterk naar binnen drukte. Ik durfde dit absces niet in te
snijden, wat mij later heeft gespeten. De koe herstelde niet, bleef sukkelen
en wou niet meer eten. Na een week of drie werd ze opgeruimd.

Geval 2. In Maart \'51 werd ik bij een koe geroepen, die niet voldeed.
Het was een ie klas koe, maar gaf geen melk meer en was zeer mager.
De boer vertelde dat de koe in de voorwinter „verstopt" was geweest en
na een dosis Engels zout was hersteld. Na een tijdje voldeed ze toch niet
goed, was volgens de boer wel gezond doch vermagerde langzaam. Ten-
slotte werd ik bij de koe geroepen en trof een zeer magere koe aan met
sterk opgebogen rug. Kreunde af en toe bij druk op ribben en schoft.
Gezien de voorgeschiedenis was het wel zeker, dat „scherp" de oorzaak
moest zijn. Prognose ongunstig. Operatie werd afgeraden, maar op aan-
drang van de boer toch gedaan. Er was een chron. peritonitis, dat in de
onderbuikstreek vingerdik was. Harde knobbels waren te voelen achter
de netmaag. „Scherp" was zeker de oorzaak, doch werd niet meer ge-
vonden. Het dier werd opgeruimd.

Geval 3. Omstreeks Kerstmis \'49 werd traumatische gastritis geconsta-
teerd bij een oude koe. Het dier werd niet geopereerd en genas ogenschijn-
lijk. In Maart kwam het dier weer in behandeling. De koe was vermagerd
doch zag er nog niet ongunstig uit en had nog ,,scherp"-verschijnselen,
zodat tot operatie werd besloten. De netmaag was sterk met de omgeving
vergroeid, scherp was niet te vinden. Te midden van verklevingen werd
aan de buitenkant der netmaag tenslotte een stukje draad gevonden. Dit
dier herstelde volkomen.

Geval 5. Ik word bij een pink geroepen die niet wil eten. Temperatuur
41⁰. Snelle ademhaling. Enkele longgeruisen. De koe kreunt spontaan en

ook bij druk. Het dier herkauwt niet en is iets opgezet. Diagnose pneumonie
en waarschijnlijk „scherp". Kan \'t zijn dat de pneumonie door „scherp"
veroorzaakt is? Het dier knapt zeer langzaam op en wordt in de wei
gelaten. Na i 3 maanden word ik weer bij de pink geroepen. Ze is sterk
vermagerd en staat met een hoge rug. Hoest af en toe. Als uiterst middel
wordt tot operatie besloten. De netmaag was zeer klein en sterk plooi-
vormig met de omgeving vergroeid. Geadviseerd werd de pink op te
ruimen, daar herstel wel uitgesloten was.

Ik zou nog vele gevallen kunnen beschrijven van ieder stadium, maar
dat lijkt mij niet nodig. Wel wil ik nog een paar gevallen noemen waarbij
de diagnose fout was.

Geval i. Hulp wordt gevraagd voor een koe, die enkele dagen zo goed
als niet gegeten heeft. De koe heeft een indigestie met weinig herkauwen,
tympanie, met geheel te grote buikomvang. Geen koorts. Kreunt bij druk
op 1. ribwand. De koe wordt een dag of drie behandeld, doch knapt niet
op, waarna tot operatie wordt besloten. De netmaag ligt volkomen los,
scherp is niet aanwezig. De pens wordt nu leeggehaald. Deze is klein
inplaats van groot, zoals te verwachten was. \'t Blijkt dat een zeer grote
baarmoeder een groot deel der buikholte opvult. Na vaginale exploratie
blijkt, dat de cervix enige ontsluiting vertoonde. Na een paar dagen volgt
abortus. Het dier knapte nadien langzaam op en is hersteld. Het niet
exploreren was hier dus een blunder.

Geval 2. Een jonge koe is 14 dagen behandeld voor een indigestie, doch
wil niet opknappen. Het dier eet niet, en gaat zienderogen achteruit. Geen
koorts, geen spontaan kreunen, bij de ribstoot nu en dan kreunen. Hier
was ook direct te voelen, dat er geen „scherp" aanwezig was, daar de
netmaag volkomen los lag. Bij het palperen der netmaag kreunde het dier
wel, merkwaardigerwijze, zoals men bij scherp vaak ziet. De pensinhoud
was zeer abnormaal en bestond uit lange slierten hooi. De pens werd geheel
geledigd. De eerste dagen na de operatie bleef de toestand stationnair en
wilde de eigenaar de koe opruimen. Geadviseerd werd liever even af te
wachten, daar de waarde der koe al zeer gering was. Na een week werd
de toestand beter en tenslotte is het dier volkomen hersteld. Hoewel de
diagnose fout was, gelcof ik toch dat de operatie hier nuttig is geweest,
met \'t oog op het verwijderen van de pensinhoud.

Ik herinner mij nog twee gevallen waar de symptomen volkomen op
„scherp" duiden, waar geen „scherp" aanwezig was en ook geen netmaag-
verklevingen.

Zo nu en dan vindt men geen „scherp", ook niet bij zoeken buiten de
netmaag, terwijl er wel verklevingen zijn en men dus aan moet nemen,
dat er „scherp" aanwezig is of geweest is. Ik heb mij bij deze gevallen
wel de vraag gesteld of de ontstekingen en fïbrinevorming aan de netmaag
ook door andere oorzaken teweeg gebracht kunnen worden. Onmogelijk
lijkt het mij niet, al zal de kans klein zijn. Zónder uitzondering zag ik
deze patiënten herstellen.

Wat de prognose betreft^ deze stel ik veel ongunstiger dan doorgaans
gedaan wordt, vooral met het oog op het chronische stadium.

Wanneer de diagnose bij mij vaststaat, opereer ik liefst zo spoedig
mogelijk. Wacht men te lang, dan kan het te laat zijn. Bovendien zie ik

het nut van een symptomatische behandeling bij traumatische gastritis niet
in. Zonder of met mijn poeder of drankje herstellen of sterven de dieren
ook wel. De operatie is de enige causale therapie, die dus de oorzaak van
het lijden wegneemt en daarop moet het werk van de dierenarts toch steeds
gericht zijn. Mij geeft de operatieve behandeling daarom grote bevrediging.
Bovendien de operatie is vrijwel ongevaarlijk en is niet moeilijk, al vergt
ze vrij veel tijd. Hier wil ik nog vermelden, dat ik door een geïnfecteerde
nagelborstel, die telkens vóór iedere operatie werd uitgekookt, doch waar-
schijnlijk onvoldoende, een lelijke infectie zag, waardoor in 14 dagen tijds
3 dieren stierven en 5 ongeneeslijke fistels kregen door huidnecrose.

Oppassen is dus wel steeds de boodschap, vooral als men doorgaans
onder zeer ongunstige omstandigheden moet opereren. Na deze teleur-
stelling zag ik geen enkel geval van infectie meer optreden.

Ik opereer volgens de methode Götze, waarbij de circulaire pens-
peritoneumhechting een veilig gevoel geeft. Pensfistels die bij deze methode
nogal eens worden gezien, kunnen voor 100 % voorkomen worden door
een doorlopende matrashechting 2 of 3 boven elkaar aan te leggen. Een
bezwaar van deze methode is nog dat de wond bijna steeds verontreinigd
wordt met pensinhoud, wat echter zelden aanleiding geeft tot ernstige
infecties.

Bij niet ernstig schijnende ziekelijke afwijkingen bij mens en dier bestaat
er, zoals wij allen uit ervaring weten, steeds een neiging om eerst eens zelf
één of ander middel uit de huisapotheek te proberen. Mocht dit middel
niet in korte tijd het gewenste resultaat geven, dan gaat men er tenslotte
toe over deskundige hulp in te roepen.

Dat dit eerst zelfdokteren niet steeds een onschuldige bezigheid is, toont
U het hiervolgend geval.

De veehouder P. te E. had een paard dat door een niet goed liggend
tuig een zwelling had gekregen aan de rechterzijde van de schoft. Zwellingen
b.v. door insectenbeten worden door leken dikwijls behandeld met azijn.
Deze veehouder wilde daarom de schoft van zijn paard ook met azijn
behandelen. Daar de zwelling echter vrij groot was, vermoedde hij, dat
het natmaken met gewone azijn niet voldoende zou zijn en hij kocht daarom
bij de drogist azijnextract. Hiermede werd de betreffende plaats uitgebreid
nat gemaakt. Het resultaat van deze behandeling ziet U op onderstaande
foto, die drie weken na de „behandeling" door mij werd gemaakt. Het
gedeelte van de huid, dat met het sterke zuur in aanraking kwam, was
geheel afgestorven en daarna afgestoten. De lichte plek op de foto (opge-
nomen op panchromatische film) is dus het behandelde huidgedeelte.
Toen ik deze patiënt de eerste keer zag, was de zwelling reeds verdwenen.
In zoverre was de behandeling dus effectief geweest. Door het grote huid-
defect heeft het echter lange tijd geduurd voor het paard weer werk kon
verrichten.

Op Vrijdag 30 Maart was op een vleeswarenfabriek door de keur-
meesters van de door hen op die dag gekeurde varkens, een varken ont-
houden, waarvan het darmscheil een opvallend afwijkend beeld te zien
gaf, groezelig rood en oedemateus gezwollen met een enigszins geel ge-
kleurd pancreas. Lever en nieren waren normaal van grootte, maar
hadden een donkere kleur. De darmscheilklieren vertoonden geen af-
wijkingen. Enkele lymphklieren aan de kop en één der boegklieren hadden
een rode kleur. De milt was niet gezwollen, voor een derde (waartoe het
dikke gedeelte) normaal van kleur en consistentie; het andere deel was
donkerrood gekleurd met een weke pulpa, het kapsel was intact. Het
varken was de vorige middag aangevoerd en er waren geen klinische
afwijkingen geconstateerd.

Om te zien of het varken geschikt voor de consumptie was, werd dezelfde
middag een bacteriologisch onderzoek ingesteld. De volgende morgen was
op alle met uit de organen geënte voedingsbodems (bouillonagar) een rijke
groei aanwezig, de buizen glucosebouillon waren helder gebleven met een
vlokkig bezinksel op de bodem. Dit laatste bracht mij op het idee miltvuur.
In een uitstrijkje gemaakt van de weke pulpa werden geen bacteriën
gevonden; het uitstrijkje van de agarculturen bevatte Grampositieve
staafjes; een hangende druppel van de bouillonculturen onbeweeglijke
staafjes. Op een geënte agarplaat waren na 18 uur bebroeden duidelijke
miltvuurkoloniën waar te nemen. Het onderzoek van de inmiddels naar
de veterinaire afdeling van het R.I.V. opgestuurde agarcultuur had als
resultaat dat door Dr. Ci.arenburg en Dr. Vink ook miltvuur werd
vastgesteld.

In het nogmaals onderzochte uit de milt gemaakte uitstrijkje werden
na heel lang zoeken enkele miltvuurbacillen met een onduidelijke kapsel
gevonden. Volgens Dr. Vink waren de kapsels in het uitstrijkje, gemaakt
uit de organen van de ingespoten en gestorven muizen ook niet duidelijk.

Ik vraag mij af, of in dit geval uitsluitend het bacteriologisch vlees-
onderzoek aangewezen was om tot de ontdekking miltvuur te komen, of
was het pathologische beeld al een aanwijzing in die richting.

Scheunert-Trautmann. Lehrbuch der Veterinär-Physiologie; 3. Auflage. Berlin, Paul
Parey, 1951.

Bij het verschijnen van de derde druk van het bekende leerboek der veterinaire
Physiologie in de Duitse taal, dat ter beoordeling voor mij ligt, gaan mijn gedachten
terug naar het oorspronkelijke „Handbuch der Physiologie der Haussäugetiere", dat
in 1910 door W. Ellenberger werd uitgegeven. Dat voortreffelijke werk, helaas vol-
komen verouderd, was niet alleen voor de student maar ook voor docent en onderzoeker
een onmisbaar onderdeel van zijn boekenkastvulling. Helaas bleek het werk te omvang-
rijk als leerboek voor de meeste studenten, zodat bij de derde druk in 1925 in samen-
werking met A. Scheunert een „Lehrbuch der vergleichenden Physiologie der Haus-
säugetiere" werd uitgegeven, dat de voorloper is van het in 1939 hernieuwd uitgegeven
„Lehrbuch der Veterinärphysiologie" van Scheunert, Trautmann en Krzywanek.
De derde druk van dit werk die wij nu beleven vermeldt alleen de namen van de beide
eerste auteurs wegens het overlijden van F. W. Krzywanek; inderdaad een gevoelig
verlies voor de redactie.

Het is niet zo eenvoudig een zo veelomvattend werk te beoordelen. De auteurs hebben
er naar gestreefd het gehele vak in dit boek te verwerken en dit is naar mijn smaak
het grote nadeel van dit werk. Door de sterk verkorte, geschematiseerde voorstellingen
krijgt de niet critisch lezende student een veel te simplistisch idee van de eigenlijke
levensprocessen en hun onderlinge relatie, terwijl de materie als „fait accompli" wordt
opgediend, los van enige beschouwing over het experimentele werk dat aan de theorieën
en ontdekte feiten ten grondslag ligt. Het is mijn onderwijservaring dat de gemiddelde
student deze beschouwingen apprecieert en zijn eerbied voor het vak er door toeneemt.

Wat tenslotte de indeling van het leerboek betreft zou hoofdstuk II gerust achterwege
hebben kunnen blijven, immers de chemie van de levende materie vindt men uit-
voeriger beschreven in een leerboek over physiologische chemie. De 50 pagina\'s die
hierdoor beschikbaar zouden zijn gekomen hadden kunnen worden besteed aan de
Physiologie van het centraal zenuwstelsel, een hoofdstuk dat zeer stiefmoederlijk is
bedeeld en waar m.i. zeer uitvoerig aandacht aan dient te worden besteed voor de
a.s. veterinair-clinicus; vooral ruggemerg en hersenstam kunnen niet uitvoerig genoeg
worden besproken, om van het autonome zenuwstelsel maar niet eens te spreken. Het
hoofdstuk over de digestie is uit de aard der zaak voortreffelijk geschreven; nergens
zal men beter beknopt overzicht van de maagdigestie enz. vinden dan bij deze specialisten
op dat gebied. De behandeling van bloed en bloedsomloop, van respiratie in de meest
uitgebreide zin is weinig verschillend van die in de vorige drukken. Waardering verdient
het hoofdstuk over stofwisseling en energie wisseling; helaas is het Krzywanek niet
gegeven geweest in de nieuwste druk zijn deskundigheid in deze materie te laten
meespreken.

Uitvoerig en modern is de bewerking van de. vitaminen en de hormonen, waarin
niet alleen de veterinaire student doch ook de practicus die zich interesseert voor vraag-
stukken op het gebied van voeding of gynaecologie, een uitstekende samenvatting
vindt van de omvangrijke verzameling feiten en gegevens in deze gebieden.

Bepaald teleurstellend is het lezen van het korte hoofdstuk over de physiologie van
de nier. Een orgaan dat voor de a.s. internist van zo grote betekenis is dient in een
leerboek over physiologie uitvoeriger te worden behandeld. Wel vinden we bij de
bespreking van de diverse theorieën over de urinevorming de namen Ludwig en
Heidenhain vetgedrukt, doch die der moderne wegbereiders als Cushny, Richards,
Verney enz. ontbreken. Op geen enkele wijze is wat nader ingegaan op de druk-
verhoudingen in de glomerulus en vooral op de subtiele invloed van de bloedeiwit-
concentratie op de urinevorming. Het wil mij voorkomen dat de „Umarbeitung" van
dit hoofdstuk, waarover in het voorwoord wordt gesproken, nog niet geheel voltooid is.
Een kort, overzichtelijk hoofdstuk over de physiologie van het geslachtsapparaat besluit
het boek, dat wat plaat- en tekenwerk betreft de keurige verzorging geniet die we van
de uitgever gewend zijn.

Vraag: Een enkele dagen te voren aangekochte koe wordt in een etgroenweide
gebracht, krijgt acuut longemphyseem, welke ziekte een ernstige wending neemt en
dodelijk verloopt. Sectiebeeld is acuut longemphyseem en de gebruikelijke uitgebreide
sereus-catarrhale pneumonie. Is hier verhaal der schade op de verkoper mogelijk?

Antwoord: Bekend is dat alle runderen, die aan acuut longemphyseem sterven
of uit dien hoofde in nood moeten worden gedood, chronische veranderingen aan de
bronchiën hebben. Het belangrijkste is de verzwaring der bronchiaalmusculatuur, die
bij contractie tot de ademnood voert. Dr. van Gils (promotie September, Utrecht)
vond onder twintig onderzochte runderen daarop geen enkele uitzondering. Het funeste
verloop van de longjacht is zonder twijfel op rekening te schrijven van de chronische
bronchiale veranderingen. In dergelijke gevallen is dus het afgeven van een attest te
motiveren. Weliswaar lopen er zeer vele runderen rond met deze chronische bronchiale
veranderingen, waarvan het onder normale omstandigheden levende dier geen hinder
ondervindt, maar in het etgroen en eventueel onder andere omstandigheden, waardoor
acute longjacht kan optreden, kunnen deze bronchiale veranderingen fataal worden.

Het is er mee als vroeger met een positieve tuberculinatie uit hoofde van een klein,
als regel onbetekenend tuberculeus haardje. Wilde men daarvoor een aangekochte
koe teruggeven zonder dat nadrukkelijk vrijwaring tegen tuberculose was gecondition-
neerd, dan zou de veehandel onmogelijk worden en was de weg open voor veel misbruik.
Maar het enkele dier, dat uit dit locale haardje binnen korte tijd een algemene tuber-
culose kreeg, kon wel terdege op de verkoper worden verhaald.

Deze situatie, zo wel bekend aan de oudere collegae, is een parallel voor de acute
longjacht.

Fincher behandelde acute en chronische mastitis bij runderen met penicilline in
verschillende oplosmiddelen. Penicilline is werkzaam tegen alle mastitis oorzaken,
behalve coliachtige bacillen en Pseudomonas. De emulsie „Penicle\'-\' is volgens hem het
meest geschikt als vehikel voor penicilline of streptomycine. Eventueel kunnen deze
beide middelen ook gecombineerd worden gebruikt, vooral als met één infusie moet
worden volstaan. De toepassing in tubes heeft het voordeel, dat deze de mogelijkheid
van overbrenging van besmetting voorkomen. Fincher ontsmet niet alleen de tepel,
doch ook de tube voor het inbrengen.

Door ongecontroleerde behandeling door leken zou met besmette spuiten enz. Pseudo-
monas aeruginosa (— pyocyaneus Ref.) infectie zijn overgebracht, welke zeer moeilijk te
genezen is.

Some sulfa drugs with penicillin, and dihydrostreptomycin with penicillin,
as infusions in the treatment of mastitis.

In dit artikel worden resultaten medegedeeld, die bij de mastitis-therapie verkregen
zijn mot penicilline; penicilline en sulfamethazine; penicilline, sulfathiazol en sulfapyri-
dine; en penicilline, gemengd me. dihydrostreptomycine.

De genezingspercentagers, verkregen met waterige oplossingen van penicilline en
penicilline, gemengd met de hierboven genoemde sulfaverbindingen, bij streptococcen-

infecties, staphyiococceninfecties en een klein aantal colimastitiden, zijn geenszins im-
ponerend.

Penicilline (75.000 eenheden) in een zalfbasis-suspensie gaf 100% genezingen bij
streptococcenmastitiden. Een mengsel van penicilline en dihydrostreptomycine (van elk
50.000 eenheden) in een zalfbasis gaf genezingspercentages van 88 bij streptococcenin-
fecties, eveneens van 88 bij staphyiococceninfecties en van 93,3% bij coli-infecties.

Menginfecties van colibacteriën en staphylococcen, streptococcen en staphylococcen,
en van streptococcen en colibacteriën, werden met deze combinatie voor 100genezen.

De schrijvers beschouwen de mastitisbehandeling met dit mengsel van antibiotica als
de meest universele en meest doeltreffende.

Opérations de la cryptorchidie du cheval et de la funiculite suppurée intra-
abdominale de castration.

In dit artikel geeft Desliens zijn ervaringen gedurende een 40-tal jaren bij de cryptor-
chide operatie weer en wel over enkele duizenden gevallen met de bedoeling anderen
mislukkingen te besparen en zodoende te komen tot een absoluut zekere en gevaarloze
techniek.

Het vooronderzoek is zeer eenvoudig en bestaat in het aftasten bij het staande dier
van de plaats, waar de testikel gelegen is of eventueel verwijderd is. Door een bepaalde
techniek nl. het naar beneden spannen van de huid ter plaatse van het litteken en het
met de duim van voor naar achteren en omgekeerd aftasten naar het al of niet aanwezig
zijn van een rudimentaire zaadstreng, komt Desliens tot de diagnose aan welke zijde de
verborgen testikel gelegen moet zijn. Een rectale exploratie wordt door hem niet verricht.

Als voorbereiding de eerste 24 uur alleen wat slobber en de andere 24 uur niets, waar-
door de darmvulling en buikspanning de gewenste is. Speciaal wordt door hem bij de
cryptorchidie gewezen op het voorkomen van een typisch longoedeem gedurende het
neerleggen van het paard en wel zag hij dit in een 50-tal gevallen zonder een verklaar-
bare oorzaak daarvoor te kunnen geven.

De gevolgde operatie-methode is een gewijzigde Deense methode (Cadiot) waarbij de
spier met een zeer stomp voorwerp geperforeerd wordt om bloedingen te vermijden. De
sluiting van de opening geschiedt met enkele spier-peritoneum-hechtingen met catgut.
Voor de incomplete abdominale cryptorchidie volgt hij evenals in de Utrechtse Kliniek
dezelfde methode als voor de abdominale.

In 4°/oo vond hij een anorchidie, nl. het ontbreken van de testikel bij aanwezigheid bij
van een vas deferens met of zonder bijbalrestant.

Volgens de gevolgde methode en techniek kreeg hij in een duizendtal gevallen geen
enkel verlies.

Een eigen methode werd door hem opgebouwd voor de operatie van een etterige funi-
culitis, welke ontsteking zich tot ver in de buikholte voortzet en waardoor de dieren alge-
mene ziekteverschijnselen vertonen en eventueel kreupelen.

Na het losmaken van de etterige zaadstrengstomp aan de voor- en achterzijde tot aan
de inwendige liesopening opent hij de buikholte als voor de abdominale cryptorchidie-
operatie, dus via de inwendige schuine buikspier. Maakt de zaadstreng zo hoog mogelijk
tegen de lendenstreek tot waar er geen ontstekingsreacties meer aanwezig zijn.los, kneust
de zaadstreng daarna af en stulpt deze via de inwendige liesopening terug. De beide
openingen in de buik sluit hij nu met catgut. De uitwendige stomp wordt nu verder
weggenomen en de huid gesloten.

Behalve de korte referaten van de wereldliteratuur is een hoofdartikel opgenomen:

Energy Feeding Standards for dairy Cattle, door Kenneth L. Blaxter, (The Hannah
Dairy Research Institute, Kirkhill, Ayr).

Dit artikel is een groot verzamelreferaat over de energiebehoefte van melkvee, waarin
verder de betrouwbaarheid wordt nagegaan van verschillende systemen van rantsoen-
berekeningen. (Kellner, Armsby, Haecker, Mollcaard, Forbes and Kriss, Handson
en Frederiksen).

Een lange literatuurlijst vermeldt alle welbekende publicaties op het gebied der
melkveevoeding.

Rantsoenen volgens verschillende systemen omgerekend op N.K.f (netto-calorieën
voor vetmesting volgens Mollgaard) gaven zeer verschillende uitkomsten; de toepas-
sing van het ene of andere systeem van voederberekening in de praktijk kan dus tot grote
verschillen voeren.

Dat in de praktijk een systeem als basis wordt gebruikt is logisch, doch wij moeten
er ons van bewust zijn dat dit systeem niet de volkomen juiste waarde geeft en bovendien
dat er onder de individuen een grote variatie bestaat. Blaxter schrijft zelfs dat elk
systeem „unreliable" is, omdat iedere koe een individu is.

De standaard is een grove aanduiding en kan nooit de ,,art of the feeder" vervangen.

Maar ook in de gevallen van oogstplanning en de aankoop van een hoeveelheid voeder
bestemd voor een zekere tijd zijn deze systemen slechts van beperkte betekenis, daar
de standaard niet een werkelijk goed gemiddelde schijnt te zijn van de individuele be-
hoeften.

Uit dit referaat blijkt wel dat geen communis opinio bestaat over de veevoedernormen;
wanneer een veehouder zijn dieren voert, precies volgens het boekje, hetzij volgens
Kellner dan wel Frederiksen of Hansson, blijkt de mogelijkheid bestaan dat hij niet
optimaal voedert.

Ook de practiserende dierenarts doet goed, daarmede rekening te houden. Studie van
dit artikel kan ik sterk aanraden.

Schr. onderzocht het sediment van sputa van tbc-patiënten na vervloeiing met 4 %
kaliloog door middel van de uitstrijk- en de cultuurmethode. Daarbij bleek, dat een
mens dagelijks van enkele tien-duizenden tot enige honderden milliocnen tbc-bacillen
met het sputum kan lozen. Verder bleek, dat de bacillen pas in een uitstrijkpracparaat
konden worden gevonden, wanneer hun aantal ongeveer 7000 per cc bedroeg.

Ueber die erreichbare Genauigkeit der Kulturmethode zum Nachweis
von Tuberkelbazillen. Risyun Yasumoto. Orig. (1) en (2) in: The Tohoku Yournal
of Expcrimental Medicine Vol. 51, no\'s 3—4, June 30, 1949.

Schr. bepaalde het aantal tbc-bacillen, dat hij op de Oka-Katakurasche Phosphorzure
zout-Azino-moto-ei-voedingsbodem bracht en vergeleek dit met het aantal verkregen
kolonies. Daarbij bleek, dat lang niet alle bacillen van het te onderzoeken materiaal
kolonies vormen. In de eerste plaats leven niet alle bacillen in het materiaal. Verder
wordt bij voorbehandeling met zuur of alkali een deel van de bacillen gedood. Evenzo
gaat bij het centrifugeren een aantal verloren. Tenslotte speelt de aard van het te onder-
zoeken materiaal een rol. Berekend wordt, dat bij de cultuur uit een suspensie van
humane tbc-bacillen één van de 20—50 bacillen een kolonie vormen en bij die uit
sputum één van de 40—400.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht, Tel. K 3400—
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De reeds aangekondigde inleiding van Dr. S. Sturkop over: „Een ouderdoms-
uitkeringsfonds voor practiserende dierenartsen" op Vrijdag 5 October a.s. moet door
bijzondere omstandigheden vervallen.

Helaas zal Prof. Dr. C. Romijn wegens ziekte Zaterdag 6 October a.s. zijn voordracht
over: „Klimaat en huisdieren" niet kunnen houden.

Direct na de pauze zal als punt 4 door collega D. H. J. Brus worden ingeleid: „In-
drukken over de K.I. en de steriliteitsbestrijding in de U.S.A.".

Daarna zullen door de collegae, die kortgeleden een studiereis naar de U.S.A., die
in het kader van de „Technical Assistance" is georganiseerd, hebben gemaakt, korte
voorlopige mededelingen worden gedaan over de onderwerpen, die in studie zijn
genomen.

De volgende collegae zullen over de aangekondigde onderwerpen elk ongeveer 10—15
minuten spreken:

Het Hoofdbestuur hoopt, dat deze „buitenlandse middag" de belangstelling van
vele leden en candidaatleden zal trekken.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
collega J. W. Baretta, ie Brandenburgerweg 145, Bilthoven.

De diergeneeskundige candidaat A. D. van Tuinen, Mariahoek 7, Utrecht is door
het Hoofdbestuur aangenomen als candidaat-lid van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

H. Vis te Hoogeveen, is verhuisd naar Leiden, de Gijselaarstraat 9; tel. K 1710—31538
(privé), 21241 (bur.); gr. 234381; K.V. ab. (pag. 97)

Collega Mejuffrouw Maria Nelly van de Hulst, voorheen te Assen, is op 21 Sep-
tember 1951 in het huwelijk getreden en dientengevolge zijn haar personalia gewijzigd
als volgt:

Ensink-van de Hulst, Mevrouw M. N.; 1950; Hilversum, Larenseweg 149; tel.
K 2950—4362; D.

Onder de rubriek Personalia, opgenomen in het voorafgaande Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, wordt als gironummer van collega H. Tj. van der Veen 74669 vermeld.
Hierbij is een zetfout van de drukker ingeslopen, want het juiste nummer is 74668.

Op Zaterdag 22 September 1951 is voor het veeartsenijkundig examen geslaagd
de Heer J. W. Baretta, ie Brandenburgerweg 145, Bilthoven.

(Uit het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland)
Directeur P. SJOLLEMA.

LISTERIA MONOCYTOGENES ALS MOGELIJKE VERWEKKER
VAN EEN HERSENAANDOENING BIJ HET RUND

Listeria monocytogenes wordt sedert een 20-tal jaren in Amerika, Nieuw-
Zeeland en Australië vaak als oorzaak aangewezen van een dodelijke
hersenaandoening bij schapen en runderen. In Europa en Zuid-Afrika
werd dit merkwaardige micro-organisme, dat zich behalve bij 37⁰ C.
ook kan vermeerderen bij veel lagere temperaturen, reeds verscheidene
malen geïsoleerd uit de inwendige organen van zeer uiteenlopende dier-
soorten, te weten verschillende knaagdieren, vleeseters, paarden, varkens,
herkauwers, mensen en vogels. Het micro-organisme, dat verwant is aan
het geslacht Erysipelothrix, heeft een speciale affiniteit tot het centrale
zenuwstelsel. Het is echter niet de verwekker van een contagieuze ziekte
onder de genoemde diersoorten. De overbrenging en de infectiewegen
zijn nog vrijwel onbekend en veel pleit er voor, dat de bacterie ubiquitair
voorkomt en alleen onder bijzondere omstandigheden pathogeen wordt,
waarbij verzwakking van de weerstand van de gastheer een grote rol
speelt.

Bij het rund werd in Nederland Listeria voor het eerst in 1947 geïsoleerd
aan het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland
uit de maag- en darminhoud van een niet-verontreinigd cadaver van
een 7-maands foetus ^J). Sedertdien geschiedde dit nog 5 maal. Slechts
eenmaal werden 2 foeti kort na elkaar ingezonden door dezelfde vee-
houder, de betreffende koeien hadden naast elkaar gestaan.

In 1950 werd aan hetzelfde laboratorium¹) van de keuringsveearts-
practiserend dierenarts IJ. Heida een cultuur ontvangen uit een milt
van een in nood geslachte koe, die kort te voren had gekalfd. Deze cultuur
bleek ook een reincultuur van Listeria te zijn.

In Nederland werd het betreffende micro-organisme nog nooit in
verband gebracht met vrij veelvuldig voorkomende gevallen van dodelijk
verlopende hersenaandoeningen bij het rund. Wel was dezerzijds reeds
enige jaren gedacht aan de mogelijkheid en werd ook geregeld uit de
daarvoor in aanmerking komende hersenen geënt op geschikte voedings-
bodems, doch steeds met negatief resultaat.

Het belangwekkende overzicht van M. L. Gray, H. J. Stafseth en
Frank Thorp Jr. ²) in het J.A.V.M.A. van April 1951 over de listeriosis

1 ) Mededelingen betreffende de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland 1950,
31, 16.

2 ) Gray, M. L., Stafseth, H. J. and Thorp Frank Jr.: A four-year study of Listeri-
osis in Michigan (J.A.V.M.A. 1951, 68, 242).

gedurende de 4 na-oorlogsjaren in Michigan U.S.A. bracht feitelijk de
oplossing voor het falen van laboratorium-onderzoek aan de Gezond-
heidsdienst te Leeuwarden.

Onvoldoende aandacht is elders in Nederland kennelijk ook besteed
aan een artikel van dezelfde schrijvers in het Journ. of Bacteriology van
1948, waarin wordt aangegeven, dat het niet voldoende is om bij het
bacteriologisch onderzoek van de hersenen van in nood gedode runderen
en schapen met hersenverschijnselen te volstaan met het uitstrijken van
één of meer öse\'s hersenmateriaal op een bloed- of serurragarplaat, doch
dat een behoorlijke hoeveelheid hersenweefsel, bij voorkeur van de hersen-
stam en het verlengde merg, moet worden fijngewreven met glucose-
bouillon en daarna gedurende een periode van enkele dagen tot weken
in de koelcel bij di 4° C. moet worden bewaard. Pas daarna wordt de
Listeria, die blijkbaar geen obligate parasiet is en zich ook bij 4⁰ C. goed
vermeerderen kan, gemakkelijk aantoonbaar door het „angereicherte"
materiaal op een bloed-agar uit te strijken en gedurende 2 X 24 uur in
een broedstoof bij 37⁰ C. te kweken. Daar een dusdanige grote hoeveelheid
ent-materiaal nooit geheel kiemvrij is te behandelen, is „Anreicherung"
in de broedstoof gecontraindiceerd. Het causale micro-organisme zou
dan zeer snel door verontreinigers worden overwoekerd ; in de koelcel
worden de verontreinigende bacteriën voldoende geremd in hun ver-
menigvuldiging.

Bij de eerste 3 runderhersenen, welke op de boven aangegeven manier
werden onderzocht, gelukte het eenmaal om de Listeria monocytogenes
aan te tonen.

Op 8 Mei werd de practiserende dierenarts met spoed ontboden bij
een overloper met „kopziekte". Daar het midden in de tijd van de gras-
tetanie was en meerdere ernstige gevallen reeds bij verschillende melk-
runderen in de omgeving waren waargenomen, werden de voorbereidingen
getroffen voor het toepassen van de gebruikelijke therapie, n.1. intraveneuze
infusie met de oplossing van CaCl₂ en MgCl₂. Bij het onderzoek bleek
echter, dat er geen sprake was van gras-tetanie. Het dier was ruim 2 jaar
oud en ongeveer 4 mnd. drachtig. Het vertoonde dwangbewegingen en
wilde steeds in een cirkel lopen. Bij het opstallen bleef de vaars in dezelfde
houding staan met de kop iets scheef tegen de voormuur. De rectale
temperatuur was verhoogd, doch van ontstekingsverschijnselen ergens in
het lichaam viel niets waar te nemen. De ontlasting was normaal en de
ademhaling niet afwijkend, er was geen sprake van abortus. De diagnose
luidde encephalitis en de prognose werd zeer dubieus gesteld.

Toen de eigenaar, die tevens noodslager van beroep was, de volgende
dag een pink met gelijksoortige verschijnselen ter slachting kreeg aange-
voerd, besloot hij met zijn eigen dier ook geen verder risico te nemen en
het dier werd ook gedood.

Bij sectie werden geen organische afwijkingen gevonden, ook het
bacteriologisch onderzoek van de milt ten behoeve van de vleeskeurings-
dienst leverde een negatief resultaat op. De schedel met inhoud werd
tegelijk met die van de pink bezorgd aan het laboratorium van de Gezond-

heidsdienst te Leeuwarden. Jammer genoeg was het dier met schi\'et-
masker verdoofd, zodat er een aanzienlijke hersenbloeding was ontstaan,
waardoor eventuele geringe pathologische veranderingen niet meer vielen
waar te nemen. De hersenen werden voorzichtig uit de schedel gelicht
en daar de tijd niet meer toeliet, in vetvrij papier gewikkeld en in de
koelcel gedeponeerd. De volgende morgen werden de hersenbasis en
het verlengde merg met de bunsenbrander licht afgeschroeid, waarna uit
de witte substantie van de pons en de medulla oblongata een stukje hersen-
weefsel van i cm breed, | cm dik en ongeveer 3 cm lang werd uitgelicht.
Het werd even in kokende paraffine gedoopt en daarna overgebracht
in een uitgekookte Grifïith tube. Na de fijnwrijving werd er geleidelijk
5 cc glucose-bouillon aan toegevoegd, waarna uit de dikke suspensie een
öse op een bloedagarplaat werd uitgestreken. De buis met inhoud werd
vervolgens in de frigidaire geplaatst. De bloedplaat leverde na 48 uur
slechts enkele koloniën van ordinaire saprophyten op. Na enkele dagen
werd nogmaals een öse uitgestreken op een voedingsbodem, doch weer
met negatief resultaat, de buis werd 14 dagen in de frigidaire met rust
gelaten. Toen echter opnieuw een bloedagarplaat was beënt, bleken reeds
na 24 uur tussen grijze coli-achtige koloniën talrijke ophelderingen voor
te komen. Het bleken kleine heldere koloniën te zijn, bestaande uit korte
Gram staafjes. De reincultuur van dit staafje bleek duidelijk /3-haemo-
lyse te geven, groeide goed in glucose-bouillon met een gelijkmatige
troebeling, dit in tegenstelling met de ook ^S-haemolytische Cbt. pyogenes.
De geïsoleerde cultuur bleek zeer pathogeen voor muizen, zowel intra-
cerebraal als subcutaan geënte dieren stierven. De eerste reeds binnen
24 uur met typische hersenverschijnselen, de subcutaan geënte na 5 dagen.
Hierbij werden de typische necrosehaarden in lever en milt gevonden.
Op grond van de culturele eigenschappen en de dierpathogeniteit werd
het staafje als Listeria monocytogenes gedetermineerd. Na opzending naar
Utrecht werd de determinatie bevestigd door Prof. Dr. Jac. Jansen.

l)e vraag blijft: is het geïsoleerde micro-organisme de ziekteverwekker
bij het rund geweest, of zijn de hersenen door het schieten zodanig ver-
ontreinigd met huidbacteriën, dat de gevonden Gram — en Gram
staafjes als ubiquitaire saprophyten zijn te beschouwen.

In analogie met de door de Amerikaanse onderzoekers vermelde ziekte-
geschiedenissen lijkt het gerechtigd te verklaren, dat de Listeria hoogst-
waarschijnlijk de verwekker is geweest van de hersenaandoening.

De 2e schedel die op het laboratorium werd bezorgd, behoorde bij
de volgende ziektegeschiedenis:

Een pink van 14 maanden oud vertoonde op 23 April 1951 ziektever-
schijnselen, waarbij als anamnese werd opgegeven, dat het dier een ver-
minderde eetlust had en suf was. Bij het clinisch onderzoek bleek de pink
in een uitstekende voedingstoestand te verkeren, de rectale temperatuur
was 41,2. Het dier maakte een zeer suffe indruk, de visus was sterk ver-
minderd en er was ptosis van het rechter bovenooglid. Bij het van stal
leiden was de gang onzeker en enigszins atactisch, dwangbewegingen
werden niet opgemerkt.

Een therapie werd ondanks de dubieuze prognose ingesteld, n.1. 2 X
daags 20 gram sulfanilamide per os. Het verloop was de eerste dagen niet

ongunstig, de eetlust herstelde zich enigszins en de koorts nam af. Er trad
echter een duidelijke rechtszijdige facialis paralysis op, waarbij behalve
het ooglid ook het rechter oor afhing. De gang werd geleidelijk slechter en
er ontstond een duidelijke ataxie.

Op 9 Mei werd besloten tot slachting, hetgeen geschiedde in de nood-
slachtplaats te Stiens. Bij de keuring werden aan de inwendige organen
geen afwijkingen waargenomen en het bacteriologisch onderzoek van
de milt verliep negatief. De schedel werd aan het laboratorium van de
Gezondheidsdienst geopend. Het bleek, dat de hersenen zelf geen duidelijke
afwijkingen vertoonden, echter bleek de schedelholte wel abnormaal
gevormd te zijn. Rechts achter de doorgesneden kruising van de N.N.
Optici vertoonde de schedelbasis een eigrote weke zwelling. Bij perforatie
van de ter plaatse verdikte dura mater bleek hier een absces met room-
achtige pus aanwezig te zijn. Het absces had een vrij dikke kapsel en
moest dus al oud zijn. Via de snede kon dwars door de schedelbasis heen
gesondeerd worden in de richting van de keelholte. Doordat het slijmvlies
met de tonsillen en de retropharyngeale lymphklieren ontbraken, kon niet
uitgemaakt worden of het absces een fistelopening had gehad.

Waarschijnlijk zal deze er wel geweest zijn, doch zich gesloten hebben
waardoor de pus onder druk is gekomen. Uit het absces werden haemoly-
tische staphylococcen gekweekt, die een positieve coagalase-reactie gaven.
Het bacteriologisch onderzoek van de hersenen verliep negatief.

Dat niet elk geval van cerebrale afwijkingen bij het rundvee, die niet
berusten op een hersenabsces, gras-tetanie, ,,lal" of loodintoxicatie door
Listeria wordt veroorzaakt, bleek bij een derde geval, waarbij de diag-
nostische hulp van de Gezondheidsdienst werd ingeroepen.

Het betrof 2 pinken uit een koppel van een 15-tal, op de lichte gronden
van Ureterp.

Volgens de anamnese waren de dieren 3 dagen voor het eerste ziekte-
geval werd waargenomen, verweid naar een 2 jaar oude kunstweide, die
was aangelegd op een heideveld, nadat eerst een flinke laag stadscompost
was ondergewerkt. De pinken kwamen uit een soortgelijke afgegraasde
weide, die echter alleen met kunstmest was bemest. In verband hiermede
werd er aan gedacht dat de dieren een of ander blikje met loodhoudende
verf hadden gevonden en zich hieraan te goed gedaan hadden.

De pink, die het eerst ziek was geworden, was in een greppel gevonden,
waarin het dier zich met moeite staande hield en telkens in het rond
draaide. Het had de neiging om zand te eten. Het dier werd naar huis
gehaald, bleek sterk atactisch te zijn, en weigerachtig om spontaan
enig voedsel en drinken op te nemen. Het had geen temperatuursverhoging
en dunne faeces. De pensbewegingen waren vertraagd, het drong met de
kop tegen de muur en stond voortdurend te knarsetanden. Na enkele
dagen expectatieve therapie was het dier geslacht.

Bij sectie bleek dat er inwendig zeer weinig afwijkingen vielen waar te
nemen. Slijmvliezen, hart en longen waren normaal, de pens was vrij sterk
gevuld met een halfverteerde grasmassa, de lebmaag en de darm bevatten
vrij veel zand. De inhoud van caecum en colon was dun en stinkend. De
lever was niet gedegenereerd, de milt niet gezwollen en de nieren normaal.
De hersenen werden meegenomen voor nader onderzoek.

De 2e pink, die een dag voor het afmaken van de eerste ziek was ge-
worden, vertoonde volgens de eigenaar dezelfde ziekteverschijnselen als

de eerste. Het dier was erg suf en reageerde niet op uitwendige prikkels,
b.v. ook niet op het aanraken van de uitwendige gehoorgang. Het stond
met de kop tegen de muur gedrukt en knarsetandde. De ademhaling en
pols waren normaal, de pensbeweging vertraagd en de ontlasting te dun.
Het dier weigerde te drinken, doch had geen verschijnselen van bulbair
paralysis. Het speekselde niet en de tongpunt-reflex was goed aanwezig.
Daar er geen direct levensgevaar was, werd besloten af te wachten en een
laxans toe te dienen, terwijl de eigenaar het dier enkele keren daags met
de fles vocht zou toedienen (water of melk).

Bij inspectie van de koppel bleek dat de overige dieren in uitstekende
welstand verkeerden. Ze waien glanzend van haar en lagen voor het
merendeel rustig te herkauwen. Het gras, vnl. Engels raaigras, stond bijna
te bloeien. Het viel op dat de grazende koeien bij voorkeur de jonge aren
afplukten. Ongerechtigheden, die op de mogelijkheid van loodintoxicatie
wezen, werden niet gevonden. De eigenaar had trouwens het eerste jaar
al zorgvuldig alles laten opzoeken wat gevaar zou kunnen opleveren,
terwijl het eerste jaar de dieren altijd gezond waren gebleven.

De diagnose werd gesteld op zware indigestie met auto-intoxicatie
door het eten van te veel eiwitrijk gras.

Het verloop viel mee; na enkele dagen bleek het ingeven niet meer
nodig en begon het dier weer spontaan te drinken en te eten. De zenuw-
verschijnselen hielden tegelijkertijd op en na 10 dagen werd de pink
weer naar de weide teruggebracht. Het onderzoek van de hersenen van de
in nood geslachte pink en het speciale bacteriologisch onderzoek op
Listeria hadden een negatief resultaat.

De moeilijkheden bij de diagnostiek van hersenaandoeningen bij de
grote huisdieren zijn heel groot, doordat dezelfde klinische verschijnselen
het gevolg kunnen zijn van verschillende ziekelijke afwijkingen van het
centrale zenuwstelsel.

Tot heden werd in Nederland bij het waarnemen van acute hersen-
verschijnselen bij het rund in de eerste plaats gedacht aan de z.g. kop-
ziekte, aan loodvergiftiging en eiwitintoxicatie („overeating disease").
Plantaardige zenuwvergiften (moederkoren, dronkenmakend raaigras)
zijn aetiologisch hier vrijwel niet van betekenis.

Zenuwverschijnselen bij kalveren worden vaak veroorzaakt door hersen-
abscessen, die meestal het gevolg zijn van kalverdiphtherie. De z.g. „lal"
komt slechts zelden onder behandeling, de dieren succomberen meestal
te snel onder krampverschijnselen.

In verband met de veelvuldige Amerikaanse publicaties over Listeria
monocytogenes als oorzaak van een dodelijke meningo-encephalitis bij
rnuderen en schapen en het vaststellen van deze infectie ook bij runderen
in Nederland, zal het zeker aanbeveling verdienen om bij het bacterio-
logisch onderzoek van hersenen de door Gray, Stafseth en Thorp
aangegeven bijzondere ,,anreicherungs"-techniek voor het aantonen van
Listeria ook hier te lande toe te passen.

met overeenkomstige hersenverschijnselen bestaande uit ataxie, dwang-
bewegingen, manege-bewegingen en zintuigstoornissen werd eenmaal
Listeria monocytogenes geïsoleerd en eenmaal een extra duraal staphylococcen-
absces gevonden. Het bacteriologisch onderzoek, waarbij ook de bijzondere
„Anreicherung" volgens Gray, Stafseth en Thorp leverde in het derde
geval een negatief resultaat op, de hersenverschijnselen bij dit rund werden
aan auto-intoxicatie door overeting aan eiwitrijk gras toegeschreven. Het
verloop van een overeenkomstige ziekte bij een ander dier uit dezelfde
koppel pinken bevestigde de diagnose.

The pathological and bacteriological investigations of the cerebrums of three heifers
with the same neurological symptoms, i.e. ataxia, constrained and circling movements,
diminished sensibility of the skin, disturbed visus and dullness demonstrated, that
Listeria monocytogenes can be isolated from triturated cerebral substance in nutrient broth
after incubating this in a refrigerator at a temperature of ^ 4⁰ C. during considerable
time.

The meningo-encephalitis caused by Listeria was clinically indistinguisable from
the „mental case" which showed a extra-dural brainabsces and a case of autointoxi-
cation by overeating. The frequency in Holland of listeriosis in different kinds of small
animals and aborted bovine fetuses makes it probable, that more cases of cerebral
infections with this microbe in cattle and sheep will be diagnosed if the bacteriological
enhancement technique of M. L. Gray, H. J. Stafseth and Frank Thorp Jr. from
Michigan U.S.A. is applicated more generally.

(Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht)
Directeur Prof. Dr. JAC. JANSEN.

Nadat door Kapsenberg (1939) 14) voor het eerst mededeeling was
gedaan over het voorkomen van Listeria (oude naam Listerella) monocytogenes
in Nederland bij den mensch, werd deze infectie in 1942 beschreven bij
dieren door De Blieck en Jansen 2). Het betrof hier een door Jansen
(1940) 9) geïsoleerde cultuur uit sterfte bij biggen.

Sindsdien zijn door ons Instituut bij herhaling mededeelingen gedaan
over gevallen van Listeria-infectie bij verschillende huisdieren en bij zilver-
vossen (9, 10, 11, 12, 13).

1 ) Wij danken Miss Robbins (Washington), den Heer Directeur der Rijks Serum
Inrichting, de Heeren Directeuren van de Gezondheidsdiensten in de Provincies Fries-
land, Drenthe, Overijssel, Utrecht, Noord-Holland en Noord-Brabant en den Heer
Directeur van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee voor de aan ons afgestane stammen.

verschillende malen Listeria\'s uit runderen geïsoleerd. (Zie het desbetref-
fende artikel van Van der Schaaf, De Jong en De Jong 17).

Infectie met Listeria bij kippen is verder beschreven door de Gezond-
heidsdienst voor Drenthe (1950) 5) en bij kanaries door Van der Schaaf
en De Jong (1950) 16).

Al deze gevallen hebben betrekking op verschillende vrijwel op zich
zelf staande gevallen, waardoor de hygiënische en oeconomische belang-
rijkheid van deze ziekte zou kunnen worden onderschat.

Indien men echter kennis neemt van de buitenlandsche literatuur, blijkt,
dat elders b.v. in de Vereenigde Staten van Noord Amerika deze ziekte
zelfs zoo belangrijk blijkt te zijn dat Gray, Safseth en Thorp (1951) 7)
schrijven:

Gevallen van het optreden van ziekteverschijnselen bij verscheidene
runderen of schapen van eenzelfde koppel vinden wij o.a. uitvoerig be-
schreven door Graham, Levine en Morril 6) en door Gray c.s. (litera-
tuur bij deze auteurs).

Bij runderen worden waargenomen hersenverschijnselen, strompelende
gang, steunen tegen voorwerpen („boren"), manege beweging, gestoord
gezichtsvermogen (soms eenzijdige blindheid), verlamming van oor, oog
en lippen, niet kunnen eten en drinken, slikbezwaren, verlamming van
de tong, beven, abnormale salivatie, moeilijkheden met opstaan, stijve
eventueel eenzijdig gekromde hals, opisthotonus, coma, eventueel vooraf
gegaan door razernij. Hieraan kunnen wij nog toevoegen sporadisch
abortus, zie o.a. Ferguson c.s. (1951) 4) met literatuur.

Bij schapen werden gezien: sufheid, dwangbeweging, evenwichtsstoornis,
strompelende gang, torticollis, neusuitvloeiïng, abnormale salivatie, beven.
Ernstige patiënten suggereeren klinisch het beeld van acetonaemie met
chemisch negatieve bevinding.

Graham c.s. beschrijven gevallen waar in groote kudden van enkele
honderden schapen de sterfte 10 % en meer bedroeg. Zoowel volwassen
dieren als dieren onder het jaar werden aangetast. Enten met een
Listeria-vaccin had geen invloed. Paterson (1940) (15) nam bij schapen
abortus waar.

Bij varkens werd behalve septicaemie (De Blieck en Jansen) door
Biester en Schwarte (1940 1) encephalitis vastgesteld terwijl o.a. Bolin
en Eveleth (1951) 3) (literatuur) een secundaire infectie alleen van de
lever na loogvergiftiging beschreven.

Differentiaaldiagnostisch noemen Gray c.s. bij runderen o.a. rabies
en intoxicaties. Wij willen hier in het bijzonder de vage begrippen auto-
intoxicatie en botulisme releveeren, waarbij immers het bacteriologisch
onderzoek vaak geen resultaat oplevert. Bij deze volwassen dieren blijft
de infectie namelijk dikwijls gelocaliseerd tot het centrale zenuwstelsel en
ook dan is het isoleeren van de verwekker niet altijd even gemakkelijk.

Graham c.s. (1943) gaven destijds aan bij sectie kop en hals te scheiden
in het atlanto-occipitaal gewricht en dan zoowel proximaal als distaal
na afschroeien stukjes Medulla oblongata met een pincet afnemen en

uitspatelen. Volgens hen isoleerden zij Listeria meestal alleen uit de Medulla
oblongata, niet uit andere deelen van het centrale zenuwstelsel of andere
organen.

Gray c.s. (1951) geven een verfijnder techniek. Hierbij worden steriel
verzamelde stukjes van de Medulla met ioa 15 cc bouillon in een mortier
fijngewreven en de zoo verkregen suspensie 10 tot 20 minuten geschud in
de schudmachine; eventueel kan het fijnmaken ook in een „blendor"
plaats vinden bij voorkeur na koeling. Van de verkregen suspensie wordt
circa 0.5 ccm uitgestreken op tryptoseplaten en schapenb!oedaga>-pIaten.
Zoo gelukte het hun in verschillende gevallen Listeria te isoleeren, waar
het zonder suspendeeren niet gelukte.

Nog grooter bleek het aantal positieve gevallen te zijn, indien het
materiaal 3 weken tot 3 maanden gekoeld was eer tot suspendeeren en
enten was overgegaan. Er werden dan positieve culturen verkregen uit
organen, die in versche staat steriel schenen.

Het laat zich dus verklaren, dat op deze wijze bij routine onderzoek
verschillende gevallen aan de aandacht zullen ontsnappen:

a. waar niet uit de hersenen of wel niet speciaal uit de Medulla oblongata
is geënt,

Dit kan aanleiding zijn, dat tot dusverre gevallen aan de aandacht
zijn ontsnapt en als auto-intoxicatie, botulisme, „razende kolder" enz.
zijn gediagnostiseerd.

Aangezien wij zelden materiaal, dat zich tot deze onderzoekingen leent
ontvangen, is het ons nog niet mogelijk geweest deze techniek aan de
praktijk te toetsen. Mogelijk, dat anderen hiertoe betere kansen krijgen.
De door ons bij determinatie van culturen opgedane ervaring wijst erop,
dat Listeria monocytogenes in Nederland algemeen verbreid moet zijn.

Teneinde een indruk te geven van het voorkomen van L. monocytogenes
in Nederland geven wij hier een overzicht van de tot dusverre in ons
laboratorium gedetermineerde stammen.

Deze stammen voldoen in groote trekken aan de beschrijving zoals
deze door De Blieck en Jansen (1942) is gegeven, n.1.: Onregelmatige
kleine plompe staafjes, die zich kleuren volgens Gram; op agar teere door-
schijnende groei, gelatine niet vervloeid, in bouillon teere groei, vaak
vooral op den bodem, /3 haemolyse op de bloedplaat, lakmoesmelk
gereduceerd, geen indolvorming in de voedingsbodem van Gersbac.h,
catalase reactie positief, reactie van Voges en Proskauer negatief, methyl-
rood reactie van Clark en Lubs positief, geen nitraat reactie, koolhydraat-
vergisting (medium van Warren en Crowe) : salicine -f-, rhamnose —,

dulcitol -—, xylose —, sorbitol ■—, inuline —, mannitol —, glycerol —,
dextrine -—, arabinose —, raffinose ■—■.

Sindsdien hebben wij onze reeks „suikers" nog iets uitgebreid. Op
grond van de eigenschappen van door ons later verzamelde stammen
(waarvan er verschillende op konijnen zijn gecontroleerd op het ver-
wekken van monocytose) en van stammen, die wij van Miss Robbins

(Washington) ontvingen, en van de in de literatuur beschikbare gegevens
vatten wij thans de vergistingseigenschappen samen als volgt:

Wij laten hier nu een overzicht volgen van de stammen, die wij op deze
serie hebben onderzocht, met aanteekening van de daarbij waargenomen
bijzonderheden.

4 stammen afkomstig van Miss Robbins te Washington, alle lactose
maltose en dextrine , 3 glycerol , 1 mannose -—.

3 stammen afkomstig van wijlen Prof. Kapsenberg uit menschen.
„Mensch V", „Mensch H" en „Mensch Z".

i stam ,,RSF\', geïsoleerd uit een kalf en ontvangen van de Rijks Serum
Inrichting.

i stam uit de milt van een rund (geïsoleerd door collega Heida) ont-
vangen van de Gezondheidsdienst in Friesland;

4 stammen uit runderfoeten ontvangen van de Gezondheidsdienst in
Friesland; één is positief op lactose en maltose ,één negatief in rhamnose;

i stam uit hersenen van een volwassen rund ontvangen van de Gezond-
heidsdienst in Friesland (Juni 1951);

2 stammen uit kalveren van de Gezondheidsdienst uit Drenthe (Collega
Stonebrink).

i stam uit jonge biggen beschreven door De Biieck en Jansen 1942,
lactose thans —, maltose en saccharose traag, afkomst Provincie Utrecht.

i stam big „W" uit big van enkele weken oud met pericarditis (Provincie
Utrecht), saccharose

(Bij dit laatste dier waren in het uitstrijkje uit de spier reeds vele Gram
staafjes gezien, deze stam wijkt vrij belangrijk af: galactose , inuline ,
mannitol , rafhnose ).

i stam uit een kip van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee afkomstig
van de Veluwe.

i stam uit een kip van de Gezondheidsdienst in Drenthe (Collega
Stonebrink), mannose —.

i stam uit een kip van de Gezondheidsdienst in Overijssel, galactose ,
glycerol , mannitol .

i stam afkomstig van de Gezondheidsdienst in Friesland, klinisch be-
schreven door v. d. Schaaf en De Jong (1950) 16).

In verband met dit onderzoek ontvingen wij ook verschillende stammen
die o.i. geen Listeria zijn o.a. die geen haemolyse geven of geen suikers
vergisten of morphologisch afwijken (coccen).

Uit het voorafgaande blijkt, dat deze bacteriën dus zijn geïsoleerd uit
dieren uit de provincies Groningen (?) Friesland, Drenthe, Overijssel,
Gelderland, Utrecht, Noord- en Zuid-Holland en Noord Brabant, dus
vrijwel uit alle deelen van Nederland.

Een systematisch onderzoek zal moeten uitwijzen of deze bacil mogelijk
frequenter voorkomt dan tot dusverre is gebleken, waarvoor de volle
aandacht van de diverse instanties, die bacteriologisch onderzoek plegen
te doen, gevraagd wordt.

A cultural description of 25 Listeria monocytogenes strains isoiated in the Netherlands
is given: 3 from men, 10 from eattle (1 from the brain of a cow, 5 from calves, 4 from

foeti), 3 from pigs, i from a rabbit, i from a fur fox, 6 from fowls, i from a canary. They
originated from all parts of the country.

6) Graham, R.; Levine, N.D. en Morrill, C. C.: Univ. of Illinois Agric. Expt.
Station Buil 499 (1940).

11) Jansen, Jac. en G. F. G. W. v. d. Hurk: Anthonie van Leeuwenhoek 9, 104 (1943).

Gedurende het jaar 1950 werd in Gelderland 347 maal aangifte van
Pseudo-vogelpest gedaan. In 72 gevallen, met in totaal 46.617 dieren, in
10 gemeenten, werd deze ziekte geconstateerd. De zieke en besmette
dieren werden onschadelijk gemaakt, benevens 4.777 verdachte dieren.

De symptomen waren in de gevallen, waar leggende hennen aangetast
waren, duidelijk aanwezig. De waargenomen verschijnselen bestonden
aanvankelijk uit: verminderde eetlust; lusteloosheid; „poesterig" zijn
— het veren poetsen wordt nagelaten, waardoor de dieren er onverzorgd
uitzien —; geringe tot ernstige ademhalingsbezwaren en verlammingen.
De eigenaren zeiden ons vaak: ,,Ik dacht, dat ze snot kregen". Daarna
worden de verschijnselen duidelijker. De ademhaling gaat dan gepaard
met geluiden („genaren"), welke later sterker worden, tot gieren toe,
gepaard met af en toe schreeuwen (hoesten alsof er een graankorrel in
de larynx zat). Tijdens de inspiratie wordt de kop opgeheven, de hals
gestrekt en de snavel geopend, terwijl een inspiratoir geluid gemaakt

wordt. Daarbij is de stand van het lichaam opvallend door het laag ge-
dragen achterlijf en de afhangende staart. Bij de exspiratie wordt de kop
meestal weer naar beneden gebracht. Het exspiratoire geluid is lager van
toon dan het inspiratoire geluid. Veelal vertonen de dieren een slijmige
uitvloeiing uit de neusgaten en uit de mond, waardoor de lellen nat worden.
Vooral bij oude hanen is dit vaak waar te nemen. De leg is in de war. De
kippen verliezen de eieren voor zij het legnest bereiken en/of ze leggen
windeieren. De totale productie daalt vrij plotseling tot op de helft. Daarna
treden veranderingen op van de uitwerpselen. Deze worden sterk slijm-
houdend, helder, gelatineus, eiwitachtig, gemengd met groene klodders,
die gelijken op gekookte jonge spinazie. In een verder gevorderd stadium
druipt de glibberige massa van de mestplank. Tenslotte treden ernstige
verlammingen op en sterven de dieren. Enige dagen na de eerste ver-
schijnselen zet de sterfte, voor de eigenaar het meest verontrustende
symptoom, langzaam in en neemt daarna toe. Opgemerkt dient nog te
worden, dat de klinische verschijnselen bij de Reds niet zo duidelijk zijn
als bij de Leghorns en dat de weerstand van de Reds veel groter is.

De sectieverschijnselen zijn bij de leggende hennen sprekender dan bij de
jonge dieren. De gestorven oudere dieren ziet men vaak liggen met sterk
opgetrokken poten, voorovergebogen hals, de snavel op het borstbeen,
de kam opvallend donker (blauwzwart) terwijl het achterlijf sterk bevuild
is. Er is geen vermagering. De borstspieren zijn blauw verkleurd met
lichtere partijen er in. Het slijmvlies van de trachea is altijd rood gekleurd,
soms minder, soms meer, soms heel erg (vuurrood). Normaal is de trachea
van binnen gezien melkachtig wit van kleur. Aan de longen is soms iets
op te merken, dat gelijkt op pneumonie. De luchtzakken zijn troebel. De
buikorganen, vooral het geslachtsapparaat, zijn bloedrijker, uitgezonderd
de milt. De buikholte bevat troebel, wit tot geel vocht, waardoor een vuile
buik gezien wordt. Septische verschijnselen ontbreken. Zo is de milt nooit
gezwollen, wel bleek en de kapsel lijkt verdikt. Aan de iets gezwollen,
soms bloedrijke lever is weinig of niets te zien. De galblaas is steeds klein.
De nieren zijn gezwollen. Toch worden er kleine puntbloedingen ge-
vonden op het hart en onder de serosa (binnenzijde borstbeen en op het
peritoniale vet). Vaak, maar lang niet altijd, treffen we grotere bloedingen
aan onder het slijmvlies van de kliermaag. Aan de darmen is ook weinig
waar te nemen. Deze zijn niet erg verdikt, met weinig dunne inhoud. Het
slijmvlies is wat roder dan normaal. Bij jonge dieren zijn de symptomen
veel minder duidelijk dan bij de oude dieren. De eerste verschijnselen bij
jonge dieren zijn: gebrek aan eetlust; lusteloosheid; bleke aangezichten;
schrikachtigheid; daarna verlammingen van poten en vleugels, beginnend
met één poot. Later kunnen ze in het geheel niet meer opkomen en blijven
ze soms dagen lang liggen met de poten onder het lichaam en de vleugels
iets van het lichaam af. Ademhalingsbezwaren en verandering van de
uitwerpselen treden in geringe mate op. Het slijmvlies van de trachea
is zelden rood gekleurd, terwijl bloedingen in de kliermaag meestal ont-
breken. De buik is zelden „vuil". Verlammingen en sterfte zijn de hoofd-
symptomen. De diagnose is bij jonge dieren meestal niet zo eenvoudig te
stellen.

Bij de differentiaal diagnose moet aan de volgende ziekten gedacht worden:
coccidiose; wormziekten; neurolymphomatosis; vogelcholera; blauwe
kamziekte en vergiftigingen.

Vraag: Is een positieve reactie op tuberculine bij het rund zonder meer een
koopvernietigend gebrek ?

Antwoord: Deze vraag is in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, jaargang
1948, pag. 239 uitvoerig door Prof. Beyers in een artikel behandeld en hier kan
dus in de eerste plaats maar worden verwezen.
De volgende gevallen kunnen zich voordoen:

2. Het rund wordt verkocht met „geldige papieren", waaruit blijkt, dat het dier
niet reageert.

In de 2 laatste gevallen kan koopvernietiging worden uitgesproken op grond van
wanprestatie. Dit is veiliger dan te verzoeken de koop ongedaan te maken op
grond van artikel 1540 van het Burgelijk Wetboek (Zie bovengenoemd artikel).
Wanneer sprake is van het eerste geval kan men wel aannemen, dat het dier
reageert.

Immers de verkoper zal zeker enig certificaat, waaruit het tegengestelde zou
blijken, niet achterhouden. Het is echter de vraag, of dit „indirecte bewijs" juri-
disch geldend is.

Natuurlijk moet de positieve reactie worden geconstateerd binnen betrekkelijk korte
tijd na de koop. Algemeen nam men vroeger een termijn aan van 6 weken.
Prof. Beyers stelt deze termijn thans echter op 4 weken.

Geoffrey H. Bourne „The Mammalian Adrenal Gland", Oxford University Press. 1949.

Het boek van Bourne, docent in de Histologie aan de Universiteit te Londen, bevat
voor het grootste gedeelte de resultaten van zijn onderzoekingen in de dertiger jaren
als Hacket Research Student aan de Universiteit van West Australië, over de bijnieren
van een groot aantal inheemse dieren, aangevuld met die van onderzoekingen bij andere
dieren in latere jaren zowel door hem zelf als door vele anderen verricht, zodat aan
de hand van een systematische indeling van de klasse der zoogdieren in het geheel
de bijnieren van meer dan 250 diersoorten beschreven worden.

In een uitvoerige inleiding geeft de schrijver eerst een interessant overzicht van de
ontwikkeling van de huidige kennis van de bijnieren, waarbij zelfs teruggegaan wordt
tot de Latijnse Bijbelvertaling van 329—420, in verband met de, overigens in twijfel
getrokken mening, dat de bijnieren reeds aan Moses bekend zouden zijn geweest.

Vrij zeker dateert echter de eerste beschrijving van de bijnieren pas van Eustachius
in 1563, terwijl toch de andere organen van interne secretie reeds in de oudheid bekend
waren.

Ook de functie van het orgaan bleef lange tijd onbekend en Schmidt rept pas in
1785 voor het eerst over een secreet, dat aan het bloed afgegeven zou worden. Na de
onderkenning van de betekenis van bijnieren voor het leven door Addison, Brown-
Sequard, Biedl en anderen en tegelijk van de dubbele herkomst van het orgaan, nl.
een mesodermaal deel afkomstig van het coeloom-epitheel cn een ectodermaal deel
afkomstig van de aanleg van sympathische gangliën, wordt verder uitvoerig de ont-
wikkeling van de kennis van de bijnier beschreven, waarvan ik alleen noem de vast-
stelling van de drie lagen van de bijnierschors, de glomerulosa, fascicularis en reticularis
door Arnold in 1866.

Uitvoerig worden de meningen weergegeven over de z.g. X-zone, zoals die door
Howard-Miller bij de muis is waargenomen en de eventuele overeenkomst daarvan
met bepaalde formaties bij andere dieren en met de „foetal cortex" van de mens, welke
laatste, na een sterke embryonale ontwikkeling direct na de geboorte verdwijnt.

Waar de literatuur in het boek van Bourne bijgehouden is tot en met 1946, ont-
breken uiteraard de latere meningen zoals van Rotter en Stieve, volgens welke laatsten
deze „foetal cortex" embryonaal in zijn ontwikkeling beïnvloed zou worden door een
placentair hormoon. Ook de invloed van de bindweefsel kapsel van de bijnier op de
vorming van de schorscellen wordt besproken, waarbij de z.g. afgroeitheorie reeds
betwijfeld wordt, zoals deze laatste later door Rotter geheel weerlegd is geworden.

Voorts de invloed van de hypophyse op de bijnier en de gevolgen van hypophysec-
tomie, waarbij de fascicularis wel, de glomerulosa echter niet degenereert. Bij de be-
schrijving van de correlaties met de geslachtsklieren mis ik de merkwaardige bevinding
van Groat, die regelmatig bij de „ground-squirrel" in het ovarium van deze dieren,
na adrenalectomie celmassa\'s zag ontstaan, die geheel geleken op die van de bijnierschors.

Verder worden talrijke eigen bevindingen en andere publicaties vermeld over het
ontdekken en extraheren en eventueel synthetisch bereiden van de werkzame stoffen
van de bijnier, zowel van de randsubstantie als van de mergsubstantie, over het voor-
komen van lipoid, pigment, vitaminen enz. in de schors en het aantonen ervan, over
innervatie en bloedvoorziening, over de verschijnselen na adrenalectomie etz.

Terwijl in het laatste hoofdstuk de betekenis van de bijnierschorshormonen belicht
wordt ten opzichte van de zout- en water- en van de koolhydraat en eiwitstofwisseling.

Vluchtig wordt nog een mogelijke relatie van de bijnierschors met hersenweefsel
gereleveerd, berustend op de bevinding dat daAr waar een sterk ontwikkelde foetale
cortex aanwezig is, altijd een sterk ontwikkeld cerebrum voorkomt, terwijl bij hemi- en
anacephale monsters altijd een gereduceerde of absente foetale cortex geconstateerd
kan worden.

Zoals gezegd beslaat de hoofdzakelijk morphologische beschrijving van de meer
dan 250 bijnieren het grootste gedeelte van het werk en is dit alleen vergelijkend anato-
misch van belang; vooral aan dc ligging en bevestiging aan nier, lever, vena cava enz.
is veel aandacht besteed, waarbij deze vaak specifiek blijken voor de diersoort, zodat
volgens Bourne bij moeilijkheden met dc klassificering, vooral bij Marsupualia de
positie en de bevestiging van de bijnier zelfs mede als kenmerken opgevat zouden kunnen
worden.

Voor de functie en de chemie van de bijnier, vooral van de bijnierschors zijn echter
de inleiding en de samenvatting van grote oriënterende waarde, zodat voor ieder die
zich voor de bijnier interesseert de lectuur aanbevolen kan worden. Sch.

,,Stuurman langs de melkweg", 1926—1951, is de aardig gevonden titel van het
Gedenkboek, dat uitgegeven werd ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van het
Melkcontrölestation Utrecht (M.G.S.U.) en het daarmede gepaard gaande zilveren
jubileum van collega S. Stuurman, als directeur van dat station. Het werd samen-
gesteld door Ir. A. H. Kruyt, die er bijzonder goed in is geslaagd in een typografisch
eveneens keurig verzorgd boekwerk van bijna 200 bladzijden een uitvoerig overzicht
te geven over het wel en wee van het melkcontrölestation van de oprichting af tot
heden en vooral ook over het bewonderenswaardig vele en baanbrekende werk, dat
Stuurman voor de verbetering van de melkwinning enz. in het algemeen, en voor
zijn dienst in het bijzonder, heeft verricht. Door telkens de mening van prominenten
op dit gebied te doen lezen, afgewisseld met gedeelten van artikelen, lezingen en cur-
sussen, die door Stuurman zijn gehouden en gegeven, heeft de samensteller weten te
bereiken, dat de persoon Stuurman welverdiend naar voren wordt geschoven en komt
diens welbekende en onovertroffen humor en geestigheid telkens weer voor de dag.
Het boek begint met een gelukwens van de Commissaris der Koningin in de provincie
Utrecht en eindigt met een serie gedichten van Stuurman, „Berijmde melkwinning",
zó fijn-geestig, dat het alleen daarom al een voorrecht is, het Gedenkboek te bezitten.

Zoals de titel al aangeeft, heeft dit werkje speciaal de bedoeling om het een en ander
in na te slaan. De ziekten worden dan ook alphabetisch behandeld; vanwege de be-
knoptheid is de tekst in telegramstijl gehouden. Zowel het een als het ander komen
m.i. de leesbaarheid niet ten goede, afgezien nog van het bezwaar, dat men afwijkingen,
die onder meer dan één naam bekend zijn, steeds eerst onder de verkeerde naam zoekt
terwijl bovendien nog een aantal onjuistheden voorkomen.

Schrijver motiveert het verschijnen van dit boekje door erop te wijzen, dat bij de
opleiding bijna uitsluitend aandacht aan de grote huisdieren wordt besteed en „Heute,
nach dem zweiten verlorenen Weltkriege, kommt der Kleintierhaltung und damit
ihrer Krankheitsbehandlung erhöhte Bedeutung bei, so dasz nahezu jeder Praktiker
sich auf diesem umfangreichen Gebiet betätigen musz".

Tot de kleine huisdieren rekent de schrijver de hond, de kat, pluimvee, varkens,
schapen, geiten, konijnen, caviae, pelsdieren en bijen.

Als bronnen, waaruit schrijver heeft geput naast een 27-jarige ervaring noemt hij o.a.
Hutyra - Marek - Manninger - Fröhner - Zwick en het referatentijdschrift „Die
Veterinär Medizin". Toch krijgt men niet de indruk, dat schrijver veel gegevens de
moeite waard om te verwerken in de Engelse en Amerikaanse literatuur heeft gevonden.

Wel deelt hij mede, dat de Russische vertaling een niet te vervangen hulpmiddel voor
hem is geweest voor de „mehrjährigen tierärztlichen Einsatz der Sowjetunion".

Bij het doorlezen krijgt men niet de indruk, dat dit boekje een aanwinst is voor de
Nederlandse dierenarts, al kan men er vooral wat de therapie betreft, wel snel een
aantal gegevens in vinden. Teunissen.

Bij de uitgeefster E. F. Steinmetz, Keizersgracht 714 te Amsterdam, verscheen:
„Materia Medica Vegctabilis", dat handelt over plantaardige geneesmiddelen, waarvan
de namen in het Frans, Engels, Duits en Nederlands worden gegeven.

Bij dezelfde firma verscheen een nieuw wetenschappelijk tijdschrift, dat in 10 af-
leveringen per jaar zal uitkomen.

Dit tijdschrift heet „Acta Phytotherapeutica" en de prijs van het jaarabonnement
is ƒ 20.—.

Tlie Examination of Tubercle Bacilli in Sputum. Yasue Okada. Orig.:
The Tohoku Journal of med. Prud., vol 51, no\'s 1—2, 1949.

De auteur concentreert het sputum door het 15—30 min. te verwarmen op waterbad
en maakt dan dunne uitstrijkjes, die aan de lucht worden gedroogd. Geeft een goed
resultaat bij sputa met weinig tbc-bacillen. Van de 16 niet-geconcentreerde „negatieve"
sputa, werden 10 na concentratie „positief".

Vacuum desiccation of B.C.G. in frozen state. Tatsuzo Kobayashi. Orig.:
The Tohoku Journal of Exp. Med., vol. 51, no\'s 3—4, 1949.

Door het tuberculose-instituut van de universiteit van Sendai zijn meer dan 4 millioen
mensen met B.C.G. geïmmuniseerd. Een bezwaar was, dat het gebruikelijke B.C.G.
niet langer dan een week kan worden bewaard zonder in immuniserend vermogen af

te nemen. Bovendien moet het bij lage temperatuur worden bewaard. Schr. heeft daarom
een gedroogd B.C.G. vaccin met goede werkzaamheid trachten te bereiden door het
vaccin na bevriezen in vacuum te drogen.

Daarbij bleek dat temperaturen van — 8 tot — 195° C. geen merkbaar nadelige invloed
op de bacillen hadden; dat pepton het meest geschikte medium is voor gedroogd B.C.G.
en dat bij gebruik van pepton als medium het gedroogde vaccin bestand is tegen de
inwerking van zonneschijn gedurende verscheidene uren. B.C.G.-emulsies d.e.t. zijn
zeer gevoelig voor zonneschijn.

Volgens Keigo Kato (zelfde tijdschrift) is 1—2 % pepton-oplossing het beste medium
voor het maken van gedroogd B.C.G. vaccin. De beste methode van bewaren is onder
vacuum in ampullen.

Ueber die Tuberkulose-Infection und die Allergie von Saüglings- und
Kindesalter. Kenji Kumagai. Orig.: The Tohoku Journal of Exp. Med. Vol. 51,
po\'s 1—2, 1949.

Kumagai e.a. hebben aangetoond, dat reeds in het stadium van de primaire infectie
tuberkelbacillen uit het circulerende bloed waren te kweken. Sato kon in een dergelijk
geval zelfs tubercelbasillurie vaststellen. In 34 van de 131 gevallen van erythema nodosum
in de kinderjaren konden tbc-bacillen in het bloed aangetoond worden. De bacillaemie
treedt op voor dat de tuberculinatie positief is.

Experimentelle Untersuchungen ueber das Schicksal der Tuberkel-
bazillen im Blutstrom, insbesondere ueber ihre Ausscheidungswege. Takesi
Abe. Orig. zelfde tijdschr. Vol 50, no\'s 3—4, 1949.

Takesi Abe tracht een antwoord te geven op de vraag of t.b.c.-bacillen, die bij het
konijn intraveneus zijn ingespoten, in de interlobulaire galgangen worden uitgescheiden
of niet. Uit zijn onderzoekingen blijkt, dat dit reeds één uur na de injectie het geval
is en dat tegelijkertijd hyperaemie van het leverweefsel is waar te nemen. Behalve dat,
treedt er zwelling van de levercellen op en cellige infiltratie van de lobuli. Na 24 uur—
7 dagen vormen zich de epitheloïdecellen, terwijl na een weck ook reuzencellen worden
gevonden.

In het inwendige van de capillaircn vond schr. de bacillen als afzonderlijk liggende
slaafjes. In de Sterncellen liggen veel granulcuzc bacillen met daarnaast korte staafjes.

In het galgangepitheel worden tot 2 weken na de injectie vrij veel tbc-bacillen ge-
vonden, daarna echter veel minder.

De auteur is van mening, dat de tbc-bacillen direct uit het bloed mechanisch in de
galcapillairen worden afgescheiden en dan met de gal meegaan. Deze afscheiding kan
echter door de phagocytaire Sterncellen bevorderd worden.

Ook de uitscheiding via de nieren werd nagegaan. Daarbij bleek, dat reeds één uur
na de injectie t.b.c.-bacillen in de glomeruli, in de capillairen van het interstitium en
in de cellen van het interstitium worden gevonden, terwijl ze spoedig daarna in de
Bowman\'se kapsel en het urinekanaaitje worden uitgescheiden. Uit de onderzoekingen
van Takesi Abe blijkt verder, dat reeds vroeg degeneratie van het epitheel van de
Bowman\'se kapsel en van dat van de urinekanaaltjes optreedt.

Gelijktijdig treedt op een toename van de endotheelcellen van de bloedcapillaircn
en van de kern van de glomerulus. De uitscheiding van de t.b.c.-bacillen via dc urine
duurt ongeveer van het derde uur tot 16 dagen na de injectie.

Wirkungen der verschiedenen Vitamine auf den Glycogenbestand der
Leber unter besonders warmer Bedingung. Sinya Sasao. Orig. zelfde tijdschr.,
vol. 51, no\'s i—2, Oct. 31, 1949.

Vitamine C en verwante stoffen werken niet alleen anti-scorbutisch, maar bevorderen
ook de ficatie van glycogeen in de lever van het konijn. Onder bijzonder warme omstan-
digheden verliest het konijn het leverglycogeen, doordat dit als energie-bron dienst doet.
Men kan dit verlies door glucose-infusie compenseren en daarbij ook nieuwvorming van

leverglycogeen waarnemen. Toevoeging nu van Vitamine C, P of K aan de glucose-
oplossing bevordert de nieuwvorming van leverglycogeen. Schr. beveelt daarom aan
om in de daarvoor aangewezen gevallen steeds glucose samen met vitaminen te geven
om daardoor de hoeveelheid leverglycogeen te verhogen en tegelijk het organisme als
geheel te versterken.

Studies on the Detoxicating Hormone of the liver (Yakriton). Akira Sato
and Taro Yoshicke. Zelfde tijdschrift en afl.

Bedoeld hormoon wordt omschreven als te zijn een „normal keeping hormone", dat
zowel een teveel aan vitaminen als andere hormonen tegengaat, terwijl het in gevallen
van hormoon-tekort en bij hypovitaminosis meehelpt dit tekort op te heffen.

Thiaminedeficiency and blood sugar. Akira Sato and Nobuo Kaiho. Zelfde
tijdschr., Vol. 51, no\'s 3 en 4, December 1949.

Schr. wijzen er op, dat men tot nu toe aanneemt, dat in gevallen van thiamine-
deficientie hyperglycaemie optreedt.

Okukawa en Usuki onderzochten het bloedsuikergehalte van dieren, die met thia-
mine-deficient voedsel werden gevoerd. Zij vonden, dat in het beginstadium van thia-
minedeficientie hypoglycaemie optreedt en pas later hyperglycaemie.

In No. 4 van de Jaargang 1950 van het door de Kon. Ncd. Gist- en Spiritusfabriek te
Delft uitgegeven blad „Digesta en Antibiotica", staande onder redactie van Professor
Mulder, Professor Querido en Dr. Goslings, levert Professor Bronkhorst een uiterst
leerzame en critische beschouwing over de waarde der Chemotherapie bij tuberculose.

Deze stof werd ook door Bronkhorst behandeld in een voordracht, gehouden op de
Universiteitsdagen op 29 en 30 Maart 1950 te Utrecht.

Hij verleent aan deze middelen het etiket van specifiek, echter in dien zin, dat niet elke
vorm van tuberculose hiermede genezen zou kunnen worden.

Het effect, in de gebruikelijke dosering is in de eerste plaats bacteriostatisch, minder
antitoxisch.

Schrijver merkt daarbij op, dat de werkzaamheid het grootst is bij verse floride pro-
cessen. Bij verouderde torpide vormen kan geen werking verwacht worden. Dit maakt
het gebruik Prae-operatief in het bijzonder aangewezen.

De werkzaamheid bij diverse actieve gevallen kan hieruit verklaard worden, dat in
deze gevallen, de bacterie-vermenigvuldiging een optimum heeft bereikt. Vooral bij keel-
en darmtuberculose zijn de resultaten vaak spectaculair.

Bij deze vaak verse en actieve processen werken deze middelen ter directe ondersteu-
ning van de verweerkracht van het individu.

Hoe krachtiger de strijdhouding van het organisme zelve is, des te effectiever werken
de antibiotica en chemotherapeutica.

Men kan deze weer ondersteunen door een onder optimale omstandigheden verlopende
rustkuur.

Bronkhorst plaatst de streptomycine voorop, met dien verstande, dat het gebruik van
het Dihydro-praeparaat aanbeveling verdient.

De toxiciteit behoeft bij lage dosering niet gevreesd te worden (10—20 mg per kg.
lich. gew. ).

De resistentie tegenover dit middel vormt een handicap voor de toepassing. Het heeft
er soms de schijn van, dat onder deze omstandigheden de t.b.c. bacillen beter gaan groeien.

Het gevaar kan zich hierbij nog voordoen, dat andere personen door deze streptomy-
cine-resistentiebacterien besmet kunnen worden. Deze individuen zijn dan uitgescha-
keld voor een streptomycinekuur.

Schrijver wijdt tenslotte een beschouwing aan de eventuele waarde van het door
Domagk geïntroduceerde „Tubercazon". Hij meent hiertegen bedenkingen te moeten
inbrengen en ontraadt de toepassing. Zwijnenberg.

Myiasis is een parasitaire ziekte bij bijen, veroorzaakt door vliegenlarven. Toen refe-
rent in Augustus 1949 het 13e Intern. Bijenteeltcongres te Amsterdam bijwoonde, heeft
hij Prof. Guilhon reeds over dit onderwerp horen lezen. In bovengenoemd tijdschrift-
artikel wordt deze ziekte nog wat uitvoeriger door hem beschreven.

Hoewel de ziekte vooral in Zuidelijker gelegen landen optreedt, is zij ook in ver-
scheidene Departementen van Frankrijk geconstateerd, hoofdzakelijk in Z.-Frankrijk.

Hierbij vond men larven van verschillende soorten tweevleugeligen, meestal gelocali-
seerd in de thorax, maar ook wel in het abdomen. Door de parasiet worden de inwendige
organen der bijen vernield en zij gaan ten gronde. De ziekte uit zich in de aanvang
meestal door onmacht tot vliegen, vanwege de aantasting der vliegspieren van de bij.

De vliegen beloeren de bijen, zittend op of onder de kast en leggen hun eieren op het
bijenlichaam, na daarop in de vlucht neergestreken te zijn. De lengte der vliegen-larven
varieert van 2—8 mm. Hoewel in de regel slechts enkele procenten van een bijenvolk
zijn aangetast, zijn er toch enige gevallen bekend, dat dit 50 % bedroeg en het lijkt
schr. niet onwaarschijnlijk, dat in meerdere gevallen van abnormale sterfte gedurende
de zomer, bij nauwkeurig onderzoek de diagnose apimyiasis gesteld zou kunnen worden.

Hoewel het in Frankrijk practisch nooit zo ver komt, kan deze ziekte zich in Brazilië
en in de Oekraine zo uitbreiden, dat zij schadelijk wordt.

Voor het stellen der diagnose verricht men, als vervolg op het onderzoek naar Acariasis
(mijtziekte), een verdere inspectie van de thorax en daarna ook van het abdomen.

Ook deze ziekte is in verschillende landen geconstateerd, maar naar Ref\'s mening
niet in Nederland, evenmin als de onder a. genoemde. Zij wordt veroorzaakt door
verschillende soorten vliegen, die hun eieren op het open broed leggen. De larve groeit
in het lichaam der bijenlarven, welke nog leeft als het bijenbroed gedekseld wordt.
Onder de deksels ontwikkelt zich de vliegenlarve verder, de larven der bijen geheel
verterend en wanneer haar stadium volwassen is, knaagt de vliegenlarve het celdeksel
open. Eén der larvensoorten laat zich nu op de bodemplank vallen, waar ze zich inpopt,
terwijl een andere soort zich aan de celwand of ergens anders op de raat inpopt.

De schade, door deze ziekte aangericht, is gering; zelfs op een grote bijenstand heeft
de ziekte geen kans zich uit te breiden, indien de imker maar zindelijkheid betracht.

Deze heeft geen pathogene betekenis, het is slechts een benaming voor het feit, dat
sommige vliegen hun eieren op bijencadavers leggen, waarin de larven dan tot ontwik-
keling komen. Velthoen.

Bianchi beschrijft twee gevallen van botulismus bij runderen, beide opgetreden,
nadat in de hooiberg een cadaver van een kat was gevonden. In het ene geval waren
5 runderen aangetast, in het andere een rund en een paard. De symptomen bestonden
uit profuse diarrhee, gebrek aan eetlust, slikbezwaren, bij de runderen met herkauwen,
veel liggen, verlammingen van de achterhand, normale temperaturen. Alle dieren
stierven, dan wel werden in nood gedood. Uit de levers van in nood geslachte dieren
werd Clostridium botulinum type D geïsoleerd.

„Q fever" in Italië. B. Verde, La Clinica Vet., LXXIII, 161, 1950. A. Mirri,
La Clinica Vet., LXXIII, 164, 167, 1950.

De ,,Q. fever" is een in Queensland (Noord Australië) inheemse rickettsiose, die in
hoofdzaak bij boeren en slagers voorkomt en waarvan het reservoir in Australië een
klein soort buideldier (Isodon torosus) is, en die wordt overgebracht door teken.

Zoals Verde mededeelt is gebleken, dat de Balkangriep, die door Himhauser in 1943
bij Duitse soldaten in Griekenland is beschrevfcn en de atypische primaire pneumonie,
die bij Australische, Engelse en Amerikaanse soldaten in Griekenland en elders in het
Middellandse zeegebied zijn waargenomen, hiermede identiek zijn.

In 1944 werd deze ziekte onder Amerikaanse troepen in Italië als Q_ fever gediag-
nosticeerd. (Goed gedocumenteerd overzicht over deze ziekte zie R. Herzberg, C. BI.
Bakt. I Orig. 155, 177, 1950, Ref.).

Na afloop der bezetting werd de ziekte aanvankelijk niet meer vastgesteld. Mirri
vermeldt, dat Meldolesi bij een boerengezin op Sicilië de ziekte wederom aantoonde,
waarbij bleek, dat de aan dat gezin behorende geiten in het bezit waren van anti-lichamen
(complementbinding).

Mirri toonde vervolgens bij verscheidene huisdieren uit verschillende delen van
Sicilië antilichamen aan (geit, schaap, rund, paard, hond). Bij deze dieren was de
infectie inapparent. Hij zoekt verband tussen deze infectie en de periodieke ophthalmie
bij paarden en mastitis bij runderen, waarbij geen bacteriën werden aangetoond.

Van afgemaakte honden, waarbij bronchopneumonie en miltzwelling was waar-
genomen en waarbij de complementbinding positief was, werd long en miltmateriaal
overgespoten op 4 caviae, waarbij tevoren een negatieve complementbinding was vast-
gesteld. Het bleek, dat 2 van deze dieren na 20 dagen een titer van 1:20 bezaten.

Met Q_ fever antigeen van de Lederle Laboratories te New York onderzocht Mirri
door intrapalpebrale injectie schapen, geiten en runderen op allergie. Hierbij bleek,
dat een belangrijk percentage op den vierden of vijfden dag na deze injectie reageerde
door zwelling. Aangezien verschillende van deze dieren ook een allergie hebben voor
Brucella (Maltakoorts!), diende te worden uitgemaakt, of het hier soms een aspecifieke
reactie door de Brucella betrof. Dit bleek niet het geval te zijn, aangezien ook in Brucclla-
vrijc kudden reacties optraden.

Een geit welke eerst positief reageerde op Q fever-antigeen en op Brucelline werd
door Mirri behandeld met vitamine K. Twee maanden daarna was de Brucelline-
reactie negatief, de intrapalpebrale reactie en de complementbinding met Q fever-
antigeen daarentegen nog positief, terwijl het tevens gelukte met de melk van dit dier
bij 2 caviae \'een positieve complementbinding voor Q. fever op te wekken.

De intradermale reactie blijkt ook bij den mens toe te passen (aan de arm). Van de
dieren op Sicilië zouden 85% der geiten, 97% der runderen en 91% der schapen positief
reageren.

(In Callifornië, waar deze infectie ook bekend is, bedroegen volgens Linnette c.s.
(Amer. J. trop. Med., 29, 527, 1949) deze percentages 43,6 %, 2,6 % en 37,9 % Ref.).

Het Wereldpluimveecongres, dat om de drie jaar wordt georganiseerd, werd dit
jaar van 2—g Augustus te Parijs gehouden.

Vroeg in het voorjaar werd door het Nationale Comité reeds een oproep geplaatst
in de verschillende pluimveebladen om in te schrijven als lid. Een voorlopig programma
werd aan hen die zich meldden toegezonden en hierin werd vermeld, dat nadere berich-
ten de leden omstreeks midden Mei zouden bereiken. Eerst in de tweede helft van Juli
werden enkele mededelingen ontvangen. Het definitieve programma werd pas aan de
leden uitgereikt te Parijs op de eerste dag van het congres. Hoewel het geen kleinigheid
zal zijn een congres te organiseren, waaraan ruim 1400 mensen afkomstig uit talrijke landen
deelnemen, toch leerde men meer dan duidelijk wat het zeggen wil „iets met de Franse
slag" te doen. Een serie congressen is in de loop der jaren reeds gehouden en men zou
in deze serie, toch zeker wat betreft de organisatie, een stijgende lijn verwachten. De
deelnemers, die ook het 8ste congres te Kopenhagen bezochten, roemden thans te
Parijs echter unaniem de perfecte en betere organisatie van dit vorige congres.

De officiële opening van het congres werd gehouden in het grote amphitheater van
de Sorbonne. De voorzitter van het congres, de Heer Alex Wiltzer, en de voorzitter
van the World\'s Poultry Science Association, de Heer W. D. Termohlen, speechten,
waarna de Minister van Landbouw Pierre Pflimlin met een zeer indrukwekkende
rede het congres opende. De muzikale omlijsting van deze plechtigheid werd verzorgd
door een i 7° man sterk muziekcorps van de Luchtmacht.

De werkzaamheden van het congres begonnen met één algemene zitting, waar de
vijf uitgebrachte grote rapporten werden voorgelezen. Dit „voorlezen" vond inderdaad
letterlijk plaats, zodat de congresleden, die de tekst van deze rapporten reeds in hun
bezit hadden, voor het grootste deel ijlings de zaal verlieten om hun tijd ergens anders
beter en nuttiger te besteden.

in deze algemene rapporten, werd verder
id, II. Voeding, physiologie en fokkerij, III.
Ziekten en bestrijding, IV. Economische
problemen, V. Onderwijs, organisatie enz.

Elke deelnemer had ook de prae-
adviezen van deze sectievergaderingen op
de eerste congresdag ontvangen. Tijdens
een sectievergadering beperkte de schrijver
van een rapport zich er gelukkig veelal
toe slechts een resumé te geven van het
door hem behandelde onderwerp. Uit
een oogpunt van tijdsbesparing was dit
zeer lofwaardig. Wilde men echter geheel
georiënteerd zijn, dan was het nodig, dat
men vóór de sectievergadering de rap-
porten, die zouden worden behandeld,
doornam, hetgeen dan vrijwel uitsluitend
in de vroege morgenuren mogelijk was.
Frans en Engels waren de congrestalen.
Sprak een inleider b.v. Frans, dan werd
dit aan het eind van zijn betoog door een
tolk in het Engels vertaald. Na deze ver-
taling werd de discussie geopend.

Vanzelfsprekend interesseerde ik mij het
meest voor de besprekingen in de derde
sectie. De vergaderingen van Sectie III
werden gehouden in het amphitheater
Richelieu.

president was Prof. Adsersen (Denemarken) en secretaris Dr. Lissot (Frankrijk). Er waren
bij deze sectie 39 prae-adviezen ondergebracht, o.a. handelende over: Salmonellosis,
infectieuze laryngotracheïtus, kunstmatige inseminatie, Newcastle disease, pullorum,
verlamming, orale vaccinatie, torticollis, moniliasis bij kalkoenen, round heart disease,
cloacitis enz. Sommige onderwerpen leverden weinig discussie op, bij andere daaren-
tegen was het een zeer internationale reeks van sprekers. De Wevbridge-onderzoeker
Blaxland (Engeland) vertegenwoordigde hier de Engelse pluimveedeskundigen op
waardige wijze. Jammer was het, dat de Nederlandse veterinaire pluimveespecialisten
door een studiereis naar Amerika hier niet aanwezig konden zijn. Niet dat zij hier
misschien veel hadden kunnen leren, maar het was goed geweest de Hollandse nuchter-
heid en de Hollandse kritiek te mengen met de ongebreidelde fantasie van een aantal
der sprekers.

Aan het eind van het congres vond de officiële sluiting weer plaats in de grote ge-
hoorzaal van de Sorbonne. De heren Wiltzer, Termohlen, de secretaris van het
congres en de plaatsvervanger van de Minister van Landbouw voerden het woord.
Een muziekcorps van de Landmacht speelde vóór en tussen de speeches niet zeer over-
tuigend. Aan het eind van de bijeenkomst gaf dit corps echter een slotnummer dat
letterlijk en figuurlijk daverend was.

Tijdens het congres werd ook de Wereldpluimveetentoonstelling gehouden in het
tentoonstellingspark van Parijs bij de Porte de Versailles. Het gebouw is bijzonder
ruim en zeer licht, dus wat dat betreft ideaal voor een pluimveetentoonstelling. Er
waren echter dieren, die pal in de zon zaten en het zodoende veel te warm hadden.
Trouwens Augustus is geen beste maand voor een pluimveetentoonstelling. Het vederpak
der overjarige dieren heeft reeds veel geleden en van tentoonstellingsconditie, zoals wij
die in December en Januari zien, kan dan ook geen sprake zijn. Verder was het b.v.
voor de Nederlandse fokkers weinig aanlokkelijk de beste dieren in te zenden. Onze
dieren mochten door de bepalingen van de Veeartsenijkundige Dienst niet teruggevoerd
worden naar Nederland. Wat men inzond, zei men dus voorgoed vaarwel. Daar de
ingezonden Franse dieren wél, maar de buitenlandse dieren niet beoordeeld werden,
was er bovendien geen internationale kamp.

Bij de commerciële inzendingen enz. kwam Nederland zeer goed voor de dag. Ook
de stand van het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren was zeer goed verzorgd. De

President van de Franse Republiek, Vincent Auriol, opende de tentoonstelling met
het maken van een rondgang langs de kooien en de verschillende stands, hierbij voor-
gelicht door de voorzitter van het congres. Op de stand van het Bedrijfschap werd de
President rondgeleid door Ir. Tukker.

Jammer was het, dat de Sorbonne, waar alle vergaderingen werden gehouden, en het
tentoonstellingsgebouw bij de Porte de Versailles betrekkelijk ver van elkaar lagen,
zodat het niet mogelijk was tussentijds de tentoonstelling eens even binnen te lopen.

Daar de sectievergaderingen uitsluitend \'s morgens werden gehouden, had men de
middagen en soms de avonden vrij voor officiële ontvangsten, excursies enz. Buiten-
gewoon interessant was de ontvangst van de officiële delegaties van alle aan het congres
deelnemende landen in het Stadhuis van Parijs.

Onvergetelijk zullen voor vele bezoekers de middag en avond blijven, waarop een
bezoek werd gebracht aan het Kasteel met bijbehorende tuinen en parken te Versailles.
Spuitende fonteinen, schitterende gazons, een diner, zeer matig van kwaliteit, maar met
een prima stemming, op de zolder van een overladen restaurant en tenslotte het avond-
feest in het park met een door schijnwerpers verlicht ballet aan de rand van het water,
gevolgd door een enorm vuurwerk, alles tezamen een dag om nimmer te vergeten.

De excursie naar het pluimveebedrijf van Mr. Lambert (La Motte-Champrose) had
niet te klagen over gebrek aan belangstelling. In vijftien volle autobussen reden de
congressisten naar dit bedrijf. De voorlichting en rondleiding op dit bedrijf, alhoewel
wellicht goed bedoeld, was geen groot succes. De witte wijn, op een schuurzolder geser-
veerd in een te groot formaat glazen, had de meeste belangstelling.

Na de bezichtiging van dit pluimveebedrijf werd gereden naar het kasteel te Champ
(gebouwd door Lodewijk XIV voor Madame de Pompadour). Bij de Garden-Party
die hier gegeven werd speelde een strijkje, gezeten op een klein bordes, oude menuetten.
De gebouwen, de tuin, de muziek, de champagne en de zeer verfijnde versnaperingen
maakten dit alles tot een zeer geslaagd slot van deze excursie.

Ook werd op één der middagen een excursie georganiseerd naar de Veeartsenijschool
te Alfort. Het aantal bezoekers was gelukkig niet groot, want een stromende regen deed
deze tocht in het water vallen. Men hoort in Utrecht wel eens mopperen over slechte
outillage enz. Bezoekt Alfort en komt getroost terug! Alleen het zeer moderne internaat
met enkele honderden éénpersoonskamers, grote eetzalen enz. is up to date.

Eigenaardig deed het aan, dat tijdens de vacantic deze onderwijsinstelling geheel
stil ligt. Er was geen student, ja er was zelfs geen dier te bekennen.

De aangekondigde „Réception" in de verlichte zalen van het Louvre Museum was
voor hen die beschikten over enige archaeologische kennis zeer interessant. De vrouwe-
lijke gidsen waren allercharmantst. De belangstelling der bezoekers was omgekeerd
evenredig met het toenemen van de vermoeidheid der congressisten.

Het officiële banket in het Palais d\'Orsay werd een succes, ondanks de ƒ 25,— per
couvert die men hiervoor moest betalen. De gala-avond na het diner was druk bezocht
en zeer geanimeerd.

Dat was dus het congres en het één en ander rond dit congres. Verder was daar
Parijs. Ik wil niet trachten een beschrijving te geven van Parijs en de Parijse sfeer.
Pennen vlotter dan de mijne trachtten dit reeds vele malen, maar slaagden hierin
slechts tot zekere hoogte .... c\'est Paris!

Het congres, de prachtige rede van Minister Pierre Pflimlin, Versailles, de menu-
etten bij de Garden-Party, de Opera in Parijs, dit alles is voor ons weer verleden,
maar ....

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND AUGUSTUS 1951

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakjes
duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd

Veepest, longziekte en schaapspokken zijn in Nederland respectievelijk sedert 1869,
1887 en 1893 niet voorgekomen.

Dit congres werd op 16 en 17 September in I.odi (It.) gehouden en had als onderwerp:
,,Die Hormone und die Vitamine in der Tierzucht und der Veterinärmedizin".

1. Aanbeveling verdient bij sexuele storingen slechts zeer voorzichtig gebruik te maken
vaii het toedienen van hormonen, omdat nog niet precies bekend is, welke ver-
anderingen hierdoor kunnen ontstaan in verband met de dierlijke productie.

2. De noodzakelijkheid van een juist gebruik van vitaminen is naar voren gebracht,
waarbij zoveel mogelijk zal moeten worden getracht de vitaminen door het dagelijks
voer te mengen.

3. In verband met de aanzienlijke uitbreiding van de infectieuze onvruchtbaarheid
in vele landen, wordt aangeraden zowel bij de paring als bij het inbrengen van
het sperma alle noodzakelijke maatregelen te nemen, die de uitbreiding van der-
gelijke ziekten verhinderen.

Op Vrijdag 14 September 1951 is te Wageningen het feit herdacht, dat 75 jaar
geleden met het Rijkslandbouwonderwijs een begin werd gemaakt.

In een radiocauserie wees de adjunct Rijksveeteeltconsulent, Ir. E. Geessink, op
verschillende aspecten van de varkensfokkerij.

In verschillende Noordelijke en ook wel Oostelijke en Zuidelijke provincies is het
streven een varken te fokken, dat geschikt is voor de baconproductie. De kwaliteit van
de varkens is nog niet zo hoog als in 1939, zodat momenteel nog niet de prijs van dat
jaar kan worden gemaakt bij de export van bacon naar Engeland.

Mede in verband met de concurrentie van Denemarken op dit gebied wees de spreker
er op, dat het zaak is de kwaliteit zo hoog mogelijk op te voeren. Als middelen hiertoe
wees hij in de eerste plaats aan te zorgen, dat alleen wordt gefokt met eerste klas materiaal,
terwijl hij aanraadde zich door deskundigen voorlichting te doen verschaffen over de
varkensvoeding.

In het Mededelingenblad Bedrijfsorganisatie no. 6 van 20 September 1951 maakt
de Organisatie-Commissie van de Sociaal-Economische Raad het volgende bekend:

De Commissi? heeft het voorstel tot het instellen van een bedrijfschap voor de land-
bouw in behandeling genomen, dat door de Stichting voor de Landbouw is ingediend.

Veeartsenij kundige Dienst, uitgesproken op Woensdag 8 Augus-
tus 1951 van 18.45—tQ-⁰⁰ uur over de Regionale Omroep Noord.

De gevallen van pokken, die dit jaar bij de mens zijn voorgekomen, zijn mede aan-
leiding geweest, dat men de pokken, die als ziekte bij het rundvee optreden, aan een
nader onderzoek heeft onderworpen. Eén van de eerste vragen, die vaak gesteld worden,
is of: er verband bestaat tussen de ziekte bij de mens en bij het rund.

Verband bestaat er zeker tussen de beide ziekten. Maar mensenpokken en runder-
pokken zijn niet dezelfde. Het is n.1. zo, dat een mens, die pas tegen pokken is geënt,
de smetstof, of het pokkenvirus, zoals we het noemen, op het rund kan overbrengen
en dit dier zodoende kan besmetten. De pokken bij het rund treden dan op aan de tepels.
Dit ligt eigenlijk voor de hand omdat de tepelhuid tijdens het melken voortdurend
wordt geknepen en het virus daarbij dus gemakkelijk in de huid kan worden gewreven.
Gemakkelijk vooral, omdat de tepclhuid zacht en dun is. Hieruit moet U niet con-
cluderen, dat de pokken niet op andere plaatsen van de huid zouden kunnen voorkomen.
Men kan dit aantonen door krassen te maken met een besmette naald op andere huid-
delen. Er bestaat dus een duidelijk verband tussen de entpok bij de mens en de koe-
pokken. Ik zal dit met een voorbeeld uit de praktijk verduidelijken. Het betreft een
bedrijf van ongeveer vijftien melkkoeien. Dc vorige knecht heeft 5 Mei 1.1., het bedrijf
verlaten en is daarna, in verband met zijn voorgenomen emigratie, geënt tegen pokken.
Daarna heeft hij op 11 en 12 Mei weer op het bedrijf gemolken als noodhulp. 15 Mei
hadden de eerste dieren pokken op de tepels. Het waren koeien, die op 11 en 12 Mei
door hem waren gemolken. Op 22 Mei zijn bijna alle dieren aangetast. Dit geval is
geen uitzondering. Ik zou U talrijke voorbeelden kunnen geven waar het verloop onge-
veer gelijkluidend is. Ma&r een entpok is nog wat anders dan een echt pokkengeval
bij de mens. Wij moeten aannemen, dat ook een echt pokkengeval zo op het rund
kan worden overgebracht, maar in de praktijk speelt dit geen rol, omdat die echt zieke
mensen niet zullen melken. Intussen bestaat er nog een andere mogelijkheid. Het komt
n.1. herhaaldelijk voor, dat er koepokken op een bedrijf optreden zonder dat men ook
maar het geringste contact hetzij direct, hetzij indirect, dus via andere personen of
koeien, met geënte personen kan vaststellen. Hier spreekt men dan van „echte" koe-
pokken. Zij worden veroorzaakt door een andere pokstof dan die optreedt tengevolge
van contact met geënte personen. Inderdaad kan men in het laboratorium ook ver-
schillen aantonen tussen deze smetstoffen. Aan het beeld van de pok op de tepels kan
men ze moeilijk of niet onderscheiden. Deze „echte" koepokken is een ziekte, die bij
het rund thuishoort. Gedeeltelijk staan de koepokken dus in verband met een enting
van de mens tegen pokken, gedeeltelijk staan ze ook los daarvan. Maar bestaat er nu
omgekeerd ook een oorzakelijk verband tussen de ziekte bij de mens en die bij het rund? Met andere
woorden, veroorzaakt de ziekte van het rund ook pokken bij de mens? Inderdaad
kan een mens door het rund worden besmet. Het ligt voor de hand, dat dit het meest
zal gebeuren bij de melkers. Immers, de koepokken komen voor op de tepels en het is

juist de melker, die nauw contact heeft met deze tepels. Het is dan ook een veel voor-
komend verschijnsel, dat de melkers pokken op de handen krijgen en daar öok ziek
bij zijn. Als voorbeeld roep ik U nog even de boerderij in herinnering, die ik U zo juist
noemde, waar de koepokken veroorzaakt werden door de enting van een emigrant,
die op li en 12 Mei op het bedrijf had gemolken. Op 22 Mei lag de vader van de vee-
houder, die na 15 Mei nog had gemolken, ziek te bed. Hij was aan de nagelranden
en elders aan de handen geïnfecteerd. De veehouder heeft enkele puistjes aan de handen
en enkele gezwollen nagelranden. De nieuwe knecht, die op 15 Mei op het bedrijf is
gekomen, eveneens. Ze kunnen beide hun werk nog doen. Een meisje van 15 jaren,
dat ook geregeld melkt, is de enige melker die nog niet is aangetast. Ditzelfde zou
hebben kunnen gebeuren als we met z.g. „echte" koepokken te doen hadden gehad.
Entpokken bij de mens -en „echte" koepokken bij het rund zijn twee verschillende
afwijkingen, die bij het rund hetzelfde ziektebeeld geven en beide omgekeerd vanaf
het rund de mens kunnen besmetten.

Hoe begint het lijden bij het rund? Als regel ziet de veehouder bij één zijner koeien één
of meer puisten aan de tepels optreden. Natuurlijk kan dit ook bij meerdere koeien
tegelijkertijd komen. Deze piaatselijke zwelling lijkt spoedig op een geelachtige blaar.
Door het melken wordt deze stuk geknepen en er loopt wat kleverig vocht uit. De
wondvlakte is soms niet groter dan een erwt maar soms neemt zij ook de hele opper-
vlakte van de tepel in beslag. Bij een dergelijke uitbreiding is het geen uitzondering,
dat de hele tepel 3 maal zo dik is als normaal. De tepel is dan erg pijnlijk en het melken
gaat dan met zeer grote moeilijkheden gepaard. Bij een gunstig verloop vermindert
de ontsteking en de pijn na kortere of langere tijd totdat er ten slotte genezing optreedt.
Meestal zitten de wonden midden op de tepel, een enkele keer ook bij het slotgat of
tegen de onderkant van de uier. Bijkomende infecties kunnen de oorzaak zijn van
een uierontsteking. Het optreden daarvan is niet zeldzaam.

Hoe wordt een rund besmet? Ik heb zo juist verteld hoe de melker door een ziek rund
kan worden besmet en hoe omgekeerd het rund door een mens kan worden besmet.
Maar het rund kan ook besmet worden doordat de pokstof door een tussendrager van
het ene rund op het andere wordt overgebracht. Dit gaat weer het gemakkelijkst door
de melker, die van het ene rund naar het andere gaat. Misschien kan besmetting ook
wel door vliegen of door stalgereedschap plaats hebben. Enkele malen bleek de ziekte
ook te zijn overgebracht met een tondeuse waarmee men de uierharen afknipte.

Wat moet een veehouder doen om de ziekte buiten zijn veestapel te houden? Het aankopen
van vee brengt steeds risico\'s van ziekte mee. Ten aanzien van koepokken bestaat
hiervoor zeker geen uitzondering. Onderzoek dus bij een eventueel aan te kopen dier
steeds de tepel en de uier op aanwezigheid van verdachte wonden en weiger elk dier,
dal daar wonden heeft, ook als er een schijnbaar aannemelijke en vertrouwen wekkende verklaring
voor wordt gegeven. Dc aankoop van zo\'n dier kan veel narigheid en kosten veroorzaken.
Koop ook niet uit een besmette stal voordat alle dieren zijn genezen, d.w.z. dat de
korstjes zijn afgevallen. In sommige streken gaan mensen rond om de koeien te scheren
of eventueel de uierharen af te knippen. Eis van deze mensen dat ze, voordat ze met
de werkzaamheden bij Uw vee beginnen, hun instrumenten met kokend water ont-
smetten. Wanneer men een tijdelijke hulp als melker nodig heeft, vraag dan niet iemand
die tevens melkt in een besmet bedrijf. Maar met al deze maatregelen is nog niets gedaan
tegen een persoon, *lie pas is geënt. Hoe moet men zich daartegen wapenen? In het
algemeen moeten pas geënte personen niet melken vanaf de dag van enting totdat de
korstjes zijn afgevallen. Men kan natuurlijk in de omstandigheid verkeren, dat men de
hulp van een dergelijk persoon niet kan missen. In zulke gevallen is het noodzakelijk,
dat deze melker voor het melken zijn mouwen opstroopt tot boven de elleboog, zijn
handen en armen flink wast met warm water en groene zeep en daarna met opgestroopte
mouwen melkt. Dit is ook aan te raden, wanneer er een huisgenoot van de melker is geënt.

Wat moet de veehouder doen wanneer hij het eerste dier met pokken opmerkt? Hij zal er vooral
aan moeten denken, dat hij het aangetaste dier het laatst melkt en direct daarna zijn
handen wast met warm water en groene zeep. Zo mogelijk zal het dier in een aparte
stal worden gebracht en is dit niet uitvoerbaar dan moet tussen droogstaande dieren

gestald worden. Het is verder noodzakelijk, dat de melkers, telkens na het melken van
een koe, hun handen wassen met warm water en groene zeep. Dit stuit natuurlijk op
bezwaren, maar de belangen zijn te groot om ze te verwaarlozen. Elke veehouder
dient er op toe te zien, dat het personeel nauwkeurig zijn instructies opvolgt. Ten slotte
is het wenselijk, dat hij overleg pleegt met zijn dierenarts om een enting van het nog
gezonde vee te bespreken. Dit kan nog gebeuren wanneer er reeds meer dieren ziek
zijn. De nog droogstaande koeien kunnen zeker worden geënt. Het is aan te bevelen,
dat de veehouder zijn stal met een D.D.T.-oplossing ter bestrijding van de vliegen
laat bespuiten.

Welke maatregelen moeten worden genomen om een infectie van de melkers te voorkomen? In
samenwerking met de Heer Wartena, Geneeskundig Inspecteur van de Volksgezond-
heid te Leeuwarden, zijn destijds de volgende richtlijnen aangegeven.

Melk zo mogelijk met gummiehandschoenen en ontsmet deze voordat ze worden
uitgetrokken (dus op de manier van handenwaasen) met lauw sodawater waaraan
een ontsmettingsmiddel is toegevoegd. Kunt U niet met gummiehandschoenen melken
zorg dan voor de uiterste zindelijkheid, d.w.z. telkens handenwassen nadat een koe is
gemolken en houdt Uw handen na afloop van het melken 10 minuten in een teil gevuld
met warm sodawater (onderarm ook in het water). Denk er aan, dat U met opgestroopte
mouwen melkt, want de pokstof, die aan de mouwen kleeft, veroorzaakt door het
schuren van de mouwrand over de pols vaak één of meer puisten. Laat zo mogelijk
geen personen, die nog nooit geënt zijn, melken. Let op Uw handen. Elk wondje, ook
het kleinste schrammetje, kan het optreden van een puist bevorderen. Behandel ze
daarom voor het melken met jodiumtinctuur.

Wat moet de melker doen, die pokpuisten krijgt? Denk er aan, dat de puist, die U aan
Uw handen hebt, smetstof bevat en niet alleen nieuwe koeien kan besmetten, maar
ook U zelf of Uw huisgenoten. Denk er ook aan, dat in de pokpuistjes heel gemakkelijk
bijkomende infecties ontstaan en raadpleeg daarom Uw arts, die de voor U nodige
behandeling zal instellen. Betracht verder de uiterste zindelijkheid.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel. K 3400-
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Op grond van de ervaringen der voorgaande jaren heeft het Hoofdbestuur in overleg
met de Directeuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten een assistentieregeling
ontworpen, die in verschillende opzichten afwijkt van het tot nu toe bestaande systeem.

In het verleden werd het totaal aantal beschikbare assistenten aan de hand van de
opgaven van de Directeuren verdeeld over de verschillende Gezondheidsdiensten,
waarna per provincie de verdeling onder de dierenartsen plaats vond.

Daar het tijdstip, waarop de tuberculosebestrijding begint, in de verschillende pro-
vincies vrij sterk uiteen loopt en anderzijds de assistenten op verschillende data be-
schikbaar komen (examens, wachtweken etc.) zal de indeling voortaan niet meer
groepsgewijs via de Gezondheidsdiensten plaats hebben, maar zullen de assistenten
rechtstreeks door het bureau voor waarneming bij de dierenartsen, die hiervoor in
aanmerking komen, worden ingedeeld.

Door deze centrale indeling kan beter rekening worden gehouden met de directe
behoefte aan assistentie op een bepaald tijdstip en zal het niet zoals verleden jaar voor-
komen, dat dierenartsen niet tijdig een assistent konden krijgen, terwijl bij andere
Gezondheidsdiensten ingedeelde assistenten nog niet konden beginnen.

Evenals verleden jaar kunnen zowel de dierenartsen als de assistenten van tevoren

bij het waarnemingsbureau voorkeur opgeven omtrent de keus van de assistent, resp.
dierenarts.

Mede in verband met het beperkte aantal beschikbare assistenten zal assistentie
alleen worden verleend, wanneer de dierenarts onmogelijk in staat is al het werk zelf
op tijd uit te voeren.

De dierenartsen, die assistentie nodig menen te hebben, moeten dit aanvragen bij
de betrokken Directeur.

De Directeuren zullen daarna nauwkeurig nagaan, welke dierenartsen voor assistentie
in aanmerking komen en hoe lang deze assistentie nodig zal zijn. Zo nodig zal hierover
overleg plaats vinden tussen de Directeuren en de besturen van de afdelingen van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Kan naar de mening van de Directeur assistentie worden toegewezen, dan wordt
hiervan mededeling gedaan aan het waarnemingsbureau met vermelding van de werk-
zaamheden waarvoor assistentie wordt verlangd en de duur van de periode.

Daarna melden de dierenartsen aan het waarnemingsbureau de juiste datum, waarop
de assistentie kan aanvangen en aan de hand van bovengenoemde gegevens kunnen
dan de assistenten bij de betrokken dierenartsen met ingang van de opgegeven datum
worden ingedeeld.

De dierenartsen ontvangen voor de aanvangsdatum per kaartformulier mededeling
van de naam van de assistent, de datum van ingang, etc.

De betrokken Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst en de assistent ont-
vangen tegelijkertijd een afschrift van deze kaart.

Een belangrijk voordeel van dit systeem is, dat de Directeur nauwkeurig weet op
welk tijdstip de assistentie begint.

Tegelijkertijd wordt met genoemd kaartformulier aan de dierenarts een afmeldings-
kaart toegezonden. Deze laatste kaart moet minstens 4 dagen voor het einde van de
assistentieperiode ingevuld weer in het bezit zijn van het waarnemingsbureau. Dit
bureau zendt één afschrift aan de betrokken assistent toe, één aan de Directeur van
de betrokken Provinciale Gezondheidsdienst en één als bevestiging aan de dierenarts.

Aan deze periode van minstens 4 dagen moet beslist de hand worden gehouden
omdat het waarnemingsbureau intussen gelegenheid moet hebben een vrijgekomen
assistent opnieuw in te delen.

Aan de hand van de binnengekomen afmeldingskaarten vindt later de afrekening
plaats van de afdracht door de dierenarts en het honorarium aan de assistenten. De
dierenartsen, de assistenten en de Gezondheidsdiensten beschikken ter controle hiervan
over een copie van de aan- en afmeldingskaart. Zolang de afmeldingskaart niet is binnen-
gekomen bij het waarnemingsbureau wordt de dierenarts per dag belast met het bedrag,
dat per assistentiedag is vastgesteld.

Bovengenoemd systeem zal in belangrijke mate tegemoet komen aan de bezwaren,
die in de voorgaande jaren naar voren zijn gekomen.

Uitgaande van het principe, dat de dierenarts verantwoordelijk is voor de tuberculose-
bestrijding zal door de Gezondheidsdiensten intensief worden gecontroleerd, of er bij
de dierenartsen aan wie geen assistent is toegewezen, buiten de regeling om toch
assistentie wordt verleend.

ie. Dierenartsen en assistenten kunnen bij het waarnemingsbureau uiterlijk 1 November
a.s. voorkeur opgeven voor of bezwaren tegen bepaalde assistenten en dierenartsen.

2e. De dierenartsen dienen zo spoedig mogelijk hun aanvragen om assistentie in bij
de Directeuren van de Provinciale Gezondheidsdiensten.

3e. De Directeur bericht zijn beslissing over de aanvraag aan de dierenarts met een
afschrift aan het waarnemingsbureau.

4e. De dierenarts, die toestemming heeft gekregen, bericht de datum, waarop de
assistentie kan beginnen aan het waarnemingsbureau.

5e. Het waarnemingsbureau bericht de dierenarts de naam van de assistent en de
datum van diens komst met afschrift aan de assistent en de betrokken Gezond-
heidsdienst.

datum, waarop de assistentie zal worden beëindigd.
7e. Het waarnemingsbureau bevestigt deze datum aan de dierenarts met afschriften
aan de betrokken assistent en Gezondheidsdienst.

Binnenkort moet de copie voor het Diergeneeskundig Jaarboekje 1952 bij de drukker
worden ingeleverd.

In verband hiermee wordt ieder lid en candidaat-lid verzocht zijn personalia, zoals
deze voorkomen in het boekje 1951, even na te lopen en eventueel noodzakelijke wijzi-
gingen kenbaar te maken aan het lid van de Redactie, Dr. J. M. van Vloten, Prins
Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage, waarbij bij voorkeur gebruik dient te worden gemaakt
van de mutatiekaart, waarvan een exemplaar in elk boekje werd bijgesloten.

De enquête inzake de bruikbaarheid van het Diergeneeskundig Jaarboekje heeft,
vanwege het geringe aantal door de Redactie ontvangen ingevulde enquête-formulieren,
niet aan zijn doel beantwoord.

Daar ongeveer de helft van deze formulieren uitsluitend een tevredcnhcidsbetuiging
bevatte, meent de Redactie, dat de huidige vorm van het Jaarboekje aan zijn doel
beantwoordt en dat deze dan ook moet worden gehandhaafd.

Leden en candidaat-leden, die een jaarboekje 1952 willen ontvangen, dat door-
schoten is met wit papier, kunnen dit vóór 1 December 1951 opgeven bij het secretariaat
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde onder gelijktijdige storting van ƒ 0.50
voor de te maken extra kosten op girorekening 511606 ten name van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Niet leden kunnen een dergelijk exemplaar eveneens ontvangen, wanneer dit voor
genoemde datum wordt opgegeven onder gelijktijdige storting van f 5.50 op genoemde
girorekening.

Kort verslag van de afdelingsvergadering gehouden op 22 September \'51 te Arnhem ¹).

De voorzitter, collega R. v. Santen, opent de vergadering met een hartelijk woord
van welkom gericht tot de aanwezigen, in het bijzonder tot de Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst district Gelderland en tot de Overijsselse gasten, de collegae
Willemse en Voorderman. Collega Moolhuizen en collega v. Nie, die voor het eerst
de afdelingsvergadering bezoeken, worden ook afzonderlijk begroet. Vervolgens memo-
reert de voorzitter de benoeming van ons oud-lid en oud-bestuurslid collega Numans
tot hoogleraar te Utrecht. Ons lid collega G. C. v. d. Akker, kortgeleden omgekomen
door een ongeval, wordt door de voorzitter herdacht en om zijn nagedachtenis te eren,
wordt een kort moment stilte betracht.

1 In verband met de beperkte plaatsruimte werden de verslagen van de afdelings-
vergadering, waarin het programma van de Algemene Vergadering werd behandeld,
niet opgenomen. Een uitzondering werd gemaakt voor het verslag van de afdeling
Gelderland, dat een interessant resumé van de lezing van de Heer Veening bevat.

De notulen, die rondgezonden werden, worden zonder op- of aanmerkingen goed-
gekeurd. Enige lof zwaait men de secretaris toe voor deze wijze van notulering.

Een aantal ingekomen stukken wordt gelezen, o.a. een brief van collega Numans
te Bogor.

Bij de ballotage van collega VV. H. Karei.se stemmen alle leden vóór zijn toelating
tot lid van de afdeling.

Als afgevaardigde naar de Algemene Vergadering benoemt de vergadering Dr. L.
Hoedemaker, als plaatsvervanger Dr. R. van Santen.

Vervolgens komt de beschrijvingsbrief der Algemene Vergadering aan de orde, die
vlot wordt doorgewerkt.

Na de pauze begroet de voorzitter de spreker van deze middag, de longarts G. J. J.
Veening te Haarlem. Hierna houdt de Heer Veening een zeer belangwekkende voor-
dracht over: Organisatie van de tuberculosebestrijding bij de mens en de mogelijkheden
van behandeling. Deze voordracht is speciaal daarom voor ons zo interessant, omdat dit
een gebied der medische wetenschap betreft, waar wij dierenartsen eigenlijk in het
geheel niet op georiënteerd zijn. Bij vele ziekten van mens en dier loopt de behandeling
resp. door arts en dierenarts ingesteld dikwijls min of meer parallel. In de strijd tegen
de tuberculose houden wij echter soms reeds op na een positieve tuberculinatie en
zeker nadat de diagnose „open tuberculose" is gesteld, terwijl de medicus dan nog
vele pijlen op zijn boog heeft. Dit vernemen wij dan ook deze middag waarop de Heer
Veening, ons voorlicht omtrent de organisatie der vrijwillige t.b.c.-bestrijding bij de mens
en verder over de behandeling door middel van PAS, streptomycine en tenslotte de opera-
tieve behandeling, n.1. de collaps-behandeling, caverne-drainage en extirpatie. Spreker
wijst er aan het eind van zijn betoog op, dat nu de besmetting van kinderen door
rundcrtuberculose minder en minder zal worden, het te verwachten is, dat meer per-
sonen langer dan voorheen een negatieve reactie van Mantoux zullen houden. Daar
een primaire infectie op latere leeftijd veel gevaarlijker is dan bij jonge kinderen, is
het daarom zeer noodzakelijk dat de B.C.G. entingen op veel groter schaal worden
toegepast.

Een aantal vragen wordt gesteld waarbij blijkt dat de dierenartsen algemeen van
mening zijn, dat het ontbreken van wettelijke bepalingen t.o.v. personen met open
tuberculose (behalve voor onderwijzers) niet juist is.

Nadat de voorzitter de spreker bedankt heeft voor zijn zeer belangwekkende voor-
dracht en de aanwezigen met een krachtig applaus de woorden van de voorzitter hebben
onderstreept, sluit collega v. Santen de vergadering.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

J. F. Frik, R. Heemstra, H. Th. Nieuwenhuysen, H. H. J. Scholten, J. H. Staal,
W. van Sypveld en P. Zwart.

J. W. Baretta te Bilthoven, diens personalia luiden als volgt:
Baretta, J. W.; 1951; Bilthoven, Eerste Brandenburgerweg 145; tel. K. 3402-2650
(privé), K. 3400-11994, toestel 43 (bur.); gr. 294741; ass. R.U. (fac. V.K., Zoötechn.
Inst.). (inlassen op pag. 60)

D. W. de Groot te Amsterdam is verhuisd naar Geerhard Boschstraat 4, Hellen-
doorn (O.); tel. K. 5486-569. (pag. 72)

W. Hiddema te Bogor, is verhuisd naar Rijswijk (Z.H.), Laan Hofrust 15; tel. K. 1700-
118090 (\'s-Hage); gr. 214593; landb. adv. Oliefabrieken Calvé-Delft.

Prof. Dr. P. Hoekstra, Ostadeplein 1, Bilthoven; tel. K. 3402-2774; met verlof uit
Indonesië in Nederland, vervult sedert 1 October de functie van Hoofd van de Werk-
groep voor Veeteeltkundige Onderzoekingen van de Landbouworganisatie T.N.O.
Bureau: Hoogt 10, Utrecht, tel. K. 3400-19957. (van pag 103 overbrengen naar pag. 75)

J. J. Pettinga te Utrecht, is verhuisd naar de Bilt, Burg. van Heemstrakwartier 9,
tel. K. 3400-28206. (pag- 87)

A. Th. M. Spierings te Waalwijk, diens huisadres en telefoonnummer luiden als volgt:
Julianastraat 9, tel. K. 4160-2034. (pag. 93)

J. Tesink te Kockengen, is binnen die gemeente verhuisd naar Kerkweg B 36, tel. 28.

M. J. van Winden te Eindhoven, is binnen die gemeente verhuisd naar Juliana-
straat 9, tel. K. 4900-3229 (privé). (pag. 100)

Zwieten, Dr. M. van; 1923; U-1932; \'s-Gravenhage, Reinckestraat 2 A (flat „Cor-
nerhouse"); tel. K. 1700-394436; D. b/d prov. G. v. D. en als zodanig pensionadres:
Alphen a/d Rijn, Prins Hendrikstraat 43, tel. K. 1720-2773. (pag. 101)

De collegae S. M. Seijffers te Amsterdam en P. C. M. Ypma te Bergen (N.H.) zijn,
te. rekenen met ingang van 16 Juli 1951, tot wederopzegging aangesteld als tijdelijk
Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Collega J. G. J. ter Haar heeft zich gevestigd te Haaksbergen, Hotel Kamp, Spoor-
straat 75, tel. K. 5427-377. (inlassen op pag. 72)

Collega F. J. Hepkema heeft zich gevestigd te Marum (Gr.), de Haar 569; gr. 565281;
P.; ass. bij O. Wijma. (inlassen op pag. 74)

Collega G. Siebinga heeft zich gevestigd te Tijnje (Fr.), Breeweg 23, tel. K. 5132-225.

(Uit het lab. van de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland)
Directeur P. SJOLLEMA.

ENKELE GEVALLEN VAN MASSALE T.B.C.-INFECTIES BIJ
HET RUND TENGEVOLGE VAN LONG-TUBERCULOSE BIJ

Bij het opruimen van de laatste reactiedieren in de thans vrijwel be-
ëindigde strijd tegen de runder-tuberculose in Friesland is gebleken,
dat niet enkel de besmetting wordt veroorzaakt door een huisdier lijdende
aan een vorm van open tuberculose, doch, dat er ook gevallen voorkomen
waarbij de mens als de smetstofbron van de tuberkelbacteriën van het
bovine type is opgetreden.

Bij een terugblik in de literatuur omtrent het voorkomen van mense-
lijke infectiebronnen voor het rund blijkt, dat hierbij in de eerste
plaats het type van de tubcrkelbacterie, welke bij de mens wordt ge-
vonden, voor het beoordelen van het besmettingsgevaar, dat de vee-
verzorgers eventueel voor de t.b.c.-vrije rundveestapel kunnen opleveren,
een rol speelt.

Door de verschillende onderzoekers, o.a. O. Bang en A. Jepsen in
Denemarken, N. Plum in Zweden, A. van der Schaaf en M. van Zwieten
in het voormalige Ned. Indië is reeds aangetoond, dat het humane type
van de tubercelbacterie wel een oorzaak van positieve reacties bij de in-
tradermale tubcrculinaties kan zijn, doch, dat slechts zelden macros-
copisch zichtbare tuberculeuze afwijkingen kunnen worden aangetoond,
waarbij de aanwezigheid van humane tubercelbacteriën wordt bewezen.
Reeds in 1932 heeft A. M. Hibma er op gewezen, dat op het toen reeds
vrij van runder-t.b.c. zijnde eiland Terschelling positieve ophthalmo-
en subcutane tuberculinaties bij koeien het gevolg waren van besmettingen
met tubercelbacteriën, afkomstig van de mens. Type-differentiatie van
de aangetoonde zuurvaste staafjes heeft jammer genoeg niet plaats ge-
vonden, de uitgebreide lymphklierverkazing maakt het zeer waarschijnlijk
dat hier niet een infectie met humane doch met het bovine type in het
spel was.

De reacties, die het gevolg zijn van besmetting met humane tuberkel-
bacteriën, hebben, volgens alle genoemde onderzoekers, neiging om in
korte tijd in intensiteit af te nemen en meestal in verloop van een jaar
tot nauwlijks meetbaar te worden gereduceerd. In de U.S.A., waar de
runder-tuberculose reeds i 10 jaar geleden practisch was uitgeroeid,
was volgens A. B. Crawford slechts een klein gedeelte der ,,no-visible-
lesion tuberculosis" het gevolg van infecties met het humane type der
tubercelbacterie; de zuurvaste skin-lesion bacterie en de aviare tubercel-

De bovine infecties bij de mens zullen volgens de Skandinavische
onderzoekers veel meer te vrezen zijn als toekomstige smetstofbronnen
voor de t.b.c.-vrije veestapel.

Reeds in 1939 werd er door F. Wbi.dike, Nielsen en N. Plum op ge-
wezen, dat de mens een niet te verwaarlozen infectie-bron van runder-
t.b.c. vormt en dat een uiteindelijke uitroeiing der runder-tuberculose
niet mogelijk is, zolang bij veehouders, gezinsleden of personeel nog
bovine t.b.c. voorkomt.

Door genoemde onderzoekers werden op voordien 17 t.b.c.-vrije
bedrijven bij 384 van de 632 stuks rundvee positieve reacties vastgesteld.
In alle gevallen kon een menselijke smetstofbron worden aangetoond.
Het was vooral de exsudatieve longaandoen-ng met cavernevorming,
die in dit opzicht gevaarlijk bleek. Zij legden er de nadruk op, dat voor
de opsporing van de menselijke smetstofbronnen een nauwe samenwerking
tussen medici en veterinairen noodzakelijk is. Ook H. Magnussen heeft
bij de bestijding van de rundertuberculose in Zweden soortgelijke er-
varingen opgedaan. Hij vermeldt een geval, waarbij een melkster in tijd
van 6 weken op een t.b.c.-vrij bedrijf met 74 runderen er 49 met de bovine
tubercelbacterie besmette; het meisje zelf overleed later tengevolge
van een uitgebreide longtuberculose. Bij een 2e geval werd het meren-
deel vtn een melkveebeslag van 118 stuks besmet door een melker met
een bovine infectie van de longen.

De Nederlandse veterinaire literatuur vermeldde, behalve het geval
van A. M. Hibma, nog geen besmettingen met bovine tuberkelbacterie
van mens en rund. Wel zijn in tegenstelling hiermede de beschrijvingen
van bovine infecties bij de mens zeer talrijk. De belangrijkste onder-
zoekingen in dit opzicht zijn verricht door H. D. Boer, J. van der
Hoeden en A. Ch. Ruys. Door van df.r Hoeden wordt resumerend ge-
concludeerd, dat in Nederland ruim 10 % der clinische tuberculose
wordt veroorzaakt door de bovine tuberkelbacterie. Bij kinderen be-
neden 15 jaar zou het merendeel der bovine infecties het gevolg zijn van
orale besmettingen. Bij volwassenen, die contact hebben met melkkoeien
zou vooral long-t.b.c. het gevolg zijn van aërogene herbesmettingen.

Het pas verschenen artikel van W. M. Mc. Kay in The Veterinary
Record vermeldt ook, dat het ontstellend hoge percentage clinische

1 Ook i 11 Friesland is sedert de algemene verbreiding van de toepassing van „synthetic-
medium" tuberculine gebleken, dat het merendeel der „aspecifieke" reacties het gevolg
zijn van de z.g. „skinlesions". Aviaire tuberculose wordt slechts zelden op boerderijen
aangetoond, doch wel is de bacil v. Johne eveneens een oorzaak van betrekkelijk lichte
reacties, die bij toepassing van de V-Z.-methode vrijwel steeds een echt aspecifiek karak-
ter hebben. !n 1950 werd slechts op één bedrijf een „humane" besmetting bekend. Hier
had een veehouder met „humane" open long-t.b.c. bij 8 van de 9 runderen overgevoelig-
heid voor tuberculine veroorzaakt. Deze reacties waren wel specifiek bij de V-Z.-methode,
een proefslachting van een pink leverde een negatief resultaat op. Een jaar later had
slechts één dier nog een reactie met de V-Z.tuberculinatie van V = 2 en Z 6 mm,
bij slachting hiervan bleek het niet mogelijk tuberculose aan te tonen. De veehouder
zelf was ondertussen ook weer hersteld, evenals de 2 kinderen die hadden moeten kuren.

tuberculose onder de plattelandsbevolking in het Noord-Oosten van
Schotland voor een deel het gevolg is van een direct contact met koeien
met open t.b.c. Omgekeerd zullen daar natuurlijk ook de kansen, dat
het rund door de mens wordt besmet, groot zijn.

Zeer instructief ten opzichte van de gevaren, die de t.b.c.-vrije rund-
veestapel bedreigen van de kant van de tuberculeuze mens, is het over-
zicht van M. J. Christiansen over de stand van de besmettingen met
de bovine tuberkelbacterie bij mens en dier. Hij vermeldt, dat volgens
het onderzoek van Jon Sigurdssen van 165 plattelandspatiënten met
longtuberculose, 40,6 % de bovine bacterie uitscheidden, in tegenstelling
hiermede was van 362 stedelijke patiënten slechts 3,6 % lijdende aan
„bovine" long-t.b.c.

Over het voorkomen van bovine infecties bij mensen in Friesland
is niet veel bekend, wel werd sporadisch aan het laboratorium van de
Gezondheidsdienst voor Vee uit door de medici ingezonden materialen de
bovine bacterie geïsoleerd, doch het aantal is te gering om hieruit iets
omtrent de frequentie te mogen concluderen.

Uit een mondelinge mededeling van Prof. Pondman bleek, dat ook
in de afd. toegepaste microbiologie en immunologie van de Rijksuniver-
siteit te Groningen slechts zelden een cultuur van het bovine type uit
se- en excreta van menselijke t.b.c.-patiënten in de Noordelijke provinciën
werd geïsoleerd.

De lage frequenties van bovine tuberculose bij de mens in het Noorden
zou moeten worden toegeschreven aan de algemeen verspreide gewoonte
om consumptie-melk te koken, terwijl de door de zuivelfabrieken reeds
sedert de twintiger jaren toegepaste pasteurisatie van room, kaasmelk,
ondermelk en wei ook gunstig moet hebben gewerkt in praeventief opzicht.

Ongetwijfeld heeft het regelmatig onderzoek der runderen, zoals dit
onder leiding van de Gezondheidsdienst aanvankelijk bij een deel,
maar sedert 1935 bij het merendeel van de Friese rundveestapel werd
verricht, met de daaruit voortvloeiende opruiming van reactiedieren ook
gunstig gewerkt om het aantal t.b.c.bacterie n uitscheidende runderen
binnen bepaalde perken te houden en daardoor aërogene infecties en
reïnfecties bij veehouders, hun gezinsleden en personeel voor een be-
langrijk deel te voorkomen.

In het afgelopen winterseizoen, gedurende welke alle runderen in
Friesland opnieuw zijn getuberculineerd, is gebleken dat de mens toch
nog een niet te verwaarlozen bron van besmetting kan vormen voor de
practisch t.b.c.-vrije rundveestapel in deze provincie.

Het eerste geval werd vastgesteld na het onderzoek in November 1950.
Bij dit onderzoek bleek, dat op het bedrijf van 57 koeien en jongvee er
31 een reactie-zwelling van meer dan 2 mm vertoonden. Het opvallende
hierbij was, dat bij slechts 3 runderen een huidplooidiktetoename van
meer dan 10 mm werd genoteerd. De meeste reacties hadden wel in meer
of mindere mate een diffuus karakter, m.a.w. de reacties waren dus wel
als specifiek te beschouwen.

Uit de „herd-history" bleek, dat de eigenaar in de 4 jaar dat zijn bedrijf
bestond, niet gelukkig was geweest. Bij zijn huwelijk werd de veestapel
voornamelijk opgebouwd uit runderen, afkomstig van de veehouderij-

bedrijven van wederzijdse ouders, welke beide een veestapel vrij van
reactiedieren hadden. Het eerste koppel-onderzoek in December 1947
leverde een positief resultaat op bij 1 dier, de betreffende koe werd binnen
14 dagen verwijderd. De eigenaar was het volgende jaar zeer onaangenaam
verrast, toen bij het onderzoek 20 dieren bleken te reageren. Het sputum-
onderzoek leverde geen positief resultaat op, aangenomen werd, dat
het reactie-dier, dat vorig jaar direct was opgeruimd, de open lijder
was geweest. In de loop van de zomer en herfst 1949 werden de reageerden
verkocht, doch bij een nieuw onderzoek bleken weer 21 andere run-
deren te reageren. Tevergeefs werd nogmaals getracht de smetstof-
verspreider op te sporen, dit onderzoek werd echter bemoeilijkt, doordat
de eigenaar direct weer begon met de reactiedieren op te ruimen. Het
was toen reeds bekend, dat na Mei \'50 het aanhouden vari reageerders
in Friesland niet meer zou zijn toegestaan. In Februari \'50 werd het
gesaneerde bedrijf, dat aangevuld was met koeien voorzien van „witte"
verklaringen, heronderzocht. Bij 4 dieren werd een kleine reactie waar-
genomen, die abusievelijk als aspecifiek werden aangemerkt. Tot dusverre
werden geen secties verricht op reactiedieren.

De veehouder zelf vestigde de aandacht op het feit, dat een melkknecht,
die op 12 Mei 1948 bij hem was komen inwonen, in April \'50 was onder-
kend als long-t.b.c.lijder. De betreffende jongeman had zijn werk steeds
behoorlijk gedaan, hij was echter wel veel verkouden geweest en voelde
zich de laatste maanden van zijn verblijf op de boerderij vaak vermoeid.

De knecht was na vaststelling der longtuberculose in begin April 1950
direct opgenomen in een sanatorium en het gezin van de boer was ook
aan een onderzoek onderworpen. De veehouder, zijn vrouw, de 2e knecht
en het 2-jarige dochtertje bleken een positieve Pirquet-reactie te hebben,
alleen de zuigeling in de wieg was nog niet allergisch voor tuberculine.

Dezerzijds werd aanvankelijk aan de mogelijkheid gedacht, dat de
positieve, doch merendeels lichte reacties bij de runderen het gevolg
waren van een besmetting met het humane type van de tuberkelbacterie.
Toen echter bij het onderzoek in Nov. \'50 van het rundveebeslag opnieuw
31 reactiedieren werden aangetroffen, werd getracht door een onder-
zoek vast te stellen het type van de t.b.c.-bacterie bij de knecht en werden
tevens 3 runderen overgenomen voor een proefsectie.

Door de zeer gewaardeerde medewerking van de directeur van het
sanatorium kon het sputum reeds na korte tijd aan het laboratorium van
de dienst worden onderzocht. Het bleek microscopisch sterk positief te
^z\'jn (i ²⁰ zuurvaste staafjes per gezichtsveld). Culturen, aangelegd op
Löwenstein-voedingsbodems met en zonder glycerine, bleken pas na
verblijf van een maand in de broedstoof macroscopisch zichtbare kolo-
niën te geven op de voedingsbodems zonder glycerine (z.g. bovine-bodems).
Een met sputum ingespoten cavia reageerde na 3 weken reeds sterk
positief op de intradermale tuberculinatie. Bij sectie had het diertje
reeds de typ^:sche verkazingen in de liesplooiklier, de inwendige darm-
beensklier en de milt. De cultuur hieruit gaf na 4 weken ook alleen groei
op de bovine-buizen. De koloniën waren typisch „smooth". Door een
kunstmatige infectie met deze cultuur bij konijnen en cavia\'s werd de

zekerheid verkregen dat de geïsoleerde tuberkelbacterièn inderdaad
van het bovine type waren.

Ondertussen waren de 3 overgenomen koeien reeds geslacht. Bij twee
was een sterk positieve reactie vastgesteld (respectievelijk 14 en 13 mm
zwelling) bij de 3e een licht positieve (5 mm).

Bij één koe werd de t.b.c. alleen gevonden in de retropharyngeale
lympklieren, bij de 2e alleen in de voorste mediastinale lymphklier (uit-
gebreide verkazing met verweking), terwijl de sectie van de 3e negatief
verliep. De cultuur aangelegd uit de tuberculeuze processen gaf ook
hier een typische bovine groei.

Besloten werd de reagerende runderen alle te laten slachten, alvorens
hiertoe werd overgegaan, vond echter eerst nog een hertuberculinatie
plaats. Hierbij bleken 2 koeien niet meer te reageren, de overige hadden
reacties welke weinig afweken van die, welke bij het eerste onderzoek
waren vastgesteld.

De reactiedieren werden daarna geslacht, terwijl steeds door nauw-
keurig macroscopisch onderzoek werd nagegaan of tuberculeuze ver-
anderingen in de lymphklier of longen aanwezig waren. Slechts bij 22
van de 29 runderen gelukte het de t.b.c. bij slachting aan te tonen.

In alle gevallen beperkte de t.b.c. zich tot de lymphklieren, de ver-
kaasde processen waren hagelkorrel tot knikkergroot. Slechts 7 maal
wees de localisatie op een voedingsinfectie, 15 maal had de besmetting
aërogeen, dus vermoedelijk met ingeademde stof, plaats gevonden.

Een kalf, dat enkele dagen na het vertrek van de zieke knecht was
geboren, bleek nog een erwlgroot haardje in een bronchiale lymphklier
te hebben. De later geboren kalveren waren alle vrij. Opvallend was dat
de aangetroffen processen alle een rustige indruk maakten, z.g. inactieve
tuberculose. Vermoedelijk moet dit worden toegeschreven aan de betrek-
kelijk lichte besmettingen. Bij het heronderzoek van het bedrijf, nadat
alle reactie-dieren waren geslacht, bleek nog een koe een reactie van
9 mm te vertonen. Bij sectie kon echter geen t.b.c. worden aangetoond.
Ook nu was dus bij geen der geslachte reactie-dieren een smetstof-
verspreider aanwezig. Achteraf bleek, dat de knecht niet alleen op deze
boerderij gedurende 2 jaar in totaal 71 runderen had geïnfecteerd met
bovine t.b.c., doch dat hij waarschijnlijk meer kwaad had gedaan. Bij
zijn vorige werkgever, waar hij slechts 5 maanden had gediend, bleken
n.1. in de daarop volgende winter van de 31 stuks ook 29 reageerders
te zijn geworden. Na vertrek van de knecht waren ook hier geen nieuwe
infecties meer voorgekomen. Het betreffende bedrijf was voor de komst
van de knecht al enkele jaren t.b.c.-vrij.

Het 2e geval van besmetting van runderen door de mens met. een bo-
vine t.b.c.-aandoening van de longen werd pas kort geleden aangetoond.

De betreffende eigenaar was eerst in 1944 toegetreden tot de toen nog
vrijwillige tuberculose-bestrijding. Hij bleek bij het eerste onderzoek
een sterk besmette veestapel te hebben, een derde deel van alle
dieren (30 stuks) had een positieve reactie. Dit aantal nam in de volgende
jaren door verkoop af tot één reactie-dier bij het onderzoek van \'48/\'49.
Dit dier werd spoedig daarna verkocht. Een smetstofbron werd nimmer
gevonden. Bij het onderzoek op 13 Januari \'50 bleken echter weer 12
koeien en pinken te reageren; een klinisch en bacteriologisch onderzoek

van deze dieren op eventuele „open lijders" had een negatief resultaat.
Bij een door de Gezondheidsdienst ingesteld heronderzoek bleken nog
2 andere dieren eveneens reactie te vertonen. Alle reageerders werden
opgeruimd en een aantal nieuwe dieren met z.g. witte verklaringen ingekocht;
desondanks waren er bij het onderzoek van 2 Oct. \'50 weer 4 dieren met
zwellingen 3- tot 6 mm. Bij sectie van deze vier reactiedieren werd t.b.c.
gevonden, n.1. bij 2 koeien van de keelklier, bij een van de beide medias-
tinale lymphklieren en bij de 4e van alle longklieren, tevens had dit dier
een jonge knikkergrote haard in een long. Een open longlijder werd dus
niet gevonden.

Bij het volgende stalonderzoek eind December 1950 bleken 8 van de
28 dieren reactie te vertonen. Hieronder waren ook 2 dieren, die in de
loop van de zomer met witte verklaringen waren aangekocht en tevens de
stier. Alleen dit dier had een duidelijke positieve reactie, n.1. 18 mm.
Bij sectie van de 8 reagerende dieren werd zowel voedings- als aërogene
tuberculose vastgesteld, een smetstofbron werd nu weer niet aangetoond.

Op 25 April \'51 werden de resterende koeien, pinken en kalveren door
één onzer getuberculineerd gedurende het melken. Hierbij viel het op
dat de eigenaar telkens hoestte en het sputum dan hier dan daar deponeerde.
Desgevraagd vertelde hij, dat hij diabetes-patiënt was en daardoor niet
zo\'n goed uithoudingsvermogen had, maar wel 2 x daags een 7-tal koeien
molk.

De uitslag van deze tuberculinatie was, dat de koeien allen reageerden,
van de 8 pinken 5 en van de jonge kalveren 1 (dit was slechts 4 weken oud).
De reacties lieten geen twijfel over; er had een acute infectie plaats ge-
vonden. Bij de jonge dieren varieerden de zwellingen tussen 20 en 30 mm.
Besloten werd de hele veestapel op te ruimen, dus ook de 3 pinken cn de
4 kalveren, die nog niet reageerden. Bij deze 7 dieren werd geen t.b.c.
gevonden, evenmin bij het kalf van 4 weken, bij de overige 17 runderen,
die op grond van de Provinciale verordening werden overgenomen,
bleek slechts in 1 geval geen macroscopisch zichtbare tuberculose aan-
wezig te zijn. Resumerende kan gezegd worden dat bij 3 van de in totaal
28 geslachte runderen alleen tuberculose van de retropharyngeale lymph-
klieren werd gevonden, bij 3 dieren was er tevens een tuberculeuze aan-
doening van een of meer lymphklieren in de borstholte, bij 2 werd
geen t.b.c. gevonden, bij de overige 20 runderen werden alleen tuber-
culeuze processen in diverse longlymphklieren vastgesteld, geen enkel dier
had open tuberculose.

Door bemiddeling van de huisarts werd ook de eigenaar aan een kli-
nisch, bacteriologisch en röntgenologisch onderzoek onderworpen. Hierbij
bleek, dat hij lijdende was aan een vrij uitgebreide longaandoening met
caverne-vorming. Het sputum bleek volgens de opgave van het consul-
tatiebureau voor de Tuberculosebestrijding te Leeuwarden veel zuur-
vaste staafjes te bevatten.

De Directeur van het Provinciaal Instituut voor de Volksgezondheid
deelde mede, dat de cultuur disgonisch groeide en alleen aangeslagen was
op de glycerine-vrije voedingsbodems, dus hoogstwaarschijnlijk van het
bovine type was.

Mycobact. tubercuh>sis blijkt, dat steeds met de mogelijkheid van be-
smettingen van de tuberculose-vrije rundveestapel in Friesland rekening
moet worden gehouden, ook zonder aankoop van geïnfecteerde runderen
van elders, doordat mensen, die vroeger besmetting hebben opgedaan,
nog enige jaren, misschien zelfs wel enige io-tallen jaren, uitscheiders
van bovine t.b.c.-bacteriën kunnen blijven.

Het opsporen van de menselijke smetstofbronnen brengt zijn eigenaar-
dige moeilijkheden met zich mede, doordat de betreffende personen,
zoals gebleken is, niet steeds uitgesproken ziekteverschijnselen hebben en
denken nog wel tot normale arbeid in staat te zijn.

Alleen door deskundige voorlichting door en intensieve medewerking
van de geneeskundige diensten, provinciale zowel als gemeentelijke,
medisch-bacteriologische laboratoria, sanatoria, specialisten en huis-
artsen kan worden bereikt, dat de uitscheiders van het bovine type worden
onderkend en geregistreerd, waarna pas praeventieve maatregelen kun-
nen worden ondernomen om direct en indirect contact met de veestapel
te vermijden. Ook zal het van belang zijn, dat centtaai bekend is, wanneer
bij veehouders, personeel of gezinsleden longtuberculose voorkomt,
welke door het humane type wordt veroorzaakt, daar eventueel te vinden
positieve reacties bij de contact-runderen dan met meer voorzichtigheid
kunnen worden beoordeeld.

In streken waar nu nog veel tuberculose bij runderen voorkomt, zullen
ongetwijfeld bij de plattelandsbevolking ook nog talrijke primaire- en
herinfecties optreden. De stedelijke bevolking loopt tengevolge van de
verplichte pasteurisatie van de consumptiemelk veel minder risico dan
vroeger een besmetting met de bovine bacterie op te doen. Dientengevolge
zullen de gevallen van chirurgische tuberculose, welke voor een aanzien-
lijk deel het gevolg zijn van een besmetting per os met bovine bacteriën,
in frequentie afnemen. Daarentegen zullen de tuberculeuze longaan-
doeningen, die vooral bij de plattelandsbevolking optreden, pas in veel-
vuldigheid alnemen, wanneer de runder-t.b.c. sterk zal zijn teruggedrongen.

Na een succesvol einde van het pas begonnen ,,5-jarenplan" voor de
bestrijding van de runder-tuberculose zal aërogene besmetting van vee-
houders, gezinsleden en stalpersoneel met de bovine tuberkelbacterie
niet meer voorkomen, tenzij mocht blijken, dat het bovine type in staat
is om zich ook bij de mens als zelfstandige ziekteverwekker te handhaven.
Inderdaad schijnen gevallen voor te komen van bovine infecties van mens
op mens. Dit is beschreven door K. A. Jensen (1934), A. Ch. Ruys (1939)
en J. v. d. Hoeden en M. de Maadt (1940). Dit betekent echter nog niet
dat interhumane infecties met bovine tuberculose zich generaties lang
bij de mens kunnen handhaven. Het niet voorkomen van bovine t.b.c.
bij de mens in Indonesië, waar bij de inheemse runderen practisch geen
tuberculose wordt aangetroffen, zou er op kunnen wijzen, dat zonder
runderpassages de bovine tuberculose een uitstervende ziekte is.

Ongetwijfeld zullen de eerste jaren ook in Friesland nog besmettingen
van het rund door de mens optreden. In welke mate dit het geval zal
zijn, is nu nog niet te beoordelen. Een mededeling van Prof. Dr. H. C.
Bendixen in het boekwerkje „The fight against tuberculosis in
Denmark" geeft ons enig inzicht omtrent het voorkomen van de bovine
infecties van humane oorsprong. Hij heeft gegevens verzameld over
915 bedrijven in Jutland, welke in de jaren 1946—1948 opnieuw werden

geïnfecteerd. In ruim io % waren de infecties toe te schrijven aan men-
selijke verspreiders van de bovine bacterie. De betreffende personen hadden
echter bijna 20 % van alle gevallen van tuberculose bij het rund ver-
oorzaakt.

De t.b.c.-bestrijding bij het rundvee is in Friesland ongeveer even ver
gevorderd als in Denemarken, zodat de door Bendixen verzamelde
gegevens vermoedelijk ook ongeveer voor deze provincie zullen blijken
te gelden, hoewel we hierbij niet uit het oog moeten verliezen, dat de
wijze waarop het rundvee in Denemarken wordt gehouden, een groter
contact van mens en dier met zich meebrengt. Bovendien is het waar-
schijnlijk, dat in Jutland meer t.b.c. bij de mens voorkomt dan in Friesland.

Bij een meer geforceerde bestrijding der runder-tuberculose in het
centrum en Zuiden van Nederland, zoals die in de komende jaren zal
plaats vinden, zal, ten opzichte van Friesland echter in de toekomst in
absolute zin met een hogere frequentie van besmettingen van de vrij
gemaakte bedrijven door de mens moeten worden rekening gehouden.

Daarom is het aan te bevelen, dat door nauwe samenwerking van de
Provinciale Geneeskundige Diensten en de Gezondheidsdiensten voor
Dieren reeds nu de menselijke en dierlijke smetstofbronnen van _bovine
tuberculose worden opgespoord en de verzamelde gegevens hieromtrent
uitgewisseld.

Bij het jaarlijks onderzoek van de t.b.c.-vrij gemaakte veestapel in
Friesland bleek, dat op 2 melkveebedrijven massale infecties waren op-
getreden met het bovine type van M. tuberculosis, tengevolge van ernstige
open long-t.b.c. bij een veeverzorger op ieder bedrijf, waarbij het bovine
type in het sputum kon worden aangetoond.

In het ene geval had een knecht gedurende ruim 2 jaar meer dan 100
koeien besmet, in het andere geval was de veehouder zelf de smetstof-
bron en had in 2 jaar 42 runderen een positieve reactie bezorgd. Het is
gebleken, dat een mens met longtuberculose op stal bij runderen voor-
namelijk aanleiding geeft tot het ontstaan van aërogene tuberculose.

Alleen door een nauwe samenwerking van artsen en dierenartsen kan be-
reikt worden, dat door praeventieve isolatiemaatregelen besmetting van
de t.b.c.-vrije rundveestapel door personen met ,,bovine" long-t.b.c.
wordt voorkomen.

During the general obligatory tuberculin-testing of the stock in Friesland, where since
May 1950 it is prohibited to keep and deal tuberculin-reacting cattle, it was shown that
in 2 dairy-herds a wholesale infection with M.tuberculosis was caused by persons with
pulmonary tuberculosis.

In the first case the sputum of a farmhand contained microscopically several acid-fast
rods. By typing of the culture of the sputum it was shown, that the tubercle bacilli were
of the pure bovine type. The farmhand during the last 2 years had infected 100 head of
cattle at least.

In the other case the farmer himself was the spreader of the bovine type of M.tuber-
culosis. In his herd 42 head of cattle reacted positively on the intradermal test during
the last 2 years.

The post-mortem of the.infected cattle demonstrated, that the spreading of the bovine

tuberculosis by human beings with a pulmonary affection mainly is caused by the inhala-
tion.

The spreading of bovine tuberculosis in cattle by humans can be prevented only by
a good scientifique cooperation of medical en veterinary surgeons.

O. Bang en A. Jepsen: Ztschr. f. Inf. etc. 1936, 50, 82, 1.
F. W. Nielsen en N. Plum: Vet. J. 1940, 96, 6.

Uit dankbaarheid voor de toezending van het Diergeneeskundig
Tijdschrift aan onze Gemeenschap wil ik trachten de lezers een en ander
mede te delen over het werk, dat door onze geneeskundige staf in dit
land wordt verricht.

Allereerst moge ik er op wijzen de titel zo ruim mogelijk genomen
te hebben, daar ik zowel over de hulp aan de mens als aan het dier
vertellen wil.

Aangemoedigd door een artikel in dit Tijdschrift, hetwelk ik enige
tijd geleden las en waarin tot uitdrukking kwam, dat ook berichten op
cultureel gebied gewenst waren, mag ik wel zo vrij zijn ook iets over de
Gemeenschap te schrijven, temeer daar dan velerlei beter te begrijpen
zal zijn.

In 1937 heb ik Holland verlaten en mij bij meer genoemde Gemeen-
schap aangesloten. Heel in het kort kan men dit leven omschrijven als
een leven in gerechtigheid, vrede, liefde en reinheid. Het leven berust
niet op een menselijke instelling of organisatie, doch alle handelingen
in geestelijke en stoffelijke zin worden beheerst door die Éne waarachtige
Geest, die van het begin afwas en is en zijn zal.

Het is een leven in vrijwillige armoede, welke de medeleden ook gaarne
op zich nemen om de hulp aan anderen mogelijk te maken. Door het
gemis aan overvloedige goederen is het mogelijk tot allen, rijk en arm
de boodschap van de vrede te verkondigen.

Uitgeoefend door de gemeenschap der broeders die men de Hutterse noemt,
beschreven door G. J. Fros, namens die Gemeenschap in het jaar 1950.

In de Gemeenschap bestaat geen onderling geldverkeer; alle arbeid
wordt verricht uit liefde en hulp voor elkander. Er is geen werkgever
of werknemer, alle arbeid geschiedt ten nutte van hen, die samen leven.
Alle arbeid is gelijkwaardig, er is geen standenverschil; politie is niet
nodig; er is een gemeenschappelijke kas, elk krijgt wat hij nodig heeft
in natura, maar zéér bescheiden. Wij staan op het volkomen weerloos
standpunt. De gemeenschap bestaat uit ongeveer 600 zielen, waarvan
300 kinderen, stammende uit 16 verschillende nationaliteiten, een ge-
tuigenis, dat het mogelijk is ook voor volken samen in vrede te leven,
zelfs gedurende de grote wereldoorlogen.

Er zou natuurlijk veel meer te vertellen zijn, maar in dit verband moge
dit genoeg zijn; mochten er onder de lezers zijn, die meer willen weten,
zo zijn wij gaarne bereid in correspondentie te treden.

In 1940/1941 is de gemeenschap naar Paraguay getrokken, terwijl
ook nog een zustergemeenschap in Engeland bestaat.

Paraguay heeft een sub-tropisch klimaat. Het is het land van de zon;
na een paar dagen van regen wordt de lucht weer helder en wordt de
gehele natuur wederom vrolijk. Het kan zeer warm zijn, nu en dan, in
de zomertijd stijgt de thermometer soms tot in de 40 gaden C. Hoewel de
lucht ook vochtig is en daardoor voor ons Europeanen niet altijd ge-
makkelijk te verdragen, is er toch een groot voordeel te boeken; na on-
geveer 6 uur des avonds begint het af te koelen en zo is het een uitzon-
dering, dat het slapen verhinderd wordt. In de wintertijd daalt de tem-
peratuur gedurende een paar nachten onder nul en dan kan een grote
schade aangericht worden aan plant en vrucht.

Daar de heersende winden Noord-Zuid of omgekeerd zijn, kan na een
grote hitte plotseling een sterke afkoeling optreden en daaronder lijdt de
inlandse bevolking, vooral de kinderen lijden hieronder zeer dikwijls, daar
ze niet over warme kleding beschikken en de huizen geen behoorlijke
beschutting bieden; een ernstige longontsteking is vaak het gevolg.
Daarmede is reeds gezegd, dat de bevolking zeer arm is, bovendien
ontbreekt zo goed als elke cultuur.

Het voedsel bestaat uit Mandioka, een zetineelrijke wortel, welke in
water gekookt een uitstekend eten is en\'gelijk de aardappel, nooit verveelt.
Verder wordt veel vlees gegeten, daar dit goedkoop is. Als volksdrank
wordt de Maté gebruikt, een poeder van bladeren, dat met gekookt of
koud water vermengd, gedronken wordt, \'s Morgens vroeg ziet men de
Paraguayer met een schoongemaakte koehoorn en een bombilla (zuig-
buis) genietend van deze verkwikkende drank; men vult de hoorn telkens
met koud of warm water, roert de poeder met het water dooreen en
zuigt de vloeistof af. En inderdaad dit aftreksel heeft een stimulerende
werking.

Als vruchten worden gebruikt de zoete sinaasappel en de bittere soort,
welke hier in het wild groeit; verder mango\'s, marmonen en guyawa\'s.
Ook mandarijnen groeien overvloedig en bij het eten van al deze vruch-
kan men ervaren, dat de smaak toch een andere is dan van de geïmpor-
teerde in Europa. Dit geldt ook voor de bananen, de grapefruit en
citroenen.

In de bossen groeien zeer vele soorten bomen, welke gebruikt kunnen
worden voor brandhout, timmerhout, maar bovenal voor het maken
van kunstvoorwerpen, waarvan dan ook een dankbaar gebruik gemaakt
wordt en deze producten helpen enigermate om het bestaan te verlichten.
Er zijn ongeveer 26 verschillende voor dit doel te gebruiken houtsoorten.

Het stuk grond waarop de gemeenschap leeft, bestaat voor ongeveer
de helft uit grasland en de rest is bos. Men moet zich echter niet het
grasland in Holland voorstellen, het is zeer arm en men rekent ongeveer
een ha voor een liter melk. Een middelmatig goede koe levert 2 y₂ liter
melk per dag. Het is mij tot nog toe niet bekend welke grassen hier groeien
behalve het colorado-, schilf- en bermoedagras. Ter verbetering van de
melkopbrengst zijn ingevoerd door de gemeenschap het soeda-, olifanten-,
rhodes- en kikijugras. Zo nu en dan ziet men een oude bekende (geen
gras) terwijl de bomen alle vreemd voor het oog zijn.

Men kan niets doen voor de verbetering van de bodem, bemesting
is uitgesloten en het oude gras kan alleen door middel van vuur opge-
ruimd worden; daarom ziet men in het geschikte seizoen uitgebreide branden
welke soms een ongewenst gevaarlijk karakter kunnen aannemen.

Het land is niet geschikt voor intensieve cultuur; alles gaat in het
groot: duizenden koeien op duizenden ha grond en men wacht af hoe de
resultaten zijn. De grootgrondbezitters wonen meestal in de hoofdstad
(Asuncion). Het zou te *ver voeren nog meer over het grondbedrijf te
schrijven.

Nu nog iets over de dieren, die de mens bedreigen. De jaguar heeft
zich uit onze omgeving teruggetrokken, ook de wilde kat; het is mogelijk
dat apen agressief worden, ook wel een vogel. Het gevaarlijkste dier is
wel de slang. Er zijn vele soorten, giftige en niet giftige, maar het is niet
altijd bekend, welke de giftige zijn, althans de patiënten weten dit niet
altijd te berichten. Er is een prachtmiddel in het polyvalentserum, maar
toch is het van groot belang, dat de patiënten de gedode slang mede
brengen, daar in sommige gevallen het toedienen van een specifiek serum
noodzakelijk is.

Onder de insecten zijn er ook n"g enkele, die een ware plaag kunnen
zijn voor men? en dier. Er zijn heel wat muggen, doch malaria komt
weinig voor. De z.g. zandvlo is een uiterst klein diertje, dat in de huid
van mens en dier dringt en daar de eieren legt. Dit veroorzaakt een on-
dragelijke jeuk en een plaatselijke ontsteking, welke bij kinderen tot een
deformiteit der tenen leiden kan. Na verwijdering van de kapsel met de
eieren gaat het proces snel voorbij. In het begin hebben wij ook daar-
onder te lijden gehad, maar na verloop van jaren is die kwaal minder
geworden. Dit geldt ook voor de aanval van een bepaald soort vlieg, die
levende larven op de huid legt, welke zich dadelijk door de huid boren.
De larven ontwikkelen zich verder onder de huid en het proces lijkt op
dat van de runderhorzel. Op de meest onmogelijke plaatsen van de huid
kan men die larven aantreffen; zij veroorzaken een pijnlijke borende
beweging enkele malen per dag en een ontsteking der omgeving. Vooral
bij kinderen, die een ogenblik onbeschut hebben gelegen, treedt deze
aandoening op. Ik heb een geval gekend bij een volwassene in de binnen-
ooghoek. Worden deze larven niet verwijderd, dan bereiken zij een lengte
van ongeveer 15 mm. Door middel van druk kan men heel dikwijls deze
dingen door de gaatjes in de huid persen, maar het is beter de larven

eerst te doden, daar zij zich dan niet meer kunnen vastzuigen. Ook moet
men enigermate voorzichtig zijn bij het uitdrukken, daar de ontstekings-
producten in de omgeving verbreid kunnen worden. De larven zijn zeer
taai; het eenvoudigste middel tot doden is wel de verstikking en daartoe
plakt men een stukje goed leukoplast op de huid. Na enige uren is de
larve gestorven en kan deze verwijderd worden. Bij dieren gebruiken wij
tegen de larven van vliegen, welke in honderdtallen op en in wonden
kunnen leven de volgende oplossing en met groot succes: i deel aether,
i deel benzine en 8 delen alcohol.

Ook de runderen en honden zijn geliefde gastheren en het meest aan-
getast worden de geïmporteerde dieren. Het Zeburas is vrijwel immuun.

De lezer zal wel begrijpen, dat dit slechts een greep is, ja, toch moet
ik nog de bloedzuigende mijt vermelden, welke in zulk een aantal op
het rundvee kunnen voorkomen, dat geen hulp meer mogelijk is.

Nu wil ik enkele mededelingen doen over het vee. De paarden gelijken
op de Poolse hit, wellicht iets groter. Zij zijn taai en leven van mandika,
mais, kafir en gras. Bij uitzondering staan zij op stal. In verband met de
slechte wegen zijn altijd twee dieren voor de wagen gespannen zodat
zij in het wagenspoor lopen kunnen. De wegen kunnen ongelooflijk
zwaar zijn en daardoor komt nog al eens een tendo-vagitis voor. De dieren
worden niet beslagen.

Er bestaat geen diergeneeskundige hulp op het land en daarom werden
zieke dieren door de inlanders zelf behandeld. Om werkelijk praktijk
uit te oefenen moet men een jonge sterke baas zijn, want vele dieren
zijn min of\' meer verwilderd en dikwijls niet te genaken. Mijn hulp
bestaat daarom hoofdzakelijk daarin om adviezen te geven hoe te han-
delen. Onder de paarden komen natuurlijk ook tamme dieren voor.
Kreupelheden komen betrekkelijk zelden voor; koliek meer, waarschijnlijk
door het drinken van te koel water; parasitaire ziekten zeer veel in de
darm en op de huid. Tot nog toe heb ik alleen een strongylus kunnen zien,
welke ziekte de inlanders „Anky" noemen.

Als zeer besmettelijke ziekte onder de paarden heerst een streptococcen
infectie(?), welke grote abscessen veroorzaakt in de nek- en schoftstreek.
Thans wordt deze infectie met succes bestreden met injecties van Sul
fotiasol, intraveneus. De vampier valt de paarden zo nu en dan lastig.

Over het rundvee heb ik al een en ander medegedeeld. Als men voor
het eerst een kudde ziet, krijgt men de indruk van een ratjetoe, van een ras
kan men niet spreken, daar het allen kruisingen zijn, uitgezonderd vele stie-
ren. Het Zebu-ras tracht men wat te verbeteren in de melkproductie
door te kruisen met Shorthorn en Friese koeien. Het Zebutype zorgt voor
meer weerstand en daarom is men verplicht na verloop van enkele
jaren van fokrichting te veranderen. Het vee is laat rijp en bereikt niet
een hoge ouderdom. Tijdens de drachtigheid blijven de dieren steeds
buiten. Nadat men ondekt heeft, dat een kalf geboren is, wordt de koe
weer bij de kudde toegelaten, maar in deze tijd zijn zij weer min of meer
verwilderd en in het bijzonder de dieren, die voor het eerst gekalfd hebben
ja, deze kunnen voor de mens zelfs zeer gevaarlijk zijn. Het verkrijgen
van enige melk kost veel arbeid. Alvorens een koe gemolken worden kan
moet men het kalf enige ogenblikken laten zuigen en daarom is een koe
waardeloos als het kalf gestorven is of men moet de huid van het gestorven

kalf over een ander kalf hangen, daar dan de nieuwe moeder het kalf
aanneemt. Na het melken laat men het kalf ook nog een ogenblik bij de
koe toe en men kan het wel hieraan toeschrijven, dat er geen uieront-
stekingen voorkomen. Het bijvoeren der dieren stuit op grote moeilijk-
heden, daar het aankopen van extra voer de prijs der melk te zeer zou
verhogen en de bewerking van de maagdelijke bodem niet door mid-
del van machines geschieden kan, doch alles door middel van een hak
gebeuren moet vanwege de wortels der gerooide bomen.

De volgende ziekten komen onder rundvee voor: mond- en klauw-
zeer, doch niet in een ernstige vorm ; miltvuur sporadisch; Boutvuur
tamelijk veel en hiertegen wordt geënt voor zover mogelijk; rabies,
welke veel slachtoffers veroorzaken kan en waarvan het mij niet duidelijk is in
hoeverre deze ziekte iets te doen heeft met de hondsdolheid. Strongylose
ziet men ook bij koeien. Men beweert, dat elke diersoort zijn eigen species
heeft en zo is de haakworm bij de mens ook een ander soort. Zonne-
steek is zeer zelden, ook slangenbeet. Wel speurt men de sterke invloed
der zonnestralen bij kalveren en een uitstekend hulpmiddel is de licor
fowleri. De zonnestralen moeten ook een geweldige genezende kracht
hebben, ook een sterke desinfecterende. Men staat verstomd hoe b.v.
grote wonden met slechts een kleine ondersteuning genezen; dit geldt
ook voor de enkelvoudige fracturen.

Zoals reeds vermeld is het bedrijf zeer extensief en van een bescher-
ming tegen verschillende ziekten kan men niet spreken. Men rekent
met een percentage sterfte en al het vee, dat op de kampen dood gaat,
wordt door een soort arend opgeruimd. Deze vogels leven in groten
getale samen en zo gauw een dier gestorven is of\'stervende is begint de
aanval. Er blijft niets over dan het geraamte.

Tot nu toe heb ik onder de varkens alleen een ingewandsworm kun-
nen constateren en gelukkig geen besmettelijke ziekte behalve het
mond- en klauwzeer.

Elke week worden voor de gemeenschap, doch ook ten behoeve van
de bevolking in de naaste omgeving, 6 runderen en indien mogelijk

3 x per week slachten, omdat het vlees vanwege het vochtige klimaat
niet houdbaar is.

In het begin heb ik bij een stier en een koe t.b.c. gevonden; deze dieren
waren aangekocht, terwijl wij nu hoofdzakelijk eigen gefokt vee hebben.
Nadien heb ik geen geval meer kunnen vaststellen en gelet het antal
gekeurde dieren is het percentage gedaald tot o.2 percent.

Ik ben nu bij de keuring van slachtvee aangeland. De keuring is wel
zeer eenvoudig te noemen en daarom kunnen twee broeders, die ik heb
opgeleid nu de keuring verrichten en in bizondere gevallen mijn
raad halen. Bij het rund heb ik nog al eens de cysticercus waargenomen
hoofdzakelijk in de uitwendige kauwspieren. Het aantal gevallen is terug-
gelopen, waarschijnlijk in verband met de behandeling van lintworm-
patienten uit de omgeving. De cysticercus bij het varken heb ik een
paar maal gezien, een geweldige verspreiding door het gehele lichaam.
Dit dier was gekocht.

door middel van verhitting, ook van de worst, de consumenten te bescher-
men daartegen. De melk heb ik lange tijd gepasteuriseerd toen de arbeid
in het laboratorium nog niet zo veelomvattend was; nu wordt dit ge-
daan op een zeer primitieve doch voldoende wijze door een onzer broeders.

Na deze algemene beschouwing volgt dan nu een korte beschijving
van het werk aan de lijdende mensheid.

Onder de groep mensen, welke in Paraguay aankwam, waren ook drie
doktoren en een apotheker. Deze waren in Engeland tot ons gekomen
en wij konden toen niet vermoeden welk een hulp dit betekenen
zou in de toekomst.

Zodra bekend werd, dat doktoren waren medegekomen stroomden
de mensen naar ons toe om geholpen te worden. Tot dat ogenblik waren
de patienten aangewezen op de hulp van leken of zij moesten een reis
naar de hoofdstad maken, wat in verband met het slechte verkeer geen
kleinigheid is. Ook ontbrak het de mensen dikwijls aan geld en gij kunt
begrijpen hoe droevig vaak de gevolgen waren.

Op het aangekochte stuk grond stond slechts een huis, te klein om ons
allen onder te brengen en daarom werd dadelijk aangevangen met
bouwen. Een der huizen werd ten dele bestemd voor de geneeskundige
dienst. In een kamer werden de mannelijke patienten onderzocht en de
vrouwelijke artsen gebruikten de andere kamer. In de eerste was ook de
apotheek ondergebracht en bestond een gelegenheid voor de onderzoe-
kingen der verschillende stoffen om de artsen te helpen bij het vaststellen
der diagnose, welke arbeid mij werd opgedragen. Die ruimte voor dit
werk was niet groot, ongeveer een vierkante meter. Aan mijn rechter
zijde stond een onderzoekingstafel, aan de linkerzijde een sterilisator,
welke de temperatuur soms wel een beetje hoog maakte, maar het ging toch.

Het is mij een behoefte te verklaren, dat onze opleiding toch wel een
goede en grondige geweest is, al moest ik mij natuurlijk wel een beetje
omstellen. Veel hulp heb ik gehad door het werk van Gorter en De
Graaff, welk boek mij bij het afscheid te Leiden was geschonken. Latei-
was ik zo gelukkig de nieuwe twee delen uit Holland te mogen ontvangen.
Wat zouden wij gelukkig zijn ook het Geneeskundig Tijdschrift te kunnen
lezen.

Het werk bestond uit het chemisch, microscopisch en zo mogelijk
het bacteriologisch onderzoek.

De ruimte bleek op de duur wel wat te klein, drie mannen in een kamer
van 3x4 meter en daarom werd er een andere woning gebouwd aan
de ingang van de hof, ook omdat de patienten met begeleidende familie
midden tussen de huizen moesten komen. Tevens werd daar nog een
gelegenheid gebouwd waar de patienten konden wachten. In dit nieuwe;
huis konden wij beschikken over 3 ruimten, dit verlichtte de arbeid zeer
en wij voelden ons zeer rijk en dankbaar wat meer ruimte te hebben
voor het verrichten der onderzoekingen.

Het aantal patienten nam steeds toe en wij waren allen gelukkig
zovele mensen, die zolang van de nodigste hulp verstoken waren te mo-
gen dienen.

Reeds in het begin moest een blindedarmoperatie gedaan worden en
hoe primitief alles ook ingericht was, deze had een gunstig verloop.

Ten gevolge van de uitbreiding der gemeenschap moest er een tweede
broederhof opgebouwd worden op een afstand van 3 km. De eerste woon-

plaats gaven wij de naam lsla-Margaretha,de tweede werd Loma-Hoby
(groen-blauwe heuvel) genaamd en nog later ontstond de derde met de
naam Ibaté (hoog kamp). De tweede is meer gelegen in de richting van-
waar de patienten konden komen en dadelijk werd begonnen met de
bouw van een woning waar de geneeskundige dienst kon worden onder-
gebracht. Ook konden in dit gebouw patienten ter verpleging worden
opgenomen. Maar deze ruimte bleek al spoedig te klein en daarom werd
toen begonnen met de bouw van een klein ziekenhuis, waarin alle arbeid
behoorlijk kon worden gedaan en ook de patienten goed verpleegd.

Het gebouw is ongeveer 35 m lang en 5 m breed en omgeven door een
brede veranda om tegen de felle zonnestralen te beschutten. De wanden
zijn gemaakt van gedroogde leem in steenvorm opgestapeld en de dak-
bedekking bestaat uit coloradogras. De deuren en de vensters zijn ge-
maakt van cederhout, een pracht houtsoort.

De huidige toestand is als volgt: er zijn 5 kamers voor patienten; op
enige meters afstand ligt een klein houten gebouwtje en in het eerste
huis kunnen minder ernstige zieken worden ondergebracht. In dit laatste
gebouw is ook een bureau ondergebracht vanwaar de patienten verder
geleid kunnen worden naar het ziekenhuis.

Verder zijn er twee consultatiekamers, een eenvoudige operatiekamer
een afdeling,waar de instrumenten worden bewaard, een ruimte voor
algemene anaestesie, een apotheek, een laboratorium, een keuken alleen
bestemd voor het uitdelen van het voedsel, een kleine ruimte voor het
opbergen van de was en op zolder (er is geen verdieping) zijn er nog
ruimten voor een dokters familie, voor het wonen van een paar helpsters,
uit de inlandse bevolking tot ons gekomen; een kamer waar de bespre-
kingen plaatsvinden en waar ook de vakliteratuur opgeborgen is. Jaren
lang was ook de zeer uitgebreide bibliotheek hier ondergebracht, welke
echter zich nu bevindt op de derde broederhof. Wij beschikken over
ongeveer 13.000 banden op allerlei gebied en in verschillende talen.

Reeds vele jaren bestaat het plan de watervoorziening te verbeteren,
daar tot nu toe al het water moet worden aangevoerd door middel van
vaten; maar door gebrek aan materiaal en geld zijn wij echter nog niet
hiertoe gekomen. Een uitbreiding van het ziekenhuis is ook dringend
nodig, maar uitstel is geboden vanwege dezelfde oorzaken als voorheen
vermeld. De operatiekamer is te klein en bovendien moet er ruimte komen
voor het Xray-apparaat, dat ons geschonken is uit N.-Amerika. Dit
apparaat is een grote hulp; reeds door de mogelijkheid der doorlichting.
Kort geleden kon de plaats vastgesteld worden van een kogel, die bij het
darmbeen onder de huid binnen gedrongen was en zijn weg genomen
had tot aan het schaambeen. Zo was het mogelijk het projectiel te ver-
wijderen. Ook voor het diagnostiseren van fracturen zal dit goede diensten
bewijzen; voorheen moesten zulke patienten altijd ter controle naar
Asuncion gezonden worden.

Wij beschikken gelukkig over electrische stroom; deze wordt opgewekt
door een stoommachine en dynamo, welke 110 volt levert. Moet des
nachts een operatie plaats hebben, dan zorgt een broeder voor de bediening
van de machine. De dienst in het ziekenhuis grijpt diep in ons gemeen-
schapsleven in.

Gelukkig zal in de toekomst het ziekenhuis separaat verlicht kunnen
worden, indien wij voldoende lampen van 35 volt kunnen krijgen, daar

de motor, die het X-ray apparaat voeden moet, ook voor de verlichting
dienstig zijn kan.

Ook ons ziekenhuis lijdt onder het gebrek aan verplegende hulp en
daardoor zijn wij genoodzaakt een der familieleden — verscheidene
komen altijd met de patienten mee— terug te houden, die dan onder
leiding van de doktoren of van een gediplomeerde verpleegster helpt.

De patienten komen van heinde en ver, soms 50 km ver en worden
gebracht op een tweewielige wagen getrokken door ossen of paarden.
Ook te paard komen zij en men is dikwijls verbaasd hoe en in welke
toestand de zieken tot ons komen.

Het zou te ver voeren dit alles te beschrijven, maar gij zult wel reeds
een indruk gekregen hebben hoe arm en verlaten hier de bevolking leeft
en dat daardoor onder de jonge kinderen een grote sterfte heerst; de
krachtige naturen blijven in leven. De hulp bij de geboorte is ook zeer
onvoldoende en daardoor treden nog al eens gevallen van tetanus op.
Wij kunnen en mogen echter in de toekomst een verbetering verwachten
daar door de medewerking der regering de mogelijkheid geopend is,
dat bevallingen in het ziekenhuis plaats hebben. Dit is waarachtig
een land, waar de liefde tot de mensen wonderen doen kan.

Alvorens nu tot het werk in het kleine laboratorium te komen, kan
nog worden vermeld, dat tengevolge van het gebrek aan inzichten be-
treffende hygiene en zedelijke verhoudingen vooral geslachtsziekten,
ankylostomiase voorkomen; tuberculose is lang niet zeldzaam, eveneens
Leishmaniasis, terwijl ook lepra werd geconstateerd.

Nu dan het kleine vertrek, waar ik mijn arbeid mag verrichten. Het is
een ruimte van 3 x 3 m. Deze inrichting heb ik zelf mogen opbouwen en
zo heb ik vooral aangestuurd op een grootst mogelijk nuttig effect. Voor
het raam staat de werktafel. In het midden daarop aan de linkerzijde
een kastje met een rolluiksluiting om geen plaats te verliezen. Aan de
rechterzijde is een opstand gebouwd, waarvan een gedeelte kan worden
afgesloten door middel van een schuifdeur en in deze af te sluiten delen
zijn de reagentia en kleurstoffen opgeborgen. Links van mijn zitplaats
is een plank aangebracht, waarop de te onderzoeken stoffen worden ge-
plaatst. Rechts op de werktafel staat de z.g. microscopiseerkistje uit mijn
studententijd dat hier goede diensten bewijst. Voor mij staat het mi-
croscoop voorzien van beweegbare tafel en olie-immersie. In de opstand
rechts kan ik de nodige literatuur vinden. Gelukkig beschik ik over een
draaibare stoel en zo kan ik al zittend en draaiend alles bereiken. Het
was een voldoening van een Professor uit Asuncion, die ons bezocht
te horen, dat hij gaarne in zulk een laboratorium werken zou.

Achter mij staat een broedstoof, welke opgebouwd is uit een warm-
waterbad met thermostaat, hetwelk gebruikt werd in Engeland voor
de methyleenblauw proef, met een dubbele wand van hout eromheen.
Het is alleen jammer dat er \'s nachts geen stroom is hetgeen een constante
bebroeding verhindert.

Een kleine handcentrifuge, nog uit Holland medegebracht, doet goede
diensten, maar in verschillende gevallen doet zich de behoefte gevoelen
aan een electrische voor enkele buizen. Deze staat nog steeds op de ver-
langlijst; onze dynamo levert 110 volt.

In het begin heb ik getracht met daglicht te microscopiseren, daar Ik
dat in Holland gewend was. Al spoedig bleek dit niet mogelijk, daar een

aanplanting van bomen noodzakelijk bleek als bescherming tegen te veel
zon en het daglicht niet voldoende constant was; een helder blauwe hemel
gaf te weinig licht. Als kunstlichtbron moest ik in het begin een gaslamp
gebruiken, maar dat was zeer warm. Zodra wij echter electrisch licht
kregen heb ik een zaklantaarn omgebouwd in een eenvoudige micros-
copiseerlamp met 6 volt lampje en deze voldoet goed.

Het merendeel der onderzoekingen bestaat natuurlijk uit urine- en
faeces monsters. Het urineonderzoek is meestal uitvoerig, daar voor de
behandeling tegen Ankylostomiase vastgesteld worden moet, dat de patiënt
zulk een kuur kan ondergaan. Bij het faecesonderzoek hebben wij nog
al eens verrassingen beleefd. Na toebereiding met verzadigde zoutop-
lossing wordt na een half uur wachten de oppervlakte afgevist door middel
van een metalen spateltje. Het getal der eieren kan zeer verscheiden zijn.
De gehele fdm wordt afgezocht, daar het van belang is te weten wat
nog meer te vinden is o.m. eieren van Ascaris, daar deze worm eerst
verwijderd worden moet anders kruipt deze gedurende de behandeling
tegen Ankylostomiase in de richting van de maag met de mogelijke on-
aangename gevolgen. Kinderen worden altijd eeist tegen spoelworm
behandeld.

Het aantal eieren wisselt zeer sterk en hangt af van verschillende om-
standigheden. Zwaar geïnfecteerde patienten geven wel altijd een positief
resultaat; zo vonden wij bij een jongen in een film 500 stuks. Een kuur
was in dat geval uitgesloten, daar die jongen zo anaemisch was, dat hij
door middel van bloedtransfusie eerst op krachten gebracht moest worden.
Wij waren zo dankbaar, dat hij tenslotte toch genezen het ziekenhuis
kon verlaten.

Hoewel onze centrifuge niet geeigend was, hebben wij toch ook deze
methode toegepast, maar het resultaat was niet bevredigend. Na een
bespreking hebben wij besloten de patienten een laxans te geven alvorens
het onderzoek te doen.

Wij staan altijd open voor een goede raad en mocht een lezer ons een
wenk willen geven, wij zullen het in dankbaarheid aanvaarden.

Het onderzoek van bloed en bloedplasma neemt ook een grote plaats in.
Aanvankelijk moesten wij alleen op de film afgaande vaststellen of een
ontsteking bestond of niet. Men krijgt hierin wel enige ervaring, maar
wij waren gelukkig toen wij een telkamer kregen. In plaats van de Leish-
mann kleuring gebruiken wij nu die van Wright, welke betere resultaten
levert naar mijn ervaring. Gij kunt begrijpen hoe gelukkig wij zijn, dank
zij de mogelijkheid regelmatig urine en bloed te onderzoeken, ook de
nieuwste medicamenten te kunnen gebruiken.

Al kost het onderzoek van de film op malaria meer tijd, toch voel ik
mij in deze methode meer thuis dan door middel van de dikke droppel.

Voor het onderzoek op syphilis gebruiken wij de methode Kahn,
welke goed bevalt en ook hier is het zulk een groot voordeel het resultaat
met de artsen te bespreken en speurt men telkens weer opnieuw, dat
kliniek en laboratorium bij elkander behoren en een openhartige be-
spreking tot het gewenste resultaat leiden kan.

In dit verband kan ik er nog op wijzen, dat er in ons ziekenhuis een
waarachtige samenwerking tussen allen, die daar werken, bestaat. Wij
hebben geregeld onze besprekingen en wij raadplegen elkander zonder

de vrees het prestige te verliezen, doch in de vorm der opbouwende
critiek, alles in het belang der patienten.

Daar bloedtransfusies worden toegepast, speelt het onderzoek der
bloedgroepen een grote rol. Betreft het patienten uit de omgeving, dan
gaat een Kahntest daarmede gepaard.

Zelfs de Rh.factor bepaling komt nog al eens voor, maar door het gemis
van de specifieke stoffen kan dit onderzoek niet in extenso worden uit-
gevoerd ; in zulke gevallen speurt men weer hoe begrensd men in het kunnen
is ook door gebrek aan goed materiaal. Hoewel men in de hoofdstad
tot meer in staat is, ontbreekt ook daar veel om ons te helpen; de moei-
lijke verbinding speelt ook hier een rol.

Dat wij hier niet in de gelegenheid zijn om coupe\'s te maken bij het
eventueel vaststellen van Leishman^;asis, ondervinden wij als een groot
bezwaar, daar tot nu toe alleen het gewone microscopisch onderzoek geen
zeker resultaat gegeven heeft.

Zo ondervind ik ook bezwaren bij het onderzoek op gonococcen, ten-
minste om een zeker antwoord te geven. Wij zullen een weg moeten
trachten te vinden om cultures aan te leggen, ook voor het vaststellen
van diphtherie. Of wij dit zullen kunnen bereiken? Deze methode zou
ook meer bevredigende resultaten leveren bij het onderzoek van sputa
zoals ik in een der laatste Tijdschriften las. Of het werkelijk zo is weet
ik niet, maar het humane type lijkt mij hier te lande veel fijner dan in
Holland door mij gevonden.

Bij het onderzoek der sputa mis ik de electrische centrifuge zeer en
ook de goede trypaflavine, deze kan ik hier niet krijgen. Methyleenblauw
als contra kleuring gaat natuurlijk ook, maar ik geloof toch, dat door
het gebruik der andere stof mijn ogen wat zouden worden gespaard.

Kan een der lezers mij een raad geven betreffende de voorbehandeling
der sputa met K.O.H.?

Wij hebben twee gevallen van thrombose behandeld met heparine en
dicoumarol waarbij dagelijks de coagulatie- en prothrombine tijd moesten
worden vastgesteld. In de boeken van Gorter en De Graaft vond ik
een tamelijk gecompliceerde methode van Howelj., welke goede resultaten
levert.

In al de jaren die wij hier arbeiden, heb ik eens een mooi preparaat
van Lepra kunnen maken; het is werkelijk fascinerend hoe mooi die
bacillen als bosjes sigaren in de cellen gelegen zijn.

De arbeid is velerlei, afwisselend en zeer veel. Vele dagen heb ik be-
leefd, dat een 27-tal testen op mijn tafel stonden en men moet vlug werken
daar de patienten van ver komen en niet lang kunnen wachten. Wij
beginnen dan ook \'s morgens vroeg en na een middagpauze gaan we
verder.

Wij zijn zo gelukkig nu een vrouwelijke hulp te hebben, een gast uit
N.-Amerika, die zich bij ons leven wil aansluiten. Zij heeft enige training
in Amerika gehad; zij helpt mij gedurende de morgen en namiddags
doe ik de rest. Op mijn leeftijd van 67 kan ik niet meer zoveel verzetten
natuurlijk als een jonge kracht, maar het is een heerlijkheid op deze
leeftijd nog zoveel te kunnen en mogen doen voor de lijdende mensheid.
Er zou hier plaats zijn voor een volkomen opgeleide kracht, die uit liefde
zijn gaven zou willen geven.

een tropische wildernis en heel dikwijls komt de dankbare gedachte in
mij op: hoe is het eigenlijk mogelijk, dat wij dit alles hier doen mogen.

De aandachtige lezer zal wel gemerkt hebben, dat in dit artikel een
verlanglijstje verwerkt is en mocht iemand ons tot hulp willen zijn, voor
alles zijn wij dankbaar. Gaarne zijn wij bereid aan hen, die zich geroepen
gevoelen, een separaat lijstje te zenden. Voor raad en daad willen wij
nu reeds hartelijk dankzeggen.

Door het in werking treden van de Wet van 13 December 1950, S, nr. K 574 en in het
bijzonder van de Wet op de Economische Delicten van 22 Juni 1950, S, nr. K. 258 is
de Vleeskeuringswet zodanig gewijzigd, dat het zijn nut heeft deze wijzigingen, die
verspreid in de genoemde wetten te vinden zijn, bij elkaar af te drukken en aan te geven
hoe de desbetreffende artikelen nu luiden, te meer omdat een nieuwe editie Schuurman
en Jordens niet direct te verwachten is.

De gewijzigde artikelen in de Vleeskeuringswet worden hierna in hun geheel aan-
gegeven .

1. Indien vlees, gekeurd volgens de bepalingen van deze Wet of van de Veewet, wordt
ingevoerd in een andere gemeente, dan die, binnen welke de keuring plaats vond,
wordt bij een nader onderzoek vastgesteld, of sedert de keuring veranderingen zijn
opgetreden, waardoor het voorwaardelijk goedgekeurd of afgekeurd moet worden.

2. Het in het eerste lid bedoelde onderzoek vindt, behalve indien Onze Minister van
Sociale Zaken ten aanzien van de desbetreffende groep van gemeenten toestemming
tot het voorschrijven daarvan heeft verleend, niet plaats, indien de gemeente van
invoer en de gemeente, waar het vlees gekeurd of onderzocht is, behoren tot eenzelfde
groep van gemeenten, die overeenkomstig het bepaalde in art. 20, 3e lid, gezamenlijk
de keuringsdienst regelen.

3. Onze Minister kan voorts buiten de gevallen, bedoeld in het vorige lid, ten aanzien
van bepaalde gemeenten van het in het eerste lid gegeven voorschrift ontheffing
verlenen; alsdan is voor zodanige gemeenten het bepaalde in art. 21, eerste lid,
sub b, laatste zinsnede en sub e niet van toepassing.

4. De toestemmingen en ontheffingen ingevolge het 2e en 3e lid worden tot weder-
opzegging verleend. De desbetreffende beslissingen, evenals zodanige tot opzegging,
worden bekend gemaakt in de Staatscourant; zij worden, evenals zodanige tot
weigering van een gevraagde toestemming, met redenen omkleed.

5- De Secretaris-Generaal van het Departement van Sociale Zaken kan aan gemeenten
of aan groepen van gemeenten, als bedoeld in het eerste lid, van het in het ie lid
bepaalde ontheffing verlenen. Alsdan is voor deze gemeente of voor deze groep van
gemeenten het onder e bepaalde van art. 21 niet van toepassing.

1. Indien een overtreding van het bepaalde bij of krachtens art. 18, eerste lid, sub k,
art. 35 of art. 39, ie lid, sub a, is opgespoord, wordt het vlees, waarmee dat feit is
gepleegd, in beslag genomen en op kosten van de overtreder, voor zoveel mogelijk,
gekeurd en herkeurd.

2.^ Zijn gelijkluidend, (echter wordt voor „Ambtenaar van het Openbaar Ministerie"

4. Indien een overtreding van het bepaalde bij of krachtens art. 27, 28, 37 of 39,
ie lid, sub b of c, is opgespoord, worden de vleeswaren en het vlees, waarmede het
feit is gepleegd, in beslag genomen en onbruikbaar gemaakt voor voedsel voor mens
en dier, welke onbruikbaar making evenwel tijdens de loop van de procedure niet
kan geschieden, dan na verkregen goedkeuring van de betrokken Officier van Jus-
titie.

5. In afwijking van het bepaalde in het 4e lid kunnen vleeswaren, die bereid zijn in
strijd met de voorschriften van de Algemene Maatregel van Bestuur, bedoeld in
art. 2, 2e lid indien zij op grond van de uitslag van het bacteriologisch onderzoek
geacht worden vrij te zijn van kiemen, die voor de gezondheid van de mens schadelijk
kunnen zijn, indien zij voorts niet bedorven of anderszins ondeugdelijk zijn, en voor
zover het belang van de strafvordering zich hiertegen niet verzet, bruikbaar worden
gemaakt voor voedsel voor mens en dier door sterilisatie, dan wel, ter beoordeling
van de keuringsveearts, onvoorwaardelijk geschikt verklaard voor voedsel voor mens
en dier. Dit laatste kan evenwel slechts geschieden, indien het geldt een overtreding
van art. 3 van bovengenoemde Algemene Maatregel van Bestuur ter uitvoering
van art. 2, 2e lid. De gesteriliseerde vleeswaren worden niet aan de rechthebbende
terug gegeven, dan nadat deze de kosten van de bruikbaarmaking heeft voldaan.

1. Bij Algemene Maatregel van Bestuur kan ter wering van voor de volksgezondheid
schadelijke producten worden bepaald, dat de oprichting, het hebben of het ge-
bruiken van bepaalde soorten van inrichtingen, als in art. 19 bedoeld, slechts mag
plaats vinden met tot wederopzegging te verlenen vergunning van Onze Minister
van Sociale Zaken en onder in achtneming van voor deze tot hetzelfde doel aan de
vergunning zonodig te verbinden voorwaarden.

2. Een beslissing, houdende weigering of opzegging van een vergunning, dan wel
opzegging of weigering van voorwaarden, bevat de gronden, waarop zij berust.

3. Van een beslissing, houdende weigering of opzegging van een vergunning, dan wel
opzegging of wijziging van voorwaarden, kan de verzoeker of vergunninghouder
bij ons in beroep komen, binnen dertig dagen nadat de beslissing hem bekend kon zijn.

4. Onze beslissing wordt, de Raad van State (afdeling geschillen van Bestuur) gehoord,
bij een met redenen omkleed besluit genomen.

5. Wanneer door ons in beroep een beslissing, houdende weigering van een vergunning,
wordt vernietigd, wordt de vergunning geacht te zijn verleend.

6. Wanneer\'door ons in beroep een beslissing, houdende opzegging of wijziging van
voorwaarden, wordt vernietigd, wordt opnieuw door Onze Minister van Sociale
Zaken een beslissing genomen met inachtneming van onze beslissing.

Met de keuring en de herkeuring van slachtdieren en van vlees worden alleen belast
personen, die krachtens de Wet de bevoegdheid hebben verworven, de veeartsenijkunst
in haar volle omvang uit te oefenen; met de keuring, onder toezicht en verantwoordelijk-
heid van deze personen, kunnen in de bij Algemene Maatregel van Bestuur aan te wijzen
gevallen mede worden belast personen, die volgens regels, bij Algemene Maatregel van
Bestuur te stellen, bevoegd zijn als hulpkeurmeester van vee en vlees op te treden.

b. Een aan keuring onderworpen slachtdier te slachten, zonder inachtneming van de
voorwaarden, waaronder vergunning tot slachten is verleend, of van de krachtens
art. 18, 2e lid, vastgestelde voorschriften met betrekking tot de wijzen, waarop
slachtdieren mogen worden geslacht;

c. Een geslacht dier, dat niet verkeert in de toestand, beschreven in de, krachtens
art. 18, ie lid, letter d, vastgestelde voorschriften, ter keuring aan te bieden.

a. Vlees, dat aan keuring is onderworpen, doch niet overeenkomstig deze Wet of
de te liarer uitvoering gegeven voorschriften is gekeurd of dat na keuring niet
van het voorgeschreven merk is voorzien, te verkopen, te koop aan te bieden,
af te leveren, ten geschenke te geven, te vervoeren of te doen vervoeren, anders
dan ter naleving van enig wettelijk voorschrift, of ter aflevering voorhanden te
hebben, of, tenzij in afwachting van de keuring, in voorraad te hebben;

b. Vlees te verkopen, te koop aan te bieden, af te leveren, ten geschenke te geven,
te vervoeren, te doen vervoeren of tot vervoer voorhanden te hebben, indien de
dader weet of redelijkerwijs moet vermoeden, dat dit vlees afkomstig is van een
dier, dat tengevolge van de toepassing van art. 6a, ie lid, niet voor en na het
slachten is gekeurd.

2. De verbodsbepalingen betreffende „ten geschenke geven" en „vervoer" bedoeld
sub b, zijn niet van toepassing enz. enz. zie onder 4 oude artikel 35.

Het is verboden, zonder inachtneming van de ten aanzien van de invoer van vlees-
waren gegeven voorschriften, vleeswaren in te voeren, of, wetende dat zij aldus zijn
ingevoerd, vleeswaren te verkopen, te koop aan te bieden, af te leveren, ten geschenke
te geven, tot vervoer of aflevering voorhanden te hebben, in voorraad te hebben, te
vervoeren of te doen vervoeren.

Het Hoofd of de bestuurder van een onderneming tol verduurzaming en toebereiding
van vlees of tot bereiding van vleeswaren neemt alle maatregelen, nodig om te ver-
zekeren, dat daarin geen der voorschriften van de Algemene Maatregel van Bestuur,
bedoeld in art. 2, 2e lid, wordt overtreden.

a. Vlees wederrechtelijk te onttrekken aan keuring of herkeuring of aan bruikbaar-
making voor voedsel voor mens en dier;

b. vlees, dat afgekeurd is of onbruikbaar gemaakt is voor voedsel voor mens en dier,
of dat bedorven of op andere wijze ondeugdelijk geworden is, te verkopen,
te koop aan te bieden, af te leveren, ten geschenke te geven, tot vervoer of afleve-
ring voorhanden te hebben, in voorraad te hebben, of, tenzij ter naleving van
enig wettelijk voorschrift, te vervoeren of te doen vervoeren;

c. vleeswaren, die bereid zijn in strijd met de voorschriften van de Algemene Maat-
regel van Bestuur, bedoeld in art. 2, 2c lid, of die bedorven of op andere wijze
ondeugdelijk zijn geworden, te verkopen, te koop aan te bieden, af te leveren,
ten geschenke te geven, tot vervoer of aflevering voorhanden te hebben, in voor-
raad te hebben, of, tenzij ter naleving van enig wettelijk voorschrift, te vervoeren
of te doen vervoeren.

2. Het in het ie lid, sub b, bepaalde is niet van toepassing op vlees, bedoeld in art. 15,

Met het opsporen van de in deze Wet en in de bij deze Wet bedoelde plaatselijke
verordeningen strafbaar gestelde feiten zijn, behalve de ambtenaren, aangewezen bij
art. 141 van het wetboek van strafvordering, belast:

c. de ambtenaren, ingevolge art. 31 belast met het toezicht op de naleving dezer Wet,
alsmede de aan deze toegevoegde ambtenaren, bedoeld in art. 17, ie lid, van de
Gezondheidswet (Stbl. 1919, nr. 784), zoals die Wet is gewijzigd bij de Wet van
14 December 1933 (Stbl. nr. 687);

d. de plaatsvervangende Inspecteurs van de Volksgezondheid, belast met het toezicht
op de handhaving van de Vleeskeuringswet (Stbl. 1919, nr. 524).

In het oude art. 39 wordt straf bedreigd, wegens het onttrekken aan de onbruikbaar-
making. In de wijziging van dit artikel is deze clausule weggelaten, als zijnde overbodig,
omdat volgens art. 2 van het Destructiebesluit 1942, hetwelk kracht van wet heeft,
bepaald wordt, dat waar in de voorschriften van of gegeven krachtens de Vleeskeurings-
wet wordt gesproken over vernietiging of onbruikbaarmaking van vlees en vleeswaren
voor mens en dier, zulks moet geschieden door middel van destructie, terwijl ingevolge
de recente aanvulling met lid 1 a het verboden is vee, vlees of vleeswaren, als bedoeld
in het ie lid van genoemd artikel, aan destructie te onttrekken (mededeling Hoofd-
inspectie).

In het vervallen art. 45 werd de bevoegdheid van de opsporingsambtenaar geregeld.
Deze bevoegdheid is nu te vinden in titel III (art. 17 tot 27) van de Wet op de Econo-
mische Delicten. Voor ons is van direct belang art. 20 en 23.

1. De opsporingsambtenaren hebben, behoudens het bepaalde in art. 123 van het
Wetboek van Strafvordering, te allen tijde toegang tot alle plaatsen, waarvan naar
hun redelijk oordeel de betreding voor het vervullen van hun taak nodig is. Zonodig
verschaffen zij zich de toegang met behulp van de sterke arm.

2. In woningen treden zij tegen de wil van de bewoner niet binnen dan ter opsporing
van het Economisch Delict en vergezeld van een Commissaris van Politie of van de
Burgemeester der Gemeente of voorzien van een algemene of bijzondere schriftelijke
last van de Procureur-Generaal van het Gerechtshof of van de Officier van Justitie,
dan wel voorzien van een bijzondere schriftelijke last van een hunner hulpofficieren.

3. Van dit binnentreden wordt binnen twee maal vier en twintig uur proces-verbaal
opgemaakt, hetwelk wordt ingezonden bij de Officier van Justitie. Daarin wordt
mede van het tijdstip van het binnentreden en van het beoogde doel melding ge-
maakt. De bovenbedoelde ambtenaren zijn bevoegd zich van bepaalde, door hen
aan te wijzen personen, te doen vergezellen. In dat geval wordt hiervan in het proces-
verbaal melding gemaakt.

1. De opsporingsambtenaren kunnen vorderen, dat de bestuurders van vervoermiddelen
deze doen stilhouden en controle toestaan op de naleving van de voorschriften,
bedoeld in artikel 1. Zij kunnen, indien de belangen der controle naar hun redelijk
oordeel zulks vorderen, ten koste van ongelijk deze vervoermiddelen naar een nabij-
gelegen plaats overbrengen, lossen of doen lossen, dan wel afladen of doen afladen.
Zij kunnen vorderen, dat de bestuurders overeenkomstig hun aanwijzingen terzake
medewerking verlenen.

2. Een vordering om stil te houden, controle toe te staan en daarbij medewerking te
verlenen kan ook worden gericht tot personen, die goederen vervoeren.

3. De opsporingsambtenaren treffen de maatregelen, welke naar hun redelijk oordeel
noodzakelijk zijn, teneinde de nakoming van een vordering, als in dit artikel ge-
noemd, te verzekeren.

In de Wet van 13 December 1950, S. nr. K 574, worden vervallen verklaard de
volgende besluiten van de Secretaris-Generaal van het Departement van Sociale Zaken:

a. 13 Febr. 1941 (Stct. 18 Febr. 1941, nr. 34) betreffende runderhuiden (kop- en poot-
vellen).

b. 8 Mei 1941 (Stct. 19 Mei 1941, nr. 96) (over het bruikbaar maken van inbeslag-
genomen vleeswaren, nu geregeld in de wet bij artikel 17).

d. 3 Juni 1942 (Stct. 3 Juni 1942, nr. 105) (overgieten met methyleenblauw van geslachts-
organen enz.).

e. 25 Aug. 1942 (Stct. 24 Sept. 1942, nr. 186) (tot wijziging van artikel 8, 9 en 50
der Vleeskeuringswet).

Deze vijf zijn vervallen verklaard bij K.B. van 27 Febr. 1951, S. 62.
Nog niet vervallen verklaard is:

ƒ. 6 Sept. 1941, (Stct. 24 Sept. 1941, nr. 186), betreffende de verwerking van bloed tot
bloedplasma.

De vervallen verklaring zal vermoedelijk geschieden wanneer artikel iga der Vlees-
keuringswet in werking zal treden.

In de Wet op de Economische Delicten wordt in artikel 2 bepaald, dat economische
delicten zijn:

overtredingen van voorschriften, gesteld bij of krachtens de volgende artikelen der
Vleeskeuringswet:

Hieruit blijkt, dat alle overtredingen van voorschriften krachtens de artikelen 20 en 21,
wat neerkomt op alles wat in de z.g. vee- en vleeskeuringsverordeningen der diverse
gemeenten bepaald wordt, economische delicten zijn en als zodanig worden berecht.
Ik vraag mij af, of het dan nog nodig is in deze verordeningen strafbepalingen op te
nemen, temeer, daar in de considerans van de Wet op de Economische Delicten wordt
aangegeven, dat deze Wet de doeltreffendheid bevordert van de opsporing, vervolging
en berechting van handelingen, welke schadelijk zijn voor het economische leven en die
in het bijzonder daarin meer eenheid brengt.

Vraag : In de tegenwoordige tijd wordt uit epidemiologisch en epizoötologisch
oogpunt bacteriephaagtypering bij Salmonella infecties toegepast.

Zo hebben Craigie en Yen voor S. Typhi een schema opgesteld, terwijl ook
voor S. Typhi murium reeds een indeling schijnt te bestaan.

Hoe is de techniek van deze typering en hoe krijgt men de beschikking over de
verschillende Bacteriephagen ?

Antwoord : De phagotypering van S. Typhi volgens Craigie en Yen geschiedt
met verschillende praeparaten van een enkele bacteriophaag.

Deze heeft de eigenschap een specifieke affiniteit te ontwikkelen voor het type
van de stam, waarop hij zich vermeerdert.

Een praeparaat, verkregen door de bacteriophaag te vermeerderen op een stam
van een bepaald type, last in hogere verdunningen alleen stammen van dit type
aan. Deze hogere verdunningen worden voor de typering gebruikt. Er bestaan
thans praeparaten voor negenentwintig verschillende typen. Een te onderzoeken
stam wordt met elk der praeparaten van deze negenentwintig typen getest.

Voor andere bacteriesoorten bestaan systemen van meerdere bacteriophagen, die
elk een andere groep van meerdere typen aantasten, waardoor elk type herkend
kan worden aan een andere combinatie van positieve reacties.

A. FELIX, Public Health Laboratory Service,
Central Enteric Reference Laboratory and Bureau,
Colindale Avenue, LONDON, N.W. 9, England.

WET van 25 April 1951, houdende bepalingen met betrekking tot de
bereiding van en handel in tuberculine (Tuberculinewet).

alle stoffen, die in een dier een de tuberculose aanwijzende reactie kunnen opwekken.

Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening wijst bij in de Staats-
courant te publiceren beschikking de tuberculine aan, welke bij dieren mag worden
gebruikt en bepaalt daarbij wie bevoegd zijn deze tuberculine te bereiden.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst bepaalt, aan wie degenen, die inge-
volge artikel 2 bevoegd zijn de op grond van dat artikel aangewezen tuberculine te
bereiden, deze uitsluitend mogen afleveren en op welke wijze de aflevering dient te
geschieden.

1. Het is verboden andere tuberculine dan die, welke ingevolge artikel 2 is aan-
gewezen, te gebruiken, in te voeren, te bereiden, in voorraad te hebben, te koop aan te
bieden, te verkopen, af te leveren, te vervoeren en te doen vervoeren.

2. Het bereiden van de ingevolge artikel 2 aangewezen tuberculine door anderen
dan die daartoe ingevolge artikel 2 bevoegd zijn, is verboden.

3. Het afleveren van de ingevolge artikel 2 aangewezen tuberculine in strijd met
de ingevolge artikel 3 gegeven voorschriften is verboden.

In artikel 1 van de Wet op de economische delicten wordt onder 2° aan het slot onder
een letter l ingevoegd:

Zolang de Wet op de economische delicten niet in werking is getreden gelden ten
aanzien van de opsporing en de berechting van de ingevolge deze wet strafbaar gestelde
feiten de bepalingen van het Besluit berechting economische delicten.

Deze wet treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die harer afkondiging.

houdende wijziging van de Koninklijke Besluiten van 6 Juni 1922, No. 40, 30 Mei 1938,
No. 19 en 16 Juli 1947, No. 13, tot uitvoering van de artikelen 74 en 75 van de Veewet.

In de voorschriften, behorende bij het Koninklijk Besluit van 6 Juni 1922, No. 40,
Stc. 115, tot uitvoering van artikel 74 van de Veewet, laatstelijk gewijzigd bij Ons Besluit
van 16 Februari 1951, No. 17, Stc. 3g, worden de navolgende wijzigingen aangebracht:

I. In artikel 61 a worden tussen de woorden „voor uitvoer naar Groot-BrittanniC"
en de woorden „goedgekeurde vleeswaren" ingevoegd de woorden „goedgekeurd
vlees en".

Het merk wordt aangebracht overeenkomstig de door de Directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst te stellen voorschriften en wel op de volgende plaatsen:

a. bij gehele dieren in de nabijheid van de navel, op ongeveer 2 cm. afstand van een der
snedevlakten gevormd doordat de buikwand van het dier bij de slachting langs de
linea alba is doorgesneden;

b. bij halve dieren aan de ter keuring aangeboden helft op de onder a bedoelde plaats;

c. bij vierendelen in de nabijheid van de hoek, gevormd ter plaatse, waar een der snede-
vlakten, gelegen tussen een voor- en een achtervierendeel, de linea alba raakt;

d. bij verduurzaamd vlees en organen of delen, bedoeld in artikel 22, onder 2, op een in
het oog vallende plaats aan de verpakking, met dien verstande, dat zulks bij gezouten
varkensvlees, als bedoeld in paragraaf 3 van dit besluit, geschiedt, nadat aan de
Rijkskeurmeester bij onderzoek is gebleken, dat het vlees, na de in die paragraaf
omschreven behandeling te hebben ondergaan, nog voor uitvoer geschikt is.

In artikel 1 van het Koninklijk Besluit van 30 Mei 1838, No. 19, Sic. 107, tot uit-
voering van artikel 75 van de Veewet, laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk Besluit
van 25 September 1947, Stc. 192, worden de navolgende wijzigingen aangebracht:

II. Het bepaalde onder g wordt vervangen door twee nieuwe onderdelen g en h,
luidende:

g. voor de keuring van gezouten spek ƒ 0,20 voor iedere 100 kg of een gedeelte daarvan;

h. voor de keuring van vleeswaren, welke in dit besluit niet nader zijn genoemd ƒ 0,20
voor iedere 25 kg of een gedeelte daarvan.

De tarieven, vermeld onder 5 van het Koninklijk Besluit van 16 Juli 1947, No. 13,
Stc. 159. laatstelijk gewijzigd bij Ons besluit van 19 September 1950, No. 21, Sic. 187,
worden opnieuw vastgesteld als volgt:

vette kalveren en graskalveren:
i—500 stuks, per stuk ƒ 0,40;
501 —1000 stuks, per stuk ƒ 0,30;
1001 —1500 stuks, per stuk ƒ 0,25;
1501 en meer stuks per stuk ƒ 0,20;

alle andere runderen en eenhoevige dieren:
i—40 stuks, per stuk ƒ 0,80;
51 —100 stuks, per stuk ƒ 0,60;
101 en meer stuks, per stuk ƒ 0,50;

i —100 hoeveelheden van 25 kg of een gedeelte daarvan, per hoeveelheid J 0,25;
101 en meer hoeveelheden als bovenbedoeld, per hoeveelheid ƒ 0,15;

i—50 hoeveelheden van 100 kg of een gedeelte daarvan, per hoeveelheid ƒ0,70;
51 en meer hoeveelheden als bovenbedoeld, per hoeveelheid ƒ0,60;

i —10 hoeveelheden van 1000 kg of gedeelte daarvan, per hoeveelheid ƒ 1,70;
11 en meer hoeveelheden als bovenbedoeld, per hoeveelheid ƒ 1,50;

i —10 hoeveelheden van 100 kg of gedeelte daarvan, per hoeveelheid ƒ 0,15;
11 en meer hoeveelheden als bovenbedoeld, per hoeveelheid ƒ 0,10;

i — ioo hoeveelheden van 25 kg of gedeelte daarvan, per hoeveelheid ƒ 0,15;
101 en meer hoeveelheden als bovenbedoeld, per hoeveelheid ƒ 0,10;
administratieloon:

Dit besluit treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die der plaatsing
in de Staatscourant.

BESLUIT van 8 September 1951, houdende wijziging van het
Koninklijk Besluit van 25 April 1922, Stb. 219, ter uitvoering van
artikel 2 van de Veewet (wijze van benoeming van Rijkskeurmeesters).

I. Artikel 5 van het Koninklijk Besluit van 25 April 1922, Stb. 219, ter uitvoering
van artikel 2 der Veewet, laatstelijk gewijzigd bij het Koninklijk Besluit van 9 Juni 1947,
Stb. H 174, wordt als volgt gelezen:

De benoeming, de schorsing en het ontslag van de ambtenaren, bedoeld in artikel 4
onder a, b en r, geschieden door Ons, die van de ambtenaren, bedoeld in artikel 4 onder
d, e, ƒ en g door Onze Minister.

II. Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na die zijner afkon-
diging in het Staatsblad.

Op 17 November a.s. zal de Algemene Vergadering van bovengenoemde afdeling
plaatsvinden in de collegezaal van het Zoötechnisch Instituut van de Faculteit der
Veeartsenijkunde, Biltstraat 172, Utrecht (Aanvang 11 uur). Desmiddags zullen er een
tweetal voordrachten worden gehouden (aanvang: 13.30 uur), n.1. door Ir. P. Ubbels,
Beekbergen over: „Bijzonderheden van het IXde Internationale Congres voor
Pluimveeteelt te Parijs" en door Dr. L. Hoedemaker, Harderwijk, over hetzelfde
onderwerp, voor zover het de pluimveeziekten betreft.

Belangstellenden, die nog geen lid van de Afdeling zijn, zullen gaarne als introducé
tot de vergadering en de voordrachten worden toegelaten.

Evenals voorgaande jaren wordt ook voor 1952 weer een zeer smaakvol uitgevoerde
Prinsessenkalender uitgegeven.

Hiervoor zijn 13 foto\'s van de Prinsesjes beschikbaar gesteld.
De prijs van deze kalender is uiterst laag, n.1. ƒ 2.75.

De kalenders kunnen besteld worden door storting van j 2.75 op giro 517400 van de
Kalenderactie „Pro Juventute", Den Haag.

De baten van de actie komen geheel ten goede aan het Nederlands Verbond der
Verenigingen „Pro Juventute", waarvan de taak is de bescherming en ondersteuning
van bedreigde kinderen.

Priouzeau¹), practizerend in het moerassige Zuiden van de Vendée, heeft zeer
veel met parasitaire aandoeningen te maken, zowel bij paarden als runderen en schapen.
Bv. in 1924 verloor hij aan trichonemiase 17 veulens uit een koppel van 42, meer dan
300 jonge runderen van 1 tot 2 jaar gaan in zijn streek jaarlijks er aan te gronde; de
sterfte der schapenlammeren aan strongylose varieert van 20—40 %. Onder controle
der school te Alfort doet hij al jaren proeven met phenothiazine bij de meest ver-
schillende parasieten. Veel van zijn resultaten zijn ons al wel bekend, bv. dat pheno-
thiazine een uitstekend middel is tegen de strongylose van het paard, minder van uit-
werking (volgens mij, ref. van geen) bij ascariden en oxyuriasis, enz. Schrijver heeft
ook zijn licht opgestoken bij vele andere practici en bespreekt vervolgens de vele
publicaties die moeten aantonen, dat dikwijls phenothiazine geen succes heeft of wel
dat het vaak intoxicaties veroorzaakt, die licht kunnen verlopen, maar ook wel de
dood veroorzaken.

Icterus, haemoglobinurie, anaemie zijn de meest beschreven gevolgen van de pheno-
thiazine-therapie. Terecht schrijft auteur vele ervan toe aan te grote of te vaak gegeven
doses. Sedert 1942 heeft hij bijna 3000 runderen en 800 paarden en veulens met pheno-
thiazine behandeld zonder ooit enige onaangename complicaties of gevolgen te hebben
gezien.

Zo is het ook gegaan met 32 andere practici uit de Vendée, die bv. van 1 Juli 1947—
i Juli 1948 behandelden 1500 paarden en 10.000 runderen. Schrijver blijkt een
enthousiast voorstander van de phenothiazine behandeling te zijn, ook bij koeien (chez
les Bovidés, les resultats obtenus, sont, a tous points de vue, excellents).

Dit laatste kan ik niet helemaal onderschrijven; het hangt af van de soort strongyliden,
waarmede het rund is geïnfecteerd. Overigens kan ik hieraan nog toevoegen, dat ook
ik phenothiazine een schitterend middel vind vooral voor paarden, waar het nog veel
te weinig wordt gebruikt, omdat men niet de diagnose strongylose stelt op grond van
de afwezigheid van larven in de faeces en het vinden van een normaal aantal eieren
en geen bloedonderzoek doet. Doet men dit laatste wel (desnoods alleen het haemo-
globine bepaalt) dan zal men veel vaker anaemie vinden clan op grond van de slijm-
vlieskleur verwacht wordt en als men dan, ook bij een negatief faecesonderzock,
phenothiazine geeft, constateert men de oorzaak der anaemie door het zien van massa\'s
trichonema\'s in de faeces de volgende 24 tot 48 uur.

Ook ik zag nooit in de tien jaren, dat wij reeds het middel gebruiken, nadelige ge-
volgen. Alleen hebben we de dosis die we destijds opgaven (zie het art. van
v. Raadshoven en mij T. v. D. 1945, pag 7—23) nl. 60-80 gram teruggebracht op 30 gr.
Niet omdat we er nadelige gevolgen van zagen, maar het is niet nodig. Een dagelijkse
dosis van 10. gram gedurende een dag of 5 kan men ook geven, maar voordelen zie ik
er niet van.

Tenslotte breng ik in herinnering de artikelen van Abrahamse in ons Tijdschrift
van 1945, pag 23 en van Jansen, 1947, pag. 244.

\') Recueil de med. vet. 1950, pag. 329—347.
²) Recueil de med. vet., Juin 1950, pag. 321.

Secretariaat : Dr. W. A. de Haan, Lcssinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht,
Tel. K. 3400-11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Zoals bekend is het over het algemeen voor de studenten heel moeilijk om de
gewenste studieboeken in handen te krijgen, omdat vele boeken niet meer verkrijg-
baar zijn.

Zo veroorzaakt het grote moeilijkheden, dat bijv. Ellenberger und Baum: „Lehrbuch
der Anatomie der Haustiere" niet meer verkrijgbaar is en ditzelfde geldt ook voor
de andere boeken over Anatomie.

In verband hiermee wordt een beroep gedaan op de dierenartsen, die genoemd
boek in hun bezit hebben. Wil men dit boek definitief afstaan, dan zijn de dier-
geneeskundige studenten graag bereid het te kopen. Voor het geval men het boek
zelf nog in eigendom wil houden, kan het in bruikleen worden afgestaan. In het
laatste geval is het de bedoeling, dat dan een zogenaamd uitleenbureau zal worden
ingesteld, dat geheel onder leiding zal staan van collega Dr. H. A. Meijling.

Collegae, die op de één of andere manier de diergeneeskundige studenten willen
helpen, kunnen genoemd boek opzenden aan het Anatomisch Instituut van de Faculteit
der Veeartsenijkunde, einde Poortstraat, Utrecht, ter attentie van Dr. H. A. Meijling.

Voor het geval men het boek wil verkopen kan tegelijk opgave worden gedaan
van de verlangde prijs.

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studentenkring is voor het verenigingsjaar
1951 —1952 als volgt samengesteld:

H. J. A. M. Kothuis, Praeses
Mej. M. G. Maas, Ab-actis
S. Piersma, Fiscus
F. v. d. Veen, Vice-Praeses
H. Detmers, Vice-Ab-actis

Inspectie van de Veeartsenijkundige Dienst en Veterinaire Inspectie van de
Volksgezondheid, district ambtsgebied Zuidelijk Zuid-Holland.

Het bureau van vorenbedoelde diensten, voorheen tijdelijk gehuisvest te \'s-Graven-
hage, Conradkade 54, is thans gevestigd ten huize van collega T. Kapteyn te Rotterdam,
Voorschoterlaan 10, telefoon K. 1800-22587, Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst, tevens veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, in voornoemd district/
ambtsgebied.

Door het Hoofdbestuur is collega J. W. Baretta, ie Brandenburgerweg 145, Bilt-
hoven, aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
de volgende collegae:

C. de Gier, Erven 5, Broek in Waterland.
K. H. Hermans, Pr. Frederik Hendriklaan 30, Breda.
J. S. v. d. Kamp, Stadhouderskade 109, Amsterdam (C.).
IJ. H. Leeuwenburg, Waalweg F 88, Rijsoord.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaat-lid voor de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

T. E. E.ngelkes, P. Humalda en Mej. J. W. M. Jongelie.
Adres- en/of functiewijziging.

Dr. E. de Boer te Hollandsche Rading is verhuisd naar Rotterdam, Boezemstraat 32,
tel. 26220. (pag. 62)

G. Diekerhof te Deventer is telefonisch aangesloten onder K. 6700-2727. (pag. 67)
Mevr. Dr. J. Donker-Voet te Zeist is binnen die gemeente verhuisd naar Homerus-
laan 18, tel. K. 3404-4367. (pag. 68)

B. ter Haar, diens adres luidt thans c o Dairyboard, Hikurandi (North Auckland),
Nieuw-Zeeland. (van pag. 72 overbrengen naar pag. 102)

T. H. Hoenderken te Gieten (Dr.) is binnen die gemeente verhuisd naar Brink 3
(telefoonnummer blijft ongewijzigd). (pag. 75)

H. de Jong, diens adres luidt thans: Eltham Dairy Comp. Ltd. C.O. P.O. Box 24,
Eltham-Taranaki, New-Zealand. (overbrengen van pag. 78 naar pag. 102)

T. Kapteyn te Noordwijk aan Zee is verhuisd naar Rotterdam, Voorschoterlaan 10,
tel. K. 1800-22587. (pag. 78)

F. W. van der Kreek te Utrecht, diens personalia luiden als volgt:
Kreek, F. W. van der, 1951; Utrecht, \\\\\'. de Zwijgerstraat 15; tel. K. 3400-22204;
gr. 570982; ass. R.U. (afd. V.K., afd. Physiologie). (inlassen op pag. 81)

Dr. L. D. F. E. Lourens te Zeist is binnen die gemeente verhuisd naar Kersbergenlaan
9 (telefoonnummer blijft ongewijzigd). (pag- 83)

W. H. Smits te Utrecht, diens telefoonnummer luidt K. 3400-24959 (bur.). (pag. 92)
Het particulier adres van Prof. Dr. C. Romijn te De Bilt is gewijzigd in Waterweg 32A.

Collega J. Hoocendam heeft zich gevestigd te Leidschendam, Voorburgsestraat 77;
P., ass. bij C. Verdoorn te Rijswijk (Z.H.). (inlassen op pag. 76)

C. de Gier (inlassen op pag. 70)
K. H. Hermans. (inlassen op pag. 74)
J. S. v. d. Kamp. (inlassen op pag. 78)
Y. H. Leeuwenburg. (inlassen op pag. 82)

Collega E. Hakkesteegt te Schagcn is met ingang van 1 November 1951 ge-
associeerd met collega A. R. de Vries, Molkwerum.

Op zijn verzoek is aan collega S. T. Hofstra te Amersfoort eervol ontslag verleend
als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Friesland. (pag. 75)

in grote plattelandspraktijk in het Westen des lands
Brieven onder No. 43 - Tijdschrift voor Diergeneeskunde - Lessinglaan 104, Utrecht

Bestellingen kunnen nu reeds worden
opgegeven hij het secretariaat van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde

door storting van f 5.— op girorekening
511606 ten name van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde te Utrecht

Brieven onder No. 44 - Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht

Zooals wij in een voorloopige mededeeling²) berichtten, hebben wij
in den laatsten tijd verschillende gevallen van varkensziekte onderzocht,
waarbij wij uit het centrale zenuwstelsel streptococcen isoleerden. Deze
gevallen verschilden van de zgn. „slingerziekte" o.a. hierin, dat de daarbij
karakteristieke oedemen steeds ontbraken.

De uitvoerige pathologisch anatomische onderzoekingen voor dit
onderzoek zijn aan het Pathologisch Instituut, Biitstraat (Dir.: Prof.
J. H. ten Thije) verricht door de collegae S. van den Akker en Dr.
A. P. le Coultre, die wij hiervoor hartelijk dank zeggen, evenals de
collegae G. J. Loran en Dr. A. Middelkoop, die de trepanaties bij
onze proefvarkens verrichtten.

Bijzonderen dank zijn wij verschuldigd aan de collegae, die ons voor
dit onderzoek materiaal verschaften, aan Prof. Dr. H. C. Burger, die
zijn electronen-microscoop voor ons ter beschikking stelde, aan Dr. L. H.
Bretschneider, die hiermede voor ons enkele photo\'s vervaardigde
en aan Prof. J. H. ten Thije, die ons enkele door hem uit biggen gekweekte
culturen voor vergelijkende studie afstond.

Van collega Mevrouw C. W. A. N. v. d. Sande-Peperkamp te Berg-
eyck (N.-Br.) ontvingen wij per 17 September 1950 een gestorven varken
met de volgende zeer uitvoerige anamnesse:

In den zomer van 1950 bezat een bedrijf te B. vier varkens, n.1. twee
volwassen varkens en twee loopers. Einde Juli werd één der oude varkens
plotseling ziek. Het dier was suf, lag veel en wilde niet eten. Op den
tweeden dag van de ziekte werd hulp ingeroepen; st.pr.: temperatuur
normaal, pols en ademhaling frequent. Als therapeuticum werd vlek-
ziekteserum en penicilline in hooge doses gegeven. Den volgenden dag
dag werd geen verbetering gezien en het varken in nood geslacht. Bij
sectie op het abattoir te Eindhoven werden alleen afwijkingen gezien aan
het hart, waarbij de hartspier een onregelmatig aspect vertoonde, z.g.n.
tijgerhart; voorts werden vele bloedingen in en op het hart waargenomen.
De op het abattoir, door collega Snelting geënte voedingsbodems bleven
steriel.

Enkele dagen later werd ook het tweede volwassen varken ziek. Dit
varken had op den eersten ziektedag een temperatuur van 41 °C en nam

\') Voordracht gehouden gedurende de Veterinaire Week, Juni 1951.
-) In dit Tijdschrift 1951, bladz. 590.

geen voedsel tot zich. Een therapie met penicilline en sulfamezathine
intramusculair werd ingesteld. Den volgenden dag was de temperatuur
gedaald, doch het dier maakte een suffen indruk en had nog weinig
eetlust. De pols was zeer frequent. Den derden dag werd het dier be-
nauwd, waarop het direct geslacht is; de sectie kwam met die van het
vorige varken overeen. Collega Snelting echter kweekte thans uit alle
organen Gram microörganismen, die niet geleken op E.rhusiopalhiae;
deze zijn niet verder onderzocht.

Een week later werd hulp ingeroepen bij de beide loopvarkens, die
niet aten en suf waren, de temperatuur bedroeg circa 40°C; de ontlasting
was wat dun. Als therapie werd sulfamezathine intramusculair gegeven.
Den tweeden dag was een der varkens verlamd, den daarop volgenden
dag stond het dier weer, maar vertoonde dwangbewegingen naar één
zijde en viel telkens neer. De temperatuur van dit varken was normaal.
Deze beide jonge dieren zijn langzamerhand geheel genezen.

Collega Van der Sande-Peperkamp deelde mede, dat het bedrijf
in September twee nieuwe varkens had gekocht, waarvan één het thans
ingezonden gestorven dier. Vijf dagen voor den dood was het plotseling
linkszijdig verlamd geraakt, maar het vertoonde aanvankelijk nog goede
eetlust. Twee dagen voor den dood verergerde de toestand, het dier werd
apathisch en had een temperatuur van bijna 43⁰ C. Er werd toen peni-
cilline en vlekziekteserum ingespoten, waarna de temperatuur gezakt
is en het varken nog weer gestaan heeft, maar het bleef suf en at niet.
Den dag daarop is het dier gestorven.

Bij lezing van deze anamnese viel ons op, dat minstens 2 van de be-
schreven dieren waaronder het ingezondene, hersenverschijnselen hadden
vertoond, terwijl in de ziektegeschiedenis der andere varkens sprake was
van sufheid. Toen dan ook de sectie van dit dier overigens volkomen
negatief uitviel, werden hersenen en ruggemerg ter nader onderzoek
doorgezonden naar het Pathologisch Instituut. Collega Dr. Lk Coultre
kon hierbij de volgende diagnose stellen: uitgebreide meningitis cere-
bralis, uitgebreide meningitis spinalis en beginnende encephalitis.

Bij sectie werd geënt uit hartebloed en parenchymateuse organen,
tevens uit hersenen en ruggemerg, zooals dit o.a. door Graham, Levine
en Morrei.l (1943) wordt aangegeven. Hierbij worden kop en hals-
wervelkolom in het atlanto-occipitaa! gewricht gescheiden en na afschoeien
van de beide sneevlakten uit hersenen en halsmerg geënt.

Uit milt en nier werden op serumagar enkele kolonies gezien van
Gram -j- staafachtige organismen, waarvan het voortkweeken helaas niet
is gelukt. Verder werd groei verkregen uit de hersenen, waarin werden
gezien Gram negatieve staafjes, Gram positieve micro-organismen, die
zich in het Gram preparaat zoowel eenigszins als korte staafjes en als
cocachtige organismen, gerangschikt in diplovormen en korte ketens,
voordeden. Het gelukte gemakkelijk het Gram negatieve staafje in rein-
cultuur te isoleeren. Bij verdere determinatie bleek dit Pasteurella
Multocida te zijn.

¹) Van collega Van der Sande-Peperkamp ontvingen wij 7 April 1951 wederom
een jong varken met meningitis en encephalitis. Hierbij werd alleen uit de hersenen
Pasteurella multocida gekweekt en geen andere kiemen. Uit hart, pericard en lever
werden micrococcen, uit de longen streptococcen gekweekt.

Door herhaaldelijk overenten op platen werd geprobeerd reinculturen
aan te leggen van de coccen en de meer langere vormen. Het bleek niet
mogelijk deze beide te scheiden. Uit één kolonie voortkweekende werden
telkens weer culturen verkregen, waarin zij gemengd voorkwamen. Bij
microscopische beschouwing maakte het ook den indruk, dat de waar-
genomen beelden geleidelijk in elkaar overgingen. Tevens waren inmid-
dels uit de hierna te beschrijven gevallen soortgelijke culturen geïsoleerd.

Wij concludeerden dan ook voorloopig te doen te hebben met een Gram
eenigszins polymorph micro-organisme, waarvan wij de verdere
eigenschappen tezamen met de culturen van de volgende zullen beschrijven.

Dit geval deed zich voor in de varkensfokkerij van het Instituut voor
Infectieziekten.

In het begin van 1950 zijn ten behoeve van een andere proef 10 biggen
gekocht te De Bilt. Van deze biggen zijn 2 jonge beeren aangehouden.
Van de andere biggen is er later een gestorven aan endocarditis, waaruit
geen inicro-organismen zijn gekweekt. Tevens zijn aangekocht te Groenekan
3 drachtige zeugen, welke hier normaal geworpen hebben, en een beer
te Loosdrecht. De 2 eerstgenoemde beeren hebben met de drie zeugen
en de laatstgenoemde beer gedurende de zomermaanden samengeloopen.

Op 2 October 1950 bleek dat de zeug no. 252 had verworpen, ongeveer
14 dagen te vroeg. Er werden 2 foeten gevonden, welke werden geseceerd.
Uit alle organen werden in uitstrijkpraeparaten Gram coccen gezien,
terwijl culturen werden gekweekt van een Gram eenigszins polymorph
micro-organisme. Collega S. v. d. Akker stelde aan het Pathologisch
Instituut bij deze foeten vast: meningo encephalitis, celophoopingen van
lympho-histiocytair karakter.

Op 2 October 1950 werd de hulp van een onzer (v. D.) ingeroepen
door den landbouwer en varkensfokker N. te Elspeet (Gld.). Bij dezen
varkensfokker waren gedurende de laatste weck reeds 3 varkens van
circa 4 maanden peracuut gestorven. Er was nu wederom één varken
ziek. Aangetroffen werd een lusteloos varken van circa 4 maanden met
hyperaemische kop, zeer frequente ademhaling en pols, temperatuur
39. i° C. De prognose werd infaust gesteld. In het zelfde hok bevonden
zich nog 3 even oude varkens, terwijl zich op het bedrijf nog twee
toornen varkens van ongeveer denzelfden leeftijd en nog enkele oudere
dieren bevonden.

Reeds den volgenden dag werd bericht ontvangen, dat het varken
was gestorven, terwijl in het zelfde hok ook een tweede varken, waaraan
den vorigen dag nog niets te zien was plotseling dood gevonden werd.

Het eerste varken (944) had een geringe pericarditis, een begin van
pleuritis en longoedeem; voorts, vastgesteld door collega S. v. d. Akker
meningitis en geringe encephalitis. Het peracuut gestorven varken (945)
had longoedeem en meningitis, doch geen encephalitis. Uit deze dieren
werden uit alle organen en uit de hersenen culturen geïsoleerd van Gram

micro-organismen die aanvankelijk niet voor reinculturen werden
gehouden (coccenvormen en in Grampreparaten eenigszins weer de staaf-
vormen).

Op verzoek van den eigenaar werden de 2 overgebleven varkens pre-
ventief behandeld en wel met sulfanilamide per os. Deze beide varkens
zijn desondanks verlamd geraakt, voornamelijk in de achterhand, doch
hersteld. Eén van deze dieren is in Januari wegens zwakte in de achter-
beenen voortijdig geslacht.

Op 6 October 1950 deelde collega Nieuwenhout te Barneveld ons
mede, dat hij in zijn practijk een geval van acute sterfte onder varkens
had. De dieren vertoonden verschijnselen van verlamming gelijkende
op slingerziekte. Een gestorven varken van ruim 3 maanden kregen
wij ter onderzoek. Medegedeeld werd, dat dit varken op den morgen van
den sterldag geen temperatuursverhooging gehad had. Bij de sectie
werd alleen waargenomen meningitis, om de vaatjes ophoopingen van
klein rondcellig exsudaat in sommige ook polymorphkernige leucocyten,
w.o. eosinophiele (collega S. v. d. Akker, Pathol.Instituut). Alleen uit
de hersenen werden Gram polymorphe micro-organismen gekweekt.

Op 15 October 1950 werd de hulp ingeroepen van een onzer (v. D.)
door den winkelier E. te Uddel (Gld.) voor een varken van circa 3 maanden.
Hij had in totaal twee even groote varkens, die hij eerst twee dagen tevoren
op de markt gekocht had. Dit dier werd liggende aangetroffen, het bleek
niet te kunnen staan, bij aanraking vertoonde het clonische krampen en
schreeuwde. De lichaamstemperatuur was normaal. Den volgenden dag
was het dier dood. Bij sectie werd pneumonie aangetroffen, terwijl micro-
scopisch onderzoek van de hersenen (collega Dr. Le Coultre) uitge-
breide meningitis opleverde.

Bij dit dier werden uit de longen coccen geisoleerd en uit de hersenen
Gram polymorphe micro-organismen.

Op 27 November 1950 deelde collega Van Nie te Vaassen mede, eigen-
aardige ziekteverschijnselen te hebben bespeurd bij een koppel biggen.
De dieren zouden o.a. als afwijkingen manegebewegingen vertoonen.
Den volgenden ochtend werd het bedrijf, waar de biggen zich bevonden
met collega van Nie door een onzer bezocht (J.). Het bedrijf bleek te zijn
een kleine nieuwgebouwde boerderij; in de stalruimte, waar de koeien
zich bevonden, was in de hoek een modern betonnen varkenshok aange-
bracht. Hierin bevonden zich 7 Duitsche-landvarkenbiggen van ongeveer
25 kg lichaamsgewicht. Het geheel maakte een zindelijke, welverzorgde
indruk; een uitloop naar buiten was er evenwel niet. De eigenaar deelde
mede, dat de biggen aanvankelijk voorspoedig waren opgegroeid, doch dat
zich nu onverwachts ziekte had voorgedaan. Het volgende viel waar te
nemen: Het koppel biggen maakte een eenigszins suffen, te gering actieven,

indruk; de eetlust was verminderd. Het merkwaardigste symptoom was de
neiging der biggen in traag tempo cirkelbewegingen te maken. De kop-
houding was eenigszins eigenaardig, de kin werd n.1. iets vooruit en omhoog
gehouden. Bi j deze manege-bewegingen werd nu en dan den indruk verkregen
dat het dier slecht waarnam, daar het nu en dan met zijn snoet tegen de
muur opliep. Eén van deze biggen had een zeer snelle ademhalingen hoestte;
dit dier maakte ook overigens veel zieker indruk, zodat wij den indruk
kregen, dat dit dier bovendien nog een aandoening van de respiratie-
tractus moest hebben. Van de overige 6 biggen hadden 2 de verschijnselen
het duidelijkst. Deze 2 werden meegenomen naar het Instituut voor
Infectieziekten en samen met 2 gezonde voorraadbiggen uit de eigen
fokkerij van het Instituut in één stal geplaatst. Teneinde ook ter plaatse
een contactinfectie-proef te kunnen nemen, hadden wij reeds bij voor-
baat bij ons bezoek 2 eigen gefokte gezonde biggen meegenomen; deze
werden in het hok, waar de ziekte heerschte, achtergelaten. Op 1 Decem-
ber meldde collega Van Nik, dat de Duitsche-landvarkenbiggen en de 2
Yorkshire proefbiggen zich normaal gedroegen. Gezien het feit, dat de
biggen tijdens het zich voordoen van de ziekteverschijnselen wel iets
lichaams-temperatuur-verhoging hadden gehad (i 40° C.), doch niet
dergelijke hoge temperaturen die zeer duidelijk in de richting van een
infectieziekte wezen, werd aan de mogelijkheid gedacht, dat het hier een
intoxicatie zou kunnen betreffen. Collega Van Nie merkte op, dat Glasser
c.s. een dergelijk ziektebeeld beschrijven bij zoutintoxicaties. Bij navraag
bleek, dat de eigenaar nogal eens het meel aanmengde met het kookwater
van de aardappelen. Als voorloopige maatregelen werd de voeding vol-
komen veranderd (geen aardappelkookwater meer, ander meel enz.).
De hoestende big werd door collega Van Nie met 2 g sulfanilamide per
dag behandeld. Dit dier is voorspoedig hersteld. Op 5 December meldde
collega Van Nie evenwel, dat toch weer 2 van de biggen dezelfde symp-
tomen terug hadden gekregen; bovendien waren de 2 proefbiggen iets
suf en hadden zij opstaande haren. Bij deze biggen werden echter geen
dwangbewegingen waargenomen. Bij navraag bleek, dat per abuis toch
i dag weer met het oude meel gevoederd was, de hoeveelheid was echter
gering geweest, n.1. in totaal nog geen 400 gram. Een monster van dit
meel werd via Dr. Grashuis opgezonden naar het Landbouw proef-
station te Maastricht, hetwelk het navolgende rapport verstrekte:

Het monster bestaat uit: gerstemeel, roggemeel, havermeel, maismeel,
tarwegrint/zemelen en mogelijk -gries, lucernemeel, weinig diermeel of
vleesbeendermeel en tarwekiemen (al of niet apart toegevoegd), verder
minerale bestanddelen, n.1. koolzure voederkalk, keukenzout, ontlijmd
beendermeel, ijzersulfaat mangaansulfaat en kopersulfaat. Er kan niet
worden nagegaan, of het monster een vitaminepreparaat bevat. Schadelijke
bestanddelen (ricinus en arseen) werden niet gevonden."

Tenslotte zijn alle biggen geheel normaal geworden en gebleven op een na.
Dit dier werd mager en had een abnormale kophouding. Het is op 20
December gestorven en aan het Instituut voor Infectieziekten geseceerd.

Blijkens onderzoek van collega Van den Akker waren in hersenen en
ruggemerg geen afwijkingen te zien. Alleen uit de milt werd een Gram
coc geïsoleerd, die cultureel sterk afwijkend was.

• De beide dieren, welke levend naar het Instituut waren medegenomen
(no. 287 en 288), werden aldaar in een hok geplaatst, dat sinds ruim
dertig jaar nooit anders dan voor pluimvee was gebruikt, zoodat contact
met de gevallen B en F was uitgesloten. Hierbij werden voor contact-
infectie geplaatst de circa 10 kg zware varkens 285 en 286. Deze dieren
hebben nooit ziekteverschijnselen vertoond.

Het zieke dier 287 is klinisch volkomen hersteld, het is 2 Februari 1951
gedood. Uit de hersenen werden coccen geïsoleerd, het pathologisch
onderzoek van het centraal zenuwstelsel was negatief. Het spontaan zieke
dier 288 bleef ziekteverschijnselen behouden, welke verschijnselen vooral
bestonden uit abnormale houding, vooral van het hoofd en ataxie. De
lichaamstemperatuur was meestal gelegen tusschen 38.9 en 39.6, eenmaal
werd 39.8 gemeten.

Het dier werd 15 Januari gedood. Collega Le Coultre stelde in de
hersenen plaatselijke geringe encephalitis vast. Uit de hersenen werd een
reincultuur verkregen (stam 2149).

Gezien de verschijnselen van de kant van het zenuwstelsel en vooral ook,
behalve de dwangbewegingen, de ataxie was ook gedacht aan de moge-
lijkheid van de ziekte van Aujeszky. Uit de onderzoekingen van Shope
is gebleken, dat dit virus aanwezig kan zijn in het neussecretum. Daarom
hebben wij tevens neusuitspoelsels van de biggen 287 en 288 hierop
onderzocht. Vier konijnen werden intranasaal besmet met onvoorbe-
handeld spoelsel, vier konijnen met gefiltreerd materiaal en vier met
materiaal, dat voorbehandeld was met penicilline. Al deze konijnen
bleven volkomen normaal, waaruit blijkt, dat dit laatste onderzoek ne-
gatief is verloopen.

Deze 7 gevallen hebben de overeenkomst, dat telkens meningitis werd
gevonden en uit alle gevallen Gram culturen werden geïsoleerd, die
behoudens geval D in groote trekken overeenstemden. Over meningo-
encephalitis bij varkens door Gram positieve organismen is in de literatuur
bekend, dat deze kunnen worden verwekt door Listeria monocytogenes
(Biester en Schwarte, Graham c.s.) en door streptococcen.

In de meest belangrijke veterinaire handboeken vindt men over deze
meningo-encephalitis bij varkens weinig of niets. Zoo zoekt men deze b.v.
tevergeefs in den vijfden druk van Hutyra Marek en Manninger ( 1946).
Het werk van Wirth en Diernhofer (1950) vermeldt geen streptococcen-
infecties van het centrale zenuwstelsel bij varkens, ook in het Amerikaan-
sche boek van Hagan worden dergelijke infecties niet^genoemd. Het
Fransche handboek van Forgeot (1935, Ie deel, bladz. 470) citeert
een mededeling van Gasperi en Grippi (zonder jaartal en plaats). Deze
hebben een enzoötie waargenomen * bij biggen, die Forgeot als volgt
beschrijft: ,,Les animaux succombèrent en l\'espace de quelques jours.
Les porcelets frappés offraient des symptômes cérébelleux: contorsions,
rotations, mouvements de manège; ils présentaient ensuite, par accès,
des convulsions généraliséés avec salivation abondante et mydriase accu-
sée. A l\'autopsie, dans la rate et le sang du coeur, on trouva, à l\'état de

pureté, un streptocoque qui se montra virulent pour le cobaye; et peu
virulent pour la souris. Les auteurs formulent 1\'hypothèse de lacontamina-
tion des porcelets par le petit lait de vaches atteintes de mammite
streptococcique". Deze beschrijving doet wel zeer veel denken aan de
door ons waargenomen gevallen. Wij hebben dan ook getracht deze
publicatie te vinden, wat ons niet is gelukt. Wel wordt deze eveneens
zonder jaartal en plaats geciteerd door Ubertini (1931). Hieruit blijkt
dat deze infectie zich afspeelde in Italië en dat in de betreffende streek
veel uierontsteking bij runderen voorkwam. (Grippi heet hier Groppi).

Wij hebben dus niet kunnen controleeren of voor de melkinfectie-
hypothese motieven zijn aangevoerd. In verband hiermede zij nog gewezen
op een mededeeling in de monographie van Seeleman (1948) bladz. ; 17,
dat Edwards o.a. bij abortus van varkens Str.agalactiae zou hebben geïsoleerd
welke mededeeling op een abuis berust. Immers Edwards (1932) verklaart
uitdrukkelijk, dat de door hem onderzochte 90 stammen van dierlijke
herkomst gekenmerkt waren door „inability to hydrolyse sodium hippurate"
Wel noemt Seeleman een septicaemie van varkens met een Natrium
hippuraat hydrolyseerende stam uit de N groep.

Glasser c.s. geven in hun boek over varkensziekten een vrij uitvoerige
klinische beschrijving van hersenontsteking door diplococcen bij varkens
van enkele weken oud, maar vermelden hiervan geen cultureele eigen-
schappen. Ook Ehrlich (geciteerd naar Glasser) zou deze hebben waar-
genomen.

De morphologie van de door ons geïsoleerde bacteriën was zeer moeilijk
te interpreteeren doordat meer langgerekte zowel als ronde vormen
werden gezien waarvan aanvankelijk werd gedacht, dat zij niet tot hetzelfde
microörganisme behoorden.

De polymorphie was zoo groot, dat bij herhaling is getracht door op-
nieuw van cén kolome te enten de langere en de zuiver ronde vormen
te scheiden, wat niet gelukte. Wel zijn daardoor verschillende stammen
van het zelfde geval gekweekt, die in bepaalde vergistingen onderling
niet overeenstemden. Het zijn Gram positieve organismen, ongeveer
één /Li breed. In uitstrijkjes van dierlijk weefsel overheerschen v.n. diplo- en
monococcen. Tn culturen ziet men langgerekte diplococcen, korte ketens van
3 a 7 elementen (soms iets langer) en korte ellipsvormen die een staafjes-
vorm suggereeren. De laatste vormen werden voornamelijk in Gram
preparaten gezien en niet in natief preparaten (donkerveld) zoodat hier
mogelijk sprake is van kunstproducten. Dezelfde polvmorphe beelden
zagen wij ook bij een haemolytische streptococcus, die wij uit een kaak-
absces van een mensch isoleerden en die behalve wat de raffinose ver-
gisting betreft, volledig op de bonte rij met Streptococcus pyogenes overeenkomt.
Bij geen der stammen werd beweeglijkheid gezien.

Prof. Dr. H. G. Burger was zoo vriendelijk zijn electronenmicroscoop
ter beschikking te stellen waarmede Dr. Bretschneider van verschillende
varkensstammen en Listeria\'s photo\'s maakte (vergroting 20.000 x).
Hierbij bleek eveneens bij de varkensstammen het coccenaspect te over-
heerschen. Echter waren de langste varkenscoccen en de kortste Listeria\'s
morphologisch niet te onderscheiden, behalve dat bij de LJsteria\'s geesels
gezien werden doch bij de coccen niet.

van alle reacties, die wij verrichtten bij Listeria monocytogenes, bleek,
dat cultureel steeds verschillen aanwezig waren. Met name werd door de
varkensstammen altijd raffinose omgezet, wat bij slechts een van onze
jLwterw-stammen het geval was en alleen door Graham c.s. bij een enkele
stam wordt beschreven. In twee gevallen waren tevens de culturen in
tegenstelling met Listeria monocytogenes xylose positief. Ook waren zij
zeer constant lactose positief, wat bij onze Listeria-stammen uitzondering
is. Aangezien een belangrijke eigenschap van Listeria monocytogenes is,
dat deze bij konijnen monocytose geeft, werden 5 konijnen intraveneus
besmet met culturen van geval A en geval B. Twee van deze dieren zijn,
tengevolge van de injectie gestorven (het centrale zenuwstelsel was normaal,
één dier had purulente pericarditis). Bij geen van deze dieren is een ver-
hoogd percentage monocyten waargenomen.

Teneinde ons oordeel over de morphologie zoo objectief mogelijk te
stellen, werden door ons donkerveld-, methyleen blauw- en Gram prepa-
raten der varkensstammen en culturen van diverse zelf geïsoleerde en van
Miss Robbins, Washington, verkregen Listeria stammen blind door elkaar
bekeken, beschreven en geteekend, waarbij aan den onderzoeker de
diagnose onbekend was.

Hoewel bij de Listeria stammen ook wel eens ronde elementen werden
waargenomen, overheerschte daarbij toch steeds de staafvorm, zoodat
het ons toch gelukte deze steeds duidelijk van de varkensstammen te on-
derscheiden.

Bergey\'s Manual 6th Ed. bladz. 312 beschrijft het Genus Streptococcus
als: „cells, spherical or ovoid, rarely elongated into rods, occuring in pairs,
short or long chains, etc.". Seeleman (1948) zegt b.v. op bladz. 122 van
Str.agalactiae: „nach Alter der Kultur und Teilungsstadium längliche
Form Diplo-Steptokokkenform" etc.

Topley en Wilson\'s Handboek (1947) deel I, bladz. 561 vermeldt:
„there is a tendency for the cells of short chained streptococci to be
ovoid, with the long axis in the axis of the chain."

Wij hebben dan ook niet geaarzeld om uiteindelijk de door ons waar-
genomen microörganismen te beschouwen als Streptococcen.

De door ons geïsoleerde culturen gaven alle een fijne transparante groei
op serum agar, terwijl in serum bouillon een geringe troebele groei met
dikwijls iets sediment onderin werd gezien. Alle stammen zijn op de
paardenbloedagarplaat ß haemolytisch. De haemolytische zone is echter
betrekkelijk smal b.v. zogals men die bij L.monocytogenes ziet en zeker
niet zo breed als b.v. bij Streptococcus equi en Str. zoöepidemicus. Alle stammen
hydrolyseerden Natriumhippuraat, hoewel niet alle even sterk, daar
waar slechts geringe troebeling werd waargenomen, is op de tabel i
aangegeven.

Gelatine werd niet vervloeid, indol in de bodem van Gersbach niet
gevormd, nitraat volgens de methode van Griess-Ilosva niet geredu-
ceerd tot nitriet. Behoudens een uitzondering (de stam 944) werd de
lakmoesmelk niet gecoaguleerd, als regel werd zij rood gekleurd (zuur-
vorming) of werd de lakmoes gereduceerd.

De suikervergistingen werden uitgevoerd in het medium vlg. Warren
en Crowe, dat wij de laatste 15 jaren gebruiken (recept zie Van Dorssen
(1939)). De details hiervan zijn weergegeven in de tabellen I, II en III.

Als regel werden de volgende vergistingen waargenomen: galactose
glucose ! mannose , fructose , salicine , arabinose —, xylose
of —, rhamnose —, lactose , maltose , saccharose , raffinose —
of , trehalose , inuline—, dextrine of—, glycerol—, mannitol—,
sorbitol —, dextrine — met enkele uitzonderingen.

Wat de vergisting betreft van glucose , arabinose —, lactose ,
saccharose -j-, raffinose—, trehalose , glycerol —, mannitol —\', sorbitol —,
inuline —, en verder wat betreft de haemolyse, de hydrolyse van hippuraat
en de troebele groei in bouillon komen zij dus overeen met een door Seele-
man beschreven streptococcus uit septicaemie bij een varken, die door
hem serologisch in de N groep werd geplaatst. Alleen was bij deze stam
de salicine —, terwijl hier de salicine op 2 uitzonderingen na was.

Ook met Streptococcus agalactiae is er vrij veel overeenkomst (vergelijk
Bergey, Seeleman, Little en Plastridge). Deze wordt door Bergey
als /3 haemolytisch, door andere auteurs echter als a of a" aangegeven.
Deze bacterie heeft trouwens een vlokkige groei in bouillon met lange
ketens en heldere vloeistof. Ook is van deze niet bekend, dat zij ziekte bij
varkens geeft.

Voorloopig zien wij geen motieven aanwezig om melkvoeding als aetio-
logische factor aan te voeren; onze fokzeugen (geval B) krijgen alleen
melkvoeding tijdens het zoogen en dan nog van onze eigen gecontroleerde
koe.

Verwantschap met Str.pyogenes (humaan!) kon op grond van de hip-
puraat-reactie worden uitgesloten.

Hier zij nog vermeld, dat wij een stam met bijna dezelfde eigenschap-
pen, doch afwijkende in de maltose kortelings isoleerden uit een milt van
een varken met pneumonie, waarvan het centrale zenuwstelsel ons niet
werd toegezonden, afkomstig van collega Sutmöller uit Winterswijk
(zie tabel III).

De stam 944 uit geval C is een stam, die lactose omzet, doch sorbitol
en trehalose niet. Deze stam was in de dierproeven pathogeen. Opge-
merkt zij, dat wij verschillende malen dergelijke stammen uit andere
huisdieren isoleerden.

De stam 956 uit geval D wijkt in zeer veel opzichten af van de andere.
Deze is zoowel negatief in lactose, trehalose als sorbitol. Echter zet zij
ook geen andere koolhydraten om, zoodat zij zeer zeker niet overeenkomt
met Streptococcus equi, waarop de drie eerstgenoemde negatieve resul-
taten zouden kunnen wijzen. In de dierproeven kon geen pathogeniteit
worden aangetoond.

Het is mogelijk, dat in dit afwijkende geval een menginfectie heeft plaats
gehad, doch daar wij slechts één stam hebben overgehouden, kan dit
niet meer bewezen worden. Temeer is dit waarschijnlijk, daar b.v. ook uit
geval B één lactose negatieve stam is geïsoleerd (934 IV), die trehalose
en sorbitol positief was en tevens afweek op de mannitol ( ). Wij ver-
geleken onze stammen met enkele culturen die wij uit sterfte van jonge
biggen („coccen infectie") hadden geïsoleerd en met enkele stammen
van dezelfde herkomst, die Prof ten Thije ons welwillend afstond. Deze
culturen bleken alle vergroenende (a) streptococcen te zijn, dus niet
overeen te komen met onze hersenstammen. Ook Ubertini (1931) be-
schrijft de door hem geisoleerde coccen uit biggen als a haemolytisch.

De vraag bleef nu of wij de door ons waargenomen pathogene afwijkingen
op rekening van de geïsoleerde streptococcen moeten stellen.

Ter orientatie van de virulentie werden eerst een paar proeven ingezet
met muizen en caviae.

Van elk der in proef II te noemen stammen werden 3 muizen subcu-
taan ingespoten met o. 1 cm 24 uur oude serum bouillon cultuur. Deze
muizen zijn geen van alle gestorven.

Hierna werden van elk der stammen 3 muizen intraperitoneaal inge-
spoten. Zie tabel IV.

Van de gebruikte stammen waren er dus 5, die de muizen doodden;
dit waren de stammen 878IV en 8781Va (geval A), 9341, 934V (geval
B) en 944 (geval C).

Met de stammen 878IV, 8781Va, 9341, 934V, 944, 956 en 2149 werden
elk 2 caviae interperitoneaal besmet met y₂ ccm 24 uur oude serumbouillon
cultuur.

Al deze caviae overleefden de infectie en vertoonden ook geen ziekte-
verschijnselen.

In tegenstelling met de waarmening van Gasperi (zie Forgeot) zijn
onze varkensstammen dus niet pathogeen voor caviae.

Met 8 stammen, waaronder de 5 laatst genoemde muispathogene
culturen werden varkens van circa 12 kg intraveneus ingespoten en wel
2 ccm 24 uur gegroeide serumbouillon cultuur. Per stam werd één varken
ingespoten (15-11-1950). Deze injectie werd op 7/12 herhaald. Aan de
varkens werden na de injectie geen ziekteverschijnselen waargenomen. Alleen
werden enkele zeer geringe temperatuurstijgingen genoteerd, de hoogste
40. i° C bij varken 238, ingespoten met 878IV. Omstreeks 17/1 \'51 werden
ziekteverschijnselen gezien aan varken 278, ingespoten met 944. Dit varken
werd 22/1 in agonie gedood. Het dier had een sterk hyperaemische kop,
het bleek geleden te hebben aan endocarditis valvularis van de valvula
tricuspedalis. Uit de endocarditis, uit het circuleerende bloed en uit alle
organen werd de stam teruggeïsoleerd. Hoewel in geringe mate was on-
miskenbaar een meningo encephalitis aanwezig: zwelling en proliferatie van
vaatendothelien, enkele ontstekingscellen perivasculair, plaatselijk geringe
gliawoekeringen (collega S. v. d. Akker). Bij dit dier was dus in geringe
mate een ziektebeeld opgewekt, dat met de spontane gevallen overeen-
komt.

Alhoewel beseffende, dat de uitwerking van intracerebrale besmetting
door de bij de injectie aan te brengen laesie moeilijk te beoordeelen is,
werd teneinde de pathogeniteit nader vast te stellen overgegaan tot
intracerebrale injectie met dezelfde 8 stammen waarmede de intraveneuze
infectieproef was verricht. Deze infectieproef geschiedde in analogie van
experimenten van Biester en Schwarte met Listeria monocytogenes. Hier-
voor werden 16 varkens van 12 ai3 kg in de groote hersenen met 24 uur
oude serumbouillon culturen ingespoten. Tevens werden 3 varkens in-
gespoten met filtraten van serum bouillon-culturen van 9341 en 8781V. Ten
behoeve van de trepanatie werden de dieren in algemeene narcose gebracht
door intraperitoneale injectie van chloraalhydraat (1/3 gram per kg;
Middelkoop 1934). Zie tabel V.

De resultaten van deze proef zijn als volgt te beschouwen. De varkens, die
alleen met fikraat van cultuur werden ingespoten ondervonden van deze in-
greep geen schadelijke gevolgen. Zoodra de narcose was uitgewerkt gedroegen
deze dieren zich volkomen normaal en stonden direct weer aan de bak.
De injectie met cultuur van de stam 956, die cultureel belangrijk afweek,
had ten gevolge, dat de dieren een etmaal versuft waren en niet uit het
nest kwamen. Daarna gedroegen de dieren zich volkomen normaal. Hieruit
blijkt, dat de ingreep van het intracerebraal inspuiten als zodanig of het
inspuiten intracerebraal van een willekeurige streptococcen cultuur bij

Van de 14 varkens, die met andere stammen zijn ingespoten, zijn er
i o gestorven, waarvan 8 binnen 24 uur, 1 stierf na 2 dagen, 1 na 6 dagen.
Eén dier werd na 5 dagen wegens verlamming afgemaakt. Drie dieren
overleefden de ingreep, doch waren 1 a 2 dagen ziek.

Bij de peracuut gestorven dieren werd meningitis vastgesteld, soms
met beginnende encephalitis.

Bij de dieren, die langer hebben geleefd hebben zich beelden ontwikkeld,
die met de spontane overeenkwamen.

Het varken 294, dat was ingespoten met een cultuur uit geval I,kon5
dagen na de injectie nog steeds niet staan, vertoonde wel eetlust en dronk
water, als hem dat voorgehouden werd. Het dier werd gedood, er werd
een geringe encephalitis vastgesteld en uitgebreide meningitis, alleen uit
het ruggemerg (niet uit de hersenen of andere organen) werden strep-
tococcen geïsoleerd.

Het varken 296 heeft na de injectie nog even gestaan en geloopen. Het
werd 6 dagen na de injectie verlamd en stierf den zelfden dag. Aan de
de hersenen werd geringe meningitis en geen encephalitis waargenomen,
aan het lendenmerg meningitis spinalis. Uit het ruggemerg werden strep-
tococcen gekweekt. Uit deze dierproeven is te concludeeren, dat de stammen
van geval A, B en C bij intracerebrale infectie pathogeen zijn voor het
varken. Er werden beelden verkregen, die varieerden tusschen een peracuut
ziektebeeld en een beeld met incubinatie van 6 dagen (varken 296), daar-
naast nog een geval van verlamming met waarschijnlijk localisatie in het
ruggemerg (cultuur ). Daarentegen was het fikraat niet toxisch, tevens
is het met de injectie van de varkens 305, 306 en 307 bewezen, dat de in-
greep niet schadelijk is. Van de uit geval D (956) geïsoleerde stam, die
cultureel sterk afweek, is geen pathogeniteit gebleken.

Wij meenen uit deze proeven dan ook zeker te mogen besluiten met de
geïsoleerde microorganismen het beeld van de spontane ziekte te hebben
opgewekt.

De door ons beschreven gevallen van varkensziekte betroffen alle
gevallen waarbij aandoeningen van het centrale zenuwstelsel werden
geconstateerd. De klinische verschijnselen varieerden tusschen hersen-
verschijnselen en abortus, waarbij de foeten meningoencephalitis hadden.
Wij kweekten uit deze gevallen ƒ3 haemolytische streptococcen, die lactose
en trehalose wel en sorbitol niet vergistten, natrium hippuraat hydrolyseerden
en geleken op een door Seeleman uit varkens gekweekte stam. Het
gelukte door experimenteele infectie met deze culturen bij varkens
meningoencephalitis op te wekken, waarbij in een paar gevallen het beeld
veel overeenkomst had met het spontane.

Met de door ons geïsoleerde coccen hebben wij dus aan het postulaat van
Koch voldaan.

De invloed van eventueele omstandigheden van anderen aard bij het
spontaan tot stand komen van de ziekteverschijnselen virus, hygiene,
dieet) kon binnen het bestek van ons onderzoek nog niet nader worden
nagegaan.

de ziektegeschiedenissen blijkt, dat behandeling met sulfamezathine in-
tramusculair in het geval A geen of matig succes heeft gehad. Hetzelfde
geldt van sulfanilamide per os (geval C). In beide gevallen werd ondanks
de behandeling verergering van de verschijnselen waargenomen, hoewel
verschillende behandelde dieren zijn hersteld (misschien spontaan).
Volgens mededeeling van collega Van Nie zou sulfamezathine per os in
aangetaste koppels preventief kunnen worden toegepast.

Tot dusverre hebben wij in vivo geen experimenten met therapeutica
kunnen nemen. De geringe virulentie voor muizen en het moeilijk aanslaan
na intraveneuze infectie bij varkens eenerzij ds en het zeer heftig verloop
bij intracerebrale injectie anderzijds maken dergelijke experimenten niet
gemakkelijk uitvoerbaar.

Wel nam Dr. H. Kunst voor ons met enkele stammen een resistentie
proef met penicilline in vitro.

Aan y₂ ccm 18 uur gegroeide serumbouillon-cultuur werden verdun-
ningen van penicilline en bouillon toegevoegd, zoodat aan de eerste buis
werd toegevoegd 5E, aan de 2e 2%E, de 3e buis 1 % E enz. tot 9 buisjes.
Een tiende buisje diende als controle, hiervan werd de gebruikte bouillon
zonder penicilline toegevoegd. Na 18 uur in de broedstoof werd bacterios-
copisch en door subcultuur onderzocht, of daarin nog kiemen aanwezig
waren. Zie tabel VI.

Hieruit bleek dat de penicilline resistentie zeer wisselend was. Echter
moet er mede worden rekening gehouden dat stam 878IV b is geïsoleerd
uit een patient die met penicilline was behandeld.

Voorlopig raden wij aan, in gevallen waar door bacterioscopisch
onderzoek de diagnose cocceninfectie is gesteld penicilline en sulfaprepa-
raten gecombineerd te beproeven en de prognose desondanks zeer voor-
zichtig te stellen.

Voor materiaal en klinische gegevens uit de practijk blijven wij ons
inmiddels aanbevolen houden.

Haemolytic streptococci were isolated from 6 outbreaks of infectious acute meningo
encephalitis in swine (1—6 months old). In another outbreak they were isolated from

the brains of two aborted foeti (histological examination: meningo encephalitis!).
They fermented lactose and trehalose and did not ferment sorbitol. Sodiumhippurate
was hydrolysed. Penicillin resistance in vitro was variable. Meningoencephalitis was
experimentally caused in pigs by intravenous and intracerebral injection of the
isolated strains.

Breed, R. S.; Murray, E. G. D. en Parken Hitchins, A.: Bergey\'s Manual of
Determinative Bacteriology, 6th Ed. Baltimore, 1948.

Glässer, K.; Hupka, E. en Wetsel, R.: Die Krankheiten des Schweines 5. Auflage,
Hannover 1950.

Graham, R.; Levine, N. D. en Morrell, C. C. : University of Illinois, Agric. Expt.
Sta. Bull. 499 (1943).

Hacan, W. A. : The Infectious diseases of domestic Animals, Ithaca, New York 1945.

Hutyra, F.; Marek, J en Manninger, R.: Special Pathology and Therapeutics,
5th. Engl. Ed., London 1946.

Seeleman, M. : Biologie der bei Tieren und Menschen vorkommenden Strepto-
kokken, Nürnberg 1948.

Wilson, G. S. en Miles, A. A.: Topley and Wilson\'s Principles of Bacteriology etc.
3rd. Ed. London 1947.

Wirth, D. en Diernhofer, K.: Lehrbuch der inneren Krankheiten der Haustiere,
2e. Aufl., Stuttgart, 1950.

Over „acuut longemphyseem" bij het rund, de in ons land ook onder
de naam „longjacht" algemeen bekende aandoening, is in de Neder-
landse literatuur niet zo heel veel meer te vinden dan een aantal beschrij-
vingen van het klinische beeld en enkele sectierapporten. In de vaktijd-
schriften van de ons omringende landen, alsmede in de Amerikaanse
troffen we soortgelijke publicaties aan. Kasselman (Duitsland) wijdde
meer aandacht aan deze ziekte, hoewel ook hij zich, naar uit zijn proef-
schrift (1924) blijkt, in hoofdzaak bepaalde tot het klinische verloop en
de macroscopische sectie.

Het veelvuldig voorkomen van dit lijden in ons land en het niet geringe
aantal dieren, dat, door het ontbreken van een goede therapie jaarlijks
daaraan ten offer valt, deden de wenselijkheid naar voren komen meer
aandacht aan deze ziekte te schenken en zo mogelijk tot een effectieve
behandelingswijze te komen. Door dit onderzoek, dat op instigatie en
onder leiding van Professor Ten Thije verricht werd, is hieraan een be-
scheiden begin gemaakt, terwijl op grond van de resultaten het mogelijk
was de richting van het verdere onderzoek aan te geven.

Het doel van dit onderzoek was na te gaan, welke pathologisch-ana-
tomische veranderingen in longen van runderen, die aan acuut long-
emphyseem leden, aanwezig waren. In het bijzonder ging het erom of
er altijd chronische veranderingen aanwezig zouden zijn — vermoedens,
waartoe bepaalde aanwijzingen aanleiding gaven — en zo dit het geval
was, of deze dan een begunstigende toestand zouden kunnen scheppen voor
het optreden van het zo acuut optredende ziekteproces. Hiertoe werden
een 20-tal longen van runderen, die tengevolge van acuut longemphyseem
gestorven of in nood gedood waren, verzameld en aan een nauwkeurig
macroscopisch en microscopisch onderzoek onderworpen. Om bepaalde
veranderingen over grotere afstanden te kunnen vervolgen, werd meer-
malen serie-onderzoek verricht. Voor zover te verkrijgen en van belang
geacht, werden anamnetische, klinische en andere gegevens bij elk
geval in een korte voorgeschiedenis weergegeven.

1 Daar uit verscheidene aanvragen van practici zowel als ambtelijke collegae
belangstelling blijkt te bestaan voor dit proefschrift en de eerste oplage niet toe-
reikend is, ben ik bereid tot uitgave van een tweede oplage over te gaan. Om,
in verband met de hoge kosten, zo nauwkeurig mogelijk de grootte der oplage te
kunnen bepalen, verzoek ik de collegae (ook de a.s. collegae) die zich in het
bezit van het proefschrift gesteld wensen te zien, mij hiervan zo spoedig mogelijk
— uiterlijk binnen 14 dagen — mededeling te doen. Ook storting van f 7.50 op
postrekening 253048 te mijnen name zal ik als opgave beschouwen. Bij grote
deelneming kan restitutie van een deel van het bedrag volgen.

deels niet geheel onverwachte, bijzonderheden aan het licht. Onder meer
was duidelijk de invloed merkbaar van de weersomstandigheden — door
haar uitwerking op de groeisnelheid en daardoor op de eiwitrijkdom van
het gras — op de frequentie van het voorkomen der ziekte. Een tweede,
geheel onverwachte bevinding was, dat enkele graskalveren, die onder
typische verschijnselen van acuut longemphyseem succombeerden, besmet
bleken te zijn met longwormen, hoewel de infectie niet dusdanig hevig was,
dat dit als doodsoorzaak in aanmerking zou kunnen komen. Aangezien
longstrongylosis bij jonge dieren veelvuldig voorkomt, meen ik verband
te mogen leggen tussen deze jeugdinfectie en het optreden van acuut long-
emphyseem op jeugdige, zowel als latere leeftijd. De vermineuse bronchitis
en bronchiolitis is veelal dermate ernstig, dat een restitutio ad integrum
wel uitgesloten is, terwijl dit tevens verklaart, waardoor bij zovele vol-
wassen runderen chronische veranderingen in de longen aanwezig zijn.
Dit wordt nog te meer geaccentueerd, doordat uit dit onderzoek is gebleken
dat er een directe samenhang is tussen chronische veranderingen in het
bronchiaalsysteem en het optreden van acuut longemphyseem.

De macroscopische secties leerden, dat in alle gevallen naast het sterke
emphyseem, waardoor deze ziekte de naam „acuut longemphyseem" kreeg
een zeker niet minder belangrijk oedeem werd geconstateerd, hetwelk zo
hevig is, dat het gewicht van de longen daardoor verdubbelde. Verder
bleek, dat naar schatting 70 tot 90 % van het alveolaire weefsel pneumonisch
veranderd was. De vrijwel in alle gevallen in de hoofdkwabben opgemerkte
grotere verscheuringen in het interlobulair interstitium moeten opgetreden
zijn in het laatste stadium der ziekte en de directe aanleiding hebben
gevormd tot de dood, of tot een zó sterke dreiging daartoe, dat het dier in
nood gedood moest worden. Gelet ook op het klinische beeld is hier zeker
sprake van een dood door asphyxie. De door chronische en pneumonische
veranderingen reeds sterk gemitigeerde capaciteit van de longen, nadert
door het oedeem en emphyseem steeds meer de letale grens, om deze door
de laatste sterke verscheuringen in het interstitium geheel te bereiken.

Het microscopisch onderzoek leverde uiteraard de belangrijkste resul-
taten op. Naast bevindingen, die op een acute pneumonie wezen, werden
in alle gevallen dermate ernstige chronische veranderingen geconstateerd,
dat deze een integrerende rol in het ziekteproces gespeeld moeten hebben,
waardoor ons ook het verloop van deze ziekte duidelijker is geworden.
De belangrijkste veranderingen constateerden we aan het bronchiaal-
systeem. Zowel epitheel als propria mucosae bleken in het merendeel der
luchtwegen zeer sterk geprolifereerd, terwijl er een belangrijke hypertrophie
van de muscularis viel op te merken. Het in de onmiddellijke nabijheid ge-
legen peribronchiale interstitium, zowel als de hiervan uitgaande inter-
lobulaire bindweefselschotten, vertoonden een duidelijke reactie op de
ontstekingsprikkel, die op de luchtwegen heeft ingewerkt en waren in
de vorm van een duidelijke bindweefseltoename en een te grote celrijkdom
waarneembaar. Ook aan de in het bindweefsel verlopende bloedvaten was
een duidelijke muscularishypertrophie te bemerken, welke soms zeer on-
regelmatig is en vooral aan de ,in het alveolaire weefsel gelegen, bloedvaten
een zeer onregelmatig beeld geeft. Het alveolaire weefsel vertoonde op
vele plaatsen eveneens de invloed van de chronische prikkel, die op de
longen ingewerkt moet hebben. In een groot aantal lobuli was een ver-
sterkte epithelialisatie van de alveolairbekleding waarneembaar, welke

Bronchiolus met 2 divertikcls aan de linkerzijde, ter plaatse waar de museularis
onderbroken is. (vergr. 70 X)

hoeft te zijn in longen met een normale musculatuur. Dat we bij acuut
longemphyseem inderdaad met een toestand van tonusverhoging der
musculatuur te doen hebben, ligt wel zeer voor de hand, gezien het ziekte-
beeld en de sectiebevindingen. We moeten bovendien aannemen, dat we
met een enterogene intoxicatie door opname van zeer eiwitrijk gras te
maken hebben. De eiwitafbraakproducten, histamine in het bijzonder,
kunnen reacties als hier gevonden en beschreven oproepen, terwijl bij
soortgelijke entero-intoxicaties sterk schommelende hoeveelheden hista-
mine in het bloed werden aangetroffen. Aan de hand van deze — in het
proefschrift natuurlijk meer uitgewerkte — gegevens zijn wij ook gekomen tot
een verklaring van het klinisch zo acuut verlopende ziekteproces, welke we
ten dele met de resultaten van dit onderzoek in de volgende conclusies
meenden te mogen samennemen.

1. Alle runderen, die aan acuut longemphyseem lijden, bezitten chronische
veranderingen in de longen.

2. Runderen met veranderingen in de longen als door ons geconstateerd
en beschreven, zijn gepraedisponeerd voor acuut longemphyseem.

3. Bij runderen, welke klinisch herstellen, blijven de chronische ver-
anderingen en blijft dus ook de praedispositie bestaan.

4. Het klinische beeld van acuut longemphyseem treedt op na opname
van grote hoeveelheden zeer eiwitrijk gras, waardoor stoffen — entero-
toxines? histamine? — worden gevormd, die via de circulatie een sterke
tonusverhogende werking op de gehypertrophieerde musculatuur van
het bronchiaalsysteem en mogelijk ook op die van de bloedvaten uit-
oefenen.

5. De pathogenese van het acuut longemphyseem maakt het aannemelijk,
dat van een therapie alleen succes te verwachten is in een zeer jong
stadium van het klinische ziektebeeld.

6. Herstelde longjachtpatiënten zijn bij uitstek geschikt te achten voor
een aetiologisch-toxicologisch en een daarop aansluitend antitoxisch-
therapeutisch onderzoek.

7. Een nader onderzoek naar een mogelijk verband tussen longworm-
infecties in de jeugd en chronische veranderingen in de longen op
latere leeftijd is wenselijk.

The regular presence of chronic changes in lungs of cattle which died of an acute
pulmonary emphysema, was reason to this study, in which we tried to determine the
kind of changes and also an eventual relation to this acutely elapsing disease. The
affection mentioned is especially prevalent just after having turned out the cattle in
luxuriant aftermaths and autumnal meadows. A score of lungs were subjected to an
exact examination. During the macroscopic examination we always observed acute
pneumonic changes, while some of the young animals at the same time suffered from a
verminous bronchitis. The microscopic examination revealed an extensive, acute in-
flammation in a large part of the alveolar tissue and also chronic changes, from which
the kind and localisation explained the descent from a chronic bronchitis.

1. A proliferation of the epithelium and the propria mucosae of the bronchi, which
cause an important narrowing of the lumen, so that, also by the epithelialisation
of the alveolar partitions and the increase of the interlobular tissue, a permanent
limitation of the respiration capacity of the lungs is caused. — This however, remains
clinically unobserved in cattle living under normal circumstances. —

2. The important muscular hypertrophy in the bronchial walls and bloodvessels,
which has no influence on the respiratory capacity of the lungs in normal cattle.
— In contraction phases of the musculature however, it wil be able to give rise to
clinical symptoms, as due to the changes mentioned under i. —

3. The other changes, namely the increase of lymphoid tissue, local atrophy of smooth
musculature and the presence of giantcells and bronchial diverticuii, have no in-
fluence on the respiratory capacity of the lungs.

We did not find any literary references to bronchial diverticuii, altough we observed them

in lungs of normal beef cattle, in which we found other chronic changes. We described

As a result of our investigation, we feel justified in drawing the following conclusions:

1. All cattle which have suffered from an acute pulmonary emphysema, have chronic
changes in their lungs.

2. Cattle, having changes in lungs as observed and described by us, are predisposed
to acute pulmonary emphysema.

3. In cattle which clinically recover, the chronic changes remain and so does the
predisposition.

4. The clinical picture of pulmonary emphysema appears after absorbing large quantities
of very protein rich grass, by which biochemical products — enterotoxines? his-
tamines? — are formed, which through the circulation develop a strong tonus-
inscreasing activity of the hypertrophied musculature of the bronchial system and
possibly also that of the bloodvessels.

5. The pathogeneses of the acute pulmonary emphysema indicates, that succes is to
be expected only from a therapy, which is applied in a very early phase of the disease.

6. Patients, recovered from pulmonary emphysema, can be considered to be evidently
appropriate for an aetiologic-toxicologic and a corresponding antitoxic-therapeutic
investigation.

7. A further investigation of a possible relation between verminous lung infections
in the youth and chronic changes in the lungs in a later age, is desirable.

L\'apparition régulière des changements chroniques au poumon du boeuf, mort
d\'emphysème pulmonaire aigu, fut le motif de cette étude, qui a pour objet d\'analyser
la nature des changements, ainsi qu\'une connection éventuelle avec le processus rapide
de cette affection. La dite maladie se produit principalement immédiatement après
qu\'on a mis les bêtes dans les regains riches en protéines. Une vingtaine de poumons a
été soumise à un minutieux examen. Au cours de l\'examen macroscopique on a toujours
remarqué des changements pneumoniques aigus, tandis qu\'en même temps il parais-
sait que quelques jeunes bêtes souffraient d\'une bronchite vermineuse. Au cours de
l\'examen microscopique il s\'est trouvé une inflammation étendue et aiguë dans une
grande partie du tissu alveolaire et des changements chroniques, dont la nature et la
localisation montrent, que ceux-ci derivent d\'une inflammation chronique du système
bronchique.

1. Les proliférations de l\'épithélium bronchique et les propria mucosae, qui causent un
rétrécissement important de lumen, de sorte que par suite de l\'épithélialisation des
parois alvéolaires et de l\'augmentation de l\'interstitium une limitation permanente
de la capacité respiratoire des poumons se produit. — Ceci reste inobservé clini-
quement chez la bête bovine vivant dans les circonstances normales. —

2. L\'hypertrophie musculaire importante se produisant dans les parois de bronchioles
et de bronches et de vaisseaux sanguins, qui n\'a pas d\'influence sur la capacité
respiratoire des poumons de la bête normale. — Cependant les phases de contraction
de la musculature peuvent susciter des apparences cliniques, encore par suite des
changements mentionés sous i. —

3. Les autres changements chroniques, étant l\'augmentation du tissu lymphoide,
l\'atrophie locale du tissu musculaire lisse et l\'apparition de cellules géantes et de
diverticules bronchiaux.— Ceux-ci n\'ont pas d\'influence sur la capacité respiratoire
des poumons. —

Nous n\'avons pas trouvé dans la litérature de descriptions au sujet des diverticules
bronchiques, quoique nous les avons remarqués clans les poumons de bêtes normales
abattues, chez lesquelles on a pu s\'apercevoir d\'autres changements chroniques.

En nous basant sur les résultats de notre étude, nous croyons être autorisés à donner
les conclusions suivantes:

1. Toutes les bêtes bovines, qui souffrent d\'un emphysème pulmonaire aigu, possèdent
des changements chroniques dans les poumons.

2. Les bêtes bovines, ayant les changements dans les poumons comme nous les avons
constatés et décrits, sont prédisposées à l\'emphysème pulmonaire aigu.

3. Chez les bêtes bovines qui guérissent cliniquement, les changements chroniques
restent et par suite la prédisposition continue à subsister.

4. L\'image clinique de l\'emphysème pulmonaire aigu se produit après l\'assimilation
de fortes quantités d\'herbe très riche de protéine, qui forment des matières — ente-
rotoxines? histamines? — lesquelles par moyen de circulation exercent une activité,
augmentant fortement la tension, sur la musculature hypertrophiée du système bron-
chique et éventuellement aussi sur celle des vaisseaux sanguins.

5. La pathogénèse de l\'emphysème pulmonaire aigu fait compendre, qu\'il n\'y a de
succès à espérer d\'une thérapeutique, excepté qu\'elle se fait dans le stade le plus
précoce de l\'image clinique.

6. Les patients guéris de l\'emphysème, sont éminemment appropriés comme matériel
d\'expérience dans le domaine aetiologique-toxicologique et antitoxique-thérapeu-
tique.

7. Il est à souhaiter d\'examiner à fond la liaison éventuelle entre les infections pulmo-
naires vermineuses dans la jeunesse et les changements chroniques dans les poumons
à un âge postérieur.

Das regelmäszige Vorkommen chronischer Veränderingen in Rinderlungen von
Tieren, die an akuter Lungenblähung gestorben sind, führte zu dieser Untersuchung.
Es lag das Vornehmen zu Grunde, sowohl die Eigentümlichkeit dieser chronischen
Veränderungen näher zu betrachten, als auch einen möglichen Zusammenhang mit
der akut verlaufenden Lungenblähung zu suchen. Diese letztgenannte kommt haupt-
sächlich vor, kurz nachdem die Tiere auf die eiweiszreiche Grummet und Nachmahd-
wiesen gekommen sind. Zwanzig Lungen von solchen Rindern wurden einer genauen
Untersuchung unterzogen. Bei der macroscopischen Betrachtung wurden akute pneu-

moriische Veränderungen gesehen, wobei es sich auch zeigte, dasz einzelne Jungrinder
an einer verminösen Bronchitis gelitten hatten. Bei der microscopischen Betrachtung
war eine ausgedehnte, akute Entzündung an einem groszen Teil des alveolären Gewebes
zu sehen. Daneben wurden chronische Veränderungen angetroffen, deren Anlage
und Lokalisation darauf weist, dasz sie von einer chronischen Entzündung des Bron-
chialsystems ausgegangen sind.

1. Die Proliferation des Bronchialepithels und der Propria mucosae, die eine starke
Verengung des Lumens verursachen, sodasz nebst der Epithelialisation der Alveo-
lärwände und der Zunahme des Bindegewebes, eine dauernde Beschränkung der
Respirationsfähigkeit der Lungen auftritt. — Solches bleibt beim unter normalen
Umständen lebenden Tiere klinisch unbemerkt, weil dan an die Atmung keine
besondere Anforderungen gesteh werden. —

2. Die bedeutende Muskelhypertrophie in den Bronchial- und Gefäszwänden, die auf
die Respirationsfähigkeit der Lungen des normalen Rindes keinen Einflusz hat.
— Bei Kontraktionszuständen der Muskulatur aber dürften sie klinische Symptome
hervorrufen, zusammen mit den unter i. genannten Veränderungen. —

3. Die übrigen chronischen Veränderungen, sowie die Zunahme des lymphoiden Ge-
webes, die lokale Atrophie der glatten Muskulatur, und das Vorkommen der Riesen-
zellen und Bronchialdivertikel. — Letztere haben keinen Einflusz auf die Respira-
tionsfähigkeit der Lungen. —■

Uber die Bronchialdivertikel trafen wir keine Literaturbeschreibungen an, obwohl
wir sie auch in Lungen normaler Slachtrinder beobachteten, immer zusammen mit
mehreren chronischen Veränderungen der Luftwege. Wir teilten mit, wie sie zu erkennen
sind und wie wir uns das Entstehen denken.

Auf grund unsrer Untersuchungen meinen wir zu folgenden Konklusionen berechtigt
zu sein:

1. Bei allen Rindern, die an akuter Lungenblähung erkrankt sind, zeigen sich chronische
Veränderungen in den Lungen.

2. Rinder mit Lungenveränderungen, wie von uns beobachtet und beschrieben, sind
für das Entstehen akuter Lungenblähung prädisponiert.

3. Bei Rindern, die klinisch genesen, bleiben die chronischen Veränderungen und
bleibt also auch die Prädisposition.

4. Der klinische Symptomenkomplex der akuten Lungenblähung tritt nach der Auf-
nahme gröszer Mengen sehr eiweiszreichen Grases auf, wodurch Produkte — Entero-
toxinen? Histaminen? — entstehen, die via dem Blutkreislauf stark tonuserhöhend
auf die hypertrophierte Muskulatur des Bronchialsystems, möglich auch auf die
der Blutgefäsze wirken.

5. Die Pathogenese der akuten Lungenblähung weist daraufhin, dasz von einer Therapie
nur in einem ganz jungen Stadium des klinischen Krankheitbildes Erfolg zu
erwarten ist.

6. Von akuter Lundenblähung genesen Patienten eignen sich besonders gut für eine
aetiologisch-toxicologische und eine darauf anschlieszende antitoxisch-therapeutische
Forschung.

7. Weitere Untersuchungen über einen möglichen Zusammenhang zwischen ver-
minöser Lungeninfection in der Jugend, und später auftretenden chronischen Ver-
änderungen ist erwünscht.

Naar aanleiding van het artikel van coll. v. d. Laan in dit Tijdschrift
van i October 1951, wil ik ook mijn ervaringen op dit gebied kenbaar
maken. Het gaat hierbij niet zo zeer om de clinische verschijnselen, die als
bekend mogen worden beschouwd en waardoor de diagnose meer of minder
gemakkelijk is te stellen. Het gaat meer om de vraag, of operatieve behan-
deling in de verschillende gevallen is aan te raden, of niet. Voor een goed
overzicht wil ik deze verschillende gevallen in rubrieken indelen t.w.:

Groep I. scherpe voorwerpen, die geen clinisch waarneembare ver-
schijnselen veroorzaken.

Groep III. gering trauma, waarbij na behandeling (post of propter)
spontaan de clinische verschijnselen verdwijnen.

Groep IV. trauma, waarbij de clinische verschijnselen korter of langer
tijd blijven bestaan.

Op grond van verschillende waarnemingen moeten we wel aannemen,
dat ook scherpe voorwerpen in de magen van het rund kunnen vertoeven,
zonder enig kwaad te veroorzaken. Wester zegt in „Orgaanziekten":
„Stompe voorwerpen kunnen in grote hoeveelheid in de netmaag of pens
aanwezig zijn, zonder bezwaren op te leveren. Scherpe voorwerpen daaren-
tegen kunnen gemakkelijk op een gegeven ogenblik de wanden van de
magen perforeren."

Het is nu maar de vraag, hoe vaak dit plaats vindt. Voor het vertoeven
zonder enig bezwaar in veel gevallen pleit het volgende:

a. Bij slachtdieren worden vaak scherpe voorwerpen gevonden, die geen
letsel hebben veroorzaakt.

b. Bij operatie worden vaak meerdere scherpe voorwerpen gevonden,
waarbij slechts één perforeert. De rest ligt vrij in het lumen.

c. Dieren van Groep III gaan in heel veel gevallen over naar Groep I,
waarover straks meer.

Dat ik de traum. pericarditis reeds noem na de eerste groep vindt z\'n
reden hierin, dat groep II vaak direct afkomstig is van groep I. Ik bedoel

daarmee, dat bij traum. pericarditis de clinische verschijnselen, typisch
voor dit lijden, primair optreden. Of m.a.w., een koe lijdende aan
traumatische pericarditis heeft tevoren in verreweg de meeste gevallen
geen enkel clinisch verschijnsel vertoond. In de laatste jaren heb ik bij
voorkomende gevallen hier steeds met nadruk naar gevraagd en steeds
was niets waargenomen. .

Geval P.K.T. Koe 7 jaar vertoont sterke oedemen onder kossem en
keelgang, sterk gezwollen V. jugularis, klotsend geluid bij hart-auscultatie.
Temp. 39.4. Dier eet behoorlijk en herkauwt normaal, gaat volgens de
eigenaar langzaam in melkgift achteruit en is traag in haar bewegingen.
Oedeem bestaat 2 dagen.

Bij nadrukkelijk navragen, verklaart de eigenaar, die steeds goed obser-
veert bij afwijkingen, dat het dier voordien geen enkele afwijking heeft
vertoond. Bij dit dier is pericard-punctie toegepast, waarbij ongeveer
12 1 purulent vocht afvloeide. Door de trocard is 100 cc Sulfamezathine-
opl. in het pericard gespoten. Na 2 dagen waren de oedemen verdwenen
en is het dier voor de slachtbank verkocht.

Een verklaring is hiervoor gemakkelijk te geven. Wester heeft geëx-
perimenteerd met het prikkelen van de netmaagwand. Hierbij bleek, dat
er in de netmaagwand zones kunnen worden aangegeven, die zeer ver-
schillend reageren op prikkeling met scherp. Op sommige plaatsen treedt
geen enkele reactie op (ook geen kreunen). Zo kan de fundus van de
net maag worden geperforeerd, zonder dat het dier reageert met pijn-
uiting of kreunen. Mede op grond van mijn ervaringen, moet ik dus aan-
nemen, dat er vaak een perforatie plaats vindt tot in het pericard, die geen
kreunen veroorzaakt, ja zelfs geen enkel indigestieverschijnsel. Uit de aard
van de zaak kan operatie hier geen invloed op uitoefenen en is de vraag
wel of geen operatie gemakkelijk te beantwoorden. Als de traumatische
pericarditis reeds clinisch waarneembaar is, heeft de bedoelde
„scherpoperatie" geen zin meer. En voordien is het onmogelijk, omdat
de verschijnselen, die een operatie wettigen, meestentijds ontbreken.

Uitgaande van de veronderstelling, dat elke indigestie met kreunen
„scherp in" betekent — een uitspraak waarmee ik gemakkelijk accoord
kan gaan — rijst de vraag, welke behandeling ingesteld dient te worden.
Wester stelt in zijn „Orgaanziekten" de prognose van deze gevallen niet
erg ongunstig.

Diernhofer (wirth-Lexikon) drukt het zeer typisch uit: „Die zuwar-
tende Behandlung hat wegen der nicht geringen Heilungsmöglichkeiten
viele Freunde". Deze „viele Freunde" kan men ook vinden onder onze
collegae met grote runderpraktijken. Zelf heb ik vele gevallen waar-
genomen die „spontaan" genazen, waarbij ook de eigenaar verscheiden
jaren tevreden bleef over de patiënt. Er komen onder deze patiënten
enkele voor, die het niet erg goed doen, doch deze zijn vaak na 3—6
weken observatie wel te onderkennen en dan brengt operatie vaak nog
wel genezing.

slechts bij uitzondering gaan lijden aan pericarditis. In deze uitzonderings-
gevallen is het mogelijk en misschien wel het meest aannemelijk, dat de
pericarditis niet is ontstaan uit het eerste trauma, maar dat later een
nieuwe perforatie heeft plaats gehad met als enig clinisch verschijnsel het
infecteren van het pericard. Naar mijn mening is deze uitzondering echter
zo groot, dat dit nog geen operatie wettigt.

Wat de behandeling betreft, ben ik uitgegaan van het idee, dat hooi en
water de minste anomalieën veroorzaken in het maagdarmkanaal. Bij dit
diëet wordt dan een licht laxans gegeven in de vorm van Sal carolinum
fact.

Tot deze groep behoren de dieren, waarbij de netmaag is geperforeerd
en reeds verkleving, ja zelfs abscedering aanwezig is. Het zijn dus de
dieren, die uit groep III naar deze categorie moeten verhuizen, omdat de
clinische verschijnselen, vooral het kreunen i, 2, ja zelfs 3 weken blijven
bestaan. Deze dieren komen voor operatie in aanmerking.

Dat we, zoals v. d. Laan veronderstelt, met het behandelen van groep
III te laat zullen zijn voor een succesvolle operatie, kan ik niet onder-
schrijven.

Geval G.S.T. Een 2 jarig dier vertoont in de wei typisch kreunen. Staat
dan plotseling stil en wil niet voor- of achteruit. Dit duurt een tijdje,
waarna het dier genezen lijkt. Dit verschijnsel herhaalt zich later 2 a 3 X
per dag. Al met al heb ik deze patiënt zeker 3 weken geobserveerd, vóór
tot operatie werd overgegaan. Een spijker van ca. 3 cm stak met de punt
in het netmaagslijmvlies. Na verwijdering heeft het dier niet meer ge-
kreund. Hier had dus zelfs na 3 weken nog geen perforatie van de netmaag
plaats gevonden. Het dier genas goed, behoudens een pensfistel, waarover
aan het slot nog iets wordt medegedeeld.

Geval S.G.M. Een koe met typisch „scherp" wordt gedurende 10 dagen
behandeld, zonder resultaat. Daarna heeft de operatie plaats, waarbij
perforatie door een nieuwe spijker wordt gevonden, terwijl verder
verscheiden spijkers en gegalvaniseerde stukjes ijzerdraad worden aan-
getroffen (zoontje van eigenaar had getimmerd bij grasopslagplaats); de
netmaag is verkleefd, maar er is geen absces. Tot 5 dagen na de operatie
kreunt dier nog iets, maar geneest nadien vlot. Ze kalft zes weken later en
blijkt geheel genezen. Gezien de verkleving en de duur van het kreunen
na de operatie, moeten we hier aannemen, dat reeds een behoorlijke
locale peritonitis aanwezig was.

Geval S. W. W. Een door en door vette pink vertoont typisch „scherp
in", wordt gedurende 10 dagen behandeld, maar vertoont geen ver-
betering. Besloten wordt tot slachten over te gaan, omdat wegens de
goede voedingstoestand en de lastige aard van het dier niet tot operatie
wordt overgegaan. Na slachting blijkt een verkleving van de netmaag
te bestaan, zoals we dat zien bij het klassieke scherpbeeld, er is nog
geen abscesvorming.. Dit dier had naar mijn mening door een operatie
geheel kunnen genezen.

Geval S.H. Een jonge koe is volgens eigenaar reeds zes weken lijdende.
Bij onderzoek nadien wordt de diagnose „scherp" gesteld. De volgende
dag wordt tot operatie overgegaan. Na verwijdering van scherp geneest
het dier vlot, behoudens een fisteltje ter wijdte van een potlood.

Pensperforaties worden niet veel waargenomen. Toch is het zaak bij
eventuele operatie de pens af te zoeken naar scherp.

Ook long-, lever- en darmlaesies zijn geen algemeen waargenomen
verschijnselen. Beide laatste groepen spelen een ondergeschikte rol bij de
vraag al of geen operatie.

B. „Spontaan" genezen scherp geeft te weinig complicaties, dat operatie
in alle voorkomende gevallen is te wettigen.

C. Scherpverschijnselen, die langer dan een week blijven bestaan, komen
voor operatie in aanmerking.

Tot slot nog een enkele opmerking over de operatie zelf. Aan te bevelen
is de operatie volgens Götze. De pens kan hierbij met enkelvoudige
catguthechtingen tegen het peritoneum worden gekleefd. Dit lijkt mij
voor de voeding van het eilandje beter dan een doorlopende zijdehechting,
die later met aangelegde teugel wordt uitgetrokken. Bij het exploreren
worden de snijwondranden door de helper vastgehouden buiten de huid-
wond. De verontreiniging met pensinhoud wordt dan tot een minimum
beperkt. De penswond wordt serieus gehecht volgens Lambert (serosa
op serosa) en na hechting bepoederd met Sulfanylamide. Wanneer dit
werkelijk serieus gebeurt, kan met een éénmalige hechting worden vol-
staan. Door minder serieuze hechting van de pens, is de kans op een
pensfistel vrij groot. Is deze laatste eenmaal ontstaan, dan behoort het
bijna tot de onmogelijkheden deze fistel te dichten. Door de geweldige
stank en het oneconomisch veel eten (de helft gaat door de fistel verloren)
moet het dier dan te zijner tijd toch nog naar de slachtbank worden
verwezen. De spierlaag wordt hierna met catguthechtingen zoveel
mogelijk tegen elkaar gehaald; het geheel weer bepoederd, waarna de
huid met zijde wordt gehecht. Beneden blijft een opening van een paar
centimeter. De huidwond wordt bepoederd, terwijl de eigenaar deze
handeling dagelijks herhaalt.

Op deze manier is de operatie door ieder gemakkelijk uit\'te voeren en
leidt zij steeds tot een goed resultaat.

In aansluiting op het artikel van P. Sjollema en A. v. d. Schaaf, over
„Enkele gevallen van massale t.b.c.-infecties bij het rund tengevolge
van longtuberculose bij de verzorgers" volgen hieronder de conclusies van
de dissertatie van Jon. Sigurdsson over het gevaar van de bovine tuber-
culose bij de mens.

In ig44heeft Jon Sigurdsson, toen verbonden aan het Spangsbjerg Sana-
torium te Esbjerg, daarna aan het Sanatorium in Aarup en thans chef van
de Medische Dienst op IJsland een in het Engels gestelde dissertatie ge-
schreven over het gevaar van een besmetting van de landelijke bevolking
met bovine tuberculose. In deze dissertatie van 250 pagina\'s met 540
bronvermeldingen komt Sigurdsson tot de volgende conclusies:

De huidige onderzoekingen hebben aangetoond, dat ondei dat deel van
de landelijke bevolking, dat in contact is geweest met sterk tuberculeus
besmette bedrijven, de bovine tuberculose een niet onbelangrijk deel van
de tuberculeuze infecties heeft veroorzaakt, zowel de minder ernstige ge-
vallen die alleen bij tuberculinatie konden worden geconstateerd als de
meer ernstige gevallen, die bij röntgenologisch onderzoek als actieve of
genezen processen in de longen worden gevonden.

Bij de kinderen op het platteland, die in aanraking waren geweest met sterk
besmette bedrijven steeg het reactiepercentage sterk en regelmatig met
toename van de leeftijd, op de leeftijd van 15 jaar een maximum bereikende
van ongeveer 75 %. Daartegenover was het reactiepercentage bij kinderen
ten plattelande, die alleen in aanraking waren geweest met t.b.vrije run-
deren op t.b.vrije bedrijven slechts langzaam opklimmend gedurende de
kinderjaren en bereikte op een leeftijd van 15 jaar een top van 15 %. Na
deze leeftijd gaat het reactiepercentage echter snel omhoog, omdat de jeug-
dige personen dan meer in contact komen met andere personen in de
samenleving en daardoor dus meer blootgesteld worden aan humane
infecties.

Het reacticpercentage zowel als de röntgenologisch geconstateerde ver-
anderingen in dc longen zijn bij de plattelandsbevolking evenredig met
de graad van tuberculose in de veestapels waarmede deze personen in
aanraking zijn geweest.

In het district West-Jutland bleek door typebepaling, dat niet minder
dan ongeveer 40 % van de niet uitgezochte gevallen van longtuberculose
bij de plattelandsbevolking moest worden toegeschreven aan een besmet-
ting met de rundertuberkelbacil.

Het pathologisch beeld, de subjectieve symptomen en de objectieve
waarnemingen zijn dezelfde bij de humane en bovine tuberculose en
de prognose is dezelfde, zijnde in geen geval gunstiger bij de bovine
dan bij de humane longtuberculose.

De betrekkelijk goedaardige bovine infecties blijken zowel alimentaire
als aerogene infecties te zijn. De meer ernstige gevallen, die geleid hebben
tot het optreden van bacillaire longtuberculose, zijn vermoedelijk geheel
overwegende door een inhalatie-infectie ontstaan.

Het onderzoek van stof uit stallen met sterk geïnfecteerde koppels toonde
aan, dat deze stallen een risico betekenen voor een bovine inhalatie-in-
fectie.

personen, die kort voor het uitbreken van hun ziekte in aanraking met smet-
stofverspreidend vee zijn geweest. De rundertuberculose speelt een zeer
belangrijke rol (ongeveer 60 %) bij het optreden van longtuberculose bij
dat deel van de plattelandsbevolking, dat omgaat met sterk tuberculeus
besmette veestapels.

De plattelandsbevolking is practisch geheel onwetend omtrent het risico
van een inhalatie-infectie, waaraan de boeren in de stallen met besmet
vee bloot staan. Zij moeten voorgelicht worden over het gevaar van deze
infectie. Zij hebben daar recht op.

In plaatsen waar rundertuberculose in ernstige mate voorkomt, zal de
uitroeiing van deze plaag onder de veestapel een beduidende teruggang
van de tuberculose onder de landelijke bevolking tot gevolg hebben.
Zonder volledige uitroeiing der rundertuberculose zal tuberculose onder
de mensen dan ook nooit kunnen verdwijnen.

Thans is ook het eerste deel van het handboek „Voedingmiddelen van dierlijke
oorsprong", uitgave v/h van Mantgem en de Does te Amsterdam, prijs Fl. 18.50, auteurs
Prof. C. F. van Oijen en Dr K. Reitsma verschenen.

Behandelde het reeds eerder verschenen tweede deel hoofdzakelijk de verschillende
ziekten en de keuringsbeslissingen hieromtrent, het eerste deel begint met een zeer
uitvoerige inleiding, waarin alle aspecten van de vleeskeuring in de ruimste zin van het
woord op zeer gedegen wijze zijn behandeld. Als voorbeeld hiervan diene, dat zelfs het
mesten van slachtvee in twee phasen wordt besproken (blz. 45), terwijl op de volgende
bladzijden regelen voor de levering van slachtdieren en vlees worden gesteld en ook
het marktwezen in Nederland aan een beschouwing wordt onderworpen.

Het bedwelmen, het slachten, alsmede de daarvoor te gebruiken toestellen en appa-
raten krijgen een ruime plaats in de behandeling van de stof toebedeeld. Een zeer veel-
zijdig bock.

Het onderzoek na het slachten is wel het meest uitvoerige en o.i. ook het best gedo-
cumenteerde gedeelte. Zeer uitvoerig met tal van, ook voor deskundigen lezenswaardige
beschouwingen.

Ook aan het vermelden van vele recepten voor de bereiding van voedingsbodems,
het beschrijven van verschillende methoden voor het maken van coupes van te onder-
zoeken vleeswaren en verder aan tal van andere laboratoriumwerkzaamheden is ruime
aandacht geschonken.

Evenals het tweede deel, laat ook dit eerste deel zich aangenaam lezen. Persoonlijk
vinden wij dat dit eerste deel, vermoedelijk vanwege de daarin behandelde stof, zich
nog prettiger aanbiedt dan het reeds verschenen tweede deel.

Wij vinden het jammer, dat in deze aangename verteltrant noch in het eerste, noch
in het tweede deel iets wordt gezegd over het toch zo belangrijke vraagstuk van de
destructie in het algemeen en van vlees en vleeswaren in het bijzonder. De enkele tien-
tallen bladzijden die de behandeling van dit vraagstuk zou hebben gevergd, zouden het
handboek nog meer in waarde hebben doen stijgen.

De conclusie, gesteld bij de recensie van het tweede deel n.1. onmisbaar voor allen die
met vleeskeuring te maken hebben, is na het lezen van dit eerste deel nog verscherpt.

Ook in het eerste deel is weer een oriënterende literatuur vermeld, waarvan de lezer
die omtrent een of ander onderwerp nog meer wil weten dan in dit boek staat vermeld,
gebruik kan maken.

Prettig is om in het voorwoord te vernemen, dat bij eventuele herdruk, met ter kennis
gebrachte wensen rekening zal worden gehouden. T.z.t. kunnen we dus van beide delen
een uitvoerig register tegemoet zien, want dat hebben wij ook in dit eerste deel gemist.

Dit uitvoerige register, (het liefst geldend voor beide delen, ondergebracht in één band)
zal de hanteerbaarheid van het boek zeer ten goede komen.

De wetenschap van de vleeskeuring in ons land is, nu beide delen compleet zijn,
verrijkt met een uitstekend handboek, waarvan door al de beoefenaars van deze weten-
schap met vreugde zal worden gebruik gemaakt en......zal worden geprofiteerd.

Vraag: Is phenothiazine ook van betekenis als therapeuticum bij vermineuze
bronchopneumonie?

Antwoord: Uit de literatuur en de praktijk blijkt, dat deze vraag vrijwel ontkennend
moet worden beantwoord. Volgens sommigen zou phenothiazine, intratracheaal toe-
gediend, wel enige betekenis hebben bij de behandeling van longwormen van het schaap.

Bij vermineuze bronchopneumonie van het rund is met verschillende derivaten van
phenothiazine geëxperimenteerd, waarvan één wel gunstig resultaat opleverde Het
gebruik van phenothiazine, als therapeuticum tegen longwormen, is in het algemeen
niet aan te bevelen.

Actieve immunisatie tegen varkenspest. L. Commotti em G. Mantovani,
La Clin. Vet., LXXIII, 129, 1950.

Commotti en Mantovani deden praktijkproeven met formolvaccin tegen varkenspest
volgens Michalka. Hiermede menen zij een goede immuniteit te hebben verkregen bij
nieuwgekochte varkens van bedrijven, waar stationair pest voorkomt. Bij deze enting
behoeven niet de voorzorgsmaatregelen genomen te worden, die bij simultaan-enting
nodig zijn; dragers ontstaan er niet door.

Zij oefenen kritiek uit op de in de literatuur beschreven slechte resultaten met deze
formol entstof. Volgens hen zouden de schrijvers, die zich bij de bereiding van de entstof
hebben gehouden aan de voorschriften der oorspronkelijke Japanse onderzoekers betere
resultaten hebben verkregen, dan zij, die hiervan zijn afgeweken, die virus arme organen
gebruiken of de entsuspensie te lang bebroeden. De mededelingen over onwerkzaamheid
van de entstof bij experimentele infecties en in de praktijk zouden zijn te wijten aan
verkeerde interpretatie van de bruikbaarheidsgrens en van de beschuttende werking
van het vaccin.

(Vergelijk de overtuigende negatieve resultaten van De Blieck en Jansen, T. v. D.
1939, 958, Ref.).

Infectieuse leucopenie bij den panter. A. Urvain en J. Nouvel, Buil. acad. Vet.
de France, XXIII, 271, 1950.

" Urbain en Nouvel namen bij een panter een geval waar van dodelijk verlopende
gastro-enteritis, welke zij (in tegenstelling met de door Urbain beschreven „typhus des
carnassiers de ménagérie") op katten en fretten konden overbrengen. Ook met gefiltreerd
materiaal (Chamberland L-3) gelukte de infectie. Bij deze katten wees het onderzoek
van het bloedbeeld op infectieuse leucopenie, een ziekte bij katten, waarvan tot dusverre
niet bekend was, dat deze ook op fretten was over te brengen.

Bij dc Tweede Kamer der Staten-Generaal is een Wetsontwerp ingediend tot regeling
van de bestrijding der tuberculose onder het rundvee. In de Memorie van Toelichting
op dit ontwerp geeft de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening te
kennen, dat het ontwerp ter vervanging strekt van het „Besluit bestrijding tuberculose
onder het rundvee" van 1943 en ter ondervanging van één aantal in de praktijk gebleken
leemten in voornoemde bezettingsregeling.

Ter motivering van het feit, dat eerst thans tot vervanging van bezettingsrecht wordt
overgegaan en waarom dit geschiedt in de vorm van een afzonderlijke wet naast de
Veewet, deelt de Bewindsman mede, dat, indien de Veewet van toepassing zou worden
verklaard op de rundertuberculose, de consequentie daarvan zou zijn, dat dan de be-
staande provinciale gezondheidsdiensten offcieel niet langer ingeschakeld zouden zijn
bij dc bestrijding. Naar het oordeel van de Minister zou dit onder de huidige omstandig-
heden onaanvaardbare miskenning betekenen van de ontwikkeling op dit gebied ge-
durende de na-oorlogse periode.

Het verdient voorts geen aanbeveling, nog langer met de liquidatie van het bezet-
tingsrecht te wachten nu ook op andere gronden wijziging van de bestaande regeling is
geboden. Nog steeds is geen Landbouwschap, dat de coördinatie van het werk der gezond-
heidsdiensten ter hand zou nemen, ingesteld en tot dusverre heeft de Gezondheids-
commissie voor Dieren formeel nog geen bevoegdheden kunnen uitoefenen.

Wijziging van de bestaande regeling is voorts geboden, omdat de leemten in het
bezettingsbesluit een ernstiger karakter aannemen, naarmate de tijd verstrijkt, zonder
dat hierin wordt voorzien, zeer ten nadele uiteraard van de belangen, die met een
doeltreffende bestrijding der tuberculose onder het rundvee zijn gemoeid, te weten
onze export van zuivelproducten en het belang van de volksgezondheid.

Een belangrijk bezwaar van de bestaande regeling is, dat zij, die runderen houden
met het uitsluitend doel daarmede handel te drijven, momenteel zijn vrijgesteld van dc
(indirecte) verplichting tot aansluiting bij de Provinciale Gezondheidsdienst; zodoende
zijn deze handelaren aan geen enkel voorschrift ten aanzien van de tuberculosebestrijding
onderworpen. Zolang met betrekking tot de handelaren geen voorschriften kunnen
worden gegeven is het zeer twijfelachtig ofwel ooit een algehele sanering van de Neder-
landse veestapel kan worden verwezenlijkt.

Een tweede bezwaar van liet thans nog geldende bezettingsrecht is, dat de provinciale
gezonheidsdiensten uiteraard slechts voorschriften kunnen geven voor het gebied, waar-
in zij werkzaam zijn, derhalve de provincies. Interprovinciale regelingen, b.v. ten aan-
zien van het vervoer — nodig om vrije gebieden tegen herbcsmetting te kunnen bescher-
men — , kunnen slechts tot stand komen, wanneer er eensgezindheid heerst tussen
aangrenzende gezondheidsdiensten. En over regelingen, die landelijk uniform moeten
zijn, zuilen alle elf gezonheidsdiensten het eens moeten zijn, terwijl het, wat de formele
kant betreft, al zeer onelegant en weinig efficient mag heten, dat een zodanige regeling
moet worden neergelegd in elf provinciale reglementen, die alle elf door de Minister
moeten worden goedgekeurd.

De behoefte aan coördinatie en aan aanvullende centrale regelingen is dan ook evident.
Volgens het geldende besluit is deze coördinatie alleen mogelijk door de hantering
van het goedkeuringsrecht van de Minister, hetgeen, waar het hier om elf gezondheids-
diensten gaat, een omslachtige methode is. Wel is ook de hierbovengenoemde Gezond-

heidscommissie voor Dieren in coördinerende zin werkzaam, maar bij gebreke van
werkelijke bevoegdheden van deze commissie kan deze coördinatie hoogstens worden
nagestreefd door het verstrekken van niet bindende richtlijnen.

Als derde bezwaar van het bezettingsbesluit geldt, dat de berechting op basis van
het geldende besluit zeer ondoelmatig is. De strafrechter is alleen competent voor het
berechten van veehouders, die runderen houden zonder aangesloten te zijn bij de
gezondheidsdienst. Gebleken is daarbij, dat de verdachte, die tevoren als aangeslotene
van de gezondheidsdienst is geschrapt, met succes een beroep op overmacht kan doen
en dus rustig zijn runderen mag blijven houden, zonder aangesloten te zijn bij de ge-
zondheidsdienst en dus zonder dat hij ook maar aan enige verplichting op het gebied
van de tuberculosebestrijding is onderworpen. Bij niet-voldoening van een opgelegde
boete kan de gezondheidsdienst deze alleen maar langs civielrechtelijke weg gaan
invorderen. Dit is een lange weg, welke aan deze „straf" grotendeels de preventieve
werking ontneemt en, wat erger is, de nakoming van het voorschrift b.v. tot verplicht
onderzoek, tot isolatie en vooral tot het afslachten van zogenaamde open lijders, dus
dieren, die gevaar voor besmetting opleveren, wordt er niet door afgedwongen, omdat
de gezondheidsdienst daarnaast geen bevoegdheid heeft het rund, ten aanzien waarvan
de overtreding is gepleegd, in beslag te nemen, laat staan verbeurd te verklaren.

Bovenstaande leemten worden onhoudbaar, nu wordt begonnen met de uitvoering
van het nationale plan tot sanering van de Nederlandse veestapel. Dit plan vormt
dan ook de derde reden, dat niet op een regeling door een landbouwschap kan worden
gewacht.

Voor het welslagen van het plan kan met het scheppen van financiële prikkels alleen
niet worden volstaan.

Daarnaast zullen namelijk ook voorschriften moeten worden gegeven ter voorkoming
van nieuwe besmetting gedurende de uitvoering van het plan en zal de mogelijkheid
moeten bestaan om tegen eventuele overtreders met de nodige gestrengheid op te
treden. Deze laatste cis mag zeker ook gesteld worden met het oog op de goedwillende
veehouders — en dat is gelukkig de overgrote meerderheid — , die zich ontegenzeglijk
grote financiële offers zullen moeten getroosten en die daaraan het recht ontlenen te
verlangen, dat mala fide elementen niet de kans zullen krijgen de door hen ten koste
van die grote offers bereikte resultaten weer in gevaar te brengen.

Aan het wetsontwerp ligt de gedachte ten grondslag, dat het toekomstige publiek-
rechtelijke orgaan voor de landbouw een taak zal hebben op het gebied van de be-
strijding der tuberculose onder het rundvee en dat, in afwachting van de eventuele
overdracht van bevoegdheden op dit gebied, in de bestaande toestand zo weinig mogelijk
moet worden veranderd.

Het bovenstaande heeft dan ook geleid tot handhaving van het beginsel der be-
strijding in georganiseerd verband met inschakeling van de bestaande gezonheids-
diensten. Daarbij wordt er van uitgegaan, dat de georganiseerde bestrijding inderdaad
een goede grondslag kan bieden om tot wezenlijke resultaten te geraken.

Eveneens blijft gehandhaafd het beginsel, dat de voorschriften op het gebied der
tuberculosebestrijding zoveel mogelijk zullen worden gegeven door de gezondheids-
diensten onder goedkeuring van de Minister.

Nieuw is, dat daarnaast ook door de Minister voorschriften zullen kunnen worden
gegeven. De Bewindsman stelt zich voor van deze bevoegdheid een beperkt gebruik
te maken, en wel voornamelijk om te voorzien in de thans bestaande leemte, dat niet-
aangeslotenen bij een gezondheidsdienst aan geen enkel voorschrift zijn onderworpen.
De bevoegdheid van de gezondheidsdienst tot schrapping van een aangeslotene komt

te vervallen, maar het ontwerp opent de mogelijkheid bepaalde categorieën van de ver-
plichting tot aansluiting vrij te stellen.

Voorts bevat het ontwerp een aantal bepalingen, die naast de provinciaal geldende
voorschriften van de gezonheidsdiensten de grondslag bieden voor voorschriften, welke
voor een doeltreffende bestrijding van de tuberculose landelijk uniform moeten zijn.
Deze bepalingen beogen dus te verwezenlijken wat onder het geldende besluit door
gebrek aan doeltreffende coördinatie niet of slechts zeer gebrekkig bereikbaar was.

In dit verband verdient vermelding, dat de Stichting voor de Landbouw sinds 1945
als het overkoepelende orgaan van de provinciale gezondheidsdiensten is opgetreden
en daartoe de Gezondheidscommissie voor Dieren in het leven heeft geroepen. De
Minister spreekt gaarne zijn erkentelijkheid uit voor hetgeen deze commissie tot dusverre
heeft gedaan. Hij acht het nuttig, dat zij ook onder de nieuwe wet haar taak blijft
vervullen, al is het staatsrechtelijk evenmin als onder het bezettingsbesluit mogelijk
aan deze commissie concrete bevoegdheden over te dragen. Wel stelt de Minister
zich voor bij de uitvoering van deze wet voortdurend met de commissie overleg te plegen
en haar zoveel mogelijk in haar overkoepelende taak te steunen. Als adviserend college
zal zij haar taak rechtstreeks aan de wet kunnen ontlenen, doordat in enige bepalingen
overleg met de Stichting voor de Landbouw over de te nemen maatregelen is voorgeschre-
ven. Eerst na de totstandkoming van een landbouwschap zal tot een verdeling van
bevoegdheden tussen dit lichaam en de centrale Overheid kunnen worden overgegaan.

Tenslotte zijn de tuchtrechtelijke bevoegdheden van de besturen der gezondheids-
diensten beperkt ten gunste van een ruimere bevoegdheid tot berechting door de onaf-
hankelijke rechter.

RADIOREDE van de Heer A. J. Mulder, Hoofdassistent ie klasse bij het Rijks-
zuivelconsulentschap voor Groningen en Drente, uitgesproken op
Woensdag 3 October 1951 van 18.45 ■ \'9 °° ^uur over de Regionale
Omroep Noord.

De reden, dat ik U vanavond iets wil vertellen over het „machinaal melken in de herfst"
is, dat het melken in deze tijd van het jaar veel minder vlot gaat dan in de zomermaanden,
ongeacht of dit melken met de hand dan wel met cle melkmachine wordt uitgevoerd.

Doordat de melkgift bij de meeste dieren belangrijk is verminderd, is de natuurlijke be-
hoefte om te worden gemolken bij de koeien niet meer zo sterk aanwezig. Daarom is
het noodzakelijk, dat alles in het werk wordt gesteld om het de dieren in die periode
zo aangenaam mogelijk te maken, m.a.w. om deze toch al geringe hoeveelheid melk nog
zo goed mogelijk te verkrijgen.

Hiervoor is het nodig, dat de dieren rustig worden gehouden en dat een aangename
prikkeling vlak voor en tijdens het melken op het uierweefsel wordt uitgeoefend.

Dit kan het beste gebeuren door een zeer goede voorbehandeling toe te passen, die
overigens voor elk dier individueel is. Het komt er dus op aan, dat de melker zijn dieren
stuk voor stuk goed kent.

De mening, dat tijdens het melken een groot deel van de gemolken melk zou worden
gevormd, heeft afgedaan, omdat onderzoekingen afdoende hebben bewezen, dat de
melkvorming een doorlopend proces is.

Voor de melker is het nu van groot belang, dat hij al de gevormde melk uit de uier
verzamelt in de melkemmer, waarbij hij uiteraard met overleg en nadenken te werk
dient te gaan. Hij moet dus zoeken naar die omstandigheden, waaronder de melk-
afgifte het beste verloopt.

Het zenuwstelsel van de koe heeft hierop een zeer grote invloed. Passende zintuig-
prikkels kunnen het zenuwstelsel tot melkafgifte aanzetten. Hierbij wordt, om het eens
met een geleerd woord te zeggen, het hormoon, de oxytocine, aan het bloed afgegeven-
en zodra deze stof in de uier is aangekomen, wordt de melk uit de melkkliercellen ge-
perst, waardoor de melkdruk in de uier sterk toeneemt.

De koe laat de melk schieten! Vanaf dat ogenblik moet worden gezorgd, dat de melk
zo vlug mogelijk wordt verkregen. Duurt het melken te lang, dan is het hormoon, voor-
dat de koe uit is, verbruikt en wordt niet de volledige productie vekregen. Wel komen
er nog kleine straaltjes uit de uier maar de eigenlijke melkafgifte heeft opgehouden.

Uit het voorgaande volgt, luiteraars, dat het noodzakelijk is het melken in de kortst
mogelijke tijd uit te voeren en dat het dus van het allergrootste belang is, dat het de
dieren zo aangenaam mogelijk wordt gemaakt, om te bereiken, dat zij zo veel mogelijk
melk afgeven.

In verband hiermede moet er naar worden gestreefd, dat de slechte uitwendige
omstandigheden zo veel mogelijk worden weggenomen. En dan heb ik speciaal het oog
op de slechte weersgesteldheid in de herfst. Door steeds onderdak te melken kunnen
die weersinvloeden voor een groot deel worden uitgeschakeld. Hiervoor kan de gewone
winterstal dienen, terwijl anderen een speciale zomerstal voor dit doel inrichten, bestaande
uit een schuurruimte, of melkplaat met overkapping enz. Alleen een overkapping met
open zijkanten is tochtig en bevredigt niet.

De practijk leert, dat dit, onderdak melken, de meest gewenste toestand is om de
melkproductie, vooral in de herfst, op peil te houden.

Heeft men niet de beschikking over een dergelijke speciale gelegenheid, dan kan men
ook bij de herfstdag de koeien \'s nachts op stal zetten, waarbij ze dus \'s avonds voor
het melken worden opgestald en \'s morgens na het melken weer naar buiten gaan.
Door toediening van wat hooi of stro voelen de dieren zich op stal veel beter op hun
gemak dan in de weide bij koud, guur weer, waardoor de melkproductie zeer gunstig
wordt beïnvloed.

Blijkt het nodig te zijn, dat de koeien zo lang mogelijk, dag en nacht, in de weide moeten
blijven dan doen zich daarbij de volgende gevallen voor:

1. Bij slecht, regenachtig weer vindt men zijn koeien als regel aan de slootkant met
kromme rug en de kop van de wind afgewend. Het is dan zeer moeilijk om ze in
beweging te krijgen om ze aan de weideinstallatie te kunnen vastzetten. Nadat de
laatste koe is vastgebonden staan de eerste vaak te rillen van cle kou. Om ze dan
zover te krijgen, dat zij de melk laten schieten is een moeilijke taak.

2. Bij vorstig weer liggen ze \'s-morgens vaak verspreid in de weide. De eerste moeilijk-
heid is, om ze in donker te vinden en de tweede moeilijkheid om ze overeind te krijgen
voor de zware wandeling naar de weidewagen. Totaal verkleumd staan ze dan aan
de wagen, en dan is er tenslotte heel wat voor nodig om de dieren zover te krijgen,
dat zij de melk laten schieten.

3. Zien wij in de herfst vaak de plaats waar de koeien worden gemolken totaal ver-
trapt, waardoor ze in de modder moeten staan, zodat de koeien zich daar zeer moei-
lijk kunnen verplaatsen. Vooral zal dit thans het geval zijn door de vele regens
in de afgelopen zomer. Niet alleen, dat daardoor aan de zindelijkheid bij het melken
tekort wordt gedaan, maar tevens is de uitwendige omstandigheid, de modderige
omgeving, van zeer nadelige invloed op de melkproductie. Men zal de installatie
dan vaak moeten verplaatsen.

Bij het handmelken is het vaak zo, dat de koe op de plaats waar zij heeft gelegen,
wordt gemolken. Dit is een belangrijk voordeel, omdat zij slechts even overeind wordt
gebracht om te worden gemolken, waarna zij vaak weer op hetzelfde warme plaatsje
gaat liggen.

Bovendien worden bij het machinemelken de koude tepelhouders aan de spenen
gedaan, hetgeen de koe overigens zeer onaangenaam vindt, in tegenstelling met de
handmelker, die altijd met warme handen melkt, wat voor de dieren veel prettiger
aandoet. Rubber voelt altijd koud aan!

Om dit te ondervangen wordt met veel succes gebruik gemaakt van warm water.
Hier worden de tepelhouders vlak voor het aanbrengen ingedompeld om ze te ver-
warmen.

Ter bevordering van een goede melkafgifte wordt ook de uier met een warme, voch-
850

tige doek behandeld, waardoor deze zodanig wordt geprikkeld, dat de melkafschei-
ding belangrijk beter gaat.

Hiervoor heeft men water nodig van ca. 50° C., dat men op verschillende wijze kan
verkrijgen:

1. Men laat een melkbus dubbelwandig maken en laat hierin elke dag aan de zuivel-
fabriek kokend water doen. Dit blijft zeer lang op temperatuur.

2. Kan men een melkbus isoleren met enkele papieren zakken, die ook zeer goed de
warmte tegenhouden.

3. Een ander middel is het gebruik van een verwarmingsketeltje, waarin tijdens het
vervoer naar de weide een voldoende hoeveelheid water op geschikte temperatuur
kan worden gebracht. Hiervoor zijn speciale toestellen in de handel, waarmede men
in 54 6 minuten 15 tot 20 liter water kan verwarmen tot 55 k 60° C. De kosten voor
deze verwarming zijn betrekkelijk gering.

Men moet vooral niet een te kleine hoeveelheid warm water gebruiken, want dan
is de kans groot, dat dit tegen het einde van het melken koud is geworden en dit zou
voor de laatste koeien eerder nadelig dan voordelig kunnen werken. Het is voorts ge-
wenst dit warme water tussentijds nog eens te vernieuwen.

Om de melkafgifte op deze wijze te bevorderen neemt men een flinke uierdoek (een
dweil is daarvoor zeer geschikt) die men in het warme water dompelt en na goed droog
uitwringen om de uier slaat, zodat de warmte van deze doek flink op de uier inwerkt.
Hierdoor wordt de uier geprikkeld, waardoor de koeien de melk veel beter laten schieten.
Zodra de melk toeschiet worden de tepelhouders in het warme water gedompeld en
direct aan de spenen aangesloten.

Neemt men de doek te nat, dan kan dit juist een verkeerde uitwerking tengevolge
hebben, omdat door het verdampen van het water op de uier deze laatste teveel af-
koelt en de koe de melk optrekt. Dit is ook het geval bij gebruik van te koud water.

Met de meeste klem wil ik er de aandacht op vestigen, dat de warme doek behandeling
vlak voor het melken moet plaats hebben. Wordt dit toegepast en laat men de koe
daarna nog enkele minuten wachten voor men de tepelhouders aansluit, dan is de uit-
werking juist verkeerd en zal de koe de melk. die ze reeds liet schieten, weer optrekken.

Ik wil deze werkwijze graag aanbevelen, maar men moet daarbij niet uit het oog
verliezen, dat de handelingen op het juiste moment moeten worden toegepast. Alleen
dan kan de grootst mogelijke productie van de dieren worden verkregen. Het gaat er
dus om, dat de melktijd zo kort mogelijk moet worden gemaakt.

Zijn de omstandigheden zodanig, dat het onmogelijk is, de genoemde maatregelen
toe te passen, terwijl het melken met de machine niet vlot meer gaat, dan is er niet het
minste bezwaar tegen om de machine tijdelijk stil te zetten en de laatste paar weken
voor het opstallen de koeien met de hand te melken.

Het handmelken kan bovendien nog het voordeel hebben, dat men minder materiaal
heeft om schoon te houden.

Het vacuum dient volgens de voorschriften, die men bij de machine heeft gekregen
te worden gehandhaafd. Toch blijkt, dat verschillende gebruikers het vacuum, naar
hun mening met succes, een paar cm. verhogen. Wij menen hiervoor ernstig te moeten
waarschuwen, omdat wij ons afvragen of dit misschien in de toekomst minder prettige
gevolgen kan hebben.

De kans op uierbeschadiging wordt daardoor belangrijk vergroot, hetgeen bij een
geringe melkgift eerder het geval zal zijn, dan wanneer de koeien op volle productie zijn.
Het vacuum mag niet op liet uierweefsel inwerken. De hele machine is n.1. gebouwd en
afgesteld op het voorgeschreven vacuum.

FF Met het aantal pulsaties is het niet anders gesteld. Het meest gebruikte aantal be-
draagt 45 tot 48 pulsaties per minuut. Wanneer men dit eenmaal heeft vastgesteld,
dan moet men zich daar ook absoluut aan houden. Het is noodzakelijk, dat de pulsator

voor de aanvang van het melken wordt afgesteld aan de hand van een horloge, waarbij
men de duim in de tepelhouder steekt om de slagen te tellen. Bij verschillende gebruikers
gebeurt dit afstellen vaak tijdens het melken van de eerste, tweede en soms zelfs nog
onder de derde koe. Maar het is absoluut fout!

Hierdoor wordt een afwijkende prikkeling op de uier uitgeoefend, die het beste kan
worden vergeleken met een andere melker bij elke draai aan de stelschroef. Elke vee-
houder weet wat het betekent, wanneer men telkens een andere melker onder de koe
krijgt. De koe reageert hierop abnormaal ten koste van de melkproductie en misschien
ook ten koste van het melken van de dieren voor de toekomst, omdat zij de melk niet
weer normaal willen afgeven.

Verder dienen alle handelingen op tijd te worden uitgevoerd. Vooral in de herfst, bij
een kleine melkgift, is het noodzakelijk de tepelhouders zo kort mogelijk te laten werken
nadat tevoten de melkafgifte is gestimuleerd door een goede voorbehandeling.

Veel gebruikers laten de tepelhouders te lang werken om zo weinig mogelijk namelk
te krijgen. Hierdoor worden de dieren bedorven en zal de melkafscheiding steeds minder
vlot gaan ten koste van de totale productie en het gezond houden van de uiers.

De laatste melk kan men er in het algemeen vlugger met de hand uithalen dan met
de machine. Het is helemaal niet erg, wanneer men een keer wat veel melk krijgt.

Een en ander komt het beste tot zijn recht, wanneer met niet te veel apparaten wordt
gewerkt.

Het laatste jaar wordt dit geleidelijk meer ingezien en gaat men meer en meer over
naar het systeem van één apparaat per persoon, waarbij elke persoon zijn eigen koeien
volledig behandelt, dus ook niet twee personen met twee apparaten, waarvan één
als machinemelker en één als namelker fungeert. Men raakt dan het goede overzicht
kwijt.

Wanneer dit in orde is en men werkt overeenkomstig het zo juist genoemde systeem
(juiste voorbehandeling, korte melktijd en goede namelker) dan zijn wij overtuigd,
dat het machinaal melken goed kan gaan.

Het is een onmogelijkheid, dat b.v. één persoon drie apparaten kan bedienen, zoals
hier en daar nog wel eens gebeurt, met soms de gedachte om er nog een apparaat bij
aan te schaffen. Bij deze gevallen gaat het met het machinaal melken absoluut de ver-
keerde kant uit.

Wanneer de koeien op volle productie zijn is het misschien enige tijd mogelijk, dat
b.v. twee personen drie apparaten bedienen, maar dit is in het najaar, met de geringe
opbrengst, absoluut fout, zodat ik aan het systeem één persoon, één apparaat de voor-
keur geef.

Wanneer het machinaal melken in alle opzichten goed verloopt behoeft de productie
niet minder te zijn, dan dit met hand-melken het geval is.

Krijgt men echter bij het machinaal melken een hogere opbrengst dan bij het hand-
melken, dan is mijn eerste reactie, dat men nog nooit goed met de hand heeft gemolken.

Bij nadere beschouwing lijkt mij dit verschijnsel toch niet helemaal onmogelijk.

Bij het machinaal melken immers wordt de melk uit alle vier spenen tegelijk ver-
wijderd, terwijl dit bij handmelken per twee spenen het geval is.

Het goede melken, ook met de hand, moet vlot en in de kortst mogelijke tijd ver-
lopen om de grootst mogelijke productie van de dieren te verkrijgen. Wanneer nu de prik-
kel tijdens het machinaal melken zodanig gunstig is voor de dieren, kan ik mij voor-
stellen, dat de vlugge afvoer van de melk bevorderlijk is voor de melkafscheiding en
daardoor een hogere opbrengst kan worden verwacht.

En tenslotte luisteraars, is er nog een punt dat bijzondere aandacht verdient, n.1.
het betrachten van de grootst mogelijke zindelijkheid, die ook bij machinaal melken
wordt gevraagd in verband met de kwaliteit van de zuivelproducten. Maar al te vaak
wordt er te weinig aandacht aan het schoonmaken en aan het tijdig vernieuwen van de
tepelvoeringen geschonken. Ook deze onachtzaamheid kan oorzaak zijn van het mis-
lukken van het machinaal melken.

Bij vuile tepelhouders is de kans op besmetting aanmerkelijk groter dan wanneer
deze regelmatig grondig gereinigd worden.

Zitten de tepelvoeringen vol kleine haarscheurtjes, zodat deze aan de binnenkant een
grauwachtige kleur vertonen, dan zitten al deze scheurtjes vol melkresten met een
groot aantal bacteriën, die de volgende melk kunnen besmetten en eventueel ont-
stekingen van de kwartieren kunnen veroorzaken. Deze versleten tepelvoeringen ver-
liezen bovendien hun elasticiteit, waardoor de voor het melken nodige soepele, veer-
krachtige beweging wordt verminderd, hetgeen op het melken als zodanig een zeer
nadelige invloed uitoefent.

De tepelvoeringen behoren elk jaar door nieuwe te worden vervangen. Bij meerdelige
tepelhouders is het gewenst, dat deze elk kwartaal worden vernieuwd.

Ook wil ik nog wijzen op de gelegenheid, die deze winter weer zal worden geboden
oin cursussen in het machinaal melken te volgen, waarvoor men zich dient te wenden
tot het landbouwhuis te Groningen en de Rijkszuivelconsulent te Assen.

Ik vertrouw dat deze uiteenzetting er toe zal mogen bijdragen, dat het met het machi-
naal melken steeds beter gaat.

De uitbreiding van het optreden van de psuedo-vogelpest in ons land gedurende
de laatste tijd maakt opnieuw maatregelen ter beteugeling van deze vogelziekte wense-
lijk. De ervaring leert, dat de besmetting en verspreiding veelal kunnen worden terug-
gevoerd tot de handel in gebruikspluimvee en de behandeling en verwerking van slacht-
afvallen. In een in de Nederlandse Staatscourant afgekondigde beschikking van de Mi-
nister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening wordt het vervoeren van pluim-
vee anders dan met afgeknipte staart verboden, tenzij dit vervoeren, zulks tot een maxi-
mum van 30 dieren geschiedt van pluimveehouder tot pluimveehouder. Het vervoer
van eéndagskuikens valt buiten dit verbod. Overigens is slechts de handel in en het
vervoeren van pluimvee, dat voor de slacht bestemd is (en dat als zodanig gekenmerkt
wordt door het afknippen van de staart) toegestaan. De eenmaal tot slachtpluimvee
bestemde hoenders mogen niet meer op de pluimveebedrijven terugkeren. Het Bedrijf-
schap voor Pluimvee en Eieren heeft namelijk bij verordening bepaald, dat alleen de
handel zodanige dieren voorhanden mag hebben, zij het dan onder bepaalde voor-
waarden. Een van deze voorwaarden is, dat het slachtpluimvee, met uitzondering van
slachtkuikens, binnen 3 x 24 uur na ontvangst moet zijn geslacht.

Voor de behandeling van mest en veren is een bijzondere regeling getroffen. Het
vervoeren van mest en afvalveren naar een mestbewaarplaats, derhalve veelal in ge-
vallen, waarin een mestbewaarplaats niet op het bedrijf van de betrokkkenen zelf of
direct bij zijn slachtplaats aanwezig is, is slechts toegestaan onder voorwaarde, dat dit
vervoer geschiedt in gesloten wagens, die zodanig geconstrueerd zijn, dat tijdens het
vervoer niets van de inhoud verloren kan gaan. Mest en veren, dienen ter ontsmetting
te worden bespoten met een 2% natronloogoplossing. Verder moeten zij op een mest-
bewaarplaats worden verzameld en worden bedekt met een laag aarde van tenminste
10 cm.

Tenslotte heeft het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren bepaald, dat bij slachting
van pluimvee op een bedrijf verkregen afvallen bewaard moeten worden in gesloten
vaten en bij eerste gelegenheid meegegeven moeten worden met de ophaaldienst van
een destructor, teneinde deze afvallen overeenkomstig de desbetreffende wettelijke
voorschriften onschadelijk te doen maken voor de gezondheid van pluimvee.

Mede gelet op het feit, dat Zwitserland en Italië de doorvoer resp. invoer van her-
kauwende dieren en varkens uit Nederland hebben verboden en dat in Frankrijk het
voornemen bestaat, hiertoe eveneens over te gaan, heeft de Veeartsenijkundige Dienst
besloten, in verband met het optreden van mond- en klauwzeer in ons land, na Vrijdag
26 October a.s. de keuring van vee voor de export naar alle landen stop te zetten. Exporten
naar Frankrijk geschieden tot genoemde datum voor risico van de exporteurs.

Naar het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening mededeelt,
betreft het een tijdelijke maatregel. De opheffing kan worden tegemoetgezien zodra
men erin is geslaagd, een vaccin te bereiden, waarmede het thans optredende mond- en
klauwzeertype doeltreffend kan worden bestreden. De verspreiding van de ziekte wordt
momenteel zoveel mogelijk tegengegaan met behulp van het bestaande vaccin, in
versterkte dosering, doch deze bestrijding is niet afdoende, waardoor het buitenland
niet die garantie kan worden gegeven, waartoe ons land krachtens zijn reputatie als
vee-exporterend land verplicht is.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park ,,Oog in Al", Utrecht. Telefoon
K 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatsch. voor Diergeneeskunde.

Wegens het steeds toenemend aantal bij het secretariaat binnenkomende
telefoongesprekken op alle mogelijke en onmogelijke gedeelten van de dag
(en nacht!) wordt in het bijzonder tot de practici het verzoek gericht voortaan
op alle werkdagen (behalve Dinsdag) eventueel gewenst telefonisch contact
vóór 9 uur \'s morgens op te nemen.

Daar het voor de practici in verband met hun dagindeling in de regel moeilijk is,
op de gebruikelijke bureautijden op te bellen, werden hiervoor steeds meer de
etenstijden en late avonduren gebruikt.

Daar dit langzamerhand onhoudbaar is geworden, moest op bovengenoemde wijze
naar een oplossing worden gezocht, die bovendien het voordeel heeft, dat degenen,
die de secretaris zelf willen spreken, daartoe, in verband met veelvuldige afwezigheid,
\'s morgens vroeg meer gelegenheid hebben, dan op andere gedeelten van de dag.

.,Studentejare gaan verbij" maar ongetwijfeld zijn de herinneringen aan deze jaren
voor U, afgestudeerden, vele. Toch zullen deze herinneringen op de duur verva-
gen, als U ze niet op gezette tijden, op genoegelijke wijze, nieuw leven in blaast.
Het Sint-Nicolaasfeest biedt U daar ieder jaar weer ruimschoots de gelegenheid
toe. Helaas wordt hier echter zo weinig gebruik van gemaakt. Dit is jammer,
daar gebleken is. dat de contactavond tijdens de Veterinaire Week een groot succes
is geworden.

Mogen wij met deze avond voor ogen Uw medewerking inroepen, om het
St. Nicolaasfeest 1951 tot een nog groter festijn te maken.

Het feest, waarbij vanzelfsprekend ook de dames welkom zijn, zal gehouden
worden in „Esplanade". Aanvang 20.30 uur. Ter bestrijding van de onkosten, als
zaalhuur e.d., stellen wij het op prijs, indien U vóór 28 Nov. a.s. ƒ2.50 p.p.
stort op Gironummer 271994 ten name van de fiscus van de D.S.K.

De Fiscus van het D.S.K. bestuur zal het zeer op prijs stellen, wanneer de
Buitengewone leden hun jaarlijkse bijdrage willen overmaken op Postrek. 271994
ten name van de Fiscus van de D.S.K. S. Piersma, h.t. fiscus.

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd
door de volgende collegae:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

J. G. van Bekkum voorheen te Utrecht, is verhuisd naar (tijdelijk) Wormerveer,
Zaanweg 97; dierenarts-bacterioloog bij het Staatsveeartsenijkundig onderzoekings-
instituut te Amsterdam. (pag. 61)

J. C. Choufour te Leiden, diens huisadres zal met ingang van 1 December 1951
gewijzigd worden in Burggravenlaan 249. (pag. 66)

D. W. de Groot te Hellendoorn is aangesloten onder telefoonnummer K. 5486—569.

J. H. Wilmink te Klundert, diens huisnummer A 554 is gewijzigd in: 8. (pag. 100)

B. van Wijk te Alphen aan den Rijn, diens telefoonnummer is gewijzigd in:
K. 1720—3293. (pag. 100)

Collega P. van Dijk te Winschoten is, te rekenen met ingang van 1 Januari 1952,
benoemd tot Keuringsveearts, hoofd van dienst, van de keuringsdienst van vee en
vlees van de gemeente Voorst. (pag. 68)

Collega C. de Gier heeft zich gevestigd te Broek in Waterland, Erven 5; telefoon
K. 2903—208; P., ass. bij J. F. de Gier. (pag- 70)

Voor het Doctoraal examen Geneeskunde is op 31 October j.1. geslaagd collega
Dr. W. J. van Zijl, Stenen Camer 73, de Bilt.

Voor het veerartsenijkundig examen is op 13 November 1951 geslaagd de Heer
H. Meens, (inlassen op pag. 83)

(niet ingeb.) en andere Veeartsenijkundige boeken,
benevens diverse instrumenten.

Teneinde vertraging in de aflevering te voorkomen verzoeken wij beleefd
bestellingen rechtstreeks te richten aan AESCULAAP-EINDHOVEN

N.V. ALGIN Laan van Meerdervoort Til te \'s-Gravenhage
vraagt voor haar afdeling VERKOOP BINNENLAND een

In het voorjaar van 1949 ontving de Gezondheidsdienst een verzoek
van het Bestuur van de Koninklijke Vereniging „HET NEDERLANDSE
TREKPAARD", om een onderzoek in te stellen naar de mogelijkheid
van het opvangen van sperma bij hengsten en de toepassing van K.I.
bij paarden. Men was van mening, waar de K.I. een dergelijke vlucht ip
de rundveefokkerij had genomen, dat het wenselijk was om na te gaan in
hoeverre deze methode ook bij het paard zou kunnen worden toegepast.

Wij willen niet nalaten op deze plaats de Koninklijke Vereniging „HET
NEDERLANDSE TREKPAARD" te danken voor de steun, die ons bij
dit onderzoek werd gegeven.

Als eerste punt van het werkplan werd aangenomen te onderzoeken
in hoeverre het sperma-vangen mogelijk was, niet alleen omdat dit nood-
zakelijk was voor het doen van inseminaties, maar ook omdat dit van
belang was om een onderzoek in te stellen naar de oorzaken van onvrucht-
baarheid bij hengsten in het algemeen.

Direct bij het aanvaarden van de opdracht stond het voor ons vast,
dat K.I. bij paarden mogelijk was. In verschillende landen zijn er blijkens
de literatuur al paarden met goed resultaat geïnsemineerd, terwijl er ook
al veel bekend is over de aard en de samenstelling van het sperma.

Het feit echter, dat er hier en daar eens enkele paarden geïnsemineerd
zijn, wettigt echter nog niet de conclusie, dat dit ook practisch op grote
schaal mogelijk is. Het is wel zeker, dat de Kunstmatige Inseminatie bij
paarden zich in West-Europa, Amerika, Afrika en Australië meestal
beperkt heeft tot kleine aantallen merriën.

Op de door de F.A.O. in 1947 in Milaan georganiseerde cursus voor
K.I., waar zowel Day (Eng.) als Mac Kenzy (U.S.A.) demonstraties
gaven, bleef de K.I. bij paarden slechts beperkt tot een theoretische be-
spreking, alhoewel alle instrumenten voor demonstratie aanwezig waren.
Dit, niettegenstaande beide onderzoekers mede bekend zijn door hun
publicaties over de K.I. bij paarden.

Anders schijnen de zaken in Oost-Europa te staan. Volgens publicaties
zijn er in Rusland in 1933 reeds 40.000 merriën geïinsemineerd en in 1937
50.000, terwijl er voor 1939 270.000 merriën op het programma stonden.

Ook in Tsjecho-Slowakije schijnen na de oorlog een groot aantal merriën
kunstmatig geïnsemineerd te zijn. I)e Dourine was daar n.1. gedurende de
oorlog zo verbreid, dat het de uitschakeling van de natuurlijke dekking
noodzakelijk maakte.

Uit het bovenstaande blijkt, dat de K.I. bij paarden inderdaad mogelijk
is en het ging er ons om om deze mogelijkheid op zijn practische waarde
voor Nederland te toetsen. In hoeverre echter daarna tot de toepassing
in het groot zal kunnen worden overgegaan is een vraag, die uiteindelijk
de fokkers zelf zullen hebben te beantwoorden.

Het eerste punt is voor de paardenfokkerij ongetwijfeld het belangrijkste.
Dit houdt dan ook in, dat K.I. alleen maar zin heeft als de allerbeste
hengsten voor dit doel kunnen worden gebruikt.

Bij paarden komen er ook ziekten voor, die door de dekking worden
overgebracht en welke aanleiding kunnen geven tot steriliteit. Dit pro-
bleem is echter nog te weinig bekend om aanleiding te zijn tot het toe-
passen van K.I. Wel is het van belang, dat op dit gebied nog eens nadere
onderzoekingen worden verricht.

Ook individuele onvruchtbaarheid en verminderde vruchtbaarheid
komen bij hengsten voor. Ook daarover ontbreken nog goede gegevens.

Wij kunnen de werkzaamheden van de K.I. bij paarden in drie belang-
rijke onderdelen splitsen:

a. De oudste methode is ongetwijfeld het verzamelen van het sperma uit
het geslachtsapparaat van de gedekte merrie. Men zegt, dat reeds de
Arabieren op deze wijze het sperma verkregen om hiermee andere
merriën te insemineren. Men kan deze werkwijze nog completeren
door in de cervix van de merrie een spons te plaatsen, waarin een deel
van het sperma wordt opgezogen. Voor toepassing in het groot is deze
methode zeker niet geschikt.

Deze methode wordt o.a. in Frankrijk met succes gebruikt bij ren-
paarden. Wij hebben er echter geen ervaring mee.

De eerste maal zagen wij dit apparaat gebruiken tijdens de Veterinaire
week in 1948 bij een demonstratie in de Kliniek van Prof. van Kaay.
Hoewel het sperma vangen gelukte, leken toen de bezwaren vrij groot.
Het was echter duidelijk, dat normale omstandigheden een betere kans
zouden geven.

Wij kunnen ons de illusie besparen, dat een hengst niet zou merken
dat hij in een kunstschede dekt. Het al of niet lukken van het opvangen

van het sperma zal dus afhangen van de wijze, waarop men de echte vagina
imiteert en van de sterkte van de geslachtsdrift, die de tegenzin moet
overwinnen.

Wij waren van mening, dat de methode met een kunstmatige vagina de
grootste kans van slagen bood, zodat al onze experimenten hiermee gedaan
zijn.

Wij gebruikten een kunstschede naar het Engelse model, echter met
twee flinke vulkranen er in, waardoor ook lucht kon worden bijgeblazen.

De buitenwand was van metaal, de binnenwand van vrij dik stug
rubber. (Fa. Amold and Son, 54 W\'igmorestreet, London W. 3.).

De buitenwand was omgeven door een dikke viltlaag voor isolatie,
waardoor de vagina ook inderdaad vrij goed op temperatuur bleef.

De voorkant van de binnenwand werd om de buitenwand heengeslagen
en vastgehouden door een klemband, het achterste smalle stuk werd door
een gummi-ligatuur vastgekneld.

Als collector werd gebruikt een wijdmonds flesje van ± 200 cc. Om de
hals werd een stuk rubber geschoven en dit werd weer om het smalle stuk
van de kunstschede gedaan. Hierdoor werd een flexibele verbinding ver-
kregen. Daarna werd het gehele flesje nog eens omgeven door een stuk
rubber ter bescherming.

Na enkele malen sperma vangen werd de schede naar onze mening nog
verbeterd door op één van de vulkranen een dunwandige rubberzak te
plaatsen.

De bedoeling daarvan is, dat dit werkt als een soort luchtreservoir.
Bij het vooruitbrengen van de penis wordt een deel van de lucht hierin
weggedrukt, bij het teruggaan van de penis vloeit een deel van de lucht
weer terug. Hierdoor blijft de druk in de kunstschede vrij constant. Verder
kan men door de andere kraan toch nog een teveel aan lucht weg laten
lopen.

De binnenwand van de kunstschede wordt gesteriliseerd, terwijl even-
eens een steriele collector wordt gebruikt.

De kunstschede .wordt gevuld met in totaal ± 2 liter water van een
zodanige temperatuur, dat de binnenwand een temperatuur krijgt van
± 43⁰ C. Vooral niet te veel warm water inbrengen, het apparaat wordt
er onnodig zwaar door.

Hengsten blijken nogal gevoeHg voor de temperatuur te zijn. De tem-
peratuur wordt steeds met een thermometer opgenomen.

Hierna wordt de binnenwand goed ingevet met een dikke glazen staaf
met witte vaseline. Vervolgens wordt de sperma-collector aangebracht
en in de holte tussen binnen- en buitenwand, waarin ook het water zit,
wordt lucht bijgeblazen. Kraan II wordt gesloten en Kraan I wordt vlak
voor het dekken of tijdens het dekken geopend, zodat de lucht zich heen
en weer tussen de schede en het reservoir kan verplaatsen.

Voor de eerste proefnemingen kregen wij, dank zij de medewerking
van de Heer D. A. Timmerman te Kattendijke, de beschikking over zijn
toen 3 jaar oude hengst Nico van Ella. Van deze hengst is het sperma
nadien vele malen gevangen, omdat wij dit ook gebruikten voor de inse-
minaties.

Later hebben wij nog van andere hengsten het sperma opgevangen,
hetzij doordat de hengstenhouder de hengst voor dit doel beschikbaar
stelde, hetzij dat een onderzoek naar de kwaliteit van het sperma werd
gevraagd.

Voor onze eerste proefnemingen slaagden wij er in een nymphomane
merrie te krijgen, welke welwillend ter beschikking werd gesteld door
de N.V. „De Wilhelminapolder."

Deze merrie was niet ernstig nymphomaan, er waren zelfs perioden
waarbij de hengstigheid practisch over was. Toch stond de merrie in die
perioden behoorlijk stil, zij het dan ook met een praam op.

Een niet hengstige merrie geeft grote bezwaren, omdat het dier zich
verzet en niet stil staat, terwijl verschillende hengsten zich daarvoor ook
niet interesseren.

Bij het sperma opvangen voor onderzoek op de kwaliteit van het sperma
werd dan ook altijd gewacht tot er een hengstige merrie was.

Felle hengsten springen echter ook wel op een niet hengstige merrie
en vermoedelijk ook wel op een phantoom.

Men plaatst de merrie op een ruim terrein, zet haar zonodig een praam
op. De man aan het hoofd moet goed opletten en rechts van de merrie
staan. Hij kan dan na het dekken direct het hoofd van de merrie naar
rechts buigen, zodat de merrie niet met haar achterhand naar de sperma-
vangers toe kan draaien. Voor zover een hengst dit niet gewoon is, de
merrie niet kluisteren. Als de hengst eenmaal springt is het gevaar van
slaan grotendeels geweken. De staart van de merrie wordt voor zover nodig
door de hengstenleider na het springen naar links getrokken.

De hengst laat men zo mogelijk iets schuin vanaf links achter springen.
Twee personen hanteren de kunstschede en zij staan rechts van de hengst.
De eerste houdt het voorste handvat vast en leidt met de linkerhand de
penis in de kunstschede.

De tweede heeft met de linkerhand de kunstschede vast, met de rechter-
hand wordt eventueel lucht afgelaten. Deze twee personen moeten op
elkander ingewerkt lijn en elkaar zonder veel woorden begrijpen.

Na het springen voert de eerste man de penis naar rechts van de merrie.
Liefst nog even wachten met de vagina, zodat de hengst nog wat dichterbij
komt. Nu de kunstschede zover mogelijk over de penis heenschuiven.
Wordt de spanning te groot, dan lucht aflaten.

De eerste man staat met zijn hoofd tegen de buik van de hengst en gaat
daardoor automatisch met bewegingen heen en weer. De tweede steunt
de schede tegen het kruis van de merrie en gaat daardoor ook met be-
wegingen mede.

De eerste man voelt met de linkerhand aan de penis of sperma wordt
geloosd. Zodra de hengst ejaculeert laat men het achtereind van de schede
langzaam zakken en men laat de lucht geheel af.

In totaal werd 59 keer gepoogd sperma te vangen; dit lukte 53 keer en
wel als volgt:

Hengst 2 was onvruchtbaar, had echter een goede geslachtsdrift. Tot
twee keer toe werd prostaatvocht geloosd, echter geen sperma. Bij een
natuurlijke dekking werd wel een weinig sperma geloosd van onvoldoende
kwaliteit.

Hengst 5 was een normale dekhengst.-De eerste keer lukte het sperma
vangen met enige moeite, de tweede maal, 3 dagen later, lukte het niet.

Hengst 8 was een weinig vruchtbare hengst. De eerste keer wilde deze
overbelaste hengst niet ejaculeren in de kunstschede, maar hij ejaculeerde
ook niet bij een natuurlijke dekking. Na een rustperiode ging het sperma
vangen goed.

Hengst 10 wilde een niet hengstige merrie niet bespringen; een andere
merrie was niet beschikbaar.

Hengst 13 vertoonde een goede geslachtsdrift, ejaculeerde echter niet
in de kunstschede. Enkele maanden later lukte het echter wel.

Hengst 14 was een 3-jarige onvruchtbare hengst, die het zeer druk had.
De eerste keer lukte het sperma vangen niet, de tweede keer na 3 dagen
rust zonder moeilijkheden.

1. Het opvangen van het sperma in de kunstschede is in het algemeen
zéér goed mogelijk.

2. Bij oudere hengsten met verminderde geslachtsdrift zijn de meeste
moeilijkheden te verwachten, evenals bij hengsten, die een zeer druk
seizoen hebben. In dergelijke gevallen helpt enkele dagen rust soms
goed.

3. Bij gebruik van een hengst voor K.I. zal het evenals bij stieren ver-
moedelijk het beste zijn, om de hengst niet meer natuurlijk te laten
dekken.

Amerikaanse onderzoekers vermelden, dat het sperma uit 3 fracties
bestaat, n.1.:

b. een tweede, eveneens dunne vloeistof ± 25—75 cc, welke de spermato-
zoïden bevat;

c. een derde, dikke visceuze vloeistof, welke zowel vocht uit de zaad-
blaasjes als uit de Cowperse klieren bevat.

Het verschil tussen a en b is ons in het sperma nooit duidelijk opgevallen.
Wanneer een hengst echter niet ejaculeert, dan wordt dikwijls wel 10—20 cc
helder waterig vocht geloosd.

Wel hebben wij ook vastgesteld, dat de spermatozoïden in de dunne
fractie zitten. Hierin drijft de dikke fractie als een dikke wolkachtige massa.

Hoewel wordt aangegeven, dat men de dikke fractie van de dunne
kan scheiden, wilde dit ons toch nooit goed lukken. Meestal was de menging
al dusdanig, dat scheiding niet goed mogelijk was.

Als regel is het sperma vrij helder, opalescerend, met daarin dikkere
wolkachtige slierten. Deze dikke fractie is bij sommige hengsten zeer duide-
lijk, bij anderen minder duidelijk.

Wij merkten verder op, dat het sperma van hengsten, die enige tijd
niet gedekt hebben, niet glazig is, maar melkachtig en ondoorzichtig.
Meestal bevat dit sperma zeer veel spermatozoïden.

De hoeveelheid sperma is wisselend, meestal tussen de 100 en 200 cc,
eenmaal werd zelfs 400 cc gevangen.

Het aantal spermatozoïden per mm³ is wisselend; een nauwkeurige
telling is ook niet goed mogelijk, doordat de zaadcellen niet homogeen
door het sperma zijn verdeeld.

Zit er veel visceuze vloeistof in het ejaculaat, dan daalt het aantal
spermatozoïden per mm³.

Goed sperma bevat ongeveer 30—100.000 spermatozoïden per mm³.
In het volle seizoen zijn het er vaak nog minder.

De hengst met een ejaculaat van 400 cc gaf slechts 13.000 spermato-
zoïden per mm³ en was goed vruchtbaar.

Aan de andere kant vonden wij bij hengsten na een rustperiode soms
veel meer spermatozoïden, wel tot 400.000 per mm³ toe.

Bij grote vergroting (200 X) valt het op, dat het aantal stilliggende
spermatozoïden vrij groot is.

De morphologie werd door ons bestudeerd in het Tusche preparaat.
Door het dikke slijm worden de preparaten in de regel niet zo fraai als
van het stierensperma. De koppen lijken, vermoedelijk ook door het
bedekkende slijm, wat wazig van contour. Een deel van de foutieve staart-
liggingen kan hierdoor misschien ook wel worden verklaard.

In het algemeen valt het op, dat ook bij goed bevruchtende hengsten
het aantal abnormale zaadcellen veel hoger is dan bij stieren. Men ziet wel
20—40 % abnormaal liggende of abnormaal gevormde zaadcellen. Men
ziet nogal eens micro-spermatozoïden, micro-cephali, dubbele staarten,
dubbele koppen enz. Ook valt de dikwijls iets excentrische staartinplanting
op. Het is de vraag, of dit wel abnormaal gerekend moet worden, tenminste
in de niet overdreven gevallen.

Onverdund sperma is slecht houdbaar, slechts 3 a 4 uur. Daarna neemt
de bewegelijkheid snel af, terwijl de pH snel stijgt.

Het onderzoek naar een bruikbare buffer voor het verdunnen van
hengstensperma hoort thuis op het terrein van de biochemicus. De snelle
dood van het sperma wordt verklaard, door de stijgende pH.

Ter oriëntatie hebben wij het sperma verdund met enige bekende ver-
dunningsvloeistoffen.

De resultaten hiermede waren als volgt ( was goed beweeglijk,
weinig doden). Het sperma werd bij 10 C. bewaard.

Met het sperma van dezelfde goed bevruchtende hengst hebben wij
daarna nog de volgende verdunningen bekeken. Het sperma werd steeds
i op 3 verdund.

Onze indruk was hierna, dat de tartraatbuffer gemengd 2 op 1 met
eidooier en waaraan ± 500 E. penicilline per cc was toegevoegd, het
beste was. Het sperma werd 1 op 3 verdund.

Herhaalde malen hebben wij sperma met deze buffer verdund. Micros-
copisch hadden wij na 24 uur de indruk, dat dit nog wel geschikt was
om te bevruchten. De resultaten van enkele inseminaties waren echter
nihil.

Aangezien wij even gemakkelijk de beschikking hadden over vers
sperma, hebben wij er verder geen ervaring mee opgedaan.

No. 1. De 3-jarge koudbloedhengst Nico van Ella werd eerst voor
proefnemingen gebruikt, later voor de K.I. De libido sexualis was zeer
goed; de hengst sprong of op een heng;tige of op een nymphornane merrie.
De hengst dekte ook op natuurlijke wijze.

Als regel lukte het sperma vangen direct. Als de hengst terugg\'ng, was
dit meestal het gevolg van een fout in de druk van de kunstschede. De
ejaculatie volgde meestal binnen 1 minuut.

Geen enkele maal mislukte het sperma vangen. Er werd gevangen op:
7/4, 8/4, 11/4, 20/4, 22/4, 25/4, 4/5, 6/5, 13/5, 16/5, 20/5, 22/5, 25/5, 27/5,
3\'/5; 1/6, 3/6, 4/6, 11/6, 13/6, 16/6, 18/6, 20/6, 22/6 (2 x), 25/6, 2/7, 4/7,
6/7, 8/7, 16/7, 25/7, 26/7, 27/7. In totaal dus 34 maal. De resultaten van
de dekkingen van deze hengst waren goed.

De sprong op 7/4 was de tweede maal, dat de hengst dekte. Wij maakten
de volgende aantekeningen.

Hoeveelheid ± 80 cc betrekkelijk dun van consistentie, de dikke fractie
is weinig taai, het geheel is glazig. Onverdund is de bewegelijkheid, n.1.
de voortzwemmende beweging, matig.

Veel protoplasmalichaampjes worden opgemerkt en vaak een excentrische
halsaanzetting.

Niet alle 34 sprongen zijn geteld en microscopisch nagekeken op abnor-
male vormen. Wel werd steeds microscopisch de bewegelijkheid beoor-
deeld. Deze was steeds goed.

Bij deze hengst, die dus zijn eerste dekseizoen meemaakte, merkten we
enkele dingen op.

3. De hoeveelheid spermatozoïden per mm³ nam af, was later meestal i
50.000 per mm³.

Uit een enquête, welke door één onzer (Grootenhuis) om andere
redenen werd ingesteld, weten wij de resultaten van verschillende hengsten
uit het dekseizoen 1949.

Gedekt werden door deze hengst 63 merries, over 45 merries kwam
antwoord binnen, 28 waren er drachtig of 62,2 %.

No. 5. Een koudbloedhengst 7 a 8 jaar. Geen klachten over dekken
en bevruchten. Sperma vangen: 1/6. De hengst springt op een hengstige
merrie en dekt na veel proberen in de kunstschede.

Hoeveelheid ± 120 cc goed sperma. 4/6: Deze keer lukt het niet om
sperma te vangen.

No. 9. Een koudbloedhengst. Er zijn geen klachten. De hengst heeft
de laatste weken niet gedekt.

De hengst springt op een niet hengstige merrie en dekt vlot in de kunst-
schede, geeft ± 130 cc melkachtig sperma. Het sperma is goed bewegelijk,
bevat op het oog zéér veel spermatozoïden.

No. 10. Deze koudbloedhengst wil niet op een niet hengstige merrie
springen; een hengstige merrie was niet aanwezig.

No. i i. Een warmbloedhengst van het Groningse type. Springt vlot
op een niet hengstige merrie en dekt in de kunstschede. De hoeveelheid is
100 cc, melkachtig van kleur. Het sperma is goed bewegelijk en bevat

Evenals bij hengst No. 9 valt hier het percentage staartafwijkingen op.
Mogelijk zijn dit voor een deel kunstproducten, omdat dit in hoofdzaak
teruggeslagen staarten betrof.

No. 16. Een koudbloedhengst. Deze hengst was in het begin van het
seizoen gekocht, de resultaten waren volgens de eigenaar goed, maar enkele
merriehouders hadden klachten. Dit was voor hem reden om het sperma
eens te laten onderzoeken.

De gegevens uit het dekboek waren goed, 60 % van de merries was
ineens weggebleven, Aan de geslachtsorganen waren geen afwijkingen te
vinden.

De hengst dekt goed en vlot in de kunstschede, geeft ± 100 cc sperma
van de normale consistentie. Het sperma bevatte ± 75-000 sperma-
tozoïden per mm³ met minstens 80 % normale vormen.

No. 2. Een 9-jarige koudbloedhengst heeft op 3-, 4-, 5- en 6-jarige
leeftijd goed bevrucht. Op 7-jarige leeftijd verwekte hij weinig veulens en
op 8-jarige leeftijd dekte de hengst slechts 10 merries, waarvan er slechts
„enkele" drachtig werden. De hengst is niet ziek geweest, heeft geen
vergrote testikels gehad.

De hengst is in goede conditie. De testikels zijn te hard en te klein en
hangen niet zwaar in het scrotum af. Rectaal zijn geen afwijkingen te
voelen. De agglutinatie op Salmonella is negatief. De libido sexualis is
goed.

De eerste poging mislukte, de hengst dekte niet door en loosde slechts
i io cc waterig vocht.

Bij de tweede poging leek het zowel de eigenaar als ons, dat de hengst
goed ejaculeerde. Het resultaat was 40 cc helder vocht, zonder sperma-
tozoïden.

Na een half uur rust dekte de hengst een merrie. Uit baarmoeder en
vagina werd een beetje „sperma" verkregen. Hierin zaten slechts enkele,
weinig bewegelijke spermatozoïden.

Onze conclusie was, dat de hengst atrophische testikels had en óf on-
vruchtbaar óf zeer weinig vruchtbaar was.

Van resultaten hebben wij dan ook daarna niet meer gehoord. Hoewel
dit spermavangen niet lukte, achten wij het niet uitgesloten, dat de hengst
bij de natuurlijke dekking soms alleen maar wat vocht van de bijgeslachts-
klieren loosde.

Bij deze hengst waren geen klachten over de bevruchting, maar de
hengst dekte slechts enkele merries per dag en weigerde dan verder. Volgens
de eigenaar zou de hengst zéér veel sperma geven en daardoor uitgeput
raken.

Na enkele malen proberen lukte het sperma vangen. De hoeveelheid
was inderdaad zeer groot, n.1. 400 cc. Het sperma is glazig, opalescerend
en vrij visceus. De spermatozoïden leven goed; er zijn weinig abnormale
vormen, maar er zijn slechts 13.000 per mm³.

Een jaar later waren er geen klachten over het dekken. Er werden 99
merries gedekt, over 80 werd een antwoord ontvangen. Hiervan waren er
54 drachtig of 67,5 %.

No. 4. Een 8-jarige koudbloedhengst. Deze hengst heeft twee jaren
tevoren een ernstige orchitis aan beide testikels gehad. Het dier is echter
genezen; de resultaten zijn ook bevredigend.

Grove afwijkingen zijn aan de testikels niet te voelen. Op 7 Mei werd
zonder veel moeite i 200 cc glazig, zeer visceus sperma gevangen. De
bewegelijkheid is zeer goed, maar de hoeveelheid spermatozoïden blijkt
wat laag.

Na uur is het onverdund sperma dood. Na 48 uur zijn er in het met
tartraatbuffer verdunde sperma nog enkele spermatozoïden in leven.

Op 25 Mei werd nogmaals sperma gevangen. De hoeveelheid is 150 cc
met 20.000 spermatozoïden per mm³. Verdund is het na 24 uur nog vrij
goed bewegelijk.

Beide malen werden geen leucocyten in het sperma aangetroffen. De
hengst is dus als genezen te beschouwen.

No. 6. Een 3-jarige koudbloedhengst kwam op 16 Mei in onderzoek.
In het voorjaar waren er 10 merries normaal gedekt; de laatste twee
weken heeft de hengst een vergrote rechter-testikel. De hengst dekt nog wel,
maar is toch ziek.

Status praesens: De hengst heeft een opgetrokken buik, trekt met het
rechterachterbeen. Pols 60, temp. 39°5- De rechter testikel is tweemaal

zo groot dan normaal en is hard en pijnlijk. Ook de epididymus is ge-
zwollen. De oorzaak is onbekend.

Sperma vangen: De hengst dekt vlot in de kunstschede en geeft 75 cc
„sperma". Het heeft de normale glazige opalescerende kleur en het is
vrij visceus. Er zitten echter grote ettervlokken in. Bij onderzoek onder de
microscoop blijken er in het normale gedeelte normale goed bewegelijke
spermatozoïden te zitten. De ettervlokken bestaan uit leucocyten met
streptococcen, welke niet nader gedifferentieerd zijn.

21 Mei: de toestand is gelijk; het scrotum is nog oedemateus; tempera-
tuur 39°.

Bloedbeeld: Neutrophylen: 75 (segmentkernig 64, staafkernig 11);
lymphocyten 18, monocyten 6, eosinophylen 1. Totaal aantal leucocyten
23.400. Erythocyten 7,04 millioen.

9 Juni: De testikel is nu veel kleiner geworden en hij is ook harder dan
normaal. De linker testikel is echter athrophisch geworden. De gezond-
heidstoestand van het paard is goed.

11 Juli: De toestand is practisch onveranderd. Het paard dekt vlot in
de kunstschede en geeft 100 cc sperma. Hierin zitten echter nog dikke
ettervlokken met streptococcen. Enkele matig bewegelijke spermatozoïden
zijn aanwezig.

Aantal: 56.000 per mm³, waarvan normaal 65 %, losse kop 4 %, kop-
afwijkingen 2 %, halsafwijkingen 15 %, staartafwijkingen 14 %.

Aantal met protoplasma lichaampjes 13 %. In het sperma waren geen
streptococcen aan te tonen.

Volgens enquête dekte de hengst 14 merries. Over 12 merries werd een
antwoord ontvangen. Er waren er 10 drachtig of 83,3 %. In April werden
er 6 gedekt, allen drachtig. Op 4/5 drachtig, op 11/5 niet drachtig, op 14/5
en 16/5 beide nog drachtig! Op 12/7 niet drachtig, op 16/11 wel drachtig.

No. 7. Een 4-jarige koudbloedhengst heeft het vorige seizoen 25
merries gedekt zonder er één te bevruchten. Dit seizoen heeft de hengst
wegens afkeuring niet gedekt. De testikels vertonen geen afwijkingen; de
geslachtsdrift is goed. Na twee mislukte pogingen lukt het opvangen van
het sperma. Er werd 120 cc geloosd, melkachtig van kleur en vrij visceus.
Er zijn veel spermatozoïden per mm³, n.1. 250.000. In het Tusche preparaat
lijken de koppen wat vaag, vaak een nogal scheef ingeplante staart. Slechts
10 % duidelijk afwijkende vormen.

Volgens deze gegevens zou men zeggen, dat de hengst wel vruchtbaar
kan zijn. Inmiddels is de hengst weer afgekeurd, zodat verdere resultaten
onbekend zijn.

No. 8. Een g-jarige koudbloedhengst. De hengst dekte in het begin
van het seizoen goed; bijna alle gedekte merries kwamen echter terug,
waardoor de hengst het steeds drukker kreeg. Tenslotte weigerde de hengst
wel eens.

Van de 11 merries, welke niet meer overgedekt werden, konden er
volgens de hengstenleider slechts 3 a 5 merries drachtig zijn. De andere
paarden waren dieren met onregelmatige oestrus; de kans op drachtigheid
was hierbij gering.

De geschiedenis van de voorgaande jaren was ook niet al te gunstig.
Uit gegevens van het Stamboek bleken er ook maar weinig veulens te zijn
ingeschreven, n.1. in 1946 120 merries gedekt, hiervan slechts 18 veulens
ingeschreven, in 1947 1 15 merries gedekt, waarvan 16 veulens ingeschreven.

Aan de testikels was niet zoveel afwijkends te voelen, misschien waren
ze wat harder en kleiner dan normaal. De penis vonden wij wel wat klein
voor deze hengst.

Begin Juli probeerden wij voor het eerst om sperma te vangen. De hengst
dekte verschillende malen in de kunstschede, waarbij het leek, dat een
ejaculatie volgde. Steeds was het echter slechts wat helder vocht, zonder
spermatozoïden.

24 Juli: de hengst heeft nu enkele weken rust gehad en heeft in de weide
gelopen. De eerste maal dekte de hengst volgens de eigenaar weer goed,
het resultaat was echter slechts wat helder vocht.

De tweede keer lukte het beter. Nu werd ongeveer 100 cc grauwwit
melkachtig sperma geloosd. Ook hier was na een rustperiode het sperma
melkachtig en niet doorschijnend, zoals van een normale hengst in het
dekseizoen.

De bewegelijkheid was matig en er bleken 250.000 spermatozoïden
per mm³ aanwezig te zijn, dus zeer veel. Bij sterke vergroting viel het op,
dat de spermatozoïden over het algemeen niet mooi van vorm waren en
dikwijls een zeer zwaar halsstuk hadden. De volgende indeling kon worden

Het aantal bewegende spermatozoïden was klein; slechts 10 a 15 % had
een werkelijk goede beweging.

Onze voorlopige conclusie was, dat de hengst mogelijk niet geheel
onvruchtbaar was, maar toch in ieder geval wel weinig vruchtbaar. Deze
conclusie steunde èn op het sperma-onderzoek èn op de bereikte resultaten.
Bovendien gaven de vermoedelijk wel wat atrophische geslachtsorganen
enige aanleiding tot deze conclusie.

1950: In het voorjaar van 1950 is de hengst nogmaals door ons onder-
zocht. Het sperma vangen lukte nu vrij vlot. Toch leek het weer eenmaal
alsof de hengst sperma loosde, terwijl het in werkelijkheid slechts helder
vocht was.

Het aantal bewegelijke cellen leek minder dan het vorige jaar. De
afwijkingen stemden zo ongeveer overeen met het jaar daarvoor.

Wij hebben de eigenaar, mede in verband met de slechte resultaten
van het vorige jaar, een ongunstige prognose gegeven.

Gedekt 99 merries, resultaat bekend van 81 merries; hiervan werden er
7 drachtig. Drachtigheids-percentage 8,6 % (?).

No. 12. We waren nog in de gelegenheid sperma te vangen en te
onderzoeken van een warmbloedhengst, waarvan de bevruchtingsresul-
taten vrij slecht waren.

Het opvangen ging vlot op een niet hengstige merrie. De hoeveelheid
spermatozoïden was hoog, maar het was ook na een rustperiode. De telling

No. 13. Een 3-jarige koedbloedhengst. Deze hengst, welke dus zijn
eerste seizoen meemaakte, had zeer slechte bevruchtingsresultaten. Er
waren geen klachten over de deklust of over het dekken zelf.

Tot en met 31 Mei waren er 73 merries gedekt, waaronder 34 veulen-
merries en 9 3-jarige merries. Van deze merries waren er op 2 Juni langer
dan 3 weken tevoren voor het eerst gedekt: 49 merries en wel tot en met
12 Mei 1950.

Hiervan waren er:
3 X gedekt: 5 stuks, met 1 paard door de 3 weken (4 dagen);
2 X gedekt: 37 ,, , waarvan 6 paarden door de 3 weken, resp. 11,

10, 9 en 4 dagen en 2 X 1 dag;
i X gedekt: 7 ,, , waarvan er 2 vrij zeker waren teruggekomen;

Van de 49 voor de eerste maal gedekte merries kwamen er dus 42 terug.
Van de resterende 7 paarden was er slechts een de vier weken gepasseerd.

Te verwachten was dan ook, dat er van deze paarden geen of slechts een
enkele drachtig zou zijn.

De testikels van de hengst waren groot. Rectaal was er niets bijzonders
te voelen. Resten van een oude orchitis waren er ook niet te vinden. De
penis van de hengst was beslist te klein.

Op 26 Mei wilde de hengst niet in de kunstschede dekken. Ten einde
raad lieten wij de hengst een merrie gewoon dekken. Ook de gewone
dekking mislukte éénmaal (geen ejaculatie), daarna ging het goed. Het
ejaculaat kon voor een groot gedeelte uit de vagina worden geschept,
waarschijnlijk mede in verband met de te korte penis.

Microscopisch bekeken was de samenstelling van het sperma normaal.
Er was een dikke en een dunne fractie. Etter was er niet in waar te nemen.

Bij een onmiddellijk ingesteld microscopisch onderzoek bleek de bewege-
lijkheid veel te gering te zijn. Er was een opvallend groot aantal onbe-
wegelijke zaadcellen, slechts 15 % bewoog. Vele hiervan hadden nog geen
lijnrechte beweging, maar draaiden wat rond.

Het aantal spermatozoïden was zéér laag n.1. 7.000 per mm³. Dit getal
moet nu echter met een zekere reserve beoordeeld worden, aangezien niet
het gehele ejaculaat was verkregen.

Opvallend waren wel de halsafwijkingen in de vorm van sterk verdikte
halsstukken met uitwassen enz., terwijl er daarnaast ook nogal wat kóp-
afwijkingen voorkwamen.

Op 2 Juni dekte de hengst na 2 X 24 uur rust goed in de kunstschede.
De hengst leverde ongeveer 300 cc sperma met een normale dunne en
dikke fractie.

Bij het microscopisch onderzoek viel het nog sterker op dan de eerste
maal, dat er zo weinig bewegelijke spermatozoïden aanwezig waren. Ook
was het aantal spermatozoïden nog lager, n.1. 4500 per mm³.

Op grond van het onderzoek en van de dekresultaten hebben wij de
hengst voorlopig voor verder gebruik ongeschikt verklaard. Later in het
seizoen is wel gebleken, dat er twee merriën drachtig zijn geworden: Een

In Januari 1951 werd getracht het sperma opnieuw te onderzoeken.
De hengst wilde niet in de kunstschede ejaculeren, maar ejaculeerde ook
niet bij natuurlijke dekking. Ook later is dit mislukt. De hengst is daarna
niet meer aangeboden voor de keuring en is uit ons gezicht verdwenen.

No. 14. Deze koudbloedhengst is in het voorjaar 1950 gekocht met de
garantie, dat de vruchtbaarheid goed was. Tijdens het gebruik bleek dat
echter nogal tegen te vallen.

Informaties leverden op, dat er in 1947 82 merries werden gedekt,
terwijl er dat zelfde voorjaar (dus van 1946) geen enkel veulen werd
ingeschreven.

In 1948 werden er 63 merries gedekt en 1 veulen werd ingeschreven;
in 1949 dekte de hengst 48 merries en er werd geen enkel veulen inge-
schreven. In 1950 was er omstreeks 1 Juni nog maar 1 veulen inge-
schreven.

Aangenomen, dat de hengst weinig Stamboekmerries heeft gedekt,
dan blijft het aantal ingeschreven veulens toch bedenkelijk laag.

De geslachtsorganen van de hengst waren normaal ontwikkeld, afwij-
kingen waren er niet te constateren.

Het sperma vangen in de kunstschede lukte niet. Wel dekte de hengst
een merrie natuurlijk. Er werd heel weinig sperma verkregen. Dit leefde
wel, maar was moeilijk te beoordelen.

Op 12 October lukte het na enige moeite om sperma te vangen. Dit
sperma was melkachtig en zeer dik n.1. 410.000 per mm³. De direct beoor-
deelde bewegelijkheid was zéér slecht. Er leefde vermoedelijk geen 10 %.

De dekresultaten van het afgelopen seizoen waren slecht. Een nauw-
keurige opgave, die de eigenaar ons beloofde, hebben wij echter niet
ontvangen.

Op grond van de voorgeschiedenis en het sperma was onze prognose
ook in dit geval niet gunstig.

No. 15. In Juni 1950 kregen we een 6-jarige koudbloedhengst in onder-
zoek. Hoewel de hengst op 3- en 4-jarige leeftijd goed bevrucht had, waren
reeds het jaar tevoren de resultaten slecht geworden. Dit jaar waren de
resultaten zo slecht, dat een andere hengst gebruikt moest worden.

De inspectie van de geslachtorganen leverde op, dat de linkertestikel
wat groter was dan de rechter. Dit was volgens de eigenaar altijd het geval
geweest.

De hengst dekte vlot in de kunstschede en loosde 300 cc sperma. In het
sperma waren zeer weinig spermatozoïden aanwezig. In de telkamer
waren er zo weinig spermatozoïden, dat het aantal naar schatting niet
boven de 1000 per mm³ kwam.

Het aantal afwijkingen was zeer groot n.1. ± 6° %• Sommige spermato-
zoïden leefden wel.

Het zou interessant geweest zijn om enkele malen meer het sperma op
te vangen; daartoe waren wij niet in de gelegenheid.

In verband met de leeftijd durfden wij de prognose ook niet geheel
ongunstig te stellen.

Wij hebben een kuur met Neohombreol voorgesteld en zullen het resul-
taat in het komende seizoen moeten afwachten.

Gedekt 168 merries, antwoord ontvangen over 101 merries; hiervan
drachtig 52 of 51 h "Zo-

vorming ontbreekt.
3e. Het aantal spermatozoïden in goed sperma is zéér wisselend. Men
kan wel aannemen, dat het gemiddelde ongeveer ligt bij 30—100.000
per mm³, soms nog minder. Na een rustperiode is het aantal als regel
hoger.

onderzocht te worden.
5e. Voor een juiste beoordeling van het hengstensperma is het nood-
zakelijk, dat van nog meer hengsten, waarvan de bevruchtingsresul-
taten bekend zijn, het sperma wordt onderzocht.
6e. Bij het geven van een prognose over sperma bij volwassen hengsten
waarvan de bevruchtingsresultaten onvoldoende zijn, moet ernstig
rekening gehouden worden met een irreversibel proces door atrophie
van de testikels.

7e. Het is mogelijk, dat hengsten wegens overbelasting in het seizoen
niet ejaculeren bij het dekken. Hierdoor wordt het drachtigheids-
percentage ongunstig beïnvloed.
8e. Het is noodzakelijk om èn ten aanzien van de anamnese èn ten aan-
zien van de beoordeling van het sperma een vast systeem te volgen.
In bovengenoemde gevallen is dit nog niet het geval, maar al wer-
kende hebben wij de behoefte er aan gevoeld.

Het feit, dat het sperma van hengsten in onverdunde toestand maar
kort leeft, maakt het kunstmatig insemineren van merriën op grote schaal
niet eenvoudig.

Gebruikt men het sperma in onverdunde toestand, dan beperkt men
het gebruik tot enkele uren na het opvangen van het sperma. Slaagt men
er in, het sperma door middel van geschikte verdunningsvloeistof langer
houdbaar te maken, dan heeft men daarmee ongetwijfeld het moeilijkste
punt van de kunstmatige inseminatie bij paarden opgelost. In hoeverre

Uit West-Europa en Amerika stonden ons slechts gegevens over insemi-
naties op kleine schaal ter beschikking, welke er zeker niet op wijzen, dat
de K.I. gemakkelijk op grote schaal is toe te passen.

Teneinde een indruk te krijgen van de mogelijkheden, hebben wij
met sperma van de hengst Nico van Ella een aantal merries geïnsemineerd.
Daarnaast zijn nog enkele inseminaties gedaan met sperma van andere
hengsten. Deze laatste inseminaties voldeden echter geen van allen aan
de eisen, die aan een goed uitgevoerde inseminatie kunnen worden gesteld.

Direct na het opvangen van het sperma werd dit naar de hengstige
merrie vervoerd. In het begin insemineerden wij ook nog wel met verdund
sperma, maar om de kans zo groot mogelijk te maken werd in hoofdzaak
met onverdund sperma geïnsemineerd.

Het vervoer van het sperma geschiedde koel, zonder dat het bepaald
gekoeld werd. Het maakte naar onze ervaring weinig uit of men het koelde
tot io° C. of het alleen maar koel bewaarde.

Voor de inseminatie werd een rectaal onderzoek ingesteld naar de
uterus en speciaal naar de beide ovaria. Altijd werd getracht om het tijd-
stip van de inseminatie zo dicht mogelijk bij dat van de ovulatie te laten
plaatsvinden. Vonden wij geen rijpe follikel, dan werd enkele dagen later
opnieuw geïnsemineerd.

Niet altijd is de follikel duidelijk te voelen. Het is de vraag of er in die
gevallen toch wel een follikel is of geweest is. Speciaal in de Anglo-
Amerikaanse literatuur komt men nogal eens publicaties tegen, die
afwijkingen van de normale gang van zaken aangeven.

Zo schijnt er een oestrus zonder ovulatie voor te kunnen komen, soms
komt de ovulatie pas na afloop van de hengstigheid, soms ziet men twee
hengstigheden vlak na elkaar, waarbij in de tweede de ovulatie plaats
vindt.

Na het rectale onderzoek werd de inseminatie uitgevoerd. Na enkele
proefnemingen beviel de volgende methode ons het beste.

Een glazen 30 cc spuit werd met een gummislang aan een dikke mannen-
katheter bevestigd. Met de hand, gladgemaakt met paraffine, werd de
katheter in de uterus gebracht, waarna het sperma in het corpus uteri
werd ingespoten.

Het al of niet hengstig zijn van de merrie werd in de meeste gevallen
door het „proberen" met een andere hengst vastgesteld.

Rectaal onderzoek: De baarmoeder is betrekkelijk klein, practisch
normaal van grootte. De beide ovaria zijn zeer klein, geen follikel
te voelen. De cervix is groot en glanzend.

Rectaal onderzoek: In het rechter ovarium een ± 3 cm groot blaasje.
Nu is dus vermoedelijk een rijpe follikel aanwezig.
40 cc onverdund sperma geïnsemineerd.

Rectaal onderzoek: In het rechter ovarium zit waarschijnlijk een
restant van een vermoedelijk reeds gebarsten follikel.
De inseminatie is dus waarschijnlijk al te laat.
60 cc onverdund sperma ingebracht.

Rectaal onderzoek: Nu in het linker ovarium een duidelijke follikel.
60 cc onverdund sperma geïnsemineerd.

Rectaal onderzoek: Nog een follikel te voelen in het linker ovarium.
Opnieuw 60 cc onverdund sperma geïnsemineerd.

Rectaal onderzoek: Geen follikel meer te voelen. Toch nog 20 cc
sperma geïnsemineerd. In alle gevallen was het sperma slechts een
kwartier oud.

De merrie heeft van 10 op 11 April geveulend. De nageboorte is afge-
haald, de merrie heeft een lichte uierontsteking gehad.

22/4. De merrie is nu waarschijnlijk hengstig, heeft tenminste veel aan-
dacht voor een hengst in een naburige weide.

Rectaal onderzoek: Ovarium en uterus als op 20/4.
40 cc onverdund sperma in de uterus gespoten.

13/5. Rectaal onderzoek: In rechter ovarium vermoedelijk een follikel.
60 cc sperma geïnsemineerd.

Rectaal onderzoek: Het rechter ovarium lijkt groter, geen duidelijke
follikel te voelen. 60 cc sperma geïnsemineerd.

Het gebruikte sperma was altijd slechts een kwartier oud.
November: Drachtigheidsonderzoek: drachtig.

Een i i-jaar oude merrie, die al enkele veulens gegeven heeft. De laatste
jaren niet meer gedekt wegens een fistel naast de staart. Deze blijkt bij
onderzoek niet met het geslachtsapparaat in verbinding te staan.

Rectaal onderzoek: In het rechter ovarium aan de mediale zijde een
follikel van rt 3 cm doorsnede. De baarmoeder is wat aan de grote
kant. Geïnsemineerd met 20 cc onverdund, vrij goed bewegelijk
sperma en 20 cc verdund sperma, goed bewegelijk. Het sperma
was anderhalf uur oud.

Rectaal onderzoek: In het rechter ovarium geen follikel te voelen,
echter ook geen gebarsten follikel.

20 cc verdund en 20 cc onverdund sperma geïnsemineerd.
Het sperma was 1 uur oud.

De merrie heeft geveulend in de nacht van 24 op 25 April. Nageboorte
afgehaald. Op 6 Mei hengstig (12e dag).

vrucht geweest. Linker ovarium klein, rechter ovarium bevat vermoedelijk
een follikel.

Rectaal onderzoek: Beide ovaria zijn groot, een follikel is niet duidelijk te
voelen.

Een 8-jarige merrie, Heeft op 13 April geveulend. Op 23/4 door een
andere hengst gedekt. Het paard is weer hengstig op 19/5.

20/5. Rectaal onderzoek: Uterus normaal. Linker ovarium vergroot, ver-
moedelijk een follikel.

22/5. In het linker ovarium is vermoedelijk een follikel geovuleerd.
60 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 1 uur oud.

Rectaal onderzoek: rechter ovarium klein, linker ovarium een duide-
lijke follikel.

Linker ovarium nog een follikel aanwezig.
October: Paard valt dood voor de wagen.
Sectie: Drachtig.

27/5. Ovaria door darmkramp niet goed te voelen. De hengstigheid is
aan het overgaan.

Rectaal onderzoek: Linker ovarium kindervuistgroot, met een tamelijk
harde bobbel er op. Rechter ovarium half zo groot en zeer hard.
50 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 1 uur oud.

23/6. Linker ovarium een follikel. Rechter ovarium klein.
50 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 1 uur oud.

8-jarige merrie. Heeft drie veulens gegeven. Heeft het vorige jaar waar-
schijnlijk 2 X op de 9 weken geaborteerd. Daarna wat blijven vuilen.
Er komt nu nog wel eens wat slijm af.

31/5. Baarmoeder normaal. Geen vloeiing te zien. Linker ovarium klein,
rechter ovarium misschien een follikel.
40 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 2 uur oud.
De merrie is weer gaan vuilen. Geen hengstigheid meer gezien.

November: Drachtigheidsonderzoek: niet drachtig.
Merrie VIII te Nieuw en St. Joosland.

8-jarige merrie, 2 veulens gehad, de laatste drie jaar leeg geweest,
niettegenstaande het regelmatig dekken.

31/5. De merrie is voor het eerst hengstig. Linker ovarium klein, rechter
ovarium groot, maar vrij hard.

40 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 1 uur oud.
2,6. Niet meer hengstig.
November: Drachtigheidsonderzoek: niet drachtig.

De merrie heeft op 30 April geveulend, is daarna hengstig geweest, maar
is toen ontsnapt.

Rectaal onderzoek: Linker ovarium is groot, rechter ovarium klein.
60 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 1 uur oud.

22/6. Weer hengstig. In het linker ovarium vermoedelijk een follikel.
80 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 1 uur oud.

24/6. In het linker ovarium heeft vermoedelijk ovulatie plaats gevonden.
60 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 1 uur oud.

3-jarige merrie, is hengstig. Wordt echter slechts zo nu en dan eens door
de hengst geprobeerd. Het paard moet in de weide met onvoldoende hulp
worden geïnsemineerd.

4/6. 6o cc onverdund sperma geïnsemineerd, 11 uur oud.
De merrie is na enkele weken weer hengstig. Inseminatie is niet meer
gevraagd.

6-jarige merrie, heeft dit voorjaar een veulen gegeven. Is na het veulenen
natuurlijk gedekt.

18/6. Opnieuw geïnsemineerd met 40 cc sperma, i£ uur oud.
November: Drachtigheidsonderzoek: drachtig.

16/5. Rectaal onderzoek: Beide ovaria klein, geen follikel te voelen. Ver-
moedelijk is de hengstigheid al over.

Is later weer hengstig geworden, paard is dus niet drachtig.
Merrie XIII te Gapinge.

I)e merrie heeft al eens eerder een veulen gegeven. Was het vorig jaar
al onregelmatig hengstig.

Rectaal onderzoek: Beide ovaria tamelijk groot. Misschien kleine
cysten te voelen.

8-jarige merrie. Heeft twee veulens gegeven, is dit jaar leeg. Was op
18 Juni al hengstig.

November: Drachtigheidsonderzoek: het linker ovarium is groot en
enigszins cysteus. De merrie is niet drachtig.

Rectaal onderzoek: Vermoedelijk al wat aan de late kant.
Geen follikel te voelen.

25/7. Weer hengstig. Rechter ovarium kindervuist groot, bolrond, matig
stevig. Linker ovarium kleiner en harder.
30 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 1 i uur oud.

23 6. De merrie is hengstig. Linker ovarium actief met een paar ver-
hevenheden. Rechter ovarium klein en hard.

Reeds op 14 Mei hengstig en gedekt door de hengst A. Op 16 Mei wil
deze hengst niet dekken.

Rectaal onderzoek: linker ovarium een follikel. Uterus klein. 30 cc
sperma van hengst A. geïnsemineerd, 1 uur oud.

4/7- Hengstig. Linker ovarium groot, geen follikel te voelen.
80 cc onverdund sperma geïnsemineerd, 1 i uur oud.

25/7. Linker ovarium vuistgroot en hard. Rechter ovarium de helft
kleiner en hard.
60 cc sperma geïnsemineerd.

26/7. Was regelmatig hengstig. Drie weken geleden door een andere
hengst gedekt, nu weer hengstig. Linker ovarium matig groot,
tamelijk hard. Rechter ovarium kleiner, hard met een del er in.
Heeft vermoedelijk reeds geovuleerd.
60 cc sperma, 2 uur oud, geïnsemineerd.

Tweemaal hebben wij getracht een merrie in Zeeland te insemineren
met het sperma van een hengst uit Limburg. Het transport nam ongeveer
4 uur in beslag. Het sperma leefde nog wel, maar de merrie werd niet
drachtig. In beide gevallen waren wij vermoedelijk wat aan de late kant
in de hengstigheid van de merrie.

Met sperma van Nico van Ella werden dus 18 merries geïnsemineerd.
Hiervan werden 9 merries drachtig. Het percentage drachtige dieren is
laag, bij verschillende merries is echter de kans op bevruchting niet groot
geweest.

Bij drie merries, die leeg bleven, was op grond van de voorgeschiedenis
ook geen drachtigheid te verwachten. In de voorgaande jaren waren
deze merries ook al vruchteloos gedekt.

ie. Het is mogelijk om bij paarden K.I. toe te passen. Bij voldoende
medewerking van de zijde van de merriehouders zal het drachtig-
heidspercentage goed kunnen zijn.
2e. Tussen het opvangen van het sperma en de inseminatie met onver-
dund sperma mogen slechts enkele uren verlopen.
3e. In verband met het beoordelen van de geslachtsorganen in het bij-
zonder van de ovaria, is van de K.I. bij paarden slechts succes te
verwachten bij toepassing door daarin gespecialiseerde dierenartsen.
4e. Bij de K.I. zal men er toe overgaan om meermalen per hengstigheid
te insemineren.

10 merries worden geïnsemineerd.
6e. Een groot aantal merries kunnen drachtig worden, zonder dat de
hengst het slachtoffer hoeft te worden van overbelasting, hetgeen
naar onze mening beslist voorkomt.

Wanneer wij de bovenstaande resultaten bekijken, dan zal het duidelijk
zijn, dat voorlopig bij paarden niet op dezelfde wijze de K.I. kan worden
toegepast als bij koeien.

Men zou op de volgende wijze de K-I. kunnen organiseren,
ie. Incidentele inseminaties.

Door het zo nu en dan toepassen van K.I. kan men top-druktes op
een dekstation wegnemen. Ook kunnen enkele liefhebbers zo nu en
dan eens een merrie laten insemineren met sperma van een hengst
die wat veraf is.

Het belang van deze wijze van toepassing is gering. Het foktechnische
voordeel is klein, terwijl gebrek aan routine in dergelijke gevallen de
resultaten ongunstig zal beïnvloeden.
2e. Men kan de hengst op een bepaalde plaats stationneren. Behalve op
het station kan men in de omtrek sub-stations maken, waar de merries
uit de buurt worden geconcentreerd. In verband met de houdbaarheid
van het sperma zal men niet veel verder kunnen gaan dan ongeveer
60 km.

Voordelen: De hengst zal een betrekkelijk rustig leven hebben, zal
daardoor vermoedelijk goed sperma produceren. De vervoerskosten
beperken zich tot een personen-auto.

Nadelen: De inseminator moet na ieder bezoek aan een substation
terug om op de centrale plaats sperma te vangen. Er ontstaan moei-
lijkheden als er op een sub-station meer merries worden aangeboden
dan waarvoor sperma aanwezig is. Op de sub-stations heeft men een
hengst nodig om de merries te proberen.
3e. Men vervoert de hengst naar verschillende sub-stations.

Voordelen: De actiq-radius kan betrekkelijk gioot zijn. De merries
kunnen op de sub-stations geprobeerd worden. Zijn er veel merries
op een sub-station, dan kan zo nodig tweemaal sperma worden
gevangen.

Nadelen: De hengst moet veel en vermoeiend reizen. De vervoers-
kosten zijn hoog. De vermoeidheid van het reizen zal echter niet
groter behoeven te zijn dan die van de gemiddelde „padhengst" in
ons gewest; het minder vaak dekken is in dit verband zeker van
belang.

Toch lijkt deze methode uitvoerbaar. Men heeft een kleine vracht-
auto voor het vervoer van de hengst nodig. De chauffeur kan tegelijk
hengstenknecht en helper zijn. De inseminator kan b.v. in een
,,station-car" een klein instrumentarium meenemen voor sperma-
onderzoek en sterilisatie.

Wanneer men van één hengst 500 merries zou willen insemineren, dan
zullen per maand, aangenomen dat men 2 X in een hengstigheid wil
insemineren, het volgende aantal inseminaties nodig zijn:

In de drukste tijd zullen dan ongeveer 20 inseminaties per dag moeten
plaatsvinden.

1. Nagegaan is de practische mogelijkheid van het sperma opvangen
bij koudbloed-hengsten. Hiertoe werd gebruik gemaakt van een kunst-
schede, zoals op de tekening is aangegeven. Deze is voorzien van
2 vulkranen, waardoor water en lucht kan worden ingebracht.

Wij menen, dat het aanbrengen van een rubberzak op één van de
vulkranen een verbetering van de kunstschede is.

Bij het dekken wordt het teveel aan lucht in de tubberzak weg-
gedrukt, waardoor bij het heen en weer gaan van de penis de druk in
de kunstschede op een bepaalde spanning gehandhaafd blijft.

Zonder een dergelijk luchtreservoir moet men de spanning bij het
vooruitbrengen van de penis verminderen, waardoor de druk ver-
dwenen is als de hengst de penis terugtrekt.

Het opvangen van het sperma kan het beste geschieden onder de
voor de hengst zo normaal mogelijke omstandigheden. Voor het op-
vangen van het sperma zijn 4 personen nodig; één om de merrie vast
te houden, één voor de hengst en twee personen om de kunstschede te
handteren.

Bij 16 hengsten werd in totaal 59 maal geprobeerd om het sperma
op te vangen, hetgeen 53 maal gelukte.

Bij de keren, dat het niet geluukte, was meestal een afwijking van
de hengst de oorzaak.

Normaal gesproken is het opvangen van het sperma in de kunst-
schede bij hengsten dus zéér goed uitvoerbaar.

2. Het sperma bestaat in hoofdzaak uit 2 gedeelten: een dunne vloeistof,
waarin de spermatozoïden zitten en een dikkere, vrijwel zonder sperma-
tozoïden.

De hoeveelheid kan zeer wisselen en ligt meestal tussen de 100 en
200 cm³, soms nog meer.

Het aantal spermatozoïden ligt meestal tussen de 30 en 110.000 per
mm³; maar kan bij normale hengsten zowel lager als hoger liggen.

De bewegelijkheid, speciaal de voortbeweging is langzamer dan bij
stierensperma.

Het aantal afwijkende spermatozoïden is bij normale hengsten
hoger dan bij stieren, wel tot 20 a 40 % toe.

De houdbaarheid van het sperma in onverdunde toestand is gering,
n.1. slechts enkele uren. In verdunde toestand, verdund met enkele
bekende verdunningsvloeistoffen, bleven er spermatozoïden wel tot
24 a 48 uur in leven.

Aangezien het verdunnen en het bewaren van het sperma van zéér
groot belang is voor de K.I. dient dit probleem nog nader te worden
onderzocht.

Bij het sperma van slecht bevruchtende hengsten werd in hoofdzaak
een groot percentage afwijkende zaadcellen gevonden, terwijl er
meestal ook veel te weinig zaadcellen bewogen.

Bovendien viel het nog op, dat sommige hengsten soms geen sperma-
tozoïden ejaculeerden, maar slechts wat waterig vocht.

3. Met het sperma van één hengst werden 18 merries geïnsemineerd.
De inseminatie geschiedde met onverdund sperma, binnen 3 uren
na het opvangen.

Voor de inseminatie werd gebruik gemaakt van een glazen 30 cc
spuit met rubberslang en daaraan een mannenkatheter.

Voor het insemineren werd een onderzoek ingesteld van de ovaria.
Was geen follikel te voelen, dan werd na 2 dagen opnieuw geïnsemineerd,
totdat de eventueel aanwezige follikel verdwenen was of de hengstig-
heid over was.

Van de 18 merries werden er 9 drachtig. Drie niet drachtig geworden
merries waren vorige jaren ook al vruchteloos gedekt. Twee merries
waren vorige jaren ook al vruchteloos gedekt. Twee merries werden
te laat geïnsemineerd en daarna niet meer aangeboden. Eén werd na
3 weken weer hengstig en niet meer aangeboden.

Het is dus te verwachten, dat bij normale merries een behoorlijk
bevruchtingspercentage te bereiken zal zijn. Het zal echter aan-
beveling verdienen om de toestand van de ovaria nauwkeurig te con-
troleren en zonodig meermalen per hengstigheid te insemineren.

Wanneer men de K.I. bij paarden in ons land op grote schaal wil
toepassen, dan is het het beste om de hengst mee te nemen naar ver-
schillende sub-stations en dan van één ejaculaat verschillende merries
te insemineren.

I. The practical possibility of the collection of semcn from stallions of heavy breeds
was investigated. An artificial vagina as shown in the drawing was used. This vagina
was provided with two filler-taps, through which water and air can be instilled.

Our opinion is that the addition of a rubber sac to one of the filler-taps is an

improvement. During collection excess of air is forced into the rubber sac. Thus the
pressure in the artificial vagina remains constant during motion of the penis.

Without this air-reservoir the pressure must be diminished when the penis moves
loreward by opening the tap, causing loss of pressure when the stallion retracks his
penis. Controll over the pressure can be maintained by the second tap.

The most satisfactory conditions for the collection of semen are those to which
the stallion is accustomed for normal service. For the collection of semen four people
are needed, one to hold the mare, one for the stallion and two to handle the artificial
vagina.

59 attempts at collection were made from 16 stallions and of there 53 produced
good results. The failure to obtain good results in the other 6 cases was mostly due
to faults in the stallion.

In general the collection of semen in stallions with an artificial vagina is very
practicable.

The semen mainly consists of two parts: a thin fluid containing the spermatozoa
and a thicker fluid, nearly devoid of spermatozoa.

The volume of the ejaculate may differ widely, but is usually between 100 and
200 cc, sometimes more.

The sperm density is usually between 30.000 and 110.000 per cubic mm, but
may vary beyond these limits in normal stallions.

The number of morphologically abnormal spermatozoa in normal stallions is
higher than in the bull, and may be as high as 20 to 40%.

The langurity of the semen when undiluted is short, namely a few hours only.
On dilution with the usual buffer-solutions living spermatozoa were observed after
24 to 48 hours.

In view of the importance of the keeping quality of diluted semen for the purpose
of artificial insemination this problem must be further investigated.

The semen from stallions of poor fertility showed in the main a high percentage
of morphologically abnormal spermatozoa, and also too few motile sperms.

It was also noticed, that some stallions did not ejaculate spermatozoa, but only a
watery fluid.

With the semen of one stallion 18 mares were inseminated. This was done with
undiluted semen, within 3 hours after collection.

For the actual insemination a 30 cc all-glass syringe was used, connected by rubber
tubing to a human male catheter.

Before the insemination the ovaries of each mare were examined. If no follicle was
palpable, the mare was inseminated again at two day intervals until a follicle had
ripened and disappeared again or until oestrus was over.

Out of the 18 mares inseminated 9 became pregnant. Three of the mares which
did not conceive, had also previously failed to conceive to natural services. Two
mares were inseminated too late in oestrus and were not offered again by their owners
for insemination. One mare came into oestrus three weeks later and was not insemi-
nated again.

Thus in normal mares a fairly high conception-rate can be expected. For best
results it is advisable to note by palpation the state of the ovaries and if necessary
to use repeated inseminations.

If we are to operate artificial insemination in horses in our country on a large
scale, it will be advisable to take the stallion to several sub-stations and to inseminate
several mares from one ejaculate.

INSTRUMENTARIUM VOOR HET OPVANGEN VAN HET SPERMA EN
HET INSEMINEREN VAN MERRIES.

7. Thermometer, vaseline, dikke glasstaaf voor het invetten en een flesje paraffine.

Bij Koninklijke Boodschap van 27 October 1.1. is bij de Tweede Kamer
der Staten-Generaal ingediend het al geruime tijd verbeide ontwerp van
wet tot regeling van de bestrijding der tuberculose onder het rundvee.

Het lijkt schrijver dezes goed voor de dierenartsen, die immers in de
praktijk bepaalde weerstanden en objecties ten aanzien van de t.b.c.
bestrijding hebben op te vangen, een korte bespreking van het wetsontwerp
te geven.

Voor alle duidelijkheid zij vastgesteld, dat de t.b.c. bestrijding momenteel
nog is gebaseerd op het d.d. 27 October 1943 door de toenmalige Secretaris-
Generaal van het Ministerie van Landbouw en Visserij uitgevaardigde
„Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee", welk besluit, door
zijn handhaving bij Koninklijk Besluit van 5 September 1945, de kracht
van een formele wet had gekregen.

Dit besluit had inderdaad vele goede kanten en bij het gebruik ervan in
de praktijk bleek het werkelijk zo slecht niet te zijn.

Van gewicht acht ik, dat het besluit zeer kennelijk tot uitdrukking
bracht dat de t.b.c. bestrijding onder het rundvee een boerenzaak is, een
zaak, die door onderlinge samenwerking der boeren en dus in georga-
niseerd verband ter hand diende genomen.

Desondanks vertoonde het Besluit enige leemten, die des te duidelijker
gingen spreken, naarmate de bestrijding in ernst en omvang toenam.

Het algemeen belang vorderde derhalve een nieuwe regeling bij de Wet.
Het ontwerp is er nu, al is het maar weer een tijdelijke regeling in afwach-
ting van de totstandkoming van het Landbouwschap — onderdeel der
Publiekrechtelijke Bedrijfs Organisatie — het is in elk geval een wet, die
de intentie heeft en ook de mogelijkheden biedt om weer een stap verder
te komen.

Belangrijk voordeel acht ik gelegen in de omstandigheid dat we nu een
„echte" wet krijgen. Hoe vaak is, door onwillige veehouders, de dieren-
artsen gezegd: het is toch maar een moffenbesluit en geen wet. Hierover
behoeft nu voortaan niet meer gediscussieerd te worden. De dierenarts kan
zeggen: het is een Wet, door de bevoegde Overheid gegeven. Naar mijn
mening zullen er dan verscheidene veehouders, die nu nog moeilijkheden
geven, tot aansluiting of medewerking overgaan. Ik acht dit psychologisch
van veel betekenis en een verlichting voor de praktizerende dierenarts,
wiens taak bij de t.b.c.bestrijding zo buitengewoon verantwoordelijk is.

De georganiseerde bestrijding, en dan van onderaf georganiseerd dus
door en uit de boeren, blijft gehandhaafd, al moet worden toegegeven, dat er
vrij gewichtige beperkingen van de organisatievrijheid zijn opgenomen.
Anderzijds is dit wel weer begrijpelijk: de Overheid geeft belangrijke
geldelijke steun en wil dus ook, populair gezegd, „een vinger in de pap
hebben".

Onder de werking van het nog vigerende Besluit was er één kwaad
gezwel en wel met name de handel. Hij, die vee hield met het uitsluitend
doel er handel mede te drijven behoefde niet bij een gezondheidsdienst
te zijn aangesloten. Deze maas in het net moest dicht. Diensvolgens zegt
het ontwerp nu dat het houden van runderen is: het onder zijn beheer en
toezicht houden van één of meer runderen, tenzij zulks geschiedt voor
korte duur ten behoeve van het vervoer van runderen, dan wel ten behoeve
van het aanwezig doen zijn van runderen op markten, keuringen enz.
Afgezien van een paar juridische bedenkingen die dezerzijds bestaan (ik
zou willen lezen voor „beheer en toezicht" „beheer en/of toezicht" en
verder voor „voor korte duur ten behoeve" , „voor korte duur en uitslui-
tend ten behoeve") is deze begripsomschrijving toe te juichen, omdat
daardoor de kring van houders, die met de t.b.c. bestrijding niet direct
te maken hebben, tot wel zeer geringe proportie wordt teruggebracht.

De gezondheidsdiensten als zelfstandige organisaties blijven behouden.
Hun statuten moeten aan bepaalde voorwaarden voldoen en zij moeten
zich onderwerpen aan het toezicht van de Minister, die ook de bevoegd-
heid heeft de erkenning van de gezondheidsdienst in te trekken. Nieuw is
de bepaling, dat de gezondheidsdienst desgevraagd medewerking moet
verlenen bij de uitoefening van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht met
betrekking tot de tuberculose onder het rundvee volgens door de Minister
te stellen regelen. Men kan zich afvragen of door een dergelijke eis er voor
de gezondheidsdiensten geen gevaar dreigt dat zij, als pseudo-ambtenaren,
voor de Staatsdienst zullen worden aangewend en dus de toch al enigszins
ingeperkte vrijheid van organisatorische bestrijding nog verder zal worden
ingesnoerd. Een bezwaar, dat al eerder in velerlei toonaard is bezongen.
Blijkens de memorie van toelichting is het de bedoeling dat de V.D. des-
nodig ten behoeve van de algemene gezondheidstoestand van de Neder-
landse veestapel over de laboratoria der onderscheiden diensten moet
kunnen beschikken.

Toch is m.i. enige nadere verduidelijking, ter vermijding van welke
moeilijkheid ook, gewenst. In ieder geval schijnt het niet de bedoeling te
zijn een en ander door te trekken tot de dierenartsen.

Voorgeschreven wordt ook, dat de gezondheidsdienst in één zijner
reglementen moet opnemen: een instructie voor de dierenartsen, die werk-
zaamheden verrichten voor de gezondheidsdienst.

In de eerste plaats wekt deze redactie de schijn alsof de dierenartsen
in dienst zijn van de gezondheidsdienst.

Een instructie doet bovendien altijd weer denken aan de ambtenaren-
wereld. Dat is verkeerd. Zuiver gesteld is het toch zó, dat de dierenarts vrij
is om al dan niet aan de t.b.c. bestrijding deel te nemen. Hij doet dit in
opdracht van en voor de veehouder.

Ten tweede staat er, dat de dienst een instructie moet samenstellen. Als
nu eerst, op grond van het in de vorige alinea betoogde, inplaats van
instructie gelezen wordt: een werkovereenkomst, dan wordt het geheel wat
soepeler. Het spreekt vanzelf, dat er een werkmethode moet zijn en het is
al evenzeer begrijpelijk dat daarin de gezondheidsdienst het laatste woord
moet hebben. Maar laat men men aan de andere kant ook begrijpen, dat
de dierenartsen hun eigen visie op de wijze van werken hebben. Daarom
zou het wellicht aanbeveling verdienen in het wetsartikel bovendien op te

nemen dat de werk-overeenkomst door de gezondheidsdienst wordt vast-
gesteld na gepleegd overleg met de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Welk bezwaar zou er tegen kunnen bestaan om het overleg met de
Maatschappij wettelijk voor te schrijven? Dit temeer waar toch ook de
Minister, wanneer hij bepaalde beslissingen heeft te nemen, overleg moet
plegen met de Stichting voor de Landbouw.

Was volgens het oude Besluit het houden van runderen verboden tenzij
men aantoonde lid of aangeslotene van de gezondheidsdienst te zijn, volgens
het nieuwe ontwerp is het houden van runderen slechts toegestaan aan
degenen, die lid zijn van of aangeslotene bij een gezondheidsdienst of een
rechtspersoonlijkheid bezittende vereniging op dit gebied werkzaam. De
dierenarts niet-jurist zal zich afvragen wat hier het verschil wel is. Simpel
gezegd dit: onder het oude besluit mocht men geen runderen houden, deed
men het wel, dan had men tegenover de Overheid te bewijzen dat men
aangesloten was; kon men dit niet, dan was men strafbaar. Bij de nieuwe
redactie komt de bewijslast anders te liggen. Wanneer de Overheid nu
een houder van vee vervolgt is het niet voldoende te laste te leggen ,,dat
hij vee houdt" maar moet daarbij gezet worden, dat hij niet is aangesloten
bij of lid is van een gezondheidsdienst. Wanneer de houder het tenlaste-
gelegde ontkent zal de Officier van Justitie moeten aantonen, dat de man
inderdaad niet is aangesloten.

Een nieuwe bepaling, enerzijds belangrijk, anderzijds gevaarlijk, is, dat
de Minister, na overleg met de Stichting voor de Landbouw, in groepen van
gevallen ontheffing van de aansluitingsverplichting kan verlenen. De
memorie van toelichting zegt eenvoudig weg, dat hier gedacht wordt aan
het houden van proefdieren als studie-object. Op zichzelf geen verwerpelijk
standpunt. In Zuid-Holland bestaat een dergelijk geval op IJsselmonde
(B.C.G. enting).

Maar dan: is deze ontheffingsmogelijkheid geen uitvalspoort voor de
zgn. gemoedsbezwaarden? M.i. moet er met alle kracht, in het belang
van de t.b.c. bestrijding en het welslagen van het plan, tegen gestreden
worden, dat deze groep enigerlei ontheffing zou krijgen. Vandaar dat ik
aan dit wetsartikel zou willen toevoegen: „indien het belang van de t.b.c.
bestrijding dit vordert".

Tot dusverre was de verplichting voor de veehouder om het t.b.c. onder-
zoek te doen plaats vinden, de uit dien hoofde voorgeschreven maatregelen
te nemen en bij te dragen in de kosten alleen opgenomen in de diverse
reglementen. Thans is het in de Wet opgenomen en is het dus centraal
geregeld, hetgeen als voordeel bovendien heeft, dat nu ook, bij weigering
of nalatigheid, strafrechtelijk kan worden opgetreden.

De uitvoeringsmaatregelen kunnen voor elke dienst bij afzonderlijk
reglement geregeld worden. Zou er geen provinciale gezondheidsdienst
zijn of is een houder om een of andere reden niet aangesloten, dan geeft
de Minister deze voorschriften. Op deze wijze — en dat is een verbetering —•
kan niemand de dans ontspringen.

Ook een nieuwe bepaling is, dat de Minister na overleg met de Stichting
voor de Landbouw, vaststelt:

c) een rund geacht wordt verdacht te zijn van of lijdende te zijn aan
tuberculose, welke gevaar oplevert voor besmetting;

Deze departementale bevoegdheid, hoe nuttig wellicht ook voor de
unificatie en coördinatie, moet m.i. toch met grote voorzichtigheid gehan-
teerd worden. Ik vraag mij af of deze bepaling niet te ver gaat. M.i. kan
deze bepaling beter gemist worden. Wil men haar met alle geweld hand-
haven, dan zou ik er meer voor gevoelen te zeggen, dat de Minister dit
„zonodig" kan bepalen.

Ongetwijfeld is het toe te juichen, dat de Wet thans registratie- en iden-
dificatie-plicht benevens het merken van reactie-dieren als mogelijk op te
leggen verplichting vermeldt. Daardoor wordt ook dit onderdeel bij na-
latigheid onder de strafbepaling gebracht. Dit feit kan voortaan niet meer,
bij overtreding, tuchtrechtelijk door de gezondheidsdienst vervolgd worden.
De strafrechter is alleen bevoegd.

De nieuwe Wet beoogt verder mogelijk te maken, dat voor het hele land
of gedeelten van het land het gemeenschappelijk weiden en stallen, het
vervoeren en verhandelen, het op markten, tentoonstellingen etc. brengen
van runderen niet of slechts op bepaalde voorwaarden is toegestaan. Even-
zo kan de Minister, de Stichting van de Landbouw gehoord, voorschriften
uitvaardigen ter bevordering van het t.b.c. vrij worden van alle veebeslagen,
tot bescherming tegen besmetting van t.b.c. of reactie-vrije veebeslagen en
tot bescherming tegen besmetting van gebieden, die geacht kunnen worden
reeds t.b.c. vrij te zijn.

Tegen deze bepalingen bestaat geen enkel bezwaar, integendeel zij zijn,
gelijk in de praktijk al gebleken is, noodzakelijk.

Van zeer veel importantie is, dat in het Wetsontwerp ook de „verkla-
ringen" een wettelijke status krijgen. Tot dusverre kon dit nog dubieus
geacht worden, Maar al te bekend is hoeveel koeien er de laatste tijd ver-
handeld zijn, waarvan de verkoper zeide: de koe is vrij, de verklaring volgt
nog. Komt die verklaring niet, dan kan daardoor een langdradige en kost-
bare civiele procedure ontstaan, afgezien van andere bezwaren als besmet-
ting, wanneer de koe later een reactie-dier blijkt te zijn. Thans wordt het
verboden koeien als t.b.c.- dan wel reactie-vrij te verhandelen of in gebruik
af te staan zonder geldige verklaring. Doet men dit wel, dan stelt men zich
bloot aan een strafvervolging.

Ook is het verboden runderen, waarvan men weet of moet vermoeden,
dat zij lijdende zijn aan of verdacht worden van open t.b.c., te koop aan te
bieden, te verkopen, af te leveren of te vervoeren anders dan op een vergun-
ning en op bepaalde voorwaarden. Ook op overtreding hiervan staat straf.

Het opruimen van open-lijders was tot dusver alleen geregeld in de
reglementen van de gezondheidsdiensten. Het wetsontwerp geeft nu aan
de Minister de bevoegdheid dienaangaande voorschriften te geven, die door
de Gezondheidsdiensten, naar behoeven, nader kunnen worden aangevuld.

Voor zover de berechting door de Strafrechter moet plaats vinden ge-
schiedt deze overeenkomstig de bepalingen van de Wet op de Economische

Delicten. Dat betekent, dat niet meer, gelijk tot nu toe, de Kantonrechters
bevoegd zijn, maar de Rechtbanken. Verbeurdverklaring van vee en in-
beslagneming is nu mogelijk en direct bereikbaar.

Een wens is, dat ook de straffen forser zullen zijn, want dit liet tot dusver
nog al eens te wensen over, waardoor elk zichtbaar resultaat vaak uitbleef.

Indien de voorschriften voor het t.b.c. onderzoek niet worden nageleefd,
de kosten niet worden betaald of wel de voorschriften met betrekking tot
het opruimen van open-lijders niet behoorlijk \\yorden opgevolgd, beslist
de Officier van Justitie of zo\'n zaak strafrechtelijk, dan wel tuchtrechtelijk
door de gezondheidsdienst zal worden afgedaan. Het moge dan al waar
zijn, dat deze wijze van beoordeling min of meer inhaerent is aan het in de
toekomst bij de P.B.O.\'s te volgen procédé, bevredigen doet zij mij niet.
Ik ben bang dat dit de snelheid van berechting in de weg zal staan en
daardoor ieder doel mist. Gelet op de ervaring, die is opgedaan bij de
tuchtrechtelijke afdoening van zaken in Zuid-Holland, zou het m.i.
beter zijn te bepalen, dat in principe dit soort overtredingen door de
gezondheidsdiensten tuchtrechtelijk wordt afgedaan en alleen dan straf-
rechtelijk wanneer de gezondheidsdienst dit aan de Officier van Justitie
verzoekt en deze laatste het geval daarvoor rijp acht. Dubbele berechting
wordt dan altijd voorkomen. Handhaaft men de bepaling uit het ontwerp
dan is uitvoerig overleg tussen Diensten en Openbaar Ministerie nood-
zakelijk om een effectieve modus agendi te bepalen.

Zeer terecht zegt de Minister in de Memorie van toelichting, dat de
beloning der dierenartsen geen kwestie van Wet, statuten of reglementen
is. Dit moet inderdaad door belanghebbenden onderling worden geregeld.

Wij vragen alleen als dit voor dit punt geldt, waarom dan niet voor de
werkwijze der dierenartsen?

Tenslotte komt het mij gewenst voor, dat de nieuwe Wet uitdrukkelijk
vaststelt, dat per provincie slechts één gezondheidsdienst werkzaam
kan zijn.

Vraag. Het is een bekend feit, dat het aantal gevallen van „Skinlesions" bij het rund
de laatste jaren sterk is toegenomen en dat er samenhang schijnt te bestaan tussen
het voorkomen van deze aandoening en het constateren van afwijkende tuberculine-
reacties op tuberculosevrije bedrijven.

De single test moet bij deze veebeslagen dan ook vaak worden gevolgd door de
comparative test.

Nu schijnen bij de Ierse ossen, die destijds werden gebruikt voor de mond- en klauw-
zeervirusbereiding, vrij vaak „Skinlesions" voor te komen.

Kan er nu verband bestaan tussen het optreden van „Skinlesions" na de mond- en
klauwzeervaccinatie?

Antwoord. Of inderdaad het aantal gevallen van „skinlesions" bij runderen in
Nederland de laatste jaren sterk is toegenomen, mag niet zonder meer aangenomen
worden. Hier te lande, zowel als in het buitenland, heeft deze aandoening eerst bij de
intensivering der tuberculosebestrijding belangrijke betekenis gekregen en is bij het
optreden van onverwachte positieve tuberculinereacties bij gesaneerde veebeslagen
het onderzoek op de aanwezigheid van „skinlesions" gebruikelijk geworden. Vanzelf-
sprekend heeft dit een toeneming van het aantal vaststellingen in de laatste jaren ten-
gevolge gehad.

Verontreiniging van het mond- en klauwzeervaccin met de bacteriële oorzaak van
de „skinlesions", wanneer deze in het aphtenmateriaal aanwezig mocht zijn, is uit-
gesloten, daar een Seitzfiltratie, dus een volledige bacteriële ontkieming, in het
vaccinbereidingsproces ingeschakeld is. Dit vaccin kan dus niet als oorzaak voor het
optreden van „skinlesions" worden aangemerkt.

Het natuurlijk optreden der laesies meent men te moeten verklaren door huidver-
wondingen, waarbij de speciale soorten van zuurvaste bacteriën gelegenheid krijgen
zich in het corium te vestigen.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND SEPTEMBER 1951

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakje!
duiden het aantal eigenaren aan, ondf.r wier vee de ziekte werd geconstateer1

Veepest, longziekte en schaapspokken zijn in Nederland respectievelijk sedert 1869,
1887 en 1893 niet voorgekomen.

De eerste afleveringen van het nieuwe mond- en klauwzeervaccin uit de thans 5.000
liter grote voorraad hebben Maandag ig November j.1. een aanvang genomen. Dit
nieuwe vaccin is een mengsel van het specifieke A5-vaccin, dus overeenkomende met
het thans heersende nieuwe type mond- en klauwzeer, en het gewone A-vaccin,
dat blijkens de ervaring tegen het A5 type een hoge beschermende werking geeft. Deze
hoeveelheid is voldoende om 150.000 dieren in te enten. De verdere productie van het
gemengde vaccin kan gevoegelijk op i 4.000 liter per week worden gesteld. Als bekend,
heeft zich circa 14 dagen na enting een volledige immuniteit in het dierlijke lichaam
ontwikkeld, welke ongeveer acht maanden stand houdt.

Teneinde naast terugdringing van de ziekte zelve, tevens de economische schade, welke
het mond- en klauwzeer teweeg brengt zo veel mogelijk te beperken, is voor het gebruik
van de thans beschikbare hoeveelheid entstof door de Veeartsenijkundige Dienst een
urgentieprogram opgesteld, volgens hetwelk achtereenvolhgens voor inenting het eerst
aan de beurt zullen komen: de belangrijke fokgebieden, de K.I.-stieren en -stallen, de
varkensselectiemesterijen en het eventueel voor export bestemde vee.

Gezien de alleszins gunstige ervaringen, die de geënte bedrijven opleveren, worden
de veehouders in hun eigen belang andermaal opgewekt, hun vee vooral tijdig te laten
enten.

RADIOREDE van de heer E. J. A. A. Quaedvlieg, Directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, uitgesproken op Maandag 12 November 1951 van
19.45—20.00 uur over de zender Hilversum I.

De laatste weken zijn in de dag- en weekbladen enkele malen berichten en mede-
delingen verschenen omtrent de recente mond- en klauwzeer-invasie in Nederland en de
daarmee samenhangende verbreiding van deze ziekte over ons land via onze Oostelijke
provincies.

Deze publicaties hebben wel beantwoord aan hun waarden als voorlichting, maar
aan de andere kant — en dat bleek mij uit de vele bij mij binnengekomen vragen — zijn
zij aanleiding geweest tot het ontstaan van misverstanden en hier en daar bij oninge-
wijden zelfs tot onrust.

De leek kent slechts ,,mond en klauwzeer", de veehouders weten, dat deze gevreesde
ziekte in vroeger jaren veelal zéér ernstig verliep en dat zij zich, sinds de ontdekking
van het vaccin, behoorlijk tegen het optreden van de ziekte bij hun veestapel kunnen
wapenen. Het hoe en waarom liet men gaarne aan de deskundigen, de dierenartsen over.

Het is niet te verwonderen, dat enkele korte berichten, waarin, zonder nadere toe-
lichting, gesproken werd over het optreden van A, O en C stammen en zelfs over
de varianten daarvan, deze aangelegenheid voor velen zo „helder als modder" heeft
gemaakt. Het is daarom, dat ik in dit populaire praatje, zo beknopt mogelijk iets ter
verduidelijking en tot beter begrip zal trachten bij te brengen.

Mond- en klauwzeer dan wordt veroorzaakt door een virus, dit is een micro-orga-
nisme, dat ook met het microscoop als zodanig niet zichtbaar is en van veel kleinere
afmeting is dan de bekende bacteriën. Niet alleen in het ziekteverloop, maar ook o.a.
in de verspreiding en in de besmettelijkheid vertoont de ziekte een uitermate grote
grilligheid en onberekenbaarheid. Tussen haakjes, men zegt, dat zij in het Pays-Wallon
bij onze Zuiderburen hieraan de daar gebruikelijke naam van „la Cocotte" te danken
heeft. Een van de oorzaken van het ongelijkmatig optreden en verloop der ziekte werd
ontdekt door het feit, dat de verwekker niet steeds volkomen zich zelf gelijk is, m.a.w.,
dat er verschillende typen virus in het spel kunnen zijn, die ieder voor zich weliswaar
mond- en klauwzeer veroorzaken, maar vaak met onderling verschillend verloop.

Aanvankelijk werden twee typen vastgesteld, die door Prof. Wallée als A en O typen

werden aangediend. Later werd een derde type, het C virus hieraan toegevoegd. Het
zou te ver voeren luisteraars, hier nader op in te gaan. Het zou zelfs de deskundigen niet
veel interesseren, ware het niet, dat bij het optreden van mond- en klauwzeer, de vast-
stelling van het typi juist van zo doorslaggevend groot belang is voor de bestrijding, i.c.
door middel van de voorbehoedende enting met mond- en klauwzeervaccin.

De kwestie ligt namelijk zo: Bij de bereiding van het vaccin, wordt uitgegaan van de
smetstof zelf, het virus. Voor bereiding van het vaccin tegen het type A gaat men dus uit
van het A virus, voor het vaccin tegen het O-type gaat men uit van het 0 virus, etc. Het
vaccin is zogenaamd specifiek. We hebben dus deze situatie: A-vaccin beschut tegen
mond- en klauwzeer van het type A en niet tegen het mond- en klauwzeer van het
O-type. Het O-vaccin beschut tegen het mond- en klauwzeer van het type O en weer
niet tegen het mond- en klauwzeer van het A-type. Jammer genoeg is de beschuttende
werking dus niet wederkerig.

Aangezien men nooit van te voren kan weten, welke vorm van mond- en klauwzeer
over ons zal komen, is het de meest aangewezen weg om de veehouders de grootst moge-
lijke zekerheid te geven door de voorbehoedende entingen tegen beide vormen te doen
plaats hebben. Het door de Nederlandse dierenartsen gebruikte vaccin, dat zij betrekken
van het Staats Vecartsenijkundig Onderzoekings Instituut te Amsterdam, is zogenaamd
bivalent, d.w.z., het is een mengsel van A en O vaccin. Het beschut derhalve tegen beide
vormen van mond- en klauwzeer. Het derde type, type C is in Nederland nog nooit
voorgekomen. De reden, dat Nederland gedurende tal van jaren zeer weinig mond- en
klauwzeer en zeker geen epizootie van deze ziekte heeft gehad, ligt ongetwijfeld in het
feit, dat een zeer groot gedeelte van de Nederlandse veehouders hun vee in het voorjaar
voorbehoedend laten enten, waardoor normaliter een onvatbaarheid wordt verkregen
van gemiddeld tien maanden en langer. Bij oudere dieren duurt deze onvatbaarheid
meestal langer, bij jongvee veelal korter.

Bij velen van U zal zich ongetwijfeld de vraag opdringen: ,,als dit allemaal inder-
daad zo is, wat is er dan momenteel aan de hand, hoe komt het dan, dat nu in Nederland
ineens weer, in afwijking van hetgeen we de laatste jaren hebben gezien, zoveel gevallen
van mond- en klauwzeer worden waargenomen"? Luisteraars, daarover het volgende:

Eens te meer heeft het mond- en klauwzeer zijn naam van de meest onberekenbare
onder de besmettelijke ziekten eer aan gedaan. Ruim twee maanden geleden werd in
Duitsland een vorm van mond- en klauwzeer waargenomen, die bij de aangetaste dieren
zeer ernstige verschijnselen gaf. Verschijnselen, zoals ook wij ouderen die kennen uit de
jaren 1911 e.d. , met zeer ernstige ziekteverschijnselen cn een zeer hoog sterftecijfer, dat
op verschillende boerderijen zelfs 50⁰,, van de veestapel bedroeg.

Vanzelfsprekend interesseerde een en ander mij uitermate. Door een telefoontje naar
de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst in West-Duitsland kreeg ik de mede-
deling, dat gedacht werd aan het type O, maar dat het type nog niet met zekerheid was
vastgesteld. Aangezien de ziekte vrij dicht aan onze grenzen voorkwam en dus een groot
gevaar aanwezig was voor overslaan naar Nederland, was dit aanleiding voor mij een
persoonlijk bezoek aan Bonn te brengen. En daar vernam ik, dat het verloop van de
ziekte inderdaad catastrofaal was te noemen; dat als type van verwekker was vastge-
steld „een variant van het A-type, en wat erger was, dat het aanwezige Duitse A-vaccin
tegen deze A_s-variant, zoals hij genoemd wordt, niet effectief was". Dit was aanleiding
om te trachten dit A₅-virus zeifin handen te krijgen. Aan het verzoek om verse blaarwand
en blaarinhoud t;?r onzer beschikking te stellen, werd onmiddellijk voldaan. Een en
ander werd onder de nodige voorzorgen naar het Onderzoekings fnstuitut te Amster-
dam gestuurd, zodat aldaar met het cultiveren van dit A₆-virus en het bereiden van een
specifiek hiertegen gericht Aj-vacuum kon worden begonnen.

Het was een tegenvaller, dat alvorens men hiermee klaar was, het A-type vanuit Duits-
land ook ons land al was binnengedrongen en evenals in Duitsland zich snel en grillig
verspreidde. Ook wij zagen zeer ernstig verlopende gevallen, maar in afwijking van het-
geen in andere landen gebeurde, zagen wij deze ernstige gevallen in het algemeen alleen
op bedrijven, die voordien niet met ons gewone bivalent-vaccin waren geënt. En zo
groeide al direct het vertrouwen, dat ons Nederlandse gewone vaccin ook tegen deze A₅

behoorlijke immuniserende werking bleek te hebben, zij het dan misschien niet zó af-
doende als tegen het gewone A-type. Dit vertrouwen kreeg bevestiging bij de verdere
uitbreiding van de ziekte. Ik wijs er direct op, dat, evenals op alle regels, ook hier uit-
zonderingen zijn, maar als algemene regel kan gelden, dat de ziekte vooral voorkomt
op niet geënte bedrijven bij alle vee, op voordien geënte bedrijven bij niet geënt jongvee
of jongvee, waarbij de immuniteit van een vroegere enting voorbij is, zeker ook bij
sommige geënte dieren, maar dan is het verloop veel milder.

Het thans heersende mond- en klauwzeer is behoorlijk kwaadaardig en dat zegt ge-
noeg. Het moet ons vertrouwen in de entstof wel heel erg versterken, dat bij deze viru-
lente smetstof niet meer doorbraken voorkomen en dat vooral de dieren, die reeds meer-
malen zijn geënt, een groot weerstandsvermogen blijken te bezitten.

Dit alles geeft ons voldoende rechtvaardiging om de veehouders in gemoede de raad
te kunnen geven „laat Uw vee op tijd enten." Dit geldt in de allereerste plaats voor die
veestapels, die nog nooit geënt zijn. Niet alleen uit overweging van persoonlijk belang
is dit noodzakelijk, maar het aanwezig zijn van ongeënte koppels te midden van koppels
die wèl geënt zijn, blijft ook voor deze een zekere bedreiging vormen. Dit geldt uiter-
aard ook voor het jongvee op de geënte bedrijven, hetwelk bij de entingen, die in het
voorjaar zijn uitgevoerd, geen beurt heeft gehad.

Zoals ik al opmerkte, duurt de opgewekte immuniteit bij jongvee veelal korter dan
bij oudere dieren. Het verdient daarom aanbeveling het in het voorjaar geënte jongvee
thans te doen overënten.

Ons gewone A-vaccin geeft een hoge beschuttende werking óók tegen het A₅-type
Binnen zeer korte tijd zal voldoende specifiek A₅-vaccin gereed zijn. Dit wordt gemengd
met het gewone vaccin afgeleverd, waardoor de beschuttende kracht hiervan zo hoog
mogelijk wordt opgevoerd. Niet alleen de ons omringende landen, Duitsland, Dene-
marken en België worden op het ogenblik door deze vloed geteisterd, maar vrijwel alle
landen van Europa. Nagenoeg dagelijks komen uit het buitenland aanvragen, ja, smeek-
beden bij ons binnen om vaccin te mogen ontvangen. Helaas kan hieraan op dit ogen-
blik nie* worden voldaan. Wij worden overstelpt met vragen uit het binnenland. Het zal
inspanning genoeg kosten om al deze aanvragen onmiddellijk te kunnen honoreren. Wij
vertrouwen dit te kunnen doen en eerst wanneer de voorziening van onze eigen vee-
stapel veilig is gesteld, zal aan het buitenland de helpende hand kunnen worden geboden.

I.uisteraars, de voorbehoedende behandeling met mond- en klauwzeervaccin neemt
een vooraanstaande plaats in bij de strijd tegen deze gevreesde ziekte. Maar er zijn nog
andere factoren, die een grote rol spelen in de strijd, die wij thans nog hebben te voeren.
Men bedenke vooral, dat het evenals bij alle besmettelijke ziekten een factor van de
eerste orde is, de verspreiding van smetstof zoveel mogelijk te voorkomen en te vermin-
deren. De verspreiding kan op vele verschillende manieren tot stand komen. Bijvoorbeeld
door contact onderling van het vee, door personen en voorwerpen afkomstig van besmette
gebouwen en terreinen, door vervoer met besmette veewagens, enfin te veel om op te
noemen.

Van iemand, die al het mogelijke wil doen om zijn vee voor besmetting te behoeden,
en dat zijn toch wel alle veehouders, mag dan ook op zijn minst worden verwacht, dat hij
het bezoek aan besmette bedrijven achterwege laat, dat hij het betreden van zijn terrein
door andere veehouders, kooplieden zoveel mogelijk tegengaat, zich als het enigszins kan,
onthoudt van het gaan naar en het kopen van vee op de veemarkten. Van zeer groot
belang in deze is ook, dat zij, die het ongeluk hebben, dat deze ziekte bij hun veestapel
is uitgebroken, zich er ter dege van bewust zijn, niet alleen dat hun vee en bedrijf
krachtens de Wet geïsoleerd worden, zodat vervoer van vee, voedermiddelen etc. van hun
bedrijf verboden is, maar eveneens, dat op hen ten aanzien van hun medemensen de
morele plicht rust, alles, maar dan ook alles te vermijden, waardoor smetstofverspreiding
zou kunnen plaatshebben.

Terecht worden bij het optreden van mond- en klauwzeer door de veehouders van de
Veeartsenijkundige Dienst de strengste maatregelen gevraagd. Jammer genoeg moeten
we ook wel eens constateren, dat deze maatregelen soms overbodig worden geacht,
zodra het eigen vee is aangetast. Gelukkig zijn dit uitzonderingen. Gelukkig, omdat het

duidelijk is, dat de medewerking van veehouders van eminent belang is, wil de be-
strijding effectief gevoerd worden.

De Veterinaire Dienst en de Nederlandse dierenartsen werken op volle toeren om
deze epizootie onder de knie te krijgen. Wanneer wij daarbij mogen rekenen op de volle
medewerking van de eerstbelanghebbenden, de veehouders, dan is de strijd ook nu
verre van hopeloos, integendeel!

Ik eindig dan ook met de opwekking: Veehouders, begrijpt Uw aller belang. Laat Uw
vee voorbehoedend enten, doet al wat in Uw macht is om smets\'ofverspreiding te voor-
komen. Niemand biijve in verzuim. Ik dank U.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Telefoon
K. 3400—11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Nadat de Algemene Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde het
desbetreffende rapport heeft aanvaard, is door het Hoofdbestuur de Centrale commissie
benoemd en werd aan de afdelingen verzocht de Provinciale commissies in te stellen.
Daar alle afdelingen thans aan dit verzoek hebben voldaan, volgt hieronder de samen-
stelling van de diverse commissies.

Met verwijzing naar het rapport, dat aan alle leden en candidaatleden van de
Maatschappij werd toegezonden, kan hier worden volstaan met de mededeling, dat
de Centrale commissie regelmatig contact zal onderhouden met degenen, die vestigings-
of overnemingsplannen hebben en zich daarbij in hoofdzaak zal beperken tot algemene
voorlichting betreffende de te volgen gedragslijnen.

Zodra een dierenarts het initiatief heeft genomen tot vestiging in een bepaalde plaats,
en zich in verbinding stelt met de betreffende Provinciale commissie, begint de regelende
en adviserende taak van laatstbedoelde commissie. Daar duidelijk is gebleken, dat de
toekomstige collegae over het algemeen de interne vestigingsregeling van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde gaarne willen aanvaarden, doet het Hoofdbestuur
nogmaals een ernstig beroep op een loyale houding van allen, die hierbij in de toekomst
direct of indirect zullen worden betrokken.

De moeilijke taak van de commissies zal alleen tot vruchtbare resultaten kunnen
leiden, wanneer de dierenartsen een grote mate van ware collegialiteit en saamhorigheid
zullen tonen.

Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Tel. K. 3400—11413.
H. J. A. M. Kothuis (Praeses van de D.S.K.).

J. J. Feddema, Ferwerd No. 12; Tel. K. 5181—221.
J. M. Dijkstra, Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst.
P. Sjollema. Directeur Provinciale Gezondheidsdienst.

H. ten Have, Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst.
Dr. J. W. Thijn, Directeur Provinciale Gezondheidsdienst.

E. de Nooy, Hardenberg, Gramsbergerweg B-102; Tel. 40.
R. Post, Directeur Provinciale Gezondheidsdienst.
E. Rutgers, Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst.

Dr. N. C. W. Hesse, Utrecht, Oude Gracht 44bis; Tel. K. 3400—18129.
K. F. Joling, Directeur Provinciale Gezondheidsdienst.
H. Tj. van der Veen, Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst.

Dr. H. H. Scholten, Haarlem, Verspronckweg 3; Tel. K. 2500—12738,
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.

A. Boogaerdt, Nieuwveen, No. 44; Tel. 14.
A. Burggraaf. Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst.
T. Kapteijn, Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst.
A. A. Oskam, Directeur Provinciale Gezondheidsdienst.
K. van der Poel.

M. den Hartog, \'s-Hertogenbosch, v. d. Does de Willeboissingel 17; Tel. 6254
Dr. C. J. A. Kerstens, Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst.
J. A. J. M. Kirch. Directeur Provinciale Gezondheidsdienst.
Dr. J. N. Koning, Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst.
J. F. Overbf.ek.

Correctie hiervan is echter nog mogelijk, wanneer alle leden en candidaat-
leden hun personalia, zoals deze zijn opgenomen in het Jaarboekje 1951,
even controleren en eventuele wijzigingen direct meedelen aan het lid van
de Redactie, Dr. J. M. van Vloten, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage
liefst door invulling en opzending van de mutatiekaart, waarvan een exem-
plaar aan elk boekje werd toegevoegd.

Met verwijzing naar de reeds eerder geplaatste oproep betreffende het definitief
afstaan of in bruikleen geven van diergeneeskundige studieboeken, moet helaas worden
meegedeeld, dat hier practisch nog geen gehoor aan is gegeven.

Nogmaals wordt met klem gevraagd, of degenen, die Ellenberger und Baom:
„Lehrbuch der Anatomie der Haustiere" tijdelijk of blijvend willen afstaan, zich
hierover in verbinding te stellen met collega Dr. H. A. Meyling, Anatomisch Instituut
van de Faculteit der Veeartsenijkunde, einde Poortstraat, Utrecht.

Blijkens de laatste publicatie van het Bureau voor internationale technische hulp
kan in Jordanië een dierenarts worden geplaatst, die speciaal zal worden belast met
veterinair laboratoriumwerk.

Voor nadere inlichtingen wende men zich tot bovengenoemd bureau, Alexander-
straat 14, \'s-Gravenhage.

Kort verslag van de vergadering gehouden op 27 Octobér 1951 in de „Dietsche
Taveerne" te Utrecht.

Te 10.30 opent de voorzitter Dr. D. M. Hoogland de vergadering en heet de 45 aan-
wezigen met een kort woord hartelijk welkom; speciaal worden begroet de Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid E. J. A. A. Quaedvlieg, de Voorzitter van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde Dr. Y. M. Kramer en de beide inspecteurs van de Volks-
gezondheid Dr. S. G. Zwart en Dr. J. M. v. Vloten.

De notulen van de vorige vergadering worden onder dankzegging aan de samen-
stellers vastgesteld.

De voorzitter merkt op, dat het rapport „Ubink" over de salarissen van de Hoofden
v. Dienst nog steeds niet is verschenen; Dr. v. Vloten en Dr. Kramer doen hierover
enige mededelingen, die door een roze bril bekeken, de burger enige moed geven. Het
wordt dus weer: Zuster Anna ziet Gij enz.

Een groot aantal ingekomen stukken worden voorgelezen. Hieruit blijkt o.m. dat de
Groep vertegenwoordigd is geweest bij het 50-jarig jubileum van het Abattoir te Utrecht
op i Aug. j.1. en bij het 40-jarig jubileum van het Abattoir te Den Haag op 26 Sept. j.1.

Op 4 Sept. j.1. heeft het voltallig Bestuur der Groep een vergadering bijgewoond, die
door het Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen te Utrecht was belegd en waar o.m.
talrijke groepen uit het Bedrijfsleven tegenwoordig waren.

Op 20 Juli 1951 heeft het Bestuur der Groep een vergadering bijgewoond, uitge-
schreven door de Gezondheidscommissie voor Dieren met als onderwerp: Rode oor-
merken bij reactiedieren, die in het raam van het vijfjarenplan der t.b.c. bestrijding
worden geslacht.

Unaniem was de vergadering van mening, dat de huidige regeling de meest doel-
treffende is: dus rood oormerk- t.b.c. blikmerk en geen schetsen en dgl. papieren.

Daarna komt in bespreking het schrijven van de Hoofdinspecteur van de Volksgezond-
heid over de verwerking van v.g. vlees.

Uit de discussie komt duidelijk naar voren, dat dit vraagstuk lang niet eenvoudig is.
Een commissie wordt benoemd bestaande uit de collegae Dr. D. M. Hoogland,
A. Zwaagstra en M. Karsemeijer; als secretaris van deze commissie zal optreden
Dr. VV. A. de Haan, secretaris der Mij. v. Diergeneeskunde.

Contact zal worden gezocht met de commissie, die door de Vereniging van Slacht-
huisdirecteuren hiervoor is samengesteld.

Het onderwerp: „Opleiding tot hulpkeurmeester" wordt uitgesteld tot de volgende
vergadering.

Besloten wordt aan het B.V.V., indien zulks wordt gevraagd, maandelijks een opgave
te verstrekken van het aantal geslachte dieren; het B.V.V. zal hiervoor formuliertjes
ontwerpen.

Een levendige rondvraag besluit de nogal vermoeiende vergadering.
De daarop volgende lunch wordt in opgewekte stemming verwerkt, waarna wij ons
naar het Pathologisch-Instituut in de Biltstraat spoeden, waar Prof. ten Thije voor ons
een pathologische anatomische demonstratie zal geven.

Een keurcollectie van Vers en Gefixeerd materiaal is op de tafels uitgespreid en het
is als vanouds voor 100% in orde.

De twee uren zijn om voor wij er erg in hebben: dit is het grootste compliment dat
wij deze sympathieke Hoogleraar kunnen maken.

Te i 16.30 is ook deze bijeenkomst geëindigd en wij spoeden ons zeer voldaan huis-
waarts.

Op de Jaarvergadering van 23 October 1950 vervangen onderstaande leden het oude
Bestuur:

De oud-bestuursleden, t.w. Mej. A. P. Wind en de heren J. J. Knape, A. D. Leemans
en W. Wiersma treden toe tot de rij der Honorairen.

Het jonge Bestuur heeft direct de moeilijkheid met de initiatiefnemers van de Kring
van Candidaatleden van de Mij. voor Diergeneeskunde tot overeenstemming te
komen betreffende de vormgeving van hun Vereniging. Veel besprekingen voert men
hierover, zowel officieel als in persoonlijke gesprekken.

Tenslotte bereikt men overeenstemming en de jonge Kring ziet in December het
levenslicht.

De assistentieregeling bij de t.b.c. bestrijding verloopt niet zo vlot als het voorgaande
jaar. Eensdeels ligt de schuld bij de Gezondheidsdiensten voor Dieren, die een aantal
administratieve fouten maken, maar andersdeels onttrekken zich meer dan 20 studenten

aan de hun opgedragen werkzaamheden, vaak onder opgaaf van de meest belachelijke
redenen.

Dat er desondanks geen ernstige klachten binnenkomen, ligt aan de arbeidzaamheid
der anderen, die stil en onverdroten hun plicht hebben gedaan.

De co-assistentenregeling is ook steeds h;t zorgenkind geweest en hier zullen nog
steeds moeilijkheden rijzen.

De aankomende eerstejaars hebben nieuwe Bullen, in een andere uitvoering dan
de oude, ontvangen.

Ook meent de D.S.K. er goed aan te doen twee wisselbekers beschikbaar te stellen
voor de hoogst geprimeerde 2 jarige hengst van het Groningse, zowel als van het Gel-
derse type, op de Najaarskeuringen van het V.L.N.

Huishoudelijke vergaderingen vinden plaats in het Anatomisch Instituut op 16 No-
vember, 2i Februari, 20 April en 17 October.

Professor Dr. G. M. v. d. Plank en Professor J. H. ten Thije spreken op 9 November
1950 in het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen over:,,De toekomstmogelijkheden
van de Dierenarts buiten de Plattelandspraktijk".

Dr. M. Tausk, wetenschappelijk Directeur van de N.V. Organon te Oss houdt 23
November 1950 in het Jaarbeursgebouw een voordracht over: ,,De betekenis van Hor-
monen voor de Diergeneeskunde".

Dr. P. J. v. d. Laan, chemisch onderzoeker van de Koninklijke Nederlandse Gist en
Spiritus Fabriek en Dr. J. I. Terpstra, Onderdirecteur van de Rijksseruminrichting
vertellen ons op Maandag 12 Maart 1951 iets over: „De Bereiding van Antibiotica en
hun Toepassing in de Veterinaire Praxis".

De Heer D. Brus, dierenarts bij de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in
Noord-Brabant spreekt op 9 April j.1. in het Universiteitshuis over: „De Vraagstukken
en Problemen van de Steriliteit en de Kunstmatige Inseminatie in Amerika".

Professor Dr. C. H. Edelman horen we op Maandag 7 Mei het onderwerp „Bodem
en Veeteelt" behandelen in Hotel Pays-Bas.

Professor Dr. J. D. Verlinde en Professor ƒ. H. ten Thye bespreken met ons de
problemen: „Dierenarts en Wetenschap-beoefening" en „Dierenarts en Samenleving"
op i October in het Universiteitshuis.

Vrijdag 9 Maart gaan, vergezeld door Professor Dr. G. H. B. Teunissen, dertig Vete-
rinaire studenten naar Oss, waar de N.V. Organon hen gastvrij ontvangt en het bedrijf
laat bezichtigen.

Woensdag 28 Februari ontvangt Dr. J. Grashuis op Het Instituut voor Moderne Vee-
voeding 40 D.S.K. leden.

Donderdag 12 April mogen met Professor J. Merkens en Dr. W. K. Hirschfeld
een 35-tal veterinaire studenten zich wederom de gasten noemen van Dr. J. Grashuis
op de Proefboerderij „De Schothorst" bij Amersfoort.

Woensdag 18 April gaan 30 leden vergezeld door Professor Dr. J. A. Beijers naar de
N.V. Organon, na eerst de veemarkt in \'s Hertogenbosch bezichtigd te hebben. Hierna
bezoeken zij de grote stuw in de Maas te Lith.

Dezelfde dag ontvangt Dr. J. A. J. M. Kirch als altijd gastvrij 30 D.S.K. leden op
het Laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren te Boxtel, waarna
in de middag het grootste K.I. station in Nederland nl. te Oerle door hen bezichtigd
wordt. Ook zij zien eerst de Bosse Veemarkt.

Deze zo bij uitstek veterinaire festiviteiten hebben plaats gevonden op Vrijdag 9 Maart

in de Dietse Taveerne, op Woensdag 18 April in Rosmalen bij \'s Hertogenbosch, na de
excursies naar Oss en Oerle en wederom in de Dietse Taveerne op Woensdag 23 Mei en
Vrijdag 12 October. Deze laatste met de eerstejaars.

Een Feestcommissie bestaande uit de heren W. Wiersma praeses, J. E. Hage
Ab-actis, H. S. v. d. Meulen fiscus verzorgt het traditionele Sint-Nicolaasfeest in
Esplanade op 1 December. Sint Nicolaas (de W\'eledelgeleerde Heer H. H. H. Schrei-
nemakers) deelt op zeer geestige wijze terechtwijzigingen uit. Allen die deze avond
hebben bijgewoond bewaren er de aangenaamste herinneringen aan.

De avond wordt voortgezet met een „gala bal", nadat tevoren l\'rofessor Dr. G. M.
v. d. Plank en de Heer D. Zuydam, leden van Verdienste*van de D.S.K. met echtge-
noten, Professor Dr. F. C. Kraneveld en Professor Dr. J. Merkens met echtgenoten,
Dr. W. A. de Haan en een dertigtal D.S.K. leden met hun dames aanzitten aan een diner.

Op 7 Juni verzorgen onder leiding van een commissie, bestaande uit: D. Vervoorn
Praeses, J. E. Hage Ab-actis, H. S. v. d. Meulen fiscus, Mej. M. Maas commissaresse en
F. v. d. Veen commissaris, de D.S.K. leden een gezellige avond voor de Hoogleraren,
Wetenschappelijk Personeel en Dierenartsen ter gelegenheid van de Veterinaire Weck.

Vooral de goochelaar en de dansgroep mogen we noemen, zonder dat wij te kort
willen doen aan de prestaties van de anderen.

We hebben laten zien dat de tegenwoordige generatie veterinaire studenten behalve
studeren en een tuberculine spuit hanteren, ook een hoogstaande avond kan verzorgen.

Vrijdag 5 October vindt in het Jaarbeursrestaurant een contact-avond met dieren-
artsen plaats, tijdens de Algemene Vergadering van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Verder wil ik op deze plaats memoreren de modeshow die de vrouwelijke D.S.K.
leden verzorgd hebben voor de echtgenoten van de Hoogleraren en dierenartsen tijdens
de Veterinaire Week. Ik kan geen oordeel uitspreken want men heeft ons mannen de
toegang belet.

Veel is er gebeurd. We hadden echter nog diverse plannen en wensen. Dezen hebben
wij overgedragen.

Moge het komende Bestuur in staat zijn ze uit te voeren en moge het er vooral in slagen
de band onder de veterinaire studenten te verstevigen, zodat zij een team gaan vormen,
dat in staat zal zijn de moeilijkheden welke zich in de toekomst zullen voordoen op te
lossen.

„Animalium Hominumque Saluti"
J. P. W. M. Akkermans
D.S.K. Ab-actis 1950—1951.

In verband met de plaatsruimte is het bovenstaand v.-rslag verkort opgenomen, o.a.
zijn vervallen de representaties en de mededelingen over „Sport".

Op Woensdag 24 October 1951 hield Ir. Penders in de Poort van Kleef te Utrecht
een lezing over „De toekomst van de Nederlandse landbouw". Hieronder volgt een
kort verslag van deze lezing.

Naast de integratie van de staal en de kolen is ook integratie van de landbouw
binnen Europa gewenst en zelfs een noodzaak. Immers Oost-Europa, dat vaak door
overproductie van een product als richtlijn voor het Westen dienst deed, is komen te
vervallen door de isolatie, daarbij komt nog het feit dat West-Europa zichzelf zal moeten
gaan voorzien van al het nodige.

Voor de integratie bestaan twee plannen, beide van ministers van landbouw afkom-
stig, en wel uit Frankrijk en Nederland. Beiden pleiten voor een hogere autoriteit in
Europa, maar de Nederlandse minister wil in deze dit toepassen op alle producten, de

Franse minister op 4 basisproducten (wijn, tarwe, kaas en suiker). Ook zijn er nog ver-
schillen over de uitgebreidheid van de integratie; Frankrijk zou dit willen toepassen op
enkele landen, Nederland op alle landen van West-Europa. Tenslotte is men het ook
nog niet eens over het stellen van maximum tarieven.

Dan gaat Ir. P. over tot het onder de loupe nemen van diverse West-F.uropese landen.

De Nederlandse landbouw was voor de oorlog het hoogst wat productie per h.a. be-
treft (392.2, Denemarken 337). Daarnaast ook het meeste kunstmest per h.a. Desal-
niettemin is de productie nog met 30% kunnen stijgen na de oorlog. Wat echter zeer
nijpend is, is het tekort aan voergranen. Nederland heeft hiervan ongeveer evenveel
nodig als de totale wereldmarkt vrij geeft.

Vooral de laatste jaren is ook de bedrijfsgrootte vaak ter sprake gekomen. Het blijkt
dat deze in enige landen is:

Hieruit blijkt dat Denemarken het meest op Nederland voor is. Alle bedrijven zijn
er verkaveld. Er leven slechts 4 millioen mensen. Er is maal zoveel cultuurgrond
De veestapel is t.b.c.-vrij.

De weide en voederbouw is er slecht, de landbouw eenzijdig, de coöperatie te ver
doorgevoerd.

De V.S. worden veelal als het voorbeeld van integratie aangehaald. Bovendien be-
werkt i mankracht daar 40 h.a.; hoewel de productie per h.a. maar een derde is van
die in Nederland, is de productie per mankracht hierdoor 3 x zo groot als in Nederland.

Het zal voor Nederland, ook in het kader van een Europese samenwerking, steeds een
gewichtige zaak blijven de productie per mankracht op allerlei manieren op te voeren.
Zonder twijfel zal de Dierenarts hierin een grote plaats kunnen en moeten innemen.
Hierbij vooral denkend aan foktechnische problemen en in verband met het opvoeren
van de productie der dieren, het bestrijden van deficientieziekten.

Het Bestuur van de Kring van candidaatleden van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is voor het verenigingsjaar 1951 —1952 als volgt samengesteld:
C. Brakman, Praeses.
M. J. Dobbelaar, Ab-actis en fiscus.
F. v. d. Veen, Assessor.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangevraagd door
de collegae:

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat A. P. Wijgergangs aan-
genomen als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

J. P. W. Anemaet, voorheen te Naaldwijk, is verhuisd naar \'s-Gravenhage, Laan
van Poot 194 D, Tel. K. 1700—399192. (pag. 60)

G. Boneschanscher te Kruiningen is binnen die gemeente verhuisd naar Hoofd-
straat 2; gr. 559799. (pag. 63)

J. C. Choufour te Leiden is binnen die gemeente verhuisd naar Burggraven-
laan 249, Tel. 24908. (pag- 66)

J. van der Grift te Hoorn is binnen die gemeente verhuisd naar Joh. Poststraat 25.

J. H. de Groot te Zutphen, diens telefoonnummer moet worden gewijzigd als volgt:
K. 6750—3477 (privé), 3941 (bur.). (pag. 72)

H. J. Heilersig te Neede, diens adres luidt met ingang van 1 Januari 1952 als volgt:
Diepenveen, Boxbergerweg B 26b; tel. K. 6709—313. (pag. 74)

W. ten Hoopen, voorheen te Lochem, is verhuisd naar Barchem (bij Lochem),
Hotel de Lochemse Berg. (P^ag- 76)

A. Hijink te Lochem, diens telefoonnummer is gewijzigd in K. 6730—1172. (pag. 77)
J. S. van der Kamp, diens personalia luiden als volgt: Kamp, J. S. van der; 1951;
Amsterdam, Stadhouderskade 109; tel. K. 2900—96536; K.V.-bct. ab. (pag. 78)
S. Loman, voorheen te Amsterdam, is verhuisd naar Hoogeveen, Pesserstraat 9;
tel. K. 5280—2771 (privé), 2059 (bur.). (pag. 82)

A. W. Middelberg, voorheen te Heino, is verhuisd naar Dargaville, North Auckland
(New Zealand), Loganstreet, Mangawhare; Vet. Surgeon.

(van pag. 84 overbrengen naar pag. 102, lijst sub b.)
Dr. M. J. Mol te Eist is binnen die gemeente verhuisd naar Stationsstraat 36, „de
Hoge Hof", tel. K. 8809—478. (pag. 84)

A. R. de Vries, voorheen te Molkwerum, is verhuisd naar Schagen, voorlopig adres
Stille Laan 16; tel. K. 2240—437. (pag. 98)

Collega H. J. Heilersig te Neede is, te rekenen met ingang van 1 Januari 1952,
benoemd tot Keuringsveearts, hoofd van dienst, van de Vleeskeuringskring Diepenveen.

Collega N. Diddens te Midwolda is, te rekenen met ingang van 1 November 1951,
benoemd tot:

1. Keuringsveearts, hoofd van dienst (in tijdelijk dienstverband) van de Vleeskeurings-
kring Delfzijl;

2. waarnemend Keuringsveearts, hoofd van dienst, tevens adjunct-directeur van het
abattoir, van de Vleeskeuringskring Winschoten. (pag- 67)

Prof. Dr. J.Jansen is in de zitting van de Société de Pathologie Comparée, op 13 Nov.
te Parijs gehouden, benoemd tot Membre Étranger van deze Société.

Collega C. J. Dekker heeft zich gevestigd te Zetten, Wageningsestraat 35; tel.
K. 8880—213; P., geass. met W. H. Karelse. (pag. 67)

Op 23 November is voor het veeartsenijkundig examen geslaagd de Heer W. H.
Kapsenberg. (inlassen op pag. 78)

Op 24 November is voor het veeartsenijkundig examen geslaagd de Heer J. K.
Deisz. (inlassen op pag. 67)

M.O.V I R MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
..........ZEKERING VAN INDIVIDUEELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

Brieven onder No. 46, Maatschappij voor Dierengeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht.

in zuiver tin of in prima vertind lood.
Voor de verpakking van diergeneeskundige preparaten.

Deze tubes kunnen worden geleverd met iedere gewenste vorm van
canule, ook de meest spitse vorm, zonder scherpe punt, vcor elk doel.

From the laboratories of the State Serum Institute Rotterdam
Director: G. M. VAN WAVEREN.

After the war the application of the milk ring test has been widely propa-
gated and in many countries it has been attempted to bring this reaction
to perfection. For there are still inconceivable divergencies with respect
to the serum-titers or there are positive reactions that should be considered
non-specific (mastitis and colostrum milk). Further, the time during which
the tubes are kept in the water-bath of the incubator affects the formation
of a ring which, though perfectly resembling a positive reaction, cannot
be regarded as specific if the incubationtime is taken too long.
These facts may be considered common knowledge and need not be
further dealt with. But the result of all these outcomes is that the value of
this test as a means of detecting brucella-infections is judged very different-
ly. In American literature we find on the one hand a high appreciation
of this test on account of 95—99% agreement between the results of serum
and milk-testing and, on the other hand, indications of little appreciation
because 25 to 30% of the tests have yielded divergent results. Besides there
is individual milktesting for which the ring-test should be considered less
suited and reports from Denmark show that from 5 to 10% of the positive
milksamples originate from animals that, serologically, should be con-
sidered negative. Though, generally, the A.B.R. test should be considered
a valuable diagnosticum, yet its nature is still dark in many respects. A
satisfactory concept of this reaction has not yet been formed and conse-
quently, it is still largely empiric.

There is still uncertainty about the question whether milk-agglutinins
are formed by the udder-tissues or if they pass from the blood into the milk.

Unfortunately, there is no conclusive evidence in support of the truth
of either of these views. That udder-tissue is capable of independently,
so regionally, forming agglutinins, will appear from the ^rollowing experi-
ment.Rossi injected killed abortus-bacteria into a quarter and after some
time found that unlike the three other quarters, it excreted specific agglutinins
into the milk, whereas the blood did not show any reaction. Further it has
repeatedly been found that milk may contain agglutinins, and even in a high
concentration, without any agglutinins being traceable in the blood. But
besides this the concentration of milk-agglutinins may differ in the four
quarters. Often doubt has arisen as to the value of the A.B.R. test, because
the ring-reaction may sometimes be clearly positive for weeks, whereas
the blood is still negative. After a brucella-infection the body may clear
itself of abortus-bacteria and the blood-titer is accordingly seen to fall,
whereas that of the milk remains stationary. These outcomes, however are
contradicted by others that render regional agglutinin-formation unlikely.

For instance, sometimes any relation between the excretion of bacteria and
the agglutinating capacity of milk-serum may be lacking. Lerche even
assumes that 6% of the bacteria excreters do not form milk-agglutinins.
On account of his experiments, Blakemore denies the possibility that
the injection of dead bacteria into the udder may cause regional agglutinin-
formation, as claimed by Rossi. According to Blakemore the blood-titer
does not rise until 7 days after the injection and then agglutinins are
evenly excreted in the four quarters. The same phenomenon is taking
place after subcutaneous injection.

The problem of the origin of milk-agglutinins has not yet been solved
definitively.

As the positive A.B.R. reaction takes place in the cream-layer, we shall
first deal with some properties of cream.

The fat is emulsified in the milk in the shape of globules the size of which
ranges from o. 1 to 10 micra. The emulsion may vary in fineness according
to breed and individual. Davis holds that the size of the fat-globules decrea-
ses in different breeds in this order: Jersey-Shorthorn-Friesian. As lactation
advances the fat-globules become smaller and more numerous. Their size
is increased by feeding of grass, silage and oleaginous feed. Hylkema
describes the formation of the cream as follows: The fat-globules are sur-
rounded by a proteinmembrane, which keeps them in emulsion and
prevents their confluence.

The nature of this haptogen membrane, for instance, the question
whether it is solid or liquid, is not yet perfectly clear. The rate at which the
fat-globules rise to the surface, is strongly influenced by their size, by the
density of their proteinskin, the viscosity of the milk-serum and by the
temperature. Cold milk is somewhat more viscous than hot milk so that
in hot milk the fat-globules experience less resistance in rising. In cold
milk the serum-layer round the fat-globules is thicker, which reduces their
rising capacity. As a result of this, the fat-globules with their protein-mem-
brane take up more space in cold milk thus reducing the interglobular
spaces. While rising, the big globules will now take along more of the
smaller ones, which otherwise would not reach the cream-layer owing
to their small size. Owing to this ballast the big globules do not rise so
quickly. Consequently, cold retards the rate of rising, but causes the for-
mation of the cream-layer to be more thorough. On the other hand, how-
ever this cold cream contains proportionately less fat than does the cream
of milk which has been heated to f.i. 20° C., because in cold milk the
protein-membranes are thicker. In heated milk the cream rises more
quickly, because the resistance referred to above is smaller. In milk of
io° C the biggest globules are the first to rise, then follow the smaller ones
and last of all the smallest.

When a cream-layer has once been allowed to settle thoroughly, it
begins to shrink, i.e. the layer becomes narrower and more compact and
the smallest particles penetrate further into the spaces between the bigger
globules.

treated. Washed red blood-corpuscles or bone-black are added to the
milk. If the milk has not been heated the rising fat-globules take along
between them the blood-corpuscles or the particles of bone-black. The
intact fat-globules concentrate more and more while rising and sift as it
were these added substances, which gives the cream-layer a somewhat red
or black hue. Many assume that such sifting-action also takes place in the
A.B.R.test. They hold that the agglutinins in the milkserum cause the
added abortus-bacteria to flocculate so that they can easily be carried
along by the rising cream-globules whereas in the absence of agglutinins,
the isolated bacteria slip through the interglobular spaces and continue
to be in suspension. As the ringreaction is intended to be a rapid test, it
should be carried out with heated milk not exceeding 37° C, this being the
optimum temperature.

There has been much controversy about the question whether a water-
bath or an incubator should be used in the mass-application of the A.B.R.
test. In the water-bath the milk-samples reach the desired temperature of
37° C. more quickly than in the incubator. This is of special importance in
winter, when the great number of cold milk-samples in metal racks would
cause a greater fall of the temperature in the incubator than they would
do in the water bath, owing to which the temperature of the cooled air
cannot be raised again to 37⁰ C. in half an hour. This is clearly shown
in the following experiment with only a few milk-samples. First the milk
is cooled down in the refrigerator to 10° C. A thin thermometer is left in
the samples so that at any time a reading can be made of the rise in tem-
perature of the milk. In the water-bath the milk reaches its final temper-
ature within 2 minutes. In the incubator the rise in temperature of the
milk is quicker in the first half of the time than in the second. Thus, after
5 min. the temperature is 23°, after 10 min. 28°, after 15 min. 31.5°, after
20 min. 32⁰, after 30 min,. 33⁰.

This shows that even a few tubes, which did not affect the temperature
of the incubator, could not reach the required temperature of 37⁰ C in
half an hour. So this will even be more unlikely in winter when many cold
milk-samples have to be handled. In how far the water-bath will suit the
purpose, will depend on the capacity of the thermostat.

This comparative experiment has also been made in another way. Some
duplicate series of geometrical dilutions were made of highly positive
milk-samples in negative milk *). Further, a drop of stained abortus-anti-

gen was added to the I em³ of milk contained in each tube and a rack of
milk-samples thus obtained was placed in the water-bath and a rack of
similar samples in the incubator, both for half an hour.

The higher the milktiter, the more tubes there are with a positive reaction.
The same milk-sample invariably gives the same number of positive tubes
irrespective of its being heated in the water-bath or in the incubator. Also
the number of -f- signs expressing the degree of the reactions, is virtually
the same. Only the coloured cream-layer in the water-bath is nar-
rower and darker than that in the incubator, which is due to the fact
that the reaction is sooner completed in the water-bath, so that the cream-
layer has time to shrink. If the series of dilutions in the incubator is allowed
to stand somewhat longer, the same phenomenon takes place. From this
it appears that a temperature of 37° C. is not essential to effect the reaction
and that agglutination has occurred already before, probably even in a
considerably shorter time, and that the cream-layer is formed in the remain-
ing part of the half hour. So the sensitivity of the reaction is the same in
both heating-methods so that there is no reason for preference.

The ring-test is a specific one, for it fails when performed on highly positive
milk with another antigen (salmonella) that has been prepared in the same
way as the stained abortus-antigen. Therefore, it should be investigated
what is the function of the cream-particles in the reaction and if the specific
reaction may also be due to a cause other than the above-mentioned
passive sifting-action of the cream. A microscopic examination of the blue
cream-layer of positive milk after the completion of the ring-reaction
shows that the abortus-bacteria have settled in the shape of fine clumps
among and around the fat-globules. The fat-globules themselves are
optically quite empty also when examined in the dark-field. Consequently,
so far there is as much in favour of the sifting-action, as of the adsorption-
theory. From physical chemistry it is known that in an emulsion of two
liquids both form droplets possessing a surface-tension and potential which
enables them to adsorb substances, in casu agglutinins. Mommsen and
others have ascertained that fat-globules in human- and cow-milk have
a negative electric charge. Perhaps, the fat-globules in milk can adsorb
at their surfaces not only the haptogen protein-membrane, but also agglu-
tinins. In this case there will also be a concentration of agglutinins at the
surface of the fat-globules. The added bacteria agglutinate at the surfaces
of these globules, are bound to them and eventually rise with them.
Irrespective of the question whether the udder itself forms these agglutinins,
or if they diffuse from the blood in the milk, they are adsorbed on the
fat-globules, a sort of equilibrium being established between the fixed
agglutinins and those dissolved in the milk serum. A satisfactory expla-
nation of this equilibrium cannot yet be given, but on the ground of adsorp-
tion-observations it may be assumed that the surfaces of the fat-globules
adsorb a greater concentration of agglutinins than the milk serum contains.

When oil is emulsified in protein or gum arabic a membrane of protein
or arabic gum, as the case may be, is formed round the oil-droplets as
adsorbent. This is not necessarily a phenomenon caused by opposite charges

of adsorbent and dissolved matter, because also same charges may show-
marked adsorption phenomena. Adsorption does not set in simultane-
ously with the contact of the phases, but it requires some time. The temper-
ature is here of minor importance. It is not a hard and fast rule that adsorp-
tion is effected according to constant proportions. A state of equilibrium
need not be reached when this would bring about a change in the adsorbed
substance, for instance, when it partially or entirely loses its solubility, as
occurs in the process of staining. Thus also, it is often found that the
adsorbed substance at the surface of the adsorbent possesses a much higher
concentration than the same substance suspended in the solution around.
Accordingly, Bechhold and Prieger regarded the membranes round the
fat-globules in the milk as a colloid in a concentrated form, it only not being
clear whether it is in a solid or liquid state. Colloids, including ferments,
can be irreversibly adsorbed out of solutions and yet be driven out by some
substances (serum, glucose). As cream-globules may vary considerably in
size, the composition of the protein membranes will not be a constant one.
In fact, it may even show individual variations, which may also be due to
the variations in the protein-components of milk. Small drops have a
smaller radius than big ones and consequently possess a greater amount
of surface-potential than the latter. So, there is a higher potential at the
surface of the small fat-globules, which is of importance for adsorption.
In the event of adsorption the condition of the small globules will differ
greatly from that of the larger ones. Therefore, it should be ascertained
whether the study of the adsorption capacity of cream-particles might lead
to a better insight in the process of the ring test. Probably, fat-globules are
able to adsorb agglutinins, i.e. globulins and fix them at their surfaces in
higher concentration, in the same way as, for instance, a mastix-emulsion
adsorbs traces of protein from urine. It is known that adsorption-processes
have the greatest significance just in diluted solutions, which is expressed
in the adsorption isotherm. This might give rise to an explanation of the
fixtion of abortus-bacteria at the surface of the cream-globules.

If it is true that the A.B.R. test is based on the passive principle of the
Schern-Gorlisch reaction, it may be assumed that not only the combi-
nation of red blood-corpuscles or bone-black with the cream, but also the
affinity of the stained abortus-bacteria to the cream layer, will be a loose
one. In order to gain an insight into this question 5 cc. of fresh milk was
mixed with a suspension of washed red blood-corpuscles and an equal
quantity of milk was mixed with bone-black, after which both were incu-
bated for half an hour. Then the stained cream-layer of the two relative
milk-samples was transferred into tubes containing 5 cc. of physiological
saline. After the tubes had been shaken by hand for some minutes, it appea-
red that the cream was decolorized in both of them and after careful
separation it gravitated as a perfectly white layer to the top of the liquid.
After this the blue cream-layer of some milk-samples that reacted positi-
vely on the A.B.R. test was washed in the same way. Only after long and
vigorous shaking hour in the shaking-machine) did the cream-samples
release their colouring matter.

From this it appears that in the A.B.R.test the fixation of cream and
abortus-bacteria is more difficult to remove than of cream and blood-
corpuscles or bone-black in the Schern-Gorlisch reaction. It should how-
ever be noted that fresh milk must be used for these experiment and not
milk that for a rather long time has been kept in the refrigerator. So this
introductory experiment would appear to be in favour of the hypothesis of
adsorption. Some points, however, call for further attention. In the case
of adsorption in positive milk it is probable that the cream-globules absorb
the agglutinins and that it will be possible to emulsify this cream in skimmed
negative milk without positive milk being drawn off, owing to which the
negative milk would react positively on the A.B.R.test. If the positive
milk is carefully separated in a narrow tube, a thick cream-layer is formed
from which cream can be taken off without at the same time carrying off
milk. Inversely, the cream of negative milk transferred into positive skimmed
milk will agglutinate the antigen because this cream has charged itself with
agglutinins from the possitive milkserum. These considerations have led to
the establishment of a series of experiments which involve the following
treatments of materials:

1. Positive cream obtained through moderate separation of A.B.R.-
positive milk-samples, so as not to injure the globular structure of
the cream.

3. Positive and negative milk skimmed through vigorous separation,
hereunder referred to as: separated milk.

4. Positive cream that has long and vigorously been shaken in distilled
water or in physiological saline and separated from it again by gentle
centrifugal action. Hereunder this cream will be referred to as: washed
positive cream.

5. Blue coloured positive cream obtained by mixing 5 cc. of positive
milk with 5 drops of stained A.B.R.antigen is vigorously shaken in
water or physiological saline and through careful centrifugal action
separated from the colouring matter and along with it from the bac-
teria. Cream treated in this way is hereunder referred to as: decolo-
rized positive cream.

6. By: negative decolorized cream, is meant negative cream that has been
mixed with positive separated milk and — as will be seen later on —
has, after the mixture of A.B.R.antigen, taken on a blue colour, which
has however beem removed in the way described under 5.

In the following experiments the pre-treated cream has been emulsi-
fied in separated lukewarm milk, after which 1 cc. of this emulsion is
mixed with 1 drop of stained antigen and incubated at 37⁰ C. for half
an hour. The results of the reactions were recorded as soon as the
tubes were taken out of the incubator.

The positive milk and cream mainly originate from two cows which are
kept on account of their strong A.B.R.reaction and from some milk-samples
from unknown cows. The negative milk comes from several cows that have
previously been tested for the complete absence of any reaction.

9. Pure butter rubbed and by heating it
softly emulsified in negative and positive
separated milk............

These experiments are a confirmation of the adsorption-hypothesis. Ex-
periment 1 already proves that the positive cream-layer, 3 mm thick,
contains the agglutinins, while from experiment 2, which was carried out
with negative milk of 4 cows, it appears that the cream-globules have
charged themselves with the agglutinins of the positive milk. The cream-
layer here is also 3 mm thick. In order to prove that the co-transfer of pos-
itive milk-serum into the cream is not the cause of the coloration of the
cream-layer, the cream was first shaken for 1 hour in water or physiological
saline (experiment 3 and 4). The liquid was once refreshed. This treatment,
however, was not sufficient to free the positive cream from the absorbed
agglutinins. It appeared that all the agglutinins of cow 155 were washed
away after 1¹/_a hours\' and even more clearly after 2 hours\' shaking and
accordingly in the A.B.R.test a dead-white cream-layer was formed in
negative separated milk. This time was not sufficient for the cream of
cow 152, it taking no less than twice 2 hours\' shaking and refreshing of the
liquid to remove the agglutinins from the cream. For washing, distilled
water and physiological saline give the same results. The persistency with
which cream 152 retained the agglutinins may result from its having a
higher agglutinin-concentration than cream 155 (milk-whey titers res-
pectively 1 : 80 and 1 : 40) had, but also from the nature of the 152 cream,
which is probably composed of finer fat-globules with a greater adsorption
than larger globules have.

The cream freed from agglutinins was again charged with agglutinins in
positive separated milk, which caused the A.B.R.reaction to become again
strongly positive. These outcomes militate against the theory of a passive
sifting action of cream in positive A.B.R.reactions. The comments on
experiments 5 and 6 are as follows. The stained cream 155 and that of
positive samples from unknown farms can much more easily be freed
from agglutinins by washing, namely by from 20 to 30 minutes\' shaking.
Even cream 152 is after 1 hours\' washing free from agglutinins, which,
attached to the bacteria in the creamlayer, are torn off from the cream-
particles together with them. So the affinity between bacteria and agglu-
tinins is stronger than that between agglutinins and fat.

In experiment 2 the negative cream mixed with positive separated milk
gave a blue ring in the A.B.R.test. This stained cream was decolorized by
washing for use in experiment 7 and 8. It appeared that this cream is much
more quickly cleansed from agglutinins than blue stained positive cream.
So the former was less intensively charged with agglutinins than the latter
was. Experiment 7 shows that this cream was thoroughly cleansed. In
experiment 8 the cream was re-charged, which gave an intensely blue
ring. Experiment 9 shows that it is not the butter-fat itself, but the intact
fat-globules with their surface-potential, that cause the abovementioned
results. In relation to these experiments another question arises, namely:
when positive stained cream has been freed from agglutinins by washing,
where are these agglutinins then? They may still be fixed to the abortus-
bacteria, but they may also have been dissolved in the washing-liquid.
The blue cream-layer formed in some positive A.B.R.reactions is washed
in physiological saline and then separated. The released stained bacteria
form a sediment, which is washed once more separately and is then allowed
to settle. This mass of bacteria is thoroughly mixed with 1 cc. negative
and 1 cc. positive fresh milk in such a proportion that its colour-intensity
becomes equal to that obtained by mixing 1 cc milk and 1 drop of antigen.
After half an hour\'s incubation the positive milk sample gave an intensely
blue ring, evaluated as j the negative milk also gave a positive ring
evaluated as . Thus it occurs that negative milk with fresh stained
antigen shows no ring reaction, whereas the same milk with the used and
washed antigen shows a clear ring reaction.

This may be due to the fact that in the latter case the negative cream
globules possess affinity towards the agglutinins attached to the bacteria
and fix them together with the bacteria. So, it may be concluded that the
fixation of agglutinins and bacteria is stronger than that of agglutinins
and fat globules, because in the event of a forced separation of the complex
binding of creamparticles-agglutinins-bacteria the two last links in the
chain stick together and completely separate themselves from the cream.
But also the washing liquid of the cream contains agglutinins which
has been shown by the ring reaction. The milk cream used for this experi-
ment is from the above-mentioned positive cows 152 and 155, because
they have a high milk-titer. Of the washing-liquid of the cream and the
milk itself were made some series of geometrical dilutions in negative milk;
at the same time a little negative cream was added to the washing-liquid
in order to get a sufficiently thick layer of cream for the reaction.
After the addition of 1 drop of antigen and half an hour\'s incubation
at 37⁰ C. the result was as follows:

Series of dilutions of washing-liquid in negative milk
152. reaction ±
155. reaction ± — —

Control series of dilutions physiol. NaCl. in negative milk,
reaction — — — —

From this it appears that the positive stained cream, when washed out,
gives off part of the absorbed agglutinins to the liquid, but also that
negative cream adsorbing them gets a positive A.B.R.reaction. It will now
be clearer why cream in infected milk is most dangerous for the consump-
tion, which is confirmed by the findings of Wood, who states that it
contains from 50 to 100 times as much brucella-bacteria than the milk
itself. They are bound by the cream-agglutinins and concentrated in it
with the formation of the cream layer.

From the foregoing it appears that the A.B.R.-reaction is based on the
absorbing capacity of the cream towards agglutinins and there is every
likelihood that also admixed blood-serum-agglutinins will be bound by
cream. One loopful of Abortus Bang-serum with a titer 1 12500 was added
to 1 cc. negative milk. The ring test applied to this mixture gave a
reaction. The whey-titer of this milk is 1 : 10. The same experiment was
repeated with a mixture of 1 loopful of serum and 2 cc. negative milk,
which gave a ring reaction, but the whey-titer is negative even in a
1 : 5 dilution. Then a little negative cream was added to and well mixed
with this milk and this resulted in a much clearer reaction, evaluated as
■ The addition of the adsorbent, the cream, caused more thorough
adsorption and consequently a stronger reaction. The experiment was
repeated with agglutinins derived not from serum, but from milk showing
a strong positive reaction. One of these positive milk-samples had a nega-
tive whey-titer in a dilution of o. 1 cc. in 12 cc. negative milk, even in a 1 15
dilution, but the ring test gives a still visible blue cream-layer evaluated
as . A second sample of positive milk gave the same result after the dilution
of 1 cc. in 14 cc. negative milk. A repetition of the two experiments but
with the addition of some negative cream gave much clearer reactions
evaluated as . So also here the intensity of the reactions increased owing
to the addition of adsorbents. It may be possible that the cream-globules
are charged with several layers of agglutinins which are firmly attached to
them, but by bringing uncharged cream-particles, so with undiminished
potential, into contact with them, the latter adsorb part of the bound
agglutinins. Thus a larger area of agglutinins is formed so that more anti-
gen can be bound and the reaction is more accentuated. These experiments
illustrate from the practice of A.B.R.experiments, that positive reactions
can be found in cases in which the whey-titer and serum-titer are still
negative, in other words that agglutinins which are untraceable in 1 : 5
whey-dilution and 1 : 20 serum-dilution are detected bij the ring-test.

They are concentrated at the surface of the cream-globules, till they give
a visible A.B.R.reaction. Besides, the keenness of the reaction is still
enhanced by the condition of the cream, either by a higher percentage of
fat or by a finer division of the cream-globules, which increases the adsorp-
tion-capacity.

In connection with the foregoing a few words may be said about
the experiments by Alivisatos and Emmanouilidou on the A.B.R.-
test on goats. They added strongly positive abortus-serum to the rfiilk,
which thus got a titer ranging from I : 200 to 1 : 800. After one hour\'s
incubation most of the bacteria had been agglutinated and settled to
the bottom, while the cream-layer remained white with a blue edge at
the bottom. They are of opinion that the cream would just hinder the
reaction. The error of these two research-workers is that they have added
far too many agglutinins to the milk, so that simply a tube-agglutination
has been established in a milk-medium. This gives rise to an interference
of two processes, namely a bottom-agglutination, the intensity of which
in this agglutinin-concentration is much greater than the affinity to the
cream, and the rising owing to agglutination at the surface of the cream-
globules. The latter will certainly lose against the former and only the finest
fat-globules with the greatest potential will fix some bacteria and these
settle like a narrow blue edge at the bottom of the cream-layer. All research-
workers in this field will be acquainted with this phenomenon, which occurs
especially in the cream-layer of weak reactions that have been allowed to
stand for some time and which is often accompanied by the formation of
a thin white layer on top of the blue cream-layer. The big cream-globules
have theTeast affinity to antigen and rise most quickly and form the white
layer under which the finer globules, which rise later, but charged with
antigen, settle and form a clear positive ring.

Mastitis-milk sometimes presents difficulties as it sometimes gives a positive
A.B.R.reaction without there being any question of abortus-infection.
This however, may be due to various causes. For instance, there may
exist non specific agglutinins, which can simulate a positive reaction.

It may be that it has not been sufficiently ascertained whether the cow
suffering from mastitis is, or has been, suffering from Abortus Bang. The
following experiment may provide another explanation. The milk of some
cows suffering from streptococci-infection reacted with a blue ring evaluated
as • These rings were washed in physiological saline in the. way
described above and the sediment of blue bacteria was isolated, washed and
then emulsified in negative milk till the colour-intensity was equal to that
obtained by mixing 1 cc. milk and 1 drop of antigen. After half an hour\'s
incubation no blue rings had formed, which clearly contrasts with the
positive results in the above-mentioned experiments in which the stained
sediment of bacteria of positive cream was used after being washed and
separated. So no agglutinins stick to the bacteria that have settled in
mastitis cream and, consequently, the mastitis-ring must be formed in
another way. If this cream is shaken in physiological saline for only a very
short time, it quickly loses its blue antigen in the same way as in the Schern-
Gorlisch reaction the stained ring is quickly freed from the red blood-
corpuscles or bone-black by washing. So, in the case of mastitis-milk the

ring is formed on the principle of the Schern-Gorlisch reaction, namely
the stained antigen-bacteria are passively sifted by the cream particles.

This phenomenon, however, does not occur in normal negative milk,
so that mastitis-cream may have another composition than normal cream.

A microscopic examination of mastitis-cream shows that in addition to
cream-globules it contains a larger or smaller number of leucocytes, ery-
throcytes and epithelium cells and probably even more protein detritus
products. So these elements are carried off with the cream and will render
possible the sifting action, because the distances between the fat-globules
have become smaller. Perhaps also the haptogen membranes are thicker.
At any rate, the mastitis ring is formed on another principle than the
positive abortus-ring, which will probably be due to the passive sifting
action. Therefore, not any mastitis milk will give a ring; this will depend
on particular conditions (cell-content, viscosity). For this experiment there
was no reliable colostrum of negative cows availabe, so that we cannot
conclusively explain the cause of the formation of the ring in negative
colostrum. A few times we found a weakly stained colostrum ring which
developed late and was very thick on account of the high fat-content.
The great richness in protein and fat of colostrum on the first day or first
two days of the secretion, would suggest that also this ring is formed by
passive sifting action.

A point of the greatest significance is the time in which a positive reaction
must be completed in the incubator at 37° C. This experiment strikingly
corresponds with that of abortus plate-agglutination. For a right judgement
the latter depends on a definite time, as negative reactions can change
into positive ones when timed too long. Many cows have a blood-titer
of 1 : 25, which should be considered negative, others a titer of 1 : 50,
which is doubtful. It may be very well possible that such animals excrete
agglutinins into the milk which cause a positive ring. We have already
seen that very slight concentrations can give clearly perceptible reactions.
These may occur late, for instance, after half an hour\'s incubation the
milk may be negative, but after standing at room temperature for some
time, a clear ring may as yet develop. This phenomenon has already been
explained above: small traces of agglutinins are not adsorbed by the big
fat-globules, but by the smallest with the greatest surface potential. They
afterwards slip in between the big fat-globuli and colour the ring blue.
So it is advisable not to take the incubation-time too long, for this would
promote the development of such retarded reactions. Formerly the incuba-
tion-time was too long, namely 1 hour, to-day the time is usually half an
hour. Considering what has been said above about the influence of the
cream, also this timing is arbitrary because in equal concentrations of
agglutinins in milk, the time required for a reaction depends on the com-
position of the cream. So the greatest difficulty is to determine the incuba-
tion time in which positive or doubtful reactions, if any, are completed
but no more the retarded reactions which would develop in milk of ani-
mals with a blood-titer below the limit of the doubtful. As the conditions
in milk-reactions are different from those in blood-reactions a correct
timing is not possible. Therefore, the best plan will be to stick to the custom-
ary half hour at 37⁰ C., because this time has been empirically found

It has become customary to evaluate the intensity of the A.B.R.reactions
by means of a number of signs, varying from one to four and this was
believed to be an essential indication of the agglutinin content in some
respects resembling the titers in the plate-method of abortus research.
The theory of the sensitivity of antigen, however, is affected by other
factors in the milk which greatly diminish the value of the present standard-
ization of antigen. A positive reaction is brought about by two factors:
a specific factor, i.e. the presense of specific agglutinins and a non-specific
factor, i.e. the composition of the milk. Researches in our laboratory-
still in progress have already shown that the reactivity of the milk of the
same animal can vary over a period of some days, and even in the course
of the same day. With a negative cow it has been found that the series of
negative reactions was suddenly interrupted by a positive one, which
disappeared the following day. Presumably, this will have resulted from
a change in the cream-condition rather than one in the concentration
of agglutinins. Two strongly positive experiment-cows daily had clear
fluctuations in the A.B.R.reaction, which was shown in a series of dilutions
of their morning- and evening milk, in which the number of tubes showing
positive rings was greater in the latter than in the former case.

Bruhn found in the same cattle and generally in the same farms more
pronounced reactions in autumm and winter than in spring and summer,
when the animals are in the pasture. No doubt, this is due to the fact
that, generally, in autumn the cream-globules are finer and consequently
have a greater surface potential. In lactology it is a wellknown fact that
nutrition and many other influences affect the size of the fat-globules.
Grass, silage and oleaginous foodstuffs give larger fat-globules so that
these will exercise a negative influence on the intensity of the reactions.
The question arises whether this may be the reason that negative milk
can go together with a positive blood titer.

On account of all this the sensitivity of antigen becomes a vague concept.
An antigen is called sensitive if, for instance, it gives in a certain milk
sample a reaction evaluated as , whereas in the same sample another
antigen gives no more than a reaction. This question however has
little to do with sensitivity. When an antigen intensively stained as pre-
scribed by Bruhn is repeatedly washed and re-suspended, it loses colour
in a greater or smaller degree. If now the ring-test is performed with
both antigens, which are essentially the same, on a given positive milk
sample, the latter may indeed give a reaction and the former
only a reaction. In the former case the milk column is white, in the
latter blue. The two reactions are essentially the same, for after the formation
of the cream-layer loose bacteria are still found in suspension in both
samples, but the unwashed, so intensively stained bacteria impart their
colour to the milk, which is not done by the partially decolorized ones,
so that here the milk remains white. This disparity is no criterion for
sensitivity, which will appear from the following experiment. If two series
of dilutions are made of the same positive milk sample in negative milk
and the antigens are added to both of these series on either side, an ecjual
number of tubes will give positive rings, which however in the case of

washed antigen is evaluated with more signs, because the milk column
below is more decolorized. If the intensively stained Bruhn antigen is
centrifuged it appears that the suspension liquid is of a violet hue, but i
drop of it in i cc. of milk does not cause any appreciable decolorization
of the milk. Comparative experiments made by us have shown that re-
peated washing of antigen does not improve the reactions in the series of
dilutions. We found that it is not right to add much glycerin to the antigen
because it affects the surface potential of the fat-globules and in conse-
quence retards the reaction. It is however not right to say that glycerin
promotes the specificity of the antigen.

A matter of great impotance, which is not sufficiently dealt with in litera-
ture, is the effect of rough cultures on the development of non-specific
reactions. It has been found with all sorts of agglutinations that rough
cultures are unsuitable for the preparation of antigen, because they
give undesired floculations, which are too often due to non-specific in-
fluences. In the case of ring-reaction any form of premature floculation of
the antigen in the milk-serum may cause the formation of a non-specific
ring. The view that the A.B.R.ring is due to floculation of antigen under
the influence of the agglutinins dissolved in the milk-serum and that
these clumps of bacteria are passively carried upwards by the cream is not
right. It has been emphasized that the cream-globules bind the homo-
geneously divided antigen to the absorbed agglutinins. If rough bacteria
used as antigen floculate already in the milk-serum, there is a possibility
that they are passively sifted by the cream on the Schern- Gorlischprinciple.
For this reason the use of rough cultures should be avoided. On account of
the above-mentioned factors, which even with the use of a good antigen,
can make problematic the essential value of a positive A.B.R.ring, any-
ground for an evaluation of reactions by means of one up to four -)- signs
is very arbitrary, for they are meant to indicate a difference in agglutinin-
contcnts. Therefore, only three grades viz. , i and will suffice.

In the preparation of blue antigen in the last few years there have been
devised rather a great number of modifications, which do not diverge
essentially and each of which is claimed to be superior by its designer on
the ground of pretended properties ascribed to it. In some countries various
antigens are used, but all of them have been developed empirically. There
are also those who are in favour of uniformity in A.B.R.antigen, but
probably any one of the preparers of a new antigen will prefer his own
product.

H. Bf.ndtsen has drawn the attention of the research workers to his red
antigen which is stained alive with 2-3-5-triphenyltetrazolium chloride,
by using 1 gramme of this powder on 500 cc. suspension of bacteria. The
white powder is dissolved in the body of the bacteria, where it is reduced
to an intensely red hue. In contrast to blue antigen the mitigated strain
19 is used as bacteria-strain. Some modifications have meanwhile been de-
vised. Thus it has been proposed to kill off the suspension of bacteria after
staining, if desired followed by separation and re-suspension in 0.5%
phenol-saline admixed with 1 % glycerine. According to Bendtsen this would
increase the sensitivity. We found however that the above mentioned

modifications and the blue antigen test produce virtually the same results
and that it is fairly immaterial whether virulent strains (Kaerstrup, Glumsô
or any others) or strain 19 are used. The colour of one antigen may be
somewhat more intense than that of another, but this is of no significance.
Admixed glycerin, however, retards the reaction especially when a strong
concentration of it is used as suspension agent. This causes considerable
delay in the dairy factories, because the antigen mixture becomes too
sticky and hardly dissolves in the milk. When applied to thousands of
milk-samples this means a substantial loss of time. Besides the reaction-time
should be extended from 1/2 hour to 1 hour. The application of a strong
concentration of glycerin is a definite disadvantage, because this substance
affects the surface-tensions of the fat-globules, which is reflected in the
prolonged reaction period. Therefore, it would appear to be far-fetched
and illogical to assert that glycerin increases the specificity of the reactions.
Further, repeated washing, separating and re-suspending can hardly serve
to improve the product and at any rate, this involves a great loss — as
much as up to 1/4 •— of the original mass of harvested bacteria.

In this research red antigen has been employed for checking the results
attained with blue antigen and the outcomes were exactly the same. The
activity of red and blue antigen was compared in a great number of aggluti-
nations. This was done in dilution series, which provide the only means of
getting insight into sensitivity. It appeared that red antigen is not inferior
to blue. Only, after preparation the red antigen was put in the refrigerator
so as to be sure that all the bacteria were dead. For this purpose heating
to 6o° C. can also be applied, though generally any artificial treatment
should be avoided, because it is often difficult to estimate the consequences.

It is a fact that the sensitivity of red antigen that is used immediately
after preparation and after maturing in the refrigerator differs from that of
blue antigen in this respect that in the series of dilutions the newly pre-
pared antigen gives ring-formation in a greater number of tubes than matu-
red antigen does. The results of the latter however perfectly correspond
with those of blue antigen. Also the use of virulent cultures or that of
strain 19 both in blue and red antigen presents hardly any difference.
Only, it is desirable not to use red antigen too early and to start from
smooth cultures. When red antigen is used, the reaction-time is a weighty
factor. Bendtsen states a 1 hour\'s reaction-time for his antigen. A com-
parison of the reactions of blue and red antigen invariably showed that
the intensity of the reaction with red antigen is stronger, the red reactions
invariably exceeding the corresponding blue ones by one sign. This
was especially the case in the first tubes of the series of dilutions. Red
antigen could be given the same reaction-time as blue antigen, namely
half an hour\'s incubation immediately followed by reading. For the sake
of uniformity in the A.B.R.test it would, no doubt, be preferable to use
red antigen and start from smooth cultures of strain 19 with 1 % glycerin
and 0.5% phenol in physiological saline. It is undesirable to heat antigen.
The significance of this uniformity with a view to attaining equal sensitivity
should, however not be overestimated, because it does not cover all the
influences present in the milk that can affect the reactions. Comparison
of the intensity of the reactions is useful only for particular purposes, for
instance in the research made in this report. It hardly, if ever, occurs that

a given milk-sample has to be judged positive with one antigen and nega-
tive with another.

Before proceeding to the supply of red antigen for practice, we first
invited the co-operation of the Health Services of: North Brabant, Utrecht,
North Holland, Drenthe and of the Association for Milk Recording „South
Holland" at Rotterdam. Our thanks are due to these institutions for their
reports and valuable comments on the comparative research with red and
blue antigen.

The first batch of red antigen supplied was prepared from a virulent
strain and put to use at once. The results, however, differed rather widely
from those with blue antigen, because it gave too many positive reactions
as compared with blue antigen. Further checking showed that the strain
used was not perfectly smooth after which a new batch was prepared on
the Bendtsen method from an absolutely smooth strain 19. The results
were now considerably better, but still an undesirable high sensitivity was
perceptible as there were still some positive reactions which were negative
with blue antigen. Full correspondence was not reached before the red
antigen had been kept in the refrigerator for some weeks and all bacteria
have been killed off. It would appear to us that this is a better method
than heating up to 6o° C. because this again introduces an artificial inter-
ference the scope of which is hard to estimate and because, according to
Bendtsen, it increases the sensitivity. As suspension liquid was used physio-
logical saline with 0.5% phenol and 1% glycerin. Further, the 1 hour\'s
reaction time in the incubator as prescribed by Bendtsen is too long for
attaining results that perfectly correspond with those of blue antigen.
This can only be ascertained in dilution-series, which should give an equal
number of tubes with positive reactions. In all the experiments described
in this report the residts of red and blue antigen were the same after half
an hour\'s reaction time at 37° C. though indeed the reactions of red antigen
may be somewhat stronger than those of blue. But this is due to the weaker
colour intensity of red antigen, owing to which the milk column under
the cream-layer does not change its hue through the action of the still in
suspension bacteria. Before deciding upon a large-scale application of red
antigen, we carried out, with the co-operation of the Association for Milk
Recording „South Holland", a comparative test with red and blue antigen
on 71 composite milk-samples. The results were so satisfactory that we
sent the antigen to the above-mentioned Health Services with the request
to make large-scale comparative tests with it on the same lines. Briefly, the
reports of these institutions are as follows.

North Brabant. Number of samples tested 1000. Virtual correspondence
in results. Red antigen allows of more distinct reading.

North Holland. Total number of tests 482, of which 395 negative with
both antigens. Among the 55 positive and doubtful
reactions there are 2 giving a reaction with red and
a — reaction with blue and 1 giving a reaction with
blue and a — reaction with red antigen.

antigens. Among the 28 positive and doubtful reactions
there were 4 giving a reaction with red and a —
reaction with blue. Also the intensity of the reactions
with red is greater. This is probably due to the difference
in time, as with red the reading was made after 1 hour
and with blue after 25 minutes.

The results of the experiments with red antigen show that red antigen
is in no way inferior to blue antigen and the differences in reaction-inten-
sity are bound to be removed through levelling the reaction times which
need not be longer than half an hour for red either. So the advantage of
red standard antigen is:

It is not recommendable either to heat the product or to use a concen-
tration of glycerin more than 1%.

The A.B.R.test is not identical with the Schern-Gorlisch test. The latter is based
011 the passive sifting-action of the cream, through which the added red blood-corpuscles
or bone-black are carried into the cream layer. !n the case of the former the stained antigen
is bound to the cream globules owing to the agglutinins in the milk being adsorbed by
the fat-globules. Consequently, the fixation of antigen to the cream is much stronger
than the colouring agents used in the Schern-Gorlisch reaction. Antigen can be
separated again from the cream by washing it in physiological saline and subsequent
centrifuging. The stained antigen liberated through washing has affinity to negative
cream, because the latter adsorbs the agglutinins bound to the antigen and along with
them the bacteria, whereas this fixation is not effected with unused antigen. It is not
right to assume that the A.B.R.test is based on the floculation of antigen in milk serum
caused by the agglutinins dissolved in it and that the cream afterwards raises the bacterial
clumps through passive sifting-action. The cream globules have charged themselves
with agglutinins, which fix the bacteria at the surface of the globules. Fresh cream
from positive milk mixed with negative milk causes the globules to react positively
on the A.B.R.test. The agglutinins can be separated from the cream by prolonged
shaking in physiological saline and, in consequence, this positive cream loses its property
of reacting positively on the A.B.R.test when mixed with negative milk.
Mastitis milk can also react positively, but only on the principle of the Schern-Gorlisch
reaction and this is probably also true of colostrum. The use of red antigen as prepared
by H. Bendtsen is the obvious means of bringing uniformity in the A.B.R.test.

Alivisatos and Emmanouilidou. Sur la réaction du lait des chèvres W.H.O. com-
munication.

Blakemore. The maternal transference of anti-bodies in the bovine. Vet. Ree. 1951.

van Drimmelen. The Brucella-ringtest for milk of individual cows etc. Onderstepoort
J. Vet. Res. 1951.

Fleischhauer and Hermann. Ueber weitere Erfahrungen mit der Abortus Bang
Ringprobe etc. B.T.W. 1938.

Gutzeit. Die Schwankungen der Grösze der Fettkügelchen etc. Z. f. wiss. Landwirtsch.
I895-

Hermann. Ueber Herstellung und Erfahrungen mit einer haematoxylingefärbten
Abortus Bang Testflüssigkeit. B.T.W. 1937.

Rossi. Diagnostic expérimental des brucelloses bovines. Bull. Soc. Sei. Vét. Lyon 1948.

Seeleman and Mantovani. Ueber die Abortus Bang Ringprobe und ihre Reich-
weite. Milchw. Forsch. 1940.

Smitmans. Ueber die Verwendung und Möglichkeit der Abortus Bang Ringprobe
etc. B. and M. W. sehr. 1938.

Wood. A new and rapid method for the preparation and standardization of Brucella
ringtestantigen. Am. J. public health 1948.

Het is nog niet beslist of de melkagglutininen regionair in de uier
worden gevormd dan wel uit het bloed afkomstig zijn.

De vetbolletjes worden omgeven door een eiwitomhulsel waarvan het nog
niet volkomen bekend is of dit vloeibaar of vast is. De grootte der bolletjes
verschilt naar ras en individu terwijl allerlei invloeden, als tijd van het jaar,
lactatieperiode, voeding, ziekte en behandeling, de grootte der bolletjes
kan doen variëren. De oproming der melk wordt door de koude vertraagd
doordat het eiwithuidje der vetbolletjes breder zou zijn, de inter-
globulaire ruimten dus kleiner waardoor de opstijgende grote bolletjes
meer van de kleine, welke door hun geringe afmeting de roomlaag niet
zouden bereiken, meevoeren. Deze ballast vertraagt de oproming.

Een essentieel verschil tussen de invloed van waterbad en broedstoof voor
de totstandkoming van de ringreactie binnen de vastgestelde tijd van 1 /a uur
kon niet worden aangetoond.

De Schern-Gorlisch reactie heeft de bedoeling vast te stellen of melk
verhit is geweest. Door toevoeging van rode bloedcellen of beenderzwart
zouden de onverwarmde dus intacte roombolletjes deze als kleurmiddel
bedoelde elementen bij het opstijgen uit de suspensie afzeven en dus een
rood of zwart getinde roomlaag geven. Vrij algemeen verklaart men volgens
dit principe ook het ontstaan van een positive ringreactie. n.1. de aggluti-
ninen uit het melkserum doen de toegevoegde gekleurde abortusbacte-
riën samenklonteren en deze vlokjes worden met de roombolletjes afge-
zeefd en mee omhoog gevoerd. Een andere mogelijkheid als beginsel van
de A.B.R.reactie zou adsorptie van agglutininen uit de melk door de
vetbolletjes kunnen zijn. Volgens Mommsen hebben de laatste een negatief
electrische lading. Het oppervlakte-potentiaal zou bij kleine vetbolletjes
naar verhouding groter zijn dan bij de grote. Agglutininen zouden dus
vooral door de kleine vetbolletjes kunnen worden geadsorbeerd in een
grotere concentratie dan zij in het melkserum in oplossing voorkomen.

De blauwe roomlaag van een A.B.R.positief melkmonster en de rode
en zwarte room van verse melk bij de Schern-Gorlisch reactie wordt
afgenomen en in physiol. Na.Cl.-oplossing een paar minuten geschud en
vervolgens afgecentrifugeerd. De beide laatste roommonsters van de
Schern-Gorlisch reactie zijn volkomen wit geworden. Voor die van de
positieve A.B.R. reactie is pas na ^l/₂ uur sterk schudden in de schud-
machine deze room van het gekleurde antigeen ontdaan. De adsorptie-
hypothese wint door deze bevinding aan waarschijnlijkheid daar gead-
sorbeerde stoffen slechts moeilijk van hun adsorbens zijn te scheiden.
Een reeks proeven is met het volgende materiaal ingesteld.

1. Positieve room verkregen door niet krachtig centrifugeren van A.B.R.
positieve melk.

4. In gedestilleerd water of physiol. Na.Cl.-oplossing krachtig geschudde
positieve room, welke door zacht centrifugeren weer afgescheiden is.
Hieronder betiteld als: gewassen positieve room.

5. Gekleurde positieve room door krachtig schudden in physiol. Na.Cl.
en vervolgens zacht centrifugeren van de bijgemengde antigeenbac-
teriën ontdaan en betiteld als: ontkleurde positieve room.

6. Ontkleurde negatieve room, waaronder verstaan wordt negatieve room
welke door vermenging met positieve ontvette melk, zooals blijken
zal, een positieve A.B.R.reactie heeft aangenomen en vervolgens op
de wijze als onder 5 vermeld van het antigeen bevrijd is.

In de hieronder te beschrijven proeven wordt de voorbehandelde room
door zacht verwarmen in ontvette melk geëmulgeerd en vervolgens in een
hoeveelheid van 1 cc. met 1 druppel gekleurd antigeen gemengd en voor
30 minuten in de broedstoof geplaatst. De uitkomsten der proeven zijn direct
na het verlaten der buisjes uit de broedstoof opgetekend.

De positieve room is voornamelijk afkomstig van 2 runderen, no. 152
en 155, welke een hoge melktiter hebben, en van enige melkmonsters
van onbekende koeien.

Uit deze proeven blijkt, dat de adsorptiehypothese bevestigd wordt.
De room uit de positieve melk bevat de agglutininen in geadsorbeerde toe-
stand. De negatieve room laadt zich met agglutininen uit de positieve melk.
Door de room eerst te wassen, wordt bewezen, dat niet gelijktijdige over-
brenging van positieve melk de negatieve melk positief maakt. Van eerder
genoemde runderen 152 en 155 is de positieve room resp. 4 uur en 1 y₂uur geschud en gewassen moeten worden alvorens deze van agglutininen
bevrijd waren. In negatieve melk geëmulgeerd blijft deze room negatief
reageren doch in positieve melk laadt de room zich weer met agglutininen
en geeft positieve reactie. Van proef 5 en 6 waren de bevindingen, dat
deze gekleurde positieve room veel gemakkelijker door schudden en wassen
(1 uur) van de agglutininen bevrijd kon worden dan ongekleurde room.
Dit komt omdat de geadsorbeerde agglutininen gehecht aan de antigeen-
bacteriën tegelijk met deze worden losgescheurd van de roomdeeltjes.
De affiniteit tussen bacteriën en agglutininen is sterker dan tussen agglu-
tininen en vet.

In proef 2 geeft de negatieve room door bijmenging van positieve
ontvette melk een blauwe ring in de A.B.R.reactie. Deze blauwe roomlaag
is ten behoeve van proef 7 en 8 door wassen ontkleurd wat veel sneller
bereikt werd dan bij de gekleurde positieve room. De lading met agglu-
tininen is dus minder intensief dan in de laatste. In proef 7 blijkt dat de
reiniging van deze room volkomen is geweest, in proef 8 heeft weer her-
lading plaats gevonden en ontstaat een positieve reactie. Proef 9 beoogt
te bewijzen, dat niet het vet zelf invloed op de reactie heeft doch de in-
tacte vetbolletjes door hun oppervlaktepotentiaal.

Bij de beoordeling van de sterkte der A.B.R.-redacties door tekens is de
volgende aanduiding genomen :
4- roomlaag blauw, melk wit.
4-4-4- roomlaag blauw, melk iets blauw.
roomlaag blauw, melk duide\'ijk blauw.
4- roomlaagje sterker blauw dan de melk.
4: roomlaag gelijk blauw als de melk.
— roomlaag wit, melk blauw.

Schudt en wast men de gekleurde positieve room als voor proef 5 en 6
is gedaan en centrifugeert men deze af dan ontstaat een sediment van het
blauwe antigeen. Dit nogmaals gewassen en bij 1 cc. negatieve en positieve
melk gevoegd, dan treedt een ringreactie op resp als en aan te
duiden. Dus het reeds gebruikte antigeen geeft met negatieve melk wel
een positieve reactie en het verse antigeen niet. Aan de bacteriën van het
gebruikte antigeen zijn echter de agglutininen van de oorspronkelijk po-
sitieve vetbolletjes nog verbonden welke tegelijk met deze zijn afgespoeld
en deze agglutininen hebben affiniteit tot de roombolletjes der negatieve
melk en verankeren door hun tussenkomst tevens de gekleurde bacteriën
aan de negatieve vetbolletjes. Bij de geforceerde scheiding der complexe
binding: roomlichaampjes-agglutininen-bacteriën, blijven de twee laatste
leden in deze keten onderling verbonden en maken zich tezamen los van
de room. Ook in de afspoelvloeistof bevinden zich vrije agglutininen in
oplossing, wat blijkt uit de positieve ring welke ermee optreedt als men een
weinig negatieve room toevoegt.

Als men een hoogwaardig abortusserum of van sterk positieve melk in
negatieve melk een sterke verdunning maakt, dan bereikt men bij een be-
paalde verdunningsdraad, dat de A.B.R.reactie nog zwak positief is aan
te duiden als , doch dat in de melkwij in verdunning 1 : 5 geen aggluti-
natie in de buisjes optreedt. Doet men in deze aldus zwak positief gemaakte
melk een weinig negatieve room, dan wordt de A.B.R.reactie sterker n.1.
. Dit komt omdat de vetbolletjes waarschijnlijk zich laden met meer-
dere lagen agglutininen waarvan een gedeelte door de nieuw toegevoegde
negatieve vetlichaampjes met een volledig oppervlaktepotentiaal wordt
weggeadsorbeerd waardoor een groter oppervlak van agglutininen ge-
vormd wordt dat dus in staat is meer antigeen te binden en het gevolg
is een intensievere reactie. Dit adsorptievermogen der vetbolletjes ver-
klaart ook waarom in melkmonsters soms positieve A.B.R.reacties kunnen
optreden terwijl de melkwij en het bloedserum resp. in verdunning 1 : 5
en i : 25 negatief reageren. Door bloedtiters beneden die welke als dubieus
gelden kunnen toch spoortjes agglutininen aan de melk afgegeven worden
die door agglutinatie niet worden ontdekt, doch deze worden aan de
oppervlakte der vetbolletjes in zodanige concentratie geadsorbeerd, dat ze
toch door middel der A.B.R.reactie aangetoond kunnen worden.

Mastitismelk en colostrum kunnen positieve reacties geven doch niet
door specifieke adsorptie maar volgens het principe der Schern-Gorlisch
leactie. Vetbolletjes geholpen door bijmenging van leucocyten, epitheliën,
eiwitvervalproducten en een sterkere viscositeit der melk, zeven de toe-
gevoegde antigeenbacteriën passief af uit de suspensie en voeren deze
mede in de roomlaag.

Uit bovenstaande blijkt dat het begrip „gevoeligheid" van antigeen
al heel vaag wordt. Al zou men nog zo\'n betrouwbaar antigeen gebruiken,
er zijn maar al te veel invloeden in de melk aanwezig welke de intensiteit
der reactie kunnen wijzigen, bijv. meer vet, fijnere vetbolletjes dus met
sterker oppervlaktepotentiaal, viscositeit der melk waardoor de aard der
eiwitomhulsels der vetbolletjes wordt gewijzigd. Bovendien kan men van
eenzelfde partij antigeen de gevoeligheid versterken door het z.g. wassen
en weer in suspensie brengen der gekleurde bacteriën. Deze verliezen
daardoor hun sterke kleur-intensiteit. Maakt men van eenzelfde positieve
melkmonster in negatieve melk een dubbele meetkundige verdunnings-

reeks en voegt men bij elk van deze serie verdunningen in de vereiste
hoeveelheid hetzelfde antigeen toe, in de ene reeks gewassen, in de andere
ongewassen antigeen, dan zal in beide reeksen in een gelijk aantal buisjes
een positieve reactie optreden doch in de reeks buisjes met gewassen
antigeen zal men de intensiteit der reacties met meer tekens moeten
qualificeren dan in die met ongewassen antigeen. Evenwel drukken deze
meerdere tekens geen sterkere gevoeligheid van het antigeen uit. Bij het tot
stand komen van de positieve ring blijven de melkkolom nog bacteriën in
suspensie, welke indien zij intensief gekleurd zijn, voor hun aanwezigheid
de melk een licht blauwe tint verlenen, indien zij vooraf gewassen zijn,
vermogen zij dat niet meer te doen en dan blijft de melkkolom wit. Centri-
fugeert men de ongewassen bacteriesuspensie af dan is de heldere vloei-
stof paars gekleurd. Voegt men hiervan i druppel bij i cc. melk, dan
vertoond deze niet de minste verkleuring erdoor. Gewassen of ongewassen
antigeen vertonen geen verschillen in reactiviteit. Het gehele principe om
door tekens dus door de intensiviteit der ringreactie a.h.w. een schaal
voor de agglutininenconcentratie in de melk aan te geven, is gebaseerd
op onvoldoende kennis van al de momenten welke op de sterkte der ring-
reactie invloed hebben. Er is redelijkerwijs slechts een wijze van qualifi-
catie der ringreacties aan te nemen n.1. en —.

Wil men uniformiteit van het antigeen invoeren, dan is slechts aan te
bevelen het antigeen bereid volgens voorschrift van Bendtsen uitgaande
van smooth culturen van strain 19 vitaal gekleurd met 2-3-5-triphenyl-
tetrazolium-chloride, en wel 1 gr. op 500 cc. bacteriesuspensie in physiol.
Na.Cl.-o.50% phenol- 1% glycerine. Als men dit antigeen enige weken
laat rijpen en gebruikt op de zelfde wijze als het blauwe antigeen, ook wat de
reactietijd van 1/2 uur betreft, dan verkrijgt men gelijkvormige uitkomsten
als met het blauwe. Niet alleen door eigen ondervinding doch ook op
grotere schaal toegepast door de Gezondheidsdiensten voor dieren in de
provincies Zuid-Holland, Utrecht, Noord-Brabant en Drenthe alsmede in
het laboratorium der Melkcontröle „Zuid-Holland" te Rotterdam is de
volkomen gelijkwaardigheid in reactiviteit van het rode antigeen van
Bendtsen en het blauwe aangetoond. Het verdient alleszins aanbeveling
het rode antigeen als standaard-antigeen in te voeren op grond van de
volgende voordelen:

Een woord van dank aan het adres der directies der bovengenoemde
instellingen door wier medewerking de waarde van het rode antigeen op
groter schaal is aangetoond, is hier op zijn plaats.

Het in 1942 uitgevaardigde en kort na de bevrijding opnieuw van kracht
verklaarde Runderhorzelbesluit verbiedt het weiden en vervoeren van run-
deren, waarbij levende larven van de runderhorzel in de huid voorkomen.
Door dit besluit is de veehouder dus verplicht zijn dieren regelmatig te
controleren of te doen controleren en eventueel aanwezige runderhorzel-
larven te doden of te doen doden met de daarvoor aangegeven middelen.

Het Bestuur van de eind 1946 in de provincie Groningen opgerichte
Gezondheidsdienst heeft zich, toen in de loop van 1947 deze materie in
bespreking kwam, op het standpunt gesteld, dat, hoewel bekend was,
dat het overgrote deel van de Groninger veehouders verlangend uitzag
naar een krachtdadige bestrijding van de runderhorzel, de controle en
behandeling toch niet aan de veehouder zelf zou kunnen worden over-
gelaten, maar in handen gegeven zou moeten worden van speciaal daarvoor
aangestelde personen. Zelfs wanneer de Overheid zou willen overgaan tot
het instellen van een uitgebi eid controle-apparaat, zou het, doordat het vee
in de zomermaanden wijd en zijd verspreid over de provincie wordt geweid,
niet mogelijk zijn te verhinderen, dat een aantal veehouders geheel in
verzuim zou blijven of de behandeling niet tijdig zou verrichten, waardoor
het mogelijk zou zijn, dat inmiddels rijp geworden larven reeds vóór de in
te stellen controle zouden zijn uitgevallen.

Besloten werd dan ook, alle pogingen aan te wenden om in deze provincie
te komen tot een georganiseerde bestrijding van de runderhorzel, met, voor-
lopig althans, vrijwillige deelname van de veehouders.

De vraag welke allereerst onder ogen moest worden gezien, was: door
wie de met de controle en behandeling belaste personen zouden moeten
worden aangesteld en betaald. Voor de nog zo jonge Gezondheidsdienst
zou dit een in alle opzichten te zware belasting betekenen.

De Zuivelfabrieken deden ons weten, dat uitvoering door personeel van
de fabrieken niet wel mogelijk zou zijn. De rayons van verscheidene in deze
provincie werkzame fabrieken zijn n.1. zeer groot, waardoor tijdelijk te veel
personeel aan het eigenlijke werk van de fabriek zou moeten worden ont-
trokken, waarbij nog komt, dat de rayons van de fabrieken geen gesloten
geheel vormen, maar elkaar sterk doorkruisen, waardoor het personeel
niet op economisch verantwoorde wijze zou worden ingezet, terwijl een en
ander zou kunnen leiden tot verwaarlozing van de uithoeken. Voorts vindt
men in deze provincie, in het bijzonder in de akkerbouwgebieden, vele
veehouders die, omdat ze maar één melkkoe met één of enkele pinken,
eventueel vetweiders, houden, geen melk aan de fabriek afleveren, zodat
zij bij een uitvoering door de fabrieken buiten de bestrijding zouden vallen.

Besloten werd, een beroep te doen op de provinciale afdeling van de
onmiddellijk na de bevrijding in ons land in het leven geroepen Stichting
voor de Landbouw, welke inmiddels in alle Groninger gemeenten was

vertegenwoordigd door een Districtsbestuur, hetwelk de belangen van alle in
de gemeente woonachtige veehouders behartigt.

In overleg met de Provinciale Stichting werd met de Districtsbesturen,
welke gaarne aan het inmiddels tot hen gerichte verzoek wilden voldoen,
in de loop van Februari een bespreking gehouden, waarbij werd over-
eengekomen:

ie. dat in ieder district (gemeente) al naar grootte en veedichtheid
een of meer uitvoerders zouden worden aangesteld, welke alle in de
gemeente aanwezige runderen driemaal zouden moeten controleren
en wel vlak voor de weidetijd (omstreeks 15 April), omstreeks 15 Mei
en omstreeks 15 Juni. Hoewel de meningen hierover destijds verschil-
lend waren, werd bepaald, dat ook bij de derde rondgang de pinken
zouden moeten worden gecontroleerd ;

2e. dat, ingeval horzellarven zouden worden aangetroffen, de huid van
rug, lendenen en kruis zou worden geborsteld met een waterige op-
lossing van een rotenonhoudend poeder, dat door ons tegen kostprijs
ter beschikking zou worden gesteld.

Bepaald werd, dat 50 g. lonchocarpuspoeder met een rotenongehalte
van 5% zou moeten worden gemengd met 1 1 koud water. De ervaring
leerde al spoedig, dat vermenging van het poeder met warm water,
zoals dikwijls wordt aangegeven, niet nodig is. Ook bleek het niet nodig
het poeder enige uren voor het gebruik aan het water toe te voegen.
Omdat het rotenongehalte van de gebruikte partijen lonchocarpus-
poeder zeer verschillend was (4-9%), werd het poeder verstrekt in
zakjes, waarvan de inhoud moest worden gemengd met 5 1. water;

3e. dat de uitvoerders in door ons te verstrekken werkboekjes nauwkeurig
aantekening zouden houden van het aantal gecontroleerde runderen
en van het aantal runderen, waarop een of meer larven zouden worden
aangetroffen. De werkboekjes, waarin voor runderen boven en be-
neden 2 jaren verschillende kolommen waren ingericht, dienden na
afloop van de 3e controle aan ons te worden doorgegeven;

4e. dat de uit een en ander voortvloeiende kosten door de Districts-
besturen op de veehouders zouden worden verhaald. Wij adviseerden,
de kosten om te slaan naar rato van het aantal bij de eerste controle
aanwezige runderen, een advies, dat door de meeste Districtsbesturen
werd opgevolgd. In sommige gemeenten werden het eerste jaar de
kosten berekend per behandeld dier, een methode, welke, om voor
de hand liggende redenen, niet billijk is en in latere jaren dan ook
niet meer werd toegepast. De kosten (het eerste jaar gebaseerd op
een ruwe schatting) werden bij de eerste controle geïnd door de uit-
voerders en verantwoord in de daarvoor in de werkboekjes uitge-
trokken kolommen;

5e. dat door het Districtsbestuur toezicht zou worden uitgeoefend op het
werk van de uitvoerders, waarbij zij zouden worden bijgestaan door
personeel van onze Dienst. Door een tekort aan personeel is van
controle onzerzijds in de eerste jaren niet veel terecht gekomen. Later
is hierin verbetering gebracht. In het voorjaar van 1951 is het door
ons uitgeoefende toezicht zeer intensief geweest en werden in nauwe

samenwerking met de Districtsbesturen enkele geconstateerde fouten
en foutjes gecorrigeerd.

Door deze overeenkomst was bereikt, dat in vrij kleine gebieden (ge-
meenten) onder auspiciën van een alle in deze gebieden woonachtige
veehouders vertegenwoordigend Bestuur (Districtsbestuur van de Stich-
ting voor de Landbouw) de bestrijding volgens door ons te geven richt-
lijnen zou kunnen worden uitgevoerd.

De provincie Groningen, welke een oppervlakte heeft van ca.
2400 km², is nl. verdeeld in 57 gemeenten, waarvan de grootste (Vlagt-
wedde) een oppervlakte heeft van 155 km² en de kleinste (Nieuwe Schans)
bijna 8 km² beslaat. Het aantal runderen, verdeeld over ruim 12000
bedrijven, bedroeg in het voorjaar 1951 ruim 135.000, waarvan, gezien hun
leeftijd, ruim 123.000 voor controle op runderhorzellarvert in aanmerking
kwamen.

De veedichtheid is in verschillende gemeenten zeer verschillend ; het
grootst is ze in de gemeenten rond de stad Groningen, in Appingedam
en Delfzijl en op de zandgronden in het Zuid-Oosten en Zuid-Westen
van de provincie.

Het eerste jaar (1948) viel de deelname tegen. In 40 gemeenten werden
alle veehouders bezocht, met als resultaat, dat op ruim 5500 bedrijven,
d.i. i 45% van alle in deze provincie gevestigde bedrijven, het vee drie-
maal door de uitvoerders werd gecontroleerd en, voor zover nodig, be-
handeld, terwijl de werkboekjes overeenkomstig de voorschriften werden
bijgewerkt en ingezonden. In 11 gemeenten werd de derde, in 8 hiervan
ook de tweede, controle aan de veehouders zelf overgelaten, terwijl het
in 6 gemeenten het Districtsbestuur niet mocht gelukken, het nodige
enthousiasme voor de georganiseerde bestrijding te kweken.

Dc voornaamste redenen voor het niet deelnemen waren de kosten,
welke, in de gemeenten waar deze per bij eerste controle aanwezig rund
waren omgeslagen, een bedrag, variërend van f 0.40 - f 0.90 per rund
bedroegen. Vele veehouders waren van mening, dat deze kosten niet
verantwoord waren, omdat zelfbehandeling practisch gesproken geen
kosten meebracht en evengoed tot resultaat zou voeren en omdat tegen
veehouders, welke in verzuim zouden blijven, op grond van het Runder-
horzelbesluit zou kunnen worden opgetreden — een opvatting, welke door
het Bestuur van de Gezondheidsdienst niet kan worden gedeeld. Bij de
bespreking van de in het eerste jaar verkregen resultaten werd nogmaals
nadrukkelijk vastgesteld, dat bij zelfbehandeling, zelfs wanneer een in-
tensieve controle zou worden toegepast, tè velen in verzuim zouden blijven,
zodat het gestelde doel — de uitroeiing van de runderhorzel — niet of na
veel langere tijd zou worden bereikt, waardoor uiteindelijk „goedkoop"
„duurkoop" zou blijken te zijn. Besloten werd dan ook, op de ingeslagen
weg voort te gaan.

Om aan de financiële bezwaren tegemoet te komen, of, juister gezegd,
om de afrekening voor de veehouders gemakkelijker te maken (de kost-
prijs blijft dezelfde!) werd besloten, subsidie te vragen van de Zuivel-
fabrieken. Het overgrote deel van de fabrieken bleek reeds in 1949 hiertoe
bereid. In 1950 werd het subsidie toegezegd door alle in deze provincie
gevestigde fabrieken, terwijl, met uitzondering van de fabrieken Gerkes-

klooster en Zuidlaren, ook de buiten onze provincie gevestigde fabrieken
voor hun in Groningen woonachtige leveranciers het subsidie toezegden.
In 1951 zegde ook Gerkesklooster het subsidie toe.

Om tot een correcte en vlotte verrekening van de kosten te komen,
werd in overleg met de Districtsbesturen in iedere gemeente een admini-
strateur (meestal de secretaris van liet Districtsbestuur of een uitvoerder)
aangesteld, welke, aan de hand van de werkboekjes van de uitvoerders,
de gegevens van de leveranciers van de verschillende fabrieken per fabriek
op staten (fabrieksstaten) moest samenbrengen.

Deze staten werden direct na afloop van de 3e controle naar ons kantoor
gezonden, waarna door ons de inning van het door de fabrieken toege-
zegde subsidie en de verrekening met de Districtsbesturen werd verzorgd.

De Districtsbesturen ontvingen van ons een voorschot. Aan het eind van
het seizoen ontvingen wij van de Districtsbesturen een door de Stichting
voor de Landbouw gefiatteerde afrekening. Voorts gaf de Stichting haar
Districtsbesturen adviezen inzake lonen en sociale lasten van de uitvoer-
ders.

Ingaande het seizoen 1949 werd aan de Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige dienst een lijst van niet-deelnemers gezonden, met verzoek, deze
bedrijven te willen controleren, terwijl voorts een beroep op de betrokken
Inspecteur werd gedaan, het toezicht op de aangesloten bedrijven aan de
Districtsbesturen en ons over te willen laten, om te voorkomen, dat op
grond van de aanwezigheid van levende larven, welke zich in de periodes
tussen 2 door ons voorgeschreven controles zouden ontwikkelen, proces-
verbaal zou worden opgemaakt. Immers, het Runderhorzelbesluit ver-
biedt het weiden en vervoeren van runderen met levende runderhorzel-
larven in de huid, zodat, wanneer deze zouden worden aangetroffen,
aan de letter van dit besluit niet zou zijn voldaan. Om moeilijkheden bij
aanvoer op markten, tentoonstellingen, e.d. te voorkomen, adviseerden wij
onze aangeslotenen, hun runderen bij afvoer van het bedrijf steeds nauw-
keurig te controleren en zo nodig te behandelen of te doen behandelen.

Ook in 1949 werd controle van alle pinken bij de 3e rondgang voor-
geschreven, terwijl voorts nadrukkelijk werd bepaald, dat ook de oudere
runderen, waarop bij de eerste of tweede controle geen larven waren aan-
getroffen, nauwkeurig moesten worden onderzocht.

Uit onze gegevens over 1948 bleek nl., dat de larven bij jonge runderen
eerder rijp zijn dan bij meerjarige runderen. Bij de jonge runderen werden
dan ook de meeste larven gevonden bij de eerste en tweede controle. Bij
de derde controle werden echter op i 44% ^van de jonge dieren een of
meer levende larven gevonden, waarom dan ook de derde controle van de
pinken noodzakelijk werd geacht. Vele oudere runderen bleken bij eerste
en soms bij de tweede controle vrij, terwijl bij de tweede, soms derde, con-
trole wel larven werden gevonden. De neiging van sommige uitvoerders
om runderen, welke een of tweemaal vrij bleken, een volgende maal niet te
onderzoeken, moest dan ook door het bovenstaande voorschrift worden
tegengegaan.

Als bijzonderheid zij vermeld, dat in 1948 door meerdere uitvoerders het
opvallend veel voorkomen van horzellarven in de huid van paarden werd
gemeld : in een geval werden zelfs 50 larven geteld.

Ongetwijfeld is dit in verband te brengen met de zeer warme en fraaie
zomer van 1947. Algemeen werd in 1948 door de veehouders opgemerkt,

dat het aantal horzellarven in vele jaren niet zo groot was geweest. De
mening, dat de runderhorzel na droge en warme zomers minder voorkomt
doordat de uit de eieren komende larven reeds uitgedroogd zijn, voordat
ze de gelegenheid krijgen de huid te doorboren ¹), kunnen wij dan ook niet
onderschrijven.

Dank zij de financiële medewerking van de Zuivelfabrieken, kon reeds
in 1949 het overgrote deel van de veehouders hun runderen gratis doen
controleren en behandelen.

Het percentage deelnemers bedroeg in 1949 71.6 %; vergeleken met
1948, toen dit percentage 45% was, een stijging dus van 26.6%. De weige-
raars werden niet alleen gevonden onder de groep van veehouders welke,
doordat hun Zuivelfabriek het gevraagde subsidie niet wilde verlenen, de
kosten ten dele zelf moesten betalen, maar ook onder dezulken, waarvoor
de controle en behandeling gratis was. Laatstgenoemden beschouwden de
georganiseerde bestrijding nog steeds als een overbodige luxe. Toen zij
echter meer en meer zagen, dat een afdoende controle van het vee van ruim
12000 bedrijven in de zomermaanden practisch gesproken onmogelijk is en
toen in 1950 alleen nog de Drentse fabriek Zuidlaren en de Friese fabriek
Gerkesklooster, in 1951 alleen nog Zuidlaren, het gevraagde subsidie niet ver-
leende, werd het aantal zelfbestrijders steeds kleiner. In 1950 bedroeg de
deelname 90%, in 1951 99% van de in deze provincie woonachtige vee-
houders. Eigenlijk mogen we wat 1951 betreft wel spreken vaneen 100-
procentige deelname, want van de 135 (ruim 1%) niet-deelnemers zijn
124 leverancier van de bovengenoemde fabriek te Zuidlaren, welke,
omdat ze de bestrijding zelf wilde verrichten, ons het gevraagde subsidie
weigerde. Slechts 11 veehouders voor wie dc bestrijding gratis was, bleven
zich, ook na bezoek van ambtenaren van onze Dienst, op het standpunt
stellen, dat zelfbestrijding de voorkeur verdient.

Hoewel een aantal van 11 op ruim 12000 veehouders eigenlijk van geen
betekenis is cn hoewel ons bekend is, dat deze 11 veehouders hun dieren
nauwgezet hebben behandeld, hopen wij toch, dat zij, onder de indruk van
de verkregen resultaten en de in verhouding daartoe zeer geringe kosten,
in het komende jaar hun standpunt zullen prijsgeven. Dat wij hopen -ener
zijn aanwijzingen dat dit het geval zal zijn — dat ook de fabriek Zuid-
laren zich, wat het Groninger deel van haar cliëntele betreft, bij ons zal
aansluiten, ligt voor de hand. Bij de tenuitvoerlegging van de bestrijding
van een ziekte is de grootst mogelijke eenvormigheid nu eenmaal gewenst,
ja zelfs noodzakelijk.

De kosten, welke ingaande het seizoen 1949 in de gehele provincie
werden vastgesteld, variëerden in de verschillende gemeenten naar grootte
en veedichtheid. Omgeslagen per bij eerste controle aanwezig rund va-
riëerden zij in 1949 in de diverse gemeenten van f 0.29 - f 1.29 met een
gemiddelde van 48 centen per rund, in 1950 van f 0.19 - f 1.13 met een
gemiddelde van 38 centen, in 1951 van f 0.19 - f 0.71 met een gemiddelde
van 35 centen.

1 ) Zie Spann : Die Biologie der Dasselfliegen nach dem Stande der neuesten
Forschungen: Münch. Tierärztl. W. sehr. 79. Jahrgang, 1928, nr. 14, und Münch.
Tierärztl. W. sehr. 85. Jahrgang, 1934, nr. 3.

Sinds 1950 ontvangt ieder district (gemeente) uit de „provinciale pot"
gevormd door het subsidie van de Zuivelfabrieken (30 centen per bij eerste
controle aanwezig rund), het subsidie van de Runderhorzelcommissie (5
centen per bij eerste controle aanwezig rund) en een bijdrage van ons,
alle kosten (lonen uitvoerders, wasmiddel, borstels, enz.) vergoed.

Dit houdt dus in, dat de veedichte gebieden, waar de kosten het geringst
zijn, meebetalen voor de vee-arme streken, waar de kosten per rund be-
langrijk hoger liggen. Om dit te bereiken is uiteraard enig overleg nodig
geweest. Al spoedig werd echter de billijkheid hiervan ingezien.

Moge het feit, dat reeds het 4e jaar een practisch gesproken ioo-pro-
centige deelname aan de georganiseerde runderhorzelbestrijding was
bereikt, het bewijs vormen, dat het direct na de oorlog nadrukkelijk door
de Nederlandse boeren uitgesproken verlangen vele zaken, in het bijzonder
ook de bestrijding van de veeziekten, binnen de eigen organisatie (in dit
geval de Gezondheidsdienst) te trekken, althans wat de Groninger vee-
houders betreft, geen holle phrase is geweest, uit de navolgende bespreking
van de verkregen resultaten moge blijken wat met een in welbegrepen eigen-
belang eendrachtig samenwerken kan worden bereikt.

Zoals boven gezegd, werd reeds in 1948 bepaald, dat de uitvoerders
in de daarvoor ter beschikking gestelde werkboekjes nauwkeurig aan-
tekening zouden houden van alle runderen waarop een of meer runder-
horzellarven zouden worden aangetroffen. Wij hebben ons moeten be-
perken tot het laten vastleggen van het aantal geïnfecteerde runderen.
Een telling van het aantal gevonden larven was om practische redenen
onuitvoerbaar; daarvoor was het aantal gevonden larven— dikwijls
meer dan 50 per rund — te groot.

De gegevens welke in de afgelopen jaren werden verzameld, zijn weer-
gegeven in de bijgaande tabel, terwijl de resultaten van de eerste controle
in 1951 in bijgaand kaartje zijn verwerkt.

Zoals uit de tabel blijkt, bedroeg het percentage runderen, waarop
larven werden aangetroffen

bij de eerste controle in 1948, \'49, \'50 en \'51 resp. 38, 26, 13, 8
„ „ tweede „ 1948, \'49 ,\'50 „ \'51 „ 41, 23, 11, 7

Vergeleken met 1948 bleek in 1951 het percentage bij ie, 2e en 3e
controle dus te zijn gedaald met resp. 30, 34 en 26%.

In 1949 verzochten wij de uitvoerder van het district Oldehove bij de
eerste controle de teruggang van het aantal larven zo nauwkeurig mogelijk
te willen schatten. De uitvoerder berichtte ons, dat het percentage geïnfec-
teerde runderen, dat in 1948 49% bedroeg, in 1949 23% was en verklaarde
dat naar zijn mening het aantal larven in zijn gemeente (d: 2500 runderen)
met 70% was verminderd.

In 1951 werd in 5 gemeenten (Oldehove, Oldekerk, Marum, Bedum
en Ten Boer) het aantal larven, dat op de besmette runderen werd aan-
getroffen, nauwkeurig genoteerd. Omdat helaas in verschillende delen van
ons land de runderhorzel nog niet in georganiseerd verband wordt be-
streden, waardoor in deze gebieden nog zeer veel geïnfecteerde dieren

worden aangetroffen, werd in de genoemde gemeenten ook vastgelegd,
of de besmette runderen na i Mei 1950 buiten de provincie waren aan-
gekocht of uitgeschaard.

In de in het onderzoek betrokken gemeenten werden gecontroleerd
20.900 runderen. Bij de ie, 2e en 3e controle werden als besmet opgegeven
resp. 1130 (₅%), 1006 (5%) en 585 (3%).

Het resultaat van de telling van het aantal larven is weergegeven in
onderstaande tabel, de tussen haakjes geplaatste cijfers betreffen het aantal
in 1950 in andere provincies ingeschaarde en na 1 Mei 1950 aangekochte
runderen.

Uit deze cijfers blijkt ten volle, dat ook het aantal larven wel zeer sterk
is verminderd. Runderen met meer dan 10 larven — voordien in deze
provincie een „normaal" verschijnsel — zijn een zeldzaamheid geworden.
De dieren met meer dan 10 larven bleken voor het overgrote deel buiten
de provincie te zijn aangekocht of ingeschaard.

Toch bewijst het feit, dat dit voorjaar nog larven werden gevonden op
runderen, welke niet buiten Groningen waren geweest, dat ook in het
voorjaar en de zomer van 1950 nog runderhorzels in deze 5 gemeenten
hebben gevlogen met als herkomst:

a. larven, aanwezig op runderen van veehouders, welke in 1950 hun
runderen zgn. zelf behandelden ;

b. larven van niet of onvoldoende behandelde runderen. Bij controle
bleek ons, dat door sommige uitvoerders fouten en foutjes werden
gemaakt;

c. larven, aanwezig op elders aangekochte runderen. Vaak gebeurt het,
dat aangekochte besmette runderen bij de koper niet tijdig worden
behandeld ;

d. in de gemeente Marum bleken enkele koppels geïnfecteerd door
horzels, afkomstig van weiden, gelegen in de aangrenzende pro-
vincies, waarop in 1950 besmet en niet behandeld vee werd geweid;

Om een indruk te krijgen van het aantal larven, dat zich na de 3e con-
trole ontwikkelt, werd dit jaar in de gemeente Bedum omstreeks 15 Juli
een 4e controle verricht, waarbij ruim 4000 runderen werden onderzocht.
Op één, na de 3e controle aangekocht, rund werden 10 larven gevonden,
terwijl op 39 (i 1%) van de bij de 3e controle aanwezige runderen, 1 of

2 larven werden gevonden. Wij achten het aantal gevonden larven niet
groot genoeg, om, gezien de kosten die dit met zich mee zal brengen, voor
1952 alle gemeenten te adviseren, een 4e controle in te stellen, temeer,
omdat het voor ons de vraag is, of zich uit deze laatrijpe larven nog horzels
zullen ontwikkelen. Wel zullen in 1952 deze onderzoekingen in enkele
gemeenten worden voortgezet.

In de periode van 15 Juli—1 September controleerde onze buitendienst
in diverse gemeenten tezamen 9000 runderen. Slechts op één, buiten de
provincie aangekocht, rund werden enkele larven gevonden.

Uit kaart en tabel blijkt, dat het percentage besmette runderen in de
diverse gemeenten dit voorjaar zeer uiteenlopend was, variërende van
i % in de gemeenten Loppersum en Bierum, tot 60% in de gemeente
Nieuwe Schans.

Voor een belangrijk deel valt dit te verklaren uit de verschillende
mate waarin de hierboven onder a, b, c en d genoemde factoren in de
verschillende gemeenten van invloed waren. Zo moet het, in verhouding
tot de omliggende gemeenten, grote aantal besmette dieren in de
gemeente Hoogkerk worden toegeschreven aan het groot aantal ,,zelfbe-
strijders" in 1950, n.1. 60 van de 128 veehouders. Een duidelijk voorbeeld
van een hoog percentage door veel aankoop en uitscharing vormt de ge-
meente Nieuwolda. Van de 149 bij eerste controle gevonden besmette
runderen bleken 97 te zijn aangekocht of uitgeschaard. Hetzelfde kan worden
gezegd van de gemeenten Usquert, Finsterwolde, Winschoten, Oude
Pekela en Wedde. Vanzelfsprekend is ook de uitvoering in de verschillende
gemeenten in verschillende mate nauwkeurig geweest, terwijl in dit verband
voorts moet worden opgemerkt, dat wij op grond van mededelingen van
diverse uitvoerders, steeds meer tot de conclusie komen, dat de larven
zich in bosrijke zandstreken gemakkelijker ontwikkelen dan elders, het-
geen van invloed zal zijn geweest in de gemeenten in het Zuid-Oosten en
Zuid-Westen van de provincie.

In de gemeenten langs de Duitse grens is het percentage besmette
dieren, behalve door de bovengenoemde factoren, tevens beïnvloed door
horzels, afkomstig van Duits vee, dat op vlak langs de grens gelegen
weiden wordt gehouden.

De uitvoerders van Vlagtwedde, Bellingwolde, Beerta en Nieuwe Schans
maken allen melding van het voorkomen van een hoog percentage be-
smette runderen, met veel larven per rund, op de vlak tegen de Duitse
grens gelegen bedrijven. Uit de door deze uitvoerders verstrekte gegevens
krijgen wij de indruk, dat de invloed van Duitse horzels merkbaar is in
een zóne van ± 2 km.

Uit de literatuur blijkt, dat alle onderzoekers het er over eens zijn,
dat de volwassen runderhorzel, welke, zoals meestal wordt aangegeven,
slechts 3-5 dagen leeft, gedurende welke periode geen voedsel wordt
opgenomen (de monddelen zijn rudimentair), zeer „streekvast" is.

Over de mate waarin dit het geval is zijn de meningen echter verdeeld.
Terwijl sommigen aangeven, dat het insect zich slechts over een afstand
van 50-100 m verplaatst, dus practisch gesproken op de weide blijft, waar
het zich ontpopt heeft, menen anderen, dat het zich over een afstand van
hoogstens 500 m kan verplaatsen, terwijl weer anderen van mening zijn,

dat het zich, vooral bij warme Z.O.winden, enige km (3-5) kan verplaat-
sen. (Zie Spann, l.c.).

Door telling van het aantal larven per rund en door de herkomst van
de besmette runderen in de grensgemeenten na te gaan, zal in 1952 worden
gepoogd de zóne, waarin de invloed van de uit Duitsland afkomstige
horzels merkbaar is, zo nauwkeurig mogelijk vast te stellen.

De conclusies, welke uit de verkregen resultaten mogen worden getrok-
ken zijn :

a. dat, met uitzondering van de grensstrook, waarvan de breedte nog
niet nauwkeurig kan worden bepaald (2 km?), de uitroeiing van de
runderhorzel mogelijk is, door alle in ons land aanwezige runderen
driemaal te controleren (omstreeks 15 April, 15 Mei en 15 Juni) en
voor zover larven worden aangetroffen, de aangetaste huiddelen te
behandelen met een waterige oplossing van een rotenonhoudend
poeder (50 gram lonchocarpus- of derrispoeder met een rotenon-
gehalte van 5%, per 1. water). Ingeval in de komende jaren mocht blijken,
dat de larven, welke na de derde controle op runderen worden aan-
getroffen, kunnen uitgroeien tot horzels, zal een vierde rondgang
moeten worden voorgeschreven.

Hoewel reeds na 1 jaar bestrijding het resultaat zo zal zijn, dat van
een runderhorzel/>/aa£ niet meer gesproken zal kunnen worden, zal
de totale uitroeiing in 1 jaar niet gelukken, omdat bij de uitvoering
fouten en foutjes zullen worden gemaakt. Met het oog hierop en ook
omdat uit de grensstroken geïnfecteerd vee naar andere delen van
het land kan worden verplaatst, is jaarlijkse controle van alle vee
voorlopig noodzakelijk;

b. dat met de in het Runderhorzelbesluit gegeven voorschriften — verbod
van vervoer en weiden van runderen, waarbij levende larven in de
huid worden aangetroffen — het doel niet zal worden bereikt. Een
afdoende controle op de naleving van deze voorschriften stuit in de
practijk op te veel bezwaren. De onvoldoende resultaten, welke
sinds het in werking stellen van dit Besluit in diverse delen van ons
land zijn verkregen, vormen hiervoor het bewijs;

c. dat de uitroeiing van de runderhorzel alleen kan worden bereikt
in georganiseerd verband, waarbij de controle en de behandeling niet
aan de veehouders zelf mag worden overgelaten, maar in handen
moet worden gelegd van speciaal daarvoor aangestelde personen.

Of de deelname aan de georganiseerde bestrijding vrijwillig moet zijn
dan wel verplicht moet worden gesteld, is een kwestie, welke in de ver-
schillende landen door de veehouders verschillend kan worden aangevoeld.
In ons land wint vooral de laatste jaren de gedachte steeds meer veld,
dat de bestrijding van de veeziekten zoveel mogelijk binnen de eigen organisatie en
met zo weinig mogelijk, liefst zonder, dwingende voorschriften moet worden door-
gevoerd. Onder invloed van de bereikte resultaten zijn de stemmen, welke,
toen in 1948 de deelname beneden de verwachting bleef, opgingen, om
de georganiseerde runderhorzelbestrijding verplicht te stellen, in deze
provincie geheel verstomd.

Dat de Veterinair het bovenstaande zal toejuichen, ligt voor de hand.
Hij immers weet, dat, om de bestrijding van welke ziekte het ook gaat,
het resultaat vóór alles afhankelijk zal zijn van de medewerking van de
belanghebbenden. Zonder medewerking, zonder enthousiasme, zonder een
dosis gezonde eerzucht bij de belanghebbende, valt niets te bereiken. Van
dit alles is hij bij voorbaat verzekerd, wanneer het gelukt, de bestrijding
te organiseren op vrijwillige basis.

Wee dan ook de Veterinair, maar evenzeer wee de Gezondheidsdienst
of welke veehoudersorganisatie ook, die het waagt om dwang te roepen,
vóórdat het gelukt is, met de ter beschikking staande middelen (propa-
ganda met het doel aan te tonen, dat de bestrijding kan slagen, weldoor-
dachte financiële stimulantia, enz.) het overgrote deel van de veehouders
tot vrijwillige deelname te bewegen!

Het is in dit aloude Tijdschrift reeds zo vele malen geschreven: ,,De
boer moet het doen". Wat de runderhorzelbestrijding in onze provincie
betreft, kan worden gezegd: de boer heeft het gedaan !

In het bovenstaande wordt een overzicht gegeven van de resultaten,
verkregen met de runderhorzelbestrijding in de jaren 1948, 1949, 1950 en
1951 in de provincie Groningen, waar op ruim 12000 bedrijven ca 135.000
runderen worden gehouden. De bestrijding geschiedde onder auspiciën
van de Gezondheidsdienst voor Dieren, de deelname was vrijwillig. Het
aantal deelnemers steeg van 45% van de in deze provincie gevestigde vee-
houders in 1948, tot practisch gesproken 100% in 1951.

Omstreeks 15 April, 15 Mei en 15 Juni werden door speciaal daarvoor
aangestelde personen de runderen van alle deelnemers onderzocht op de
aanwezigheid van horzellarven, waarbij de besmet bevonden dieren
werden behandeld met een waterige suspensie van een rotenon-houdend
poeder (50 g. 5% lonchocarpus-poeder per 1. water).

Het percentage bij de eerste rondgang besmet bevonden runderen
daalde van 38% in 1948 tot 8% in 1951. Ook het aantal larven per besmet
rund daalde aanmerkelijk: dieren, waarop meer dan 10 larven werden
aangetroffen vormden in 1951 een uitzondering en bleken in hoofdzaak
van elders te zijn aangevoerd.

De kosten, welke werden omgeslagen over de bij eerste rondgang ge-
controleerde runderen, bedroegen in 1951 f 0.35 per dier en werden door
de Gezondheidsdienst betaald met behulp van een subsidie, verkregen van
Zuivelfabrieken en Runderhorzelcommissie.

Vervolgens worden de vraagstukken besproken betreffende de herkomst
der in 1951 aangetroffen larven, terwijl tenslotte nader wordt ingegaan
op de problemen en mogelijkheden van de veeziekte-bestrijding in ge-
organiseerd verband.

De eendenpraktijk is niet zo heel eenvoudig. Over het algemeen komen
er weinig ziekten voor bij deze dieren, zodat diergeneeskundige hulp nie t
dikwijls wordt ingeroepen. Bovendien zijn de grote eendenhouders door
en door vaklui, waardoor fouten in de voeding en de verpleging vrijwel niet
voorkomen en mochten ze onverhoopt optreden, door de eendenhouder
onmiddellijk worden opgevangen door wijziging van het rantsoen. Wordt
diergeneeskundige hulp gevraagd, dan betreft het meestal plotselinge
sterfte onder een groep eenden. Het verrichten van secties, eventueel
gevolgd door bacteriologisch onderzoek, is dan veelal nodig om tot een
verantwoorde diagnose te komen.

In Augustus \'51 werd mijn hulp ingeroepen door een eendenfokker,
ditmaal echter niet voor plotselinge sterfte onder zijn dieren, maar omdat
onder de jonge eenden een aantal dieren uit conditie geraakte, vermagerde
en tenslotte stierf of als waardeloos werd uitgeselecteerd.

De sectie van de eerste twee dieren leverde schijnbaar niets op. Bij de
eerste eend werd n.1. niets gevonden, de andere had in de maagwand een
stukje ijzerdraad. Dir werd als een toevallige bevinding beschouwd en
bracht mij dus niet verder tot de oplossing van dit geval. De sectie op meer
dieren gaf echter het ongewone en verrassende resultaat, dat bijna al deze
uitgeselecteerde jonge eenden één of meer stukjes gaas (kippengaas) in
de maagwand hadden.

De stukjes gaas meestal ongeveer i¹/, a 2 cm lang, waren door het
slijmvlies van de spiermaag in de spierwand doorgedrongen. In het slijm-
vlies was de porte d\' entrée nog duidelijk waar te nemen. Om het stukje
metaal had zich een zwarte droge massa afgezet. In de spierwand was op
vele plaatsen al een begin van bindweefselvorming waar te nemen. Waar
het scherpe voorwerp de buitenwand van de spiermaag naderde, was bij
de nog niet geopende maag duidelijk een knobbel te zien. De serosa week
tenslotte uit en in één geval (zie foto I) vond ik zelfs het scherpe voorwerp
geheel buiten de maag in een zakvormig aanhangsel ingesloten. De weg
die dit stukje gaas door de maagwand had afgelegd, was nog duidelijk te
zien.

Op foto I ziet men bij A en B, resp. de ingang en de uitgang van de spier-
maag. Bij 1, 2 en 3 knobbelachtige verhevenheden waar de scherpe stukjes
gaas de buitenwand van de maag naderen. Bij 4 een zakvormig en bij 5
een geheel buiten de maagband liggend zakvormig aanhangsel waarin
zich een stukje gaas bevindt.

Op foto II dezelfde maag, maar thans doorgesneden en opengeklapt.
Bij A de ingang van de spiermaag. De uitgang is op deze foto in één der
slijmvliesplooien verborgen. In het midden van de linkerhelft (bij 3) een
groot defect in het slijmvlies, eveneens bij 1 en 2. Bij 5 het opengeknipte
aanhangsel van de maag. De donkere strook bij 4 is de dwarse doorsnede
van de spierwand. Twee steekkanalen met beginnende bindweefselvorming
zijn hier duidelijk waarneembaar. De hier op natuurlijke grootte weer-

gegeven maag bevatte in totaal zeven in de wand doorgedrongen stukjes
gaas. Dit was het grootste aantal dat ik bij deze eenden telde.

Het is moeilijk een positief antwoord te geven op de vraag naar de oor-
zaak van dit lijden. Het gaas in de rennen waarin de eenden werden ge-
houden en vooral van de hokjes waarin zij \'s nachts werden opgesloten,
was wel erg oud en versleten, zodat stukjes gemakkelijk afgebroken konden
worden. Toch schijnt er wel één of andere mij onbekende oorzaak
geweest te zijn waarom deze jonge eenden deze vreemde voorwerpen op-
aten, want behalve dit kippengaas vond ik in de verschillende magen o.a.
ook een paar krammetjes en diverse spijkers.

Nadat door de sectie de oorzaak van de ziekte was vastgesteld, bleek het
mogelijk bij de levende dieren door middel van inwendig toucheren de
diagnose te stellen. Op deze wijze de eenden onderzoekend voelde men
duidelijk, dat de buitenwand van de spiermaag niet meer glad en rond
was, maar voorzien was van knobbelachtige verhogingen van de opper-
vlakte.

Van de betreffende koppel jonge eenden gingen tot nu toe in totaal
ongeveer 50 dieren (bijna 1%) verloren tengevolge van deze traumatische
gastritis.

Reeds geruime tijd geleden kon mededeling worden gedaan van de hoge
onderscheiding, die Prof. Seekles ten deel viel door genoemde benoeming.

Naar aanleiding van de uitreiking van de daaraan verbonden medaille
op 3 December j.1. in de Spaanse legatie te \'s-Gravenhage, volgt hieronder
een korte uiteenzetting over de Hoge Raad voor Wetenschappelijk Onder-
zoek.

„El Consejo .Superior de Invesitgaciones Cientificas\'\'\' te Madrid is de naam
van een lichaam, dat 24 Nov. 1939 in het leven geroepen is met het
doel het wetenschappelijk onderzoek in Spanje te bevorderen, te orga-
niseren en te coördineren.

De zorgen van de C. S. de I. C. strekken zich uit over alle takken
der wetenschap, zowel de experimentele als de speculatieve. De C. S.
de I. C. is een overkoepelend orgaan, dat streeft naar samenwerking
met alle bestaande wetenschappelijke instellingen in Spanje. Aan de
andere kant heeft hij verschillende nieuwe instituten in het leven
geroepen voor theologische, filosofische, filologische, historische, archaeo-
logische, paedagogische, juridische, economische en sociologische studiën,
gevestigd niet alleen te Madrid, maar ook in andere universiteitssteden
van het land. Een tweede groep van instituten houdt zich bezig met
wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de biologie, zoölogie,
chemie, physica, techniek, entomologie, parasitologie, geneeskundige
wetenschappen van mens en dier, enz. Een derde groep is gewijd aan
de wiskunde, sterrekunde, e.d.

Ten einde het wetenschappelijk onderzoek te stimuleren, worden er
jaarlijks prijzen uitgeloofd in de vorm van hoge bedragen in geld
(50.000 en 20.000 peseta\'s). Nog afgezien van de meer dan zestig
vaktijdschriften, die nagenoeg alle wetenschappelijke terreinen bestrijken,
heeft de C. S. de I. C. tot nog toe ver over de duizend monografieën
uitgegeven.

Bij de uitreiking van de medaille waren behalve de Spaanse gezant
in Nederland o.a. aanwezig de directeur van de afdeling Culturele betrek-
kingen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken te Madrid, de secretaris
van de Hoge Raad voor Wetenschappelijk Onderzoek, 3 leden van de
Spaanse legatie, een vertegenwoordiger van het Ministerie van Onderwijs,
Kunsten en Wetenschappen, de secretaris van de Ned. Chemische ver-
eniging, de voorzitter en een vertegenwoordiger van de secretaris van
de Faculteit der Veeartsenijkunde, drie hoogleraren in de Spaanse taal,
de voorzitter en secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In zijn toespraak tot Prof. Seekles memoreerde de Spaanse gezant
diens wetenschappelijk werk, in het bijzonder ook op internationaal terrein.
Van Spaanse zijde wordt de samenwerking met Prof. Seekles op hoge
prijs gesteld. Op voordracht van het Patronato Ramon y Cajal werd
Pi of. Seekles benoemd tot ereraadsheer van de Hoge Raad van Weten-
schappelijk onderzoek.

Hierna wenste de gezant Prof. Seekles met zijn onderscheiding geluk
en hing hem de medaille om.

Prof. Seekles dankte de gezant in het Frans. Hij sprak zijn erkentelijk-
heid uit over de hem verleende onderscheiding.

In zijn dankwoord wees hij nog op de eeuwenoude Spaanse cultuur
en constateerde, dat de huidige Spaanse generatie zich bijzonder ver-
dienstelijk maakt voor het wetenschappelijk werk.

Speciaal noemde Prof. Seekles Prof. J. M. Albarf.da, de stuwende
kracht van de Hoge Raad voor Wetenschappelijk Onderzoek.

Pref\'. Seekles eindigde zijn rede met de verzekering al zijn kracht te
zullen blijven wijden aan de bevordering van het internationaal con-
tact op wetenschappelijk gebied.

Op Vrijdag 23 November j.1. brachten Prof. Dr. G. Krediet en Prof.
Dr. C. Romijn een bezoek aan Gent op uitnodiging van het bestuur van
de Veeartsenijschool aldaar. Prof. Krediet was uitgenodigd om in intieme
kring van de Gentse collegae de hulde in ontvangst te nemen ter ge-
legenheid van zijn benoeming tot ere-doctor van de Gentse Universiteit,
die vorig jaar plaats vond. Prof. Romijn werd uitgenodigd in het kader
van de culturele uitwisseling tussen België en Nederland om een voor-
dracht in Gent te komen houden.

De huldiging van Prof. Krediet droeg een eenvoudig maar stijlvol
karakter. Aan een gemeenschappelijke lunch, waar behalve de hoog-
leraren van de Gentse Veeartsenijschool ook de Rector-Magnificus en de
Beheerder van de Gentse Universiteit aanzaten, werd Prof. Krediet
toegesproken door genoemde Rector en door de oudste hoogleraar van de
Gentse Veeartsenijschool, Prof. Geurden, die goed liet uitkomen, dat
de ontwikkeling van het veeartsenijkundig onderwijs in Gent voor een
aanzienlijk deel aan de stuwende kracht van Prof. Krediet is te danken.

In de namiddag, verenigd in het Groot-Auditorium van de Veeartsenij-
school, waar het merendeel van de studenten aanwezig was, schetste
Prof. de Regt de levensloop van Prof. Krediet, waarbij ook weer
in het bijzonder aandacht werd besteed aan zijn onvermoeid streven het
Vlaams diergeneeskundig onderwijs omhoog te brengen. Terecht merkte
Prof. Krediet in zijn dankwoord op, dat de hem verleende onderscheiding
een grote eer is, niet alleen voor hemzelf, doch ook voor de Veeartsenij-
kundige Faculteit in Utrecht en voor alle vertegenwoordigers van de vee-
artsenijkunde in Nederland.

Na afloop van deze plechtigheid hield Prof. Romijn zijn voordracht
over „Physiologische onderzoekingen bij pluimvee", waarbij in het bij-
zonder aandacht werd besteed aan vraagstukken die direct met de praktijk
verband houden, vooral de invloed van klimaatsomstandigheden.

Vraag: Dezer dagen behandelde ik een vrij oude koe volgens Albrechtsen, omdat na
het kalven, dat 3 weken geleden plaats vond, een endometritis was ontstaan. De infusie
in de uterus met 200 c.c. Sol. Lugoli (1:2: 300) verliep heel gemakkelijk, zonder enige
reactie van de zijde van patiënte. De volgende dag had de koe absoluut geen eetlust,
de temperatuur was 39,5, de pols 76. De pensbewegingen waren te zwak en te weinig
in aantal; er was geen defaecatie.

Ik heb zekerheidshalve percoccide toegediend, maar de toestand bleef ongeveer
dezelfde. Na 5 dagen ontstond wat tympanie.

Bestaat er verband tussen de behandeling en de ziekteverschijnselen en hoe zal de
prognose kunnen luiden?

Antwoord. Zeer waarschijnlijk is de ziektetoestand het gevolg van de behandeling
volgens Albrechtsen. Dergelijke gevallen komen een enkele maal meer voor en de
symptomen worden veroorzaakt door een locale prikkeling van het peritoneum, misschien
een lichte peritonitis, doordat een klein gedeelte van de infusievloeistof via de tubac
in de buikholte is geraakt. Het is mogelijk, dat de leeftijd van de koe hiervoor prae-
disponeert. Exploreert men voorzichtig dergelijke koeien, dan is soms een licht fibrine-
beslag op de baarmoeder te constateren, soms is enige verkleving met de omgeving
ontstaan. De prognose is over het algemeen gunstig; de constipatie duurt meestal niet
langer dan 5 dagen en is door geen laxans op te heffen, zolang de peritoneale afwijking
bestaat. Verdwijnt deze, dan treedt spontaan herstel der atonie op. Het zal wenselijk
zijn aan een eventuele volgende dekking een rectaal onderzoek te doen voorafgaan.
Uitgebreide verklevingen zouden bezwaren kunnen opleveren, als de baarmoeder
zich gaat uitzetten door de zich ontwikkelende vrucht.

Bij het „Verlag für Landwirtschaft, Gartenbau und Forstwesen", Paul Pareij,
Berlin SW 68, Lindcnstr. 44-47, is thans versehenen de 4e druk van het boek van
Schönberg en Zietschmann: „Die Ausführung der tierärztlichen Fleischuntersuchung"
mit besonderer Berücksichtigung der anatomischen Grundlagen und der gesetzlichen
Bestimmungen.

Met de bespreking van het boek van Prof. Van Oijen en Dr. Reitsma nog in de
gedachten, is het niet gemakkelijk om zo spoedig na het verschijnen hiervan een be-
spreking te houden over een boek dat eveneens de vleeskeuring tot grondslag heeft,
zij het dan dat de titel anders luidt.

Men kan de neiging tot vergelijking maar moeilijk onderdrukken en toch is dit
nodig, omdat beide boeken als geheel geen vergelijkbare objecten zijn, n.1. ten eerste
is het boek van Prof. Van Oijen en Dr. Reitsma vooral geschreven voor Nederlandse
dierenartsen en Hulpkeurmeesters en het te bespreken boek vooral voor Duitse dieren-
artsen, waarop de uitvoerige behandeling van de „Fleischbeschaugesetze" en van
alle mogelijke „Ausführungsbestimmungen" wijst en ten tweede bestrijkt het boek van
de beide Nederlandse auteurs een veel uitgebreider terrein en behandelt het veel meer
onderwerpen en vele onderwerpen meer uitvoerig dan het te bespreken boek.

Het boek van Schönberg-Zietschmann is een mooi boek. Het biedt zich met zijn
vele (176) mooie afbeeldingen a.h.w. op een presenteerblaadje aan. Dit grote aantal
afbeeldingen is in overeenstemming met het voorwoord, waarin men leest: „Da in
den früheren Auflagen der besondere Wert der Abbildungen betont worden ist, wurde
wieder auf die Ausgestaltung des Bildmaterials gröszter Wert gelegt. Dabei wurden
hauptsächlich solche pathologisch-anatomischen Veränderungen berücksichtigt, die
bei den Schlachttieren seltener beobachtet werden, enz." En als „seltene Beobachtung"

zou ik de mooie afbeeldingen willen noemen over leucose (lympliadenose), varkenspest,
locaal darmmiltvuur, cys\'.icercus cellulosae, sarcosporidiosis bij het schaap e.a. Zuiver
beperkt tot het begrip ,,seltener", d.w.z. zeldzaam, schaars, zou o.i. het aantal af-
beeldingen veel geringer kunnen zijn, zonder aan de waarde van het boek ook maar
iets af te doen.

Bij ontleding van het boek constateert men, dat van de 324 bladzijden er 76 zijn
besteed aan de behandeling van het lymphvatenstelsel en 92 aan de behandeling van
de Duitse vleeskeuringswet met de uitvoeringsbepalingen en het register, zodat ongeveer
157 bladzijden overblijven voor de eigenlijke vleeskeuring, waarvan er ongeveer 20
afgaan voor de afbeeldingen. In 137 bladzijden wordt dus de gehele stof van de vlees-
keuring behandeld. Al zal het feit, dat Prof. Zietschmann in Hannover anatomie
doceerde ongetwijfeld van invloed zijn geweest op de uitvoerige behandeling van het
lymphvatenstelsel, dat neemt niet weg dat dit boek een boek is over de vleeskeuring
en niet over anatomie en dan achten wij 76 bladzijden voor behandeling van het lymph-
vatenstelsel en 137 bladzijden voor de behandeling van de gehele vleeskeuring geen
normale verhouding, hoezeer ook dit stelsel voor de vleeskeuring van fundamentele
betekenis is.

Dat de Duitse vleeskeuringswet met de uitvoeringsbepalingen is opgenomen, is
logisch. Immers dit is aangegeven in de titel en dit is vooral een hoek voor de Duitse
dierenartsen. Indien men dit boek echter een kleine „Osteriag" noemt, begaat men
een vergissing, want ,,Ostertag" en dit boek zijn geen vergelijkbare grootheden. Al
is dan de vleeskeuring in ongeveer 137 bladzijden behandeld, de stof is in elk geval
goed behandeld en door de kleinere druk bevat iedere bladzijde een behoorlijke hoe-
veelheid behandelde stof. Het is een gecomprimeerd bork, soms wat te gecomprimeerd
als voor vlekziekte 2 bladzijden, voor de levende keuring 5 bladzijden en voor tuber-
culose 7 bladzijden beschikbaar zijn. Vele onderwerpen zijn kort maar krachtig be-
handeld en de auteurs zijn erin geslaagd inderdaad op deze 137 bladzijden het meest
belangrijke te vermelden. Met zijn mooie papier, zijn mooie druk. zijn talrijke af-
beeldingen en vooral ook door de inhoud, zal dit boek zijn weg vinden, doch het zal
ons het boek van de Nederlandse auteurs niet uit de gedachte dringen. ,,

Die Brauchbarkeit des Syrischen Goldhamsters als Versuchstier zum Nach-
weis der Abortus-Bang-Infektion in der Milch. H. Pfeiffer. Tierärztliche Um-
schau, 5, 412, 1950.

In 1937 werd de goudhamster (Oricetus auratus) door Tschernomoretz en Ellen-
bogen aangeprezen als proefdier voor het aantonen van een Brucella abortus-infectie.

Het hier gepubliceerde artikel is een voorlopige mededeling van de resultaten, die
met dit proefdier zijn verkregen en later uitvoerig als dissertatie zullen verschijnen.

Inspuitingen werden bij de hamster intramusculair aan de binnenzijde van de schen-
kel uitgevoerd. Het dier wordt daarbij door een helper gefixeerd door het nekvel in
een arterieklem te nemen en met een hand de staart vast te houden, het dier aldus
strekkend. Het schijnt nog al wild te zijn en graag te bijten, zodat de bloedafname
onder Pernocton-narcose werd uitgevoerd (dosering 0,6-0,8 ccm. voor een hamster
van 50-80 gram).

Voor serologisch onderzoek werd bloed afgenomen uit de staartvene door afsnijden
van de staartpunt en het bloed met een waterstraalluchtpomp af te zuigen. Wanneer
een voor het dier relatief grote hoeveelheid van 1 ccm. bloed is afgenomen, dient 5-6
dagen gewacht te worden met een herhaalde bloedafname. Aangezien zich slechts
weinig serum afscheidt wordt 0,1 ccm. gebruikt voor de reeks van verdunningen. Per

buisje wordt 0,25 ccm. serumverdunning en 1 druppel Brucella abortus-antigeen ge-
mengd, 24 uur bij 37⁰ C. geplaatst en afgelezen na nogmaals 24 uur bij kamertempera-
tuur gestaan te hebben.

Bij 124 onbehandelde hamsters konden met een serumverdunning van 1 : 5 geen
agglutinaties worden opgemerkt, zodat aangenomen wordt, dat aspecifieke agglutininen
voor Brucella bij deze diersoort niet voorkomen.

Na inspuiting van respectievelijk 2000, 10.000 en 20.000 abortuskiemen werden bij
alle dieren agglutinatietieters in het bloedserum opgewekt.De agglutininen verschenen
6-13 dagen post injectionem en bereikten een maximum tussen de 7e en de 15e dag
met waarden van 1 : 80 tot 1 : 1280. De titerhoogte werd niet bepaald door het aantal
ingespoten kiemen.

Overeenkomstige proeven, uitgevoerd met kunstmatig besmette melk, gaven resul-
taten, die overeenkwamen met de hier beschreven proeven. De maximale titers ont-
stonden iets later, hetgeen toegeschreven wordt aan een vertragende werking, die door
het melkeitwit wordt uitgeoefend.

Wanneer in een injectie slechts 20 abortuskiemen aanwezig waren, werden positieve
titers opgewekt, zodat mag worden aangenomen, dat ook bij geringe kiemcijfers in
natuurlijke geïnfecteerde melk de hamster een geschikt proefdier is.

Biochemische en bacteriologische studie van merriemelk. A. R. Drury,
G. S. Bryan er. J. P. Hutton, J.A.V.M.A., CXVII, 303, 1950.

Drury, Bryon en Hutton onderzochten de melk van 7 merries. Het kiemgehalte
volgens de plaatmethode varieerde van 10 tot 54000. Van de 33 onderzochte monsters
waren er 22 beneden de 500 kiemen.

Alle monsters hadden minder dan 0.15 % chloriden, ongeacht of Streptococcen al
dan niet aanwezig waren. De pH was 6.6 behalve in 4 monsters (6.7, 6.8, 7.3, 7.4), de
verhoogde pH hing niet samen met de aanwezigheid van Streptococcen. Op 4 monsters
na bedroeg het aantal leucocyten per ccm 10000 of minder.

Er werden de volgende micro-organismen uit de melk geisoleerd: Streptococcus faecalis,
Achromobacter superficialis, Micrococcus catarrhalis, M.caseolyticus, M.ureae, M.caecolyticus,
M.epidermidis en M.agilis.

Bacitracin in de kleine huisdierenpraktijk. H. T. Rose, J.A.V.M.A., CXVII,
306, 1950.

Bacitracin is een antibioticum bereid van een bepaalde stam van B.subtilis. Rose
paste dit middel in zalfvorm toe bij Otitis externa van de hond (zalf in het oor gespoten).
In 21 van 25 gevallen werd na 1 X behandelen in minder dan 48 uur klinische genezing
tot stand gebracht. Traumatische en geïnfecteerde wonden behandelde hij door irrigaties
met een oplossing van 500 E per ccm in steriele physiologische NaCl oplossing of aqua
destillata waaraan 1 ä 2 % procaine was toegevoegd.

Deze oplossing kon eventueel direct in een ontstekingshaard (absces, karbunkel enz.)
worden ingespoten, waarna zonder verdere chirurgische behandeling resorptie plaats
vond.

Voor wondbehandeling paste Rose bacitracin in zalfvorm (500 E per gram) toe,
al dan niet op gaasstroken in de wond gebracht. Verder is het praeparaat geschikt voor
behandeling van algemene infecties, door intramusculaire injectie, terwijl tevens met
succes zalfbehandeling bij Conjunctivitis is aangewend.

In verband met het optreden van varkenspest in Nederland is door de Rijksscrum-
inrichting in productie genomen een voorbehoedende entstof tegen deze ziekte, het
z.g. kristalvioletvaccin tegen varkenspest.

Dit vaccin verwekt geen entreacties en geeft geen aanleiding tot verspreiding van
de ziekte.

Door de vaccinatie ontwikkelt zich in de loop van 3 weken een immuniteit tegen
natuurlijke besmetting. Deze immuniteit handhaaft zich gedurende 8—12 maanden.

Voor enting komen in aanmerking gezonde varkens van alle leeftijden op niet besmette
bedrijven.

I. in zijn beschikking van 11 November 1950, Afdeling Wetgeving en Juridische
Zaken/L., no. 4675/91 P (Stct. no. 222), laatstelijk gewijzigd bij zijn beschikking van
19 Juni 1951 (Stct. no. 117), na artikel 4 een tweetal nieuwe artikelen, 4a en 4b, in te
voegen, luidende:

1. Het vervoeren buiten de grensstrook in levende staat van hoenders, andere dan
ééndagskuikens en hoenders, waarvan de staart is afgeknipt, is verboden.

2. Het in het eerste lid gestelde verbod geldt niet voor pluimveehouders, die de hoenders
ten getale van niet meer dan dertig stuks rechtstreeks vervoeren naar een andere
pluimveehouder.

b. hij, die krachtens een wettelijke bepaling bij het bureau van een Provinciale
Voedselcommissaris is geregistreerd,

Het vervoeren van hoendermest en van hoenders afkomstige afvakeren buiten erven
is buiten de grensstrook slechts toegestaan onder de voorwaarde, dat dit vervoer ge-
schiedt in gesloten wagens van zodanige constructie, dat tijdens het vervoer van de
inhoud niets kan worden verloren;

II. deze beschikking in werking te doen treden op de dag na die van haar bekend-
making in de Nederlandse Staatscourant.

Bovengenoemde vereniging vergaderde te Utrecht onder voorzitterschap van
Prof. Dr. L. de Blieck. Van hetgeen aldaar ter tafel kwam vermelden wij het volgende.
De Afdeling Nederland heeft inmiddels de officiële erkenning ontvangen van de inter-
nationale vereniging, de W.P.S.A. In verband hiermede werd een kleine aanvulling
aangebracht in de statuten der Afdeling, waardoor nog eens duidelijk is vastgelegd,
dat iemand lid van de internationale W.P.S.A. kan zijn, desgewenst zonder tot de
Afdeling toe te treden. Dit neemt niet weg, dat in ons land tot dusverre niemand van
deze mogelijkheid heeft gebruik gemaakt. Het ledental van de Afdeling is gestegen
van 19 op i Jan. 1950 tot 60 op heden. De financiële bijdrage van de leden werd voor
1952 vastgesteld op ƒ 15.—. Die van begunstigers bedraagt tenminste de tegenwaarde
van £ 5.—.—■. Hierin zijn de bedragen voor de internationale organisatie begrepen,
waarvoor leden en begunstigers o.a. het World\'s Poultry Journal ontvangen.

De aftredende bestuursleden van de Afdeling Prof. Dr. L. de Blieck, C. S. Th. van
Gink en Dr. W. K. Hirschfeld werden bij enkele candidaatstelling herkozen. In de
plaats van Dr. S. M. Speelman, die naar het buitenland is vertrokken, werd benoemd
de heer Dr. ƒ. v. d. Vliet te Bussum. Uit mededelingen ter vergadering tekenden
wij aan, dat ons land thans in het bestuur van de internationale W.P.S.A. is ver-
tegenwoordigd door de heren C. S. Th. van Gink (vice-president), Prof. Dr. L. de Blieck
en Ir. J. G. Tukker en verder dat het samenstellen van een internationale woordenlijst
van technische termen op pluimveegebied bij de W.P.S.A. in voorbereiding is. De
secretaris zal zich met de Landbouwattaché te Parijs in verbinding stellen over het
uitblijven van de stukken voor de leden van het te Parijs gehouden 9e Internationale
Congres voor Pluimveeteelt, die dit niet persoonlijk hebben bijgewoond. De vergadering
werd gevolgd door een tweetal voordrachten, n.1. van Ir. P. Ubbels en Dr. L.
Hoedemaker, waarin de voornaamste bijzonderheden van dat Congres werden samen-
gevat. Deze voordrachten gaven aanleiding tot een geanimeerde discussie.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht, Tel. K 3400—
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Met deze laatste aflevering van 1951 wordt tegelijk reeds de inhoudsopgave
van deel 76 verzonden.

Mocht deze per vergissing ontbreken, dan kan dit worden medegedeeld aan
het secretariaat van het Tijdschrift en zal nog een exemplaar worden nagezonden.

Voor het inbinden van de jaargang 1951 kan men zich in verbinding stellen
met Drukkerij J. van Boekhoven, Begijnehof 7, Utrecht.

Kort verslag van de afdelingsvergadering gehouden op Zaterdag
24 November 1951 te Arnhem.

De voorzitter, Dr. R. v. Santen, opent de vergadering met een woord van welkom
tot de aanwezigen; in het bijzonder worden begroet de spreker van deze middag, collega
J. M. v. d. Born, de voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de voor-
zitter van de afdeling Overijssel der Maatschappij voor Diergeneeskunde en de directeur
van de prov. Gezondheidsdienst in Gelderland.

Behalve enkele berichten van verhindering is een schrijven binnengekomen van
collega J. v. d. Veen te Twello, handelende over de zeer late uitbetaling van het hono-
rarium der dierenartsen door de Gezondheidsdienst. De directeur van de prov. Ge-
zondheidsdienst legt uit dat dit voor een groot deel wordt veroorzaakt doordat in deze
provincie de gegevens ingezonden door de dierenartsen en die der administrateurs
nauwkeurig vergeleken moeten worden vóór tot uitbetaling kan worden overgegaan.
Daar de dierenartsen toch graag vroeger in het jaar een voorlopige afrekening zouden
ontvangen, zegt de directeur van de Gezondheidsdienst toe te willen proberen b.v.
i Juni of i Juli 50 % van het geschatte honorarium te zullen betalen en later de defini-
tieve afrekening. Nadat verzocht wordt het op 1 Juni of 1 Juli uit te betalen percentage
zo hoog mogelijk op te voeren, b.v. 80 of 90 % wordt aan de Gezondheidsdienst de
verdere regeling hiervan overgelaten.

De collega\'s W. A. v. Jaarsveld, M. Lourens en P. Sutmöller worden met alle
stemmen vóór toegelaten als lid van de afdeling.

Het verslag van resp. het wetenschappelijk en het huishoudelijk gedeelte van de
Algemene Vergadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde wordt uitgebracht
door de collega\'s R. v. Santen en L. Hoedemaker.

De penningmeester, collega B. A. Wolbert, wordt met algemene stemmen herkozen
tot lid van het afdelingsbestuur. Hij dankt de vergadering voor het gestelde vertrouwen
en belooft een zuinig beheer van de kas.

Hierna wordt uitvoerig gesproken over het tarief der entingen tegen Mond- en
klauwzeer. Dit tarief, dat in overleg met de vertegenwoordigers van de Landbouw is
vastgesteld, dient door de dierenartsen nauwkeurig te worden gehandhaafd. Het
afdelingsbestuur wordt door de vergadering gemachtigd eventueel een bindend besluit
voor te bereiden.

De voorzitter van de provinciale commissie voor de vestigingsregeling deelt mede,
dat er reeds twee keer door deze commissie werd vergaderd.

Vervolgens krijgt collega v. d. Born de gelegenheid ons het één en ander te vertellen
over zijn reis naar Amerika. Vlot en boeiend vertellend gelukt het hem ons even te
verplaatsen in de sfeer van het in haast levend Amerika.

Met grote belangstelling wordt geluisterd. Jammer is het, dat de bespreking der
verschillende agendapunten zoveel tijd in beslag heeft genomen, dat collega v. n. Born
thans ter wille van de tijd zijn interessant verhaal moet bekorten.

Bij de mededelingen en de rondvraag komen o.a. ter sprake de resultaten der entingen
tegen Mond- en klauwzeer met het gewone A O-vaccin. Over het algemeen zag
men slechts zeer weinig doorbraken, ondanks de alarmerende berichten hierover in
de pers.

Nadat de voorzitter een kort verslag heeft gegeven van zijn vertegenwoordiging op
de ledenvergadering van de provinciale Gezondheidsdienst sluit hij de vergadering.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

De diergeneeskundige eandidaat W. v. Gemert is door het Hoofdbestuur aan-
genomen als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

D. Frieling te Kampen, is binnen die gemeente verhuisd naar De Ia Sablonièrekade 4.

W. Hiddema voorheen te Rijswijk (Z.-H.), is verhuisd naar Delft, Hof van Delft-
laan 100. (pag. 75)

Huitema, H.; 1934. met verlof in Nederland te Vlaardingen, Parkweg 40; tel. K 1898—
3607; h. v/d afd. Veevoeding v h Alg. Veeteelt Inst. te Bogor (Ind.); oud docent a cl
U. v. I. (fac. Diergeneesk.); oud r.v.a.; oud res. p.a. ie kl. (K.N.I.L.); tijdelijk werkzaam
a d Heelk. Kliniek v/d Vecartsenijkundige Faculteit van de Rijksuniversiteit te Utrecht.

J. M. Th. A. Mallens te Tilburg, is binnen die gemeente verhuisd naar Burg. van
Meursstraat 9, telefoon K 4150—6533. (pag. 83)

Meens, H. C. C. M.; 1951; Heijthuizen, Dorpstraat 45, Hotel „Het Anker"; tel.
K 4749—301 (privé), 339 (bur.); D. b/d prov. G. v. D. in Limburg. (pag. 83)

J. J. Meiessen te Naaldwijk, is binnen die gemeente verhuisd naar Verburchlaan 19,
telefoon K 1740—4401 (ongewijzigd). (pag. 83)

J. H. Nieuwenhuizen voorheen te Nieuwveen, is verhuisd naar Ter Aar, Westkanaal-
weg 122; tel. 71; gr. 575024; P., geass. met A. Boogaerdt te Nieuwveen. (pag. 85)

M. J. yan Winden te Eindhoven, is binnen die gemeente verhuisd naar W. de Zwijger-
straat 25, telefoon K 4900—3694. (pag. 100)

Collega.J. Broekhuis heeft zich gevestigd te Nijkerk, Holkerstraat 21, tel. K 3494—517.

Collega K. H. Hermans heeft zich gevestigd te Mill, Stationsstraat A 103A, telef.
49, g^iro 574549- (pag -74)

Collega W. H. Kapsenberg heeft zich gevestigd te Sluis, St. Annastraat 99; P.,
ass. bij J. Lako. (pag- 78)

Abusievelijk staat in het Tijdschrift van 1 December 1951, No. 23, als telefoonnummer
voor collega J. P. W. Anemaet te \'s-Gravenhage vermeld K 1700—399192, hetgeen
moet worden verbeterd in K 1700—391992.

van PRACT1J K1JN voor
MEDICI tand- en dierenartsen
door ons
IJURÜEPS-
VE8TIGING8CR EDIET

terugbetalingen over 3 jaren
en van AUTOMOBIELEN
terugbetalingen over 24 maanden

Vraagt inlichtingen
omtrent de speciale
Artsen-Polis, welke is
ontworpen als aan-
vulling op de ver-
zekering van de D.T.O.
★

Hoewel bacteriologische ervaring tot aanbeveling strekt,
worden ook gaarne sollicitaties ingewacht van jonge
collega\'s en doctorandi met ambitie voor de practiscie
bacteriologie en hygiëne.

Sollicitaties te richten aan de Directeur: Dr. H. TER BORG,
Molenweg 36 te Haren (Gr.).

Groep	Species	O antigeen	Titer
A.	S. paratyphi-A....... S. paratyphi-A var. durazzo	[I], II, XII,, XII3 II, [XII,], X1I₃	1 : 40 negatief
B.	S. typhi-murium...... S. reading......... S. abortus-equi......	IV, V, XII,, XII₂IV, XII,, XII, IV, XII,, XII,	i : 20 i : 20 a i : 80 i : 20 k i : 80
C I. C II.	S. paratyphi-C ...... S. choterae suis...... S. kentucky ........	VI, VII, Vi VI, VII VIII, XX	negatief negatief negatief
D.	S. pullorum (standaard 11) . S. pullorum (3 var. stammen) S. gallinarum....... S. dubtin ........ S.typhi (R.I.V.) ..... „ (Vi I) ...... ,, (Watson).....	IX, XII,, XII₃IX, XII,, XII₂IX, XII IX, XII IX?, XII ? IX, XII Vi IX, XII, Vi	i : 40 i : 40 i : 20 i : 20 i : 1600 negatief negatief
E.	S. anatum........ S. newington....... S. senftenberg.......	III, X, XXVI III, XV I, III, XIX	1 : 320 negatief i : 200
F.	aberdeen........	XI	negatief
	S. ballerup........	XXIX, Vi	negatief

SERUM	LEVEND ANTIGEEN
		_ * a H-T F £	X H x ï „	a y-i > X =« & 2 * „	S h- s-x T! >—< <3 co>	S. pullorum var. 296	S. pullorum standaard 11	S. pullorum stam Instituut
S. reading . .	IV, XII,, XIL			—
S. paratyphi-A var. durazzo	II, XII,, XII.,
S. abortus equi	IV, XII„ XII3

Serum van kip 6644 (verd. 1 : 10).
Verzadigd met:	O Antigeen vlg. Kacffmann & White schema van de voor verzadiging gebruikte stam	Agglutinatie re- actie t.o.v. blauw ,,F" stam antigeen	Conclusie
abortus-equi.....	IV, XII,, XII,		niet verzadigd.
S. typhi-murium ....	IV, XII„ XIL		niet verzadigd.
	VI„ VI,, VII, Vi	—	verzadigd.
S. typhi (R.I.V.) . . .	rough ?	—	verzadigd.
S. enteritidis(Jena Gaertner)	volkomen rough		niet verzadigd.
S. pullorum standaard 11	IX, XII,, XII.,		niet verzadigd.
anatum.......	Ill, X, XXVI		verzadigd.
5. newington......	III, XV		niet verzadigd.
S. niloese .......	I, III, XIX		niet verzadigd.
S. senftenberg......	I, III, XIX	—	verzadigd.
S. ballerup.......	XXIX, Vi		niet verzadigd.
serum 1 : 10 24 uur in broodstoof .	onverzadigd		controle.

Geïmmuniseerd met:	Kip	Reactie	Konijn	Reactie
,,F"-stam .......	No. 405		No. 675	—
	No. 427		No. 676	—
	No. 431		No. 681	—
	No. 432	.	No. 700
			No. 1302	—
■S\'. pullorum standaard 11	No. 680		No. 68	—
S. paratyphi-C.....	No. 647		geen
5. typhi .......	No. 440		No. 1321	—
S. anatum.......	No. 453		No. 1301	—
S. senftenberg .....	No. 648		No. 1327	—

ia	4a	34	46	3c	4c	5 a	56	ba	66
30 -0.14 0.15/-f 0.30 0 30 14 0	27 0.04 —0.05/ 0.20 3 17 6 7	30 0.21 0.05/ 0.40 0 30 II 0	27 -0.06 —0.01/ O.I5 22 5 11 0	25 -0.15 -0.05 -0.50 25 . 0 21 0	29 -0.15 —0.05—0.30 29 0 29 0	27 —0.05 —0.I5/ 0.15 22 5 8 0	27 -0.13 -0.03/—0.20 27 0 20 0	27 —0.05 —O..I5/ O.I5 22 5 20 0	27 -0.15 —0.08/-0.20 27 0 23 0
30 0.12 0.18/0.16	17 0.12 0.10/0.16	30 0.11 0.08/0.16	27 0.11 0.08/0.16	26 0.13 0.08/0.18	29 0.13 0.08,0.16	26 O.II 0.08/0.14	27 0.12 0.10/0.16	26 0.13 01.10/0.20	28 0.14 0.10/0.16
24 -0.04 0—0.20 1 3	25 0 0/—0.15 0 16	29 -0.13 0/—0.30 4 1	29 -0.08 0/—0.40 2 4	29 -0.11 —0.02/—0.30 1 0	29 —0.16 0/—0.50 6 3	30 —0.08 0/—0.30 4 4	30 —0.20 0/—0.80 19 2	29 -0.14 —0.05,-0.25 2 0	29 -0.15 —0.03/—0.50 4 0
24 0.19 0.02 0.70 0 0	25 0.16 0/ 0.50 0 0	29 0.70 0.20/ 2.00 0 3	29 0.50 0.20 2.00 0 7	30 1.00 0.16-0.60 0 0	29 4 0.70 0.50 1.10 0 0	29 0.60 0.30/ I.10 0 0	30 4 0.40 0.I0/ 1.00 0 0	29 1.10 0.70 1.20 0 0	29 4 0.90 0.40 1.30 0 0
24 —1.10 —0.50 -2.70 0 24	25 —0.60 —0.20-1.60	29 0 0	29 0 0	30 0 0	29 0 0	30 0 0	30 0 0	29 0 0	29 0 0
25			-	-		—		—
0 0	0	29	29	30	29	30	30	29	29
29 0.12 0.08 0.16 0 6	29 0.11 0.08 0.14 0 4	30 0.12 0.10 0.14 1 0	29 0.11 0.10 0.14 1 0	30 0.12 0.10 0.14 0 0	29 0.12 0.10 0.16 0 0	30 O.II 0.10 0.14 0 0	30 O.II 0.10 0.14 0 0	29 0.13 0.10,0.14 0 0	29 0.12 0.100.14 0 0
0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
29 3 6 0 20 0.50 0.15 -0.70 —0.80 —0.20/—1.40	28 18 0 0 10 4 0.27 0.10 4 0.60	28 3 20 2 3 4 0.20 0.15 0.30 —0.25 —0.05 —0.60	25 3 II 9 2 0.22 0.I5/ O.3O —0.17 —0.02 -0.40	30 1 17 12 0 0.20 -0.30 -0.15\'—0.60	28 0 13 15 0 —0.30 —0.15/—0.60	29 0 21 8 0 —0.24 -0.05,-0.40	30 0 9 21 0 -0.28 —0.05 —0.40	29 1 16 12 0 0.20 —0.30 —0.15—0.60	29 1 12 16 0 0.50 -0.20 —0.10 -0.50
30 0.28 0.22/0.34	18 0.30 0.28/0.32	30 0.27 0.22/0.36	27 0.30 0.26/0.36	25 0.30 0.24/0.38	29 0.31 0.24/0.38	26 0.29 0.24/0.36	28 0.30 0.24/038	29 0.30 0.24/0.40	29 0.32 0.24/0.40
30 0.50 0.44/0.58	28 0.51 0.44/0.58	28 0.51 0.44/0.54	26 0.50 0.34 0.60	30 0.51 0.44 0.60	29 0.51 0.38/0.60	29 0.50 0.48/0.58	30 0.52 0.46 0.58	29 0.52 0.46/0.60	29 0.52 0.46 0.60
30 16 14 0	29 28 1 0	30 27 3 0	29 25 0 4	30 30 0 0	29 21 0 8	30 29 0 1	30 20 0 10	29 29 0 0	29 29 0 0

De	Heer	Th. J. Moons	242	stemmen
De	Heer	S. Santema	239	stemmen
De	Heer	a. Hoogendoorn	\'95	stemmen
De	Heer	G. J. W. Schoenmaker	129	stemmen
De	Heei-	C. H. schif.ven	^I25	stemmen
De	Heer	Dr. L. Hoedemaker	100	stemmen
De	Heer	H. v. D. Bf.rg	80	stemmen
De	Heer	a. Boogaerdt	45	stemmen
De	Heer	a. H. M. H. Hendrickx	4\'	stemmen
De	Heer	J. Hovenier	26	stemmen
De	Heer	Dr. R. van Santen	11	stemmen
De	Heer	J. H. Hogen Esch	3	stemmen
De	Heer	J. M. YV. Derksen	2	stemmen
Blanco		17	stemmen

S. paratyphi-A .......	• • [I]	II	XII,	XII,
S. paratyphi-A var. durazzo . ■ ■	. . II	XII,	XII,
S. typhi-murium .......	. . [I]	IV	V	XII,	[XII₂
S. reading..........	. . IV	XII,	[XII,]
S. abortus-equi .......	. . IV	XII,	XII,
S. typhi (T⁴).........	. . IX	XII,	XII₂	XII,
S. typhi (T,).........	. . IX	XII,	XII,
S. enteritidis.........	. . I	IX	XII,	[XII₂]	XII,

Bedrijf no.	% pos.	Bedrijf 110.	% pos.
i	18	7	\'4
2	30	8	10
3	15	9	\'4
4	22	10	7
5	18	11	25
6	\'5	12	4

SERUM		BLAUW ANTIGEEN
		B.A.I.	Lederle	R.S.I.	Insti- tuut	„A"	„F"
spontane ,,F" kip	no.	6644	—	—	—	—	—
spontane ,,F" haan	no.	9412	—		—	—
spontane S. pul- lorum kip . . .	110.	96838		4-4-
idem .....	no.	000
experim. S. pullo- rum kip stand. 11	no.	680
S. pullorum stan- daard 11 konijn	no.	68						—
S. pullorum var. 296 konijn . .	no.	25						—
S. dublin konijn	no.	26						—
Negatief konijn	no.	127	—	—	—	—	—	—
Negatieve kip . .	no.	5778	—		—	—	—	—
Negatieve kip . .	no.	5894	—	—	—	—	—	—

SERUM	BLAUW ANTIGEEN
		s		6 <3 t/i	c/i 02
		E	S. pullorum var. 296	£ ^ —	E 5 c
		to	=5 3 3 . - ^ S r ■ C CO l-H		B.A.I.	k- •ü V	<	fa
S. reading . .	IV, XII,, XIIj			—				—	—
S. paratyphi-A
var. durazzo	II, XII,, XII₃	—	—						—
S. abortus equi	IV, XII,, XII,		—						—

Serum 6644 verzadigd met:	Antigeen
Blauw	S. anatum S	S. senj\'ten- berg S	Levend S. anatum R	S. senjten- berg R
S. abortus-equi.....		—	—
S. typhi-murium.....		—	—
S. paralyphi-C.....	—	—	—	—
S. enteritidis Giirtnerjena		—	—
S. anatum.......	—	—	—	—	—
S. newin^ton......		—	—
niloese .......			—
S. senftenberg .....	—	—	—	—
S. ballerup.......		—	—
Serum 6644 onverzadigd		—	—

kolonievorming	binnen	binnen	binnen
binnen 36 uur	2 x24 uur	3 X 24 uur	4x24 uur
milt	vlees	milt	vlees	milt	vlees	milt	vlees
1	0	21	7	5	8	i	10

		LEAD	I	II	III	Vr	VI	Vf
			26	30	30	28	24	30
	£		0.08	0.20	0.14	—0.09	—0.03	0.10
		range miV...............	—0.05/ 0.25	—0.l5/ 0.40	—0.20/ 0.20	0—0.20	—0.20/-f 0.08	—0.05\'¹ (.20
	-O a	number of negative waves........	1	1	3	28	16	2
i)		number of positive waves........	25	29	27	0	8 5	28
a	£	number of diphasic waves........	8	18	12	9	9
t	ta	no P wave...............	2	0	1	1	3	0
	c		22	30	29	28	20	30
			0.10	0.12	0.11	0.12	0.11	0.12
	5 " "0		0.08 0.14	0.10/0.16	0.08/0.20	0.08.0.16	0.08 0.14	0.10 O.lt
	C .o	number of cases............	21	28	23	22	20	24
	«		-0.08	-0.12	—0.12	0	0	—0.06
«5	£		—0.05/—0.20	0/—0.30	0/—0.20	0/—0.20	0/—0.10	0/—0.20
	C	number of cases having a q wave preceding	0	0	0	0	0	0
a	u 2	Q wave absent.............	0	2	2	18	15	2
	O	number of cases............	21	28	23	22	20	24
>			0.44	0.69	0.60	0.10	0.19	0.34
s		range mV...............	0.15 1.10	■ 0.20 2.40	0.20 I 1.60	0.02 0.20	0.02 1.00	0.02/ 1JX)
cc		upstroke notched............	0	0	0	0	0	0
	0 c u	downstroke notched...........	0	6	2	0	0	0
	% 0	number of cases............	21	28	23	22	20	24
	VI		—0.03	-0.14	—0.18	—0.36	-0.21	-0.09
	X u		0—0.10	0 —0.60	0/—0.50	-0.20—1.00	0 -0.60	0-0.40
	a	S wave blunt and shallow........	13	10	3	0	6	6
m	o	S wave deep and sharp .........	0	8	15	22	II	10
^u	small positive s wave after S .....	0	8	II	10	4	12
	ir	S wave absent.............	8	8	5	0	3	8
	O
		total number of cases..........	27	29	30	29	29	30
V		mean duration sec............	0.11	0.11	0.12	0.11	0.10	0.11
		range duration sec............	0.08 0.18	0.08 0.12	0.08 0.14	0.08 0.14	0.08 0.14	0.08/0.12
o		W or M shaped, low a-nplitudc.....	8	2	0	6	9	4
t/5		Q-S complex.............	0	0	7	1	1	2
CC		Q-S complex followed by small positive
			0	0	6	0	0	0
		number of cases............	29	29	30	28	27	29
		number of positive...........	0	9	17	14	2	15
		number of negative...........	28	7	0	8	21	0
>		number of diphasic ¹........	0	0	0	6	2	0
*		number of diphasic — • ......	1	13	13	0	2	14
		mean of pos. waves mV ......	—	0.40	0.40	0.28	0.20	0.24
		range of pos, waves mV ......	—	0.20 0.80	0.20 ! 0.80	0.05 - 0.60	• 0.20 \' 0.25	0.05/ 0.6C
		mean of neg. waves tnV ......	-0.29	—0.40	—	—0.19	-0.23	—
		range of neg. waves mV ......	-0.05 -0.70	-0.20 -0.70	—	—0.05 —0.30	—0.15—0.60
"ffl		number of cases............	23	30	29	27	21	30
u. t			0.27	0.28	0.27	0.29	0.28	0.27
			0.20/0.36	0.22/0.34	0.22/0.34	0.22/0.32	0.24/0.36	0.22/0.34
—		number of cases............	28	30	30	29	28	30
H w			0.48	0.51	0.51	0.51	0.49	0.51
c			0.42 0.54	0.44 0.60	0.44 0.58	0.44 0.58	0.36,0.60	0.40/0.58
c		number of cases............	29	30	30	30	29	30
		horizontal...............	29	29	30	30	29	30
t/i y		depressed ..............	0	1	0	0	0	0
			0	0	0	0	0	0

1948:	Aantal	Best	Goed	Matig	Onvold.
Derrisbehandeling .. .	60	\'9	23	16	2
Zalf behandeling, Incidenteel derris ....	32	—	9	16	7
Manuel ............	2	—	i	—	i

Fabrieksbestrijding	Aantal	Best	Goed	Matig	Onvold.
Derris .............	44	\'9	20	5
Zalf ...............	8	—	7	—	i
Manuel ............	2	—	i	—	1

*					1
		l\'

	1948	\'949
Groningen ....	.4.8 %	7-57 %
Friesland.....	6-3 %	%
Drenthe......	16.- %	1.84 %
Overijssel.....	A _ 0/ 4- \'0	2-56 %
Gelderland ....	10.4 %	...2 %
Nrd. Holland . . .	5-5 %	3-2 %
Zd. Holland ....	3-8 %	11.6 %
Nrd. Brabant . . .	6.8 %	2.0 %
Limburg.....	>3-4 %	12.8 %
Gemiddeld ....	7-7 %	3-77 %

Periode	Haan 1 (40 mg mtu)	Haan 3 (40 mg mtu)	Haan 6 (80 mg mtu)
a	b	c	a	b	c	a	b	c
0 — 2.5	16	o-37	0.15	¹7	0.65	0.26	11	7-52	3.01
2.5— 6	21	4-73	i-35	32	9.12	2.61	28	14.65	4"9
6 —11	26	5-24	1.05	36	7-44	i-49	3\'	10.89	2.18
11 —24	69	4-89	0.38	55	3-7o	0.28	73	6.12	0.47
0 —24	132	■5-23	0.63	140	20.91	0.87	143	39>8	1.63

Periode	Haan 2 (16e dag)	Haan 3 (13e dag)	Haan 4 (13e dag)
a	b	c	a	b	c	a	b	c
0—11	73	20.18	183	68	16.67	>•52	66	I9-52	\'•77
11—24	52	2.71	0.21	81	6.52	0.50	64	4-52	°-35
0—24	■25	22.89	o-95	\'49	²3\'9	o-97	130	24.04	1.00

Boerenbestrijding	Aantal	Best	Goed	Matig	Onvold.
Derris .............	\'5	—	3	11	i
Zalf ...............	25	—	2	16	7

	\'947	1948	\'949	\'95°
Aantal fabrieken, dat de bestrijding
organiseert......................	42	54	69	77
Aantal fabrieken, dat de bestrijding
aan de veehouders over laat .....	53	40	24	16
Aantal geïnspecteerde veehoudersbe-
drijven.........................	p	1232	2036	2042
Aantal dieren, dat voor de markt be-
handeld werd...................	298	48	36	5
Aantal verbalen bij de marktcontróle .	168	671)	24	2
Aantal verbalen bij de bedrijfsinspecties	2	107	46	39

Jaar	Totaal aantal fabr.	Best	Goed	Matig	Onvol- doende
1948 \'949 \'95°	54 69 77	\'9 35 59	28 \'7 11	5 \'3 6	2 4 i
Rubricering van het fabrieksrayon bij een bestrijding die aan de veehouder overgelaten wordt.
Jaar	Totaal	Best	Goed	Matig	Onvol- doende
1948 \'949 \'95°	40 24 16	0 6 3	5 6 .2	27 6 9	8 6 2

	Invloed	van het in brengen	conditie	Invloed van de tentoon- stelling zelf.
	geen	ongunstig	gunstig	geen	ongunstig	onbekend
Op het dekken	23	3		23	3 X
Zaadhoeveel- heid . . .	23	2	i	23	3 X
Zaadkwaliteit	21	3	2	20	6 x
Bevruchting. .	23	2	1	21	2 X	3 X

	Aan-	Waarvan met zaad van	Bevr. result.	met zaad
	tal ins\'s	ie dag	2e dag	3C dag	4C dag	ie dag	2e dag	3e dag	4C dag
1948 13 peildagen	10261	45 %	40 %	" %	2,3 %	53-\'	45-4		45-0	40.8 %
\'949 12 peildagen	18440	4\' %	32 %	%	c 0/ 5 ei	57-6	53-8		48.9	52-8%

	Dosis 40 mg mtu/dag	80 mg mtu/dag
Haan	Haan
i	2	3	4	5	6
ie dag ....	>5-2	21.2	20.9	20.2	38.7	39-2
2e ,, ....	19-9	21.7	—	—	—	—
3e ,, ....	19.2	20.6	23-7	20.7	36.4	38.3
4e ,, ....	24.2	19.2	21.4	27-7	—	—
6e ,, ....	■9-4	22.1	18.5	18.3	38.9	38.3
7e „ ....	19.1	24.6	—	—	—	—
8e „ ....	—	—	23-7	22.4	—	—
9« ......	19.0	I7.4	—	—	51.6	32-9
10e ,, ....	—	—	23.1	21.7	—	—
i ie ,, . . . .	24.4	21.9	\'9-5	26.0	—	—
13e „ ....	24-5	.7.6	23.2	24.0	5\'-9	34-3
14c „ ....	25.6	23-3	—	\'X\'7-S	—	—
16e ,, ....	—	22.9	—	—	—	—
18e „ ....	25.5	—	26.0	29.6	—	—
21e ,, ....	—	27.2	—	—	—	—
25e „ ....	—	—	25-■	29.8	—	—
28e ,, ....	—	19-4	—	—	—

Haan 2 \'650 g	a	b	0 min.	150 min.	390 min.
35	40 mg	0.4	1.4	0.2

Haan 4 1670 g	a	b	0 min.	150 min.	1350 min.
32	40 mg	0.8	3-2	0.4

Haan R 3820 g	a	b	0 min.	90 min.	270 min.
I	120 mg	0	1.0	3-0

Haan S ± 3800 g	a	b	0 min.	225 min.	360 min.	1380 min.
1	120 mg	0	2.6	1.4	0

Haan S ¹) 3810 g	a	b	0 min.	240 min.	390 min.	1260 min.
I ♦)	120 mg	0	3-8	2.6	2.8?

Haan T volwassen	a	b	0 min.	35 ^min-	65 min.	215 min.
i	50 mg	0	0.5	0.7	\'•9

No.	a	b	c	d	plasma	vlees	g.s.	schildkl.
i	1410	\'9	40	23-5	0.4	O.I	207	—
2	1650	35	40	6-5	0.2	0.6	553	1 r
4	1670	32	40	22.5	0.4	°-9	239
3	■570	30	40	2	3-6	2.4	583
6i)	\'5²5	17	80	24-5	—	4-7	\'5\' ³)
5	1680	17	80	4 dagen	0.0	0.0	518	0.0
R	3820	>	120	4-5	30	2-5	—	—
S	3810	■ ")	120	21	2.8?	0.9	317	—

Dosis	Haan A
80 mg mtu	3000 gram
Periode	a	b	c
0 — 2.7	30	5-45	2.04
2.7— 5.0	\'9	5.62	2.41
5-°— 7-3	22	6.27	2.69
7-3— \'3-0	25	8.56	1-5"
13.0—24.0	57	\'3-47	1.22
24.0—29.3	34	2.41	°-45
29-3—4^So	148	— .	—
0 —24.0	■53	39-37	i .64

Dosis	Haan C
80 mg mtu	4900 gram
Periode	a	b	c
0 - i. i	iq	0.21	0.20
1.1— 2.6	32	7.21	4.81
2.6— 7.8	85	12.45	2.41
7.8—13.4	54	9-34	1.65
13.4—23.7	112	6.07	°-59
23.7—31.8	140	0.0	0
31.8—48.0	\'47	0.0	0
0 —23.7	302	35-28	\'•49

Dosis	Haan B
80 mg mtu	3800 gram
Periode	a	b	c
0 — 2.0	5\'	3.62	1.81
2.0— 4.5	32	6-53	2.61
4-5— 7-0	37	9-\'4	3.66
7.0—12.0	35	11.13	2.23
12.0—24.5	98	\'3-°3	1.04
24-5—29-5	58	3.02	0.60
29.5—48.5	144	—	—
0 —24.5	253	43-45	>•77

Dosis	Haan C
100 mg mtu	4900 gram
Periode	a	b	c
0 — 2.0	42	\'•47	0.74
2.0— 4.5	75	9-38	3-75
4-5— 7-5	49	11.03	3.68
7-5—"-5	35	10.50	2.63
\' 1.5—240	100	15.00	1.20
24.0—32.0	206	0.0	0
32.0—48.5	\'53	0.0	0
0 —24.0	301	47-38	\'•97

Dosis 50 mg mtu	Haan D volwassen
Periode	a	b	c
0 — 1.0	11	2-77	2-77
1.0— 2.5	10	4-59	3.06
2-5— 5-2	\'7	7-12	2.67
5.2— 8.0	24	4-59	i .62
8.0—23.5	48	6.86	0.44
0 —23.5	110	25-93	i.io

No.	Dosis	Tijd	Gew.	Conc.	Totaal	I\'erc.
R	120 mg	4.5 uur	3820 g	2-5	96 mg	80%
T	80 mg	5.5 uur	3670 g	i-3	48 mg	60 %
11	80 mg	5 ^uur	1700 g	2-3	39 ^mg	49 %
12	80 mg	5 ^uur	1800 g	2-3	41 mg	5\' %
\'3	80 mg	2 uur	2100 g	1.8	38 mg	48 %

Doses: 2 gram Am. Sol. 80 mg mtu	Amylum Solani	Methylthiouracil
in mg	perc.	in mg	perc.
Krop........	9 "ig	0.5 %	—	—
Maag........	470 mg	23-5 %	3-75 ms	5 %
Dunne darm.....	33° ^mg	16.5 %	\'•5\' ^mS	2 %
Coeca........	0 mg	0 %	0.66 mg	i %

No.	Aanv. gew.	Eind gew.	Proef- duur	Doses	Tijd	Plasma	Vlees
11	\'54° g	1700 g	7	I X	5	3-9	2-3
12	125° g	1780 g	26	I X	5	3-4	2-3
13	1720 g	2100 g	■5	I X	2	2-7	1.8
14	1830 g	2110 g	\'5	I X	12	>•7	0.7
■5	1610 g	1410 g	12	4 x	22.5	0.7	°-3
16	\'970 g	1920 g	\'4	4 x	5	2.0	i .2
\'7	2210 g	2480 g	22	7 x	21-5	0.6	0.0
18	\'970 g	2350 g	22	8 x	5	3-5	2.0
\'9	15⁶⁰ g	1770 g	7	I X	22.5	0.0	0.2
20	2260 g	2670 g	29	O X	—	0.0	0.0

No.	Vliegspier	Dijspieren achterzijde	Dijspieren vóórzijde	Maagspier
12	2-3	2-3	>•9	2.2
\'7	0.0	0.0	—
18	2.0	2.2	—
20	0.0	0.0	—	—

Naam	Totaal-gehalte aan acetonlichamen in het bloed \') mg %	Gehalte aan glucose in het bloed mg %
	vóór	nâ	vóór	nâ
Meinsma 29......	10,7	6,6	34	49
Steenhuizen......	3\'>9	32,4	3\'	47
Pietje ........	19.0	\'3.5	26	34
Margje........	30,9	\'4,5	26	67
Antje.........	38,.	27,3	30	63
Sjirkje 37.......	22,7	"1.5	31	52
Gemiddeld . .	25.5	■ 7,6	30	52

		Haarmonsters	Haarmonsters
		van 7 Dec. 1950	van 22 Dec. 1950
		°„ Vetacht.	J.A.G. vet-	°„ Vetacht.	J.A.G. vet-
		stoffen	stoffen	stoffen	stoffen
Groep I	(meel) ....	\'•7	5\'	4-3	64
II	(soya-olie) . .	19.2	"5	12.7	94
„ III	(volle melk) .	2.6	37	5-6	72
„ iv	(gehydr. soya-
	olie) . . .	47.0	78	27.1	79

	dr. st. (%)	vetacht. stoffen (% van dr. st.)	J.A.G. vetacht. stoffen
Groep 1	(meel).....	22.0	3\'	55
II	(soya-olie) ....	28.6	32-7	81
,, III	(volle melk) . . .	23.0	4.1	65
,, iv	(gehydr. soya-olie)	26.0	24.5	65